Vicipéid gawiki https://ga.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%ADomhleathanach MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter Meán Speisialta Plé Úsáideoir Plé úsáideora Vicipéid Plé Vicipéide Íomhá Plé íomhá MediaWiki Plé MediaWiki Teimpléad Plé teimpléid Cabhair Plé cabhrach Catagóir Plé catagóire TimedText TimedText talk Module Module talk 0 3600 1268578 1268167 2025-06-03T23:25:22Z Alison 570 /* Tarluithe eile */ Tubaiste staid Heysel 1268578 wikitext text/x-wiki {{Meitheamh}} Is é an '''2 Meitheamh''' an 153ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 154ú lá i mbliain bhisigh. Tá 212 lá fágtha sa bhliain. == Féilte == * [[An Iodáil]] - Lá na Poblachta (''Festa della Repubblica'') * [[Samó]] - Lá na Saoirse ([[1962]]) * Lá Fhéile [[Pápa Eoghan I]] == Daoine a rugadh ar an lá seo == * [[1535]] — [[Pápa Leon XI]], pápa (b. [[1605]]) * [[1835]] — [[Pápa Pius X]], pápa (b.[[1914]]) * [[1840]] — [[Thomas Hardy]], scríbhneoir (b.[[1928]]) * [[1857]] — [[Edward Elgar]], cumadóir Sasanach (b. [[1934]]) * [[1857]] — [[Karl Adolph Gjellerup]], scríbhneoir Danmhargach (b. [[1919]]) * [[1895]] — [[Tomás Laighléis]], seanchaí as Mionlach, Contae na Gaillimhe (b. [[1984]]) * [[1904]] — [[Johnny Weissmuller]], aisteoir agus snámhóir Meiriceánach (b. [[1984]]) * [[1907]] — [[Dónal Ó Caoimh]], imreoir peil Ghaelach (b. [[1967]]) * [[1915]] — [[Tapio Wirkkala]], dearthóir earraí gloine is adhmad, dealbhóir [[An Fhionlainn|Fionlannach]] (b.[[1985]]) * [[1920]] — [[Mícheál Ó hEithir]], tráchtaire agus iriseoir spóirt (b.[[1996]]) * [[1926]] — [[Milo O'Shea]], aisteoir Éireannach (b. [[2013]]) * [[1928]] — [[Calum Kennedy]], amhránaí Albanach (b. [[2006]]) * [[1948]] — [[Giovanni Angelo Becciu]], ardeaspag Caitliceach agus taidhleoir * [[1949]] — [[Martin Dillon]], iriseoir agus údar as Béal Feirste * [[1951]] — [[Gilbert Baker]], ealaíontóir Meiriceánach agus gníomhaí cearta LADT (b. [[2017]]) * [[1962]] — [[Charles Williams]], dornálaí proifisiúnta * [[1972]] — [[Wayne Brady]], fuirseoir agus aisteoir Meiriceánach * [[1976]] — [[Dáithí Ó Sé]], láithreoir teilifíse Éireannach * [[1976]] — [[Yuriy Nuzhnenko]], dornálaí Úcránach * [[1979]] — [[Morena Baccarin]], ban-aisteoir Brasaíleach * [[1982]] — [[Jewel Staite]], ban-aisteoir Ceanadach * [[1990]] — [[Gréacháin Ó Maolchathaigh]], iománaí Éireannach * [[1996]] — [[Lúc Ó Scannláin]], iománaí Éireannach == Daoine a fuair bás ar an lá seo == * [[657]] — [[Pápa Eoghan I]] (r. [[590]]) * [[1567]] — [[Seán Ó Néill]], 36 nó 37, taoiseach [[Gael]]ach (r. [[1530]]) * [[1882]] — [[Giuseppe Garibaldi]], 74, tírghráthóir agus saighdiúir (r. [[1807]]) * [[1956]] — [[Eibhlís Uí Chróinín (amhránaí ar an sean-nós)|Eibhlís Uí Chróinín]], amhránaí Éireannach (r. [[1879]]) * [[1987]] — [[Anthony de Mello]], scríbhneoir Indiach (r. [[1931]]) * [[1990]] — [[Rex Harrison]], aisteoir Sasanach (r. [[1908]]) * [[2001]] — [[Joey Maxim]], dornálaí Meiriceánach (r. [[1922]]) * [[2008]] — [[Bo Diddley]], ceoltóir (r. [[1928]]) * [[2011]] — [[Josephine Hart]], scríbhneoir Éireannach (r. [[1942]]) * [[2015]] — [[Irwin Rose]], bitheolaí Meiriceánach (r. [[1926]]) * [[2018]] — [[Paul Boyer]], bithcheimiceoir Meiriceánach (r. [[1918]]) == Tarluithe eile == * [[1953]] - Rinneadh agus corónú ar [[Eilís II na Ríochta Aontaithe]] in [[Abtheach Westminster]] * [[1964]] - Bunaíodh [[Eagraíocht Shaoirse na Palaistíne]] * [[1966]] - D'éirigh leis na [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]] spáslong a sheoladh chuig [[an Ghealach]]. * [[1979]] - D'fhill an [[Pápa Eoin Pól II|Pápa]] ar [[An Pholainn|an bPolainn]], a thír dhúchais. Is é an chéad [[pápa|phápa]] dul go [[tír]] [[Cumannachas|chumannach]] * [[1985]] - Cuireadh cosc ar chlubanna [[Sacar|sacair]] sa [[An Bhreatain|Bhreatain]] imirt san [[An Eoraip|Eoraip]], tar éis [[tubaiste staid Heysel]]. * [[2013]] - [[Réabhlóid na hÉigipte 2011|Réabhlóid na hÉigipte]]: Gearradh príosún saoil ar iaruachtarán [[Hosni Mubarak]] [[Catagóir:Dátaí|0602]] [[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 02]] 04ifg9ehttncc09sffsm0wzkt33d5ft 0 4209 1268579 1221315 2025-06-03T23:25:33Z Alison 570 /* Eachtraí */ Tubaiste staid Heysel 1268579 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bliain}} == Eachtraí == * [[1 Eanáir]] – Rinneadh an chéad ghlao [[fón póca]]. * [[20 Eanáir]] – Thóg [[Ronald Reagan]] a mhionn dona dhara téarma mar uachtarán [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|SAM]]. * [[19 Feabhra]] – Craoladh ''Eastenders'', sobaldráma [[An Ríocht Aontaithe|Briotanach]], den chéad uair. * [[11 Márta]] – Rinneadh [[Mikhail Gorbachev]] rúnaí ginearálta den [[Páirtí Cumannach Soivéideach|Pháirtí Cumannach Soivéideach]]. * [[15 Aibreán]] – Cuireadh deireadh leis an gcosc ar phósta idirchine san [[Afraic Theas]]. * [[16 Bealtaine]] – D'fhógair eolaithe Briotanacha fionnachtain an Pholl Ózóin san [[Antartaice]]. * [[29 Bealtaine]] – Tharla [[Tubaiste staid Heysel]], an [[an Bheilg|Bheilg]] inar maraíodh 39 lucht leanúna sacair agus gortaíodh na céadta níos mó. * [[2 Meitheamh]] – Cuireadh cosc ar chlubanna [[Sacar|sacair]] ón m[[An Bhreatain|Breatain]] imirt san [[An Eoraip|Eoraip]], tar éis Tubaiste Heysel. * [[13 Iúil]] – Ardaíodh [[GBP£]]50 milliúin le [[Live Aid]] don ghorta [[An Aetóip|san Aetóip]]. [[Íomhá:NASA and NOAA Announce Ozone Hole is a Double Record Breaker.png|mion|215|dheis|Bealtaine, 1985: An Poll Ózóin timpeall an Mhol Theas cláraithe ag eolaithe den chéad uair.]] == Breitheanna == * [[4 Eanáir]] — [[Finian Hanley]], imreoir peil Ghaelach * [[6 Eanáir]] — [[Ben Haenow]], amhránaí Briotanach * [[7 Eanáir]] — [[Lewis Hamilton]], Tiománaí Foirmle a hAon * [[16 Eanáir]] — [[Pablo Zabaleta]], imreoir sacair Airgintíneach * [[21 Eanáir]] — [[Artur Beterbiev]], dornálaí Rúiseach * [[22 Eanáir]] — [[Mohamed Sissoko]], imreoir sacair Mailíoch * [[28 Eanáir]] — [[J. Cole]], rapálaí agus léiritheoir ceoil Meiriceánach * [[29 Eanáir]] — [[Isabel Lucas]], ban-aisteoir Astrálach * [[31 Eanáir]] — [[Séamas Mac Giolla Phádraig]], iománaí Éireannach * [[5 Feabhra]] — [[Cristiano Ronaldo]], peileadóir [[An Bhrasaíl|Brasaíleach]] * [[6 Feabhra]] — [[Seán Tennyson]], iománaí Éireannach * [[11 Feabhra]] — [[Julio Cesar Chavez, Jr.]], dornálaí Meicsiceach * [[24 Feabhra]] — [[Louise O'Neill]], scríbhneoir Éireannach * [[28 Feabhra]] — [[Carla Lockhart]], polaiteoir i dTuaisceart Éireann * [[28 Feabhra]] — [[Jelena Janković]], imreoir leadóige Seirbiach * [[28 Feabhra]] — [[Micheál Ó Fionnalaigh]], iománaí Éireannach * [[3 Márta]] — [[Sammy Morrow]], imreoir sacair Éireannach Tuaisceartach * [[5 Márta]] — [[David Marshall]], imreoir sacair Albanach * [[10 Márta]] — [[Lassana Diarra]], imreoir sacair Francach * [[21 Márta]] — [[Adrian Peterson]], peileadóir Meiriceánach * [[23 Márta]] — [[Bethanie Mattek-Sands]], imreoir leadóige Meiriceánach * [[23 Márta]] — [[Stevie McCrorie]], amhránaí Albanach * [[26 Márta]] — [[Keira Knightley]], aisteoir Sasanach * [[28 Márta]] — [[Stan Wawrinka]], imreoir leadóige Eilvéiseach * [[3 Aibreán]] — [[Leona Lewis]], amhránaí agus cumadóir ceoil Sasanach * [[4 Aibreán]] — [[Dudi Sela]], imreoir leadóige * [[7 Aibreán]] — [[Humza Yousaf]], polaiteoir Albanach * [[10 Aibreán]] — [[Willo Flood]], peileadóir Éireannach * [[17 Aibreán]] — [[Jo-Wilfried Tsonga]], imreoir leadóige Francach * [[18 Aibreán]] — [[Łukasz Fabiański]], imreoir sacair Polannach * [[26 Aibreán]] — [[John Isner]], imreoir leadóige Meiriceánach * [[27 Aibreán]] — [[Horacio Zeballos]], imreoir leadóige Airgintíneach * [[30 Aibreán]] — [[Gal Gadot]], aisteoir agus mainicín Iosraelach * [[2 Bealtaine]] — [[Lily Allen]], ealaíontóir ceol taifeadadh agus aisteoir Sasanach * [[3 Bealtaine]] — [[Agus (imreoir sacair)|Agus]], imreoir sacair Spáinneach * [[4 Bealtaine]] — [[Elly Schlein]], polaiteoir Iodálach * [[4 Bealtaine]] — [[Laura Whitmore]], láithreoir teilifíse Éireannach * [[23 Bealtaine]] — [[Teymuraz Gabashvili]], imreoir leadóige Rúiseach * [[28 Bealtaine]] — [[Niall Ó Donnghaile]], polaiteoir Éireannach * [[4 Meitheamh]] — [[Alan Ó Nualláin]], iománaí Éireannach * [[6 Meitheamh]] — [[Sebastian Larsson]], imreoir sacair Sualannach * [[10 Meitheamh]] — [[Kaia Kanepi]], imreoir leadóige Eastónach * [[15 Meitheamh]] — [[Nadine Coyle]], amhránaí popcheol Éireannach * [[17 Meitheamh]] — [[Marcos Baghdatis]], imreoir leadóige Cipireach * [[19 Meitheamh]] — [[Pádraig Ó Dónalláin]], iománaí Éireannach * [[21 Meitheamh]] — [[Lana Del Rey]], Amhránaí Meiriceánach * [[27 Meitheamh]] — [[Nico Rosberg]], Tiománaí Gearmánach Foirmle a hAon * [[27 Meitheamh]] — [[Svetlana Kuznetsova]], imreoir leadóige Rúiseach * [[30 Meitheamh]] — [[Michael Phelps]], snámhóir Meiriceánach * [[2 Iúil]] — [[Ashley Tisdale]], aisteoir agus amhránaí Meiriceánach * [[2 Iúil]] — [[Katie Taylor]], dornálaí agus imreoir sacair Éireannach * [[5 Iúil]] — [[Megan Rapinoe]], imreoir sacair Meiriceánach * [[11 Iúil]] — [[Jonathan Sexton]], imreoir rugbaí Éireannach * [[22 Iúil]] — [[Breandán de Buigléir|Breandán Dé Buigléir]], iománaí Éireannach * [[22 Iúil]] — [[Ryan Dolan]], amhránaí Éireannach * [[24 Iúil]] — [[Lukáš Rosol]], imreoir leadóige * [[5 Lúnasa]] — [[Salomon Kalou]], imreoir sacair as an gCósta Eabhair * [[10 Lúnasa]] — [[Roy O'Donovan]], peileadóir * [[14 Lúnasa]] — [[Ashlynn Brooke]], ban-aisteoir pornagrafach Meiriceánach * [[21 Lúnasa]] — [[Nicolás Almagro]], imreoir leadóige Spáinneach * [[25 Lúnasa]] — [[Bryan Sheehan]], imreoir peil Ghaelach * [[31 Lúnasa]] — [[Mohammad bin Salman]], Rídhamhna an Araib Shádach * [[9 Meán Fómhair]] — [[Luka Modrić]], imreoir sacair Crótach * [[17 Meán Fómhair]] — [[Tomáš Berdych]], imreoir leadóige Seiceach * [[20 Meán Fómhair]] — [[Daithí Mac Braoin]], iománaí Éireannach * [[24 Meán Fómhair]] — [[Eoghan Ó Gadhra]], imreoir peil Ghaelach * [[5 Deireadh Fómhair]] — [[Nicola Roberts]], amhránaí Sasanach * [[8 Deireadh Fómhair]] — [[Bruno Mars]], amhránaí Meiriceánach * [[10 Deireadh Fómhair]] — [[Marina and the Diamonds|Marina Diamandis]], amhránaí Breatnach * [[11 Deireadh Fómhair]] — [[Mark Vaughan]], imreoir peil Ghaelach * [[22 Deireadh Fómhair]] — [[Deontay Wilder]], dornálaí Meiriceánach * [[22 Deireadh Fómhair]] — [[Shahnez Boushaki]], cispheileadóir Ailgéarach * [[23 Deireadh Fómhair]] — [[Masiela Lusha]], ban-aisteoir, scríbhneoir, agus údar Meiriceánach * [[24 Deireadh Fómhair]] — [[Wayne Rooney]], imreoir sacair Sasanach * [[13 Samhain]] — [[Niall Mac Aoidh]], imreoir peil Ghaelach * [[13 Samhain]] — [[Níall Mac Aoidh]], imreoir peil Ghaelach * [[15 Samhain]] — [[Nick Fradiani]], amhránaí Meiriceánach * [[21 Samhain]] — [[Carly Rae Jepsen]], amhránaí [[Ceanada]] * [[22 Samhain]] — [[Mandy Minella]], imreoir leadóige Lucsamburgach * [[3 Nollaig]] — [[Amanda Seyfried]], ban-aisteoir agus mainicín Meiriceánach * [[4 Nollaig]] — [[Risteard de Paor]], iománaí Éireannach * [[6 Nollaig]] — [[Neale Richmond]], polaiteoir Éireannach * [[20 Nollaig]] — [[Stephen Walsh]], iománaí Éireannach * [[27 Nollaig]] — [[Matt Edmondson]], láithreoir teilifíse Sasanach == Básanna == * [[10 Eanáir]] — [[Mary Kenneth Keller]], bean rialta Chaitliceach Rómhánach Meiriceánach * [[18 Eanáir]] — [[Wilfrid Brambell]], aisteoir Éireannach * [[25 Eanáir]] — [[Ilias Iliou]], dlíodóir agus polaiteoir Gréagach * [[12 Feabhra]] — [[Nicholas Colasanto]], aisteoir * [[20 Feabhra]] — [[Clarence Nash]], aisteoir Meiriceánach * [[25 Feabhra]] — [[Tennessee Williams]], drámadóir Meiriceánach * [[3 Márta]] — [[Noel Purcell]], aisteoir Éireannach (r. [[1900]]) * [[10 Márta]] — [[Konstantin Chernenko]], polaiteoir [[Aontas Sóivéadach|Sóivéadach]] (r. [[1885]]) * [[21 Márta]] — [[Michael Redgrave]], aisteoir Sasanach * [[11 Aibreán]] — [[Enver Hoxha]], deachtóir [[An Albáin|Albánach]] (r. [[1908]]) * [[19 Bealtaine]] — [[Tapio Wirkkala]], dearthóir earraí gloine is adhmad, dealbhóir [[Fionlannach]] * [[4 Meitheamh]] — [[Diarmaid Ó Súilleabháin]], 53, scríbhneoir Éireannach agus poblachtánach (r. [[1932]]) * [[13 Meitheamh]] — [[Vasily Arkhipov (ginearál)|Vasily Arkhipov]], ginearál Sóivéadach * [[29 Meitheamh]] — [[Máire Ní Scolaí]], amhránaí [[Éire]]annach (r. [[1909]]) * [[16 Iúil]] — [[Heinrich Böll]], scríbhneoir [[An Ghearmáin|Gearmánach]] (r. [[1917]]) * [[30 Iúil]] — [[Julia Robinson]], matamaiticeoir * [[8 Lúnasa]] — [[Leo Weisgerber]], teangeolaí Gearmánach * [[8 Lúnasa]] — [[Louise Brooks]], ban-aisteoir Meiriceánach * [[14 Lúnasa]] — [[Gale Sondergaard]], ban-aisteoir Meiriceánach * [[20 Lúnasa]] — [[Thomas Wall]], leabhareolaí Éireannach * [[26 Lúnasa]] — [[Síle Ní Chéileachair]], údar Éireannach * [[31 Lúnasa]] — [[Frank Macfarlane Burnet]], imdhíoneolaí [[An Astráil|Astrálach]] (r. [[1899]]) * [[8 Meán Fómhair]] — [[John Franklin Enders]], taighdeoir leighis Meiriceánach * [[9 Meán Fómhair]] — [[Patrick Burke (Baile Átha Cliath)|Patrick Burke]], polaiteoir Éireannach * [[10 Meán Fómhair]] — [[Jock Stein]], imreoir sacair agus bainisteoir Albanach * [[27 Meán Fómhair]] — [[Lloyd Nolan]], aisteoir Meiriceánach * [[30 Meán Fómhair]] — [[Charles Francis Richter]], seismeolaí Meiriceánach (r. [[1900]]) * [[30 Meán Fómhair]] — [[Paul Berlenbach]], dornálaí Meiriceánach * [[30 Meán Fómhair]] — [[Simone Signoret]], ban-aisteoir Francach * [[10 Deireadh Fómhair]] — [[Orson Welles]], aisteoir agus scannánóir Meiriceánach (r. [[1915]]) * [[10 Deireadh Fómhair]] — [[Yul Brynner]], aisteoir Meiriceánach * [[16 Deireadh Fómhair]] — [[Margaret Michaelis-Sachs]], grianghrafadóir Astrálach * [[19 Deireadh Fómhair]] — [[Anton Christoforidis]], dornálaí Gréagach * [[24 Deireadh Fómhair]] — [[László Biró]], ceapadóir [[An Ungáir|Ungárach]]-[[An Airgintín|Airgintíneach]] (r. [[1899]]) * [[4 Samhain]] — [[Cus D'Amato]], traenálaí dornálaíochta Meiriceánach * [[10 Samhain]] — [[John Moher]], polaiteoir Éireannach * [[19 Samhain]] — [[Stepin Fetchit]], aisteoir Meiriceánach * [[27 Samhain]] — [[Fernand Braudel]], staraí Francach * [[7 Nollaig]] — [[Robert Graves]], úrscéalaí [[Sasana]]ch (r. [[1895]]) * [[8 Nollaig]] — [[Johnny Wilson]], dornálaí Meiriceánach * [[25 Nollaig]] — [[Patrick Teehan]], polaiteoir Éireannach == Teilifís == {{Príomhalt|1985 sa teilifís}} == Scannáin == {{Príomhalt|1985 sa scannán}} == Duaiseanna Nobel == * [[Fisic]] - [[Klaus von Klitzing]] * [[Ceimic]] - [[Herbert A. Hauptman]], [[Jerome Karle]] * [[Leigheas]] - [[Michael S. Brown]], [[Joseph L. Goldstein]] * [[Litríocht]] - [[Claude Simon]] * [[Síocháin]] - [[International Physicians for the Prevention of Nuclear War]] [[Catagóir:Blianta]] 0ulqx9vvfy81l9xh4h977rs3ion7nin 0 5770 1268580 1267994 2025-06-03T23:25:49Z Alison 570 /* Tarluithe eile */ Tubaiste staid Heysel 1268580 wikitext text/x-wiki {{Bealtaine}} Is é an '''31 Bealtaine''' an 151ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 152ú lá i mbliain bhisigh. Tá 214 lá fágtha sa bhliain. == Féilte == * [[Lá Domhanda Saor ó Thobac]] == Daoine a rugadh ar an lá seo == * [[1527]] — [[Pilib II na Spáinne]], Rí na Spáinne, an Phortaingéil, Napoli agus an tSicilsa sa 16ú haois; Consort rí Shasana * [[1688]] — [[Alexander Pope]], file Sasanach * [[1744]] — [[Richard Lovell Edgeworth]], polaiteoir Angla-Éireannach (b. [[1817]]) * [[1819]] — [[Walt Whitman]], file Meiriceánach (b.[[1892]]) * [[1857]] — [[Pápa Pius XI]], pápa (b.[[1939]]) * [[1877]] — [[Gabrielle Renaudot|Gabrielle Renaudot Flammarion]], réalteolaí Francach (b. [[1962]]) * [[1883]] — [[Seán Gibbons]], polaiteoir Éireannach (b. [[1952]]) * [[1887]] — [[Saint-John Perse]], File agus taidhleoir Francach (b. [[1975]]) * [[1894]] — [[Fred Allen]], fuirseoir Meiriceánach (b. [[1956]]) * [[1908]] — [[Don Ameche]], aisteoir Meiriceánach (b. [[1993]]) * [[1922]] — [[Denholm Elliott]], aisteoir (b. [[1992]]) * [[1930]] — [[Clint Eastwood]], scannánóir * [[1931]] — [[John Robert Schrieffer]], fisiceoir Meiriceánach (b. [[2019]]) * [[1937]] — [[Mary O'Rourke|Máire Uí Ruairc]], polaiteoir * [[1938]] — [[John Prescott]], Polaiteoir de chuid Pháirtí an Lucht Oibre sa Ríocht Aontaithe * [[1941]] — [[Louis J. Ignarro]], Cógaseolaí * [[1948]] — [[John Bonham]], ceoltóir le [[Led Zeppelin]] (b.[[1980]]) * [[1948]] — [[Lynda Bellingham]], ban-aisteoir Briotanach (b. [[2014]]) * [[1955]] — [[Joe Longthorne]], amhránaí Sasanach (b. [[2019]]) * [[1955]] — [[Tommy Emmanuel]], giotáraí * [[1963]] — [[Viktor Orbán]], príomh-aire an Ungáir * [[1973]] — [[Natalia Koroleva]], amhránaí Rúiseach * [[1976]] — [[Colin Farrell]], aisteoir * [[1996]] — [[Normani Kordei]], amhránaí Meiriceánach * [[2001]] — [[Iga Świątek]], imreoir leadóige Polannach == Daoine a fuair bás ar an lá seo == * [[1085]] — [[Pápa Gréagóir VII]], Pápa ó 1073 go 1085 (r ~1015) * [[1224]] — [[Cathal Crobhdhearg Ua Conchobhair|Cathal Crobhdhearg Ó Conchúir]], Rí Chonnacht (r. [[1153]]) * [[1524]] — [[Thomas Howard, 2ú Diúc Norfolk]], uasal Briotanach (r. [[1443]]) * [[1809]] — [[Franz Joseph Haydn]], cumadóir Ostarach (r. [[1732]]) * [[1922]] — [[Joseph McGuinness]], polaiteoir Éireannach (r. [[1875]]) * [[1972]] — [[Alexander McCabe]], polaiteoir Éireannach (r. [[1886]]) * [[1976]] — [[Jacques Monod]], bitheolaí Francach (r. [[1910]]) * [[1983]] — [[Jack Dempsey]], Dornálaí Gael-Mheiriceánach (r. [[1919]]) * [[1997]] — [[Lionel Booth]], polaiteoir Éireannach (r. [[1914]]) * [[2000]] — [[Tito Puente]], ceoltóir (r.[[1923]]) * [[2006]] — [[Raymond Óg Davis]], Ceimicí (r. [[1914]]) * [[2014]] — [[Joseph Dowling]], polaiteoir Éireannach (r. [[1922]]) == Tarluithe eile == * [[1941]] - Buamáladh [[Baile Átha Cliath]] leis an [[Luftwaffe]]. * [[1973]] - Vótáil [[Seanad Stáit Aontaithe Mheiriceá]] gan maoiniú a chur ar fáil do bhuamáil [[An Chambóid|na Cambóidé]]. * [[1985]] - Chuir [[Cumann Sacair Shasana]] cosc ar chlub [[sacar]] imirt ar an [[An Eoraip|Mór-roinn]] de bharr [[tubaiste staid Heysel]]. * [[1998]] - D'fhág [[Geri Halliwell]] slán leis an mbanna ceoil, an [[Spice Girls]]. [[Catagóir:Dátaí|0531]] [[Catagóir:Míonna|Bealtaine, 31]] 49cp810bsujoy0g53xuwxq2sawgrg7e 0 6596 1268555 1186512 2025-06-03T22:04:18Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis agus mionathruithe eile 1268555 wikitext text/x-wiki {{glanadh}} {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is fásach mór te é '''an Sahára''' ([[An Araibis|Araibis]]: الصحراء الكبرى Aṣ-ṣaḥrāʾ al-Kubrā, "an fásach mór") atá suite sa chuid thuaidh de mhór-roinn na h[[An Afraic|Afraice]]. Síneann sé os cionn 5,000 km ó iarthar go hoirthir, ón [[An tAigéan Atlantach|Aigéan Atlantach]] go dtí [[An Mhuir Rua|an Mhuir Rua]], agus clúdaíonn sé níos mó ná 8.5 milliún km (nó beagnach 30% de dhromchla mhór-roinn na hAfraice), atá ar an bpíosa talún tirim is mó ar domhan. Is féidir an Sahára a leathnú níos faide ná an Mhuir Rua fiú, le tíreolaithe ag labhairt faoin "fásach mór an tSahára-na hAraibe" ([[An Fhraincis|Fraincís]]:''désert saharo-arabique''). Tríd is tríd, níos leithne, is éard atá sa Sahára an chuid thiar de thrasnán ollmhór tirim a shíneann ó bhruach Abhainn na Seineagáile go dtí [[An Mhongóil|an Mhongóil]]. An fásach te is mó ar domhan, roinneann sé an mhór-roinn ó thoir go hiarthar. Clúdaíonn sé limistéir ollmhóra agus leathnaíonn sé thar deich stát: [[An Ailgéir|an Ailgéir]], [[An Éigipt|an Éigipt]], [[Maracó]], [[An Libia|an Libia]], [[An Túinéis|an Túinéis]], [[An Mháratáin|an Mháratáin]], [[An Nígir|an Nígir]], [[Mailí]], [[Sead]], [[An tSúdáin|an tSúdáin]], chomh maith leis an Sahára Thiar. Ní chlúdaíonn an fásach gainimh ach 20% dá limistéar, is éard atá sa 80% eile ná dromchlaí creagacha agus carraigeacha dríodair ina ghné is suntasaí sa tírdhreachatá. Áirítear ar an limistéar geografach roinnt tírdhreacha agus aeráidí; tá gaineamhlaigh (Grand Erg Oirthearach agus Grand Erg Iartharach), sléibhte (Hoggar, Tassili n'Ajjer, Massif du Tibesti), hamadaí (ardchláir chreagacha chrua) agus fásaigh phábhálacha ar nós Tanezrouft. == Féach freisin == * [[Fairsingiú fásaigh]] * [[an Níl]] * [[An Mhagraib|An Magraib]] * [[An tSaiheil]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Sahara}} [[Catagóir:Sahára| ]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:An Afraic]] [[Catagóir:Fásaigh]] 7ek29odfw8taqb1wxfmktcalp6pc2jv 0 7627 1268557 1261792 2025-06-03T22:14:13Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis agus mionathruithe eile 1268557 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[tír]] sa [[An Mhagraib|Mhagraib]] í '''an Ailgéir''' ({{LangWithName|ar|Araibis|الجزائر}} ''al-Jazā'ir'', [[Araibis na hAilgéire]]: {{lang|ar|الدزاير}} ''al-dzāyīr''; {{Lang-fr|Algérie}}). '''Daon-Phoblacht Dhaonlathach na hAilgéire''' an t-ainm oifigiúil.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/Daon-Phoblacht%20Dhaonlathach%20na%20hAilg%C3%A9ire/ga/|teideal="Daon-Phoblacht Dhaonlathach na hAilgéire"|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-07-05}}</ref> == Tíreolaíocht == Tá an [[tír]] suite ar chósta na [[An Mheánmhuir|Meánmhara]] ag teorantacht leis an [[An Túinéis|dTúinéis]] ar an taobh thoir thuaidh, leis an [[An Libia|Libia]] ar an taobh thoir, le [[Maracó]] ar an taobh thiar, leis an [[An Nigéir|Nigéir]] ar an taobh thoir theas, agus ar an taobh thiar theas leis an [[An Sahára Iartharach|Sahára Iartharach]], an [[An Mháratáin|Máratáin]] agus [[Mailí]]. Le hachar 2,381,741 ciliméadar cearnach, is í an Ailgéir an deichiú tír is mó sa domhain agus an tír is mó san [[Afraic]].<ref>{{Luaigh foilseachán|title=List of African countries by area|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_African_countries_by_area&oldid=965657457|journal=Wikipedia|date=2020-07-02|language=en}}</ref> Is iad na [[Beirbeirigh]] pobal dúchasach na tíre. == Stair == Is iomaí impireacht agus ríora a raibh páirt acu i stair na hAilgéire: na Núimideánaigh, na [[An Fhéiníc|Féinícigh]], na [[An Chartaig Ársa|Cartagaigh]], na [[Rómhánaigh]], na Vandail, na [[Impireacht Bhiosántach|Biosántaigh]], na [[Cailifeacht Umayyad|hUmayyadaigh]], na [[Cailifeacht Abasach|hAbasaigh]], na hIdreasaigh, na hAghlabaigh, na Rustamaigh, na Fataimítigh, na Sirígh, na Hammadaigh, na hAlmoraibhítigh, na hAlmohadaigh, na [[Spáinnigh]], na [[Impireacht Otamánach|hOtamánaigh]] agus [[An Fhrainc|na Francaigh]] Ba choilíneacht Fhrancach í ón mbliain 1830 go dtí an bhliain [[1962]] nuair a fuair sí a neamhspleáchas tar éis [[Cogadh Saoirse na hAilgéire|Chogadh Saoirse na hAilgéire]], comhrac fuascailte a mhair ocht mbliana agus a thiontaigh ina chogadh cathartha roimh a chríoch. == Féach freisin == * [[Cogadh Saoirse na hAilgéire]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-tír-af}} {{DEFAULTSORT:Ailgeir, An}} [[Catagóir:An Ailgéir| ]] [[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe|Ailgéir]] [[Catagóir:Náisiúin G-15]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] r2l8xogisqfu4k7izl8y8wxv1s5ufrb 0 7645 1268558 1244307 2025-06-03T22:15:02Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis 1268558 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is tír san [[an Afraic|Afraic]] í '''an Libia'''. Is í [[Tripilí]] an phríomhchathair. Is iarchoilíneacht de chuid [[An Iodáil|na hIodáile]] í, suite idir [[an Éigipt]] agus [[an Túinéis]] agus teorainneacha aici chomh maith leis [[an Nígir]], [[an tSúdáin]], agus [[Sead]]. Tír mhór í, 1,759,540 ciliméadar cearnach, agus níl cuid ar bith di faoi uisce. == Aeráid == Aeráid Mheánmharach atá fán chósta, ach is fásach te tirim lom atá sa mhórchuid den tír. Le blianta anuas tá Tionscadal na hAbhann Móire ar bun chun uisce atá faoi thalamh sa [[An Sahára|Sahára]] a thabhairt go cathracha an chósta, an tionscadal uisce is mó sa domhan ach tá an fásach ag méadú i gcónaí. Fuair b'fhéidir 10k bás ar [[10 Meán Fómhair]] [[2023]] nuair a bhuail Stoirm Daniel an tír. Bhí an fhearthainn ar scála nach bhfacthas riamh cheana. Réabadh [[damba]]í móra agus bhuail [[Tuile|tuilte]] móra an tír.<ref>{{Lua idirlín|url=https://apnews.com/article/derna-libya-floods-storm-daniel-95379b164871d97fb74b1cd1bcb5640c|teideal=More than 5,300 are feared dead, thousands more are missing as eastern Libya is devastated by floods|dáta=2023-09-12|language=en|work=AP News|dátarochtana=2023-09-12}}</ref> {{Main|Stoirm Daniel}} ==Stair== I ndiaidh do mhórchumhachtaí na h[[An Eoraip|Eorpa]] ruathar a dhéanamh ar an Afraic sa [[19ú haois|naoú haois déag]], agus coilíneachtaí a dhéanamh d'fhormhór na hilchríche, ghabh an Iodáil seilbh ar an Libia i [[1911]]. ===Ré Gaddafi=== Bronnadh [[Neamhspleách (polaitíocht)|neamhspleáchas]] ar Libia i mí na Nollag [[1951]]. Bhí rí i gceannas na tíre ar feadh tamaill go dtí gur éirigh an t-arm amach ina choinne faoin g[[Muammar Gaddafi|Cornal Gaddafi]], an té atá i gceannas i Libia ó Mheán Fómhair [[1969]] go dtí 2011. Córas ina raibh meascán den [[sóisialachas]] agus de [[Dlí|dhlí]] traidisiúnta [[Arabaigh|Arabach]] a bhunaigh Gaddafi ina raibh an pobal in ainm iad féin a rialadh. Ach go praiticiúil, [[deachtóireacht]] mhíleata a bhí sa Libia, agus thug an ceannaire tacaíocht do naimhde [[Iosrael|Iosraeil]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Mheiriceá]] agus na [[An Bhreatain|Breataine]] ó tháinig sé i gcumhacht. Rinne Gaddafi ionsaithe chomh maith ar [[Sead]] ar mhaithe le greim a fháil ar [[Mianadóireacht|mhianaigh]] luachmhara sa [[tír]] sin, agus theastaigh uaidh tíortha Arabacha na h[[An Afraic|Afraice]] a aontú le chéile faoina cheannas féin. * [[Éire]]. Chuir Gaddafi an-chuid armlóin ar fáil don [[An tIRA Sealadach|IRA]] in [[Éire|Éirinn]] * [[Pan-Am|Lockerbie]]. Ciontaíodh gníomhairí dá chuid as an ionsaí ar eitleán paisinéirí Meiriceánach os cionn Lockerbie na h[[Albain|Alban]] sa bhliain [[1992]]. * [[Airm núicléacha]]. D'admhaigh an Libia sa bhliain [[2003]] go raibh iarracht á dhéanamh airm núicléacha a dhéanamh le cabhair ó eolaithe na [[An Phacastáin|Pacastáine]], ach i ndiaidh deireadh a bheith curtha leis an tionscnamh sin bhí gaol níos fearr aici le tíortha an Iarthair. ===Éirí amach, 2011=== Sa bhliain 2011, mar chuid den [[An tEarrach Arabach|Earrach Arabach]], thosaigh [[éirí amach]] sa Libia i gcoinne réimeas Gaddafi. D'eisigh an Chúirt Choiriúil Idirnáisiúnta barántas gafa ar Gadaffi agus, faoi cheannasaíocht na [[An Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]] agus [[An Fhrainc|Fraince]], thug roinnt tíortha cúnamh do na reibiliúnaigh Libiacha. Ar [[22 Lúnasa]] [[2011]] rinne na reibiliúnaigh a mbealach isteach sa [[Príomhchathair|phríomhchathair]] agus an lá ina dhiaidh sin bhris siad isteach i ndaingean Gaddafi sa chathair chéanna. D'éalaigh sé go dtí an chathair Sirte. Maraíodh ansin é ar [[20 Deireadh Fómhair]] [[2011]]. Bhí an chuid is mó den tír faoi smacht an Chomhairle Idirthréimhseach Náisiúnta de chuid na reibiliúnach... ar feadh cúpla seachtain. [[Íomhá:Theatre of Sabratha, Libya.jpg|400px|left|thumb|Amharclann - Sabratha]] ===Ainrialachas, 2011 - inniu=== D'imigh an tír le [[ainrialachas|hainrialtacht]] beagnach láithreach. Agus tá an ainriail i réim sa tír ó shin i leith. Bhí an Libia scoilte ina dhá leath sa bhliain 2011-2012, Bhí an taobh thoir (ina bhfuil [[Benghazi]]) faoi riail éagsúil pholaitiúil ó iarthar na tíre, réigiún a bhfuil [[Tripilí]] agus an rialtas "oifigiúil". Tá stádas idirnáisiúnta ag an Rialtas thiar i [[Tripilí]]. <ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=Líon ollmhór marbh sa Libia - An Corrán Dearg|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/0912/1404867-lion-ollmhor-marbh-sa-libia-an-corran-dearg/|date=2023-09-12|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Dúirt [[Barack Obama]] ar an [[7 Márta]] [[2016]] go raibh praiseach d'obair a bhí ann, agus chuir sé cuid den locht ar [[David Cameron]] agus [[Nicolas Sarkozy]].<ref>[http://www.france24.com/en/20160311-obama-cameron-sarkozy-libya-mess-gaddafi-france-uk france24.com 7 Márta, 2016]</ref> ==Geilleagar== Is ar an ola a bhraitheann eacnamaíocht na tíre go hiomlán. Bhí daonra 6,355,000 ann sa bhliain 2008. == Féach freisin == * [[Stoirm Daniel]] == Naisc sheachtracha == * [http://www.libya-watanona.com/libya1/ libya-watanona.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060209043325/http://www.libya-watanona.com/libya1/ |date=2006-02-09 }} == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Libia, An}} [[Catagóir:An Libia|*]] [[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe|L]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] rd0ka2lgvgrg466uunf8o4scc8bntr4 0 7648 1268559 1217866 2025-06-03T22:15:53Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis 1268559 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is tír san [[an Afraic|Afraic]] Thuaidh é '''Maracó''', nó '''Ríocht Mharacó''' go hoifigiúil, (as [[Araibis]]: المملكة المغربية al-Mamlakah al-Maġribiyya, nó: المغرب al-Maġrib) le thart ar 32 milliún duine ina gcónaí ina 447,000 km². Is é [[Rabat]] an phríomhchathair, ach is é [[Casablanca]] an chathair is mó. Clúdaítear an cósta thiar leis [[An tAigéan Atlantach|an Aigéan Atlantach]], agus an cósta thuaidh leis [[An Mheánmhuir|an Meánmhuir]]. Tá teorainn aige leis [[An Ailgéir]], [[An Spáinn]] agus [[An Sahára Thiar]] ó dheas. Is iarchoilíneacht [[An Fhrainc|Fhrancach]] í. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-tír-af}} {{DEFAULTSORT:Maracó}} [[Catagóir:Maracó]] [[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] r33zp4chn4a1qy94hjbytopqjj41gm1 0 7650 1268560 1217868 2025-06-03T22:17:16Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis agus mionathruithe eile 1268560 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[tír]] san [[an Afraic|Afraic]] í '''an Mháratáin'''. Is é [[Nuacsat]] an [[Príomhchathair|phríomhchathair]]. Is [[Coilíneachas|iarchoilíneacht]] [[An Fhrainc|Fhrancach]] í. Tá sé an-tirim agus an the agus clúdaíonn fásach an t[[An Sahára|Sahára]] an chuid is mó den tír. Labhraíonn an daonra [[An Araibis|Araibis]] agus [[An Fhraincis|Fraincis]], agus is é [[Ioslam]] an reiligiún is mó. == Tagairtí == {{Reflist}} {{stumpa}} <!---Idirvicí---> {{DEFAULTSORT:Maratain, An}} [[Catagóir:An Mháratáin| ]] [[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] fy6vlerbg42m45s3jlf1xysph5bqa49 0 9870 1268562 1244399 2025-06-03T22:33:02Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis agus mionathruithe eile 1268562 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Tunisie carte.png|thumb|right|200px|An Túinéis]] Is [[tír]] í '''an Túinéis''' ([[An Araibis|Araibis]]: تونس) atá suite i dTuaisceart na h[[An Afraic|Afraice]]. Tá teorainn aici leis [[an Ailgéir]], agus [[an Libia]]. Is í an Túinéis an tír is faide ó thuaidh san Afraic. Bhí 11.50 milliún duine ina gcónaí ann sa bhliain 2018. Is í [[Túinis]] an phríomh[[Cathair (lonnaíocht)|chathair]]. Tá an Túinéis mar chuid de chomhaontú comhlachais leis an [[Aontas Eorpach]] agus is ballstát den 'Francophonie' í. Tá sí mar bhall de Aontas na Magraibe Arabaí, Léig na nArabach agus an [[An tAontas Afracach|tAontas Afracach]]. == Stair na tíre == ===Faoi riail an Impireacht Otamánach=== Tharla an chéad ghabháil [[Otamánach]] ar an Túinéis sa bhliain 1534 faoi cheannas Barbarossa Hayreddin Pasha le linn ré [[Suleiman Ollásach]]. Bhí ar an [[Impireacht Otamánach]] athghabháil a dhéanamh ar an Túinéis chun smacht ar an tír a fháil ar ais ón [[An Spáinn|Spáinn]] sa bhliain 1574. Bhí siad i gceannas ar an tír go dtí gabháil na Francaigh sa bhliain 1881. I dtosach bhí an tír faoi rialtóir (Pasha) ach roimh bhfad is réigiún uathrialaitheach faoi ceannas áitiúil (na 'Beyigh') taobh istigh den Impireacht a bhí ann. Mhair an féinriail seo faoi na Beyigh Hussein idir 1705 go dtí neamhspleáchas i 1957. Le linn na tréimhse seo, bhí scothaicme iasachta i gceannas ar an tír agus bhí [[Tuircis]] mar theanga gnó an stáit. ===Faoi riail na Fraince=== In 1869, d'fhógair an Túinéis go raibh sí bancbhriste. Tháinig coimisiún idirnáisiúnta isteach chun geilleagar na tíre a riaradh. Tháinig na Francaigh i gcumhacht le linn na 1880'í. Rinne an Fhrainc ionradh ar an Túinéis in 1881 le thart ar 36,000 saighdiúir. Bhí an Túinéis mar [[coimirceas|choimirceas]] de chuid an Fraince ón bhliain 1883. Faoi na Francaigh, bhí béim ar áitreabh Eorpach a fhorbairt agus tháinig méadú ar líon na Francaigh sa tír. Faoi 1945 bhí 144,000 daoine ón Fhrainc sa tír. Idir 1942 agus 1943 bhí an Túinéis mar suíomh de [[Feachtas na Túinéise]]. Bhí roinnt catha ann idir An [[Ais Róimh-Bheirlín-Thóiceo|Ais]] agus na [[Comhghuaillithe]]. Is é an Túinéis an t-aon [[Tír Arabach]] a bhí faoi forghabháil na Gearmánaigh le linn [[An Dara Cogadh Domhanda]]. Bhí na Gearmánaigh chun cinn i dtosach, ach bhí an lámh in uachtar ag na Comhghuaillithe ar deireadh. ===Neamhspleáchas=== Bhain an Túinéis a neamhspleáchas amach sa bhliain 1956. Bhí Habib Bourguiba chun thosaigh san feachtas chun neamhspleáchas a bhaint amach. Bhí sé mar chéad [[Uachtarán]] na tíre tar éis neamhspleáchas chomh maith. Is é an gluaiseacht [[saolta|shaolta]]<nowiki> '</nowiki>''Rassemblement Constitutionnel Démocratique' (RCD) ''a bhí i gcumhacht sa tír tar éis neamhspleáchas a bhaint amach. In 1987 d'fhógair [[dochtúir]]í go raibh Habib Bourguiba ró-[[tinneas|thinn]] chun a bheith mar cheannaire na [[tír]]e agus tháinig [[Príomh-Aire]] Zine El Abidine Ben Ali isteach mar [[Uachtarán]] ó 1987 go dtí an bhliain 2011. Bhí corbadh curtha ina leith go minic le linn a cheannaireacht. D'áitigh eagraíochtaí idirnáisiúnta ar nós "Tarscaoileadh Idirnáisiúnta" agus 'Freedom House' go raibh [[cearta daonna]] sáraithe ag an [[rialtas]] le linn ceannaireacht Ben Ali agus chur sé bac ar obair eagraíochtaí ar son cearta daonna sa tír. ===Earrach na nArabach agus réabhlóid=== Bhí Réabhlóid na Túinéise ina fheachtas dian [[easumhlaíocht shibhialta]]. Bhí na [[ceardchumann]] chun cinn sna h[[agóid|agóidí]]<nowiki>. Bhí na hagóidí seo mar spreagadh do Earrach na nArabach. Is é bás Mohamed Bouazizi, díoltóir sráide a chur lámh ina bhás féin nuair a chur sé é féin trí thine ar 17 Nollag 2010 toisc go raibh a chuid earraí coigistithe agus é náirithe ag oifigeach bardasach, a bhí mar thúsphointe den réabhlóid. Bhí olc ar na daoine agus bhí feachtas agóidíochta agus foréigean ar na sráideanna. D'éirigh an tUachtarán Zine El Abidine Ben Ali as oifig ar [[14 Eanáir]] [[2011]] tar éis 23 bliain mar cheannaire na tíre. Lean na agóidí ar aghaidh go dtí go raibh cosc curtha ar an páirtí a bhí i gcumhacht, an '</nowiki>''Rassemblement Constitutionnel Démocratique'.'' Ar an 23ú Deireadh Fómhair 2011 bhí toghchán agus d'fhógair breathnóir neamhchlaonta idirnáisiúnta go raibh sé saor agus cothrom. Is é an gluaiseacht '[[Ennahda]]' a bhfuair an méid suíochán is mó, 90 as 217. Ar 12 Nollaig 2011 bhí Moncef Marzouki, iar-ghníomhaí ar son cearta daonna, tofa mar uachtarán. == Déimeagrafaic == De réir dhaonáireamh 2014, bhí daonra 10,982,754 sa Túinéis.<ref>http://census.ins.tn/sites/default/files/vol%201%20rgph%202014%20site%20%281%29.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180128184626/http://census.ins.tn/sites/default/files/vol%201%20rgph%202014%20site%20%281%29.pdf |date=2018-01-28 }} lch.11 {{Ar}}</ref> Buíochas le clár pleanáil clainne, tháinig laghdú ar fhás an daonra sa Túinéis go 1% go bliantúil. === Teangacha === Is í an [[An Araibis|Araibis]] teanga oifigiúil na tíre agus is í Araibis na Túinéise teanga an phobail. Tá lucht labhartha beag freisin ag [[teangacha na mBeirbeireach]] (timpeall 28,000 de réir Ethnologue). Cé nach bhfuil stádas oifigiúil aici, tá an [[An Fhraincis|Fhraincis]] an-tábhachtach sa Túinéis. Ag an iar-bhunscoil, múintear eolaíocht tríthi. Úsáidtear go forleathan an teanga i gcúrsaí oideachais agus gnó agus sna meáin. Sa bhliain 2010, bhí an Fhraincis ag 6 639 000 nó 64% an daonra sa Túinéis.<ref>https://www.francophonie.org/IMG/pdf/1e.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131012052949/http://www.francophonie.org/IMG/pdf/1e.pdf |date=2013-10-12 }} lch. 14 {{Fr}}</ref> De ghnáth, tá comharthaí siopaí, biachláir agus comharthaí sráide scríofa san Araibis agus san Fhraincis. === Na Cathracha is mó === De réir dhaonáireamh 2014, is iad na cathracha is mó ná: {| class="wikitable" |+ !Rang !Ainm !Gobharnóireacht !Daonra |- |1 |[[Túinis]] |Túinis |638,345 |- |2 |[[Sfax]] |Sfax |272,801 |- |3 |[[Sousse]] |Sousse |221,530 |- |4 |[[Ettadhamen-Mnihla]] |Ariana |142,953 |- |5 |[[Kairouan]] |Kairouan |139,070 |- |6 |[[Bizerte]] |Bizerte |136,917 |- |7 |[[Gabès]] |Gabès |130,984 |- |8 |[[La Soukra]] |Ariana |129,693 |- |9 |[[Ariana]] |Ariana |114,486 |- |10 |[[Gafsa]] |Ben Arous |111,170 |} === Creideamh === Is é [[Ioslam]] an reiligiún oifigiúil agus is mó sa Túinéis. Tá formhór na Túinéiseach ina [[Sunnaíoch]] agus tá an chuid eile acu ina Hanafite nó Ibadi. Is í an [[An Chríostaíocht|Chríostaíocht]] an dara reiligiún is mó sa tír le timpeall 25,000 creidmheach agus is é an [[An Giúdachas|Giúdachas]] an tríú reiligiún is mó le 900 creidmhigh. Meastar gurb í an Túinéis an tír Moslamach is sásta Giúdaigh a glacadh. Ar [[Djerba]], tá pobal Giúdach beag ann le 2,500 bliain. == Cultúr == === Bia === [[Íomhá:Tajine tunisien.JPG|mion|Tajine Túinéiseach]] Cumaisctear bia [[An Mheánmhuir|Meánmhuirí]] agus bia gaineamhlaigh i mbia na Túinéise. Cosúil na tíortha Meánmhuirí eile, tá an aiste bia bia bunaithe ar ola olóige, bia mara, feoil agus spíosraí. Tá traidisiún an chócaireacht láidir sa Túineis le béilí dúchasacha mar ''Brik, Cúscús Túinéiseach, Sailéad Mechouia, Sailéad Túinéiseach, Kefta, Khobz Mella, Lamb à la Gargoulette, Tajine Túinéiseach agus Khobz Tabouna''.<ref>http://www.tourismtunisia.com/dishes-that-are-home-to-tunisia/ {{En}}</ref> === Spóirt === Is é an [[sacar]] an spórt is mó a thaitníonn le daoine sa Túinéis. Sa bhliain 2004 bhuaigh foireann sacair náisiúnta na Túinéise ''Corn Sacair An Afraic.'' I ndiaidh an tsacair, imrítear go minic [[taecuando]], [[cearáité]], [[Liathróid láimhe Oilimpeach|liathróid láimhe]] agus [[Lúthchleasaíocht|lúthclheasaíocht]] freisin sa Túinéis. == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Tuineis, An}} [[Catagóir:An Túinéis| ]] [[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] rwkmxhvs96t961a06ierljjrxcpxhw2 14 10075 1268587 664537 2025-06-03T23:33:44Z Alison 570 ++ 1268587 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|1673 deaths}} {{DEFAULTSORT:1673}} [[Catagóir:Blianta báis]] [[Catagóir:1673]] [[Catagóir:Básanna sna 1670í]] 6k0atr5raltuy0zrtqcmnzfeq0whpdn 4 23011 1268582 803001 2025-06-03T23:26:35Z Alison 570 Tubaiste staid Heysel 1268582 wikitext text/x-wiki Is é an '''[[2 Meitheamh]]''' an 153ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 154ú lá i mbliain bhisigh. Tá 212 lá fágtha sa bhliain. Inniu "Lá na Poblachta" [[An Iodáil|san Iodáil]] agus "Lá na Saoirse" i [[Samó]]. <div style="float:right;margin-left:0.5em"> [[Íomhá:Seán Ó Néill.jpg|100x100px|Seán Ó Néill]] </div> * [[455]] &ndash; Ghabh na Vandalaigh [[an Róimh]] agus thosaíodar ar chreach a mhair coicís * [[1567]] &ndash; Cailleadh [[Seán Ó Néill]], taoiseach Gaelach (r.[[1530]]) * [[1835]] &ndash; Rugadh [[Pápa Pius X|Pius X]], pápa (b.[[1914]]) * [[1835]] &ndash; Chuir [[P. T. Barnum]] agus a shorcas tús lena gcéad chamchuairt sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]] * [[1882]] &ndash; Cailleadh [[Giuseppe Garibaldi]], tirghráthóir agus saighdiúir (r.[[1807]]) * [[1920]] &ndash; Rugadh [[Mícheál Ó hEithir]], tráchtaire agus iriseoir spóirt (b.[[1996]]) * [[1966]] &ndash; D'éirigh leis na Stáit Aontaithe spáslong a sheoladh chuig [[an Ghealach]] * [[1979]] &ndash; D'fhill an [[Pápa Eoin Pól II|Pápa]] ar [[An Pholainn|an bPolainn]], a thír dhúchais * [[1985]] &ndash; Cuireadh cosc ar chlubanna [[Sacar|sacair]] ón m[[An Bhreatain|Breatain]] imirt san [[An Eoraip|Eoraip]], tar éis [[tubaiste staid Heysel]] * [[2008]] &ndash; Cailleadh [[Bo Diddley]], ceoltóir (r. [[1928]]) </li> {{SelAnnivFooter|Mí=June|Lá=2}}<noinclude> [[Catagóir:Laethanta roghnaithe|Meitheamh,2]] [[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 2]] cpzkhmbwhhg74k9e7f4y4h7xsxvt5db 14 32064 1268588 665969 2025-06-03T23:34:01Z Alison 570 ++ 1268588 wikitext text/x-wiki Is iad seo daoine a fuair bás sa bhliain [[1674]] {{Catcómhaoin|1674 deaths|Básanna i 1674}} {{DEFAULTSORT:1674}} [[Catagóir:Blianta báis]] [[Catagóir:1674]] [[Catagóir:Básanna sna 1670í]] eiahfgqkzx01op0dsr3k99fn4p2dkep 14 32065 1268589 659286 2025-06-03T23:34:18Z Alison 570 ++ 1268589 wikitext text/x-wiki Is iad seo daoine a fuair bás sa bhliain [[1677]] {{Catcómhaoin|1677 deaths|Básanna i 1677}} {{DEFAULTSORT:1677}} [[Catagóir:Blianta báis]] [[Catagóir:1677]] [[Catagóir:Básanna sna 1670í]] ehzkcwxw9x0htspur75crcmqx3yjb13 0 32697 1268556 1244780 2025-06-03T22:11:31Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis agus roinnt athruithe eile 1268556 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is réigiún in iarthar na hAfraice Thuaidh í '''an Mhagraib'''.<ref name='Tearma'>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/an%20Mhagraib/|title=“an Mhagraib” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2024-07-12}}</ref> mar a thugtar ar [[Maracó|Mharacó]], an [[An Ailgéir|Algéir]], An [[An Túinéis|Túinéis]] agus an [[An Libia|Libia]], atá taobh thíos den Spáinn, den Fhrainc, agus den Iodáil.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/2.663/turas-chun-na-t%C3%BAin%C3%A9ise-1.1201331|teideal=Turas chun na Túinéise|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2020-12-19}}</ref> == Féach freisin == * [[An Afraic Thuaidh]], [[Aontas na Magraibe Arabaí]] * [[Ríocht na Núimideach]], [[Impireacht na Róimhe]], [[An Impireacht Bhiosántach|Impireacht na Biosáinte]], [[Cailifeacht Umayyad|Cailifeacht Chlann Umaighea]], [[Cailifeacht na nAbasach (Cailifeacht)|Cailifeacht na nAbasach]], [[Cailifeacht na bhFaitimíteach]], [[An Impireacht Otamánach]] * [[An Ailgéir]], [[An Libia]], [[Maracó]], [[An Mháratáin]], [[Sahára Thiar]], [[An Túinéis]] == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-tír-af}} {{DEFAULTSORT:Magraib, An}} [[Catagóir:An Mhagraib| ]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] [[Catagóir:Sahára]] [[Catagóir:Réigiúin na hAfraice]] [[Catagóir:Réigiúin gheografacha]] lmqt1tc2l657mrybf4jywxgo8kfyayi 14 64976 1268590 786552 2025-06-03T23:34:50Z Alison 570 ++ 1268590 wikitext text/x-wiki Is daoine iad seo a fuair bás sa bhliain 1670. {{Catcómhaoin|1670 deaths|Básanna i 1670}} {{DEFAULTSORT:1670}} [[Catagóir:Blianta báis]] [[Catagóir:1670]] [[Catagóir:Básanna sna 1670í]] bwqcx2win2rjfpace4xxruuwey8515w 0 79071 1268600 1241865 2025-06-04T01:06:34Z Mohammad hajeer 32183 Unification of classifications 1268600 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Queer Nation Houston x6.jpg|thumb|Póstaeir ''Queer Nation'' (Náisiún Aiteach)]] Is aidiacht Gaeilge a dhéanann cur síos ar dhuine nach bhfuil heitrighnéasach é '''aiteach,'''<ref>{{Lua idirlín|teideal=Coiste na bhFocal Nua ar Twitter|url=https://twitter.com/coistenabhfocal/status/930404561436717058|data=2017-11-14|datarochtana=2022-07-06}}</ref> bunaithe ar an bhfocal ''queer'' i mBéarla.<ref>{{Lua idirlín|teideal=Foclóir Gaeilge-Béarla (Ó Dónaill): ait|url=https://www.teanglann.ie/ga/fgb/ait|datarochtana=2022-07-06}}</ref>. Is seanfhocal ''queer'' sa 19ú haois go dtí lár na 20ú haois i mBéarla, maslach de ghnáth, nó 'piteog' as Gaeilge. Tháinig an téarma ''queer'', nó ''aiteach'', go mór chun cinn ó na 1980idí ar aghaidh agus brí nua air;<ref>{{Lua idirlín|teideal=Treochtaí Gaeilge|url=https://cadhan.com/treochtai/|datarochtana=2022-07-06}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-gaeilge-lgbtq-seolta-ag-aire-stait-na-gaeltachta/|teideal=An Chéad Fhoclóir Gaeilge LGBTQ seolta ag Aire Stáit na Gaeltachta|údar=Méabh Ní Thuathaláin|dáta=21 Márta 2018|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-30}}</ref> bíonn sainmhíniú leathan ag baint leis de ghnáth i.e. collaíocht neamhnormatach, nó gnéasachas a shnámhann i gcoinne easa an status quo.<ref>Seán Mac Risteaird, Feasta 67 (10), lch. 10-11. <nowiki>http://www.feasta.ie</nowiki> 22 D.F. 2018</ref> Bíonn an téarma níos leithne ná '[[aerach]]' agus bíonn daoine bródúil as a bheith aiteach inniu, agus meon dearfach ag baint leis de ghnáth.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/leirionn-brod-nach-ga-fanacht-faoi-cheilt/|teideal=Léiríonn Bród nach gá fanacht faoi cheilt…|údar=Meadhbh Ní Eadhra|dáta=1 Iúil 2022|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-30}}</ref> [[Íomhá:Aiteach — treocht.png|thumb|Úsáid an téarma Gaeilge “aiteach” ar líne 2015–2022]] == Téarmaí maslacha == Masla do fhir (nó duine) bhaineanda is ea ''piteog''. Tagann "piteog" ó "[[pit]]" (''vulva'').<ref>Ciaran Carson, "Tracking the Words," ''Fortnight'' 459 (May 2008): 18-19.</ref> Ní hamháin go ciallaíonn "piteog" baineanda, ciallaíonn "piteog" claonaíoch nó corr chomh maith, ar nós an seanfhocal ''queer'' as Béarla.<ref>Paul O'Mahoney, "The Use of 'Pishogue' in Ulysses: One of Joyce's Mistakes?," ''James Joyce Quarterly'' 47.3 (Spring 2010): 384-390.</ref> Mar shampla, sa dán ''[[Charles Baudelaire|Baudelaire]]'' le [[Diarmuid Ó Gráinne]], fiafraíonn Ó Gráinne "An [[diabhal]] tú a fhile / Nó [[aingeal]] a thit / An ''piteog'' de dhuine / An tú athair an Oilc?"<ref>Diarmuid Ó Gráinne, "Baudelaire," ''Comhar'' 53.7 (Iúil 1994): 23.</ref> Ciallaíonn "piteog" fear a bheadh ag déanamh obair mná freisin, de réir [[Pádraig S. Mac a' Ghoill]].<ref>{{Lua idirlín|url=http://focailfholaithe.fng.ie/content/piteog-1|teideal=piteog {{!}} Focail Fholaithe|work=focailfholaithe.fng.ie|dátarochtana=2022-07-30}}</ref> Rinne [[William Carleton]], scríbhneoir as [[Contae Thír Eoghain|Tír Eoghain]], taifead ar an bhfocal "piteog" i 1830, agus tá an focal "piteog" iontach sean.<ref>Liom Ó Dochartaigh, "An Spideog i Seanchas na hÉireann," ''Béaloideas'' 45/47 (1977-1979): 164-198.</ref> == Féach freisin == * [[Aerach]] == Tagairtí == {{reflist}} == Féach freisin == * [[LADT]] * [[Trasghnéasach]] * [[Trasinscneach]] [[Catagóir:LADT]] [[Catagóir:Hómaighnéasacht]] 9erx8jp55biaa45kr6eu0z8traxook3 14 80418 1268586 871148 2025-06-03T23:33:14Z Alison 570 ++ 1268586 wikitext text/x-wiki Is daoine iad seo a fuair bás sa bhliain [[1679]] {{Catcómhaoin|1679 deaths|Básanna i 1679}} {{DEFAULTSORT:1679}} [[Catagóir:Blianta báis]] [[Catagóir:1679]] [[Catagóir:Básanna sna 1670í]] hgaog3tmw7hd68zbvcub6wnxpw2vbft 0 85850 1268527 1267566 2025-06-03T13:32:21Z Conradder 34685 /* Make Believe (2003-06) */ 1268527 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is banna [[Rac-cheol|rac-cheoil]] as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] é '''Weezer'''. Bunaíodh an banna i 1992 in [[Los Angeles]]. Ó 2001, is iad [[Rivers Cuomo]], [[Brian Bell]], [[Scott Shriner]] agus [[Pat Wilson]] baill an ghrúpa. Dhíol siad 10 milliún ceirnín sna [[Stáit Aontaithe]] agus 35 milliún ceirnín ar fud an domhain go dtí seo. == Stair == ===Bunú an bhanna=== I 1989, bhog [[Rivers Cuomo]] ó Mansfield, [[Connecticut]] go [[Los Angeles]] lena bhanna miotal trom ''Avant Garde'' (nó ''Zoom''). Dhíscaoil an grúpa agus bhuail sé le [[Partrick Wilson]]. Bhog sé isteach le Wilson agus a chara [[Matt Sharp]]. Bhunaigh Cuomo agus Wilson an banna ''Fuzz'' le [[Scottie Chapman]] ar dhordghiotár. D'éirigh Chapman as an bhanna go luath agus d'athchóirigh an banna mar ''Sixty Wrong Sausages''. Bhí cara Cuomo, Pat Finn, ar dhordghiotár agus [[Jason Cropper]] ar an ghiotár. Dhíscaoil an banna go luath. Bhog Cuomo go [[Santa Monica, California]] agus thaifead sé samplaí. Bhunaigh Cuomo, Wilson, Sharp agus Cropper Weezer ar 14 Feabhra 1992. Sheinn siad a gcéad cheolchoirm ar 12 Márta 1992. Shínigh siad le ''[[Geffen Records]]'' i mí Meithimh 1993. ===An "t-Albam Gorm" (1994)=== Thaifead Weezer a gcéad albam ag ''[[Electric Lady Studios]]'' i g[[Cathair Nua-Eabhrac]], leis an léiritheoir [[Ric Ocasek]]. Briseadh Cooper i rith taifeadta. Tháinig [[Brian Bell]] in ionad Cooper ar ghiotár. Chuir siad a gcéad [[Weezer (albam gorm)|albam eapainmneach]] (nó ''An t-Albam Gorm'') amach i mí Bealtaine 1994. Chuir siad a gcéad [[Singil (ceol)|shingil]] amach, ''[[Undone - The Sweater Song]]'', agus stiúir [[Spike Jonze]] an físeán. Bhí an físeán gean air le MTV agus bhí an t-amhrán ag uimhir 57 sa ''Billboard Hot 100''. Stiúir Jonez a ndara físeán, ''[[Buddy Holly (amhrán)|Buddy Holly]]'', fosta agus bhí a lán uainíochta ag an físeán ar MTV. Bhí an t-amhrán ag uimhir 18 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Chuir singil eile amach, ''[[Say It Ain't So]]'' agus fuair sé moladh mór. Bhí sé ag uimhir 51 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 7 ar ''Billboard Modern Rock''. Fuair an t-Albam Gorm moladh mór agus ba rath ar an tráchtáil é. Is é a n-albam sárdhíola é. === Pinkerton (1995-97) === I 1994, bhí sos ó turas ag Weezer agus chuaigh Cuomo go Connecticut samplaí a thaifeadadh don albam nua. Ba é a choincheap rac-cheoldráma i [[spás darb]] ainm ''[[Songs from the Blackhole]]''. D'fhorbair Weezer an coincheap i 1995. Chláraigh Cuomo ag [[Ollscoil Harvard|Harvard]] ag deireadh 1995. D'éirigh a scríobh amhrán níos dorcha ansin agus thréig sé an coincheap ''Songs from the Blackhole''. Fosta, bhunaigh Sharp ''[[The Rentals]]'' agus chuir siad an t-albam ''[[Return of the Rentals]]'' amach (le Partick Wislon ar drumaí) Chuir Weezer a ndara albam amach, [[Pinkerton]] ar 24 Meán Fómhair, 1996. Tá na singlí ''[[El Scorcho]]'', ''[[The Good Life]]'' agus ''[[Pink Triangle]]'' san albam. Bhí an t-albam seo níos dorcha agus bhí fuaim ghiorraisc aige. Bhí titim ar an díolachán agus bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna, ach anois, tá cultas bunaithe ag an albam. === Bearna (1997-2000) === Chríochnaigh Weezer an turas ''Pinkerton'' i lár 1997 agus bhí bearna acu. D'fhill Wilson abhaile i [[Portland, Oregon]] oibriú ar a thionscadal eile, ''The Special Goodness'', agus d'oibrigh Bell lena bhanna ''Space Twins''. I 1998, d'imigh Sharp an banna mar difríochta leis na baill eile. D'fhill Cuomo go Harvard ach thóg sé sos díriú ar scríobh amhrán. Bhunaigh sé banna nua le ceoltóirí as Bostún agus sheinn siad cupla seó le ábhar nua. Chuaigh Wilson go Bostún agus chuaigh se isteach i [[Homie]], tionscadal Cuomo eile. Bhí [[Greg Brown]] (''[[Cake (banna)|Cake]]'' agus ''[[Deathray]]''), Matt Sharp, [[Yuval Gabay]] (''[[Soul Coughing]]'' agus ''[[Sulfur (banna)|Sulfur]]''), [[Adam Orth]] (''Shufflepuck'') agus [[Mikey Welsh]] sa bhanna fosta. Níor chuir siad ach amhrán amháin amach, darb ainm ''American Girls'', don scannán ''[[Meet the Deedles]]''. I mí Feabhra 1998, d'athaontaigh Cuomo, Wilson agus Bell in Los Angeles. D'fhostaigh siad Mikey Welsh dordghiotár a sheinm. Sheinn Welsh le [[Juliana Hatfield]] roimhe sin. Chleacht siad agus thaifead siad samplaí go dtí ag deireadh 1998 ach bhí frustrachas agus easaontas sa bhanna. D'fhill Wilson go Portland. I mí na Samhna 1998, sheinn an bhanna dhá sheó, le drumadóir eile, faoi ainm ''Goat Punishment''. Níor sheinn siad ach amhráin [[Nirvana]] agus [[Oasis]]. Sa mhíonna ina dhiaidh sin, bhí [[dúlagar]] ar Cuomo agus b'aonarán é. Rinne sé turgnaimh lena cheol agus scríobh sé 121 amhrán faoi 1999. An uair úd, d'oibrigh Wilson le ''The Special Goodness'' agus d'oibrigh Bell le ''Space Twins'' aris. Chuaigh Welsh ar thuras le Juliana Hatfield. === Teacht ar ais agus An "t-Albam Glas" (2000-01) === D'athaontaigh Weezer i mí Aibreáin 2000 agus sheinn siad ag an ''Fuji Rock Festival''. Ó mhí Aibreáin go mí na Bealtaine 2000, chleacht siad agus thriail siad amhráin nua i Los Angeles. D'fhill siad go dtí an ardán i mí an Mheithimh 2000 agus sheinn siad seónna beaga gan iarraidh, faoi ainm ''Goat Punishment'' arís. Sheinn siad naoi ndáta ar an ''Warped Tour'' fosta. Thaifead siad albam nua agus d'fhostaigh siad Ric Ocasek léiriú arís. Cuireadh [[Weezer (albam glas)|An t-Albam Glas]] amach ar 15 Bealtaine 2001. Ba é ''[[Hash Pipe]]'' an chéad shingil ón albam. Bhí sé ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Eisíodh ''[[Island in the Sun]]'' mar an dara singil agus bhí an-tóir idirnáisiúnta ar an amhrán. Chuir siad ''[[Photograph (amhrán Weezer)|Photograph]]'' amach i mí na Samhna 2001. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar '' Billboard 200'' agus bhain sé platanam amach o shin. D'fhag Welsh Weezer in 2001 mar strus agus mí-úsáid drugaí. Tháinig [[Scott Shriner]] in ionad Welsh ar dhordghiotár. === ''Maladroit'' (2002) === I mí Aibreáin 2002, Chuir Matt Sharp an dlí ar Weezer. Shocraigh siad an cás gan dul chun cúirte. Thit an banna amach leis an lipéad, Interscope, fosta. D'ainneoin an fadhbanna seo, chuir siad a gceathrú albam amach, ''[[Maladroit]]'', ar 14 Bealtaine 2002. Bhí léirmheasanna dearfacha ag an albam ach bhí titim ar an díolachán. Fosta, chuir siad dhá shinglí amach on albam seo: ''[[Dope Nose]]'' agus ''[[Keep Fishin']]''. Ar 23 Márta 2004, chuir Weezer a gcéad DVD amach, darb ainm [[Weezer – Video Capture Device: Treasures from the Vault 1991–2002|Video Capture Device]]. Chuir [[Karl Koch]] (cúntóir don bhanna) an DVD le cheile. === ''Make Believe'' (2003-06) === Roimh na seisiúin don ceathrú albam, d'oibrigh Wilson agus Bell ar a dtionscadail eile. In 2003, chuir Bell ''[[The End of Imagining]]'' amach le ''Space Twins'' agus chuir Wilson ''[[Land Air Sea]]'' amach le ''The Special Goodness''. Ó mhí na Nollag 2003 go fómhar 2004, thaifead an banna a lán ábhair don albam nua le [[Rick Rubin]]. Cuireadh an t-albam, ''[[Make Believe (albam Weezer)|Make Believe]]'', amach ar 10 Bealtaine 2005. Bhí an t-albam ag uimhir 2 ar ''Billboard 200''. In ainneoin rath brabúsach, bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna. Bhí an-ráchairt ar an chéad shingil, ''[[Beverly Hills (amhrán Weezer)|Beverly Hills]]'', sna Stáit Aontaithe agus go hidirnáisiúnta. Bhí sé ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 10 ar ''Billboard Hot 100''. Fuair an amhrán a gcéad ainmniúchán ''[[Grammy]]'' sa chatagóir ''Best Rock Song''. Ba é ''[[We Are All on Drugs]]'' a ndara singil ón albam. Bhí an tríú singil, ''[[Pefect Situtation]]'', ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 51 ar ''Billboard Hot 100''. Chuir siad ceathrú singil, ''[[This is Such a Pity]]'', fosta. D'úsáid an banna uirlisí breise ar an turas ''Make Belive'', mar shampla [[pianó]] agus [[sintéiseoir]]. Fuair siad giotáraí eile, darb ainm Bobby Schneck, fosta. Sheinn Weezer in [[Éirinn]] don chéad uair ar 6 Iúil 2005 in [[Sráid an Bhiocáire]] agus sheinn siad i m[[Baile Átha Cliath]] arís i mí Lúnasa 2005. === An "t-Albam Dearg (2006-08)=== Tar éis Make Believe, bhí sos ag an bhanna. D'fhill Cuomo go Harvard agus fuair sé céim i 2006. Ar 18 Meitheamh 2006, phós Cuomo Kyoko Ito. D'fhreastail na baill den bhanna reatha an pósadh agus, fosta, Matt Sharp agus Jason Cropper. I rith an sosa seo, bhí Bell agus Wilson sa scannán ''[[Factory Girl]]'' agus thug siad amhrán don fhuaimrian (leagan d'amhrán de chuid ''[[The Velvet Underground|Velvet Underground]]'', darb ainm ''Heroin''). Thosaigh Bell tionscadal nua: ''[[The Relationship]]''. Cuireadh ''[[Weezer (albam dearg)|Weezer]]'', nó An t-Albam Dearg, amach in mí an Mheithimh 2006. Tháirg Rick Rubin an t-albam le Weezer agus mheasc [[Rich Costey]] é. Tháirg [[Jacknife Lee]] dhá amhrán ar an albam fosta. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar ''Billboard 200'' agus fuair sé léirmheasanna dearfacha. Bhain an chéad shingil ón albam, ''[[Pork and Beans]]'' barr ''Billboard Modern Rock Tracks'' amach agus bhí sé ag uimhir 64 ar '' Billboard Hot 100''. Fosta, bhuaigh a fhíseán [[Grammy]] do '' Best Short Form Music Video''. Chuir siad trí shingil eile ón albam: ''[[Trouble Maker]'', ''[[Dreamin']]'' agus ''[[The Greatest Man That Ever Lived (Variations on a Shaker Hymn)]]''. Sheinn siad cúig dháta sa [[an tSeapáin|tSeapáin]] ag tús mhí Mheán Fómhair. Chuaigh siad ar an turas ''Troublemaker'' ansin agus sheinn siad aon sheó is fiche i [[Meiriceá]] agus [[Ceanada]]. == Albaim == *''Weezer (albam gorm)'' (1994) *''Pinkerton'' (1996) *''Weezer (albam glas)'' (2001) *''Maladroit'' (2002) *''Make Believe'' (2005) *''Weezer (albam dearg)'' (2008) *''Raditude'' (2009) *''Hurley'' (2010) *''Everything Will Be Alright in the End'' (2014) *''Weezer (albam bán)'' (2016) *''Pacific Daydream'' (2017) *''Weezer (albam téal)'' (2019) *''Weezer (albam dubh)'' (2019) *''OK Human'' (2021) *''Van Weezer'' (2021) *''SZNZ: Spring'' (2022) == Tagairtí == ncz1lsmd5zinjqu3smjrbo6vouxbbvl 1268528 1268527 2025-06-03T13:33:23Z Conradder 34685 /* An "t-Albam Dearg (2006-08) */ 1268528 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is banna [[Rac-cheol|rac-cheoil]] as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] é '''Weezer'''. Bunaíodh an banna i 1992 in [[Los Angeles]]. Ó 2001, is iad [[Rivers Cuomo]], [[Brian Bell]], [[Scott Shriner]] agus [[Pat Wilson]] baill an ghrúpa. Dhíol siad 10 milliún ceirnín sna [[Stáit Aontaithe]] agus 35 milliún ceirnín ar fud an domhain go dtí seo. == Stair == ===Bunú an bhanna=== I 1989, bhog [[Rivers Cuomo]] ó Mansfield, [[Connecticut]] go [[Los Angeles]] lena bhanna miotal trom ''Avant Garde'' (nó ''Zoom''). Dhíscaoil an grúpa agus bhuail sé le [[Partrick Wilson]]. Bhog sé isteach le Wilson agus a chara [[Matt Sharp]]. Bhunaigh Cuomo agus Wilson an banna ''Fuzz'' le [[Scottie Chapman]] ar dhordghiotár. D'éirigh Chapman as an bhanna go luath agus d'athchóirigh an banna mar ''Sixty Wrong Sausages''. Bhí cara Cuomo, Pat Finn, ar dhordghiotár agus [[Jason Cropper]] ar an ghiotár. Dhíscaoil an banna go luath. Bhog Cuomo go [[Santa Monica, California]] agus thaifead sé samplaí. Bhunaigh Cuomo, Wilson, Sharp agus Cropper Weezer ar 14 Feabhra 1992. Sheinn siad a gcéad cheolchoirm ar 12 Márta 1992. Shínigh siad le ''[[Geffen Records]]'' i mí Meithimh 1993. ===An "t-Albam Gorm" (1994)=== Thaifead Weezer a gcéad albam ag ''[[Electric Lady Studios]]'' i g[[Cathair Nua-Eabhrac]], leis an léiritheoir [[Ric Ocasek]]. Briseadh Cooper i rith taifeadta. Tháinig [[Brian Bell]] in ionad Cooper ar ghiotár. Chuir siad a gcéad [[Weezer (albam gorm)|albam eapainmneach]] (nó ''An t-Albam Gorm'') amach i mí Bealtaine 1994. Chuir siad a gcéad [[Singil (ceol)|shingil]] amach, ''[[Undone - The Sweater Song]]'', agus stiúir [[Spike Jonze]] an físeán. Bhí an físeán gean air le MTV agus bhí an t-amhrán ag uimhir 57 sa ''Billboard Hot 100''. Stiúir Jonez a ndara físeán, ''[[Buddy Holly (amhrán)|Buddy Holly]]'', fosta agus bhí a lán uainíochta ag an físeán ar MTV. Bhí an t-amhrán ag uimhir 18 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Chuir singil eile amach, ''[[Say It Ain't So]]'' agus fuair sé moladh mór. Bhí sé ag uimhir 51 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 7 ar ''Billboard Modern Rock''. Fuair an t-Albam Gorm moladh mór agus ba rath ar an tráchtáil é. Is é a n-albam sárdhíola é. === Pinkerton (1995-97) === I 1994, bhí sos ó turas ag Weezer agus chuaigh Cuomo go Connecticut samplaí a thaifeadadh don albam nua. Ba é a choincheap rac-cheoldráma i [[spás darb]] ainm ''[[Songs from the Blackhole]]''. D'fhorbair Weezer an coincheap i 1995. Chláraigh Cuomo ag [[Ollscoil Harvard|Harvard]] ag deireadh 1995. D'éirigh a scríobh amhrán níos dorcha ansin agus thréig sé an coincheap ''Songs from the Blackhole''. Fosta, bhunaigh Sharp ''[[The Rentals]]'' agus chuir siad an t-albam ''[[Return of the Rentals]]'' amach (le Partick Wislon ar drumaí) Chuir Weezer a ndara albam amach, [[Pinkerton]] ar 24 Meán Fómhair, 1996. Tá na singlí ''[[El Scorcho]]'', ''[[The Good Life]]'' agus ''[[Pink Triangle]]'' san albam. Bhí an t-albam seo níos dorcha agus bhí fuaim ghiorraisc aige. Bhí titim ar an díolachán agus bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna, ach anois, tá cultas bunaithe ag an albam. === Bearna (1997-2000) === Chríochnaigh Weezer an turas ''Pinkerton'' i lár 1997 agus bhí bearna acu. D'fhill Wilson abhaile i [[Portland, Oregon]] oibriú ar a thionscadal eile, ''The Special Goodness'', agus d'oibrigh Bell lena bhanna ''Space Twins''. I 1998, d'imigh Sharp an banna mar difríochta leis na baill eile. D'fhill Cuomo go Harvard ach thóg sé sos díriú ar scríobh amhrán. Bhunaigh sé banna nua le ceoltóirí as Bostún agus sheinn siad cupla seó le ábhar nua. Chuaigh Wilson go Bostún agus chuaigh se isteach i [[Homie]], tionscadal Cuomo eile. Bhí [[Greg Brown]] (''[[Cake (banna)|Cake]]'' agus ''[[Deathray]]''), Matt Sharp, [[Yuval Gabay]] (''[[Soul Coughing]]'' agus ''[[Sulfur (banna)|Sulfur]]''), [[Adam Orth]] (''Shufflepuck'') agus [[Mikey Welsh]] sa bhanna fosta. Níor chuir siad ach amhrán amháin amach, darb ainm ''American Girls'', don scannán ''[[Meet the Deedles]]''. I mí Feabhra 1998, d'athaontaigh Cuomo, Wilson agus Bell in Los Angeles. D'fhostaigh siad Mikey Welsh dordghiotár a sheinm. Sheinn Welsh le [[Juliana Hatfield]] roimhe sin. Chleacht siad agus thaifead siad samplaí go dtí ag deireadh 1998 ach bhí frustrachas agus easaontas sa bhanna. D'fhill Wilson go Portland. I mí na Samhna 1998, sheinn an bhanna dhá sheó, le drumadóir eile, faoi ainm ''Goat Punishment''. Níor sheinn siad ach amhráin [[Nirvana]] agus [[Oasis]]. Sa mhíonna ina dhiaidh sin, bhí [[dúlagar]] ar Cuomo agus b'aonarán é. Rinne sé turgnaimh lena cheol agus scríobh sé 121 amhrán faoi 1999. An uair úd, d'oibrigh Wilson le ''The Special Goodness'' agus d'oibrigh Bell le ''Space Twins'' aris. Chuaigh Welsh ar thuras le Juliana Hatfield. === Teacht ar ais agus An "t-Albam Glas" (2000-01) === D'athaontaigh Weezer i mí Aibreáin 2000 agus sheinn siad ag an ''Fuji Rock Festival''. Ó mhí Aibreáin go mí na Bealtaine 2000, chleacht siad agus thriail siad amhráin nua i Los Angeles. D'fhill siad go dtí an ardán i mí an Mheithimh 2000 agus sheinn siad seónna beaga gan iarraidh, faoi ainm ''Goat Punishment'' arís. Sheinn siad naoi ndáta ar an ''Warped Tour'' fosta. Thaifead siad albam nua agus d'fhostaigh siad Ric Ocasek léiriú arís. Cuireadh [[Weezer (albam glas)|An t-Albam Glas]] amach ar 15 Bealtaine 2001. Ba é ''[[Hash Pipe]]'' an chéad shingil ón albam. Bhí sé ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Eisíodh ''[[Island in the Sun]]'' mar an dara singil agus bhí an-tóir idirnáisiúnta ar an amhrán. Chuir siad ''[[Photograph (amhrán Weezer)|Photograph]]'' amach i mí na Samhna 2001. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar '' Billboard 200'' agus bhain sé platanam amach o shin. D'fhag Welsh Weezer in 2001 mar strus agus mí-úsáid drugaí. Tháinig [[Scott Shriner]] in ionad Welsh ar dhordghiotár. === ''Maladroit'' (2002) === I mí Aibreáin 2002, Chuir Matt Sharp an dlí ar Weezer. Shocraigh siad an cás gan dul chun cúirte. Thit an banna amach leis an lipéad, Interscope, fosta. D'ainneoin an fadhbanna seo, chuir siad a gceathrú albam amach, ''[[Maladroit]]'', ar 14 Bealtaine 2002. Bhí léirmheasanna dearfacha ag an albam ach bhí titim ar an díolachán. Fosta, chuir siad dhá shinglí amach on albam seo: ''[[Dope Nose]]'' agus ''[[Keep Fishin']]''. Ar 23 Márta 2004, chuir Weezer a gcéad DVD amach, darb ainm [[Weezer – Video Capture Device: Treasures from the Vault 1991–2002|Video Capture Device]]. Chuir [[Karl Koch]] (cúntóir don bhanna) an DVD le cheile. === ''Make Believe'' (2003-06) === Roimh na seisiúin don ceathrú albam, d'oibrigh Wilson agus Bell ar a dtionscadail eile. In 2003, chuir Bell ''[[The End of Imagining]]'' amach le ''Space Twins'' agus chuir Wilson ''[[Land Air Sea]]'' amach le ''The Special Goodness''. Ó mhí na Nollag 2003 go fómhar 2004, thaifead an banna a lán ábhair don albam nua le [[Rick Rubin]]. Cuireadh an t-albam, ''[[Make Believe (albam Weezer)|Make Believe]]'', amach ar 10 Bealtaine 2005. Bhí an t-albam ag uimhir 2 ar ''Billboard 200''. In ainneoin rath brabúsach, bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna. Bhí an-ráchairt ar an chéad shingil, ''[[Beverly Hills (amhrán Weezer)|Beverly Hills]]'', sna Stáit Aontaithe agus go hidirnáisiúnta. Bhí sé ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 10 ar ''Billboard Hot 100''. Fuair an amhrán a gcéad ainmniúchán ''[[Grammy]]'' sa chatagóir ''Best Rock Song''. Ba é ''[[We Are All on Drugs]]'' a ndara singil ón albam. Bhí an tríú singil, ''[[Pefect Situtation]]'', ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 51 ar ''Billboard Hot 100''. Chuir siad ceathrú singil, ''[[This is Such a Pity]]'', fosta. D'úsáid an banna uirlisí breise ar an turas ''Make Belive'', mar shampla [[pianó]] agus [[sintéiseoir]]. Fuair siad giotáraí eile, darb ainm Bobby Schneck, fosta. Sheinn Weezer in [[Éirinn]] don chéad uair ar 6 Iúil 2005 in [[Sráid an Bhiocáire]] agus sheinn siad i m[[Baile Átha Cliath]] arís i mí Lúnasa 2005. === An "t-Albam Dearg (2006-08)=== Tar éis ''Make Believe'', bhí sos ag an bhanna. D'fhill Cuomo go Harvard agus fuair sé céim i 2006. Ar 18 Meitheamh 2006, phós Cuomo Kyoko Ito. D'fhreastail na baill den bhanna reatha an pósadh agus, fosta, Matt Sharp agus Jason Cropper. I rith an sosa seo, bhí Bell agus Wilson sa scannán ''[[Factory Girl]]'' agus thug siad amhrán don fhuaimrian (leagan d'amhrán de chuid ''[[The Velvet Underground|Velvet Underground]]'', darb ainm ''Heroin''). Thosaigh Bell tionscadal nua: ''[[The Relationship]]''. Cuireadh ''[[Weezer (albam dearg)|Weezer]]'', nó An t-Albam Dearg, amach in mí an Mheithimh 2006. Tháirg Rick Rubin an t-albam le Weezer agus mheasc [[Rich Costey]] é. Tháirg [[Jacknife Lee]] dhá amhrán ar an albam fosta. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar ''Billboard 200'' agus fuair sé léirmheasanna dearfacha. Bhain an chéad shingil ón albam, ''[[Pork and Beans]]'' barr ''Billboard Modern Rock Tracks'' amach agus bhí sé ag uimhir 64 ar '' Billboard Hot 100''. Fosta, bhuaigh a fhíseán [[Grammy]] do '' Best Short Form Music Video''. Chuir siad trí shingil eile ón albam: ''[[Trouble Maker]'', ''[[Dreamin']]'' agus ''[[The Greatest Man That Ever Lived (Variations on a Shaker Hymn)]]''. Sheinn siad cúig dháta sa [[an tSeapáin|tSeapáin]] ag tús mhí Mheán Fómhair. Chuaigh siad ar an turas ''Troublemaker'' ansin agus sheinn siad aon sheó is fiche i [[Meiriceá]] agus [[Ceanada]]. == Albaim == *''Weezer (albam gorm)'' (1994) *''Pinkerton'' (1996) *''Weezer (albam glas)'' (2001) *''Maladroit'' (2002) *''Make Believe'' (2005) *''Weezer (albam dearg)'' (2008) *''Raditude'' (2009) *''Hurley'' (2010) *''Everything Will Be Alright in the End'' (2014) *''Weezer (albam bán)'' (2016) *''Pacific Daydream'' (2017) *''Weezer (albam téal)'' (2019) *''Weezer (albam dubh)'' (2019) *''OK Human'' (2021) *''Van Weezer'' (2021) *''SZNZ: Spring'' (2022) == Tagairtí == k3zuq4p2j7a2bnqpkd0uvuq8qxvdarf 1268529 1268528 2025-06-03T13:34:13Z Conradder 34685 /* An "t-Albam Dearg (2006-08) */ 1268529 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is banna [[Rac-cheol|rac-cheoil]] as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] é '''Weezer'''. Bunaíodh an banna i 1992 in [[Los Angeles]]. Ó 2001, is iad [[Rivers Cuomo]], [[Brian Bell]], [[Scott Shriner]] agus [[Pat Wilson]] baill an ghrúpa. Dhíol siad 10 milliún ceirnín sna [[Stáit Aontaithe]] agus 35 milliún ceirnín ar fud an domhain go dtí seo. == Stair == ===Bunú an bhanna=== I 1989, bhog [[Rivers Cuomo]] ó Mansfield, [[Connecticut]] go [[Los Angeles]] lena bhanna miotal trom ''Avant Garde'' (nó ''Zoom''). Dhíscaoil an grúpa agus bhuail sé le [[Partrick Wilson]]. Bhog sé isteach le Wilson agus a chara [[Matt Sharp]]. Bhunaigh Cuomo agus Wilson an banna ''Fuzz'' le [[Scottie Chapman]] ar dhordghiotár. D'éirigh Chapman as an bhanna go luath agus d'athchóirigh an banna mar ''Sixty Wrong Sausages''. Bhí cara Cuomo, Pat Finn, ar dhordghiotár agus [[Jason Cropper]] ar an ghiotár. Dhíscaoil an banna go luath. Bhog Cuomo go [[Santa Monica, California]] agus thaifead sé samplaí. Bhunaigh Cuomo, Wilson, Sharp agus Cropper Weezer ar 14 Feabhra 1992. Sheinn siad a gcéad cheolchoirm ar 12 Márta 1992. Shínigh siad le ''[[Geffen Records]]'' i mí Meithimh 1993. ===An "t-Albam Gorm" (1994)=== Thaifead Weezer a gcéad albam ag ''[[Electric Lady Studios]]'' i g[[Cathair Nua-Eabhrac]], leis an léiritheoir [[Ric Ocasek]]. Briseadh Cooper i rith taifeadta. Tháinig [[Brian Bell]] in ionad Cooper ar ghiotár. Chuir siad a gcéad [[Weezer (albam gorm)|albam eapainmneach]] (nó ''An t-Albam Gorm'') amach i mí Bealtaine 1994. Chuir siad a gcéad [[Singil (ceol)|shingil]] amach, ''[[Undone - The Sweater Song]]'', agus stiúir [[Spike Jonze]] an físeán. Bhí an físeán gean air le MTV agus bhí an t-amhrán ag uimhir 57 sa ''Billboard Hot 100''. Stiúir Jonez a ndara físeán, ''[[Buddy Holly (amhrán)|Buddy Holly]]'', fosta agus bhí a lán uainíochta ag an físeán ar MTV. Bhí an t-amhrán ag uimhir 18 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Chuir singil eile amach, ''[[Say It Ain't So]]'' agus fuair sé moladh mór. Bhí sé ag uimhir 51 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 7 ar ''Billboard Modern Rock''. Fuair an t-Albam Gorm moladh mór agus ba rath ar an tráchtáil é. Is é a n-albam sárdhíola é. === Pinkerton (1995-97) === I 1994, bhí sos ó turas ag Weezer agus chuaigh Cuomo go Connecticut samplaí a thaifeadadh don albam nua. Ba é a choincheap rac-cheoldráma i [[spás darb]] ainm ''[[Songs from the Blackhole]]''. D'fhorbair Weezer an coincheap i 1995. Chláraigh Cuomo ag [[Ollscoil Harvard|Harvard]] ag deireadh 1995. D'éirigh a scríobh amhrán níos dorcha ansin agus thréig sé an coincheap ''Songs from the Blackhole''. Fosta, bhunaigh Sharp ''[[The Rentals]]'' agus chuir siad an t-albam ''[[Return of the Rentals]]'' amach (le Partick Wislon ar drumaí) Chuir Weezer a ndara albam amach, [[Pinkerton]] ar 24 Meán Fómhair, 1996. Tá na singlí ''[[El Scorcho]]'', ''[[The Good Life]]'' agus ''[[Pink Triangle]]'' san albam. Bhí an t-albam seo níos dorcha agus bhí fuaim ghiorraisc aige. Bhí titim ar an díolachán agus bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna, ach anois, tá cultas bunaithe ag an albam. === Bearna (1997-2000) === Chríochnaigh Weezer an turas ''Pinkerton'' i lár 1997 agus bhí bearna acu. D'fhill Wilson abhaile i [[Portland, Oregon]] oibriú ar a thionscadal eile, ''The Special Goodness'', agus d'oibrigh Bell lena bhanna ''Space Twins''. I 1998, d'imigh Sharp an banna mar difríochta leis na baill eile. D'fhill Cuomo go Harvard ach thóg sé sos díriú ar scríobh amhrán. Bhunaigh sé banna nua le ceoltóirí as Bostún agus sheinn siad cupla seó le ábhar nua. Chuaigh Wilson go Bostún agus chuaigh se isteach i [[Homie]], tionscadal Cuomo eile. Bhí [[Greg Brown]] (''[[Cake (banna)|Cake]]'' agus ''[[Deathray]]''), Matt Sharp, [[Yuval Gabay]] (''[[Soul Coughing]]'' agus ''[[Sulfur (banna)|Sulfur]]''), [[Adam Orth]] (''Shufflepuck'') agus [[Mikey Welsh]] sa bhanna fosta. Níor chuir siad ach amhrán amháin amach, darb ainm ''American Girls'', don scannán ''[[Meet the Deedles]]''. I mí Feabhra 1998, d'athaontaigh Cuomo, Wilson agus Bell in Los Angeles. D'fhostaigh siad Mikey Welsh dordghiotár a sheinm. Sheinn Welsh le [[Juliana Hatfield]] roimhe sin. Chleacht siad agus thaifead siad samplaí go dtí ag deireadh 1998 ach bhí frustrachas agus easaontas sa bhanna. D'fhill Wilson go Portland. I mí na Samhna 1998, sheinn an bhanna dhá sheó, le drumadóir eile, faoi ainm ''Goat Punishment''. Níor sheinn siad ach amhráin [[Nirvana]] agus [[Oasis]]. Sa mhíonna ina dhiaidh sin, bhí [[dúlagar]] ar Cuomo agus b'aonarán é. Rinne sé turgnaimh lena cheol agus scríobh sé 121 amhrán faoi 1999. An uair úd, d'oibrigh Wilson le ''The Special Goodness'' agus d'oibrigh Bell le ''Space Twins'' aris. Chuaigh Welsh ar thuras le Juliana Hatfield. === Teacht ar ais agus An "t-Albam Glas" (2000-01) === D'athaontaigh Weezer i mí Aibreáin 2000 agus sheinn siad ag an ''Fuji Rock Festival''. Ó mhí Aibreáin go mí na Bealtaine 2000, chleacht siad agus thriail siad amhráin nua i Los Angeles. D'fhill siad go dtí an ardán i mí an Mheithimh 2000 agus sheinn siad seónna beaga gan iarraidh, faoi ainm ''Goat Punishment'' arís. Sheinn siad naoi ndáta ar an ''Warped Tour'' fosta. Thaifead siad albam nua agus d'fhostaigh siad Ric Ocasek léiriú arís. Cuireadh [[Weezer (albam glas)|An t-Albam Glas]] amach ar 15 Bealtaine 2001. Ba é ''[[Hash Pipe]]'' an chéad shingil ón albam. Bhí sé ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Eisíodh ''[[Island in the Sun]]'' mar an dara singil agus bhí an-tóir idirnáisiúnta ar an amhrán. Chuir siad ''[[Photograph (amhrán Weezer)|Photograph]]'' amach i mí na Samhna 2001. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar '' Billboard 200'' agus bhain sé platanam amach o shin. D'fhag Welsh Weezer in 2001 mar strus agus mí-úsáid drugaí. Tháinig [[Scott Shriner]] in ionad Welsh ar dhordghiotár. === ''Maladroit'' (2002) === I mí Aibreáin 2002, Chuir Matt Sharp an dlí ar Weezer. Shocraigh siad an cás gan dul chun cúirte. Thit an banna amach leis an lipéad, Interscope, fosta. D'ainneoin an fadhbanna seo, chuir siad a gceathrú albam amach, ''[[Maladroit]]'', ar 14 Bealtaine 2002. Bhí léirmheasanna dearfacha ag an albam ach bhí titim ar an díolachán. Fosta, chuir siad dhá shinglí amach on albam seo: ''[[Dope Nose]]'' agus ''[[Keep Fishin']]''. Ar 23 Márta 2004, chuir Weezer a gcéad DVD amach, darb ainm [[Weezer – Video Capture Device: Treasures from the Vault 1991–2002|Video Capture Device]]. Chuir [[Karl Koch]] (cúntóir don bhanna) an DVD le cheile. === ''Make Believe'' (2003-06) === Roimh na seisiúin don ceathrú albam, d'oibrigh Wilson agus Bell ar a dtionscadail eile. In 2003, chuir Bell ''[[The End of Imagining]]'' amach le ''Space Twins'' agus chuir Wilson ''[[Land Air Sea]]'' amach le ''The Special Goodness''. Ó mhí na Nollag 2003 go fómhar 2004, thaifead an banna a lán ábhair don albam nua le [[Rick Rubin]]. Cuireadh an t-albam, ''[[Make Believe (albam Weezer)|Make Believe]]'', amach ar 10 Bealtaine 2005. Bhí an t-albam ag uimhir 2 ar ''Billboard 200''. In ainneoin rath brabúsach, bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna. Bhí an-ráchairt ar an chéad shingil, ''[[Beverly Hills (amhrán Weezer)|Beverly Hills]]'', sna Stáit Aontaithe agus go hidirnáisiúnta. Bhí sé ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 10 ar ''Billboard Hot 100''. Fuair an amhrán a gcéad ainmniúchán ''[[Grammy]]'' sa chatagóir ''Best Rock Song''. Ba é ''[[We Are All on Drugs]]'' a ndara singil ón albam. Bhí an tríú singil, ''[[Pefect Situtation]]'', ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 51 ar ''Billboard Hot 100''. Chuir siad ceathrú singil, ''[[This is Such a Pity]]'', fosta. D'úsáid an banna uirlisí breise ar an turas ''Make Belive'', mar shampla [[pianó]] agus [[sintéiseoir]]. Fuair siad giotáraí eile, darb ainm Bobby Schneck, fosta. Sheinn Weezer in [[Éirinn]] don chéad uair ar 6 Iúil 2005 in [[Sráid an Bhiocáire]] agus sheinn siad i m[[Baile Átha Cliath]] arís i mí Lúnasa 2005. === An "t-Albam Dearg (2006-08)=== Tar éis ''Make Believe'', bhí sos ag an bhanna. D'fhill Cuomo go Harvard agus fuair sé céim i 2006. Ar 18 Meitheamh 2006, phós Cuomo Kyoko Ito. D'fhreastail na baill den bhanna reatha an pósadh agus, fosta, Matt Sharp agus Jason Cropper. I rith an sosa seo, bhí Bell agus Wilson sa scannán ''[[Factory Girl]]'' agus thug siad amhrán don fhuaimrian (leagan d'amhrán de chuid ''[[The Velvet Underground|Velvet Underground]]'', darb ainm ''Heroin''). Thosaigh Bell tionscadal nua: ''[[The Relationship]]''. Cuireadh ''[[Weezer (albam dearg)|Weezer]]'', nó An t-Albam Dearg, amach in mí an Mheithimh 2006. Tháirg Rick Rubin an t-albam le Weezer agus mheasc [[Rich Costey]] é. Tháirg [[Jacknife Lee]] dhá amhrán ar an albam fosta. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar ''Billboard 200'' agus fuair sé léirmheasanna dearfacha. Bhain an chéad shingil ón albam, ''[[Pork and Beans]]'' barr ''Billboard Modern Rock Tracks'' amach agus bhí sé ag uimhir 64 ar '' Billboard Hot 100''. Fosta, bhuaigh a fhíseán [[Grammy]] do '' Best Short Form Music Video''. Chuir siad trí shingil eile ón albam: ''[[Trouble Maker]]'', ''[[Dreamin']]'' agus ''[[The Greatest Man That Ever Lived (Variations on a Shaker Hymn)]]''. Sheinn siad cúig dháta sa [[an tSeapáin|tSeapáin]] ag tús mhí Mheán Fómhair. Chuaigh siad ar an turas ''Troublemaker'' ansin agus sheinn siad aon sheó is fiche i [[Meiriceá]] agus [[Ceanada]]. == Albaim == *''Weezer (albam gorm)'' (1994) *''Pinkerton'' (1996) *''Weezer (albam glas)'' (2001) *''Maladroit'' (2002) *''Make Believe'' (2005) *''Weezer (albam dearg)'' (2008) *''Raditude'' (2009) *''Hurley'' (2010) *''Everything Will Be Alright in the End'' (2014) *''Weezer (albam bán)'' (2016) *''Pacific Daydream'' (2017) *''Weezer (albam téal)'' (2019) *''Weezer (albam dubh)'' (2019) *''OK Human'' (2021) *''Van Weezer'' (2021) *''SZNZ: Spring'' (2022) == Tagairtí == tc3nwd9mmcam6ug0kziaobabjx7f9ia 14 89410 1268601 1029218 2025-06-04T01:08:18Z Mohammad hajeer 32183 Unification of classifications 1268601 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Hómaighnéasacht]] a765pegcsjsa4lonq5z3roleu6gy07a 0 89785 1268581 947174 2025-06-03T23:26:13Z Alison 570 /* Stair */ Tubaiste staid Heysel 1268581 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Bundesarchiv_Bild_183-1990-0414-009,_FDGB-Pokal,_1._FC_Lok_Leipzig_-_Dynamo_Schwerin,_Ausschreitungen.jpg|deas|250px|thumb|Amhsóireacht]] Is iompar oilbhéasach, foréigneach agus scriosach i i measc an  lucht tacaíochta na [[Sacar|peile]] é '''amhsóireacht sacair'''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.gaois.ie/trm/ga/?txt=amhs%c3%b3ireacht|teideal=Bunachar téarmaíochta|language=ga|work=gaois.ie|dátarochtana=2019-05-31}}</ref> == Stair == Ar [[31 Bealtaine]] [[1985]], chuir [[UEFA]]/Aontas Chumainn Sacair, cosc ar na Sasanaigh imirt ar an [[Mór-roinn|Mór-Roinn]], de bharr [[tubaiste staid Heysel]]<ref>{{Luaigh foilseachán|title=1985|url=https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=1985&oldid=915482|journal=Vicipéid|date=2019-01-05|language=ga}}</ref> agus amhais an tsacair i [[Sasana]] ag an am. == Tagairtí == {{Reflist}}{{síol}} {{DEFAULTSORT:Amhsoireacht an tsacair}} [[Catagóir:Amhsóireacht]] [[Catagóir:Sacar]] g04amcv89zqsxiv1uoieu7u3d0pte3u 2 90902 1268530 1268526 2025-06-03T16:03:16Z Marcas.oduinn 33120 1268530 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == '' '''John Lynch''' (pseudonym: '''Gratianus Lucius'''; {{circa|1599}} – {{circa|1677}}) was an Irish [[Roman Catholic priest]], known as a [[starship]] and [[Archdeacon of Tuam]]. == Beatha '' He was born into a [[Hiberno-Norman]] family at [[Gallaibh]], probably in 1599; according to tradition his father was Alexander Lynch, a schoolmaster. He was educated by the [[Jesuits]], and became a secular priest about 1622. He celebrated [[Tridentine Mass|Mass]] in secret, and in private houses; and kept a school.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> '' He was appointed archdeacon of Tuam, and lived in the old castle of [[Ruaidrí Ua Conchobair]]. He was a friend of [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh]]. On the surrender of Galway to the [[New Model Army]] in 1652 he left for France; some of his works were printed at [[St. Malo]]. Lynch died in France.<ref name = DNB/> == Saothair '' He was the author of: * '' A translation into Latin of [[Geoffrey Keating]]'s ‘History of Ireland,’ manuscript. * '' '‘Cambrensis Eversus, sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’' [St. Malo?]. Dedicated to Charles II. Translated from the Latin, with notes and observations by [[Theophilus O'Flanagan]], Dublin, 1795. Lynch defends the cessation of 1643, the peace of 1646 and 1648, condemns the nuncio, and approves the general policy of Ormonde. An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly (historian)|Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Dublin, 1848–52. * '' '‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities,’' 1664. Printed in [[Roderic O'Flaherty]]'s ‘Ogygia vindicated,’ Dublin, 1775. * '' '‘Alithinologia, sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’' [St. Omer?] * '' '‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’' [St. Omer?] 1667, 4to. This and the preceding treatise attacked Richard Ferral, an Irish Capuchin friar, who had in 1658 presented a disloyal piece in manuscript to the [[Congregatio de Propaganda Fide]] as a direction for them in the government of church affairs in Ireland, tending to renew the divisions between the ‘meer antient Irish’ and the English-Irish settled there since the reign of Henry II. Ferral's composition was entitled '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’' * Latin poem, written about 1667, in reply to the question '‘Cur in patriam non redis?'’ Edited by [[James Hardiman]], and printed in the '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–8. * '' '‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’' St. Malo, 1669. This life of [[Francis Kirwan]], who was Lynch's uncle, was reprinted at Dublin in 1848, with a translation and notes by [[Charles Patrick Meehan]], who published a second edition in 1884.<ref name = DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', by Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Vol. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Galway, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php libraryireland.com] * {{cite journal |last1=Ambrières |first1=René D' |last2=Ciosáin |first2=Éamon Ó |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} * {{usurped|1=[https://web.archive.org/web/20110722050813/http://www.searcs-web.com/lynch1.html Searc's Web Guide]}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 67h5gtjxaazd4orp6r2mvkeuae3zz1u 1268531 1268530 2025-06-03T16:10:41Z Marcas.oduinn 33120 1268531 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == '' '''John Lynch''' (pseudonym: '''Gratianus Lucius'''; {{circa|1599}} – {{circa|1677}}) was an Irish [[Roman Catholic priest]], known as a [[staraí]] and [[Archdeacon of Tuam]]. == Beatha '' He was born into a [[Hiberno-Norman]] family at [[Gallaimh]], probably in 1599; according to tradition his father was Alexander Lynch, a schoolmaster. He was educated by the [[Cumann Íosa]], and became a secular priest about 1622. He celebrated [[Aifreann Laidineach|Mass]] in secret, and in private houses; and kept a school.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> '' He was appointed archdeacon of Tuam, and lived in the old castle of [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. He was a friend of [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh]]. On the surrender of Galway to the [[New Model Army]] in 1652 he left for France; some of his works were printed at [[St. Malo]]. Lynch died in France.<ref name = DNB/> == Saothair '' He was the author of: * '' A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn]] ‘History of Ireland,’ manuscript. * '' '‘Cambrensis Eversus, sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’' [St. Malo?]. Dedicated to Charles II. Translated from the Latin, with notes and observations by [[Theophilus O'Flanagan]], Dublin, 1795. Lynch defends the cessation of 1643, the peace of 1646 and 1648, condemns the nuncio, and approves the general policy of Ormonde. An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly (historian)|Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52. * '' '‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities,’' 1664. Printed in [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]]'s ‘Ogygia vindicated,’ Baile Átha Cliath, 1775. * '' '‘Alithinologia, sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’' [St. Omer?] * '' '‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’' [St. Omer?] 1667, 4to. This and the preceding treatise attacked Richard Ferral, an Irish Capuchin friar, who had in 1658 presented a disloyal piece in manuscript to the [[Congregatio de Propaganda Fide]] as a direction for them in the government of church affairs in Ireland, tending to renew the divisions between the ‘meer antient Irish’ and the English-Irish settled there since the reign of Henry II. Ferral's composition was entitled '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’' * Latin poem, written about 1667, in reply to the question '‘Cur in patriam non redis?'’ Edited by [[Séamas Ó hArgadáin]], and printed in the '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–8. * '' '‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’' St. Malo, 1669. This life of [[Francis Kirwan]], who was Lynch's uncle, was reprinted at Dublin in 1848, with a translation and notes by [[Charles Patrick Meehan]], who published a second edition in 1884.<ref name = DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', by Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Vol. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Galway, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php libraryireland.com] * {{cite journal |last1=Ambrières |first1=René D' |last2=Ciosáin |first2=Éamon Ó |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} * {{usurped|1=[https://web.archive.org/web/20110722050813/http://www.searcs-web.com/lynch1.html Searc's Web Guide]}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 00njfwbh548tv085s6hc2ps59zf0dqw 1268532 1268531 2025-06-03T17:54:09Z Marcas.oduinn 33120 /* John Lynch */ 1268532 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir nóis Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh celebrated Mass]] faoi cheilt, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí saor sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. '' On the surrender of Galway to the [[New Model Army]]'' sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce left go dtí ann Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothair ag [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} [St. Malo?]. '' Dedicated to Charles II. Translated from the Latin, with notes and observations by [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Lynch defends the cessation of 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648, condemns the nuncio, and approves the general policy of Ormonde. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly (historian)|Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities,’'' 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} [St. Omer?] 1667. '' These treatises attacked Richard Ferral, an Irish Capuchin friar, who had in 1658 presented a disloyal piece in manuscript to the [[Congregatio de Propaganda Fide]] as a direction for them in the government of church affairs in Ireland, tending to renew the divisions between the ‘meer antient Irish’ and the English-Irish settled there since the reign of Henry II. Ferral's composition was entitled '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’' * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’'' St. Malo, 1669. '' This life of [[Francis Kirwan]], who was Lynch's uncle, was reprinted at Baile Átha Cliath in 1848, with a translation and notes by [[Charles Patrick Meehan]], who published a second edition in 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí {{notelist}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture kyhirpx5uwm294u9kr8xobq6h924tiz 1268533 1268532 2025-06-03T17:58:39Z Marcas.oduinn 33120 1268533 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir nóis Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh faoi cheilt aige, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí saor sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. '' On the surrender of Galway to the [[New Model Army]]'' sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce left go dtí ann Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothair ag [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} [St. Malo?]. '' Dedicated to Charles II. Translated from the Latin, with notes and observations by [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Lynch defends the cessation of 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648, condemns the nuncio, and approves the general policy of Ormonde. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly (historian)|Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities,’'' 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} [St. Omer?] 1667. '' These treatises attacked Richard Ferral, an Irish Capuchin friar, who had in 1658 presented a disloyal piece in manuscript to the [[Congregatio de Propaganda Fide]] as a direction for them in the government of church affairs in Ireland, tending to renew the divisions between the ‘meer antient Irish’ and the English-Irish settled there since the reign of Henry II. Ferral's composition was entitled '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’' * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’'' St. Malo, 1669. '' This life of [[Francis Kirwan]], who was Lynch's uncle, was reprinted at Baile Átha Cliath in 1848, with a translation and notes by [[Charles Patrick Meehan]], who published a second edition in 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí {{notelist}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 4yibpfxvq0l45sy6z5loqkm4teq027d 1268534 1268533 2025-06-03T18:00:53Z Marcas.oduinn 33120 /* John Lynch */ 1268534 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir nóis Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh faoi cheilt aige, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí saor sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. I ndiaidh do Ghaillimh géilleadh don [[New Model Army]] sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce left go dtí ann Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothair ag [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} [St. Malo?]. '' Dedicated to Charles II. Translated from the Latin, with notes and observations by [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Lynch defends the cessation of 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648, condemns the nuncio, and approves the general policy of Ormonde. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly (historian)|Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities,’'' 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} [St. Omer?] 1667. '' These treatises attacked Richard Ferral, an Irish Capuchin friar, who had in 1658 presented a disloyal piece in manuscript to the [[Congregatio de Propaganda Fide]] as a direction for them in the government of church affairs in Ireland, tending to renew the divisions between the ‘meer antient Irish’ and the English-Irish settled there since the reign of Henry II. Ferral's composition was entitled '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’' * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’'' St. Malo, 1669. '' This life of [[Francis Kirwan]], who was Lynch's uncle, was reprinted at Baile Átha Cliath in 1848, with a translation and notes by [[Charles Patrick Meehan]], who published a second edition in 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí {{notelist}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture dbf2c24jdbg2aavc6j4mp56wx7omeci 1268542 1268534 2025-06-03T21:09:39Z Marcas.oduinn 33120 /* John Lynch */ 1268542 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir an nóis, Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh faoi cheilt aige, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí air sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. I ndiaidh do Ghaillimh géilleadh don [[New Model Army]] sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce go dtí an Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothar i [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} St. Malo(?). Tiomnaithe do [[Séarlas II Shasana|Shéarlas II]]. Aistrithe ón Laidin, le nótaí agus léargas, ag [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Sa téacs, cosnaíonn Lynch scor na bianna 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648; cáineann an nuinteas; agus molann polasaí Urumhan. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau‘'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities’''}} 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} St. Omer(?), 1667. Cáineann Lynch an Caipisíneach Richard Ferral, a scríobh dréacht mídhílis sa bhliain 1658 chuig an g[[Congregatio de Propaganda Fide]] ar rialú eaglaise i nÉirinn, rud a athmhúscail an easaontas idir an ''‘mere antient Irish’'' agus na hAngla-Éireannaigh a tháinig le [[Anraí II Shasana|hAnraí II]]. Ba é teideal dréacht Ferral ná ''Ad Sacram Congregationem''.{{efn|Teideal iomlán: '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’'}} * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon’'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’''}} St. Malo, 1669. '' Cuireadh an beathaisnéis seo de [[Francis Kirwan]], uncail le Lynch, ar athchló ag Baile Átha Cliath sa bhliain 1848, le aistriúchán Béarla agus nótaí le [[Charles Patrick Meehan]], a d'fhoilsigh dara heagrán sa bhliain 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí {{notelist}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 8l1vwmpx7s86zae6kychz80dk72tvs6 1268544 1268542 2025-06-03T21:18:25Z Marcas.oduinn 33120 1268544 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir an nóis, Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh faoi cheilt aige, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí air sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. I ndiaidh do Ghaillimh géilleadh don [[New Model Army]] sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce go dtí an Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothar i [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} St. Malo(?). Tiomnaithe do [[Séarlas II Shasana|Shéarlas II]]. Aistrithe ón Laidin, le nótaí agus léargas, ag [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Sa téacs, cosnaíonn Lynch scor na bianna 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648; cáineann an nuinteas; agus molann polasaí Urumhan. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau‘'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities’''}} 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} St. Omer(?), 1667. Cáineann Lynch an Caipisíneach Richard Ferral, a scríobh dréacht mídhílis sa bhliain 1658 chuig an g[[Congregatio de Propaganda Fide]] ar rialú eaglaise i nÉirinn, rud a athmhúscail an t-easaontas idir an ''‘mere antient Irish’'' agus na hAngla-Éireannaigh a tháinig le [[Anraí II Shasana|hAnraí II]]. Ba é teideal dréacht Ferral ná ''Ad Sacram Congregationem''.{{efn|Teideal iomlán: '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’'}} * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon’'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’''}} St. Malo, 1669. '' Cuireadh an beathaisnéis seo de [[Francis Kirwan]], uncail le Lynch, ar athchló ag Baile Átha Cliath sa bhliain 1848, le aistriúchán Béarla agus nótaí le [[Charles Patrick Meehan]], a d'fhoilsigh dara heagrán sa bhliain 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí {{notelist}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture gz03njnvp749n2nzvgs44mj9epbdqh8 1268550 1268544 2025-06-03T21:54:22Z Marcas.oduinn 33120 1268550 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 3qu3720xr2lcjqbl0q1a1r6l77mbg6g 1268554 1268550 2025-06-03T22:00:53Z Marcas.oduinn 33120 /* An Féineachas */ 1268554 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathanaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta as nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture aarckr1bpnjmf0v9dodm794fjwguizr 1268606 1268554 2025-06-04T08:31:28Z Marcas.oduinn 33120 /* An Féineachas */ 1268606 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture ivlpwevrr6m0xhj1exi4vz7ui1hiveb 1268607 1268606 2025-06-04T08:37:01Z Marcas.oduinn 33120 1268607 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture e3d5sgb8drveonqmgog80dscqld902g 1268608 1268607 2025-06-04T08:37:19Z Marcas.oduinn 33120 1268608 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture lcxni4nusr2ar0m7278lbq8jyql5l99 1268609 1268608 2025-06-04T08:45:17Z Marcas.oduinn 33120 1268609 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Bretha Crólige == == Lámhscríbhinní '' A single manuscript preserves ''Bretha Crólige'' ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] LS G 11), alongside three other texts from the final third of the ''Senchas Már''.<ref name=Breatnach/>{{rp|90, 303}} [[D. A. Binchy]] produced an edition of this copy (le haistriúchán Béarla translation and commentary, in 1938.<ref name=CE>{{cite book | last=Charles-Edwards | first=T. M. | title=The Early Mediaeval Gaelic Lawyer | series=E. C. Quiggin Memorial Lectures | date=1999 | volume=4 | publisher=University of Cambridge | url= https://www.asnc.cam.ac.uk/publications/Quiggin/ECQ%20Vol%204%201999%20Charles-Edwards.pdf }}</ref>{{rp|18}} Binchy calls this manuscript a "remarkably good copy".<ref name=BinchyCrolige>{{cite journal | last=Binchy | first=D. A. | title=Bretha Crólige | journal=Ériu | volume=12 | date=1938 | pages=1–77 | jstor=30008071 }}</ref>{{rp|1}} Other manuscripts contain fragments of the text or commentaries on it.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|2}} '' On the basis of some internal inconsistencies, [[Rudolf Thurneysen]] suggested the existing text of ''Bretha Crólige'' was the composite of two separate texts. Binchy rejected this hypothesis.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|69}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture q3y8vosjgd0vz7jzewtmx93qfz3214m 1268611 1268609 2025-06-04T09:50:17Z Marcas.oduinn 33120 /* Bretha Crólige */ 1268611 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Bretha Crólige == == Lámhscríbhinní '' A single manuscript preserves ''Bretha Crólige'' ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] LS G 11), alongside three other texts from the final third of the ''Senchas Már''.<ref name=Breatnach/>{{rp|90, 303}} [[D. A. Binchy]] produced an edition of this copy (le haistriúchán Béarla translation and commentary, in 1938.<ref name=CE>{{cite book | last=Charles-Edwards | first=T. M. | title=The Early Mediaeval Gaelic Lawyer | series=E. C. Quiggin Memorial Lectures | date=1999 | volume=4 | publisher=University of Cambridge | url= https://www.asnc.cam.ac.uk/publications/Quiggin/ECQ%20Vol%204%201999%20Charles-Edwards.pdf }}</ref>{{rp|18}} Binchy calls this manuscript a "remarkably good copy".<ref name=BinchyCrolige>{{cite journal | last=Binchy | first=D. A. | title=Bretha Crólige | journal=Ériu | volume=12 | date=1938 | pages=1–77 | jstor=30008071 }}</ref>{{rp|1}} Other manuscripts contain fragments of the text or commentaries on it.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|2}} '' On the basis of some internal inconsistencies, [[Rudolf Thurneysen]] suggested the existing text of ''Bretha Crólige'' was the composite of two separate texts. Binchy rejected this hypothesis.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|69}} Tagairtí {{reflist}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture kn5i1mp0pk5o7vhqy1zvpdocvfow770 1268612 1268611 2025-06-04T09:53:12Z Marcas.oduinn 33120 /* Bretha Crólige */ 1268612 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Bretha Crólige == == Lámhscríbhinní '' A single manuscript preserves ''Bretha Crólige'' ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] LS G 11), alongside three other texts from the final third of the ''Senchas Már''.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|90, 303}} [[D. A. Binchy]] produced an edition of this copy (le haistriúchán Béarla translation and commentary, in 1938.<ref name=CE>{{cite book | last=Charles-Edwards | first=T. M. | title=The Early Mediaeval Gaelic Lawyer | series=E. C. Quiggin Memorial Lectures | date=1999 | volume=4 | publisher=University of Cambridge | url= https://www.asnc.cam.ac.uk/publications/Quiggin/ECQ%20Vol%204%201999%20Charles-Edwards.pdf }}</ref>{{rp|18}} Binchy calls this manuscript a "remarkably good copy".<ref name=BinchyCrolige>{{cite journal | last=Binchy | first=D. A. | title=Bretha Crólige | journal=Ériu | volume=12 | date=1938 | pages=1–77 | jstor=30008071 }}</ref>{{rp|1}} Other manuscripts contain fragments of the text or commentaries on it.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|2}} '' On the basis of some internal inconsistencies, [[Rudolf Thurneysen]] suggested the existing text of ''Bretha Crólige'' was the composite of two separate texts. Binchy rejected this hypothesis.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|69}} Tagairtí {{reflist}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 56zq9evmcwjnibnw5uil6ftju9lneu1 1268613 1268612 2025-06-04T10:41:30Z Marcas.oduinn 33120 /* An Féineachas */ 1268613 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Bretha Crólige == == Lámhscríbhinní '' A single manuscript preserves ''Bretha Crólige'' ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] LS G 11), alongside three other texts from the final third of the ''Senchas Már''.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|90, 303}} [[D. A. Binchy]] produced an edition of this copy (le haistriúchán Béarla translation and commentary, in 1938.<ref name=CE>{{cite book | last=Charles-Edwards | first=T. M. | title=The Early Mediaeval Gaelic Lawyer | series=E. C. Quiggin Memorial Lectures | date=1999 | volume=4 | publisher=University of Cambridge | url= https://www.asnc.cam.ac.uk/publications/Quiggin/ECQ%20Vol%204%201999%20Charles-Edwards.pdf }}</ref>{{rp|18}} Binchy calls this manuscript a "remarkably good copy".<ref name=BinchyCrolige>{{cite journal | last=Binchy | first=D. A. | title=Bretha Crólige | journal=Ériu | volume=12 | date=1938 | pages=1–77 | jstor=30008071 }}</ref>{{rp|1}} Other manuscripts contain fragments of the text or commentaries on it.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|2}} '' On the basis of some internal inconsistencies, [[Rudolf Thurneysen]] suggested the existing text of ''Bretha Crólige'' was the composite of two separate texts. Binchy rejected this hypothesis.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|69}} Tagairtí {{reflist}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture dpo0cz4hk54p1djxkz6w9tmu6x7a2zr 14 95293 1268576 1268279 2025-06-03T23:21:04Z Alison 570 Mílitriú 1268576 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Polaiteoirí na hÁise|Iar]] [[Catagóir:Daoine Iarácacha de réir slí bheatha|Pol]] acb5qdxk0ms6qt35p6mf9tz0cfgmd4a 14 96378 1268574 1268281 2025-06-03T23:20:47Z Alison 570 Mílitriú 1268574 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Iar]] [[Catagóir:Daoine Iarácacha de réir slí bheatha|Bre]] d5oi3wn6t39bfn794ov8bl1r2rojs1k 14 96379 1268575 1268280 2025-06-03T23:20:56Z Alison 570 Mílitriú 1268575 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Dlíodóirí de réir náisiúntachta|Iar]] [[Catagóir:Daoine Iarácacha de réir slí bheatha|Dlí]] r072bapxr0f7s0w3oi5ce52b1bm8ish 0 100504 1268595 1141623 2025-06-03T23:37:23Z Alison 570 Sort 1268595 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}}[[:Catagóir:Diagairí|Diagaire]], [[Fealsúnacht|fealsamh]] agus oideolaí a rugadh sa [[An tSeic|tSeicis]] an lae inniu ab ea '''Iohannes Amos Comenius''' ([[An tSeicis|Seicis]]: ''Jan Amos Komenský'') <ref>Daniel Murphy, ''Comenius: A Critical Reassessment of His Life and Works'' (1995), p. 8 and p. 43.</ref>. Fear iltíreachuilíoch a bhí ann, cinnte de ról tábhachtach an oideachais i bhforbairt an duine. An saothar a thug clú air ar fud [[An Eoraip|na hEorpa]] agus a meastar gurbh é an saothar ba thábhachtaí leis ná an '''[[Didactica magna]],''' agus foilsíodh a chéad eagrán sa bhliain [[1630]]. Bhreathnaigh sé go raibh staidéar teangacha an-tábhachtach agus chruthaigh sé an leabhar Janua linguarum reserata, nó 'Doras na dTeangacha Díghlasáilte', a bhain cáil amach dó féin. == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Comenius, Iohannes Amos}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1592]] [[Catagóir:Básanna i 1670]] [[Catagóir:Diagairí na Críostaíochta]] [[Catagóir:Easpaig]] [[Catagóir:Eolaithe]] [[Catagóir:Fealsúna]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Múinteoirí]] [[Catagóir:Protastúnachas]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Seiceacha]] bufljtpwspl8qiu473hzcwxkk8awad6 14 100935 1268553 1028610 2025-06-03T22:00:21Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis 1268553 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Sahara}} [[Catagóir:Fásaigh]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] [[Catagóir:An Afraic]] [[Catagóir:An Mhagraib]] an2ie7as32cdh23ysgh3i8suv1ra5ih 0 100996 1268599 1253121 2025-06-04T01:05:26Z Mohammad hajeer 32183 1268599 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Poster Campaign For The Thirty-fourth Amendment of the Constitution (Marriage Equality) Bill 2015- REF-103871 (17183706518).jpg|mion|An reifreann ar chomhionannas pósta in Éirinn, 2015]] [[Íomhá:The Rainbow White House.webm|mion|[[An Teach Bán]] sa bhliain 2015 agus pósadh comhghnéis]] Ar [[1 Aibreán]] [[2001]], rinneadh pósadh idir beirt arb ionann gnéas dóibh, nó [[pósadh]] [[Homaighnéasacht|comhghnéis]],<ref name='Tearma'>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/p%C3%B3sadh%20comhghn%C3%A9is/|title=“pósadh comhghnéis” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2024-10-10}}</ref> dleathach san [[An Ísiltír|Ísiltír]], an chéad tír ar domhan inar tharla sé sin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.facebook.com/UCDSchoolofLaw/posts/4212074798816812|teideal=Pósadh comhghnéis|údar=Scoil Dlí, COBÁC|dáta=2018|dátarochtana=2021}}</ref> De thairbhe an dlí sin, faigheann an lánúin cearta, mar shampla, aitheantas do pháirtnéirí comhghnéis mar 'neasghaol'. Ba í Éire an chéad tír ar domhan inar vótáil an pobal féin ar son pósadh aon inscne sa bhliain 2015.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-tacht-posta-le-teacht-i-bhfeidhm-inniu-ach-ni-feidir-coip-den-phiosa-reachtaiochta-a-cheannach/|teideal=An tAcht Pósta le teacht i bhfeidhm inniu ach ní féidir cóip den phíosa reachtaíochta a cheannach|údar=Maitiú Ó Coimín|dáta=2015|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-04-02}}</ref> == Féach freisin == * [[An reifreann ar chomhionannas pósta, 2015]] == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-ladt}} [[Catagóir:Pósadh]] [[Catagóir:Hómaighnéasacht]] [[Catagóir:LADT]] c7d0t3ugs4flbtd9d5j5rcng4uvi1mm 0 101222 1268541 1232418 2025-06-03T20:54:35Z TGcoa 21229 1268541 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Tachrán as Sasana ab ea '''Madeleine McCann''' ([[12 Bealtaine]] [[2003]] - ?). Bhí sí ar saoire lena tuismitheoirí i b[[Praia de Luz]] na [[An Phortaingéil|Portaingéile]] nuair a chuaigh sí ar iarraidh ar [[3 Bealtaine]] [[2007]]. Fuadaíodh agus dúnmharaíodh í, is dócha, ach ní bhfuarthas a corp riamh, agus ní bhfuarthas amach riamh céard a tharla go díreach, nó cé a bhí freagrach as. Tharraing an cás clampar, i Sasana go háirihe, sna blianta dár gcionn. [[Íomhá:Tributes2.jpg|mion|clé|Teachtaireachtaí ómóis i Rothley ar 17 Bealtaine 2007]] [[Íomhá:Praia da Luz Portugal February 2015 07 (cropped).jpg|clé|mion|[[Praia da Luz]]]] == Scannail agus éagóir == [[Íomhá:Tributes for Madeleine McCann, Rothley, 17 May 2007.jpg|mion|clé|Teachtaireachtaí ómóis i Rothley ar 17 Bealtaine 2007]]Ar feadh tamall, caitheadh amhras ar na tuismitheoirí. I Márta 2008, b'éigean do ''[[The Daily Express]]'' agus ''[[The Daily Star]]'' leithscéal neamhchoinníollach a ghabháil le tuismitheoirí Madeleine ar a gcéad leathanaigh, mar aon le suim ollmhór airgid (breis is leathmhilliún punt) a dhíol le fondúireacht a bunaíodh ar son an tachráin.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://1lib.domains/?redirectUrl=/book/21388214/64e605|teideal=Ar an taifead (Cois Life)|údar=Breandán Delap|dáta=2012|work=1lib.domains|dátarochtana=2022-04-22}}{{Dead link|date=Samhain 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> I gcás ''The Express'', fritheadh go raibh breis is céad alt clúmhillteach curtha i gcló acu faoi Gerry agus Kate McCann, na tuismitheoirí. I measc na líomhaintí a cuireadh ina leith, dúradh gurb iad a mharaigh a n-iníon nó gur dhíol siad í le mangairí leanaí siocair go raibh siad gann ar airgead. Bhí an cás seo neamhghnách ar bhealach mar gur poll dubh a bhí ann; sa mhéid is nach raibh aon chlabhsúr tagtha ar an scéal faoin am a cuireadh an dlí ar na nuachtáin. Ar ndóigh, fiú dá mba rud é go raibh bunús leis na líomhaintí áiféiseacha sin, ní bheadh dóigh ar bith ag na nuachtáin iad a chruthú.<ref name=":0" /> Léirigh suirbhé taighde margaidh a rinne na nuachtáin thuasluaite i measc a gcuid léitheoirí tamall roimhe sin go raibh cíocras damanta ag an phobal chun aon scéal a bhain le himeacht Madeleine McCann gan tásc ná tuairisc. Go deimhin, bhí sé mar pholasaí ag go leor nuachtán, sa Bhreatain agus in Éirinn, tuairisc a chur ar an chéad leathanach.<ref name=":0" /> == 2022 == Creideann lucht an fhiosraithe gur mharaigh fear as an nGearmáin, Christian Brueckner, Madeleine. Cuireadh é i bpríosún sa Ghearmáin in Aibreán 2022 tar éis dó a bheith ciontaithe as bean 72 bliain d’aois as Meiriceá a éigniú in Praia da Luz sa bhliain 2005.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Gearmánach, 44 bliain, "faoi amhras" i gcás Madeleine McCann|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/0422/1293663-gearmanach-faoi-amhras-i-gcas-madeline-mccann/|date=2022-04-22|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Gabhadh Brueckner in 2019. Bhí Brueckner ina chónaí in Praia da Luz idir 2000 agus 2017. Ceistíodh é faoi chás Madeleine McCann ach dúirt sé rianach raibh a fhios aige dada faoi. Ar 11 Deireadh Fómhair 2022, cuireadh trí chúis éignithe agus dhá chúis maidir le drochúsáid ghnéasach leanaí ina leith. Bhí éigniú mná as Éirinn in 2004 ar cheann na de na cúiseanna.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Amhrastach i gcás Madeline McCann cúisithe i gcionta gnéis|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/1011/1328550-amhrastach-i-gcas-madeline-mccann-cuisithe-i-gcionta-gneis/|date=2022-10-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ach níor ciontaíodh riamh é, Chuir Brueckner isteach téarma príosúin seacht mbliana sa Ghearmáin idir 2019-2025. == 2025 == Tionscnaíodh cuardach nua i mí na Bealtaine 2025 in Praia da Luz ar iarratas ó phóilíní sa Ghearmáin.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cuardach do Madeleine McCann ar bun sa Phortaingéil|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0603/1516388-cuardach-do-madeleine-mccann-ar-bun-sa-phortaingeil/|date=2025-06-03|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Péidifilia]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:2007]] [[Catagóir:An Phortaingéil]] [[Catagóir:Fuadaigh]] [[Catagóir:Dúnmharuithe]] [[Catagóir:Mí-úsáid leanaí]] [[Catagóir:Péidifilia]] [[Catagóir:Scannail]] i022vsd28lrrbp1rj3u3etsfpygas0m 0 107707 1268597 1171031 2025-06-03T23:39:22Z Alison 570 ++ 1268597 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba phéintéir Ollannach é '''Bartholomeus van der Helst''' <ref>[[Dutch name]] variations: Bartel van der Elst, Bartelmeus van der Elst, Bartholomeus van der Elst, Bartel van der Helst, Bartelmeus van der Helst, Bartel Verelst, Bartelmeus Verelst, Bartholomeus Verelst, Bartel Verhelst, Bartelmeus Verhelst, Bartholomeus Verhelst</ref> (1613 &#x2013; adhlacadh 16 Nollaig 1670). Measadh go raibh sé ar cheann de na príomhphéintéirí portráide i Ré Órga na hÍsiltíre, agus fuair a chuid portráidí galánta pátrúnacht scothaicmí Amstardam, chomh maith le ciorcal na Stadtholder.(Stíobhard) dó.<ref name="lie">Walter A. Liedtke, ''Dutch Paintings in the Metropolitan Museum of Art, Volumes 1-2'', Metropolitan Museum of Art, 2007, pp. 223-331</ref> Chomh maith le portráidí, phéinteáil van der Helst cúpla pictiúr seánrúil chomh maith le roinnt radhairc bhíobalta agus ábhair mhiotaseolaíochta..<ref name="ox">Rudolf E. O. Ekkart. "Helst, Bartholomeus van der." Grove Art Online. Oxford Art Online. Oxford University Press, accessed 15 May 2017</ref> == Saol == Rugadh Bartholomeus van der Helst i [[Haarlem]] sa bhliain 1613 . Ní fios dáta cruinn a bhreithe, toisc go bhfuil taifid breithe Haarlem na linne sin caillte. Ba mhac tábhairneora ó Haarlem é, darbh ainm Lodewijk, agus dara bean chéile Lodewijk, Aeltgen Bartels. Bhog Van der Helst go hAmstardam tamall roimh 1636, an bhliain a phós sé Anna du Pire, bean 18 mbliana d’aois ó theaghlach rathúil i nDeisceart na hÍsiltíre a bhí '''fágadh ina dílleachta''' cheana féin. Bhí seisear clainne ag an lánúin agus bhí duine acu, ar a dtugtar Lodewijk (1642 - c. 1684), ina phéintéir portráide cosúil lena athair.<ref>[https://bartholomeusvanderhelst.wordpress.com Website about Bartholomeus van der Helst]</ref> [[Íomhá:Pieter_Lucaszn_van_de_Venne_with_Anna_de_Carpentier_1652_van_der_Helst.jpg|mion| ''Pieter Lucaszn van de Venne agus Anna de Carpentier lena leanbh'']] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-beath-nl}} {{DEFAULTSORT:Helst, Bartholomeus van der}} [[Catagóir:Básanna i 1670]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1613]] [[Catagóir:Péintéirí Ollannacha]] [[Catagóir:Fir]] 5fkn5ts5121xy7mit7xtzzcoufvtrav 0 117602 1268545 1265967 2025-06-03T21:30:06Z TGcoa 21229 1268545 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhuail '''Stoirm Éowyn''' Éire agus an Bhreatain go moch ar an [[24 Eanáir]] [[2025]], "stoirm ghéar gan chuimse", an stoirm ab fhíochmhaire a bhuail Éire riamh.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title='Stoirm ghéar gan chuimse'-BSL|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492783-stoirm-ghear-gan-chuimse-bsl/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref name=":3">{{Luaigh foilseachán|title=Stoirm Éowyn: 184 km/u faoin scailp ghaoithe ba thréine|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0206/1495012-stoirm-eowyn-184-km-u-faoin-scailp-ghaoithe-ba-threine/|date=2025-02-06|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/c4gz8x1j0v2o|teideal=Storm Éowyn: Record breaking winds in the Republic of Ireland|dáta=2025-02-06|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-02-06}}</ref> Taifeadadh an ghaoth ba láidre riamh in Éirinn le linn Stoirm Éowyn. Ag [[Ceann Mhása]] i gConamara taifeadadh meánluas de 142km san uair agus séideán amháin de 184km/h go luath maidin ar an 24 Eanáir.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=As it happened: Storm Éowyn brings record gusts|url=https://www.rte.ie/news/2025/0124/1492628-storm-eowyn/|date=2025-01-24|language=en|author=RTÉ News}}</ref> Rinneadh a lán damáiste timpeall na tíre. Bhí Éowyn ar cheann de na stoirmeacha ba mheasa a bhuail Éire ó tharla [[Oíche na Gaoithe Móire]] sa bhliain 1839, Léirigh an stoirm seo, aon uair amháin eile, an gá atá le seasmhacht seirbhísí sna ceantair Ghaeltachta, chomh maith le hinfheistíocht agus slándáil don bhonneagar chun a chinntiú go mbeidh gnólachtaí in ann leanúint ar aghaidh lena ngnó nuair a tharlaíonn eachtraí aimsire mar Éowyn.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/meadu-ar-fhostaiocht-in-2024-ach-folaireamh-tugtha-ag-udaras-na-gaeltachta-faoi-fharraigi-arda-romhainn/|teideal=Méadú ar fhostaíocht in 2024, ach foláireamh tugtha ag Údarás na Gaeltachta faoi ‘fharraigí arda romhainn’|údar=Pádraic Ó Ciardha|dáta=4 Feabhra 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-05}}</ref> [[Íomhá:ECDM 20250124 Storm Eowyn.pdf|clé|mion]] [[Íomhá:Storm Éowyn Approaches the British Isles (CIRA 2025-01-23).png|clé|mion| 23 Eanáir ]] [[Íomhá:Storm Éowyn hits Ireland (Copernicus 2025-01-27).png|clé|mion|luas na gaoithe ar an 24 Eanáir (foinse: [[Clár Copernicus|Copernicus]])]] [[Íomhá:Power Loss in Ireland from Storm Éowyn (CIRA 2025-01-26 - nolabels portrait).webm|clé|mion|lándorchú i gceantair áirithe ar an 26 Eanáir (foinse CIRA / NOAA)]] [[Íomhá:Abbeydorneystormeowyn.jpg|clé|mion| Scriosadh an bhruach abhann ar Abhainn na Brice ag Eaglais Naomh Beirnird i [[Mainistir Ó dTorna]], [[Contae Chiarraí|Co. Chiarraí]] tar éis Stoirm Éowyn.]] == Ullmhúcháin == D'fhág an doineann agus an drochaimsir an tír ar fad i réimse an stádais dheirg, an grád is airde ó thaobh na haimsire geimhriúla.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Stoirm Éowyn ag réabadh léi|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492624-stoirm-eowyn-ag-reabadh-lei/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhí [[Met Éireann]] ag achainí ar dhaoine fanacht amach ó cheantair cois cósta agus aird a thabhairt ar fhainic an Gharda Cósta, ‘Fan siar, Fan ard, Fan tirim’.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/speirling-chugainn-i-lar-na-hoiche-rabhadh-dearg-le-teacht-i-bhfeidhm-i-26-contae/|teideal=Spéirling chugainn i lár na hoíche, rabhadh dearg le teacht i bhfeidhm i 26 contae|dáta=2025-01-23|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-26}}</ref> Bhí rabhadh dearg gaoithe i bhfeidhm ar fud an oileáin go dtí meán lae ar an 24 Eanáir, agus moladh go láidir do dhaoine fanacht sa bhaile agus gan dul amach le linn na stoirme.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Crá croí anois agus an glantachán ag tosú|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492747-cra-croi-anois-agus-an-glantachan-ag-tosu/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhí an t[[An tÚdarás um Shábháilteacht ar Bhóithre|Údarás um Shábháilteacht ar Bhóithre]] (RSA) ag moladh do thiománaithe gan taisteal ar chor bith dá mba fhéidir sin a sheachaint.<ref name=":1" /> == Fórsa hairicín == De réir figiúirí Met Éireann, níor taifeadadh gaoth chomh mór in Éirinn riamh. Bhí fórsa [[Spéirling|hairicín]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nhc.noaa.gov/aboutsshws.php|teideal=Saffir-Simpson Hurricane Wind Scale|work=www.nhc.noaa.gov|dátarochtana=2025-02-06}}</ref> sa ghaoth a taifeadadh i gCeann Mhása i gCo na Gaillimhe agus i g[[Cionn Mhálanna]] i gCo Dhún na nGall. Fórsa 12 ar an meán de réir scála gaoithe Beaufort a bhí i gceist sa dá áit sin. 184 ciliméadar san uair a bhí faoin scailp ghaoithe ba thréine agus 142 ciliméadar san uair ar an meán a bhí faoin ngaoth ba thréine i gcaitheamh deich nóiméad.<ref name=":3" /> Mar leis na stáisiún aimsire eile, luas 150 ciliméadar san uair faoin ngaoth a taifeadadh i bhFionnúir i gCo Dhún na nGall , 139 ciliméadar san uair i mBaile Átha an Rí i gCo na Gaillimhe agus 124 ciliméadar san uair sa Ghoirtín i gCo Thiobraid Árann.<ref name=":3" /> Dúirt [[Met Éireann]] gur “fíorannamh” a bhíonn spéirlingí os cionn talún in Éirinn.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/speirling-chugainn-i-lar-na-hoiche-rabhadh-dearg-le-teacht-i-bhfeidhm-i-26-contae/|teideal=Spéirling chugainn i lár na hoíche, rabhadh dearg le teacht i bhfeidhm i 26 contae|údar=Nuacht RTÉ|dáta=2025-01-23|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-26}}</ref>  Ach b'fhéidir go bhfuil an [[Aeráid na hÉireann]] ag athrú. == Damáistí == D'fhág Éowyn na mílte gan leictreachas, go háirithe ar an gcósta thiar. Buaileadh 768,000 custaiméir de chuid an [[BSL]] sa Phoblacht, idir thithe cónaithe, fheirmeacha agus ghnólachtaí.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://esb.ie/media-centre-news/press-releases/article/2025/01/27/stay-safe-stay-clear-and-report-damage-to-electricity-infrastructure---esb-networks-restores-power-to-564-000-customers-impacted-by-storm-%C3%A9owyn|teideal=Stay Safe Stay Clear and report damage to electricity infrastructure – Power restored to 564,000 customers|údar=BSL|language=en|work=ESB Corporate|dátarochtana=2025-01-27}}</ref> Bhí suas le 250,000 teaghlach agus gnó sa Tuaisceart gan aon chumhacht aibhléise chomh maith an lá dár gcionn. Deirtear nach ndearna aon stoirm riamh sa tír an oiread sin damáiste don chóras. Bhí an damáiste don ghréasán, 'i bhfad níos measa ná stoirmeacha Darragh 2024 agus Ophelia i 2017'.<ref name=":0" /> Bhí breis is 120,000 duine gan uisce de bharr na stoirme dar le [[Uisce Éireann]]. B'iad contaetha Chiarraí, Luimnigh, na Gaillimhe, Dhún na nGall, Laoise, Chill Chainnigh, Phort Láirge agus Thiobraid Árann is measa a bhí buailte. Easpa cumhachta sna hionaid cóirithe faoi ndear an fhadhb seo.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Córais uisce buailte ag an stoirm|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492770-corais-uisce-buailte-ag-an-stoirm/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Scriosadh an "[[Cruinneachán Aeir CLG Chonnacht|Air Dome]]" de chuid [[Cumann Lúthchleas Gael|Chumann Lúthchleas Gael]] Chonnacht.<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/25-ean%C3%A1ir-2025-luimneach/id1525428808?i=1000685416987|teideal=Nuacht Mhall (Luimneach)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=25 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-01-26}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishexaminer.com/sport/gaa/arid-41560540.html|teideal='A bad night and a bad morning': Storm Éowyn destroys Connacht GAA Air Dome|údar=John Fallon and David Raleigh|dáta=2025-01-24|language=en|work=Irish Examiner|dátarochtana=2025-01-26}}</ref> Idir €3.5m agus €4m a chosain [[Cruinneachán Aeir CLG Chonnacht|Cruinneachán Aeir Chumann Lúthchleas Gael Chonnacht]] le tógáil agus osclaíodh go hoifigiúil é in Iúil 2020. Tá an láthair suite idir Cnoc Mhuire agus Béal Átha Shamhnais agus is ann a bhí an Chraobh Náisiúnta Frisbee le reachtáil.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Ionad barrfheabhais spóirt Chonnacht scriosta|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492700-ionad-barrfheabhais-spoirt-chonnacht-scriosta/|date=2025-01-24|language=ga}}</ref> Bhí fear maraithe i ndiaidh do chrann titim ar an gcarr a bhí á thiomáint aige le linn na stoirm.<ref>Tharla an taisme i gceantar Ráth Bhó,Contae Dhún na nGall ag 5.30 ar maidin.</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Fear maraithe i dtimpiste i gCo.Dhún na nGall|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492798-fear-maraithe-i-dtimpiste-i-gco-dhun-na-ngall/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhí an t-ádh le lánúin i gContae Chiarraí a gcosa a thabhairt leo nuair a leag Éowyn binn a dtí go moch ar maidin ar an 24 Eanáir.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=An t-ádh dearg le lánúin i gCiarraí|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492785-an-t-adh-dearg-le-lanuin-i-gciarrai/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ní raibh aon seirbhís ''traenach'' isteach ná amach as stáisiúin na Gaillimhe,Chathair na Mart agus Bhéal Feirste ar feadh dhá lá. Thit crainn ar an ráille traenach ar a bhfeidhmíonn an DART san oirthear agus seirbhísí moillithe go suntasach i Mullach Íde agus Baile an Bhóthair i mBaile Átha Cliath go háirithe.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Fadhbanna áirithe fós le seirbhísí iarnróid|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492773-fadhbanna-airithe-fos-le-seirbhisi-iarnroid/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Agus ainneoin na stoirme móire is díol suntais an líon eitiltí ar éirigh leo talamh na hÉireann a fhágáil as Aerfoirt Bhaile Átha Cliath, Chorcaí agus na Sionainne. Bíodh sin mar a bhí, cuireadh breis is 200 eitilt ar ceal in Aerfort Bhaile Átha Cliath luath ar maidin ar an 24ú Eanáir.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=RSA ag moladh do dhaoine gan taisteal|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492686-rsa-ag-moladh-do-dhaoine-gan-taisteal/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Níos déanaí == Ar an 27 Eanáir, bhí 204,000 custaiméir de chuid an [[BSL]], idir thithe cónaithe, fheirmeacha agus ghnólachtaí, fós gan aon chumhacht aibhléise.<ref name=":2" /> Bhí go leor de na foirgnimh sin ar an gcósta thiar mar a bhfuil na ceantair Ghaeltachta is mó – ceantar Chois Fharraige ó na Forbacha siar go Baile na hAbhann, cuid den Cheathrú Rua, Ceantar na nOileán, Carna, Cill Chiaráin, agus Ros Muc san áireamh. Bhí an milleán leagtha ar an rialtas as “easpa infheistíochta” in infreastruchtúr an iarthair.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-baol-ann-go-mbeidh-ceantair-airithe-ghaeltachta-gan-aon-chumhacht-ar-feadh-breis-is-seachtain/|teideal=An baol ann go mbeidh ceantair áirithe Ghaeltachta gan aon chumhacht ar feadh breis is seachtain|údar=Maitiú Ó Coimín|dáta=27 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-27}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/rabhadh-tugtha-do100000-custaimeir-go-bhfeadfaidis-a-bheith-gan-leictreachas-go-ceann-seachtaine/|teideal=Rabhadh tugtha do 100,000 custaiméir go bhféadfaidís a bheith gan leictreachas go ceann seachtaine|dáta=2025-01-27|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-27}}</ref> Bhí isteach is amach le ceithre scór míle foirgneamh gan soláthar uisce. Bhí os cionn 20,000 foirgneamh fós gan uisce i gcontae na Gaillimhe ar an 27 Eanáir. Dhá lá dhéag níos déanaí ó shéid an ghaoth mhór. bhí tionchar na stoirme fós le brath i go leor ceantar ar fud na tíre. Ar an 4 Feabhra 2025, bhí thart ar 25,000 áitreabh fós gan cumhacht leictreach i gcónaí san iarthar (go hairithe), san iarthuaisceart agus i lár tíre.<ref>B'iad Gaillimh, Maigh Eo, Ros Comáin agus Liatroim na háiteanna is measa a bhí buailte agus bhí roinnt daoine gan chumhacht freisin sa Chabhán, sa Longfort, i Sligeach, i Muineachán agus i nDún na nGall.</ref> Agus gan aibhléis a bhac, bhí 400 áitreabh fós gan soláthar uisce de bharr na stoirme. Bhí 3,000 teicneoir ar a ndícheall ag iarraidh an chumhacht a thabhairt ar ais sna háiteanna sin, teicneoirí ón Tuaisceart, ón mBreatain agus ó Mhór-roinn na hEorpa ina measc.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=25,000 áitreabh gan cumhacht aibhléise i gcónaí|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0204/1494579-25-000-aitreabh-gan-cumhacht-aibhleise-i-gconai/|date=2025-02-04|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> B'iad na ceantair Ghaeltachta a bhí sa mbaol is mó. Bhí “ceachtanna le foghlaim” ag [[Údarás na Gaeltachta]] agus “ag an státchóras trí chéile” i bhfianaise na ndeacrachtaí a chruthaigh an Stoirm Éowyn agus an dá stoirm eile a threascair Conamara agus ceantair Ghaeltachta eile le linn 2024-2025, dar le Príomhfheidhmeannach an Údaráis, Tomás Ó Síocháin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ceachtanna-le-foghlaim-i-ndiaidh-stoirm-eowyn-ceannasai-udaras-na-gaeltachta/|teideal=‘Ceachtanna le foghlaim’ i ndiaidh Stoirm Éowyn – ceannasaí Údarás na Gaeltachta|údar=Maitiú Ó Coimín|dáta=31 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-05}}</ref>  Bhí pobal [[Cíll Iúráin|Chíll Iúráin]] (Killuran)<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.logainm.ie/ga/448|teideal=Cill Iúráin/Killuran|language=ga|work=logainm.ie|dátarochtana=2025-02-28}}</ref> i gContae an Chláir fós gan chumacht ná fón cúig seachtaine tar éis Éowyn.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Pobal Chill Iúráin fós gan chumacht cúig seachtaine tar éis Éowyn|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0228/1499508-pobal-chill-iurain-fos-gan-chumacht-cuig-seachtaine-tar-eis-eowyn/|date=2025-02-28|language=ga-IE|author=Tomás O. Mainnín / Nuacht RTÉ}}</ref> == Cúiteamh == I ndiaidh Stoirm Éowyn, fuair an [[Scéim um Chúnamh Daonnúil]] an líon is mó iarratas i ndiaidh stoirme riamh in Éirinn. Dúirt an Roinn Coimirce Sóisialaí go bhfuair sí breis agus 92,000 iarratas ar an scéim ó osclaíodh í ar an 23ú Eanáir. Is chun dul i ngleic leis an gcruatan díreach i ndiaidh drochaimsire atá Céim 1 den scéim dírithe agus cuirtear íocaíochtaí tacaíochta éigeandála ar fáil chun costais bhia agus costais riachtanacha eile a chlúdach.<ref name=":4">{{Luaigh foilseachán|title=An líon íocaíochtaí iar-stoirme riamh íoctha tar éis Éowyn|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0509/1511953-an-lion-iocaiochtai-iar-stoirme-riamh-ioctha-tar-eis-eowyn/|date=2025-05-09|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Clúdaíonn Céim 2 den scéim dochar d'earraí bána; cuisneoirí agus ábhair thithíochta eile atá riachtanach, cuir i gcás. Faoin Céim 3, tá tacaíocht airgeadais níos fadtéarmaí i gceist, mar shampla, cúiteamh as damáiste struchtúrach. Ceithre mhí i ndiaidh Stoirm Éowyn, bhí daoine timpeall na tíre ag streachailt go fóill de bharr an dochair a rinne an spéirling chonfach, in ainneoin na dtacaíochtaí ón rialtas.<ref name=":4" /> De réir figiúirí a chuir an Roinn Coimirce Sóisialaí ar fáil i mí an Mheithimh 2025, cláraíodh 93,007 iarratas (gach céim) i leith 75,733 duine, luach €12.8 milliún, faoin Scéim um Chúnamh Daonnúil. Is as Gaillimh a tháinig an líon is mó iarratas, is é sin 30,592; Maigh Eo ina dhiaidh sin, is é sin 17,303; agus Ros Comáin ina dhiaidh sin arís, is é sin 8,702. I mí an Mheithimh bhí 22,149 iarratasóir a raibh cinneadh déanta i leith a n-éileamh ach ag fanacht fós don íocaíocht maidir leis an damáiste.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Éowyn: as Gaillimh, Maigh Eo an líon is mó iarratas ar chúiteamh|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0603/1516509-eowyn-as-gaillimh-maigh-eo-an-lion-is-mo-iarratas-ar-chuiteamh/|date=2025-06-03|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Oíche na Gaoithe Móire]] * [[Cruinneachán Aeir CLG Chonnacht]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Stoirmeacha]] [[Catagóir:2025]] [[Catagóir:Teagmhais aimsire in Éirinn]] [[Catagóir:Gaoth]] nm2kyr66o6znjrg6q2ubtpgdum7dm0i 0 117943 1268547 1265790 2025-06-03T21:37:31Z TGcoa 21229 1268547 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Rinne an Rúis ionradh ar an Úcráin ar an [[24 Feabhra]] [[2022]]. Gan é ach mí ó thóg [[Donald Trump]] seilbh an athuair ar an Uachtaránacht, rinne [[Donald Trump|sé]] iarracht tús a chur le cainteanna síochána i mí Feabhra 2025, gan an Úcráin, agus gan na comhghuaillithe. Roimhe sin, ba é polasaí an Uachtaráin Biden, i dteannta tromlach ceannairí san Eoraip, nach raibh ar bun ag an Rúis ach santú mídhleathúil críocha ar chiumhais thoir na hEorpa.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Zelensky go leataobh ag cainteanna síochána san Araib Shádach|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0217/1497261-zelensky-go-leataobh-ag-cainteanna-siochana-san-araib-shadach/|date=2025-02-17|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Secretary Rubio Holds a Meeting with Saudi Arabia and Russia (54334316072).jpg|clé|mion|18 Fea 2025: ar chlé, toscaire na S-A Steve Witkoff, [[Marco Rubio]], & comhairleoir Mike Waltz; ar dheis, Yuri Ushakov agus [[Sergei Lavrov]]]] == Feabhra 2025 == Ar an 12 Feabhra 2025, chuir Uachtarán Stáit Aontaithe Mheiriceá Trump alltacht ar cheannairí na hEorpa nuair a d’fhógair sé go raibh comhrá aige le hUachtarán na Rúise [[Vladimir Putin]] faoi chás na hÚcráine gan dul i dteagmháil leo.<ref>{{Lua idirlín|url=https://edition.cnn.com/2025/02/12/politics/putin-trump-phone-call/index.html|teideal=After Putin call, Trump says negotiations to end Ukraine war will start ‘immediately’ {{!}} CNN Politics|údar=Kaitlan Collins, Kevin Liptak|dáta=2025-02-12|language=en|work=CNN|dátarochtana=2025-02-17}}</ref> Tar éis 3 bliana cogaíochta, baineadh geit as an Úcráin agus a chomhghuaillithe nuair a d'fhógair Réimeas Trump * nach gceadófaí an Úcráin isteach i NATO, * nach mbeadh aon ghabháil-siar ar theorainn na hÚcráine roimh 2014, agus * nach mbeadh aon bhaint ag an Úcráin, ná na tíortha Eorpacha, leis na cainteanna síochána idir Meiriceá agus an Rúis.<ref name=":0" /> '''12 Feabhra sa Bhruiséil:''' thug Pete Hegseth, Aire Cosanta na Stát Aontaithe, le fios go raibh SAM ag athdhíriú a aird ar an tSín.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Secretary Defense Pete Hegseth delivers opening remarks at the 26th UDCG meeting in Brussels|url=https://www.youtube.com/live/rcxt2-JQMTE?feature=shared&t=2403|language=en|date=12 Feabhra 2025}}</ref> Ar an 14 Feabhra, dúirt Leas Uachtarán Mheiriceá [[J. D. Vance|J.D. Vance]] ag Comhdháil Slándála München go raibh "sirriam nua sa bhaile" (agus é ag tagairt d’Uachtarán Mheiriceá).<ref>{{Luaigh foilseachán|title=2025 JD Vance speech at the Munich Security Conference|url=https://en.wikipedia.org/wiki/2025_JD_Vance_speech_at_the_Munich_Security_Conference|journal=Wikipedia|date=2025-02-17|language=en}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Tús Áite: Comhdháil Slándála Munich le John Maguire|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22488733-tus-aite-comhdhail-slandala-munich/|language=ga-IE|author=Nuacht RnaG|date=14 Feabhra 2025}}</ref> Mhaslaigh sé an daonlathas san Eoraip. Is mór a chuir Hegseth agus Vance Iarthar na hEorpa trí chéile.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Vice President JD Vance Delivers Remarks at the Munich Security Conference|url=https://www.youtube.com/live/pCOsgfINdKg?feature=shared|language=en|author=Físeán ar Youtube|date=14 Feabhra 2025|volume=An Teach Bán}}</ref> '''17 Feabhra:''' reáchtáladh cruinniú éigeandála na hEorpa sa [[Pálás Elysées|Phálás Elysées]]. '''18 Feabhra:''' reáchtáladh cainteanna idir Meiriceá agus an Rúis san Araib Shádach. Ní bhfuair an Úcráin aon chuireadh go dtí na cainteanna faoin gcogadh. Chas Aire Gnóthaí Eachtracha na Rúise [[Sergei Lavrov]] agus Yuri Ushakov, iar-Ambasadóir de chuid na Rúise chun na Stát Aontaithe, le toscaireacht Mheiriceá, [[Marco Rubio]], an Comhairleoir Náisiúnta Slándála Mheiriceá Mike Waltz, agus an Toscaire Speisialta Steve Witkoff. Mhaígh Lavrov gurb amhlaidh go raibh an Eoraip ag iarraidh go leanfadh an cogadh ar aghaidh agus dúirt sé go raibh sé ag dul de a thuiscint cén cúram a bheadh acu ag bord na hidirbheartaíochta. [[Íomhá:Ukraine conference in Paris 2025-02-17-17-06-A.jpg|mion|17 Feabhra 2025: cruinniú éigeandála na hEorpa sa [[Pálás Elysées|Phálás Elysées]]]] Dúirt Uachtarán na hÚcráine Volodymyr Zelensky nach mbeadh aon ghlacadh le haon socrú faoin Úcráin a dhéanfadh an Rúis agus Stáit Aontaithe Mheiriceá eatarthu féin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/uair-na-cinniuna-don-eoraip-maidir-le-cursai-slandala-von-der-leyen/|teideal=‘Uair na cinniúna’ don Eoraip maidir le cúrsaí slándála – von der Leyen|dáta=2025-02-17|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-17}}</ref> Thug sé cuireadh do Thoscaire Trump chun na hÚcráine Keith Kellogg a theacht in éineacht leis ar cuairt ar na saighdiúirí i líne thosaigh an chogaidh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/sam-agus-an-ruis-chun-foirne-a-cheapadh-le-tabhairt-faoi-dheireadh-a-chur-leis-an-gcogadh-san-ucrain/|teideal=SAM agus an Rúis chun foirne a cheapadh le tabhairt faoi dheireadh a chur leis an gcogadh san Úcráin|dáta=2025-02-18|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-19}}</ref><ref name=":0" /> '''19 Feabhra:''' chuir Trump an milleán faoin gcogadh ar an Úcráin<ref>Cinnte bréag de chuid Trump a bhí ann; rinne an [[Ionradh na Rúise ar an Úcráin|Rúis ionradh ar an Úcráin]] in 2022 agus maraíodh na céadta míle duine – idir shaighdiúirí agus shibhialtaigh – de bharr na cogaíochta, 2022-2025. </ref> agus bhí neamhshuim déanta ag Trump de chlamhsán Uachtarán na hÚcráine Zelensky. D'fhreagair Zelensky agus dúirt sé go raibh Trump faoi gheasa ag mífhaisnéis. D'aisfhreagair Trump agus dúirt seisean gur "deachtóir" ab ea Zelensky mar nár ghair sé olltoghchán san Úcráin in 2024 (le linn an [[Ionradh na Rúise ar an Úcráin|chogaidh]], rud a bhí dodhéanta).<ref>{{Luaigh foilseachán|title=File fuar déanta ag Trump de cheasacht na hÚcráine|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0219/1497605-file-fuar-deanta-ag-trump-de-cheasacht-na-hucraine/|date=2025-02-19|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> <ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/mas-siochain-ata-uait-ullmhaigh-don-chogadh/|teideal=‘Más síocháin atá uait, ullmhaigh don chogadh’|údar=Alex Hijmans|dáta=19 Feabhra 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-19}}</ref> An lá dár gcionn, dúirt Rialtas na Rúise gur n-aontaigh siad go hiomlán le Rialtas na Stát Aontaithe i dtaca leis an gcogadh san Úcráin. Bhí an Rúis sásta go raibh an tUachtarán Donald Trump níos báúla leo ná mar a bhí an té a bhí sa Teach Bán roimhe, Joe Biden.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Rúisigh, Meiriceánaigh ar aon fhocal faoin gcogadh san Úcráin'|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0220/1497794-ruisigh-meiriceanaigh-ar-aon-fhocal-faoin-gcogadh-san-ucrain/|date=2025-02-20|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''24 Feabhra:''' ghlac [[Comhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe]] le 2 rún (a bhí ag sárú a chéile) faoin gcogadh san Úcráin, ceann dréachtaithe ag Stáit Aontaithe Mheiriceá agus ceann dréachtaithe ag an Úcráin í féin. Glacadh le 93 vóta in aghaidh 18, agus 65 tír ag staonadh, le rún na hÚcráine - a raibh tacaíocht aige ó Chumhachtaí na hEorpa - ag cáineadh an athuair ionradh na Rúise agus ag éileamh go dtarraingeodh an Rúis siar ó chríocha na hÚcráine. Ansin glacadh le ceann eile molta ag na S-A.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Glactha ag an UN le rúin éagsúla faoin ár san Úcráin|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0224/1498664-glactha-ag-an-un-le-ruin-eagsula-faoin-ar-san-ucrain/|date=2025-02-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''25 Feabhra:''' ghlac an [[Comhairle Slándála na Náisiún Aontaithe|Chomhairle Slándála]] le rún neodrach, rún na Stát Aontaithe, agus na tíortha sa nEoraip ag staonadh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://english.alarabiya.net/News/world/2025/02/26/dozens-of-delegates-walk-out-of-russia-s-speech-to-un-rights-council|teideal=Dozens of delegates walk out of Russia’s speech to UN Rights Council|dáta=2025-02-26|language=en|work=Al Arabiya English|dátarochtana=2025-02-26}}</ref> [[Íomhá:Ukraine President Volodymyr Zelensky U.S. President Donald Trump Clash During Meeting.png|mion|Zelensky agus Trump ar an 28 Feabhra 2025: bhí cruinniú teasaí go maith acu<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/1-m%C3%A1rta-2025-maigh-eo/id1525428808?i=1000696999653|teideal=Nuacht Mhall (Maigh Eo)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=1 Márta 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-03-01}}</ref>]] Ar an lá céanna, dúirt Zelensky freisin go raibh an Úcráin fós ag iarraidh dul i bpáirt le h[[Eagraíocht Chonradh an Atlantaigh Thuaidh]], é sin nó socrú cosúil leis a dhéanamh le tíortha an Iarthair. Sa fhreagra a thug Trump air sin, áfach, dúirt sé gurbh fhearr do Zelensky dearmad a dhéanamh ar a leithéid de shocrú. Go deimhin, mhaígh Trump gur dhóichí gurbh é mian sin na hÚcráine ba chionsiocair leis an ionradh a rinne an Rúis ar an tír in 2022.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=Trump, Zelensky le comhaontú a shíniú in Washington arú amárach|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0226/1499004-trump-zelensky-le-comhaontu-a-shiniu-in-washington-aru-amarach/|date=2025-02-26|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''28 Feabhra:''' chuaigh Zelensky go dtí Washington DC lena ainm a chur le "comhaontú an-mhór". Ag trácht a bhí Trump ar chomhaontú i dtaca le mianraí luachmhara atá le fáil san Úcráin agus a bhfuil Meiriceánaigh á santú. Mhaígh Trump gur caoi a bhí sa chomhaontú do na Meiriceánaigh "lena gcuid airgid a fháil ar ais" as an tacaíocht mhíleata a bhí tugtha acu don Úcráin le trí bliana. Rinne Trump beag is fiú den mhaslú a rinne sé ar Zelensky ar an 19 Feabhra ("Ní chreidim gur thug mé le fios gur deachtóir a bhí ann" agus "Tá go leor measa agam air", a dúirt Trump).<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Ní chreidim gur dhúirt mé gur deachtóir é Zelensky!" - Trump|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0228/1499466-ni-chreidim-gur-dhuirt-me-gur-deachtoir-e-zelensky-trump/|date=2025-02-28|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Dúirt Zelensky nach raibh aon ghealltanais sa chomhaontú fós maidir le slándáil na hÚcráine, ach mhaígh Trump ina dhiaidh sin go raibh slándáil na tíre geallta ag an bhfáil a bheadh ag Meiriceánaigh ar na mianraí.<ref name=":1" /> Níos déanaí, bhí Trump agus Zelensky ag béicíl ar a chéile sa Teach Bán.<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Níor chóir géilleadh don Rúis", a dúirt Zelensky le Trump inniu|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0228/1499558-nior-choir-geilleadh-don-ruis-a-duirt-zelensky-le-trump-inniu/|date=2025-02-28|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Prime Minister Keir Starmer meets President Emmanuel Macron (53956069643).jpg|mion|an tUachtarán [[Emmanuel Macron]] agus Príomh-aire na Breataine [[Keir Starmer]]]] == Márta 2025 == '''2 Márta:''' d'fhógair an tUachtarán [[Emmanuel Macron]] agus Príomh-aire na Breataine [[Keir Starmer]] tar éis an chruinniú mullaigh go mbeadh "na comhghuaillithe" ag réiteach plean síochána le cur faoi bhráid na Meiriceánach. D'fhógair siad chomh maith go raibh siad faoi réir saighdiúirí na Fraince agus saighdiúirí na Breataine a sheoladh go dtí an Úcráin le pé soc-comhraic a aimsítear a dhaingniú. Dúirt Macron go raibh an Fhrainc agus an Bhreatain ag obair ar mholadh le "breac-shíocháin míosa a réiteach ar muir, san aer agus ó thaobh an ghréasáin fuinnimh."<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Gan aontú' ar bhreac-shíocháin san Úcráin – An Bhreatain|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0303/1499896-gan-aontu-ar-bhreac-shiochain-san-ucrain-an-bhreatain/|date=2025-03-03|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''3 Márta:''' dúirt an tUachtarán [[Emmanuel Macron|Macron]] agus príomh-aire na Breataine [[Keir Starmer]] go raibh plean síochána don Úcráin aontaithe ag ceannairí na hEorpa, plean a chuirfí faoi bhráid Stáit Aontaithe Mheiriceá.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/sos-cogaidh-miosa-idir-an-ruis-agus-an-ucrain-molta-ag-an-bhfrainc/|teideal=Sos cogaidh míosa idir an Rúis agus an Úcráin molta ag an bhFrainc|dáta=2025-03-03|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-03-04}}</ref> D'fhógair siad go raibh siad faoi réir saighdiúrí na Fraince agus saighdiúirí na Breataine a sheoladh go dtí an Úcráin le pé soc-comhraic a aimsítear a dhaingniú.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Gan aontú' ar bhreac-shíocháin san Úcráin – An Bhreatain|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0303/1499896-gan-aontu-ar-bhreac-shiochain-san-ucrain-an-bhreatain/|date=2025-03-03|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''3/4 Márta''': chuir na Stáit Aontaithe stop leis an gcúnamh míleata don Úcráin, chun brú a chur ar an Úcráin dul i mbun cainteanna síochána leis an Rúis.<ref name=":2" /> Ar an lá céanna, dúirt Uachtarán an Choimisiúin Eorpaigh, [[Ursula von der Leyen]] go raibh an Eoraip i <nowiki>''Ré nua atharmála''</nowiki> agus go raibh plean ann chun suas le 800 billiún euro a chaitheamh (ar feadh cúpla bliain) ar chúrsaí cosanta.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/botun-mor-deanta-ag-volodymyr-zelensky-sa-teach-ban/|teideal=Botún mór déanta ag Volodymyr Zelensky sa Teach Bán|údar=Fachtna Ó Drisceoil|dáta=4 Márta 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-03-04}}</ref><ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|title=Stop curtha ag Trump le cúnamh míleata don Úcráin faoi láthair|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0304/1500079-stop-curtha-ag-trump-le-cunamh-mileata-don-ucrain-faoi-lathair/|date=2025-03-04|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''7 Márta''': ag Comhdháil Nuachta ag an Teach Bán, dúirt Trump go raibh muinín aige i Vladimir Putin, go gcreideann sé é, agus go raibh sé <nowiki>''níos éasca''</nowiki> a bheith ag obair leis an Rúis ná leis an Úcráin, maidir le cainteanna síochána.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Trump Explains Russia 'Bombing Hell Out of Ukraine, Putin Easier To Deal With Despite All The Cards'|url=https://www.youtube.com/watch?v=AMwNyDUMPAw|date=2025-03-07|author=Físeán : CRUX}}</ref> Ina theannta sin, mhaígh Trump gur thuig sé cén fáth gur ionsaigh fórsaí Putin cathair [[Odesa]] ar an 7 Márta (bhuail ionsaí dróin agus diúracán ón Rúis, infreastruchtúr gáis agus fuinnimh in Odesa).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.politico.eu/article/ukraine-use-french-mirage-2000-jet-first-time-repel-russia-missile-drone-strike/|teideal=Ukraine uses French Mirage jets for first time in repelling massive Russian attack|dáta=2025-03-07|language=en-GB|work=POLITICO|dátarochtana=2025-03-07}}</ref> Ach in ainneoin sin, bhagair Trump go ngearrfaí smachtbhannaí ollmhóra ar an Rúis.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=''Níos éasca'' obair leis an Rúis ná leis an Úcráin, a deir Trump|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0307/1500752-oifigigh-on-ucrain-o-mheiricea-le-dul-i-mbun-cainte/|date=2025-03-07|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:August 2024 Kursk Oblast incursion.svg|mion|I rith mhí an Mhárta 2025, bhí an Rúis ag iarraidh an lámh in uachtar a fháil san [[Oblast Kursk]]. críocha a chaill an Rúis i mí Lúnasa 2024]] '''11 Márta:''' dúirt na S-A go raibh siad ag cur trealamh agus faisnéis mhíleata ar fáil don Úcráin an athuair.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.msn.com/en-gb/news/world/us-confirms-full-resumption-of-arms-supplies-to-ukraine-cnn/ar-AA1ANL8H?cvid=a5015e92640f4c3a85aa9518d6099a41&ocid=hpmsn&apiversion=v2&noservercache=1&domshim=1&renderwebcomponents=1&wcseo=1&batchservertelemetry=1&noservertelemetry=1|teideal=US confirms full resumption of arms supplies to Ukraine|údar=MSN|dáta=14 Márta 2025|work=www.msn.com|dátarochtana=2025-03-14}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=An Úcráin ag glacadh le moladh Mheiriceá faoi shos cogaidh|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0311/1501535-an-ucrain-tar-eis-glacadh-le-moladh-mheiricea-faoi-shos-cogaidh/|date=2025-03-11|language=ga}}</ref> '''13 Márta:''' ag moilleadóireacht i dtaca leis an socrú chun am a ghoid, bhí sé tugtha le fios ag Putin go raibh sé i bhfabhar sos cogaidh a chur i bhfeidhm "a fhad is a rachfar i ngleic le bunúdar na coimhlinte". Dúirt Putin nár mhór tuilleadh plé a dhéanamh ar na coinníollacha a bhainfeadh leis.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Putin 'i bhfabhar sos cogaidh' san Úcráin|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0313/1501834-putin-i-bhfabhar-sos-cogaidh-san-ucrain/|date=2025-03-13|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''14 Márta''': thug tíortha an G7 d'Uachtarán na Rúise foláireamh go ngearrfadh siad tuilleadh smachtbhannaí ar an tír sin mura nglacfadh sé le sos comhraic.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=G7 ag tuineadh le Putin glacadh le sos comhraic|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0314/1502057-g7-ag-tuineadh-le-putin-glacadh-le-sos-comhraic/|date=2025-03-14|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''24 Márta:''' bhí feidhmeannaigh de chuid na Rúise agus de chuid Mheiriceá i mbun comhráití i Riyadh san Araib Shádach. Dúirt Rialtas na Rúise go raibh "comhthuiscint" idir é féin agus Rialtas na Stát Aontaithe faoin slí is fearr tabhairt faoi dheireadh a chur leis an gcogaíocht.<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Comhthuiscint" idir an Rúis agus Meiriceá faoin Úcráin|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0324/1503757-comhthuiscint-idir-an-ruis-agus-meiricea-faoin-ucrain/|date=2025-03-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''25 Márta:''' fógraíodh sos comhraic sealadach ar an Muir Dhubh. == Aibreán 2025 == '''30 Aibreán''': théis 3 mhí d'aighneas agus achrann, shínigh an Úcráin agus Stáit Aontaithe Mheiriceá conradh, a thabharfainn fabhar agus tosaíocht ar stór mianraí na hÚcráine do Mheiriceá, ar mhaithe le "ciste infheistíochta" leis an Úcráin a atógáil.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Margadh Trump déanta théis achrainn faoi mhianraí na hÚcráine|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0501/1510577-margadh-trump-deanta-theis-achrainn-faoi-mhianrai-na-hucraine/|date=2025-05-01|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Bealtaine 2025 == Bhí socrú déanta i gCív idir ceannairí Eorpacha agus Rialtas na hÚcráine i dtaca le sos comhraic 30 lá a chur i bhfeidhm sa tír. Bhagair Trump go gcuirfidh sé breis smachtbhannaí ar an Rúis mura dtoileann sí glacadh leis an sos comhraic seo.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Socrú déanta i gCív|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0510/1512134-mor-cheannairi-na-heorpa-i-gciv/|date=2025-05-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Meitheamh 2025 == Reáchtáladh an dara babhta de chainteanna síochána sa Tuirc ag a raibh oifigigh ón Rúis agus ón Úcráin i láthair. Breis is uair a chloig a mhair comhráití i gcathair Istanbul. Bhí an dá thír ag iarraidh teacht ar chomhréiteach maidir le malartú na bpríosúnach. Dúirt Uachtarán na Tuirce, [[Tayyip Erdogan|Tayyip Erdogan,]] go raibh sé mar aidhm aige Uachtaráin na hÚcráine agus an Rúise a thabhairt le chéile féachaint le socrú síochána a fháil idir an dá thír.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cruinniú in Istanbul críochnaithe|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0602/1516313-cruinniu-in-istanbul-criochnaithe/|date=2025-06-02|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Ionradh na Rúise ar an Úcráin]] * [[Dara téarma Donald Trump]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Ionradh na Rúise ar an Úcráin]] [[Catagóir:Síocháin]] [[Catagóir:Dara téarma Donald Trump]] s8473mqe0i0g12wlhpbl4xmvzfjq33m 0 118237 1268596 1261713 2025-06-03T23:37:54Z TGcoa 21229 1268596 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Ar an 18 Márta 2025 i gcaitheamh na hoíche, bhí os cionn 400 Palaistíneach maraithe ag ionsaithe Iosrael ar Gaza, ón aer agus ar talamh, tar éis thréimhse réasúnta ciúin. Chuir Iosrael deireadh leis an sos cogaidh a bhí i bhfeidhm ag an am. Tháinig Iosrael ar an namhaid gan fhios; mar sin bhí Iosrael in ann ceannairí Hamas - agus a gclann - a mharú gan stró. Bhí sé ina imní go mbeadh sé ina chogadh dearg arís, [[Ionsaithe ar Gaza, 18 Márta – 15 Bealtaine 2025|rud a tharla]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://apnews.com/live/latest-updates-israel-launches-new-wave-of-airstrikes-across-gaza-after-ceasefire-talks-stall|teideal=Israel breaks ceasefire with surprise airstrike, killing more than 400 Palestinians|language=en|work=AP News|dátarochtana=2025-03-19}}</ref><ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/os-cionn-400-palaistineach-maraithe-ag-aerionsaithe-iosrael-ar-gaza-sos-cogaidh-scriosta/|teideal=Os cionn 400 Palaistíneach maraithe ag aerionsaithe Iosrael ar Gaza, sos cogaidh scriosta|dáta=2025-03-18|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-03-18}}</ref> [[Íomhá:Gaza Ceasefire January 20 2025.png|mion|An "líne" sos cogaigh ar an 20 Eanáir 2025]] [[Íomhá:01 Trump Gaza bearded Hamas dancers.png|mion|Mhol Trump "Riviera an Mheánoirthir" i mí Feabhra 2025: I mí Márta, sheol an Teach Bán fiseán den saghas seo, gníomh gríosaithe.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2025/02/26/world/middleeast/trump-gaza-ai-video.html|teideal=‘Fantasy’ AI Video, Shared by Trump, of Gaza as Luxury Resort Draws Scorn|údar=Natan Odenheimer, Alan Yuhas|dáta=2025-02-26|language=en-US|work=The New York Times|dátarochtana=2025-03-19}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.newyorker.com/culture/infinite-scroll/donald-trumps-ai-propaganda|teideal=Donald Trump’s A.I. Propaganda|údar=Kyle Chayka|dáta=2025-03-05|language=en-US|work=The New Yorker|dátarochtana=2025-03-19}}</ref>]] [[Íomhá:Donald Trump and Benjamin Netanyahu at White House 2025 (4).jpg|mion|Trump agus Benjamin Netanyahu sa Teach Bán, Feabhra 2025]] ==Cúlra== Ar an 15 Eanáir 2025, bhí margadh faoi shos cogaidh déanta ag Iosrael agus Hamas.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/sos-cogaidh-a-chuirfeadh-deireadh-leis-an-gcoimhlint-molta-ag-hamas/|teideal=Sos cogaidh a chuirfeadh deireadh leis an gcoimhlint molta ag Hamas|dáta=2024-02-07|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-06}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ni-fada-go-bhfeicfimid-an-bhfuil-iosrael-dairire-faoi-shos-cogaidh-buan/|teideal=Ní fada go bhfeicfimid an bhfuil Iosrael dáiríre faoi shos cogaidh buan|údar=Máirtín Ó Duibhir|dáta=27 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-06}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/margadh-faoi-shos-cogaidh-in-gaza-deanta-ag-lucht-idirbheartaiochta/|teideal=Margadh faoi shos cogaidh in Gaza déanta ag lucht idirbheartaíochta|dáta=2025-01-15|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-06}}</ref> Dúradh ag an am go raibh na hIosraelaigh ag tapú an tsléachta le súil na Palaistínigh a dhíbirt as Gaza go buan, go háirithe ó thug Uachtarán na Stát Aontaithe Donald Trump le fios go mbeadh sé i bhfabhar a leithéid de bheart.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=Na céadta maraithe ag Iosrael in Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0318/1502636-na-ceadta-maraithe-ag-iosrael-in-gaza/|date=2025-03-18|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> "Riviera an Mheánoirthir" – só-ionad idirnáisiúnta – a bhí ar intinn aige, a dúirt sé.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/caineadh-deanta-ar-phlean-trump-riviera-an-mheanoirthir-a-dheanamh-de-gaza/|teideal=Cáineadh déanta ar phlean Trump ‘Riviera an Mheánoirthir’ a dhéanamh de Gaza|dáta=2025-02-05|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-05}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Trump ag moladh Palaistínigh a dhíbirt as Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0205/1494793-trump-ag-moladh-palaistinigh-a-dhibirt-as-gaza/|date=2025-02-05|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Le linn an ama seo, buaileadh [[Ionsaithe Iosrael ar an mBruach Thiar|an Bruach Thiar]] go dona. {{Main|Ionsaithe Iosrael ar an mBruach Thiar}} Ar an 6 Márta 2025, bhí díothú Ghaza geallta ag Uachtarán Mheiriceá "muna scaoiltear saor gan mhoill na gialla" á gcoinneáil ag Hamas. Chuir Donald Trump fainic freisin ar cheannairí Hamas teitheadh as Gaza, an foláireamh deiridh a gheobhaidh siad, a dúirt sé.<ref name=":5">{{Luaigh foilseachán|title='Díothú' muintir Gaza geallta ag Trump gan fuascailt na ngiall|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0306/1500526-diothu-muintir-gaza-geallta-ag-trump-gan-fuascailt-na-ngiall/|date=2025-03-06|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhí tuairim is 50,000 duine maraithe ag na hIosraelaigh in Gaza idir D.F 2023-Márta 2025, gan trácht ar na coirp is dóichí atá faoi smionagar na bhfoirgneamh ar fad a leacaíodh ná ar an domhnaíocht daoine a gortaíodh. Bhí 59 giall fós á gcoimeád in Gaza ar an 17 Márta 2025 agus measadh go raibh 24 díobh fós beo. ==Imeachtaí== Mharaigh Iosrael os cionn 400 Palaistíneach - 150 leanaí ar a laghad<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/radio1/clips/22498409/|teideal=The forgotten humanitarian crisis in Sudan|údar=Agallamh le Peter Power, Executive Director UNICEF in Éirinn ar Claire Byne|dáta=2025-03-19|language=en|work=RTE Radio|dátarochtana=2025-03-19}}</ref> ina measc - in Gaza sa chéad mhór-ionsaí ar an stráice ó cuireadh tús leis an sos cogaidh ar an 15-19 Eanáir 2025. Dúirt údaráis sláinte Gaza gur maraíodh os cionn 400 duine sna hionsaithe. Díreach roimh 2:30 a.m., am na háite, (1:30 a.m., in Éirinn) a cuireadh tús leis na “ionsaithe fairsinge” a d’ordaigh Príomh-Aire Iosrael, [[Benjamin Netanyahu]].<ref name=":0" /> Scaoil scairdeitleáin na nIosraelach na saithí diúracán le cathair Gaza agus le hionaid eile ar fud Gaza, le Deir al-Balah ina lár; agus le Khan Younis agus Rafah sa deisceart, srl. Rinne tancanna, héileacaptair agus airtléire Iosrael ionsaithe sliogán ar champaí teifeach Bureij<ref>{{Lua idirlín|url=https://english.almayadeen.net/latestnews/2025/3/18/occupied-palestine--israeli-artillery-shelling-east-of-al-bu|teideal=Israeli artillery shelling east of Al-Bureij refugee camp and Deir al-Balah in the central Gaza Strip|údar=almayadeen.net|dáta=18 Márta 2025|dátarochtana=19 Márta 2025}}{{Dead link|date=Márta 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> agus Maghazi<ref>{{Lua idirlín|url=https://israelpalestine.liveuamap.com/en/2025/18-march-04-heavy-shelling-by-helicopters-on-the-maghazi|teideal=Heavy shelling by helicopters on the Maghazi camp in the central Gaza Strip. Gaza|language=en|work=Palestine and Israel news today on map - Jerusalem today - Israel News today - Palestine News today - israelpalestine.liveuamap.com|dátarochtana=2025-03-18}}</ref> agus áiteanna eile. Agus an chuid is mó de bhonneagar leighis Gaza nach mór scriosta ag na hIosrealaigh le beagnach ocht mí dhéag, tugadh coirp na marbh agus daoine a gortaíodh i ngluaisteáin chuig a bhfuil fanta d'ospidéil an limistéir a bhí ag feidhmiú ar éigean. Tugadh 85 corp chuig trí cinn de na hotharlanna sin, mar atá, Ospidéal Nasser in Khan Younis, Ospidéal Al-Aqsa Hospital i lár Gaza agus Ospidéal Al-Ahly i gCathair Gaza.<ref name=":5" /> Tháinig Iosrael aniar aduaidh ar an namhaid. I measc na marbh bhí ceannaire an rialtais in Gaza, Issam al-Da'alis,<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Issam al-Da'alis|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Issam_al-Da'alis|journal=Wikipedia|date=2025-03-18|language=en}}</ref> chomh maith le ceathrar comhaltaí sinsearacha eile de Hamas ar a laghad. Maraíodh duine den cheathrar sin, a chlann agus a gharchlann ina dteach cónaithe i gCathair Gaza agus maraíodh sé dhuine dhéag ó theaghlach eile in Rafah.<ref name=":5" /> Maraíodh ceannaire eile de chuid Hamas, Salah al-Bardaweel, ar an 22 Márta.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.wsj.com/world/middle-east/israel-is-killing-hamas-leaders-in-quick-succession-dcacfc78?st=5K5oYJ|teideal=Israel Is Killing Hamas Leaders in Quick Succession|údar=Dov Lieber and Carrie Keller-Lynn|language=en-US|work=WSJ|dátarochtana=2025-03-24}}</ref> Lean an slad ar aghaidh sna laethanta dár gcionn. Bhí conair soir-siar i lár Gaza faoina smacht ag na hIosraelaigh arís agus dhá leath déanta acu den iamhchríoch.<ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|title=70 duine eile ar a laghad maraithe ag Iosrael in Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0320/1503050-70-duine-ar-a-laghad-maraithe-ag-iosrael-in-gaza/|date=2025-03-20|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ar an 23 Márta, mhaígh an rialtas áitiúil i Rafah go raibh 50,000 duine faoi léigear ag saighdiúirí Iosrael i gceantar Tel Al-Sultan na cathrach, "iad sáinnithe i smionagar na cathrach, gan uisce, gan bia, gan aon chuidiú leighis." Thug Rialtas Iosrael le fios "go leanfar de na hionsaithe nó go scaoilfidh Hamas saor na gialla Iosraelacha" faoi choinneáil in Gaza (58 giall a bhí i gceist ach mheas na hIosraelaigh go raibh 34 díobh marbh).<ref name=":2" /> => D'éirigh an cogaíocht níos géire níos déanaí: {{Main|Ionsaithe ar Gaza, 18 Márta – 15 Bealtaine 2025}} ==Trácht == * Dúirt Ard-Rúnaí na Náisiúin Aontaithe [[António Guterres]] gur údar alltachta a bhí sna hionsaithe agus d’iarr sé go léireofaí meas ar an sos cogaígh.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2025/mar/18/un-human-rights-chief-voices-horror-at-israel-new-gaza-strikes|teideal=World leaders express outrage at Israel’s renewed bombing of Gaza civilians|údar=Jennifer Rankin, Oliver Holmes|dáta=2025-03-18|language=en-GB|work=The Guardian|dátarochtana=2025-03-19}}</ref> * Dúradh i ráiteas ó oifig Phríomh-Aire Iosrael go gcuirfí le neart a gcuid ionsaithe. Chuir an Rialtas i leith Hamas “gur dhiúltaigh siad arís is arís eile” gialla a scaoileadh saor agus glacadh le moltaí maidir le fad a chur leis an sos cogaidh.<ref name=":0" /> Ní raibh sa mhóramas oíche ach a thús, a dúirt na hIosraelaigh, agus iad ag bagairt tuilleadh ionsaithe nó go scaoifeadh Hamas saor na gialla a bhí faoi choinneáil acu in Gaza.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2025/mar/18/israel-gaza-strikes-deaths-latest-update|teideal=Netanyahu warns Israel’s renewed Gaza offensive ‘is only the beginning’|údar=Jason Burke, Malak A. Tantesh|dáta=2025-03-18|language=en-GB|work=The Guardian|dátarochtana=2025-03-19}}</ref><ref name=":1" /> * Dúirt grúpa a bhfuil ionadaíocht á déanamh acu ar mhuintir na ngiall go raibh tugtha suas ag rialtas Iosrael ar na gialla. “Tháinig an tuar faoin tairngreacht maidir leis an imní is mó a bhí ar na teaghlaigh, na daoine a fuadaíodh agus muintir Iosrael. Shocraigh rialtas Iosrael a hata a chaitheamh leis na gialla,” a dúirt Fóram na nGiall agus na dTeaghlach atá ar Iarraidh. * Mhaígh Hamas gur ionsaí a bhí ann ar “shibhialtaigh gan chosaint” agus gur chóir do lucht idirbheartaíochta an fhreagracht iomlán a chur ar Iosrael as an sos cogaidh “a shárú agus a chealú”. Dúirt Hamas gur léirigh na hionsaithe gur bréag a bhí i maíomh Iosrael go raibh fonn orthu go ndéanfaí an choimhlint a mhaolú. “Iarrtar ar an bpobal idirnáisiúnta gníomh a dhéanamh láithreach i dtaca le freagracht a leagan ar lucht na forghabhála agus a lucht tacaíochta as na coireanna seo in aghaidh na daonnachta,” a dúradh i ráiteas Hamas. Dúirt Hamas go raibh lánfhreagracht freisin ar Stáit Aontaithe Mheiriceá as an scrios ar mhuintir Gaza tiosc gur chuir Iosrael lucht an Tí Bháin ar an eolas faoi na hionsaithe roimhe ré.<ref name=":0" /> Dúirt Hamas go raibh siad fós sásta dul i mbun idirbheartaíochta agus go rabhthas ag breathnú ar mholtaí Steve Witkoff, toscaire an Uachtaráin Trump.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Líon na ndaoine maraithe ag Iosrael i nGaza thar 50,00|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0323/1503614-lion-na-ndaoine-maraithe-ag-iosrael-i-ngaza-thar-50-00/|date=2025-03-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> *D'éiligh an cumann [[Dochtúirí gan Teorainneacha]] (MSF) ar Iosrael "deireadh láithreach" a chur le dí-shealbhú daoine agus a chinntiú go bhfuil cuidiú fóirithinte ar fáil.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=21 maraithe ag Arm Iosrael thar oíche i nGaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0324/1503714-21-maraithe-ag-arm-iosrael-thar-oiche-i-ngaza/|date=2025-03-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Ionsaithe Iosrael ar an mBruach Thiar|Ionsaithe Iosrael ar an mBruach Thiar,]] 2025 * [[Ionsaithe ar Gaza, 18 Márta – 15 Bealtaine 2025]] * [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025|Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine - Meitheamh 2025]] * [[Cogadh Iosrael–Gaza]] * [[Cogadh Iosrael–Gaza agus an comhthéacs idirnáisiúnta]]<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/us-news/2024/apr/01/flow-of-arms-from-us-to-israel-continues-despite-ceasefire-abstention|teideal=Why do arms continue to flow from US to Israel despite ceasefire resolution?|údar=Julian Borger|dáta=2024-04-01|language=en-GB|work=The Guardian|dátarochtana=2024-04-03}}</ref> * [[Imscrúdú na Cúirte Coiriúla Idirnáisiúnta sa Phalaistín]] * [[An Afraic Theas v. Iosrael (Coinbhinsiún um Chinedhíothú)|''An Afraic Theas v. Iosrael'' (Coinbhinsiún um Chinedhíothú)]] nó [[Cinedhíothú na bPalaistíneach]] * [[Scrúdú na Cúirte Bhreithiúnais Idirnáisiúnta maidir le forghabháil na hIosrael ar chríocha Palaistíneacha]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Stair Iosrael]] [[Catagóir:Stair na Palaistíne]] [[Catagóir:Hamas]] [[Catagóir:Stráice Gaza]] [[Catagóir:Cogadh Iosrael-Gaza]] [[Catagóir:2025]] 74mc2e7y6iyq3jdcuw0gqnpp5bmzy5p 0 118409 1268561 1261794 2025-06-03T22:29:47Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis agus roinnt athruithe eile 1268561 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}[[Tír]] nó críoch san [[An Afraic|Afraic—]]<nowiki/>a bhfuil aitheantas teoranta air—is ea '''An Sahára Thiar'''. [[Íomhá:Polisario troops.jpg|clé|mion|[[Polisario]]]] [[Íomhá:Interview with Western Sahara advocate Tecber Ahmed Saleh.webm|clé|mion|Físeán: agallamh le Tecber Ahmed Saleh in 2019, míleatach de chuid Polisario]] == Stair == [[Coilíneachas|Coilíneacht]] de chuid na [[An Spáinn|Spáinne]] ba ea an chríoch go dtí na 1970idí. In 1966 d’iarr na [[Na Náisiúin Aontaithe|Náisiúin Aontaithe]] ar an Spáinn reifreann a reáchtáil sa chríoch. Ach ní dhearna siad amhlaidh. In 1975, tar éis bhás [[Francisco Franco|Franco]], thréig an Spáinn an choilíneacht agus rinne Ríocht [[Maracó|Mharacó]] agus [[an Mháratáin]] forghabháil ar an tír.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://xn--anpipar-jwa8e.ie/2025/03/an-choilineacht-deiridh-gan-saoradh-san-afraic/|teideal=“An choilíneacht deiridh gan saoradh san Afraic”|údar=Diarmuid Breatnach – An Páipéar|dáta=2025-03-21|language=ga-IE|dátarochtana=2025-03-26}}</ref> Chuir pobal an tSahára Thiar i gcoinne na forghabhála agus chuir an [[Fronta Polisario]] cogadh ar na forgabhálaithe. D’fhág an [[An Mháratáin|Mháratáin]] talamh agus coimhlint in 1979 ach ghlac [[Ríocht Mharacó]] seilbh ar an gcuid is mó den dtír, cathracha agus acmhainní nádúrtha san áireamh. Rinneadh an tír a dheighilt, 30% den talamh faoin b[[Poblacht Arabach Dhaonlathach Shachrámhach]], faoi choimirce na h[[An Ailgéir|Ailgéire]], agus nach mór 70% faoi Mharacó. Sna 1980í bhí forghabháil Mharacó a hionsaí go síoraí ag 15,000 óglach armtha agus innealta Polisario. Thóg Ríocht Mharacó múr armtha 1,240 míle (2,000 km) ar fad, a críochnaíodh in 1987. In 1991 glacadh le plean síochána na Náisiún Aontaithe reifreann a reáchtáil sa chríoch. D’éiligh Maracó go n-áireófaí cóilínigh ó Mharacó sa reifreann agus sa deireadh thiar dhiúltaigh an Ríocht glacadh leis an bplean. Thosaigh óige na críche ag cur i gcoinne shocruithe cheannairí Polisario agus in 2020 d’fhill an pobal ar eachtraí mar léirsithe, campa frithbheartaíochta agus ionsaithe armtha ar an múr.<ref name=":0" /> Sé dearbhú na Náisiún Aontaithe gur é Polisario ionadaí dleathúil an phobail.{{Foinse}} In 1984 fuair an Sahára Thiar aitheantas ón Eagraíocht um [[Aontas na hAfraice]] (EAA). Bhí Ríocht Mharacó ag sárú an dlí idirnáisiúnta le fada ach in 2020 thug [[Donald Trump]] cabhair agus aitheantas do Mharacó ar thalamh na [[Sachrámhaigh|Sachrámhach]] in éiric aitheantas Ríocht Mharacó d’[[Iosrael]], cé go bhfuil sin i gcoinne pholasaí EAA, ina bhfuil Maracó mar bhall.<ref name=":0" /> == Éire == Is cuid de MINURSO iad [[Óglaigh na hÉireann (Fórsaí Cosanta na hÉireann)|Óglaigh na hÉireann]], fórsa coimeádta síochána sa tír. == Féach freisin == * [[Poblacht Dhaonlathach Arabach an tSahára]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Sahara Thiar}} [[Catagóir:Sahára Thiar]] [[Catagóir:Maracó]] [[Catagóir:An Ailgéir]] [[Catagóir:Tíortha na hAfraice]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] m3fewtkjgbdf2j7v8gqhs2ur9045tsb 0 119231 1268566 1268103 2025-06-03T22:37:30Z TGcoa 21229 1268566 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Cuireadh tús le "'''Oibríocht Carbaid na nGidéónach'''" i nGaza ([[An Eabhrais|Eabhrais]] : מבצע מרכבות גדעון)<ref>{{Luaigh foilseachán|title=מבצע מרכבות גדעון|url=https://he.wikipedia.org/w/index.php?title=%D7%9E%D7%91%D7%A6%D7%A2_%D7%9E%D7%A8%D7%9B%D7%91%D7%95%D7%AA_%D7%92%D7%93%D7%A2%D7%95%D7%9F&oldid=41165410|journal=ויקיפדיה|date=2025-06-03|language=he}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Tharraing an t-ainm seo conspóid ar he.wikipedia.org שיחה:מבצע מרכבות גדעון|url=https://he.wikipedia.org/w/index.php?title=%D7%A9%D7%99%D7%97%D7%94:%D7%9E%D7%91%D7%A6%D7%A2_%D7%9E%D7%A8%D7%9B%D7%91%D7%95%D7%AA_%D7%92%D7%93%D7%A2%D7%95%D7%9F&oldid=41118736|journal=ויקיפדיה|date=2025-05-29|language=he}}</ref> ar an 16 Bealtaine 2025. I dtús mhí na Bealtaine, cheadaigh rialtas Iosrael pleananna chun na hionsaithe ar Gaza a leathnú, agus Gaza a chur faoi chois. Chuir Iosrael na mílte cúlfhórsa sa bhreis i mbun dualgais in Gaza chun an stráice ina iomláine a ghabháil. [[Íomhá:Forced Displacement of Gaza Strip Residents During 23-25..jpg|mion|easáitiú éigeantach an phobail i nGaza sa bhliain 2025]] == Imeachtaí == * 16 Bealtaine: D'fhógair Arm Iosrael feachtas nua cogaíochta.<ref name=":7">{{Luaigh foilseachán|title=Iosrael le leoraithe bia páistí a cheadú isteach go Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0519/1513725-iosrael-le-lorraithe-bia-paisti-a-cheadu-isteach-go-gaza/|date=2025-05-19|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 17 Bealtaine: Thug na teileavótóirí sa tríú cuid de thíortha na hEorpa an scór is airde d’iarracht Iosrael i g[[Comórtas na hEoraifíse 2025|Comórtas na hEoraifíse]], beag beann ar an sléacht in Gaza. Mhaígh craoltóirí náisiúnta áirithe gur earcaigh’ Iosrael teileavótóirí do [[Yuval Raphael]]'''.<ref name=":03">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/douze-points-diosrael-ceard-sa-diabhal-ba-chuis-leis/|teideal=‘Douze points’ d’Iosrael – céard sa diabhal ba chúis leis?|údar=Alex Hijmans|dáta=21 Bealtaine 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-05-22}}</ref>''' * 18 Bealtaine: Chuir Iosrael fainic ar an bpobal ar fad i gCathair Khan Younis i ndeisceart Gaza "teitheadh i dtreo an chósta" sula dtugtar faoi "ionsaí ar scála nár facthas cheana riamh."<ref name=":7" /> * 19 Bealtaine: I dteachtaireacht físe ar na meáin shóisialta, dúirt Príomh-aire Iosrael, Benjamin Netanyahu, go bhfuil Iosrael chun smacht a fháil ar Gaza ar fad.<ref name=":8">{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/24-bealtaine-2025-gaillimh/id1525428808?i=1000709680529|teideal=Nuacht Mhall (Gaillimh)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=24 Bealtaine 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> Bhí na hIosraelaigh mionnaithe gach cearn de Gaza a chur faoina smacht.<ref>{{Cite news|url=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2025/05/19/netanyahu-says-israel-will-take-control-of-all-of-the-gaza-strip_6741416_4.html|teideal=Netanyahu says Israel will 'take control of all' of the Gaza Strip|dáta=2025-05-19|language=en|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> * 20 Bealtaine: Mar gheall ar an ngéarchéim ag dul in olcas, cháin Príomh-aire na Ríochta Aontaithe, Keir Starmer (in éineacht le [[Emmanuel Macron]] agus [[Mark Carney]]), Iosrael agus é ag labhairt os comhair na parlaiminte. Bíodh sin mar atá, sheachain sé úsáid a bhaint as na focail ‘glanadh eitneach’ nó ‘cinedhíothú’, agus níor gheall sé ach oiread go stopfadh sé ag díol arm le hIosrael.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/czxy19n4kpyo|teideal=UK, France and Canada threaten action against Israel over Gaza|dáta=2025-05-20|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> * 21 Bealtaine: Scaoil saighdiúirí Iosrael urchair gar do ghrúpa taidhleoirí as an Aontas Eorpach agus iad ar cuairt ar an m[[An Bruach Thiar|Bruach Thiar]]. Bhí beirt as Éirinn ina measc.<ref name=":5">{{Luaigh foilseachán|title=Níl aon chúnamh faighte ag Palaistínigh fós, a deir carthanachtaí|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0521/1514073-meid-easnamhach-foirithinte-a-scaoileadh-isteach-go-gaza-msf/|date=2025-05-21|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 23 Bealtaine: Bhí fógra tugtha ag na hIosraelaigh do Phalaistínigh i gceithre chomharsanacht déag i dtuaisceart Gaza imeacht as gan mhoill.<ref name=":3">{{Luaigh foilseachán|title=Gan ach 'díol dreoilín' á ligean isteach in Gaza ag Iosrael|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0522/1514268-gan-ach-diol-dreoilin-a-ligean-isteach-in-gaza-ag-iosrael/|date=2025-05-22|language=ga-IE|author=Nuacht RTE}}</ref> * 23 Bealtaine: Dar leis an [[An Eagraíocht Dhomhanda Sláinte|Eagraíocht Dhomhanda Sláinte]], bhí córas sláinte Gaza ar tí titim as a chéile agus fórsaí míleata Iosrael ag déanamh slada ann i gcónaí gan iamh ná foras. Ní raibh ach naoi gcinn déag de 36 ospidéal Gaza ag feidhmiú D'iarr Ceannaire na hEagraíochta Domhanda Sláinte, [[Tedros Ghebreyesus]], ar na hIosraelaigh trócaire a dhéanamh ar na Palaistínigh agus deireadh a chur leis an bhforbhrúidiúlacht,<ref name=":4">{{Luaigh foilseachán|title='Córas sláinte Gaza ar tí titim as a chéile'|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0523/1514501-coras-slainte-gaza-ar-ti-titim-as-a-cheile/|date=2025-05-23|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * Mhol na Stáit Aontaithe plean sos cogaidh, den chéad uair ón sos cogaidh ar theip air i mí an Mhárta. Dúirt Hamas nach ngeallann an beart sos cogaidh buan ná go leor soláthar cúnaimh. * Sa Ríocht Aontaithe scríobh 828 saineolaí dlí litir chuig an  bPríomh-Aire Keir Starmer ag lua go bhfuil cinedhíothú ag tarlú agus ag cur brú ar an rialtas úsáid a bhaint as gach acmhainn atá ar fáil chun stop a chur leis. <ref name=":10">{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/31-bealtaine-2025-tiobraid-%C3%A1rann/id1525428808?i=1000710657975|teideal=Nuacht Mhall (Tiobraid Árann)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=31 Bealtaine 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-06-01}}</ref> * In Éirinn, cáineadh an rialtas as an easpa gníomh dleathúil i gcoinne Iosrael. Chuaigh bean as Gaillimh, Sophie Ní Choimín ar stailc ocrais le brú a chur orthu an Bille Críoch Faoi Fhorghabháil a hachtú.<ref name=":10" /> * I rith na seachtaine fuarthas ceadú sa Dáil cosc a chur ar iompórtáil ón Iosrael, ach baineann sé seo le táirgí amháin agus níl seirbhisí san áireamh, cé gurb iadsan a dhéanann an chuid is mó d’iomportáil ó Iosrael go hÉirinn.<ref name=":10" /> == Féach freisin == * [[Cogadh Iosrael-Gaza]] * [[Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025]] * [[Ionsaithe ar Gaza, 18 Márta – 15 Bealtaine 2025]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Cogadh Iosrael-Gaza]] [[Catagóir:2025]] 5sdlbbh430lyici8l0lp8muu6h9d3qf 0 119472 1268543 1267983 2025-06-03T21:17:32Z Marcas.oduinn 33120 Oidhreacht inroinnte 1268543 wikitext text/x-wiki Córas [[tionacht talún]] bunaithe ar oidhreacht inroinnte ba ea '''Gabháil chine''',<ref>[https://www.tearma.ie/q/Gavelkind Gavelkind], ''gabháil chine'', téarma.ie</ref> go háirithe i [[Dlí Ceilteach|nDlí Ceilteach]] i [[Éire|nÉirinn]] agus sa [[an Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]], agus chomh maith in [[Kent]] i Sasana. <ref>[https://books.google.com/books?id=0ogOAAAAQAAJ&dq=gavail-kinne&pg=PA223 ''Collectanea de Rebus Hibernicus'', Iml. 1]</ref> Le himeacht ama, baineadh an téarma seo le gach cleachtas tionachta agus oidhreachta, inar roinneadh réadmhaoin go cothrom idir mhic agus oidhrí eile.<ref>{{Cite book | first=A. S. | last=Esmonde Cleary | title=The Ending of Roman Britain | publisher=Barnes and Noble | location=Savage, Maryland | year=1990 | isbn=0-389-20893-0 | page=364 }}</ref><ref>{{lua idirlín | url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/gavelkind | teideal=Gavelkind | foilsitheoir=Webster's Dictionary | dáta-rochtana=24ú Lúnasa 2012 }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} bg0lzdej5uwkq084f5ivsi08kxdzxhn 1268549 1268543 2025-06-03T21:51:23Z Marcas.oduinn 33120 Typo 1268549 wikitext text/x-wiki Córas [[tionacht talún]] bunaithe ar oidhreacht inroinnte ba ea '''gabháil chine''',<ref>[https://www.tearma.ie/q/Gavelkind Gavelkind], ''gabháil chine'', téarma.ie</ref> go háirithe i [[Dlí Ceilteach|nDlí Ceilteach]] i [[Éire|nÉirinn]] agus sa [[an Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]], agus chomh maith in [[Kent]] i Sasana. <ref>[https://books.google.com/books?id=0ogOAAAAQAAJ&dq=gavail-kinne&pg=PA223 ''Collectanea de Rebus Hibernicus'', Iml. 1]</ref> Le himeacht ama, baineadh an téarma seo le gach cleachtas tionachta agus oidhreachta, inar roinneadh réadmhaoin go cothrom idir mhic agus oidhrí eile.<ref>{{Cite book | first=A. S. | last=Esmonde Cleary | title=The Ending of Roman Britain | publisher=Barnes and Noble | location=Savage, Maryland | year=1990 | isbn=0-389-20893-0 | page=364 }}</ref><ref>{{lua idirlín | url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/gavelkind | teideal=Gavelkind | foilsitheoir=Webster's Dictionary | dáta-rochtana=24ú Lúnasa 2012 }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} pc4c4hojg5mm1eq93vpry78us9y4411 14 119535 1268570 1268276 2025-06-03T23:18:33Z Alison 570 Alison moved page [[Catagóir:Daoine Iarácaigh]] to [[Catagóir:Daoine Iarácacha]] without leaving a redirect: Misspelled title: Mar phlé 1268276 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Iar]] [[Catagóir:An Iaráic]] djercqv8cwg9ci1flve6ujy48y6m4qw 14 119536 1268572 1268278 2025-06-03T23:19:02Z Alison 570 Alison moved page [[Catagóir:Daoine Iarácaigh de réir slí bheatha]] to [[Catagóir:Daoine Iarácacha de réir slí bheatha]] without leaving a redirect 1268278 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Iarácaigh]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Iarácaigh]] 0avmhj18p7b0gg113n22i9ipb1366n2 1268573 1268572 2025-06-03T23:19:11Z Alison 570 Iarácacha 1268573 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Iarácacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Iarácaigh]] pfzdnk8qk1qacx19xc40e1bj057moi7 10 119552 1268538 1268449 2025-06-03T19:44:20Z Taghdtaighde 60452 Míreanna curtha leis 1268538 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = [[Liosta nuachtán i bPoblacht na hÉireann|Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann]] | bodyclass = hlist | above = [[Meáin chumarsáide na hÉireann]] | group1 = Náisiúnta | list1 = * ''[[The Sunday Business Post]]'' * ''[[Gaelic Life]]'' * ''[[The Herald]]'' * ''[[Irish Daily Star]]'' * ''[[Irish Examiner]]'' * ''[[Irish Independent]]'' * ''[[The Irish Catholic]]'' * ''[[The Irish News]]'' * ''[[The Irish Times]]'' * ''[[An Páipéar]]'' * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' * ''[[The Sunday Times]]'' * ''[[Sunday Independent]]'' * ''[[Sunday World]]'' | group2 = Réigiúnach | list2 = * ''[[The Anglo-Celt]]'' * ''[[The Argus]]'' * ''[[The Clare Champion]]'' * ''[[Clare Courier]]'' * ''[[The Connaught Telegraph]]'' * ''[[The Corkman]]'' * ''[[An Curadh Connachtach]]'' * ''[[Derry Journal]]'' * [[Donegal News|''Derry People''/''Donegal News'']] * ''[[Donegal Democrat]]'' * ''[[Donegal People's Press]]'' * ''[[Donegal Post]]'' * ''[[Drogheda Independent]]'' * ''[[Drogheda Leader]]'' * ''[[Dublin InQuirer]]'' * ''[[Dundalk Democrat]]'' * ''[[Evening Echo]]'' * ''[[The Echo]]'' * ''[[Finn Valley Post]]'' * ''[[Finn Valley Voice]]'' * ''[[Inish Times]]'' * ''[[Inishowen Independent]]'' * ''[[Kerry's Eye]]'' * ''[[The Kerryman]]'' * ''[[Kilkenny People]]'' * ''[[Leinster Leader]]'' * ''[[Leinster Express]]'' * ''[[Leitrim Observer]]'' * ''[[Liffey Champion]]'' * ''[[Limerick Leader]]'' * ''[[Longford Leader]]'' * ''[[Mayo News]]'' * ''[[Meath Chronicle]]'' * ''[[The Munster Express]]'' * ''[[Carlow Nationalist]]'' * ''[[The Nationalist]]'' * ''[[The Nenagh Guardian]]'' * ''[[New Ross Standard]]'' * ''[[Offaly Express]]'' * ''[[Offaly Independent]]'' * ''[[The Sligo Champion]]'' * ''[[Sligo Weekender]]'' * ''[[The Southern Star]]'' * ''[[Tipperary Star]]'' * ''[[Tirconaill Tribune]]'' * ''[[The Tuam Herald]]'' * ''[[Waterford News & Star]]'' * ''[[Western People]]'' * ''[[Westmeath Examiner]]'' * ''[[Westmeath Independent]]'' * ''[[Wexford People]]'' | group3 = Polaitiúil | list3 = * ''[[The Irish Workers' Voice]]'' * ''[[An Phoblacht (nuachtán)|An Phoblacht]]'' * ''[[The Socialist]]'' * ''[[Socialist Voice]]'' | group4 = Nuachtáin <br />saor in aisce | list4 = * ''[[Cavan Echo]]'' * ''[[Cork Independent]]'' * ''[[Galway Advertiser]]'' * ''[[Galway Independent]]'' * ''[[Letterkenny People]]'' * ''[[Letterkenny Post]]'' * ''[[Limerick Post]]'' * ''[[Northside People]]'' * ''[[Southside People]]'' | group5 = Éagtha | list5 = * ''[[Aiséirí]]'' * ''[[Amárach]]'' * ''[[Anois]]'' * ''[[The Clare People]]'' * ''[[Cork Constitution]]'' * ''[[Cork Free Press]]'' * ''[[Daily Express]]'' * ''[[Daily Ireland]]'' * ''[[Daily Irish Independent]]'' * ''[[Daily News]]'' * ''[[Donegal on Sunday]]'' * ''[[Donegal Times]]'' * ''[[Dublin Evening Mail]]'' * ''[[Enniscorthy Echo]]'' * ''[[Evening Press]]'' * ''[[Fáinne an Lae 1898-1900|Fáinne an Lae]]'' * ''[[Foinse]]'' * ''[[The Freeman’s Journal]]'' * ''[[An Gaedheal]]'' * ''[[Guth agus Tuairim]]'' * ''[[Herald AM]]'' * ''[[Inniu]]'' * ''[[Ireland on Sunday]]'' * ''[[The Kilkenny Voice]]'' * ''[[Leitrim Post]]'' * ''[[Mayo Echo]]'' * ''[[Metro Éireann]]'' * ''[[Metro Herald]]'' * ''[[Saol (Nuachtán)|Saol]]'' * ''[[Scéala Éireann]]'' * ''[[Sligo Post]]'' * ''[[An Stoc]]'' * ''[[The Sunday Press]]'' * ''[[Sunday Tribune]]'' | group6 = Comhlachtaí | list6 = * [[Celtic Media Group]] * [[Derry Journal Newspapers]] * [[Iconic Newspapers]] * [[Independent News & Media]] * [[Landmark Media Investments]] {{small|(roimhe)}} * [[North West of Ireland Printing and Publishing Company]] * [[Sunrise Media]] * [[Thomas Crosbie Holdings]] {{small|(roimhe)}} | below = }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Catagóir:Navbox|Nuachtáin]] </noinclude> t3eje3203bvaxueptcpxrioclwifqt8 0 119572 1268535 2025-06-03T18:54:57Z Alison 570 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1293696390|Arthur MacCaig]]" 1268535 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Scannán faisnéise|Déantóir scannán faisnéise]] Meiriceánach agus bunaitheoir an chomhlachta léiriúcháin, ''"Dathanna"'' ab ea '''Arthur MacCaig''' (13 Meitheamh, 1948 – 6 Samhain, 2008). <ref name="Icarus">{{Cite web-en|url=http://icarusfilms.com/filmmakers/maccaig.html|title=Icarus Films: Arthur MacCaig|work=icarusfilms.com|access-date=29 May 2025}}</ref> == Beathaisnéis == Rugadh MacCaig i Weehawken, New Jersey, agus tógadh é i gcomharsanacht [[Lucht oibre|oibrithe]] i North Bergen, New Jersey, ar bhruach an [[Abhainn Hudson]], i dteaghlach de shliocht Éireannach. Ba oibrí duga ar Abhainn Hudson agus gníomhaí ceardchumainn a athair, a raibh a theaghlach as [[Béal Feirste]] ó dhúchas. Ba mhór an lucht leanúna é de phearsa stairiúil [[Séamus Ó Conghaile|Séamas Ó Conghaile]], príomhphearsa in [[Éirí Amach na Cásca]] 1916. Ba Chaitliceach cráifeach í a mháthair, a raibh a muintir as [[Contae Chorcaí]] ó dhúchas. Thacaigh a uncail, iar- Mhara na Stát Aontaithe agus [[Oifig Feidearálach an Imscrúdaithe|gníomhaire den FBI]], leis an IRA freisin, trína mheas ar [[Mícheál Ó Coileáin|Michael Collins]] . D’fhreastail MacCaig ar Ollscoil Haváí áit ar bhain sé céim amach san antraipeolaíocht i 1971, agus céim bhreise ó École nationale supérieure Louis-Lumière i 1977. <ref name="Icarus">{{Cite web-en|url=http://icarusfilms.com/filmmakers/maccaig.html|title=Icarus Films: Arthur MacCaig|work=icarusfilms.com|access-date=29 May 2025}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://icarusfilms.com/filmmakers/maccaig.html "Icarus Films: Arthur MacCaig"]. ''icarusfilms.com''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">May 29,</span> 2025</span>.</cite></ref> Léirigh sé roinnt scannán faisnéise do sheirbhís teilifíse na [[Eagraíocht um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta|hEagraíochta um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta]] i bPáras, agus ina dhiaidh sin bhunaigh sé a chomhlacht léiriúcháin faisnéise neamhspleách, ''"Dathanna"'' . Ba é a chéad chlár faisnéise, ''The Patriot Game'' (1979), ceann dá chéad shaothair, ina ndéanann sé cur síos ar stair Thuaisceart Éireann ó [[1922]] i leith trí agallaimh agus pictiúir, cuid acu faoi rún, ó na sráideanna. <ref name="IT">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/film/a-son-explores-the-cinematic-legacy-of-the-father-he-never-knew-1.3590004|language=en|work=[[The Irish Times]]}}</ref> Sa bhliain 1984 rinne sé iniúchadh ar choinbhleacht na mBascach tríd an gclár faisnéise ''Euskadi: Hors d'État'' ({{Lang-ga|Euskadi: an Náisiún Gan Stát}}. <ref>{{Cite web-en|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/maccaig-arthur/ar-90602/|title=MacCaig, Arthur - Auñamendi Eusko Entziklopedia|language=eu|work=Auñamendi Eusko Entziklopedia|access-date=29 May 2025}}</ref> Is é athair an déantóra scannán faisnéise Éireannach, Dónal Foreman. <ref name="IT">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/film/a-son-explores-the-cinematic-legacy-of-the-father-he-never-knew-1.3590004|language=en|work=[[The Irish Times]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBrady2018">Brady, Tara (August 11, 2018). [https://www.irishtimes.com/culture/film/a-son-explores-the-cinematic-legacy-of-the-father-he-never-knew-1.3590004 "A son explores the cinematic legacy of the father he never knew"]. ''[[The Irish Times]]''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">May 29,</span> 2025</span>.</cite></ref> == Scannánaíocht == * ''A Song for Ireland'' (2005) * ''States of Terror'' (2001) * ''War and Peace in Ireland'' (1998) * ''I Am Become Death: They Made the Bomb'' (1996) * ''Voix Irlandaises'' (12 min - 1994-95) * ''State Of Terror'' (3 x 51 min - 1994) * ''Wearing The Green'' (52 min - 1994) * ''Les Années Kalachnikov'' (4 x 52 min 1991-92) * ''Irish Voices'' (1996) * ''Contre Sa Majesté'' (24 min - 1991) * ''Avenue de la Liberté'' (1990) * ''Wearing the Green: Longtermers of the New York State Prison System'' (1996) * ''Irish Ways'' (52 min - 1989) * ''Provos: témoignage d'une guerre'' (1987) * ''Comprendre son Enfant par le Jeu'' (1987) * ''Les Mains Sales'' (40 min - France 2 1986 - Arthur Mac Caig - Stéphane Gillet) * ''The Jackets Green'' (14 minutes - color Release: 1996) * ''Euskadi: Hors d'État'' (95 min - Dathanna 1984) * ''Ammoniac City'' (35 min - 1982) * ''The Patriot Game'' (93 min - 1979 - Award winner at the Bilbao, Alès and Festkinon Festivals) == Duaiseanna == * Cinéma du Réel - ainmniúchán, 1979 == Tagairtí == {{Reflist}}{{Rialú údaráis}} [[Catagóir:Meiriceánaigh de bhunadh na hÉireann]] [[Catagóir:Básanna in 2008]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1948]] bb8e33z0krj0evy1rccjhazgax1mkwq 1268536 1268535 2025-06-03T19:02:12Z Alison 570 ++ 1268536 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Scannán faisnéise|Déantóir scannán faisnéise]] Meiriceánach agus bunaitheoir an chomhlachta léiriúcháin, ''"Dathanna"'' ab ea '''Arthur MacCaig''' (13 Meitheamh, 1948 – 6 Samhain, 2008).<ref name="Icarus">{{Cite web-en|url=http://icarusfilms.com/filmmakers/maccaig.html|title=Icarus Films: Arthur MacCaig|work=icarusfilms.com|access-date=29 May 2025}}</ref> == Beathaisnéis == Rugadh MacCaig i Weehawken, New Jersey, agus tógadh é i gcomharsanacht [[Lucht oibre|oibrithe]] i North Bergen, New Jersey, ar bhruach an [[Abhainn Hudson]], i dteaghlach de shliocht Éireannach. Ba oibrí duga ar Abhainn Hudson agus gníomhaí ceardchumainn a athair, a raibh a theaghlach as [[Béal Feirste]] ó dhúchas. Ba mhór an lucht leanúna é de phearsa stairiúil [[Séamus Ó Conghaile|Séamas Ó Conghaile]], príomhphearsa in [[Éirí Amach na Cásca]] 1916. Ba Chaitliceach cráifeach í a mháthair, a raibh a muintir as [[Contae Chorcaí]] ó dhúchas. Thacaigh a uncail, iar- Mhara na Stát Aontaithe agus [[Oifig Feidearálach an Imscrúdaithe|gníomhaire den FBI]], leis an IRA freisin, trína mheas ar [[Mícheál Ó Coileáin|Michael Collins]] . D’fhreastail MacCaig ar Ollscoil Haváí áit ar bhain sé céim amach san antraipeolaíocht i 1971, agus céim bhreise ó École nationale supérieure Louis-Lumière i 1977.<ref name="Icarus" /> Léirigh sé roinnt scannán faisnéise do sheirbhís teilifíse na [[Eagraíocht um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta|hEagraíochta um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta]] i bPáras, agus ina dhiaidh sin bhunaigh sé a chomhlacht léiriúcháin faisnéise neamhspleách, ''"Dathanna"''. Ba é a chéad chlár faisnéise, ''The Patriot Game'' (1979), ceann dá chéad shaothair, ina ndéanann sé cur síos ar stair Thuaisceart Éireann ó [[1922]] i leith trí agallaimh agus pictiúir, cuid acu faoi rún, ó na sráideanna.<ref name="IT">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/film/a-son-explores-the-cinematic-legacy-of-the-father-he-never-knew-1.3590004|teideal=A son explores the cinematic legacy of the father he never knew|language=en|work=[[The Irish Times]]}}</ref> Sa bhliain 1984 rinne sé iniúchadh ar choinbhleacht na mBascach tríd an gclár faisnéise ''Euskadi: Hors d'État'' ({{Lang-ga|Euskadi: an Náisiún Gan Stát}}).<ref>{{Cite web-en|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/maccaig-arthur/ar-90602/|title=MacCaig, Arthur - Auñamendi Eusko Entziklopedia|language=eu|work=Auñamendi Eusko Entziklopedia|access-date=29 May 2025}}</ref> Is é athair an déantóra scannán faisnéise Éireannach, [[Dónal Foreman]].<ref name="IT" /> == Scannánaíocht == * ''A Song for Ireland'' (2005) * ''States of Terror'' (2001) * ''War and Peace in Ireland'' (1998) * ''I Am Become Death: They Made the Bomb'' (1996) * ''Voix Irlandaises'' (12 nóim - 1994-95) * ''State Of Terror'' (3 x 51 nóim - 1994) * ''Wearing The Green'' (52 nóim - 1994) * ''Les Années Kalachnikov'' (4 x 52 nóim 1991-92) * ''Irish Voices'' (1996) * ''Contre Sa Majesté'' (24 nóim - 1991) * ''Avenue de la Liberté'' (1990) * ''Wearing the Green: Longtermers of the New York State Prison System'' (1996) * ''Irish Ways'' (52 nóim - 1989) * ''Provos: témoignage d'une guerre'' (1987) * ''Comprendre son Enfant par le Jeu'' (1987) * ''Les Mains Sales'' (40 nóim - France 2 1986 - Arthur Mac Caig - Stéphane Gillet) * ''The Jackets Green'' (14 minutes - color Release: 1996) * ''Euskadi: Hors d'État'' (95 nóim - Dathanna 1984) * ''Ammoniac City'' (35 nóim - 1982) * ''The Patriot Game'' (93 nóim - 1979 - Buaiteoir duaise ag na féilte Bilbao, Alès agus Festkinon) == Duaiseanna == * Cinéma du Réel - ainmniúchán, 1979 == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Rialú údaráis}} {{DEFAULTSORT:MacCaig, Arthur}} [[Catagóir:Meiriceánaigh de bhunadh na hÉireann]] [[Catagóir:Básanna in 2008]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1948]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Léiritheoirí scannán]] [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Meiriceánacha]] 68im6clmd26gxrcme8yavd6r6rjz05d 1268537 1268536 2025-06-03T19:05:12Z Alison 570 /* Scannánaíocht */ ++ 1268537 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Scannán faisnéise|Déantóir scannán faisnéise]] Meiriceánach agus bunaitheoir an chomhlachta léiriúcháin, ''"Dathanna"'' ab ea '''Arthur MacCaig''' (13 Meitheamh, 1948 – 6 Samhain, 2008).<ref name="Icarus">{{Cite web-en|url=http://icarusfilms.com/filmmakers/maccaig.html|title=Icarus Films: Arthur MacCaig|work=icarusfilms.com|access-date=29 May 2025}}</ref> == Beathaisnéis == Rugadh MacCaig i Weehawken, New Jersey, agus tógadh é i gcomharsanacht [[Lucht oibre|oibrithe]] i North Bergen, New Jersey, ar bhruach an [[Abhainn Hudson]], i dteaghlach de shliocht Éireannach. Ba oibrí duga ar Abhainn Hudson agus gníomhaí ceardchumainn a athair, a raibh a theaghlach as [[Béal Feirste]] ó dhúchas. Ba mhór an lucht leanúna é de phearsa stairiúil [[Séamus Ó Conghaile|Séamas Ó Conghaile]], príomhphearsa in [[Éirí Amach na Cásca]] 1916. Ba Chaitliceach cráifeach í a mháthair, a raibh a muintir as [[Contae Chorcaí]] ó dhúchas. Thacaigh a uncail, iar- Mhara na Stát Aontaithe agus [[Oifig Feidearálach an Imscrúdaithe|gníomhaire den FBI]], leis an IRA freisin, trína mheas ar [[Mícheál Ó Coileáin|Michael Collins]] . D’fhreastail MacCaig ar Ollscoil Haváí áit ar bhain sé céim amach san antraipeolaíocht i 1971, agus céim bhreise ó École nationale supérieure Louis-Lumière i 1977.<ref name="Icarus" /> Léirigh sé roinnt scannán faisnéise do sheirbhís teilifíse na [[Eagraíocht um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta|hEagraíochta um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta]] i bPáras, agus ina dhiaidh sin bhunaigh sé a chomhlacht léiriúcháin faisnéise neamhspleách, ''"Dathanna"''. Ba é a chéad chlár faisnéise, ''The Patriot Game'' (1979), ceann dá chéad shaothair, ina ndéanann sé cur síos ar stair Thuaisceart Éireann ó [[1922]] i leith trí agallaimh agus pictiúir, cuid acu faoi rún, ó na sráideanna.<ref name="IT">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/film/a-son-explores-the-cinematic-legacy-of-the-father-he-never-knew-1.3590004|teideal=A son explores the cinematic legacy of the father he never knew|language=en|work=[[The Irish Times]]}}</ref> Sa bhliain 1984 rinne sé iniúchadh ar choinbhleacht na mBascach tríd an gclár faisnéise ''Euskadi: Hors d'État'' ({{Lang-ga|Euskadi: an Náisiún Gan Stát}}).<ref>{{Cite web-en|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/maccaig-arthur/ar-90602/|title=MacCaig, Arthur - Auñamendi Eusko Entziklopedia|language=eu|work=Auñamendi Eusko Entziklopedia|access-date=29 May 2025}}</ref> Is é athair an déantóra scannán faisnéise Éireannach, [[Dónal Foreman]].<ref name="IT" /> == Scannánaíocht == * ''A Song for Ireland'' (2005) * ''States of Terror'' (2001) * ''War and Peace in Ireland'' (1998) * ''I Am Become Death: They Made the Bomb'' (1996) * ''Voix Irlandaises'' (12 nóim - 1994-95) * ''State Of Terror'' (3 x 51 nóim - 1994) * ''Wearing The Green'' (52 nóim - 1994) * ''Les Années Kalachnikov'' (4 x 52 nóim 1991-92) * ''Irish Voices'' (1996) * ''Contre Sa Majesté'' (24 nóim - 1991) * ''Avenue de la Liberté'' (1990) * ''Wearing the Green: Longtermers of the New York State Prison System'' (1996) * ''Irish Ways'' (52 nóim - 1989) * ''Provos: témoignage d'une guerre'' (1987) * ''Comprendre son Enfant par le Jeu'' (1987) * ''Les Mains Sales'' (40 nóim - France 2 1986 - Arthur Mac Caig - Stéphane Gillet) * ''The Jackets Green'' (14 nóim, datha - Eisithe: 1996) * ''Euskadi: Hors d'État'' (95 nóim, datha - 1984) * ''Ammoniac City'' (35 nóim - 1982) * ''The Patriot Game'' (93 nóim - 1979 - Buaiteoir duaise ag na féilte Bilbao, Alès agus Festkinon) == Duaiseanna == * Cinéma du Réel - ainmniúchán, 1979 == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Rialú údaráis}} {{DEFAULTSORT:MacCaig, Arthur}} [[Catagóir:Meiriceánaigh de bhunadh na hÉireann]] [[Catagóir:Básanna in 2008]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1948]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Léiritheoirí scannán]] [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Meiriceánacha]] pagr7ehsy843h55yt6grukgya77bat9 0 119574 1268540 2025-06-03T20:38:53Z TGcoa 21229 Ag athdhíriú go [[Cás Madeleine McCann]] 1268540 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[Cás Madeleine McCann]] i2gbiu1q8ilelmsvurh0p8vr2vuqt1s 0 119575 1268548 2025-06-03T21:38:19Z TGcoa 21229 Ag athdhíriú go [[Recep Tayyip Erdoğan]] 1268548 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[Recep Tayyip Erdoğan]] oz5oi7ke0cjek2n88g9jh482d0wrk9y 0 119576 1268551 2025-06-03T21:55:29Z Marcas.oduinn 33120 Cruthaithe ó enwiki 1268551 wikitext text/x-wiki [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha == Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir an nóis, Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh faoi cheilt aige, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí air sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. I ndiaidh do Ghaillimh géilleadh don [[New Model Army]] sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce go dtí an Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothar i [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair == Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} St. Malo(?). Tiomnaithe do [[Séarlas II Shasana|Shéarlas II]]. Aistrithe ón Laidin, le nótaí agus léargas, ag [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Sa téacs, cosnaíonn Lynch scor na bianna 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648; cáineann an nuinteas; agus molann polasaí Urumhan. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau‘'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities’''}} 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} St. Omer(?), 1667. Cáineann Lynch an Caipisíneach Richard Ferral, a scríobh dréacht mídhílis sa bhliain 1658 chuig an g[[Congregatio de Propaganda Fide]] ar rialú eaglaise i nÉirinn, rud a athmhúscail an t-easaontas idir an ''‘mere antient Irish’'' agus na hAngla-Éireannaigh a tháinig le [[Anraí II Shasana|hAnraí II]]. Ba é teideal dréacht Ferral ná ''Ad Sacram Congregationem''.{{efn|Teideal iomlán: '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’'}} * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon’'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’''}} St. Malo, 1669. '' Cuireadh an beathaisnéis seo de [[Francis Kirwan]], uncail le Lynch, ar athchló ag Baile Átha Cliath sa bhliain 1848, le aistriúchán Béarla agus nótaí le [[Charles Patrick Meehan]], a d'fhoilsigh dara heagrán sa bhliain 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha ≠= * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí == {{notelist}} == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} jia03beb1vdv4mtkqja8yd4ptfavshc 1268598 1268551 2025-06-03T23:42:34Z Alison 570 ++ 1268598 wikitext text/x-wiki {{Glanadh|formaid, srl.}} {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha == Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir an nóis, Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh faoi cheilt aige, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí air sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. I ndiaidh do Ghaillimh géilleadh don [[New Model Army]] sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce go dtí an Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothar i [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair == Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} St. Malo(?). Tiomnaithe do [[Séarlas II Shasana|Shéarlas II]]. Aistrithe ón Laidin, le nótaí agus léargas, ag [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Sa téacs, cosnaíonn Lynch scor na bianna 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648; cáineann an nuinteas; agus molann polasaí Urumhan. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau‘'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities’''}} 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} St. Omer(?), 1667. Cáineann Lynch an Caipisíneach Richard Ferral, a scríobh dréacht mídhílis sa bhliain 1658 chuig an g[[Congregatio de Propaganda Fide]] ar rialú eaglaise i nÉirinn, rud a athmhúscail an t-easaontas idir an ''‘mere antient Irish’'' agus na hAngla-Éireannaigh a tháinig le [[Anraí II Shasana|hAnraí II]]. Ba é teideal dréacht Ferral ná ''Ad Sacram Congregationem''.{{efn|Teideal iomlán: '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’'}} * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon’'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’''}} St. Malo, 1669. '' Cuireadh an beathaisnéis seo de [[Francis Kirwan]], uncail le Lynch, ar athchló ag Baile Átha Cliath sa bhliain 1848, le aistriúchán Béarla agus nótaí le [[Charles Patrick Meehan]], a d'fhoilsigh dara heagrán sa bhliain 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh == * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha == * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí == {{notelist}} == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} [[Catagóir:Básanna sna 1670í]] [[Catagóir:Daoine as Contae na Gaillimhe]] [[Catagóir:Filí na hÉireann]] [[Catagóir:Sagairt Éireannacha]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Éireannacha]] dxk8bll4f21kb6fi2jhokxrg0g3g7eg 14 119577 1268552 2025-06-03T21:59:41Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '{{DEFAULTSORT:Magraib}} [[Catagóir:An Afraic]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh|*]] [[Catagóir:Sahára]] [[Catagóir:Réigiúin na hAfraice]] [[Catagóir:Réigiúin gheografacha]]' 1268552 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Magraib}} [[Catagóir:An Afraic]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh|*]] [[Catagóir:Sahára]] [[Catagóir:Réigiúin na hAfraice]] [[Catagóir:Réigiúin gheografacha]] ef1fztndlakui9jksjsmj4cudnqawk5 0 119578 1268563 2025-06-03T22:33:43Z Taghdtaighde 60452 Ag athdhíriú go [[An tAontas Afracach]] 1268563 wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[An tAontas Afracach]] 7xgzwq274fkk5kx2hhzcndvss4pqikb 1268610 1268563 2025-06-04T09:46:36Z EmausBot 6926 Ag socrú athsheolta dúbailte → [[Aontas Afracach]] 1268610 wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Aontas Afracach]] 4tlwo1ty7klr99mcf82kyvllvm41eab 0 119579 1268564 2025-06-03T22:34:48Z Taghdtaighde 60452 Ag athdhíriú go [[Sahára Thiar]] 1268564 wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Sahára Thiar]] gv6d0ufbxiv381yjqhi5m49uj6cuhiq 0 119580 1268565 2025-06-03T22:35:07Z Taghdtaighde 60452 Ag athdhíriú go [[Maracó]] 1268565 wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Maracó]] qqy7rba1ms73x8i4svmp26m2i83vgxw 15 119581 1268567 2025-06-03T22:48:55Z Taghdtaighde 60452 /* Ainm */ mír nua 1268567 wikitext text/x-wiki == Ainm == Tá ainmfhocal in áit aidiachta in ainm na catagóire. Is aidiacht cosúil le "hÉireannach" í, mar sin "Daoine Iarácacha" [[Úsáideoir:Taghdtaighde|Taghdtaighde]] ([[Plé úsáideora:Taghdtaighde|plé]]) 22:48, 3 Meitheamh 2025 (UTC) hj7egh5pvyc2aelzns4dajk7rlyvuxn 1268571 1268567 2025-06-03T23:18:33Z Alison 570 Alison moved page [[Plé catagóire:Daoine Iarácaigh]] to [[Plé catagóire:Daoine Iarácacha]] without leaving a redirect: Misspelled title: Mar phlé 1268567 wikitext text/x-wiki == Ainm == Tá ainmfhocal in áit aidiachta in ainm na catagóire. Is aidiacht cosúil le "hÉireannach" í, mar sin "Daoine Iarácacha" [[Úsáideoir:Taghdtaighde|Taghdtaighde]] ([[Plé úsáideora:Taghdtaighde|plé]]) 22:48, 3 Meitheamh 2025 (UTC) hj7egh5pvyc2aelzns4dajk7rlyvuxn 1268577 1268571 2025-06-03T23:21:43Z Alison 570 /* Ainm */ Freagra 1268577 wikitext text/x-wiki == Ainm == Tá ainmfhocal in áit aidiachta in ainm na catagóire. Is aidiacht cosúil le "hÉireannach" í, mar sin "Daoine Iarácacha" [[Úsáideoir:Taghdtaighde|Taghdtaighde]] ([[Plé úsáideora:Taghdtaighde|plé]]) 22:48, 3 Meitheamh 2025 (UTC) :Yep - tá ceart agat - [[Úsáideoir:Alison|<span style="color:#FF823D;font-family: comic sans ms">'''A<font color= "#FF7C0A">l<font color= "#FFB550">is</font>o</font>n'''</span>]] ^{[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]} 23:21, 3 Meitheamh 2025 (UTC) bd7268xeqwv916645jkl1ciia757nr8 0 119583 1268583 2025-06-03T23:28:59Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}Ar an 18 Márta 2025 Cchuir Iosrael deireadh leis an sos cogaidh a bhí i bhfeidhm ag an am. I gcaitheamh na hoíche ar an 17/18 Márta, bhí os cionn 400 Palaistíneach maraithe ag ionsaithe Iosrael ar Gaza, ón aer agus ar talamh, tar éis thréimhse réasúnta ciúin. Tháinig Iosrael ar an namhaid gan fhios. Mar sin bhí Iosrael ceannairí Hamas - agus a gclann - a mharú gan stró. Bhí sé ina imní go mbeadh sé ina chogadh dea...' 1268583 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}}Ar an 18 Márta 2025 Cchuir Iosrael deireadh leis an sos cogaidh a bhí i bhfeidhm ag an am. I gcaitheamh na hoíche ar an 17/18 Márta, bhí os cionn 400 Palaistíneach maraithe ag ionsaithe Iosrael ar Gaza, ón aer agus ar talamh, tar éis thréimhse réasúnta ciúin. Tháinig Iosrael ar an namhaid gan fhios. Mar sin bhí Iosrael ceannairí Hamas - agus a gclann - a mharú gan stró. Bhí sé ina imní go mbeadh sé ina chogadh dearg arís, rud a tharla.<ref>{{Lua idirlín|url=https://apnews.com/live/latest-updates-israel-launches-new-wave-of-airstrikes-across-gaza-after-ceasefire-talks-stall|teideal=Israel breaks ceasefire with surprise airstrike, killing more than 400 Palestinians|language=en|work=AP News|dátarochtana=2025-03-19}}</ref><ref name=":02">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/os-cionn-400-palaistineach-maraithe-ag-aerionsaithe-iosrael-ar-gaza-sos-cogaidh-scriosta/|teideal=Os cionn 400 Palaistíneach maraithe ag aerionsaithe Iosrael ar Gaza, sos cogaidh scriosta|dáta=2025-03-18|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-03-18}}</ref> == Cúlra == Chuir Iosrael imshuí i bhfeidhm ar Gaza ar an 2 Márta nuair a theip ar chainteanna a bhí dírithe ar fad a chur le sos cogaidh agus Iosrael tar éis tús a chur le hionsaithe ar Gaza arís.  Tharla géarú ar an ngéarchéim dhaonnúil in Gaza ó chuir Iosrael stad le seachadadh fóirithinte nuair a chlis ar an sos cogaidh i mí an Mhárta. Bhí smacht iomlán ag Iosrael ar chúnamh idirnáisiúnta, rud a bhí fíorthábhachtach do mhuintir Gaza. Chuir Iosrael bac iomlán ar chúnamh ar an 15 Márta go gairid sular bhriseadar an sos cogaidh a bhí i bhfeidhm. Fuair 2,326 duine bás ó briseadh an sos cogaidh go dtí an 7 Bealtaine.<ref>{{Lua idirlín|url=https://xn--anpipar-jwa8e.ie/2025/05/uafas-is-ea-e-an-rud-ata-ag-tarlu-do-mhuintir-gaza-an-dr-mike-ryan/|teideal=“Uafás is ea é an rud atá ag tarlú do mhuintir Gaza” – an Dr Mike Ryan|údar=Domhnall Mac Concharraige|dáta=2025-05-09|language=ga-IE|foilsitheoir=An Páipéar - Eagrán #28|dátarochtana=2025-05-16}}</ref> Bhí plean ag Iosrael agus na Stáit Aontaithe ceannas a ghlacadh ar dháileadh cúnamh daonnúil agus comhlachtaí príobháideacha a chur ina bhun. Dúirt an tAire Airgeadais Iosrael, Bezalel Smotrich go ndéanfar "scrios iomlán" ar Gaza sula bhfágfaidh muintir Gaza an stráice. "Scriosfar Gaza. Cuirfear na sibhialtaigh ar fad go dtí limistéar daonnachtúil ó dheas, áit a mbeidh siad saor ó Hamas agus ó sceimhlitheoireacht. Scriosfar an chuid eile den stráice. Ansin, fágfaidh na sibhialtaigh ina mílte agus rachaidh siad go dtí tíortha eile."<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title="Déanfar scrios iomlán ar Gaza"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0506/1511360-deanfar-scrios-iomlan-ar-gaza-aire-airgeadais-iosrael/|date=2025-05-06|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Displaced_Palestinians_gather_to_receive_food_from_a_charity_in_Deir_el-Balah,_Gaza_Strip.jpg|mion|2024: bhí cead sholáthairtí bia a thabhairt isteach san iamhchríoch ag an am sin]] === Ocras mar arm cogaíochta === Chuir na hIosraelaigh cosc ar sholáthairtí bia a thabhairt isteach san iamhchríoch i mí an Mhárta.<ref name=":3">{{Luaigh foilseachán|title=Gan ach 'díol dreoilín' á ligean isteach in Gaza ag Iosrael|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0522/1514268-gan-ach-diol-dreoilin-a-ligean-isteach-in-gaza-ag-iosrael/|date=2025-05-22|language=ga-IE|author=Nuacht RTE}}</ref> * Thug an [[Clár Domhanda Bia]] le fios i mí Aibreáin go bhfuil na soláthairtí bia ídithe go mór.<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Ionsaí Dróin déanta ar long shibhialtach in uiscí idirnáisiúnta"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0502/1510735-ionsai-droin-deanta-ar-long-shibhialtach-in-uisci-idirnaisiunta/|date=2025-05-02|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * I dtús mí na Bealtaine, dúirt [[Cumann na Croise Deirge]] go raibh cliste go hiomlán, nach mór, ar iarrachtaí cúnamh daonnúil a chur ar fáil don phobal ansin, i ndiaidh cúig mhí dhéag den chogaíocht. * Dúirt na [[Na Náisiúin Aontaithe|Náisiún Aontaithe]] go raibh "gasúir Ghaza ag fulaingt leis an ngorta". Bhí bia agus breosla agus bunábhar eile fíor-ghann agus na stórais á bhfolmhú go tréan.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cogadh beag beann ar ghiall a ligean as géibheann – Netanyahu|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0512/1512372-cogadh-beag-beann-ar-ghiall-a-ligean-as-geibheann-netanyahu/|date=2025-05-12|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * Bhí sé curtha i leith Iosrael ag Hamas go raibh ocras á úsáid acu mar arm cogaíochta ag Iosrael. Mar shampla, dúirt an Taoiseach, [[Mícheál Ó Máirtín|Micheál Martin]] gur léir gur coir cogaidh é an bac a bhí curtha ag Iosrael ar sheachadadh fóirithinte go Gaza idir Márta-Bealtaine 2025.<ref name=":1" /> * Rinne [[Médecins sans Frontiéres|Médecins San Frontières]] cáineadh ar Iosrael maidir le “tubaiste dhaonnúil d’aon ghnó” a chruthú agus chuir an carthanas iomardú ar Iosrael faoi chuidiú coinníollach ar easáitiú éigeantach na bPalaistíneach a chothú. “Tá muid inár bhfinnéithe, lom láithreach, ag cruthaíocht coinníollacha le deireadh a chur le saol na bPalaistíneach in Gaza,” a dhearbhaigh an charthúnacht leighis MSF. “Tá ifreann ar talamh cruthaithe in Gaza do na Palaistínigh.”<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/17-bealtaine-2025-d%C3%BAn-na-ngall/id1525428808?i=1000708820920|teideal=Nuacht Mhall (Dún na nGall)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=17 Bealtaine 2025|language=en-CA|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-05-17}}</ref> * D'fhógair ceannaire gnóthaí daonnúla na Náisiún Aontaithe, Tom Fletcher, ar an 20 Bealtaine go bhféadfadh páistí go leor bás a fháil mura gcuirtear bia ar fáil dóibh láithreach.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/crk2264nrn2o|teideal=UN says no aid yet distributed in Gaza as international pressure on Israel mounts|dáta=2025-05-21|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> In ainneoin cáineadh forleathan ón bpobal idirnáisiúnta, níor cheadaigh Ios rael ach cúpla leoraí cúnaimh isteach i nGaza, cé go bhfuil níos mó ná 2.3 milliún duine ocrach le beagnach trí mhí. Bhí rís, pasta agus a leithéidí sin le fáil uaireanta, ach ní raibh torthaí, glasraí ná feoil ite ag daoine le míonna.<ref name=":4">{{Luaigh foilseachán|title='Córas sláinte Gaza ar tí titim as a chéile'|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0523/1514501-coras-slainte-gaza-ar-ti-titim-as-a-cheile/|date=2025-05-23|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * Ar an 21 Bealtaine, dúirt Oxfam go raibh daoine i nGaza ag fáil bháis leis an ocras agus go raibh daoine tar éis bás a fháil leis an ocras cheana féin, daoine óga agus seandaoine ina measc. Bhí achainí déanta ag an b[[Pápa Leon XIV|Pápa Leon]] agus ag an dTaoiseach Micheál Martin ar Iosrael soláthairtí fóirithinte a scaoileadh isteach i nGaza.<ref name=":5">{{Luaigh foilseachán|title=Níl aon chúnamh faighte ag Palaistínigh fós, a deir carthanachtaí|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0521/1514073-meid-easnamhach-foirithinte-a-scaoileadh-isteach-go-gaza-msf/|date=2025-05-21|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Gaza's_Rubble_in_Wehda_Street_during_Gaza_war_23-25.jpg|mion|Srádi Wehda ar an 27 Feabhra 2025. Ar an 7 Bealtaine, d'ionsaigh an [[IDF]] margadh agus bialann i Sráid Wehda in Rimal. Maraíodh 33+.<ref name=":6">{{Luaigh foilseachán|title=2025 Wehda Street airstrikes|url=https://en.wikipedia.org/wiki/2025_Wehda_Street_airstrikes|journal=Wikipedia|date=2025-05-12|language=en}}</ref>]] == Imeachtaí == === Márta === {{Main|Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025}} === Bealtaine === I dtús mhí na Bealtaine, cheadaigh rialtas Iosrael pleananna chun na hionsaithe ar Gaza a leathnú, agus Gaza a chur faoi chois. Chuir Iosrael na mílte cúlfhórsa sa bhreis i mbun dualgais in Gaza chun an stráice ina iomláine a ghabháil. * 3 Bealtaine: Rinne Iosrael ionsaí dróin ar [[Gaza Freedom Flotilla, 2025|long shibhialtach]] a bhí ag triall ar Ghaza {{Main|Gaza Freedom Flotilla, 2025}} * 7 Bealtaine: D'ionsaigh an [[IDF]] margadh agus bialann i Sráid Wehda in Rimal. Maraíodh 33+.<ref name=":6" /> * 9 Bealtaine: Thug na Stáit Aontaithe le fios inniu gur córas éigin Meiriceánach a bheas i mbun fóirithint a sheachadadh go Gaza.<ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|title="Ní bheidh baint ag Iosrael le seachadadh fóirithinte go Gaza"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0509/1512020-ni-bheidh-baint-ag-iosrael-le-seachadadh-foirithinte-go-gaza/|date=2025-05-09|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 9 Bealtaine: D'iarr an [[Pápa Leon XIV|Pápa Leon]] ar Rialtas Iosrael agus ar Hamas teacht ar shocrú éigin ionas go bhféadfaí sos comhraic buan a chur i bhfeidhm.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Cuirtear deireadh le cogaíocht i Gaza'-An Pápa Leo|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0511/1512315-cuirtear-deireadh-le-cogaiocht-i-gaza-an-papa-leo/|date=2025-05-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 11 Bealtaine: Maraíodh ar a laghad 15 duine i scoil ina raibh daoine gan dídean tar éis teitheadh i Jabalia i dtuaisceart Ghaza.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Giall - saighdiúir as Meiriceá - ligthe saor ag Hamas|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0512/1512480-giall-saighdiuir-as-meiricea-ligthe-saor-ag-hamas/|date=2025-05-12|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 12 Bealtaine: Scaoil [[Hamas]] saor an Meiriceánach Edan Alexander, saighdiúir de chuid Arm Iosrael a bhí coinnithe ina ghiall acu, toradh ar chainteanna díreacha idir Hamas agus na Stáit Aontaithe,. Ní raibh bhaint ag Rialtas Iosrael leis an margadh agus shí imní in Iosrael. go raibh deighilt ag tarlú idir Iosrael agus Réimeas Trump.<ref>Dúirt Einav Zangauker, a raibh a mac Matan i measc na ngiall a bhí fós ina mbeatha, go raibh an Príomhaire Netanyahu ag cur a shaol féin sa bpolaitíocht chun tosaigh ar réiteach a fháil ar an gcogadh.</ref><ref name=":0" /><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22512521/|teideal=Mícheál Ó hUanacháin : Tráchtaire ar chúrsaí an Mheán Oirthir.|údar=RnaG|dáta=2025-05-13|language=ga-IE|work=RTE Radio|dátarochtana=2025-05-16}}</ref> * 12 Bealtaine: Dúirt na Náisiún Aontaithe go gcaithfear "deireadh a chur láithreach leis an léigear atá ar Ghaza.<ref name=":2" /> * 13 Bealtaine: D'impigh ceannasaí gnóthaí daonnúla na Náisiún Aontaithe ar Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe beart a dhéanamh go beo chun "an cinedhíothú" i nGaza a chosc.<ref name=":9">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/70-palaistineach-eile-ar-a-laghad-maraithe-in-ionsaithe-iosrael/|teideal=70 Palaistíneach eile ar a laghad maraithe in ionsaithe Iosrael|dáta=2025-05-14|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-05-16}}</ref> * 13/14 Bealtaine: D'ionsaigh an IDF an ''European Hospital'' in Khan Yunis.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=2025 Gaza European Hospital strikes|url=https://en.wikipedia.org/wiki/2025_Gaza_European_Hospital_strikes|journal=Wikipedia|date=2025-05-23|language=en}}</ref> Maradíodh ceannare Hamas, b'fhéidir. Bhí 70+ Palaistíneach in iomlán maraithe in ionsaithe a rinne Iosrael ar fud Gaza. Dúirt lucht leighis gur maraíodh formhór na ndaoine seo, mná agus páistí ina measc, nuair a rinne arm Iosrael baráiste ionsaithe aeir ar thithe i gceantar Jabalia, i dtuaisceart Gaza. Ach mhaígh údaráis mhíleata Iosrael gur thug siad rabhadh do na daoine a bhí ina gcónaí i Jabalia agus sna ceantair máguaird imeacht as an áit sin tar éis do ghrúpa armtha Palaistíneach roicéad a scaoileadh le hIosrael.<ref name=":9" />15 Bealtaine: Bhí níos mó ná 80 duine maraithe in ionsaithe aeir agus buamáil airtléire Iosrael ar Gaza.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Ar a laghad 82 maraithe in ionsaí aeir is déanaí ar Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0515/1513074-ar-a-laghad-82-maraithe-in-ionsai-aeir-is-deanai-ar-gaza/|date=2025-05-15|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 16 Bealtaine: D'fhógair Arm Iosrael [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025|feachtas nua cogaíochta]].<ref name=":7">{{Luaigh foilseachán|title=Iosrael le leoraithe bia páistí a cheadú isteach go Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0519/1513725-iosrael-le-lorraithe-bia-paisti-a-cheadu-isteach-go-gaza/|date=2025-05-19|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> => {{Main|Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025}} == Féach freisin == * [[Cogadh Iosrael-Gaza]] * [[Gaza Freedom Flotilla, 2025]] * [[Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025]] * [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Cogadh Iosrael-Gaza]] [[Catagóir:2025]] okfpwqflh0rbpea761vssxlsnejqaew 1268585 1268583 2025-06-03T23:31:48Z TGcoa 21229 1268585 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}}Ar an 18 Márta 2025 chuir Iosrael deireadh leis an sos cogaidh a bhí i bhfeidhm ag an am. [[Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025|I gcaitheamh na hoíche ar an 17/18 Márta, bhí os cionn 400 Palaistíneach maraithe]] ag ionsaithe Iosrael ar Gaza, ón aer agus ar talamh, tar éis thréimhse réasúnta ciúin. Tháinig Iosrael ar an namhaid gan fhios. Mar sin bhí Iosrael ceannairí Hamas - agus a gclann - a mharú gan stró. Bhí sé ina imní go mbeadh sé ina chogadh dearg arís, rud a tharla.<ref>{{Lua idirlín|url=https://apnews.com/live/latest-updates-israel-launches-new-wave-of-airstrikes-across-gaza-after-ceasefire-talks-stall|teideal=Israel breaks ceasefire with surprise airstrike, killing more than 400 Palestinians|language=en|work=AP News|dátarochtana=2025-03-19}}</ref><ref name=":02">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/os-cionn-400-palaistineach-maraithe-ag-aerionsaithe-iosrael-ar-gaza-sos-cogaidh-scriosta/|teideal=Os cionn 400 Palaistíneach maraithe ag aerionsaithe Iosrael ar Gaza, sos cogaidh scriosta|dáta=2025-03-18|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-03-18}}</ref> == Cúlra == Chuir Iosrael imshuí i bhfeidhm ar Gaza ar an 2 Márta nuair a theip ar chainteanna a bhí dírithe ar fad a chur le sos cogaidh agus Iosrael tar éis tús a chur le hionsaithe ar Gaza arís.  Tharla géarú ar an ngéarchéim dhaonnúil in Gaza ó chuir Iosrael stad le seachadadh fóirithinte nuair a chlis ar an sos cogaidh i mí an Mhárta. Bhí smacht iomlán ag Iosrael ar chúnamh idirnáisiúnta, rud a bhí fíorthábhachtach do mhuintir Gaza. Chuir Iosrael bac iomlán ar chúnamh ar an 15 Márta go gairid sular bhriseadar an sos cogaidh a bhí i bhfeidhm. Fuair 2,326 duine bás ó briseadh an sos cogaidh go dtí an 7 Bealtaine.<ref>{{Lua idirlín|url=https://xn--anpipar-jwa8e.ie/2025/05/uafas-is-ea-e-an-rud-ata-ag-tarlu-do-mhuintir-gaza-an-dr-mike-ryan/|teideal=“Uafás is ea é an rud atá ag tarlú do mhuintir Gaza” – an Dr Mike Ryan|údar=Domhnall Mac Concharraige|dáta=2025-05-09|language=ga-IE|foilsitheoir=An Páipéar - Eagrán #28|dátarochtana=2025-05-16}}</ref> Bhí plean ag Iosrael agus na Stáit Aontaithe ceannas a ghlacadh ar dháileadh cúnamh daonnúil agus comhlachtaí príobháideacha a chur ina bhun. Dúirt an tAire Airgeadais Iosrael, Bezalel Smotrich go ndéanfar "scrios iomlán" ar Gaza sula bhfágfaidh muintir Gaza an stráice. "Scriosfar Gaza. Cuirfear na sibhialtaigh ar fad go dtí limistéar daonnachtúil ó dheas, áit a mbeidh siad saor ó Hamas agus ó sceimhlitheoireacht. Scriosfar an chuid eile den stráice. Ansin, fágfaidh na sibhialtaigh ina mílte agus rachaidh siad go dtí tíortha eile."<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title="Déanfar scrios iomlán ar Gaza"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0506/1511360-deanfar-scrios-iomlan-ar-gaza-aire-airgeadais-iosrael/|date=2025-05-06|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Displaced_Palestinians_gather_to_receive_food_from_a_charity_in_Deir_el-Balah,_Gaza_Strip.jpg|mion|2024: bhí cead sholáthairtí bia a thabhairt isteach san iamhchríoch ag an am sin]] === Ocras mar arm cogaíochta === Chuir na hIosraelaigh cosc ar sholáthairtí bia a thabhairt isteach san iamhchríoch i mí an Mhárta.<ref name=":3">{{Luaigh foilseachán|title=Gan ach 'díol dreoilín' á ligean isteach in Gaza ag Iosrael|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0522/1514268-gan-ach-diol-dreoilin-a-ligean-isteach-in-gaza-ag-iosrael/|date=2025-05-22|language=ga-IE|author=Nuacht RTE}}</ref> * Thug an [[Clár Domhanda Bia]] le fios i mí Aibreáin go bhfuil na soláthairtí bia ídithe go mór.<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Ionsaí Dróin déanta ar long shibhialtach in uiscí idirnáisiúnta"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0502/1510735-ionsai-droin-deanta-ar-long-shibhialtach-in-uisci-idirnaisiunta/|date=2025-05-02|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * I dtús mí na Bealtaine, dúirt [[Cumann na Croise Deirge]] go raibh cliste go hiomlán, nach mór, ar iarrachtaí cúnamh daonnúil a chur ar fáil don phobal ansin, i ndiaidh cúig mhí dhéag den chogaíocht. * Dúirt na [[Na Náisiúin Aontaithe|Náisiún Aontaithe]] go raibh "gasúir Ghaza ag fulaingt leis an ngorta". Bhí bia agus breosla agus bunábhar eile fíor-ghann agus na stórais á bhfolmhú go tréan.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cogadh beag beann ar ghiall a ligean as géibheann – Netanyahu|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0512/1512372-cogadh-beag-beann-ar-ghiall-a-ligean-as-geibheann-netanyahu/|date=2025-05-12|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * Bhí sé curtha i leith Iosrael ag Hamas go raibh ocras á úsáid acu mar arm cogaíochta ag Iosrael. Mar shampla, dúirt an Taoiseach, [[Mícheál Ó Máirtín|Micheál Martin]] gur léir gur coir cogaidh é an bac a bhí curtha ag Iosrael ar sheachadadh fóirithinte go Gaza idir Márta-Bealtaine 2025.<ref name=":1" /> * Rinne [[Médecins sans Frontiéres|Médecins San Frontières]] cáineadh ar Iosrael maidir le “tubaiste dhaonnúil d’aon ghnó” a chruthú agus chuir an carthanas iomardú ar Iosrael faoi chuidiú coinníollach ar easáitiú éigeantach na bPalaistíneach a chothú. “Tá muid inár bhfinnéithe, lom láithreach, ag cruthaíocht coinníollacha le deireadh a chur le saol na bPalaistíneach in Gaza,” a dhearbhaigh an charthúnacht leighis MSF. “Tá ifreann ar talamh cruthaithe in Gaza do na Palaistínigh.”<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/17-bealtaine-2025-d%C3%BAn-na-ngall/id1525428808?i=1000708820920|teideal=Nuacht Mhall (Dún na nGall)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=17 Bealtaine 2025|language=en-CA|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-05-17}}</ref> * D'fhógair ceannaire gnóthaí daonnúla na Náisiún Aontaithe, Tom Fletcher, ar an 20 Bealtaine go bhféadfadh páistí go leor bás a fháil mura gcuirtear bia ar fáil dóibh láithreach.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/crk2264nrn2o|teideal=UN says no aid yet distributed in Gaza as international pressure on Israel mounts|dáta=2025-05-21|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> In ainneoin cáineadh forleathan ón bpobal idirnáisiúnta, níor cheadaigh Ios rael ach cúpla leoraí cúnaimh isteach i nGaza, cé go bhfuil níos mó ná 2.3 milliún duine ocrach le beagnach trí mhí. Bhí rís, pasta agus a leithéidí sin le fáil uaireanta, ach ní raibh torthaí, glasraí ná feoil ite ag daoine le míonna.<ref name=":4">{{Luaigh foilseachán|title='Córas sláinte Gaza ar tí titim as a chéile'|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0523/1514501-coras-slainte-gaza-ar-ti-titim-as-a-cheile/|date=2025-05-23|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * Ar an 21 Bealtaine, dúirt Oxfam go raibh daoine i nGaza ag fáil bháis leis an ocras agus go raibh daoine tar éis bás a fháil leis an ocras cheana féin, daoine óga agus seandaoine ina measc. Bhí achainí déanta ag an b[[Pápa Leon XIV|Pápa Leon]] agus ag an dTaoiseach Micheál Martin ar Iosrael soláthairtí fóirithinte a scaoileadh isteach i nGaza.<ref name=":5">{{Luaigh foilseachán|title=Níl aon chúnamh faighte ag Palaistínigh fós, a deir carthanachtaí|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0521/1514073-meid-easnamhach-foirithinte-a-scaoileadh-isteach-go-gaza-msf/|date=2025-05-21|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Gaza's_Rubble_in_Wehda_Street_during_Gaza_war_23-25.jpg|mion|Srádi Wehda ar an 27 Feabhra 2025. Ar an 7 Bealtaine, d'ionsaigh an [[IDF]] margadh agus bialann i Sráid Wehda in Rimal. Maraíodh 33+.<ref name=":6">{{Luaigh foilseachán|title=2025 Wehda Street airstrikes|url=https://en.wikipedia.org/wiki/2025_Wehda_Street_airstrikes|journal=Wikipedia|date=2025-05-12|language=en}}</ref>]] == Imeachtaí == === Márta === {{Main|Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025}} === Bealtaine === I dtús mhí na Bealtaine, cheadaigh rialtas Iosrael pleananna chun na hionsaithe ar Gaza a leathnú, agus Gaza a chur faoi chois. Chuir Iosrael na mílte cúlfhórsa sa bhreis i mbun dualgais in Gaza chun an stráice ina iomláine a ghabháil. * 3 Bealtaine: Rinne Iosrael ionsaí dróin ar [[Gaza Freedom Flotilla, 2025|long shibhialtach]] a bhí ag triall ar Ghaza {{Main|Gaza Freedom Flotilla, 2025}} * 7 Bealtaine: D'ionsaigh an [[IDF]] margadh agus bialann i Sráid Wehda in Rimal. Maraíodh 33+.<ref name=":6" /> * 9 Bealtaine: Thug na Stáit Aontaithe le fios inniu gur córas éigin Meiriceánach a bheas i mbun fóirithint a sheachadadh go Gaza.<ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|title="Ní bheidh baint ag Iosrael le seachadadh fóirithinte go Gaza"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0509/1512020-ni-bheidh-baint-ag-iosrael-le-seachadadh-foirithinte-go-gaza/|date=2025-05-09|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 9 Bealtaine: D'iarr an [[Pápa Leon XIV|Pápa Leon]] ar Rialtas Iosrael agus ar Hamas teacht ar shocrú éigin ionas go bhféadfaí sos comhraic buan a chur i bhfeidhm.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Cuirtear deireadh le cogaíocht i Gaza'-An Pápa Leo|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0511/1512315-cuirtear-deireadh-le-cogaiocht-i-gaza-an-papa-leo/|date=2025-05-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 11 Bealtaine: Maraíodh ar a laghad 15 duine i scoil ina raibh daoine gan dídean tar éis teitheadh i Jabalia i dtuaisceart Ghaza.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Giall - saighdiúir as Meiriceá - ligthe saor ag Hamas|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0512/1512480-giall-saighdiuir-as-meiricea-ligthe-saor-ag-hamas/|date=2025-05-12|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 12 Bealtaine: Scaoil [[Hamas]] saor an Meiriceánach Edan Alexander, saighdiúir de chuid Arm Iosrael a bhí coinnithe ina ghiall acu, toradh ar chainteanna díreacha idir Hamas agus na Stáit Aontaithe,. Ní raibh bhaint ag Rialtas Iosrael leis an margadh agus shí imní in Iosrael. go raibh deighilt ag tarlú idir Iosrael agus Réimeas Trump.<ref>Dúirt Einav Zangauker, a raibh a mac Matan i measc na ngiall a bhí fós ina mbeatha, go raibh an Príomhaire Netanyahu ag cur a shaol féin sa bpolaitíocht chun tosaigh ar réiteach a fháil ar an gcogadh.</ref><ref name=":0" /><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22512521/|teideal=Mícheál Ó hUanacháin : Tráchtaire ar chúrsaí an Mheán Oirthir.|údar=RnaG|dáta=2025-05-13|language=ga-IE|work=RTE Radio|dátarochtana=2025-05-16}}</ref> * 12 Bealtaine: Dúirt na Náisiún Aontaithe go gcaithfear "deireadh a chur láithreach leis an léigear atá ar Ghaza.<ref name=":2" /> * 13 Bealtaine: D'impigh ceannasaí gnóthaí daonnúla na Náisiún Aontaithe ar Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe beart a dhéanamh go beo chun "an cinedhíothú" i nGaza a chosc.<ref name=":9">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/70-palaistineach-eile-ar-a-laghad-maraithe-in-ionsaithe-iosrael/|teideal=70 Palaistíneach eile ar a laghad maraithe in ionsaithe Iosrael|dáta=2025-05-14|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-05-16}}</ref> * 13/14 Bealtaine: D'ionsaigh an IDF an ''European Hospital'' in Khan Yunis.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=2025 Gaza European Hospital strikes|url=https://en.wikipedia.org/wiki/2025_Gaza_European_Hospital_strikes|journal=Wikipedia|date=2025-05-23|language=en}}</ref> Maradíodh ceannare Hamas, b'fhéidir. Bhí 70+ Palaistíneach in iomlán maraithe in ionsaithe a rinne Iosrael ar fud Gaza. Dúirt lucht leighis gur maraíodh formhór na ndaoine seo, mná agus páistí ina measc, nuair a rinne arm Iosrael baráiste ionsaithe aeir ar thithe i gceantar Jabalia, i dtuaisceart Gaza. Ach mhaígh údaráis mhíleata Iosrael gur thug siad rabhadh do na daoine a bhí ina gcónaí i Jabalia agus sna ceantair máguaird imeacht as an áit sin tar éis do ghrúpa armtha Palaistíneach roicéad a scaoileadh le hIosrael.<ref name=":9" />15 Bealtaine: Bhí níos mó ná 80 duine maraithe in ionsaithe aeir agus buamáil airtléire Iosrael ar Gaza.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Ar a laghad 82 maraithe in ionsaí aeir is déanaí ar Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0515/1513074-ar-a-laghad-82-maraithe-in-ionsai-aeir-is-deanai-ar-gaza/|date=2025-05-15|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 16 Bealtaine: D'fhógair Arm Iosrael [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025|feachtas nua cogaíochta]].<ref name=":7">{{Luaigh foilseachán|title=Iosrael le leoraithe bia páistí a cheadú isteach go Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0519/1513725-iosrael-le-lorraithe-bia-paisti-a-cheadu-isteach-go-gaza/|date=2025-05-19|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> => {{Main|Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025}} == Féach freisin == * [[Cogadh Iosrael-Gaza]] * [[Gaza Freedom Flotilla, 2025]] * [[Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025]] * [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Cogadh Iosrael-Gaza]] [[Catagóir:2025]] 2rvtfu51u4f6ppedz1uvn594j4nh483 14 119584 1268584 2025-06-03T23:31:14Z Alison 570 Nua 1268584 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|1670s deaths|Básanna sna 1670í}} [[Catagóir:Blianta báis|1670í]] 0zqp7wmbxjdvksaj9tnmkoxd8s3ms16 14 119585 1268591 2025-06-03T23:35:16Z Alison 570 Nua 1268591 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Blianta]] 15604ze089hk17nwcq4dxluxafpmay2 14 119586 1268592 2025-06-03T23:35:34Z Alison 570 Nua 1268592 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Blianta]] 15604ze089hk17nwcq4dxluxafpmay2 14 119587 1268593 2025-06-03T23:36:11Z Alison 570 Nua 1268593 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Blianta]] 15604ze089hk17nwcq4dxluxafpmay2 14 119588 1268594 2025-06-03T23:36:40Z Alison 570 Nua 1268594 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Blianta]] 15604ze089hk17nwcq4dxluxafpmay2 3 119589 1268604 2025-06-04T08:09:19Z Alison 570 Fáilte! 1268604 wikitext text/x-wiki == Fáilte isteach! == ((subst:Fáilte}} — [[Úsáideoir:Alison|<span style="color:#FF823D;font-family: comic sans ms">'''A<font color= "#FF7C0A">l<font color= "#FFB550">is</font>o</font>n'''</span>]] ^{[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]} 08:09, 4 Meitheamh 2025 (UTC) rit4lf8p7ryklpwc10vpqnbggjdxjr1 1268605 1268604 2025-06-04T08:09:52Z Alison 570 /* Fáilte isteach! */ + 1268605 wikitext text/x-wiki == Fáilte isteach! == Haigh, a Mohammad hajeer, agus tá [[Vicipéid:Réamhrá|fáilte romhat]] chuig an Vicipéid! Go raibh maith agat as [[Special:Contributions/Mohammad hajeer|do chuid dréachtaí]] a sheoladh isteach. Tá súil agam go mbainfidh tú taitneamh as d'am anseo! Tá sé éasca ailt nua a chruthú, agus téigh go dtí an [[Vicipéid:Halla baile|Halla Baile]] chun caint leis na [[Vicipéid:Vicipéideoirí|Vicipéideoirí]] eile (más mian leat é sin a dhéanamh), nó téigh go dtí an [[Vicipéid:Lárionad comhphobail|Lárionad Comhphobail]] chun breathnú ar na heachtraí Vicipéide is déanaí. Tá breis eolais fóinteach in ár [[Vicipéid:Réamhrá|reamhrá]], freisin. Más é do thoil é, [[Vicipéid:Sínigh é|sínigh do chuid theachtaireachtaí]] ar leathanaigh phlé le ceithre thilde a chlóscríobh (<nowiki>~~~~</nowiki>); ciallaíonn sé sinn go hionsáfar d'ainm úsáideora agus an dáta go huathoibríoch. Má tá cabhair ag teastail uait, féach ar [[Vicipéid:Cabhair]], nó cuir ceist dom armo leathanach phlé. Uair amháin eile, fáilte romhat!<!-- Template:Welcome --> — [[Úsáideoir:Alison|<span style="color:#FF823D;font-family: comic sans ms">'''A<font color= "#FF7C0A">l<font color= "#FFB550">is</font>o</font>n'''</span>]] ^{[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]} 08:09, 4 Meitheamh 2025 (UTC) oat8gv68sybwaft6ely3pb8gb5kucww