Vicipéid gawiki https://ga.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%ADomhleathanach MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter Meán Speisialta Plé Úsáideoir Plé úsáideora Vicipéid Plé Vicipéide Íomhá Plé íomhá MediaWiki Plé MediaWiki Teimpléad Plé teimpléid Cabhair Plé cabhrach Catagóir Plé catagóire TimedText TimedText talk Module Module talk 0 605 1268730 1244127 2025-06-04T19:23:08Z Emmadepaor 61034 gramadach agus rud beag curtha leis. 1268730 wikitext text/x-wiki {{Meitheamh}} [[Íomhá:Ladies View in Summer Kerry Ireland.jpg|clé|mion|An samhradh i gCiarraí ([[Páirc Náisiúnta Chill Airne|Páirc Náisiúnta Chill Áirne]])|alt=Radharc anuas ar loch ar lá breá]] Is é an '''Meitheamh''' nó '''Mí an Mheithimh''' an séú [[mí]] den bhliain. De réir [[Féilire|fhéilire]] na h[[Éire|Éireann]], is é Meitheamh mí lár an t[[Samhradh|samhraidh]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.cic.ie/books/published-books/leabhar-laethanta|teideal=Leabhar Laethanta|údar=Donnla Uí Bhraonáin|dáta=2013|work=www.cic.ie|dátarochtana=2020-06-01|archivedate=2020-12-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201211060636/https://www.cic.ie/books/published-books/leabhar-laethanta}}</ref> Is iad na míonna is grianmhaire ná [[An Bhealtaine|Bealtaine]] agus Meitheamh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.met.ie/ga/climate/what-we-measure/sunshine|teideal=Grian - Met Éireann - Seirbhís Náisiúnta Meitéareolaíochta na hÉireann|language=en|work=www.met.ie|dátarochtana=2020-06-01}}</ref> Le linn na míonna seo, is é an mheántréimhse ghréine in aghaidh an lae ná idir 5 agus 6.5 uair i bhformhór na tíre. I dtíortha eile, tosaíonn an samhradh ar an gcéad lá de mhí an Mheithimh agus leanann ar aghaidh go dtí deireadh mhí [[An Lúnasa|Lúnasa]]. Dar le [[Met Éireann]], is sa samhradh a bhíonn na trí mhí is teo den bhliain.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.met.ie/cms/assets/uploads/2019/03/Firici-Suimiula-do-Dhaltai-Soisearacha-Bunscoile-Na-Seasuir.pdf|teideal=Fíricí Suimiúla|údar=met.ie|dáta=|dátarochtana=2020}}</ref> In Éirinn fiú, is iad Meitheamh, [[Iúil]] agus Lúnasa na míonna sin (ach bíonn níos mó [[Fearthainn|báistí]] i mí Lúnasa go hiondúil). Is é Mí an Mheithimh Mí an [[Bród aerach|Bhróid]]. Bíonn [[Comórtas Peile na Gaeltachta|Comórtas Peile Gaeltachta]] ar siúl ag an deireadh seachtaine saoire bainc i Mí an Mheithimh de ghnáth. Bíonn [[Féile na Gealaí]] ar siúl sa mhí chéanna freisin. == Tagairtí == {{reflist}}{{Míonna}} {{DEFAULTSORT:Meitheamh, An}} [[Catagóir:Míonna]] a0ei6p0egrh7222av14qrl1pes77yv9 0 3600 1268167 1221451 2025-06-02T17:42:29Z Conradder 34685 /* Tarluithe eile */ 1268167 wikitext text/x-wiki {{Meitheamh}} Is é an '''2 Meitheamh''' an 153ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 154ú lá i mbliain bhisigh. Tá 212 lá fágtha sa bhliain. == Féilte == * [[An Iodáil]] - Lá na Poblachta (''Festa della Repubblica'') * [[Samó]] - Lá na Saoirse ([[1962]]) * Lá Fhéile [[Pápa Eoghan I]] == Daoine a rugadh ar an lá seo == * [[1535]] — [[Pápa Leon XI]], pápa (b. [[1605]]) * [[1835]] — [[Pápa Pius X]], pápa (b.[[1914]]) * [[1840]] — [[Thomas Hardy]], scríbhneoir (b.[[1928]]) * [[1857]] — [[Edward Elgar]], cumadóir Sasanach (b. [[1934]]) * [[1857]] — [[Karl Adolph Gjellerup]], scríbhneoir Danmhargach (b. [[1919]]) * [[1895]] — [[Tomás Laighléis]], seanchaí as Mionlach, Contae na Gaillimhe (b. [[1984]]) * [[1904]] — [[Johnny Weissmuller]], aisteoir agus snámhóir Meiriceánach (b. [[1984]]) * [[1907]] — [[Dónal Ó Caoimh]], imreoir peil Ghaelach (b. [[1967]]) * [[1915]] — [[Tapio Wirkkala]], dearthóir earraí gloine is adhmad, dealbhóir [[An Fhionlainn|Fionlannach]] (b.[[1985]]) * [[1920]] — [[Mícheál Ó hEithir]], tráchtaire agus iriseoir spóirt (b.[[1996]]) * [[1926]] — [[Milo O'Shea]], aisteoir Éireannach (b. [[2013]]) * [[1928]] — [[Calum Kennedy]], amhránaí Albanach (b. [[2006]]) * [[1948]] — [[Giovanni Angelo Becciu]], ardeaspag Caitliceach agus taidhleoir * [[1949]] — [[Martin Dillon]], iriseoir agus údar as Béal Feirste * [[1951]] — [[Gilbert Baker]], ealaíontóir Meiriceánach agus gníomhaí cearta LADT (b. [[2017]]) * [[1962]] — [[Charles Williams]], dornálaí proifisiúnta * [[1972]] — [[Wayne Brady]], fuirseoir agus aisteoir Meiriceánach * [[1976]] — [[Dáithí Ó Sé]], láithreoir teilifíse Éireannach * [[1976]] — [[Yuriy Nuzhnenko]], dornálaí Úcránach * [[1979]] — [[Morena Baccarin]], ban-aisteoir Brasaíleach * [[1982]] — [[Jewel Staite]], ban-aisteoir Ceanadach * [[1990]] — [[Gréacháin Ó Maolchathaigh]], iománaí Éireannach * [[1996]] — [[Lúc Ó Scannláin]], iománaí Éireannach == Daoine a fuair bás ar an lá seo == * [[657]] — [[Pápa Eoghan I]] (r. [[590]]) * [[1567]] — [[Seán Ó Néill]], 36 nó 37, taoiseach [[Gael]]ach (r. [[1530]]) * [[1882]] — [[Giuseppe Garibaldi]], 74, tírghráthóir agus saighdiúir (r. [[1807]]) * [[1956]] — [[Eibhlís Uí Chróinín (amhránaí ar an sean-nós)|Eibhlís Uí Chróinín]], amhránaí Éireannach (r. [[1879]]) * [[1987]] — [[Anthony de Mello]], scríbhneoir Indiach (r. [[1931]]) * [[1990]] — [[Rex Harrison]], aisteoir Sasanach (r. [[1908]]) * [[2001]] — [[Joey Maxim]], dornálaí Meiriceánach (r. [[1922]]) * [[2008]] — [[Bo Diddley]], ceoltóir (r. [[1928]]) * [[2011]] — [[Josephine Hart]], scríbhneoir Éireannach (r. [[1942]]) * [[2015]] — [[Irwin Rose]], bitheolaí Meiriceánach (r. [[1926]]) * [[2018]] — [[Paul Boyer]], bithcheimiceoir Meiriceánach (r. [[1918]]) == Tarluithe eile == * [[1953]] - Rinneadh agus corónú ar [[Eilís II na Ríochta Aontaithe]] in [[Abtheach Westminster]] * [[1964]] - Bunaíodh [[Eagraíocht Shaoirse na Palaistíne]] * [[1966]] - D'éirigh leis na [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]] spáslong a sheoladh chuig [[an Ghealach]]. * [[1979]] - D'fhill an [[Pápa Eoin Pól II|Pápa]] ar [[An Pholainn|an bPolainn]], a thír dhúchais. Is é an chéad [[pápa|phápa]] dul go [[tír]] [[Cumannachas|chumannach]] * [[1985]] - Cuireadh cosc ar chlubanna [[Sacar|sacair]] sa [[An Bhreatain|Bhreatain]] imirt san [[An Eoraip|Eoraip]], tar éis [[tubaiste Heysel]]. * [[2013]] - [[Réabhlóid na hÉigipte 2011|Réabhlóid na hÉigipte]]: Gearradh príosún saoil ar iaruachtarán [[Hosni Mubarak]] [[Catagóir:Dátaí|0602]] [[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 02]] beu9nuoicty1t6cohf8pc8qb8dg3tb9 1268578 1268167 2025-06-03T23:25:22Z Alison 570 /* Tarluithe eile */ Tubaiste staid Heysel 1268578 wikitext text/x-wiki {{Meitheamh}} Is é an '''2 Meitheamh''' an 153ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 154ú lá i mbliain bhisigh. Tá 212 lá fágtha sa bhliain. == Féilte == * [[An Iodáil]] - Lá na Poblachta (''Festa della Repubblica'') * [[Samó]] - Lá na Saoirse ([[1962]]) * Lá Fhéile [[Pápa Eoghan I]] == Daoine a rugadh ar an lá seo == * [[1535]] — [[Pápa Leon XI]], pápa (b. [[1605]]) * [[1835]] — [[Pápa Pius X]], pápa (b.[[1914]]) * [[1840]] — [[Thomas Hardy]], scríbhneoir (b.[[1928]]) * [[1857]] — [[Edward Elgar]], cumadóir Sasanach (b. [[1934]]) * [[1857]] — [[Karl Adolph Gjellerup]], scríbhneoir Danmhargach (b. [[1919]]) * [[1895]] — [[Tomás Laighléis]], seanchaí as Mionlach, Contae na Gaillimhe (b. [[1984]]) * [[1904]] — [[Johnny Weissmuller]], aisteoir agus snámhóir Meiriceánach (b. [[1984]]) * [[1907]] — [[Dónal Ó Caoimh]], imreoir peil Ghaelach (b. [[1967]]) * [[1915]] — [[Tapio Wirkkala]], dearthóir earraí gloine is adhmad, dealbhóir [[An Fhionlainn|Fionlannach]] (b.[[1985]]) * [[1920]] — [[Mícheál Ó hEithir]], tráchtaire agus iriseoir spóirt (b.[[1996]]) * [[1926]] — [[Milo O'Shea]], aisteoir Éireannach (b. [[2013]]) * [[1928]] — [[Calum Kennedy]], amhránaí Albanach (b. [[2006]]) * [[1948]] — [[Giovanni Angelo Becciu]], ardeaspag Caitliceach agus taidhleoir * [[1949]] — [[Martin Dillon]], iriseoir agus údar as Béal Feirste * [[1951]] — [[Gilbert Baker]], ealaíontóir Meiriceánach agus gníomhaí cearta LADT (b. [[2017]]) * [[1962]] — [[Charles Williams]], dornálaí proifisiúnta * [[1972]] — [[Wayne Brady]], fuirseoir agus aisteoir Meiriceánach * [[1976]] — [[Dáithí Ó Sé]], láithreoir teilifíse Éireannach * [[1976]] — [[Yuriy Nuzhnenko]], dornálaí Úcránach * [[1979]] — [[Morena Baccarin]], ban-aisteoir Brasaíleach * [[1982]] — [[Jewel Staite]], ban-aisteoir Ceanadach * [[1990]] — [[Gréacháin Ó Maolchathaigh]], iománaí Éireannach * [[1996]] — [[Lúc Ó Scannláin]], iománaí Éireannach == Daoine a fuair bás ar an lá seo == * [[657]] — [[Pápa Eoghan I]] (r. [[590]]) * [[1567]] — [[Seán Ó Néill]], 36 nó 37, taoiseach [[Gael]]ach (r. [[1530]]) * [[1882]] — [[Giuseppe Garibaldi]], 74, tírghráthóir agus saighdiúir (r. [[1807]]) * [[1956]] — [[Eibhlís Uí Chróinín (amhránaí ar an sean-nós)|Eibhlís Uí Chróinín]], amhránaí Éireannach (r. [[1879]]) * [[1987]] — [[Anthony de Mello]], scríbhneoir Indiach (r. [[1931]]) * [[1990]] — [[Rex Harrison]], aisteoir Sasanach (r. [[1908]]) * [[2001]] — [[Joey Maxim]], dornálaí Meiriceánach (r. [[1922]]) * [[2008]] — [[Bo Diddley]], ceoltóir (r. [[1928]]) * [[2011]] — [[Josephine Hart]], scríbhneoir Éireannach (r. [[1942]]) * [[2015]] — [[Irwin Rose]], bitheolaí Meiriceánach (r. [[1926]]) * [[2018]] — [[Paul Boyer]], bithcheimiceoir Meiriceánach (r. [[1918]]) == Tarluithe eile == * [[1953]] - Rinneadh agus corónú ar [[Eilís II na Ríochta Aontaithe]] in [[Abtheach Westminster]] * [[1964]] - Bunaíodh [[Eagraíocht Shaoirse na Palaistíne]] * [[1966]] - D'éirigh leis na [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]] spáslong a sheoladh chuig [[an Ghealach]]. * [[1979]] - D'fhill an [[Pápa Eoin Pól II|Pápa]] ar [[An Pholainn|an bPolainn]], a thír dhúchais. Is é an chéad [[pápa|phápa]] dul go [[tír]] [[Cumannachas|chumannach]] * [[1985]] - Cuireadh cosc ar chlubanna [[Sacar|sacair]] sa [[An Bhreatain|Bhreatain]] imirt san [[An Eoraip|Eoraip]], tar éis [[tubaiste staid Heysel]]. * [[2013]] - [[Réabhlóid na hÉigipte 2011|Réabhlóid na hÉigipte]]: Gearradh príosún saoil ar iaruachtarán [[Hosni Mubarak]] [[Catagóir:Dátaí|0602]] [[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 02]] 04ifg9ehttncc09sffsm0wzkt33d5ft 0 3796 1268773 1234198 2025-06-05T09:18:47Z Conradder 34685 /* Daoine a fuair bás ar an lá seo */ 1268773 wikitext text/x-wiki {{Meitheamh}} Is é an '''5 Meitheamh''' an 156ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 157ú lá i mbliain bhisigh. Tá 209 lá fágtha sa bhliain. == Féilte == * [[Lá Domhanda an Chomhshaoil]] * [[An Danmhairg]] - [[Lá na nAithreacha]] * [[An Danmhairg]] - [[Lá an Bhunreachta]] == Daoine a rugadh ar an lá seo == * [[1723]] — [[Adam Smith]], eacnamaí agus fealsamh (b.[[1790]]) * [[1819]] — [[John Couch Adams]], matamaiticeoir agus réalteolaí Briotanach (b. [[1892]]) * [[1868]] — [[Séamus Ó Conghaile]], ceannaire sóisialach in Éirinn (b.[[1916]]) * [[1878]] — [[Pancho Villa]], réabhlóidí Meicsiceach (b. [[1923]]) * [[1883]] — [[John Maynard Keynes]], eacnamaí Briotanach * [[1886]] — [[Alexander McCabe]], polaiteoir Éireannach (b. [[1972]]) * [[1894]] — [[Donal O'Donoghue]], polaiteoir Éireannach (b. [[1971]]) * [[1898]] — [[Federico García Lorca]], file Spáinneach (b.[[1936]]) * [[1900]] — [[Dennis Gabor]], fisiceoir Ungárach (b. [[1979]]) * [[1907]] — [[Rudolf Ernst Peierls]], fisiceoir (b. [[1995]]) * [[1914]] — [[Estelle Reiner]], ban-aisteoir agus amhránaí Meiriceánach (b. [[2008]]) * [[1919]] — [[Séamus Ennis]], ceoltóir agus stáire (b.[[1982]]) * [[1932]] — [[Christy Brown]], údar (b.[[1981]]) * [[1944]] — [[Chris Finnegan]], dornálaí Briotanach (b. [[2009]]) * [[1962]] — [[Jeff Garlin]], fuirseoir Meiriceánach * [[1964]] — [[Rick Riordan]], scríbhneoir Meiriceánach * [[1970]] — [[Eammon Loughran]], dornálaí Éireannach * [[1971]] — [[Mark Wahlberg]], aisteoir Meiriceánach * [[1973]] — [[Lamon Brewster]], dornálaí Meiriceánach * [[1974]] — [[Daniel McKeague]], aisteoir Meiriceánach * [[1976]] — [[Aesop Rock]], rapálaí Meiriceánach * [[1984]] — [[Mark Wilson (imreoir)|Mark Wilson]], imreoir sacair Albanach * [[1995]] — [[Troye Sivan]], amhránaí Astrálach == Daoine a fuair bás ar an lá seo == * [[1866]] — [[John McDouall Stuart]], taiscéalaí Briotanach (r. [[1815]]) * [[1916]] — [[Horatio Kitchener]], Marascal machaire Briotanach (r.[[1850]]) * [[1960]] — [[Pádraig de Brún]], sagart agus scoláire Éireannach (r. [[1889]]) * [[1985]] — [[Diarmaid Ó Súilleabháin]], 53, scríbhneoir Éireannach agus poblachtánach (r.[[1932]]) * [[1990]] — [[Donncha Ó Cróinín]], ollamh Éireannach (r. [[1919]]) * [[1993]] — [[Conway Twitty]], ceoltóir tíre Meiriceánach (r. [[1933]]) * [[2004]] — [[Ronald Reagan|Ronald W. Reagan]], 40ú huachtarán na Stát Aontaithe, ó 1981 go 1989 (r. [[1911]]) * [[2013]] — [[Ruairí Ó Brádaigh]], poblachtach Éireannach (r. [[1932]]) * [[2024]] — [[Akira Endo]], bithcheimiceoir agus micribhitheolaí Seapánach (r. [[1933]]) == Tarluithe eile == * [[1305]] - Toghadh an [[Pápa Clement V]]. * [[1944]] - Saoradh cathair [[An Róimh|na Róimhe]] agus cuireadh fáilte roimh arm na g[[comhghuaillithe]]. * [[1967]] - Rinne [[Iosrael]] ionsaí ar [[an Éigipt]]. Cuireadh tús le [[Cogadh na Sé Lá]]. * [[1972]] - Adhlacadh [[Éadbhard VIII na Ríochta Aontaithe|Diúc Windsor]], iar-rí na [[An Bhreatain|Breataine]]. [[Catagóir:Dátaí|0605]] [[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 05]] ajjehjb9mejtyfp2ex3yl2vj0q0nyyl 1268774 1268773 2025-06-05T09:19:30Z Conradder 34685 /* Daoine a rugadh ar an lá seo */ 1268774 wikitext text/x-wiki {{Meitheamh}} Is é an '''5 Meitheamh''' an 156ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 157ú lá i mbliain bhisigh. Tá 209 lá fágtha sa bhliain. == Féilte == * [[Lá Domhanda an Chomhshaoil]] * [[An Danmhairg]] - [[Lá na nAithreacha]] * [[An Danmhairg]] - [[Lá an Bhunreachta]] == Daoine a rugadh ar an lá seo == * [[1723]] — [[Adam Smith]], eacnamaí agus fealsamh (b.[[1790]]) * [[1819]] — [[John Couch Adams]], matamaiticeoir agus réalteolaí Briotanach (b. [[1892]]) * [[1868]] — [[Séamus Ó Conghaile]], ceannaire sóisialach in Éirinn (b.[[1916]]) * [[1878]] — [[Pancho Villa]], réabhlóidí Meicsiceach (b. [[1923]]) * [[1883]] — [[John Maynard Keynes]], eacnamaí Briotanach (b. [[1946]]) * [[1886]] — [[Alexander McCabe]], polaiteoir Éireannach (b. [[1972]]) * [[1894]] — [[Donal O'Donoghue]], polaiteoir Éireannach (b. [[1971]]) * [[1898]] — [[Federico García Lorca]], file Spáinneach (b.[[1936]]) * [[1900]] — [[Dennis Gabor]], fisiceoir Ungárach (b. [[1979]]) * [[1907]] — [[Rudolf Ernst Peierls]], fisiceoir (b. [[1995]]) * [[1914]] — [[Estelle Reiner]], ban-aisteoir agus amhránaí Meiriceánach (b. [[2008]]) * [[1919]] — [[Séamus Ennis]], ceoltóir agus stáire (b.[[1982]]) * [[1932]] — [[Christy Brown]], údar (b.[[1981]]) * [[1944]] — [[Chris Finnegan]], dornálaí Briotanach (b. [[2009]]) * [[1962]] — [[Jeff Garlin]], fuirseoir Meiriceánach * [[1964]] — [[Rick Riordan]], scríbhneoir Meiriceánach * [[1970]] — [[Eammon Loughran]], dornálaí Éireannach * [[1971]] — [[Mark Wahlberg]], aisteoir Meiriceánach * [[1973]] — [[Lamon Brewster]], dornálaí Meiriceánach * [[1974]] — [[Daniel McKeague]], aisteoir Meiriceánach * [[1976]] — [[Aesop Rock]], rapálaí Meiriceánach * [[1984]] — [[Mark Wilson (imreoir)|Mark Wilson]], imreoir sacair Albanach * [[1995]] — [[Troye Sivan]], amhránaí Astrálach == Daoine a fuair bás ar an lá seo == * [[1866]] — [[John McDouall Stuart]], taiscéalaí Briotanach (r. [[1815]]) * [[1916]] — [[Horatio Kitchener]], Marascal machaire Briotanach (r.[[1850]]) * [[1960]] — [[Pádraig de Brún]], sagart agus scoláire Éireannach (r. [[1889]]) * [[1985]] — [[Diarmaid Ó Súilleabháin]], 53, scríbhneoir Éireannach agus poblachtánach (r.[[1932]]) * [[1990]] — [[Donncha Ó Cróinín]], ollamh Éireannach (r. [[1919]]) * [[1993]] — [[Conway Twitty]], ceoltóir tíre Meiriceánach (r. [[1933]]) * [[2004]] — [[Ronald Reagan|Ronald W. Reagan]], 40ú huachtarán na Stát Aontaithe, ó 1981 go 1989 (r. [[1911]]) * [[2013]] — [[Ruairí Ó Brádaigh]], poblachtach Éireannach (r. [[1932]]) * [[2024]] — [[Akira Endo]], bithcheimiceoir agus micribhitheolaí Seapánach (r. [[1933]]) == Tarluithe eile == * [[1305]] - Toghadh an [[Pápa Clement V]]. * [[1944]] - Saoradh cathair [[An Róimh|na Róimhe]] agus cuireadh fáilte roimh arm na g[[comhghuaillithe]]. * [[1967]] - Rinne [[Iosrael]] ionsaí ar [[an Éigipt]]. Cuireadh tús le [[Cogadh na Sé Lá]]. * [[1972]] - Adhlacadh [[Éadbhard VIII na Ríochta Aontaithe|Diúc Windsor]], iar-rí na [[An Bhreatain|Breataine]]. [[Catagóir:Dátaí|0605]] [[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 05]] 8fm2ciajalgi6wz9d1x8vldnjpv04cd 1268775 1268774 2025-06-05T09:51:39Z Conradder 34685 /* Tarluithe eile */ 1268775 wikitext text/x-wiki {{Meitheamh}} Is é an '''5 Meitheamh''' an 156ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 157ú lá i mbliain bhisigh. Tá 209 lá fágtha sa bhliain. == Féilte == * [[Lá Domhanda an Chomhshaoil]] * [[An Danmhairg]] - [[Lá na nAithreacha]] * [[An Danmhairg]] - [[Lá an Bhunreachta]] == Daoine a rugadh ar an lá seo == * [[1723]] — [[Adam Smith]], eacnamaí agus fealsamh (b.[[1790]]) * [[1819]] — [[John Couch Adams]], matamaiticeoir agus réalteolaí Briotanach (b. [[1892]]) * [[1868]] — [[Séamus Ó Conghaile]], ceannaire sóisialach in Éirinn (b.[[1916]]) * [[1878]] — [[Pancho Villa]], réabhlóidí Meicsiceach (b. [[1923]]) * [[1883]] — [[John Maynard Keynes]], eacnamaí Briotanach (b. [[1946]]) * [[1886]] — [[Alexander McCabe]], polaiteoir Éireannach (b. [[1972]]) * [[1894]] — [[Donal O'Donoghue]], polaiteoir Éireannach (b. [[1971]]) * [[1898]] — [[Federico García Lorca]], file Spáinneach (b.[[1936]]) * [[1900]] — [[Dennis Gabor]], fisiceoir Ungárach (b. [[1979]]) * [[1907]] — [[Rudolf Ernst Peierls]], fisiceoir (b. [[1995]]) * [[1914]] — [[Estelle Reiner]], ban-aisteoir agus amhránaí Meiriceánach (b. [[2008]]) * [[1919]] — [[Séamus Ennis]], ceoltóir agus stáire (b.[[1982]]) * [[1932]] — [[Christy Brown]], údar (b.[[1981]]) * [[1944]] — [[Chris Finnegan]], dornálaí Briotanach (b. [[2009]]) * [[1962]] — [[Jeff Garlin]], fuirseoir Meiriceánach * [[1964]] — [[Rick Riordan]], scríbhneoir Meiriceánach * [[1970]] — [[Eammon Loughran]], dornálaí Éireannach * [[1971]] — [[Mark Wahlberg]], aisteoir Meiriceánach * [[1973]] — [[Lamon Brewster]], dornálaí Meiriceánach * [[1974]] — [[Daniel McKeague]], aisteoir Meiriceánach * [[1976]] — [[Aesop Rock]], rapálaí Meiriceánach * [[1984]] — [[Mark Wilson (imreoir)|Mark Wilson]], imreoir sacair Albanach * [[1995]] — [[Troye Sivan]], amhránaí Astrálach == Daoine a fuair bás ar an lá seo == * [[1866]] — [[John McDouall Stuart]], taiscéalaí Briotanach (r. [[1815]]) * [[1916]] — [[Horatio Kitchener]], Marascal machaire Briotanach (r.[[1850]]) * [[1960]] — [[Pádraig de Brún]], sagart agus scoláire Éireannach (r. [[1889]]) * [[1985]] — [[Diarmaid Ó Súilleabháin]], 53, scríbhneoir Éireannach agus poblachtánach (r.[[1932]]) * [[1990]] — [[Donncha Ó Cróinín]], ollamh Éireannach (r. [[1919]]) * [[1993]] — [[Conway Twitty]], ceoltóir tíre Meiriceánach (r. [[1933]]) * [[2004]] — [[Ronald Reagan|Ronald W. Reagan]], 40ú huachtarán na Stát Aontaithe, ó 1981 go 1989 (r. [[1911]]) * [[2013]] — [[Ruairí Ó Brádaigh]], poblachtach Éireannach (r. [[1932]]) * [[2024]] — [[Akira Endo]], bithcheimiceoir agus micribhitheolaí Seapánach (r. [[1933]]) == Tarluithe eile == * [[1305]] - Toghadh an [[Pápa Clement V]]. * [[1837]] - Bhí [[Houston, Texas|Houston]] corpraithe * [[1900]] - [[Dara Cogadh na mBórach]]: ghabh [[Arm na Breataine|saighdiúirí Briotanacha]] [[Pretoria]] * [[1917]] - [[An Chéad Chogadh Domhanda]]: thosaigh coinscríobh s[[na Stáit Aontaithe]] * [[1942]] - [[Dara Cogadh Domhanda]]: d'fhógair [[na Stáit Aontaithe]] cogadh ar [[an Bhulgáir]], [[an Ungáir]] agus [[an Rómáin]]. * [[1944]] - Saoradh cathair [[An Róimh|na Róimhe]] agus cuireadh fáilte roimh arm na g[[comhghuaillithe]]. * [[1963]] - [[Eachtra Profumo]]: D'eirigh [[John Profumo]] as Rúnaí Stáit Cogaíochta * [[1967]] - Rinne [[Iosrael]] ionsaí ar [[an Éigipt]]. Cuireadh tús le [[Cogadh na Sé Lá]]. * [[1968]] - D'fheallmharaigh [[Sirhan B. Sirhan]] [[Robert F. Kennedy]] i [[Los Angeles, California]] * [[1972]] - Adhlacadh [[Éadbhard VIII na Ríochta Aontaithe|Diúc Windsor]], iar-rí na [[An Bhreatain|Breataine]]. * [[1975]] - Tharla [[Reifreann ar sheasamh na Ríochta Aontaithe i leith na hEorpa, 1975|reifreann]] s[[an Ríocht Aontaithe]] agus vótáil 67% ar son fanacht sa [[Comhphobal Eorpach|Chomhphobal Eorpach]]. * [[2006]] - D'fhógair [[an tSeirbia]] neamhspleáchas ó [[An tSeirbia agus Montainéagró|Aontas Stáit na Seirbia agus Mhontainéagró]] * [[2017]] - Chuaigh [[Montainéagró]] in [[ECAT]] * [[2017]] - Ghearr sé thír Araibise ([[Bairéin]], [[an Éigipt]], [[an Libia]], [[an Araib Shádach]], [[Éimin]] agus [[Aontas na nÉimíríochtaí Arabacha]]) caidreamh taidhleoireachta le [[Catar]] [[Catagóir:Dátaí|0605]] [[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 05]] evw7eoa5lfqy4ql7tle61cut6hny07w 0 3989 1268191 1244203 2025-06-02T22:39:19Z Taghdtaighde 60452 Beagán curtha leis agus mionathruithe 1268191 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] [[Mórbhileog|mórbhileoige]] [[Poblacht na hÉireann|Éireannach]] is ea '''''The Irish Times''''' a bunaíodh ar an 29 Márta 1859. Is é [[Ruadhán Mac Cormaic]] an t-eagarthóir ó 2022 i leith. Tháinig sé i gcomharbas ar [[Paul O'Neill]] (2017–2022) agus [[Kevin O'Sullivan]] (2011–2017). Meastar go ginearálta go bhfuil claonadh [[liobrálachas|liobrálach]] [[daonlathas sóisialach|daonlathach sóisialach]] ag an nuachtán; mar chomparáid, deirtear go bhfuil an [[Irish Independent|''Irish Independent'']] ar an [[eite dheis]] ó thaobh na heacnamaíochta agus [[cosmhuintireachas|cosmhuintireachais]] de. Bhí ''The Irish Times'' ar son fheachtas [[Máire Mhic Róibín|Mháire Mhic Róibín]] chun a bheith [[Uachtarán na hÉireann]], agus ar son athchóirithe dlí in Éirinn maidir le cúrsaí [[Colscaradh|colscartha]], [[Frithghiniúint|frithghiniúna]] agus [[Ginmhilleadh|ginmhillte]]. == Stair == Deirtear gur bunaíodh ''The Irish Times'' le guth a thabhairt do [[Protastúnachas|Phrotastúnaigh]] agus [[Aontachas Éireannach|aontachtaithe]] a bhí ar son aontas polaitiúil na hÉireann leis an m[[An Bhreatain|Breatain Mhór]]. Le linn an fichiú haois, agus deisceart na h[[Éire|Éireann]] ag éirí níos neamhspleáiche ón [[an Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]] agus ón g[[Comhlathas na Náisiún|Comhlathas]], d'athraigh an nuachtán a dhearcadh agus d'éirigh sé níos radacaí i measc na meán in Éirinn. Sa bhliain 1895, rinne an nuachtán aistriú óna chéad oifigí i m[[Baile Átha Cliath]] ar [[Sráid na Mainistreach Láir]] go dtí [[Sráid D'Olier]]. (Suas chun deireadh na bliana 2004, bhí an [[Irish Independent|''Irish Independent'']] suite ar an tsráid sin freisin). Fógraíodh in [[Eanáir]] [[2005]] go mbeadh an nuachtán ag déanamh athaistriú go dtí [[Sráid na Teamhrach]]. == Gaeilge sa nuachtán == [[Íomhá:Irish_Times_Póstaer_Gaeilge.jpg|mion|clé|Póstaer saor in aisce ón ''Irish Times'', an taobh Gaeilge]] Tá leathanach iomlán [[Gaeilge]], uair sa tseachtain, sa nuachtán ón mbliain 2012 nuair a rinneadh é a athdhearadh. Tá colún Gaeilge ag [[Alan Titley]] ann dar ainm ''Crobhingne''. Is é [[Pól Ó Muirí]] an t-eagarthóir Gaeilge. Freisin cuireann siad póstaeir srl ar fáil le Gaeilge ar thaobh amháin, agus Béarla ar an taobh eile, ach den chuid is mó déantar é seo le tacaíocht ó ranna éagsúla rialtais. Úsáidtear ''Tráthscéal Éireann'' mar leagan Gaeilge d'ainm an nuachtáin ar uairibh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/e-a-aistriu-no-gan-e-a-aistriu-sin-i-an-cheist-i-gcead-do-liam-shakespeare/|teideal=É a aistriú nó gan é a aistriú – sin í an cheist (i gcead do Liam Shakespeare)|údar=[[Antain Mac Lochlainn]]|dáta=2015-05-06|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2025-06-02}}</ref> Bíonn an nuachtán Gaeilge ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' á dháileadh le ''The Irish Times'', mar aon leis an ''[[Irish Examiner]]'', gach Dé Máirt ó mhí Aibreán 2025 i leith. Is é [[Éanna Ó Caollaí]] an t-eagarthóir.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=[[Éanna Ó Caollaí]]|date=2025-04-15|title=Scéal|journal=[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]|issue=1|pages=lch 2}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|teideal=Áine Ní Dhonnaile, iriseoir.|údar=[[Pé Scéal É]]|dáta=2025-04-25|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-02|archiveurl=https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0530/20250530_rteraidion-pesceale-inendhonna_c22517206_22517215_232_.mp3|archivedate=2025-06-02}}</ref> == Féach freisin == * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-nuachtán}} {{DEFAULTSORT:Irish Times, The}} [[Catagóir:Irish Times| ]] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Líonraí podchraoltaí]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 1859]] sc2bomp2wrrv1k61l0c755vcmkfw9o8 1268410 1268191 2025-06-03T04:49:37Z Alison 570 ++ 1268410 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] [[Mórbhileog|mórbhileoige]] [[Poblacht na hÉireann|Éireannach]] is ea '''''The Irish Times''''' a bunaíodh ar an 29 Márta 1859. Is é [[Ruadhán Mac Cormaic]] an t-eagarthóir ó 2022 i leith. Tháinig sé i gcomharbas ar [[Paul O'Neill]] (2017–2022) agus [[Kevin O'Sullivan]] (2011–2017). Meastar go ginearálta go bhfuil claonadh [[liobrálachas|liobrálach]] [[daonlathas sóisialach|daonlathach sóisialach]] ag an nuachtán; mar chomparáid, deirtear go bhfuil an [[Irish Independent|''Irish Independent'']] ar an [[eite dheis]] ó thaobh na heacnamaíochta agus [[cosmhuintireachas|cosmhuintireachais]] de. Bhí ''The Irish Times'' ar son fheachtas [[Máire Mhic Róibín|Mháire Mhic Róibín]] chun a bheith [[Uachtarán na hÉireann]], agus ar son athchóirithe dlí in Éirinn maidir le cúrsaí [[Colscaradh|colscartha]], [[Frithghiniúint|frithghiniúna]] agus [[Ginmhilleadh|ginmhillte]]. == Stair == Deirtear gur bunaíodh ''The Irish Times'' le guth a thabhairt do [[Protastúnachas|Phrotastúnaigh]] agus [[Aontachas Éireannach|aontachtaithe]] a bhí ar son aontas polaitiúil na hÉireann leis an m[[An Bhreatain|Breatain Mhór]]. Le linn an fichiú haois, agus deisceart na h[[Éire|Éireann]] ag éirí níos neamhspleáiche ón [[an Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]] agus ón g[[Comhlathas na Náisiún|Comhlathas]], d'athraigh an nuachtán a dhearcadh agus d'éirigh sé níos radacaí i measc na meán in Éirinn. Sa bhliain 1895, rinne an nuachtán aistriú óna chéad oifigí i m[[Baile Átha Cliath]] ar [[Sráid na Mainistreach Láir]] go dtí [[Sráid D'Olier]]. (Suas chun deireadh na bliana 2004, bhí an [[Irish Independent|''Irish Independent'']] suite ar an tsráid sin freisin). Fógraíodh in [[Eanáir]] [[2005]] go mbeadh an nuachtán ag déanamh athaistriú go dtí [[Sráid na Teamhrach]]. == Gaeilge sa nuachtán == [[Íomhá:Irish_Times_Póstaer_Gaeilge.jpg|mion|clé|Póstaer saor in aisce ón ''Irish Times'', an taobh Gaeilge]] Tá leathanach iomlán [[Gaeilge]], uair sa tseachtain, sa nuachtán ón mbliain 2012 nuair a rinneadh é a athdhearadh. Tá colún Gaeilge ag [[Alan Titley]] ann dar ainm ''Crobhingne''. Is é [[Pól Ó Muirí]] an t-eagarthóir Gaeilge. Freisin cuireann siad póstaeir srl ar fáil le Gaeilge ar thaobh amháin, agus Béarla ar an taobh eile, ach den chuid is mó déantar é seo le tacaíocht ó ranna éagsúla rialtais. Úsáidtear ''Tráthscéal Éireann'' mar leagan Gaeilge d'ainm an nuachtáin ar uairibh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/e-a-aistriu-no-gan-e-a-aistriu-sin-i-an-cheist-i-gcead-do-liam-shakespeare/|teideal=É a aistriú nó gan é a aistriú – sin í an cheist (i gcead do Liam Shakespeare)|údar=[[Antain Mac Lochlainn]]|dáta=2015-05-06|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2025-06-02}}</ref> Bíonn an nuachtán Gaeilge ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' á dháileadh le ''The Irish Times'', mar aon leis an ''[[Irish Examiner]]'', gach Dé Máirt ó mhí Aibreán 2025 i leith. Is é [[Éanna Ó Caollaí]] an t-eagarthóir.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=[[Éanna Ó Caollaí]]|date=2025-04-15|title=Scéal|journal=[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]|issue=1|pages=lch 2}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|teideal=Áine Ní Dhonnaile, iriseoir.|údar=[[Pé Scéal É]]|dáta=2025-04-25|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-02|archiveurl=https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0530/20250530_rteraidion-pesceale-inendhonna_c22517206_22517215_232_.mp3|archivedate=2025-06-02}}</ref> == Féach freisin == * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{DEFAULTSORT:Irish Times, The}} [[Catagóir:Irish Times| ]] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Líonraí podchraoltaí]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 1859]] tjb1ph8v1adgnaumx1r3y7j6183esto 1268761 1268410 2025-06-05T05:10:32Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268761 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] [[Mórbhileog|mórbhileoige]] [[Poblacht na hÉireann|Éireannach]] is ea '''''The Irish Times''''' a bunaíodh ar an 29 Márta 1859. Is é [[Ruadhán Mac Cormaic]] an t-eagarthóir ó 2022 i leith. Tháinig sé i gcomharbas ar [[Paul O'Neill]] (2017–2022) agus [[Kevin O'Sullivan]] (2011–2017). Meastar go ginearálta go bhfuil claonadh [[liobrálachas|liobrálach]] [[daonlathas sóisialach|daonlathach sóisialach]] ag an nuachtán; mar chomparáid, deirtear go bhfuil an [[Irish Independent|''Irish Independent'']] ar an [[eite dheis]] ó thaobh na heacnamaíochta agus [[cosmhuintireachas|cosmhuintireachais]] de. Bhí ''The Irish Times'' ar son fheachtas [[Máire Mhic Róibín|Mháire Mhic Róibín]] chun a bheith [[Uachtarán na hÉireann]], agus ar son athchóirithe dlí in Éirinn maidir le cúrsaí [[Colscaradh|colscartha]], [[Frithghiniúint|frithghiniúna]] agus [[Ginmhilleadh|ginmhillte]]. == Stair == Deirtear gur bunaíodh ''The Irish Times'' le guth a thabhairt do [[Protastúnachas|Phrotastúnaigh]] agus [[Aontachas Éireannach|aontachtaithe]] a bhí ar son aontas polaitiúil na hÉireann leis an m[[An Bhreatain|Breatain Mhór]]. Le linn an fichiú haois, agus deisceart na h[[Éire|Éireann]] ag éirí níos neamhspleáiche ón [[an Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]] agus ón g[[Comhlathas na Náisiún|Comhlathas]], d'athraigh an nuachtán a dhearcadh agus d'éirigh sé níos radacaí i measc na meán in Éirinn. Sa bhliain 1895, rinne an nuachtán aistriú óna chéad oifigí i m[[Baile Átha Cliath]] ar [[Sráid na Mainistreach Láir]] go dtí [[Sráid D'Olier]]. (Suas chun deireadh na bliana 2004, bhí an [[Irish Independent|''Irish Independent'']] suite ar an tsráid sin freisin). Fógraíodh in [[Eanáir]] [[2005]] go mbeadh an nuachtán ag déanamh athaistriú go dtí [[Sráid na Teamhrach]]. == Gaeilge sa nuachtán == [[Íomhá:Irish_Times_Póstaer_Gaeilge.jpg|mion|clé|Póstaer saor in aisce ón ''Irish Times'', an taobh Gaeilge]] Tá leathanach iomlán [[Gaeilge]], uair sa tseachtain, sa nuachtán ón mbliain 2012 nuair a rinneadh é a athdhearadh. Tá colún Gaeilge ag [[Alan Titley]] ann dar ainm ''Crobhingne''. Is é [[Pól Ó Muirí]] an t-eagarthóir Gaeilge. Freisin cuireann siad póstaeir srl ar fáil le Gaeilge ar thaobh amháin, agus Béarla ar an taobh eile, ach den chuid is mó déantar é seo le tacaíocht ó ranna éagsúla rialtais. Úsáidtear ''Tráthscéal Éireann'' mar leagan Gaeilge d'ainm an nuachtáin ar uairibh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/e-a-aistriu-no-gan-e-a-aistriu-sin-i-an-cheist-i-gcead-do-liam-shakespeare/|teideal=É a aistriú nó gan é a aistriú – sin í an cheist (i gcead do Liam Shakespeare)|údar=[[Antain Mac Lochlainn]]|dáta=2015-05-06|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2025-06-02}}</ref> Bíonn an nuachtán Gaeilge ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' á dháileadh le ''The Irish Times'', mar aon leis an ''[[Irish Examiner]]'', gach Dé Máirt ó mhí Aibreán 2025 i leith. Is é [[Éanna Ó Caollaí]] an t-eagarthóir.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=[[Éanna Ó Caollaí]]|date=2025-04-15|title=Scéal|journal=[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]|issue=1|pages=lch 2}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|teideal=Áine Ní Dhonnaile, iriseoir.|údar=[[Pé Scéal É]]|dáta=2025-04-25|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250601194727/https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|archivedate=2025-06-01}}</ref> == Féach freisin == * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{DEFAULTSORT:Irish Times, The}} [[Catagóir:Irish Times| ]] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Líonraí podchraoltaí]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 1859]] g8s5qc0ivylahi28hnexstdyu3peq4w 0 3991 1268412 1246365 2025-06-03T04:50:31Z Alison 570 ++ 1268412 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán|image=[[Íomhá:IrishIndependentBratach.png|220px]]}} [[Nuachtán]] laethúil [[Béarla]] in [[Poblacht na hÉireann|Éirinn]] is é an '''''Irish Independent'''''. Is i m[[Baile Átha Cliath]] atá sé bunaithe. Ar dheis on lár atá sé lonnaithe ó thaobh na polaitíochta. Tá gaol aige leis an nuachtán Domhnaigh ''[[The Sunday Independent]]'' agus ''[[The Herald]]''. == Féach freisin == * [[Foinse]], gach Céadaoin san Irish Independent == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] jzyktg6jshtbinmlkdw50ge2sqhk2r5 14 4016 1268195 231343 2025-06-02T22:43:40Z Taghdtaighde 60452 Beagán curtha leis 1268195 wikitext text/x-wiki [[Rang:Nuachtáin]] [[Rang:Meáin na hÉireann]] {{Féach freisin|Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge}} 640dokv8nphqt7pw3pvbgppt2btwl12 0 4017 1268215 1242760 2025-06-02T23:40:44Z Taghdtaighde 60452 Nasc curtha leis agus mionathruithe eile 1268215 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán|image=[[Íomhá:FoinseCludach.jpg|220px]]}} {{Le haghaidh|túsphointe abhainn|Foinse (abhainn)}} [[Nuachtán]] [[An Ghaeilge|Gaeilge]] ba ea '''Foinse'''. Bhí sí ar fáil i gcló idir 1996 agus 2013 (agus cuid de i bhfoirm [[Digiteach|dhigiteach]] sna blianta deireanacha). Nuachtán táblóideach, ba é an t-ábhar a bhí le fáil in Foinse ná scéalta Gaeilge agus [[An Ghaeltacht|Gaeltachta]], cúrsaí reatha, [[Spórt|spóirt]], [[Taisteal|taistil]], [[gnó]] agus [[Oideachas|oideachais]] agus [[Cultúr|cultúir]]. == Stair == Bhíodh an nuachtán á fhoilsiú ar an [[An Cheathrú Rua|gCeathrú Rua]] i g[[Conamara]] agus chlóbhuailtí é san [[An Uaimh|Uaimh]] ar dtús (agus níos déanaí i d[[Trá Lí]], Co. [[Ciarraí]]). Bhí 30 fostaí ann ar an 13 D.F. 1996 nuair a foilsíodh é don chéad uair. Ní mó ná sásta a bhí [[Conradh na Gaeilge]] leis an nuachtán nua.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/fisean-cothrom-an-lae-seo-25-bliain-o-shin-bhi-speis-a-cur-i-nuachtan-nua-gaeilge-agus-abhairin-aighnis-a-chothu-aige-freisi/|teideal=FÍSEÁN: Cothrom an lae seo 25 bliain ó shin, bhí spéis á cur i nuachtán nua Gaeilge agus ábhairín aighnis á chothú aige freisin|údar=Cartlann RTÉ|dáta=2021-10-11|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-05-02}}</ref> Dhún an t-úinéir [[Pádraig Ó Céidigh|Pádraig Ó Céitigh]] an nuachtán sa bhliain 2009 de dheasca laghdú ar theacht isteach.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Foinse newspaper to close over funding|url=https://www.rte.ie/news/2009/0625/118867-foinse/|date=2009-06-25|language=en|author=Nuacht RTÉ}}</ref> D'fhógair sé nach raibh sé féin agus [[Foras na Gaeilge]] ar aon intinn faoi choinníollacha conartha nua.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Foinse newspaper to close over funding|url=https://www.rte.ie/news/2009/0625/118867-foinse/|date=2009-06-25|language=en|author=RTÉ News}}</ref><ref>BBC, {{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/northern_ireland/8120355.stm|teideal=Irish language paper closes|dáta=2009-06-26|language=en-GB|dátarochtana=2024-05-02}}</ref> :“Nuair a fógraíodh an conradh nua i mí Mhárta na bliana seo rinne Foinse iarratas le go bhféadfaí 160,000 cóip a dháileadh sa tseachtain in áit timpeall 5,000. Níor ghlac an Foras leis an bplean gnó seo agus thairg siad conradh ceithre bliana do Foinse bunaithe ar an struchtúr dáileacháin a bhí ann go dtí sin. Ní raibh Foinse ábalta riachtanais an chonartha nua a chomhlíonadh".<ref>{{Lua idirlín|url=https://accounts.google.com/v3/signin/identifier?continue=https%3A%2F%2Fwww.blogger.com%2Fblogin.g%3FblogspotURL%3Dhttp%3A%2F%2Fandrumamornuacht.blogspot.com%2F2009%2F06%2Fraiteas-o-moinear-teoranta.html%26type%3Dblog%26zx%3Dwsb6j2jsu66m&hl=en-US&ifkv=AVQVeyyxqyuHt21wYOpa9fqCoXGX8P-b2_AiP39UHpLDYSqN80mi_9ZF5dPve2hiR9OWYaC_KRxKIQ&passive=true&service=blogger&flowName=WebLiteSignIn&flowEntry=ServiceLogin&dsh=S-1660526546%3A1698181489745766|teideal=Blogger|údar=andrumamornuacht.blogspot.com|work=accounts.google.com|dátarochtana=2023-10-24}}</ref> === Dáileoir nua === Tosaíodh á foilsiú arís sa bhliain 2009 agus gan baint ag Foras na Gaeilge le cúrsaí dáileacháin.<ref>{http://www.foinse.ie/english-irish-language-newspaper-news-ireland/about-foinseie-irish-language-newspaper {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140410181620/http://www.foinse.ie/english-irish-language-newspaper-news-ireland/about-foinseie-irish-language-newspaper |date=2014-04-10 }}</ref> Bhí sí á scaipeadh saor in aisce leis an ''[[Irish Independent]]''.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.foinse.ie/|teideal=Suíomh ar 6 MF 2013|údar=foinse.ie|dáta=2013-09-06|work=web.archive.org|dátarochtana=2024-05-02|archivedate=2013-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130906145924/http://www.foinse.ie/}}</ref> I Mí Meán Fómhair 2013 d'fhógair an foilsitheoir [[Móinéar Teo.]] nach mbeadh fáil ar an leagan clóbhuailte i ndiaidh na míosa sin.<ref>'Deireadh ré don nuachtán Foinse,' Gaelport.ie, 10 Meán Fómhair 2013: http://www.gaelport.com/nuacht/Deireadh-re-do-Foinse/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150620003419/http://www.gaelport.com/nuacht/Deireadh-re-do-Foinse/|date=2015-06-20}}.</ref> Dúradh, áfach, go leanfadh Foinse uirthi ag soláthar ábhair ar líne, rud nár tharla. Seoladh [[Tuairisc.ie]] bliain ina dhiaidh sin, ar [[9 Deireadh Fómhair]] [[2014]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/tuarascail/goan-wonders-what-kenny-s-linguistic-legacy-will-be-1.1957881|teideal=Goan wonders what Kenny’s linguistic ‘legacy’ will be|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2022-12-09}}</ref> == Féach freisin == * [[Seachtain (nuachtán)|''Seachtain'']] * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' * [[An Páipéar (nuachtán)|''An Páipéar'']] * ''[[Tuairisc.ie]]'' * [[Lá Nua|''Lá'']] (nuachtán lonnaithe i mBéal Feirste) == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha == * [https://web.archive.org/web/20171115022636/http://www.foinse.ie/index.php Suíomh gréasáin (Internet Archive)] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Trá Lí]] tq6aem4bd6kmu65jlcasc848b3fvvvg 1268434 1268215 2025-06-03T05:02:18Z Alison 570 ++ 1268434 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán|image=[[Íomhá:FoinseCludach.jpg|220px]]}} {{Le haghaidh|túsphointe abhainn|Foinse (abhainn)}} [[Nuachtán]] [[An Ghaeilge|Gaeilge]] ba ea '''Foinse'''. Bhí sí ar fáil i gcló idir 1996 agus 2013 (agus cuid de i bhfoirm [[Digiteach|dhigiteach]] sna blianta deireanacha). Nuachtán táblóideach, ba é an t-ábhar a bhí le fáil in Foinse ná scéalta Gaeilge agus [[An Ghaeltacht|Gaeltachta]], cúrsaí reatha, [[Spórt|spóirt]], [[Taisteal|taistil]], [[gnó]] agus [[Oideachas|oideachais]] agus [[Cultúr|cultúir]]. == Stair == Bhíodh an nuachtán á fhoilsiú ar an [[An Cheathrú Rua|gCeathrú Rua]] i g[[Conamara]] agus chlóbhuailtí é san [[An Uaimh|Uaimh]] ar dtús (agus níos déanaí i d[[Trá Lí]], Co. [[Ciarraí]]). Bhí 30 fostaí ann ar an 13 D.F. 1996 nuair a foilsíodh é don chéad uair. Ní mó ná sásta a bhí [[Conradh na Gaeilge]] leis an nuachtán nua.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/fisean-cothrom-an-lae-seo-25-bliain-o-shin-bhi-speis-a-cur-i-nuachtan-nua-gaeilge-agus-abhairin-aighnis-a-chothu-aige-freisi/|teideal=FÍSEÁN: Cothrom an lae seo 25 bliain ó shin, bhí spéis á cur i nuachtán nua Gaeilge agus ábhairín aighnis á chothú aige freisin|údar=Cartlann RTÉ|dáta=2021-10-11|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-05-02}}</ref> Dhún an t-úinéir [[Pádraig Ó Céidigh|Pádraig Ó Céitigh]] an nuachtán sa bhliain 2009 de dheasca laghdú ar theacht isteach.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Foinse newspaper to close over funding|url=https://www.rte.ie/news/2009/0625/118867-foinse/|date=2009-06-25|language=en|author=Nuacht RTÉ}}</ref> D'fhógair sé nach raibh sé féin agus [[Foras na Gaeilge]] ar aon intinn faoi choinníollacha conartha nua.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Foinse newspaper to close over funding|url=https://www.rte.ie/news/2009/0625/118867-foinse/|date=2009-06-25|language=en|author=RTÉ News}}</ref><ref>BBC, {{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/northern_ireland/8120355.stm|teideal=Irish language paper closes|dáta=2009-06-26|language=en-GB|dátarochtana=2024-05-02}}</ref> :“Nuair a fógraíodh an conradh nua i mí Mhárta na bliana seo rinne Foinse iarratas le go bhféadfaí 160,000 cóip a dháileadh sa tseachtain in áit timpeall 5,000. Níor ghlac an Foras leis an bplean gnó seo agus thairg siad conradh ceithre bliana do Foinse bunaithe ar an struchtúr dáileacháin a bhí ann go dtí sin. Ní raibh Foinse ábalta riachtanais an chonartha nua a chomhlíonadh".<ref>{{Lua idirlín|url=https://accounts.google.com/v3/signin/identifier?continue=https%3A%2F%2Fwww.blogger.com%2Fblogin.g%3FblogspotURL%3Dhttp%3A%2F%2Fandrumamornuacht.blogspot.com%2F2009%2F06%2Fraiteas-o-moinear-teoranta.html%26type%3Dblog%26zx%3Dwsb6j2jsu66m&hl=en-US&ifkv=AVQVeyyxqyuHt21wYOpa9fqCoXGX8P-b2_AiP39UHpLDYSqN80mi_9ZF5dPve2hiR9OWYaC_KRxKIQ&passive=true&service=blogger&flowName=WebLiteSignIn&flowEntry=ServiceLogin&dsh=S-1660526546%3A1698181489745766|teideal=Blogger|údar=andrumamornuacht.blogspot.com|work=accounts.google.com|dátarochtana=2023-10-24}}</ref> === Dáileoir nua === Tosaíodh á foilsiú arís sa bhliain 2009 agus gan baint ag Foras na Gaeilge le cúrsaí dáileacháin.<ref>{http://www.foinse.ie/english-irish-language-newspaper-news-ireland/about-foinseie-irish-language-newspaper {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140410181620/http://www.foinse.ie/english-irish-language-newspaper-news-ireland/about-foinseie-irish-language-newspaper |date=2014-04-10 }}</ref> Bhí sí á scaipeadh saor in aisce leis an ''[[Irish Independent]]''.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.foinse.ie/|teideal=Suíomh ar 6 MF 2013|údar=foinse.ie|dáta=2013-09-06|work=web.archive.org|dátarochtana=2024-05-02|archivedate=2013-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130906145924/http://www.foinse.ie/}}</ref> I Mí Meán Fómhair 2013 d'fhógair an foilsitheoir [[Móinéar Teo.]] nach mbeadh fáil ar an leagan clóbhuailte i ndiaidh na míosa sin.<ref>'Deireadh ré don nuachtán Foinse,' Gaelport.ie, 10 Meán Fómhair 2013: http://www.gaelport.com/nuacht/Deireadh-re-do-Foinse/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150620003419/http://www.gaelport.com/nuacht/Deireadh-re-do-Foinse/|date=2015-06-20}}.</ref> Dúradh, áfach, go leanfadh Foinse uirthi ag soláthar ábhair ar líne, rud nár tharla. Seoladh [[Tuairisc.ie]] bliain ina dhiaidh sin, ar [[9 Deireadh Fómhair]] [[2014]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/tuarascail/goan-wonders-what-kenny-s-linguistic-legacy-will-be-1.1957881|teideal=Goan wonders what Kenny’s linguistic ‘legacy’ will be|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2022-12-09}}</ref> == Féach freisin == * [[Seachtain (nuachtán)|''Seachtain'']] * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' * [[An Páipéar (nuachtán)|''An Páipéar'']] * ''[[Tuairisc.ie]]'' * [[Lá Nua|''Lá'']] (nuachtán lonnaithe i mBéal Feirste) == Naisc sheachtracha == * [https://web.archive.org/web/20171115022636/http://www.foinse.ie/index.php Suíomh gréasáin (Internet Archive)] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Trá Lí]] atuexzcos3po861m97natdbohks5d0w 0 4209 1268579 1221315 2025-06-03T23:25:33Z Alison 570 /* Eachtraí */ Tubaiste staid Heysel 1268579 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bliain}} == Eachtraí == * [[1 Eanáir]] – Rinneadh an chéad ghlao [[fón póca]]. * [[20 Eanáir]] – Thóg [[Ronald Reagan]] a mhionn dona dhara téarma mar uachtarán [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|SAM]]. * [[19 Feabhra]] – Craoladh ''Eastenders'', sobaldráma [[An Ríocht Aontaithe|Briotanach]], den chéad uair. * [[11 Márta]] – Rinneadh [[Mikhail Gorbachev]] rúnaí ginearálta den [[Páirtí Cumannach Soivéideach|Pháirtí Cumannach Soivéideach]]. * [[15 Aibreán]] – Cuireadh deireadh leis an gcosc ar phósta idirchine san [[Afraic Theas]]. * [[16 Bealtaine]] – D'fhógair eolaithe Briotanacha fionnachtain an Pholl Ózóin san [[Antartaice]]. * [[29 Bealtaine]] – Tharla [[Tubaiste staid Heysel]], an [[an Bheilg|Bheilg]] inar maraíodh 39 lucht leanúna sacair agus gortaíodh na céadta níos mó. * [[2 Meitheamh]] – Cuireadh cosc ar chlubanna [[Sacar|sacair]] ón m[[An Bhreatain|Breatain]] imirt san [[An Eoraip|Eoraip]], tar éis Tubaiste Heysel. * [[13 Iúil]] – Ardaíodh [[GBP£]]50 milliúin le [[Live Aid]] don ghorta [[An Aetóip|san Aetóip]]. [[Íomhá:NASA and NOAA Announce Ozone Hole is a Double Record Breaker.png|mion|215|dheis|Bealtaine, 1985: An Poll Ózóin timpeall an Mhol Theas cláraithe ag eolaithe den chéad uair.]] == Breitheanna == * [[4 Eanáir]] — [[Finian Hanley]], imreoir peil Ghaelach * [[6 Eanáir]] — [[Ben Haenow]], amhránaí Briotanach * [[7 Eanáir]] — [[Lewis Hamilton]], Tiománaí Foirmle a hAon * [[16 Eanáir]] — [[Pablo Zabaleta]], imreoir sacair Airgintíneach * [[21 Eanáir]] — [[Artur Beterbiev]], dornálaí Rúiseach * [[22 Eanáir]] — [[Mohamed Sissoko]], imreoir sacair Mailíoch * [[28 Eanáir]] — [[J. Cole]], rapálaí agus léiritheoir ceoil Meiriceánach * [[29 Eanáir]] — [[Isabel Lucas]], ban-aisteoir Astrálach * [[31 Eanáir]] — [[Séamas Mac Giolla Phádraig]], iománaí Éireannach * [[5 Feabhra]] — [[Cristiano Ronaldo]], peileadóir [[An Bhrasaíl|Brasaíleach]] * [[6 Feabhra]] — [[Seán Tennyson]], iománaí Éireannach * [[11 Feabhra]] — [[Julio Cesar Chavez, Jr.]], dornálaí Meicsiceach * [[24 Feabhra]] — [[Louise O'Neill]], scríbhneoir Éireannach * [[28 Feabhra]] — [[Carla Lockhart]], polaiteoir i dTuaisceart Éireann * [[28 Feabhra]] — [[Jelena Janković]], imreoir leadóige Seirbiach * [[28 Feabhra]] — [[Micheál Ó Fionnalaigh]], iománaí Éireannach * [[3 Márta]] — [[Sammy Morrow]], imreoir sacair Éireannach Tuaisceartach * [[5 Márta]] — [[David Marshall]], imreoir sacair Albanach * [[10 Márta]] — [[Lassana Diarra]], imreoir sacair Francach * [[21 Márta]] — [[Adrian Peterson]], peileadóir Meiriceánach * [[23 Márta]] — [[Bethanie Mattek-Sands]], imreoir leadóige Meiriceánach * [[23 Márta]] — [[Stevie McCrorie]], amhránaí Albanach * [[26 Márta]] — [[Keira Knightley]], aisteoir Sasanach * [[28 Márta]] — [[Stan Wawrinka]], imreoir leadóige Eilvéiseach * [[3 Aibreán]] — [[Leona Lewis]], amhránaí agus cumadóir ceoil Sasanach * [[4 Aibreán]] — [[Dudi Sela]], imreoir leadóige * [[7 Aibreán]] — [[Humza Yousaf]], polaiteoir Albanach * [[10 Aibreán]] — [[Willo Flood]], peileadóir Éireannach * [[17 Aibreán]] — [[Jo-Wilfried Tsonga]], imreoir leadóige Francach * [[18 Aibreán]] — [[Łukasz Fabiański]], imreoir sacair Polannach * [[26 Aibreán]] — [[John Isner]], imreoir leadóige Meiriceánach * [[27 Aibreán]] — [[Horacio Zeballos]], imreoir leadóige Airgintíneach * [[30 Aibreán]] — [[Gal Gadot]], aisteoir agus mainicín Iosraelach * [[2 Bealtaine]] — [[Lily Allen]], ealaíontóir ceol taifeadadh agus aisteoir Sasanach * [[3 Bealtaine]] — [[Agus (imreoir sacair)|Agus]], imreoir sacair Spáinneach * [[4 Bealtaine]] — [[Elly Schlein]], polaiteoir Iodálach * [[4 Bealtaine]] — [[Laura Whitmore]], láithreoir teilifíse Éireannach * [[23 Bealtaine]] — [[Teymuraz Gabashvili]], imreoir leadóige Rúiseach * [[28 Bealtaine]] — [[Niall Ó Donnghaile]], polaiteoir Éireannach * [[4 Meitheamh]] — [[Alan Ó Nualláin]], iománaí Éireannach * [[6 Meitheamh]] — [[Sebastian Larsson]], imreoir sacair Sualannach * [[10 Meitheamh]] — [[Kaia Kanepi]], imreoir leadóige Eastónach * [[15 Meitheamh]] — [[Nadine Coyle]], amhránaí popcheol Éireannach * [[17 Meitheamh]] — [[Marcos Baghdatis]], imreoir leadóige Cipireach * [[19 Meitheamh]] — [[Pádraig Ó Dónalláin]], iománaí Éireannach * [[21 Meitheamh]] — [[Lana Del Rey]], Amhránaí Meiriceánach * [[27 Meitheamh]] — [[Nico Rosberg]], Tiománaí Gearmánach Foirmle a hAon * [[27 Meitheamh]] — [[Svetlana Kuznetsova]], imreoir leadóige Rúiseach * [[30 Meitheamh]] — [[Michael Phelps]], snámhóir Meiriceánach * [[2 Iúil]] — [[Ashley Tisdale]], aisteoir agus amhránaí Meiriceánach * [[2 Iúil]] — [[Katie Taylor]], dornálaí agus imreoir sacair Éireannach * [[5 Iúil]] — [[Megan Rapinoe]], imreoir sacair Meiriceánach * [[11 Iúil]] — [[Jonathan Sexton]], imreoir rugbaí Éireannach * [[22 Iúil]] — [[Breandán de Buigléir|Breandán Dé Buigléir]], iománaí Éireannach * [[22 Iúil]] — [[Ryan Dolan]], amhránaí Éireannach * [[24 Iúil]] — [[Lukáš Rosol]], imreoir leadóige * [[5 Lúnasa]] — [[Salomon Kalou]], imreoir sacair as an gCósta Eabhair * [[10 Lúnasa]] — [[Roy O'Donovan]], peileadóir * [[14 Lúnasa]] — [[Ashlynn Brooke]], ban-aisteoir pornagrafach Meiriceánach * [[21 Lúnasa]] — [[Nicolás Almagro]], imreoir leadóige Spáinneach * [[25 Lúnasa]] — [[Bryan Sheehan]], imreoir peil Ghaelach * [[31 Lúnasa]] — [[Mohammad bin Salman]], Rídhamhna an Araib Shádach * [[9 Meán Fómhair]] — [[Luka Modrić]], imreoir sacair Crótach * [[17 Meán Fómhair]] — [[Tomáš Berdych]], imreoir leadóige Seiceach * [[20 Meán Fómhair]] — [[Daithí Mac Braoin]], iománaí Éireannach * [[24 Meán Fómhair]] — [[Eoghan Ó Gadhra]], imreoir peil Ghaelach * [[5 Deireadh Fómhair]] — [[Nicola Roberts]], amhránaí Sasanach * [[8 Deireadh Fómhair]] — [[Bruno Mars]], amhránaí Meiriceánach * [[10 Deireadh Fómhair]] — [[Marina and the Diamonds|Marina Diamandis]], amhránaí Breatnach * [[11 Deireadh Fómhair]] — [[Mark Vaughan]], imreoir peil Ghaelach * [[22 Deireadh Fómhair]] — [[Deontay Wilder]], dornálaí Meiriceánach * [[22 Deireadh Fómhair]] — [[Shahnez Boushaki]], cispheileadóir Ailgéarach * [[23 Deireadh Fómhair]] — [[Masiela Lusha]], ban-aisteoir, scríbhneoir, agus údar Meiriceánach * [[24 Deireadh Fómhair]] — [[Wayne Rooney]], imreoir sacair Sasanach * [[13 Samhain]] — [[Niall Mac Aoidh]], imreoir peil Ghaelach * [[13 Samhain]] — [[Níall Mac Aoidh]], imreoir peil Ghaelach * [[15 Samhain]] — [[Nick Fradiani]], amhránaí Meiriceánach * [[21 Samhain]] — [[Carly Rae Jepsen]], amhránaí [[Ceanada]] * [[22 Samhain]] — [[Mandy Minella]], imreoir leadóige Lucsamburgach * [[3 Nollaig]] — [[Amanda Seyfried]], ban-aisteoir agus mainicín Meiriceánach * [[4 Nollaig]] — [[Risteard de Paor]], iománaí Éireannach * [[6 Nollaig]] — [[Neale Richmond]], polaiteoir Éireannach * [[20 Nollaig]] — [[Stephen Walsh]], iománaí Éireannach * [[27 Nollaig]] — [[Matt Edmondson]], láithreoir teilifíse Sasanach == Básanna == * [[10 Eanáir]] — [[Mary Kenneth Keller]], bean rialta Chaitliceach Rómhánach Meiriceánach * [[18 Eanáir]] — [[Wilfrid Brambell]], aisteoir Éireannach * [[25 Eanáir]] — [[Ilias Iliou]], dlíodóir agus polaiteoir Gréagach * [[12 Feabhra]] — [[Nicholas Colasanto]], aisteoir * [[20 Feabhra]] — [[Clarence Nash]], aisteoir Meiriceánach * [[25 Feabhra]] — [[Tennessee Williams]], drámadóir Meiriceánach * [[3 Márta]] — [[Noel Purcell]], aisteoir Éireannach (r. [[1900]]) * [[10 Márta]] — [[Konstantin Chernenko]], polaiteoir [[Aontas Sóivéadach|Sóivéadach]] (r. [[1885]]) * [[21 Márta]] — [[Michael Redgrave]], aisteoir Sasanach * [[11 Aibreán]] — [[Enver Hoxha]], deachtóir [[An Albáin|Albánach]] (r. [[1908]]) * [[19 Bealtaine]] — [[Tapio Wirkkala]], dearthóir earraí gloine is adhmad, dealbhóir [[Fionlannach]] * [[4 Meitheamh]] — [[Diarmaid Ó Súilleabháin]], 53, scríbhneoir Éireannach agus poblachtánach (r. [[1932]]) * [[13 Meitheamh]] — [[Vasily Arkhipov (ginearál)|Vasily Arkhipov]], ginearál Sóivéadach * [[29 Meitheamh]] — [[Máire Ní Scolaí]], amhránaí [[Éire]]annach (r. [[1909]]) * [[16 Iúil]] — [[Heinrich Böll]], scríbhneoir [[An Ghearmáin|Gearmánach]] (r. [[1917]]) * [[30 Iúil]] — [[Julia Robinson]], matamaiticeoir * [[8 Lúnasa]] — [[Leo Weisgerber]], teangeolaí Gearmánach * [[8 Lúnasa]] — [[Louise Brooks]], ban-aisteoir Meiriceánach * [[14 Lúnasa]] — [[Gale Sondergaard]], ban-aisteoir Meiriceánach * [[20 Lúnasa]] — [[Thomas Wall]], leabhareolaí Éireannach * [[26 Lúnasa]] — [[Síle Ní Chéileachair]], údar Éireannach * [[31 Lúnasa]] — [[Frank Macfarlane Burnet]], imdhíoneolaí [[An Astráil|Astrálach]] (r. [[1899]]) * [[8 Meán Fómhair]] — [[John Franklin Enders]], taighdeoir leighis Meiriceánach * [[9 Meán Fómhair]] — [[Patrick Burke (Baile Átha Cliath)|Patrick Burke]], polaiteoir Éireannach * [[10 Meán Fómhair]] — [[Jock Stein]], imreoir sacair agus bainisteoir Albanach * [[27 Meán Fómhair]] — [[Lloyd Nolan]], aisteoir Meiriceánach * [[30 Meán Fómhair]] — [[Charles Francis Richter]], seismeolaí Meiriceánach (r. [[1900]]) * [[30 Meán Fómhair]] — [[Paul Berlenbach]], dornálaí Meiriceánach * [[30 Meán Fómhair]] — [[Simone Signoret]], ban-aisteoir Francach * [[10 Deireadh Fómhair]] — [[Orson Welles]], aisteoir agus scannánóir Meiriceánach (r. [[1915]]) * [[10 Deireadh Fómhair]] — [[Yul Brynner]], aisteoir Meiriceánach * [[16 Deireadh Fómhair]] — [[Margaret Michaelis-Sachs]], grianghrafadóir Astrálach * [[19 Deireadh Fómhair]] — [[Anton Christoforidis]], dornálaí Gréagach * [[24 Deireadh Fómhair]] — [[László Biró]], ceapadóir [[An Ungáir|Ungárach]]-[[An Airgintín|Airgintíneach]] (r. [[1899]]) * [[4 Samhain]] — [[Cus D'Amato]], traenálaí dornálaíochta Meiriceánach * [[10 Samhain]] — [[John Moher]], polaiteoir Éireannach * [[19 Samhain]] — [[Stepin Fetchit]], aisteoir Meiriceánach * [[27 Samhain]] — [[Fernand Braudel]], staraí Francach * [[7 Nollaig]] — [[Robert Graves]], úrscéalaí [[Sasana]]ch (r. [[1895]]) * [[8 Nollaig]] — [[Johnny Wilson]], dornálaí Meiriceánach * [[25 Nollaig]] — [[Patrick Teehan]], polaiteoir Éireannach == Teilifís == {{Príomhalt|1985 sa teilifís}} == Scannáin == {{Príomhalt|1985 sa scannán}} == Duaiseanna Nobel == * [[Fisic]] - [[Klaus von Klitzing]] * [[Ceimic]] - [[Herbert A. Hauptman]], [[Jerome Karle]] * [[Leigheas]] - [[Michael S. Brown]], [[Joseph L. Goldstein]] * [[Litríocht]] - [[Claude Simon]] * [[Síocháin]] - [[International Physicians for the Prevention of Nuclear War]] [[Catagóir:Blianta]] 0ulqx9vvfy81l9xh4h977rs3ion7nin 0 4470 1268789 1226635 2025-06-05T15:54:40Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268789 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Sráidbhaile i g[[Contae na Gaillimhe]] is ea '''Creachmhaoil'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/19774|title=Creachmhaoil/Craughwell {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref>, ainm a úsáidtear mar shloinne freisin (''Craughwell'' nó ''Crockwell'' i mBéarla). Is dócha nár fhág mórán daoine an ceantar go dtí an chuid dheireanach den [[19ú haois]], ach anois tá an sloinne le fáil i d[[Talamh an Éisc]], i m[[Beirmiúda]], i Meiriceá agus in áiteanna eile. Níl deoch in easnamh ar Chreachmhaoil - tá trí theach tábhairne ann, in éineacht le stáisiún póilíneachta, le hoifig an phoist agus le roinnt siopaí agus eile. Deirtear gur líonmhaire amach na fir ná na mná. [[File:Raiftearaí.jpg|thumb|upright|Dealbh [[Antoine Raiftearaí|Raiftearaí]] i gCreachmhaoil]] Tá baint ag an áit leis an bhfile [[Antoine Raiftearaí|Raifteirí]] (cé gur i gContae Mhaigh Eo a rugadh é) agus leis an m[[Lady Gregory|Banuasal Augusta Gregory]], agus tá a ndealbha le feiceáil ann. Bhí an Ghaeilge láidir sa cheantar roimh an Drochshaol, agus bhí sí le cloisteáil fós i ndeireadh an 19ú haois, rud a lig do na bailitheoirí amhráin na ndaoine a bhreacadh síos, agus amhráin Raifteirí san áireamh. :''Anois teacht an Earraigh :''beidh an lá ag dul 'un síneadh, :''Is tar éis na féil' Bríde :''ardóidh mé mo sheol. :''Ó chuir mé i mo cheann é :''ní chónóidh mé choíche :''Go seasfaidh mé síos :''i lár Chontae Mhaigh Eo. == Seanreiligí == Is iad Cill Órtha agus Cill Ó gCillín seanreiligí pharóiste Chreachmhaoile agus an Bhaile Mheánaigh. Tá baint ag an gcuid is luaithe de shéipéal Chill Órtha leis an 15ú haois, ach tá fianaise ann go raibh an séipéal á thógáil agus á dheisiú chomh luath leis an 12ú haois, agus is é an scéal céanna ag séipéal Chill Ó gCillín é. An bhliain 1619 a luaitear leis an leac is luaithe a fuarthas i reilig Chill Órtha, agus an bhliain 1654 i gcás reilig Chill Ó gCillín. == Spórt == Tá ainm na lúthchleasaíochta ar Chreachmhaoil, agus bíonn a cuid lúthchleasaithe le fáil ag gach leibhéal, idir áitiúil, réigiúnach agus náisiúnta. ==Tagairtí== {{reflist}} == Naisc Sheachtracha == * [http://craughwell.ws/ Craughwell Family Website] * [http://www.pasthomes.com/showproductdetails.php Léarscáil Chreachmhaoile timpeall 1840]{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.craughwellac.com/ Club lúthchleasaíochta] * [http://www.historyfromheadstones.com/index.php?id=994/ Staidéar seandálaíoch ar leaca tuama na paróiste] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305011733/http://www.historyfromheadstones.com/index.php?id=994/ |date=2016-03-05 }} [[Catagóir:Bailte i gContae na Gaillimhe]] n17a8s6vjnsr5x1y9y98s87g6pjaao9 0 5770 1268580 1267994 2025-06-03T23:25:49Z Alison 570 /* Tarluithe eile */ Tubaiste staid Heysel 1268580 wikitext text/x-wiki {{Bealtaine}} Is é an '''31 Bealtaine''' an 151ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 152ú lá i mbliain bhisigh. Tá 214 lá fágtha sa bhliain. == Féilte == * [[Lá Domhanda Saor ó Thobac]] == Daoine a rugadh ar an lá seo == * [[1527]] — [[Pilib II na Spáinne]], Rí na Spáinne, an Phortaingéil, Napoli agus an tSicilsa sa 16ú haois; Consort rí Shasana * [[1688]] — [[Alexander Pope]], file Sasanach * [[1744]] — [[Richard Lovell Edgeworth]], polaiteoir Angla-Éireannach (b. [[1817]]) * [[1819]] — [[Walt Whitman]], file Meiriceánach (b.[[1892]]) * [[1857]] — [[Pápa Pius XI]], pápa (b.[[1939]]) * [[1877]] — [[Gabrielle Renaudot|Gabrielle Renaudot Flammarion]], réalteolaí Francach (b. [[1962]]) * [[1883]] — [[Seán Gibbons]], polaiteoir Éireannach (b. [[1952]]) * [[1887]] — [[Saint-John Perse]], File agus taidhleoir Francach (b. [[1975]]) * [[1894]] — [[Fred Allen]], fuirseoir Meiriceánach (b. [[1956]]) * [[1908]] — [[Don Ameche]], aisteoir Meiriceánach (b. [[1993]]) * [[1922]] — [[Denholm Elliott]], aisteoir (b. [[1992]]) * [[1930]] — [[Clint Eastwood]], scannánóir * [[1931]] — [[John Robert Schrieffer]], fisiceoir Meiriceánach (b. [[2019]]) * [[1937]] — [[Mary O'Rourke|Máire Uí Ruairc]], polaiteoir * [[1938]] — [[John Prescott]], Polaiteoir de chuid Pháirtí an Lucht Oibre sa Ríocht Aontaithe * [[1941]] — [[Louis J. Ignarro]], Cógaseolaí * [[1948]] — [[John Bonham]], ceoltóir le [[Led Zeppelin]] (b.[[1980]]) * [[1948]] — [[Lynda Bellingham]], ban-aisteoir Briotanach (b. [[2014]]) * [[1955]] — [[Joe Longthorne]], amhránaí Sasanach (b. [[2019]]) * [[1955]] — [[Tommy Emmanuel]], giotáraí * [[1963]] — [[Viktor Orbán]], príomh-aire an Ungáir * [[1973]] — [[Natalia Koroleva]], amhránaí Rúiseach * [[1976]] — [[Colin Farrell]], aisteoir * [[1996]] — [[Normani Kordei]], amhránaí Meiriceánach * [[2001]] — [[Iga Świątek]], imreoir leadóige Polannach == Daoine a fuair bás ar an lá seo == * [[1085]] — [[Pápa Gréagóir VII]], Pápa ó 1073 go 1085 (r ~1015) * [[1224]] — [[Cathal Crobhdhearg Ua Conchobhair|Cathal Crobhdhearg Ó Conchúir]], Rí Chonnacht (r. [[1153]]) * [[1524]] — [[Thomas Howard, 2ú Diúc Norfolk]], uasal Briotanach (r. [[1443]]) * [[1809]] — [[Franz Joseph Haydn]], cumadóir Ostarach (r. [[1732]]) * [[1922]] — [[Joseph McGuinness]], polaiteoir Éireannach (r. [[1875]]) * [[1972]] — [[Alexander McCabe]], polaiteoir Éireannach (r. [[1886]]) * [[1976]] — [[Jacques Monod]], bitheolaí Francach (r. [[1910]]) * [[1983]] — [[Jack Dempsey]], Dornálaí Gael-Mheiriceánach (r. [[1919]]) * [[1997]] — [[Lionel Booth]], polaiteoir Éireannach (r. [[1914]]) * [[2000]] — [[Tito Puente]], ceoltóir (r.[[1923]]) * [[2006]] — [[Raymond Óg Davis]], Ceimicí (r. [[1914]]) * [[2014]] — [[Joseph Dowling]], polaiteoir Éireannach (r. [[1922]]) == Tarluithe eile == * [[1941]] - Buamáladh [[Baile Átha Cliath]] leis an [[Luftwaffe]]. * [[1973]] - Vótáil [[Seanad Stáit Aontaithe Mheiriceá]] gan maoiniú a chur ar fáil do bhuamáil [[An Chambóid|na Cambóidé]]. * [[1985]] - Chuir [[Cumann Sacair Shasana]] cosc ar chlub [[sacar]] imirt ar an [[An Eoraip|Mór-roinn]] de bharr [[tubaiste staid Heysel]]. * [[1998]] - D'fhág [[Geri Halliwell]] slán leis an mbanna ceoil, an [[Spice Girls]]. [[Catagóir:Dátaí|0531]] [[Catagóir:Míonna|Bealtaine, 31]] 49cp810bsujoy0g53xuwxq2sawgrg7e 0 5853 1268837 1229949 2025-06-06T08:37:40Z Conradder 34685 /* Tarluithe eile */ 1268837 wikitext text/x-wiki {{Meitheamh}} Is é an '''6 Meitheamh''' an 157ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 158ú lá i mbliain bhisigh. Tá 208 lá fágtha sa bhliain. == Féilte == * [[An tSualainn]] - Féile Náisiúnta (''Sveriges nationaldag'' nó ''svenska flaggans dag'') == Daoine a rugadh ar an lá seo == * [[1265]] — [[Dante Alighieri]], file, scríbhneoir, agus fealsamh as Flórans (b. [[1321]]) * [[1599]] — [[Diego Velázquez]], péintéir (b.[[1660]]) * [[1606]] — [[Pierre Corneille]], drámadóir (b.[[1684]]) * [[1687]] — [[Giambattista Pittoni]], péintéir Iodálach (b. [[1767]]) * [[1799]] — [[Alexander Pushkin]], file Rúiseach (b. [[1837]]) * [[1850]] — [[Karl Ferdinand Braun]], Fisiceoir (b. [[1918]]) * [[1868]] — [[Robert Falcon Scott]], taiscéalaí Sasanach (b. [[1912]]) * [[1875]] — [[Thomas Mann]], scríbhneoir (b.[[1955]]) * [[1880]] — [[Liam Tomás Mac Cosgair]], céad Uachtarán an Choiste Feidhmeannaigh i Saorstát Éireann (b.[[1965]]) * [[1894]] — [[Harry Greb]], dornálaí Meiriceánach (b. [[1926]]) * [[1900]] — [[Pádraig Mac Gréine]], múinteoir agus bailitheoir béaloidis Éireannach (B. [[2007]]) * [[1918]] — [[Kenneth Connor]], aisteoir Sasanach (b. [[1993]]) * [[1933]] — [[Heinrich Rohrer]], Fisiceoir (b. [[2013]]) * [[1934]] — [[Albert II na mBeilgeach]], séú rí na mBeilgeach * [[1943]] — [[Richard Smalley]], Ceimicí (b. [[2005]]) * [[1947]] — [[David Blunkett]], Polaiteoir de chuid Pháirtí an Lucht Oibre sa Ríocht Aontaithe * [[1951]] — [[Tadhg Ó Dúshláine]], file agus scoláire Éireannach * [[1956]] — [[Björn Borg]], imreoir leadóige * [[1966]] — [[Maselino Masoe]], dornálaí Samóch * [[1967]] — [[Paul Giamatti]], aisteoir Meiriceánach * [[1967]] — [[Tristan Gemmill]], aisteoir Sasanach * [[1970]] — [[Montell Griffin]], dornálaí Meiriceánach * [[1980]] — [[Colin Moran]], imreoir peil Ghaelach * [[1985]] — [[Sebastian Larsson]], imreoir sacair Sualannach == Daoine a fuair bás ar an lá seo == * [[1820]] — [[Henry Grattan]], 74, polaiteoir (r. [[1746]]) * [[1832]] — [[Jeremy Bentham]], 84, fealsamh (r. [[1748]]) * [[1870]] — [[Ferdinand Petrovich von Wrangel]], taiscéalaí Rúiseach (r. [[1994]]) * [[1936]] — [[Éamonn Ó Dúgáin]], polaiteoir agus dlíodóir Éireannach (r. [[1874]]) * [[1944]] — [[Paul Cornu]], innealtóir Francach (r. [[1881]]) * [[1961]] — [[Carl Jung]], 86, síciatraí (r. [[1875]]) * [[1968]] — [[Robert F. Kennedy]], 42, polaiteoir (r. [[1925]]) * [[1974]] — [[Blanche Yurka]], ban-aisteoir Meiriceánach (r. [[1887]]) * [[1982]] — [[Caitlín Maude]], 42, scríbhneoir, file, aisteoir agus gníomhaíoch Gaeilge (r. [[1941]]) * [[1996]] — [[George Davis Snell]], Géineolaí (r. [[1903]]) * [[2005]] — [[Anne Bancroft]], 73, ban-aisteoir (r. [[1931]]) * [[2009]] — [[Jean Dausset]], imdhíoneolaí Francach (r. [[1916]]) * [[2011]] — [[Declan Costello]], dlí-eolaí agus polaiteoir Éireannach (r. [[1926]]) == Tarluithe eile == * [[1844]] - Bunaíodh [[CCFÓ]] i [[Londain]] * [[1859]] - Bunaíodh [[Tír na Banríona]] * [[1925]] - Bunaíodh [[Chrysler]] * [[1944]] - [[D_Day|D Day]] nó Lá L nó ''Oibríocht Neiptiúin'': Tháinig 24,000 saighdiúirí i dtír sa [[An Fhrainc|Fhrainc]] chun troid in aghaidh [[An Ghearmáin|na Gearmáine]]. * [[1968]] - Feallmharaíodh an [[Seanad Stáit Aontaithe Mheiriceá|seanadóir]] [[Robert F. Kennedy|Robert Kennedy]] i g[[California]]. * [[1984]] - Maraíodh 300 duine nuair a rinne trúpaí [[An India|India]] ruathair ar an d[[Teampall Órga]] in [[Amritsar]] a bhí faoi chois ag [[Saíceachas|Saícigh]]. * [[2023]] - [[Ionradh na Rúise ar an Úcráin|Cogadh Rúiseach-Úcránach]]: [[Bearnú damba Kakhovka|scriosadh an damba Kakhovka]] [[Catagóir:Dátaí|0606]] [[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 06]] s18gj0aa7ujiuzt2m1654oihz6o9a1l 0 5929 1268522 1236009 2025-06-03T08:37:51Z Conradder 34685 /* Daoine a rugadh ar an lá seo */ 1268522 wikitext text/x-wiki {{Meitheamh}} Is é an '''[[3 Meitheamh]]''' an 154ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 155ú lá i mbliain bhisigh. Tá 211 lá fágtha sa bhliain. == Féilte == * [[An Rúis]] - Vladimirskaya == Daoine a rugadh ar an lá seo == * [[1544]] — [[William Gilbert]], lia is fisiceoir Sasanach (b. [[1603]]) * [[1726]] — [[James Hutton]], geolaí Albanach (b. [[1797]]) * [[1761]] — [[Henry Shrapnel]], ginearál Briotanach (b. [[1842]]) * [[1808]] — [[Jefferson Davis]], Uachtarán an Stáit Chónaidhmthe (b. [[1889]]) * [[1820]] — [[Mabel Sharman Crawford]], eachtránaí agus scríbhneoir Éireannach (b. [[1912]]) * [[1843]] — [[Frederik VIII na Danmhairge|Frederik VIII]], rí na Danmhairge (b.[[1912]]) * [[1853]] — [[William Matthew Flinders Petrie]], Éigipteolaí Briotanach (b. [[1942]]) * [[1865]] — [[Seoirse V na Ríochta Aontaithe|Seoirse V]], rí na Ríochta Aontaithe (b.[[1936]]) * [[1877]] — [[Raoul Dufy]], ealaíontóir Francach (b. [[1953]]) * [[1878]] — [[Sinéad de Valera]], bean chéile [[Eamon de Valera|Éamoinn de Valera]] (b.[[1975]]) * [[1885]] — [[Yakov Sverdlov]], polaiteoir Sóivéadach (b. [[1919]]) * [[1899]] — [[D. A. Binchy]], scoláire Éireannach (b. [[1989]]) * [[1899]] — [[Georg von Békésy]], fisiceoir Ungárach (b. [[1972]]) * [[1906]] — [[Josephine Baker]], ban-aisteoir agus amhránaí Francach a rugadh i Meiriceá (b. [[1975]]) * [[1910]] — [[Paulette Goddard]], ban-aisteoir Meiriceánach (b. [[1990]]) * [[1925]] — [[Tony Curtis]], aisteoir scannán Meiriceánach (b. [[2010]]) * [[1926]] — [[Allen Ginsberg]], file Meiriceánach (b. [[1997]]) * [[1931]] — [[Raúl Castro]], Uachtarán ar Chúba * [[1942]] — [[Curtis Mayfield]], amhránaí agus léiritheoir ceoil Meiriceánach (b. [[1999]]) * [[1946]] — [[Eddie Holman]], ceoltóir Meiriceánach * [[1949]] — [[David Evennett]], polaiteoir Briotanach * [[1964]] — [[Doro]], amhránaí Gearmánach * [[1967]] — [[Anderson Cooper]], iriseoir Meiriceánach * [[1972]] — [[Michela Murgia]], scríbhneoir Iodálach (b. [[2023]]) * [[1976]] — [[Paul Berry]], polaiteoir aontachtach * [[1980]] — [[Tamim bin Hamad Al Thani]], Éimír Stát Chatar * [[1983]] — [[Colm Cúipéir]], peileadóir * [[1986]] — [[Rafael Nadal]], imreoir leadóige Spáinneach * [[1987]] — [[Angela Crawley]], polaiteoir Albanach * [[1987]] — [[Michelle Keegan]], ban-aisteoir Briotanach * [[1998]] — [[Zayne Emory]], aisteoir == Daoine a fuair bás ar an lá seo == * [[1543]] — [[Nicolaus Copernicus]], matamaiticeoir agus réalteolaí Polannach (r. [[1473]]) * [[1657]] — [[William Harvey]], 79, lia (r.[[1578]]) * [[1875]] — [[Georges Bizet]], 36, cumadóir ceoil (r.[[1838]]) * [[1898]] — [[Samuel Plimsoll]], polaiteoir Briotanach (r. [[1824]]) * [[1899]] — [[Johann (Óg) Strauß]], cumadóir Ostarach (r. [[1825]]) * [[1924]] — [[Franz Kafka]], 40, scríbhneoir (r.[[1883]]) * [[1963]] — [[Pápa Eoin XXIII]], pápa (r.[[1881]]) * [[1964]] — [[Frans Eemil Sillanpää]], scríbhneoir Fionlannach (r. [[1888]]) * [[1966]] — [[Fionán Ó Loingsigh]], polaiteoir agus breitheamh Éireannach (r. [[1889]]) * [[1987]] — [[Jackie Fields]], dornálaí Meiriceánach (r. [[1908]]) * [[1994]] — [[Aída Cartagena Portalatín]], file as an bPoblacht Dhoiminiceach (r. [[1918]]) * [[2001]] — [[Anthony Quinn]], aisteoir Meicsiceach (r. [[1915]]) * [[2010]] — [[Rue McClanahan]], ban-aisteoir (r. [[1934]]) * [[2016]] — [[Muhammad Ali]], Dornálaí Meiriceánach (r. [[1942]]) == Tarluithe eile == * [[1937]] - Phós [[Diúc Windsor]], [[Éadbhard VIII na Ríochta Aontaithe|Éadbhard VIII]], a thug suas an choróin, [[Wallis Warfield Simpson]] sa [[An Fhrainc|Fhrainc]]. * [[1962]] - Bhásaigh 150 duine i dtimpiste eitleáin [[Air France]] ag [[Aerfort Orly]] i b[[Páras]]. * [[1991]] - Mharaigh saighdiúirí i d[[Tuaisceart Éireann]] triúr baill den [[An tIRA Sealadach|IRA]]. * [[2017]] - [[Ionsaí "Droichead Londan" 2017]]: maraíodh ochtar ar [[Droichead Londan|Dhroichead Londan]] nuair a thiomáin sceimhlitheoirí veain isteach i slua coisithe sular ionsaigh siad daoine le sceana sa cheantar [[Borough Market]]. [[Catagóir:Dátaí|0603]] [[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 03]] dpmvtw9h1x2zc6zowzikhia6sihsfx7 1268523 1268522 2025-06-03T08:49:15Z Conradder 34685 /* Tarluithe eile */ 1268523 wikitext text/x-wiki {{Meitheamh}} Is é an '''[[3 Meitheamh]]''' an 154ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 155ú lá i mbliain bhisigh. Tá 211 lá fágtha sa bhliain. == Féilte == * [[An Rúis]] - Vladimirskaya == Daoine a rugadh ar an lá seo == * [[1544]] — [[William Gilbert]], lia is fisiceoir Sasanach (b. [[1603]]) * [[1726]] — [[James Hutton]], geolaí Albanach (b. [[1797]]) * [[1761]] — [[Henry Shrapnel]], ginearál Briotanach (b. [[1842]]) * [[1808]] — [[Jefferson Davis]], Uachtarán an Stáit Chónaidhmthe (b. [[1889]]) * [[1820]] — [[Mabel Sharman Crawford]], eachtránaí agus scríbhneoir Éireannach (b. [[1912]]) * [[1843]] — [[Frederik VIII na Danmhairge|Frederik VIII]], rí na Danmhairge (b.[[1912]]) * [[1853]] — [[William Matthew Flinders Petrie]], Éigipteolaí Briotanach (b. [[1942]]) * [[1865]] — [[Seoirse V na Ríochta Aontaithe|Seoirse V]], rí na Ríochta Aontaithe (b.[[1936]]) * [[1877]] — [[Raoul Dufy]], ealaíontóir Francach (b. [[1953]]) * [[1878]] — [[Sinéad de Valera]], bean chéile [[Eamon de Valera|Éamoinn de Valera]] (b.[[1975]]) * [[1885]] — [[Yakov Sverdlov]], polaiteoir Sóivéadach (b. [[1919]]) * [[1899]] — [[D. A. Binchy]], scoláire Éireannach (b. [[1989]]) * [[1899]] — [[Georg von Békésy]], fisiceoir Ungárach (b. [[1972]]) * [[1906]] — [[Josephine Baker]], ban-aisteoir agus amhránaí Francach a rugadh i Meiriceá (b. [[1975]]) * [[1910]] — [[Paulette Goddard]], ban-aisteoir Meiriceánach (b. [[1990]]) * [[1925]] — [[Tony Curtis]], aisteoir scannán Meiriceánach (b. [[2010]]) * [[1926]] — [[Allen Ginsberg]], file Meiriceánach (b. [[1997]]) * [[1931]] — [[Raúl Castro]], Uachtarán ar Chúba * [[1942]] — [[Curtis Mayfield]], amhránaí agus léiritheoir ceoil Meiriceánach (b. [[1999]]) * [[1946]] — [[Eddie Holman]], ceoltóir Meiriceánach * [[1949]] — [[David Evennett]], polaiteoir Briotanach * [[1964]] — [[Doro]], amhránaí Gearmánach * [[1967]] — [[Anderson Cooper]], iriseoir Meiriceánach * [[1972]] — [[Michela Murgia]], scríbhneoir Iodálach (b. [[2023]]) * [[1976]] — [[Paul Berry]], polaiteoir aontachtach * [[1980]] — [[Tamim bin Hamad Al Thani]], Éimír Stát Chatar * [[1983]] — [[Colm Cúipéir]], peileadóir * [[1986]] — [[Rafael Nadal]], imreoir leadóige Spáinneach * [[1987]] — [[Angela Crawley]], polaiteoir Albanach * [[1987]] — [[Michelle Keegan]], ban-aisteoir Briotanach * [[1998]] — [[Zayne Emory]], aisteoir == Daoine a fuair bás ar an lá seo == * [[1543]] — [[Nicolaus Copernicus]], matamaiticeoir agus réalteolaí Polannach (r. [[1473]]) * [[1657]] — [[William Harvey]], 79, lia (r.[[1578]]) * [[1875]] — [[Georges Bizet]], 36, cumadóir ceoil (r.[[1838]]) * [[1898]] — [[Samuel Plimsoll]], polaiteoir Briotanach (r. [[1824]]) * [[1899]] — [[Johann (Óg) Strauß]], cumadóir Ostarach (r. [[1825]]) * [[1924]] — [[Franz Kafka]], 40, scríbhneoir (r.[[1883]]) * [[1963]] — [[Pápa Eoin XXIII]], pápa (r.[[1881]]) * [[1964]] — [[Frans Eemil Sillanpää]], scríbhneoir Fionlannach (r. [[1888]]) * [[1966]] — [[Fionán Ó Loingsigh]], polaiteoir agus breitheamh Éireannach (r. [[1889]]) * [[1987]] — [[Jackie Fields]], dornálaí Meiriceánach (r. [[1908]]) * [[1994]] — [[Aída Cartagena Portalatín]], file as an bPoblacht Dhoiminiceach (r. [[1918]]) * [[2001]] — [[Anthony Quinn]], aisteoir Meicsiceach (r. [[1915]]) * [[2010]] — [[Rue McClanahan]], ban-aisteoir (r. [[1934]]) * [[2016]] — [[Muhammad Ali]], Dornálaí Meiriceánach (r. [[1942]]) == Tarluithe eile == * [[1937]] - Phós [[Éadbhard VIII na Ríochta Aontaithe|Diúc Windsor, Éadbhard VIII]], a thug suas an choróin, [[Wallis Warfield Simpson]] sa [[An Fhrainc|Fhrainc]]. * [[1940]] - [[Cath na Fraince]]: bhuamáil an [[Luftwaffe]] [[Páras]]. * [[1962]] - Bhásaigh 150 duine i dtimpiste eitleáin [[Air France]] ag [[Aerfort Orly]] i b[[Páras]]. * [[1991]] - Mharaigh saighdiúirí i d[[Tuaisceart Éireann]] triúr baill den [[An tIRA Sealadach|IRA]]. * [[2006]] - Bhain [[Montainéagró]] neamhspleáchas amach ón [[an tSeirbia|tSeirbia]] * [[2017]] - [[Ionsaí "Droichead Londan" 2017]]: maraíodh ochtar ar [[Droichead Londan|Dhroichead Londan]] nuair a thiomáin sceimhlitheoirí veain isteach i slua coisithe sular ionsaigh siad daoine le sceana sa cheantar [[Borough Market]]. [[Catagóir:Dátaí|0603]] [[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 03]] pgdptxbcsxwpo3ztusfezvjeytkj9sk 0 6596 1268555 1186512 2025-06-03T22:04:18Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis agus mionathruithe eile 1268555 wikitext text/x-wiki {{glanadh}} {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is fásach mór te é '''an Sahára''' ([[An Araibis|Araibis]]: الصحراء الكبرى Aṣ-ṣaḥrāʾ al-Kubrā, "an fásach mór") atá suite sa chuid thuaidh de mhór-roinn na h[[An Afraic|Afraice]]. Síneann sé os cionn 5,000 km ó iarthar go hoirthir, ón [[An tAigéan Atlantach|Aigéan Atlantach]] go dtí [[An Mhuir Rua|an Mhuir Rua]], agus clúdaíonn sé níos mó ná 8.5 milliún km (nó beagnach 30% de dhromchla mhór-roinn na hAfraice), atá ar an bpíosa talún tirim is mó ar domhan. Is féidir an Sahára a leathnú níos faide ná an Mhuir Rua fiú, le tíreolaithe ag labhairt faoin "fásach mór an tSahára-na hAraibe" ([[An Fhraincis|Fraincís]]:''désert saharo-arabique''). Tríd is tríd, níos leithne, is éard atá sa Sahára an chuid thiar de thrasnán ollmhór tirim a shíneann ó bhruach Abhainn na Seineagáile go dtí [[An Mhongóil|an Mhongóil]]. An fásach te is mó ar domhan, roinneann sé an mhór-roinn ó thoir go hiarthar. Clúdaíonn sé limistéir ollmhóra agus leathnaíonn sé thar deich stát: [[An Ailgéir|an Ailgéir]], [[An Éigipt|an Éigipt]], [[Maracó]], [[An Libia|an Libia]], [[An Túinéis|an Túinéis]], [[An Mháratáin|an Mháratáin]], [[An Nígir|an Nígir]], [[Mailí]], [[Sead]], [[An tSúdáin|an tSúdáin]], chomh maith leis an Sahára Thiar. Ní chlúdaíonn an fásach gainimh ach 20% dá limistéar, is éard atá sa 80% eile ná dromchlaí creagacha agus carraigeacha dríodair ina ghné is suntasaí sa tírdhreachatá. Áirítear ar an limistéar geografach roinnt tírdhreacha agus aeráidí; tá gaineamhlaigh (Grand Erg Oirthearach agus Grand Erg Iartharach), sléibhte (Hoggar, Tassili n'Ajjer, Massif du Tibesti), hamadaí (ardchláir chreagacha chrua) agus fásaigh phábhálacha ar nós Tanezrouft. == Féach freisin == * [[Fairsingiú fásaigh]] * [[an Níl]] * [[An Mhagraib|An Magraib]] * [[An tSaiheil]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Sahara}} [[Catagóir:Sahára| ]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:An Afraic]] [[Catagóir:Fásaigh]] 7ek29odfw8taqb1wxfmktcalp6pc2jv 0 6622 1268808 1215261 2025-06-05T22:02:47Z TGcoa 21229 1268808 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine|nacionalitat=Éireannach}}Is é '''Paul David Hewson''' príomh[[amhránaí]] an bhanna [[rac-cheol|ceoil raic]], [[U2]]. Rugadh ar an [[10 Bealtaine]], [[1960]] i m[[Baile Átha Cliath]], [[Éire|Éirinn]] é. An leasainm atá air ná ''Bono Vox'', agus an t-ainm stáitse ná ''Bono''. Bhí sé ina bhall uair amháin den bhanna ceoil [[The Virgin Prunes]]. [[Íomhá:Bono_as_The_Fly_Cleveland_1992.jpg|clé|mion|"The Fly" , Cleveland, OH 26 Márta 1992, Zoo TV Tour]] [[Íomhá:Bono U2 at press conference 2000.jpeg|clé|mion|2000]] [[Íomhá:Bono at the 2009 Tribeca Film Festival.jpg|mion|Bono sa bhliain 2009.|clé]] [[Íomhá:Bono MSC 2017.jpg|mion|Bono, 2017, [[München]]|clé]] [[Íomhá:Bono_portrait_by_John_Hewson.png|clé|mion|Bono i g[[Cill Iníon Léinín]] sa bhliain 2022]] == Saol == Rugadh i mBaile Átha Cliath é. [[Caitliceachas|Caitliceach]] ab ea a athair agus ba [[Phrotastúnach]] í a mháthair. Tógadh é le [[creideamh]] láidir mar bhall d’[[Eaglais na hÉireann]] ach nuair a ceistíodh é faoina chreideamh, dúirt sé go raibh sé idir dhá chomhairle faoin gceist. Bhásaigh a mháthair nuair a bhí sé ceithre bliana déag d’aois. Chuaigh sé ar scoil i Scoil Chuimsitheach Shliabh an Teampaill. B’ansin a tugadh an leasainm ‘Bono Vox of O’Connell Street’ air. Ciallaíonn ‘Bono Vox’ de ghnáth 'an guth maith'. Is é Vox an t-ainmní agus Bono an cuspóir indíreach. === U2 === Sa bhliain [[1976]], d’fhreagair sé fógra a chuir a chomhscoláire [[Larry Mullen]] amach chun banna a chur le chéile. Rinne David Evans ([[The Edge]]), a dheartháir Dick Evans (a d’fhág an banna go gairid ina dhiaidh sin) agus [[Adam Clayton]] amhlaidh. Do mhúnlaigh an ceathrar a bhí fágtha an grúpa ''Feedback'' sular athraigh siad an t-ainm go ''The Hype'' agus, ar deireadh thiar thall, shocraigh siad ar an ainm U2. Ar dtús, sheinn Bono an giotár agus chum sé amhráin ach, de réir mar a tháinig feabhas ar The Edge mar ghiotáraí, ní dhearna Bono ach amhráin a chanadh ansin. === Cearta Sóisialta === Sa bhliain 1985 ghlac Bono páirt sa cheolchoirm ''[[Band Aid]]''. Chaith sé a lán ama ag iarraidh fiacha [[an Tríú Domhan]] a chur ar ceal. Bhunaigh sé an t-eagras DATA chun aird an domhain a dhíriú ar chruachás na [[Afraic|hAfraice]]. Chun é sin a chur í gcrích bhuail sé leis an tUachtarán [[George W. Bush]] agus ceannairí eiel. I Mí Iúil [[2005]], rinne Bono an iarracht aird a dhíriú ar ''[[Live 8]]'', ceolchoirmeacha a bhí le bheith ar siúl timpeall an domhain, a ghríosódh ceannairí na stát tionsclaíochta ar fud na cruinne chun fiacha ollmhóra a chur ar ceal, polasaí trádála a fheabhsú agus níos mó airgid a chur ar fáil le haghaidh géarchéimeanna, ina measc an [[SEIF]]. === Pearsanta === Tá Bono pósta lena leannán ón [[Meánscoil|mheánscoil]], Alison 'Ali' Stewart, agus tá ceathrar clainne acu: Jordan (a rugadh i [[1989]]), Memphis Eve (Eve a rugadh i [[1991]]), Elijah Bob Patricius Guggi Q (a rugadh i [[1999]]) agus John Abraham (a rugadh i [[2001]]). Sa bhliain [[1992]], cheannaigh Bono féin agus giotáraí U2, The Edge, an t-[[óstán]] dhá réaltá, seachtó seomra codlata, An Clarence, agus rinneadh óstán cúig réalt le daichead a naoi seomra codlata as. Gan mhoill bhí sé ar an óstán ab fhaiseanta agus daoire sa [[Cathair (lonnaíocht)|chathair]]. Sa bhliain [[2002]], scríobh Bono réamhrá do ''Leabhar na Salm'', ceann de naoi leabhar an Bhíobla a d’fhoilsigh Cannongate Books ceann i ndiaidh a chéile sa tsraith “Pocket Cannons”. Tháinig scannán faisnéise "[[Bono: Stories of Surrender]]" amach sa bhliain 2025, cuimhní cinn agus seó aonair Bono, a tharla sa Beacon Theatre, Nua-Eabhrac, sa bhliain 2023. Tá an scannán bunaithe ar a leabhar cuimhní, ''Surrender: 40 Songs, One Story'', a foilsíodh in 2022.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/dialann-tuairisc-notai-o-thur-claonta-agus-pairc-pheile-rath-chairn-eachtrai-bono-agus-moimint-mhairtin-ui-chadhain/|teideal=DIALANN TUAIRISC: Nótaí ó Thúr Claonta agus páirc pheile Ráth Chairn; eachtraí Bono; agus móimint Mháirtín Uí Chadhain|údar=Pádraic Ó Ciardha agus Seán Tadhg Ó Gairbhí|dáta=5 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-05}}</ref> === Gaeilge === Rinne an clár [[Adhmhaidin]] ar [[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]] agallamh le U2 sna [[1980idí]]. Rinne Bono a ndícheall cé go raibh meirg ar a chuid [[Gaeilge]]. Dúirt Bono go raibh caitheamh ina dhiaidh aige nár fhoghlaim sé tuilleadh Gaeilge agus é ina dhalta scoile.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-la-ar-thug-bono-agus-an-edge-agallamh-gaeilge-do-raidio-na-gaeltachta/|teideal=Léamhthuiscint 04 – U2 i gConamara (Cartlann 2017)|údar=Máirtín Ó Catháin|dáta=12 Eanáir 2017|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-05-05}}</ref> == Féach freisin == * [[Bono: Stories of Surrender]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Ceoltóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine as Baile Átha Cliath]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1960]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Amhránaithe Éireannacha]] [[Catagóir:Amhránaithe popcheoil]] q9e8i1d0zph04ywqooprxl4ad0pvhb5 0 7627 1268557 1261792 2025-06-03T22:14:13Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis agus mionathruithe eile 1268557 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[tír]] sa [[An Mhagraib|Mhagraib]] í '''an Ailgéir''' ({{LangWithName|ar|Araibis|الجزائر}} ''al-Jazā'ir'', [[Araibis na hAilgéire]]: {{lang|ar|الدزاير}} ''al-dzāyīr''; {{Lang-fr|Algérie}}). '''Daon-Phoblacht Dhaonlathach na hAilgéire''' an t-ainm oifigiúil.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/Daon-Phoblacht%20Dhaonlathach%20na%20hAilg%C3%A9ire/ga/|teideal="Daon-Phoblacht Dhaonlathach na hAilgéire"|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-07-05}}</ref> == Tíreolaíocht == Tá an [[tír]] suite ar chósta na [[An Mheánmhuir|Meánmhara]] ag teorantacht leis an [[An Túinéis|dTúinéis]] ar an taobh thoir thuaidh, leis an [[An Libia|Libia]] ar an taobh thoir, le [[Maracó]] ar an taobh thiar, leis an [[An Nigéir|Nigéir]] ar an taobh thoir theas, agus ar an taobh thiar theas leis an [[An Sahára Iartharach|Sahára Iartharach]], an [[An Mháratáin|Máratáin]] agus [[Mailí]]. Le hachar 2,381,741 ciliméadar cearnach, is í an Ailgéir an deichiú tír is mó sa domhain agus an tír is mó san [[Afraic]].<ref>{{Luaigh foilseachán|title=List of African countries by area|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=List_of_African_countries_by_area&oldid=965657457|journal=Wikipedia|date=2020-07-02|language=en}}</ref> Is iad na [[Beirbeirigh]] pobal dúchasach na tíre. == Stair == Is iomaí impireacht agus ríora a raibh páirt acu i stair na hAilgéire: na Núimideánaigh, na [[An Fhéiníc|Féinícigh]], na [[An Chartaig Ársa|Cartagaigh]], na [[Rómhánaigh]], na Vandail, na [[Impireacht Bhiosántach|Biosántaigh]], na [[Cailifeacht Umayyad|hUmayyadaigh]], na [[Cailifeacht Abasach|hAbasaigh]], na hIdreasaigh, na hAghlabaigh, na Rustamaigh, na Fataimítigh, na Sirígh, na Hammadaigh, na hAlmoraibhítigh, na hAlmohadaigh, na [[Spáinnigh]], na [[Impireacht Otamánach|hOtamánaigh]] agus [[An Fhrainc|na Francaigh]] Ba choilíneacht Fhrancach í ón mbliain 1830 go dtí an bhliain [[1962]] nuair a fuair sí a neamhspleáchas tar éis [[Cogadh Saoirse na hAilgéire|Chogadh Saoirse na hAilgéire]], comhrac fuascailte a mhair ocht mbliana agus a thiontaigh ina chogadh cathartha roimh a chríoch. == Féach freisin == * [[Cogadh Saoirse na hAilgéire]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-tír-af}} {{DEFAULTSORT:Ailgeir, An}} [[Catagóir:An Ailgéir| ]] [[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe|Ailgéir]] [[Catagóir:Náisiúin G-15]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] r2l8xogisqfu4k7izl8y8wxv1s5ufrb 0 7645 1268558 1244307 2025-06-03T22:15:02Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis 1268558 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is tír san [[an Afraic|Afraic]] í '''an Libia'''. Is í [[Tripilí]] an phríomhchathair. Is iarchoilíneacht de chuid [[An Iodáil|na hIodáile]] í, suite idir [[an Éigipt]] agus [[an Túinéis]] agus teorainneacha aici chomh maith leis [[an Nígir]], [[an tSúdáin]], agus [[Sead]]. Tír mhór í, 1,759,540 ciliméadar cearnach, agus níl cuid ar bith di faoi uisce. == Aeráid == Aeráid Mheánmharach atá fán chósta, ach is fásach te tirim lom atá sa mhórchuid den tír. Le blianta anuas tá Tionscadal na hAbhann Móire ar bun chun uisce atá faoi thalamh sa [[An Sahára|Sahára]] a thabhairt go cathracha an chósta, an tionscadal uisce is mó sa domhan ach tá an fásach ag méadú i gcónaí. Fuair b'fhéidir 10k bás ar [[10 Meán Fómhair]] [[2023]] nuair a bhuail Stoirm Daniel an tír. Bhí an fhearthainn ar scála nach bhfacthas riamh cheana. Réabadh [[damba]]í móra agus bhuail [[Tuile|tuilte]] móra an tír.<ref>{{Lua idirlín|url=https://apnews.com/article/derna-libya-floods-storm-daniel-95379b164871d97fb74b1cd1bcb5640c|teideal=More than 5,300 are feared dead, thousands more are missing as eastern Libya is devastated by floods|dáta=2023-09-12|language=en|work=AP News|dátarochtana=2023-09-12}}</ref> {{Main|Stoirm Daniel}} ==Stair== I ndiaidh do mhórchumhachtaí na h[[An Eoraip|Eorpa]] ruathar a dhéanamh ar an Afraic sa [[19ú haois|naoú haois déag]], agus coilíneachtaí a dhéanamh d'fhormhór na hilchríche, ghabh an Iodáil seilbh ar an Libia i [[1911]]. ===Ré Gaddafi=== Bronnadh [[Neamhspleách (polaitíocht)|neamhspleáchas]] ar Libia i mí na Nollag [[1951]]. Bhí rí i gceannas na tíre ar feadh tamaill go dtí gur éirigh an t-arm amach ina choinne faoin g[[Muammar Gaddafi|Cornal Gaddafi]], an té atá i gceannas i Libia ó Mheán Fómhair [[1969]] go dtí 2011. Córas ina raibh meascán den [[sóisialachas]] agus de [[Dlí|dhlí]] traidisiúnta [[Arabaigh|Arabach]] a bhunaigh Gaddafi ina raibh an pobal in ainm iad féin a rialadh. Ach go praiticiúil, [[deachtóireacht]] mhíleata a bhí sa Libia, agus thug an ceannaire tacaíocht do naimhde [[Iosrael|Iosraeil]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Mheiriceá]] agus na [[An Bhreatain|Breataine]] ó tháinig sé i gcumhacht. Rinne Gaddafi ionsaithe chomh maith ar [[Sead]] ar mhaithe le greim a fháil ar [[Mianadóireacht|mhianaigh]] luachmhara sa [[tír]] sin, agus theastaigh uaidh tíortha Arabacha na h[[An Afraic|Afraice]] a aontú le chéile faoina cheannas féin. * [[Éire]]. Chuir Gaddafi an-chuid armlóin ar fáil don [[An tIRA Sealadach|IRA]] in [[Éire|Éirinn]] * [[Pan-Am|Lockerbie]]. Ciontaíodh gníomhairí dá chuid as an ionsaí ar eitleán paisinéirí Meiriceánach os cionn Lockerbie na h[[Albain|Alban]] sa bhliain [[1992]]. * [[Airm núicléacha]]. D'admhaigh an Libia sa bhliain [[2003]] go raibh iarracht á dhéanamh airm núicléacha a dhéanamh le cabhair ó eolaithe na [[An Phacastáin|Pacastáine]], ach i ndiaidh deireadh a bheith curtha leis an tionscnamh sin bhí gaol níos fearr aici le tíortha an Iarthair. ===Éirí amach, 2011=== Sa bhliain 2011, mar chuid den [[An tEarrach Arabach|Earrach Arabach]], thosaigh [[éirí amach]] sa Libia i gcoinne réimeas Gaddafi. D'eisigh an Chúirt Choiriúil Idirnáisiúnta barántas gafa ar Gadaffi agus, faoi cheannasaíocht na [[An Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]] agus [[An Fhrainc|Fraince]], thug roinnt tíortha cúnamh do na reibiliúnaigh Libiacha. Ar [[22 Lúnasa]] [[2011]] rinne na reibiliúnaigh a mbealach isteach sa [[Príomhchathair|phríomhchathair]] agus an lá ina dhiaidh sin bhris siad isteach i ndaingean Gaddafi sa chathair chéanna. D'éalaigh sé go dtí an chathair Sirte. Maraíodh ansin é ar [[20 Deireadh Fómhair]] [[2011]]. Bhí an chuid is mó den tír faoi smacht an Chomhairle Idirthréimhseach Náisiúnta de chuid na reibiliúnach... ar feadh cúpla seachtain. [[Íomhá:Theatre of Sabratha, Libya.jpg|400px|left|thumb|Amharclann - Sabratha]] ===Ainrialachas, 2011 - inniu=== D'imigh an tír le [[ainrialachas|hainrialtacht]] beagnach láithreach. Agus tá an ainriail i réim sa tír ó shin i leith. Bhí an Libia scoilte ina dhá leath sa bhliain 2011-2012, Bhí an taobh thoir (ina bhfuil [[Benghazi]]) faoi riail éagsúil pholaitiúil ó iarthar na tíre, réigiún a bhfuil [[Tripilí]] agus an rialtas "oifigiúil". Tá stádas idirnáisiúnta ag an Rialtas thiar i [[Tripilí]]. <ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=Líon ollmhór marbh sa Libia - An Corrán Dearg|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/0912/1404867-lion-ollmhor-marbh-sa-libia-an-corran-dearg/|date=2023-09-12|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Dúirt [[Barack Obama]] ar an [[7 Márta]] [[2016]] go raibh praiseach d'obair a bhí ann, agus chuir sé cuid den locht ar [[David Cameron]] agus [[Nicolas Sarkozy]].<ref>[http://www.france24.com/en/20160311-obama-cameron-sarkozy-libya-mess-gaddafi-france-uk france24.com 7 Márta, 2016]</ref> ==Geilleagar== Is ar an ola a bhraitheann eacnamaíocht na tíre go hiomlán. Bhí daonra 6,355,000 ann sa bhliain 2008. == Féach freisin == * [[Stoirm Daniel]] == Naisc sheachtracha == * [http://www.libya-watanona.com/libya1/ libya-watanona.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060209043325/http://www.libya-watanona.com/libya1/ |date=2006-02-09 }} == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Libia, An}} [[Catagóir:An Libia|*]] [[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe|L]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] rd0ka2lgvgrg466uunf8o4scc8bntr4 0 7648 1268559 1217866 2025-06-03T22:15:53Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis 1268559 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is tír san [[an Afraic|Afraic]] Thuaidh é '''Maracó''', nó '''Ríocht Mharacó''' go hoifigiúil, (as [[Araibis]]: المملكة المغربية al-Mamlakah al-Maġribiyya, nó: المغرب al-Maġrib) le thart ar 32 milliún duine ina gcónaí ina 447,000 km². Is é [[Rabat]] an phríomhchathair, ach is é [[Casablanca]] an chathair is mó. Clúdaítear an cósta thiar leis [[An tAigéan Atlantach|an Aigéan Atlantach]], agus an cósta thuaidh leis [[An Mheánmhuir|an Meánmhuir]]. Tá teorainn aige leis [[An Ailgéir]], [[An Spáinn]] agus [[An Sahára Thiar]] ó dheas. Is iarchoilíneacht [[An Fhrainc|Fhrancach]] í. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-tír-af}} {{DEFAULTSORT:Maracó}} [[Catagóir:Maracó]] [[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] r33zp4chn4a1qy94hjbytopqjj41gm1 0 7650 1268560 1217868 2025-06-03T22:17:16Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis agus mionathruithe eile 1268560 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[tír]] san [[an Afraic|Afraic]] í '''an Mháratáin'''. Is é [[Nuacsat]] an [[Príomhchathair|phríomhchathair]]. Is [[Coilíneachas|iarchoilíneacht]] [[An Fhrainc|Fhrancach]] í. Tá sé an-tirim agus an the agus clúdaíonn fásach an t[[An Sahára|Sahára]] an chuid is mó den tír. Labhraíonn an daonra [[An Araibis|Araibis]] agus [[An Fhraincis|Fraincis]], agus is é [[Ioslam]] an reiligiún is mó. == Tagairtí == {{Reflist}} {{stumpa}} <!---Idirvicí---> {{DEFAULTSORT:Maratain, An}} [[Catagóir:An Mháratáin| ]] [[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] fy6vlerbg42m45s3jlf1xysph5bqa49 0 8371 1268805 1250738 2025-06-05T21:22:58Z TGcoa 21229 1268805 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Comórtas Spóirt}} [[Íomhá:Clgghaothdobhair.jpg|380px|right|thumb|Reáchtáladh an chéad chomórtas i n[[Gaoth Dobhair]].]] Comórtas peile [[Éire|Éireannach]] é '''Comórtas Peile na Gaeltachta''' atá á reáchtáil ó 1969 i leith. Bíonn sé ar siúl thar an deireadh seachtaine saoire bainc i Mí an Mheithimh de ghnáth. Bíonn deis ag clubanna ó na [[An Ghaeltacht|Gaeltachtaí]] ar fud na tíre teacht le chéile chun an [[Peil Ghaelach|pheil]] agus an Ghaeilge a cheiliúradh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/dialann-tuairisc-notai-o-thur-claonta-agus-pairc-pheile-rath-chairn-eachtrai-bono-agus-moimint-mhairtin-ui-chadhain/|teideal=DIALANN TUAIRISC: Nótaí ó Thúr Claonta agus páirc pheile Ráth Chairn; eachtraí Bono; agus móimint Mháirtín Uí Chadhain|údar=Pádraic Ó Ciardha agus Seán Tadhg Ó Gairbhí|dáta=5 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-05}}</ref> == Stair an Chomórtais == Tá Comórtas Peile na Gaeltachta á reáchtáil ó 1969 i leith. Is i n[[Gaoth Dobhair]] a reáchtáladh an chéad dá chomórtas. Comórtas náisiúnta atá ann d’fhoirne na nGaeltachtaí ar fad. Reáchtáiltear na comórtais de réir contae ar dtúis agus bíonn na babhtaí náisiúnta ar siúl thar dheireadh seachtaine [[Cincís|na Cincíse]] de ghnáth. Reáchtáiltear na comórtais i gCumann Gaeltachta éigin gach aon bhliain. Ó 1977 i leith tá comórtais sóisir agus Sinsir i gceist. Bíonn comórtas [[Cailín Gaelach]] ar siúl i rith na deireadh seachtaine chomh maith le ionadaithe ó gach aon chumann. Eagraítear comórtais [[Liathróid Láimhe]] freisin i rith na deireadh seachtaine. Eagraítear go leor imeachtaí sóisialta go háitiúil le linn na féile. Tá craoladh beo á dhéanamh ag [[Raidió na Gaeltachta]] ar an gcomórtas ó 1972 agus craoltar na buaicphointí agus na cluichí ceannais ar [[TG4]] ó 1997 anuas freisin. Baineann gach uile dhuine idir imreoirí, iomaitheoirí, lucht tacaíochta agus araile taitneamh agus tairbhe as an gcomórtas ar leith seo. Bíonn cluichí peile idir na mná óna Gaeltachtaí difriúla ar siúl chomh maith céanna. Glac Coiste Náisiúnta Chomórtas Peile na Gaeltachta le moladh in 2024 a mbunreacht a athrú chun tacú le "spiorad an chomórtais maidir leis an nGaeilge". Féadfar cumann a bhíonn a n-imreoirí ag labhairt an Bhéarla "a chur ar fionraí ón gComórtas" mura ndéanann siad dul chun cinn i ndiaidh rabhadh a fháil. Togra eile ar ghlac an coiste leis ná nach mbeidh cead ag cumainn i gceantair nach bhfuil an Ghaeilge láidir iontu an chomórtas a óstáil. Is fiú "airgead mór d’aon chumann Comórtas Peile na Gaeltachta a reáchtáil agus na mílte ag freastal ar chluichí agus go leor deiseanna urraíochta ar fáil mar chuid de".<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/cead-comortas-peile-na-gaeltachta-a-reachtail-le-baint-de-chumainn-i-gceantair-ata-lag-o-thaobh-na-gaeilge-de/|teideal=Cead Comórtas Peile na Gaeltachta a reáchtáil le baint de chumainn i gceantair atá lag ó thaobh na Gaeilge de|údar=[[Pádraic Ó Ciardha]]|dáta=2024-06-07|language=|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-07-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240607083652/https://tuairisc.ie/cead-comortas-peile-na-gaeltachta-a-reachtail-le-baint-de-chumainn-i-gceantair-ata-lag-o-thaobh-na-gaeilge-de/|archivedate=2024-06-07}}</ref> == Na Buaiteoirí Sinsir ó 1969 i leith == Ba iad [[Baile Chláir]] na Gaillimhe a thug leo craobh shinsir na mban ag an gComórtas in 2024 "den dara huair riamh agus an chéad ó Thuar Mhic Éadaigh in 2017." [[An Tearmann (Contae Mhaigh Eo)|An Tearmann]] a tháinig sa dara háit, tar éis an bua a fháil an bhliain roimhe. Is iad Clann na nGael ón [[Gaeltacht na Mí|Mí]] a bhuaigh craobh shóisir na mban tar éis dóibh an ceann is fearr a fháil ar Naomh Fionnbarra ó [[Gaeltacht Mhúscraí|Mhúsrcraí]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/baile-chlair-na-gaillimhe-agus-clann-na-ngael-ag-ceiliuradh-a-mbuanna-i-gcluichi-ceannais-na-mban-ag-comortas-peile-na-gaeltachta/|teideal=Baile Chláir na Gaillimhe agus Clann na nGael ag ceiliúradh a mbuanna i gcluichí ceannais na mban ag Comórtas Peile na Gaeltachta|dáta=2024-06-04|language=|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-07-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240604152435/https://tuairisc.ie/baile-chlair-na-gaillimhe-agus-clann-na-ngael-ag-ceiliuradh-a-mbuanna-i-gcluichi-ceannais-na-mban-ag-comortas-peile-na-gaeltachta/|archivedate=2024-06-04}}</ref> {| class="wikitable" cellpadding="2" cellspacing="4" style="border-collapse:collapse" |- align="left" style="background:#efefef;" !|Bliain !|Buaiteoirí !|Ionad !|Tánaistí |- |Eagrán 2025 | | [[Ráth Chairn]] | |- |Eagrán 2024 |Cill Chartha<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/fir-thir-chonaill-ag-ceiliuradh-i-gcill-na-martra-agus-na-coirn-tugtha-leo-ag-cill-chartha-agus-naomh-muire/|teideal=Fir Thír Chonaill ag ceiliúradh i gCill na Martra agus na coirn tugtha leo ag Cill Chartha agus Naomh Muire|údar=Pádraic Ó Ciardha|dáta=4 Meitheamh 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-06-04}}</ref> | [[Cill na Martra]] |Naomh Muire |- |[[Comórtas Peile na Gaeltachta 2019|Eagrán 2022]] |Béal Átha’n Ghaorthaidh<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.echolive.ie/corksport/arid-40896743.html|teideal=First Gaeltacht title for brilliant Béal Átha’n Ghaorthaidh|dáta=2022-06-16|language=en|work=echo live|dátarochtana=2024-06-04}}</ref> | [[Leitir Móir]] |Naomh Conaill |- |[[Comórtas Peile na Gaeltachta 2018|Eagrán 2018]] | '''Bhulf Tón''' | [[Na Dúnaibh]] | [[An Cheathrú Rua]] |- |[[Comórtas Peile na Gaeltachta 2017|Eagrán 2017]] |'''An Ghaeltacht''' |[[Tuar Mhic Éadaigh]] |Cill Na Martra |- |[[Comórtas Peile na Gaeltachta 2016|Eagrán 2016]] |'''Naomh Conaill''' |[[Baile Bhuirne]] |An Ghaeltacht |- |Eagrán 2015 | '''Naomh Conaill''' |[[Ard an Rátha]] |Cill Charta |- |Eagrán 2014 | '''Cill Charta''' |[[Maigh Cuilinn]] |Micheál Breathnach |- |Eagrán 2013 | '''Gaoth Dobhair''' |[[An Rinn (Contae Phort Láirge)|An Rinn]] |An Rinn |- |Eagrán 2012 | '''Gaoth Dobhair''' |[[Gaoth Dobhair]] |Cill tSéadhna |- |Eagrán 2011 | '''Cloich Cheannfhaola''' |[[Cloch Cheann Fhaola|Cloich Cheannfhaola]] |Maigh Cuilinn |- |Eagrán 2010 | '''Béal an Mhuirthead''' |[[Béal an Mhuirthead]] |Cill tSéadhna |- |Eagrán 2009 | '''Ard an Rátha''' |[[Ros Muc]] |Carna-An Caiseal |- |Eagrán 2008 | '''Cill Charthaigh''' |Naomh Columba |Naomh Columba |- |Eagrán 2007 | '''Gaoth Dobhair''' |[[Béal Átha an Ghaorthaidh]] |Tuar Mhic Éidig |- |Eagrán 2006 | '''Béal an Mhuirthead''' |[[An Spidéal]] |Mícheál Breathnach |- |Eagrán 2005 | '''Naomh Aban''' |[[Cill na Martra]] |Gaoth Dobhair |- |Eagrán 2004 | '''Gaoth Dobhair''' |[[Gaoth Dobhair]] |Baile Mhúirne |- |Eagrán 2003 | '''Naomh Abán''' |[[Baile Bhuirne|Baile Mhúirne]] |Baile Mhúirne |- |Eagrán 2002 | '''Leitir Móir''' |Gaoth Dobhair |Baile Mhúirne |- |Eagrán 2001 |'''Piarsaigh Na Dromada''' |[[An Clochán Liath|Clochán Liath]] |Baile Mhúirne |- |Eagrán 2000 | '''Cill tSéadhna''' |Baile Mhúirne |Cill Chartha |- |Eagrán 1999 | '''An Rinn''' |An Ghaeltacht (Ciarraí) |Baile Mhúirne |- |Eagrán 1998 |'''Cloich Cheannfhaola''' |Ard a’ Rátha |Cloich Cheannfhaola |- |Eagrán 1997 | '''An Cheathrú Rua''' |An Cheathrú Rua |Corca Dhuibhne |- |Eagrán 1996 |'''Baile Mhúirne''' |[[Corca Dhuibhne]] |Baile Mhúirne |- |Eagrán 1995 | '''An Fhairche''' |Corca Dhuibhne |An Fhairche |- |Eagrán 1994 |'''Gaoth Dobhair''' |Gaoth Dobhair |An Cheathrú Rua |- |Eagrán 1993 | '''Rath Cairn''' |Cloich Cheannfhaola |N. Anna Leitir M. |- |Eagrán 1992 | '''Indreabhán''' |Cloich Cheannfhaola |An Cheathrú Rua |- |Eagrán 1991 |'''Béal Átha an Ghaort.''' |[[Cill Charthaigh|Cill Chartha]] |Maigh Cuilinn |- |Eagrán 1990 | '''Gallarus''' |Cill Chartha |Corca Dhuibhne |- |Eagrán 1989 |'''Gleann Cholm Cille''' |Cill Chartha |Naomh Columba |- |Eagrán 1988 | '''An Cheathrú Rua''' |[[Gaeltacht Mhúscraí|Múscraí]] |Cill Chartha |- |Eagrán 1987 | '''Béal an Mhuirthid''' |Cill Chartha |An Fhairche |- |Eagrán 1986 | '''Na Dúnaibh''' |[[Gleann Cholm Cille]] |An Fhairche |- |Eagrán 1985 |'''Gallarus''' |[[Béal an Mhuirthead|Béal a’ Mhuirthid]] |Corca Dhuibhne |- |Eagrán 1984 | '''An Rinn''' |Béal a’ Mhuirthid |Ard a’ Rátha |- |Eagrán 1983 | '''Gaoth Dobhair''' |Na Dúnaibh |Béal a’ Mhuirthid |- |Eagrán 1982 | '''Gaoth Dobhair''' |Baile Mhúirne |Béal a’ Mhuirthid |- |Eagrán 1981 |'''Indreabhán''' |Baile Mhúirne |Naomh Ciarán |- |Eagrán 1980 | '''An Fhairche''' |Baile Mhúirne |An Fhairche |- |Eagrán 1979 | '''Baile Mhúirne''' |Baile Mhúirne |Corca Dhuibhne |- |Eagrán 1978 | '''Gleann Cholm Cille''' |Gleann Cholm Cille |An Fhairche |- |Eagrán 1977 | '''An Daingean''' |[[An Daingean#Spórt|Na hAghasaigh]] |Baile Mhúirne |- |Eagrán 1976 | '''An Cheathrú Rua''' |Gaoth Dobhair |Baile Mhúirne |- |Eagrán 1975 | '''Gaoth Dobhair''' |Baile Mhúirne |N. Anna L. Móir |- |Eagrán 1974 | '''Baile Mhúirne''' |Na hAghasaigh |Naomh Conall |- |Eagrán 1973 |'''An Cheathrú Rua''' |Maigh Eo |Gaoth Dobhair |- |Eagrán 1972 | '''An Daingean''' |Na hAghasaigh |Baile Mhúirne |- |Eagrán 1971 |'''Baile Mhúirne''' |Maigh Cuilinn |Baile Mhúirne |- |Eagrán 1970 | '''Gaoth Dobhair''' |Conamara |Baile Mhúirne |- |Eagrán 1969 | '''Gaoth Dobhair''' |Gaoth Dobhair |Corca Dhuibhne |} ==== Comórtas na bliana 2005 ==== Bhí an comórtas ar bun i gCill na Martra i n[[Gaeltacht Mhúscraí]] anuraidh. D'éirigh thar cionn leis an gcomórtas agus tugadh moladh mór do lucht eagraithe an chomórtais. Bhí ollphobal ar an láthair in aice na páirce áit a raibh deis ag daoine greim a ithe agus bhí sé le rá ag daoine a d'fhreastail ar an ócáid go raibh béilte breátha ar fáil. Bhí béar lonnaithe san ollphobal agus reáchtáladh na h-imeachtaí sóisialta ar fad ann. ==== Comórtas na bliana 2009 ==== Bhí Comórtas Peile Na Gaeltachta i Ros Muc ar an deireadh seachtaine saoire i mí an Mheithimh 2009 (30/05/09 - 01/06/09). Bhí ollphuball le taobh na páirce. Bhí bia le fail ann trí an lae agus béar ann freisin. Bhí ceol ann gach oíche (Dé h-Aoine, Satharn agus Dé Domhnaigh).[http://www.cumannpeilenabpiarsaigh.ie] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081206080955/http://www.cumannpeilenabpiarsaigh.ie/ |date=2008-12-06 }} ==== Comórtas na bliana 2011 ==== Bhí Comórtas Peile Na Gaeltachta i g[[Cloich Cheannfhaola]] ar an deireadh seachtaine saoire i mí an Mheithimh 2011(30/05/09 - 01/06/09). B'í seo an chéad bhliain a raibh [[Na Gaeil Óga CLG]] ag glacadh páirte. Bhí ollphuball le taobh na páirce. Bhí bia le fail ann trí an lae agus béar ann freisin. Bhí ceol ann gach oíche chomh maith le diosco agus Comórtas an Chailín Ghaelaigh ar oíche Dhomhnaigh. ==== Comórtas na bliana 2024 ==== Bhí an comórtas ar siúl i g[[Cill na Martra]], i gContae Chorcaí. Ghlac tríocha foireann páirt sa chomórtas. I gcluichí ceannais na mban, bhí an bua ag [[Baile Chláir]] na Gaillimhe agus Clann na nGael. I gcluichí ceannais na bhfear, bhuaigh Cill Chartha agus Naomh Muire, dhá fhoireann ó Dhún na nGall. ==== Comórtas na bliana 2025 ==== Bhí an comórtas ar siúl i [[Ráth Chairn]], i gContae na Mí. == Na Buaiteoirí Sóisir 1977 - 2014 == {| class="wikitable" cellpadding=2 cellspacing=4 style="border-collapse:collapse" |- align=left style="background:#efefef;" !|Bliain !|Buaiteoirí !|Ionad !|Tánaistí |- |2014 | '''Oileaín Árainn''' | |Moindearg |- |2013 | '''Gaeil Fhanada''' |An Rinn |Oileáin Árann |- |2012 | '''An Tearmann''' | |Naomh Náille |- |2011 | '''Naomh Mhuire''' |Cloich Cheannfhaola |Laochra Loch Lao |- |2010 | '''An Spidéal''' |Béal an Mhuirthead |x |- |2009 | '''Oileáin Arann''' |Ros Muc |Na Piarsaigh |- |2008 | '''x''' |Naomh Columba | |- |2007 | '''x''' |Béal Átha an Ghaorthaidh |x |- |2006 | '''x''' |An Spidéal |x |- |2005 | '''x''' Lios Póil |Cill na Matra |- |2004 | '''x''' |Gaoth Dobhair |x |- |2003 | '''x''' Lios Póil| |Baile Mhúirne |- |2002 | '''Béal Átha a’Ghaorthaidh''' |Gaoth Dobhair |An Rinn |- |2001 |'''Piarsaigh na Dromada''' |An Dromad |Tuar Mhic Eadaigh |- |2000 | '''Mícheál Breathnach''' |Baile Mhúirne |Cill Chartha |- |1999 | '''Lios Póil''' |An Ghaeltacht (Ciarraí) |Tuar Mhic Éadaigh |- |1998 |'''Piarsaigh na Dromada''' |Ard a’ Rátha |Béal Átha a’Ghaorthaidh |- |1997 | '''Piarsaigh na Dromada''' |An Cheathrú Rua |Naomh Columba B |- |1996 |'''Mícheál Breathnach''' |Corca Dhuibhne |Naomh Mícheál Dhún na nGall |- |1995 | '''Béal Átha a’Ghaorthaidh''' |Corca Dhuibhne |Carna-Caiseal |- |1994 |'''Piarsaigh na Dromada''' |Gaoth Dobhair |Naomh Muire Dhún na nGall |- |1993 | '''Rath Cairn''' |Cloich Cheannfhaola |An Rinn |- |1992 | '''Béal Átha a’Ghaorthaidh''' |Cloich Cheannfhaola |Acaill |- |1991 |'''Béal Átha a’Ghaorthaidh''' |Cill Chartha |Clann Chol. Mhuire |- |1990 | '''Corca Dhuibhne''' |Cill Chartha |Piarsaigh na Dromada |- |1989 |'''Cill Chartha''' |Cill Chartha |Na Piarsaigh |- |1988 | '''Rath Cairn''' |Múscraí |Tuar Mhic Éadaigh |- |1987 | '''Naomh Anna Leitir Móir''' |Cill Chartha |Gaoth Dobhair |- |1986 | '''An Clochán Liath''' |Gleann Cholm Cille |Rath Cairn |- |1985 |'''Gallarus''' |Béal a’ Mhuirthid |Corca Dhuibhne |- |1984 | '''Béal Átha a’Ghaorthaidh''' |Béal Átha a’Ghaorthaidh |Clann Chol. Mhuire |- |1983 | '''Tuar Mhic Éadaigh''' |Na Dúnaibh |An Cheathrú Rua |- |1982 | '''Na Dúnaibh''' |Baile Mhúirne |Cloich Cheannfhaola |- |1981 |'''Na Dúnaibh''' |Baile Mhúirne |Naomh Mícheál |- |1980 | '''N. Mícheál B. na Sceilge''' |Baile Mhúirne |Tuar Mhic Éadaigh |- |1979 | '''N. Mícheál B. na Sceilge''' |Baile Mhúirne |Gleann Fhinne |- |1978 | '''Carna''' |Gleann Cholm Cille |Naomh Mícheál |- |1977 | '''An Fhairche''' |Na hAghasaigh |C.L. Bréanainn |} == Féach freisin == == Tagairtí == {{reflist}} == Léitheoireacht bhreise == * Ó Ciardha, Mártan. ''[https://tuairisc.ie/sonas-tri-sheans-ag-comortas-peile-na-gaeltachta/ ‘Sonas trí sheans’ ag Comórtas Peile na Gaeltachta]''. (2024). [[Tuairisc.ie]] [[Catagóir:Comórtas Peile na Gaeltachta| ]] [[Catagóir:Craobhacha peile Gaelaí|*]] [[Catagóir:Coirn CLG|*]] [[Catagóir:Comórtais Gaeltachta]] [[Catagóir:Gaeltacht|*]] [[Catagóir:Comórtais Spóirt in Éirinn|*]] [[Catagóir:Comórtais spóirt]] [[Catagóir:Comórtais]] nc06a8l9i5xmxapsg3vwhkwwrdulf0i 0 8733 1268437 1068108 2025-06-03T05:07:31Z Alison 570 ++ 1268437 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán|image=[[Íomhá:CludachDailyIreland.jpg|220px]]}} Nuachtán [[Béarla]] ab ea '''Daily Ireland''' a fhoilsiodh go laethúil ó Eanáir 2005 go Meán Fómhair 2006 i m[[Béal Feirste]].<ref>http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/northern_ireland/5323782.stm</ref> Díríodh a chuid scéalta ar ábhar [[Éire]]annach agus cúrsaí idirnáisiúnta, spórt, taisteal, gnó, léirmheasanna, meáin chumarsáide agus oideachas. Foilsíodh é don chéad uair i mí Eanáir, [[2005]] faoi choimirce an ''[[Andersonstown News]]''. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] 6tdicg30ie2aog7eob884850ncrs1sn 14 9551 1268750 716370 2025-06-04T23:34:09Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis 1268750 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Litríocht]] [[Catagóir:Foilsitheoireacht]] [[Catagóir:Cumarsáid]] [[Catagóir:Clódóireacht]] [[Catagóir:Meáin chlóite]] ket35tfphy7ili1qyqnfaa7fheam2ed 0 9782 1268430 1218312 2025-06-03T05:00:45Z Alison 570 ++ 1268430 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Is é '''Scéala Éireann''' an t-ainm Gaeilge a bhí á thabhairt ar an '''Irish Press''' agus an '''Sunday Press'''.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Press Delete: The Decline and Fall of the Irish Press|url=https://books.google.com/books/about/Press_Delete.html?id=wBxlAAAAMAAJ|publisher=Currach Press|date=2005|language=en|author=Ray Burke}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/entertainment/books/the-slow-death-of-a-paper-whose-target-market-was-dead/26210348.html|teideal=The slow death of a paper whose target market was dead|dáta=2005-07-09|language=en|work=Irish Independent|dátarochtana=2024-05-19}}</ref> Nuachtáin Éireannacha de chuid an ''Press Group'' a bhí iontu, comhlacht foilsitheoireachta a chuir teaghlach [[De Valera]] ar bun agus a foilsíodh idir [[5 Meán Fómhair]], [[1931]] agus [[1995]]. Bhí sé de sprioc ag an nuachtán lucht léitheoireachta de 100,000 a bhaint amach, rud a rinne sé gan mhoill. Bhí ciorclaíocht de 200,000 aige ag barr a réime. Bhí [[Cearbhall Ó Dálaigh]] ina eagarthóir Gaeilge air tráth. Bhí lógó an Fhéinics ar bharr ''Scéala Éireann'' agus an mana cáiliúil sin ar bharr ''Scéala an Domhnaigh'' a luadh go minic le bród nó le searbhas, “''Do chum Glóire Dé agus Onóir na hÉireann''”. == Stair == Sna seachtóidí dhíol ''Scéala Éireann'' thart ar 120,000 cóip in aghaidh an lae, ''Scéala an Tráthnóna'' 150,000 agus ''Scéala an Domhnaigh'' os cionn 300,000. Sin thart ar 2 mhilliún cóip in aghaidh na seachtaine.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/deireadh-sceala-eireann-bas-mall-a-dfheadfai-a-sheachaint/|teideal=Deireadh Scéala Éireann: bás mall a d’fhéadfaí a sheachaint|údar=Sean Ó Mainnín|dáta=Bealtaine 28 2015|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-05-19}}</ref> Cheannaigh [[Tony O’Reilly]], piarda mór de chuid na nuachtán, an ''[[Irish Independent|Independent]]'' (INM)<ref>Independent News & Media Group (INM)</ref> sa bhliain 1973 agus d'éirigh an margadh thar a bheith iomaíoch. Fuair O'Reilly réidh leis an dearcadh coimeádach, an meon ‘déanfaidh-sé-cúis’ a bhí ann, spreag sé iomaíocht agus leag sé struchtúr gnó a bhfuil a rian fós le feiceáil go dtí an lá inniu ann. Ba é an ''Independent'' an custaiméir ba mhó fógraíocht ag RTÉ  ar feadh na mblianta. Uair amháin sna hochtóidí sheol an ''Independent'' comórtas “Lotto” (roimh theacht an Chrannchuir Náisiúnta féin). Thug ''Scéala Éireann'' chun na cúirte iad chun é a stopadh agus chaill siad an cás. Ansin thriail O’Reilly é féin ''[[Scéala Éireann]]'' a cheannach, ach cuireadh srian air de bharr rialacha iomaíochta. Bhí go leor airgead infheistíochta ag teastáil le crut éifeachtach a chur ar na nuachtáin. An fhadhb is mó a bhí ann ná nach raibh na scairshealbhóirí sásta é a dhíol agus bailiú leo. Bhí fonn orthu é a dhíol agus fanacht – iad ag súil le ról lárnach tábhachtach a bheith acu.<ref name=":1" /> Ach rinneadh margadh le gnó nuachtán i Meiriceá, Ingersoll, sna [[1990idí|nóchaidí]] chun seirbhísí bainistíochta a chur ar fáil don ghrúpa, admháil thruamhéalach dáiríre nach raibh siad féin in ann an jab a dhéanamh. Thit siad amach lena chéile agus bhuaigh ''Scéala Éireann'' cás dlí. Bhuaigh siad trí mhilliún punt chomh maith, ach an lá ar éirigh le hathchomharc Ingersoll, b’shin deireadh le ''Scéala Éireann''.<ref name=":1" /> Dúnadh na ndoirsí i mí Bealtaine 1995. == Féach freisin == * [[The Irish Times|Irish Times]], [[Irish Independent]] == Foinsí == * Scríobh Ray Burke leabhar faoin nuachtán dar teideal ''Press Delete'', ina bhfuil dianainilís déanta aige ar a chuid suáilcí, duáilcí, láidreachtaí agus laigí.<ref name=":0" /> == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] in98nmng745be4dy3lqbso1f0clv2cl 1268431 1268430 2025-06-03T05:00:58Z Alison 570 {{Teideal iodálach}} 1268431 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Is é '''Scéala Éireann''' an t-ainm Gaeilge a bhí á thabhairt ar an '''Irish Press''' agus an '''Sunday Press'''.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Press Delete: The Decline and Fall of the Irish Press|url=https://books.google.com/books/about/Press_Delete.html?id=wBxlAAAAMAAJ|publisher=Currach Press|date=2005|language=en|author=Ray Burke}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/entertainment/books/the-slow-death-of-a-paper-whose-target-market-was-dead/26210348.html|teideal=The slow death of a paper whose target market was dead|dáta=2005-07-09|language=en|work=Irish Independent|dátarochtana=2024-05-19}}</ref> Nuachtáin Éireannacha de chuid an ''Press Group'' a bhí iontu, comhlacht foilsitheoireachta a chuir teaghlach [[De Valera]] ar bun agus a foilsíodh idir [[5 Meán Fómhair]], [[1931]] agus [[1995]]. Bhí sé de sprioc ag an nuachtán lucht léitheoireachta de 100,000 a bhaint amach, rud a rinne sé gan mhoill. Bhí ciorclaíocht de 200,000 aige ag barr a réime. Bhí [[Cearbhall Ó Dálaigh]] ina eagarthóir Gaeilge air tráth. Bhí lógó an Fhéinics ar bharr ''Scéala Éireann'' agus an mana cáiliúil sin ar bharr ''Scéala an Domhnaigh'' a luadh go minic le bród nó le searbhas, “''Do chum Glóire Dé agus Onóir na hÉireann''”. == Stair == Sna seachtóidí dhíol ''Scéala Éireann'' thart ar 120,000 cóip in aghaidh an lae, ''Scéala an Tráthnóna'' 150,000 agus ''Scéala an Domhnaigh'' os cionn 300,000. Sin thart ar 2 mhilliún cóip in aghaidh na seachtaine.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/deireadh-sceala-eireann-bas-mall-a-dfheadfai-a-sheachaint/|teideal=Deireadh Scéala Éireann: bás mall a d’fhéadfaí a sheachaint|údar=Sean Ó Mainnín|dáta=Bealtaine 28 2015|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-05-19}}</ref> Cheannaigh [[Tony O’Reilly]], piarda mór de chuid na nuachtán, an ''[[Irish Independent|Independent]]'' (INM)<ref>Independent News & Media Group (INM)</ref> sa bhliain 1973 agus d'éirigh an margadh thar a bheith iomaíoch. Fuair O'Reilly réidh leis an dearcadh coimeádach, an meon ‘déanfaidh-sé-cúis’ a bhí ann, spreag sé iomaíocht agus leag sé struchtúr gnó a bhfuil a rian fós le feiceáil go dtí an lá inniu ann. Ba é an ''Independent'' an custaiméir ba mhó fógraíocht ag RTÉ  ar feadh na mblianta. Uair amháin sna hochtóidí sheol an ''Independent'' comórtas “Lotto” (roimh theacht an Chrannchuir Náisiúnta féin). Thug ''Scéala Éireann'' chun na cúirte iad chun é a stopadh agus chaill siad an cás. Ansin thriail O’Reilly é féin ''[[Scéala Éireann]]'' a cheannach, ach cuireadh srian air de bharr rialacha iomaíochta. Bhí go leor airgead infheistíochta ag teastáil le crut éifeachtach a chur ar na nuachtáin. An fhadhb is mó a bhí ann ná nach raibh na scairshealbhóirí sásta é a dhíol agus bailiú leo. Bhí fonn orthu é a dhíol agus fanacht – iad ag súil le ról lárnach tábhachtach a bheith acu.<ref name=":1" /> Ach rinneadh margadh le gnó nuachtán i Meiriceá, Ingersoll, sna [[1990idí|nóchaidí]] chun seirbhísí bainistíochta a chur ar fáil don ghrúpa, admháil thruamhéalach dáiríre nach raibh siad féin in ann an jab a dhéanamh. Thit siad amach lena chéile agus bhuaigh ''Scéala Éireann'' cás dlí. Bhuaigh siad trí mhilliún punt chomh maith, ach an lá ar éirigh le hathchomharc Ingersoll, b’shin deireadh le ''Scéala Éireann''.<ref name=":1" /> Dúnadh na ndoirsí i mí Bealtaine 1995. == Féach freisin == * [[The Irish Times|Irish Times]], [[Irish Independent]] == Foinsí == * Scríobh Ray Burke leabhar faoin nuachtán dar teideal ''Press Delete'', ina bhfuil dianainilís déanta aige ar a chuid suáilcí, duáilcí, láidreachtaí agus laigí.<ref name=":0" /> == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] 6dqf5e6lywdesckuwsjhlt5kkxt0vom 14 9795 1268374 869768 2025-06-03T02:08:48Z Alison 570 Ord 1268374 wikitext text/x-wiki [[Catagóir: Filí de réir tíre|Éir]] [[Catagóir: Scríbhneoirí Éireannacha|Filí]] 6bjn482s0cvt3e9krl0iqoj0wk3yogp 0 9798 1268772 1268006 2025-06-05T09:04:08Z Marcas.oduinn 33120 /* Tagairtí */ 1268772 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is tionscadal ollmhór [[Foclóir|foclóireachta]] don Nua-[[Ghaeilge]] é '''Foclóir Stairiúil na Nua-Ghaeilge''', atá idir lámha ag [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] faoi stiúir [[Charles Dillon]]. Bailíodh focail ó fhoinsí a scríobhadh idir 1600 agus 1882 roimhe seo, agus foilsíodh an t-ábhar sin ar dhlúthdhiosca dar teideal ''Corpas na Gaeilge 1600-1882''. Táthar ag scanadh ábhar ó 1882 i leith ón mbliain 2005 amach in aonad speisialta ar an gCarraig, [[Contae Dhún na nGall|Co. Dhún na nGall]]. == Naisc sheachtracha == * http://www.ria.ie/research/focloir-na-nua-ghaeilge.aspx {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130526112427/http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx |date=2013-05-26 }} == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-teangeolaíocht}} {{DEFAULTSORT:Foclóir Stairiúil na Nua-Ghaeilge}} [[Catagóir:Foclóireolaíocht]] [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] [[Catagóir:Stair na Gaeilge]] [[Catagóir:Corpais na Gaeilge]] [[Catagóir:Corpais téacsanna]] [[Catagóir:Bunachair shonraí foclóireachta]] celyhv31g8v24kbp74sxym9dt56laua 0 9870 1268562 1244399 2025-06-03T22:33:02Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis agus mionathruithe eile 1268562 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[Íomhá:Tunisie carte.png|thumb|right|200px|An Túinéis]] Is [[tír]] í '''an Túinéis''' ([[An Araibis|Araibis]]: تونس) atá suite i dTuaisceart na h[[An Afraic|Afraice]]. Tá teorainn aici leis [[an Ailgéir]], agus [[an Libia]]. Is í an Túinéis an tír is faide ó thuaidh san Afraic. Bhí 11.50 milliún duine ina gcónaí ann sa bhliain 2018. Is í [[Túinis]] an phríomh[[Cathair (lonnaíocht)|chathair]]. Tá an Túinéis mar chuid de chomhaontú comhlachais leis an [[Aontas Eorpach]] agus is ballstát den 'Francophonie' í. Tá sí mar bhall de Aontas na Magraibe Arabaí, Léig na nArabach agus an [[An tAontas Afracach|tAontas Afracach]]. == Stair na tíre == ===Faoi riail an Impireacht Otamánach=== Tharla an chéad ghabháil [[Otamánach]] ar an Túinéis sa bhliain 1534 faoi cheannas Barbarossa Hayreddin Pasha le linn ré [[Suleiman Ollásach]]. Bhí ar an [[Impireacht Otamánach]] athghabháil a dhéanamh ar an Túinéis chun smacht ar an tír a fháil ar ais ón [[An Spáinn|Spáinn]] sa bhliain 1574. Bhí siad i gceannas ar an tír go dtí gabháil na Francaigh sa bhliain 1881. I dtosach bhí an tír faoi rialtóir (Pasha) ach roimh bhfad is réigiún uathrialaitheach faoi ceannas áitiúil (na 'Beyigh') taobh istigh den Impireacht a bhí ann. Mhair an féinriail seo faoi na Beyigh Hussein idir 1705 go dtí neamhspleáchas i 1957. Le linn na tréimhse seo, bhí scothaicme iasachta i gceannas ar an tír agus bhí [[Tuircis]] mar theanga gnó an stáit. ===Faoi riail na Fraince=== In 1869, d'fhógair an Túinéis go raibh sí bancbhriste. Tháinig coimisiún idirnáisiúnta isteach chun geilleagar na tíre a riaradh. Tháinig na Francaigh i gcumhacht le linn na 1880'í. Rinne an Fhrainc ionradh ar an Túinéis in 1881 le thart ar 36,000 saighdiúir. Bhí an Túinéis mar [[coimirceas|choimirceas]] de chuid an Fraince ón bhliain 1883. Faoi na Francaigh, bhí béim ar áitreabh Eorpach a fhorbairt agus tháinig méadú ar líon na Francaigh sa tír. Faoi 1945 bhí 144,000 daoine ón Fhrainc sa tír. Idir 1942 agus 1943 bhí an Túinéis mar suíomh de [[Feachtas na Túinéise]]. Bhí roinnt catha ann idir An [[Ais Róimh-Bheirlín-Thóiceo|Ais]] agus na [[Comhghuaillithe]]. Is é an Túinéis an t-aon [[Tír Arabach]] a bhí faoi forghabháil na Gearmánaigh le linn [[An Dara Cogadh Domhanda]]. Bhí na Gearmánaigh chun cinn i dtosach, ach bhí an lámh in uachtar ag na Comhghuaillithe ar deireadh. ===Neamhspleáchas=== Bhain an Túinéis a neamhspleáchas amach sa bhliain 1956. Bhí Habib Bourguiba chun thosaigh san feachtas chun neamhspleáchas a bhaint amach. Bhí sé mar chéad [[Uachtarán]] na tíre tar éis neamhspleáchas chomh maith. Is é an gluaiseacht [[saolta|shaolta]]<nowiki> '</nowiki>''Rassemblement Constitutionnel Démocratique' (RCD) ''a bhí i gcumhacht sa tír tar éis neamhspleáchas a bhaint amach. In 1987 d'fhógair [[dochtúir]]í go raibh Habib Bourguiba ró-[[tinneas|thinn]] chun a bheith mar cheannaire na [[tír]]e agus tháinig [[Príomh-Aire]] Zine El Abidine Ben Ali isteach mar [[Uachtarán]] ó 1987 go dtí an bhliain 2011. Bhí corbadh curtha ina leith go minic le linn a cheannaireacht. D'áitigh eagraíochtaí idirnáisiúnta ar nós "Tarscaoileadh Idirnáisiúnta" agus 'Freedom House' go raibh [[cearta daonna]] sáraithe ag an [[rialtas]] le linn ceannaireacht Ben Ali agus chur sé bac ar obair eagraíochtaí ar son cearta daonna sa tír. ===Earrach na nArabach agus réabhlóid=== Bhí Réabhlóid na Túinéise ina fheachtas dian [[easumhlaíocht shibhialta]]. Bhí na [[ceardchumann]] chun cinn sna h[[agóid|agóidí]]<nowiki>. Bhí na hagóidí seo mar spreagadh do Earrach na nArabach. Is é bás Mohamed Bouazizi, díoltóir sráide a chur lámh ina bhás féin nuair a chur sé é féin trí thine ar 17 Nollag 2010 toisc go raibh a chuid earraí coigistithe agus é náirithe ag oifigeach bardasach, a bhí mar thúsphointe den réabhlóid. Bhí olc ar na daoine agus bhí feachtas agóidíochta agus foréigean ar na sráideanna. D'éirigh an tUachtarán Zine El Abidine Ben Ali as oifig ar [[14 Eanáir]] [[2011]] tar éis 23 bliain mar cheannaire na tíre. Lean na agóidí ar aghaidh go dtí go raibh cosc curtha ar an páirtí a bhí i gcumhacht, an '</nowiki>''Rassemblement Constitutionnel Démocratique'.'' Ar an 23ú Deireadh Fómhair 2011 bhí toghchán agus d'fhógair breathnóir neamhchlaonta idirnáisiúnta go raibh sé saor agus cothrom. Is é an gluaiseacht '[[Ennahda]]' a bhfuair an méid suíochán is mó, 90 as 217. Ar 12 Nollaig 2011 bhí Moncef Marzouki, iar-ghníomhaí ar son cearta daonna, tofa mar uachtarán. == Déimeagrafaic == De réir dhaonáireamh 2014, bhí daonra 10,982,754 sa Túinéis.<ref>http://census.ins.tn/sites/default/files/vol%201%20rgph%202014%20site%20%281%29.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180128184626/http://census.ins.tn/sites/default/files/vol%201%20rgph%202014%20site%20%281%29.pdf |date=2018-01-28 }} lch.11 {{Ar}}</ref> Buíochas le clár pleanáil clainne, tháinig laghdú ar fhás an daonra sa Túinéis go 1% go bliantúil. === Teangacha === Is í an [[An Araibis|Araibis]] teanga oifigiúil na tíre agus is í Araibis na Túinéise teanga an phobail. Tá lucht labhartha beag freisin ag [[teangacha na mBeirbeireach]] (timpeall 28,000 de réir Ethnologue). Cé nach bhfuil stádas oifigiúil aici, tá an [[An Fhraincis|Fhraincis]] an-tábhachtach sa Túinéis. Ag an iar-bhunscoil, múintear eolaíocht tríthi. Úsáidtear go forleathan an teanga i gcúrsaí oideachais agus gnó agus sna meáin. Sa bhliain 2010, bhí an Fhraincis ag 6 639 000 nó 64% an daonra sa Túinéis.<ref>https://www.francophonie.org/IMG/pdf/1e.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131012052949/http://www.francophonie.org/IMG/pdf/1e.pdf |date=2013-10-12 }} lch. 14 {{Fr}}</ref> De ghnáth, tá comharthaí siopaí, biachláir agus comharthaí sráide scríofa san Araibis agus san Fhraincis. === Na Cathracha is mó === De réir dhaonáireamh 2014, is iad na cathracha is mó ná: {| class="wikitable" |+ !Rang !Ainm !Gobharnóireacht !Daonra |- |1 |[[Túinis]] |Túinis |638,345 |- |2 |[[Sfax]] |Sfax |272,801 |- |3 |[[Sousse]] |Sousse |221,530 |- |4 |[[Ettadhamen-Mnihla]] |Ariana |142,953 |- |5 |[[Kairouan]] |Kairouan |139,070 |- |6 |[[Bizerte]] |Bizerte |136,917 |- |7 |[[Gabès]] |Gabès |130,984 |- |8 |[[La Soukra]] |Ariana |129,693 |- |9 |[[Ariana]] |Ariana |114,486 |- |10 |[[Gafsa]] |Ben Arous |111,170 |} === Creideamh === Is é [[Ioslam]] an reiligiún oifigiúil agus is mó sa Túinéis. Tá formhór na Túinéiseach ina [[Sunnaíoch]] agus tá an chuid eile acu ina Hanafite nó Ibadi. Is í an [[An Chríostaíocht|Chríostaíocht]] an dara reiligiún is mó sa tír le timpeall 25,000 creidmheach agus is é an [[An Giúdachas|Giúdachas]] an tríú reiligiún is mó le 900 creidmhigh. Meastar gurb í an Túinéis an tír Moslamach is sásta Giúdaigh a glacadh. Ar [[Djerba]], tá pobal Giúdach beag ann le 2,500 bliain. == Cultúr == === Bia === [[Íomhá:Tajine tunisien.JPG|mion|Tajine Túinéiseach]] Cumaisctear bia [[An Mheánmhuir|Meánmhuirí]] agus bia gaineamhlaigh i mbia na Túinéise. Cosúil na tíortha Meánmhuirí eile, tá an aiste bia bia bunaithe ar ola olóige, bia mara, feoil agus spíosraí. Tá traidisiún an chócaireacht láidir sa Túineis le béilí dúchasacha mar ''Brik, Cúscús Túinéiseach, Sailéad Mechouia, Sailéad Túinéiseach, Kefta, Khobz Mella, Lamb à la Gargoulette, Tajine Túinéiseach agus Khobz Tabouna''.<ref>http://www.tourismtunisia.com/dishes-that-are-home-to-tunisia/ {{En}}</ref> === Spóirt === Is é an [[sacar]] an spórt is mó a thaitníonn le daoine sa Túinéis. Sa bhliain 2004 bhuaigh foireann sacair náisiúnta na Túinéise ''Corn Sacair An Afraic.'' I ndiaidh an tsacair, imrítear go minic [[taecuando]], [[cearáité]], [[Liathróid láimhe Oilimpeach|liathróid láimhe]] agus [[Lúthchleasaíocht|lúthclheasaíocht]] freisin sa Túinéis. == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Tuineis, An}} [[Catagóir:An Túinéis| ]] [[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] rwkmxhvs96t961a06ierljjrxcpxhw2 14 10075 1268587 664537 2025-06-03T23:33:44Z Alison 570 ++ 1268587 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|1673 deaths}} {{DEFAULTSORT:1673}} [[Catagóir:Blianta báis]] [[Catagóir:1673]] [[Catagóir:Básanna sna 1670í]] 6k0atr5raltuy0zrtqcmnzfeq0whpdn 0 12724 1268429 1073041 2025-06-03T05:00:11Z Alison 570 ++ 1268429 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Nuachtán mórbhileoige [[Poblacht na hÉireann|Éireannach]] [[Béarla]] ab ea an '''Sunday Tribune'''. Foilsíodh an nuachtán ón mbliain [[1980]] go [[1982]] agus ó [[1983]] go Eanáir [[2011]]. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] o7i63dt3fixhit4xipn7t1ht847shq6 0 13039 1268519 1209106 2025-06-03T06:40:59Z Alison 570 Daoine Airgintíneacha 1268519 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Réabhlóid|Réabhlóidí]] [[Sóisialachas|sóisialach]] a bhí in '''Ernesto 'Che' Guevara-Lynch''' ([[14 Meitheamh]], [[1928]] - [[9 Deireadh Fómhair]], [[1967]]), a rugadh i Rosario, [[an Airgintín|Airgintín]]. Gabhadh agus maraíodh é in La Higuera na [[An Bholaiv|Bolaive]]. Ar feadh a shaoil, thaistil sé timpeall an domhain ag spreagadh daoine le héirí amach i réabhlóidí sóisialacha i dtíortha ar nós [[Cúba|Chúba]], [[Guatamala|Ghuatamala]] agus an [[Poblacht Dhaonlathach an Chongó|Chongó]]. Tá a aghaidh ar na haghaidheanna is clúití ar domhan, fós inniu.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/cultur/dearadh/bua-an-iocoin/|teideal=Bua an Íocóin Guairille gaisciúil go caithréim an Chaipitleachais?|údar=Cillian de Búrca|dáta=2017|language=ga|work=NÓS|dátarochtana=2021-10-09}}</ref> Seasann íomhá Che – lena chuid gruaige dorcha fiáine, bairéad dubh agus stánadh géar – seasann sé do streachailt armtha an phobail agus don réabhlóid go fóill.<ref name=":0" /> == Saol == Ba de bhunadh [[Éire|Éireannach]] agus [[Bascaigh|Bascach]] iad a mhuintir, rud, dar leis féin, a chuir lena nádúr reibiliúnach (rugadh sin-seanathair amháin in ÉIrinn).<ref>{{Lua idirlín|url=https://nomadflag.com/che-guevaras-irish-roots/|teideal=Che Guevara's Irish Roots - The Irish in Argentina|údar=Keith|language=en-US|work=https://nomadflag.com/|dátarochtana=2021-10-09}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/heritage/che-guevara-s-father-was-more-into-his-irish-than-his-basque-side-1.3249384|teideal=Che Guevara’s father ‘was more into his Irish than his Basque side’|údar=Ciarán D'Arcy|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2021-10-09}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.thejournal.ie/che-guevara-irish-roots-3754700-Dec2017/|teideal=From Patricio Lynch to Che Guevara: The story of the Cuban revolutionary's Irish links|údar=Gráinne Ní Aodha|language=en|work=TheJournal.ie|dátarochtana=2021-10-09}}</ref> Nuair a bhí sé óg, thosaigh sé ag staidéar chun bheith ina dhochtúir. Thaistil sé trí [[Meiriceá Laidineach]], áit a bhfaca sé bochtanas an phobail don chéad uair. Thiontaigh Guevara chun an [[Cumannachas|Mharxachais]] i ndiaidh dó turas a dhéanamh fríd an mhór-roinn ar ghluaisrothar le cara dá chuid (a n-eachtraí atá le feiceáil sa scannán ''The Motorcycle Diaries''). Chuaigh an bhochtaineacht fhairsing i bhfeidhm go mór air agus gheall ‘El Che’ go gcaithfeadh sé a shaol ag troid ar son daoine bochta agus ar a son siúd faoi chois. Bhí cúigear clainne aige, ceann amháin (i 1955) lena chéad bhean, Hilda,<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Hilda Gadea|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hilda_Gadea&oldid=1006712269|journal=Wikipedia|date=2021-02-14|language=en}}</ref> agus ceathrar eile tar éis pósadh athuair sa bhliain 1959.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Aleida March|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleida_March&oldid=1016942744|journal=Wikipedia|date=2021-04-09|language=en}}</ref> === Cúba === Chuaigh sé go dtí [[Guatamala]] chun éisteacht leis na rudaí a bhí le rá ag an tUachtarán Jacobo Arbenz Guzmán. Bhí [[Fulgencio Batista]] i gceannas i g[[Cúba]] ag an am úd. Chuir [[Fidel Castro]], in éineacht le Guevara, feachtas míleata nua ar bun in aghaidh an [[Rialtas|rialtais]] ag deireadh [[1956]]. [[Íomhá:Che Guevara - Familia.jpg|mion|An teaghlach, 1963: ar chlé, Aleida March (a bhean chéile, tar éis pósadh athuair) agus Camilo, Hilda, Celia (ar ghlúin Che) agus Aleida (ar dheis)|clé]] Chuir siad buíon chomhtháite troda nua ar bun i [[Meicsiceo]] ar dtús. Bhog siad ansin go dtí Cúba. Throid Guevara taobh le taobh le Fidel Castro agus réabhlóidithe eile óna gcró folaigh i sléibhte an Sierra Maestra, sléibhte gar do [[Santiago de Cúba|Santiago de Cuba]], suite in oirdheisceart na tíre. Ghlac Che páirt thábhachtach san [[éirí amach]]. I ndeireadh na dála, gabhadh seilbh ar Havana ar [[1 Eanáir]] 1959 nuair a theith Batista ón oileán. Chaith Guevara tamaill ghearr mar [[Aire Rialtas|aire rialtais]] i gCúba. === Sceimhlitheoireacht idirnáisiúnta === Chuaigh Che go dtí an Congó (áit a ghlaoitear [[Poblacht Dhaonlathach an Chongó]] anois ar) ar feadh bliana ag iarraidh cabhair a thabhairt don éirí amach a bhí ar siúl in oirthear na tíre, ach theip air (Guevara, 2001).<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The African Dream: The Diaries of the Revolutionary War in the Congo|url=https://books.google.fr/books/about/The_African_Dream.html?id=vj0r-eZbYMsC&redir_esc=y|publisher=Harvill|date=2001|language=en|author=Che Guevara}}</ref> === Feallmharú === Maraíodh Guevara sa bhliain [[1967]] sa Bholaiv, is é ag iarraidh éirí amach eile a chothú. Ach theip air tine faoin réabhlóid a chur. == Oidhreacht == Faoin am ar maraíodh Che sa Bholaiv in 1967, bhí clú agus cáil dhomhanda ar an Airgintíneach mar réabhlóidí, ceannaire sóisialach agus laoch ag daoine bochta ar fud Mheiriceá Theas. [[Íomhá:SculptureCheGuevaraCuba.jpg|clé|mion|'Guerrillero Heroico', le Jim Fitzpatrick, 1968, le feiceáil i ngach áit i gCúba sna 2020idí]] Ba ag ócáid chuimhneacháin i gCúba in 1960 a ghlac Alberto Korda an grianghraf ‘''[[Guerrillero Heroico]]''’, nó ‘Guairille Gaisciúil’ (thuas ar dheis). Nuair a rugadh Ernesto Guevara, is beag a síleadh ag an am go mbeadh aghaidh 'Che' ar na haghaidheanna is clúití ar domhan na blianta anonn. Ba é [[Jim Fitzpatrick (ealaíontóir)|Jim Fitzpatrick]]<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Jim Fitzpatrick (artist)|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Jim_Fitzpatrick_(artist)&oldid=1037423300|journal=Wikipedia|date=2021-08-06|language=en}}</ref> – ealaíontóir as [[Baile Átha Cliath]] – a d’athraigh grianghraf Korda sa bhliain 1968 go dtí an íomhá íocónach sin a aithnítear fud fad na cruinne sa 21ú aois. Dar le Fitzpatrick go raibh sé ag iarraidh ar an íomhá “''pórú mar a bheadh coiníní ann''”. Roimh i bhfad bhí orduithe ag teacht ó ghrúpaí polaitiúla ó gach aon chearn den domhan. Is íomhá fhíor-chumhachtach é, atá le feiceáil go fóill ar t-léinte, póstaeir agus fiú mar thatúnna. Agus tá daoine ann ag déanamh dia beag den [[sceimhlitheoireacht]] Guevara chomh maith. Inniu Áit ar bith a mbeadh coimhlint ann – An Phalaistín, Tír na mBascach, An Cholóim – thiocfadh íomhá Che chun tosaigh mar shiombail na réabhlóide. == Gailearaí== <gallery> Íomhá:Hilda Gadea y Che Guevara - Luna de miel - Yucatán 1955.jpg|Hilda Gadea agus Che Guevara ar a laethanta saoire sa Yucatán, 1955 Íomhá:Che Guevara - ca. 1945.jpg|1945 Íomhá:Che Guevara - Matricula Profesional de Enfermero.jpg|22 Nollaig 1950 Íomhá:Che Guevara.jpg|1963: Óstán Riviera, Havana Íomhá:Che Guevara vector SVG format.svg|'Guerrillero Heroico', le [[Jim Fitzpatrick (ealaíontóir)]], 1968 </gallery> == Naisc sheachtracha == * [http://www.marxists.org www.marxists.org - suíomh as Béarla lena chuid scríbhneoireachta] * [https://books.google.fr/books/about/The_African_Dream.html?id=vj0r-eZbYMsC&redir_esc=y Guevara, Ernesto Che, 2001, ''The African Dream, The Diaries of the Revolutionary War in the Congo''], Grove Press, ISBN 0-8021-3834-9 == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Cúba]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1928]] [[Catagóir:Básanna i 1967]] [[Catagóir:Daoine Airgintíneacha]] {{DEFAULTSORT:Guevara, Che}} 2ysaxzi1ydmpsdfi7rpqa22cn128io3 1268520 1268519 2025-06-03T06:41:17Z Alison 570 Sort 1268520 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Réabhlóid|Réabhlóidí]] [[Sóisialachas|sóisialach]] a bhí in '''Ernesto 'Che' Guevara-Lynch''' ([[14 Meitheamh]], [[1928]] - [[9 Deireadh Fómhair]], [[1967]]), a rugadh i Rosario, [[an Airgintín|Airgintín]]. Gabhadh agus maraíodh é in La Higuera na [[An Bholaiv|Bolaive]]. Ar feadh a shaoil, thaistil sé timpeall an domhain ag spreagadh daoine le héirí amach i réabhlóidí sóisialacha i dtíortha ar nós [[Cúba|Chúba]], [[Guatamala|Ghuatamala]] agus an [[Poblacht Dhaonlathach an Chongó|Chongó]]. Tá a aghaidh ar na haghaidheanna is clúití ar domhan, fós inniu.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/cultur/dearadh/bua-an-iocoin/|teideal=Bua an Íocóin Guairille gaisciúil go caithréim an Chaipitleachais?|údar=Cillian de Búrca|dáta=2017|language=ga|work=NÓS|dátarochtana=2021-10-09}}</ref> Seasann íomhá Che – lena chuid gruaige dorcha fiáine, bairéad dubh agus stánadh géar – seasann sé do streachailt armtha an phobail agus don réabhlóid go fóill.<ref name=":0" /> == Saol == Ba de bhunadh [[Éire|Éireannach]] agus [[Bascaigh|Bascach]] iad a mhuintir, rud, dar leis féin, a chuir lena nádúr reibiliúnach (rugadh sin-seanathair amháin in ÉIrinn).<ref>{{Lua idirlín|url=https://nomadflag.com/che-guevaras-irish-roots/|teideal=Che Guevara's Irish Roots - The Irish in Argentina|údar=Keith|language=en-US|work=https://nomadflag.com/|dátarochtana=2021-10-09}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/heritage/che-guevara-s-father-was-more-into-his-irish-than-his-basque-side-1.3249384|teideal=Che Guevara’s father ‘was more into his Irish than his Basque side’|údar=Ciarán D'Arcy|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2021-10-09}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.thejournal.ie/che-guevara-irish-roots-3754700-Dec2017/|teideal=From Patricio Lynch to Che Guevara: The story of the Cuban revolutionary's Irish links|údar=Gráinne Ní Aodha|language=en|work=TheJournal.ie|dátarochtana=2021-10-09}}</ref> Nuair a bhí sé óg, thosaigh sé ag staidéar chun bheith ina dhochtúir. Thaistil sé trí [[Meiriceá Laidineach]], áit a bhfaca sé bochtanas an phobail don chéad uair. Thiontaigh Guevara chun an [[Cumannachas|Mharxachais]] i ndiaidh dó turas a dhéanamh fríd an mhór-roinn ar ghluaisrothar le cara dá chuid (a n-eachtraí atá le feiceáil sa scannán ''The Motorcycle Diaries''). Chuaigh an bhochtaineacht fhairsing i bhfeidhm go mór air agus gheall ‘El Che’ go gcaithfeadh sé a shaol ag troid ar son daoine bochta agus ar a son siúd faoi chois. Bhí cúigear clainne aige, ceann amháin (i 1955) lena chéad bhean, Hilda,<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Hilda Gadea|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hilda_Gadea&oldid=1006712269|journal=Wikipedia|date=2021-02-14|language=en}}</ref> agus ceathrar eile tar éis pósadh athuair sa bhliain 1959.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Aleida March|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleida_March&oldid=1016942744|journal=Wikipedia|date=2021-04-09|language=en}}</ref> === Cúba === Chuaigh sé go dtí [[Guatamala]] chun éisteacht leis na rudaí a bhí le rá ag an tUachtarán Jacobo Arbenz Guzmán. Bhí [[Fulgencio Batista]] i gceannas i g[[Cúba]] ag an am úd. Chuir [[Fidel Castro]], in éineacht le Guevara, feachtas míleata nua ar bun in aghaidh an [[Rialtas|rialtais]] ag deireadh [[1956]]. [[Íomhá:Che Guevara - Familia.jpg|mion|An teaghlach, 1963: ar chlé, Aleida March (a bhean chéile, tar éis pósadh athuair) agus Camilo, Hilda, Celia (ar ghlúin Che) agus Aleida (ar dheis)|clé]] Chuir siad buíon chomhtháite troda nua ar bun i [[Meicsiceo]] ar dtús. Bhog siad ansin go dtí Cúba. Throid Guevara taobh le taobh le Fidel Castro agus réabhlóidithe eile óna gcró folaigh i sléibhte an Sierra Maestra, sléibhte gar do [[Santiago de Cúba|Santiago de Cuba]], suite in oirdheisceart na tíre. Ghlac Che páirt thábhachtach san [[éirí amach]]. I ndeireadh na dála, gabhadh seilbh ar Havana ar [[1 Eanáir]] 1959 nuair a theith Batista ón oileán. Chaith Guevara tamaill ghearr mar [[Aire Rialtas|aire rialtais]] i gCúba. === Sceimhlitheoireacht idirnáisiúnta === Chuaigh Che go dtí an Congó (áit a ghlaoitear [[Poblacht Dhaonlathach an Chongó]] anois ar) ar feadh bliana ag iarraidh cabhair a thabhairt don éirí amach a bhí ar siúl in oirthear na tíre, ach theip air (Guevara, 2001).<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The African Dream: The Diaries of the Revolutionary War in the Congo|url=https://books.google.fr/books/about/The_African_Dream.html?id=vj0r-eZbYMsC&redir_esc=y|publisher=Harvill|date=2001|language=en|author=Che Guevara}}</ref> === Feallmharú === Maraíodh Guevara sa bhliain [[1967]] sa Bholaiv, is é ag iarraidh éirí amach eile a chothú. Ach theip air tine faoin réabhlóid a chur. == Oidhreacht == Faoin am ar maraíodh Che sa Bholaiv in 1967, bhí clú agus cáil dhomhanda ar an Airgintíneach mar réabhlóidí, ceannaire sóisialach agus laoch ag daoine bochta ar fud Mheiriceá Theas. [[Íomhá:SculptureCheGuevaraCuba.jpg|clé|mion|'Guerrillero Heroico', le Jim Fitzpatrick, 1968, le feiceáil i ngach áit i gCúba sna 2020idí]] Ba ag ócáid chuimhneacháin i gCúba in 1960 a ghlac Alberto Korda an grianghraf ‘''[[Guerrillero Heroico]]''’, nó ‘Guairille Gaisciúil’ (thuas ar dheis). Nuair a rugadh Ernesto Guevara, is beag a síleadh ag an am go mbeadh aghaidh 'Che' ar na haghaidheanna is clúití ar domhan na blianta anonn. Ba é [[Jim Fitzpatrick (ealaíontóir)|Jim Fitzpatrick]]<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Jim Fitzpatrick (artist)|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Jim_Fitzpatrick_(artist)&oldid=1037423300|journal=Wikipedia|date=2021-08-06|language=en}}</ref> – ealaíontóir as [[Baile Átha Cliath]] – a d’athraigh grianghraf Korda sa bhliain 1968 go dtí an íomhá íocónach sin a aithnítear fud fad na cruinne sa 21ú aois. Dar le Fitzpatrick go raibh sé ag iarraidh ar an íomhá “''pórú mar a bheadh coiníní ann''”. Roimh i bhfad bhí orduithe ag teacht ó ghrúpaí polaitiúla ó gach aon chearn den domhan. Is íomhá fhíor-chumhachtach é, atá le feiceáil go fóill ar t-léinte, póstaeir agus fiú mar thatúnna. Agus tá daoine ann ag déanamh dia beag den [[sceimhlitheoireacht]] Guevara chomh maith. Inniu Áit ar bith a mbeadh coimhlint ann – An Phalaistín, Tír na mBascach, An Cholóim – thiocfadh íomhá Che chun tosaigh mar shiombail na réabhlóide. == Gailearaí== <gallery> Íomhá:Hilda Gadea y Che Guevara - Luna de miel - Yucatán 1955.jpg|Hilda Gadea agus Che Guevara ar a laethanta saoire sa Yucatán, 1955 Íomhá:Che Guevara - ca. 1945.jpg|1945 Íomhá:Che Guevara - Matricula Profesional de Enfermero.jpg|22 Nollaig 1950 Íomhá:Che Guevara.jpg|1963: Óstán Riviera, Havana Íomhá:Che Guevara vector SVG format.svg|'Guerrillero Heroico', le [[Jim Fitzpatrick (ealaíontóir)]], 1968 </gallery> == Naisc sheachtracha == * [http://www.marxists.org www.marxists.org - suíomh as Béarla lena chuid scríbhneoireachta] * [https://books.google.fr/books/about/The_African_Dream.html?id=vj0r-eZbYMsC&redir_esc=y Guevara, Ernesto Che, 2001, ''The African Dream, The Diaries of the Revolutionary War in the Congo''], Grove Press, ISBN 0-8021-3834-9 == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Guevara, Che}} [[Catagóir:Cúba]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1928]] [[Catagóir:Básanna i 1967]] [[Catagóir:Daoine Airgintíneacha]] mgpl5d47b28q6fawbfes9hweveczfvg 0 14511 1268836 1267868 2025-06-06T02:43:58Z Stephan1000000 39047 441 1268836 wikitext text/x-wiki {{glanadh|beag=beag}} {{WD Bosca Sonraí Sraith Teilifíse|num_seasons=23|num_episodes=441}} Is sraith [[teilifís]]e [[SAM|Mheiriceánach]] é '''Family Guy''' faoi chlann chraiceáilte atá ina gcónaí i mbaile ficseanúil darb ainm Quahog, [[Oileán Rhode]]. Chruthaigh [[Seth MacFarlane]] é. Tá cúigear sa chlann, an t-athair [[Peter Griffin]], an mháthair, [[Lois Griffin]], agus triúr páistí, [[Chris Griffin]], [[Meg Griffin]] agus [[Stewie Griffin]]. Tá madra ann chomh maith, [[Brian Griffin]] is ainm dó, a bhíonn ag caint freisin. Tá an-chuid téamaí i ngach scéal. Tá an-úsáid bainte ag na scríbhneoirí as Reiligiún, Gnéas, saol ginearálta, an mbás, daoine cáiliúla agus an-chuid eile. == Stair == Cruthú na chéad is dara séasúir sa bhliain 1999 tar éis a rug 'Larry Shorts' suntas den Comhairle Craoladh FOX i rith na bhfógraí an t-Super Bowl i 1999. Fógraíodh a chealú ach de bharr bogadh i chumhacht i bhFOX agus caoineadh amach ó na lucht leanúna tharla freaschur don socrú sin. Tar éis sin, rinne siad sraith eile ach arís chealú sé. Chuir athritheanna ar 'Adult swim' an tseó ar ais in iúl agus bhí na scoaoilí DVD conáchas, le dhíolacháin breis is 2.2 mhilliún cóipeáile i mbliain amháin, rud éigin a spreagadh suim úr i FOX sa tsraith. D'fhill Family Guy ar ais i léithreacht i 2004, ag déanamh dhá sraitheanna níos mó (iomlán 5) agus ag déandamh scanánn díreach go DVD, 'Stewie Griffin; the untold story'. Tosaíodh an 6ú sraith á craoladh i bhFómhair 2007, le sraith eile á phleanála do Fómhair 2008. Le chéile le sin, chuaigh Family Guy isteach i 'syndication' i bhFómhair 2007. == Carachtair == * '''[[Peter Griffin]]''' * '''[[Lois Griffin]]''', an mháthair * '''[[Chris Griffin]]''' * '''[[Meg Griffin]]''' * '''[[Stewie Griffin]]''' * '''[[Brian Griffin|Brian]]''', madra * '''[[Glenn Quagmire]]''' * '''[[Cleveland Brown]]''' * '''[[Joe Swanson]]''' * '''[[Mayor West]]''' * '''[[Herbert]]''' * '''[[Cleveland Brown, Jr.]]''' == Tagairtí == {{Reflist}} {{Family Guy}} {{síol-tv}} [[Catagóir:Family Guy]] [[Catagóir:Cartúin]] [[Catagóir:Cláir Ghrinn]] [[Catagóir:Sraitheanna teilifíse a thosaigh i 1999]] [[Catagóir:Sraitheanna teilifíse a chríochnaigh i 2002]] [[Catagóir:Sraitheanna teilifíse a thosaigh i 2005]] [[Catagóir:Cláir Teilifíse Mheiriceánacha]] [[Catagóir:Cláir Fox]] 77w1l4vwa1o50rn98jj5enxfp44cbqt 0 15195 1268174 1221362 2025-06-02T18:11:24Z Alison 570 {{WD Bosca Sonraí Bliain}} 1268174 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bliain}} == Tarluithe == * == Breitheanna == * [[Jean de Muris]], fealsamh agus matamaiticeoir Francach (b. [[1351]]) == Básanna == * [[10 Iúil]] — [[Ladislaus IV na hUngáire]] (r. [[1262]]) * [[3 Deireadh Fómhair]] — [[Maighréad, Maighdean na hIorua]], Banríon na hAlban * [[10 Samhain]] — [[Qalawun]], Sabhdán na hÉigipte (r. [[1262]]) == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Blianta]] dmyycr9xriv25qyx7wq06u4vc4fkbuu 14 15828 1268363 1040115 2025-06-03T01:56:04Z Alison 570 Catagóir:Daoine ón Afraic Theas de réir slí bheatha 1268363 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Polaiteoirí na hAfraice|Afraic Theas, An]] [[Catagóir:Daoine ón Afraic Theas de réir slí bheatha|Pol]] 01m3mlyo8mx5ylagsjqbf62f6sxhv8k 14 15847 1268349 1040073 2025-06-03T01:36:58Z Alison 570 ++ 1268349 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Politicians of Poland|Polaiteoirí na Polainne}} [[Catagóir:Polaiteoirí na hEorpa|Polainn]] [[Catagóir:An Pholainn]] [[Catagóir:Daoine Polannacha de réir slí bheatha|Pol]] j9g4gauablurbxnwblw1m8ilogmpqyh 14 16008 1268277 1064191 2025-06-03T00:46:54Z Alison 570 Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta 1268277 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Éi]] [[Catagóir:Éire]] m6tdsuohfug9jrvukreneh6n6k6xtpc 14 17393 1268253 969543 2025-06-03T00:26:33Z Alison 570 ++ 1268253 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Péintéirí de réir náisiúntachta]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha]] pprhkj7fozjj3ugpgcvvpkxfy59p68w 1268380 1268253 2025-06-03T02:13:18Z Alison 570 Ord 1268380 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Péintéirí de réir náisiúntachta|Oll]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|Péintéirí]] 9h0cvx1nmdorsw1xbte6chvtqulqbit 14 17428 1268462 1120454 2025-06-03T05:31:27Z Alison 570 ++ 1268462 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Musicians from Ukraine|Ceoltóirí Úcránacha}} [[Catagóir:Ceoltóirí de réir náisiúntachta|Úcránacha]] [[Catagóir:Cultúr na hÚcráine|Ceol]] [[Catagóir:Daoine Úcránacha de réir slí bheatha|Ceol]] ipr22ku4db3po8qdxf8eljvupa8eoq9 0 17706 1268192 1131389 2025-06-02T22:39:53Z Taghdtaighde 60452 Beagán curtha leis agus mionathruithe 1268192 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán |image=[[Íomhá:IrishExaminerCludach.jpg|200px]] }} [[Nuachtán]] [[Mórbhileog|mórbhileoige]] [[Éire]]annach is ea an '''Irish Examiner''' (roimhe: ''Cork Examiner'', ''The Examiner''), a chlóbhualadh don chéad uair ar an [[30 Lúnasa]] [[1841]]. Is é [[Tim Vaughan]] an eagarthóir reatha. Bíonn an nuachtán Gaeilge ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' á dháileadh leis an ''Irish Examiner'', mar aon le ''[[The Irish Times]]'', gach Dé Máirt ó mhí Aibreán 2025 i leith. Is é [[Éanna Ó Caollaí]] an t-eagarthóir.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=[[Éanna Ó Caollaí]]|date=2025-04-15|title=Scéal|journal=[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]|issue=1|pages=lch 2}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|teideal=Áine Ní Dhonnaile, iriseoir.|údar=[[Pé Scéal É]]|dáta=2025-04-25|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-02|archiveurl=https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0530/20250530_rteraidion-pesceale-inendhonna_c22517206_22517215_232_.mp3|archivedate=2025-06-02}}</ref> == Féach freisin == * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Corcaigh]] [[Catagóir:Líonraí podchraoltaí]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 1841]] qdt99r61knnwwi3lh3a2bmxevomct7e 1268413 1268192 2025-06-03T04:50:41Z Alison 570 ++ 1268413 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán |image=[[Íomhá:IrishExaminerCludach.jpg|200px]] }} [[Nuachtán]] [[Mórbhileog|mórbhileoige]] [[Éire]]annach is ea an '''Irish Examiner''' (roimhe: ''Cork Examiner'', ''The Examiner''), a chlóbhualadh don chéad uair ar an [[30 Lúnasa]] [[1841]]. Is é [[Tim Vaughan]] an eagarthóir reatha. Bíonn an nuachtán Gaeilge ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' á dháileadh leis an ''Irish Examiner'', mar aon le ''[[The Irish Times]]'', gach Dé Máirt ó mhí Aibreán 2025 i leith. Is é [[Éanna Ó Caollaí]] an t-eagarthóir.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=[[Éanna Ó Caollaí]]|date=2025-04-15|title=Scéal|journal=[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]|issue=1|pages=lch 2}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|teideal=Áine Ní Dhonnaile, iriseoir.|údar=[[Pé Scéal É]]|dáta=2025-04-25|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-02|archiveurl=https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0530/20250530_rteraidion-pesceale-inendhonna_c22517206_22517215_232_.mp3|archivedate=2025-06-02}}</ref> == Féach freisin == * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Corcaigh]] [[Catagóir:Líonraí podchraoltaí]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 1841]] avvcv3liuwkmb2ffiqehvlxoqtc3vtq 1268736 1268413 2025-06-04T21:48:43Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268736 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán |image=[[Íomhá:IrishExaminerCludach.jpg|200px]] }} [[Nuachtán]] [[Mórbhileog|mórbhileoige]] [[Éire]]annach is ea an '''Irish Examiner''' (roimhe: ''Cork Examiner'', ''The Examiner''), a chlóbhualadh don chéad uair ar an [[30 Lúnasa]] [[1841]]. Is é [[Tim Vaughan]] an eagarthóir reatha. Bíonn an nuachtán Gaeilge ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' á dháileadh leis an ''Irish Examiner'', mar aon le ''[[The Irish Times]]'', gach Dé Máirt ó mhí Aibreán 2025 i leith. Is é [[Éanna Ó Caollaí]] an t-eagarthóir.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=[[Éanna Ó Caollaí]]|date=2025-04-15|title=Scéal|journal=[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]|issue=1|pages=lch 2}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|teideal=Áine Ní Dhonnaile, iriseoir.|údar=[[Pé Scéal É]]|dáta=2025-04-25|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250601194727/https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|archivedate=2025-06-01}}</ref> == Féach freisin == * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Corcaigh]] [[Catagóir:Líonraí podchraoltaí]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 1841]] suxmw0ivnoti7br4key3wacqjcal6xm 10 17900 1268764 1265122 2025-06-05T07:18:52Z Marcas.oduinn 33120 "Tá ort na sonruithe..." 1268764 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{ #if: {{#if: {{{url|}}} | {{#if: {{{teideal|}}} |1}}}} ||Tá ort na sonruithe '''' 'teideal =' '''' agus '''' 'url =' '''' nuair a úsáideann {{[[Teimpléad:Lua idirlín| lua idirlín]]}}. {{#if: {{NAMESPACE}}|| [[Catagóir:Leathanaigh le comhlua briste]]}} }}{{ #if: {{{archiveurl|}}}{{{archivedate|}}} | {{#if: {{#if: {{{archiveurl|}}}| {{#if: {{{archivedate|}}} |1}}}} ||Tá ort na shonrú'''' 'archiveurl =''''' agus'''' 'archivedate =''''' nuair a úsáideann {{[[Teimpléad:Lua idirlín|lua idirlín]]}}. {{#if: {{NAMESPACE}}|| [[Catagóir:Leathanaigh le comhlua briste]]}} }} }}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}} | {{#if: {{{údarlink|}}} | [[{{{údarlink}}}|{{#if: {{{sloinne|}}} | {{{sloinne}}}{{#if: {{{ainm|}}} | , {{{ainm}}} }} | {{{údar}}} }}]] | {{#if: {{{sloinne|}}} | {{{sloinne}}}{{#if: {{{ainm|}}} | , {{{ainm}}} }} | {{{údar}}} }} }} }}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}} | {{#if: {{{coauthors|}}}| <nowiki>;</nowiki>&#32;{{{coauthors}}} }} }}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}}| {{#if: {{{dáta|}}} | &#32;({{#ifeq:{{#time:Y-m-d|{{{dáta}}}}}|{{{dáta}}}|{{{dáta}}}|{{{dáta}}}}}) | {{#if: {{{year|}}} | {{#if: {{{month|}}} | &#32;({{{month}}} {{{year}}}) | &#32;({{{year}}}) }} }} |}} }}{{#if: {{{sloinne|}}}{{{údar|}}} | .&#32;}}{{ #if: {{{editor|}}} | &#32;{{{editor}}}:&#32; }}{{#if: {{{curly|}}}|“|" }}{{#if: {{{archiveurl|}}} | {{#if: {{{archiveurl|}}} | {{#if: {{{teideal|}}} | [{{{archiveurl}}} {{{teideal}}}] }}}} | {{#if: {{{url|}}} | {{#if: {{{teideal|}}} | [{{{url}}} {{{teideal}}}] }}}} }}{{#if: {{{curly|}}}|”|" }}{{#if: {{{format|}}} | &#32;({{{format}}}) }}{{#if:{{{language|}}} | &#32;({{{language}}}) }}{{#if: {{{work|}}} | .&#32;''{{{work}}}'' }}{{#if: {{{pages|}}} | &#32;{{{pages}}} }}{{#if: {{{foilsitheoir|}}} | .&#32;{{{foilsitheoir}}}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}} | | {{#if: {{{dáta|}}}{{{year|}}}{{{month|}}} || }} }} }}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}} ||{{#if: {{{dáta|}}} | &#32;({{#ifeq:{{#time:Y-m-d|{{{dáta}}}}}|{{{dáta}}}|{{{dáta}}}|{{#ifeq:{{#time:Y-m-d|{{{dáta}}}}}|1970-01-01|{{{dáta}}}|{{{dáta}}}}}}}) | {{#if: {{{year|}}} | {{#if: {{{month|}}} | &#32;({{{month}}} {{{year}}}) | &#32;({{{year}}}) }} }} }} }}.{{#if: {{{archivedate|}}} | &#32;Cartlannaíodh [{{{url}}} an bunleathanach] ar {{{archivedate}}}. }}{{#if: {{{doi|}}} | &#32;[[Digital object identifier|doi]]:[http://dx.doi.org/{{{doi|{{{doilabel|}}}}}} {{{doi}}}]. }}{{#if: {{{dátarochtana|}}} | &#32;Dáta rochtana: {{{dátarochtana}}}{{#if: {{{accessyear|}}} | , [[{{{accessyear}}}]] }}. }}{{#if: {{{accessmonthday|}}} | &#32;Dáta rochtana: {{{accessmonthday}}}{{#if: {{{accessyear|}}} | , {{{accessyear}}} }}. }}{{#if: {{{accessdaymonth|}}} | &#32;Dáta rochtana: {{{accessdaymonth}}}{{#if: {{{accessyear|}}} | &#32;{{{accessyear}}} }}. }}{{#if: {{{quote|}}} | &nbsp;“{{{quote}}}” }}</includeonly><noinclude>Más mian leat úsáid a bhaint as an teimpléad seo, léigh [[:en:Template:Cite web/doc|Cite web/doc]] Common form: :<nowiki>{{Cite web |url= |title= |author= |accessdate=3 January 2009 |publisher= |date=}}</nowiki> :<nowiki>{{Lua idirlín |url= |teideal= |údar= |dátarochtana= |foilsitheoir= |dáta= }}</nowiki> (Everything but "title" and "URL" are optional). [[Catagóir:Teimpléid lua|Cite]]<templatedata> { "params": { "url": { "label": "URL", "required": true, "suggested": true }, "teideal": { "label": "Teideal", "suggested": true, "required": true }, "archiveurl": { "label": "url na cartlainne" }, "archivedate": { "label": "Dáta na cartlainne" }, "údar": { "label": "údar", "suggested": true }, "sloinne": { "label": "sloinne" }, "ainm": { "label": "ainm" }, "coauthors": { "label": "comhúdair" }, "dáta": { "label": "Dáta", "suggested": true }, "month": { "label": "mí" }, "editor": { "label": "eagarthóir" }, "format": { "label": "formáid" }, "language": { "label": "teanga" }, "work": { "label": "ainm an tsuímh gréasáin" }, "pages": { "label": "leathanaigh" }, "foilsitheoir": { "label": "foilsitheoir" }, "doi": { "label": "DOI" }, "doilabel": { "label": "lipéad an DOI" }, "accessyear": { "label": "bliain rochtana" }, "accessmonthday": { "label": "mí lá rochtana" }, "accessdaymonth": { "label": "lá mí rochtana" }, "quote": { "label": "athfhriotal", "description": "téacs athfhriotail" }, "údarlink": { "label": "nasc an údair", "description": "nasc an údair/leathanach Vicipéide an údair" }, "year": { "label": "bliain" }, "dátarochtana": { "label": "dáta rochtana", "suggested": true } }, "maps": { "citoid": { "title": "teideal", "url": "url", "subject": "teideal", "publicationTitle": "work", "blogTitle": "work", "forumTitle": "work", "seriesTitle": "work", "websiteTitle": "work", "publisher": "foilsitheoir", "date": "dáta", "pages": "pages", "accessDate": "dátarochtana", "DOI": "doi", "language": "language", "author": "údar", "contributor": "coauthors", "editor": "editor" } }, "paramOrder": [ "url", "teideal", "údar", "sloinne", "údarlink", "ainm", "coauthors", "dáta", "year", "month", "editor", "format", "language", "work", "pages", "foilsitheoir", "doi", "doilabel", "dátarochtana", "archiveurl", "archivedate", "accessyear", "accessmonthday", "accessdaymonth", "quote" ] } </templatedata> </noinclude> p2d7diu359cizlyu3g4da9dh27fx3s0 1268765 1268764 2025-06-05T07:26:58Z Marcas.oduinn 33120 Formáid 1268765 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{ #if: {{#if: {{{url|}}} | {{#if: {{{teideal|}}} |1}}}} ||Tá ort na sonruithe ''' 'teideal =' ''' agus ''' 'url =' ''' nuair a úsáideann tú {{[[Teimpléad:Lua idirlín| lua idirlín]]}}. {{#if: {{NAMESPACE}}|| [[Catagóir:Leathanaigh le comhlua briste]]}} }}{{ #if: {{{archiveurl|}}}{{{archivedate|}}} | {{#if: {{#if: {{{archiveurl|}}}| {{#if: {{{archivedate|}}} |1}}}} ||Tá ort na shonrú'''' 'archiveurl =''''' agus'''' 'archivedate =''''' nuair a úsáideann {{[[Teimpléad:Lua idirlín|lua idirlín]]}}. {{#if: {{NAMESPACE}}|| [[Catagóir:Leathanaigh le comhlua briste]]}} }} }}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}} | {{#if: {{{údarlink|}}} | [[{{{údarlink}}}|{{#if: {{{sloinne|}}} | {{{sloinne}}}{{#if: {{{ainm|}}} | , {{{ainm}}} }} | {{{údar}}} }}]] | {{#if: {{{sloinne|}}} | {{{sloinne}}}{{#if: {{{ainm|}}} | , {{{ainm}}} }} | {{{údar}}} }} }} }}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}} | {{#if: {{{coauthors|}}}| <nowiki>;</nowiki>&#32;{{{coauthors}}} }} }}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}}| {{#if: {{{dáta|}}} | &#32;({{#ifeq:{{#time:Y-m-d|{{{dáta}}}}}|{{{dáta}}}|{{{dáta}}}|{{{dáta}}}}}) | {{#if: {{{year|}}} | {{#if: {{{month|}}} | &#32;({{{month}}} {{{year}}}) | &#32;({{{year}}}) }} }} |}} }}{{#if: {{{sloinne|}}}{{{údar|}}} | .&#32;}}{{ #if: {{{editor|}}} | &#32;{{{editor}}}:&#32; }}{{#if: {{{curly|}}}|“|" }}{{#if: {{{archiveurl|}}} | {{#if: {{{archiveurl|}}} | {{#if: {{{teideal|}}} | [{{{archiveurl}}} {{{teideal}}}] }}}} | {{#if: {{{url|}}} | {{#if: {{{teideal|}}} | [{{{url}}} {{{teideal}}}] }}}} }}{{#if: {{{curly|}}}|”|" }}{{#if: {{{format|}}} | &#32;({{{format}}}) }}{{#if:{{{language|}}} | &#32;({{{language}}}) }}{{#if: {{{work|}}} | .&#32;''{{{work}}}'' }}{{#if: {{{pages|}}} | &#32;{{{pages}}} }}{{#if: {{{foilsitheoir|}}} | .&#32;{{{foilsitheoir}}}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}} | | {{#if: {{{dáta|}}}{{{year|}}}{{{month|}}} || }} }} }}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}} ||{{#if: {{{dáta|}}} | &#32;({{#ifeq:{{#time:Y-m-d|{{{dáta}}}}}|{{{dáta}}}|{{{dáta}}}|{{#ifeq:{{#time:Y-m-d|{{{dáta}}}}}|1970-01-01|{{{dáta}}}|{{{dáta}}}}}}}) | {{#if: {{{year|}}} | {{#if: {{{month|}}} | &#32;({{{month}}} {{{year}}}) | &#32;({{{year}}}) }} }} }} }}.{{#if: {{{archivedate|}}} | &#32;Cartlannaíodh [{{{url}}} an bunleathanach] ar {{{archivedate}}}. }}{{#if: {{{doi|}}} | &#32;[[Digital object identifier|doi]]:[http://dx.doi.org/{{{doi|{{{doilabel|}}}}}} {{{doi}}}]. }}{{#if: {{{dátarochtana|}}} | &#32;Dáta rochtana: {{{dátarochtana}}}{{#if: {{{accessyear|}}} | , [[{{{accessyear}}}]] }}. }}{{#if: {{{accessmonthday|}}} | &#32;Dáta rochtana: {{{accessmonthday}}}{{#if: {{{accessyear|}}} | , {{{accessyear}}} }}. }}{{#if: {{{accessdaymonth|}}} | &#32;Dáta rochtana: {{{accessdaymonth}}}{{#if: {{{accessyear|}}} | &#32;{{{accessyear}}} }}. }}{{#if: {{{quote|}}} | &nbsp;“{{{quote}}}” }}</includeonly><noinclude>Más mian leat úsáid a bhaint as an teimpléad seo, léigh [[:en:Template:Cite web/doc|Cite web/doc]] Common form: :<nowiki>{{Cite web |url= |title= |author= |accessdate=3 January 2009 |publisher= |date=}}</nowiki> :<nowiki>{{Lua idirlín |url= |teideal= |údar= |dátarochtana= |foilsitheoir= |dáta= }}</nowiki> (Everything but "title" and "URL" are optional). [[Catagóir:Teimpléid lua|Cite]]<templatedata> { "params": { "url": { "label": "URL", "required": true, "suggested": true }, "teideal": { "label": "Teideal", "suggested": true, "required": true }, "archiveurl": { "label": "url na cartlainne" }, "archivedate": { "label": "Dáta na cartlainne" }, "údar": { "label": "údar", "suggested": true }, "sloinne": { "label": "sloinne" }, "ainm": { "label": "ainm" }, "coauthors": { "label": "comhúdair" }, "dáta": { "label": "Dáta", "suggested": true }, "month": { "label": "mí" }, "editor": { "label": "eagarthóir" }, "format": { "label": "formáid" }, "language": { "label": "teanga" }, "work": { "label": "ainm an tsuímh gréasáin" }, "pages": { "label": "leathanaigh" }, "foilsitheoir": { "label": "foilsitheoir" }, "doi": { "label": "DOI" }, "doilabel": { "label": "lipéad an DOI" }, "accessyear": { "label": "bliain rochtana" }, "accessmonthday": { "label": "mí lá rochtana" }, "accessdaymonth": { "label": "lá mí rochtana" }, "quote": { "label": "athfhriotal", "description": "téacs athfhriotail" }, "údarlink": { "label": "nasc an údair", "description": "nasc an údair/leathanach Vicipéide an údair" }, "year": { "label": "bliain" }, "dátarochtana": { "label": "dáta rochtana", "suggested": true } }, "maps": { "citoid": { "title": "teideal", "url": "url", "subject": "teideal", "publicationTitle": "work", "blogTitle": "work", "forumTitle": "work", "seriesTitle": "work", "websiteTitle": "work", "publisher": "foilsitheoir", "date": "dáta", "pages": "pages", "accessDate": "dátarochtana", "DOI": "doi", "language": "language", "author": "údar", "contributor": "coauthors", "editor": "editor" } }, "paramOrder": [ "url", "teideal", "údar", "sloinne", "údarlink", "ainm", "coauthors", "dáta", "year", "month", "editor", "format", "language", "work", "pages", "foilsitheoir", "doi", "doilabel", "dátarochtana", "archiveurl", "archivedate", "accessyear", "accessmonthday", "accessdaymonth", "quote" ] } </templatedata> </noinclude> qximfcwy66cd41vkfhc7cd6mehycjfl 1268768 1268765 2025-06-05T07:34:40Z Marcas.oduinn 33120 ... argóintí ... a shonrú 1268768 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{ #if: {{#if: {{{url|}}} | {{#if: {{{teideal|}}} |1}}}} ||Tá ort na hargóintí ''' 'teideal =' ''' agus ''' 'url =' ''' a shonrú nuair a úsáideann tú {{[[Teimpléad:Lua idirlín| lua idirlín]]}}. {{#if: {{NAMESPACE}}|| [[Catagóir:Leathanaigh le comhlua briste]]}} }}{{ #if: {{{archiveurl|}}}{{{archivedate|}}} | {{#if: {{#if: {{{archiveurl|}}}| {{#if: {{{archivedate|}}} |1}}}} ||Tá ort na shonrú'''' 'archiveurl =''''' agus'''' 'archivedate =''''' nuair a úsáideann {{[[Teimpléad:Lua idirlín|lua idirlín]]}}. {{#if: {{NAMESPACE}}|| [[Catagóir:Leathanaigh le comhlua briste]]}} }} }}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}} | {{#if: {{{údarlink|}}} | [[{{{údarlink}}}|{{#if: {{{sloinne|}}} | {{{sloinne}}}{{#if: {{{ainm|}}} | , {{{ainm}}} }} | {{{údar}}} }}]] | {{#if: {{{sloinne|}}} | {{{sloinne}}}{{#if: {{{ainm|}}} | , {{{ainm}}} }} | {{{údar}}} }} }} }}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}} | {{#if: {{{coauthors|}}}| <nowiki>;</nowiki>&#32;{{{coauthors}}} }} }}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}}| {{#if: {{{dáta|}}} | &#32;({{#ifeq:{{#time:Y-m-d|{{{dáta}}}}}|{{{dáta}}}|{{{dáta}}}|{{{dáta}}}}}) | {{#if: {{{year|}}} | {{#if: {{{month|}}} | &#32;({{{month}}} {{{year}}}) | &#32;({{{year}}}) }} }} |}} }}{{#if: {{{sloinne|}}}{{{údar|}}} | .&#32;}}{{ #if: {{{editor|}}} | &#32;{{{editor}}}:&#32; }}{{#if: {{{curly|}}}|“|" }}{{#if: {{{archiveurl|}}} | {{#if: {{{archiveurl|}}} | {{#if: {{{teideal|}}} | [{{{archiveurl}}} {{{teideal}}}] }}}} | {{#if: {{{url|}}} | {{#if: {{{teideal|}}} | [{{{url}}} {{{teideal}}}] }}}} }}{{#if: {{{curly|}}}|”|" }}{{#if: {{{format|}}} | &#32;({{{format}}}) }}{{#if:{{{language|}}} | &#32;({{{language}}}) }}{{#if: {{{work|}}} | .&#32;''{{{work}}}'' }}{{#if: {{{pages|}}} | &#32;{{{pages}}} }}{{#if: {{{foilsitheoir|}}} | .&#32;{{{foilsitheoir}}}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}} | | {{#if: {{{dáta|}}}{{{year|}}}{{{month|}}} || }} }} }}{{#if: {{{údar|}}}{{{sloinne|}}} ||{{#if: {{{dáta|}}} | &#32;({{#ifeq:{{#time:Y-m-d|{{{dáta}}}}}|{{{dáta}}}|{{{dáta}}}|{{#ifeq:{{#time:Y-m-d|{{{dáta}}}}}|1970-01-01|{{{dáta}}}|{{{dáta}}}}}}}) | {{#if: {{{year|}}} | {{#if: {{{month|}}} | &#32;({{{month}}} {{{year}}}) | &#32;({{{year}}}) }} }} }} }}.{{#if: {{{archivedate|}}} | &#32;Cartlannaíodh [{{{url}}} an bunleathanach] ar {{{archivedate}}}. }}{{#if: {{{doi|}}} | &#32;[[Digital object identifier|doi]]:[http://dx.doi.org/{{{doi|{{{doilabel|}}}}}} {{{doi}}}]. }}{{#if: {{{dátarochtana|}}} | &#32;Dáta rochtana: {{{dátarochtana}}}{{#if: {{{accessyear|}}} | , [[{{{accessyear}}}]] }}. }}{{#if: {{{accessmonthday|}}} | &#32;Dáta rochtana: {{{accessmonthday}}}{{#if: {{{accessyear|}}} | , {{{accessyear}}} }}. }}{{#if: {{{accessdaymonth|}}} | &#32;Dáta rochtana: {{{accessdaymonth}}}{{#if: {{{accessyear|}}} | &#32;{{{accessyear}}} }}. }}{{#if: {{{quote|}}} | &nbsp;“{{{quote}}}” }}</includeonly><noinclude>Más mian leat úsáid a bhaint as an teimpléad seo, léigh [[:en:Template:Cite web/doc|Cite web/doc]] Common form: :<nowiki>{{Cite web |url= |title= |author= |accessdate=3 January 2009 |publisher= |date=}}</nowiki> :<nowiki>{{Lua idirlín |url= |teideal= |údar= |dátarochtana= |foilsitheoir= |dáta= }}</nowiki> (Everything but "title" and "URL" are optional). [[Catagóir:Teimpléid lua|Cite]]<templatedata> { "params": { "url": { "label": "URL", "required": true, "suggested": true }, "teideal": { "label": "Teideal", "suggested": true, "required": true }, "archiveurl": { "label": "url na cartlainne" }, "archivedate": { "label": "Dáta na cartlainne" }, "údar": { "label": "údar", "suggested": true }, "sloinne": { "label": "sloinne" }, "ainm": { "label": "ainm" }, "coauthors": { "label": "comhúdair" }, "dáta": { "label": "Dáta", "suggested": true }, "month": { "label": "mí" }, "editor": { "label": "eagarthóir" }, "format": { "label": "formáid" }, "language": { "label": "teanga" }, "work": { "label": "ainm an tsuímh gréasáin" }, "pages": { "label": "leathanaigh" }, "foilsitheoir": { "label": "foilsitheoir" }, "doi": { "label": "DOI" }, "doilabel": { "label": "lipéad an DOI" }, "accessyear": { "label": "bliain rochtana" }, "accessmonthday": { "label": "mí lá rochtana" }, "accessdaymonth": { "label": "lá mí rochtana" }, "quote": { "label": "athfhriotal", "description": "téacs athfhriotail" }, "údarlink": { "label": "nasc an údair", "description": "nasc an údair/leathanach Vicipéide an údair" }, "year": { "label": "bliain" }, "dátarochtana": { "label": "dáta rochtana", "suggested": true } }, "maps": { "citoid": { "title": "teideal", "url": "url", "subject": "teideal", "publicationTitle": "work", "blogTitle": "work", "forumTitle": "work", "seriesTitle": "work", "websiteTitle": "work", "publisher": "foilsitheoir", "date": "dáta", "pages": "pages", "accessDate": "dátarochtana", "DOI": "doi", "language": "language", "author": "údar", "contributor": "coauthors", "editor": "editor" } }, "paramOrder": [ "url", "teideal", "údar", "sloinne", "údarlink", "ainm", "coauthors", "dáta", "year", "month", "editor", "format", "language", "work", "pages", "foilsitheoir", "doi", "doilabel", "dátarochtana", "archiveurl", "archivedate", "accessyear", "accessmonthday", "accessdaymonth", "quote" ] } </templatedata> </noinclude> kkh7u08p0iviq43ogi413coze8y1y8h 0 18325 1268169 1254067 2025-06-02T18:10:01Z Alison 570 +WD 1268169 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} == Eachtraí == == Breitheanna == * [[Colm Cille]] - naomh Gaelach a rugadh i n[[Gartán]] == Básanna == * [[Catagóir:Blianta|0521]] 8mht0v1nzuhao2jsiwknro7pmh2juet 1268171 1268169 2025-06-02T18:10:55Z Alison 570 {{WD Bosca Sonraí Bliain}} 1268171 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bliain}} == Eachtraí == == Breitheanna == * [[Colm Cille]] - naomh Gaelach a rugadh i n[[Gartán]] == Básanna == * [[Catagóir:Blianta|0521]] s3g8fen4pays7qt8i6lixz3ylhyh46x 0 18326 1268168 654224 2025-06-02T18:09:48Z Alison 570 +WD 1268168 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} == Eachtraí == == Breitheanna == * == Básanna == * [[Colm Cille]] - naomh Gaelach a rugadh i n[[Gartán]] i [[521]] [[Catagóir:Blianta|0597]] hktvsca0m1gfcuiw4xarrd12zqw2vhv 1268172 1268168 2025-06-02T18:11:08Z Alison 570 {{WD Bosca Sonraí Bliain}} 1268172 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bliain}} == Eachtraí == == Breitheanna == * == Básanna == * [[Colm Cille]] - naomh Gaelach a rugadh i n[[Gartán]] i [[521]] [[Catagóir:Blianta|0597]] 5hefasosgggx1jmp4l2mv59nkqmdokf 0 18368 1268230 1106301 2025-06-03T00:05:48Z Alison 570 ++ 1268230 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba ghinearál Dúitseach é '''Godert de Ginkell''', nó '''Godart van Ginkel, Céad Iarla Átha Luain agus Baron van Reede''' ([[1644]] – [[11 Feabhra]], [[1703]]) i seirbhís [[Sasana|Shasana]]. Bhí sé ina bhall den uasalaicme, agus d'iompaigh sé an teideal 'Baron van Reede', agus é ina mhac ba shine de Godart Adrian van Reede, Baron Ginkel. Ina a óige, liostáil sé isteach in arm na hÍsiltíre, agus sa bhliain 1688, lean sé [[Liam III Shasana|William (nó Liam sa Ghaeilge), Prionsa Oráiste]], ar a shluaíocht go Sasana - an "[[An Réabhlóid Ghlórmhar|Réabhlóid Ghlórmhar]]" a díchur Rí Séamas 11. Sa bhliain dár gcionn, bhain sé clú amach as éacht meabhrán, tóraíocht, scrios agus gabháil reisimint Albanach a rinne frithcheilg agus a thaobhaigh leis an Rí Séamas ag Ipswich, agus a bhí ag máirseáil tríd na "''fens''" (nó "riasc" sa Ghaeilge). == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-beath-nl}} {{DEFAULTSORT:Ginkel, Godert}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1644]] [[Catagóir:Básanna i 1703]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír]] [[Catagóir:Uaisleacht Éireannach]] icif5aqgprpk2wr8dqo792bubuog2ui 0 19391 1268812 1230726 2025-06-05T22:25:13Z TGcoa 21229 1268812 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Teanga}} Is í '''an Ionúitis''' ('''ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ''')<ref>i mBéarla, ''Inuit languages''</ref> an t-ainm a thugtar ar na teangacha Ionúitise ar fad a labhraítear i g[[Ceanada]]. Tugtar aitheantas don Ionúitis mar theanga oifigiúil i [[Nunavut]] agus i [[Críocha an Iarthuaiscirt|gCríocha an Iarthuaiscirt]] agus tá aitheantas dlíthiúil tugtha ag Nunavik (ceantar i [[Quebec]]). Labhraítear an teanga seo ó thuaidh de ''líne na gcrann'', ceantair i d[[Talamh an Éisc agus Labradóir]], Québéc, [[Manitoba]] ina measc. Tá sí níos forleithne sna Chríocha Nunavut, agus Críocha an Iarthuiscirt, agus cósta an [[Iúcáin]]. [[Íomhá:Inuktitut dialect map.svg|thumb|left|Dáileadh na dteangacha Ionúitise san Artach.]] == Canúintí == ==== Críocha an Iarthuiscirt agus an Iúcáin ==== Glaoitear Ionúitigh nó Inuvialuit ar na hIonúití atá ina chónaí sna Chríocha Iarthuiscearta agus den cuid is mó tá siad ina chónaí sa Réigiún Lonnaithe na nIonúiteach atá ar an gcósta [[An tAigéan Artach|Artach]]. Gaoitear ''Inuvialuktun'' ar an ngrúpa canúintí a labhraítear sa réigiún seo, ach tá na trí chanúintí atá sa ghrúpa seo an difriúil óna chéile. * '''Kangiryuarmiutun''': Is iad an pobal Ulukhaktok den gcuid is mó a labhraíonn an canúint seo. Tá an chanúint seo an chosúil le Inuinnaqtun a labhraítear i Nunavut. * '''Siglitun''': Is iad na pobail Paulatuk, Sachs Harbour agus Tuktoyaktuk a labhraíonn an chanúint seo atá lonnaithe sna oileáin Artach. Ceaptar go raibh an chanúint marbh go dtí na 1980óidí nuair a thángthas trasna ar an teanga arís. * '''Uummarmiutun''': Is iad na pobail Inuvik agus Aklavik a labhraíonn an chanúint seo. ==== Nunavut ==== Is í Nunavut an réigiún is mó sa domhan Ionúiteach. Tá ceithre teanga oifigiúil ag Nunavut: [[Béarla]], [[Fraincis]], Inuktitut agus [[Inuinnaqtun]], ach níl sé soiléir go bhfuil Inuktitut agus Inuinnaqtun ina dteangacha difriúla nó canúintí don teanga céanna. Uaireanta úsáidtear ''Inuktitut'' le cur síos a dhéanamh ar an dá teanga. Tá thart ar 24,000 Ionúití ina gcónaí sa chríoch agus tá Inuktitut ag 80% acu (3,500 acu a labhair Inuktitut amháin). Dár leis an daonáireamh 2001, tá an teanga níos coitianta i measc na seandaoine ná na daoine óga agus go bhfuil stop churtha le cúlú an teanga agus tús le fás an teanga arís. * '''Inuinnaqtun''': Is í Inuinnaqtun teanga/canúint a labhraítear in iarthar an Réigiún Kitikmeot. Is é an modh scríbhneoireachta an phríomh-dhifríocht idir Inuinnaqtun agus gnáth Inuktitut. Úsáideann Inuinnaqtun an aibítir Rómhánach seachas córas siollaí. * '''Natsilingmiutut''': Labhraítear an chanúint seo in oirthear an Réigiún Kitikmeot. * '''Kivallirmiutut''': Labhraítear an chanúint seo sa Réigiún Kivalliq in aice an teorainn le Manitoba. == Féach freisin == == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Ionuitis}} [[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Thuaidh]] [[Catagóir:Bundúchasaigh Mheiriceá]] [[Catagóir:Ceanada]] [[Catagóir:Alasca]] 0620rcqfoqgouojxhi69obgm11zunt8 1268814 1268812 2025-06-05T22:49:41Z TGcoa 21229 1268814 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Teanga}} Is í '''an Ionúitis''' ('''ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ''')<ref>i mBéarla, ''Inuit languages''</ref> an t-ainm a thugtar ar na teangacha Ionúitise ar fad a labhraítear i g[[Ceanada]]. Tugtar aitheantas don Ionúitis mar theanga oifigiúil i [[Nunavut]] agus i [[Críocha an Iarthuaiscirt|gCríocha an Iarthuaiscirt]] agus tá aitheantas dlíthiúil tugtha ag Nunavik (ceantar i [[Quebec]]). Labhraítear an teanga seo ó thuaidh de ''líne na gcrann'', ceantair i d[[Talamh an Éisc agus Labradóir]], Québéc, [[Manitoba]] ina measc. Tá sí níos forleithne sna Chríocha Nunavut, agus Críocha an Iarthuiscirt, agus cósta an [[Iúcáin]]. [[Íomhá:Inuktitut dialect map.svg|thumb|left|Dáileadh na dteangacha Ionúitise san Artach.]] [[Íomhá:Diagram of the Inuit-Yupik-Unangan language family.png|clé|mion]] [[Íomhá:Inuit languages and dialects.svg|clé|mion|Canúintí]] [[Íomhá:InuitPlaceNames.png|clé|mion|Logainmneacha]] == Canúintí == ==== Críocha an Iarthuiscirt agus an Iúcáin ==== Glaoitear Ionúitigh nó Inuvialuit ar na hIonúití atá ina chónaí sna Chríocha Iarthuiscearta agus den cuid is mó tá siad ina chónaí sa Réigiún Lonnaithe na nIonúiteach atá ar an gcósta [[An tAigéan Artach|Artach]]. Gaoitear ''Inuvialuktun'' ar an ngrúpa canúintí a labhraítear sa réigiún seo, ach tá na trí chanúintí atá sa ghrúpa seo an difriúil óna chéile. * '''Kangiryuarmiutun''': Is iad an pobal Ulukhaktok den gcuid is mó a labhraíonn an canúint seo. Tá an chanúint seo an chosúil le Inuinnaqtun a labhraítear i Nunavut. * '''Siglitun''': Is iad na pobail Paulatuk, Sachs Harbour agus Tuktoyaktuk a labhraíonn an chanúint seo atá lonnaithe sna oileáin Artach. Ceaptar go raibh an chanúint marbh go dtí na 1980óidí nuair a thángthas trasna ar an teanga arís. * '''Uummarmiutun''': Is iad na pobail Inuvik agus Aklavik a labhraíonn an chanúint seo. ==== Nunavut ==== Is í Nunavut an réigiún is mó sa domhan Ionúiteach. Tá ceithre teanga oifigiúil ag Nunavut: [[Béarla]], [[Fraincis]], Inuktitut agus [[Inuinnaqtun]], ach níl sé soiléir go bhfuil Inuktitut agus Inuinnaqtun ina dteangacha difriúla nó canúintí don teanga céanna. Uaireanta úsáidtear ''Inuktitut'' le cur síos a dhéanamh ar an dá teanga. Tá thart ar 24,000 Ionúití ina gcónaí sa chríoch agus tá Inuktitut ag 80% acu (3,500 acu a labhair Inuktitut amháin). Dár leis an daonáireamh 2001, tá an teanga níos coitianta i measc na seandaoine ná na daoine óga agus go bhfuil stop churtha le cúlú an teanga agus tús le fás an teanga arís. * '''Inuinnaqtun''': Is í Inuinnaqtun teanga/canúint a labhraítear in iarthar an Réigiún Kitikmeot. Is é an modh scríbhneoireachta an phríomh-dhifríocht idir Inuinnaqtun agus gnáth Inuktitut. Úsáideann Inuinnaqtun an aibítir Rómhánach seachas córas siollaí. * '''Natsilingmiutut''': Labhraítear an chanúint seo in oirthear an Réigiún Kitikmeot. * '''Kivallirmiutut''': Labhraítear an chanúint seo sa Réigiún Kivalliq in aice an teorainn le Manitoba. == Polasaithe == Sa bhliain 2025, foilsíodh tuarascáil<ref>Coalition of Nunavut District Education Authorities - ''From Promise to Practice: Inuit Voices on Bilingual Education''   (2025)</ref> a mhaígh go raibh “an-mheas” agus “an-éileamh” ar an Ionúitis mar theanga theagaisc i mbunscoileanna in Nunavut. Ach ní raibh an t-oideachas dátheangach á chur i bhfeidhm mar is ceart i scoileanna na nIonúiteach i gCríocha Nunavut. Reáchtáladh cruinnithe le 24 pobal sa dúiche ina bhfuil teangacha dúchais na nIonúiteach fós á labhairt ag cuid den phobal. Dúradh sa tuarascáil go raibh ganntanas múinteoirí atá in ann a bheith ag múineadh san Ionúitis ann agus go bhfuil tuilleadh traenála agus tacaíochta ag teastáil ó na múinteoirí a bhfuil an teanga ar a dtoil acu.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/imni-nach-bhfuil-an-t-oideachas-datheangach-a-chur-i-bhfeidhm-mar-is-ceart-i-scoileanna-na-nionuiteach/|teideal=Imní nach bhfuil an t-oideachas dátheangach á chur i bhfeidhm mar is ceart i scoileanna na nIonúiteach|dáta=2025-06-05|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-05}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.cbc.ca/news/canada/north/report-finds-bilingual-inuktitut-education-not-being-properly-implemented-in-nunavut-1.7542169|teideal=Bilingual Inuktitut education not being properly implemented in Nunavut, report finds|údar=CBC|dáta=2025}}</ref> == Féach freisin == * [[Ionúitigh]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Ionuitis}} [[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Thuaidh]] [[Catagóir:Bundúchasaigh Mheiriceá]] [[Catagóir:Ceanada]] [[Catagóir:Alasca]] 18mh8bfykyrbjwkljhw0b66pu67e4th 14 19707 1268494 873027 2025-06-03T06:08:48Z Alison 570 Catagóir:Daoine Cúbacha de réir slí bheatha 1268494 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Cúbacha de réir slí bheatha|Uacht]] [[Catagóir:Uachtaráin|Cuba]] [[Catagóir:Polaitíocht Chúba]] [[Catagóir:Stair Chúba]] [[Catagóir:Uachtaráin de réir tíre|Cúba]] sd5rghq1s44zz30az9l2xid9hjlv0mh 14 19739 1268474 1265684 2025-06-03T05:45:36Z Alison 570 Ord 1268474 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Architects from Italy}} {{DEFAULTSORT:Iodalacha}} [[Catagóir:Ailtirí de réir náisiúntachta|Iod]] [[Catagóir:Daoine Iodálacha de réir slí bheatha|Ail]] dn6jw01mvymwjiv3unxozhbynp96046 14 19741 1268361 928830 2025-06-03T01:52:48Z Alison 570 Ord 1268361 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from Italy|Filí Iodálacha}} [[Catagóir:Filí de réir tíre|Iod]] [[Catagóir:Daoine Iodálacha de réir slí bheatha|Filí]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Iodálacha|Filí]] icigxv5gcs3sop12is2j0a964rq0l0y 14 19744 1268264 668764 2025-06-03T00:33:33Z Alison 570 ++ 1268264 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Engineers from Italy}} [[Catagóir:Innealtóirí de réir náisiúntachta|Io]] [[Catagóir:Daoine Iodálacha de réir slí bheatha|Inn]] 9mbn1l8gpvoia7eej9g7mnhicv3lq39 14 19746 1268315 797865 2025-06-03T01:14:56Z Alison 570 ++ 1268315 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Composers from Italy}} [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Iodálacha]] [[Catagóir:Daoine Iodálacha de réir slí bheatha|Cu]] [[Catagóir:Ceoltóirí Iodálacha]] [[Catagóir:Cultúr na hIodáile|C]] b25tpnvzcjqxnfpab090q0qvntmqtm9 1268316 1268315 2025-06-03T01:15:06Z Alison 570 >ga 1268316 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Composers from Italy|Cumadóirí Iodálacha}} [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Iodálacha]] [[Catagóir:Daoine Iodálacha de réir slí bheatha|Cu]] [[Catagóir:Ceoltóirí Iodálacha]] [[Catagóir:Cultúr na hIodáile|C]] 0o4vadfagm7ehbcsv82t0pnwig57gyv 14 19873 1268354 928821 2025-06-03T01:47:22Z Alison 570 ++ 1268354 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from Scotland|Filí Albanacha}} [[Catagóir:Daoine Albanacha de réir slí bheatha|Filí]] [[Catagóir:Filí de réir tíre|Alb]] [[Catagóir:Litríocht na hAlban|Filí]] h9pu6n4slb879t3wqr5j23m8iojdwy1 14 20111 1268317 1117846 2025-06-03T01:15:31Z Alison 570 ++ 1268317 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Composers from Germany|Cumadóirí Gearmánacha}} [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Gearmánacha]] [[Catagóir:Ceol na Gearmáine]] hhuujbykkmh22unysq619h0t0e200u1 14 20142 1268267 1101716 2025-06-03T00:34:30Z Alison 570 ++ 1268267 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Engineers from Ireland|Innealtóirí ó Éirinn}} {{DEFAULTSORT:Innealtoiri Eireannacha}} [[Catagóir:Innealtóirí de réir náisiúntachta|Ei]] [[Catagóir:Daoine Éireannacha de réir slí bheatha|Inn]] ndev3xyywiur39i5hvzg2rx0zphx9vk 0 21188 1268406 944254 2025-06-03T02:46:20Z Alison 570 Stub-sort 1268406 wikitext text/x-wiki Tá an chuid is mó de na '''meáin i bPoblacht na hÉireann''' bunaithe i m[[Baile Átha Cliath]]. Is iad na príomhnuachtáin sa tír ná an [[Irish Times]], an [[Irish Independent]] agus, le cúpla bliain anuas, an [[Irish Examiner]]. Bhíodh an [[Cork Examiner]] ar an nuachtán laethúil seo ar feadh na mblianta, ach beartaíodh díol náisiúnta a thabhairt dó tar éis gur theip ar an [[Irish Press]] i lár na 1990idí agus athainmníodh mar sin é. [[Íomhá:Sceal_tg4-scc3a9al-www.TG4.ie-.jpg|thumb|border|right| [[Údar|Scéal]] - drámaíocht ó [[TG4]] ]] Tá eagráin d´Éirinn ag go leor de nuachtáin Shasana, ach is ionann formhór an ábhair. Tá díol leathan ar an [[Belfast Telegraph]], an [[Irish News]] agus an [[Daily Ireland]] as [[Béal Feirste]], ach níl mórán díol nó glaoch orthu ó dheas go dtí seo. Bhíodh an [[Irish Press]], [[Sunday Press]] agus [[Evening Herald]] an-tábhachtach go dtí na [[1970í]], agus iad á riaradh ag muintir [[Éamon de Valera]]. Tá nuachtáin ar leith a fhoilsítear ar an Domhnach, ar nós an [[Sunday Independent]] agus an [[Sunday World]] ó fhoilsitheoirí an Irish Independent, an [[Sunday Business Post]] atá neamhspleách agus teidil eile de bhunadh Sasana le hábhar dírithe ar Éirinn, an Sunday Times agus Irish Mail on Sunday ina measc. Bhíodh dhá nuachtán Gaeilge ann: [[Lá Nua|Lá]] (a foilsíodh go laethúil i mBéal Feirste) agus [[Foinse]] (a foilsíodh go seachtainiúil sa [[An Cheathrú Rua|Cheathrú Rua]]). Is é [[Radio Telefís Éireann]] an príomhchraoltóir ó dheas, le trí bealach teilifíse sa chuid is mó den tír: [[RTÉ a hAon]], [[RTÉ a Dó]] agus [[TG4]]. Tá [[TV3 (Éire)|TV3]] agus [[Channel 6]] neamhspleách ón stát. Tá an [[BBC]] ag craoladh ón oirthuaisceart, chomh maith le h[[UTV]] atá neamhspleách ón rialtas ó thuaidh. Tá tábhacht fós leis na craoltóirí náisiúnta ar an dá thaobh den teorann, ach tá an-éisteacht anois le stáisiúin neamhspleácha. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-ie}} [[Catagóir:Meáin na hÉireann| ]] s2dwau8me6k1rpid232wrlwsyrs177d 0 21399 1268411 1244611 2025-06-03T04:50:17Z Alison 570 ++ 1268411 wikitext text/x-wiki {{glanadh}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán|image=Íomhá:IrishNewsfp.JPG}} Is páipéar nuachta é '''''The Irish News''''' atá bunaithe i m[[Béal Feirste]]. Tá léargas [[Náisiúnachas in Éirinn|náisiúnach]] measartha ag an páipéar. Tá príomh-fhócas aige ar nuacht in [[Ulaidh]] ach tá sé ar fáil i bhformhór na hÉireann. == Stair == Is é ''The Irish News'' an t-aon nuachtán laethúil atá bunaithe i d[[Tuaisceart na hÉireann|Tuaisceart Éireann]] atá faoi úinéireacht neamhspleách. Ba é sin cás an nuachtáin ó bunaíodh é ar an [[15 Lúnasa]] [[1891]] mar nuachtán frith-[[Charles Stewart Parnell|Pharnell]]. Timpeall [[1968]], agus i rith [[na Trioblóidí]] tháinig méadú mór ar imshruthú The Irish News, go háirithe i rith aimsir an imtheorannaithe gan triail. I mí an Mheithimh [[1982]], tháinig an páipéar faoi stiúradh iomlán chlann Mhic Giolla Phádraig, úinéirí an nuachtáin sa lá atá inniu ann. Is é an páipéar is mó léite i dTuaisceart Éireann é ''The Irish News''. Tá cáil air fosta mar gheall ar a thuairisciú leathan ar [[na Cluichí Gaelacha]]. == Fás níos Deireanaí == Tá ''The Irish News'' ina pháirt den ghrúpa cumarsáide ''Northern Media Group''. Is leis an teaghlach céanna sé stáisiún raidió i gCúige Uladh: Five FM, Six FM, Seven FM, Q97.2, Q101.2 agus Q102.9. Tá baint ag an ghrúpa ''Northern Media Group'' leis an chomhlacht úr nuachta, [[River Media]], atá ag fás go gasta. == Gradaim == {{Imshruthú_Nuachta| image=[[Íomhá:IrishNewsmasthead.JPG|150px|]]| cir=47,911 <small>([[Ríocht Aontaithe|RA]] amháin)</small>| read= | time=Eanáir 2008 – Meitheamh 2008| source=Audit Bureau of Circulations }} * Bronnadh ''CIPR Newspaper of the Year Award'' ar The Irish News sé bliain amach as naoi gceann idir 1999 agus 2008. * 2006 – [[Chartered Institute of Public Relations|CIPR]] Best Supplement – Weekend * 2007 – Production Journal Regional Newspaper of the Year * 2007 – Newspaper Society Promotional Campaign of the Year * 2007 – Newspaper Society UK Regional Press Photographer of the Year (Mal McCann) * 2007 – CIPR Best Supplement – Weekend * 2008 – CIPR Production Journalist of the Year (Jeremy Kirker) * 2008 – Annual Irish Print Awards' National Newspaper Award * 2008 – CIPR Print Business Journalist (James Stinson) * 2008 – CIPR Business Journalist of the Year (James Stinson) * 2008 – CIPR Newspaper and Daily Newspaper of the Year == Naisc sheachtracha == * [http://www.irishnews.com/ The Irish News online] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} {{DEFAULTSORT:Irish News, The}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] 5e16myhq9qwxq0ist85ezxcsnx2f7u0 14 22742 1268306 668168 2025-06-03T01:07:48Z Alison 570 ++ 1268306 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Writers from India|Scríbhneoirí Indiacha}} [[Catagóir:Scríbhneoirí de réir tíre|Ind]] [[Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha|Scr]] 1m7q8pr1qm19r0uu8zsgndmwpolesls 14 22745 1268518 302243 2025-06-03T06:39:38Z Alison 570 ++ 1268518 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Scríbhneoirí de réir tíre|Arg]] [[Catagóir:Daoine Airgintíneacha de réir slí bheatha|Scr]] [[Catagóir:Litríocht na hAirgintíne|Scr]] 9iixygjif2dvq71vqw23b68wyjjfbat 0 22797 1268759 1261510 2025-06-05T03:22:12Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268759 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ban-aisteoir Francach í '''Sarah Bernhardt''', a rugadh ar an [[22 Deireadh Fómhair]] [[1844]] agus a fuair bás ar an [[26 Márta]] [[1923]]. Rugadh Bernhardt i b[[Páras]] agus fuair sí bás sa chathair chéanna. Cuireadh i [[Reilig Père-Lachaise]] í. Deirtear gurb í Bernhardt "the most famous actress the world has ever known".<ref>{{Cite news|url=https://www.nybooks.com/articles/2007/05/10/the-drama-of-sarah-bernhardt/|teideal=The Drama of Sarah Bernhardt|údar=Robert Gottlieb|dáta=2007-05-10|language=en|work=The New York Review of Books|dátarochtana=2025-03-28}}</ref> == Leabhair == * ''Dans les Nuages, Impressions d'une Chaise Charpentier'' (1878) * ''L'Aveu, drame en un acte en prose'' (1888) * ''Adrienne Lecouvreur, drame en six actes'' (1907) * ''Ma Double Vie'' (1907), & * ''Un Coeur d'Homme, pièce en quatre actes'' (1911) * ''Petite Idole'' (1920; as ''The Idol of Paris'', 1921) * ''L'Art du Théâtre: la voix, le geste, la prononciation, etc.'' * ''Sarah Bernhardt My Grandmother'' (1940) == Leabharliosta == * [[Françoise Sagan]], ''Sarah Bernhardt, le rire incassable'' (Robert Laffont, Paris, 1987) * ''Portrait(s) de Sarah Bernhardt'', catalogue de l'exposition ''Sarah Bernhardt ou le divin mensonge'' (BNF, 2000) sous la direction de Noëlle Guibert (Éd. Bibliothèque nationale de France, Paris - 208 pages - ISBN 2-7177-2113-4) * [[Jacques Lorcey]], ''Sarah Bernhardt, l'art et la vie'', préface d'Alain Feydeau (Séguier, Paris, 2005 - 160 pages - ISBN 2-84049-417-5) * Lorcey, Jacques. ''Sarah Bernhardt, l'art et la vie'', Paris : Éditions Séguier, 2005. 160 pages. Avec une préface d'Alain Feydeau. ISBN 2-84049-417-5. * Menefee, David W. ''Sarah Bernhardt in the Theater of Films and Sound Recordings''. North Carolina: McFarland, 2003. * Menefee, David W. ''The First Female Stars: Women of the Silent Era''. Connecticut: Praeger, 2004. * [[Cornelia Otis Skinner|Skinner, Cornelia Otis]]. ''Madame Sarah''. Paragon House, 1966. == Féach freisin == * [[Colette (scríbhneoir)]] == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha == {{commons|Sarah Bernhardt|Sarah Bernhardt}} * [http://www.sarah-bernhardt.com/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140103030854/http://sarah-bernhardt.com/ |date=2014-01-03 }} * [http://www.gutenberg.org/catalog/world/readfile?fk_files=261395&pageno=1 ''La Tosca''] * [http://www.udenap.org/extraits_sonores/voix_disparues/bernhardt_sarah_phedre.mp3 A guth] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081209013055/http://www.udenap.org/extraits_sonores/voix_disparues/bernhardt_sarah_phedre.mp3 |date=2008-12-09 }} {{DEFAULTSORT:Bernhardt, Sarah}} [[Catagóir:Ban-aisteoirí Francacha|Bernhardt, Sarah]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1844]] [[Catagóir:Básanna i 1923|Bernhardt, Sarah]] qgo7yd368bux3qo7rcj1wvry39qrbh8 4 23011 1268582 803001 2025-06-03T23:26:35Z Alison 570 Tubaiste staid Heysel 1268582 wikitext text/x-wiki Is é an '''[[2 Meitheamh]]''' an 153ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 154ú lá i mbliain bhisigh. Tá 212 lá fágtha sa bhliain. Inniu "Lá na Poblachta" [[An Iodáil|san Iodáil]] agus "Lá na Saoirse" i [[Samó]]. <div style="float:right;margin-left:0.5em"> [[Íomhá:Seán Ó Néill.jpg|100x100px|Seán Ó Néill]] </div> * [[455]] &ndash; Ghabh na Vandalaigh [[an Róimh]] agus thosaíodar ar chreach a mhair coicís * [[1567]] &ndash; Cailleadh [[Seán Ó Néill]], taoiseach Gaelach (r.[[1530]]) * [[1835]] &ndash; Rugadh [[Pápa Pius X|Pius X]], pápa (b.[[1914]]) * [[1835]] &ndash; Chuir [[P. T. Barnum]] agus a shorcas tús lena gcéad chamchuairt sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]] * [[1882]] &ndash; Cailleadh [[Giuseppe Garibaldi]], tirghráthóir agus saighdiúir (r.[[1807]]) * [[1920]] &ndash; Rugadh [[Mícheál Ó hEithir]], tráchtaire agus iriseoir spóirt (b.[[1996]]) * [[1966]] &ndash; D'éirigh leis na Stáit Aontaithe spáslong a sheoladh chuig [[an Ghealach]] * [[1979]] &ndash; D'fhill an [[Pápa Eoin Pól II|Pápa]] ar [[An Pholainn|an bPolainn]], a thír dhúchais * [[1985]] &ndash; Cuireadh cosc ar chlubanna [[Sacar|sacair]] ón m[[An Bhreatain|Breatain]] imirt san [[An Eoraip|Eoraip]], tar éis [[tubaiste staid Heysel]] * [[2008]] &ndash; Cailleadh [[Bo Diddley]], ceoltóir (r. [[1928]]) </li> {{SelAnnivFooter|Mí=June|Lá=2}}<noinclude> [[Catagóir:Laethanta roghnaithe|Meitheamh,2]] [[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 2]] cpzkhmbwhhg74k9e7f4y4h7xsxvt5db 14 23100 1268241 1235381 2025-06-03T00:16:42Z Alison 570 Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta 1268241 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta |Eireannacha]] [[Catagóir:Stair na hÉireann|St]] [[Catagóir:Daoine Éireannacha de réir slí bheatha|St]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Éireannacha|St]] pwc7twh7j1ml4u8ewxnfva03xn2wnmi 0 23179 1268810 1266943 2025-06-05T22:14:21Z TGcoa 21229 /* Turasóireacht */ 1268810 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[oileán]] [[carraig|c]]<nowiki/>reagach é '''Sceilg Mhichíl'''<ref>Sceilig Mhichíl uaireanta agus Carraig Scealg fiú</ref> atá suite thart ar 15 chiliméadar amach ó chósta [[Contae Chiarraí|Chontae Chiarraí]]. Is é an t-oileán is mó den dá Sceilg.<ref>{{Lua idirlín|url=https://heritageireland.ie/places-to-visit/skellig-michael/|teideal=Skellig Michael {{!}} Heritage Ireland|language=en|work=Skellig Michael {{!}} Heritage Ireland|dátarochtana=2023-04-04}}</ref> Tá mainistir na Scealg suite ar bharr Sceilg Mhór. Tá cáil ar an mainistir as cillíní cloch na manach ann atá ar chruth coirceog, ar a dtugtar clocháin. Is féidir a thuiscint chomh dian is a bhí saol na manach nuair a fheictear a loime atá an [[mainistir|mhainistir]]. Cuid lárnach den turasóireacht i gCiarraí Theas é an suíomh Oidhreachta Domhanda UNESCO seo.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Sceilg Mhichíl le hathoscailt inniu|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/0704/1308344-sceilg-mhichil-le-hathoscailt-inniu/|date=2022-07-04|language=ga|author=RTÉ Nuacht}}</ref> Ghnóthaigh an t-oileán stádas mar [[Suíomh Oidhreachta Domhanda|Shuíomh Oidhreachta Domhanda UNESCO]] sa bhliain [[1996]]. Is é ceann de na mainistreacha is aitheanta san [[Eorpa|Eoraip]], ach ag an am gcéanna tá sé ar cheann de na mainistreacha is deacra cuairt a thabhairt uirthi.[[Íomhá:Skellig Michael - cemetery and large oratory.jpg|mion|clé]] == Stair == Bhí sé mar ionad tábhachtach do [[Manach|manaigh]] [[Éire]]annacha ar feadh tréimhse 600 bliain. Tógadh mainistreach ar bharr na carraige (atá airde 230 méadair aici) nach mór, sa bhliain [[588]]. [[Íomhá:092Skellig Michael.JPG|right|thumb|Ceann den dá tithe solais ar Sceilg Mhichíl]] Tharla roinnt ruathar [[Lochlannach]] ar an oileán, an ceann ba fhíochmhara sa bhliain [[823]]. Mhair an mainistir tríothu uilig áfach, agus rinneadh forbairt mór air ag tús an dara mhílaois, nuair a tógadh séipéil nua lena linn. Is léir nach raibh líon ard daoine i riamh sa phobail a bhíodh ann. Ceaptar nach raibh níos mó ná 12 manaigh agus [[ab]] ann ag aon am amháin. D'fhág na manaigh an Sceilg uair éigin sa [[12ú haois]] agus bhog siad chuig an mórthír. Is go dtí an mainistreach [[Agaistínigh|Agaistín]]<nowiki/>each i m[[Baile na Sceilge]] a chuaigh siad. Bhíodh turais oilithreachtaí ag dul chuige ón [[16ú haois]] ar aghaidh, cé go raibh duine ar bith ina gcónaí ann. [[Íomhá:Skellig Michael - Alca torda & Uria aalge 02.jpg|mion]]Sa [[19ú haois]] tógadh dhá [[teach solais]] uirthi agus bhí daoine ina gcónaí ann arís. Is beirt coimeádaithe tigh solais, a mhalartaigh fanacht ann bunaithe ar rota, a bhí ina chónaí ann ó sin amach. Tá an dara teach solais fós in úsáid, cé gur atógadh é sna [[1960idí]]. D'fhág an coimeádaí sna [[1980í|1980idí]] agus tá sé uathoibríoch anois. == Turasóireacht == Sa bhliain [[1986]] rinneadh roinnt oibre athchóirithe agus bunaíodh biúró oifigiúil turasóireachta ceangailte leis an oileáin chomh maith. Ina mílte a thagann cuairteoirí inniu, na báid á bhfágáil ag bun na carraige le dul ag dreapadh chuig áitrimh ársa na mannach ar an mullach. Téann na mílte eile timpeall na carraige sna báid turais, agus chomh mhaith leis an lonnú daonna, meallann lonnú na n-éan ar an gcarraig lucht éaneolaíóchta freisin.<ref name=":0" /> [[Íomhá:Sceilg Beag - geograph.org.uk - 989906.jpg|mion|Sceilg Beag]] Tá an mainistir caomhnaithe, mar gheall ar a iargúltacht agus an deacracht a chruthaíonn sé sin do chuairteoirí fáil chuige. Ag an am céanna, cuireadh srianta ar turasóirí, maidir le cuairt a thabhairt ar an oileáin, mar gheall ar an damáiste a bhí á dhéanamh acu. Bhí buairt áirithe ann go raibh na sean-choiscéimeamma cloiche á gcreimeadh acu. Tá roghanna éagsúla, maidir le modhanna a ligfidh do turasóirí cuairt a thabhairt ar an oileáin ach go mbeidh sé fós caomhnaithe, á thabhairt san áireamh faoi láthair. Sa bhliain 2017, cuireadh foireann speisialaithe OPW isteach chuig an oileán le suirbhéireacht a dhéanamh ar na fánaí agus carraigeacha a bhí i gceist agus cuireadh caoi ar na láithreacha a measadh a bheith contúirteach. Dúirt an OPW nach raibh aon “mhórábhar” ann anois a bheadh ina bhagairt ar Bhóthar an Tí Solais san oileán ach go bhféadfadh go dtitfeadh mionábhar atá “an-tirim” mar gheall ar éin a bheith ag corraí ar na n-aillte.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/suil-ag-an-opw-sceilg-mhichil-a-oscailt-aris-an-14-bealtaine/|teideal=Súil ag an OPW Sceilg Mhíchíl a oscailt arís an 14 Bealtaine|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-05}}</ref> [[Íomhá:Skelling Michael.jpg|mion|220x220px| ''The Force AwakensSa'' ]]Sa bhliain 2025, bhí an t-oileán le hoscailt do chuairteoirí ar an 8 Bealtaine ach cuireadh moill ar chúrsaí mar gheall ar chás dlí a thug roinnt bádóirí nach bhfuair ceadúnas ó Oifig na nOibreacha Poiblí i mbliana.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cead turasóirí a thabhairt go Sceilg Mhichíl arís|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0605/1516890-cead-turasoiri-a-thabhairt-go-sceilg-mhichil-aris/|date=2025-06-05|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Cáil == Rinneadh an [[scannán]]<nowiki/>aíocht do radhairc a tharlaíonn ar ‘oileán Ahch-To’, an tearmann a d’aimsigh an [[ridire]] Jedi Luke Skywalker dó féin, ar Sceilg Mhichíl sa scannán ''[[Star Wars Episode VIII: The Last Jedi|Star Wars: The Last Jedi]]'' agus i ''[[Star Wars: The Force Awakens]]'' a tháinig amach in 2015. Ar Cheann Sibéal ar an míntír, áfach, a rinneadh formhór na scannánaíochta don scannán de bharr deacrachtaí a bhain le húsáid an oileáin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/tuairisc-speisialta-an-forsa-ag-duiseacht-i-gcorca-dhuibhne-agus-star-wars-tagtha-go-dti-an-ghaeltacht/|teideal=TUAIRISC SPEISIALTA: An ‘fórsa’ ag dúiseacht i gCorca Dhuibhne agus Star Wars tagtha go dtí an Ghaeltacht|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-05}}</ref> Tá leagan [[Lego|LEGO]] den oileán ar fáil ón mórchomhlacht bréagán mar chuid den tsraith nua seiteanna atá bunaithe Star Wars: The Last Jedi,<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/leagan-lego-deanta-doilean-gaeltachta-ag-an-morchomhlacht-breagan/|teideal=Leagan LEGO déanta d’oileán Gaeltachta ag an mórchomhlacht bréagán|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-05}}</ref> ==Anaclann Dúlra == [[Íomhá:Morus bassanus adu.jpg|right|thumb|An Guairdeall]] Is anaclann dúlra tábhachtach é an Sceilg Mhichíl mar aon lena comharsan an Sceilg Bheag. Tá go leor speicis éagsúla d'éin mara Atlantacha ann. Ina measc bíonn an crosán, an guairdeall, an chanóg dhubh agus an chanóg bhán. Sa bhliain 2023, bhí Sceilg Mhichíl roghnaithe le haghaidh mórstaidéir idirnáisiúnta ar [[athrú aeráide]] agus mar a théann sé i gcion ar láithreáin oidhreachta.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Sceilg Mhichíl mar chuid de staidéar domhanda ar athrú aeráide|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/0314/1362161-sceilg-mhichil-mar-chuid-de-staidear-domhanda-ar-athru-aeraide/|date=2023-03-14|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Naisc sheachtracha == * [http://whc.unesco.org/en/list/757 UNESCO World Heritage Centre - Skellig Michael] * [http://www.sceiligs.info A Project Web Site about The Skellig Islands] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070409133731/http://www.sceiligs.info/ |date=2007-04-09 }} * [http://www.skelligislands.com Skelligs Islands - A website detailing information about visiting the islands] * [http://www.skelligsrock.com SkelligsRock - A website detailing the islands history and wildlife] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070807163811/http://www.skelligsrock.com/ |date=2007-08-07 }} == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Sceilg Mhichíl}} [[Catagóir:Oileáin Chontae Chiarraí]] [[Catagóir:Oileáin Ghaeltachta]] [[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta na hÉireann]] [[Catagóir:Mainistreacha na hÉireann]] [[Catagóir:Seandálaíocht]] [[Catagóir:Oileáin na hÉireann]] [[Catagóir:Tithe Solais na hÉireann]] [[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta i gContae Chiarraí]] seer2zsxvf0ce7ch8wfsu3abwwsufd3 1268811 1268810 2025-06-05T22:16:57Z TGcoa 21229 1268811 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[oileán]] [[carraig|c]]<nowiki/>reagach é '''Sceilg Mhichíl'''<ref>Sceilig Mhichíl uaireanta agus Carraig Scealg fiú</ref> atá suite thart ar 15 chiliméadar amach ó chósta [[Contae Chiarraí|Chontae Chiarraí]]. Is é an t-oileán is mó den dá Sceilg.<ref>{{Lua idirlín|url=https://heritageireland.ie/places-to-visit/skellig-michael/|teideal=Skellig Michael {{!}} Heritage Ireland|language=en|work=Skellig Michael {{!}} Heritage Ireland|dátarochtana=2023-04-04}}</ref> Tá mainistir na Scealg suite ar bharr Sceilg Mhór. Tá cáil ar an mainistir as cillíní cloch na manach ann atá ar chruth coirceog, ar a dtugtar clocháin. Is féidir a thuiscint chomh dian is a bhí saol na manach nuair a fheictear a loime atá an [[mainistir|mhainistir]]. Cuid lárnach den turasóireacht i gCiarraí Theas é an suíomh Oidhreachta Domhanda UNESCO seo.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Sceilg Mhichíl le hathoscailt inniu|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/0704/1308344-sceilg-mhichil-le-hathoscailt-inniu/|date=2022-07-04|language=ga|author=RTÉ Nuacht}}</ref> Ghnóthaigh an t-oileán stádas mar [[Suíomh Oidhreachta Domhanda|Shuíomh Oidhreachta Domhanda UNESCO]] sa bhliain [[1996]]. Is é ceann de na mainistreacha is aitheanta san [[Eorpa|Eoraip]], ach ag an am gcéanna tá sé ar cheann de na mainistreacha is deacra cuairt a thabhairt uirthi.[[Íomhá:Skellig Michael - cemetery and large oratory.jpg|mion|clé]] [[Íomhá:Skelling Michael.jpg|mion| ''The Force Awakens'' |clé]] == Stair == Bhí sé mar ionad tábhachtach do [[Manach|manaigh]] [[Éire]]annacha ar feadh tréimhse 600 bliain. Tógadh mainistreach ar bharr na carraige (atá airde 230 méadair aici) nach mór, sa bhliain [[588]]. [[Íomhá:092Skellig Michael.JPG|thumb|Ceann den dá tithe solais ar Sceilg Mhichíl|clé]] Tharla roinnt ruathar [[Lochlannach]] ar an oileán, an ceann ba fhíochmhara sa bhliain [[823]]. Mhair an mainistir tríothu uilig áfach, agus rinneadh forbairt mór air ag tús an dara mhílaois, nuair a tógadh séipéil nua lena linn. Is léir nach raibh líon ard daoine i riamh sa phobail a bhíodh ann. Ceaptar nach raibh níos mó ná 12 manaigh agus [[ab]] ann ag aon am amháin. D'fhág na manaigh an Sceilg uair éigin sa [[12ú haois]] agus bhog siad chuig an mórthír. Is go dtí an mainistreach [[Agaistínigh|Agaistín]]<nowiki/>each i m[[Baile na Sceilge]] a chuaigh siad. Bhíodh turais oilithreachtaí ag dul chuige ón [[16ú haois]] ar aghaidh, cé go raibh duine ar bith ina gcónaí ann. [[Íomhá:Skellig Michael - Alca torda & Uria aalge 02.jpg|mion|clé]]Sa [[19ú haois]] tógadh dhá [[teach solais]] uirthi agus bhí daoine ina gcónaí ann arís. Is beirt coimeádaithe tigh solais, a mhalartaigh fanacht ann bunaithe ar rota, a bhí ina chónaí ann ó sin amach. Tá an dara teach solais fós in úsáid, cé gur atógadh é sna [[1960idí]]. D'fhág an coimeádaí sna [[1980í|1980idí]] agus tá sé uathoibríoch anois. [[Íomhá:Morus bassanus adu.jpg|thumb|An Guairdeall|clé]] == Turasóireacht == Sa bhliain [[1986]] rinneadh roinnt oibre athchóirithe agus bunaíodh biúró oifigiúil turasóireachta ceangailte leis an oileáin chomh maith. Ina mílte a thagann cuairteoirí inniu, na báid á bhfágáil ag bun na carraige le dul ag dreapadh chuig áitrimh ársa na mannach ar an mullach. Téann na mílte eile timpeall na carraige sna báid turais, agus chomh mhaith leis an lonnú daonna, meallann lonnú na n-éan ar an gcarraig lucht éaneolaíóchta freisin.<ref name=":0" /> [[Íomhá:Sceilg Beag - geograph.org.uk - 989906.jpg|mion|Sceilg Beag|clé]] Tá an mainistir caomhnaithe, mar gheall ar a iargúltacht agus an deacracht a chruthaíonn sé sin do chuairteoirí fáil chuige. Ag an am céanna, cuireadh srianta ar turasóirí, maidir le cuairt a thabhairt ar an oileáin, mar gheall ar an damáiste a bhí á dhéanamh acu. Bhí buairt áirithe ann go raibh na sean-choiscéimeamma cloiche á gcreimeadh acu. Tá roghanna éagsúla, maidir le modhanna a ligfidh do turasóirí cuairt a thabhairt ar an oileáin ach go mbeidh sé fós caomhnaithe, á thabhairt san áireamh faoi láthair. Sa bhliain 2017, cuireadh foireann speisialaithe OPW isteach chuig an oileán le suirbhéireacht a dhéanamh ar na fánaí agus carraigeacha a bhí i gceist agus cuireadh caoi ar na láithreacha a measadh a bheith contúirteach. Dúirt an OPW nach raibh aon “mhórábhar” ann anois a bheadh ina bhagairt ar Bhóthar an Tí Solais san oileán ach go bhféadfadh go dtitfeadh mionábhar atá “an-tirim” mar gheall ar éin a bheith ag corraí ar na n-aillte.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/suil-ag-an-opw-sceilg-mhichil-a-oscailt-aris-an-14-bealtaine/|teideal=Súil ag an OPW Sceilg Mhíchíl a oscailt arís an 14 Bealtaine|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-05}}</ref> Sa bhliain 2025, bhí an t-oileán le hoscailt do chuairteoirí ar an 8 Bealtaine ach cuireadh moill ar chúrsaí mar gheall ar chás dlí a thug roinnt bádóirí nach bhfuair ceadúnas ó Oifig na nOibreacha Poiblí i mbliana.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cead turasóirí a thabhairt go Sceilg Mhichíl arís|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0605/1516890-cead-turasoiri-a-thabhairt-go-sceilg-mhichil-aris/|date=2025-06-05|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Cáil == Rinneadh an [[scannán]]<nowiki/>aíocht do radhairc a tharlaíonn ar ‘oileán Ahch-To’, an tearmann a d’aimsigh an [[ridire]] Jedi Luke Skywalker dó féin, ar Sceilg Mhichíl sa scannán ''[[Star Wars Episode VIII: The Last Jedi|Star Wars: The Last Jedi]]'' agus i ''[[Star Wars: The Force Awakens]]'' a tháinig amach in 2015. Ar Cheann Sibéal ar an míntír, áfach, a rinneadh formhór na scannánaíochta don scannán de bharr deacrachtaí a bhain le húsáid an oileáin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/tuairisc-speisialta-an-forsa-ag-duiseacht-i-gcorca-dhuibhne-agus-star-wars-tagtha-go-dti-an-ghaeltacht/|teideal=TUAIRISC SPEISIALTA: An ‘fórsa’ ag dúiseacht i gCorca Dhuibhne agus Star Wars tagtha go dtí an Ghaeltacht|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-05}}</ref> Tá leagan [[Lego|LEGO]] den oileán ar fáil ón mórchomhlacht bréagán mar chuid den tsraith nua seiteanna atá bunaithe Star Wars: The Last Jedi,<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/leagan-lego-deanta-doilean-gaeltachta-ag-an-morchomhlacht-breagan/|teideal=Leagan LEGO déanta d’oileán Gaeltachta ag an mórchomhlacht bréagán|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-05}}</ref> ==Anaclann Dúlra == Is anaclann dúlra tábhachtach é an Sceilg Mhichíl mar aon lena comharsan an Sceilg Bheag. Tá go leor speicis éagsúla d'éin mara Atlantacha ann. Ina measc bíonn an crosán, an guairdeall, an chanóg dhubh agus an chanóg bhán. Sa bhliain 2023, bhí Sceilg Mhichíl roghnaithe le haghaidh mórstaidéir idirnáisiúnta ar [[athrú aeráide]] agus mar a théann sé i gcion ar láithreáin oidhreachta.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Sceilg Mhichíl mar chuid de staidéar domhanda ar athrú aeráide|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/0314/1362161-sceilg-mhichil-mar-chuid-de-staidear-domhanda-ar-athru-aeraide/|date=2023-03-14|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Naisc sheachtracha == * [http://whc.unesco.org/en/list/757 UNESCO World Heritage Centre - Skellig Michael] * [http://www.sceiligs.info A Project Web Site about The Skellig Islands] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070409133731/http://www.sceiligs.info/ |date=2007-04-09 }} * [http://www.skelligislands.com Skelligs Islands - A website detailing information about visiting the islands] * [http://www.skelligsrock.com SkelligsRock - A website detailing the islands history and wildlife] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070807163811/http://www.skelligsrock.com/ |date=2007-08-07 }} == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Sceilg Mhichíl}} [[Catagóir:Oileáin Chontae Chiarraí]] [[Catagóir:Oileáin Ghaeltachta]] [[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta na hÉireann]] [[Catagóir:Mainistreacha na hÉireann]] [[Catagóir:Seandálaíocht]] [[Catagóir:Oileáin na hÉireann]] [[Catagóir:Tithe Solais na hÉireann]] [[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta i gContae Chiarraí]] fkzb59yuv1gfwf6feiy1v35nasl1mge 14 23539 1268378 665291 2025-06-03T02:11:57Z Alison 570 ++ 1268378 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Writers from Norway|Scríbhneoirí Ioruacha}} [[Catagóir:Scríbhneoirí de réir tíre|Iorua]] [[Catagóir:Daoine Ioruacha de réir slí bheatha|Scríbhneoirí]] 8bgllkkcli5zenmmlk4qfh7hkwhd5it 14 25064 1268348 293952 2025-06-03T01:36:33Z Alison 570 ++ 1268348 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Scríbhneoirí de réir tíre|Pol]] [[Catagóir:Daoine Polannacha de réir slí bheatha|Scr]] iw1nuby0m5rjc8meof9355jranpgal5 14 25501 1268224 797868 2025-06-02T23:59:27Z Alison 570 ++ 1268224 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Ceoltóirí Rúiseacha|C]] [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Rúis]] [[Catagóir:Daoine Rúiseacha de réir slí bheatha|C]] 6ihjbgd33gaijyltm5no4y3wz59ix3j 14 25607 1268222 797869 2025-06-02T23:58:06Z Alison 570 ++ 1268222 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Sasanacha de réir slí bheatha|C]] [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta |S]] [[Catagóir:Cultúr Shasana|C]] kh0i5uzpczxaahi6b0vtg8uwfx5yu4v 14 25854 1268386 301621 2025-06-03T02:19:48Z Alison 570 Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta 1268386 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta]] [[Catagóir:An Eilvéis]] 1r3xpvyg8e91um858lghhzydy3tztsx 1268467 1268386 2025-06-03T05:39:21Z Alison 570 Ord 1268467 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Eil]] [[Catagóir:An Eilvéis]] fp1mgm5muwvcg6y8zligh6woehe29io 14 25891 1268515 668238 2025-06-03T06:38:28Z Alison 570 ++ 1268515 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Association football players from Argentina|Imreoirí sacair na hAirgintíne}} [[Catagóir:Imreoirí sacair de réir Tíre|Airgintín]] [[Catagóir:Daoine Airgintíneacha de réir slí bheatha|Imr]] qoqph4alwl1t0fs1wutkw99yry1n9lb 14 25905 1268304 1040117 2025-06-03T01:06:37Z Alison 570 ++ 1268304 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Politicians of India|Polaiteoirí na hIndia}} [[Catagóir:Polaiteoirí na hÁise|India, an]] [[Catagóir:An India]] [[Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha|Pol]] qblw6dsv5olek0wbvrbun9f51nn64n6 14 25922 1268751 1257926 2025-06-04T23:34:33Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis 1268751 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Leabhair|*]] [[Catagóir:Leabhair de réir teanga]] [[Catagóir:Litríocht na Gaeilge]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Saothair Ghaeilge]] [[Catagóir:Meáin chlóite na Gaeilge]] cvovkm1f4rwc0d095spa47hnoqc8914 0 26934 1268448 1225281 2025-06-03T05:14:53Z Alison 570 ++ 1268448 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán|image=Íomhá:FainneanLae.jpg}} Nuachtán dátheangach í '''''Fáinne an Lae''''' a mhair dhá bhliain, idir 1899 agus 1900. Fiontar gnó í an nuachtán do Bhrian Ó Dubhghaill, bunaitheoir an nuachtáin. D'fhoilsigh sé an nuachtán go seachtainiúil ar a chostas féin ar feadh dhá bhliain. De thoradh easaontas idir Ó Dubhghaill agus [[Conradh na Gaeilge]] bhunaigh an Conradh a nuachtán féin, ''[[An Claidheamh Soluis]]'', i mí an Mhárta 1899. Theip ar nuachtán Uí Dhubhghaill i mí Lúnasa 1900 agus nascadh ''Fáinne an Lae'' leis an g''Claidheamh Soluis''. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * [https://sites.google.com/site/fainneanlae Cartlann Fháinne an Lae 1898-1900] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160922031243/https://sites.google.com/site/fainneanlae/ |date=2016-09-22 }} == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] jqm3zfkvp3cciktnulkrxuwapgcmlck 0 27013 1268409 1221854 2025-06-03T04:49:08Z Alison 570 ++\ 1268409 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Is nuachtán mórbhileoige [[Poblacht na hÉireann|Éireannach]] [[Domhnach|Domhnaigh]] é an '''Sunday Independent'''. Is é Aengus Fanning eagarthóir an nuachtáin. Díoltar níos mó cóipeanna den Sunday Independent ná de aon nuachtán Domhnaigh eile in Éirinn. Léann 28.4% de lucht léitheora an Domhnaigh an Sunday Independent de réir na figiúirí is déanaí (JNRS 2008/9<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.jnrs.ie/ |teideal=JNRS - Welcome to the Joint National Readership Research Homepage<!-- Bot generated title --> |dátarochtana=2010-01-03 |archivedate=2010-02-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100220005249/http://www.jnrs.ie/ }}</ref>). Is leis an bhfear gnó [[Anthony O'Reilly]] an nuachtán anois agus is cuid de chomhlacht domhanda é le nuachtáin i dtíortha eile (''The Independent'' sa [[Ríocht Aontaithe]], mar shampla). == Féach freisin == == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] 16ltiv7m2w8n22af6rofp0r0pu9ms96 0 27203 1268438 1183991 2025-06-03T05:08:24Z Alison 570 ++ 1268438 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Páipéar nuachta Gaeilge ab ea '''Anois''' a foilsíodh idir na blianta [[1984]] agus [[1996]]<ref>http://www.gael-linn.ie/glinn/ir/About_History.aspx?Decade=3</ref>, a bhí faoi cheannas [[Gael Linn]]. Bhí [[Bibi Baskin]] ina heagarthóir ar an nuachtán ó 1984 go 1986. Dhíoltaí thart ar 5,600 cóip gach seachtain.<ref>{{Lua idirlín |url=http://historical-debates.oireachtas.ie/D/0369/D.0369.198611050008.html |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2010-01-19 |archivedate=2012-07-09 |archiveurl=https://archive.today/20120709185005/http://historical-debates.oireachtas.ie/D/0369/D.0369.198611050008.html }}</ref> Thit an líon sin go 4,500 in [[1994]] áfach. Faoin am sin bhí an nuachtán ag fáil thart ar €150,000 mar dheontas.<ref>[http://www.oireachtas-debates.gov.ie/plweb-cgi/fastweb?state_id=1263925516&view=oho-view&docrank=24&numhitsfound=70&query=An%20Nuacht%E1n%20Anois&query_rule=%28%28$query1%29%3C%3DDATE%3C%3D%28$query2%29%29%20AND%20%28%28$query4%29%29%3ASPEAKER%20AND%20%28%28$query5%29%29%3Aheading%20AND%20%28%28$query6%29%29%3ACATEGORY%20AND%20%28%28$query3%29%29%3Ahouse%20AND%20%28%28$query7%29%29%3Avolume%20AND%20%28%28$query8%29%29%3Acolnumber%20AND%20%28%28$query%29%29&docid=262102&docdb=Debates&dbname=Debates&sorting=none&operator=and&TemplateName=predoc.tmpl&setCookie=1| Ceisteanna Dála]{{Dead link|date=Meán Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Féach freisin == * [[Martin O'Hagan]] == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] 21lhyhpalyk0jx62fmmht39sr80i2k9 14 28836 1268240 1265115 2025-06-03T00:16:25Z Alison 570 Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta 1268240 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta|Gearmánacha]] [[Catagóir:Daoine Gearmánacha de réir slí bheatha|St]] 02qmpbnz0enz3qiomeybm17bvtqlnod 14 29118 1268193 1226102 2025-06-02T22:40:59Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis agus mionathruithe eile 1268193 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Nuachtain na Gaeilge}} [[Catagóir:Nuachtáin|*]] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge‎]] [[Catagóir:Saothair Ghaeilge]] [[Catagóir:Gaeilge]] 866uaaqwtijo6qsnb4zy71ru4xq81qd 1268194 1268193 2025-06-02T22:42:40Z Taghdtaighde 60452 Catagóir bainte 1268194 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Nuachtain na Gaeilge}} [[Catagóir:Nuachtáin|*]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge‎]] [[Catagóir:Saothair Ghaeilge]] [[Catagóir:Gaeilge]] nkwj7pqfekmtm5gpy0slk1k2y1swjiy 1268740 1268194 2025-06-04T23:24:57Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis 1268740 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Nuachtain na Gaeilge}} [[Catagóir:Nuachtáin|*]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge‎]] [[Catagóir:Meáin chlóite na Gaeilge]] [[Catagóir:Saothair Ghaeilge]] [[Catagóir:Gaeilge]] e4d1yt3ugw4lm6dnfjon0phsgztdo26 0 29556 1268763 1088464 2025-06-05T06:41:24Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268763 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Sráidbhaile in [[Éirinn]] is ea '''Áth Mheáin'''. Tá an baile suite i ndeisceart na tíre i g[[Contae Phort Láirge]] gar do [[Ceapach Choinn|Cheapach Choinn]] agus an [[Abhainn Mhór]]. == Suíomh == Tá an paróiste ag críochantacht le [[Sliabh gCua]] (ar an taobh thuaidh), [[Maigh Dheilge]] agus [[an Teampall Geal]] ar an taobh thoir, [[Cill Molaise]] agus [[an Eaglais]] sa deisceart, agus [[Lios Mór]] san iarthar. == Stair == Fearadh cath idir iarlaí Dheasmhumhan agus Urmhumhan sa cheantar sa bhliain 1565. Briseadh ar na Gearaltaigh. Tá fothracha an tsean-chaisleán fós ann. == Spórt == Sa bhliain [[1974]] bhain Áth Mheáin craobh peile an chontae. Buaileadh [[Dún Aill]] 1-8 in aghaidh 0-6, ach fuair [[Austin Stacks]] an lámh in uachtar orthu i gcraobh na Mumhan. == Naisc == * [http://www.libraryireland.com/LewisA/Affane.php Affane parish, barony of Decies-without-Drum, County Waterford, Ireland: A Topographical Dictionary of Ireland (1837) by Samuel Lewis] * [http://snap.waterfordcoco.ie/collections/ebooks/95152/95152.pdf Affane] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171108195237/http://snap.waterfordcoco.ie/collections/ebooks/95152/95152.pdf |date=2017-11-08 }} {{Port Láirge}} [[Catagóir:Bailte i gContae Phort Láirge]] nl5nwsq9vahaf2uaw3j8mnofu28nton 0 30158 1268850 1173327 2025-06-06T10:46:55Z R. Henrik Nilsson 65582 Íomhá : Adventtoppen Hiorthfjellet from SE side of Adventfjorden Longyearbyen Svalbard on May 23 2025.jpg | Na sléibhte Adventtoppen agus Hiorthfjellet ag an bhfiord Adventfjorden díreach ó thuaidh de Longyearbyen. 1268850 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[oileánra]] é '''Oileánra Svalbard''' sa [[An tAigéan Artach|Mhuir Artach]]. Is é an t-oileánra seo an chuid is faide thuaidh den [[An Iorua|Iorua]], nó tá sé suite leath an bhealaigh idir an Pol Thuaidh agus cósta na hIorua. Is é Spitsbergen an t-oileán is mó san oileánra. Oileáin mhóra eile iad Nordaustlandet (An Tír Thoir Thuaidh) agus Edgeøya (Oileán Edge, a thagraíonn do Thomas Edge, sealgaire míolta móra a chuaigh lena cheird timpeall Svalbard thiar i dtús na [[17ú haois|seachtú haoise déag]]). Níl áitreabh ceart ach ar Spitsbergen, agus is ansin atá príomhchathair na n-oileán, Longyearbyen - Cathair Longyear, a fuair a hainm ó John Munroe Longyear. Fear gnó agus gróintín mianadóireachta a bhí ann a raibh an-ról aige i bhforbairt na mianadóireachta sna hoileáin. Tá Bjørnøya, nó Oileán na mBéar, suite idir cósta na hIorua agus oileánra Svalbard. Cé nach cuid den oileánra é, is cuid de Svalbard mar aonad riaracháin é. Is é an Gobharnóir, nó ''Sysselmannen'' as [[Ioruais]], an duine a chuireann cumhacht na hIorua i bhfeidhm ar an oileánra. Dealraíonn sé go raibh an t-oileánra ar eolas ag na Lochlannaigh chomh luath leis an dara haois déag. Ainm [[Lochlannach]] é Svalbard a chiallaíonn "cladaí fuara". Mar sin féin, is gnách a rá gurbh é an taiscéalaí Ollannach Willem Barentsz a d'aimsigh Svalbard sa bhliain 1596. Is féidir, dáiríre, gurb é oileán Jan Mayen a bhí i gceist le "Svalbard" ar dtús. Ba iad na sealgairí míolta móra ba thúisce a thosaigh ag socrú síos sna hoileáin, ach ní dheachaigh siad ina gcónaí ansin ach go sealadach. Bhí sealgaireacht na míolta móra faoi lán an tseoil sa tseachtú agus san ochtú haois déag, ach ina dhiaidh sin, thréig lucht cleachta na ceirde seo an t-oileánra. Le teacht na fichiú haoise, thosaigh mianadóireacht an [[gual|ghuail]] i Svalbard, agus tháinig pobail seasta ar an bhfód sna hoileáin. Sa bhliain 1920, shínigh an Iorua, na [[Stáit Aontaithe]], [[an Danmhairg]], [[an Fhrainc]], [[an Iodáil]], [[an tSeapáin]], [[an Ísiltír]], agus [[an Ríocht Aontaithe]] conradh - Conradh Spitsbergen - le stádas idirnáisiúnta na n-oileán a shocrú. Is éard a deir an Conradh ná gur leis an Iorua an t-oileánra, ach gur limistéar démhíleataithe é Svalbard - níl cead isteach ag longa cogaidh, mar sin - agus go bhfuil leis na stáit seo go léir mianadóireacht ghuail a chleachtadh, chomh maith le hoibreacha eile a bhfuil leas eacnamaíoch iontu. Inniu, áfach, ní bhaineann ach an Iorua agus an Rúis (roimh an mbliain 1989, [[an tAontas Sóivéadach]], a shínigh an Conradh sa bhliain 1924) leas eacnamaíoch as na hoileáin. Chuaigh an Iorua in [[Eagraíocht Chonradh an Atlantaigh Thuaidh|Eagraíocht Chonartha an Atlantaigh Thuaidh]] (ECAT, nó NATO) i ndiaidh [[an Dara Cogadh Domhanda]], ach mhair na Sóivéadaigh ag mianadóireacht leo sna hoileáin, le súil a choinneáil ar an áit agus lena chinntiú nach mbainfeadh fórsaí armtha de chuid ECAT leas as an oileánra mar bhunáit. Nuair a tháinig deireadh leis an g[[Cogadh Fuar]], áfach, chuaigh an pobal Rúiseach go mór i laghad. Inniu, is Rúiseach é duine as gach seisear. In Barentsburg atá cónaí ar an gcuid is mó de na Rúisigh. [[Íomhá:Adventtoppen Hiorthfjellet from SE side of Adventfjorden Longyearbyen Svalbard on May 23 2025.jpg|thumb|Na sléibhte Adventtoppen agus Hiorthfjellet ag an bhfiord Adventfjorden díreach ó thuaidh de Longyearbyen.]] == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:An Iorua|Svalbard]] [[Catagóir:Oileáin|Svalbard]] 4x8028v03brg0hqye11jbw3tx40qyhy 14 30289 1268479 381441 2025-06-03T05:50:45Z Alison 570 ++ 1268479 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Imreoirí sacair de réir Tíre|Frainc]] [[Catagóir:Daoine Francacha de réir slí bheatha|Imr]] 0ctzf4sy610ca8axq9hdzvppt5memv5 14 30300 1268271 969526 2025-06-03T00:37:19Z Alison 570 ++ 1268271 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Imreoirí sacair de réir Tíre|Ísiltír]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|Imr]] 6evgmnf3ozq6rlmbxl76wng3wy9zkkp 14 30652 1268238 969541 2025-06-03T00:15:00Z Alison 570 ++ 1268238 wikitext text/x-wiki {{commonscat|Historians from the Netherlands|Staraithe Ollannacha}} [[Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta|Ollannacha]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|St]] dtd4o7wyvqev20r6yfyo5l29t0e27qu 0 31122 1268444 1223486 2025-06-03T05:12:17Z Alison 570 {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} 1268444 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Páipéar nuachtán áitiúil ab ea '''Guth agus Tuairim''' in iarthuaisceart Dhún na nGall ó 1979 go 1984. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * [http://www.bealoideasbeo.ie/Guth_Tuairm Cartlann ar líne] == Tagairtí == {{reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] jpj31fyd5x664cc7e8pr5559eklr07h 0 31432 1268799 1240877 2025-06-05T19:36:14Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268799 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Scríbhneoir|Údar]] [[Rúiseach]] a scríobh [[úrscéal]]ta, [[Gearrscéal|gearrscéalta]] agus aistí ba ea '''Fyodor Mikhailovich Dostoyevsky''' (Фёдор Миха́йлович Достое́вский) ([[11 Samhain]] [[1821]] – [[9 Feabhra]] [[1881]] de réir an tseanfhéilire, nó [[30 Deireadh Fómhair]] [[1821]] – [[29 Eanáir]] [[1881]]). Is iad na saothair is mó clú dá chuid ''Coir agus Pionós'' (Преступление и наказание), ''An tAmadán'' (Идиот) agus ''[[Deartháracha Karamazov]]'' (Братья Карамазовы). Thug sé an-léargas ar intinn shuaite an [[duine]] agus ar cheisteanna crua na beatha, agus tugtar aitheantas dó mar dhuine de scríbhneoirí móra na [[Rúis]]e. == Óige an údair == Bhíodh a athair, Mikhail Andryeyevich, fear diaga crua a fuair céim uasal sa bhliain 1828, ag obair mar dhochtúir in Ospidéal Marinski do na bochtáin i [[Moscó]]. Ba de shliocht lucht trádála í Mariya Fyodorovna, a mháthair. Bhí Fyodor ar an dara duine de sheachtar clainne a mhair. Faoin mbliain 1832 bhí eastát beag ceannaithe ag Mikhail Andryeyevich, agus é dian ar na seirfigh a bhí ann. Ach b’annamh ann é agus na páistí ar saoire ann, agus bhainidís an-sult as an am a gcaithidís ann. Nuair a bhí D. cúig bliana déag d'aois fuair Mariya Fyodorovna bás den [[eitinn]], agus chuir a athair an bheirt mhac ba shine chun [[Cathair Pheadair]], áit a chuaigh Dostoyevsky ar Institiúid Innealtóireachta Niocláis<ref>Rúisis: Николаевское инженерное училище (Nikolayevskoye inzhenernoye uchilishchye).</ref> Anseo fuair sé idir cheird ghairmiúil agus dheis scríbhneoireachta. Sa bhliain 1843 d'fhoilsigh sé aistriúchán de ''Eugénie Grandet'', úrscéal de chuid [[Balzac]]. An bhliain dár gcionn d'fhoilsigh sé ''Bochtáin'' (Бедные люди - Byednýye lyudi), úrscéal óna lámh féin a tharraing clú air. Thaitin an leabhar go mór le B.G. Byelinsky, criticeoir mór le rá, agus le daoine eile, ach ba bheag orthu ''An Scáil'' (Двойник - Dvoinik), scéal cléirigh atá sáraithe ag a scáil féin, agus mheath iomrá an údair. Fuair athair Dostoyevsky bás sa bhliain 1839. Deirtí gurb iad a chuid seirfeach féin a mharaigh é.<ref>[http://worldebooklibrary.com/eBooks/Coradella_Collegiate_Bookshelf_Collection/Dostoevsky-notesfromtheunderground.pdf Notes from the Underground] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110718113726/http://worldebooklibrary.com/eBooks/Coradella_Collegiate_Bookshelf_Collection/Dostoevsky-notesfromtheunderground.pdf |date=2011-07-18 }} Coradella Collegita Bookshelf edition, ''About the Author''.</ref> Gabhadh Dostoyevsky sa bhliain 1849 agus cuireadh cúirt air as baint a bheith aige le grúpa Petrashevsky, grúpa intleachtóirí liobrálacha.<ref>Mikhail Pyetrashevsky, fear páirte Charles Fourier (sóisialaí útóipeach [[An Fhrainc|Francach]]) a bhunaigh é. Bhí scríbhneoirí, múinteoirí, mic léinn, mionstátseirbhísigh agus oifigigh ina mbaill de. Chruinnídís le chéile chun [[fealsúnacht]] Iartharach (go háirithe saothar [[Hegel]]) agus litríocht choiscthe a phlé. Bhí eagla ar an Sár [[Nioclás I]] go spreagfadh a leithéid de bhaicle rúnda réabhlóid agus ré shuaite ann san Eoraip ag an am. Féach Bannour, Wanda, ''Les Nihilistes russes'', Aubier Montaigne, Paris, 1974, agus Дулов А. В. (Dulov, A.V.), ''Петрашевцы в Сибири'' (Pyetrashevtsy v Sibiri), Иркутск: Изд-во Иркутского ун-та, 1996.</ref> Chiontaigh an chúirt Dostoyevsky as litir threascrach a léamh os ard i gcuideachta daoine eile in dhá áit dhifriúla.<ref>Военный суд находит подсудимого Достоевского виновным в том, что он, получив в марте сего года из Москвы от дворянина Плещеева… копию с преступного письма литератора Белинского, — читал это письмо в собраниях: сначала у подсудимого Дурова, потом у подсудимого Петрашевского. "Струна в тумане" [http://lit.1september.ru/article.php?ID=200104508 Игорь Золотусский. Струна в тумане. (Igor Zolotussky. Struna v tumanye.)]</ref>. D’fhulaing Dostoyevsky pianseirbhís ceithre bliana. Ansin cuireadh iachall air seirbhís mhíleata a dhéanamh ar feadh cúig bliana ina shaighdiúir singil agus ina leifteanant sa Reisimint Shibéarach sa [[An Chasacstáin|Chasacstáin]]. D’éirigh sé mór le Mariya Dmitriyevna Isayeva, bean chéile duine aitheantais sa t[[an tSibéir|Sibéir]], agus phós siad sa bhliain 1857 tar éis bhás fhear Mariya. [[Íomhá:Valikhanov.jpg|thumb|upright|clé|Dostoyevsky (ar thaobh na láimhe deise) agus Shokan Walikhanuli, scoláire Casactach, sa bhliain 1859.]] === I ndiaidh an phríosúin === Tháinig athrú mór ar mheon agus ar thuairimí Dostoyevsky agus é ina chime. Dhiúltaigh sé do na fealsúnachtaí Iartharacha a bhí ann lena linn agus chuaigh i leith aigne dhúchasach na Slavbhách. Rud eile de, d’iompaigh sé ina Chríostaí dílis mar bhall den [[Eaglais Cheartchreidmheach Rúiseach]].<ref>Frank 1987, lgh 124–27.</ref> Chuir sé i gcoinne an Nihileachais agus an t[[Sóisialachas|Sóisialachais]] agus rinne scigaithris ar scríbhneoirí agus intleachtóirí ar nós [[Ivan Turgyenyev]] a bhí faoi anáil an Iarthair.<ref>Scanlan, James P.. ''Dostoyevsky the Thinker'', Ithaca: Cornell University Press, 2002. xiii, lch 251</ref><ref>[http://ourworld.compuserve.com/homepages/jim_forest/pevear.htm Dostoyevsky's View of Evil] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081226202903/http://ourworld.compuserve.com/homepages/jim_forest/pevear.htm |date=2008-12-26 }} Athchló ó ''In Communion'', Aibreán 1998.</ref> Léiríonn saothar déanach Dostoyevsky díospóireacht bhríomhar bhuartha idir a cuid pearsana faoi chúrsaí spioradáltachta agus faoin gcoimhlint idir seanaigne na Rúise agus tionchar an Iarthair. [[Íomhá:Dostoevskij 1863.jpg|thumb|upright|clé|Dostoyevsky in 1863]] Sa bhliain 1859 d’fhill Dostoyevsky ar Chathair Pheadair, mar ar fhoillsigh sé féin agus a dheartháir Mikhail Mikhailovich dhá iris liteartha: ''Vryemya'' (Aimsir) agus ''Epokha'' (Ré). <ref>''F. M. Dostoyevsky. Collection of works in 15 volumes'', imleabhar 11, 1993, Nauka, Leningrad, lgh 361–365.</ref> Druideadh ''Vryemya'' de bharr na dtuairiscí a thug sí ar Éirí Amach Polannach na bliana 1863. I Mí na Bealtaine chuaigh Dostoyevsky siar go dtí an Eoraip den chéad uair agus thug cuairt ar an nGearmáin, ar an bhFrainc, ar an Eilvéis agus ar Shasana. Ghnáthaigh sé tithe cearrbhachais agus bhuail sé le Apollinariya (Polina) Suslova, múnla an mban misniúil, ar nós Katyerina Ivanovna, atá le fáil ina shaothar. Thug sé iarracht ar ''Epokha'' a choinneáil ar siúl, ach chaill sí an oiread sin léitheoirí gurbh éigean dó í a dhúnadh. [[Íomhá:Fyodor Mikahailovich Dostoyevsky's Study in St Petersburg.jpg|upright|thumb|Seomra staidéir Dostoyevsky i gCathair Pheadair.]] Ghoill bás a mná sa bhliain 1864 go mór air, cé gur minic nár réitigh siad le chéile, agus cailleadh a dheartháir go gearr ina dhiaidh sin. Bhí ualach mór fiach air, ualach a d’éirigh níos troime nuair a ghabh sé fiacha cearrbhachais Mikhail air féin agus a sholáthair riar a gcáis dá mhac altrama agus do mhuirín a dhearthár. Bhain sé sólás as an gcearbhachais arís é féin agus chaill an t-uafás airgid. Easpa airgid a thug air ''Coir agus Pionós'' (Преступление и наказание - Pryestuplyeniye i nakazaniye) a chur de go deifreach, agus scríobh sé ''An Cearrbhach'' (Игрок - Igrok) ag an am céanna chun conradh le Stellovsky, a fhoilsitheoir, a chomhlíonadh. D’éileodh sé siúd cóipchearta shaothair uile Dostoyevsky mura bhfuair sé scéal nua.<ref>Aleksandr Bondarenko, ''Fyodor Dostoyevsky'', Russia Today (RT), http://russiapedia.rt.com/prominent-russians/literature/fyodor-dostoevsky/Léadh{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ar 8 Lúnasa 2011</ref> D’éalaigh Dostoyevsky chun na hEorpa arís. Dhiúltaigh Suslova é a phósadh, rud a ghoill air, ach casadh Anna Grigoryevna Snitkina, luathscríobhaí óg, air. Dise a dheachtaigh sé ''An Cearrbhach'', agus phós siad sa bhliain 1867. Sa bhliain 1872 rinneadh príomheagarthóir den iris ''Grazhdanin'' (Saoránach) de, agus thosaigh sé ag foilsiú “Dialann scríbhneora” uirthi, sraith scéalta agus alt a raibh an-ghlaoch uirthi. Mhéadaigh ar an moladh agus ar an aitheantas a tugadh dó. Sa bhliain 1877 toghadh é ina bhall d’Acadamh na nEolaíochtaí. Sa bhliain 1879 ghlac sé le cuireadh chun comhdhála móire liteartha i Londain, cathair ar fhreastail sé ar a lán cóisireacha agus é ag léamh sleachta as a scéalta féin agus as filíocht Pushkin, file a raibh meas an domhain aige riamh air. == Dostoyevsky agus na Giúdaigh == Is minic Dostoyevsky á chur in iúl gur dream santach míthrócaireach iad na Giúdaigh agus go mbíonn siad ag déanamh dochar mór don phobal – tuairimí [[Frith-Ghiúdachas|frith-Sheimíteacha]] a bhí coitianta go leor ag an am. Deir sé gur dona an scéal é mura gcuimhníonn bunadh (neamh-Ghiúdach) na tíre - “narod” (народ) - ar a gcás féin, mar tiocfaidh siad faoi bhois an chait ag na Giúdaigh, agus gan cabhair le fáil ó na hintleachtóirí. “Ólfaidh na Giúdaigh fuil na muintire...” (Жидки будут пить народную кровь…)<ref>http://az.lib.ru/d/dostoewskij_f_m/text_0470.shtml Ф. М. Достоевский, «Дневник писателя». 1873 год. Глава XI. «Мечты и грезы» (Mechty i grozy – Brionglóidí agus aislingí)]</ref> Os a choinne sin, is dócha go raibh gearradh éigin coinsiasa air faoina ndearcadh i leith na nGiúdach.<ref>Frank, Joseph. "Foreword" lch xiv. in Goldstein, David I. ''Dostoevsky and the Jews'', University of Texas Press, 1981. ISBN 0-292-71528-5</ref> Scríobh sé féin agus Arcady Kovner, iriseoir Giúdach, go croíúil chun a chéile, agus chuaigh tuairimí Kovner go mór i bhfeidhm air.<ref>Л.Гроссман (L. Grossman) [http://imwerden.de/pdf/grossman_ispoved_odnogo_evreja.pdf «Исповедь одного еврея» (Ispoved’ odnovo evreya – Admháil Giúdaigh amháin) и «Достоевский и иудаизм» (Dostoyevskii i iudaizm – Dostoyevesky agus an Giúdachas)] в библиотеке Imwerden</ref> Ní mór a chuimhneamh, maidir leis seo, go raibh Dostoyevsky den tuairim gur chóir lánchearta sibhialta a thabhairt do Ghiúdaigh agus do thuataigh araon (dhá dhream a bhí faoi leatrom riamh), agus gur mhol sé don tSár Alasdar II go dtabharfaí poist cheannasacha do Ghiúdaigh, ar nós ollúnachtaí. Shíl sé, mar sin, go raibh fuascailt na “faidhbe” le fáil in aontú an dá phobail – Giúdaigh agus Críostaithe.<ref>Cassedy, Steven. ''Dostoevsky's Religion'', Stanford University Press, 2005, lgh 67-80. ISBN 0-8047-5137-4</ref> == A shaothar == ==== Úrscéalta agus Mionúrscéalta ==== * ''Bochtáin'' (Бедные люди [''Byedniye lyudi''], 1846) * ''An Scáil: Dán ó Chathair Pheadair'' (Двойник: Петербургская поэма [''Dvoinik: Pyetyerburgskaya poema''], 1846) * ''Nyetochka Nyezvanova'' (Неточка Незванова [''Nyetochka Nyezvanova''], 1849) * ''Brionglóid m’Uncail'' (Дядюшкин сон [''Dyadyushkin son''], 1859) * ''Sráidbhaile Styepanchikovo agus a bhfuil ina gcónaí ann'' (Село Степанчиково и его обитатели [''Syelo Styepanchikovo i yego obitatyeli''], 1859) * ''Faoi Smál agus faoi Dhímheas'' (Униженные и оскорбленные [''Unizhenniye i oskorblyonniye''], 1861) * ''Nótaí ó Theach na Marbh'' (Записки из мертвого дома [''Zapiski iz myortvogo doma''], 1862) * ''Nótaí ó Áit faoi Thalamh'' (Записки из подполья [''Zapiski iz podpolya''], 1864) * ''Coir agus Pionós'' (Преступление и наказание [''Pryestuplyeniye i nakazaniye''], 1866) * ''An Cearrbhach'' (Игрок [''Igrok''], 1867) * ''An tAmadán'' (Идиот [''Idiot''], 1869). * ''An Fear Céile Síoraí'' (Вечный муж [''Vyechniy muzh''], 1870) * ''Deamhain'' (Бесы [''Byesi''], 1872) * ''An tÓgánach'' (Подросток [''Podrostok''], 1875) * ''[[Deartháracha Karamazov]]'' (Братья Карамазовы [''Bratya Karamazovi''], 1880) ==== Gearrscéalta ==== * "An tUasal Prokharchin" ("Господин Прохарчин" ["Gospodin Prokharchin"], 1846) * "Úrscéal i Naoi Litreacha" ("Роман в девяти письмах" ["Roman v dyevyati pis'mah"], 1847) * "An Bhean Lóistín" ("Хозяйка" ["Khozyaika"], 1847) * "Bean Eachtrannach agus Fear faoin Leaba" ("Чужая жена и муж под кроватью" ["Chuzhaya zhena i muzh pod krovatyu"], 1848) * "Croí Lag" ("Слабое сердце" ["Slaboye syerdtse"], 1848) * "Polzunkov" ("Ползунков" ["Polzunkov"], 1848) * "An Gadaí Ionraic" ("Честный вор" ["Chestniy vor"], 1848) * "Giúis Nollag agus Bainis" ("Елка и свадьба" ["Yolka i svad'ba"], 1848) * "Oícheanta Geala" ("Белые ночи" ["Byeliye nochi"], 1848) * "Laoch Beag" (Маленький герой" ["Malyen'kiy gyeroy"], 1849) * "Drochscéilín" ("Скверный анекдот" ["Skvyerniy anyekdot"], 1862) * "An Crogall" ("Крокодил" ["Krokodil"], 1865) * "Bobok" ("Бобок" ["Bobok"], 1873) * "An Garsún agus an Ghiúis Nollag" ("Мальчик у Христа на ёлке" ["Mal'chik u Khrista na yolke"], 1876) * "Bean Mhánla" ("Кроткая" ["Krotkaya"], 1876) * " Marey Scológ" ("Мужик Марей" ["Muzhik Marey"], 1876) * "Brionglóid Fir Ghreannmhair" ("Сон смешного человека" ["Son smeshnogo cheloveka"], 1877) === Neamhfhicsean === * ''Dialann Scríbhneora'' (Дневник писателя [''Dnevnik pisatyelya''], 1873–1881) * Litreacha == Sliocht as a Shaothar == Seo an brollach a chuir sé le ''Cuimhní Cinn ó Theach na Marbh''. Is léir gur carachtar ficseanúil é an "fear eagair" a "chum" an brollach seo. [[Panu Petteri Höglund]] a d'aistrigh le haghaidh na Vicipéide. :''Aon duine a dhéanfaidh críocha cúil na Sibéire a thaisteal, idir mhachairí móra, shléibhte agus choillte aistreánacha, is dual dó teacht trasna ar an gcorr-chathair bheag, áit a bhfuil míle nó cúpla míle de dhaoine ag cur fúthu. Tithíocht adhmaid uile go léir a bhíonn sna cathracha seo, agus sin a mbíonn de chuid súl iontu, maille le dhá theach pobail - ceann acu ina sheasamh i lár na háite, agus an ceann eile suite in aice na reilige. Is ar éigean a thig leat "cathair" a thabhairt ar a leithéid, nó is leis an gcuid is fearr de na sráidbhailte taobh amuigh de Mhoscó is cosúla iad. Bíonn a gcuid féin de státseirbhísigh ag obair sna cathracha seo, agus siúd is gurbh é a fuacht a thabhaigh a clú don tSibéir, is féidir leat bheith i do shuí go te teolaí ar fad sa taobh sin den tír, más státseirbhíseach thú. Na daoine a bhfuil cónaí orthu ansin, is macánta an cineál muintire iad nár bhuair a gcloigne riamh le smaointeachas na haoise nua; is fearr leo cloí go dian daingean leis an sórt saoil a chleachtaíodh a sinsir rompu. Is iad na státseirbhísigh a dhéanann cúis na huasaicme ansin, agus ní bheadh sé cuí ná óraice iad a dhiúltú faoin gcéimíocht sin. Bundúchasaigh de phór na Sibéire féin atá i gcuid mhaith acu; an chuid eile, áfach, is muintir isteach iad a tháinig ó chroí na Rúise, ó na cathracha móra ach go háirithe, nó is é an tuarastal a mheall an bealach seo iad, chomh maith leis an dóchas atá acu as an todhchaí. An chuid acu a gheobhaidh amach cad é is ciall cheart don tsaol seo, fanfaidh a bhformhór anseo, agus teasghrá is taithneamh acu don tír seo a bhfuil siad á gcló lé. Dá réir sin, is dual dóibh go dtiocfaidh rath Dé ar a gcuid oibre. An chuid eile acu, áfach, níl iontu ach lucht aeraíochta, agus ós rud é nach bhfuil sé daite dóibh teacht isteach ar chuspóir ár mbeatha ar dhroim an domhain, ní bheidh siad i bhfad á dtuirsiú den tSibéir, agus iad á gceistiú féin, cad é an cineál cat mara a sheol sa taobh sin den tír iad an chéad uair riamh. Beidh mífhoighne orthu deireadh an téarma trí bliana a bhaint amach, agus nuair a bheidh lá an chaighdeáin ann, fillfidh siad abhaile in áit na mbonn le conablach saoil a chur díobh ag caitheamh anuas ar an tSibéir agus ag draothadh gáire fúithi. Níl an ceart ag an dream seo, áfach. Ní hiad na státseirbhísigh an t-aon aicme amháin a bhfuil rath in aice láimhe acu sa tSibéir. Tá an aeráid go hiontach ar fad; tá an tír lán ceannaitheoirí agus trádálaithe saibhre nár theip a soicheall riamh orthu; agus go leor daoine de na saindúchasaigh féin ag déanamh go maith. Bíonn na mná óga chomh hálainn agus a bhíonn siad geanmnaí; agus bíonn an géim ag siúl síos suas na sráideanna chomh flúirseach is nach bhfuil de dhíth ar an tsealgaire ach a ghunna a ardú. Bítear ag ól seaimpéine mar a bheadh uisce ann, agus tá an caibheár thar barr ar fad. Le fiche focal a chur in aon fhocal amháin, tír í an tSibéir nach bhfuil a sárú ann, ar acht is go bhfuil tú in ann a barr a aithint is a bhaint. Agus níl máistir a muintire ann le barr a bhaint.'' :''I gceann de na cathracha beaga suáilceacha seo, áit a raibh togha na ndaoine ina gcónaí chomh lách cineálta is a bhí siad, i gcruth is nach bhféadfainn choíche cuimhne na muintire seo a ruaigeadh as mo chroí, - ina leithéid d'áit a casadh Aleksandr Petrovich Goriachnikov orm. Ina fhear uasal agus ina oidhre fearainn a rugadh mo dhuine thall sa Rúis, ach nuair a mharaigh sé a bhean chéile, ba é an pionós a ghearr an dlí dó ná an díbirt go dtí an tSibéir ina phríosúnach daorbhroide den dara rang. Nuair a bhí an téarma deich mbliana istigh aige, d'fhan sé i gcathair C. ina chóilíneach shaorthoilteanach, agus b'ansin a chaith sé a shaol go síochánta suaimhneach. Déanta na fírinne, bhí sé cláraithe go hoifigiúil i gceann de na paróistí tuaithe taobh amuigh den chathair, ach ba sa bhaile mhór a chuir sé faoi, agus é ag saothrú a choda measartha maith ag múineadh scoile do na páistí. Is iomaí duine de lucht na díbeartha a bhíonn ag dul le múinteoireacht mar ghléas beo sa tSibéir, agus ní gnách a leithéidí a chur ó dhoras ná a dhiúltú faon obair. An teanga Fraincise is mó a mhúintear, ós rud é nach féidir le haon duine mórán dul chun cinn a dhéanamh ina huireasa; agus is fánach duine sna críocha corracha cúil seo a mbeadh aon chur amach aige uirthi, murach na múinteoirí díbeartha. Casadh Aleksandr Petrovich orm an chéad uair i dteach Ivan Ivanovich Gvozdikov; státseirbhíseach maith mórintinneach a bhí ann, mar Gvozdikov, agus cúigear clainne aige: iníonacha uile go léir a bhí ann, agus an mhóréirim chéanna chun foghlama i ngach uile chailín acu, ainneoin éagsúlacht a n-aoise. Mhúineadh Aleksandr Petrovich ceachtanna dóibh ceithre huaire in aghaidh na seachtaine, ar dheich gcóipéice fichid an laisín. Ba í a chosúlacht a tharraing mo shúil ar mo dhuine an chéad uair. Fear seang mílítheach a bhí ann, ach ní raibh sé thar cúig bliana déag is fiche d'aois, an fear beag díomasach seo. B'fhearr leis riamh éadaí glana a chur air, éadaí ba mhó a shamhlófá le hIarthar na hEorpa ná leis an Rúis s'againn. An té a bhuailfeadh bleid air, d'ardódh mo dhuine a shúile go furchaidh faichilleach ina araicis, mar a bheifí ag iarraidh fuascailt fichille nó scaoileadh rúin a bhaint as. I ndeireadh na dála, d'fhreagraíodh sé go gonta giorraisc, agus é ag meá gach focal dá labhródh sé chomh cúramach is gur chuir sé míchompord ort, agus tú i bpianpháis ag fanúint le deireadh an chomhrá. Chuir mé ansin a sheanchas ar Ivan Ivanovich, agus fuair mé le cloisteáil gur duine dea-mhúinte ardbhéasach gan locht gan smál a bhí ann, ó thaobh an chineál saoil a bhí aige; nó ní bheadh Íobhán Íobhánoivits sásta an fear seo a bheith ag múineadh scoile dá chuid nighneach, dá mbeadh a mhalairt fíor. Chuala mé uaidh, fosta, gur éan corr a bhí ann a sheachnaíodh comhluadar na ndaoine eile; gur duine thar a bheith léannta a bhí ann, agus é ag léamh na scórtha leabhar; gur duine a bhí ann nach labhraíodh mórán, agus é chomh ciúin, chomh tostach is go rachadh sé rite le haon duine mórán thar an leathfhocal a bhaint as. Na daoine eile a cheistigh mé, bhí siad géarbharúlach gur gealt a bhí ann, siúd is nach raibh an duáilce áirithe seo ag cur isteach orthu ar aon dóigh ar leith. Bhí a lán de na daoine ba mheasúla amuigh sásta a bhféile a riar ar Aleksandr Petrovich, nó is amhlaidh gur fear úsáideach a bhí ann le litreacha molta agus a leithéid a scríobh. Bhíothas ag déanamh go raibh gaolta uaisle aige thiar sa Rúis, ach ba léir go raibh sé, agus é ina phríosúnach daorbhroide go fóill, i ndiaidh éirí as cibé caidreamh a bhíodh aige lena mhuintir. Fear a bhí ann, mar sin, nach n-aithneodh a leas féin. Thairis sion, bhí a fhios ag cách scéal a bheatha is a bhreithe: ní raibh sé bliain pósta ar a mhnaoi chéile nuair a mharaigh sé í le teann éada, agus ansin chuir sé féin in iúl do na húdaráis gurbh eisean a rinne an choir. Bhain an admháil seo a lán blianta den téarma príosúnachta a bhí dlíte dó ar son an ainghnímh. Is gnách glacadh leis an chineál seo dúnmharuithe mar ábhar bróin gan aon duine a mhilleánú mórán, agus is trua le cách an coirpeoir féin. Ina dhiaidh sin féin, sheachnaíodh mo dhuine cuideachta an tsaoil mhóir, agus b'fhearr leis gan dul i bhfianaise na ndaoine eile ach lena chuid ceachtanna a thabhairt uaidh.'' :''Ar dtús, ba chuma liom faoi, a bheag nó a mhór, ach de réir a chéile, níl a fhios agam cad chuige, tháinig spéis agam ann. Bhí sé ag dul díom aon chiall nó tuiscint cheart a bhaint as an bhfear seo. Ní raibh lá áiméir agam é a bhréagadh chun comhrá liom. Ar ndóighe, agus tú ag cur ceist air, shílfeá gur ghlac sé leis mar phríomhdhualgas a shaoil freagra a thabhairt chomh réidh is a thiocfadh leis; ach má rinne mé iarracht tuilleadh cainte a fháscadh as mo dhuine i ndiaidh na bhfreagraí seo, tháinig gnúis na fulaingthe is na tuirse ar a cheannaithe. Is cuimhin liom oíche iontach álainn shamhraidh agus an bheirt againn ag fágáilt theach Ivan Ivanovich in éineacht. I dtoibinne, rith liom é a iarraidh isteach chugam féin le toitín a chaitheamh. Níl léamh ná scríobh ná insint bhéil ar an scanradh a d'aithin mé ar a aghaidh ansin. Rinneadh stangaire de, agus thosaigh sé ag monabhar focla scartha nach raibh ag teacht le chéile ar aon nós, agus ansin, i ndiaidh dó súil fheargach a chaitheamh ormsa, abhae go deo leis i malairt treo ar fad. Fuair mé mé féin faoi dhubhiontas. Ón uair sin i leith, agus é ag castáil ormsa, ba nós leis bheith ag stánú is ag starógacht orm agus cuma cineál sceimhlithe air. Níor ghéill mé féin, áfach; mhothaigh mé go raibh mo dhuine do mo tharraingt ina leith in ainneoin an bheirt againn; agus i ndiaidh aon mhíosa amháin, chuaigh mé i mo dheoin i bhfianaise Gorianchikov. Is léir go raibh mé do m'iompar go tútach mímhúinte. Bhí cónaí ar an bhfear seo ar imeall na cathrach i dteach seanmhná de phór na mbuirgéiseach, a raibh iníon aici, agus í ag éileamh le créachta. Bhí leanbh tabhartha ag an iníon seo féin, cailín a bhí thart ar dheich mbliana d'aois. Leanbh álainn cineálta a bhí ann. Nuair a tháinig mé isteach, bhí Aleksandr Petrovich ag múineadh léitheoireacht don pháiste seo. Agus é ag fáil radhairc ormsa, tháinig a leithéid de náire air is go sílfeá gur i mbun míghnímh nó coire a bhí sé. Rinneadh stangaire de mo dhuine ar fad, sheas sé suas óna chathaoir agus sháigh sé orm a raibh de shúile ina cheann. Shuigh muid síos sa deireadh, ach d'fhan sé ag coinneáil diansúil orm, mar a bheadh sé in amhras go raibh plean éigin glactha agam lena chabhóg a dhéanamh. Thuig mé go raibh sé chomh drochamhrasach is nach raibh mórán idir é agus deargmhire. Mhair sé ag amharc go fuafar orm, agus é ag tabhairt in amhail a rá liom gur chóir domh greadadh liom anois. Labhair mé liom, agus mé ag trácht ar nuacht na háite, ach má labhair féin, is beag freagra a bhain mé as mo chéile comhrá ach amháin gur tháinig meangadh feargach draothgháire air. Tuigeadh dom go raibh sé aineolach ar fad ar an ngnáthshaol sa chathair ina thimpeall - gur chuma leis sa diabhal faoi, fiú. Ansin, tharraing mé orm cúrsaí na mbólaí ina raibh an áit suite, agus na rudaí a bhí de dhíth le saol a dhéanamh ansin. D'éist sé liom ina thost ar fad, agus an dóigh a raibh sé ag dearcadh orm tháinig náire agus aiféaltas orm gur labhair mé amach an chéad uair riamh. Le haisfhreagra éigin a bhréagadh ó mo dhuine, rith liom na hirisí agus na leabhartha a thairiscint dó a bhí mé a iompar liom ó oifig an phoist: bhí siad ar fad chomh húr is nach ndearna mé féin oiread is na leathanaigh a scaradh ó chéile go fóill. Ba bheag nár chuir an cineál seo flaithiúlachta fearg ar mo dhuine. Chaith sé súil chíocrach ar na leabhartha, ach tháinig sé chuige féin ansin, agus dhiúltaigh sé don tairiscint, siocair is nach raibh am saor aige. Sa deireadh thiar thall, d'fhág mé slán is beannacht ag mo dhuine, agus ag tréigean na háite dom, mhothaigh mé ualach trom ag titim de mo chroí. Ba náir liom an scéal ar fad ina dhiaidh, nó i ndiaidh an iomláin b'amaideach is ba drochmhúinte an mhaise dom a bheith ag cur isteach ar dhuine a bhí chomh meáite leis an bhfear seo ar é féin a choinneáil ceilte ar an saol mór. Ach anois, bhí an mordadh déanta agam, agus an giorria ina shuí. Is cuimhin liom nach minic a chonaic mé leabhar aige, rud a tháinig crosach ar an ngnáthchaint a luaigh léitheoireacht leis. Mar sin féin, an cúpla uair a tharla mé ag dul thart lena áit chónaithe in antráth na hoíche, chuir mé sonrú ann go raibh lampa lasta ag soilsiú istigh aige i gcónaí. Cad é a bhí sé a dhéanamh ansin, agus é ag déanamh airneán aonair go teacht an lae? An ag breacadh síos scríbhinní a bhí sé? Agus má b'ea, cad é an cineál rudaí a bhí á scríobh aige?'' :''Tharla go raibh gnó le socrú agam in áit eile, b'éigean dom an chathair s'againn a fhágáil ar feadh thréimhse cúpla mí. Nuair a tháinig mé ar ais, agus an geimhreadh ann, fuair mé tásc mo dhuine in ainriocht a thuairisce. Ina aonar a shíothlaigh sé, agus níor bhac sé le cur fá choinne an dochtúra. Bhí sé leath ligthe i ndearmad ag muintir na háite cheana féin. Bhí a árasán tréigthe ar fad. Ní raibh aon mhoill orm aithne a fháil ar bhean an tí, nó theastaigh uaim seanchas an mharbháin a chur, nó fáil amach fá dtaobh de, ar aon nós: cad é a bhíodh idir lámhaibh ag an tionónta, cén cineál scríbhneoireachta a bhí i gceist? D'íoc mé sciúrtóg airgid leis an tseanmhnaoi le teacht i seilbh oidhreacht a tionónta, is é sin, a chuid scríbhinní. D'admhaigh an chailleach gur chlis uirthi teacht trasna ar dhá cheann de na leabhráin nótaí a bhí ann ar dtús. Bean dhuairc thostach a bhí ann nach raibh mórán eolais inbhainte aisti. Ní raibh sí ábalta ach beagáinín a rá i dtaoibh a tionónta, thar a raibh cluinte agam ó fhaisnéiseoirí eile roimhe sin. Dar léi, chaitheadh an tionónta na míosa fada díomhaoin ar fad, gan leabhar a oscailt amach ná breith ar pheann. Nuair a bhuaileadh an tallann é, áfach, d'fhéadfadh sé na hoícheanta a chur de ag dul ó cheann ceann an tseomra i mbun a mhachnaimh, nó fiú ag caint leis féin. Thairis sin, bhí grá aige don chailín bheag, gariníon na caillí, go háirithe ó chuala sé gurb é Cáit ab ainm daoithi. Níor imigh bliain nach ndeachaigh mo dhuine ar aifreann le Féile Caitríona a cheiliúradh. Ní raibh cuideachta ná cuairteoirí ag teastáil uaidh, agus ní fhágadh sé an baile ach le scoil a fhoghlaim do na páistí. Bhí sé cineál míshásta, fiú, leis an dóigh a dtagadh sí féin, bean an tí, isteach chuige uair in aghaidh na seachtaine leis an áit a scuabadh glan. Siúd is gur chaith sé trí bliana ar aíocht ag an tseanmhnaoi, ní labhraíodh sé léi ach an-chorruair. Chuir mé ceist ar Cháit bheag, ar chuimhin léi a múinteoir. Stán sí orm gan gíocs ná míocs a ligean aisti, thug sí a droim liom agus thosaigh sí ag caoineadh. Dhealraigh sé go raibh an fear sin in ann grá a mhealladh ó aon chroí amháin ar a laghad.'' :''Thug mé liom a chuid páipéar agus chaith mé lá iomlán ag cur ord is eagar orthu. Trí cinn as gach ceathrar, ní raibh ann ach truflais, ar nós ceachtanna scoile nó nótaí sealadacha eile; ach bhí leabhrán amháin ann, ceann sách mór, agus é á chur thar maoil le mionscríbhneoireacht. Ní tháinig mo dhuine go bun an leabhráin riamh: gach seans gur éirigh sé as an obair roimh a críochnú nó gur lig sé i ndearmad í. Cur síos a bhí ann, nó díolaim de chuimhní cinn fánacha, b'fhéidir, ar bhlianta a bhraighdeanais, an deich mbliana a chaith sé i ngeimhle. Uaireanta, thagadh athrach scéil i leaba na nótaí seo, áfach: scéal aisteach, uafásach fiú, a bhí breactha síos anseo agus ansiúd, mar a bheadh mo dhuine á scríobh ina ainneoin féin, agus tallann mire nó racht gealtachta ag luí air - sin é an dóigh a ndeachaigh siad i bhfeidhm orm, ar a laghad, agus iad léite agam cúpla uair. Maidir leis na cuimhní cinn ó laethanta na daorbhroide, '''Cuimhní Cinn ó Theach na Marbh'''' mar a bhaist sé féin orthu in áit éigin den lámhscríbhinn, ba dóigh liom go raibh díol suime iontu agus gurbh fhiú iad a chur faoi bhráid an léitheora. Saol úr anaithnid a bhí ann, agus bhí draíocht orm agus mé ag teacht isteach ar thoscaí aisteacha an tsaoil áirithe sin, i gcruth is gur léigh mé féin cuid mhaith de le fiosracht mhór. Is féidir nach bhfuil an ceart agam. Leis an scéal a chur in aithne daoibh, roghnaím cúpla caibidil ar dtús...'' == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha {{ru}} == * [http://www.dostoevskiy.net.ru/ Достоевский Фёдор Михайлович — о творчестве писателя] * [http://oldbasman.ru/book/item/1/28/ Родословие Достоевских] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111011031422/http://oldbasman.ru/book/item/1/28/ |date=2011-10-11 }} * [http://bestreading.ru/d/dostoevsky/ Сочинения Ф. М. Достоевского в электронной библиотеке bestreading.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110827155149/http://bestreading.ru/d/dostoevsky/ |date=2011-08-27 }} * [http://petrsu.ru/~Dostoevsky/dostconc/alpha.htm Конкордансы всех произведений Ф. М. Достоевского] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091230132939/http://petrsu.ru/~Dostoevsky/dostconc/alpha.htm |date=2009-12-30 }} * [http://www.magister.msk.ru/library/dostoevs/dostoevs.htm Произведения Ф. М. Достоевского и критика] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041230023111/http://magister.msk.ru/library/dostoevs/dostoevs.htm |date=2004-12-30 }} * [http://www.pereplet.ru/pops/risdost/ris.html Рисунки Ф. М. Достоевского] * [http://www.ug.ru/archive/1704 Личные отношения Достоевского и Тургенева] * [http://www.klassika.ru/proza/dostoevskij/ Фёдор Достоевский на сайте Классика.ру] * [http://www.dustofthesky.ru/ Сайт, посвященный жизни и творчеству Ф. М. Достоевского] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110810183243/http://www.dustofthesky.ru/ |date=2011-08-10 }} * [http://russbalt.rod1.org/index.php?topic=528.0 Памятник Достоевскому В Таллине] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110727222418/http://russbalt.rod1.org/index.php?topic=528.0 |date=2011-07-27 }} * [http://pravoslavie.ru/jurnal/080704145217 Категория преображения личности в романах Ф. М. Достоевского] * [http://zinki.ru/book/problemy-tvorchestva-dostoevskogo/ Проблемы творчества Достоевского, Бахтин М. М.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100503024801/http://zinki.ru/book/problemy-tvorchestva-dostoevskogo/ |date=2010-05-03 }} * [http://old.russ.ru/krug/01vvodka-pr.html Достоевский и нигилизм] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110813030903/http://old.russ.ru/krug/01vvodka-pr.html |date=2011-08-13 }} == Naisc sheachtracha {{en}} == * [http://www.dostoevsky.org/ International Dostoevsky Society] {{DEFAULTSORT:Dostoyevsky, F}} [[Catagóir:Scríbhneoirí Rúiseacha]] [[Catagóir:Fealsúna]] [[Catagóir:Daoine as Moscó]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1821]] [[Catagóir:Básanna i 1881]] f1i488nu24646j95hrc45l0d5mdvyi9 0 31837 1268746 1125501 2025-06-04T23:30:03Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis 1268746 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Paimfléad faoi pholaitíocht theanga na [[Gaeilge]] atá in '''''Gluaiseacht na Gaeilge, Gluaiseacht ar strae''''' atá bunaithe ar léacht a thug [[Máirtín Ó Cadhain]] uaidh i [[Lúnasa]] na bliana [[1969]]. D'fhoilsigh an grúpa stocaireachta [[Misneach (grúpa)|Misneach]] é. San óráid, deir sé le Gaeilgeoirí páirt a ghlacadh in 'Athghabháil na hÉireann'. Is ón bpaimfléad seo a thagann a ráiteas cáiliúil: ''Arm cathartha Gaeilgeoirí ar son na Gaeilge agus ar son na hÉireann a theastaíos anois''. Is ann a deir sé gurb é ''dualgas lucht na Gaeilge a bheith ina sóisialaigh'' freisin. Rinne [[Páirtí Cumannach na hÉireann]] aistriúchán go [[Béarla]] air dar teideal ''The Irish Language Movement, a Movement Astray''. Seósamh Ó Díochan a d'aistrigh. ==Féach freisin== * Leagan scanáilte den phaimfléad https://irishcitizenarmy.tripod.com/gluaiseacht/gluaiseacht.html * Aistriúchán go [[Béarla]] https://conor-mccabe.com/2023/01/31/mairtin-o-cadhain-the-language-movement-a-movement-astray-1969-trans-1970/ [[Catagóir:Leabhair le Máirtín Ó Cadhain]] [[Catagóir:Paimfléid]] [[Catagóir:Paimfléid i nGaeilge]] [[Catagóir:Gluaiseacht Athbheochana na Gaeilge]] [[Catagóir:Léachtaí]] qj7vpxjtkf986v4h3x8gcqii5l5q9rr 14 32064 1268588 665969 2025-06-03T23:34:01Z Alison 570 ++ 1268588 wikitext text/x-wiki Is iad seo daoine a fuair bás sa bhliain [[1674]] {{Catcómhaoin|1674 deaths|Básanna i 1674}} {{DEFAULTSORT:1674}} [[Catagóir:Blianta báis]] [[Catagóir:1674]] [[Catagóir:Básanna sna 1670í]] eiahfgqkzx01op0dsr3k99fn4p2dkep 14 32065 1268589 659286 2025-06-03T23:34:18Z Alison 570 ++ 1268589 wikitext text/x-wiki Is iad seo daoine a fuair bás sa bhliain [[1677]] {{Catcómhaoin|1677 deaths|Básanna i 1677}} {{DEFAULTSORT:1677}} [[Catagóir:Blianta báis]] [[Catagóir:1677]] [[Catagóir:Básanna sna 1670í]] ehzkcwxw9x0htspur75crcmqx3yjb13 14 32159 1268493 1120456 2025-06-03T06:08:12Z Alison 570 ++ 1268493 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Musicians from Cuba|Ceoltóirí Cúbacha}} [[Catagóir:Daoine Cúbacha de réir slí bheatha|Ceol]] [[Catagóir:Ceoltóirí de réir náisiúntachta|Cúbacha]] 2nhca22bjzf5e8345flm7ix73n1yd2n 14 32287 1268359 1265201 2025-06-03T01:50:42Z Alison 570 Ord 1268359 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from France|Filí Francacha}} [[Catagóir:Filí de réir tíre|Fra]] [[Catagóir:Daoine Francacha de réir slí bheatha|Filí]] [[Catagóir:Cultúr na Fraince|Filí]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Francacha]] 78h2a6am8i5lxud8w73hla4hihk6qkp 14 32289 1268382 928831 2025-06-03T02:14:20Z Alison 570 ++ 1268382 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from Norway|Filí Ioruacha}} [[Catagóir:Filí de réir tíre|Iorua]] [[Catagóir:Daoine Ioruacha de réir slí bheatha|Filí]] [[Catagóir:Cultúr na hIorua|Filí]] 6swppmc1kjp3lvt2hmk9mg0w6thz51u 14 32290 1268375 928832 2025-06-03T02:09:10Z Alison 570 Ord 1268375 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from the United States|Filí Meiriceánacha}} [[Catagóir: Filí de réir tíre|Meiriceánach]] [[Catagóir: Daoine Meiriceánacha|Filí]] [[Catagóir: Cultúr na Stát Aontaithe|Filí]] 82krmh7yefkvy3t6mjxdwcplpw2hd8l 14 32291 1268385 928833 2025-06-03T02:17:03Z Alison 570 ++ 1268385 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from Russia|Filí Rúiseacha}} [[Catagóir:Filí de réir tíre|Rúiseacha]] [[Catagóir:Daoine Rúiseacha de réir slí bheatha|Filí]] [[Catagóir:Cultúr na Rúise|Filí]] fn3akwkedw28nkwoevitg6iir8m5h0q 14 32292 1268384 928834 2025-06-03T02:16:19Z Alison 570 ++ 1268384 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from England|Filí Sasanacha}} [[Catagóir:Filí de réir tíre|Sasanacha]] [[Catagóir:Daoine Sasanacha de réir slí bheatha|Filí]] [[Catagóir:Cultúr Shasana|Filí]] 8jqu73jxf7tgai2wuy7c5fg6my3x9sk 14 32293 1268373 1265744 2025-06-03T02:08:33Z Alison 570 Ord 1268373 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from New Zealand|Filí Nua-Shéalainne}} [[Catagóir:Filí de réir tíre|Nua-Shéalainn]] [[Catagóir:Daoine Nua-Shéalannacha de réir slí bheatha|Filí]] [[Catagóir:Cultúr na Nua-Shéalainne|Filí]] a4p3tyxy3vf9frtlhc20ws8piq12lnx 14 32295 1268352 668340 2025-06-03T01:37:49Z Alison 570 ++ 1268352 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Physicists from Poland|Fisiceoirí Polannacha}} [[Catagóir:Daoine Polannacha de réir slí bheatha|Fis]] [[Catagóir:Fisiceoirí de réir náisiúntachta|Pol]] heott41cyr3eigeiwhkd27btstc9o88 0 32697 1268556 1244780 2025-06-03T22:11:31Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis agus roinnt athruithe eile 1268556 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is réigiún in iarthar na hAfraice Thuaidh í '''an Mhagraib'''.<ref name='Tearma'>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/an%20Mhagraib/|title=“an Mhagraib” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2024-07-12}}</ref> mar a thugtar ar [[Maracó|Mharacó]], an [[An Ailgéir|Algéir]], An [[An Túinéis|Túinéis]] agus an [[An Libia|Libia]], atá taobh thíos den Spáinn, den Fhrainc, agus den Iodáil.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/2.663/turas-chun-na-t%C3%BAin%C3%A9ise-1.1201331|teideal=Turas chun na Túinéise|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2020-12-19}}</ref> == Féach freisin == * [[An Afraic Thuaidh]], [[Aontas na Magraibe Arabaí]] * [[Ríocht na Núimideach]], [[Impireacht na Róimhe]], [[An Impireacht Bhiosántach|Impireacht na Biosáinte]], [[Cailifeacht Umayyad|Cailifeacht Chlann Umaighea]], [[Cailifeacht na nAbasach (Cailifeacht)|Cailifeacht na nAbasach]], [[Cailifeacht na bhFaitimíteach]], [[An Impireacht Otamánach]] * [[An Ailgéir]], [[An Libia]], [[Maracó]], [[An Mháratáin]], [[Sahára Thiar]], [[An Túinéis]] == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-tír-af}} {{DEFAULTSORT:Magraib, An}} [[Catagóir:An Mhagraib| ]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] [[Catagóir:Sahára]] [[Catagóir:Réigiúin na hAfraice]] [[Catagóir:Réigiúin gheografacha]] lmqt1tc2l657mrybf4jywxgo8kfyayi 0 32705 1268748 1253537 2025-06-04T23:30:48Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis 1268748 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Paimfléad faoi [[litríocht na Gaeilge]] atá in '''''Páipéir Bhána agus Páipéir Bhreaca''''' atá bunaithe ar chaint a thug [[Máirtín Ó Cadhain]] uaidh i n[[Geimhreadh]] na bliana [[1969]]. D'fhoilsigh an grúpa stocaireachta [[Misneach (grúpa)|Misneach]] é. Déanann [[Eoghan Ó hAnluain]] an leabhar a chur i láthair. San óráid deir sé ‘Tá aois na Caillí Béarra agam, aois Bhrú na Bóinne, aois na heilite móire. Tá dhá mhíle bliain den chráin bhréan sin arb í Éire í, ag dul timpeall i mo chluasa, i mo bhéal, i mo shúile, i mo cheann, i mo bhrionglóidí.' Sa bhliain [[1969]] thug sé an phríomhléacht ag [[Scoil Gheimhridh Chumann Merriman]] in [[Aonach Urmhumhan]]. Go luath ina dhiaidh sin foilsíodh an léacht sin faoi chlúdach leabhair. Tá an aiste sin ar na cinn is tábhachtaí faoi scríbhneoireacht na Gaeilge dár foilsíodh riamh. ==Féach Freisin== * Tá cuid dá ndúirt sé ann le léamh anseo [[Ráitis Cháiliúla de chuid an Chadhnaigh]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-leabhar}} {{Rialú údaráis}} {{DEFAULTSORT:Paipeir Bhana agus Paipeir Bhreaca}} [[Catagóir:Leabhair le Máirtín Ó Cadhain]] [[Catagóir:Léachtaí]] [[Catagóir:Paimfléid i nGaeilge]] [[Catagóir:Paimfléid]] [[Catagóir:Scríbhneoireacht na Gaeilge]] odsq4f1mdxtpeosy8502uq4107ss8x8 0 35710 1268795 1169692 2025-06-05T17:14:13Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268795 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba [[marascal machaire]] [[An Ríocht Aontaithe|Briotanach]] é '''Douglas Haig''' 1ú Earl Haig, KT, GCB, OM, GCVO, KCIE ([[19 Meitheamh]] [[1861]] – [[29 Eanáir]] [[1928]]). Le linn an Chéad Chogaidh Dhomhanda, bhí sé i gceannas ar Fhórsa Sluaíochta na Breataine (FSB) ar an bhFronta Thiar ó dheireadh 1915 go dtí deireadh an chogaidh. Bhí sé ina cheannasaí le linn Chath an Somme, Cath Arras, Tríú Cath Ypres (Passchendaele), an tIonsaí Earraigh (nó ''Kaiserschlacht''), agus an tIonsaí Mór deireanach.<ref name="Sheffield 2002, p. 21">Sheffield 2002, p. 21.</ref><ref name="Gary Sheffield p. 263">Sheffield 2002, p. 263.</ref><ref name="Hart 2008, p. 2">Hart 2008, p. 2.</ref> Cé go raibh cáil fhabhrach air i rith na mblianta díreach tar éis an chogaidh, agus a shochraid ina lá caoineadh náisiúnta, tá Haig, ó na 1960idí i leith, ina ábhar cáinte as a cheannaireacht le linn an Chéad Chogaidh Dhomhanda.<ref name="Haig Biography" /><ref>J. P. Harris, ''Douglas Haig and the First World War'' (2009), p545</ref><ref name=worst>{{cite web|url=http://www.historynet.com/field-marshal-sir-douglas-haig-world-war-is-worst-general.htm/|teideal=World War I's Worst General|publisher=Military History Magazine|date=11 May 2007|access-date=22 June 2013|dátarochtana=23 Eanáir 2021|archivedate=28 Lúnasa 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130828030249/http://www.historynet.com/field-marshal-sir-douglas-haig-world-war-is-worst-general.htm}}</ref> Tugadh an t-ainm "An Búistéir Haig" air as an dá mhilliún taismeach Briotanach a tháinig faoina cheannas.<ref name="Haig Biography">{{cite news|url=http://www.thetimes.co.uk/tto/arts/books/non-fiction/article2459448.ece |teideal=Field Marshal Douglas Haig would have let Germany win, biography says|newspaper=The Times|date=10 November 2008|access-date=22 June 2013}}</ref> Deir Músaem Cogaidh Cheanada, "His epic but costly offensives at the Somme (1916) and Passchendaele (1917) have become nearly synonymous with the carnage and futility of First World War battles." <ref>See [http://www.warmuseum.ca/firstworldwar/history/people/generals/sir-douglas-haig/ "Canada and the First World War: Sir Douglas Haig"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240830180734/https://www.warmuseum.ca/firstworldwar/history/people/generals/sir-douglas-haig/ |date=2024-08-30 }}</ref> Ar an láimh eile, measann roinnt staraithe go raibh an tIonsaí Mór 1918 - comhiarracht na gComhghuaillithe faoi stiúir Foch a chuir deireadh leis an gcogadh - agus go háirithe rannchuidiú na Breataine leis, ar cheann de na bua is mó a baineadh amach riamh i stair mhíleata na Breataine.<ref name="Sheffield 2002, p. 21"/><ref name="Gary Sheffield p. 263"/><ref name="Hart 2008, p. 2"/> ==Tagairtí== {{Reflist}} {{Síol}} {{DEFAULTSORT:Haig, Douglas}} [[Catagóir:Arm na Breataine]] [[Catagóir:Saighdiúirí]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1861]] [[Catagóir:Básanna i 1928]] oyyo5fvm8xvvrnh1ox1x6xva0lxifmv 14 36811 1268351 569220 2025-06-03T01:37:27Z Alison 570 ++ 1268351 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Imreoirí sacair de réir Tíre|Polainn]] [[Catagóir:Daoine Polannacha de réir slí bheatha|Imr]] ps2oq6j4qzl3b1gxqgc9hbkevovrgge 14 36812 1268381 569234 2025-06-03T02:13:52Z Alison 570 ++ 1268381 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Imreoirí sacair de réir Tíre|Iorua]] [[Catagóir:Daoine Ioruacha de réir slí bheatha|Imreoirí sacair]] 8emjvv1pgg626ac7yonukd9giabd3ze 0 37051 1268637 1041423 2025-06-04T17:14:12Z Alison 570 +WD 1268637 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Is [[lámhscríbhinn]] bainteach le [[Ros]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], é '''Lámh-sgríobhainn Fheárnaig'''. {{síol-gd}} {{DEFAULTSORT:Lamh-sgriobhainn Fhearnaig}} [[Catagóir:Ros]] [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] ocvnnlqlrihm26cerezrcf0ijosyi2a 14 38189 1268360 1265091 2025-06-03T01:51:02Z Alison 570 Ord 1268360 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from Germany|Filí Gearmánacha}} [[Catagóir:Filí de réir tíre|Gear]] [[Catagóir:Daoine Gearmánacha de réir slí bheatha|Filí]] [[Catagóir:Cultúr na Gearmáine|Fílí]] fkge74xhw2aty7ckdgrzcbgs9w2iz2w 14 38330 1268242 1256956 2025-06-03T00:16:58Z Alison 570 Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta 1268242 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta|Eilvéiseacha]] [[Catagóir:Daoine Eilvéiseacha de réir slí bheatha|St]] q65nh3di4zpbpfgl0yk03naremapi29 14 38887 1268358 1256946 2025-06-03T01:50:19Z Alison 570 Ord 1268358 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from Switzerland|Filí Eilvéiseacha}} [[Catagóir:Filí de réir tíre|Eil]] [[Catagóir:Daoine Eilvéiseacha de réir slí bheatha|Filí]] [[Catagóir:Cultúr na hEilvéise|Filí]] cl8623tek3uhneqqfb6oyq1f0f7ohlb 0 39733 1268177 1162734 2025-06-02T18:12:02Z Alison 570 {{WD Bosca Sonraí Bliain}} 1268177 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bliain}} == Eachtraí == * == Breitheanna == * [[30 Samhain]] — [[Pápa Cléimeans IV]], Pápa ó 1265 go 1268 == Básanna == * [[Catagóir:Blianta]] fhi08jggea08j6u5d0tw9fbnnjhmqwp 0 40498 1268181 700639 2025-06-02T18:13:16Z Alison 570 {{WD Bosca Sonraí Bliain}} 1268181 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bliain}} == Eachtraí == * == Breitheanna == * == Básanna == * [[Catagóir:Blianta]] c3egk4tqonn1j5351bs0wjwrfl28obo 0 40505 1268182 700655 2025-06-02T18:13:41Z Alison 570 {{WD Bosca Sonraí Bliain}} 1268182 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bliain}} == Eachtraí == * == Breitheanna == * == Básanna == * [[Catagóir:Blianta]] c3egk4tqonn1j5351bs0wjwrfl28obo 0 40518 1268183 700668 2025-06-02T18:13:48Z Alison 570 {{WD Bosca Sonraí Bliain}} 1268183 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bliain}} == Eachtraí == * == Breitheanna == * == Básanna == * [[Catagóir:Blianta]] c3egk4tqonn1j5351bs0wjwrfl28obo 0 40552 1268184 700707 2025-06-02T18:13:58Z Alison 570 {{WD Bosca Sonraí Bliain}} 1268184 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bliain}} == Eachtraí == * == Breitheanna == * == Básanna == * [[Catagóir:Blianta]] c3egk4tqonn1j5351bs0wjwrfl28obo 0 40563 1268186 700718 2025-06-02T18:14:04Z Alison 570 {{WD Bosca Sonraí Bliain}} 1268186 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bliain}} == Eachtraí == * == Breitheanna == * == Básanna == * [[Catagóir:Blianta]] c3egk4tqonn1j5351bs0wjwrfl28obo 0 40601 1268176 1220247 2025-06-02T18:11:56Z Alison 570 {{WD Bosca Sonraí Bliain}} 1268176 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Bliain}} == Eachtraí == * == Breitheanna == * == Básanna == * [[Catagóir:Blianta]] c3egk4tqonn1j5351bs0wjwrfl28obo 0 41635 1268345 1204270 2025-06-03T01:30:48Z Alison 570 Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha 1268345 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Íomhá:Emperor-Dragonfly-(5).jpg|mion|Fiadhúlra in Éirinn|clé]] Ba [[scríbhneoir]], [[ceoltóir]] agus déantóir [[scannán]] [[Éireannach]] é '''Éamon de Buitléar''' ([[22 Eanáir]], [[1930]] - [[27 Eanáir]], [[2013|2013)]]<ref name="RTÉ">{{Lua idirlín|teideal=Film-maker Eamon de Buitlear dies at 83|url=http://www.rte.ie/news/2013/0128/364811-film-maker-eamon-de-buitlear-dies-at-83/| foilsitheoir =[[RTÉ News and Current Affairs]]| dátarochtana =28 January 2013}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://rip.ie/death-notice/%C3%89amon-de-buitl%C3%89ar-delgany-wicklow/185544|teideal=Death Notice of Éamon de BUITLÉAR|language=en|work=rip.ie|dátarochtana=2019-01-28}}</ref> nó Éamon Óg de Buitléar<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=3053|teideal=DE BUITLÉAR, Éamon Óg (1930–2013)|language=ga|work=ainm.ie|dátarochtana=2021-01-14}}</ref> (agus Buitléarach eile ann, 1902–1981, gaol ar bith<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=611|teideal=DE BUITLÉAR, Éamon (1902–1981)|language=ga|work=ainm.ie|dátarochtana=2021-01-14}}</ref>). Sa bhliain [[1987]], ainmníodh é mar bhall de [[Seanad Éireann|Sheanad Éireann]] ag an [[Taoiseach]], [[Charles Haughey]] chuig an 18ú Seanad Éireann. == Saol == Bhí athair Éamon i gceannas ar an gCéad Chath d’Arm na hÉireann agus níos déanaí, aide-de-camp [[Uachtarán na hÉireann]] [[Dubhghlas de hÍde]]. I gcathair na Gaillimhe a rugadh Éamon agus tógadh é i d[[teaghlach]] a labhair Gaeilge. Tháinig sé go mór faoi thionchar mhuintir [[Cúil Aodha|Chúil Aodha]] i g[[Contae Chorcaí|Corcaigh]] go luath ina shaol agus é ar saoire ann lena athair. Is ann a d’fhoghlaim sé cuid mhór faoin [[dúlra]] agus faoin [[iascaireacht]]. Ba ansin a bhuail sé le [[Seán Ó Riada]].<ref name="WildSide">{{Lua idirlín|url=http://www.independent.ie/opinion/analysis/eamons-walk-on-the-slightly-wild-side-148992.html|teideal=Eamon's walk on the (slightly) wild side|foilsitheoir=[[Irish Independent]]|dátarochtana=28 January 2013|last=Kennedy|first=Joe}}</ref> Níorbh ionadh é mar sin go bhfuair sé post sé ag obair sa siopa ''Garnett and Keegan's and Helys'' sna [[1940idí]], ag díol fearas iascaireachta agus gránghunnaí. Bhí siopa dá chuid féin aige ar ball. . Phós sé Laillí Lamb ón [[An Cheathrú Rua|gCeathrú Rua]] (de shliocht [[Ford Madox Ford]] a máthair agus [[Charles Lamb]], péintéir mórcháiliúil, a hathair). [[Íomhá:Outside broadcasting vehicles of Raidió Teilifís Éireann 1970s.jpg|clé|mion|Teilifís Éireann]] === Scannáin === [[Íomhá:SeanadEireann-800.jpg|mion|[[Seanad Éireann]]|clé]] Sna [[1960]]dí, le Gerrit Van Gelderen, rinne an Buitléarach cláracha [[fiadhúlra]] do [[Raidió Teilifís Éireann|RTÉ]]. Thuil sé cáil náisiúnta mar nádúraí agus mar chraoltóir raidió agus teilifíse. B’fhéidir a rá gurbh é an clár teilifíse Amuigh faoin Spéir a chuir a ainm i mbéal phobal na hÉireann.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie//archives/2017/1120/921446-eamon-de-buitlear-archive/|teideal=Éamon de Buitléar Archive|language=en|work=RTÉ Archives|dátarochtana=2021-01-14}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.youtube.com/watch?v=jc2MZFoDYf8|teideal=An Buitléarach ar an Late Late Show|údar=|dáta=|dátarochtana=}}</ref> Ba é stiúrthóir bainistíochta ''Éamon de Buitléar Ltd.'' é, comhlacht a rinne cláracha faisnéise [[Teilifís|teilifís]]<nowiki/>e. Ba é an t-aon léiritheoir neamhspleách teilifíse in Éirinn é ag an am. Sa bhliain [[1986]], bhuaigh an Buitléarach Jacob's Award dá chlár teilifíse ''Cois Farraige leis an Madra Uisce''. Rinneadh scannáin as a chuid leabhar agus coimisiúin iomadúla ó [[Radio Telefís Éireann|RTÉ]], [[BBC]] agus stáisiúin eile.<ref name="ifrn">{{Lua idirlín | teideal = Éamon de Buitléar profile | url = http://www.iftn.ie/directory/index1.htm?fuseaction=details&tab=Directory&file_ID=361&class=dsp_blank.cfm&area=Name | foilsitheoir = Irish Film and Television Network | dátarochtana = 2006-06-08 }}{{Dead link|date=Meán Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ceapadh é ar an bPríomh-Bhord Iascaigh sa bhliain 2005.<ref name="Bray people">{{Lua idirlín | date = 2005-08-04 | teideal = New post for De Buitléar | foilsitheoir = Bray people | url = http://www.unison.ie/bray_people/stories.php3?ca=38&si=1444011&issue_id=12815 | dátarochtana = 2006-06-08 | archivedate = 2016-03-03 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160303201546/http://www.unison.ie/bray_people/stories.php3?ca=38&si=1444011&issue_id=12815 }}</ref> Bhronn Ollscoil Náisiúnta na hÉireann dochtúireacht oinigh (D.Sc.) air in 1991. === Ceol === [[Íomhá:Séan Ó Riada.jpg|mion|Séan Ó Riada|clé]] Bhí baint ag Éamon de Buitléar leis an gceol traidisiúnta Éireannach le Seán Ó Riada agus bhí baint aige le bunú [[Ceoltóirí Chualann|Cheoltóirí Chualann]] (1960-1969). == Leabhair == * {{cite book | title = Wildlife | year = 1985 | publisher = TownHouse | isbn = 0-946172-04-8}} * {{cite book | title = Ireland's wild countryside | url = https://archive.org/details/irelandswildcoun0000debu | year = 1993 | publisher = Boxtree | isbn = 1-85283-401-3}} * {{cite book | title = A Life in the Wild | url = https://archive.org/details/lifeinwild0000debu | year = 2004 | publisher = Gill & MacMillan, Ltd. (Ireland) | isbn = 0-7171-3615-9}}<ref name=WildSide /> == Scannánliosta == * ''The Natural World and The Living Isles'' (BBC); * ''Exploring the Landscape'' - television series (RTÉ); * ''Ireland's Wild Countryside'' - television series (RTÉ); * ''A Life in the Wild'' - television series (RTÉ); * ''Wild Islands'' (RTÉ, S4C and STV); * ''Nature Watch'' (ITV); * ''Éiníní and Ainimhithe na hÉireann'' (TG4). == Tagairtí == {{Reflist}} == Naisc sheachtracha == * {{Ainm IMDb|2153629}} * {{Lua idirlín | teideal = Éamon de Buitléar profile | url = http://www.iftn.ie/directory/index1.htm?fuseaction=details&tab=Directory&file_ID=361&class=dsp_blank.cfm&area=Name | foilsitheoir = Irish Film and Television Network | dátarochtana = 2006-06-08 }}{{Dead link|date=Meán Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{DEFAULTSORT:De Buitlear, Eamon}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1930]] [[Catagóir:Básanna in 2013]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha]] [[Catagóir:Boscadóirí ceoil Éireannacha]] [[Catagóir:Duaiseoirí Jacob's Award]] [[Catagóir:Baill den 18ú Seanad]] [[Catagóir:Daoine as Bré]] [[Catagóir:Daoine as Contae Chill Mhantáin]] ecgpulumnst1mvcf79539pnb1b8kamy 0 42794 1268440 1247356 2025-06-03T05:09:51Z Alison 570 {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} 1268440 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Is [[Irisleabhar|páipéar]] nuachta Gaeilge míosúil [[Cúige Chonnacht|Connachtach]] a bhí in '''''An Stoc''''' a mbíodh lucht acadúil [[Ollscoil na hÉireann, Gaillimh|Coláiste na hOllscoile, Gaillimh]] ina n-eagarthóirí air, sna [[1920]]dí a d'fhoilsítí é. Bhí baint ag [[Colm Ó Gaora]] le bunú ''An Stoc''. Tomas Ó Máille a bhí mar eagarthóir, agus ba é an tAthair Tomas Ó Ceallaigh an bainisteoir. Mhair an nuachtán go dtí [[1932]]. Scríobhadh Ó Gaora 'Cúinne an tSeanóra' go dtí 1921 ach ní raibh aon déileáil aige leis an bpáipéar ina dhiaidh sin mar thaobhaigh sé leis an g[[Conradh Angla-Éireannach]]. == Eagarthóirí == Ó 1917 go 1920 bhí [[Tomás Ó Máille]] ina eagarthóir ar An Stoc. In éineacht le Piaras Mac Canna, a dheartháir Pádraig, [[Eoin Mac Néill]] agus [[Pádraic Ó Conaire]] chuir sé gairm scoile amach faoin bpáipéar sin seachtain roimh [[Éirí Amach na Cásca|Éirí Amach 1916]]. I measc na leabhar eile a scríobh sé nó ar chuir sé eagar orthu tá: An ghaoth aniar, 1920, giotaí as An Stoc. Sholáthair [[Seán Ó hÓgáin (r. 1874)|Seán Ó hÓgáin]] dánta in An Stoc 1927-30 ach is de dhéantús Raiftearaí agus Chonnachtach eile a bhformhór. I measc na ndánta a chum sé tá caoineadh ar Phádraic in An Stoc, Samhain 1928.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=751|teideal=Ó hÓGÁIN, Seán (1874–1963)|dátarochtana=2024-11-12}}</ref> Bhíodh scéalta do pháistí, arbh aistriúcháin cuid díobh, i gcló ag [[Domhnall Ó Ríordáin]] in An Stoc sna blianta 1924-26. Ó 1910 amach bhíodh aistí ag [[Eric Mac Fhinn]] in irisí mar [[An Claidheamh Soluis]], An Branar, An Síoladóir, An Stoc, Is i rith na tréimhse i nGaillimh a thosaigh Máirtín Ó Direáin ag scríobh agus pléann Mac Craith an prós a scríobh sé, ón gcéad phíosa in An Stoc, Márta 1931 anuas go 1938, 14 píosa ar fad, an chuid is mó díobh in Ar Aghaidh; taispeánann sé go bhfuil "''snáth leanúnach aontachta idir na chéad aistí próis agus ceapadóireacht fhileata Uí Dhireáin.''" == Scríbhneoirí == D'fhoilsítí ábhar le [[Seosamh Ó Donnachadha]] in An Stoc. Bhí aistí i gcló ag [[Máire Ní Thuathail (múinteoir)|Máire Ní Thuathail]] in An Stoc freisin. Faoi 1926 bhí tosaithe ag [[Máirtín Ó Cadhain]] ar ábhar a fhoilsiú in An Stoc. Sholáthraíodh Conchubhar Maguidhir (c.1861–1944) amhráin a bhí bailithe aige do An Connachtach, An Claidheamh Soluis, An Stoc. Faoin teideal ''Gael galánta ar lár'' bhí aiste ag Nioclás Ó Fagáin (1873–1929) ina thaobh in An Stoc, Iúil-Lúnasa 1929. Ó 1919 amach bhíodh scéalta agus aistí i gcló ag Máire Ní Ghuairim (1896–1964) in An Stoc, Fái. Thosaigh sé ag scríobh litreacha chuig Tomás Ó Máille, eagarthóir An Stoc, go gairid tar éis gur athbhunaíodh an iris sin i 1923. Thaithíodh sé muintir na Gaeltachta thall, go háirithe muintir Chonamara, agus bhíodh a theach féin ina ionad caidrimh acu. Bhí litir a scríobh a chara Séamus Mac An Iomaire i gcló in An Stoc, Samhain/Nollaig 1926: ''Casadh Seosamh Daibhéid orm agus is geanúil cóir carthanach an duine é. Fear is Gaelaí ná é ní furasta fáil''. Chuir sé foclóirín le haiste le Séamus Mac an Iomaire in An Stoc, Bealtaine 1928 Bhí aiste ag Seán Ó Ruadháin (1883–1966) in An Connachtach chomh fada siar le 1907 agus scríobhadh sé freisin in An Stoc. Ar 3 Márta 1862 a rugadh é do Peter Henry agus a bhean Bridget Kilgannon ag a dteach cónaithe, 10 De Beausoir Square, West Hackney, Londain. “General merchant” an cur síos ar shlí bheatha an athar sa teastas breithe agus deir Tomás Ó Concheanainn (An Stoc, Bealtaine 1930) go raibh gnó mórdhíola síoda aige agus cuid mhór de mhaoin an tsaoil. Fuair seisean bás nuair a bhí Seán faoi bhun bliain d’aois agus thug an mháthair ar ais go dtí a háit - MAC ÉNRÍ, Seán Pádraig (1862–1930) Scríobhadh [[Tomás Ó Monacháin]] scéalta in An Stoc 1925–8, faoin ainm Tomás Ó Mannacháin. == Tagairtí == {{Reflist}} == Naisc sheachtracha == * http://archives.library.nuigalway.ie/col_level.php?col=A1 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120315215722/http://archives.library.nuigalway.ie/col_level.php?col=A1 |date=2012-03-15 }} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{DEFAULTSORT:Stoc, An}} [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] 5jalnyt1b7uatvntv1mq43gksayntaw 0 49559 1268755 1207335 2025-06-04T23:45:35Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis agus mionathruithe eile 1268755 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:World_Map_1689.JPG|deas|250px|thumb|Léarscáil]] Léiriú [[Dearadh grafach|grafach]] eolais spásúil ar áit ar [[Dromchla (toipeolaíocht)|dhromchla]] plánach trí úsáid siombailí is comharthaí. De ghnáth, táirgtear léarscáil ar chúinsí ar leith. Mar shampla, i léarscáileanna cadastracha léirítear úinéireacht na talún, i léarscáileanna [[Topagrafaíocht|topagrafacha]] léirítear airíonna rilífe is réimse talún, agus i léarscáileanna téamacha léirítear airíonna ar leith, cosúil le déine daonra, bealaí busanna nó eile. Léiríonn na léarscáileanna is seanda, ar tháibléid chré, eastáit lucht an rachmais sa [[An Bhablóinia|Bhablóin]] timpeall 2500 RC. Ó na [[An tSean-Ghréig|Gréagaigh ársa]] a thagann traidisiún na léarscáilíochta san [[An Eoraip|Eoraip]].<ref name="FreamhanEolais">{{Cite encyclopedia|last=Hussey|first=Matt|author-link=Matthew Hussey|title=Léarscáil|encyclopedia=[[Fréamh an Eolais]]|language=ga|date=2011|publisher=[[Coiscéim]]|page=400}}</ref> == Tagairtí == {{Reflist}} {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Learscail}} [[Catagóir:Léarscáileanna| ]] [[Catagóir:Cartagrafaíocht]] [[Catagóir:Tíreolaíocht]] 2ew31i1laleeoyfo6vvs51mbj8z1b4v 0 52275 1268388 1253664 2025-06-03T02:23:01Z Alison 570 Catagóir:Daoine Neipealacha 1268388 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Sliabhadóir a rugadh i Khumbu, i [[Neipeal]], ab ea '''Tenzing Norgay''' ([[1914]] - [[9 Bealtaine]] [[1986]]). Mar '''Namgyal Wangdi''' a rugadh é. De réir foinsí áirithe, ba i Tsa-Chu, i nGleann Kama, sa [[An Tibéid|Tibéid]], a rugadh é. I [[1953]] d'éirigh leis mullach [[Sliabh Everest (Teomólungma)|Shliabh Everest]] a bhaint amach le [[Edmund Hillary]], an chéad uair a d'éirigh le daoine é a dhreapadh.<ref name="FreamhanEolais">{{Cite encyclopedia|last=Hussey|first=Matt|author-link=Matthew Hussey|title=Norgay Tenzing|encyclopedia=[[Fréamh an Eolais]]|language=ga|date=2011|publisher=[[Coiscéim]]|page=658}}</ref> == Féach freisin == * [[Edmund Hillary]] * [[:Catagóir:Teomólungma|Teomólungma]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} {{DEFAULTSORT:Norgay, Tenzing }} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1914]] [[Catagóir:Daoine Neipealacha]] [[Catagóir:Básanna i 1986]] [[Catagóir:Sléibhteoirí]] [[Catagóir:Teomólungma]] [[Catagóir:Dreapadóirí]] 12x6z5xjx0qh28ozbqqgqn7rxfdy1k1 14 54169 1268260 951256 2025-06-03T00:30:28Z Alison 570 ++ 1268260 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Engineers from Scotland|Innealtóirí ó Albain}} {{DEFAULTSORT:Innealtoiri Albanacha}} [[Catagóir:Innealtóirí de réir náisiúntachta|Al]] [[Catagóir:Daoine Albanacha de réir slí bheatha|in]] 18a32txib0o7wycevskxzpi5icc89bs 1268269 1268260 2025-06-03T00:35:42Z Alison 570 + 1268269 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Engineers from Scotland|Innealtóirí ó Albain}} {{DEFAULTSORT:Innealtoiri Albanacha}} [[Catagóir:Innealtóirí de réir náisiúntachta|Al]] [[Catagóir:Daoine Albanacha de réir slí bheatha|In]] dwzhu8bw7q2zqiteyf6jw921mubdaq9 14 54489 1268261 705760 2025-06-03T00:30:53Z Alison 570 ++ 1268261 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Engineers from England|Innealtóirí Sasanacha}} [[Catagóir:Innealtóirí de réir náisiúntachta|Sa]] [[Catagóir:Daoine Sasanacha de réir slí bheatha|Inn]] ql7au3h1f0hcryojje3c07yegypchhj 14 54958 1268299 712240 2025-06-03T01:02:17Z Alison 570 Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha 1268299 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Physicists from India|Fisiceoirí Indiacha}} [[Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha|Fis]] [[Catagóir:Fisiceoirí de réir náisiúntachta|Ind]] bq47lt813arrfup0o0vz6c0jb9wl3fb 0 55184 1268418 1073052 2025-06-03T04:52:48Z Alison 570 ++ 1268418 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] áitiúil [[Poblacht na hÉireann|Éireannach]] is ea '''The Mayo News''' ([[Gaeilge]]: '''Nuacht Maigh Eo''') a bunaíodh i 1892. Foilsíodh an nuachtán i [[Cathair na Mart|gCathair na Mart]], [[Maigh Eo]]. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] d0mtq2yqamy5it9sehpzmu8cv5a5pj1 14 55285 1268301 1265675 2025-06-03T01:05:37Z Alison 570 Ord 1268301 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Astronomers from Belgium|Réalteolaithe as an mBeilg}} [[Catagóir:Réalteolaithe de réir náisiúntachta|Bei]] [[Catagóir:Daoine Beilgeacha de réir slí bheatha|Ré]] pfdpavmzfpv2wlvuywa9t07puonyc5c 14 56513 1268273 1120477 2025-06-03T00:38:29Z Alison 570 ++ 1268273 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Musicians from Holland|Ceoltóirí Ísiltíreacha}} [[Catagóir:Ceoltóirí de réir náisiúntachta‎|Ís]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|Ceo]] ldo1zz0mkcw4pdq6htmtwal0s8645oa 14 59805 1268357 928824 2025-06-03T01:49:46Z Alison 570 Catagóir:Daoine ón mBreatain Bheag de réir slí bheatha 1268357 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Welsh poets|Filí Breatnaise}} [[Catagóir:Filí de réir tíre|Bre]] [[Catagóir:Daoine ón mBreatain Bheag de réir slí bheatha|Filí]] cqo9xynke4srqmdnruafja6ma3prhxk 14 61384 1268392 762397 2025-06-03T02:27:41Z Alison 570 ++ 1268392 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from Chile|Filí Sileacha}} [[Catagóir:Filí de réir tíre|Sile]] [[Catagóir:Daoine Sileacha de réir slí bheatha|Filí]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Sileacha|Filí]] 08kmhermi84gq854r4elryv3kz9qj1c 14 61420 1268350 1185380 2025-06-03T01:37:16Z Alison 570 ++ 1268350 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Polannacha de réir slí bheatha|Nao]] [[Catagóir:Naoimh|Polannacha]] qpi7x9jw4pgb9rkvn3p4uiq2v8xnf82 14 63418 1268458 1040063 2025-06-03T05:28:39Z Alison 570 Catagóir:Daoine Úcránacha de réir slí bheatha 1268458 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Polaiteoirí na hEorpa|Úcráin, an]] [[Catagóir:Daoine Úcránacha de réir slí bheatha|Pol]] [[Catagóir:Polaitíocht na hÚcráine]] rx25tspkak0251upgplprqru00mqgg8 0 63442 1268797 1215350 2025-06-05T17:45:57Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268797 wikitext text/x-wiki [[File:Palmanova1600.jpg|deas|thumb|Léarscáil chathair Palmanova san Iodáil a rinneadh sa 17ú haois. Sampla é de dhún réaltchruthach de chuid Phoblacht na Veinéise.]] [[File:Fortbourtange.jpg|deas|thumb|Dún Bourtange mar a bhí sé i 1750, in Groningen san Ísiltír]] [[File:Plan of Tvrdja in Osijek 1861.jpg|deas|thumb|Plean Tvrđa (1861) in Osijek sa Chróit. An dún Hapsburgach ba mhó ar theorainn na hImpireachta Otamánaí.]] [[File:Maquette van de stad bevindt zich op het Stadhuis - Naarden - 20161610 - RCE.jpg|thumb|upright|Naarden san Ísiltír.]] Daingean is ea an '''dún réaltchruthach''' ('''''bastion fort''''', '''''trace italienne''''') a tháinig chun cinn in aois an [[púdar|phúdair]] nuair a tháinig smacht ag gunnai móra ar an ármhá. Baineadh úsáid as den chéad uair i lár an 15ú haois san [[Iodáil]]. B’fhurasta do ghunnaí mór díobháil a dhéanamh do dhaingin mheánaoiseacha agus iad dírithe ar mhúr ingearach. Chomh maith leis sin, bhíodh lucht ionsaithe in ann tochailt faoin múr, mar ba dheacair do na cosantóirí caitheamh leo ó mhúir eile. Os a choinne sin, bhí an dún réaltchrutheach íseal agus cothrom agus é déanta dá lán urdhúnta triantánacha a chosnódh a chéile agus a raibh díog ina dtimpeall. Bhí na múir déanta íseal agus tiubh chun caora ordanáis a chur díobh. Toisc gurbh fhusa na múir a dhreapadh dá bharr, leathnaíodh an díog i dtreo go bhféadfái lámhach anuas agus go leatrasnach leis na hionsaitheoirí. Ba ghnách claonfort a chur leis an taobh amuigh den díog chun caora a díríodh ar bhun an mhúir mhóir a chlaonadh. D’fhéadfaí urdhúnta déshleasacha, oibreacha cosanta tosaigh (''tenailles'' agus eile) agus fiú dúnta scartha a thógáil chun an múr mór a chosaint nó breis ionad cosanta a aholáthar. Bhíodh a lán ábhair thógála dhifriúla iontu, go háirithe cré agus brící, mar nach ndéanann brící smidiríní mar a dhéanann cloch.<ref>Charles Townsend, ''The Oxford History of Modern War'', Oxford University Press, 2000, lch 112, ISBN 9780192853738</ref> Tháinig na dúnta réalchruthacha chun cinn i ndeireadh an 15ú haois agus i dtús an 16ú haois nuair a rinne na Francaigh ionradh ar an [[Iodáil]]. Bhí gunnaí móra nua agus bombaird ag arm na Fraince, airm a rinne scrios ar dhaingnithe meánaoiseacha. Bhain [[Michelangelo]] tairbhe as dúnta réaltchruthacha chun Flórans a chosaint agus rinne [[Baldassare Peruzzi]] and [[Vincenzo Scamozzi]] iad a fheabhsú. Fuarthas eolas ar na dúnta seo i dtíortha eile sna 1530í agus sna 1540í. Baineadh feidhm astu go forleathan san Eoraip ar feadh trí chéad bliain, agus bhí an-tóir ar innealtóirí Iodálacha chun iad a thógáil. Síltear gur beirt ailtirí de chuid an 17ú haois, [[Menno van Coehoorn]] agus [[Vauban]], innealtóir míleata [[Louis XIV na Fraince]], go háirithe, a thug chun foirfeachta iad. Bhí tionchar an dúin réaltchruthaigh le haithint ar dhearadh shárchathair na hAthbheochana: cathair réaltchruthach.<ref>Siegfried Giedion, ''Space, Time and Architecture'' (1941) 1962, lch 43.</ref> Sa 19ú haois tháinig athrú ar an daingniú de bharr úsáid an tsliogáin phléascaigh. == Dearadh == [[File:Coevorden.jpg|thumb|240px|right|Plean Coevorden agus é leagtha amach i patrún raidiúil taobh istigh de dhaingin pholagánacha agus de chréfoirt leathana, de réir mar a d’atóg Muiris Nassau, Prionsa Oráiste, é i dtús an 17ú haois.]] ===Fánaí=== Nuair a tháinig gunnaí móra ionramháilte in úsáid sa 15ú haois, shocraigh na hinnealtóirí míleata ar na múir a neadú i ndíoga a raibh fánaí cré os a chomhar amach, rud a chosnódh ar lámhach díreach iad, agus ar bhainc chré a chur ar bharr na múr chun go maolófaí fuinneamh na gcaor anuas. Dá ísle na múr is ea ab fhusa iad a ionsaí. ===Spás marbh=== Bhí “spás marbh” ag baint le múir chruinne na seantúiríní toisc nárbh fhéidir lámhach cosanta a dhíriú ina dtimpeall. Dá bhrí sin thógfaí oibreacha ar dhealramh diamaint chun nach mbeadh ionsaitheoirí in ann dul ar foscadh. Tharraingeodh na díoga agus na múir na hionsaitheoirí isteach i limistéir mharaithe mar arbh fhurasta iad a scrios le gunnaí móra. Bheadh na gunnaí céanna suite i dtreo go bhféadfaidís buntáiste a bhaint as seo. ===Lámhach leatrasnach=== B’fhusa na múir íochtaracha a ionsaí de ruathar agus ní bheadh cosaint i mbanc cré dá n-éireodh leis na hionsaitheoirí an fána lasmuigh den díog a shealbhú agus gunna mór a chur suas ann. Dá bhrí sin lig cruth an dúin lámhach leatrasnach a imirt ar aon ionsaitheoirí a bhainfeadh bun múir amach. Bhí gunnaí móra curtha suas ag bun na huillinne istigh de gach rinn agus bheidís in ann ciumhaiseanna na reann ba ghaire a chosaint. Tá forbairt an deartha seo le feiceáil i ndaingin idirthréimhseacha leithéid Sarzana agus Sarzanello in iarthuaisceart na hIodáile.<ref>Harris, J., [http://www.fsgfort.com/FortArt/Fort37Art1.htm "Sarzana and Sarzanello - Transitional Design and Renaissance Designers"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111003184533/http://www.fsgfort.com/FortArt/Fort37Art1.htm |date=2011-10-03 }}, ''Fort'' ([[Fortress Study Group]]), No. 37, 2009, lgh 50-78</ref> ===Athruithe eile=== [[File:Neuhäusel1680.jpg|thumb|deas|240px|Sárchathair dhaingnithe: plean Neuhäusel 1663, An Ungáir Uachtarach (Nové Zámky sa tSlováic), tarraingthe c. 1680]] Ar an dóigh seo tháinig cruthanna casta ar dhúnta, cruthanna a lig do bhatairí cosanta réimsí cónasctha lámhaigh a bheith acu. Bhí batairí tosaigh dírithe ar na fánaithe a chosain na múir istigh ar lámhach díreach. Bhí na gunnaí móra sin ann chun ruaig a chur ar shaighdiúirí ionsaithe agus chun gunnaí móra ionsaithe a choinneáil siar. Ba í an chuid ba thábhachtaí de chosaint an dúin anois an t-imeall amuigh den díog a bhí timpeall an dúin agus a dtugtaí an “bealach folaigh” air. B’fhéidir le cosantóirí fanacht ar foscadh ann, a bheag nó a mhór, créfoirt a thógáil chun an claonfort a cheilt ar an namhaid i dtreo nach bhféadfaidís scaoileadh leis na múir, agus frithmhianaigh a bhaint chun an namhaid a bhacadh ar thochailt faoi na múir agus iad a shéideadh san aer. Bhí fosláir ghunnaí móra an dúin cosanta go tréan ar lámhach ón taobh amuigh ach bhí siad ar oscailt thiar, ní hamháin chun iad a mhilleadh ar ionsaitheoirí dá ngabhfaí iad ach chun ligean don deatach scaipeadh freisin. Ba mhaith an sás na daingin seo chun an fód a sheasamh i gcoinne caora tathagacha nó sliogán nach raibh istigh iontu ach púdar dubh. Ní raibh a leithéidí ar fónamh, áfach, nuair a tháinig an [[moirtéar]] agus [[substaint phléascach|pléascáin nua-aimseartha]], cé gurbh fhada gur stadadh d’iad a thógáil. [[File:Table of Fortification, Cyclopaedia, Volume 1.jpg|thumb|left|187px|Tábla Daingnithe ó ''Cyclopaedia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences'' 1728]] == Tógáil == Ba mhór an costas a bhí ag gabháil le dúnta réaltchruthacha a thógáil. Chosain an 22 urdhúnta a bhí ag Amstardam aon mhilliún déag floran agus i 1544 d’éirigh Siena bancbhriste de dheasca chostas a chuid daingean. Minic go leor, thógfaí iad le hiarsmaí na seandaingean. Leagfaí múir chosanta mheánaoiseacha agus bhainfí díog os a gcomhair amach. An chré a fágadh i ndiaidh na tochailte charnfaí ar chúl na múr í. Is minic a bheadh éadan brící ar dhaingin a tógadh d’aonturas toisc gurbh fhurasta do bhrící tuargaint na gcaor a mhaolú, ach is minic freisin a cuireadh cré in áit brící i ndaingin a tógadh ar ala na huaire. Minic go leor b’éigean an díog a leathnú agus a dhoimhniú. [[File:StarFort.svg|right|thumb|240px|Plean urdhúin]] == Éifeacht == Cuireadh neart an dúin réaltchruthaigh in iúl den chéad uair nuair a cosnaíodh Pisa ar chomhfhórsaí Fhlórans agus na Fraince i 1500. Nuair a thosaigh na seanmhúir ag titim as a chéile faoi thuargaint na ngunnaí móra Francacha thóg muintir Pisa rampar cré. Fuair siad amach nár dheacair an rampar claonta a chosaint ar dhreapadh agus gur sheas sé go maith in aghaidh caora gunnaí móra. Ba í an dara hócáid imshuí Padua, cathair Veinéiseach, i 1509. Cuireadh cúram na cosanta ar innealtóir de mhanach darbh ainm [[Giovanni Giocondo|Fra Giocondo]]. Leag sé na seanmhúir agus chuir díog leathan timpeall na cathrach a d’fhéadfaí a chlúdach le lámhach leatrasnach ó phoill ghunnaí ísle in oibreacha a ghob amach sa díog. Theip ar gunnaí móra na bhFrancach na daingin a leagan, agus tar éis roinnt ionsaithe fuilteacha gan éifeacht chúlaigh na Francaigh agus a gcomhghuaillithe. Chuidigh an dún réaltchruthach le bac a chur ar leathnú na hImpireachta Otamánaí sa Mheánmhuir. Rinneadh roinnt daingean den sórt nua a thógáil i Ródas tar éis imshuí i 1480, agus cé gur gabhadh é i 522 chuir neart na ndaingean fad leis an imshuí úd. Theip ar na fórsaí Otamánacha [[Imshuí Chorfú|Corfú a ghabháil i 1537]] agus baint ag na daingin nua leis an teip úd, agus theip ar ionsaithe eile freisin.<ref>John Francis Guilmartin (2003), ''Gunpowder & galleys: changing technology & Mediterranean warfare at sea in the 16th century'', Conway Maritime Press, lgh 73-74. ISBN 0-85177-951-4</ref><ref>David Nicolle, Christopher Rothero (1989), ''The Venetian Empire 1200-1670'', Osprey Publishing, lch 40. ISBN 978-0-85045-899-2</ref> Thóg na [[Spidiléirí]] dhá dhún réaltchruthacha ar oileán [[Málta|Mhálta]] i 1552, Dún Naomh Elmo agus Dún Naomh Mícheál. Sheas Dún Naomh Elmo in aghaidh tuargaint mhór ar feadh breis is mí. Gabhadh é faoi dheireadh ach chaill na fórsaí Otamánacha mórán fear agus thug an mhoill úd deis d’fhórsaí fóirithinte teacht ón tSicil chun an chuid eile den oileán a chosaint.<ref>Spiteri, Stephen C., “In search of Fort St Elmo 1565,” Military Architecture: http://www.militaryarchitecture.com/index.php/Building-Methods/in-search-of-fort-st-elmo-1565.html. Arna rochtain ar 9 Deireadh Fómhair 2014</ref> Tar éis gur shealbhaigh Napoléon an Veinéis, ghabh arm poblachtach na Fraince Corfú i 1797. (Bhí fáilte éigin ag an bpobal rompu agus gealltanas tugtha ag na poblachtaigh go dtreascrófaí uaisle na Veinéise, go gcealófaí an seirfeachas agus go mbunófaí poblacht Gréagach.) Bhí fónamh éigin le baint as na seandaingnithe réaltchruthacha fós. B’éigean do chomhfhórsaí na Rúise, na nOtamánach agus na Breataine Corfú a imdhruidim ar feadh ceithre mhí sular ghéill an garastún.<ref>Paulos Lampros (1968), ''Coins and Medals of the Ionian Islands'', John Benjamins Publishing Company, lgh 20-21. ISBN 978-90-6032-311-3</ref><ref>Tony Jaques (2007), ''Dictionary of Battles and Sieges: A-E'', Greenwood Publishing Group, lch 262. ISBN 978-0-313-33537-2</ref> == Tionchar ar chúrsaí straitéise == [[File:Nicosia by Giacomo Franco.jpg|thumb|Dún réaltchruthach ag Nicosia sa Chipris (1567).]] Maíonn an staraí Geoffrey Parker san alt “The Military Revolution 1560–1660: A Myth?” gur tháinig athrú mór ar ghnóthaí straitéise de bharr an dúin réaltchruthaigh, go háirithe toisc gurbh éigean fórsaí míleata a threisiú chomh mór sin chun dúnta dá leithéid a chur faoi léigear. Chuir an dún réaltchruthach deireadh leis an gcath riartha, agus ní raibh i gcogaí feasta ach léigir fhada. Cuireann an argóint seo cuma nua ar fad ar theoiric an “Réabhlóide Míleata” a mhol an staraí Michael Roberts i 1955. Tá lochtú géar déanta ag roinnt acadóirí, leithéid John A. Lynn agus M. S. Kingra, ar an treise a chuireann Parker ar bhuntábhacht an daingnithe, agus cuireann siad amhras ar leith sa bhaint a deir sé atá ann idir an daingniú nua agus méadú fhórsaí míleata na linne.<ref>Kingra, Mahinder S., “The Trace Italienne and the Military Revolution During the Eighty Years' War, 1567-1648,” ''The Journal of Military History'' 57, No. 3 (July, 1993): 431-446</ref> ==Nótaí== {{reflist}} ==Le léamh== * Olof af Hällström ''Sveaborg – The island fortress off Helsinki'' * Duffy, C. (1975) ''Fire & Stone, The Science of Fortress Warfare 1660-1860'', ISBN 978-0-7858-2109-0 == Naisc == [[Daingniú]] == Naisc sheachtracha == * [http://books.google.co.uk/books?id=kxEOAAAAQAAJ&dq=girolamo+cataneo&source=gbs_navlinks_s Cataneo, Hieronymus, ''De arte bellica, sive, De designandis ac construendis arcibus & propugnaculis, necnon & de ijs oppugnandis, expugnandis, ac propugnandis: de itinere exercitus, ac castrametatione: quando expediat manus cum hoste conserere, ac tandem, quid imperatori sit in procinctu cauendum vel eligendum'', (1600)] * [http://www.amazingthingsintheworld.net/2013/09/star-castle-in-netherlands.html star castle Netherlands] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131005041453/http://www.amazingthingsintheworld.net/2013/09/star-castle-in-netherlands.html |date=2013-10-05 }} [[Catagóir:Caisleáin]] [[Catagóir:Cogadh]] dzjhlqbpmroiuxbvyycu8348g61889q 0 64408 1268446 1245011 2025-06-03T05:13:49Z Alison 570 ++ 1268446 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} An nuachtán náisiúnaíoch is sine in Éirinn ba ea an '''''Freeman’s Journal'''''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.anpost.com/Shop/Products/Freemans-Journal-National-Stamp|teideal=Shop National Stamp (The Freemans Journal) at An Post|dáta=2024-04-28|work=web.archive.org|dátarochtana=2024-04-28|archivedate=2024-04-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240428161132/https://www.anpost.com/Shop/Products/Freemans-Journal-National-Stamp}}</ref> Bhunaigh [[Charles Lucas]] é sa bhliain 1763 agus bhí sé ceangailte le polaiteoirí tírghráthacha radacacha Protastúnacha, a leithéid agus [[Henry Grattan]] agus [[Henry Flood]]. D'athraigh sé seo ó 1784 ar aghaidh, nuair a thóg Francis Higgins seilbh air (agus bhí ar Higgins mar an "Sham Squire") agus ghlac sé léargas níos fabhraí don Bhreatain agus don riarachán. == Féach freisin == == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} {{DEFAULTSORT:Freeman’s Journal, The}} [[Catagóir:Foilseacháin a bunaíodh i 1763]] [[Catagóir:Nuachtáin neamhghnóthach na hÉireann]] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] c28dxan4a3v3j2fwtq6j9z1tctxt9bv 14 64938 1268498 786361 2025-06-03T06:13:39Z Alison 570 Daoine Crótacha de réir slí bheatha 1268498 wikitext text/x-wiki [[Daoine Crótacha de réir slí bheatha|Mon]] [[Catagóir:Monarcaí]] tk1czdmhq3pisqgv531enadgvwl6h19 1268499 1268498 2025-06-03T06:13:48Z Alison 570 + 1268499 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Crótacha de réir slí bheatha|Mon]] [[Catagóir:Monarcaí]] csm4yzffnad5fckljj8k1ez63dscbgj 14 64976 1268590 786552 2025-06-03T23:34:50Z Alison 570 ++ 1268590 wikitext text/x-wiki Is daoine iad seo a fuair bás sa bhliain 1670. {{Catcómhaoin|1670 deaths|Básanna i 1670}} {{DEFAULTSORT:1670}} [[Catagóir:Blianta báis]] [[Catagóir:1670]] [[Catagóir:Básanna sna 1670í]] bwqcx2win2rjfpace4xxruuwey8515w 0 65296 1268767 1075552 2025-06-05T07:34:24Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268767 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}} [[Géineas]] de phlandaí bláthanna is ea '''Aglaonema''' de chuid na fine Araceae. Tá siad dúchasach sna réigiúin thropaiceacha agus fhothropaiceacha de chuid na h[[Áise]] agus na [[An Nua-Ghuine|Nua-Ghuine]].<ref>Kew World Checklist of Selected Plant Families</ref> Plandaí "síorghlasa Síneacha" a thugtar orthu uaireanta i mBéarla. Fásann siad go réidh faoi scáth ach tá siad leochaileach maidir le fuacht (chomh híseal le 59°F/15°C). Bíonn siad nimhiúil. ==Tagairtí== {{reflist}} ==Naisc sheachtracha== * [http://www.aroid.org/genera/generapage.php?genus=aglaonema Cur síos ar Aglaonema ag aroid.org. Arna rochtain ar 9 Ean. 2016] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230129172414/http://www.aroid.org/genera/generapage.php?genus=aglaonema |date=2023-01-29 }} {{síol}} [[Catagóir:Araceae]] 08h660pz5vfg2cja6y6cen2anz6datr 0 65481 1268214 1263432 2025-06-02T23:38:29Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis agus mionathruithe eile 1268214 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Nuachtán|logo=Lógó Tuairisc.ie.jpg}} Is [[Láithreán Gréasáin|suíomh]] Gaeilge nuachta é '''Tuairisc.ie''', a chuireann seirbhís [[Nuachtán|nuacht]]<nowiki/>a ar fáil do phobal na Gaeilge. Bíonn ailt ar [[Cursaí reatha|chúrsaí nuachta]] [[Gaeltacht]]a, náisiúnta agus idirnáisiúnta; cúrsaí [[Spórt|spóirt]], [[Cultúr|cultúir]] agus [[faisean]]; chomh maith le hailt tuairimíochta agus colúin. Cuirtear ailt leis an suíomh ar bhonn laethúil. == Stair == Bhuaigh Tuairisc Bheo Teoranta comórtas a reáchtáil [[Foras na Gaeilge]] i 2014 chun nuachtán Gaeilge ar líne a sholáthar<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/tuarascail/tuairisc-ie-ag-earcu-foirne-da-seoladh-1.1908492|teideal=Tuairisc.ie ag earcú foirne dá seoladh|language=ga-IE|work=The Irish Times|dátarochtana=2022-12-09}}</ref>. Lonnaíodh oifigí an nuachtáin i m[[Bearna]] i g[[Contae na Gaillimhe]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/sonrai-teagmhala/|teideal=Sonraí Teagmhála|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-12-09}}</ref> mar ba í sin an t-aon cheantar i n[[An Ghaeltacht|Gaeltacht Chonamara]] a bhfuil fáil ann ar sheirbhís leathanbhanda ar ardluas<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/tuarascail/tuairisc-ie-reaches-one-million-page-views-1.2238886|teideal=Tuairisc.ie reaches one million page views|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2022-12-09}}</ref>. Seoladh Tuairisc.ie sa Seomra Darach i d[[Teach an Ardmhéara|Teach an Ard-Mhéara]] m[[Baile Átha Cliath]] ar [[9 Deireadh Fómhair]] [[2014]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/tuarascail/goan-wonders-what-kenny-s-linguistic-legacy-will-be-1.1957881|teideal=Goan wonders what Kenny’s linguistic ‘legacy’ will be|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2022-12-09}}</ref> Ar 5 Meitheamh 2015, d'fhógair Tuairisc.ie go raibh 1,000,000 amharc leathanaigh bainte amach ag an suíomh.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/milliun-amharc-leathanach-bainte-amach-ag-tuairisc-ie/|teideal=1,000,000 ‘amharc leathanaigh’ bainte amach ag Tuairisc.ie|dáta=2015-06-05|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-01-21}}</ref> ===Podchraoladh=== {{Príomhalt|Tuairimí Toghcháin (podchraoladh)}} I 2024, agus an aos polaitiúil ag dul i mbun feachtasaíochta, chuir lucht an nuachtáin tús leis an b[[podchraoladh]] úrnua ''[[Tuairimí Toghcháin (podchraoladh)|Tuairimí Toghcháin]]'' mar chuid dá sraith físeán ''Tuairisc Ó Bhéal'' chun na "scéalta is déanaí ó [[Olltoghchán na hÉireann, 2024|Olltoghchán 2024]] á bplé ag foireann ''Tuairisc'' agus aíonna speisialta".<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ar-chuis-eigin-cuireann-fine-gael-drochthus-i-gconai-le-feachtais-toghchain/|teideal=PODCHRAOLADH: ‘Ar chúis éigin, cuireann Fine Gael drochthús i gcónaí le feachtais toghcháin’|dáta=12 Samhain 2024|language=|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=17 Samhain 2024|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241117174533/https://tuairisc.ie/ar-chuis-eigin-cuireann-fine-gael-drochthus-i-gconai-le-feachtais-toghchain/|archivedate=17 Samhain 2024}}</ref> == Foireann == Is é [[Seán Tadhg Ó Gairbhí]] eagarthóir Tuairisc.ie<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/cormac-ag-a-cuig/programmes/2014/1009/651253-cormac-ag-a-cig-dardaoin-9-deireadh-fmhair-2014//|teideal=Cormac ag a Cúig Déardaoin 9 Deireadh Fómhair 2014|language=ga-IE|work=RTE Radio|dátarochtana=2022-12-09}}</ref> agus is é [[Ciarán Ó Súilleabháin]] bainisteoir an tsuímh.<ref name=":0" /> Tá beirt iriseoirí lánaimseartha fostaithe ag an suíomh, [[Méabh Ní Thuathaláin]] agus [[Pádraic Ó Ciardha]] ([[Maitiú Ó Coimín]] sna 2010idí) agus bíonn ailt rialta ann ó [[scríbhneoir|scríbhneoirí]] seachtracha ar fud na h[[Éireann]] agus [[An Domhan|an domhain]]. Ina measc sin tá [[Póilín Ní Chiaráin]], [[Bridget Bhreathnach]], [[Cathal Mac Coille]], [[Seosamh Ó Cuaig]], [[Alex Hijmans]] agus eile nach iad. === Ar ga.wikipedia.org === * [https://www.google.com/search?q=site%3A.ga.wikipedia.org++%22Alex+Hijmans%22&lr=&safe=images&sca_esv=599294221&as_qdr=all&sxsrf=ACQVn08lMTG6VW26F43zDVugRaTsfpVVZA%3A1705535640735&ei=mGioZd7ALKWpkdUP9dSXiA0&ved=0ahUKEwje7JGwz-WDAxWlVKQEHXXqBdEQ4dUDCBA&uact=5&oq=site%3A.ga.wikipedia.org++%22Alex+Hijmans%22 Alex Hijmans] , [https://www.google.com/search?q=site%3A.ga.wikipedia.org++%22Cathal+Mac+Coille%22&lr=&safe=images&sca_esv=599294221&as_qdr=all&sxsrf=ACQVn0-PD2AJnDDZ3BbJ9-rDz0rh2NS7dQ%3A1705536147375&ei=k2qoZaXEFqiakdUP-beyyAc&ved=0ahUKEwjl2dyh0eWDAxUoTaQEHfmbDHkQ4dUDCBA&uact=5&oq=site%3A.ga.wikipedia.org++%22Cathal+Mac+Coille%22 Cathal Mac Coille] === Ar Google === * [https://www.google.com/search?q=site%3A.ga.wikipedia.org++%22Cathal+Mac+Coille%22&lr=&safe=images&sca_esv=599294221&as_qdr=all&sxsrf=ACQVn0-PD2AJnDDZ3BbJ9-rDz0rh2NS7dQ%3A1705536147375&ei=k2qoZaXEFqiakdUP-beyyAc&ved=0ahUKEwjl2dyh0eWDAxUoTaQEHfmbDHkQ4dUDCBA&uact=5&oq=site%3A.ga.wikipedia.org++%22Cathal+Mac+Coille%22][https://www.google.ie/search?q=site%3A.tuairisc.ie++%22Cathal+Mac+Coille%22&lr=&sca_esv=600289823&as_qdr=all&sxsrf=ACQVn08XEWfeLVUDcXA3B-Vp1qySbZzShQ%3A1705878431843&ei=n6OtZeSUM8KKkdUPttqr0As&ved=0ahUKEwik4NavzO-DAxVCRaQEHTbtCroQ4dUDCBA&uact=5&oq=site%3A.tuairisc.ie++%22Cathal+Mac+Coille%22&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiJnNpdGU6LnR1YWlyaXNjLmllICAiQ2F0aGFsIE1hYyBDb2lsbGUiSIMhULYEWNIbcAF4AJABAJgBvQKgAewCqgEFMS4zLTG4AQPIAQD4AQH4AQLiAwQYASBBiAYB&sclient=gws-wiz-serp Cathal Mac Coille] == Féach freisin == * [[Tuairimí Toghcháin (podchraoladh)]] * [[An Páipéar (nuachtán)|''An Páipéar'']] * [[Seachtain (nuachtán)|''Seachtain'']] * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' * ''[[Nós.ie]]'' * ''[[ExtraG.ie]]'' ==Tagairtí== {{reflist}} ==Naisc sheachtracha== * [https://www.tuairisc.ie Suíomh oifigiúil] * [https://www.rte.ie/news/nuacht/headlines/ Nuacht RTÉ] * Suíomh [https://extrag.ie/ ExtraG.ie] [[Catagóir:Láithreáin gréasáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge|*]] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn|*]] [[Catagóir:Líonraí podchraoltaí]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 2014]] fkgu4zt7at8qrmipccp5n8shab8wpet 14 65817 1268211 1224362 2025-06-02T23:20:14Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí athraithe 1268211 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Páirtithe polaitíochta de réir bliana bunaíodh]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 1859]] 6konilj065o7jknq36je1v80pbb68x3 0 65899 1268757 1186358 2025-06-05T02:59:12Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268757 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[File:Mevlana Statue, Buca.jpg|thumb|Rumi|clé]] Tá clú agus cáil ar fud an domhain ar '''Rumi''', nó '''Jalāl ad-Dīn Muhammad Rūmī''' ([[30 Meán Fómhair]] [[1207]] - [[17 Nollaig]] [[1273]]) mar [[File|fhile]] agus mar [[Diagaire|dhiagaire]] de chuid [[An tIoslam|Ioslam]]. Bhí Rumi (mar a thugtar air go hiondúil) i measc na bhfilí is tábhachtaí i stair litríochta de chuid na Peirse ([[an Iaráin]] inniu). Ba [[Fealsamh|fhealsamh]] agus mhisteach [[An Súfaíochas|Súfaíoch]] é chomh maith. D'fhág Rumi a rian ar dhaoine a sháraíonn na teorainneacha idir [[Creideamh|reiligiúin]] agus [[Cultúr|cultúir]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.facebook.com/UCDSchoolofLaw/posts/3922082651149363|teideal=Rumi|údar=Scoil Dlí, COBÁ¢|dáta=|language=ga|work=www.facebook.com|dátarochtana=2020-12-17}}</ref> [[Íomhá:Jalal al-Din Rumi, Showing His Love for His Young Disciple Hussam al-Din Chelebi.jpg|clé|mion|Jalal al-Din Rumi,agus a chara óg, Hussam al-Din Chelebi]] Tugtar an t-ainm "Mevlana" ("Máistir") ar Rumi freisin. == Saol == Rugadh Rumi sa bhliain 1207 i mBalkh, Khorasan, ar a dtugtar [[an Afganastáin]] sa lá atá inniu ann. [[Íomhá:Bowl of Reflections, early 13th century (cropped).jpg|clé|mion|"Bowl of Reflections"le filíocht Rumi.... 13ú haois a deirtear ǃ]] Bhí an-mheas ar Rumi mar scoláire ar an [[dlí Ioslamach]] (de chuid na gluaiseachta Hanafi, atá i measc na gceithre traidisiún [[dlí]] atá ag na [[Sunnaíoch|Sunnaígh]]), mar a bhí a athair Bahā ud-Dīn Walad (timpeall 1150-1231) roimhe.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.theguardian.com/books/2005/nov/05/featuresreviews.guardianreview26|teideal=William Dalrymple: What goes round... Rumi|údar=rud ar tharraing William Dalrymple aird air agus é ag scríobh sa Guardian sa bhliain 2005|dáta=2005-11-05|language=en|work=the Guardian|dátarochtana=2020-12-17}}</ref> Bhuail Rumi leis an misteach Shams-e Tabrizi sa bhliain 1244, an toisc chinntitheach ina shaol iomlán. dúirt Shams le Rumi go raibh duine ar bith a bheith ábalta labhairt go díreach le Dia. Bhí Rumi ansin i gceannas ar [[Madrasa]]<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Madrasa|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Madrasa&oldid=993304078|journal=Wikipedia|date=2020-12-09|language=en}}</ref> i [[Konya]]<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Konya|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Konya&oldid=994186374|journal=Wikipedia|date=2020-12-14|language=en}}</ref> (sa [[An Tuirc|Tuirc]] inniu). Bhí sé ina shaineolaí ar an Sharia ([[dlí Ioslamach]]). Chreid Rumi go paiseanta i dtaca le húsáid an [[Ceol|cheoil]], [[Filíocht|filíochta]] agus [[damhsa]], mar cosán chun teacht go Dia. Ní dócha gur cheap Rumi féin gur tháinig na gnéithe éagsúla dá shaol salach ar a chéile; ina ionad sin, is é an chiall a bhainfeadh sé astu ná go raibh gnéithe éagsúla de chreideamh an ghrá i gceist.[[Íomhá:Shams ud-Din Tabriz 1502-1504 BNF Paris.jpg|clé|mion]] === Tionchar === D'éag Rumi sa bhliain 1273 (6 Jumada al-Thani, 672AH) i Konya (sa Tuirc faoi láthair), Tá tuama Rumi suite i Konya. I ndiaidh a bháis, chuir a lucht leanúna an tOrd Mevlevi ar bun (tugtar na "Deirbhísigh Ghuairneánacha" orthu go coitianta. == Rumi as Gaeilge == D'fhoilsigh Gabriel Rosenstock "Guthanna Beannaithe an Domhain" Iml 1, 2, agus a 3, Cnuasach filíochta ó cheithre hairde na cruinne, Rumi ina measc.<ref>{{Lua idirlín|url=https://issuu.com/gabrielrosenstock/docs/guthanna_beannaithe_3_body|teideal=Guthanna beannaithe 3|údar=Gabriel Rosenstock|dáta=2012|language=ga|work=Issuu|dátarochtana=2020-12-17}}{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=http://www.coisceim.ie/guthannabeannaithe.html|teideal=Guthanna Beannaithe an Domhain Gabriel Rosenstock|work=www.coisceim.ie|dátarochtana=2020-12-17}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.litriocht.com/táirge/guthanna-beannaithe-an-domhain-imleabhar-3/|teideal=Guthanna Beannaithe an Domhain Imleabhar 3|dáta=2012-05-29|language=en-GB|work=Litríocht|dátarochtana=2020-12-17}}</ref> Tá suim ar leith ag [[Gearóid Mac Lochlainn]] i Rumi.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.beo.ie/alt-gearoid-mac-lochlainn.aspx|teideal=Gearóid Mac Lochlainn|údar=Róisín Armstrong|dáta=|language=ga|work=Beo!|dátarochtana=2020-12-17}}</ref> Sa bhliain 2006 bhí sé ag ullmhú aistriúchán ar fhilíocht an fhile Dervish, a gcluineann Gearóid a macallaí i Meánoirthear an lae inniu. Tá ceangal ag filíocht Ghearóid le saothar Rumi. Tá an spioradáltacht, an ceol agus an damhsa, fite fuaite i bhfilíocht na beirte.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.cic.ie/books/published-books/criss-cross-mo-chara-leabhair-cloite|teideal=Criss-Cross Mo Chara {{!}} CIC|work=www.cic.ie|dátarochtana=2020-12-17|archivedate=2020-12-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201209173051/https://www.cic.ie/books/published-books/criss-cross-mo-chara-leabhair-cloite}}</ref> == Féach freisin == * [[Súfaíochas]] * [[Al-Ghazali]] ==Tagairtí== {{Refbegin}} # Prof. Dr. ErkanTurkmen, ''The Essence of Rumi's Masnevi, Including his life and works''. ISBN 975-95630-0-2. Revised and corrected edition: October 2004. Eris Booksellers, Hamidiye Mah. Abdulezelpasa Cad. No. 3/A. Selcuklu. Konya, Turkiye. {{Refend}} {{Reflist}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1207]] [[Catagóir:Básanna i 1273]] [[Catagóir:Súfaíochas]] [[Catagóir:Filí de chuid na Peirse]] [[Catagóir:Mistigh]] [[Catagóir:Dlíodóirí de chuid Ioslam]] [[Catagóir:Diagairí Moslamacha]] [[Catagóir:Moslamaigh]] 8ygvj0vqz63l7do34ezlnw11l7zb0bc 0 66234 1268815 1119618 2025-06-05T22:49:49Z TGcoa 21229 1268815 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Is dream eitneach [[Na Meiriceánaigh Dhúchasacha|Meiriceánaigh Dhúchasacha]] iad na ''' Ionúitigh''', cuid acu a labhraíonn [[An Ionúitis|Ionúitis]]. [[Íomhá:Qamutik_1_1999-04-01.jpg|clé|250px|thumb|Ionúitigh]] == Féach freisin == * [[An Ionúitis|Ionúitis]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-eitni}} {{DEFAULTSORT:Ionúitigh}} [[Catagóir:Grúpaí eitneacha]] [[Catagóir:Bundúchasaigh Mheiriceá]] [[Catagóir:Ceanada]] [[Catagóir:Alasca]] kl90gw0c9jgut94ytn8aem2bf0ko2wt 14 66370 1268318 1257596 2025-06-03T01:15:54Z Alison 570 ++ 1268318 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Fionlannacha de réir slí bheatha|Cu]] [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Fionlann]] 75lkr61itnoxo6f7yiru53l4pxwuy1n 14 66373 1268217 1117844 2025-06-02T23:52:17Z Alison 570 ++ 1268217 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cumadóirí de réir tíre|Polannacha]] [[Catagóir:Daoine Polannacha de réir slí bheatha|C]] se58o5985wjgnns0ladpw7ze13jrkvp 1268218 1268217 2025-06-02T23:52:41Z Alison 570 + 1268218 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Polannacha]] [[Catagóir:Daoine Polannacha de réir slí bheatha|C]] pwtfdvnxro4y215nnvyg2nq9q7ox11h 14 66374 1268219 1117842 2025-06-02T23:53:55Z Alison 570 Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta 1268219 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Seoirseacha]] [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Seoirseacha]] qjdx49i7s3dcmowcn61pf7e1sz9epcf 14 66569 1268337 798676 2025-06-03T01:28:11Z Alison 570 ++ 1268337 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Polannacha de réir slí bheatha|Stiúrthóirí]] [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán de réir tíre|Polannacha]] s1e90n0hg88nx685z7m4l8aeonozf8s 14 66904 1268486 1101727 2025-06-03T05:57:22Z Alison 570 ++ 1268486 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Éireannacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Éir]] [[Catagóir:Lucht spóirt na hÉireann]] 11mu8afymckymyz6cjkuczcrgvd76bw 14 66906 1268472 801550 2025-06-03T05:44:04Z Alison 570 ++ 1268472 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Meiriceánacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Meir]] nvtc9a44rxk8fqpji1cgn5xhzawyb5x 14 66907 1268466 801567 2025-06-03T05:36:55Z Alison 570 ++ 1268466 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Sasanacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Sas]] nx7i5ax7imojqbx2ypimwk5dem4w0ul 14 66910 1268516 801615 2025-06-03T06:38:48Z Alison 570 ++ 1268516 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Airgintíneacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Arg]] kjc37u5uowv33gtper350z881058idg 14 66911 1268500 1265755 2025-06-03T06:14:30Z Alison 570 Ord 1268500 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Ceanadacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Cea]] 4ovjfao64pp2otm3jccz1w1r6sg46l4 14 66912 1268456 801624 2025-06-03T05:26:35Z Alison 570 ++ 1268456 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Úcr]] [[Catagóir:Daoine Úcránacha de réir slí bheatha|Dorn]] dtuuhzh0tzyvyuwybxl3q5ulvyk4sv1 14 66914 1268473 801629 2025-06-03T05:45:08Z Alison 570 ++ 1268473 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Iodálacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Iod]] 8wiuan0kb9s8pjggopbxhukj79ik3rp 14 66915 1268465 801631 2025-06-03T05:35:56Z Alison 570 ++ 1268465 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Sualannacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Sua]] rd1gxibybhnygzs22c6xe6jnxscbb9v 14 68498 1268395 813796 2025-06-03T02:31:42Z Alison 570 ++ 1268395 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Writers from Chile|Scríbhneoirí Sileacha}} [[Catagóir:Scríbhneoirí de réir tíre|Sile]] [[Catagóir:Daoine Sileacha de réir slí bheatha|Sile]] [[Catagóir:Litríocht na Sile|Scr]] 5p7xzns6kaa70f1k23d9slwhcdijahj 0 69838 1268432 1242765 2025-06-03T05:01:13Z Alison 570 ++ 1268432 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán|logo=[[Íomhá:Lógó, Saol.jpg|220px]]}} Ba [[nuachtán]] [[Gaeilge]] é '''''Saol'''''. Foilsíodh gach mí é. Bhí an nuachtán ar fáil ar [https://www.Gaeilge.ie gaeilge.ie] go dtí 2013.<ref>[http://www.gaelport.com/nuacht?NewsItemID=6208 Gaelport] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110707170229/http://www.gaelport.com/nuacht?NewsItemID=6208|date=2011-07-07}}: Dar le Colm Ó Torna, Eagarthóir SAOL, beidh níos mó idirghníomhaíochta sa leagan idirlíon agus páirt níos mó ag léitheoirí sa nuachtán. “Táimid ag dúil le heolas cuimsitheach a sholáthar faoi gach a mbaineann le saol na Gaeilge ar an talamh, leithéidí ranganna, cúrsaí, ciorcail comhrá, grúpaí cuideachta agus cainte, imeachtaí éagsúla, idir chultúrtha agus shóisialta na Gaeilge, in Éirinn agus i gcéin”, a deir sé. Dúirt Colm freisin “in ainneoin go bhfuil Saol ag teacht i dtír ar an teicneolaíocht agus ar na meáin úra, beidh na gnéithe ba mhó a chuir léitheoirí suim iontu: leathanach na bhfoghlaimeoirí, an crosfhocal agus na hagallaimh ar fáil ar líne chomh maith (2 Meitheamh 2011).</ref>,<ref>[http://www.irishtimes.com/culture/no-news-is-good-news-1.295428 IrishTimes.com, 2001]: " SAOL is mainly funded by Foras na Gaeilge. It could not exist without this funding, says O Torna. He likens it to the funding of the arts: - "It's a minority thing."</ref> Bhí a cheanncheathrú suite i mBaile Átha Cliath, le [[Colm Ó Torna]] mar eagarthóir<ref>[https://www.facebook.com/raidionalife/posts/219627038182239 Colm Ó Torna ar Raidió na na Life, 2013]</ref> (chuir an ''[[The Connacht Tribune|Connacht Tribune]]'' i gcló é ar feadh tamaill). == Féach freisin == * [[An Páipéar (nuachtán)|An Páipéar]] * [[Tuairisc.ie]] * [[Seachtain (nuachtán)|Seachtain]] * [[Foinse]] (scortha) * [[Gaelscéal]] (scortha) == Naisc sheachtracha == * [http://www.egt.ie/lghlin/bnag/saol/saol9701.html Sampla] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] kv225ckqlylkvicwpuk9kbc7appg832 14 74094 1268326 843968 2025-06-03T01:21:36Z Alison 570 Nua 1268326 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Musicians from Angola|Amhránaithe Angólach}} [[Catagóir:Amhránaithe de réir náisiúntachta|Ang]] [[Catagóir:Daoine Angólacha de réir slí bheatha|Amh]] hq8ew2f2e2kp0pmnxuwv6of51ibcwey 0 74789 1268525 1242130 2025-06-03T09:57:41Z 2A06:5900:8104:C800:F034:5A15:FC4E:B143 1268525 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Coinbhleacht Mhíleata}} Le linn an [[An Dara Cogadh Domhanda|Dara Cogadh Domhanda]], thosaigh '''Cath na Fraince''' ar [[10 Bealtaine]] [[1940]]. Tháinig deireadh leis an g[[Cogadh Bréige]] nuair a thug arm na Gearmáine ruathar ar [[Lucsamburg]], ar an m[[An Bheilg|Beilg]] agus ar an [[An Ísiltír|Ísiltír]]. Tháinig deireadh le Cath na Fraince nuair a ghlac na Naitsithe seilbh ar Thuaisceart na Fraince agus tháinig [[Adolf Hitler|Hitler]] go [[Compiegne]] ar [[21 Meitheamh]] chun sos cogaidh a shíniú. === Ionradh === Is ar an tríú lá Meithimh a thit na chéad bhuamaí ar [[Páras|Pháras]].<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.beo.ie/alt-lappel-du-18-juin.aspx|teideal=L’Appel du 18 juin|language=ga|work=Beo!|dátarochtana=2020-06-14}}</ref> Theith [[rialtas]] na Fraince, rialtas [[Paul Reynaud]], go [[Bordeaux]] ar an [[10 Meitheamh]]. Is faoi cheannas an [[Wehrmacht]] ceithre lá níos déanaí, ar [[14 Meitheamh]], a thit an [[Príomhchathair|phríomhchathair]], Páras. D'éirigh Reynaud as ar 16 Meitheamh. Tháinig [[Philippe Pétain|Maréchal Pétain]], laoch míleata na Fraince sa [[An Chéad Chogadh Domhanda|Chéad Chogadh Domhanda]], i gcomharbacht ar rialtas Reynaud. Ar [[17 Meitheamh]], dúirt Pétain leis an bpobal, i g[[Craolachán|craoladh]] [[raidió]] náisiúnta: C’est le coeur serré que je vous dis aujourd’hui qu’il faut cesser le combat nó 'Le briseadh croí a deirim go gcaithfear géilleadh'. === ‘''Appel du 18 juin''’ === Theith De Gaulle ar an lá céanna agus bhain sé Londain amach. Thug sé freagra ar óráid Pétain an lá dár gcionn, ar an mBBC, gníomh dúshlánach nuair a bhí an pobal i ngreim ag an éadóchas. Dúirt de Gaulle, '''Quoi qu’il arrive, la flame de la résistance française ne doit pas s’éteindre et ne s’éteindra pas''" nó "Más mall lasair na saoirse, ná múchtar is ní mhúchfar í'. [[Íomhá:CharlesDeGaullespeech18June.JPG|clé|mion|‘''Appel du 18 juin''’]] Glaoitear an ‘''[[Appel du 18 juin 1940 (Ginearál de Gaulle)|Appel du 18 juin]]''’ ar an bhfógairt seo. Níor thug de Gaulle aitheantas riamh do rialtas Pétain, nó do rialtas Vichy mar is fearr aithne air, ach d’iarr sé ar gach Francach bailiú timpeall air agus tús a chur le slógadh a chuirfeadh an ruaig ar an namhaid. Mar sin chuir de Gaulle tús leis an ngluaiseacht ''France Libre'' agus an ''Résistance'' sa Fhrainc. === Dénouement === Tháinig Hitler go Compiegne ar [[21 Meitheamh]] chun sos cogaidh a shíniú. Ina leabhar ''Suite Française'', tugann [[Irène Némirovsky]] cur síos ar an gcíor thuathail inar fágadh na daoine i rith na tréimhse sin. A luaithe a bhí an Fhrainc faoi chois, chuir an Wehrmacht tús le feachtas bolscaireachta inar iarradh ar phobal na Fraince glacadh le forlámhas fórsaí na Gearmáine agus cabhrú leo aghaidh a thabhairt ar an sean-namhaid, An Ríocht Aontaithe. == Féach freisin == ''[[Appel du 18 juin 1940 (Ginearál de Gaulle)|Appel du 18 juin]]'' == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-fr}} {{DEFAULTSORT:Cath na Fraince}} [[Catagóir:An Dara Cogadh Domhanda]] [[Catagóir:Stair na Fraince]] 25mtl1cud8g1cjm6wspx9bk5ieoi5jl 14 75678 1268483 1240873 2025-06-03T05:55:23Z Alison 570 ++ 1268483 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Ealaíontóirí Meiriceánacha|Mais]] [[Catagóir:Maisitheoirí de réir náisiúntachta|Meir]] ejeq3i3d9sgckvyazwtuydrujthd7qm 14 75692 1268482 1265812 2025-06-03T05:55:05Z Alison 570 ++ 1268482 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Maisitheoirí de réir náisiúntachta|Fra]] [[Catagóir:Daoine Francacha de réir slí bheatha|Mais]] 8t9pd8jk4n22iaglys3y26e4luyp0md 0 79071 1268600 1241865 2025-06-04T01:06:34Z Mohammad hajeer 32183 Unification of classifications 1268600 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Queer Nation Houston x6.jpg|thumb|Póstaeir ''Queer Nation'' (Náisiún Aiteach)]] Is aidiacht Gaeilge a dhéanann cur síos ar dhuine nach bhfuil heitrighnéasach é '''aiteach,'''<ref>{{Lua idirlín|teideal=Coiste na bhFocal Nua ar Twitter|url=https://twitter.com/coistenabhfocal/status/930404561436717058|data=2017-11-14|datarochtana=2022-07-06}}</ref> bunaithe ar an bhfocal ''queer'' i mBéarla.<ref>{{Lua idirlín|teideal=Foclóir Gaeilge-Béarla (Ó Dónaill): ait|url=https://www.teanglann.ie/ga/fgb/ait|datarochtana=2022-07-06}}</ref>. Is seanfhocal ''queer'' sa 19ú haois go dtí lár na 20ú haois i mBéarla, maslach de ghnáth, nó 'piteog' as Gaeilge. Tháinig an téarma ''queer'', nó ''aiteach'', go mór chun cinn ó na 1980idí ar aghaidh agus brí nua air;<ref>{{Lua idirlín|teideal=Treochtaí Gaeilge|url=https://cadhan.com/treochtai/|datarochtana=2022-07-06}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-gaeilge-lgbtq-seolta-ag-aire-stait-na-gaeltachta/|teideal=An Chéad Fhoclóir Gaeilge LGBTQ seolta ag Aire Stáit na Gaeltachta|údar=Méabh Ní Thuathaláin|dáta=21 Márta 2018|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-30}}</ref> bíonn sainmhíniú leathan ag baint leis de ghnáth i.e. collaíocht neamhnormatach, nó gnéasachas a shnámhann i gcoinne easa an status quo.<ref>Seán Mac Risteaird, Feasta 67 (10), lch. 10-11. <nowiki>http://www.feasta.ie</nowiki> 22 D.F. 2018</ref> Bíonn an téarma níos leithne ná '[[aerach]]' agus bíonn daoine bródúil as a bheith aiteach inniu, agus meon dearfach ag baint leis de ghnáth.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/leirionn-brod-nach-ga-fanacht-faoi-cheilt/|teideal=Léiríonn Bród nach gá fanacht faoi cheilt…|údar=Meadhbh Ní Eadhra|dáta=1 Iúil 2022|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-30}}</ref> [[Íomhá:Aiteach — treocht.png|thumb|Úsáid an téarma Gaeilge “aiteach” ar líne 2015–2022]] == Téarmaí maslacha == Masla do fhir (nó duine) bhaineanda is ea ''piteog''. Tagann "piteog" ó "[[pit]]" (''vulva'').<ref>Ciaran Carson, "Tracking the Words," ''Fortnight'' 459 (May 2008): 18-19.</ref> Ní hamháin go ciallaíonn "piteog" baineanda, ciallaíonn "piteog" claonaíoch nó corr chomh maith, ar nós an seanfhocal ''queer'' as Béarla.<ref>Paul O'Mahoney, "The Use of 'Pishogue' in Ulysses: One of Joyce's Mistakes?," ''James Joyce Quarterly'' 47.3 (Spring 2010): 384-390.</ref> Mar shampla, sa dán ''[[Charles Baudelaire|Baudelaire]]'' le [[Diarmuid Ó Gráinne]], fiafraíonn Ó Gráinne "An [[diabhal]] tú a fhile / Nó [[aingeal]] a thit / An ''piteog'' de dhuine / An tú athair an Oilc?"<ref>Diarmuid Ó Gráinne, "Baudelaire," ''Comhar'' 53.7 (Iúil 1994): 23.</ref> Ciallaíonn "piteog" fear a bheadh ag déanamh obair mná freisin, de réir [[Pádraig S. Mac a' Ghoill]].<ref>{{Lua idirlín|url=http://focailfholaithe.fng.ie/content/piteog-1|teideal=piteog {{!}} Focail Fholaithe|work=focailfholaithe.fng.ie|dátarochtana=2022-07-30}}</ref> Rinne [[William Carleton]], scríbhneoir as [[Contae Thír Eoghain|Tír Eoghain]], taifead ar an bhfocal "piteog" i 1830, agus tá an focal "piteog" iontach sean.<ref>Liom Ó Dochartaigh, "An Spideog i Seanchas na hÉireann," ''Béaloideas'' 45/47 (1977-1979): 164-198.</ref> == Féach freisin == * [[Aerach]] == Tagairtí == {{reflist}} == Féach freisin == * [[LADT]] * [[Trasghnéasach]] * [[Trasinscneach]] [[Catagóir:LADT]] [[Catagóir:Hómaighnéasacht]] 9erx8jp55biaa45kr6eu0z8traxook3 14 79871 1268254 1185477 2025-06-03T00:26:42Z Alison 570 Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha 1268254 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|Na]] [[Catagóir:Naoimh|Dúitseacha]] 03qa9k9m20m7vntb8x7koppbr04643x 0 79903 1268758 1193628 2025-06-05T03:14:39Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268758 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Suíomh Gréasáin}} [[Íomhá:EU-FR-AL-67@Strasbourg-Observatoire_03.jpg|thumb|deas|[[Observatoire astronomique de Strasbourg]] (''Réadlann réalteolaíochta Strasbourg'')]] Is [[bunachar sonraí]] [[réalteolaíocht|réalteolaíoch]] ina bhfuil nithe atá taobh amuigh den [[ghrianchóras|ghrianchóras]] é '''SIMBAD''' ([[Béarla]]: ''Set of Identifications, Measurements, and Bibliography for Astronomical Data, nó'' Sraith Aitheanta, Tomhas, agus Leabhareolais ar son Sonraí Réalteolaíocha). Is é an [[Centre de données astronomiques de Strasbourg]] (CDS) atá á choimeád, atá lonnaithe sa [[An Fhrainc|Fhrainc]]. == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha == * [http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/ SIMBAD, Strasbourg] * [http://simbad.cfa.harvard.edu/simbad/ SIMBAD, Harvard] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171028103710/http://simbad.cfa.harvard.edu/simbad/ |date=2017-10-28 }} {{Síol-réalteolaíocht}} [[Catagóir:Réalteolaíocht]] [[Catagóir:Bunachair shonraí réalteolaíocha]] [[Catagóir:Suímh ghréasáin réalteolaíocha]] [[Catagóir:Centre de données astronomiques de Strasbourg]] joaqsgymjs9x54jkzm1t1stj83gg7yd 14 80151 1268513 1186753 2025-06-03T06:34:32Z Alison 570 ++ 1268513 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Airméanacha de réir slí bheatha|Naoimh]] [[Catagóir:Naoimh|Airméanacha]] flgfo91roxz9z1rpi2xiiafia3noh0a 14 80232 1268372 869737 2025-06-03T02:07:11Z Alison 570 Ord 1268372 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Scríbhneoirí Nigéaracha de réir mheán]] [[Catagóir:Filí de réir tíre|Nigéir]] n7vcyjid91z53cjbut4rtvsj616okw9 14 80418 1268586 871148 2025-06-03T23:33:14Z Alison 570 ++ 1268586 wikitext text/x-wiki Is daoine iad seo a fuair bás sa bhliain [[1679]] {{Catcómhaoin|1679 deaths|Básanna i 1679}} {{DEFAULTSORT:1679}} [[Catagóir:Blianta báis]] [[Catagóir:1679]] [[Catagóir:Básanna sna 1670í]] hgaog3tmw7hd68zbvcub6wnxpw2vbft 14 80419 1268370 1185471 2025-06-03T02:04:42Z Alison 570 ++ 1268370 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine ón mBreatain Bheag de réir slí bheatha|Naomh]] [[Catagóir:Naoimh]] cu9qsld8rg2luq2uf6y6gssu24mu4lw 0 80922 1268347 1203301 2025-06-03T01:35:58Z Alison 570 mo chol seisir :) 1268347 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is scannánóir Éireannach é '''Gerard Barrett''' a rugadh ar [[5 Iúil]] [[1987]] i [[Lios Tuathail]], [[Contae Chiarraí]]. Bhain sé clú agus cáil amach nuair a bhuaigh sé an Rising Star Award ag an [[10ú Irish Film & Television Awards]] dá scannán ''[[Pilgrim Hill]]''.<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.joe.ie/movies/trailers/video-ifta-rising-star-award-winner-gerard-barretts-feature-film-pilgrim-hill-trailer-0035106-1 |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2017-12-06 |archivedate=2013-03-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130309070819/http://www.joe.ie/movies/trailers/video-ifta-rising-star-award-winner-gerard-barretts-feature-film-pilgrim-hill-trailer-0035106-1 }}</ref> Craoladh a ghearrsraith ''Smalltown'' ar [[TV3 (Éire)|TV3]] i mí Mheán Fómhair 2016. ==Scannánliosta== ===Scannáin=== {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Bliain ! Scannán ! Ró(i)l |- |2009 |''[[The Valley of Knockanure ]]'' |Stiúrthóir, léiritheoir, scríbhneoir, eagarthóir |- |2013 |''[[Pilgrim Hill]]'' |Stiúrthóir, léiritheoir, scríbhneoir, eagarthóir |- |2014 |''[[Glassland]]'' |Stiúrthóir, scríbhneoir |- |2016 |''[[Brain on Fire (scannán)|Brain on Fire]]'' |Stiúrthóir, scríbhneoir |} ===Teilifís=== {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Bliain ! Teideal ! Ró(i)l |- |2016 |''Smalltown'' |Stiúrthóir |- | 2017 |''Limbo'' |Stiúrthóir |} == Duaiseanna == * [[10th Irish Film & Television Awards]] - Buaiteoir: Rising Star Award, as ''[[Pilgrim Hill (film)|Pilgrim Hill]]'' (2013) * [[International Festival of Independent Cinema Off Camera]] - Buaiteoir: Making Way Award, as ''[[Glassland]]'' (2014) ==Tagairtí== {{reflist}} {{Síol-beath-ie}} {{Rialú údaráis}} {{DEFAULTSORT:Barrett, Gerard}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1987]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Daoine as Contae Chiarraí]] [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha]] [[Catagóir:Stiúrthóirí teilifíse Éireannacha]] 5h3j762zerw88m7yujl1snwwxlnw8bj 14 81830 1268262 878575 2025-06-03T00:32:16Z Alison 570 ++ 1268262 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Innealtóirí de réir náisiúntachta|Ru]] [[Catagóir:Daoine Rúiseacha de réir slí bheatha|in]] bblb9bpapdvhmxhz06hbfns1o91jlk7 14 81832 1268268 878579 2025-06-03T00:35:23Z Alison 570 ++ 1268268 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Innealtóirí de réir náisiúntachta|Br]] [[Catagóir:Daoine Briotanacha de réir slí bheatha|In]] orz48e1c2ms2285l0e2z4od9ayxlen2 14 82585 1268454 882298 2025-06-03T05:23:33Z Alison 570 ++ 1268454 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Ungáracha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|ngáracha]] jipqwpcp2bl0db6ofq46b37lo79eyth 14 82889 1268379 884180 2025-06-03T02:12:24Z Alison 570 ++ 1268379 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Péintéirí de réir náisiúntachta|Iorua]] [[Catagóir:Daoine Ioruacha de réir slí bheatha|Péintéirí]] lijtyob1ubcm7eb0gnjdhow9z2o0g70 0 82959 1268839 1261149 2025-06-06T09:34:05Z Conradder 34685 /* Cathaoirligh */ 1268839 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is údarás áitiúil i [[Tuaisceart Éireann|dTuaisceart Éireann]] é '''Comhairle Ceantair an Iúir, Mhúrn agus an Dúin''' ([[Béarla]]: ''Newry, Mourne and Down District Council''), a bunaíodh ar an 1 Aibreán 2015. Tháinig an chomhairle nua in áit Comhairle Ceantair an Dúin agus Comhairle an Iúir agus Mhúrn,  agus clúdaíonn sí an chuid is mó d'oirdheisceart Thuaisceart Éireann. Bhí an chéad toghcháin chuig an údaráis ar an 22 Bealtaine 2014, agus ghníomhaigh sí mar scáthúdarás, roimh chruthú Chomhairle Ceantair an Iúir, Mhúrn agus an Dúin, ar an 1 Aibreán 2015. == Cathaoirligh == === Cathaoirleach === {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Naomi Bailie<ref>"[http://www.newry.ie/news/latest-news/3266-naomi-bailie-is-new-council-chair Naomi Bailie is new Council Chair] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190722113947/https://www.newry.ie/news/latest-news/3266-naomi-bailie-is-new-council-chair |date=2019-07-22 }}", ''Newry.ie'', 31 March 2015</ref> | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2016 |2017 |Gillian Fitzpatrick | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2017 |2018 |Róisín Mulgrew | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2018 |2019 |Mark Murnin | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2019 |2020 |Charlie Casey | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2020 |2021 |Laura Devlin | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2021 |2022 |[[Cathy Mason]]<ref>{{cite web | url=https://www.newrymournedown.org/new-council-chairperson-appointed-at-2021-agm | teideal=New Council Chairperson Appointed at 2021 AGM }}</ref> | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2022 |2023 |Michael Savage | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2023 |2024 |Valerie Harte | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2024 |2025 |Pete Byrne | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2025 |inniu |Philip Campbell <ref> {{Lua idirlín|url=https://www.newrymournedown.org/council-elects-new-chairperson-and-deputy-chairperson-at-agm|teideal=Council Elects New Chairperson and Deputy Chairperson at AGM|language=en|work=www.newrymournedown.org|dátarochtana=2025-06-06}}</ref> | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |} === Leas-Chathaoirleach === {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Gillian Fitzpatrick | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2016 |2017 |Garth Craig | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2017 |2018 |William Clarke |style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | ||[[Sinn Féin]] |- |2018 |2019 |Oksana McMahon |style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2019 |2020 |Terry Andrews | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2020 |2021 |Harold McKee | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2021 |2022 |Oonagh Magennis |style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | ||[[Sinn Féin]] |- |2022 |2023 | [[Aoife Finnegan]] |style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2023 |2024 | Gareth Sharvin | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2024 |2025 | David Lee-Surginor <ref>{{Lua idirlín|url=https://www.newrymournedown.org/new-council-chairperson-and-deputy-chairperson-appointed-at-annual-general-meeting|teideal=New Council Chairperson and Deputy Chairperson Appointed at Annual G|language=en|work=www.newrymournedown.org|dátarochtana=2025-03-18}}</ref> | style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | || [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2025 |inniu |Geraldine Kearns |style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |} == Comhairleoirí == Chun críche toghcháin tá an chomhairle roinnte i seacht Limistéar Toghcheantar (LTC):<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2018-01-29 |archivedate=2015-09-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150929020745/http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf }}</ref> {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" !Limistéar !Suíocháin |- |Crotshliabh |6 |- |Dún Pádraig |5 |- |Iúr Cinn Trá |6 |- |Rudha Álainn <ref>{{Lua idirlín|url=https://experience.arcgis.com/experience/9b31e0501b744154b4584b1dce1f859b/page/Place-Name-Info/#data_s=id:dataSource_1-PlaceNames_Gazeteer_No_Global_IDs_3734:24082|teideal=Rowallane, County Down|údar=PlacenamesNI.org|work=PlacenamesNI.org|dátarochtana=2024-03-20}}</ref> |5 |- |Sliabh Crúibe |5 |- |Baile Fearainn Sliabh gCuillinn |7 |- |Múrna |7 |} === Láidreacht na bPáirtithe === [[File:Nmd_council_2023.svg]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="2" |Páirtí !Tofa <br/>2014 !Tofa <br/>2019 !Tofa <br/>2023 |- ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |align="right"|14 |align="right"|16 |align="right"|20 |- ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |align="right"|14 |align="right"|11 |align="right"|8 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |align="right"|4 |align="right"|3 |align="right"|5 |- ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |align="right"|2 |align="right"|2 |align="right"|5 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |align="right"|3 |align="right"|4 |align="right"|1 |- ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | |Neamhspleácha |align="right"|3 |align="right"|5 |align="right"|2 |- ! style="background:{{Páirtí Neamhspleáchais na Ríochta Aontaithe/meta/color}};" | |[[Páirtí Neamhspleáchais na Ríochta Aontaithe|PRNA]] |align="right"|1 |align="right"|0 |align="right"|0 |- |} === Comhairleoirí de réir toghlimistéar === [[File:Newry,_Mourne_and_Down_District_Council_Election_2023.svg|400px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="4" | Comhairleoirí tar éis [[Toghcháin Áitiúla Thuaisceart Éireann 2023]] |- ! Toghlimistéar ! Ainm ! colspan="2" |Páirtí |- |rowspan="6" align="left"|Crotshliabh |align="right"|Selina Murphy ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Declan McAteer ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"|Mark Gibbons ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleácha |- |align="right"|Kate Murphy ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Mickey Ruane ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Jarlath Tinnelly ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleácha |- |rowspan="5" align="left"|Dún Pádraig |align="right"|Oonagh Hanlon ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Gareth Sharvin ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"|Cadogan Enright ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Philip Campbell ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Conor Galbraith ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |rowspan="6" align="left"|Iúr Cinn Trá |align="right"|Valerie Harte ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Cathal King ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Geraldine Kearns ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"| Aidan Mathers ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"| Killian Feehan † ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"|Doire Finn ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |rowspan="5" align="left"|Rudha Álainn |align="right"|Jonny Jackson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Terry Andrews ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"|Callum Bowsie ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Tierna Kelly ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"| David Lee-Surginor ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |rowspan="5" align="left"|Sliabh Crúibe |align="right"|Alan Lewis ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Jim Brennan ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Róisín Howell ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"| Helena Young † ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"| Siobhan O'Hare ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |rowspan="7" align="left"|Sliabh gCuillinn |align="right"| Martin Hearty † ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Mickey Larkin ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Declan Murphy ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"| Pete Byrne ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"| Mickey Larkin ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"| Oonagh Magennis ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"| David Taylor ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="7" align="left"|Múrna |align="right"|Glyn Hanna ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Michael Rice ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|[[Willie Clarke]] ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"| Leeanne McEvoy ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"| Laura Devlin ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"| [[Henry Reilly]] ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Jill Truesdale ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |} <small>† Nótaí : *Comhthoghadh Killian Feehan ar 13 Samhain 2023 mar d'éirigh Michael Savage * Comhthoghadh Helena Young i mBealtaine 2024 mar chuaigh [[Andrew McMurray]] sa [[Tionól Thuaisceart Éireann]] * Comhthoghadh Martin Hearty in Márta 2025 mar chuaigh [[ Aoife Finnegan]] sa [[Tionól Thuaisceart Éireann]] </small> ''Le haghaidh tuilleadh sonraí a fheiceáil féach [[Toghcháin Chomhairle Ceantair an Iúir, Mhúrn agus an Dúin, 2023]].'' == Daonra == Clúdaonn limistéar na Comhairle nua daonra de 171,533 áitritheoirí dar le Daonáireamh Thuaisceart Éireann, sa bhliain 2011 .<ref>{{cite web|teideal=NI Census 2011 - Key Statistics Summary Report, September 2014|url=http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf|website=NI Statistics and Research Agency|accessdate=28 September 2014|dátarochtana=29 Eanáir 2018|archivedate=15 Nollaig 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141215081312/http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf}}</ref> ==Polasaí Dátheangachais na Comhairle== Bhí [[Comhairle an Iúir agus Mhúrn]] uathúil, i measc na n-údarás áitiúil i dTuaisceart Éireann, sa mhéid is go raibh [[Dátheangachais oifigiúil|polasaí daththeangachais]] aici. Ghlac Comhairle Ceantair an Iúir, Mhúrn agus an Dúin a cumhachtaí iomlána agus a freagrachtaí reachtúla orthu féin ar an 1 Aibreán 2015. Ag éirí as Airteagal 7.1 den Chairt Eorpach um Theangacha Réigiúnacha nó Mionlaigh (CETRM), ghlac an Chomhairle nua go raibh uirthi féin 'Polasaí Dátheangachais Chomhairle an Iúir & Múrn' a chur i bhfeidhm freisin.<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/text-of-the-charterAn Chairt Eorpach um Theangacha Réigiúnacha nó Mionlaigh] </ref> Deirtear faoi 'Airteagal 7 - Cuspóirí agus prionsabail' den CETRM an méid seo a leanas; "I dtaca le teangacha réigiúnacha nó mionlaigh, laistigh de na críocha ina n-úsáidtear na teangacha sin, agus i gcomhréir leis an staid ina bhfuil gach teanga, fothóidh na Páirtithe a mbeartais, a reachtaíocht agus a gcleachtas ar na cuspóirí agus na prionsabail seo a leanas: (a) na teangacha réigiúnacha nó mionlaigh a aithin mar fhriotal ar an saibhreas cultúrtha; (b) limistéar geografach gach teanga réigiúnach nó mionlaigh a urramú d'fhonn a chinntiú nach mbeidh rannáin riaracháin atá ann cheana nó rannáin riaracháin nua ina gconstaic ar an teanga réigiúnach nó mhionlaigh atá i gceist a chur chun cinn." == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Polaitíocht Thuaisceart Éireann]] {{Rialtas Áitiúil i dTuaisceart Éireann}} g63tsmb28fici6o8p0o4zzmn5zrw5rz 0 83167 1268778 1227385 2025-06-05T11:27:37Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268778 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Scannáin}} Is scannán oll-laochra [[Stáit Aontaithe|Meiriceánach]] ón mbliain 2018 é '''''Black Panther''''' atá bunaithe ar an gcarachtar de chuid [[Marvel Comics]] den ainm chéanna. Marvel Studios a léirigh an scannán agus Walt Disney Studios Motion Pictures a dháiligh é. Is é an 18ú scannán insan tsraith úd [[Uilebhith Cineamatach Marvel|Marvel Cinematic Universe]] (MCU). Ba é [[Ryan Coogler]] an stiúrthóir, agus eisean a scríobh script an scannáin, in éineacht le Joe Robert Cole. Is iad na príomhaisteoirí sa scannán ná [[Chadwick Boseman]] mar T'Challa/Black Panther, [[Michael B. Jordan]], [[Lupita Nyong'o]], [[Danai Gurira]], [[Martin Freeman]], [[Daniel Kaluuya]], [[Letitia Wright]], [[Winston Duke]], [[Angela Bassett]], [[Forest Whitaker]], agus [[Andy Serkis]]. In ''Black Panther'', filleann T'Challa go dtí [[Wakanda]], a thír dhúchais, mar rí, ach tagann dúshlán dá údarás sa bhealach air ó shean-namhaid. Tá torthaí na coimhlinte sin le feiceáil go domhanda. Cé nach sa todhchaí a thiteann an plota amach, luaitear an t[[An tAfra-Thodhchaíochas|Afra-Thodhchaíochas]] leis mar gheall go mbíonn an scannán fhicsin amhantrach seo ag plé le diaspóra mhuintir na h[[An Afraic|Afraice]], agus le muintir na hAfraice féin, i gcomhthéacs teicneolaíochta thodhchaíche.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=[[Natália Uí Fhaoláin]]|date=23 Feabhra 2018|url=https://issuu.com/dungarvanobserver/docs/dungarvan-observer-23-2-2018-editio|title=Black Panther|journal=[[Dungarvan Observer]]|issue=106|pages=lch 50}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240522192858/https://issuu.com/dungarvanobserver/docs/dungarvan-observer-23-2-2018-editio |date=22 Bealtaine 2024 }}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.movies-at.ie/learmhais-black-panther/|teideal=The Black Panther|údar=[[Natália Uí Fhaoláin]]|dátarochtana=22 Bealtaine 2024|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210510045214/https://movies-at.ie/learmhais-black-panther/|archivedate=10 Bealtaine 2021}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Scannáin 2018]] [[Catagóir:An tAfra-Thodhchaíochas]] {{síol-scannán}} mb54rs51mk43bpp3rj3qwrc67vjdjiu 0 83313 1268422 1073061 2025-06-03T04:55:42Z Alison 570 ++ 1268422 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] áitiúil [[Poblacht na hÉireann|Éireannach]] is ea , '''The Connacht Tribune''' ({{Lang-ga|An Curadh Connachtach}}) . Bunaíodh é sa bhliain 1909. Nuachtán seachtainiúil scríofa i mBéarla atá ann. Foilsítear é sa Lios Bán,i gcathair na [[Gaillimh|Gaillimhe]]. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} {{DEFAULTSORT:Curadh Connachtach, An}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] dg4t9xuwbo22i5rocv1re1zqp69vikp 1268423 1268422 2025-06-03T04:56:24Z Alison 570 + 1268423 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] áitiúil [[Poblacht na hÉireann|Éireannach]] is ea '''An Curadh Connachtach''' ({{Lang-en|The Connacht Tribune}}) . Bunaíodh é sa bhliain 1909. Nuachtán seachtainiúil scríofa i mBéarla atá ann. Foilsítear é sa Lios Bán,i gcathair na [[Gaillimh|Gaillimhe]]. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} {{DEFAULTSORT:Curadh Connachtach, An}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] phv7eubs3dr8oz8g4fne0s2rijk4fbl 14 85291 1268517 1040122 2025-06-03T06:39:08Z Alison 570 ++ 1268517 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Polaiteoirí Mheiriceá Theas|Airgintín, an]] [[Catagóir:Daoine Airgintíneacha de réir slí bheatha|Pol]] fp0ntztncfgutos8x06tpq4l94lifls 0 85497 1268676 1110134 2025-06-04T17:35:51Z Alison 570 +WD 1268676 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is cuid de chnuasach laochscéalta na [[Rúraíocht]]a é '''Oidheadh Chlainne Uisnigh'''. Téann an scéal siar go dtí [[6ú haois]], ach scríobhadh an leagan leis an teideal úd as Nua-Ghaeilge Moch.<ref>''[https://www.vanhamel.nl/codecs/Oidheadh_chloinne_hUisneach Oidheadh chloinne hUisneach]'', CODECS</ref> Scéal tragóideach is ea é faoin ógbhean [[Deirdre]], a bhí roghnaithe mar chéile ag [[Conchúr mac Neasa]], ach a d'éalaigh le [[Naoise]] go hAlbain. Tar éis tamaill, d'iarr Conchúr ar Naoise agus a dheartháireacha, clann [[Uisneach|Uisnigh]], teacht ar ais go hÉirinn go dtuga sé mathúnais dóibh. Maraíodh na deartháireacha go fealltach chomh luath agus a shroich siad príomhchathair an rí, [[Eamhain Mhacha]]. Léim Deirdre as carbad an rí agus rinneadh smidiríní dá ceann in aghaidh carraige. ==Foinsí== * Lámhscríbhinní ** [[Leabhar Laighneach]], ll. 259b–261b; 12ú haois (leagan is sine) ** [[Leabhar Buí Leacáin]], col. 749–753; 14ú haois. ** [[Lámhscríbhinn Ghleann Masain]]; 15ú haois. ** [[Egerton 1782]], ff. 67r–69v; 16ú haois. * [[Corpus of Electronic Texts|CELT]] ** [https://celt.ucc.ie//published/G301020B Longes mac n-Uislenn], G301020B ** [https://celt.ucc.ie/published/G301020.html Deirdre], G301020 ** ''[https://celt.ucc.ie//published/T301020.html Deirdre]'', T301020, aistriúchán Béarla le [[Dubhghlas de hÍde]] * CODECS ** [https://www.vanhamel.nl/codecs/Longes_mac_nUislenn Longes mac nUislenn], ID 681 ** [https://www.vanhamel.nl/codecs/Oidheadh_chloinne_hUisneach Oidheadh chloinne hUisneach], ID 2845 * [http://www.askaboutireland.ie/learning-zone/primary-students/5th-+-6th-class/irish-5th-+-6th-class/scealta/deirdre-agus-naoise/index.xml Deirdre agus Naoise] ar askaboutireland.ie * [http://www.naoise.info/ Naoise + Deirdre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191020153026/http://www.naoise.info/ |date=2019-10-20 }} ar naoise.info * ''[http://www.allaboutdeirdre.com/deirdre-legend.htm Deirdre of the Sorrows]'' ar allaboutdeirdre.com == Féach freisin == * [[Longes mac nUislenn]] ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] k49oyze03izl7k84vaeg6t7xnokxyg8 2 85502 1268615 1267623 2025-06-04T13:04:42Z Marcas.oduinn 33120 /* Teimpléid */ 1268615 wikitext text/x-wiki Is mise Marcas, is Éireannach mé. Ní cainteoir Gaeilge ó dhúchas mé – fainic mo chuid [https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Aos_S%C3%AD&action=history aistriúchánaise] – ach tá a lán suime agam inti, go háirithe sa ghramadach [http://en.wiktionary.org/wiki/User:Marcas.oduinn#Grammar thall] is [http://ga.wiktionary.org/wiki/Úsáideoir:Marcas.oduinn#Gramadach abhus], agus i [[miotaseolaíocht na nGael]] ar an suíomh seo. Tá mac amháin liom ag freastal ar an meánscoil [[Coláiste Eoin]], agus an mac eile fós ar an mbunscoil [[Gaelscoil Thaobh na Coille]] ([http://www.taobhnacoille.ie/ Gaelscoil Thaobh na Coille]). ᚋᚐᚎᚉᚐᚄ '''Slite isteach''' * [[Miotaseolaíocht]] &rarr; [[Miotaseolaíocht na nGael]] * [[Ogham]] * [[Stair]], [[Éire]]&rarr;[[Stair na hÉireann]]&rarr;[[Ríochtaí Éireann]]&rarr;[[Ríthe Éireann]]&rarr;[[Liosta Ríthe na hÉireann]] * [[An Féineachas]] * [[Ginealas Éireannach]] * [[Cúigí na hÉireann]], [[Barúntacht|Barúntachtaí]] [ [https://en.wikipedia.org/wiki/User:Marcas.oduinn WikiPedia EN] ([https://en.m.wikipedia.org/wiki/User:Marcas.oduinn .m]) | ''WikiPedia GA'' ([https://ga.m.wikipedia.org/wiki/Úsáideoir:Marcas.oduinn .m]) | [https://de.wikipedia.org/wiki/Benutzer:Marcas.oduinn WikiPedia DE] | [https://fr.wikipedia.org/wiki/Utilisateur:Marcas.oduinn WikiPedia FR] | [https://en.wiktionary.org/wiki/User:Marcas.oduinn WikTionary EN] | [https://ga.wiktionary.org/wiki/Úsáideoir:Marcas.oduinn WikTionary GA] | [https://www.wikidata.org/wiki/User:Marcas.oduinn WikiData] ] {{Úsáideoir:Marcas.oduinn/Teimpléad:Barra Roghchláir}} [[:Úsáideoir:Marcas.oduinn/Teimpléad:Barra Roghchláir]] <div align=center><font size=6> [http://www.endangeredlanguages.com/lang/3437 3 4 3 7] </font></div> == Cé' chaoi? == * [[Úsáideoir:Bogger|Bogger]] * [[Úsáideoir:Chaco|Chaco]] * [[Úsáideoir:Colin Ryan|Colin Ryan]] * [[Úsáideoir:Daragh Uí Dal gCáis|‎Daragh Uí Dal gCáis]] * [[Úsáideoir:Dmd3music|Dmd3music]] * [[Úsáideoir:Dowlinme|Dowlinme]] * [[Úsáideoir:E Mac Gearailt|E Mac Gearailt]] * [[Úsáideoir:Ériugena|Ériugena]] * [[Úsáideoir:Eomurchadha|Eomurchadha]] * [[Úsáideoir:Guliolopez|Guilio Lopez]] * [[Úsáideoir:Kevin Scannell|Kevin Scannell]] * [[Úsáideoir:NaBaindéithe|Na Baindéithe]] * [[Úsáideoir:Nmacu|Nmacu]] * [[Úsáideoir:Panu Petteri Höglund|Panu Petteri Höglund]] * [[Úsáideoir:Rossa Ó Snodaigh|Rossa Ó Snodaigh]] * [[Úsáideoir:SeoMac|SeoMac]] * [[Úsáideoir:TGcoa‬|Ciarán Ó hAgáin]] == Teimpléid == {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} {{Dlí luath na hÉireann}} 2i3vmw6hccgipwb93fexr50zt1yu8gu 1268616 1268615 2025-06-04T13:06:19Z Marcas.oduinn 33120 /* Teimpléid */ 1268616 wikitext text/x-wiki Is mise Marcas, is Éireannach mé. Ní cainteoir Gaeilge ó dhúchas mé – fainic mo chuid [https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Aos_S%C3%AD&action=history aistriúchánaise] – ach tá a lán suime agam inti, go háirithe sa ghramadach [http://en.wiktionary.org/wiki/User:Marcas.oduinn#Grammar thall] is [http://ga.wiktionary.org/wiki/Úsáideoir:Marcas.oduinn#Gramadach abhus], agus i [[miotaseolaíocht na nGael]] ar an suíomh seo. Tá mac amháin liom ag freastal ar an meánscoil [[Coláiste Eoin]], agus an mac eile fós ar an mbunscoil [[Gaelscoil Thaobh na Coille]] ([http://www.taobhnacoille.ie/ Gaelscoil Thaobh na Coille]). ᚋᚐᚎᚉᚐᚄ '''Slite isteach''' * [[Miotaseolaíocht]] &rarr; [[Miotaseolaíocht na nGael]] * [[Ogham]] * [[Stair]], [[Éire]]&rarr;[[Stair na hÉireann]]&rarr;[[Ríochtaí Éireann]]&rarr;[[Ríthe Éireann]]&rarr;[[Liosta Ríthe na hÉireann]] * [[An Féineachas]] * [[Ginealas Éireannach]] * [[Cúigí na hÉireann]], [[Barúntacht|Barúntachtaí]] [ [https://en.wikipedia.org/wiki/User:Marcas.oduinn WikiPedia EN] ([https://en.m.wikipedia.org/wiki/User:Marcas.oduinn .m]) | ''WikiPedia GA'' ([https://ga.m.wikipedia.org/wiki/Úsáideoir:Marcas.oduinn .m]) | [https://de.wikipedia.org/wiki/Benutzer:Marcas.oduinn WikiPedia DE] | [https://fr.wikipedia.org/wiki/Utilisateur:Marcas.oduinn WikiPedia FR] | [https://en.wiktionary.org/wiki/User:Marcas.oduinn WikTionary EN] | [https://ga.wiktionary.org/wiki/Úsáideoir:Marcas.oduinn WikTionary GA] | [https://www.wikidata.org/wiki/User:Marcas.oduinn WikiData] ] {{Úsáideoir:Marcas.oduinn/Teimpléad:Barra Roghchláir}} [[:Úsáideoir:Marcas.oduinn/Teimpléad:Barra Roghchláir]] <div align=center><font size=6> [http://www.endangeredlanguages.com/lang/3437 3 4 3 7] </font></div> == Cé' chaoi? == * [[Úsáideoir:Bogger|Bogger]] * [[Úsáideoir:Chaco|Chaco]] * [[Úsáideoir:Colin Ryan|Colin Ryan]] * [[Úsáideoir:Daragh Uí Dal gCáis|‎Daragh Uí Dal gCáis]] * [[Úsáideoir:Dmd3music|Dmd3music]] * [[Úsáideoir:Dowlinme|Dowlinme]] * [[Úsáideoir:E Mac Gearailt|E Mac Gearailt]] * [[Úsáideoir:Ériugena|Ériugena]] * [[Úsáideoir:Eomurchadha|Eomurchadha]] * [[Úsáideoir:Guliolopez|Guilio Lopez]] * [[Úsáideoir:Kevin Scannell|Kevin Scannell]] * [[Úsáideoir:NaBaindéithe|Na Baindéithe]] * [[Úsáideoir:Nmacu|Nmacu]] * [[Úsáideoir:Panu Petteri Höglund|Panu Petteri Höglund]] * [[Úsáideoir:Rossa Ó Snodaigh|Rossa Ó Snodaigh]] * [[Úsáideoir:SeoMac|SeoMac]] * [[Úsáideoir:TGcoa‬|Ciarán Ó hAgáin]] == Teimpléid == {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} {{Dlí luath na hÉireann}} {{An Rúraíocht}} psh1e4k93l0dwc8teig3mkt1t3uf7cn 1268617 1268616 2025-06-04T13:07:30Z Marcas.oduinn 33120 1268617 wikitext text/x-wiki Is mise Marcas, is Éireannach mé. Ní cainteoir Gaeilge ó dhúchas mé – fainic mo chuid [https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Aos_S%C3%AD&action=history aistriúchánaise] – ach tá a lán suime agam inti, go háirithe sa ghramadach [http://en.wiktionary.org/wiki/User:Marcas.oduinn#Grammar thall] is [http://ga.wiktionary.org/wiki/Úsáideoir:Marcas.oduinn#Gramadach abhus], agus i [[miotaseolaíocht na nGael]] ar an suíomh seo. Tá mac amháin liom ag freastal ar an meánscoil [[Coláiste Eoin]], agus an mac eile fós ar an mbunscoil [[Gaelscoil Thaobh na Coille]] ([http://www.taobhnacoille.ie/ Gaelscoil Thaobh na Coille]). ᚋᚐᚎᚉᚐᚄ '''Slite isteach''' * [[Miotaseolaíocht]] &rarr; [[Miotaseolaíocht na nGael]] * [[Ogham]] * [[Stair]], [[Éire]]&rarr;[[Stair na hÉireann]]&rarr;[[Ríochtaí Éireann]]&rarr;[[Ríthe Éireann]]&rarr;[[Liosta Ríthe na hÉireann]] * [[An Féineachas]] * [[Ginealas Éireannach]] * [[Cúigí na hÉireann]], [[Barúntacht|Barúntachtaí]] [ [https://en.wikipedia.org/wiki/User:Marcas.oduinn WikiPedia EN] ([https://en.m.wikipedia.org/wiki/User:Marcas.oduinn .m]) | ''WikiPedia GA'' ([https://ga.m.wikipedia.org/wiki/Úsáideoir:Marcas.oduinn .m]) | [https://de.wikipedia.org/wiki/Benutzer:Marcas.oduinn WikiPedia DE] | [https://fr.wikipedia.org/wiki/Utilisateur:Marcas.oduinn WikiPedia FR] | [https://en.wiktionary.org/wiki/User:Marcas.oduinn WikTionary EN] | [https://ga.wiktionary.org/wiki/Úsáideoir:Marcas.oduinn WikTionary GA] | [https://www.wikidata.org/wiki/User:Marcas.oduinn WikiData] ] {{Úsáideoir:Marcas.oduinn/Teimpléad:Barra Roghchláir}} [[:Úsáideoir:Marcas.oduinn/Teimpléad:Barra Roghchláir]] <div align=center><font size=6> [http://www.endangeredlanguages.com/lang/3437 3 4 3 7] </font></div> == Cé' chaoi? == * [[Úsáideoir:Bogger|Bogger]] * [[Úsáideoir:Chaco|Chaco]] * [[Úsáideoir:Colin Ryan|Colin Ryan]] * [[Úsáideoir:Daragh Uí Dal gCáis|‎Daragh Uí Dal gCáis]] * [[Úsáideoir:Dmd3music|Dmd3music]] * [[Úsáideoir:Dowlinme|Dowlinme]] * [[Úsáideoir:E Mac Gearailt|E Mac Gearailt]] * [[Úsáideoir:Ériugena|Ériugena]] * [[Úsáideoir:Eomurchadha|Eomurchadha]] * [[Úsáideoir:Guliolopez|Guilio Lopez]] * [[Úsáideoir:Kevin Scannell|Kevin Scannell]] * [[Úsáideoir:NaBaindéithe|Na Baindéithe]] * [[Úsáideoir:Nmacu|Nmacu]] * [[Úsáideoir:Panu Petteri Höglund|Panu Petteri Höglund]] * [[Úsáideoir:Rossa Ó Snodaigh|Rossa Ó Snodaigh]] * [[Úsáideoir:SeoMac|SeoMac]] * [[Úsáideoir:TGcoa‬|Ciarán Ó hAgáin]] == Teimpléid == {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} {{Dlí luath na hÉireann}} {{An Rúraíocht}} {{An Fhiannaíocht}} 3x0mlyexbcaua69mw6bu62s8dso55lq 1268618 1268617 2025-06-04T13:12:21Z Marcas.oduinn 33120 /* Teimpléid */ 1268618 wikitext text/x-wiki Is mise Marcas, is Éireannach mé. Ní cainteoir Gaeilge ó dhúchas mé – fainic mo chuid [https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Aos_S%C3%AD&action=history aistriúchánaise] – ach tá a lán suime agam inti, go háirithe sa ghramadach [http://en.wiktionary.org/wiki/User:Marcas.oduinn#Grammar thall] is [http://ga.wiktionary.org/wiki/Úsáideoir:Marcas.oduinn#Gramadach abhus], agus i [[miotaseolaíocht na nGael]] ar an suíomh seo. Tá mac amháin liom ag freastal ar an meánscoil [[Coláiste Eoin]], agus an mac eile fós ar an mbunscoil [[Gaelscoil Thaobh na Coille]] ([http://www.taobhnacoille.ie/ Gaelscoil Thaobh na Coille]). ᚋᚐᚎᚉᚐᚄ '''Slite isteach''' * [[Miotaseolaíocht]] &rarr; [[Miotaseolaíocht na nGael]] * [[Ogham]] * [[Stair]], [[Éire]]&rarr;[[Stair na hÉireann]]&rarr;[[Ríochtaí Éireann]]&rarr;[[Ríthe Éireann]]&rarr;[[Liosta Ríthe na hÉireann]] * [[An Féineachas]] * [[Ginealas Éireannach]] * [[Cúigí na hÉireann]], [[Barúntacht|Barúntachtaí]] [ [https://en.wikipedia.org/wiki/User:Marcas.oduinn WikiPedia EN] ([https://en.m.wikipedia.org/wiki/User:Marcas.oduinn .m]) | ''WikiPedia GA'' ([https://ga.m.wikipedia.org/wiki/Úsáideoir:Marcas.oduinn .m]) | [https://de.wikipedia.org/wiki/Benutzer:Marcas.oduinn WikiPedia DE] | [https://fr.wikipedia.org/wiki/Utilisateur:Marcas.oduinn WikiPedia FR] | [https://en.wiktionary.org/wiki/User:Marcas.oduinn WikTionary EN] | [https://ga.wiktionary.org/wiki/Úsáideoir:Marcas.oduinn WikTionary GA] | [https://www.wikidata.org/wiki/User:Marcas.oduinn WikiData] ] {{Úsáideoir:Marcas.oduinn/Teimpléad:Barra Roghchláir}} [[:Úsáideoir:Marcas.oduinn/Teimpléad:Barra Roghchláir]] <div align=center><font size=6> [http://www.endangeredlanguages.com/lang/3437 3 4 3 7] </font></div> == Cé' chaoi? == * [[Úsáideoir:Bogger|Bogger]] * [[Úsáideoir:Chaco|Chaco]] * [[Úsáideoir:Colin Ryan|Colin Ryan]] * [[Úsáideoir:Daragh Uí Dal gCáis|‎Daragh Uí Dal gCáis]] * [[Úsáideoir:Dmd3music|Dmd3music]] * [[Úsáideoir:Dowlinme|Dowlinme]] * [[Úsáideoir:E Mac Gearailt|E Mac Gearailt]] * [[Úsáideoir:Ériugena|Ériugena]] * [[Úsáideoir:Eomurchadha|Eomurchadha]] * [[Úsáideoir:Guliolopez|Guilio Lopez]] * [[Úsáideoir:Kevin Scannell|Kevin Scannell]] * [[Úsáideoir:NaBaindéithe|Na Baindéithe]] * [[Úsáideoir:Nmacu|Nmacu]] * [[Úsáideoir:Panu Petteri Höglund|Panu Petteri Höglund]] * [[Úsáideoir:Rossa Ó Snodaigh|Rossa Ó Snodaigh]] * [[Úsáideoir:SeoMac|SeoMac]] * [[Úsáideoir:TGcoa‬|Ciarán Ó hAgáin]] == Teimpléid == {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} {{Dlí luath na hÉireann}} {{An Rúraíocht}} {{An Fhiannaíocht}} {{Connacht}} {{Mumhain}} {{Laigin}} {{Ulaid}} 5tm0oltqq7clbuup9u2bte4npou1dqy 0 85551 1268633 1256709 2025-06-04T17:12:18Z Alison 570 +WD 1268633 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is cuid de chnuasach laochscéalta na [[Rúraíocht|Rúraíochta]] é '''Tochmharc Eimhire''', agus ar cheann de na scéalta is faide ann. Insítear an scéal faoi [[Cú Chulainn|Chú Chulainn]] agus é ag iarraidh [[Eimhear]] a mhealladh, agus faoina oiliúint mhíleata leis an ngaiscíoch [[Scáthach]]. I dteannta le [[Táin Bó|táinte bó]], féastaí, breitheanna agus éaga, is ea ''tochmharc'' ar cheann de na 'genres' de litríocht na nGael lámhscríbhinní. ==Athleagain agus foinsí lámhscríbhinne== Faightear an seanscéal ''Tochmarc Emire'' in dhá phríomhathleagan. Tá an gaol idir an dá athleagan agus na lamhscribhinní éagsúla pléite ag [[Gregory Toner]].<ref name=Toner>Toner, "The Transmission of ''Tochmarc Emire''".</ref> Is é an leagan níos luaite, ach chomh maith níos giorra, atá ar marthain ná mar chóip i lámhscríbhinn déanach na 15ú/16ú haoise, Rawlinson B 512. Sa leagan úd, tá an chéad chuid are iarraidh, ag tosú leis an tomhas deannach idir Cú Chulainn and Eimhear. Is amhlaidh go bhfuil an téacs bunaithe ar bhunleagan Sean-Ghaeilge, b'fhéidir siar go dtí an 8ú haois, ach tras-scríofa agus nuachóirithe beagán i ré na Meán-Ghaeilge. Dar le Kuno Meyer, téann an téacs siar go dtí an 10ú haois.<ref>Meyer, "The oldest version of ''Tochmarc Emire''".</ref> Faightear an t-athleagan níos faide sna foinsí Leabhar na hUidhre, Stowe D iv 2, Harley 5280, 23 N 10, agus dhá bhlúirí. Scriobhadh i ré na Meán-Ghaeilge é. # Athleagan níos luaite: #* [[Rawlinson B 512]]: f 117Ra-118Rb (Oxford, Bodleian Library). An chéad chuid ar iarraidh. # Athleagain níos déanaí: #* [[Leabhar na hUidhre]] (LU): ll. 121a-127b (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). An dara cuid ar iarraidh. #* [[Stowe D IV 2]]: f 74Ra-78Vb (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Iomlán. #* [[Harley 5280]]: f 27R-35Rb (Londain, British Library). Iomlán. #* [[ARÉ 23 N 10]] (''olim'' Betham 145): ll. 21-24 & 113–124 & 11–12 & 25–26 & 125–128 (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Iomlán. #* [[Leabhar Fhear Maí]] 23 E 29: ll. 207a-212b (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Blúire. #* [[Egerton 92]]: f 24Ra-25Vb (Londain, British Library). Blúire. # Foinsí eile #* [[Leabhar Laighneach]] (LL), f 20a46 ff (Baile Átha Cliath, Coláiste na Tríonóide). Leagann de §30, mar a fhaightear san ''Echtra Machae''. ==Achoimre== Agus é óg, bhí Cú Chulainn chomh hálainn sin go raibh imní ar fhir na hUladh, gan bean aige féin, go ngoidfeadh sé a mná chéile agus go n-éigneodh a n-iníonacha. Cuardaíonn siad dóigh is andóigh ar fud na hÉireann chun bean oiriúnach a fháil dó, ach ní bheadh aige ach [[Eimhear]], iníon [[Forgall Monach|Fhorgall Monach]]. Tá Forgall i gcoinne an chleamhnais, ámh. Molann sé gur gá Cú Chulainn dul i mbun teagasc arm leis an mbanlaoch cáiliúil [[Scáthach]] na h[[Alba|Alban]], ag súil go marófar é i rith na déine. Glacann Cú Chulainn an dúshlán. Idir an dá linn, tairgeann Forgall Eimhear do [[Lugaid mac Nóis]], rí [[Mumha|Mumhan]], ach nuair a chloiseann seisean go bhfuil sí i ngrá le Cú Chulainn, diúltaíonn sé a lámh. Oileann Scáthach Cú Chulainn i ngach ceird an chogaidh, ina measc an [[Ga Bolga]], sleá colgach millteanach a chaitear leis an gcos, agus gur gá go gearrtar as an té gur buaileadh. Ag dul faoi oiliúint ina theannta bhí [[Ferdia]], a théann ina dhlúthchara agus deartháir altrama Chú Chulainn. Le linn a chuairte ann, caithfidh Scáthach cath a chur i gcoinne [[Aoife]], a céile comhraic agus (i leaganacha áirithe) a leathchúpla. Tá aithne ag Scáthach ar laochas Aoife, agus buaileann imní í faoi shaol Chú Chulainn dá bharr. Tugann sí deoch chodlata dó chun é a chosaint. Tá Chú Chulainn chomh tréan sin, ámh, go ndúisíonn sé tar éis uair a chloig. Téann sé i mbun troda, i ndeabhadh le hAoife i gcomhrac aonair. Tá siad beirt ar aon chumas, ach mearaíonn Cú Chulainn í, ag glaoch go raibh a capaill agus carbad (na nithe is ansa léi ar dhomhan) tar éis titim thar aill. Fuaraíonn sé í, ach ar faobhar an chlaímh, impíonn sí go ndéana trócaire uirthi. Socraíonn sé gan í a mharú, faoi dhá choinníoll: go n-éirí sí as an gcogaíocht le Scáthach, agus go mbeire sí mac ar a shon. Agus Aoife torrach, tagann Cú Chulainn ar ais ó Albain lánoiliúnta, ach diúltaíonn Forgall fós é Eimhear a phósadh. Déanann Cú Chulainn ruathar ar dhún Fhorgaill, maraíonn sé ceathrar is fiche fear, fuadaíonn sé Eimhear agus goideann sé taisce Fhorgaill. Titeann Forgall féin chun a bháis ó na rampair. Déanann [[Scenn Menn]], comrádaí Fhorgaill, iarracht éalú an leannáin a chosc, ach maraíonn Cú Chulainn é ag cliath i gcomhrac aonair. Agus a laochas léirithe, glacann Eimhear faoi dheireadh é a phósadh. Tá ''coll cétingen'' (cearta na chéad oíche) ag [[Conchúr mac Neasa]], rí na nUladh. Tá imní air roimh fhreagairt Chú Chulainn, ach chaillfeadh sé a cheannas, muna bhfeidhmeoidh. Tagtar air réiteach: luífidh Conchúr le hEimhear ar oíche a pósta, ach luífidh [[Cathbhadh]] [[draoi]] eatarthu.<ref>[[Thomas Kinsella]], ''The Táin'', Oxford University Press, 1969, {{ISBN|0-19-281090-1}}, ll. 25–39</ref> ==Scéalta gaolmhara== {{main|Anbhás Aonmhic Aoife}} Tagann [[Connla]], mac Chú Chulainn agus Aoife, go hÉirinn ag lorg a athar. De bharr a laochais sheanórtha, is dóigh gur bagairt é. Tá sé faoi gheis a hathar, ámh, agus diúltaionn sé é féin a aithint. Maraíonn Cú Chulainn é i gcomhrac aonair leis an nGa Bolg.<ref>Kinsella 1969, ll. 39–45</ref> {{main|Anbhás Dearbhfhorghaille}} I leaganacha áirithe de ''Tochmharc Eimhire'', tarrthálann Cú Chulainn an bhanfhlaith Lochlannach [[Dearbhfhorghaill]], agus í ar tí bheith íobartha do na [[Fomhóraigh]]. Sa scéal ''[[Anbhás Dearbhfhorghaille]]'', tagann sí go hÉirinn i riocht eala, ag lorg Chú Chulainn a bhfuil sí i ngrá leis. Scaoileann Cú Chulainn í ina broinn lena thabhall. Chun a beatha a shábháil, caithfidh Cú Chulainn an chloch thabhail a dhiúl óna bolg. Ach anois níl cead aige í a phósadh, agus a cuid fola blaiste aige. Dá bharr sin, tugann sé í dá mhac altrama [[Lughaidh na Riabh Dearg]]; pósann siad agus beireann siad clann. Lá amháin i láir an gheimhridh, déanann fir na nUladh piléir sneachta. Téann na mná in iomaíocht a chéile ag mún insna piléir, chun a fhiosrú cé acu an té is meallacaí. Sroicheann mún Dearbhfhorghaille an talamh, agus ite ag an éad, ionsaíonn agus ciorraíonn na mná eile í. Tugann Lughaidh faoi ndeara nach leáite é an sneachta ar dhíon Dhearbhfhorghaille agus go bhfuil sí ar tí bás d'fháil. Deifríonn sé agus Cú Chulainn isteach sa teach, ach básann sí tamall ina dhiaidh. Éagann Lughaidh le brón; mar dhíoltas, leagann Cú Chulainn an teach agus na mná eile laistigh, 150 dóibh maraithe aige.<ref>[[Carl Marstrander]] (eag. & aistr.), "The Deaths of Lugaid and Derbforgaill", ''Ériu'' 5 (1911): ll. 201–18</ref> {{main|Táin Bó Cúailnge}} Agus Cú Chulainn i mbun chomhrac aonair sa ''Táin'', is beirt dá chéile iad [[Fer Báeth]] agus [[Ferdia]], a dheartháireacha altrama agus comhfhoghlaimeoirí faoi Scáthach.<ref>Kinsella 1969, ll. 129, 168f.</ref> ==Foinsí== ===''Tochmarc Emire'': editions and translations=== * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed. and tr.). "The Oldest Version of ''Tochmarc Emire''." ''Revue Celtique'' 11 (1890): 433–57. Text edited from Rawlinson B 512. * Hamel, A.G. van (ed.). ''Compert Con Culainn and other Stories''. Mediaeval and Modern Irish Series 3. Dublin, 1933. 16–68. Based on Stowe D IV 2, with variants from LU, Harleian 5280 and Rawlinson B 512. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed.). "Mitteilungen aus irischen Handschriften. ''Tochmarc Emire la Coinculaind''." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 3 (1901): 226–63 (229–63). [version of Harleian 5280 with variants from LU, Stowe D IV 2, Fermoy/Egerton 92 and 23 N 10]. [http://www.ucc.ie/celt/online/G301021 Available online at CELT] * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed.). ''Verba Scáthaige fri Coin Chulaind.'' Anecdota from Irish Manuscripts 5. 1913: 28–30. * Thurneysen, Rudolf (ed.). "''Verba Scáthaige'' nach 22 N 10." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 9 (1913): 487–8. [http://www.ucc.ie/celt/published/G301032/index.html Available from CELT] * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (tr.), "Wooing of Emer", ''Archaeological Review'' 1 (1888): 68–75, 150–5, 231–5, 298–307. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (tr.). In ''The Cuchulinn Saga in Irish Literature'', ed. Eleanor Hull. Grimm Library 8. London, 1898. 57–84. Abridged version of Meyer's translation above. [https://archive.org/details/cuchullinsagain00cuchgoog Available from Internet Archive] * [[Thomas Kinsella|Kinsella, Thomas]] (tr.). ''The Táin''. Oxford, 1969. 25 ff. *Guyonvarc'h, C.-J. (tr.). "La courtise d'Emer, Version A." ''Ogam'' 11 (1959): 413–23. (French) * d'Arbois de Jubainville, H. (tr.). ''L'épopée celtique en Irlande''. Paris, 1892. (French) * Agrati, A. and M. L. Magini (trs.). ''La saga irlandese di Cu Chulainn''. Milan, 1982 (Italian) ==Foinsí tánaisteacha== * {{Cite journal |last=Toner |first=Gregory |title=The Transmission of ''Tochmarc Emire'' |journal=Ériu |volume=49 |year=1998 |pages= 71–88}} ==Thuilleadh le léamh== * Baudiš, J. "On Tochmarc Emere." ''Ériu'' 9 (1923), ll. 98–108. Le fáil ó [[Scéla]]. * Edel, D. ''Helden auf Freiersfüßen. 'Tochmarc Emire' und 'Mal y kavas Kulhwch Olwen'. Studien zur Frühen Inselkeltischen Erzähltradition.'' Amsterdam, Oxford, agus Nua-Eabhrac, 1980. * Findon, Joanne. "Gender and Power in ''Serglige Con Culainn'' and ''The Only Jealousy of Emer''." ''Language and Tradition in Ireland: Continuities and Displacements'', eag. Maria Tymoczko agus Colin Ireland. Amherst & Boston, 2003, ll. 47–61. * Findon, Joanne. ''A Woman's Words: Emer and Female Speech in the Ulster Cycle.'' Toronto, 1997. * Findon, Joanne. "A Woman's Words: Emer versus Cu Chulainn in Aided Oenfir Aife." ''Ulidia'', ll. 139-48. * Ó Concheanainn, T. "Textual and historical associations of Leabhar na hUidhre." ''Éigse'' 29 (1996), ll. 65–120, go háirithe 94. * O'Curry, E. ''Lectures on the Manuscript Materials of ancient Irish History.'' Nua-Eabhrac, 1861, ll. 278-2. * Oskamp, H.P.A. "Notes on the history of Lebor na hUidre." ''Proceedings of the Royal Irish Academy'' 65C (1966–67), ll. 117–37, go háirithe 126-7. * Sayers, William. "Concepts of Eloquence in ''Tochmarc Emire''." ''Studia Celtica'' 26/27 (1991–1992), ll. 125–54. * Thurneysen, Rudolf, H. Hessen agus G. O'Nolan. "Zu ''Tochmarc Emire''." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 8 (1912), ll. 498–524. * Thurneysen, Rudolf. ''Die irische Helden- und Königssage''. Halle, 1921. 377 ff. ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] 8c9okvissm7cfvf4qyovdkgjy089w2j 0 85622 1268655 1170236 2025-06-04T17:23:23Z Alison 570 +WD 1268655 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Is lámhscríbhinn caillte é '''Leabhar of Dhroim Sneachta''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Cín Dromma Snechtai''' nó '''Lebor Dromma Snechtai'''). Meastar gur scríobhadh é san 8ú haois. ==Ainm== Tá an focal Sean-Ghaeilge ''cín'', fréamhaithe ó ''quinque'' na Laidine. Leabhar beag a bhí i gceist, déanta as cúig leathanach párpháipéar folded.<ref>Dáibhí Ó Cróinín, ''Early Medieval Ireland'', Longman, 1995, ll. 172-173</ref> Ainmníodh an lámhscríbhinn ón áit a bhunúis nó caomhnaithe, is é sin, Droim Sneachta, [[Contae Mhuineacháin]]), áit a bunaíodh mainistir sa 6ú haois.<ref>Thomás Ó Concheanainn, "A Connacht Medieval Literary Heritage: Texts derived from ''Cín Dromma Snechtai'' through ''Lebor na hUidre''", ''Cambridge Medieval Celtic Studies'' 16, Winter 1988, lch. 3</ref> ==Scoláireacht== Bhí [[Seathrún Céitinn]] ar an eolas faoin leabhar, cé is léir nach raibh rochtain aige air, agus a leabhar féin ''[[Foras Feasa ar Éirinn]]'' á thiomsú aige.<ref name=koch>[[John T. Koch]], ''Celtic Culture: A Historical Encyclopedia'', Imleabhar 1, ABC-Clio, 2006, ll. 437-438</ref> Chreid sé gur scríobhadh é roimh theacht [[Naomh Pádraig|Naoimh Phádraig]].<ref>[[Dáithí Ó Coimín]] & [[Pádraig Ua Duinnín]] (eag.), ''The History of Ireland by [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating]], D.D.'', Iml. 1, 1902, lch. 227</ref> D'aimsigh an scoláire 19ú-aoise [[Eoghan Ó Comhraí]] nóta imill sa [[Leabhar Laighneach]], pas doléite, a rá gurbh mhac Dauí, rí Chonnacht, a thiomsaigh an Cín. Tá Ó Comhraí ar thaobh Ernín mac Dhauí Galaigh,<ref>nia [[Niall Noígíallach|Niall naoi nGiall]] agus chomhaois le Pádraig</ref> ach measann freisin gurbh mhac [[Dauí Tenga Uma|Dauí Teanga Umha]], rí Chonnacht a fuair bás ag deireadh na 5ú haoise,<ref>[[Eoghan Ó Comhraí]], ''Lectures on the Manuscript Materials of Ancient Irish History'', Baile Átha Cliath: James Duffy, 1861, ll. 14-15</ref> atá i gceist. Mhol [[Rudolf Thurneysen]] gur scríobhadh an leabhar go luath san 8ú haois. Deir scoláirí eile, ámh, gur scríobhadh sa 9ú nó 10ú haois é, ach tá easaontas ann. Déantar tagairt don Chín ag a lán lámhscríbhinní luatha Gaeilge is tábhachtaí, ina measc [[Leabhar na hUidhre]], an [[Leabhar Laighneach]], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]], an [[Leabhar Mór Leacáin]], agus [[MS Egerton 88]].<ref name=koch /> Gné sunatasach do théascanna a chreidtear go bhfuarthas ann ná a dteanga ársa, ina measc:<ref name=koch /><ref>James Carney, "Language and Literature to 1169", in [[Dáibhí Ó Cróinín]], ''A New History of Ireland Vol 1: Prehistoric and Early Ireland'', Oxford University Press, 2005, ll. 451-510</ref> * ''[[Coimpeart Chú Chulainn]]'' * ''[[Compert Mongáin|Coimpeart Mhongáin]] * ''[[Immram Brain|Iomramh Bhrain]]'' * ''[[Echtra Condla|Eachtra Chonnla]]'' * Leagan de ''[[Togail Bruidne Dá Derga|Thógáil Bhrú Dhá Dearga]]'' * Leagan de ''[[Tochmharc Éadaoine|Thochmharc Éadaoine]]'' * ''Verba Scáthaige fri Coin Culaind'' * ''Forfes Fer Fálchae'' * Leagan luath de ''[[Leabhar Gabhála na hÉireann]]'' ==Tagairtí== {{Reflist}} [[Catagóir:An Rúraíocht]] he49asm9sqad5j289kquw5gu4tvxoxo 0 85623 1268647 1238813 2025-06-04T17:19:35Z Alison 570 +WD 1268647 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Is seanscéal é '''Tochmharc Éadaoine''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Tochmarc Étaíne''') i [[Miotaseolaíocht na nGael]], ina fhaightear pearsana ón [[Rúraíocht]] agus [[Scéalaíocht na Ríthe]]. Tá sé caomhnaithe i bpáirt sa lámhscríbhinn darb ainm ''[[Leabhar na hUidhre]]'' (c. 1106), agus go hiomlán sa ''[[Leabhar Buí Leacáin]]'' (c. 1401).<ref>Jeffrey Gantz (ed. & trans.), ''Early Irish Myths and Sagas'', Penguin Classics, 1981, pp. 37-59</ref> Creidtear gur ón 8ú nó 9ú haois í teanga an scéil.<ref>James MacKillop, ''Dictionary of Celtic Mythology'', Oxford University Press, 1998, pp. 359-361</ref> Insítear scéal shaol agus leannáin [[Éadaoin]]e, bean dhaonna álainn na nUladh, agus a caidreamh le h[[Aengus]] and [[Midhir]] na [[Tuatha Dé Danann|dTuath Dé Danann]]. Ceapann an tOllamh [[Jeffrey Gantz]] go bhfeictear sna scéalta "chiall fileata an dlí" i réim i sochaí na nGael.<ref>Jeffrey Gantz, "Early Irish Myths and Sagas", Penguin Classics, 1981, lch. 38</ref> ==Scéal== Cé nach soiléir í fianaise na lámhscríbhinne, tá an téacs roinnte ina thrí mhír ag na heagarthóirí Best agus Bergin, ''TE I'' (§§ 1-10), ''TE II'' (§§ 11-14) and ''TE III'' (§§ 14-26).<ref>Best and Bergin, "Tochmarc Étaíne." 139-40</ref> ===''TE I''=== # I dtosach báire insítear scéal ghiniúint Aonghasa, agus a thuistí ná [[An Dagda|an Daghda]] agus [[Bóinn]], bean chéile [[Elcmar|Ealcmhair]]. Is é Midhir é athair altrama Aonghasa; agus é fásta, tagann sé i seilbh [[Brú na Bóinne|Bhrú na Bóinne]] ó Elcmar. # Tugann Midhir cuairt ar Aonghas, ach dalltar é le craobhóg chuilinn, caite ag buachaillí ag imirt in aice leis an mBrú. Agus é leigheasta ag [[Bóinn]], lia, éilíonn sé cúiteamh ar Aonghas. Ina measc siúd, éilíonn sé lámh na mná is áille in Éirinn, a bhfuil aithne aige uirthi cheana: Éadaoin, iníon Ailealla, rí Uladh. Chun í a bhuachaint ar son Mhidhire<!--g. Midreach?-->, caithfidh Aonghas roinnt saothar a dhéanamh, ina measc machairí a ghlanadh agus aibhneacha a atreorú, chomh maith leis a meáchain óir agus airgid a íoc. Agus iad déanta, pósann Midhir Éadaoin. # Cuirtear lán a cinn d'éad ar [[Fuamnach|Fhuamnach]], iarbhean chéile Mhidire, agus déanann sí lochán uisce d'Éadaoin. Agus é ag imeacht ina ghal, tagann cuileog chorcra álainn amach as. Tá a fhios ag Midhir gurb is Éadaoin í an chuileog, agus téann sí gach áit ina theannta. # Ach músclaíonn Fuamnach anfa a shéideann ar siúl an chuileog, agus scaipeann sí siar is aniar ar feadh seacht mbliana sula thuirlingíonn sí ar éadaigh Aengus, agus í spíonta. Déanann Aonghas grianán chriostail di, a iompraíonn sé leis go dtí go dtagann sí chuici féin. # Músclaíonn Fuamnach anfa eile agus séideann sí Éadaoin ar siúl arís. Tar éis seacht mbliana eile, thuirlingíonn sí i gcuach óir sa lámh bhean chéile [[Éadar|Éadair]], laoch na nUladh i ré [[Conchúr mac Neasa|Chonchúir mhic Neasa]]. Ólann sise ón gcuach, slogann an chuileog, agus éiríonn sí torrach. Tagann Éadaoin ar an saol arís, 1,012 bliana tar éis a céad lá breithe. Idir an dá linn, beireann Aonghas ar Fhuamnach agus baineann sé a cloigeann di. ===''TE II''=== Tá bean chéile de dhíth ag [[Ard-Rí na hÉireann]], [[Eochaid Airem]], toisc nach ngéillfidh ríthe na gCuigí do rí gan banríon. Seolann sé teachtairí at dís na tíre, ar lorg na mná is áille in Éirinn, agus aimsíonn siad Éadaoin. Titeann sé i ngrá léi agus pósann sé í, ach tá a dheartháir Ailill splanctha ina diaidh freisin, agus tránn sé de bharr ghrá aontaobhaigh. Fágann Eochaid [[Teamhair]] ar chamchuairt na hÉireann. Fanann Éadaoin leis an easlán, Ailill, a insíonn dí cúis a thinnis. Deir sé go leigheasfaí é ach dá ndéarfadh sí an focal; deir sise gur maith léi go raibh sé ar fónamh. Tagann biseach air, ach deir sé go dtiocfadh leigheas air dá n-aontódh sise buaileadh leis ar an gcnoc thuas, um gan an rí a náiriú ina thigh féin. Aontaíonn sí buaileadh leis trí huaire, ach is Midhir i ndáiríre atá ann, agus cuma Ailill air. An tríú huair, insíonn Midhir an fhírinne d'Éadaoin, ach níl aithne aici air. I ndeireadh na dála, géilleann sí dul leis, ar choinníoll go dtabharfadh Eochaid cead dí. ===''TE III''=== Níos faide anonn, agus Aillil ar fónamh agus Eochaidh abhaile, tugann Midhir dúshlán ar Eochaidh cluiche [[ficheall|fichille]] a imirt leis. Agus iad ag imirt, buann Eochaidh agus ardaíonn na geallta; mar shampla, caithfidh Midhir an [[Bóthar Chorr Liath]] a thógáil. Sa deireadh, molann Midhir mar gheall póg is barróg ó Éadaoin, agus buann sé an babhta seo. Deir Eochaidh le Midhir teacht ar ais an bhliain ina diaidh, a dhuais a ghlacadh chuige féin. Idir an dá linn, bailíonn Eochaidh a laochra is cróga chun Teamhrach, ach in ainneoin sin, nochtann Midhir laistigh. Tugann Eochaidh based do Mhidhir barróg a bhreith ar Éadaoin, ach iompaíonn siad beirt ina n-ealaí agus imíonn leo ar eitleog. Ordaíonn Eochaidh go mbaine gach [[síbhuíon]] in Éirinn, agus i mbun na hoibre ag síbhuíon Mhidhire i m[[Brí Léith]], tagann Midhir i láthair agus geallann sé go dtabharfaidh sé Éadaoin ar ais. Ag an uair atá ceaptha ámh, tugann Midhir leis caoga bean atá aon chuma amháin orthu. Toghann Eochaidh an té a mheasann sé gur Éadaoin í, luíonn sé léi, agus éiríonn sí torrach le hiníon dó. Níos faide anonn, tagann Midhir arís agus deir sé le hEochaidh gur a iníon féin le hÉadaoin í an té a roghnaigh sé, beirthe ina shíbhuíon. Agus é náirithe, fágann Eochaidh iníon a gcaidrimh colaigh lasmuigh, ach tagann aoire agus a bhean chéile uirthi agus tógann siad í amhail is leo féin í. Pósann an cailín [[Eterscél Mór]], comharba Eochaidh, agus rug sí máthair an ardrí, [[Conaire Mór]]. Sá scéal ''[[Togail Bruidne Dá Derga]]'', [[Mess Búachalla]] is ainm dí, agus is iníon Éadaoine agus [[Eochaidh Feidhil]] í.<ref>Gantz, 1981, ll. 60-106</ref> Ag deireadh an scéil, cuirtear Eochaidh chun báis, agus Sigmall Cael, ua Midhire, ab ea a mharfóir.<ref>Osborn Bergin and R. I. Best, "''Tochmarc Étaíne''", ''[[Ériu (iriseán)|Ériu]]'' 12, 1938, ll. 137-196 ([http://www.ucc.ie/celt/published/G300012/index.html CELT])</ref> ==Tionchar== Tá an oiread sin cosúlachtaí eatarthu ó thaobh mótífe de, is léir go raibh tionchar mór ag an scéal seo ar an [[scéal ridireachta]] ''[[Sir Orfeo]]'' (athinsint an scéil ''[[Orpheus]]'').<ref>Laura A. Hibbard, ''Medieval Romance in England'', ll. 197-8, New York Burt Franklin, 1963</ref> ==Foinsí lámhscríbhinne== * TCD MS 1318 (''olim'' H 2.16) ([[Leabhar Buí Leacáin]]), col. 876-877 (macasamhail lch. 175a-b), [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]]. Meáinsliocht. * NLI G 4, col. 985-97, [[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]]. Mír phárpháipéar a raibh tráth as [[Leabhar Buí Leacáin]] * [[Egerton 1782]], fo. 106r-108v (London, [[British Library]]). Meáinsliocht, cuid de ''[[Toghail Brú Dá Dearga]]'' * RIA 23 E 25 ([[Leabhar na hUidhre]]) 10636-10707; 10790-10915 (BÁC, [[Acadamh Ríoga na hÉireann]]). * TCD MS H 3.18(?), ll.&nbsp;605-606 (BÁC, [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]]). Sleachta gluaistithe. <!-- 1337 = H 3.18 "The Dialogue between King Cormac and Fíthel" --> ==Leagain agus aistriúcháin== * Müller, Edward (eag. agus aistr.). "Two Irish Tales. 2. The History of Aillel and Etain." ''Revue Celtique'' 3 (1878): 351-60 [Egerton 1782]. * Windisch, Ernst (eag.). "Tochmarc Étáine: 'Das Freien um Etain'." In ''Irische Texte mit Übersetzungen und Wörterbuch'' 1 (1891). 113-133. Leagain Egerton agus LU. * Stern, Ludwig Christian (eag. agus aistr.). "Das Märchen von Étáin." ''[[Zeitschrift für celtische Philologie]]'' 5 (1905): 523-36. LU agus sraithe ó H 3.18. * Bergin, Osborn and R.I. Best (eag.). "Tochmarc Étaíne." ''Ériu'' 12 (1934–38): 137-96. Bunaithe ar G4 agus LBL. * Thurneysen, Rudolf (aistr.). "Etain und Ailill Anguba." In ''Sagen aus dem alten Irland'', eag. R. Thurneysen. Berlin, 1901. 77ff. Bunaithe ar Athleagan II ó LBL agus LU. * Leahy, Arthur Herbert (eag. agus aistr.). "Courtship of Etain." In ''Heroic Romances of Ireland'' 2 vols. Londain, 1905-06. Vol 1: 1-32 (réamhrá agus aistriúchán gluaisithe ó LU agus Egerton), vol 2: 143-61 (aistriúchán ó deireadh LU). * Dillon, Myles. "Tochmarc Étaíne." In ''Irish Sagas''. Baile Átha Cliath, 1959. 11-23. Bunaithe ar roinnt foinsí. * Guyonvarc'h, Christian J. (tr.). "La Courtise d'Étaín." ''Celticum'' 15 (1966): 283-327. (Fraincis) * Gantz, Jeffrey (aistr.). "The Wooing of Étaíne." In ''Early Irish myths and sagas''. Londain, 1981. 39-59. Bunaithe ar roinnt foinsí. * Tigges, Wim (eag.), ''Tochmarc Étaíne: An Old Irish Narrative''. Leiden/The Hague, 2015. Bunaithe ar Bhergin agus Best. Le réamhrá, == Naisc sheachtracha == * [https://www.vanhamel.nl/codecs/Tochmarc_%C3%89ta%C3%ADne Tochmarc Étaíne] AT CODECS * [https://celt.ucc.ie//published/G300012/index.html Tochmarc Étaíne] ar[[Corpus of Electronic Texts|CELT]] * [https://iso.ucc.ie/Tochmarc-etaine/Tochmarc-etaine-index.html Tochmarc Étaíne] ar ''Irish Sagas Online'' ==Tagairtí== {{reflist|2}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] t5kmjtz8qrc53m1u1vgac23wztd1j4i 0 85656 1268648 1208879 2025-06-04T17:19:56Z Alison 570 +WD 1268648 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is cuid de seanscéalta na [[Rúraíocht]]a é '''Coimpeart''' (nó '''Giniúint) Chú Chulainn''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Compert Con Culainn'''), faoin nginiúint agus breith an laoich [[Cú Chulainn|Chú Chulainn]]. ==Lámhscríbhinní== Tá dhá mórleagan ann a tháinig slán. Athleagan I: Faightear an foinse is luaite den leagan seo i [[Lebor na hUidre]] (LU) na 12ú haoise. Bhí beirt phriomhscríbhneoirí ann ar dtús ('''A''' agus '''M'''), ach scrios scríbhneoir ina dhiaidh sin ('''H''') an deireadh chun a mhachnaimh féin faoi ré Chú Chulainn a thabhairt. De réir '''H''', bhí an téacs mar chuid den leabhar [[Cín Dromma Snechtai]] na 8ú haoise, atá caillte. Faightear cóipeanna eile den leagan i sé lámhscríbhinn na 15ú agus 16ú aoiseanna, iad go léir bainte le [[Connacht]].<ref>Ó Concheanainn, "The textual tradition," lch. 441.</ref> Athleagan II: Caomhnaítear an leagan seo, in éineacht leis an gcéad cheann, in Egerton 1782 agus D&nbsp;IV&nbsp;2.<ref>Ó Concheanainn, "The textual tradition," lch. 442.</ref> Tá aithne air sa dara cheann dar teideal ''Feis Tige Becfholtaig'' (Feis Theach Bheagfholtaigh). # [[Cín Dromma Snechtai]] (caillte) # Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], [[Lebor na hUidre]] (23 E 25): lch. 128a-b (+H). Deireadh an scéil ar iarraidh. # Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], [[ARÉ 23 N 10]]: ll.&nbsp;62–63. # Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], D IV 2 (Stowe 992): f 46rb-47vb. An dá leagan. # Londain, British Library, [[Egerton 1782]]: f 78v-80r. An dá leagan. # Londain, British Library, [[Egerton 88]]: f 12vb-13rb. Darb ainm ''Gineamain Chonculainn''. # Baile Átha Cliath, [[Coláiste na Tríonóide]], MS 1363 (''olim'' H 4.22): IV, ll.&nbsp;46–47. # Baile Átha Cliath, [[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]], (Phillipps) G 7: col. 7-9. # Baile Átha Cliath, [[Coláiste na Tríonóide]], MS 1287 (''olim'' H 1.13), lch.&nbsp;342 ff. ==Achoimrí== Sa leagan is luaite, is í [[Deichtine]], máthair Chú Chulainn, í iníon agus carbadóir [[Conchúr mac Neasa|Conchúir mhic Neasa]], rí Uladh. Téann sí in éineacht leisean agus fir uaisle na nUladh ag seilg éan draíochta. Le titim na hoíche agus é ag cur sneachta, tagann na hUlaidh ar thigh agus cuirtear fáilte romhaibh. Tagann tinneas linbh ar bhean chéile a n-óstaigh, agus cuidíonn Deichtine léi ag breith a mhic. Ag an am gcéanna, tugann láir lasmuigh dhá bhromach ar an saol. Ar an maidin dár gcionn, is léir do na hUlaidh go bhfuil siad ag [[Brú na Bóinne]]. Tá an teach agus na tuistí imithe, and tá siad an fós an leanbh agus na bromaigh. Tógann Deichtine an buachaill mar mhac altrama, ach buaileann tinn é agus éagann sé. Níos faide anonn, nochtann an dia [[Lugh]] dí, agus deir sé léi gurbh é a bhí a n-óstach an oíche úd, agus go bhfuil sí anois ah iompair a pháiste, darb ainm [[Séadanda]]. Is cúis náire é an toircheas; tá fir na hUladh san amhras gurb é Conchúr féin an t-athair. In ainneoin sin, geallann Conchúr le [[Súaltam mac Róich|Sualdamh mac Róigh]] í. Cuireann sí deireadh leis an toircheas, agus téann sí a chodladh lena fear céile agus í arís ina maighdean. Gineann sí mac, agus Séadanda an t-ainm a thugann sí dó.<ref>[[A. G. van Hamel]] (eag.), ''Compert Con Culainn and Other Stories'', ll. 3-8.</ref> Deirtear gur giniúint faoi thrí é seo, agus an leanbh tofa mar dhuine thar cách.<ref>[[Jean Markale]]. ''The Epics of Celtic Ireland: Ancient Tales of Mystery and Magic'', 2000, lch. 76.</ref> Sa leagan níos deireanaí agus níos cáiliúla, is deirfiúr Chonchúir í Deichtine, agus imíonn sí d'[[Eamhain Mhacha]], príomhchathair na nUladh. Cosúil leis an gcéad leagan, téann fir na nUladh ag seilg, agus ag lorg fosctha i dtigh éigin le titim na hoíche. Is é Lugh an t-óstach, ach sa scéal seo, is í Deichtine féin a bhean chéile, agus tugann sise mac ar an saol, darb ainm Séadanda.<ref>Cross and Slover, ''Ancient Irish''</ref> Tá achrainn idir fir na nUladh cé acu a mbeadh ina athair altrama air, go dtí go socraíonn [[Morann]], saoi, go mbeadh a sheal ag cách: Conchúr féin; [[Sencha mac Ailella]], a mhúinfidh gaois agus deis a labhartha dó; [[Blaí Briugu]], saibhir, a chosnóidh agus a sholáthróidh é; [[Fergus mac Róich]], laoch, a múinfidh dó na daoine laga a chosaint; [[Amergin mac Eccit|Amergin]], file, a thabharfaidh oideachas dó; agus a bhean chéile [[Fionnchaomh]], a oidfidh é. Tógtar é i dtigh Amergine agus Fionnchaoimhe ar [[Magh Muirthemne]] i g[[Contae Lú]] an lae inniu, i dteannta lena mac, [[Conall Cernach]].<ref>Kinsella, ''The Táin'', ll. 23-5.</ref> ==Foinsí== ===Eagráin agus aistriúcháin=== * [[Hamel, A.G. van]] (eag.). ''Compert Con Culainn and other stories''. MMIS 3. Baile Átha Cliath, 1933 (athchló. 1978). Ll.&nbsp;1–8. Bunaithe ar Lebor na hUidre. Eagrán G301013 le fáil ar [http://www.ucc.ie/celt/published/ CELT]. * Windisch, Ernst (eag. agus aistr.). “Die Geburt Cuchulainn's.” ''Irische Texte mit Wörterbuch ''I. Leipzig 1880. pp.&nbsp;134–45. LU agus Egerton 1782. Errata foilsithe in ''Revue Celtique'' 5: lch.&nbsp;237. * Thurneysen, Rudolf (eag. agus aistr.). “[VII] ''Compert ConCulainn'' nach der Handschrift von Druim Snechta.” agus “[VIII] ''Compert ConCulaind'' nach D. 4. 2.” In ''Zu irischen Handschriften und Literaturdenkmälern''. Berlin, 1912, ll.&nbsp;31–41 (LU, Egerton 88, 23 N 10 agus H 4.22) agus 41-8. Céad leagan de D IV 2. * Meyer, Kuno (eag. agus aistr.). “Feis Tige Becfoltaig.” ''[[Zeitschrift für celtische Philologie]]'' 5 (1905): 500-4. Dara leagan de D IV 2. * Hull, Vernam. “The Version of ''Compert Con Culainn'' in MS. Phillipps G 7.” ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 24 (1954): ll.&nbsp;128–31. Phillipps G 7. * Nettlau, Max (eag.). ''[[Revue Celtique]]'' 10: 457. H 4.22. * Hull, Eleanor (aistr.). "The Birth of Cuchulainn." ''The Cuchullin Saga''. 15-20. Cóirithe ó aistriúchán Fraincise Duvau. PDF le fáil ó [https://books.google.com/books?id=8zRh-BJSDe0C&oe=UTF-8 PDF Google Books], SAM amháin. * Gantz, Jeffrey (aistr.). "The Birth of Cú Chulaind." ''Early Irish Myths and Sagas''. 1981 (athchló. 1983), ll.&nbsp;130–2. * Kinsella, Thomas (aistr.). ''The Táin''. Baile Átha Cliath: Dolmen, 1969. * Cross, T.P. agus C.H. Slover (eag.). ''Ancient Irish Tales''. New York, 1936, ll&nbsp;134-6. * Thurneysen, Rudolf (aistr.). “Setantas Geburt." ''Sagen aus dem alten Irland. ''Berlin, 1901. 6.-6. * Duvau, Louis (aistr.). "La légende de la conception de Cûchulainn." ''Revue Celtique'' 9 (1888): 1-13. * Duvau, Louis (aistr.). ''L'Épopée celtique en Irlande'', ll.&nbsp;22–33 [A]. * Duvau, Louis (aistr.). ''L'Épopée celtique en Irlande'', ll.&nbsp;33–38 [B]. * Guyonvarc'h, Christian-J. (aistr.). "La conception de Cuchulainn." ''Ogam'' 17 (1965): ll.&nbsp;363–91. Leagan 1 (LU, Egerton 1782) agus Leagan 2 (Egerton 1782, D IV 2). In éineacht le tráchtaireacht le F. Le Roux, ll.&nbsp;393–410. * Even, Arzel (aistr.). “La conception de Cuchulainn.” ''Ogam ''4 (1952): ll.&nbsp;273–6. Egerton 1782, Leagan 2. * Even, Arzel (aistr.). “La conception de Cuchulainn, selon le Libur Dromma Snechta.” ''Ogam'' 5 (1953): ll.&nbsp;313–4. * Ó Concheanainn, Tomás. "The textual tradition of ''Compert Con Culainn''." ''Celtica'' 21 (1990): 441-55. * [http://www.ucc.ie/celt/MS-OMIT MS Omit] ===Tuilleadh le léamh=== * Hollo, Kaarina. “Cú Chulainn and Síd Truim.” ''[[Ériu]]'' 49 (1998): ll.&nbsp;13–22. * Zimmer, Heinrich. “Keltische Studien V. Über den compilatorischen charakter der irischen sagentexte im sogenannten Lebor na hUidre .i. ''Compert Conculaind''.” ''Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung'' 28 (1887): ll.&nbsp;419–26. == Tagairtí == {{reflist}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] 3jnh6oux57p7mwv46eh4ssye8tgucam 0 85765 1268645 1189834 2025-06-04T17:18:40Z Alison 570 +WD 1268645 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is scéal na [[Rúraíocht]]a é '''''Toghail Bhruíon Dá Dearga''''' (Sean-Ghaeilge '''''Togail Bruidne Dá Derga''''', ''Orgain Bruidne Uí Dergae''). Caomhnaítear é i dtrí athleagan [[Sean-Ghaeilge|Sean-]] agus [[Meán-Ghaeilge]]. Luaitear é ar cheann de na seanscéalta Gaeilge is fearr, inchomórtais leis an scéal níos cáiliúla, an ''[[Táin Bó Cúailnge]]''.<ref>Carney, lch. 483</ref><ref>Luann West, lch. 413, [[Rudolf Thurneysen]] leis an tuairim g n-airíonn an ''Togail'' í ndiaidh na ''Tána''.</ref> Insítear breith, saol agus bás [[Conaire Mór|Chonaire Mhóir]] mic [[Eterscél Mór|Eterscéil Mhóir]], [[Ard-Rí na hÉireann| Ard-Rí]] seanscéalach na hÉireann. Maraíonn a naimhde é ag brú Dhá Dheirge, tar éis dó a geasa briste aige. Ní scriostar an brú.<ref>''Rabhadh millte''</ref> Is neamh-Chríostaí é druidim na míchinniúna, agus nach foláir do Chonaire a gheasa a bhriseadh de réir a chéile. Ní chuirtear bríonna Críostaí ar na hiontais ach an oiread. Caomhnaítear sa saothar tréithe an bhéaloidis, leis a athráite agus nathanna cainte. Cuireadh ton an saothair i gcomhroinn le [[traigéide Ghréagach]].<ref name=Byrne>Byrne, ll. 59–64.</ref> ==Achoimre== Agus chuid mhaith dá gheasa briste aige cheana, téann [[Conaire Mór]] ar thaisteal i ndeisceart na tíre. Moltar dó fanacht ag Brú Dhá Dheirg, ach feiceann sé triúr gléasta in éadaí dearga, ag marcaíocht ar chapaill dhearga, ag teacht os a chomhair; tá geis eile briste aige dá bharr. Tar éis Conaire iad a thabhairt ar deoraíocht as ucht a gcoireanna, chuaigh a dheartháireacha altrama i gcomhar le rí na mBriotanach, [[Ingcél Cáech]], agus bhí siad i mbun foghla ar fud na hÉireann le buíon mór amhas. Ionsaíonn siad Brú Dhá Dheirg, á dhó faoi thrí, ach faoi thrí múchtar na tinte. Cosanta ag a churadh [[Mac Céacht]] agus laoch na nUladh [[Conall Cearnach]], maraíonn Conaire sé chéad gan airm, sé chéad sa bhreis leo. Iarrann sé deoch, ach níl braon uisce ann a thuilleadh, é go léir tógtha chun na tinte a mhúchadh. Téann Mac Céacht ar fud na hÉireann le cupa Conaire ag lorg uisce, ach ní thabharfadh na haibhneacha dá gcuid. Tagann sé ar ais díreach in am agus beirt fhear ag baint a cheann de Chonaire; maraíonn sé an dís. Ólann Conaire, ceann bainte, an t-uisce agus aithrisíonn dán ag moladh Mic Chéacht. Tá sé ina chogadh dearg ar feadh trí lá. Maraítear Mac Cécht, ach éilíonn Conall Cernach.<ref>[[Jeffrey Gantz]] (aistr.), ''Early Irish Myths and Sagas'', Penguin Classics, 1981, ll. 37–106</ref> ==Lámhscríbhinní== Tá trí athleagan an scéil caomhnaithe sna lámhscríbhinní atá ar marthain. ===Athleagan I=== Is é Athleagan I an leagan is luaite den scéal, ina insítear achoimre ghearr na bpríomheachtraí. I [[Leabhar na hUidhre]], tugtar dó an teideal ''Orgain Bruidne Uí Dergae'' (''Argain Brú Uí Dheirge''), rud a aithnítear é thar na hathleaganacha níos déanaí. * [[23 N 10]], [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]: lch. 72. * [[Egerton 88]], [[British Library|BL]]: f 13rb * G 7 ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann|LNÉ]]): col. 5 * H 3.18, [[Coláiste na Tríonóide|CnT]]: XVIII, ll. 556a-556b, col. 2 * 23 E 25 nó [[Lebor na hUidre]] (LU): lch. 99a (f 98b-99a). ===Athleagan II=== Is é an leagan is cáiliúla é Athleagan II. De dheasca roinnt comhbhréagnuithe, neamhleanúnachas agus macasamhlacha sa scéal, mhol scoláirí amhail is [[Heinrich Zimmer]], [[Max Nettlau]] agus [[Rudolf Thurneysen]], go bhfuil san athleagan dhá nó b'fhéidir trí leagan éagsúla comhcheangailte ann. Tá [[Máire Bhreathnach]] den tuairim, ámh, go bhfuil roinnt laigí le fáil ina gcuid modhanna, agus molann sí go raibh cuid mhaith d'fhoinsí éagsúlachta ó bhéal agus scríofa faoi láimh an údair.<ref>Máire West, "The genesis of ''Togail Bruidne da Derga'': a reappraisal of the 'two-source' theory."</ref> * H 2.16, nó [[Leabhar Buí Leacáin]] (LBL): III, col. 716–739 (facs.: lch. 91a¹-104a¹⁷). Iomlán. * YBL: lch. 432-3. Blúire. * MS D IV 2: ARÉ, f 79ra 1 – 92ra 40. Iomlán. * 23 E 25 or [[Lebor na hUidre]] (LU): lch. 83ra-99ra ('''+H'''). Tús ar iarraidh. * 33993: I, f 4r-5v – or f 2b-5b (?) ([[British Library|BL]]). Tús ach amháin. * [[Egerton 1782]]: f 108vb-123vb. Téacs ilghnéitheach. * 23 E 29 or [[Leabhar Fhear Maí|LFM]]: II, ll. 213a-216b. Blúire. * Egerton 92: f 18ra-23v. Blúire = LFM. * H 2.17: p 477a-482b (CnT). Trí bhlúire. * H 3.18: XVII, ll. 528-533. Sleachta gluaiste. ===Athleagan III=== Is é an leagan is déanaí agus is faide é Athleagan III. Tá tuilleadh curtha ann, incas measc: rí-list, leagan den ''[[Tochmarc Étaíne]]'' agus [[dinnseanchas]] faoi leith. * [[Egerton 1782]], [[British Library|BL]]: f 106r-123vb (críoch le bearna) * H.1.14, [[Coláiste na Tríonóide|CnT]]: f 24-52b. Cóip de Egerton 1782. San aistriúchán le [[Jeffrey Gantz]] in ''Early Irish Myths and Sagas'' (1986), tá réamhrá aige ina phléann sé gaol an scéil le bás rí deasghnáthach, iniúchta níos doimhne le John Grigsby in ''[[Beowulf and Grendel]]'', 2005, ll. 150-52. ==Scéalta gaolmhara== Tá an scéal ''De Sil Chonairi Móir'' gaolta leis an gceann seo.<ref>Lucius Gwynn. "De Sil Chonairi Móir", in ''Ériu 6'' (1912): 130–43</ref> ==Tionchar== Moltear go bhfuil tionchar an scéil seo le feiceáil i ''[[The House of Fame]]'' le [[Geoffrey Chaucer]].<ref>McTurk, ll. 67–68.</ref> Tá leagan den scéal mar chuid den dara sraith an úrscéil ''Sons of the Swordmaker'', 1938, leis an údar Éireannach, [[Maurice Walsh]]. ==Príomhfhoinsí== ===Athleagan I=== * Nettlau, Max (eag.). "On the Irish text ''Togail Bruidne dá Derga'' and connected stories [part 4]." ''Revue Celtique'' 14 (1893): ll. 151–2 [H 3.18]. * Stokes, Whitley (eag.). "The Destruction of Dá Derga's Hostel." ''Revue Celtique'' 22 (1901): ll. 401–3 [LU]. Féach thíos le haghaidh tuilleadh eolais. * Best, R.I. agus O. Bergin (eag.). ''Lebor na hUidre. Book of the Dun Cow''. Baile Átha Cliath, 1929. [[Leagan dioplómaitiúil]] de LU. * Mac Mathúna, S. (eag. agus aistr.). ''Immram Brain, Bran's Journey to the Land of the Women''. Tübingen, 1985: ll. 449-50. Bunaithe ar H.3.18, 23 N 10 agus Egerton 88, le leaganacha ó LU. * Hull, Vernam (eag.). "Togail Bruidne Da Derga. The Cín Dromma Snechta Recension." ''[[Zeitschrift für celtische Philologie]]'' 24 (1954): ll. 131–2. Bunaithe ar G 7. * Thurneysen, Rudolf (eag.). ''Zu irischen Handschriften und Literaturdenkmälern''. Berlin, 1912, ll.&nbsp;27–8. Bunaithe ar 23 N 10 agus Egerton 88 (ag an am, níorbh eol do Thurneysen an téacs i G 7). Maidir le dáta an téacs, féach ll.&nbsp;30 agus Thurneysen, ''Heldensage'', ll. 15-8. ===Athleagan II=== * Knott, Eleanor (eag.). ''Togail Bruidne Da Derga''. Baile Átha Cliath, 1936. LBL agus leaganacha ó D IV 2. Eagrán le fáil ar [http://www.ucc.ie/celt/published/G301017 CELT]. * Stokes, Whitley (eag. agus aistr.). "The Destruction of Dá Derga's Hostel." ''Revue Celtique'' 22 (1901): ll. 9–61, 165–215, 282–329, 390–437; 23 (1902): 88. LU, le breis ábhair ó LBL agus leaganacha. Aistriúchán le fáil ar [http://www.ucc.ie/celt/published/T301017A CELT] agus ''[http://www.fordham.edu/halsall/source/1100derga.html Online Medieval Source Book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140814173348/http://www.fordham.edu/halsall/source/1100derga.html |date=2014-08-14 }}''. * Stokes, Whitley (eag.). ''The Destruction of Dá Derga's Hostel''. Paris, 1902. Athchló de ''Revue Celtique'' 22 agus 23. * Best, R.I. agus O. Bergin (eag.). ''Lebor na hUidre. Book of the Dun Cow''. Baile Átha Cliath, 1929. [[Leagan dioplómaitiúil]] de LU. * Draak, Maartje agus Frida de Jong (aistr.). "De verwoesting van Da Derga's Hal." In ''Van helden, elfen en dichters. De oudste verhalen uit Ierland''. Amsterdam, 1979, ll. 148–201. Aistriúchán Ollainnise. ==Fo-litríocht== * [[Francis John Byrne|Byrne, Francis John]], ''Irish Kings and High-Kings.'' Batsford, Londain, 1973. {{ISBN|0-7134-5882-8}} * [[James Patrick Carney|Carney, James Patrick]], "Language and Literature to 1169" in Dáibhí Ó Cróinín (eag.), ''A New History of Ireland, volume 1: Prehistoric and Early Ireland.'' Oxford University Press, Oxford, 2005. {{ISBN|0-19-821737-4}} * [[Thomas Charles-Edwards]]. "Geis, Prophecy, Omen, and Oath", in ''[http://www.celt.dias.ie/publications/celtica/c23.html Celtica 23: Essays in honour of James Patrick Carney]'', 1999: ll. 38–59. [http://www.celt.dias.ie/publications/celtica/c23/c23-38.pdf PDF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090509102052/http://www.celt.dias.ie/publications/celtica/c23/c23-38.pdf |date=2009-05-09 }} * Gantz, J. ''Early Irish Myths and Sagas'' (Harmondsworth: Penguin), 1986 * McTurk, Rory W., ''Chaucer and the Norse and Celtic Worlds.'' Ashgate, Aldershot, 2005. {{ISBN|0-7546-0391-1}} * West, Máire. "The genesis of ''Togail Bruidne da Derga'': a reappraisal of the `two-source' theory." ''Celtica 23 (Essays in honour of [[James Patrick Carney]])'', 1999: ll. 413–35. {{ISBN|1-85500-190-X}}. Le fáil ó [http://www.celt.dias.ie/publications/celtica/c23/c23-413.pdf CELT]. * West, Máire. "Leabhar na hUidhre's Position in the Manuscript History of ''Togail Bruidne Da Derga'' and ''Orgain Brudne Uí Dergae''." [[Cambridge Medieval Celtic Studies]], Geimhreadh 1990: ll. 61–98. * O'Connor, Ralph. ''The Destruction of Da Derga's Hostel: Kingship and Narrative Artistry in a Mediaeval Irish Saga''. Oxford University Press: Oxford, 2013. {{ISBN|9780199666133}} == Naisc sheachtracha == * [http://www.ucc.ie/celt/published/G301017.html Old Irish edition] at [[University College Cork]]'s [http://www.ucc.ie/celt/ ''CELT''] project. ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] 77cdrdeiqjhvd89nnique0kgda8fny2 0 85850 1268527 1267566 2025-06-03T13:32:21Z Conradder 34685 /* Make Believe (2003-06) */ 1268527 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is banna [[Rac-cheol|rac-cheoil]] as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] é '''Weezer'''. Bunaíodh an banna i 1992 in [[Los Angeles]]. Ó 2001, is iad [[Rivers Cuomo]], [[Brian Bell]], [[Scott Shriner]] agus [[Pat Wilson]] baill an ghrúpa. Dhíol siad 10 milliún ceirnín sna [[Stáit Aontaithe]] agus 35 milliún ceirnín ar fud an domhain go dtí seo. == Stair == ===Bunú an bhanna=== I 1989, bhog [[Rivers Cuomo]] ó Mansfield, [[Connecticut]] go [[Los Angeles]] lena bhanna miotal trom ''Avant Garde'' (nó ''Zoom''). Dhíscaoil an grúpa agus bhuail sé le [[Partrick Wilson]]. Bhog sé isteach le Wilson agus a chara [[Matt Sharp]]. Bhunaigh Cuomo agus Wilson an banna ''Fuzz'' le [[Scottie Chapman]] ar dhordghiotár. D'éirigh Chapman as an bhanna go luath agus d'athchóirigh an banna mar ''Sixty Wrong Sausages''. Bhí cara Cuomo, Pat Finn, ar dhordghiotár agus [[Jason Cropper]] ar an ghiotár. Dhíscaoil an banna go luath. Bhog Cuomo go [[Santa Monica, California]] agus thaifead sé samplaí. Bhunaigh Cuomo, Wilson, Sharp agus Cropper Weezer ar 14 Feabhra 1992. Sheinn siad a gcéad cheolchoirm ar 12 Márta 1992. Shínigh siad le ''[[Geffen Records]]'' i mí Meithimh 1993. ===An "t-Albam Gorm" (1994)=== Thaifead Weezer a gcéad albam ag ''[[Electric Lady Studios]]'' i g[[Cathair Nua-Eabhrac]], leis an léiritheoir [[Ric Ocasek]]. Briseadh Cooper i rith taifeadta. Tháinig [[Brian Bell]] in ionad Cooper ar ghiotár. Chuir siad a gcéad [[Weezer (albam gorm)|albam eapainmneach]] (nó ''An t-Albam Gorm'') amach i mí Bealtaine 1994. Chuir siad a gcéad [[Singil (ceol)|shingil]] amach, ''[[Undone - The Sweater Song]]'', agus stiúir [[Spike Jonze]] an físeán. Bhí an físeán gean air le MTV agus bhí an t-amhrán ag uimhir 57 sa ''Billboard Hot 100''. Stiúir Jonez a ndara físeán, ''[[Buddy Holly (amhrán)|Buddy Holly]]'', fosta agus bhí a lán uainíochta ag an físeán ar MTV. Bhí an t-amhrán ag uimhir 18 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Chuir singil eile amach, ''[[Say It Ain't So]]'' agus fuair sé moladh mór. Bhí sé ag uimhir 51 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 7 ar ''Billboard Modern Rock''. Fuair an t-Albam Gorm moladh mór agus ba rath ar an tráchtáil é. Is é a n-albam sárdhíola é. === Pinkerton (1995-97) === I 1994, bhí sos ó turas ag Weezer agus chuaigh Cuomo go Connecticut samplaí a thaifeadadh don albam nua. Ba é a choincheap rac-cheoldráma i [[spás darb]] ainm ''[[Songs from the Blackhole]]''. D'fhorbair Weezer an coincheap i 1995. Chláraigh Cuomo ag [[Ollscoil Harvard|Harvard]] ag deireadh 1995. D'éirigh a scríobh amhrán níos dorcha ansin agus thréig sé an coincheap ''Songs from the Blackhole''. Fosta, bhunaigh Sharp ''[[The Rentals]]'' agus chuir siad an t-albam ''[[Return of the Rentals]]'' amach (le Partick Wislon ar drumaí) Chuir Weezer a ndara albam amach, [[Pinkerton]] ar 24 Meán Fómhair, 1996. Tá na singlí ''[[El Scorcho]]'', ''[[The Good Life]]'' agus ''[[Pink Triangle]]'' san albam. Bhí an t-albam seo níos dorcha agus bhí fuaim ghiorraisc aige. Bhí titim ar an díolachán agus bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna, ach anois, tá cultas bunaithe ag an albam. === Bearna (1997-2000) === Chríochnaigh Weezer an turas ''Pinkerton'' i lár 1997 agus bhí bearna acu. D'fhill Wilson abhaile i [[Portland, Oregon]] oibriú ar a thionscadal eile, ''The Special Goodness'', agus d'oibrigh Bell lena bhanna ''Space Twins''. I 1998, d'imigh Sharp an banna mar difríochta leis na baill eile. D'fhill Cuomo go Harvard ach thóg sé sos díriú ar scríobh amhrán. Bhunaigh sé banna nua le ceoltóirí as Bostún agus sheinn siad cupla seó le ábhar nua. Chuaigh Wilson go Bostún agus chuaigh se isteach i [[Homie]], tionscadal Cuomo eile. Bhí [[Greg Brown]] (''[[Cake (banna)|Cake]]'' agus ''[[Deathray]]''), Matt Sharp, [[Yuval Gabay]] (''[[Soul Coughing]]'' agus ''[[Sulfur (banna)|Sulfur]]''), [[Adam Orth]] (''Shufflepuck'') agus [[Mikey Welsh]] sa bhanna fosta. Níor chuir siad ach amhrán amháin amach, darb ainm ''American Girls'', don scannán ''[[Meet the Deedles]]''. I mí Feabhra 1998, d'athaontaigh Cuomo, Wilson agus Bell in Los Angeles. D'fhostaigh siad Mikey Welsh dordghiotár a sheinm. Sheinn Welsh le [[Juliana Hatfield]] roimhe sin. Chleacht siad agus thaifead siad samplaí go dtí ag deireadh 1998 ach bhí frustrachas agus easaontas sa bhanna. D'fhill Wilson go Portland. I mí na Samhna 1998, sheinn an bhanna dhá sheó, le drumadóir eile, faoi ainm ''Goat Punishment''. Níor sheinn siad ach amhráin [[Nirvana]] agus [[Oasis]]. Sa mhíonna ina dhiaidh sin, bhí [[dúlagar]] ar Cuomo agus b'aonarán é. Rinne sé turgnaimh lena cheol agus scríobh sé 121 amhrán faoi 1999. An uair úd, d'oibrigh Wilson le ''The Special Goodness'' agus d'oibrigh Bell le ''Space Twins'' aris. Chuaigh Welsh ar thuras le Juliana Hatfield. === Teacht ar ais agus An "t-Albam Glas" (2000-01) === D'athaontaigh Weezer i mí Aibreáin 2000 agus sheinn siad ag an ''Fuji Rock Festival''. Ó mhí Aibreáin go mí na Bealtaine 2000, chleacht siad agus thriail siad amhráin nua i Los Angeles. D'fhill siad go dtí an ardán i mí an Mheithimh 2000 agus sheinn siad seónna beaga gan iarraidh, faoi ainm ''Goat Punishment'' arís. Sheinn siad naoi ndáta ar an ''Warped Tour'' fosta. Thaifead siad albam nua agus d'fhostaigh siad Ric Ocasek léiriú arís. Cuireadh [[Weezer (albam glas)|An t-Albam Glas]] amach ar 15 Bealtaine 2001. Ba é ''[[Hash Pipe]]'' an chéad shingil ón albam. Bhí sé ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Eisíodh ''[[Island in the Sun]]'' mar an dara singil agus bhí an-tóir idirnáisiúnta ar an amhrán. Chuir siad ''[[Photograph (amhrán Weezer)|Photograph]]'' amach i mí na Samhna 2001. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar '' Billboard 200'' agus bhain sé platanam amach o shin. D'fhag Welsh Weezer in 2001 mar strus agus mí-úsáid drugaí. Tháinig [[Scott Shriner]] in ionad Welsh ar dhordghiotár. === ''Maladroit'' (2002) === I mí Aibreáin 2002, Chuir Matt Sharp an dlí ar Weezer. Shocraigh siad an cás gan dul chun cúirte. Thit an banna amach leis an lipéad, Interscope, fosta. D'ainneoin an fadhbanna seo, chuir siad a gceathrú albam amach, ''[[Maladroit]]'', ar 14 Bealtaine 2002. Bhí léirmheasanna dearfacha ag an albam ach bhí titim ar an díolachán. Fosta, chuir siad dhá shinglí amach on albam seo: ''[[Dope Nose]]'' agus ''[[Keep Fishin']]''. Ar 23 Márta 2004, chuir Weezer a gcéad DVD amach, darb ainm [[Weezer – Video Capture Device: Treasures from the Vault 1991–2002|Video Capture Device]]. Chuir [[Karl Koch]] (cúntóir don bhanna) an DVD le cheile. === ''Make Believe'' (2003-06) === Roimh na seisiúin don ceathrú albam, d'oibrigh Wilson agus Bell ar a dtionscadail eile. In 2003, chuir Bell ''[[The End of Imagining]]'' amach le ''Space Twins'' agus chuir Wilson ''[[Land Air Sea]]'' amach le ''The Special Goodness''. Ó mhí na Nollag 2003 go fómhar 2004, thaifead an banna a lán ábhair don albam nua le [[Rick Rubin]]. Cuireadh an t-albam, ''[[Make Believe (albam Weezer)|Make Believe]]'', amach ar 10 Bealtaine 2005. Bhí an t-albam ag uimhir 2 ar ''Billboard 200''. In ainneoin rath brabúsach, bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna. Bhí an-ráchairt ar an chéad shingil, ''[[Beverly Hills (amhrán Weezer)|Beverly Hills]]'', sna Stáit Aontaithe agus go hidirnáisiúnta. Bhí sé ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 10 ar ''Billboard Hot 100''. Fuair an amhrán a gcéad ainmniúchán ''[[Grammy]]'' sa chatagóir ''Best Rock Song''. Ba é ''[[We Are All on Drugs]]'' a ndara singil ón albam. Bhí an tríú singil, ''[[Pefect Situtation]]'', ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 51 ar ''Billboard Hot 100''. Chuir siad ceathrú singil, ''[[This is Such a Pity]]'', fosta. D'úsáid an banna uirlisí breise ar an turas ''Make Belive'', mar shampla [[pianó]] agus [[sintéiseoir]]. Fuair siad giotáraí eile, darb ainm Bobby Schneck, fosta. Sheinn Weezer in [[Éirinn]] don chéad uair ar 6 Iúil 2005 in [[Sráid an Bhiocáire]] agus sheinn siad i m[[Baile Átha Cliath]] arís i mí Lúnasa 2005. === An "t-Albam Dearg (2006-08)=== Tar éis Make Believe, bhí sos ag an bhanna. D'fhill Cuomo go Harvard agus fuair sé céim i 2006. Ar 18 Meitheamh 2006, phós Cuomo Kyoko Ito. D'fhreastail na baill den bhanna reatha an pósadh agus, fosta, Matt Sharp agus Jason Cropper. I rith an sosa seo, bhí Bell agus Wilson sa scannán ''[[Factory Girl]]'' agus thug siad amhrán don fhuaimrian (leagan d'amhrán de chuid ''[[The Velvet Underground|Velvet Underground]]'', darb ainm ''Heroin''). Thosaigh Bell tionscadal nua: ''[[The Relationship]]''. Cuireadh ''[[Weezer (albam dearg)|Weezer]]'', nó An t-Albam Dearg, amach in mí an Mheithimh 2006. Tháirg Rick Rubin an t-albam le Weezer agus mheasc [[Rich Costey]] é. Tháirg [[Jacknife Lee]] dhá amhrán ar an albam fosta. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar ''Billboard 200'' agus fuair sé léirmheasanna dearfacha. Bhain an chéad shingil ón albam, ''[[Pork and Beans]]'' barr ''Billboard Modern Rock Tracks'' amach agus bhí sé ag uimhir 64 ar '' Billboard Hot 100''. Fosta, bhuaigh a fhíseán [[Grammy]] do '' Best Short Form Music Video''. Chuir siad trí shingil eile ón albam: ''[[Trouble Maker]'', ''[[Dreamin']]'' agus ''[[The Greatest Man That Ever Lived (Variations on a Shaker Hymn)]]''. Sheinn siad cúig dháta sa [[an tSeapáin|tSeapáin]] ag tús mhí Mheán Fómhair. Chuaigh siad ar an turas ''Troublemaker'' ansin agus sheinn siad aon sheó is fiche i [[Meiriceá]] agus [[Ceanada]]. == Albaim == *''Weezer (albam gorm)'' (1994) *''Pinkerton'' (1996) *''Weezer (albam glas)'' (2001) *''Maladroit'' (2002) *''Make Believe'' (2005) *''Weezer (albam dearg)'' (2008) *''Raditude'' (2009) *''Hurley'' (2010) *''Everything Will Be Alright in the End'' (2014) *''Weezer (albam bán)'' (2016) *''Pacific Daydream'' (2017) *''Weezer (albam téal)'' (2019) *''Weezer (albam dubh)'' (2019) *''OK Human'' (2021) *''Van Weezer'' (2021) *''SZNZ: Spring'' (2022) == Tagairtí == ncz1lsmd5zinjqu3smjrbo6vouxbbvl 1268528 1268527 2025-06-03T13:33:23Z Conradder 34685 /* An "t-Albam Dearg (2006-08) */ 1268528 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is banna [[Rac-cheol|rac-cheoil]] as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] é '''Weezer'''. Bunaíodh an banna i 1992 in [[Los Angeles]]. Ó 2001, is iad [[Rivers Cuomo]], [[Brian Bell]], [[Scott Shriner]] agus [[Pat Wilson]] baill an ghrúpa. Dhíol siad 10 milliún ceirnín sna [[Stáit Aontaithe]] agus 35 milliún ceirnín ar fud an domhain go dtí seo. == Stair == ===Bunú an bhanna=== I 1989, bhog [[Rivers Cuomo]] ó Mansfield, [[Connecticut]] go [[Los Angeles]] lena bhanna miotal trom ''Avant Garde'' (nó ''Zoom''). Dhíscaoil an grúpa agus bhuail sé le [[Partrick Wilson]]. Bhog sé isteach le Wilson agus a chara [[Matt Sharp]]. Bhunaigh Cuomo agus Wilson an banna ''Fuzz'' le [[Scottie Chapman]] ar dhordghiotár. D'éirigh Chapman as an bhanna go luath agus d'athchóirigh an banna mar ''Sixty Wrong Sausages''. Bhí cara Cuomo, Pat Finn, ar dhordghiotár agus [[Jason Cropper]] ar an ghiotár. Dhíscaoil an banna go luath. Bhog Cuomo go [[Santa Monica, California]] agus thaifead sé samplaí. Bhunaigh Cuomo, Wilson, Sharp agus Cropper Weezer ar 14 Feabhra 1992. Sheinn siad a gcéad cheolchoirm ar 12 Márta 1992. Shínigh siad le ''[[Geffen Records]]'' i mí Meithimh 1993. ===An "t-Albam Gorm" (1994)=== Thaifead Weezer a gcéad albam ag ''[[Electric Lady Studios]]'' i g[[Cathair Nua-Eabhrac]], leis an léiritheoir [[Ric Ocasek]]. Briseadh Cooper i rith taifeadta. Tháinig [[Brian Bell]] in ionad Cooper ar ghiotár. Chuir siad a gcéad [[Weezer (albam gorm)|albam eapainmneach]] (nó ''An t-Albam Gorm'') amach i mí Bealtaine 1994. Chuir siad a gcéad [[Singil (ceol)|shingil]] amach, ''[[Undone - The Sweater Song]]'', agus stiúir [[Spike Jonze]] an físeán. Bhí an físeán gean air le MTV agus bhí an t-amhrán ag uimhir 57 sa ''Billboard Hot 100''. Stiúir Jonez a ndara físeán, ''[[Buddy Holly (amhrán)|Buddy Holly]]'', fosta agus bhí a lán uainíochta ag an físeán ar MTV. Bhí an t-amhrán ag uimhir 18 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Chuir singil eile amach, ''[[Say It Ain't So]]'' agus fuair sé moladh mór. Bhí sé ag uimhir 51 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 7 ar ''Billboard Modern Rock''. Fuair an t-Albam Gorm moladh mór agus ba rath ar an tráchtáil é. Is é a n-albam sárdhíola é. === Pinkerton (1995-97) === I 1994, bhí sos ó turas ag Weezer agus chuaigh Cuomo go Connecticut samplaí a thaifeadadh don albam nua. Ba é a choincheap rac-cheoldráma i [[spás darb]] ainm ''[[Songs from the Blackhole]]''. D'fhorbair Weezer an coincheap i 1995. Chláraigh Cuomo ag [[Ollscoil Harvard|Harvard]] ag deireadh 1995. D'éirigh a scríobh amhrán níos dorcha ansin agus thréig sé an coincheap ''Songs from the Blackhole''. Fosta, bhunaigh Sharp ''[[The Rentals]]'' agus chuir siad an t-albam ''[[Return of the Rentals]]'' amach (le Partick Wislon ar drumaí) Chuir Weezer a ndara albam amach, [[Pinkerton]] ar 24 Meán Fómhair, 1996. Tá na singlí ''[[El Scorcho]]'', ''[[The Good Life]]'' agus ''[[Pink Triangle]]'' san albam. Bhí an t-albam seo níos dorcha agus bhí fuaim ghiorraisc aige. Bhí titim ar an díolachán agus bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna, ach anois, tá cultas bunaithe ag an albam. === Bearna (1997-2000) === Chríochnaigh Weezer an turas ''Pinkerton'' i lár 1997 agus bhí bearna acu. D'fhill Wilson abhaile i [[Portland, Oregon]] oibriú ar a thionscadal eile, ''The Special Goodness'', agus d'oibrigh Bell lena bhanna ''Space Twins''. I 1998, d'imigh Sharp an banna mar difríochta leis na baill eile. D'fhill Cuomo go Harvard ach thóg sé sos díriú ar scríobh amhrán. Bhunaigh sé banna nua le ceoltóirí as Bostún agus sheinn siad cupla seó le ábhar nua. Chuaigh Wilson go Bostún agus chuaigh se isteach i [[Homie]], tionscadal Cuomo eile. Bhí [[Greg Brown]] (''[[Cake (banna)|Cake]]'' agus ''[[Deathray]]''), Matt Sharp, [[Yuval Gabay]] (''[[Soul Coughing]]'' agus ''[[Sulfur (banna)|Sulfur]]''), [[Adam Orth]] (''Shufflepuck'') agus [[Mikey Welsh]] sa bhanna fosta. Níor chuir siad ach amhrán amháin amach, darb ainm ''American Girls'', don scannán ''[[Meet the Deedles]]''. I mí Feabhra 1998, d'athaontaigh Cuomo, Wilson agus Bell in Los Angeles. D'fhostaigh siad Mikey Welsh dordghiotár a sheinm. Sheinn Welsh le [[Juliana Hatfield]] roimhe sin. Chleacht siad agus thaifead siad samplaí go dtí ag deireadh 1998 ach bhí frustrachas agus easaontas sa bhanna. D'fhill Wilson go Portland. I mí na Samhna 1998, sheinn an bhanna dhá sheó, le drumadóir eile, faoi ainm ''Goat Punishment''. Níor sheinn siad ach amhráin [[Nirvana]] agus [[Oasis]]. Sa mhíonna ina dhiaidh sin, bhí [[dúlagar]] ar Cuomo agus b'aonarán é. Rinne sé turgnaimh lena cheol agus scríobh sé 121 amhrán faoi 1999. An uair úd, d'oibrigh Wilson le ''The Special Goodness'' agus d'oibrigh Bell le ''Space Twins'' aris. Chuaigh Welsh ar thuras le Juliana Hatfield. === Teacht ar ais agus An "t-Albam Glas" (2000-01) === D'athaontaigh Weezer i mí Aibreáin 2000 agus sheinn siad ag an ''Fuji Rock Festival''. Ó mhí Aibreáin go mí na Bealtaine 2000, chleacht siad agus thriail siad amhráin nua i Los Angeles. D'fhill siad go dtí an ardán i mí an Mheithimh 2000 agus sheinn siad seónna beaga gan iarraidh, faoi ainm ''Goat Punishment'' arís. Sheinn siad naoi ndáta ar an ''Warped Tour'' fosta. Thaifead siad albam nua agus d'fhostaigh siad Ric Ocasek léiriú arís. Cuireadh [[Weezer (albam glas)|An t-Albam Glas]] amach ar 15 Bealtaine 2001. Ba é ''[[Hash Pipe]]'' an chéad shingil ón albam. Bhí sé ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Eisíodh ''[[Island in the Sun]]'' mar an dara singil agus bhí an-tóir idirnáisiúnta ar an amhrán. Chuir siad ''[[Photograph (amhrán Weezer)|Photograph]]'' amach i mí na Samhna 2001. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar '' Billboard 200'' agus bhain sé platanam amach o shin. D'fhag Welsh Weezer in 2001 mar strus agus mí-úsáid drugaí. Tháinig [[Scott Shriner]] in ionad Welsh ar dhordghiotár. === ''Maladroit'' (2002) === I mí Aibreáin 2002, Chuir Matt Sharp an dlí ar Weezer. Shocraigh siad an cás gan dul chun cúirte. Thit an banna amach leis an lipéad, Interscope, fosta. D'ainneoin an fadhbanna seo, chuir siad a gceathrú albam amach, ''[[Maladroit]]'', ar 14 Bealtaine 2002. Bhí léirmheasanna dearfacha ag an albam ach bhí titim ar an díolachán. Fosta, chuir siad dhá shinglí amach on albam seo: ''[[Dope Nose]]'' agus ''[[Keep Fishin']]''. Ar 23 Márta 2004, chuir Weezer a gcéad DVD amach, darb ainm [[Weezer – Video Capture Device: Treasures from the Vault 1991–2002|Video Capture Device]]. Chuir [[Karl Koch]] (cúntóir don bhanna) an DVD le cheile. === ''Make Believe'' (2003-06) === Roimh na seisiúin don ceathrú albam, d'oibrigh Wilson agus Bell ar a dtionscadail eile. In 2003, chuir Bell ''[[The End of Imagining]]'' amach le ''Space Twins'' agus chuir Wilson ''[[Land Air Sea]]'' amach le ''The Special Goodness''. Ó mhí na Nollag 2003 go fómhar 2004, thaifead an banna a lán ábhair don albam nua le [[Rick Rubin]]. Cuireadh an t-albam, ''[[Make Believe (albam Weezer)|Make Believe]]'', amach ar 10 Bealtaine 2005. Bhí an t-albam ag uimhir 2 ar ''Billboard 200''. In ainneoin rath brabúsach, bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna. Bhí an-ráchairt ar an chéad shingil, ''[[Beverly Hills (amhrán Weezer)|Beverly Hills]]'', sna Stáit Aontaithe agus go hidirnáisiúnta. Bhí sé ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 10 ar ''Billboard Hot 100''. Fuair an amhrán a gcéad ainmniúchán ''[[Grammy]]'' sa chatagóir ''Best Rock Song''. Ba é ''[[We Are All on Drugs]]'' a ndara singil ón albam. Bhí an tríú singil, ''[[Pefect Situtation]]'', ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 51 ar ''Billboard Hot 100''. Chuir siad ceathrú singil, ''[[This is Such a Pity]]'', fosta. D'úsáid an banna uirlisí breise ar an turas ''Make Belive'', mar shampla [[pianó]] agus [[sintéiseoir]]. Fuair siad giotáraí eile, darb ainm Bobby Schneck, fosta. Sheinn Weezer in [[Éirinn]] don chéad uair ar 6 Iúil 2005 in [[Sráid an Bhiocáire]] agus sheinn siad i m[[Baile Átha Cliath]] arís i mí Lúnasa 2005. === An "t-Albam Dearg (2006-08)=== Tar éis ''Make Believe'', bhí sos ag an bhanna. D'fhill Cuomo go Harvard agus fuair sé céim i 2006. Ar 18 Meitheamh 2006, phós Cuomo Kyoko Ito. D'fhreastail na baill den bhanna reatha an pósadh agus, fosta, Matt Sharp agus Jason Cropper. I rith an sosa seo, bhí Bell agus Wilson sa scannán ''[[Factory Girl]]'' agus thug siad amhrán don fhuaimrian (leagan d'amhrán de chuid ''[[The Velvet Underground|Velvet Underground]]'', darb ainm ''Heroin''). Thosaigh Bell tionscadal nua: ''[[The Relationship]]''. Cuireadh ''[[Weezer (albam dearg)|Weezer]]'', nó An t-Albam Dearg, amach in mí an Mheithimh 2006. Tháirg Rick Rubin an t-albam le Weezer agus mheasc [[Rich Costey]] é. Tháirg [[Jacknife Lee]] dhá amhrán ar an albam fosta. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar ''Billboard 200'' agus fuair sé léirmheasanna dearfacha. Bhain an chéad shingil ón albam, ''[[Pork and Beans]]'' barr ''Billboard Modern Rock Tracks'' amach agus bhí sé ag uimhir 64 ar '' Billboard Hot 100''. Fosta, bhuaigh a fhíseán [[Grammy]] do '' Best Short Form Music Video''. Chuir siad trí shingil eile ón albam: ''[[Trouble Maker]'', ''[[Dreamin']]'' agus ''[[The Greatest Man That Ever Lived (Variations on a Shaker Hymn)]]''. Sheinn siad cúig dháta sa [[an tSeapáin|tSeapáin]] ag tús mhí Mheán Fómhair. Chuaigh siad ar an turas ''Troublemaker'' ansin agus sheinn siad aon sheó is fiche i [[Meiriceá]] agus [[Ceanada]]. == Albaim == *''Weezer (albam gorm)'' (1994) *''Pinkerton'' (1996) *''Weezer (albam glas)'' (2001) *''Maladroit'' (2002) *''Make Believe'' (2005) *''Weezer (albam dearg)'' (2008) *''Raditude'' (2009) *''Hurley'' (2010) *''Everything Will Be Alright in the End'' (2014) *''Weezer (albam bán)'' (2016) *''Pacific Daydream'' (2017) *''Weezer (albam téal)'' (2019) *''Weezer (albam dubh)'' (2019) *''OK Human'' (2021) *''Van Weezer'' (2021) *''SZNZ: Spring'' (2022) == Tagairtí == k3zuq4p2j7a2bnqpkd0uvuq8qxvdarf 1268529 1268528 2025-06-03T13:34:13Z Conradder 34685 /* An "t-Albam Dearg (2006-08) */ 1268529 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is banna [[Rac-cheol|rac-cheoil]] as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] é '''Weezer'''. Bunaíodh an banna i 1992 in [[Los Angeles]]. Ó 2001, is iad [[Rivers Cuomo]], [[Brian Bell]], [[Scott Shriner]] agus [[Pat Wilson]] baill an ghrúpa. Dhíol siad 10 milliún ceirnín sna [[Stáit Aontaithe]] agus 35 milliún ceirnín ar fud an domhain go dtí seo. == Stair == ===Bunú an bhanna=== I 1989, bhog [[Rivers Cuomo]] ó Mansfield, [[Connecticut]] go [[Los Angeles]] lena bhanna miotal trom ''Avant Garde'' (nó ''Zoom''). Dhíscaoil an grúpa agus bhuail sé le [[Partrick Wilson]]. Bhog sé isteach le Wilson agus a chara [[Matt Sharp]]. Bhunaigh Cuomo agus Wilson an banna ''Fuzz'' le [[Scottie Chapman]] ar dhordghiotár. D'éirigh Chapman as an bhanna go luath agus d'athchóirigh an banna mar ''Sixty Wrong Sausages''. Bhí cara Cuomo, Pat Finn, ar dhordghiotár agus [[Jason Cropper]] ar an ghiotár. Dhíscaoil an banna go luath. Bhog Cuomo go [[Santa Monica, California]] agus thaifead sé samplaí. Bhunaigh Cuomo, Wilson, Sharp agus Cropper Weezer ar 14 Feabhra 1992. Sheinn siad a gcéad cheolchoirm ar 12 Márta 1992. Shínigh siad le ''[[Geffen Records]]'' i mí Meithimh 1993. ===An "t-Albam Gorm" (1994)=== Thaifead Weezer a gcéad albam ag ''[[Electric Lady Studios]]'' i g[[Cathair Nua-Eabhrac]], leis an léiritheoir [[Ric Ocasek]]. Briseadh Cooper i rith taifeadta. Tháinig [[Brian Bell]] in ionad Cooper ar ghiotár. Chuir siad a gcéad [[Weezer (albam gorm)|albam eapainmneach]] (nó ''An t-Albam Gorm'') amach i mí Bealtaine 1994. Chuir siad a gcéad [[Singil (ceol)|shingil]] amach, ''[[Undone - The Sweater Song]]'', agus stiúir [[Spike Jonze]] an físeán. Bhí an físeán gean air le MTV agus bhí an t-amhrán ag uimhir 57 sa ''Billboard Hot 100''. Stiúir Jonez a ndara físeán, ''[[Buddy Holly (amhrán)|Buddy Holly]]'', fosta agus bhí a lán uainíochta ag an físeán ar MTV. Bhí an t-amhrán ag uimhir 18 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Chuir singil eile amach, ''[[Say It Ain't So]]'' agus fuair sé moladh mór. Bhí sé ag uimhir 51 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 7 ar ''Billboard Modern Rock''. Fuair an t-Albam Gorm moladh mór agus ba rath ar an tráchtáil é. Is é a n-albam sárdhíola é. === Pinkerton (1995-97) === I 1994, bhí sos ó turas ag Weezer agus chuaigh Cuomo go Connecticut samplaí a thaifeadadh don albam nua. Ba é a choincheap rac-cheoldráma i [[spás darb]] ainm ''[[Songs from the Blackhole]]''. D'fhorbair Weezer an coincheap i 1995. Chláraigh Cuomo ag [[Ollscoil Harvard|Harvard]] ag deireadh 1995. D'éirigh a scríobh amhrán níos dorcha ansin agus thréig sé an coincheap ''Songs from the Blackhole''. Fosta, bhunaigh Sharp ''[[The Rentals]]'' agus chuir siad an t-albam ''[[Return of the Rentals]]'' amach (le Partick Wislon ar drumaí) Chuir Weezer a ndara albam amach, [[Pinkerton]] ar 24 Meán Fómhair, 1996. Tá na singlí ''[[El Scorcho]]'', ''[[The Good Life]]'' agus ''[[Pink Triangle]]'' san albam. Bhí an t-albam seo níos dorcha agus bhí fuaim ghiorraisc aige. Bhí titim ar an díolachán agus bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna, ach anois, tá cultas bunaithe ag an albam. === Bearna (1997-2000) === Chríochnaigh Weezer an turas ''Pinkerton'' i lár 1997 agus bhí bearna acu. D'fhill Wilson abhaile i [[Portland, Oregon]] oibriú ar a thionscadal eile, ''The Special Goodness'', agus d'oibrigh Bell lena bhanna ''Space Twins''. I 1998, d'imigh Sharp an banna mar difríochta leis na baill eile. D'fhill Cuomo go Harvard ach thóg sé sos díriú ar scríobh amhrán. Bhunaigh sé banna nua le ceoltóirí as Bostún agus sheinn siad cupla seó le ábhar nua. Chuaigh Wilson go Bostún agus chuaigh se isteach i [[Homie]], tionscadal Cuomo eile. Bhí [[Greg Brown]] (''[[Cake (banna)|Cake]]'' agus ''[[Deathray]]''), Matt Sharp, [[Yuval Gabay]] (''[[Soul Coughing]]'' agus ''[[Sulfur (banna)|Sulfur]]''), [[Adam Orth]] (''Shufflepuck'') agus [[Mikey Welsh]] sa bhanna fosta. Níor chuir siad ach amhrán amháin amach, darb ainm ''American Girls'', don scannán ''[[Meet the Deedles]]''. I mí Feabhra 1998, d'athaontaigh Cuomo, Wilson agus Bell in Los Angeles. D'fhostaigh siad Mikey Welsh dordghiotár a sheinm. Sheinn Welsh le [[Juliana Hatfield]] roimhe sin. Chleacht siad agus thaifead siad samplaí go dtí ag deireadh 1998 ach bhí frustrachas agus easaontas sa bhanna. D'fhill Wilson go Portland. I mí na Samhna 1998, sheinn an bhanna dhá sheó, le drumadóir eile, faoi ainm ''Goat Punishment''. Níor sheinn siad ach amhráin [[Nirvana]] agus [[Oasis]]. Sa mhíonna ina dhiaidh sin, bhí [[dúlagar]] ar Cuomo agus b'aonarán é. Rinne sé turgnaimh lena cheol agus scríobh sé 121 amhrán faoi 1999. An uair úd, d'oibrigh Wilson le ''The Special Goodness'' agus d'oibrigh Bell le ''Space Twins'' aris. Chuaigh Welsh ar thuras le Juliana Hatfield. === Teacht ar ais agus An "t-Albam Glas" (2000-01) === D'athaontaigh Weezer i mí Aibreáin 2000 agus sheinn siad ag an ''Fuji Rock Festival''. Ó mhí Aibreáin go mí na Bealtaine 2000, chleacht siad agus thriail siad amhráin nua i Los Angeles. D'fhill siad go dtí an ardán i mí an Mheithimh 2000 agus sheinn siad seónna beaga gan iarraidh, faoi ainm ''Goat Punishment'' arís. Sheinn siad naoi ndáta ar an ''Warped Tour'' fosta. Thaifead siad albam nua agus d'fhostaigh siad Ric Ocasek léiriú arís. Cuireadh [[Weezer (albam glas)|An t-Albam Glas]] amach ar 15 Bealtaine 2001. Ba é ''[[Hash Pipe]]'' an chéad shingil ón albam. Bhí sé ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Eisíodh ''[[Island in the Sun]]'' mar an dara singil agus bhí an-tóir idirnáisiúnta ar an amhrán. Chuir siad ''[[Photograph (amhrán Weezer)|Photograph]]'' amach i mí na Samhna 2001. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar '' Billboard 200'' agus bhain sé platanam amach o shin. D'fhag Welsh Weezer in 2001 mar strus agus mí-úsáid drugaí. Tháinig [[Scott Shriner]] in ionad Welsh ar dhordghiotár. === ''Maladroit'' (2002) === I mí Aibreáin 2002, Chuir Matt Sharp an dlí ar Weezer. Shocraigh siad an cás gan dul chun cúirte. Thit an banna amach leis an lipéad, Interscope, fosta. D'ainneoin an fadhbanna seo, chuir siad a gceathrú albam amach, ''[[Maladroit]]'', ar 14 Bealtaine 2002. Bhí léirmheasanna dearfacha ag an albam ach bhí titim ar an díolachán. Fosta, chuir siad dhá shinglí amach on albam seo: ''[[Dope Nose]]'' agus ''[[Keep Fishin']]''. Ar 23 Márta 2004, chuir Weezer a gcéad DVD amach, darb ainm [[Weezer – Video Capture Device: Treasures from the Vault 1991–2002|Video Capture Device]]. Chuir [[Karl Koch]] (cúntóir don bhanna) an DVD le cheile. === ''Make Believe'' (2003-06) === Roimh na seisiúin don ceathrú albam, d'oibrigh Wilson agus Bell ar a dtionscadail eile. In 2003, chuir Bell ''[[The End of Imagining]]'' amach le ''Space Twins'' agus chuir Wilson ''[[Land Air Sea]]'' amach le ''The Special Goodness''. Ó mhí na Nollag 2003 go fómhar 2004, thaifead an banna a lán ábhair don albam nua le [[Rick Rubin]]. Cuireadh an t-albam, ''[[Make Believe (albam Weezer)|Make Believe]]'', amach ar 10 Bealtaine 2005. Bhí an t-albam ag uimhir 2 ar ''Billboard 200''. In ainneoin rath brabúsach, bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna. Bhí an-ráchairt ar an chéad shingil, ''[[Beverly Hills (amhrán Weezer)|Beverly Hills]]'', sna Stáit Aontaithe agus go hidirnáisiúnta. Bhí sé ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 10 ar ''Billboard Hot 100''. Fuair an amhrán a gcéad ainmniúchán ''[[Grammy]]'' sa chatagóir ''Best Rock Song''. Ba é ''[[We Are All on Drugs]]'' a ndara singil ón albam. Bhí an tríú singil, ''[[Pefect Situtation]]'', ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 51 ar ''Billboard Hot 100''. Chuir siad ceathrú singil, ''[[This is Such a Pity]]'', fosta. D'úsáid an banna uirlisí breise ar an turas ''Make Belive'', mar shampla [[pianó]] agus [[sintéiseoir]]. Fuair siad giotáraí eile, darb ainm Bobby Schneck, fosta. Sheinn Weezer in [[Éirinn]] don chéad uair ar 6 Iúil 2005 in [[Sráid an Bhiocáire]] agus sheinn siad i m[[Baile Átha Cliath]] arís i mí Lúnasa 2005. === An "t-Albam Dearg (2006-08)=== Tar éis ''Make Believe'', bhí sos ag an bhanna. D'fhill Cuomo go Harvard agus fuair sé céim i 2006. Ar 18 Meitheamh 2006, phós Cuomo Kyoko Ito. D'fhreastail na baill den bhanna reatha an pósadh agus, fosta, Matt Sharp agus Jason Cropper. I rith an sosa seo, bhí Bell agus Wilson sa scannán ''[[Factory Girl]]'' agus thug siad amhrán don fhuaimrian (leagan d'amhrán de chuid ''[[The Velvet Underground|Velvet Underground]]'', darb ainm ''Heroin''). Thosaigh Bell tionscadal nua: ''[[The Relationship]]''. Cuireadh ''[[Weezer (albam dearg)|Weezer]]'', nó An t-Albam Dearg, amach in mí an Mheithimh 2006. Tháirg Rick Rubin an t-albam le Weezer agus mheasc [[Rich Costey]] é. Tháirg [[Jacknife Lee]] dhá amhrán ar an albam fosta. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar ''Billboard 200'' agus fuair sé léirmheasanna dearfacha. Bhain an chéad shingil ón albam, ''[[Pork and Beans]]'' barr ''Billboard Modern Rock Tracks'' amach agus bhí sé ag uimhir 64 ar '' Billboard Hot 100''. Fosta, bhuaigh a fhíseán [[Grammy]] do '' Best Short Form Music Video''. Chuir siad trí shingil eile ón albam: ''[[Trouble Maker]]'', ''[[Dreamin']]'' agus ''[[The Greatest Man That Ever Lived (Variations on a Shaker Hymn)]]''. Sheinn siad cúig dháta sa [[an tSeapáin|tSeapáin]] ag tús mhí Mheán Fómhair. Chuaigh siad ar an turas ''Troublemaker'' ansin agus sheinn siad aon sheó is fiche i [[Meiriceá]] agus [[Ceanada]]. == Albaim == *''Weezer (albam gorm)'' (1994) *''Pinkerton'' (1996) *''Weezer (albam glas)'' (2001) *''Maladroit'' (2002) *''Make Believe'' (2005) *''Weezer (albam dearg)'' (2008) *''Raditude'' (2009) *''Hurley'' (2010) *''Everything Will Be Alright in the End'' (2014) *''Weezer (albam bán)'' (2016) *''Pacific Daydream'' (2017) *''Weezer (albam téal)'' (2019) *''Weezer (albam dubh)'' (2019) *''OK Human'' (2021) *''Van Weezer'' (2021) *''SZNZ: Spring'' (2022) == Tagairtí == tc3nwd9mmcam6ug0kziaobabjx7f9ia 1268621 1268529 2025-06-04T14:13:12Z Conradder 34685 /* An "t-Albam Dearg (2006-08) */ 1268621 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is banna [[Rac-cheol|rac-cheoil]] as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] é '''Weezer'''. Bunaíodh an banna i 1992 in [[Los Angeles]]. Ó 2001, is iad [[Rivers Cuomo]], [[Brian Bell]], [[Scott Shriner]] agus [[Pat Wilson]] baill an ghrúpa. Dhíol siad 10 milliún ceirnín sna [[Stáit Aontaithe]] agus 35 milliún ceirnín ar fud an domhain go dtí seo. == Stair == ===Bunú an bhanna=== I 1989, bhog [[Rivers Cuomo]] ó Mansfield, [[Connecticut]] go [[Los Angeles]] lena bhanna miotal trom ''Avant Garde'' (nó ''Zoom''). Dhíscaoil an grúpa agus bhuail sé le [[Partrick Wilson]]. Bhog sé isteach le Wilson agus a chara [[Matt Sharp]]. Bhunaigh Cuomo agus Wilson an banna ''Fuzz'' le [[Scottie Chapman]] ar dhordghiotár. D'éirigh Chapman as an bhanna go luath agus d'athchóirigh an banna mar ''Sixty Wrong Sausages''. Bhí cara Cuomo, Pat Finn, ar dhordghiotár agus [[Jason Cropper]] ar an ghiotár. Dhíscaoil an banna go luath. Bhog Cuomo go [[Santa Monica, California]] agus thaifead sé samplaí. Bhunaigh Cuomo, Wilson, Sharp agus Cropper Weezer ar 14 Feabhra 1992. Sheinn siad a gcéad cheolchoirm ar 12 Márta 1992. Shínigh siad le ''[[Geffen Records]]'' i mí Meithimh 1993. ===An "t-Albam Gorm" (1994)=== Thaifead Weezer a gcéad albam ag ''[[Electric Lady Studios]]'' i g[[Cathair Nua-Eabhrac]], leis an léiritheoir [[Ric Ocasek]]. Briseadh Cooper i rith taifeadta. Tháinig [[Brian Bell]] in ionad Cooper ar ghiotár. Chuir siad a gcéad [[Weezer (albam gorm)|albam eapainmneach]] (nó ''An t-Albam Gorm'') amach i mí Bealtaine 1994. Chuir siad a gcéad [[Singil (ceol)|shingil]] amach, ''[[Undone - The Sweater Song]]'', agus stiúir [[Spike Jonze]] an físeán. Bhí an físeán gean air le MTV agus bhí an t-amhrán ag uimhir 57 sa ''Billboard Hot 100''. Stiúir Jonez a ndara físeán, ''[[Buddy Holly (amhrán)|Buddy Holly]]'', fosta agus bhí a lán uainíochta ag an físeán ar MTV. Bhí an t-amhrán ag uimhir 18 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Chuir singil eile amach, ''[[Say It Ain't So]]'' agus fuair sé moladh mór. Bhí sé ag uimhir 51 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 7 ar ''Billboard Modern Rock''. Fuair an t-Albam Gorm moladh mór agus ba rath ar an tráchtáil é. Is é a n-albam sárdhíola é. === Pinkerton (1995-97) === I 1994, bhí sos ó turas ag Weezer agus chuaigh Cuomo go Connecticut samplaí a thaifeadadh don albam nua. Ba é a choincheap rac-cheoldráma i [[spás darb]] ainm ''[[Songs from the Blackhole]]''. D'fhorbair Weezer an coincheap i 1995. Chláraigh Cuomo ag [[Ollscoil Harvard|Harvard]] ag deireadh 1995. D'éirigh a scríobh amhrán níos dorcha ansin agus thréig sé an coincheap ''Songs from the Blackhole''. Fosta, bhunaigh Sharp ''[[The Rentals]]'' agus chuir siad an t-albam ''[[Return of the Rentals]]'' amach (le Partick Wislon ar drumaí) Chuir Weezer a ndara albam amach, [[Pinkerton]] ar 24 Meán Fómhair, 1996. Tá na singlí ''[[El Scorcho]]'', ''[[The Good Life]]'' agus ''[[Pink Triangle]]'' san albam. Bhí an t-albam seo níos dorcha agus bhí fuaim ghiorraisc aige. Bhí titim ar an díolachán agus bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna, ach anois, tá cultas bunaithe ag an albam. === Bearna (1997-2000) === Chríochnaigh Weezer an turas ''Pinkerton'' i lár 1997 agus bhí bearna acu. D'fhill Wilson abhaile i [[Portland, Oregon]] oibriú ar a thionscadal eile, ''The Special Goodness'', agus d'oibrigh Bell lena bhanna ''Space Twins''. I 1998, d'imigh Sharp an banna mar difríochta leis na baill eile. D'fhill Cuomo go Harvard ach thóg sé sos díriú ar scríobh amhrán. Bhunaigh sé banna nua le ceoltóirí as Bostún agus sheinn siad cupla seó le ábhar nua. Chuaigh Wilson go Bostún agus chuaigh se isteach i [[Homie]], tionscadal Cuomo eile. Bhí [[Greg Brown]] (''[[Cake (banna)|Cake]]'' agus ''[[Deathray]]''), Matt Sharp, [[Yuval Gabay]] (''[[Soul Coughing]]'' agus ''[[Sulfur (banna)|Sulfur]]''), [[Adam Orth]] (''Shufflepuck'') agus [[Mikey Welsh]] sa bhanna fosta. Níor chuir siad ach amhrán amháin amach, darb ainm ''American Girls'', don scannán ''[[Meet the Deedles]]''. I mí Feabhra 1998, d'athaontaigh Cuomo, Wilson agus Bell in Los Angeles. D'fhostaigh siad Mikey Welsh dordghiotár a sheinm. Sheinn Welsh le [[Juliana Hatfield]] roimhe sin. Chleacht siad agus thaifead siad samplaí go dtí ag deireadh 1998 ach bhí frustrachas agus easaontas sa bhanna. D'fhill Wilson go Portland. I mí na Samhna 1998, sheinn an bhanna dhá sheó, le drumadóir eile, faoi ainm ''Goat Punishment''. Níor sheinn siad ach amhráin [[Nirvana]] agus [[Oasis]]. Sa mhíonna ina dhiaidh sin, bhí [[dúlagar]] ar Cuomo agus b'aonarán é. Rinne sé turgnaimh lena cheol agus scríobh sé 121 amhrán faoi 1999. An uair úd, d'oibrigh Wilson le ''The Special Goodness'' agus d'oibrigh Bell le ''Space Twins'' aris. Chuaigh Welsh ar thuras le Juliana Hatfield. === Teacht ar ais agus An "t-Albam Glas" (2000-01) === D'athaontaigh Weezer i mí Aibreáin 2000 agus sheinn siad ag an ''Fuji Rock Festival''. Ó mhí Aibreáin go mí na Bealtaine 2000, chleacht siad agus thriail siad amhráin nua i Los Angeles. D'fhill siad go dtí an ardán i mí an Mheithimh 2000 agus sheinn siad seónna beaga gan iarraidh, faoi ainm ''Goat Punishment'' arís. Sheinn siad naoi ndáta ar an ''Warped Tour'' fosta. Thaifead siad albam nua agus d'fhostaigh siad Ric Ocasek léiriú arís. Cuireadh [[Weezer (albam glas)|An t-Albam Glas]] amach ar 15 Bealtaine 2001. Ba é ''[[Hash Pipe]]'' an chéad shingil ón albam. Bhí sé ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Eisíodh ''[[Island in the Sun]]'' mar an dara singil agus bhí an-tóir idirnáisiúnta ar an amhrán. Chuir siad ''[[Photograph (amhrán Weezer)|Photograph]]'' amach i mí na Samhna 2001. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar '' Billboard 200'' agus bhain sé platanam amach o shin. D'fhag Welsh Weezer in 2001 mar strus agus mí-úsáid drugaí. Tháinig [[Scott Shriner]] in ionad Welsh ar dhordghiotár. === ''Maladroit'' (2002) === I mí Aibreáin 2002, Chuir Matt Sharp an dlí ar Weezer. Shocraigh siad an cás gan dul chun cúirte. Thit an banna amach leis an lipéad, Interscope, fosta. D'ainneoin an fadhbanna seo, chuir siad a gceathrú albam amach, ''[[Maladroit]]'', ar 14 Bealtaine 2002. Bhí léirmheasanna dearfacha ag an albam ach bhí titim ar an díolachán. Fosta, chuir siad dhá shinglí amach on albam seo: ''[[Dope Nose]]'' agus ''[[Keep Fishin']]''. Ar 23 Márta 2004, chuir Weezer a gcéad DVD amach, darb ainm [[Weezer – Video Capture Device: Treasures from the Vault 1991–2002|Video Capture Device]]. Chuir [[Karl Koch]] (cúntóir don bhanna) an DVD le cheile. === ''Make Believe'' (2003-06) === Roimh na seisiúin don ceathrú albam, d'oibrigh Wilson agus Bell ar a dtionscadail eile. In 2003, chuir Bell ''[[The End of Imagining]]'' amach le ''Space Twins'' agus chuir Wilson ''[[Land Air Sea]]'' amach le ''The Special Goodness''. Ó mhí na Nollag 2003 go fómhar 2004, thaifead an banna a lán ábhair don albam nua le [[Rick Rubin]]. Cuireadh an t-albam, ''[[Make Believe (albam Weezer)|Make Believe]]'', amach ar 10 Bealtaine 2005. Bhí an t-albam ag uimhir 2 ar ''Billboard 200''. In ainneoin rath brabúsach, bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna. Bhí an-ráchairt ar an chéad shingil, ''[[Beverly Hills (amhrán Weezer)|Beverly Hills]]'', sna Stáit Aontaithe agus go hidirnáisiúnta. Bhí sé ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 10 ar ''Billboard Hot 100''. Fuair an amhrán a gcéad ainmniúchán ''[[Grammy]]'' sa chatagóir ''Best Rock Song''. Ba é ''[[We Are All on Drugs]]'' a ndara singil ón albam. Bhí an tríú singil, ''[[Pefect Situtation]]'', ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 51 ar ''Billboard Hot 100''. Chuir siad ceathrú singil, ''[[This is Such a Pity]]'', fosta. D'úsáid an banna uirlisí breise ar an turas ''Make Belive'', mar shampla [[pianó]] agus [[sintéiseoir]]. Fuair siad giotáraí eile, darb ainm Bobby Schneck, fosta. Sheinn Weezer in [[Éirinn]] don chéad uair ar 6 Iúil 2005 in [[Sráid an Bhiocáire]] agus sheinn siad i m[[Baile Átha Cliath]] arís i mí Lúnasa 2005. === An "t-Albam Dearg" (2006-08)=== Tar éis ''Make Believe'', bhí sos ag an bhanna. D'fhill Cuomo go Harvard agus fuair sé céim i 2006. Ar 18 Meitheamh 2006, phós Cuomo Kyoko Ito. D'fhreastail na baill den bhanna reatha an pósadh agus, fosta, Matt Sharp agus Jason Cropper. I rith an sosa seo, bhí Bell agus Wilson sa scannán ''[[Factory Girl]]'' agus thug siad amhrán don fhuaimrian (leagan d'amhrán de chuid ''[[The Velvet Underground|Velvet Underground]]'', darb ainm ''Heroin''). Thosaigh Bell tionscadal nua: ''[[The Relationship]]''. Cuireadh ''[[Weezer (albam dearg)|Weezer]]'', nó An t-Albam Dearg, amach in mí an Mheithimh 2006. Tháirg Rick Rubin an t-albam le Weezer agus mheasc [[Rich Costey]] é. Tháirg [[Jacknife Lee]] dhá amhrán ar an albam fosta. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar ''Billboard 200'' agus fuair sé léirmheasanna dearfacha. Bhain an chéad shingil ón albam, ''[[Pork and Beans]]'' barr ''Billboard Modern Rock Tracks'' amach agus bhí sé ag uimhir 64 ar '' Billboard Hot 100''. Fosta, bhuaigh a fhíseán [[Grammy]] do '' Best Short Form Music Video''. Chuir siad trí shingil eile ón albam: ''[[Trouble Maker]]'', ''[[Dreamin']]'' agus ''[[The Greatest Man That Ever Lived (Variations on a Shaker Hymn)]]''. Sheinn siad cúig dháta sa [[an tSeapáin|tSeapáin]] ag tús mhí Mheán Fómhair. Chuaigh siad ar an turas ''Troublemaker'' ansin agus sheinn siad aon sheó is fiche i [[Meiriceá]] agus [[Ceanada]]. == ''Raditude'' agus ''Hurley'' (2009–13) == In 2009, chuaigh siad ar camchuairt le [[Blink-182]]. Sheinn [[Josh Freese]] na drumaí go sealadach ar an turas mar d'athraigh Patrick Wilson go giotár. Dúirt Wilson gurbh fhearr le Cuomo gníomhach a bheith ar stáitse agus chuir an giotár as do a ghluaiseacht. Ar 18 Lúnasa 2009, chuir siad an chéad shingil amach ón albam nua, ''"(If You're Wondering If I Want You To) I want you to"''. Bhí sé ag uimhir 81 ar ''Billboard Hot 100''. ''Raditude'' an t-ainm atá ar an albam, mhol an t-aisteoir [[Rainn Wilson]] an t-ainm. Cuireadh an t-albam amach ar 3 Samhain 2009 agus bhí sé ag uimhir 7 ar ''Billboard 200''. Sceidealaigh turas do mhí na Nollag 2009. Ar 6 Nollaig 2009, bhí Cuomo gortaithe mar thuairteáil a bhus camchuairte. Bhí trí [[easna]] bhriste agus fuiliú inmheánach aige, agus bhí dhá easna bhriste ag a chúntóir fosta. Bhí a bhean cheile, a leanbh agus an buime ar an bhus fosta, ach ní raibh siad gortaithe. Bhí an turas curtha siar ach thosaigh sé aris ar 20 Eanáir 2010. Ní raibh Weezer le Geffin Records níos mó. Shínigh siad le lipéad neamhspleách ''[[Epitaph Records]]''. Cuireadh an t-albam ''[[Hurley (albam Weezer)|Hurley]]'' amach i mí Mheán Fómhair 2010 trí ''Epitaph''. Bhí an chéad shingil ón albam, ''[[Memories]]'' ar an fhuaimrian don scannán ''[[Jackass 3D]]'' fosta. I mí na Samhna 2010, chuir siad albam díolama amach, darb ainm ''[[Death to False Metal]]''. Fosta, thug siad amhráin do na scannáin ''[[Cars 2]] agus ''[[Shrek Forever After]]'' Ar 8 Deireadh Fómhair 2011, fuair iar-dhordghiotáraí Mickey Welsh bás mar ródháileog amhrasta i g[[Chicago, Illinois]]. Sheinn Weezer i gChicago an oíche dár gcionn go díreach agus thug siad ómós dó. == Albaim == *''Weezer (albam gorm)'' (1994) *''Pinkerton'' (1996) *''Weezer (albam glas)'' (2001) *''Maladroit'' (2002) *''Make Believe'' (2005) *''Weezer (albam dearg)'' (2008) *''Raditude'' (2009) *''Hurley'' (2010) *''Everything Will Be Alright in the End'' (2014) *''Weezer (albam bán)'' (2016) *''Pacific Daydream'' (2017) *''Weezer (albam téal)'' (2019) *''Weezer (albam dubh)'' (2019) *''OK Human'' (2021) *''Van Weezer'' (2021) *''SZNZ: Spring'' (2022) == Tagairtí == arn0rhh0bgdacluzlijzgikl4tuuux8 1268622 1268621 2025-06-04T14:13:25Z Conradder 34685 /* Raditude agus Hurley (2009–13) */ 1268622 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is banna [[Rac-cheol|rac-cheoil]] as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] é '''Weezer'''. Bunaíodh an banna i 1992 in [[Los Angeles]]. Ó 2001, is iad [[Rivers Cuomo]], [[Brian Bell]], [[Scott Shriner]] agus [[Pat Wilson]] baill an ghrúpa. Dhíol siad 10 milliún ceirnín sna [[Stáit Aontaithe]] agus 35 milliún ceirnín ar fud an domhain go dtí seo. == Stair == ===Bunú an bhanna=== I 1989, bhog [[Rivers Cuomo]] ó Mansfield, [[Connecticut]] go [[Los Angeles]] lena bhanna miotal trom ''Avant Garde'' (nó ''Zoom''). Dhíscaoil an grúpa agus bhuail sé le [[Partrick Wilson]]. Bhog sé isteach le Wilson agus a chara [[Matt Sharp]]. Bhunaigh Cuomo agus Wilson an banna ''Fuzz'' le [[Scottie Chapman]] ar dhordghiotár. D'éirigh Chapman as an bhanna go luath agus d'athchóirigh an banna mar ''Sixty Wrong Sausages''. Bhí cara Cuomo, Pat Finn, ar dhordghiotár agus [[Jason Cropper]] ar an ghiotár. Dhíscaoil an banna go luath. Bhog Cuomo go [[Santa Monica, California]] agus thaifead sé samplaí. Bhunaigh Cuomo, Wilson, Sharp agus Cropper Weezer ar 14 Feabhra 1992. Sheinn siad a gcéad cheolchoirm ar 12 Márta 1992. Shínigh siad le ''[[Geffen Records]]'' i mí Meithimh 1993. ===An "t-Albam Gorm" (1994)=== Thaifead Weezer a gcéad albam ag ''[[Electric Lady Studios]]'' i g[[Cathair Nua-Eabhrac]], leis an léiritheoir [[Ric Ocasek]]. Briseadh Cooper i rith taifeadta. Tháinig [[Brian Bell]] in ionad Cooper ar ghiotár. Chuir siad a gcéad [[Weezer (albam gorm)|albam eapainmneach]] (nó ''An t-Albam Gorm'') amach i mí Bealtaine 1994. Chuir siad a gcéad [[Singil (ceol)|shingil]] amach, ''[[Undone - The Sweater Song]]'', agus stiúir [[Spike Jonze]] an físeán. Bhí an físeán gean air le MTV agus bhí an t-amhrán ag uimhir 57 sa ''Billboard Hot 100''. Stiúir Jonez a ndara físeán, ''[[Buddy Holly (amhrán)|Buddy Holly]]'', fosta agus bhí a lán uainíochta ag an físeán ar MTV. Bhí an t-amhrán ag uimhir 18 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Chuir singil eile amach, ''[[Say It Ain't So]]'' agus fuair sé moladh mór. Bhí sé ag uimhir 51 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 7 ar ''Billboard Modern Rock''. Fuair an t-Albam Gorm moladh mór agus ba rath ar an tráchtáil é. Is é a n-albam sárdhíola é. === Pinkerton (1995-97) === I 1994, bhí sos ó turas ag Weezer agus chuaigh Cuomo go Connecticut samplaí a thaifeadadh don albam nua. Ba é a choincheap rac-cheoldráma i [[spás darb]] ainm ''[[Songs from the Blackhole]]''. D'fhorbair Weezer an coincheap i 1995. Chláraigh Cuomo ag [[Ollscoil Harvard|Harvard]] ag deireadh 1995. D'éirigh a scríobh amhrán níos dorcha ansin agus thréig sé an coincheap ''Songs from the Blackhole''. Fosta, bhunaigh Sharp ''[[The Rentals]]'' agus chuir siad an t-albam ''[[Return of the Rentals]]'' amach (le Partick Wislon ar drumaí) Chuir Weezer a ndara albam amach, [[Pinkerton]] ar 24 Meán Fómhair, 1996. Tá na singlí ''[[El Scorcho]]'', ''[[The Good Life]]'' agus ''[[Pink Triangle]]'' san albam. Bhí an t-albam seo níos dorcha agus bhí fuaim ghiorraisc aige. Bhí titim ar an díolachán agus bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna, ach anois, tá cultas bunaithe ag an albam. === Bearna (1997-2000) === Chríochnaigh Weezer an turas ''Pinkerton'' i lár 1997 agus bhí bearna acu. D'fhill Wilson abhaile i [[Portland, Oregon]] oibriú ar a thionscadal eile, ''The Special Goodness'', agus d'oibrigh Bell lena bhanna ''Space Twins''. I 1998, d'imigh Sharp an banna mar difríochta leis na baill eile. D'fhill Cuomo go Harvard ach thóg sé sos díriú ar scríobh amhrán. Bhunaigh sé banna nua le ceoltóirí as Bostún agus sheinn siad cupla seó le ábhar nua. Chuaigh Wilson go Bostún agus chuaigh se isteach i [[Homie]], tionscadal Cuomo eile. Bhí [[Greg Brown]] (''[[Cake (banna)|Cake]]'' agus ''[[Deathray]]''), Matt Sharp, [[Yuval Gabay]] (''[[Soul Coughing]]'' agus ''[[Sulfur (banna)|Sulfur]]''), [[Adam Orth]] (''Shufflepuck'') agus [[Mikey Welsh]] sa bhanna fosta. Níor chuir siad ach amhrán amháin amach, darb ainm ''American Girls'', don scannán ''[[Meet the Deedles]]''. I mí Feabhra 1998, d'athaontaigh Cuomo, Wilson agus Bell in Los Angeles. D'fhostaigh siad Mikey Welsh dordghiotár a sheinm. Sheinn Welsh le [[Juliana Hatfield]] roimhe sin. Chleacht siad agus thaifead siad samplaí go dtí ag deireadh 1998 ach bhí frustrachas agus easaontas sa bhanna. D'fhill Wilson go Portland. I mí na Samhna 1998, sheinn an bhanna dhá sheó, le drumadóir eile, faoi ainm ''Goat Punishment''. Níor sheinn siad ach amhráin [[Nirvana]] agus [[Oasis]]. Sa mhíonna ina dhiaidh sin, bhí [[dúlagar]] ar Cuomo agus b'aonarán é. Rinne sé turgnaimh lena cheol agus scríobh sé 121 amhrán faoi 1999. An uair úd, d'oibrigh Wilson le ''The Special Goodness'' agus d'oibrigh Bell le ''Space Twins'' aris. Chuaigh Welsh ar thuras le Juliana Hatfield. === Teacht ar ais agus An "t-Albam Glas" (2000-01) === D'athaontaigh Weezer i mí Aibreáin 2000 agus sheinn siad ag an ''Fuji Rock Festival''. Ó mhí Aibreáin go mí na Bealtaine 2000, chleacht siad agus thriail siad amhráin nua i Los Angeles. D'fhill siad go dtí an ardán i mí an Mheithimh 2000 agus sheinn siad seónna beaga gan iarraidh, faoi ainm ''Goat Punishment'' arís. Sheinn siad naoi ndáta ar an ''Warped Tour'' fosta. Thaifead siad albam nua agus d'fhostaigh siad Ric Ocasek léiriú arís. Cuireadh [[Weezer (albam glas)|An t-Albam Glas]] amach ar 15 Bealtaine 2001. Ba é ''[[Hash Pipe]]'' an chéad shingil ón albam. Bhí sé ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Eisíodh ''[[Island in the Sun]]'' mar an dara singil agus bhí an-tóir idirnáisiúnta ar an amhrán. Chuir siad ''[[Photograph (amhrán Weezer)|Photograph]]'' amach i mí na Samhna 2001. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar '' Billboard 200'' agus bhain sé platanam amach o shin. D'fhag Welsh Weezer in 2001 mar strus agus mí-úsáid drugaí. Tháinig [[Scott Shriner]] in ionad Welsh ar dhordghiotár. === ''Maladroit'' (2002) === I mí Aibreáin 2002, Chuir Matt Sharp an dlí ar Weezer. Shocraigh siad an cás gan dul chun cúirte. Thit an banna amach leis an lipéad, Interscope, fosta. D'ainneoin an fadhbanna seo, chuir siad a gceathrú albam amach, ''[[Maladroit]]'', ar 14 Bealtaine 2002. Bhí léirmheasanna dearfacha ag an albam ach bhí titim ar an díolachán. Fosta, chuir siad dhá shinglí amach on albam seo: ''[[Dope Nose]]'' agus ''[[Keep Fishin']]''. Ar 23 Márta 2004, chuir Weezer a gcéad DVD amach, darb ainm [[Weezer – Video Capture Device: Treasures from the Vault 1991–2002|Video Capture Device]]. Chuir [[Karl Koch]] (cúntóir don bhanna) an DVD le cheile. === ''Make Believe'' (2003-06) === Roimh na seisiúin don ceathrú albam, d'oibrigh Wilson agus Bell ar a dtionscadail eile. In 2003, chuir Bell ''[[The End of Imagining]]'' amach le ''Space Twins'' agus chuir Wilson ''[[Land Air Sea]]'' amach le ''The Special Goodness''. Ó mhí na Nollag 2003 go fómhar 2004, thaifead an banna a lán ábhair don albam nua le [[Rick Rubin]]. Cuireadh an t-albam, ''[[Make Believe (albam Weezer)|Make Believe]]'', amach ar 10 Bealtaine 2005. Bhí an t-albam ag uimhir 2 ar ''Billboard 200''. In ainneoin rath brabúsach, bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna. Bhí an-ráchairt ar an chéad shingil, ''[[Beverly Hills (amhrán Weezer)|Beverly Hills]]'', sna Stáit Aontaithe agus go hidirnáisiúnta. Bhí sé ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 10 ar ''Billboard Hot 100''. Fuair an amhrán a gcéad ainmniúchán ''[[Grammy]]'' sa chatagóir ''Best Rock Song''. Ba é ''[[We Are All on Drugs]]'' a ndara singil ón albam. Bhí an tríú singil, ''[[Pefect Situtation]]'', ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 51 ar ''Billboard Hot 100''. Chuir siad ceathrú singil, ''[[This is Such a Pity]]'', fosta. D'úsáid an banna uirlisí breise ar an turas ''Make Belive'', mar shampla [[pianó]] agus [[sintéiseoir]]. Fuair siad giotáraí eile, darb ainm Bobby Schneck, fosta. Sheinn Weezer in [[Éirinn]] don chéad uair ar 6 Iúil 2005 in [[Sráid an Bhiocáire]] agus sheinn siad i m[[Baile Átha Cliath]] arís i mí Lúnasa 2005. === An "t-Albam Dearg" (2006-08)=== Tar éis ''Make Believe'', bhí sos ag an bhanna. D'fhill Cuomo go Harvard agus fuair sé céim i 2006. Ar 18 Meitheamh 2006, phós Cuomo Kyoko Ito. D'fhreastail na baill den bhanna reatha an pósadh agus, fosta, Matt Sharp agus Jason Cropper. I rith an sosa seo, bhí Bell agus Wilson sa scannán ''[[Factory Girl]]'' agus thug siad amhrán don fhuaimrian (leagan d'amhrán de chuid ''[[The Velvet Underground|Velvet Underground]]'', darb ainm ''Heroin''). Thosaigh Bell tionscadal nua: ''[[The Relationship]]''. Cuireadh ''[[Weezer (albam dearg)|Weezer]]'', nó An t-Albam Dearg, amach in mí an Mheithimh 2006. Tháirg Rick Rubin an t-albam le Weezer agus mheasc [[Rich Costey]] é. Tháirg [[Jacknife Lee]] dhá amhrán ar an albam fosta. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar ''Billboard 200'' agus fuair sé léirmheasanna dearfacha. Bhain an chéad shingil ón albam, ''[[Pork and Beans]]'' barr ''Billboard Modern Rock Tracks'' amach agus bhí sé ag uimhir 64 ar '' Billboard Hot 100''. Fosta, bhuaigh a fhíseán [[Grammy]] do '' Best Short Form Music Video''. Chuir siad trí shingil eile ón albam: ''[[Trouble Maker]]'', ''[[Dreamin']]'' agus ''[[The Greatest Man That Ever Lived (Variations on a Shaker Hymn)]]''. Sheinn siad cúig dháta sa [[an tSeapáin|tSeapáin]] ag tús mhí Mheán Fómhair. Chuaigh siad ar an turas ''Troublemaker'' ansin agus sheinn siad aon sheó is fiche i [[Meiriceá]] agus [[Ceanada]]. === ''Raditude'' agus ''Hurley'' (2009–13) === In 2009, chuaigh siad ar camchuairt le [[Blink-182]]. Sheinn [[Josh Freese]] na drumaí go sealadach ar an turas mar d'athraigh Patrick Wilson go giotár. Dúirt Wilson gurbh fhearr le Cuomo gníomhach a bheith ar stáitse agus chuir an giotár as do a ghluaiseacht. Ar 18 Lúnasa 2009, chuir siad an chéad shingil amach ón albam nua, ''"(If You're Wondering If I Want You To) I want you to"''. Bhí sé ag uimhir 81 ar ''Billboard Hot 100''. ''Raditude'' an t-ainm atá ar an albam, mhol an t-aisteoir [[Rainn Wilson]] an t-ainm. Cuireadh an t-albam amach ar 3 Samhain 2009 agus bhí sé ag uimhir 7 ar ''Billboard 200''. Sceidealaigh turas do mhí na Nollag 2009. Ar 6 Nollaig 2009, bhí Cuomo gortaithe mar thuairteáil a bhus camchuairte. Bhí trí [[easna]] bhriste agus fuiliú inmheánach aige, agus bhí dhá easna bhriste ag a chúntóir fosta. Bhí a bhean cheile, a leanbh agus an buime ar an bhus fosta, ach ní raibh siad gortaithe. Bhí an turas curtha siar ach thosaigh sé aris ar 20 Eanáir 2010. Ní raibh Weezer le Geffin Records níos mó. Shínigh siad le lipéad neamhspleách ''[[Epitaph Records]]''. Cuireadh an t-albam ''[[Hurley (albam Weezer)|Hurley]]'' amach i mí Mheán Fómhair 2010 trí ''Epitaph''. Bhí an chéad shingil ón albam, ''[[Memories]]'' ar an fhuaimrian don scannán ''[[Jackass 3D]]'' fosta. I mí na Samhna 2010, chuir siad albam díolama amach, darb ainm ''[[Death to False Metal]]''. Fosta, thug siad amhráin do na scannáin ''[[Cars 2]] agus ''[[Shrek Forever After]]'' Ar 8 Deireadh Fómhair 2011, fuair iar-dhordghiotáraí Mickey Welsh bás mar ródháileog amhrasta i g[[Chicago, Illinois]]. Sheinn Weezer i gChicago an oíche dár gcionn go díreach agus thug siad ómós dó. == Albaim == *''Weezer (albam gorm)'' (1994) *''Pinkerton'' (1996) *''Weezer (albam glas)'' (2001) *''Maladroit'' (2002) *''Make Believe'' (2005) *''Weezer (albam dearg)'' (2008) *''Raditude'' (2009) *''Hurley'' (2010) *''Everything Will Be Alright in the End'' (2014) *''Weezer (albam bán)'' (2016) *''Pacific Daydream'' (2017) *''Weezer (albam téal)'' (2019) *''Weezer (albam dubh)'' (2019) *''OK Human'' (2021) *''Van Weezer'' (2021) *''SZNZ: Spring'' (2022) == Tagairtí == iuq1qwfvjaq0khmcfn9s9hd4yawsurf 1268784 1268622 2025-06-05T15:26:46Z Conradder 34685 /* Raditude agus Hurley (2009–13) */ 1268784 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is banna [[Rac-cheol|rac-cheoil]] as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] é '''Weezer'''. Bunaíodh an banna i 1992 in [[Los Angeles]]. Ó 2001, is iad [[Rivers Cuomo]], [[Brian Bell]], [[Scott Shriner]] agus [[Pat Wilson]] baill an ghrúpa. Dhíol siad 10 milliún ceirnín sna [[Stáit Aontaithe]] agus 35 milliún ceirnín ar fud an domhain go dtí seo. == Stair == ===Bunú an bhanna=== I 1989, bhog [[Rivers Cuomo]] ó Mansfield, [[Connecticut]] go [[Los Angeles]] lena bhanna miotal trom ''Avant Garde'' (nó ''Zoom''). Dhíscaoil an grúpa agus bhuail sé le [[Partrick Wilson]]. Bhog sé isteach le Wilson agus a chara [[Matt Sharp]]. Bhunaigh Cuomo agus Wilson an banna ''Fuzz'' le [[Scottie Chapman]] ar dhordghiotár. D'éirigh Chapman as an bhanna go luath agus d'athchóirigh an banna mar ''Sixty Wrong Sausages''. Bhí cara Cuomo, Pat Finn, ar dhordghiotár agus [[Jason Cropper]] ar an ghiotár. Dhíscaoil an banna go luath. Bhog Cuomo go [[Santa Monica, California]] agus thaifead sé samplaí. Bhunaigh Cuomo, Wilson, Sharp agus Cropper Weezer ar 14 Feabhra 1992. Sheinn siad a gcéad cheolchoirm ar 12 Márta 1992. Shínigh siad le ''[[Geffen Records]]'' i mí Meithimh 1993. ===An "t-Albam Gorm" (1994)=== Thaifead Weezer a gcéad albam ag ''[[Electric Lady Studios]]'' i g[[Cathair Nua-Eabhrac]], leis an léiritheoir [[Ric Ocasek]]. Briseadh Cooper i rith taifeadta. Tháinig [[Brian Bell]] in ionad Cooper ar ghiotár. Chuir siad a gcéad [[Weezer (albam gorm)|albam eapainmneach]] (nó ''An t-Albam Gorm'') amach i mí Bealtaine 1994. Chuir siad a gcéad [[Singil (ceol)|shingil]] amach, ''[[Undone - The Sweater Song]]'', agus stiúir [[Spike Jonze]] an físeán. Bhí an físeán gean air le MTV agus bhí an t-amhrán ag uimhir 57 sa ''Billboard Hot 100''. Stiúir Jonez a ndara físeán, ''[[Buddy Holly (amhrán)|Buddy Holly]]'', fosta agus bhí a lán uainíochta ag an físeán ar MTV. Bhí an t-amhrán ag uimhir 18 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Chuir singil eile amach, ''[[Say It Ain't So]]'' agus fuair sé moladh mór. Bhí sé ag uimhir 51 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 7 ar ''Billboard Modern Rock''. Fuair an t-Albam Gorm moladh mór agus ba rath ar an tráchtáil é. Is é a n-albam sárdhíola é. === Pinkerton (1995-97) === I 1994, bhí sos ó turas ag Weezer agus chuaigh Cuomo go Connecticut samplaí a thaifeadadh don albam nua. Ba é a choincheap rac-cheoldráma i [[spás darb]] ainm ''[[Songs from the Blackhole]]''. D'fhorbair Weezer an coincheap i 1995. Chláraigh Cuomo ag [[Ollscoil Harvard|Harvard]] ag deireadh 1995. D'éirigh a scríobh amhrán níos dorcha ansin agus thréig sé an coincheap ''Songs from the Blackhole''. Fosta, bhunaigh Sharp ''[[The Rentals]]'' agus chuir siad an t-albam ''[[Return of the Rentals]]'' amach (le Partick Wislon ar drumaí) Chuir Weezer a ndara albam amach, [[Pinkerton]] ar 24 Meán Fómhair, 1996. Tá na singlí ''[[El Scorcho]]'', ''[[The Good Life]]'' agus ''[[Pink Triangle]]'' san albam. Bhí an t-albam seo níos dorcha agus bhí fuaim ghiorraisc aige. Bhí titim ar an díolachán agus bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna, ach anois, tá cultas bunaithe ag an albam. === Bearna (1997-2000) === Chríochnaigh Weezer an turas ''Pinkerton'' i lár 1997 agus bhí bearna acu. D'fhill Wilson abhaile i [[Portland, Oregon]] oibriú ar a thionscadal eile, ''The Special Goodness'', agus d'oibrigh Bell lena bhanna ''Space Twins''. I 1998, d'imigh Sharp an banna mar difríochta leis na baill eile. D'fhill Cuomo go Harvard ach thóg sé sos díriú ar scríobh amhrán. Bhunaigh sé banna nua le ceoltóirí as Bostún agus sheinn siad cupla seó le ábhar nua. Chuaigh Wilson go Bostún agus chuaigh se isteach i [[Homie]], tionscadal Cuomo eile. Bhí [[Greg Brown]] (''[[Cake (banna)|Cake]]'' agus ''[[Deathray]]''), Matt Sharp, [[Yuval Gabay]] (''[[Soul Coughing]]'' agus ''[[Sulfur (banna)|Sulfur]]''), [[Adam Orth]] (''Shufflepuck'') agus [[Mikey Welsh]] sa bhanna fosta. Níor chuir siad ach amhrán amháin amach, darb ainm ''American Girls'', don scannán ''[[Meet the Deedles]]''. I mí Feabhra 1998, d'athaontaigh Cuomo, Wilson agus Bell in Los Angeles. D'fhostaigh siad Mikey Welsh dordghiotár a sheinm. Sheinn Welsh le [[Juliana Hatfield]] roimhe sin. Chleacht siad agus thaifead siad samplaí go dtí ag deireadh 1998 ach bhí frustrachas agus easaontas sa bhanna. D'fhill Wilson go Portland. I mí na Samhna 1998, sheinn an bhanna dhá sheó, le drumadóir eile, faoi ainm ''Goat Punishment''. Níor sheinn siad ach amhráin [[Nirvana]] agus [[Oasis]]. Sa mhíonna ina dhiaidh sin, bhí [[dúlagar]] ar Cuomo agus b'aonarán é. Rinne sé turgnaimh lena cheol agus scríobh sé 121 amhrán faoi 1999. An uair úd, d'oibrigh Wilson le ''The Special Goodness'' agus d'oibrigh Bell le ''Space Twins'' aris. Chuaigh Welsh ar thuras le Juliana Hatfield. === Teacht ar ais agus An "t-Albam Glas" (2000-01) === D'athaontaigh Weezer i mí Aibreáin 2000 agus sheinn siad ag an ''Fuji Rock Festival''. Ó mhí Aibreáin go mí na Bealtaine 2000, chleacht siad agus thriail siad amhráin nua i Los Angeles. D'fhill siad go dtí an ardán i mí an Mheithimh 2000 agus sheinn siad seónna beaga gan iarraidh, faoi ainm ''Goat Punishment'' arís. Sheinn siad naoi ndáta ar an ''Warped Tour'' fosta. Thaifead siad albam nua agus d'fhostaigh siad Ric Ocasek léiriú arís. Cuireadh [[Weezer (albam glas)|An t-Albam Glas]] amach ar 15 Bealtaine 2001. Ba é ''[[Hash Pipe]]'' an chéad shingil ón albam. Bhí sé ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Eisíodh ''[[Island in the Sun]]'' mar an dara singil agus bhí an-tóir idirnáisiúnta ar an amhrán. Chuir siad ''[[Photograph (amhrán Weezer)|Photograph]]'' amach i mí na Samhna 2001. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar '' Billboard 200'' agus bhain sé platanam amach o shin. D'fhag Welsh Weezer in 2001 mar strus agus mí-úsáid drugaí. Tháinig [[Scott Shriner]] in ionad Welsh ar dhordghiotár. === ''Maladroit'' (2002) === I mí Aibreáin 2002, Chuir Matt Sharp an dlí ar Weezer. Shocraigh siad an cás gan dul chun cúirte. Thit an banna amach leis an lipéad, Interscope, fosta. D'ainneoin an fadhbanna seo, chuir siad a gceathrú albam amach, ''[[Maladroit]]'', ar 14 Bealtaine 2002. Bhí léirmheasanna dearfacha ag an albam ach bhí titim ar an díolachán. Fosta, chuir siad dhá shinglí amach on albam seo: ''[[Dope Nose]]'' agus ''[[Keep Fishin']]''. Ar 23 Márta 2004, chuir Weezer a gcéad DVD amach, darb ainm [[Weezer – Video Capture Device: Treasures from the Vault 1991–2002|Video Capture Device]]. Chuir [[Karl Koch]] (cúntóir don bhanna) an DVD le cheile. === ''Make Believe'' (2003-06) === Roimh na seisiúin don ceathrú albam, d'oibrigh Wilson agus Bell ar a dtionscadail eile. In 2003, chuir Bell ''[[The End of Imagining]]'' amach le ''Space Twins'' agus chuir Wilson ''[[Land Air Sea]]'' amach le ''The Special Goodness''. Ó mhí na Nollag 2003 go fómhar 2004, thaifead an banna a lán ábhair don albam nua le [[Rick Rubin]]. Cuireadh an t-albam, ''[[Make Believe (albam Weezer)|Make Believe]]'', amach ar 10 Bealtaine 2005. Bhí an t-albam ag uimhir 2 ar ''Billboard 200''. In ainneoin rath brabúsach, bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna. Bhí an-ráchairt ar an chéad shingil, ''[[Beverly Hills (amhrán Weezer)|Beverly Hills]]'', sna Stáit Aontaithe agus go hidirnáisiúnta. Bhí sé ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 10 ar ''Billboard Hot 100''. Fuair an amhrán a gcéad ainmniúchán ''[[Grammy]]'' sa chatagóir ''Best Rock Song''. Ba é ''[[We Are All on Drugs]]'' a ndara singil ón albam. Bhí an tríú singil, ''[[Pefect Situtation]]'', ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 51 ar ''Billboard Hot 100''. Chuir siad ceathrú singil, ''[[This is Such a Pity]]'', fosta. D'úsáid an banna uirlisí breise ar an turas ''Make Belive'', mar shampla [[pianó]] agus [[sintéiseoir]]. Fuair siad giotáraí eile, darb ainm Bobby Schneck, fosta. Sheinn Weezer in [[Éirinn]] don chéad uair ar 6 Iúil 2005 in [[Sráid an Bhiocáire]] agus sheinn siad i m[[Baile Átha Cliath]] arís i mí Lúnasa 2005. === An "t-Albam Dearg" (2006-08)=== Tar éis ''Make Believe'', bhí sos ag an bhanna. D'fhill Cuomo go Harvard agus fuair sé céim i 2006. Ar 18 Meitheamh 2006, phós Cuomo Kyoko Ito. D'fhreastail na baill den bhanna reatha an pósadh agus, fosta, Matt Sharp agus Jason Cropper. I rith an sosa seo, bhí Bell agus Wilson sa scannán ''[[Factory Girl]]'' agus thug siad amhrán don fhuaimrian (leagan d'amhrán de chuid ''[[The Velvet Underground|Velvet Underground]]'', darb ainm ''Heroin''). Thosaigh Bell tionscadal nua: ''[[The Relationship]]''. Cuireadh ''[[Weezer (albam dearg)|Weezer]]'', nó An t-Albam Dearg, amach in mí an Mheithimh 2006. Tháirg Rick Rubin an t-albam le Weezer agus mheasc [[Rich Costey]] é. Tháirg [[Jacknife Lee]] dhá amhrán ar an albam fosta. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar ''Billboard 200'' agus fuair sé léirmheasanna dearfacha. Bhain an chéad shingil ón albam, ''[[Pork and Beans]]'' barr ''Billboard Modern Rock Tracks'' amach agus bhí sé ag uimhir 64 ar '' Billboard Hot 100''. Fosta, bhuaigh a fhíseán [[Grammy]] do '' Best Short Form Music Video''. Chuir siad trí shingil eile ón albam: ''[[Trouble Maker]]'', ''[[Dreamin']]'' agus ''[[The Greatest Man That Ever Lived (Variations on a Shaker Hymn)]]''. Sheinn siad cúig dháta sa [[an tSeapáin|tSeapáin]] ag tús mhí Mheán Fómhair. Chuaigh siad ar an turas ''Troublemaker'' ansin agus sheinn siad aon sheó is fiche i [[Meiriceá]] agus [[Ceanada]]. === ''Raditude'' agus ''Hurley'' (2009–13) === In 2009, chuaigh siad ar camchuairt le [[Blink-182]]. Sheinn [[Josh Freese]] na drumaí go sealadach ar an turas mar d'athraigh Patrick Wilson go giotár. Dúirt Wilson gurbh fhearr le Cuomo gníomhach a bheith ar stáitse agus chuir an giotár as do a ghluaiseacht. Ar 18 Lúnasa 2009, chuir siad an chéad shingil amach ón albam nua, ''"(If You're Wondering If I Want You To) I want you to"''. Bhí sé ag uimhir 81 ar ''Billboard Hot 100''. ''Raditude'' an t-ainm atá ar an albam, mhol an t-aisteoir [[Rainn Wilson]] an t-ainm. Cuireadh an t-albam amach ar 3 Samhain 2009 agus bhí sé ag uimhir 7 ar ''Billboard 200''. Sceidealaigh turas do mhí na Nollag 2009. Ar 6 Nollaig 2009, bhí Cuomo gortaithe mar thuairteáil a bhus camchuairte. Bhí trí [[easna]] bhriste agus fuiliú inmheánach aige, agus bhí dhá easna bhriste ag a chúntóir fosta. Bhí a bhean cheile, a leanbh agus an buime ar an bhus fosta, ach ní raibh siad gortaithe. Bhí an turas curtha siar ach thosaigh sé aris ar 20 Eanáir 2010. Ní raibh Weezer le Geffin Records níos mó. Shínigh siad le lipéad neamhspleách ''[[Epitaph Records]]''. Cuireadh an t-albam ''[[Hurley (albam Weezer)|Hurley]]'' amach i mí Mheán Fómhair 2010 trí ''Epitaph''. Bhí an chéad shingil ón albam, ''[[Memories]]'' ar an fhuaimrian don scannán ''[[Jackass 3D]]'' fosta. I mí na Samhna 2010, chuir siad albam díolama amach, darb ainm ''[[Death to False Metal]]''. Fosta, thug siad amhráin do na scannáin ''[[Cars 2]] agus ''[[Shrek Forever After]]'' Ar 8 Deireadh Fómhair 2011, fuair iar-dhordghiotáraí Mickey Welsh bás mar ródháileog amhrasta i g[[Chicago, Illinois]]. Sheinn Weezer i gChicago an oíche dár gcionn go díreach agus thug siad ómós dó. === ''Everything Will Be Alright in the End'' agus An "tAlbam Bán" (2013-16) === Thosaigh an banna ag taifeadadh le Ric Ocasek, an léiritheoir ar an Albam Gorm agus an tAlbam Glas. Cuireadh ''[[Everything Will Be Alright in the End]]'' amach ar 7 Deireadh Fómhair 2014. Fuair an t-albam léirmheasanna fabhracha de ghnáth. Ar 26 Deireadh Fómhair 2015, Chuir an banna singil nua, ''"[[Thank God for Girls]]"'', amach trí ''[[Apple Music]]''. Seachtain ina dhiaidh sin, chuir an banna dara shingil, "''[[Do you wanna get high?]]"'', amach. Ar 14 Eanáir 2016, chuir siad singil eile, ''"[[King of the World]]"'', amach agus d'fhógair siad an [[Weezer (albam bán)|tAlbam Bán]]. Cuireadh ''[[Weezer (albam bán)|Weezer]]'' amach ar 1 Aibreán 2016 agus bhí sé ag uimhir 4 ar ''Billboard 200'' Fuair an t-albam ainmniúchán [[Grammy]] sa chatagóir Best Rock Albam. == Albaim == *''Weezer (albam gorm)'' (1994) *''Pinkerton'' (1996) *''Weezer (albam glas)'' (2001) *''Maladroit'' (2002) *''Make Believe'' (2005) *''Weezer (albam dearg)'' (2008) *''Raditude'' (2009) *''Hurley'' (2010) *''Everything Will Be Alright in the End'' (2014) *''Weezer (albam bán)'' (2016) *''Pacific Daydream'' (2017) *''Weezer (albam téal)'' (2019) *''Weezer (albam dubh)'' (2019) *''OK Human'' (2021) *''Van Weezer'' (2021) *''SZNZ: Spring'' (2022) == Tagairtí == q79ttsw8rt9wg3yjk3snh9xxcdgprq3 1268785 1268784 2025-06-05T15:27:52Z Conradder 34685 /* Everything Will Be Alright in the End agus An "tAlbam Bán" (2013-16) */ 1268785 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is banna [[Rac-cheol|rac-cheoil]] as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] é '''Weezer'''. Bunaíodh an banna i 1992 in [[Los Angeles]]. Ó 2001, is iad [[Rivers Cuomo]], [[Brian Bell]], [[Scott Shriner]] agus [[Pat Wilson]] baill an ghrúpa. Dhíol siad 10 milliún ceirnín sna [[Stáit Aontaithe]] agus 35 milliún ceirnín ar fud an domhain go dtí seo. == Stair == ===Bunú an bhanna=== I 1989, bhog [[Rivers Cuomo]] ó Mansfield, [[Connecticut]] go [[Los Angeles]] lena bhanna miotal trom ''Avant Garde'' (nó ''Zoom''). Dhíscaoil an grúpa agus bhuail sé le [[Partrick Wilson]]. Bhog sé isteach le Wilson agus a chara [[Matt Sharp]]. Bhunaigh Cuomo agus Wilson an banna ''Fuzz'' le [[Scottie Chapman]] ar dhordghiotár. D'éirigh Chapman as an bhanna go luath agus d'athchóirigh an banna mar ''Sixty Wrong Sausages''. Bhí cara Cuomo, Pat Finn, ar dhordghiotár agus [[Jason Cropper]] ar an ghiotár. Dhíscaoil an banna go luath. Bhog Cuomo go [[Santa Monica, California]] agus thaifead sé samplaí. Bhunaigh Cuomo, Wilson, Sharp agus Cropper Weezer ar 14 Feabhra 1992. Sheinn siad a gcéad cheolchoirm ar 12 Márta 1992. Shínigh siad le ''[[Geffen Records]]'' i mí Meithimh 1993. ===An "t-Albam Gorm" (1994)=== Thaifead Weezer a gcéad albam ag ''[[Electric Lady Studios]]'' i g[[Cathair Nua-Eabhrac]], leis an léiritheoir [[Ric Ocasek]]. Briseadh Cooper i rith taifeadta. Tháinig [[Brian Bell]] in ionad Cooper ar ghiotár. Chuir siad a gcéad [[Weezer (albam gorm)|albam eapainmneach]] (nó ''An t-Albam Gorm'') amach i mí Bealtaine 1994. Chuir siad a gcéad [[Singil (ceol)|shingil]] amach, ''[[Undone - The Sweater Song]]'', agus stiúir [[Spike Jonze]] an físeán. Bhí an físeán gean air le MTV agus bhí an t-amhrán ag uimhir 57 sa ''Billboard Hot 100''. Stiúir Jonez a ndara físeán, ''[[Buddy Holly (amhrán)|Buddy Holly]]'', fosta agus bhí a lán uainíochta ag an físeán ar MTV. Bhí an t-amhrán ag uimhir 18 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Chuir singil eile amach, ''[[Say It Ain't So]]'' agus fuair sé moladh mór. Bhí sé ag uimhir 51 ar ''Hot 100 Airplay'' agus ag uimhir 7 ar ''Billboard Modern Rock''. Fuair an t-Albam Gorm moladh mór agus ba rath ar an tráchtáil é. Is é a n-albam sárdhíola é. === Pinkerton (1995-97) === I 1994, bhí sos ó turas ag Weezer agus chuaigh Cuomo go Connecticut samplaí a thaifeadadh don albam nua. Ba é a choincheap rac-cheoldráma i [[spás darb]] ainm ''[[Songs from the Blackhole]]''. D'fhorbair Weezer an coincheap i 1995. Chláraigh Cuomo ag [[Ollscoil Harvard|Harvard]] ag deireadh 1995. D'éirigh a scríobh amhrán níos dorcha ansin agus thréig sé an coincheap ''Songs from the Blackhole''. Fosta, bhunaigh Sharp ''[[The Rentals]]'' agus chuir siad an t-albam ''[[Return of the Rentals]]'' amach (le Partick Wislon ar drumaí) Chuir Weezer a ndara albam amach, [[Pinkerton]] ar 24 Meán Fómhair, 1996. Tá na singlí ''[[El Scorcho]]'', ''[[The Good Life]]'' agus ''[[Pink Triangle]]'' san albam. Bhí an t-albam seo níos dorcha agus bhí fuaim ghiorraisc aige. Bhí titim ar an díolachán agus bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna, ach anois, tá cultas bunaithe ag an albam. === Bearna (1997-2000) === Chríochnaigh Weezer an turas ''Pinkerton'' i lár 1997 agus bhí bearna acu. D'fhill Wilson abhaile i [[Portland, Oregon]] oibriú ar a thionscadal eile, ''The Special Goodness'', agus d'oibrigh Bell lena bhanna ''Space Twins''. I 1998, d'imigh Sharp an banna mar difríochta leis na baill eile. D'fhill Cuomo go Harvard ach thóg sé sos díriú ar scríobh amhrán. Bhunaigh sé banna nua le ceoltóirí as Bostún agus sheinn siad cupla seó le ábhar nua. Chuaigh Wilson go Bostún agus chuaigh se isteach i [[Homie]], tionscadal Cuomo eile. Bhí [[Greg Brown]] (''[[Cake (banna)|Cake]]'' agus ''[[Deathray]]''), Matt Sharp, [[Yuval Gabay]] (''[[Soul Coughing]]'' agus ''[[Sulfur (banna)|Sulfur]]''), [[Adam Orth]] (''Shufflepuck'') agus [[Mikey Welsh]] sa bhanna fosta. Níor chuir siad ach amhrán amháin amach, darb ainm ''American Girls'', don scannán ''[[Meet the Deedles]]''. I mí Feabhra 1998, d'athaontaigh Cuomo, Wilson agus Bell in Los Angeles. D'fhostaigh siad Mikey Welsh dordghiotár a sheinm. Sheinn Welsh le [[Juliana Hatfield]] roimhe sin. Chleacht siad agus thaifead siad samplaí go dtí ag deireadh 1998 ach bhí frustrachas agus easaontas sa bhanna. D'fhill Wilson go Portland. I mí na Samhna 1998, sheinn an bhanna dhá sheó, le drumadóir eile, faoi ainm ''Goat Punishment''. Níor sheinn siad ach amhráin [[Nirvana]] agus [[Oasis]]. Sa mhíonna ina dhiaidh sin, bhí [[dúlagar]] ar Cuomo agus b'aonarán é. Rinne sé turgnaimh lena cheol agus scríobh sé 121 amhrán faoi 1999. An uair úd, d'oibrigh Wilson le ''The Special Goodness'' agus d'oibrigh Bell le ''Space Twins'' aris. Chuaigh Welsh ar thuras le Juliana Hatfield. === Teacht ar ais agus An "t-Albam Glas" (2000-01) === D'athaontaigh Weezer i mí Aibreáin 2000 agus sheinn siad ag an ''Fuji Rock Festival''. Ó mhí Aibreáin go mí na Bealtaine 2000, chleacht siad agus thriail siad amhráin nua i Los Angeles. D'fhill siad go dtí an ardán i mí an Mheithimh 2000 agus sheinn siad seónna beaga gan iarraidh, faoi ainm ''Goat Punishment'' arís. Sheinn siad naoi ndáta ar an ''Warped Tour'' fosta. Thaifead siad albam nua agus d'fhostaigh siad Ric Ocasek léiriú arís. Cuireadh [[Weezer (albam glas)|An t-Albam Glas]] amach ar 15 Bealtaine 2001. Ba é ''[[Hash Pipe]]'' an chéad shingil ón albam. Bhí sé ag uimhir 2 ar ''Billboard Modern Rock''. Eisíodh ''[[Island in the Sun]]'' mar an dara singil agus bhí an-tóir idirnáisiúnta ar an amhrán. Chuir siad ''[[Photograph (amhrán Weezer)|Photograph]]'' amach i mí na Samhna 2001. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar '' Billboard 200'' agus bhain sé platanam amach o shin. D'fhag Welsh Weezer in 2001 mar strus agus mí-úsáid drugaí. Tháinig [[Scott Shriner]] in ionad Welsh ar dhordghiotár. === ''Maladroit'' (2002) === I mí Aibreáin 2002, Chuir Matt Sharp an dlí ar Weezer. Shocraigh siad an cás gan dul chun cúirte. Thit an banna amach leis an lipéad, Interscope, fosta. D'ainneoin an fadhbanna seo, chuir siad a gceathrú albam amach, ''[[Maladroit]]'', ar 14 Bealtaine 2002. Bhí léirmheasanna dearfacha ag an albam ach bhí titim ar an díolachán. Fosta, chuir siad dhá shinglí amach on albam seo: ''[[Dope Nose]]'' agus ''[[Keep Fishin']]''. Ar 23 Márta 2004, chuir Weezer a gcéad DVD amach, darb ainm [[Weezer – Video Capture Device: Treasures from the Vault 1991–2002|Video Capture Device]]. Chuir [[Karl Koch]] (cúntóir don bhanna) an DVD le cheile. === ''Make Believe'' (2003-06) === Roimh na seisiúin don ceathrú albam, d'oibrigh Wilson agus Bell ar a dtionscadail eile. In 2003, chuir Bell ''[[The End of Imagining]]'' amach le ''Space Twins'' agus chuir Wilson ''[[Land Air Sea]]'' amach le ''The Special Goodness''. Ó mhí na Nollag 2003 go fómhar 2004, thaifead an banna a lán ábhair don albam nua le [[Rick Rubin]]. Cuireadh an t-albam, ''[[Make Believe (albam Weezer)|Make Believe]]'', amach ar 10 Bealtaine 2005. Bhí an t-albam ag uimhir 2 ar ''Billboard 200''. In ainneoin rath brabúsach, bhí idir mhaith agus olc sna léirmheasanna. Bhí an-ráchairt ar an chéad shingil, ''[[Beverly Hills (amhrán Weezer)|Beverly Hills]]'', sna Stáit Aontaithe agus go hidirnáisiúnta. Bhí sé ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 10 ar ''Billboard Hot 100''. Fuair an amhrán a gcéad ainmniúchán ''[[Grammy]]'' sa chatagóir ''Best Rock Song''. Ba é ''[[We Are All on Drugs]]'' a ndara singil ón albam. Bhí an tríú singil, ''[[Pefect Situtation]]'', ag uimhir 1 ar ''Billboard Modern Rock'' agus ag uimhir 51 ar ''Billboard Hot 100''. Chuir siad ceathrú singil, ''[[This is Such a Pity]]'', fosta. D'úsáid an banna uirlisí breise ar an turas ''Make Belive'', mar shampla [[pianó]] agus [[sintéiseoir]]. Fuair siad giotáraí eile, darb ainm Bobby Schneck, fosta. Sheinn Weezer in [[Éirinn]] don chéad uair ar 6 Iúil 2005 in [[Sráid an Bhiocáire]] agus sheinn siad i m[[Baile Átha Cliath]] arís i mí Lúnasa 2005. === An "t-Albam Dearg" (2006-08)=== Tar éis ''Make Believe'', bhí sos ag an bhanna. D'fhill Cuomo go Harvard agus fuair sé céim i 2006. Ar 18 Meitheamh 2006, phós Cuomo Kyoko Ito. D'fhreastail na baill den bhanna reatha an pósadh agus, fosta, Matt Sharp agus Jason Cropper. I rith an sosa seo, bhí Bell agus Wilson sa scannán ''[[Factory Girl]]'' agus thug siad amhrán don fhuaimrian (leagan d'amhrán de chuid ''[[The Velvet Underground|Velvet Underground]]'', darb ainm ''Heroin''). Thosaigh Bell tionscadal nua: ''[[The Relationship]]''. Cuireadh ''[[Weezer (albam dearg)|Weezer]]'', nó An t-Albam Dearg, amach in mí an Mheithimh 2006. Tháirg Rick Rubin an t-albam le Weezer agus mheasc [[Rich Costey]] é. Tháirg [[Jacknife Lee]] dhá amhrán ar an albam fosta. Bhí an t-albam ag uimhir 4 ar ''Billboard 200'' agus fuair sé léirmheasanna dearfacha. Bhain an chéad shingil ón albam, ''[[Pork and Beans]]'' barr ''Billboard Modern Rock Tracks'' amach agus bhí sé ag uimhir 64 ar '' Billboard Hot 100''. Fosta, bhuaigh a fhíseán [[Grammy]] do '' Best Short Form Music Video''. Chuir siad trí shingil eile ón albam: ''[[Trouble Maker]]'', ''[[Dreamin']]'' agus ''[[The Greatest Man That Ever Lived (Variations on a Shaker Hymn)]]''. Sheinn siad cúig dháta sa [[an tSeapáin|tSeapáin]] ag tús mhí Mheán Fómhair. Chuaigh siad ar an turas ''Troublemaker'' ansin agus sheinn siad aon sheó is fiche i [[Meiriceá]] agus [[Ceanada]]. === ''Raditude'' agus ''Hurley'' (2009–13) === In 2009, chuaigh siad ar camchuairt le [[Blink-182]]. Sheinn [[Josh Freese]] na drumaí go sealadach ar an turas mar d'athraigh Patrick Wilson go giotár. Dúirt Wilson gurbh fhearr le Cuomo gníomhach a bheith ar stáitse agus chuir an giotár as do a ghluaiseacht. Ar 18 Lúnasa 2009, chuir siad an chéad shingil amach ón albam nua, ''"(If You're Wondering If I Want You To) I want you to"''. Bhí sé ag uimhir 81 ar ''Billboard Hot 100''. ''Raditude'' an t-ainm atá ar an albam, mhol an t-aisteoir [[Rainn Wilson]] an t-ainm. Cuireadh an t-albam amach ar 3 Samhain 2009 agus bhí sé ag uimhir 7 ar ''Billboard 200''. Sceidealaigh turas do mhí na Nollag 2009. Ar 6 Nollaig 2009, bhí Cuomo gortaithe mar thuairteáil a bhus camchuairte. Bhí trí [[easna]] bhriste agus fuiliú inmheánach aige, agus bhí dhá easna bhriste ag a chúntóir fosta. Bhí a bhean cheile, a leanbh agus an buime ar an bhus fosta, ach ní raibh siad gortaithe. Bhí an turas curtha siar ach thosaigh sé aris ar 20 Eanáir 2010. Ní raibh Weezer le Geffin Records níos mó. Shínigh siad le lipéad neamhspleách ''[[Epitaph Records]]''. Cuireadh an t-albam ''[[Hurley (albam Weezer)|Hurley]]'' amach i mí Mheán Fómhair 2010 trí ''Epitaph''. Bhí an chéad shingil ón albam, ''[[Memories]]'' ar an fhuaimrian don scannán ''[[Jackass 3D]]'' fosta. I mí na Samhna 2010, chuir siad albam díolama amach, darb ainm ''[[Death to False Metal]]''. Fosta, thug siad amhráin do na scannáin ''[[Cars 2]] agus ''[[Shrek Forever After]]'' Ar 8 Deireadh Fómhair 2011, fuair iar-dhordghiotáraí Mickey Welsh bás mar ródháileog amhrasta i g[[Chicago, Illinois]]. Sheinn Weezer i gChicago an oíche dár gcionn go díreach agus thug siad ómós dó. === ''Everything Will Be Alright in the End'' agus An "tAlbam Bán" (2013-16) === Thosaigh an banna ag taifeadadh le Ric Ocasek, an léiritheoir ar an Albam Gorm agus an tAlbam Glas. Cuireadh ''[[Everything Will Be Alright in the End]]'' amach ar 7 Deireadh Fómhair 2014. Fuair an t-albam léirmheasanna fabhracha de ghnáth. Ar 26 Deireadh Fómhair 2015, Chuir an banna singil nua, ''"[[Thank God for Girls]]"'', amach trí ''[[Apple Music]]''. Seachtain ina dhiaidh sin, chuir an banna dara shingil, "''[[Do you wanna get high?]]"'', amach. Ar 14 Eanáir 2016, chuir siad singil eile, ''"[[King of the World]]"'', amach agus d'fhógair siad an [[Weezer (albam bán)|tAlbam Bán]]. Cuireadh ''[[Weezer (albam bán)|Weezer]]'' amach ar 1 Aibreán 2016 agus bhí sé ag uimhir 4 ar ''Billboard 200'' Fuair an t-albam ainmniúchán [[Grammy]] sa chatagóir ''Best Rock Album''. == Albaim == *''Weezer (albam gorm)'' (1994) *''Pinkerton'' (1996) *''Weezer (albam glas)'' (2001) *''Maladroit'' (2002) *''Make Believe'' (2005) *''Weezer (albam dearg)'' (2008) *''Raditude'' (2009) *''Hurley'' (2010) *''Everything Will Be Alright in the End'' (2014) *''Weezer (albam bán)'' (2016) *''Pacific Daydream'' (2017) *''Weezer (albam téal)'' (2019) *''Weezer (albam dubh)'' (2019) *''OK Human'' (2021) *''Van Weezer'' (2021) *''SZNZ: Spring'' (2022) == Tagairtí == e583a8b6uwfycymg8ekvur09z1q3aar 0 86012 1268415 1245411 2025-06-03T04:51:20Z Alison 570 ++ 1268415 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] táblóideach [[Éire]]annach is ea an '''The Herald'', a chlóbhualadh don chéad uair ar an [[19 Nollaig]] [[1891]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.mediahuis.ie/brands/the-herald/|teideal=The Herald - Daily Newspaper in Dublin|language=en-US|work=Mediahuis|dátarochtana=2022-03-29}}</ref> Is é [[Stephen Rae]] an eagarthóir reatha. Bhí sé aithne mar ''Evening Herald'' go 2013. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} {{DEFAULTSORT:Herald, The}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] aichtv2oa9kw2pg9tfgbwcy2hz57quk 0 86014 1268414 1073063 2025-06-03T04:51:07Z Alison 570 ++ 1268414 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] táblóideach [[Éire]]annach is ea an '''''Irish Daily Star''''', a chlóbhualadh don chéad uair ar an [[29 Feabhra]] [[1988]]. Bhí Eoin Brannigan ina eagarthóir ar an ''Star'' sna blanta 2017–2020. D'imigh sé i mí Aibreáin den bhliain 2020 le dul go dtí an ''[[Belfast Telegraph]]'' mar eagarthóir ceannais. Neil Leslie a tháinig i gcomharbacht air. Bhíodh aithne ar an ''Irish Daily Star'' mar ''The Star''. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] 5j0e780sk8zav6oj6w65w9kdmf23sdw 0 86015 1268433 1209739 2025-06-03T05:01:37Z Alison 570 ++ 1268433 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] táblóideach [[Éire]]annach is ea an '''Metro Éireann''', a chlóbhualadh don chéad uair i mí Aibreáin 2000. Is é Chinedu Onyejelem an eagarthóir reatha. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] 5yjtn0wyeta7h2fc2xdf2anb62rxika 0 86016 1268416 1245412 2025-06-03T04:51:37Z Alison 570 ++ 1268416 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] mórbhileog [[Éire]]annach is ea an '''The Sunday Business Post'''. Is é Tom Lyons an eagarthóir reatha. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} {{DEFAULTSORT:Sunday Business Post, The}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] 2xmhrmmsrnde03f7bhfl3vic9v31svg 0 86018 1268450 1132604 2025-06-03T05:15:52Z Alison 570 ++ 1268450 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] táblóideach [[Éire]]annach is ea an '''Sunday World''', a chlóbhualadh don chéad uair ar an [[25 Márta]] [[1973]]. Is é Colm MacGinty an eagarthóir reatha. == Féach freisin == * [[Martin O'Hagan]] == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] f3c0rlmlgmlw51q08vmuyyuovy9xwn2 0 86082 1268652 1055643 2025-06-04T17:22:19Z Alison 570 +WD 1268652 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Sa [[Rúraíocht]], is réamhscéal é '''Eachtra Neara''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Echtrae Nerai''') den [[Táin Bó Cúailnge]]. Caomhnaíodh an scéal i [[Leabhar Buí Leacáin]] na 10ú haoise, chomh maith le lámhscríbhinn na 15ú haoise. ==Achoimre== Oíche Shamhna a bhí ann, agus bhí [[Neara]], laoch in arm [[Méabh|Mhéabha]] agus [[Ailill mac Máta]], i mbun seilge ar shliabh Chruachain ([[Ráth Cruachan]] i g[[Contae Ros Comáin]]). Thug Ailill dúshlán dá laochra, 'sé sin, in ainneoin oíche Samhna agus gach olc a bhaineadh léi, maide sailí a cheangail ar chois fh<!--h?-->ir chrochta. Nuair a chuir sé an maise thart ar rúitín an marbháin, bhog sé agus d'iarr sé uisce uaidh. Lig Neara dó é a dreapadh ar a dhroim agus d'iompair é chuig teach, ach léim lasracha aníos thart ar an tigh agus iad ag teacht ina threo. Chuaigh siad chuig teach eile, ach timpeallaíodh é le huisce. Ar an tríú hiarraidh acu, d'éirigh leo dul isteach i dtigh, agus d'ól an marbhán trí gloine uisce, ag caitheamh an cheann deiridh amach ar mhuintir an tí, á mharú. Chuir Neara an marbhán ar ais ar an gcroch, ach ar a shlí arís chuig an gcúirt, chonaic sé baile trí thine, agus cách ann marbh, básaithe ag gaiscíoch naimhdeach. Lean sé roinnt daoine isteach i liosachán in aice an rítheaghlaigh. Chuaigh sé isteach féin agus bhuail sé le sidhe, a thug rabhadh agus míníonn dó go bhfuil tairngreacht na todhchaí feicthe aige: tharlódh an t-ionsaí faoin Samhain sin arís. Cé gur mhaith le Neara fanacht in éineacht leis na sidhe, chuaigh sé ar ais go Cruachain chun na lucht cónaithe a chur ina bhfaichill ar a gcinniúint. Chun é sin a sheachaint, shocraigh siad, le Méabh agus Ailill mar cheannairí agus cabhair ó [[Fergus mac Róich]], an liosachán a ionsú agus é a bhánaigh. Shocraigh Neara fanacht sa liosachán agus gan dul ar ais go Cruachan.<ref>Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur'' lch.&nbsp;841.</ref> I leagan eile den scéal, is amhlaidh gur fhan Nera sa liosachán ar feadh bliana. Nuair a tháinig sé ar ais go Méabh, is léir dó nach ndeachaigh am ar bith thart ón oíche a cheangail sé an maide sailí ar chois an chrochta. Mar fhianaise a eachtra, thóg sé bláth úr an tsamhraidh amach leis ar an Samhain úd. Ní luaitear sa leagan seo an t-achrann ag an liosachán. ==Litríocht== * [[Helmut Birkhan]]: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' [[Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften]], Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3. * [[Bernhard Maier (Religionswissenschaftler)|Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur''. Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Nera, Eachtra}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:Eachtraí]] [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] ei1mllt6ufnanz5v1gjiyy2k6ax1yn2 0 86090 1268673 1264514 2025-06-04T17:34:22Z Alison 570 +WD 1268673 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is cnuasach scéalta ainmeolaíochta é an '''Dinnseanchas''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Dindsenchas''''') i [[Luathlitríocht na hÉireann]], a thugann cur síos ar bhunúis na logainmneacha, agus ar thraidisiúin na n-imeachtaí agus na bpearsana gaolta leo. Is foinse ar leith é an Dinnseanchas i bhfoghlaim [[Miotaseolaíocht na nGael|Mhiotaseolaíocht na nGael]], de bharr gníomhartha na ndaoine miotasacha agus seanscéalacha a insítear ann. ==Saothair== Caomhnaítear sa Dinnseanchas 176 dán (Dinnseanchas aoi), i dteannta le roinnt tráchtas agus scéalta próis (Dinnseanchas próis). Mar chnuasach, tá an Dinnseanchas ann in dhá athleagan éagsúla. Faightear an chéad athleagan sa [[Leabhar Laighneach|''Leabhar Laighneach'']] na [[12ú haois|12ú haoise]], le hiarsmaí i roinnt lámhscríbhinní eile. Tagann na dánta is luaithe ón [[11ú haois]], curtha le chéile is amhlaidh ó fhoinsí éagsúla na gCúigí. Caomhnaítear an dara athleagan, a bheag nó a mhór, i dtrí lámhscríbhinn déag éagsúla, a thagann siar go dtí na [[14ú haois|14ú]] agus [[15ú haois|15ú haoiseanna]]. Faightear san athleagan seo roinnt dánta cumtha tar éis foilsiú an ''Leabhair Laighnigh''. Scríobhadh scéalta an Dinnseanchais sna seanscéalta admháil ''[[Táin Bó Cúailnge]]'' agus ''[[Agallamh na Seanórach]]''. Is léir gur [[béaloideas]] é an Dinnseanchas, mar sin idir spreagadh cuimhneacháin agus siamsa is ea iad. Ní fíorstair na logainmneacha iad. Go minic, fraomhaítear an míniú ón ainm, agus ní den ainm, go háirithe más ainm níos sine ná [[Meán-Ghaeilge]] na bh[[Filid|filí]] atá i gceist.<ref>[http://www.maryjones.us/jce/dindsenchas.html Jones Celtic Encyclopedia: Dindsenchas]</ref> I gcásanna eile, is amhlaidh gur chum filí an Dinnseanchais logainm nua, muna raibh an t-ainm cruinn ar eolas acu. Tugann anailís chruinn le fios go bhfuil bunús réamh-Chríostaí don chuid is mó desna scéalta. Tá go leor logainmneacha ann a bhí dearmadta i mbéil na ndaoine faoin [[5ú haois]], nuair a thosaigh méadú suntasach de thaifead scríofa na Gaeilge. Ar a bharr sin, tá [[Contae an Chláir]] mar chuid de Chúige [[Chonnacht]], a thugann le fios dáta roimh c. AD [[610]] agus Cath [[Cnoc Loinge|Chnoc Loinge]]. Tá tagairtí Críostaí in easnamh go formhór, chomh maith le miotais Ghréag-Rómhánacha faoi ainghníomh págánach a bhaineann leis an tionchar sin.<ref>{{ cite journal | title = Notes and Folklore from the Rennes Copy of the "Dindsenchas" | first = T. J. | last = Westropp | journal = The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | series = Fifth Series | volume = 9 | number = 1 | date = 31 Már 1899 | url = https://www.jstor.org/stable/2550858 }}</ref> Ba chuid thábhachtach d'oideachas na scothaicme in Éirinn ársa é eolas an cheantair máguaird.<ref>{{cite book | last = Hughes | first = Kathleen | authorlink = Kathleen Hughes | coauthors = | title = Early Christian Ireland: An introduction to the sources | publisher = Cornell University Press | year = 1972 | location = Ithaca | pages = [https://archive.org/details/earlychristianir00hugh/page/166 166]–167 | url = https://archive.org/details/earlychristianir00hugh | doi = | id = }}</ref> Ba chuid de chleachtaí míleata é an dinnseanchas, de bharr riachtanas na tíreolaíochta don dream seo. B'eolas riachtanach chomh maith é do na filí, gur ghá bheith ar a gcumas ceisteanna faoi bhunúis na logainmneacha a fhreagairt mar chuid dá ndualgais ghairmiúla. Mar thoradh san, is amhlaidh gur mhéadaigh an Dinnseanchas de charnadh, tiomsaithe i scoileanna mar áis oideachas tíreolaíochta. Thiomsaigh (agus d'aistrigh go Béarla) [[Edward Gwynn]] dánta an Dinnseanchais ó ''[[Leabhar na hUidhre]]'', an ''[[Leabhar Laighneach]]'', an ''[[Lámhscríbhinn Rennes]]'', ''[[Leabhar Bhaile an Mhóta]]'', an ''[[Leabhar Mór Leacáin]]'' agus an ''[[Leabhar Buí Leacáin]]'' in ''The Metrical Dindshenchas'', foilsithe mar chnuasach de cheithre chuid idir 1903 agus 1924, le réamhrá agus innéacs foilsithe mar chúigiú cuid i 1935. ==Foilseacháin== * {{ cite book | journal = Todd Lecture Series, Acadamh Ríoga na hÉireann | publisher = Hodges, Figgis & Co., Baile Átha Cliath; Williams and Norgate, Londain | title = The Metrical Dindshenchas | first = Edward | last = Gwynn | authorlink = Edward Gwynn | language = Gaeilge, Béarla }} ** [https://archive.org/details/toddlectureseri02acadgoog Cuid 1, 1903] ''via'' archive.org, e-téacs ar [http://www.ucc.ie/celt/published/G106500A/index.html CELT] ** [https://archive.org/details/metricaldindsenc02royauoft Cuid 2, 1906], [http://www.ucc.ie/celt/published/G106500B/index.html CELT] ** [https://archive.org/details/toddlectureserie10royauoft Cuid 3, 1913], [http://www.ucc.ie/celt/published/G106500C/index.html CELT] ** [https://archive.org/details/metricaldindsenc04royauoft Cuid 4, 1924], [http://www.ucc.ie/celt/published/G106500D/index.html CELT] ** [https://archive.org/details/p5toddlectureser12royauoft Cuid 5, 1935] ** [https://archive.org/details/toddlectureserie09royauoft Poems from the Dindshenchas], leis an údar céanna, sa tsraith chéanna. * {{ cite journal | first = Whitley | last = Stokes | authorlink = Whitley Stokes | title = The Prose Tales from the Rennes Dindshenchas | journal = [[Revue Celtique]] | language = Gaeilge, Béarla }} ** {{ cite journal | year = 1894 | pages = 272-336 | title = [Tales 1-32] | volume = 15 }}, e-téacs ar [http://www.ucd.ie/tlh/text/ws.rc.15.001.text.html TLH] ** {{cite journal | year = 1894 | pages = 418-484 | title = [Tales 33-80] | volume = 15 }}, e-téacs ar [http://www.ucd.ie/tlh/text/ws.rc.15.002.text.html TLH] ** {{cite journal | year =1895 | pages = 31-83 | title = [Tales 81-130] | volume = 16 }}, e-téacs ar [http://www.ucd.ie/tlh/text/ws.rc.16.001.text.html TLH] ** {{cite journal | year = 1895 | pages = 135-167 | title = [Tales 131-153] First Supplement, Extracts from the Book of Lecan | volume = 16 }}, e-téacs ar [http://www.ucd.ie/tlh/text/ws.rc.16.002.text.html TLH] ** {{ cite journal | year = 1895 | pages = 269-312 | title = [Tales 154-161] Second Supplement, Extracts from the Book of Leinster | volume = 16 }}, ina measc: innéacs, nótaí agus ceartúcháin * {{ cite journal | journal = Folk-Lore | volume = III | year = 1892 | number = 4 | pages = 467-516 | first = Whitley | last = Stokes | editor-link = Whitley Stokes | url =https://archive.org/details/folklore03folkuoft | title = The Bodleian Dinnshenchas }}, e-téacs ar [http://www.ucd.ie/tlh/text/ws.fl.3.001.text.html TLH]. * {{ cite journal | journal = Folk-Lore | volume = IV | year = 1893 | number = 4 | pages = 471-497 | first = Whitley | last = Stokes | editor-link = Whitley Stokes | url = https://archive.org/details/folklore04folkuoft | title = The Edinburgh Dinnshenchas }}, e-téacs ar [http://www.ucd.ie/tlh/text/ws.fl.4.001.text.html TLH]. ==Úsáidí eile== Bhí iris Ghaeilge agus Bhéarla darbh ainm ''[[Dinnseanchas (iris)|Dinnseanchas]]'', foilsithe ag An Cumann Logainmeacha idir 1964 agus 1975 le sé imleabhar, dírithe ar thaighde agus scoláireacht logainmneacha.<ref>[https://www.logainm.ie/ga/acmhainni/ Acmhainní logainmníochta], ar logainm.ie</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Dinnseanchas| ]] [[Catagóir:Seanchas|*]] [[Catagóir:Téacsanna Gaelacha na Meánaoise|*]] [[Catagóir:Miotaseolaíocht na nGael]] [[Catagóir:An Mheánaois in Éirinn]] [[Catagóir:Cultúr Gaelach]] [[Catagóir:Cultúr na hÉireann]] [[Catagóir:Topagrafaíocht|*]] [[Catagóir:Tíreolaíocht]] [[Catagóir:Logainmneacha|*]] 7ubz2mo2m7qwtqe58y838nsap5xonz6 0 86094 1268632 1239663 2025-06-04T17:11:14Z Alison 570 +WD 1268632 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} [[File:Maev.jpg|thumb|right|Queen Medb, ''Myths & Legends of the Celtic Race'', (1911) T.W.Rolleston]] Is [[scéal]] de chuid na [[Rúraíocht]]a é '''''Táin Bó Fhliodhais''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Táin Bó Flidais'''''), a bhfuil cáil air mar '''''Táin Maigh Eo''''' chomh maith. Is cuid de chnuasach scéalta [[Táin Bó]] é, agus an ceann is cáiliúla ná ''[[Táin Bó Cúailnge]]''. Caomhnaítear ''Táin Bó Fliodhais'' in dhá leagan: ceann gearr as ré na [[Sean-Ghaeilge]], níos sine ná ''Cuailgne''; agus leagan níos faide sa lámhscríbhinn [[Gleann Masáin]] na [[15ú haois]]<nowiki/>e, atá caomhnaithe inniu ag an ''Advocates Library'' i n[[Dún Éideann]]. Creidtear gur cóip é de lámhscríbhinn nis luaite ón [[12ú haois]].<ref>Dunford, S. ''Táin Bó Flidhais'' (2008), Baile Átha Cliath.</ref><ref>[https://www.jstor.org/pss/30005408 jstor.org].</ref><ref>[http://www.westernpeople.ie/news/story/?trs=eykfojmhmh westernpeople.ie Western People]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Is í banlaoch an scéil, [[Fliodhas]] a bhfuil sé ainmnithe as. Insítear i bh''Fliodhais'' scéal chomh casta agus mionsonraithe is an táin níos cáiliúla, ''Cuailgne''. Faightear ann roinnt mhaith de na pearsana is tábhachtaí i [[Litríocht na Gaeilge|litríocht na nGael]], amhail [[Méabh]], [[Cú Chulainn]] agus an laoch mealltach, [[Fergus mac Róich]]. ==Suíomh stairiúil== Is sa dara leath den [[Iarannaois]] (AD 50–500) agus go luath sa Mheánaois atá seanscéalta na hÉireann seo suite, am raibh an tír roinnte ina céadta nó fiú mílte [[tuath]]. Bhí [[rí]]<nowiki/>the i réim sna tuatha, agus céimlathas eatarthu, suas go ceannairí na Cúigí, amhail banríon [[Méabh]], na g[[Connacht]]. Ba iad dream na dtuath de ghnáth muintir an rí, i dteannta le páistí altrama ó thuatha eile, a tógadh le grá mar an gcéanna le clann an rí féin. Ba iad siúd baill an airm a throid na cathanna críche idir ríthe. Bhí idir fir agus mná sna hairm, ag troid taobh le taobh. Bhí [[an Féineachas|Dlíthe na mBreithiúna]] i réim agus thógadh rí ceann rí eile agus é cloíte aige, agus cuireadh ar taispeáint é mar chorn measúil. Rinneadh rudaí millteanacha do chorp an rí chlóite. Ag an am seo in Éirinn, le teacht na Críostaíochta, thógtaí eaglaisí beaga, agus roinnt dóibh faoi cheannas aon mhanach amháin (agus thugtaí "Naomh" orthu de ghnáth). Mhair pobail na dtuath agus na Críostaíochta le taobh a chéile trasna na tíre, uaireanta go síochánta, uaireanta gan é. Go minic, ba léir go raibh sé buntáisteach do ríthe na dtuath bheith ina bpátrún a bpobail reiligiúnaigh áitiúil, óir gur thug sin gradam dóibh. Is minic a thugadh pobal reiligiúnach áite éigin, ainm a bhunaitheora don bhaile fearainn, m.s. [[Cill Ghallagáin]], nó [[Cill Chomáin]]. Na é seo ré órga ó thaobh lámhscríbhinní dathmhaisithe agus saothair cheardaíochta le fíolagrán óir agus airgid sna mainistreacha. Is féidir roinnt dóibh, amhail [[Cros Chonga]] nó [[Cailís Ardach]], a fheiceáil i músaeim na hÉireann sa lá atá inniu ann. [[File:Copy of standingstonesmuingerroon6may08 023.JPG|thumb|right|Dún Fhliodhais ag Ráth Muireagáin, ar chlé na gconc Loch na Ceathrún Móire]] [[File:Rath Morgan.JPG|thumb|right|Dún Ráth Muireagáin in Iorras, Maigh Eo]] Tá an seanscéal ''Táin Bó Flidhais'' suite in gCúige Chonnacht, in Éirinn na h[[Iarannaois]]e. Ba ríchathaoir Mhéabha agus a fir chéile, [[Ailill mac Máta]] é [[Ráth Cruachan]], in aice le [[Tulsc]] i g[[Contae Ros Comáin]], . Insítear an scéal faoi tháin bó in aghaidh treibh na n[[Gamanraige|Gamhanradh]] a bhíodh ina gcónaí i g[[Contae Mhaigh Eo]], treibh a raibh ardmheas orthu i g[[Chonnacht]] maraon le gaiscí na [[Craobh Rua|Craoibhe Rua]] na n[[Uladh]]. Is í banlaoch an scéil ná [[Flidais|Fliodhas Fholtchain]], spéirbhean álainn, [[Artemis]] na g[[Na Ceiltigh|Ceilteach]], a bhí pósta le [[Ailill Finn|Oilill Fionn]], rí treibh na nGamhanradh agus mac taoisigh chumhachtaigh darbh ainm Domhnall Dualbhuidhe, agus cónaí air i n[[Gleann Chaisil]] i n[[Iorras]] agus geataí [[An Muirthead|An Mhuirthid]] faoi cheannas aige. Bhí dhá dhún ag Fliodhas agus Oilill i gcontae Mhaigh Eo, ceann ag Ráth Muireagáin darbh ainm Dún Fhliodhais, lonnaithe ó thaobh dheas de [[Loch na Ceathrún Móire]] i nIorras; agus ceann eile ó thaobh thiar de [[Loch Con]] in aice le [[Néifinn]], darbh ainm Dún Átha Féan. ==Príomhscéal== Bhí bó bhán finscéalach ag Fliodhais agus Oilill, darbh ainm [[Maol]], a raibh cáil aici as ucht an ollmhéid bainne a thug sí gach lá ag aon chrú amháin chun 300 fear, agus a mná agus a bpáistí, a shásamh. Bhí acu chomh maith go leor tréada ollmhóra bólachta agus fia. Bhí ceathrar iníonacha ag Fliodhas agus Oilill, agus deirtear go raibh duine daoibh leannán adhaltrach an laoich, [[Cú Chulainn]]. Bhí clú bainte amach ag Fliodhas féin as ucht a méine craosaí chollaí, agus shantaigh sí laoch na nUladh [[Fergus mac Róich]], a bhí ar deoraíocht ag [[Ráth Cruachan]], an ráth ríoga de Mhéabh agus Ailill Mac Máta i g[[Contae Ros Comáin]]. Fear dóighiúil an ea Fearghas agus ar iompú boise thit Méabh i saint lena haoi scaoilte. Bhreathnaigh Ailill an mhídhílseacht laethúil, agus oíche amháin faoi dhíoltas éadmhar, ghoid sé claíomh draíochta Fhearghasa óna thruaill agus chuir macasamhail adhmaid ina ionad. ==Feall Bhricreann== Bhíodh i gcónaí ag Cruachan an-chuid aíonna de dháil éagsúla ar chúis amháin nó ar chúis eile. I dteannta le Fearghas, bhí [[Bricre]] Nimhtheanga mar aoi ann, faoina dúradh go raibh sé "lúcháireach faoi éagóir oiread agus aoir".<ref>Dunford, Stephen, ''Táin Bó Flidhais: The Mayo Táin'' (2008), Baile Átha Cliath.</ref> B'eisean an té a spreag an cath darb ainm in am trátha ''Táin Bó Fliodhais''. Bhí bó luachmhar Fliodhais, [[Maol]], loctha aici i nDún Fliodhais ag [[Loch na Ceathrún Móire]], [[Ráth Muireagáin]] in [[Iorras]]. Bhíodh sí go minic ina cónaí ann agus a fear céile ag an ndún ag Loch Conn. Bhí tréada ollmhóra bólachta acu i ngach áit, rud a chur in iúl gurbh an-tsaibhir a bhí siad, óir gurbh comhartha suntasach é a leithéid i saol eacnamaíochta na tréimhse. Shocraigh Bricre dul go dtí Dún Fliodhais ag Ráth Muireagáin, agus é ar intinn aige aighneas a chothú. Cuireadh fáilte dheabhéasach roimhe, mar ba tuillte dó agus é teachta na banríona. Rinne Fliodhas an dún dea-chumhraithe agus maisithe le drualas agus luibheanna, agus sholáthraigh Fliodhas agus a lucht coimhdeachta, gléasta go péacach, fleá agus féasta dó. Níos déanaí san oíche, chuaigh cách a chodladh ach amháin Fliodhas agus Bricre. Chan sé di: <blockquote><poem> From Cruachain, we have come To Iorras in the west of Elga. In every Dún we passed, we heard Of Fliodhais and her cow, Fliodhais the lady of Oilill, Dear to me the name of the spouse, Domhnall Dualbhuidhe's warrior son, Bounteous the lady who will not forsake me When we came out of Eamhain Our quarrel left no slight track The cause of Fergus whose exploits are many Brought us in numbers to Cruachain<ref>Dunford, S. ''Táin Bó Flidhais''.</ref></poem></blockquote> D'fhiafraigh Fliodhas de Bhricre cur síos a dhéanamh ar Fhearghas Mac Róich di. Tháinig sé i dtír uirthi, óir gurbh a fhios dó an spéis agus drúis a bhí ag Fliodhas do Fhearghas, le tamall fada anuas ó bhí Fearghas ina rí na nUladh. D'inis Bricre na scéalta faoi gnaíúlacht Fhearghasa, ach freisin a rá nach raibh a leithéid d'fhear ann mar Oilill, fear céile Fliodhais. An maidin dár gcionn, chuaigh Bricne feallaire ar ais go Cruachan agus dúirt le Méabh go raibh dún Fhliodhais an ceann ab iontaí a chonaic sé riamh. Chuala Fearghas é seo agus shantaigh sé, rud a chuir éad ar Mhéabh.<ref>[http://www.ancienttexts.org/library/celtic/ctexts/flidais.html ancienttexts.org (Flidais)].</ref> ==Drúis Fhearghasa== Rinne Fearghas cinneadh nach mór do buaileadh le Fliodhas, an bhean iontach seo a raibh cáil aici mar ghaiscíoch collaí maraon leis féin. Chuala Oilill faoi Fhearghas agus a chuid drúise dá bhean chéile. Nuair a bhuail siad a chéile, tharla achrann teasaí eatarthu, agus d'iarrann Oilill go neamhbhalbh ar Fhearghas an raibh sé ag teacht chun a bhean a ghoid. D'admhaigh Fearghas gurbh é seo a raibh ar intinn aige.<ref>Dunford, ''Táin Bó Flidhais'' (2008).</ref> ==Cathanna== Tugann siad dúshláin a chéile chun an fhadhb a réiteach. I dtosach báire, téann siad i gcomhrac aonair, agus ansin tagann a gcomrádaí chun troid. Ritheann fuil agus maraítear níos mó ná míle fear. Tarraingíonn Fergus amach a chlaíomh draíochta, ach ní raibh ann ach an mhacasamhail adhmaid a chuir Ailill (fear céile Mhéabha) ann é, gan draíocht ar bith. Buann arm Oilill, gabhann na Gamhanraidh Fearghas agus coimeádtar é sna ceallaí i nDún Fhliodhais. Filleann a armsa atá fágtha ar ais go Ráth Cruachan, cáidheach agus traochta. Agus fearg uirthi go dté a leannán óg le Fliodhais, cruinníonn Méabh arm dá treibh, dá teaghlach agus lucht tacaíochta. Imíonn siad leo ar an ruathar foghlach go Iorras, a bhainfeadh clú amach darbh ainm ''Táin Bó Fhliodhais''. Tagann siad i ngiorracht ó dheas, ag cloí gach treibh ar an slí, agus conair fhola ina ndiaidh. Maraítear ámh iníon Mhéabha, Red Cainner, le sleá nuair a sheachain Méabh féin an t-urchar. Tugann seo an-bhrón agus aiféala di, agus caoineann sí: <blockquote><poem> Bainigí uaigh ''Cainner'' a maraíodh, ina luí ar an tuama, Chaith Fermenn, mac Dara Dearg, urchar an tsleá, a mharaigh í. ''Red Cainner'', iníon Ailille agus Méabha. Sise atá thíos ag an tuama scátha. Seoid laochra ''Enian''. Bean chéile [[Mac Conn|Lughaidhe]] Mhic Conroc. Le linn seacht lá gairid aoibhnis agus chalmachta. Tógaigí a gallán thar a leac uaighe. Bainigí a huaigh<ref>Dunford, S. ''Táin Bó Flidhais'' (2008).</ref></poem></blockquote> Tar éis an adhlacaidh, leanann an t-arm ar aghaidh agus sroicheann sé [[Loch na Ceathrún Móire]] agus an dún ag [[Ráth Muireagáin]]. Tá Oilill agus Fliodhas beirt ag feithimh ag an ndún le teacht arm Mhéabha. Bhí Fearghas Mac Róich gafa mar chime, ceangailte agus curtha ar taispeáint do Mhéabh coipthe grá-ainnis. Tugann Oilill faoi deara go bhfuil arm Mhéabha ar gach taobh ina thimpeall. Glaonn sé ar a lucht tacaíochta de chlann Gamhanraidh troid leis in éadan an airm. ==Feall Fhearghasa agus Fhliodhais== [[File:Maeve&druid.jpg|thumb|right|Méabh agus an Draoi]] Agus í gléasta go hiontach mín breá ríoga, déanann Méabh mar thairiscint do cheannairí arm Oilille, ríogacht na nGamhanradh agus buancheathrúna ag Ráth Cruachan, má throideann siad ar a son. Glacann cách leis na na breabanna agus tréigeann siad Oilill. Tarlaíonn ansin comhraic aonair idir gaiscí Mhéabha agus na nGamhanradh. In ainneoin a gcailliúintí, buann gaiscí Iorrais an chuid is mó de na comhraic, agus tá Méabh croíbhriste arís eile nuair a fhaigheann triúr páistí altrama dá cuid bás. Téann Oilill agus a [[Teaghlach|theaghlach]] go léir, ach amháin Fliodhas, suas ar na múir cosanta ag Ráth Muireagáin ag faire ar an scéal thíos, ag fágáil Fearghais agus na b[[príosún]]<nowiki/>ach eile ina n-aonair le Fliodhas. I rith an ama seo, beartaíonn Fearghas agus Fliodhas le chéile. ar feillseift ionas go mbeidís le chéile. Agus Oilill ar ais, caochann Fliodhas le hól é, go dtí go bhfuil sé ar gach bealach ar meisce. Titeann sé gan aithne dá bharr, agus tugann Fliodhas teachtaireacht d'arm Mhéabha, an dún a ionsú. Níl Oilill in ann an dún a chosaint agus scaoiltear saor na cimí. Agus Fearghas saor, socraíonn sé díoltas a bhaint as Oilill ar son a dhrochíde. Leanann cath fuilteach, agus tá ar Oilill agus a ghaiscí cúlú taobh thiar de dhún Rátha Muireagáin. Níl anois ach seachtar is nócha ina arm Gamhanradh. ==Cealg Chiortáin== Le héirí na gréine, chruinnigh saighdiúirí na nGamhanradh arís agus shocraigh siad teitheadh leo chuig [[Trá Chiortáin]], ar bhruach thoir de [[Cuan Chnocán na Líne|Chuan Chnocán na Líne]] i g[[Cill Chomáin]]. Gheall taoiseach na háite, [[Ciortán]] as [[Gleann an Ghad]], d'Oilill go mbeadh a long is tapúla fáil réidh aige chun é a thógaint as baol na n-ionsaitheoirí. Tháinig gaiscí Mhéabha ar Dhún Fhliodhais tréigthe, agus chuaigh siad ar tóir a naimhde siar bruacha up Loch na Ceathrún Móire go dtí An tInbhear, agus chonaic long Chiortáin faoi réir. Nuair a chonaic Ciortán iad ag teacht, d'ardaigh a chuid seolta agus amach leis as an gcuan, ag fágaint Oilill ar an trá fholamh. Bhí sé dearmadta ag Oilill go raibh olc fós ag Ciortán dó, agus a bhean chéile meallta aige roinnt ama roimhe sin. Thóg Oilill ar buille cloch mhór agus caith le hurchar crann tabhaill i dtreo linbh Chiortáin. Bhuail sé Ciortán tríd a mhuineál leis an oiread sin nirt gur baineadh a cheann de, agus chuaigh an long go tóin poill ag Cnocán na Líne. Ó shin i leith, tugtar Trá Chiortáin ar an mbá idir Barr na Trá agus An tInbhear. ==Anbhás Oilill== Rug arm na banríona ar Oilill ag [[Log na Fola]]<ref>[https://www.logainm.ie/1399664.aspx Log na Fola] ar logainm.ie</ref>, mar a ceiliúradh sa [[rann]] a leanas: <blockquote><poem> May you have wet arses Munster scum, evil rogues, Without benefit of sun, Or bee or flower, In a lonely hollow, Without cerements in misery, May the hordes of hell follow you Round and round forever and forever<ref>Nolan, Rita, ''Within the Mullet'' (1997) Longfort.</ref></poem></blockquote> Tuairiscíodh go bhfuair Oilill bás mar a oireadh dó. Bhain Fearghas ag buach a cheann de, sháigh ar gha é agus thug ar ais go Ráth Muireagáin le cur le fios d'Fhliodhas gur bhean saor a bhí sí. Ní raibh tógáil a cinn aici le ciontach ámh nuair a bhreathnaigh sí ar shúile neamhchaochta uilefheasacha Oilill, agus bhí scáth uirthi ar a tharla dá fhear céile. Bhris a gol uirthi agus d'éalaigh sí go dtabharfaí abhaile a chorp. Agus é faighte ar ais agus feicthe ag Fliodhas, gearrtha ó bhonn go baithis agus clúdaithe le fuil, tháinig aithreachas an domhain uirthi agus d'inis sí arís gach gníomh fiúntach aige agus é beo. De réir traidisiúin, cuireadh Oilill taobh thuaidh d'Inbhear i dtuaim nach bhfuil ainm uirthi inniu ach 'cnocán'. ==Díoltas Mhéabha== Bhain arm Mhéabha díoltas as bás cuid dá páistí, ag déanamh slada ar Ráth Muireagáin. Agus an dún scriosta, chuaigh an t-arm ar ais go Cruachain. ''[[Domhnall]], in his fort at Glencastle, was devastated to hear of the death of his son. ==Maol== Thóg Fearghas leis agus Fliodhas agus a tarbh, Maol, óna Dún agus aon rud luachmhar eile, ina measc a cuid tréada bólachta agus fia. Rinne Fearghas iarracht bó Fhliodhais, Maol, a chur chun éirí agus siúl, ach dhiúltaigh sí. Chreid a chomrádaí go raibh grá croí ar an mbó de dheasca bás a mháistir. Bhris a fhoighne ar Fhearghas ansin agus thug sé broideadh do Mhaol lena chlaíomh. Dhiúltaigh sí fós éirí, agus dá bharr bhuail sé go rithimeach í faoi naoi thart ar a droim. Agus í ag géimneach agus ag búireadh chomh glórach sin, chualathas í agus a céasta ar fud an cheantair, ach dhiúltaigh sí fós éirí. Tháinig Bricre ansin agus dúirt gurbh fhéidir leis an bhó a chur ina seasamh, má thugadh dó a dhóthain deontas agus tabhartas ar son an ghair sin. Ghlac Fearghas leis seo agus d'éirigh Maol agus thug na tréid léi amach ó Iorras ar an turas fada i dtreo Chruachan. ==Ionsaí na gCon Faoil== D'imigh arm Mhéabha leis i dtreo Bharr Rúscaí, ach cuireadh a sáith iontais orthu nuair a d'ionsaigh buíonta beaga na nGamhanradh iad ah léimt amach ó gach cúinne ar an slí. B'iomaí sin ionsaitheoirí ann gur éirigh cath dearg arís ar chnoic Ghleann na Muaidhe. Rinne na Gamhanraidh dochloíte carnán gránna de chinn na ngaiscí. Tháinig arís ansin Domhnall ó Ghleann Chaisil with am bhfód, le harm nua agus cúnna faoil ina theannta. Scaoil a láimhseálaithe na cúnna, agus stróic siad arm Mhéabha as a chéile. Ansin tháinig Fearghas i gcomhrac aonair le Domhnall Duabhuidhe agus mharaigh sé Domhnall lena chlaíomh. Tar éis bás a sheanathar, d'éirigh Muireadhach (aitheanta mar Mhuireadhach Stadaire) ina cheannaire na nGamhanradh. Tháinig tuilleadh gaiscí chuige ó Cruach Phádraig chun tacú leis, agus lean siad orthu an t-ionsaí ar arm Mhéabha, go dtí gur tharrtháil sé Fliodhas agus Maol. In ainneoin baoil an turais, tháinig Méabh, Ailill agus Fergus traochta i ndeireadh na dála ar ais go Ráth Cruachan. I leaganacha áirithe, insítear gur phós Muireadhach Fliodhas, eile gur mhair sí a raibh fágtha di i ngan fhios don tsaol. ==Táin Mhaigh Eo== Tá aithne ar ''Táin Bó Flidhais'' chomh maith mar ''Táin Mhaigh Eo'', agus tá go leor leaganacha áitiúla ann le mionsonraithe difriúla eatarthu.<ref>[http://www.encyclopedia.com/doc/1O70-Flidais.html encyclopedia.com (Flidais)].</ref> Tá aithne ar Fhliodhas faoin ainm Muinchinn, agus is é [[Domhnall Dualbhuidhe]] as [[Gleann Chaisil]] leannán Fliodhais in ionad Oillile Fhionn, seachas athair a leannáin. [[File:Munhin river, Carrowmore Lake, Erris, County Mayo..jpg|thumb|left|An Mhuinchinn, Iorras, Contae Mhaigh Eo]] I leagan cáiliúil, gabhadh Dún Domhnall i n[[Gleann Chaisil]] tar éis ionsaí gan fhios. Ghabh na hionsaitheoirí chomh maith [[Dún Chiortain]] agus [[Dún Chaochain]], ar na príomhchinn tíre i bparóiste [[Cill Chomáin|Chill Chomáin]]. Ag breathnú i gcéin uaithi, choinnigh Muinchinn súil ar cheannaire na n-ionsaitheoirí, Fearghas féin, agus bhí sí an-tógtha leis. Dúradh gurbh fhear chomh bhreá sin é Fearghas nárbh fhéidir bean ar bith féachaint air gan é a shantú. Mar dhia a bhí Fearghas, le taobh a fir chéile, agus a chorp cathmhillte. D'agair Muinchinn sos cogaidh, agus thug Domhnall cuireadh dá namhaid, Fearghas, go Dún Dhomhnaill. An-leannán ab ea an slataire óg do Mhuinchinn, agus mar naonúr ban í dó féin. D'éirigh an drúis eatarthu ó ló go ló. Bhí claíomh draíochta ag Domhnall a thug bandraoi dó, a choinnigh sé leis gach áit óir ba é a thug a neart dó. Oíche éigin, rinne Muinchinn agus Fearghas achainí de dhraíocht ar an mbandraoi. Thuig sise an teasghrá a bhí acu dá chéile, agus roinn sí rún dóibh conas an claíomh a bhaint de Dhomhnall. Le sin, croitheadh an gleann de phlimp thoirní agus bhí imní ar Mhuinchinn dá bharr. Cúpla lá ina dhiaidh, bhí Fearghas ar tí an dún a fhágáil, agus d'ól é féin agus Domhnall go leor dí meisciúla. Thit a chodladh ar Dhomhnall agus d'fháisc Muinchinn a chlaíomh de le draíocht an bhandraoi. Thóg Fearghas am claíomh agus d'aon iarracht amháin bhain a cheann de Domhnall. Ar an maidin dár gcionn, cuireadh brat Fearghasa ar foluain thart Dhún Dhomhnaill. Bhí Fearghas agus Muinchinn le chéile as sin amach. Lá éigin, chuireadh iarratas ar Fhearghas teacht ar ais go Ráth Cruachan. D'éiligh Muinchinn go rachadh sí leis. D'imigh siad leo ar each dubh agus é ag stealladh báistí. Shroich siad abha bheag a thagann le chéile leis [[An Abhainn Mhór, Contae Mhaigh Eo (Iorras)|an Abhainn Mhór]], a ritheann amach ó [[Loch na Ceathrún Móire]] agus tuile ann. Bhí imní ar Fhearghas go mbeadh Muinchinn chomh mhídhílis dó is a bhí sí lena hiarfhear céile, agus dá bharr, ag dul trasna na habhann, thug sé brú di agus thit sí sa tuile. She flailed wildly ach theip uirthi snámh chun sábháilteachta agus bádh sí. Tugadh An Muinchinn ar an abhainn as sin amach.<ref>[https://www.logainm.ie/114331.aspx An Muinchinn] ar logainm.ie</ref> I ndiaidh an fheallghnímh, lean Fearghas ar aghaidh leis, ach ag Barr Rúscaí (baile fearainn iargúlta ón aice le [[Gleann na Muaidhe]] in oirthear paróiste [[Cill Comáin|Chill Comáin]] i mBarúntacht Iorrais)... ''céard? ==Lámhscríbninn Ghleann Masáin== Is é an réamhscéal faoi anbhás mic [[Uisneach|Uisnigh]] an rud is suntasaí a chuireann Lámhscríbninn Ghleann Masáin leis an ''Táin'' seo. Chuir [[Conchúr mac Neasa]] [[Fergus mac Róich|Fearghas mac Róigh]] go hAlbain chun mic Uisnigh, a bhí ann ar deoraíocht, a thabhairt ar ais, go dtuga siad cabhair do Chonchúr 'cúige Uladh a chosaint in éadan cúigí eile na tíre.' Bhí drochthaibhreamh ag [[Deirdre]], bean chéile [[Naoise]] Mhic Uisnigh, go ndéanfaí feall orthu siúd. D'éiligh Fearghas nár bhaol dóibh. Bhí muinín ag Naoise i bhFearghas agus d'fhill mic of Uisnigh go hÉirinn. Tháinig siad go dún Bhorraigh, ach cuireadh Fearghas faoi [[geis|gheis]] ann. ‘Tá féasta agam duit, a Fhearghais,’ arsa Borrach, ‘agus is í geis leat gan féasta a fhágaint go gcuire chun críche í.’ ‘Tá col déanta agat, a Bhorraigh,’ arsa Fearghas, ‘an gheis seo a chur fúm, óir gur chuir Conchúr iachall orm, mic Uisnigh a thabhairt go hEamhain ar an lá úd a thiocfaidís ar ais go hÉirinn.’ ‘Chuirim faoi gheis tú,’ arsa Borrach, ‘geis mar a fhulaingíonn fíorlaochra, nár éalaí tú mura itheann tú an béile.’ B'éigean d'Fhearghas dá bharr fanacht le Borrach, agus mar sin chuir sé a bheirt mhac ar aghaidh go h[[Eamhain Mhacha]] le Naoise agus Deirdre. Bhí taibhreamh eile ag Deirdre ina chonaic sí a comrádaí, cinn bainte. Thug sí comhairle dóibh: ‘Téigh go Dún Dealgan áit a bhfuil [[Cú Chulainn]], agus fan ann go dtagann Fearghas, nó téigh go hEamhain faoi chosaint Chú Chulainn.’ Mura dtéann, tarlóidh feall agus raic oraibh.' Ach tugadh neamhaird arís dá comhairle. Fuair Naoise rabhadh ó fheighlí a óige, [[Leabharcham]]. ‘Ní maith díobh é, a leanaí dílse,’ ar sí, ‘go bhfuil sise (Deirdre) i dteannta libh a bhraith eisean (Conchúr) go smior agus í bainte de.'', anois agus sibhse faoina réim. Agus is chun cuairt a thabhairt oraibh a cuireadh mé chugaibh, agus chun a fhiosrú an bhfuil a háilleacht aici fós ag Deirdre. Agus is cúis bhróin dom é 'séard a dhéanfar anocht ag Eamhain, 'sé sin, go dtarlóidh feall agus cealg agus sárú gealltanais oraibh, a chairde dílse.' Nuair a chuala Conchúr ó ghaisce eile gurbh álainn í Deirdre fós, throid sé in éadan na mac Uisnigh chun í a fháil ar ais. Chuaigh mic Fhearghasa i mbun comhraic took aghaidh a rí agus ar son onóir a n-athar, a thug geall Naoise agus Deirdre a chosaint. Maraíodh ámh ''Illann Finn'' mac Fhearghasa. Thréig Fearghas cúige Uladh agus chuaigh ar deoraíocht go [[Ráth Cruachan]]. As seo amach, leanann an scéal ar aghaidh amhail is na scéalta Gaeilge níos sine, thuas. ==Naisc sheachtracha== * [http://www.podcasts.ie/featured-writers/featured-prose-writers/steve-dunford/ Táin Bó Flidhais (audio)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100620184929/http://www.podcasts.ie/featured-writers/featured-prose-writers/steve-dunford/ |date=2010-06-20 }}, sliocht léite ag údar agus staraí, Stephen Dunford. * ''[https://www.jstor.org The Glenmasan Manuscript]'', Donald McKinnon, ''Translation of the Táin Bó Flidais from Scots Gaelic into English'', Celtic Review, Imleabhair 1, 2, 3 agus 4, 1904 - 1907. * [http://www.ucc.ie/celt/published/T800012/index.html/ Aistriúchán Béarla] den Lámhscríbhinn Gleann Masan. ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} {{DEFAULTSORT:Tain Bo Flidais }} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] d7ebhz3qlcvxmnhmthk7nteishbg285 0 86261 1268646 1211857 2025-06-04T17:19:06Z Alison 570 +WD 1268646 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} I [[Miotaseolaíocht na nGael]], is scéal na [[Rúraíocht]]a é '''''Fleadh Bhricreann''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Fled Bricrenn'''''). ==Achoimre== Tugann Bricre, file agus síorscabhaire, cuireadh d'fhir uaisle na [[Uladh]] go fleadh ag a thigh nua ag Dún Rudhraí ([[Dún Droma, Contae an Dúin|Dún Droma]], [[Contae an Dúin]]). Gríosaíonn sé na trí laoch, [[Cú Chulainn]], [[Conall Cearnach]], agus [[Laoghaire Buach]] chun iomaíochta le haghaidh na [[curadhmhír|curadhmhíre]]. Déanann na laochra gaiscí ar leith, agus téann siad go dtí [[Connacht]] go dtuga [[Ailill mac Máta|Ailill]] agus [[Méabh]] breithiúnas orthu, agus go dtí [[Mumha]] go dtuga [[Cú Raoi]]. Gach uair, fógraítear Cú Chulainn mar churadh, ach diúltaíonn an bheirt eile an toradh a ghlacadh. I ndeireadh na dála, ar ais i n[[Eamhain Mhacha]], tugann fathach fir dúshlán don triúr a cheann a bhaint de, ar an mbonn go dtuga siad cead dó teacht ar ais agus a gcinn a bhaint díobh. Glacann ar dtús Laoghaire, ansin Conall, an dúshlán. Baineann siad a cheann den fhathach, ach piocann sé suas é agus ag go brách leis. Nuair a thagann sé ar ais an oíche dár gcionn, tá siad, cladhairí, as láthair. Is é Cú Chulainn amháin a sheasann lena fhocal. Ligeann an fathach a anam leis, aithníonn sé féin mar Chú Raoi faoi bhréagriocht, agus fógraíonn sé gurb é Cú Chulainn, de bharr a chrógacht agus a dhea-chlú, an curadh gan ceistiú.<ref>[[Tom Peete Cross]] & Clark Harris Slover (eag.), ''Ancient Irish Tales'', Henry Holt & Sons, 1936 (ar athchló Barnes & Noble, 1996), ll. 254–280.</ref> ==Stair== Téann an scéal siar go dtí an 8ú haois, agus caomhnaítear é i roinnt lámhscríbhinní, ina measc ''[[Leabhar na hUidhre]]'' (c. 1106). Faightear móitíf na curadhmhíre i scéal eile na Rúraíochta, ''[[Scéla Mucce Meic Dathó]]'', rud a chuirtear i gcuimhne scríbhneoireacht na n-údar clasaiceach mar gheall ar nósanna ceilteacha mhór-roinn na hEorpa.<ref>[[Athenaeus]], ''Deipnosophists'' [http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/Literature/Literature-idx?type=turn&entity=Literature.AthV1.p0254&isize=M&pview=hide 4.40]</ref><ref>[[Diodorus Siculus]], ''Historical Library'' [https://books.google.com/books?id=agd-eLVNRMMC&printsec=titlepage#PPA314,M1 5.28]</ref> Faightear dúshlán an díchéannta sa litríocht chlasaiceach,<ref>Athenaeus, ''Deipnosophists'' [http://digicoll.library.wisc.edu/cgi-bin/Literature/Literature-idx?type=turn&entity=Literature.AthV1.p0254&isize=M&pview=hide 4.40]</ref> chomh maith le litríocht na meánaoise, amhail ''[[Sir Gawain and the Green Knight]]''.<ref>James MacKillop, ''Dictionary of Celtic Mythology'', Oxford University Press, 1998, ll. 209–210</ref> Ní foláir do ''Fled Bricrenn'' bheith measctha le ''[[Fled Bricrenn ocus Loinges mac nDuíl Dermait]]'', scéal eile na Rúraíochta le Bricre mar phríomhphearsa, agus cuid eile de bhia measúil. ==Lámhscríbhinní== * [[Leabhar na hUidhre]], MS 23 E 25 (LU): ll.&nbsp;99b–112b +H (Baile Átha Cliath, ARÉ).<ref>Kathleen Mulchrone, et al. ''Catalogue of Irish Manuscripts in the Royal Irish Academy''. Baile Átha Cliath, 1926–70. 3367–79. </ref> Deireadh ar iarraidh. Idirshliochta le '''H'''. * [[An Seanchus Mór]], [https://www.isos.dias.ie/libraries/TCD/TCD_MS_1336/irish/index.htm MS 1336]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} (H 3.17): ll.&nbsp;683–710 (Baile Átha Cliath, [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]]).<ref>T. K. Abbott and E. J. Gwynn, ''Catalogue of Irish manuscripts in the library of Trinity College.'' Baile Átha Cliath, 1921, ll. 125–39 agus 355–8.</ref> Blúire. * [https://www.isos.dias.ie/libraries/TCD/TCD_MS_1337/irish/index.htm MS 1337]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} (H 3.18): lch.&nbsp;607 (Baile Átha Cliath, Leabharlann Choláiste na Tríonóide).<ref>Abbott and Gwynn, ibidem, 140–58.</ref> Sleachta le gluaiseanna. * Ed. XL: ll.&nbsp;69–76 (Dún Éideann, National Library of Scotland).<ref>John MacKechnie, ''Catalogue of Gaelic Manuscripts in Selected Libraries in Great Britain and Ireland.'' Vol. 1. Boston, 1973, ll. 192–5</ref> ''Cennach ind Ruanada'' ach amháin. * [http://www.ucc.ie/celt/published/G301022/index.html Codex Vossianus]: f 3R-9V (Leiden).<ref>Ludwig Christian Stern, "Le manuscrit Irlandais de Leide". ''Revue Celtique'' 13 (1892), ll. 1–31.</ref> Blúirí. * [https://www.vanhamel.nl/codecs/London,_British_Library,_MS_Egerton_93 Egerton 93]: f. 20R-25V (Londain, British Library).<ref>Robin Flower, ''Catalogue of Irish manuscripts in the British Museum.'' Vol. 2. Londain, 1926, ll. 434–7.</ref> Blúire. ==Tuilleadh le léamh== ===Eagráin agus aistriúcháin=== * [[Ernst Windisch|Windisch, Ernst]] (eag.). "''Fled Bricrend'', 'Das Fest des Bricriu'". ''Irische Texte mit Wörterbuch''. Leipzig, 1880, ll. 235–311 agus 330–6. Bunaithe ar LU, Egerton 93 agus MS 1337. Errata foilsithe in ''Revue Celtique'' 5: 238. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (eag. agus aistr.), "The Edinburgh version of the Cennach ind Rúanado (The bargain of the strong man).” ''[[Revue Celtique]]'' 14 (1893): ll. 450–91. Bunaithe ar Ed. XL. * [[George Henderson|Henderson, George]] (eag. agus aistr.). ''Fled Bricrend.'' Irish Texts Society 2. Londain agus Baile Átha Cliath, 1899. Bunaithe ar LU 99b1-112b48, Ed. XL agus leaganacha eile. Le fáil [https://archive.org/details/fledbricrendfeas02henduoft anseo] ar líne. [https://archive.org/details/Bricriu Audiobook] ag Internet Archive. * Stern, Ludwig Christian (ed.). "Fled Bricrend nach dem Codex Vossianus". ''[[Zeitschrift für celtische Philologie]]'' 4 (1903): 143–77. Leiden, Codex Vossianus, le fáil ar [http://www.ucc.ie/celt/published/G301022/index.html CELT]. * [[R.I. Best|Best, R.I.]] agus Osborn Bergin (eag.), ''Lebor na hUidre. Book of the Dun Cow''. Baile Átha Cliath, 1929: ll. 50–3. Leagan dioplómaitiúil de Leabhar na hUidhre. Le fáil ar [http://www.ucc.ie/celt/online/G301900 CELT] * Henderson, George (aistr.), "Bricriu's Feast". In ''Ancient Irish tales'', eag. T.P. Cross agus C.H. Slover. New York, 1936: ll. 254–80. * Gantz, Jeffrey (aistr.). ''Early Irish Myths and Sagas''. New York, 1981: ll. 219–55. Bunaithe ar leaganacha Dhún Éideann agus Leiden. * Koch, John T. and Henderson, George (aistr.). In ''The Celtic Heroic Age'', eag. John T. Koch agus John Carey, 3d ed. Andover, 2000: ll. 76–105. Nualeagan d'aistriúchán Henderson. * [[Rudolf Thurneysen|Thurneysen, Rudolf]] (aistr.). "Der Streit um das Heldenstück". In ''Sagen aus dem alten Irland'', eag. R. Thurneysen. Berlin, 1901: ll. 25–57. (Géarmánis) * d'Arbois de Jubainville, Henry (tr.). "Festin de Bricriu". In: ''L'Épopée celtique en Irlande'', eag. H. D'Arbois de Jubainville et al. Paris, 1892: ll. 81–148. (Fraincis) * Agrati, G. and M.L. Magini (aistr.), ''La saga irlandese di Cu Chulainn, 'Il festino de Bricriu'''. Milan, 1982. (Iodáilis) * Draak, Maartje and Frida de Jong (aistr.). ''Het feestgelag van Bricriu''. Amsterdam, 1986. (Ollannais) ===Fo-litríocht=== * Krappe, Alexander Haggerty. "Le morceau du héros". ''[[Revue Celtique]]'' 38 (1931): ll. 145–8. * Mac Cana, Proinsias. "Varia V. An instance of modified narrative repetition in ''Fled Bricrenn''". ''[[Ériu (iriseán)|Ériu]]'' 28 (1977): ll. 168–72. * Mac Eoin, G. "The Dating of Middle Irish Texts". ''Proceedings of the British Academy'' 68 (1982): ll. 109–37. * Martin, B.K. "The Medieval Irish Stories about Bricriu's Feast and Mac Dátho's Pig". ''Parergon: Bulletin of the Australian and New Zealand Association for Medieval and Renaissance Studies'' 10.1 (1992): ll. 71–93. * O'Brien, M.A. "Fled Bricrenn". In ''Irish Sagas'', eag. Myles Dillon. Baile Átha Cliath, 1958: ll. 67–78. * O'Leary, Philip. "Honour-Bound: The Social Context of Early Irish Heroic ''geis''". ''Celtica'' 20 (1988): ll. 85–107. * O'Leary, Philip. "Verbal Deceit in the Ulster Cycle". ''[[Éigse]]'' 21 (1986): ll. 16–26. * O'Leary, Philip. "Contention at Feasts in Early Irish Literature". ''[[Éigse]]'' 20 (1984): ll. 115–127. * Ó Riain, Padraig (eag). ''Fled Bricrenn: Reassessments''. Londain, 2000. Ina measc na haistí a leanas: ** Maier, Bernhard, "Comparing ''Fled Bricrenn'' with Classical Descriptions of Continental Celts: Parallels, Problems and Pitfalls" (1–14) ** Koch, John T., "''Fled Bricrenn'''s Significance within the Broader Celtic Context" (15–39) ** Jacobs, Nicolas, "''Fled Bricrenn'' and ''Sir Gawain and the Green Knight''" (40–55) ** Hellmuth, Petra S., "The Role of Cu Roi in ''Fled Bricrenn''" (56–69) ** Mac Cana, Proinsias, "Notes on Structure and Syntax in ''Fled Bricrenn''" (70–92). * Sayers, William. "Úath mac Imomain (''Fled Bricrend''), Óðinn, and Why the Green Knight is Green.” ''[[Mankind Quarterly]]'' 30 (1990): 307–16. * Slotkin, Edgar M. "The structure of ''Fled Bricrenn'' before and after the 'Lebor na hUidre' interpolations". ''[[Ériu (iriseán)|Ériu]]'' 29 (1978): ll. 64–77. * Slotkin, Edgar M. "More on Modified Narrative Repetition in ''Fled Bricrenn''". In ''Ildanach ildirech. A Festschrift for Proinsias Mac Cana'', eag. John Carey, John T. Koch, agus Pierre-Yves Lambert. Andover agus Aberystwyth, Celtic Studies Publications, 1999: ll. 231–44. * Thurneysen, Rudolf. "Allerlei Irisches. VI. Die Interpolation von ''Fled Bricrend'' in LU". ''[[Zeitschrift für celtische Philologie]]'' 10 (1915): ll. 440–4. * Thurneysen, Rudolf. "Zu irischen Texten. 1. Die Überlieferung der ''Fled Bricrenn''. 2. Zum Gedicht von St. Paul II." ''[[Zeitschrift für celtische Philologie]]'' 4 (1903): ll. 193–207. * Zimmer, Heinrich. "Keltische Studien, V. Über den compilatorischen Charakter der irischen Sagentexte im sogennanten Lebor na hUidri, 6. ''Fled Bricrend''". ''Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung'' 28 (1887): ll. 623–61. ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:An Rúraíocht]] fk51e3fmdk5l2yvttiw5nrwwlyibuqe 0 86262 1268644 1109971 2025-06-04T17:18:09Z Alison 570 +WD 1268644 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is scéal na [[Rúraíocht]]a é '''''Meisce na nUladh''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Mesca Ulad'''''). Caomhnaítear é i lámhscríbhinní na 12ú haoise, [[Leabhar na hUidhre]] agus an [[Leabhar Laighneach]]. Feictear an teideal ''Mesca Ulad'' ach amháin i leagan an Leabhair Laighnigh. ==Achoimre== D'áitigh [[Cú Chulainn]] agus [[Fionntán]], mic altrama [[Conchúr mac Neasa|Chonchúir mhic Neasa]], air féin tríú cuid de Chúige Uladh a thabhairt dóibh mar ríogacht. Bliain níos déanaí, ámh, thug Conchúr orthu beirt an ríogacht iomlán a thabhairt ar ais dó le haghaidh bliana eile. Ag deireadh na tréimhse seo, shocraigh siad beirt ar a seal féin fleá mhór a eagrú ar son Chonchúir. Toisc gur mhothaigh Conchúr faoi chomaoin acu beirt, shocraigh seisean dul chun fleá ar dtús go Fionntán agus níos déanaí san oíche go Cú Chulainn. Agus cách ar meisce, chuaigh siad ar charabad ó thigh Fhionntáin go tigh Chú Chulainns Burg, ach chuaigh siad amú i ndorchadas na hoíche. De mhí-ádh, tháinig siad ar thigh a namhad [[Cú Raoi]], a chuir go bréagach fáilte rompu. Thug sé isteach iad i dtigh iarainn agus le hadhmad ar na ballaí, a chuir sé faoi ghlas le slabhraí. Cuireadh ansin an teach trí thine, ach le cabhair ó Chú Chulainn, bhris na hUlaidh na slabhraí, d'éalaigh siad as an tigh agus scrios siad bhaile Chú Raoi, [[Teamhair Luachra]]. ==Lámhscríbhinní== * [[Leabhar na hUidhre]] (LU): ll. 19a-20b ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]]<ref>[https://www.tcd.ie/library/ Leabharlann CnT]</ref>). Leagan Sean-Ghaeilge. Céad chuid ar iarraidh. * [[Leabhar Laighneach]] (LL): p 261b-268b ([[Acadamh Ríoga na hÉireann]]). Leagan Meán-Ghaeilge. Dara chuid at iarraidh. * [[Leabhar Buí Leacáin]] (LBL), nó G4: col. 959-972 ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]]). * Ed. XL nó Adv. 72.1.40: ll. 49-68 (National Library of Scotland, Dún Éideann) ==Eagráin agus aistriúcháin== * Hennessy, William M. (eag. agus aistr.). ''Mesca Ulad: or, the Intoxication of the Ultonians''. Todd Lecture Series 1. Baile Átha Cliath, 1889. Bunaithe ar LU agus LL. Athchlótar an t-aistriúcháin i: Eleanor Hull (eag.), ''The Cuchullin Saga in Irish literature.'' Londain, 1898; agus i ''Ancient Irish tales'', eag. T.P. Cross agus C.H. Slover. New York, 1936, ll. 215-38. * Watson, J. Carmichael (eag.). ''Mesca Ulad''. Mediaeval and Modern Irish Series 13. Baile Átha Cliath, 1941 (athchló. 1983). Bunaithe ar LU agus LL, le leaganacha ó from LBL agus Ed. XL. [http://www.ucc.ie/celt/published/G301040 Eagrán] le fáil ar CELT]. * Mac Gearailt, Uaitéar (eag.). "The Edinburgh Text of ''Mesca Ulad''." ''Ériu'' 37 (1986), ll. 133-80. Bunaithe ar Ed. XL. * Watson, J. Carmichael (aistr.). "''Mesca Ulad''". ''[http://www.abdn.ac.uk/celtic/sgs.hti Scottish Gaelic Studies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20010708082737/http://www.abdn.ac.uk/celtic/sgs.hti |date=2001-07-08 }}'' 5 (1938), ll. 1-34 (bunaithe ar LL, LU). (Béarla) * Koch, John T. (aistr.). I ''The Celtic Heroic Age'', eag. John T. Koch agus John Carey. 3ú eag. Andover, 2000, ll. 106-27. Aistriúchán sealadach bunaithe ar an eagrán le Watson. * Gantz, Jeffrey (aistr.). "The Intoxication of the Ulaid." In: ''Early Irish Myths and Sagas''. Harmondsworth, 1981, ll. 188-217. (Béarla) * Guyonvarc'h, C.-J. (aistr.). "L'ivresse des Ulates." ''Ogam'' 12 (1960), ll. 487-506; 13 (1961), ll. 343-60 [''Celticum'' 2 (1962), ll. 1-38 freisin] (Fraincis). == Foinsí == * Carey, John. "Vernacular Irish Learning: Three Notes." ''Éigse'' 24 (1990): 37-44. * [[Áine de Paor|de Paor, Áine]]. "The common authorship of some Book of Leinster texts [III. Mesca Ulad]." ''[[Ériu (iriseán)|Ériu]]'' 9 (1923): ll. 118-46. * Ó Concheanainn, Tomás. "The manuscript tradition of ''Mesca Ulad''." ''Celtica'' 19 (1987): ll. 13-30. * [[William Sayers|Sayers, William]]. "Three charioteering gifts in ''Táin Bó Cúailnge'' and ''Mesca Ulad'': ''immorchor deland, foscul díriuch, léim dar boilg''." ''Ériu'' 32 (1981): ll. 163-7. * Sayers, William. "Portraits of the Ulster Hero Conall Cernach: A Case for Waardenburg's Syndrome?" ''Emania'' 20 (2006): ll. 75-80. * [[Rudolf Thurneysen|Thurneysen, Rudolf]]. ''Zu irischen Handschriften und Litteraturdenkmälern. Zweite Serie.'' Abhandlungen der königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen 14.3. Berlin, 1913. Féach u. 17 do ''Mesca Ulad''. * Watson, J. Carmichael. "''Mesca Ulad'': the redactor's contribution to the later version." ''Ériu'' 13 (1940): ll. 95-112. ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] n9auclnwi8eva10uzwqy7ssdjpnqfhy 0 86264 1268672 1114225 2025-06-04T17:34:03Z Alison 570 +WD 1268672 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Sa [[Rúraíocht]], is réamhscéal don ''[[Táin Bó Cuailnge]]'' é '''Táin Bó Fraích'''. Caomhnaítear é sa [[Leabhar Laighneach]], sa [[Leabhar Buí Leacáin]] agus in dhá lámhscríbhinn eile na 15ú/16ú.&nbsp;haoise. Faightear chomh maith é sa [[Leabhar Deathan Lios Mòir]]. D'aistríodh as [[Gaeilge na hAlban]] go [[Béarla]] é sa bhliain 1756. ==Achoimre== Déanta na fírinne, tá dhá scéal ann ó thaobh ábhair de sa ''Táin Bó Froích'' nach bhfuil gaol eatarthu ach an teideal. Sa chéad scéal, is laoch na g[[Connacht]] é [[Fraoch mac Idaith]], a bhí i mbun cogaidh in éadan na n[[Uladh]], agus é i ngrá le ''[[Findabair]]'', iníon [[Ailill mac Máta|Ailealla]] agus [[Méabh]]a. Ní raibh Méabh ag éirí sa chomhrac in éadan laoch dochloíte na nUladh, [[Cú Chulainn]], agus dá bharr d'fhógair sí a hiníon mar dhuais. Thairg Fraoch é féin ach chloígh Cú Chulainn é i gcomhrac aonair – ar a laghad '' als Erster. I ndara scéal ''[[Echtra Fergusa maic Léti]]'', insítear conas a chuir Ailill cluain ar Fhraoch ''go dtí "Uisce Dubh"'' (sé sin, Dubhlinn Fhraoigh, [[Bré]]). D'ionsaigh ollphéist mara ann é agus d'éalaigh sé é ach le saothar nach beag.<ref>Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur,'' lch.&nbsp;744.</ref> Sa dara heachtra darb ainm chéanna, bhí Fraoch pósta ní le Fionnabhair, ach le bean eile. Fuadaíodh iad beirt, in éineacht lena dtriúr mac agus a gcuid bólachta. Le cabhair ón laoch [[Conall Cearnach]], d'éirigh leis a theaghlach agus a sheilbh a thabhairt abhaile. Le linn na heachtra, chuaigh siad thar [[Muir Éireann|Muir Éireann]] agus an [[Muir nIocht]] agus tríd [[na hAlpa]], áit a raibh na foghlaithe ann i mbaile cosanta ag nathair nimhe. Ghabh Conall an nathair agus chuir a chodladh ina chrios é, agus scrios seisean agus Fraoch an baile. D'éalaigh an nathair arís ach gan gá a chur sa laoch.<ref>Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur,'' ll.&nbsp;700-</ref> ==Foinsí== * [[Helmut Birkhan]]: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' [[Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften]], Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3. * [[Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur.'' Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. ==Naisc sheachtracha== * [https://www.vanhamel.nl/codecs/Special:Redirect/page/2028 Táin bó Fraích] ar CODECS. * [https://celt.ucc.ie//published/G301006/index.html Táin Bó Fraích], leagan le [[Wolfgang Meid]] ([[Leabhar Laighneach]], [[Leabhar Buí Leacáin]], srl.) ar CELT. * [https://celt.ucc.ie//published/G800011E/text005.html T''ain'' Bó Fraich], [https://celt.ucc.ie/published/G800011E/ Leabhar Laighneach], cuid 5, ll. 1127-1135, LS folio 248a-252b ar CELT. * [http://www.maryjones.us/ctexts/fraech.html ''The Cattle Raid of Fráech''] sa ''Celtic Literature Collective'' le fáil ar maryjones.us. ==Féach fosta== * [[Cernunnos]] == Tagairtí == {{reflist}} {{An Rúraíocht}} {{DEFAULTSORT:Tain Bo Fraich}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] piotlzcn25qr6u4rkp4821xju6lk1nk 0 86419 1268699 1234460 2025-06-04T17:53:21Z Alison 570 +WD 1268699 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Is lámhscríbhinn mheánaoiseach é '''''Leabhar (Mór) Leacáin''''' [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]], MS 23 P 2, a scríobhadh idir 1397 agus 1418 i ''Castle Forbes'', Leacán, i dtuath [[Tír Fhíacrach Múaidhe|Thír Fhiachraigh]], in aice le h[[Inis Crabhann]], [[Contae Shligigh]]. Caomhnaítear é i n[[Acadamh Ríoga na hÉireann]].<ref name="Jones' Celtic Encyclopedia">[http://www.maryjones.us/jce/greatlecan.html Jones' Celtic Encyclopedia].</ref> Scríobh [[Ádhamh Ó Cuirnín]] ''Leabhar Mór Leacáin'' as [[Meán-Ghaeilge]] do [[Giolla Íosa Mór Mac Fhirbhisigh|Ghiolla Íosa Mór Mac Fhirbhisigh]]. Tógadh an t-hábhar ón [[Leabhar Laighneach]], cóipeanna déanacha de [[Leabhar Gabhála na hÉireann]], an [[dinnseanchas]], an [[banseanchas]] agus [[Leabhar na gCeart]].<ref name="Jones' Celtic Encyclopedia"/> Ag am áirithe, bhí an leabhar i lámha [[James Ussher]]. Ina dhiaidh sin, thug [[Séamas II Shasana]] é don [[An Coláiste Éireannach, Páras|Choláiste Éireannach i bPáras]]. In 1787 thug an Chevalier Ó Raghallaigh ar ais go hÉirinn leis é. Tháinig an leabhar i seilbh [[Charles Vallancey]], agus thug seisean don Acadamh é. Bhí tríocha leathanach ann i dtosach; is amhlaidh gur cailleadh naoi gcinn díobh in 1724. Bhí mír mhór iontu agus eolas inti ar stair agus ar ghinealaigh chlanna Lochlannacha agus Gael-Lochlannacha na hÉireann, eolas nach bhfuil le fáil in aon áit eile.<ref>[[Alexander Bugge]] (eag. & aistr.), [[Duald Mac Firbis]], ''[[iarchive:onfomoriansnorse00macfuoft|On the Fomorians and the Norsemen]]''. Christiania: J. Chr. Gundersens Bogtrykkeri. 1905. Féach réamhrá Bugge.</ref> Tá na leathanaigh smeartha le bealadh éigin a fhágann trédhearcach agus doiléir iad.<ref name="Jones' Celtic Encyclopedia"/> ==Naisc sheachtracha== * Le fáil ar [http://www.isos.dias.ie/english/index.html ISoS], [https://www.isos.dias.ie/libraries/RIA/RIA_MS_23_P_2/english/index.html MS 23 P 2] i bhfoirm macasamhla. ==Tagairtí== {{Reflist}} {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} [[Catagóir:An Rúraíocht]] [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:15ú haois in Éirinn]] kggc0mbus7n2i825er8ay1b65vwm2zc 0 86771 1268631 1119157 2025-06-04T17:09:05Z Alison 570 +WD 1268631 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Lámhscríbhinn Albach phárpháipéir den 15ú haois is ea '''Lámhscríbhinn Ghleann Masáin'''. Caomhnaítear é i [[Leabharlann Náisiúnta na hAlban|Leabharlann Nàiseanta na h-Alba]], Dún Éadain, faoin gcód Adv. MS 72.2.3. Coinníodh roimhe sin é san [[Advocates Library]], Dún Éadain, rangaithe mar MS 53. Scéalta na [[Rúraíocht]]a as Gaeilge na hAlban atá le le fáil sa chnuasach, san áireamh ''[[Táin Bó Flidais|Táin Bó Fliodhais]]'' agus ''Oided mac nUisnig'' (Oidheadh Chlainne Uisnigh, leagan de ''[[Longes mac nUislenn]]''). ==Foinse== Tá an lámhscríbhinn ainmhithe as iontráil ar an leathanach tosaigh, a mhaíonn gur críochnaíodh an cnuasach ag [[Gleann Masáin]], ar an ngarinis ''[[Còmhghall]]'' i bparóiste ''[[Dùn Omhain]]'', [[Earra-Ghàidheal]], sa bhliain 1238. Bunaithe ar fianaise on teangan (m.s. uainíocht na litrithe ''ao'' agus ''ai'' don défhoghar céanna), molann [[Donald MacKinnon]] gur tógadh luathlámhscríbhinn Gaelach go hEarraghael roimh 1238; gur scríobhadh athleagan ansin; agus gur cóip den leagan seo scríofa roimh 1500 is ea an lámhscríbhinn ar marthain. Scríobh lámh déanach anaithnid ar leathanach 19 ''Leabhar Echdra ata ann so ar a scriobha le Eoin M'Tavis'', ainm a fheictear anseo is ansiúd sa lámhscríbhinn, rud a thagann le foinse Earraghaeil an téacs. B'fhéidir gurbh é an príomhscríobhaí, cé nach féidir seo a dheimhniú. ==Stair== Is anaithnid í luathstair na lámhscríbhinne, cé gurb aghaidh é nach ndeachaigh sí ariamh laistigh d'Earraghael. Caitheann nótaí ar an imeall roinnt solais ar a stair is luaite. Ag bun fóilió 9, feictear an t-ainm de dhuine ''Robert Campbell at [[Glensluan]]'', atá aitheanta mar choillteoir agus file i Còmhghall, a chum dán in ómós [[Edward Lhuyd]] agus a saothar ''[[Archæologia Britannica]]'' (clóscríobhta ann sa bhliain 1707). Ainmnítear William Campbell, gar nia Robert agus ministir [[Cill Chrèanain]] (ó 1745 i leith) agus [[Dail Abhaich]], ar fhóilió 15 mar sheilbheoir an leabhair agus is amhlaidh go bhfuair sé é trína gar-uncail. Ainmnithe go dearfa mar sheilbheoir tá named owner James McIntyre as [[Gleann Ò]] (roimh 1782). Tháinig cáil ar an lámhscríbhinn san 18ú haois, nuair a d'iarr chiste an ''[[Royal Highland and Agricultural Society of Scotland]]'' fianaise gur aistrigh [[James Macpherson]] dáiríre a chnuasach dánta ''[[Ossian]]'' as fíorGhaeilge ársa na hAlban.<ref name="ftn0">MacKinnon, "The Glenmasan manuscript", lch. 5.</ref> Mhaíomh an tUrr. John MacKinnon as [[Gleann Dà Ruadhail]] go bhfuair sé an lámhscríbhinn ó dhaoine na áite, a d'inis dó go gcoinnítí í sa Bhailiúchán Cill Bhríde. Fuair an dlíodóir [[William Bannatyne, Lord Bannatyne|Lord Bannatyne]] seilbh ar an LS uaidhse, agus chuir sé ar aghaidh í chuig Cumann na nGarbhchríoch. Mhol MacKinnon, gur gan an t-amhras faoi MacPherson, ní thiocfadh an lámhscríbhinn chun solais nuair a tháinig. Rinneadh an chéad tras-scríbhinn le [[Ewen MacLachlan]] (1773–1822) sa ''Leabhar Caol'' 'saige. Glacadh áit a shaothair le Donald MacKinnon, a d'fhoilsigh leagan dioplómaitiúil le haistriúchán Béarla ar leathanaigh thall sa chéad cheithre imleabhar de ''The Celtic Review'' (1904–1908). ==Tréithe== Tá seacht nduilleog is fiche sa lámhscríbhinn, i bhformáid [[cuartó]] mór, san áireamh an dá cheann don chlúdach. Tá an téacs scríofa le dá cholún d'ocht, scaití naoi, líne is tríocha. Is measctha é an ceangal ag an tús binding: caithfear an 3ú ar marthain bheith an 5ú, agus tá bearna idir an 4ú agus an 5ú duilleoga; agus b'fhéidir idir an 5ú and 3ú; agus b'fhéidir idir an 3ú agus 6ú fóiliónna.<ref>MacKinnon, "Glenmasan", lch. 8.</ref> ==Ábhair== Téacsanna san áireamh: * ''Oided mac nUisnig'' (leagan de ''[[Longes mac nUislenn]]''); ** [[Donald MacKinnon|MacKinnon, Donald]], eag. agus aistr. in ''Celtic Review'' 1 (1904–05): 12–7, 104–31 (eagrán dioplómaitiúil) ** [[Alexander Cameron|Cameron, A.]], eag. agus aistr. "[[Deirdre]] and the Sons of Uisneach." ''Reliquiae Celticae'' 2 (1894): 421–74 (bunaithe ar LS Ghleann Masain agus Dún Éideann, Adv. MS 56). * ''Fochonn loingse Fergusa maic Roig''. ''Celtic Review'' 1 (1904–05): 208–29. Cf: leagan ón [[Leabhar Laighneach]], eag. agus aistr. Vernam Hull, "The Cause of the Exile of Fergus Mac Roig – ''Fochond Loingse Fergusa meic Roig''." [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 18 (1930): 293–8. * ''Toraigecht Tána Bó Flidaise'' (freisin ''Toruigheacht bó Flidais''), leagan de ''[[Táin Bó Flidais]]''. ''Celtic Review'' 4 (1907–08): 104–21, 202–19. ==Foinsí== * [[Donald MacKinnon (Celtic scholar)|MacKinnon, Donald]]. "The Glenmasan manuscript." ** ''[[The Celtic Review]]'' 1 (1904–05): ll. 12–17, 102–31, 208–29, 296–315. Le fáil ar an [https://archive.org/details/no1celticrev01edinuoft Internet Archive] (neamhiomlán). ** ''The Celtic Review'' 2 (1905–06): ll. 20–33, 100–121, 202–23, 300–313. [https://archive.org/details/celticreview02edinuoft Available from the Internet Archive] ** ''The Celtic Review'' 3 (1906–07): 10–25, 114–37, 198–15, 294–317. Le fáil ar an [https://archive.org/details/celticreview03edinuoft Internet Archive] ** ''The Celtic Review'' 4 (1907–08), ll. 10–27, 104–21, 202–19. Le fáil ar an [https://archive.org/details/celticreview04edinuoft Internet Archive] ** Scans le grástúil ar ''[http://www.ambaile.org.uk/en/search/text Am Baile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080621211659/http://www.ambaile.org.uk/en/search/text |date=2008-06-21 }}''. ** Leagan leictreonach le fáil ar CELT, Coláiste na hOllscoile, Corcaigh [http://www.ucc.ie/celt/published/G800012/index.html] ** As Béarla le MacKinnon ar CELT,[http://www.ucc.ie/celt/published/T800012/index.html] * MacKinnon, Donald. ''A Descriptive Catalogue of Gaelic Manuscripts in the Advocates' Library, Edinburgh, and elsewhere in Scotland''. Dún Éideann, 1912, ll. 158-62. Le fáil ar an [https://archive.org/details/descriptivecatal00mack Internet Archive] ===Tuilleadh le léamh=== * Lámhscríbhinní: ** Mackechnie, John. ''Catalogue of Gaelic Manuscripts in Selected Libraries in Great Britain and Ireland'', Iml. I, Boston, 1973. ** Yeo, E.D. ''Summary Catalogue of the Advocates' Manuscripts''. Leabharlann Náisiúnta na hAlban, Dún Éideann, 1971. ==Féach freisin== * [[Book of the Dean of Lismore]] * [[Islay Charter]] * [[Fernaig Manuscript]] ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lamhscríbhinn Ghleann Masain}} [[Catagóir:An Rúraíocht]] 3npzuur1cm9qadr6quvp021os9zxv02 0 86772 1268639 1203391 2025-06-04T17:15:08Z Alison 570 +WD 1268639 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Sa [[Rúraíocht]], is [[reamhscéal]] den ''[[Táin Bó Cuailnge]]'' é '''''Deoraíocht mhic Uisleann''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Loinges<ref>[http://dil.ie/30536 Longes (c)] ar eDIL</ref> mac nUislenn'''''), den 9ú haois. Caomhnaítear é sa [[Leabhar Laighneach]], sa [[Leabhar Buidhe Leacáin]] agus lámhscríbhinn amháin den luath-16ú haois. ==Scéal== Thug an scéalaí ríoga, [[Fedlimid mac Daill]], cuireadh don seanrí [[Conchúr mac Neasa]] agus a fhreastalaithe chuig féasta ina thighse. Gan choinne, lig an leanbh i mbroinn a mhná chéile scread chomh glórach as, gur chuala cách é. D'fhiafraigh an bhean shuaite den [[draoi]] [[Cathbhadh]] céard ba bhrí leis na screada, agus d'fhreagair sé:<ref>Wolfgang Meid: ''Die Kelten,'' ll. 166&nbsp;f.</ref> {|class="wikitable" |- style="vertical-align: top;" ! colspan=2 width=50% | Sean-Ghaeilge ! width=50% | Nua-Ghaeilge<ref>Á aistriú go litriúil agus go liteartha ón tSean-Ghaeilge ag [[Úsáideoir:Marcas.oduinn|Marcas]]</ref> |- style="vertical-align: top;" || <poem> ''fot chriol<ref group=a>[http://dil.ie/12971 criöl], mála, soitheach, cisteog, ar eDIL </ref> bronn bé fuilt buidi ségdaib<ref group=a>[http://dil.ie/36866 ségda (b)], lách, min, glan, dea-chumtha, ar eDIL</ref> súilib sían<ref group=a>[http://dil.ie/37375 1 sían], lus mór, ar eDIL</ref> a grúade fri dath snechtai sét a détgne níamdae a béoil bé dia-mbiat eter Ulad </poem> || <poem> bécestar buide-chass sell-glassaib. gorm-chorcrai. samlamar diamin. partuing-deirg: il-ardbe<ref group=a>[http://dil.ie/1807 airdbe], gearradh, marú, ar eDIL</ref> erredaib<ref group=a>[http://dil.ie/20337 1 errad], úim, ar eDIL</ref> </poem> || <poem> As gabhdán broinne, béiceann bean fhoilt bhuí, buí-chas<ref group=a>catach</ref> le súile lácha, seall-ghlasa<ref group=a>inteachán</ref> lus mór a grua<!--nna-->, gorm-chorcra le dath sneachta, samhlaímid séad a déad, gan locht niamhrach a beola, lasair-dhearg bean dá mbíos iolmharuithe idir Ulaid, le húim </poem> |} '''Nótaí aistriúcháin {{reflist|group=a|2}} [[Íomhá:The Story of Deirdre - Illustration 3.jpg|mion|250px|Deirdres Flucht mit den Söhnen Uislius]] Bhraith Cathbhadh fíoch an linbh i mbroinn a máthar agus thug sé an t-ainm [[Deirdre]]<ref>Cé nach bhfuiltear ar an eolas céard is ea brí cruinn an ainm, cf [https://www.behindthename.com/name/deirdre Deirdre] ar behindthename.com</ref> di dá bharr. In ainneoin achainíocha na nUladh go mbáfaí an leanbh ar an dtoirt, chuir Conchúr bean chéile Fheidhlimí chuig fearann iargúlta, agus thug sé amach ar altramas í leis an seanbhean [[Leabharcham]]. Bhí sé ar intinn aige Deirdre a phósadh agus í tagtha in aois. Le cabhair ó Leabharcham, chas Deirdre ar [[Naoise]], mac [[Uisliu|Uisleann]] agus [[Ealbha]] agus garmhac Cathbhaidh, gaiscíoch agus amhránaí óg, agus thit sí i ngrá leis. Faoi bhagairt ''[[Glám Dícenn|Gláimhe Díchinn]]'' chuir sí iachall air éalú léi. Theith an bheirt acu i dteannta le beirt deartháireacha Naoise, Ardán agus Ainnle, go h[[Albain]]. Ach ansin, bhíodar sáraithe ag rí na [[Cruithnigh|gCruithneach]] de bharr áilleacht Deirdre. Faoi dheireadh, tháinig siad chuig oileán iargúlta. Chuir Conchúr Leborcham chucu, chun go bhfeice an raibh Deirdre fós chomh álainn is a bhíodh, in ainneoin an anró. Ag iarraidh Deirdre a chosaint roimh phósadh neamh-inmholta, dúirt sí nach raibh. Ach bhí neach eile curtha ag Conchúr, agus dúirt an té seo leis a mhalairt. Thug Chonchúr ansin cuireadh abhaile dóibh ag geallúint go ráineodh siad slán, agus chuir sé a mhac [[Cormac Cond Longas|Cormac Conn Longas]] le [[Fergus mac Róich|Fearghas mac Róigh]] agus [[Dubthach|Dubhthach]] mar rárthóirí. Ach sular shroichadar [[Eamhain Mhacha]], maraíodh Naoise go fealltach ag [[Éogan mac Durthacht|Eoghan mac Dairtheacht]], giolla gualainne Conchúir. De bharr an fhill seo, d'fhág an triúr ráthóirí cúige Uladh agus chuaigh chun a naimhde sna Connachta, [[Ailill mac Máta]] agus [[Méabh]]. Agus stuac air roimh Dheirdre óir gur dhiúltaigh sí é a phósadh, thairg Conchúr í don fhear a mharaigh Naoise. Mharaigh Deirdre í féin, ag léimt as an gcarbad agus ag bualadh a cinn ar carraig.<ref>Ingeborg Clarus, ''Keltische Mythen. Der Mensch und seine Anderswelt,'' ll.&nbsp;110&nbsp;ff.</ref><ref>Helmut Birkhan, ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur,'' lch.&nbsp;983.</ref> ==Tionchair== Leanann an scéal ''[[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]]'' ar aghaidh le scéal na mac. Ar cheann desna foinsí Gaelacha de [[Tristan und Isolde]] is ea an scéal seo. Insítear an t-ábhar céanna sa scéal ''[[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]]''.<ref>Myles Dillon, Nora Kershaw Chadwick: ''Die Kelten. Von der Vorgeschichte bis zum Normanneneinfall''. Kindlers Kulturgeschichte, ISBN 3-89340-058-3, lch.&nbsp;447.</ref> ==''Deirdre'' le Yeats== Tá an dráma ''Deirdre'' le [[William Butler Yeats]] bunaithe ar an seanscéal seo. Tarlaíonn eachtraí an dráma ar lá déaranach na tragóide, inste le guthanna tochtmhara na laochra. Tá Deirdre, Naoise agus Fearghas i mbothán coille in Albain, ag feitheamh ar Chonchúr, a gheallann athchairdeas dóibh. Briseann sé a ghealltanas ámh; maraítear Naoise agus maraíonn Deirdre í féin. Cuireann Fearghas cosc ar an rí fiú lámh a leagan ar na coirp mharbha.<ref>Helmut Birkhan: ''Nachantike Keltenrezeption,'' lch.&nbsp;660.</ref> ==Féach freisin== * ''[[Macgnímrada Con Culainn|Macgníomhatha Chú Chulainn]]'' == Foinsí (gearmáinis) == * [[Helmut Birkhan]]: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' 2., korrigierte und erweiterte Auflage. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3. * Helmut Birkhan: ''Nachantike Keltenrezeption.'' Praesens Verlag, Wien 2009, ISBN 978-3-7069-0541-1. * [[Ingeborg Clarus]]: ''Keltische Mythen. Der Mensch und seine Anderswelt.'' Walter, Düsseldorf u.a. 1991, ISBN 3-530-70014-2, ll.&nbsp;290&nbsp;ff. (2. Auflage. Patmos, Düsseldorf 2003, ISBN 3-491-69109-5). * [[Bernhard Maier|Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'' (''[[Kröners Taschenausgabe]].'' Band 466). Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. * [[Wolfgang Meid]]: ''Die Kelten'' (''[[Reclams Universal-Bibliothek]]'' 17053). Reclam, Stuttgart 2007, ISBN 978-3-15-017053-3. == Naisc sheachtracha == * [[:en:Longas mac nUislenn|''Longas mac nUislenn'']] san alt ''Deirdre'' ar en.wiki * [http://www.maryjones.us/ctexts/usnech.html The Exile of the Sons of Usnech] ar maryjones.us * [http://www.electricscotland.com/history/literat/lamentof.htm The Lament of Deirdre] ar electricscotland.com == Foinsí == * ''The Exile of the Sons of Uisliu'' in ''Early Irish Myths and Sagas'', aist., réamhrá agus nótaí le Jeffrey Gantz, Penguin Classics, 1981, {{ISBN|978-0-140-44397-4}} == Tagairtí == {{reflist}} {{An Rúraíocht}} {{DEFAULTSORT:Longes mac nUislenn}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] lkciwdte0wz992l1pnxteo9xec33mly 0 87091 1268421 1073066 2025-06-03T04:54:34Z Alison 570 ++ 1268421 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] táblóideach [[Éire]]annach is ea an '''Evening Echo'''. Is é Maurice Gubbins an eagarthóir reatha. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] 7d2w9ycaqq5bqy2bekdje7vwzmyclr6 0 87092 1268417 1068037 2025-06-03T04:52:26Z Alison 570 ++ 1268417 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] réigiúnach [[Éire]]annach is ea an '''''Carlow Nationalist'''''. Is é Conal O'Boyle an t-eagarthóir reatha. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] hqza0356jxgxk3wqzle2jit75ep877r 0 87093 1268428 1245426 2025-06-03T04:59:12Z Alison 570 ++ 1268428 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] mórbhileog [[Éire]]annach is ea an '''The Anglo-Celt'''. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} {{DEFAULTSORT:Anglo-Celt, The}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] 7dc2v4w5esk60zo5x63b10qecso6gp3 0 87094 1268427 1073068 2025-06-03T04:58:46Z Alison 570 ++ 1268427 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] seachtainiúil [[Éire]]annach is ea an '''''The Clare Champion'''''. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} {{DEFAULTSORT:Clare Champion}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] 45ak4mpzslw40qrbhemkf30w608fq3h 0 87095 1268426 1073069 2025-06-03T04:58:22Z Alison 570 ++ 1268426 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] táblóideach [[Éire]]annach is ea an '''The Clare Courier'''. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] jljh4dxivk5z8tha1yisptpduju5jk0 0 87096 1268424 1245427 2025-06-03T04:56:59Z Alison 570 ++ 1268424 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] táblóideach [[Éire]]annach is ea an '''The Corkman'''. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} {{DEFAULTSORT:Corkman, The}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] 526blmlrxa4u67m7194sqx9bxgys1y3 0 87097 1268420 1245428 2025-06-03T04:54:06Z Alison 570 ++ 1268420 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] seachtainiúil [[Éire]]annach is ea an '''''The Kerryman'''''. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} {{DEFAULTSORT:Kerryman, The}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] ludosbm2yyrhhzkmqul2w6k8krjx15s 0 87098 1268419 1073071 2025-06-03T04:53:27Z Alison 570 ++ 1268419 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] seachtainiúil [[Éire]]annach is ea an '''Limerick Leader'''. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] b5pi5fsp1hh8jzfro8b1s5rxr3grmoh 0 87099 1268439 1073072 2025-06-03T05:08:51Z Alison 570 ++ 1268439 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] seachtainiúil saor in aisce [[Éire]]annach is ea an '''Limerick Post'''. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] atvtiyzkwh7q7kxy4ffv9ieffn8y8bd 14 87259 1268289 917064 2025-06-03T00:55:38Z Alison 570 ++ 1268289 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Aisteoirí de réir náisiúntachta|I]] [[Catagóir:Daoine Iosraelacha de réir slí bheatha|Ais]] 5b4ie8z07o70bag8bypj180a9h5i940 14 87260 1268377 917062 2025-06-03T02:11:25Z Alison 570 ++ 1268377 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Aisteoirí de réir náisiúntachta|Iorua]] [[Catagóir:Daoine Ioruacha de réir slí bheatha|Aisteoirí]] n2ikp4de0pabqas3a283dsae203nlo3 0 88985 1268661 1017283 2025-06-04T17:27:08Z Alison 570 +WD 1268661 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Sa [[Rúraíocht]], is réamhscéal don [[Táin Bó Cuailnge]] é '''''Ceas<ref> [https://www.teanglann.ie/ga/eid/debility Ceas<sup>4</sup>], anbhainne, lagar</ref> Naoi-lá na nUladh''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Noínden<ref>[http://dil.ie/33275 Noínden] ar eDIL</ref> Ulad''''' nó '''''Ces<ref>[http://dil.ie/8814 Ces] ar eDIL</ref> Ulad'''''). Caomhnaítear é i dtrí foinsí ar feadh an eolais: sa [[Leabhar Buí Leacáin]], sa [[Leabhar Laighneach]] agus i lámhscríbhinn amháin eile. [[File:Macha.jpg|thumb|Cuireann Macha mallacht ar na hUlaidh (Eleanor Hull, ''The Boys' Cuchulain'', 1904)]] ==Achoimre== Sa scéal den táin bó Cuailgne, glactar leis go bhfuil eolas air cúis ''noínden'', ''ceas'' nó lagar na nUladh bekannt. Ba bhaintreach fir é an brughaidh (''[[briugu]]''; feirmeoir, spidéiléir, úinéir talún) ab ea [[Cruinniuc|Crunnchú]]. Lá amháin, tháinig bean álainn chuige, agus d'iarr sí orthu fanacht leis. Cé nach dúirt sí a hainm leis, an [[Aos Sí|sidhe]] ''[[Macha|Macha ingen Sainrith meic Imbaith]]'' a bhí ann i ndáiríre. Thug sí aire dá theaghlach, luigh sí leis agus d'éirigh sí torrach. Chuir sí cosc air ámh gan a hainm a iarraidh nó insint fúithi. Nuair a tugadh cuireadh do Chrunnchú chun an aonaigh bhliantúil ag príomhchathair na nUladh, thug Macha rabhadh arís dó gan aon rud a insint fúithi, nó bheadh sin deireadh dá saol le chéile. Ach mhaíomh Crunnchú ag rása capall gurbh fhéidir lena chéile rith níos tapúla ná capall ar bith an rí. Cuireadh i ngéibheann é faoi bhagairt go marófaí é, muna raibh a chéile in ann an maíomh béadchainteach seo a chruthú. Chuir an rí amach faoi dhéin Mhacha, agus chuir sé iachall uirthi a hainm a rá. Cé go raibh sí trom ar pháiste, bhí uirthi an rith, ach bhuaigh sí è in éadan na gcapall. Díreach ansin, thug sí go pianmhar cúpla ar an saol, bhuachaill agus cailín. I leagan amháin den scéal, searrach ab ea leanbh amháin, in am trátha capall dílis [[Cú Chulainn|Chú Chulainn]], [[Liath Macha]]. Chuir Macha mallacht ar na hUlaidh as ucht an fheillbhirt seo, agus thuar sí go bhfulaingeodh glúnta le teacht na nUladh ''noínden'' (ceas, lagar) le cúig lá agus ceithre oíche i gcás éigeandála nó práinne géire, agus dá bharr bheidís chomh lag le bean tríom le páiste. Ansin fuair Macha traochta bás. Ainmníodh príomhchathair rí na nUladh [[Eamhain Mhacha]] as Macha agus a cúpla.<ref>Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur,'' lch.&nbsp;542&nbsp;ff.</ref><ref>Ingeborg Clarus: ''Keltische Mythen. Der Mensch und seine Anderswelt,'' lch.&nbsp;64&nbsp;f.</ref> ==Foinsí== * [[Helmut Birkhan]]: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3. * [[Bernhard Maier (Religionswissenschaftler)|Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'' (= ''[[Kröners Taschenausgabe]].'' Band 466). Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. * [[Ingeborg Clarus]]: ''Keltische Mythen. Der Mensch und seine Anderswelt.'' Walter Verlag 1991, ppb-Ausgabe Patmos Verlag, Düsseldorf, 2000, 2. Auflage, ISBN 3-491-69109-5. ==Naisc sheachtracha== * [https://iso.ucc.ie/Noinden-ulad/Noinden-ulad-index.html Noínden Ulad ocus Emuin Macha] ar ''Irish Sagas Online'' * [https://www.vanhamel.nl/codecs/No%C3%ADnden_Ulad Noínden Ulad, also Ces noínden Ulad] ar CODECS ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Noinden Ulad}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] 34zsj53k6xw76ah0t0lgdf9oaug0vyo 0 88989 1268659 1017265 2025-06-04T17:24:42Z Alison 570 +WD 1268659 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Sa [[Rúraíocht]], is réamhscéal don ''[[Táin Bó Cuailnge]]'' é '''''Aisling Aonghasa''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Aislinge Óenguso'''''). Caomhnaítear é in aon lámhscríbhinn amháin den 15ú haois. == Achoimre == Bhí taibhreamh ag [[Aengus|Aonghas]], mac [[Daghdha]] agus [[Bóinn (bandia)|Bóinne]], inar chonaic sé spéirbhean. [[Badhbh]] na dTuath Dé de chúige [[Mumhan]], agus [[Ailill mac Máta]] agus [[Méabh]] de chúige [[Connacht]] le chéile, chabhraigh siad leis í a aimsiú. Ba í a ghrá chroí ná [[Caer Ibormeith|Caor Iúrmheatha]], iníon [[Ethal|Eathail Anbhuail]] as [[sidhe]] Uamhan i gConnacht. Ar gach re [[Samhain]], chonacthas Caor agus 150 lucht leanúna i riocht ealaí ar loch in [[Éire|Éirinn]]. D'athraigh Aonghas é féin ina eala agus bhuail sé lena stór. D'eitil siad beirt chuig sidhe Aonghasa ag [[Brú na Bóinne]], agus d'iompaigh ar ais i riocht daoine daonna. As sin amach, gach re Samhain, ó oíche go ló, rachaidís amach i riocht ealaí. Mar bhuíochas, sholáthair Aonghas do Mhéabh 300 gaiscíoch do chogadh na gConnacht in éadan na n[[Uladh]].<ref>Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' lch. 675 ff.</ref><ref>''[https://celt.ucc.ie//published/T300001.html Aisling Aonghasa]'', Alan mac an Bhaird, CELT</ref> ==Foinsí== * [[Helmut Birkhan]]: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3. * [[Bernhard Maier (Religionswissenschaftler)|Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'' (= ''[[Kröners Taschenausgabe]].'' Band 466). Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. ==Naisc sheachracha== * [http://www.vanhamel.nl/codecs/Aislinge_%C3%93enguso Aislinge Óenguso] ar CODECS * [https://iso.ucc.ie/Aislinge-oenguso/Aislinge-oenguso-index.html Aislinge Óenguso] ar ''Irish Sagas Online'' * Sean-Ghaeilge ''[http://www.ucd.ie/tlh/text/pk.tlh.002.text.html Aislingi Oengusai]'' ar ''[http://www.ucd.ie/tlh/ Thesaurus Linguae Hibernicae]'' * Sean-Ghaeilge-Ghaeilge ''[https://celt.ucc.ie//published/G300001.html Aislinge Óenguso]'', ar [[Corpus of Electronic Texts|CELT]] * Aistriúchán Nua-Ghaeilge ''[https://celt.ucc.ie//published/T300001.html Aisling Aonghasa]'' le hAlan mac an Bhaird, ar [[Corpus of Electronic Texts|CELT]] * Aistriúchán Gearmáinis ''[http://www.celtoslavica.de/celtica/oengus.html Das Traumgesicht von Óengus]'' le Markus Osterrieder, ar CeltoSlavica == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] 6ts4b2zl3bbznormjaw41xv3i55lfc5 0 88999 1268727 1171956 2025-06-04T18:31:41Z Alison 570 +WD 1268727 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Ainm}} Is ainm ársa i [[miotaseolaíocht na nGael]] é '''Bébhinn''' ([[ Sean-Ghaeilge]] '''Bé Binn''', '''Bé Find''') a tugadh do roinnt mhaith phearsana, gaolta agus neamhghaolta. De réir foinsí áirithe, is bandia breithe í, agus deirfiúr [[Bóinn (bandia)|Bhóinne]]. Deirtear freisin gur bhandia an domhain thíos í Bébhinn idir mhiotas Gaelach agus Breatnais, ina cónaí i [[Mag Mell]] na hÉireann nó [[Annwn]] na Breataine Bige, cé nach bhfuiltear ar an eolas cé acu is ea an bunfhoinse.<ref name="MacKillop">MacKillop, James (1998) ''A Dictionary of Celtic Mythology''. Oxford, Oxford University Press. {{ISBN|0-19-280120-1}} lch. 37</ref> ==Sanasaíocht agus leaganacha== Is amhlaidh gur comhcheangal é an t-ainm Bébhinn den ainmfhocal "bean" agus aidiacht "binn"; i leaganacha áirithe den ainm, faightear an aidiacht "fionn" ina hionad. I measc na leaganacha, tá Bé Bind, Bé Find, Bé Binn, Bebhinn, Bébhinn, Bébhínn, Bébhionn, Bébind, Béfind agus Béfionn. Cé go bhfuil foirmeacha [[Béarla|galldaithe]] ''Vivionn'' agus ''Vivian'' ann, níl siad gaolta leis na hainmneacha francacha agus béarla úd.<ref name="MacKillop"/> Sna dánta eipiceacha [[Ossian]] le scríbhneoir Albanach na 18ú haoise, [[James MacPherson]], faightear an t-ainm ann mar ''Vevina''.<ref name="Sheard">Sheard, K. M. (2011) ''Llewellyn's Complete Book of Names''. Woodbury, Minnesota: Llewellyn Publications, lch. 96</ref><ref name="Yonge">Yonge, Charlotte Mary (1863) ''History of Christian Names''. Londain: Parker, Son, and Bourne.</ref> ==Pearsa miotasach== Deirtear gur bhean chéile an dia ''[[Áed Alainn]]'' í Bébhinn, é sin nó an duine daonna, ''[[Idath]]''. Luaitear i scata foinsí í mar mháthair laoch na g[[Connacht]], [[Fraoch]], príomhphearsa sa scéal ''[[Táin Bó Fhraoigh]]''.<ref name="MacKillop"/> San [[An Fhiannaíocht|Fhiannaíocht]], is í Bébinn "[[banfhathach]] álainn a raibh gothaí na n-uasal uirthi", a iarrann dul faoi chosaint na [[Fianna|bhFiann]] nuair théann fathach gránna míofar ar a tóir. De réir foinsí eile, luaitear Bébhinn mar iníon [[Ealcmhar|Ealcmhair]].<ref name="MacKillop"/> Thug [[Midhir]] an buafhocal Bé Find ("bean fhionn") don bhanlaoch [[Éadaoin]] sa scéal ''[[Tochmharc Éadaoine]]''. Faightear dán ann le Midhir darb ainm "A Bé Find in ragha lium". Is amhlaidh ámh gur sheansaothar neamhghaolmhar é a curadh le scéal Éadaoine níos deireanaí.<ref>Mac Cana, Proinsias (1989) "Notes on the Combination of Prose and Verse in Early Irish Narrative". In Tranter, Stephen Norman; agus Tristram, Hildegard L. C., ''Early Irish Literature: Media and Communication'', lch. 140. Gunter Narr Verlag. {{ISBN|3-87808-391-2}}</ref> ==Ainm stairiúil== Is sách coitianta é an t-ainm Bébhinn agus a leaganacha sna luath-annálacha Gaelacha. Bhí sé mar ainm ar phearsana miotasacha agus stairiúla, ina measc roinnt banríona agus ban-abaí. Bhí sé mar ainm go háirithe ar mháthair an ardrí, [[Brian Bóramha]] agus ar cheann dá iníonacha.<ref name="MacKillop"/> ==Féach freisin== * [[Bebhionn (moon)]] ==Naisc sheachtracha== * [http://medievalscotland.org/kmo/AnnalsIndex/Feminine/Bebinn.shtml Bébhinn] ar medievalscotland.org ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} {{DEFAULTSORT:Bebinn}} [[Catagóir:Tuatha Dé Danann]] 387w1x9jbnrh8ygt40c97lzob5ilvez 0 89038 1268688 1219420 2025-06-04T17:43:06Z Alison 570 +WD 1268688 wikitext text/x-wiki {{glanadh|''Foghlaim Chú Chulainn'' le haistriú}} {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} I [[Miotaseolaíocht na nGael]], ba chine osnádúrtha iad na '''Fomhóraigh''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Fomóire'''<ref>[http://dil.ie/23220 fomóir] ar eDIL</ref>). Cuireadh u láthair go minic iad mar neacha naimhdeach arrachtacha, a tháinig ón fharraige nó ón bhfothalamh. Níos deireanaí, deirtear gurbh fhathaigh agus foghlaí mara iad. Ba naimhde iad de na chéad lonnaitheoirí na hÉireann agus chéile comhraic de na [[Tuatha Dé Danann]],<ref name=carey>Carey, John. "Fomoiri", in ''The Celts: History, Life, and Culture''. Eagraithe ag John T. Koch. ABC-CLIO, 2012, lch. 355</ref> an cine osnádúrtha eile i miotaseolaíocht na nGael. Ba chasta é an gaol idir eatarthu, agus phós roinnt dá bhaill agus bhí páistí acu. Dá bharr sin, samhlaítear na Fomhóraigh leis na [[Jötunn|jötnar]] i [[Miotaseolaíocht Ioruach]]. [[File:The Fomorians, Duncan 1912.jpg|thumb|250px|Na Fomhóraigh, i léaráid le John Duncan (1912)]] De réir na miotaseolaíochta, ba dhéithe iad na Fomhóraigh a léiríonn cumhachtaí díobhálacha an dúlra; anord, dorchadas, bás, meath agus triomach ina mbeatha.<ref name=macculloch>MacCulloch, John Arnott. ''The Religion of the Ancient Celts''. The Floating Press, 2009, ll. 80, 89, 91</ref><ref name=smyth>Smyth, Daragh. ''A Guide to Irish Mythology''. Irish Academic Press, 1996, lch. 74</ref><ref name=sjoestedt>Sjoestedt, ''Gods and heroes of the Celts'', ll. 4-5</ref> I gcodarsnacht le seo, is amhlaidh go léiríonn na Tuath Dé na cumhachtaí fáis agus sibhialtaithe. Níos deireanaí fós, tugtaí Fomhóraigh ar fhoghlaithe faoi chónaí nó ruathairí na mara, agus rinneadh dearmad ar bhrí bhunúsach an fhocail. ==Sanasaíocht== As [[Sean-Ghaeilge]] agus [[Meán-Ghaeilge]], tugtar '''''Fomóire'''''/'''''Fomóiri''''' ar an gcine, agus ''Fomóir'' ar duine amháin acu. As Meán-Ghaeilge, feictear chomh maith '''''Fomórach'''''/'''''Fomóraiġ'''''. Níltear ar aon tuairim ó thaobh na sanasaíochta de. Is léir anois dhó bhfuil an chéad chuid fréamhaithe ón tSean-Ghaeilge ''fo'' (faoi). Is doiléir é brí an dara cuid, áfach. Moltar de réir scríbhneoirí na meánaoise go mb'fhéidir go raibh ''mur'' (muir) i gceist, le brí iomlán "daoine faoin fharraige.<ref>Rhys, ''Lectures on the origin and growth of religion'' (1888), lch. 591.</ref><ref>Feictear in [[O'Mulconry's Glossary]], Baile Átha Cliath, TCD MS 1317, lch. 42b, "Fomoir .i. fo mhuir ut alii putant, ł a fomo fl{?}o ambiae fl{?}i acain a quo nominatunt{?}." ''[http://www.asnc.cam.ac.uk/irishglossaries/texts.php?versionID=12&ref=109#109 Early Irish Glossaries Database]''.</ref> Tá monaí eile ann go bhfuil an fhréamh ná ''mór'', le brí is amhlaidh "na daoine móra fo(dhomhain)". Agus tá tríú moladh ann a bhfuil tacaíocht aige i measc scoláirí, go bhfuil fréamh [[Teanga Ind-Eorpach|Ind-Eorpach]] ann sa chuid ''Mor'', le brí sceimhle nó gránnachas, gaolmhar leis an [[Sean-Bhéarla]] ''maere'' (a caomhnaítear fós san fhocal "''nightmare''").<ref>Stokes, "Second Battle of Moytura," lch. 128.</ref><ref>Thurneysen, ''Die irische Helden- und Königsage bis zum siebzehnten Jahrhundert''. 2 vols. Halle: Max Niemeyer, 1921, lch. 64.</ref> Más fíor, chiallóidh an t-ainm "deamhain fho(dhomhain)". Baineann [[Marie-Louise Sjoestedt]] ciall as an ainm mar "deamhain folaithe", ag rá go bhfuil na Fomhóraigh "...ar nós cumhachtaí an anoird, i gcónaí ann ach folaithe agus doicheallach leis an ord cosmach".<ref name=sjoestedt/> ==Craobh ghinealaigh== Faightear sa lámhscríbhinn [[Rawlinson B 502]] ginealach iomlán na bhFomhórach, ag dul siar go [[Naoi (fáidh)]] an Bhíobla, an 10ú glúin ó [[Ádhamh]] agus [[Éabha]].<ref name="auto">Ginealaigh ó [[Rawlinson B 502]], [http://www.ucc.ie/celt/online/G105003/text026.html Section 26, page 330 to 333], le fáil ar CELT.</ref> Insítear i ''Rawlinson B 502'', Cuid 26, leathanach 330:<ref name="auto"/> : "[[Bres]]s m. [[Elatha]]n m. [[Delbáeth]] m. Deirgthind m. Ochtaich m. Sithchind m. Molaich m. Lárgluind m. Ciarraill m. Fóesaim m. Meircill m. Leccduib m. Iachtaich m. Libuirnn m. Lathairn m. Soairtt m. Sibuirt m. Siuccat m. Stairnn m. Saltait m. Cair m. h-Iphit m. Philist m. Fuith m. [[Caim (mac Naoi)|Caim]] m. [[Naoi (fáidh)|Nóe]] m. [[Laméch]]". ==Tréithe== De réir téacs i ''[[Leabhar na hUidhre]]'', bhí chorp an duine agus ceann an ghabhair acu, nó go raibh súil amháin, lang abhainn agus chúis amháin acu. Bhí roinnt eile acu ámh an-álainn, mar shampla [[Elatha]], athair [[Breas|Bhreasa]], agus Breis féin. ==Miotaseolaíocht na nGael== ===Parthalán=== Insítear i miotas na meánaoise gurbh é [[Parthalán]] agus a mhuintir an chead dream a tháinig fo hÉirinn, ach go raibh n Fomhóraigh ann chéanna féin. De réir [[Seathrún Céitinn|Seathrúin Chéitinne]], tháinig siad dhá chéad bhliain roimhe sin, agus ''[[Cichol Gricenchos]]'' ina cheannaire, agus mhair ar iasc agus éineoil go dtí teacht Pharthaláin, ag tabhairt an [[céachta|chéachta]] agus [[damh|daimh]]. Chloígh Parthalán ''Cichol'' sa [[Cath Maighe Iotha]], ach d'éag a mhuintir go léir den phlá. ===Neimheadh=== Deirtear go raibh Éire neamháitithe le tríocha bliain tar éis bás Pharthaláin, ach nuair a tháinig ansin [[Neimheadh]] agus a mhuintir, bhuail siad leis na Fomhóraigh. Insíonn Céitinn níos eile ansin, gur fhir fharraige iad na Fomhóraigh as an Meánoirthear, sliocht de [[Chaim (mac Noah)|Caim]] mac [[Naoi (fáidh)|Naoi]]. Chloígh Neimheadh iad i roinnt cathanna, agus mharaigh sé a ríthe ''[[Seanghann mac Deala|Sengann]]'' agus ''[[Gann mac Deala|Gann]]''.<ref>Bhí ann chomh maith ríthe na bhFear Boilg darbh ainm ''[[Seanghann mac Deala|Sengann]]'' agus ''[[Gann mac Deala|Gann]]''.</ref> D'éirigh ceannairí nua na bhFomhórach aníos ina n-ionad: ''[[Conand]]'' mac ''Faebar'', a mhair i dTúr ''Conand'' ar [[Toraigh|Oileán Toraí]], [[Dún na nGall]]; agus ''[[Morc]]'' mac ''Dela'' (dúradh gur mhac ''Dela'' iad muintir an chéad ghlúin de na [[Fir Bholg]]). Tar éis bás Neimhidh, chuir ''Conand'' agus ''Morc'' a mhuintir faoi smacht agus d'éiligh cáin dhian: dhá thrian dá pháistí, a gcuid gráin agus a gcuid bólachta. Chruinnigh mac Neimhidh ''[[Fergus Lethderg]]'' arm de seasca míle fear, d'éirigh in éadan na bhFomhórach agus scrios túr ''Conand''. D'ionsaigh Morc le cabhlach ollmhór, agus bhí ár mór ar gach taobh acu. Tháinig tonn tuile ansin agus bádh na hiarsmaí, a bheag nó a mhór. Níor éalaigh ach tríocha de mhuintir Neimhidh in aon long amháin, scaipthe anseo is ansiúd ar fud an domhain. ===Fir Bholg=== Ba iad na chéad ionraí eile ná na [[Fir Bholg]], ach níor bhuail siadsan leis na Fomhóraigh. ===Tuatha Dé Danann=== Ba iad na Tuatha Dé Danann an chéad chine eile a rinne ionradh ar an tír. Chloígh siad na Fir Bholg sa chéad [[Cath Maighe Tuireadh|Cath Maighe Tuireadh]] agus d'éirigh ina gceannas ar Éirinn. Toisc go raibh lámh caillte ag a gceannaire ''[[Nuada]]'' sa chath, ní raibh sé fóirsteanach a thuilleadh mar rí, dá bharr ba é i ndáiríre an leath-Fhomhórach [[Breas]] an chéad rí na dTuath Dé in Éirinn. Mac ''[[Ériu]]'' na dTuatha Dé agus ''[[Elatha]]'' na bhFomhórach an ea é; tháinig Elatha chuici ar mhuir oíche amháin ar long airgid. Deirtear gurbh an-álainn iad ''Elatha'' agus Breas araon, ach sa deireadh ba dhroch-rí é Breas, a chur na Tuatha Dé faoi smacht agus iallach orthu cáin a íoc do na Fomhóraigh. Chaill sé a seasamh tar éis aoradh a rinneadh<!--?--> air as an neamhshuim a thug sé dá dhualgas ríoga na córa. Tháinig ''Nuada' i réim agus lámh nua airgid déanta dó (''Nuada'' Airgeadlámh), ach leanadh leatrom na bhFomhórach ar na Tuatha Dé. Theith Breas chuig a athair, ''Elatha'', agus d'iarr sé cuidiú air chun é a chur ar ais í gcoróin. Dhiúltaigh Elatha, óir nára chóir dó bhaint amach ar ais nárbh fhéidir leis coinneáil ar éigean. Chuaigh Breas in áit sin i muinín [[Balar|Bhalair]], taoiseach Fomhórach níos cogúla a bhí ina chónaí ar Oileán Toraí, agus chruinnigh arm. D'ullmhaigh na The Tuatha Dé Danann le haghaidh cogaidh, faoi cheannas leath-Fhomhórach eile, [[Lugh]]. Ba é [[Cian]] na dTuath Dé a athair, agus [[Eithne]] iníon Bhalair a mháthair. Sna téacsanna luatha, deirtear gur pósadh ríoraíoch é, ach sa bhéaloideas caomhnaítear scéal níos casta, a chuireann i gcuimhne scéal [[Perseus|Pherseus]] as [[Miotaseolaíocht na Gréige]], mar a leanas. Tugadh tairngreacht do Bhalar go maródh a gharmhac é. Chun é seo a chosc, chuir sé Eithne faoi ghlas sa túr 'saige ar Oileán Toraí. Ach ghoid Balar bó draíochta Chian, agus mar chúiteamh, d'éirigh leisean, le cuidiú ó bhan[[draoi]] darbh ainm ''[[Biróg]]'', isteach sa túr agus mheall sé Eithne. Thug sí trírín ar an saol, a d'ordaigh Balor go mbáfaí iad. Fuair beirt acu bás (nó rinneadh na chéad [[rón]]ta díobh), ach shábháil ''Biróg'' ceann amháin dóibh, Lugh féin, agus thug é go [[Manannán mac Lir|Manannán]] agus [[Tailte]] mar thuistí altrama. Agus é fásta, Lugh ligeadh isteach i gcúirt ríoga ''Nuada'' de bharr a sároilteachta de gach ealaíon, agus ceapadh é mar cheannaire an airm. Troideadh an dara Cath Maighe Tuireadh idir na Fomhóraigh faoi cheannas Bhalair agus na Tuatha Dé faoi cheannas Luighe. Mharaigh Balar Nuada lena shúil uafáis nimhneach. Chuaigh Lugh i gcomhrac aonair lena sheanathair, agus chaith urchar cloiche isteach ina shúil agus Balar á hoscailt. Sádh a shúil glan amach as a chinn, ag déanamh léirscrios ar arm na bhFomhórach taobh thiar dó. Tar éis bás Bhalair, chloígh na Fomhóraigh agus ruaigeadh isteach san fharraige iad. Tá an-ghaol idir na Tuatha Dé Danann agus na Fomhóraigh. Ba shinsear é [[Neit]], dia cogaidh, iad araon. ===''Foghlaim Chú Chulainn''=== Bhí na Fomhóraigh fós ar an bhfód i ré [[Cú Chulainn|Chú Chulainn]]. Sa scéal na meánaoise dar teideal ''[[Foghlaim Chú Chulainn]]'', caomhnaithe mar chóip ag [[Richard Tipper]] sa ''British Library'', Egerton 106, insítear a leanas: :''Then they parted from each other, and Cúchulainn went and looked forth on the great sea. As he was there he beheld a great assembly on the strand nearest to him, to wit, a hundred men and a hundred women seated in the bosom of the haven and the shore, and among them a maiden shapely, dear and beautiful, the most distinguished damsel of the world's women, and they a-weeping and lamenting around the damsel. Cúchulainn came to the place and saluted them. 'What is this sorrow or the misery upon you?' says Cúchulainn. The damsel answered and this she said: ‘A royal tribute which the tribe of Fomorians carry out of this country every seventh year, namely, the first-born of the king's children. And at this time it has come to me to go as that tribute, for to the king I am the dearest of his children. ‘What number comes to lift that tribute?’ asks Cúchulainn. ‘Three sons of Alatrom of the Fomorians,’ she answers, ‘and Dub, Mell and Dubros are their names.’ Not long had they been at those talks when they saw the well-manned, full-great vessel approaching them over the furious waves of the sea. And when the damsel's people saw the ship coming, they all fled from her, and not a single person remained in her company save only Cúchulainn. And thus was that vessel: a single warrior, dark, gloomy, devilish, on the stern of that good ship, and he was laughing roughly, ill-fatedly, so that every one saw his entrails and his bowels through the body of his gullet. ‘What is that mirthfulness on the big man?’ asks Cúchulainn. ‘Because,’ says the damsel, ‘he deems it excellent that thou shouldst be an addition to his tribute in this year rather than in any other year.’ ‘By my conscience,’ says Cúchulainn, ‘it would not be right for him to brag thus regarding me if he knew what would come of it.’ Then the big man came ashore to them into the strand, and stretched forth his long, sinewy, hideous arm to seize Cúchulainn in the very front of his royal tribute. Straightway Cúchulainn raised his right hand, and bared his sword, and gave a blow to the big man and struck off his head, so that he was the first that fell by Cúchulainn after having completed his training. And thereafter the other two fell by him, and he left them thus, neck to neck.<ref>''The Training of Cú Chulainn'', eag. Stokes.</ref> ==Roinnt Fomhórach== * [[Balor]] * [[Bres]] * [[Cethlenn]] * [[Cichol Gricenchos]] * [[Conand]] * [[Elatha]] * [[Ethniu]] * [[Tethra]] ==Foinsí== * [http://dil.ie/23220 fomóir] ar eDIL. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]]. ''Über die älteste irische Dichtung II. Rhythmische alliterierende reimlose Strophen''. Abhandlungen der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften. Berlin, 1914. * [[John Rhys|Rhys, John]]. ''Lectures on the origin and growth of religion as illustrated by Celtic heathendom''. Londain agus Dún Éadain, 1888, lch.&nbsp;490. * [[Marie-Louise Sjoestedt|Sjoestedt, Marie-Louise]]. ''Gods and Heroes of the Celts''. Londain, 1949. Aistrithe ag [[Myles Dillon]] ''Dieux et héros des Celtes'' le Sjoestedt, Páras, 1940. * [[Whitley Stokes|Stokes, Whitley]]. "The Second Battle of Moytura." ''[[Revue Celtique]]'' 12 (1891), ll. 52–130, 306–08. * &mdash; (eag. agus aistr.). "The Training of Cúchulainn." ''[[Revue Celtique]]'' 29 (1908), ll.&nbsp;109–47. [http://www.ucc.ie/celt/published/G301038 Edition] agus [http://www.ucc.ie/celt/published/T301038 translation] le fáil ar CELT. * [[Rudolf Thurneysen|Thurneysen, Rudolf]]. ''Die irische Helden- und Königsage bis zum siebzehnten Jahrhundert''. 2 iml. Halle: Max Niemeyer, 1921. ==Tuilleadh le léamh== * [[John Carey (Celticist)|Carey, John]]. "Native elements in Irish pseudohistory." In ''Cultural identity and cultural integration: Ireland and Europe in the early Middle Ages'', eag. Doris R. Edel. Blackrock: Four Courts, 1995, ll.&nbsp;45–60. {{ISBN|1-85182-167-8}}. * Gray, Elizabeth A. "''Cath Maige Tuired'': Myth and structure (24–120)." ''[[Éigse (iriseán)|Éigse]]'' 19 (1982), ll.&nbsp;1–35. * Gray, Elizabeth A. "''Cath Maige Tuired'': Myth and structure (84–93, 120–167)." ''Éigse'' 19 (1983), ll.&nbsp;230–262. * [[T. F. O'Rahilly|O'Rahilly, Thomas Francis]]. ''Early Irish history and mythology''. Baile Átha Cliath, 1946. <!--* {{cite CGH | page=20}}--> ==Tagairtí== {{reflist|}} {{Scéalta miotaseolaíochta}} [[Catagóir:Fomhóraigh| ]] 2bxvw7gurzztiy3wzajpxequjz3a4bs 10 89064 1268619 1266817 2025-06-04T13:48:12Z Marcas.oduinn 33120 1268619 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise | title = Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise | state = {{{state<includeonly>|autocollapse</includeonly>}}} | bodyclass = hlist | group1 = [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] | list1 = [[Cathach Cholm Cille]]&nbsp;• [[Leabhar Bhaile an Mhóta]]&nbsp;• [[An Leabhar Breac]]&nbsp;• [[Leabhar Fhear Maí]]&nbsp;• [[Leabhar Ua Maine]]&nbsp;• [[Leabhar Mór Leacáin]]&nbsp;• [[Leabhar na hUidhre]]&nbsp;• [[Liber Flavus Fergusiorum|Liber Flavus]]&nbsp;• [[Betham 154|ARÉ, 23 N 10]] | group2 = [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] | list2 = [[Leabhar Buí Leacáin]]&nbsp;• [[Leabhar Laighneach]]&nbsp;• [[Gníomhais Thuamhan]] | group3 = [[Bodleian Library]], Oxford | list3 = [[Leabhar an Iarla Bháin|Laud 610]]&nbsp;• [[Rawlinson B 502]]&nbsp;• [[Rawlinson B 512]] | group4 = [[British Library]] | list4 = [[Egerton 88]]&nbsp;• [[Egerton 90]]&nbsp;• [[Egerton 1782]] | group5 = [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath]] | list5 = [[Leabhar na nGinealach]] | group6 = [[Coláiste na hOllscoile, Corcaigh]] | list6 = [[Leabhar Leasa Mhóir]] | group6 = [[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] | list6 = [[LNÉ, LS G 11]] | group7 = Suíomhanna | list7 = [https://www.ria.ie/library/special-collections/medieval-and-early-modern-manuscripts/ ARÉ]&nbsp;• [https://www.ucc.ie/en/smg/cdi/ CDI]&nbsp;• [https://celt.ucc.ie/ CELT]&nbsp;• [https://codecs.vanhamel.nl/Home CODECS]&nbsp;• [https://www.isos.dias.ie/ga/index.html ISOS]&nbsp;• [https://www.ucd.ie/tlh/ TLH] | below = }} <noinclude> </noinclude> 0btsy4iu6p94s55mnj05jlsc2egdy2j 0 89065 1268692 1121663 2025-06-04T17:44:56Z Alison 570 +WD 1268692 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Carachtar}} I [[Miotaseolaíocht na nGael]], ba dhíseartach é '''Tuan mac Cairill''', duine de mhuintir [[Parthalán|Pharthaláin]]. É féin amháin a tháinig slán ón bplá (nó de bharr na Díle) a mharaigh gach duine eile.{{sfn|Meyer|1897|loc=¶4}} Ba chuimhin leis a chonaic sna saolta éagsúla a bhí aige. Rinne sé é féin a chlaochlú ó ainmhí go hainmhí, deirtear, agus tháinig sé slán go dtí ré na Críostaíochta agus, i gcomhrá le [[Finnian Magh Bile]], d'inis sé a chuid staire agus stair na hÉireann ó ré a mhuintire go teacht [[Naomh Pádraig]]. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear seanscéal Tuain i dtrí lámhscríbhinn: * [[Leabhar na hUidhre]] ón 11ú haois * [[Laud 610]] ón 15ú haois coinnithe sa [[Bodleian Library]], Oxford * [[H.3.18]] ón 16ú haois ag [[Coláiste na Tríonóide]].{{sfn|Arbois de Jubainville|Best|1903|p=26}} ==Achoimre== Ba dhíthreabhach é Tuan, a dúirt le Naomh Fionnán gur rugadh é 2,000 bliain ó shin agus go bhfaca sé na rabhartaí d'ionróirí a tháinig go hÉirinn Ársa - muintir [[Neimheadh|Neimhidh]], na [[Fir Bholg]] agus na [[Tuatha Dé Danann]].{{sfn|Meyer|1897}}{{sfn|Arbois de Jubainville|Best|1903}} Ina aonar ag faire ar an tír, d'éirigh sé gruagach, iongtha agus liath. Agus ionradh muintir Neimhidh (a bhí, a dúirt sé, deartháir a athar, a uncail) feicthe aige, dhúisigh sé maidin amháin, athbhreithe i riocht carria óig láidir.{{sfn|Meyer|1897|loc=¶6-8}} D'éag muintir Neimhidh agus é ag faire orthu. Athrugadh arís é i riocht toirc allta óig, agus d'éirigh sé ina rí thréad na dtorc. Sa dúiche seo, chonaic sé an t-ionsaí ar Éirinn ag ''[[Semion]]'', ceannaire na bhFear Boilg.{{sfn|Meyer|1897|loc=¶7-10}} Ansin, athrugadh é mar sheabhac mór (nó iolar{{sfn|Meyer|1897|loc=¶11-; ''[http://dil.ie/32875 murrech],'' éan mór na mara sa chuid próis, ach ''[http://dil.ie/36896 séig]'' seabhac ina dán. Deir Mackillop ''"eagle"'', iolar}}) agus chonaic sé na Tuatha Dé Danann agus muintir [[Míl Easpáine|Mhíl Easpáine]] ag teacht chun Éire a gabháil. Ina dhiaidh sin, athrugadh é i riocht bradáin. Gabhadh é ag giolla taoisigh darbh ainm Caireall, agus d'ith a bhean chéile é in aon alp amháin. Chuaigh sé isteach ina broinn, agus athrugadh arís é mar Thuan Mac Cairill. I ndeireadh na dála, iompraíodh é ina Chríostaí, agus labhair sé le Naomh Pádraig agus [[Colum Cille]].{{sfn|Meyer|1897|loc=¶13-}}{{sfn|Carey|1984}} ==Féach freisin== * [[Leabhar Gabhála na hÉireann]] - cuir an stair le fáil anseo le stair ghiorraithe Thuain. * [[Fintán mac Bóchra]] - pearsa mar an gcéanna i miotaseolaíocht na nGael. ==Foinsí== * {{cite book | last = Arbois de Jubainville | first = Marie Henri de | last2 = Best | first2 = Richard Irvine | year = 1903 | title = The Irish mythological cycle and Celtic mythology | publisher= Hodges, Figgis & Co,. Baile Átha Cliath; Simpkin, Marshall & Co., Londain | pages=25–35| url = https://archive.org/details/bub_gb_7EPXAAAAMAAJ | editor-first = Richard Irvine | editor-last = Best | chapter = III. Emigration of Pathelon (Continued), Legend of Tuan Mac Cairill | chapterurl = https://archive.org/stream/bub_gb_7EPXAAAAMAAJ#page/n45/mode/2up }} * {{cite book | last = Carey | first = John | title = Scél Tuáin meic Chairill | trans-title = The Story of Tuán son of Cairell | journal = Ériu | volume = 35 | year = 1984 | pages = 93–111 | jstor = 30007779 | url = http://sulis.ucc.ie/cdi/wp-content/uploads/textarchive/Carey_ScelTuainMeicChairill.pdf }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180717071115/http://sulis.ucc.ie/cdi/wp-content/uploads/textarchive/Carey_ScelTuainMeicChairill.pdf |date=2018-07-17 }} * {{cite book | last = Carey | first = John | last2 na = Koch | first2 = John T. | year = 1995 | title = Celtic Heroic Age: Literary Sources for Ancient Celtic Europe and Early Ireland and Wales | publisher = Celtic Studies Publications | edition = 2nd | chapter = Scél Tuáin meic Chairill The Story of Tuán Son of Cairell }} * {{cite book | last = Mackillop|first = James | year = 1998 | title = Dictionary of Celtic Mythology | url = https://archive.org/details/dictionaryofcelt0000mack| place = New York | publisher = Oxford University Press | isbn = 0-19-280120-1}} * {{cite book | editor-first = Kuno | editor-last = Meyer | editor-link= Kuno Meyer | title = The Voyage of Bran to the Land of the Living : an Old Irish Saga | chapter = (Appendix A) Scél Túain maic Cairill do Finnén Maige Bile inso sís [Tuan mac Cairill's Story to Finnen of Moville] | chapterurl = https://archive.org/stream/cu31924026971030#page/n301/mode/2up | volume = 2 | pages = 285–301 | url=https://archive.org/details/cu31924026971030 | year = 1897 | publisher = Grimm Library No.6; David Nutt | language = ga, en }} ==Naisc sheachtracha== * {{cite book| url =http://www.maryjones.us/ctexts/tuan.html | title = The Story of Tuan mac Carill | work = Celtic Literature Collective }} ==Tagairtí== {{reflist}} {{Scéalta miotaseolaíochta}} {{DEFAULTSORT:Tuan Mac Cairill}} [[Catagóir:Miotaseolaíocht na nGael]] [[Catagóir:Luath-ionróirí na hÉireann]] 9gtss9qgjyhduvba5b1mcvb7n1m6xc2 0 89231 1268634 1234587 2025-06-04T17:12:46Z Alison 570 +WD 1268634 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Is lámhscríbhinn Ghaelach de chuid an 14ú go 16ú haois é '''Leabhar Fhear Maí''', aitheanta chomh maith mar ''Leabhar de Róiste''. Caomhnaítear é i n[[Acadamh Ríoga na hÉireann]], [[ARÉ LS 23 É 29]]. ==Stair== Scríobhadh an leabhar as MeánGhaeilge san 15ú haois ag go leor scríobhaithe. Tá 238 leathanach ann, ina bhfuil scéalta, startha agus beathaisnéisí éagsúla. Fuair [[James Henthorn Todd]] an leabhar i 1858, agus mhol sé an teideal "Leabhar de Róiste", óir go bhfuil a lán dá ábhair faoi stair an teaghlaigh sin. Luaitear Daithí [Mór] mac Muiris mac Seán de Róiste mar phatrún. ==Ábhair== Achoimre bunaithe ar Todd<ref>Todd, 1868</ref>. Leanann na huimhreacha fóilió le huimhriú breise [[Eugene O'Curry]], mar a fhaightear i as in Todd; luann 'a/b' dhá taobh an leathnaigh. {| class="wikitable" border=1 cellpadding=3 ! Fóilió ! Teideal nó incipit<br />SeanGhaeilge ! Teideal<br />Nua Ghaeilge ! Nótaí ábhair |- | 1-8 | ''[[Lebor Gabála Érenn]]'' | [[Leabhar Gabhála na hÉireann]]' | Cuid de ''[[Leabhar Gabhála]]'', ina measc tús bíobalta na seanscéalta faoi [[Parthalán|Pharthlán]] agus [[Neimheadh]] |- | 9-23 | | "Leabhar Fhear Maí" (De réir Todd<ref>Todd, 1868</ref>) | Uimhrithe ó lch. 22, a chuireann le fios go bhfuil roinnt leathnach ar iarraidh. San áireamh sna hábhair tá "Seanscéal Mhór Mhumham", agus "Éalú Ruithcearna le Cuana mac Cailcin" |- | 24 | ''Bai Fingen mac Lucta aidchi Samna i nDruim Fingin'' | | Scéal faoi caoga wonders witnessed nuair a tógadh [[Conn Céadchathach]] ar an saol, inste le ''[[Fingen mac Luchta]]'', [[rí na Mumhan]] |- | 25 | ''Cia so agras coir um Cruachain'' | | Dán maidir le ceart fhlaitheas Chonnacht |- | 26 | ''Mor loites lucht an indluig'' | Mór a loiteann lucht na béadcainte | Dán |- | 27 | ''Baile suthach Sith Emhna'' | Baile suthach Sí Eamhna | Ag moladh [[Raghnall mac Gofraidh]], Rí na nOileán |- | 28 | ''Gerr o dob inghill mna Mumhan'' | | Meastar gur caoineadh é ar Shiobhán iníon Chormaic mhic Cárthaigh |- | 29-31 | ''Incipit Cath Crinda'' | Tús Cath Chrionna | Teacht chun cinn de [[Cormac mac Airt|Chormac mac Airt]] mar Ard-Rí |- | 32 | ''Bruíden Meic dareo annso sísana'' | Bruíon mic Daire anseo thíos | Éirí amach na nAtheach-Tuath in éadan mhuintir Mhíl Easpáine |- | 33a | ''Aní diaroibe in Ces for Ultaibh só sis'' | Ceas na hUlaidh anseo thíos | |- | 33b | ''Cinaeth Ó hArtigan cecinit'' | | Dán a insíonn básanna agus adhlacthaí na seachtar mac ''[[Aedh Slaine|Aodha Sláine]]'' |- | 33b | ''Fothad na Canoine cecinit'' | | Dán a insíonn teach i réim ''[[Aedh Oirnighe|Aodha Oirní]]'' mar Ard-Rí sa bhliain 793 |- | 34b | ''Indarba Mochuda ar Raithin'' | Ionnarbadh (díbirt) [[Naomh Mochuda|Mhochuda]] as Raithin | |- | 38-42 | ''Betha Sain Seoirsí'' | Beatha San Seoirse | |- | 42b-43 | ''Scél Saltrach na Muice'' | Scéal Saltrach na Muice | |- | 44-48 | | | Léirscrios Iarúsailéim faoi Vespasian agus Titus |- |48b | | Dán doléite |- | 49-50 | ''Tochmarc Treblainne'' | [[Tochmharc Treabhlainne]] | Suirí Threabhlainne, iníon ''Cairbre Niafar'', Rí na Laighean, le Fraoch Mac Fidheach na bhFear Boilg |- | 51 | '' '' | | Scéal faoi Chairbre Crom, rí [[Uí Mhaine]], a dhúnmharú his murder, agus ''restoration'' ag Naomh Ciarán Chluain Mhic Nóis |- | 51b-55 | '' '' | | Beatháisnéis [[Conn Cétchathach|Choinn Chéadchathaigh]] |- | 56 | '' '' | | Dán ardmholta ar ''David'' mac Muirís de Róiste, Tiarna Fhear Maí |- | 57a | ''Aroile duine truagh bocht'' | | Scéal faoi fhear bocht agus rí [[Dáiví]] |- | 57a | ''Ceitre hairdi an domain; toir, tiar, ter, tuaigh'' | Ceithre aird an domhain: thoir, thiar, theas, thuaidh | Scéal faoi ceathrar (''maidir le pointí an chompáis'') a mhair i rith na Díle |- | 57a | ''Dá mac amhra...'' | | Seanscéal maidir le Rí Dáiví |- | 57a-58a | ''Bo bí aroile urraíghi'' | | Beatha agus mairtíreacht Naomh Juliana |- | 58a | ''Tuaruscbail Iudáis Scairioth'' | Tuarascáil Iúdáis Isceiriót | Maidir le seanscéal faoi [[Naomh Breandán]] |- | 58b | ''Mearugud Clereach Coluimcille'' | | Dhá thuras bheirt chléireach Cholm Chille |- | 59b | ''Beatha Bairre Corcaídhe annso sís'' | Beatha Bharra Chorcaí | |- | 60a-61b | ''Beata Molaga'' | Beatha Molagha | |- | 61b | ''Ectra Cormaic macAirt'' | Eachtra Chormaic Mhic Airt | |- | 62b | ''Acso ant adhbhar fanabar Domnach Crom Dubh'' | Anseo an t-ábhar ''faoi'' Dhomhnach Chrom Dubh | Tale on origin of the name Crom Dubh Sunday |- | 63-72a | '' '' | | Cur síos ar bheatha Chríost, agus eachtraí impirí Rómhánacha go dtí Scrios an Teampaill faoi Titus |- | 72a | ''Aroile oglach do bí in abdaine<ref>[http://dil.ie/65 abdaine], stádas aba, ar eDIL</ref> Drumanaigh'' | Oglach a bhí ina ab ''Drumhanaigh | Scéal grinn |- | 72b-73a | ''Da bron flatha nime...'' | | Beathaí Elias agus Enoch |- | 73a | '' '' | | Sleachta as beatha [[Naomh Ambrós|Naomh Ambróis]] |- | 73b | '' '' | | bán |- | 74-74b | ''Gabum dechmadh ar ndana'' | | Dán creidimh den 13ú haois le Donnchadh Mór Ó Dálaigh, ba Mhainistir Bhuille (neamhiomlán) |- | 75a | ''Garb eirge idhna bhratha'' | | Dán Lá an Bhreithiúnais le Donnchadh Mór Ó Dálaigh |- | 75a | ''O Mhuire, a mathair ar nathar'' | Ó Mhuire, a mháthair ár n-athar | Dán |- | 76b | ''Mianna Cormaic mic Airt'' | Mianta Chormaic mhic Airt | Dán |- | 76b | ''Gearoid Iarla dochum na Fuatha bega sosiis'' | | Dán luaite le Gearóíd, ceathrú ialra [[Deasmhumhain|Deasmhumhan]] (bás 1397) |- | 77a | ''O mnaib ainmnighther Eri'' | Ó mhná ainmnítear ''Eri | Ardmholadh ar bhean chéile ''David'' mac Muirís de Róiste, iníon Uí Bhriain |- | 77b | ''Eogan mac Conchobair hi Dalaighe'' | Eoghan mac Conchúir Úi Dhálaigh | Ardmholadh ar bhean chéile ''David'' mac Muirís de Róiste, iníon Uí Bhriain |- | 78 | ''Cerball mac Conchobhair i Dhalaige'' | Cearbhall mac Conchúir Uí Dhálaigh | Ardmholadh ar bhean chéile ''David'' mac Muirís de Róiste, iníon Uí Bhriain |- | 79a | A tegh beg tiaghar a tegh mór'' | Ó theach beag, téitear go teach mór | Ardmholadh ar Dhiarmaid Ó Briain |- | 79b | ''Cath almhaine so'' | Cath Almhain anseo | Próis |- | 80b | ''Longarad Coisfhind amuig Tuatha..'' | ''Longarad'' Coisfhionn amuigh faoin tuath | |- | colspan=3 | Roinnt leathanaigh ar iarraidh |- | 85a-88b | ''Feacht naen dandeachadh Fiachna Find mac Baedain meic Murcertaigh meic Muredhaigh'' | Feacht (turas) ''naen dandeachadh'' Fiachna Fionn mac Baodáin mhic Muircheartaigh mhic Muireadhaigh | Beatha Mhongáin mhic Fhiachna, [[Rí na nUladh]], den 6ú haois. Leagan de ''[[Echtrae Mongain maic Fiachna]] |- | 89a- | ''Feacht naen da roidhe conn .c. cathach mac Feidhlimigh rectmair mic Tuathail techtmair mic Feradaigh find fechtnaig..'' | Feacht ''naen da'' rí Conn Céadchathaigh mac Feidhlimí Reachtmhair mhic Tuathail Teachtmhair mhic Fearadaigh Fionn Feachtnaigh | Scéal faoi [[Conn Céadchathach|Choinn Chéadchathaigh]], a chumha mar gheall ar bhás [[Eithne Thaobhfhada|Eithne Taobhfhada]], agus cuairt ''Becuma Cneisgel'' na [[Tuatha Dé Danann|dTuath Dé Danann]] (leagan de ''[[Echtra Airt meic Cuind]]'') |- | 92b | ''Maelmuire magrath .cc.'' | Maolmhuire mag Craith | Dán, ardmholadh ar Emma iníon Iarla Deasmhumhan (14ú haois) |- | 93a-96 | '' '' | | Dánta, ardmholtaí ar ''David'' de Róiste Fhear Maí |- | 96 | '' '' | | Clár thailte na dúiche de RóisteFhear Maí (cuid de do-léite). Clár cíosanna. |- | 97 | '' '' | | ''ar iarraidh |- | 98 | | | Cúr síos ar luath_lonnaitheoirí ar Éirinn, agus ar [[Tuan mac Cairill]] |- | 98b | ''Bliadain don cuaille co cert'' | Bliain don chuaille go ceart | Rannta ar faid shaoil dhaoine agus ainmhithe, agus achair curaíochta |- | 99a | '' '' | | (Leathanaigh caillte) Leathanach deiridh de Scéal Eithne |- | 99b | ''Fintan and the Hawk of Achill | Fionntán agus Seabhac Acla | Chéad rann ''Arsaidh sin, a eoúin Accla'' |- | 100a | '' '' | | Deireadh dáin. Pearsana san áireamh Cormac agus Diarmaid mac Cárthaigh |- | 100a-103a | '' '' | | 18 dán gearra. Ceachtaí scoile, b'fhéidir |- | 103a | ''Muircheartach O Floinn .cc.'' | Muircheartach Ó Floinn | Dán molta Móra agus Johanna, iníonacha Eoghain mhic Cárthaigh |- | 103b | ''Eogan mac Aenguis dalaigh'' | Eoghan mac Aonghas Dhálaigh | Dán molta Johanna, bean chéile ''David'' de Róiste Fhear Maí |- | 104 | '' '' | | Tuilleadh dánta, cosúil leo siúd ar fóiliónna 100-103 |- |105a- | ''Imrumh churaigh ua corra'' | [[Immram curaig Ua Corra]] | Leagan den scéal |- | 109 | ''Righal nell noigiallaigh os clann Ethach, anso'' | Riail Néill Naoighiallaigh os chlann Eochach | "Inaguration of Niall of the Nine Hostages over the clann Eochaidh" |- | 110 | ''Cesta grega andso'' | Ceist Ghréige anseo | |- |111-116 | '' '' | | Seanscéal Eithne iníon ''Dichu''. Cuireadh na dánta ''Dena damh a cana pen'', ''Denum impodh inisnimhuch'', ''Goirid mhe a muintir nimhe'', agus ''Cluittir libh fert fiail Ethne'' isteach sa chuid dheireanach an scéil |- | 116b | ''Eoghan mor u daligh .cc.'' | Eoghan Mór Ua Dálaigh | Dán, ag tosú le "Teach me, O' Mary", cuid de do-léite |- | 117a | '' '' | | Dán maidir le páis agus céasadh Chríost |- | 117b-119a | 'Brian o huiginn'' | Brian Ó hUiginn | Dán. Ardmholadh ar ''David'' mac Muirís de Róiste, le liosta áiteanna ar chreach sé sa Mumhain |- | 119a-120a | ''Sean og mac rait .cc.'' | Seán Óg Mac Raith | Dán ag moladh na gcríoch i seilbh ''David'' mac Muirís de Róiste as Fear Maí |- | 120a | ''Ua Maothagan .cc.'' | '' '' | Dán ag moladh Chaitlín iníon Thadhg Mhic Cárthaigh |- | 121a | ''Cormac mac Eoghain Uí Dhálaigh'' | | Dán ag moladh Chaitlín iníon Thadhg Mhic Cárthaigh, máthair ''David'' mac Muirís de Róiste |- | 121b | ''Ua Maethagan .cc.'' | Ó Maothagáin | Dán molta ar ''David'' mac Muirís de Róiste |- | 121b | | | Nóta (as Béarla) ag rá "The former pages of this Book, from the beginning to this page, was 288" |- | 122 | | | Bán tráth, anois scriobláilte. San áireamh nótaí le heagarthóirí níos deireanaí, ina measc William O'Hara (1805), agus Eugene O'Curry (1858) |- | 123a | | '' '' | Dán, ardmholadh ar Chaitlín, iníon Thadhg Mhic Cárthaigh |- | 123b | ''Maithiar mór o cillin .cc.'' | | Dán. Deacair é a léamh |- | 124-126 | ''Tochmarc Eimire'' | Tochmharc Eimire | Blúirí den scéal |- | 127 | | Leathanach ar theip ar O'Curry í a chomhaireamh |- | 128-129 | ''Druighean da Dearga'' | | Leagan den scéal "Palace Dá Dheirge", maidir le bás Chonaire Mhóir |- | Fuílleach | | | Faightear sa chuid eile den leabhar dréachtaí leighis, a mheastar<ref>Todd, 1868</ref> mar chuid den Leabhar Fhear Maí iad. Tá blúire eile ann ina bhfuil deireadh dhréacht creidimh |} ==Foinsí== * {{cite web | url = https://www.isos.dias.ie/ga/RIA/RIA_MS_23_E_29.html | teideal = Leabhar Fhear Maighe, 1134, 23 E 29 | work = Irish Script on Screen | ref = {{harvid|ISOS}} | dátarochtana = 2022-12-22 }} * {{cite book | title = Descriptive Catalogue of the contents of the Irish Manuscript commonly called "The Book of Fermoy" | first = James Henthorn | last = Todd | authorlink = James Henthorn Todd | year = 1868 | url = https://archive.org/details/3762905 }} * {{cite web | teideal = The Book of Fermoy / The Book of Roche | url = https://www.ria.ie/library/catalogues/special-collections/medieval-and-early-modern-manuscripts/book-fermoy-book-roche | work = www.ria.ie | ref = {{harvid|RIA}} | dátarochtana = 2019-04-12 | archivedate = 2019-04-13 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20190413131816/https://www.ria.ie/library/catalogues/special-collections/medieval-and-early-modern-manuscripts/book-fermoy-book-roche }} * {{ cite web | url = https://vanhamel.nl/codecs/Dublin,_Royal_Irish_Academy,_MS_23_E_29 | teideal = Book of Fermoy | work = CODECS }} ==Tagairtí== {{reflist}} {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:15ú haois in Éirinn]] cpi8wfclmtz04qo0gsc47g3wnh9ona9 0 89242 1268689 1179639 2025-06-04T17:43:54Z Alison 570 +WD 1268689 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Carachtar}} De réir miotaseolaíocht Ghaelach agus Albach na meánaoise, ba chruthaitheoir na d[[Teangacha Ceilteacha|teangacha gaelacha]], agus sinsear eapainmneach na n[[Gael]] é '''Gael Glas''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Goídel Glas'''<ref>[http://dil.ie/26308 Goídel (b)] ar EDIL.</ref>). Téann an seanós siar go dtí an 11ú haois agus ''[[Leabhar Gabhála na hÉireann]]'' (''LGÉ''). Tá leagan Albanach ann le [[John of Fordun]] (bás. 1384). ==''Leabhar Gabhála na hÉireann''== Is cur síos miotasach é an scéal san ''LGÉ'' ar bhunús na nGael, agus iad sliocht de thaoiseach Scitiach [[Fénius Farsaid]], ar cheann den bheirt thaoiseach is seachtó a thóg an [[Túr Bháibil]]. Ba mhac Niul mac ''Fénius'' agus [[Scota]] (iníon Faró na hÉigipte) é Goídel Glas.<ref>{{Harvnb|Macalister|1939}} §140</ref> Creidtear gur chum sé na [[Teangacha Ceilteacha]]) ón dá teanga is seachtó a tháinig ann tar éis an [[mearbhall teangacha]].<ref>{{Harvnb|Macalister|1939}}, Iml. 2, lch. 13 (§107) ''"It is Gaedel Glas who fashioned the Gaelic language out of the seventy-two..."''; Macalister (lch. 5) adds ''"Kg [Keating] ascribes it to a different Gaedel, s. [son of] Ethor, unknown to ''LG''"''</ref> D'fhulaing a mhuintir, na Gaeil, sraith cora casta ar nós is soiléir Tuatha Dé (Iosraeilítigh) an tSean-Tiomna. Bhí siad faoi rath san Éigipt i rith ré [[Maois|Mhaois]] ach d'imigh leo le linn an Eacsadas. Chuaigh siad ar fánaíocht ar fud an domhain ar feadh 440 bliain sular lonnaigh siad san [[An Íbéir|Íbéir]]. Bhunaigh ''[[Breogán]]'' de mhuintir Goídil cathair ann darbh ainm ''Brigantia'', agus thóg sé túr óna bhfuair a mhac ''[[Íth]]'' óna bharr spléachadh ar Éirinn. D'fhéadfadh gurb ionann ''Brigantia'' agus [[Bragança]] sa [[Portaingéil|Phortaingéil]], nó b'fhéidir [[A Coruña]] i n[[Galicia]] (darbh ainm ''Brigantium'' ag an am sin),<ref>''Encyclopædia Britannica'', "A Coruña".</ref> agus gurb ionann Túr Bhreogháin agus [[Túr Earcail]], a thóg [[An Róimh|na Rómhánaigh]] ag A Coruña.<ref>Harry Mountain, [https://books.google.com/books?id=bsNuTKJ9w4QC ''The Celtic Encyclopaedia'', lch. 380]</ref> Tá staróg ann san ''LGE'' a insíonn conas a leigheasadh Goídel Glas mac ''Niul'' ar greim nathrach nimhe, nuair a ghuigh [[Maois]] go díograiseach agus leag a mhaide ar chneá an stócaigh .<ref>{{Harvnb|Macalister|1939}}, Imleabhar II, ll. 59–61 (§143–145)</ref> Faightear i sroichte idirshuite níos luaite faoi Ghoídel: "glas a lámha agus a chulaith".<ref>{{Harvnb|Macalister|1939}}, lch. 93, Dán Uimh. XIII</ref> Chuireann leagan [[Micheál Ó Cléirigh|Mhichíl Uí Chléirigh]] den ''LGÉ'' leis an scéal gur fhág greim na nathrach fáinne ghlas ar an ngarsún, agus dá bharr a leasainm Goídel Glas (an dath).<ref>{{Harvnb|O'Cléirigh|Macalister|1916}}, ''LG'', Iml. 1, lch. 197 (&sect;128) '' "Aaron went to Moses after that, and tells him the hearty welcome that Nel, son of Fenius, gave them, ... [Nel had a son, and] a venomous serpent wound itself around him so that death was near him... Moses made vehement and diligent prayer to God, when the boy reached him, and he struck the famous rod on the serpent till he cleft it in two. The boy was sound at once. There was a green ring on him in the place where the serpent had coiled about him, from that out to his death, so that thus Glas stuck to him as an extra name."</ref> Deir Céitinn é seo chomh maith, ag lua a rann sanasach, cé go dtugann sé réamhrá maidir le díorthú eile den leasainm, sa bhrí "faoi ghlas".<ref>{{Harvnb|Comyn|Dinneen|1902|loc=vol. 2, lch. 19 (Céitinn, §16)}}: '' "Some seanchas state that Moses fastened [his bracelet] with a lock..." srl.; the passage also seems to suggest the nickname has to do with the word ''fleascach'', glossed here as 'bracelet-bearer' denoting an authority figure, even though 'fleasc' normally means a staff or rod.</ref><ref>Eagrán 5-Imleabhar den ''LGE'' le Macalister, 1938–, féach: Iml. 1, lch. xxvii; Iml. 2, ll. 4–5 (léargas), lch. 35 (§119), ll. 59, 61 (§143–145), lch. 123 (ranm XVIII to §144), lch. 134 (nótaí do §119), lch. 157; Iml. 3, lch. 198</ref> <!-- The earliest Scottish sources claim Geytholos was a king of Greece, Neolus or Heolaus, while the ''Leabhar Gabhála na hÉireann'' describes him as a [[Scythian]].--> ==John of Fordun== [[Image:Scota & Gaedel Glas.jpg|thumb|left|''[[Scota]] (ar chlé) le Goídel Glas (ar dheis) faoi sheol ón Éigipt, léirithe i lámhscríbhinn ón 15ú haois den ''Scotichronicon'' le [[Walter Bower]]. Sa leagan seo, is bean agus fear céile iad Scota agus Goídel Glas (aistrithe go Laidin mar 'Gaythelos').]] Tá leagan Albanach ann den eachtra Ghoídil Ghlais agus [[Scota]], caomhnaithe ag [[John of Fordun]]. Is amhlaidh nach bhfuil an leagan seo bunaithe ar an gcuntas san ''LGÉ''. Déanann Fordun teacht ar go leor foinsí, ag iarraidh iad go léir a thiomsú i n-aon stair amháin. Sa leagan seo, is mac é Gaythelos, mar a ghlaoitear ar Ghoídel Glas, de "rí éigin de thíortha na Gréige, 'sé sin, darb ainm Neolus, nó Heolaus", a díbríodh go dtí An Éigipt. Chuaigh sé mar ghiolla i gcúirt an Fharó, agus phós iníon an Fharó, Scota. Insítear conas a díbríodh Gaythelos ón Éigipt — de bharr éirí amach i ndiaidh bás an Fharó agus a airm sa [[an Mhuir Rua|Mhuir Rua]]; ar tóir Mhaois; ar eagla [[Plánna na hÉigipte]]; nó, tar éis ionraithe Aetópaigh — ach i ndeireadh na dála, cuireadh Gaythelos agus Scota ar deoraíocht i dteannta le huaisle Tréigeadh agus Éigipteach, agus lonnaigh siad san Ibéir tar éis tréimhse fada ag fámaireacht, sa cheantar iarthuaisceart darbh ainm Brigancia (cathair [[A Coruña]], aitheanta ag na Rómhánaigh mar ''Brigantium''). Dúradh gur bhunaitheoir na cathrach [[Porto]] é Gaythelos. De réir roinnt sean scríbhneoirí, tháinig sé i dtír sa chuan "Portus Gaythelos" mar a thug sé air, agus a thug a ainm don tír iomlán, [[Portaingéil]].<ref>Joseph Fr. Michaud, Louis Gabriel Michaud [https://books.google.com/books?id=WrIFAAAAQAAJ&pg=PA312&pg=PA312#v=onepage&q&f=false ''Biographie universelle, ancienne et moderne, ou, Histoire par ordre alphabétique de la vie publique et privée de tous les hommes qui se sont fait remarquer par leurs écrits, leurs actions, leurs talents, leurs vertus ou leurs crimes'']: ouvrage entièrement neuf, Imleabhar 54 {{fr}} Michaud, 1832 lch. 312</ref> ==Foinsí== * [[Dauvit Broun|Broun, Dauvit]], ''The Irish Identity of the Kingdom of the Scots in the Twelfth and Thirteenth Centuries.'' Boydell, Woodbridge, 1999. {{ISBN|0-85115-375-5}} * Ferguson, William, ''The Identity of the Scottish Nation: An historic quest.'' Edinburgh U.P., Dún Éideann, 1998. {{ISBN|0-7486-1071-5}} * [[Seathrún Céitinn]], ''Foras Feasa ar Éirinn'', §16 * {{cite book| last = Comyn | first = David | last2 = Dinneen | first2 = Patrick Stephen | year = 1902 | title = The history of Ireland | volume = 2 | place = London | publisher = D. Nutt | series = Irish Texts Society | url=https://books.google.com/books?id=kNZfAAAAMAAJ | format = google}} [series: ITS Iml. 4, 8, 9, 15] (eag. & aistr.) * [[John of Fordun]], ''Chronicle of the Scottish Nation'', eag. [[William Forbes Skene]], aistr. Felix J.H. Skene, 2 iml. Athchló, Llanerch Press, Lampeter, 1993. {{ISBN|1-897853-05-X}} * [[James MacKillop|MacKillop, James]], ''The Oxford Dictionary of Celtic Mythology.'' Oxford U.P., Oxford, 1998. {{ISBN|0-19-860967-1}} * {{cite book| last = Macalister | first = Robert Alexander Stewart, 1870–1950 | year = 1939 | title = Lebor Gabála Érenn: The book of the taking of Ireland | volume = 2 | place = Dublin | publisher = Irish Texts Society by the Educational Co. of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=vS5KAAAAYAAJ | format = snippet}} * {{cite book| last = O'Cléirigh | first = Micheál | year = 1916 | title = Leabhar Gabhála: The Book of Conquests of Ireland: The Recension of Micheál O'Cléirigh | place = Dublin | publisher = Hodges, Figgis and Company}} ==Tagairtí== {{reflist}} {{Scéalta miotaseolaíochta}} {{DEFAULTSORT:Goidel Glas}} [[Catagóir:Scéalta Miotaseolaíochta]] jjxezz49jf6n8a884a80f5upe0ry1bi 14 89288 1268364 960101 2025-06-03T01:56:56Z Alison 570 ++ 1268364 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine ón Afraic Theas de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Afraic Theas]] 13qzxhp5l6memcci8m4jg3rmnag20oy 14 89403 1268355 1265164 2025-06-03T01:47:54Z Alison 570 ++ 1268355 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from Australia|Filí Astrálacha}} [[Catagóir:Filí de réir tíre|Ast]] [[Catagóir:Daoine Astrálacha de réir slí bheatha]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Astrálacha|Filí]] 35bzhnxsdwqmi85hm1ke5toq1qng881 14 89410 1268601 1029218 2025-06-04T01:08:18Z Mohammad hajeer 32183 Unification of classifications 1268601 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Hómaighnéasacht]] a765pegcsjsa4lonq5z3roleu6gy07a 14 89508 1268389 1171673 2025-06-03T02:23:16Z Alison 570 Catagóir:Daoine Neipealacha 1268389 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Filí de réir tíre|Neipéalach]] [[Catagóir:Daoine Neipealacha]] rc2rhaf5lt7idvk0ignxobvwchdo17i 0 89785 1268581 947174 2025-06-03T23:26:13Z Alison 570 /* Stair */ Tubaiste staid Heysel 1268581 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Bundesarchiv_Bild_183-1990-0414-009,_FDGB-Pokal,_1._FC_Lok_Leipzig_-_Dynamo_Schwerin,_Ausschreitungen.jpg|deas|250px|thumb|Amhsóireacht]] Is iompar oilbhéasach, foréigneach agus scriosach i i measc an  lucht tacaíochta na [[Sacar|peile]] é '''amhsóireacht sacair'''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.gaois.ie/trm/ga/?txt=amhs%c3%b3ireacht|teideal=Bunachar téarmaíochta|language=ga|work=gaois.ie|dátarochtana=2019-05-31}}</ref> == Stair == Ar [[31 Bealtaine]] [[1985]], chuir [[UEFA]]/Aontas Chumainn Sacair, cosc ar na Sasanaigh imirt ar an [[Mór-roinn|Mór-Roinn]], de bharr [[tubaiste staid Heysel]]<ref>{{Luaigh foilseachán|title=1985|url=https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=1985&oldid=915482|journal=Vicipéid|date=2019-01-05|language=ga}}</ref> agus amhais an tsacair i [[Sasana]] ag an am. == Tagairtí == {{Reflist}}{{síol}} {{DEFAULTSORT:Amhsoireacht an tsacair}} [[Catagóir:Amhsóireacht]] [[Catagóir:Sacar]] g04amcv89zqsxiv1uoieu7u3d0pte3u 0 89974 1268684 1178610 2025-06-04T17:39:29Z Alison 570 +WD 1268684 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Scéal [[An Fhiannaíocht|Fiannaíochta]] i [[Miotaseolaíocht na nGael]] is ea '''''Macghníomhartha Fhionn''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Macgnímartha Finn'''). ==Scéal== Ag tús an scéil, mharaigh [[Goll mac Morna]] athair Fhionn, [[Cumall]], ceannaire na [[Fianna|bhFiann]]. Torrach a bhí [[Muireann]] bean chéile Cumhaill ag an am, agus rug sí mac ar an saol in am trátha, darb ainm Demne agus é óg. Agus imní orthu faoina shábháilteacht, chur siad an buachaill chuig deirfiúr Chumaill, an ban[[draoi]] [[Bodhmall]], agus a comrádaí [[Liath Luachra]]. Thóg an bheirt bhanghaiscíoch é, agus chuaigh in éineacht leis ar chuid dá eachtraí, ina measc an eachtra inar thuill sé a leasainm, Fionn. Tharraing a ghníomhartha níos mó aird agus é ag fás, agus sa deireadh, chuir a mháithreacha altrama ar shiúl é, ar eagla go bhfaighe fir Ghoill. I scéalta a leanas, insítear é i seirbhís an rí [[Bantry|Bheanntraí]], conas a aisghabh sé taisce Chumhaill á mharú [[Liath Luachra]] (carachtar eile ná a mháthair altrama), agus a theacht le chéile le na Fianna sean agus curtha as seilbh a throid in éadan a athair. Insíonn sraith mór le rá eile conas a d'ith Fionn de thaisme an [[bradán feasa]], a bhronnadh fios feasa don té a d'íosfadh é. Bhí Fionn i mbun staidéir faoin fhile [[Finn Eces]], a bhí ag iarraidh an t-iasc a bhreith le seacht mbliana. I ndeireadh na dála, rug sé é, agus d'iarr sé ar Fhionn é a réitigh. Dhóigh Fionn a ordóg ar an iasc agus chuir sé isteach ina bhéal é, agus ar an dóigh sin, fuair sé bua fios feasa. Chuaigh Fionn ar turas go [[Teamhair|Teamhraigh]], a chuirtí trí thine gach [[Samhain]] ag [[Aillen]] na [[Tuatha Dé Danann|dTuath Dé Danann]]. Ní raibh ar chumas Ghoill nó na bhFiann é a chosc, toisc go gcuirtí Aillen gach éinne a chodladh le fonn draíochta. Tharraing Fionn anáil de nimh poison óna gha féin chun fanacht ina dhúiseacht, agus mharaigh sé Aillen. Nocht sé é féin sa chúirt ríoga, agus cheap an rí é mar cheannaire na bhFiann. D'éirigh Goll as dá thoil féin, agus rinne síocháin lena namhaid. ==Téacsanna== Is é [[Laud 610]]: folio 118Rb-121Va an lámhscríbhinn is tábhachtaí, cé go bhfuil an chríoch in easnamh, ag stopadh agus [[sídhe]] á iniúchadh ag Fionn roimh a thuras go Teamhraigh.<ref>''cén lámhscríbhinní eile?''</ref> Ba é [[Kuno Meyer]] a chuir Laud 160 in eagar don chéad uair in 1881, don iris [[An Fhrainc|na Fraince]] ''[[Revue Celtique]]''.<ref name="Meyer"/> De réir Meyer, is den 12ú haois an téacs.<ref name="Meyer">Meyer, "Macgnimartha Find."</ref> ==Cosúlachtaí== Tugadh faoi ndeara ag scoláirí cosúlachtaí idir leaganacha níos luaite de ''Macghníomhartha Fhionn'' agus scéalta faoi laoch na [[Rúraíocht]]a, [[Cú Chulainn]] agus é óg.<ref>Mackillop, ''Dictionary of Celtic Mythology'', lch. 318.</ref> Mar shampla, insíonn ''[[Macghníomhartha Chú Chulainn]]'' agus ''[[Tochmharc Eimhire]]'', réamhscéalta de chuid ''[[Táin Bó Cuailgne]]'', conas a fuair Cú Chulainn a leasainm, a teagasc leis an mbanghaiscíoch [[Scáthach]], agus an chaoi a thuill sé a gha marfach, an [[Gáe Bulg|Ga Boilg]]. ==Foinsí== * Jones, Mary. [http://www.maryjones.us/ctexts/f02.html "The Boyhood Deeds of Fionn mac Cumhaill"] ar maryjones.us. * MacKillop, James (1998). ''Dictionary of Celtic Mythology''. Oxford. {{ISBN|0-19-860967-1}}. * Meyer, Kuno (1881). "Macgnimartha Find." In ''Revue Celtique'', V, ll.&nbsp;195–204, 508. ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Fhiannaíocht}} {{DEFAULTSORT:Macgnimartha Finn}} [[Catagóir:Scéalta na Fiannaíochta]] 2nthulfb2n0b1wh40lri4ahxyluwmfy 0 89981 1268649 1201327 2025-06-04T17:21:05Z Alison 570 +WD 1268649 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is cnuasach scéalta na [[An Fhiannaíocht|Fiannaíochta]] é '''''Agallamh Beag''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Acallam Bec'''''), caomhnaithe sa [[Leabhar Leasa Mhóir]] den 15ú haois agus an [[Lámhscríbhinn Reeves]]. Tá gaol gar aige le ''[[Agallamh na Seanórach]]'', a mheastar scaití gur athleagan níos deireanaí dó siúd é.<ref>Murphy, ''The Ossianic Lore and Romantic Tales of Medieval Ireland'', lch. 26.</ref> Mar a mhalairt ar an ''Seanórach'', is é [[Oisín]] laoch an scéil, in ionad [[Caílte mac Rónáin|Chaoilte mhic Rónáin]]. Mhol [[Dubhghlas de hÍde]] gurb fhéidir go gcaomhnaíonn an téacs tús na ''Senórach'' atá caillte.<ref>Hyde, "The Reeves Manuscript of the ''Agallamh na Senorach''."</ref> ===Eagráin=== * Kuehns, Julia Sophie. ''An edition and translation of the Agallamh Bheag from the Book of Lismore.'' (2005). Tráchtas neamhfhoilsithe MPhil(R), University of Glasgow. [http://theses.gla.ac.uk/8464/ Full text available online]. * An Craoibhín (ainm cleite de [[Dubhghlas de hÍde]]) (eag. agus aistr.). "An Agallamh Bheag." ''[[Éigse|Lia Fáil]]'' 1 (1927): 79-107. Leath-eagrán le haistriúchán go Nua-Ghaeilge, le fáil ar [http://sulis.ucc.ie/cdi/wp-content/uploads/textarchive/Hyde_AgallamhBheag.pdf CELT] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171118200643/http://sulis.ucc.ie/cdi/wp-content/uploads/textarchive/Hyde_AgallamhBheag.pdf |date=2017-11-18 }} ===Fo-fhoinsí=== * [[Dubhghlas de hÍde|de hÍde, Dubhghlas]]. "The Reeves Manuscript of the ''Agallamh na Senorach''." ''[[Revue Celtique]]'' 38 (1920): 289-95. * Murphy, Gerard. ''The Ossianic Lore and Romantic Tales of Medieval Ireland''. Baile Átha Cliath, 1955. [http://www.ricorso.net/rx/library/criticism/classic/Celtiana/Murphy_G/Ossianic.htm Sliocht ar líne] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180226125919/http://www.ricorso.net/rx/library/criticism/classic/Celtiana/Murphy_G/Ossianic.htm |date=2018-02-26 }} ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Fhiannaíocht}} [[Catagóir:Scéalta na Fiannaíochta]] 1zm3u5hlml7t2pziga7prgpg74t46b1 0 90065 1268667 1264445 2025-06-04T17:29:33Z Alison 570 +WD 1268667 wikitext text/x-wiki {{Glanadh}} {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is seanscéal den genre [[Echtra|Eachtra]] is ea '''''Eachtra Connla''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Echtra Condla''''' nó '''''Connlai'''''). Coinníonn an echtra contains an chuid is mó a bhfuil ar eolas againn de '''Connla mac [[Conn Cétchathach|Choinn Chéadcathaigh]]''', ''acmm'' Connla Rua nó Connla Fionn. Caomhnaítear an scéal i n-ocht lámhscríbhinn bunaithe ar dhá leagan. Téann an lámhscríbhinn is luaite siar go dtí an 12ú haois, ach d'fhéadfadh é gur scríobhadh síos an scéal chomh luath agus an t-8ú haois. Ní an-éagsúil iad an dá leagan. Insítear sa scéal conas a mealladh Connla mac [[Conn Cétchathach|Coinn Chéadchathaigh]] ag bean den [[Aos Sidhe]]. Cé gur scéal réamhChríostaí atá ann, is amhlaidh go bhfuil teachtaireacht iarChríostaí frith- dhraíocht ann tugtha ag an mbean féin, ag tuar teacht na Chríostaíochta. ==Achoimre== :Achoimre bunaithe ar {{harv|McCone|2000}} agus {{harv|Oskamp|1974}}, ''cf.'' {{harv|O'Beirne Crowe|1874}} agus {{harv|MacSwiney|1884}} Bhí Connla (Rua) agus a athair Conn ina suí tráth ag [[Cnoc Uisnigh]]. Tháinig bean gléasta ar chuma ait ar an bhfód, agus d'fhiafraigh Connla di cad as di. Dúirt sí gurbh as [[Tír na nÓg]] í, áit a bhíodh cách go deo ag féasta gan dua, agus a mhairidís i síocháin gan pheaca.<ref group="n"> Úsáidtear gach uile dóibh go coitianta chun cur síos a dhéanamh ar an [[Alltar]] i miotais na nGael, agus is amhlaidh dá bharr gur den [[Aos Sí]] í.</ref> D'fhiafraigh Conn de Connla cé a raibh sé ag caint leis, póite níorbh fhéidir le héinne ach Connla an bhean a fheiceáil. Thug an bhean ansin cuireadh do Connla dul léi go dtí [[Magh Meall]] agus a rí ''[[Bóadag]]'', ag gealladh go bhfanfadh sé an go deo. D'iarr Conn ansin cabhair ón a dhraoi ''Corann'', óir gur thuig sé go gcaillfeadh sé a mhac don bhean. Chan Corann ortha, ionas nach raibh Connla in ann í a feiceáil a thuilleadh. D'imigh an bhean ait, ach i mbun dula, chaith sí úll chuig Connla. Mhair Connla ag ithe an úill ar feadh míosa, ag diúltú gach bia agus dí eile. D'fhan an t-úll iomlán agus Connla á ithe. Bhraith Connla uaidh an bhean a fheiceáil arís. Tháinig an bhean ar ais ar an bhfód ar mhaigh [[Ard Comáin]], agus labhair sí le Connla. Ghlaoigh Conn air a dhraoi arís, ach lochtaigh an bhean é, ag rá nár chóir dó dul i muinín na draíochta. Thug Conn faoi dheara nár labhródh Connla le héinne seachas an bhean, agus d'fhiafraigh dá meallfadh focail na mná é. D'fhreagair Connla'' that he is torn ''idir a mhuintir agus an bhean. Thug an bhean comhartha do Connla í a leanúint, ag geallúint tír áthais, nárbh an ach mná agus cailíní. Léim Connla ar long ghloine (''Noi''<ref>[http://dil.ie/33205 2 nó, noe] ar eDIL</ref> nó ''Loing Glano''<ref>[http://dil.ie/25945 glain] ar eDIL</ref>) na mná,<ref group="n">{{harv|O'Beirne Crowe|1874|p=122}} </ref> agus bhreathnaigh siúd a bhí fágtha an bád ar seol, go dtí go raibh sé as radharc. I dtrí lámhscríbhinn, feictear aguisín a leanas, ag míniú bua- ainm [[Art mac Cuinn|Art mhic Chuinn]]. Tugadh ''Aonfhear'' air toisc gurbh eisean an t-aon mhac Choinn tar éis imeacht Chonnla. ==Anailís== Tar éis anailís teangeolaíochta de na téacsanna, tá McCone den tuairim go bhfuil bunús san 8ú haois ag an téacs; go bhfuil an téacs i ''[[Lebor na hUidre]]'' den 12ú haois fréamhaithe ó leaganacha den 10ú; agus na leaganacha sa [[Leabhar Buí Leacáin]] den 14ú níos cosúla leis an mbunchóip.{{sfn|Olsen|2013|loc = ll.58-9; nóta 3, lch. 58 }} De réir {{harvnb|Oskamp|1974}}, ba chóir go dtuigtear an téacs mar saothar liteartha den 12ú haois, cibé nósanna atá faoina bhun.{{sfn|Oskamp|1974|p=211}} Feiceann roinnt scoláirí teachtaireacht Chríostaí sa sliocht ar leanas: {|class="wikitable" |- style="vertical-align:top;" ! width=50% | Sean-Gaeilge ! width=50% | Gaeilge |- style="vertical-align:top;" || Amail rochuala Cond guth na mna, asbert fri a muintir: :"Gairid dam in drúid: atchíu doreilced a tenga di indiu." Asbert in ben la sodain: :"A Chuind Chetcathaig, druidecht nísgradaigther, ap is bec posoich for messu ar Tráig Máir firién con il-muinteraib ilib, adamraib.<ref>[http://dil.ie/290 adamrae] ar eDIL.</ref> Motá ticfa a récht, consscéra brichtu drúad tap techta ar bélaib Demuin duib, dolbthig." || Nuair a chuala Conn guth na mná, dúirt sé lena mhuintir: :"Gaireadh dom an draoi. Feicim go ligeadh a teanga di inniu." Dúirt an bhean ansin: :"A Choinn Chéadchathaigh, ní ghráitear draíocht, óir is beag meas aici ar an Trá Mhór fhíréanta, lena il-mhuintreacha, iliomad, iontacha. Nuair a thiocfaidh a ríocht, scaipfidh sé briochtaí na ndraoithe teacht ar bhéil an deamhain dhuibh, dhoilfe." |} De réir aisteoirí eile ciallaíonn ''Tráig Máir'' ní "Trá Mhór" ach "Ard-Rí Mór".<ref group="n"> Scríobh {{harvnb|McCone|2000}} mar aistriúchán: ''It is in a little while that the Great High King’s righteous (and) decent one will reach your judgements with many wondrous followers''</ref> agus tuigeann sé as seo gurbh an [[dia]] Chríostaí atá luaite sa téacs, agus gurbh é [[Íosa Críost]] an "Tráigh Máir". Molann Oskamp gurbh Íosa agus [[Naomh Pádraig]] atá i gceist.{{sfn|Oskamp|1974|p=217}} De réir McCone, b' ionann an bhean agus críostaíocht féin,{{sfn|McCone|2000|loc=ll.86-7, 105}} ach cuireann sin an fhírinne as a ríocht de réir eile (Olsen, 2013).{{sfn|Olsen|2013|p=63}} Tá brí an fhocail ''síd'' faoi cheist chomh maith, cé acu ''shíocháin'' nó ''Aos Sidhe/Sí''. Tá roinnt amhail is {{harv|Ó Cathasaigh|1979}} agus {{harv|Carey|1995}} den tuairim gur imeartas focal d'aon ghnó atá ann, nó droichead meafarach idir an dá bhrí.{{sfn|Olsen|2013|p=63}} Comhlíonann an bhean ról de bhandia Ceilteach an fhlaithis,{{sfn|Olsen|2013|p=64}} chomh maith le bheith aici na tréithe mealltacha de bhandia réamhChríostaí dá leithéid.{{sfn|Olsen|2013|p=63}} ==Oidhreacht== [[File:Connla and the fairy maiden - Project Gutenberg etext 19993.jpg|thumb|upright|"''Connla and the Fairy Maiden''" le [[John D. Batten]]]] Insíodh an scéal don lá inniu. Feictear athinsint dá leithéid in {{harv|Joyce|1879}} mar "''Connla of the Golden Hair, and the Fairy Maiden''", nó in {{harv|Jacobs|1891}}: "''Conn and the Fairy Maiden''". D'aistrigh {{harv|Cross|Slover|1936}} an scéal go Béarla mar "''The Adventures of Connla the Fair''", le fáil in ''Ancient Irish Tales''. ==Féach freisin== * [[Connla Cáem]], prionsa den 2a haois, luaite i ''Leabhar Gabhála na hÉireann'' * [[Connla]], mac Chú Chulainn ==Foinsí== * {{cite book | title = Mythological Legends of Ancient Ireland. No. I. The Adventures of Condla Ruad | first = J. | last = O'Beirne Crowe | journal = The Journal of the Royal Historical and Archaeological Association of Ireland [Kilkenny Archaeological Journal] | series = 4th series | volume = 3 | number = 18 | date = Apr 1874 | pages = 118–133 | url = https://archive.org/stream/journalofroyalhi431roya#page/118 | jstor = 25506648 }} * {{cite journal | first = J.P | last = MacSwiney | title = The Adventures of Condla the Fair, Son of Cond the Fighter of a Hundred | journal = The Gaelic Journal | url = https://archive.org/stream/gaelicjournaliri01gael#page/307/mode/1up | pages = 307–9 | volume =2 | type = translation | year = 1884 }}, translation from the version in [[Leabhar na hUidhre]], as transcribed in {{cite book | first = E. | last = Windsich | title = Compendium of Irish Grammar | url = https://archive.org/stream/compendiumofiris00wind#page/136 | pages = 136–8 | year = 1882 }} * {{cite book | last = Oskamp | first = Hans. P. A. | year = 1974 | title = Echtra Condla | journal = Études Celtiques | volume = 14 | pages = 207–228 }} * {{cite book | last = McCone | first = Kim | title = Echtrae Chonnlai and the beginnings of vernacular narrative writing in Ireland | url = https://archive.org/details/echtraechonnlaib0000mcco | year = 2000 | work = Maynooth Medieval Irish Texts | number = 1 | isbn = 0901519782 }} * {{cite book | title = Airy Nothings: Imagining the Otherworld of Faerie from the Middle Ages to the Age of Reason: Essays in Honour of Alasdair A. MacDonald | publisher = BRILL | year = 2013 | volume = 222 | chapter = Female Voices from the Otherworld : The Role of Women in the Early Irish Echtrai | first = Karin E. | last = Olsen | pages = 57–74 }} ==Tuilleadh le léamh== * {{cite book | first = P.W. | last = Joyce | authorlink = Patrick_Weston_Joyce | year = 1879 | url = https://archive.org/details/oldcelticromance00joycuoft | title = Old Celtic Romances | chapter = Connla of the Golden Hair, and the Fairy Maiden | chapterurl = https://archive.org/stream/oldcelticromance00joycuoft#page/106 }} * {{cite book | first = Joseph | last = Jacobs | authorlink = Joseph Jacobs | url = https://archive.org/details/celticfairytale00jacorich | title = Celtic Fairy Tales | year = 1891 | chapter = 1. Connla and the Fairy Maiden | chapterurl = https://archive.org/stream/celticfairytale00jacorich#page/n19 }} * {{cite book | first = Tom P. | last = Cross | authorlink = Tom Peete Cross | first2 = Clark Harris | last2 = Slover | title = Ancient Irish Tales | chapter = The Adventures of Connla the Fair | year = 1936 }} * {{cite journal | first = Tomás | last = Ó Cathasaigh | title = The Semantics of "Sid" | journal = Éigse | volume = 17 | year = 1977-1979 | ref = {{harvid|Ó Cathasaigh|1979}} }} * {{cite book | first = John | last = Carey | authorlink = John Carey | title = The Rhetoric of Echtrae Chonlai | journal = Cambrian Medieval Celtic Studies | volume = 30 | year = 1995 | pages = 41–65 }} ==Naisc sheachtracha== * {{cite web | url = https://iso.ucc.ie/Echtra-chondla/Echtra-chondla-sources.html | teideal = Echtra Chondla | work = Irish Sagas Online }} * {{cite web | url = https://vanhamel.nl/codecs/Echtrae_Chonnlai | teideal = Echtrae Chonnlai, "The adventure of Connlae" | work = vanhamel.nl | dátarochtana = 2019-06-27 | archivedate = 2019-04-05 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20190405203956/https://www.vanhamel.nl/codecs/Echtrae_Chonnlai }} ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Eachtra Condla}} [[Catagóir:Eachtraí]] [[Catagóir:8ú haois in Éirinn]] [[Catagóir:Téacsanna Gaelacha na Meánaoise]] q5e9g6f5g00edu71uelbnqsqnstov0d 14 90243 1268475 1059720 2025-06-03T05:47:07Z Alison 570 ++ 1268475 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Gearmánacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Gear]] tfotl7jtm82s1g26hha515udjux99rp 0 90267 1268848 1261898 2025-06-06T09:52:30Z Conradder 34685 /* Méara */ 1268848 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} [[File:Antrim and Newtownabbey district in Northern Ireland.svg|thumb|260px|right|An ceantar atá faoi rialú an gComhairle]] Is údarás áitiúil é '''Comhairle Buirge Aontroma agus Bhaile na Mainistreach''' ([[Béarla]]: ''Antrim and Newtownabbey Borough Council'') a bunaíodh ar 1 Aibreán 2015. Bunaíodh é tar éis chumasc Chomhairle Buirge Aontroma agus Comhairle Buirge Bhaile na Mainistreach. Bhí na chéad toghcháin don údarás ar an 22 Bealtaine 2014 agus bhí 73 iarrthóir ag rith do 40 suíochán. D'fhan an t-údarás i scáthfhoirm go dtí gur cruthaíodh an Buirge go foirmiúil ar 1 Aibreán 2015. == Méaracht == === Méara === {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Thomas Hogg ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2016 |2017 |John Scott !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2017 |2018 |Paul Hamill ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2018 |2019 |Paul Michael !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2019 |2020 |John Smyth ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2020 |2021 |Jim Montgomery !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2021 |2022 |Billy Webb ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2022 |2023 |Stephen Ross ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2023 |2024 |Mark Cooper ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2024 |2025 |Neil Kelly ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2025 |inniu |Leah Kirkpatrick !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |} === Leas-Mhéara === {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |[[John Blair]] ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2016 |2017 |Noreen McClelland ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | [[PSDLO]] |- |2017 |2018 |Vera McWilliam !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2018 |2019 |John Smyth ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2019 |2020 |Anne Marie Logue !style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |2020 |2021 |Noreen McClelland ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | [[PSDLO]] |- |2021 |2022 |Stephen Ross ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2022 |2023 |Leah Smyth !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2023 |2024 |Rosie Kinnear !style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |2024 |inniu |Paul Dunlop ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |} == Comhairleoirí == Do na toghcháin tá an chomhairle roinnte i seacht ceantair toghcháin áitiúla <ref>{{Lua idirlín|url=https://www.legislation.gov.uk/ukdsi/2014/9780111107546/schedule|language=en|obair=www.legislation.gov.uk|teideal=Ceantair don thoghchán}}</ref> {| class="wikitable" ! Ceantar ! Suíocháin |- | Aerfort | 5 |- | Aontroim | 6 |- | Bealach Chláir | 5 |- | Dún Sailí | 5 |- | Gleann Gormlaithe | 7 |- | Macedon | 6 |- | Uisce Trí Míle | 6 |} === Achoimre suíocháin === [[File:NI_Antrim_Council_2025.svg|250px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="2" |Páirtí !Tofa <br/>2014 !Tofa <br/>2019 !Tofa <br/>2023 !Reatha |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] | align="right" | 15 | align="right" | 14 | align="right" | 13 | align="right" | 13 |- ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] | align="right" | 3 | align="right" | 5 | align="right" | 9 | align="right" | 9 |- ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] | align="right" | 4 | align="right" | 7 | align="right" | 8 | align="right" | 8 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] | align="right" | 12 | align="right" | 9 | align="right" | 7 | align="right" | 6 |- ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] | align="right" | 4 | align="right" | 4 | align="right" | 1 | align="right" | 1 |- ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};"| | [[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] | align="right" | 2 | align="right" | 0 | align="right" | 0 | align="right" | 0 |- ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | |Neamhspleách | align="right" | 0 | align="right" | 1 | align="right" | 2 | align="right" | 3 |} === Comhairleoirí de réir toghcheantair === [[File:Antrim_and_Newtownabbey_Borough_Council_Election_2023.svg|400px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="4" | Comhairleoirí tar éis [[Toghcháin Áitiúla Thuaisceart Éireann 2023]] |- ! Toghlimistéar ! Ainm ! colspan="2" |Páirtí |- | rowspan="5" | Aerfort | Andrew McAuley ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | Matthew Magill ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Paul Michael ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleách |- |Anne-Marie Logue ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- | Maighréad Ní Chonghaile ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |- | rowspan="6" | Aontroim | Neil Kelly ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | Róisín Lynch ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- | John Smyth ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Paul Dunlop ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Leah Smyth ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- | Lucille O'Hagan ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |- | rowspan="5" | Bealach Cláir | [[Vera McWilliam]] ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- | Michael Stewart ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleách |- | Lewis Boyle ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | Jeannie Archibald ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Helen Magill ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |- | rowspan="5" | Dún Sailí | Henry Cushnihan ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- | Jay Burbank ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | Annie O'Lone ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- | Stewart Wilson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- | Linda Clarke ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |- | rowspan="7" | Gleann Gormlaithe | Julian McGrath ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | [[Paula Bradley]] ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Eamonn McLaughlin ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- | Mark Cosgrove ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- | Alison Bennington ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Michael Goodman ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- | Rosie Kinnear ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |- | rowspan="6" | Macedon | Billy Webb ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | Matthew Brady ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Nen Mallon ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Robert Foster ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- | Stafford Ward ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleách |- | Taylor McGrann ! style="background-color: #326760" | | [[Sinn Féin]] |- |- | rowspan="6" | Uisce Trí Míle | Mark Cooper ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Stephen Ross ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Stephen Cosgrove ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- | Tom Campbell ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | Samuel Flanagan ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Julie Gilmour ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |} == Daonra == Tá 138,567 cónaitheoir sa ceantar atá faoi rialú an gComhairle de réir daonáireamh Thuaisceart Éireann 2011.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf|obair=NI Statistics and Research Agency|teideal=Daonra 2011|dátarochtana=2019-07-21|archivedate=2014-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141215081312/http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf}}</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Rialtas Áitiúil i dTuaisceart Éireann}} [[Catagóir:Polaitíocht Thuaisceart Éireann]] 6fqohud7ajt9wxae8xx70v9bghqrz5d 1268849 1268848 2025-06-06T09:53:05Z Conradder 34685 /* Leas-Mhéara */ 1268849 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} [[File:Antrim and Newtownabbey district in Northern Ireland.svg|thumb|260px|right|An ceantar atá faoi rialú an gComhairle]] Is údarás áitiúil é '''Comhairle Buirge Aontroma agus Bhaile na Mainistreach''' ([[Béarla]]: ''Antrim and Newtownabbey Borough Council'') a bunaíodh ar 1 Aibreán 2015. Bunaíodh é tar éis chumasc Chomhairle Buirge Aontroma agus Comhairle Buirge Bhaile na Mainistreach. Bhí na chéad toghcháin don údarás ar an 22 Bealtaine 2014 agus bhí 73 iarrthóir ag rith do 40 suíochán. D'fhan an t-údarás i scáthfhoirm go dtí gur cruthaíodh an Buirge go foirmiúil ar 1 Aibreán 2015. == Méaracht == === Méara === {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Thomas Hogg ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2016 |2017 |John Scott !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2017 |2018 |Paul Hamill ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2018 |2019 |Paul Michael !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2019 |2020 |John Smyth ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2020 |2021 |Jim Montgomery !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2021 |2022 |Billy Webb ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2022 |2023 |Stephen Ross ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2023 |2024 |Mark Cooper ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2024 |2025 |Neil Kelly ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2025 |inniu |Leah Kirkpatrick !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |} === Leas-Mhéara === {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |[[John Blair]] ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2016 |2017 |Noreen McClelland ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | [[PSDLO]] |- |2017 |2018 |Vera McWilliam !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2018 |2019 |John Smyth ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2019 |2020 |Anne Marie Logue !style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |2020 |2021 |Noreen McClelland ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | [[PSDLO]] |- |2021 |2022 |Stephen Ross ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2022 |2023 |Leah Smyth !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2023 |2024 |Rosie Kinnear !style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |2024 |2025 |Paul Dunlop ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2025 |inniu |Julie Gilmour ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |} == Comhairleoirí == Do na toghcháin tá an chomhairle roinnte i seacht ceantair toghcháin áitiúla <ref>{{Lua idirlín|url=https://www.legislation.gov.uk/ukdsi/2014/9780111107546/schedule|language=en|obair=www.legislation.gov.uk|teideal=Ceantair don thoghchán}}</ref> {| class="wikitable" ! Ceantar ! Suíocháin |- | Aerfort | 5 |- | Aontroim | 6 |- | Bealach Chláir | 5 |- | Dún Sailí | 5 |- | Gleann Gormlaithe | 7 |- | Macedon | 6 |- | Uisce Trí Míle | 6 |} === Achoimre suíocháin === [[File:NI_Antrim_Council_2025.svg|250px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="2" |Páirtí !Tofa <br/>2014 !Tofa <br/>2019 !Tofa <br/>2023 !Reatha |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] | align="right" | 15 | align="right" | 14 | align="right" | 13 | align="right" | 13 |- ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] | align="right" | 3 | align="right" | 5 | align="right" | 9 | align="right" | 9 |- ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] | align="right" | 4 | align="right" | 7 | align="right" | 8 | align="right" | 8 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] | align="right" | 12 | align="right" | 9 | align="right" | 7 | align="right" | 6 |- ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] | align="right" | 4 | align="right" | 4 | align="right" | 1 | align="right" | 1 |- ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};"| | [[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] | align="right" | 2 | align="right" | 0 | align="right" | 0 | align="right" | 0 |- ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | |Neamhspleách | align="right" | 0 | align="right" | 1 | align="right" | 2 | align="right" | 3 |} === Comhairleoirí de réir toghcheantair === [[File:Antrim_and_Newtownabbey_Borough_Council_Election_2023.svg|400px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="4" | Comhairleoirí tar éis [[Toghcháin Áitiúla Thuaisceart Éireann 2023]] |- ! Toghlimistéar ! Ainm ! colspan="2" |Páirtí |- | rowspan="5" | Aerfort | Andrew McAuley ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | Matthew Magill ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Paul Michael ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleách |- |Anne-Marie Logue ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- | Maighréad Ní Chonghaile ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |- | rowspan="6" | Aontroim | Neil Kelly ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | Róisín Lynch ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- | John Smyth ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Paul Dunlop ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Leah Smyth ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- | Lucille O'Hagan ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |- | rowspan="5" | Bealach Cláir | [[Vera McWilliam]] ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- | Michael Stewart ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleách |- | Lewis Boyle ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | Jeannie Archibald ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Helen Magill ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |- | rowspan="5" | Dún Sailí | Henry Cushnihan ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- | Jay Burbank ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | Annie O'Lone ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- | Stewart Wilson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- | Linda Clarke ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |- | rowspan="7" | Gleann Gormlaithe | Julian McGrath ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | [[Paula Bradley]] ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Eamonn McLaughlin ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- | Mark Cosgrove ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- | Alison Bennington ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Michael Goodman ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- | Rosie Kinnear ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |- | rowspan="6" | Macedon | Billy Webb ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | Matthew Brady ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Nen Mallon ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Robert Foster ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- | Stafford Ward ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleách |- | Taylor McGrann ! style="background-color: #326760" | | [[Sinn Féin]] |- |- | rowspan="6" | Uisce Trí Míle | Mark Cooper ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Stephen Ross ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Stephen Cosgrove ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- | Tom Campbell ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- | Samuel Flanagan ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- | Julie Gilmour ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |} == Daonra == Tá 138,567 cónaitheoir sa ceantar atá faoi rialú an gComhairle de réir daonáireamh Thuaisceart Éireann 2011.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf|obair=NI Statistics and Research Agency|teideal=Daonra 2011|dátarochtana=2019-07-21|archivedate=2014-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141215081312/http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf}}</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Rialtas Áitiúil i dTuaisceart Éireann}} [[Catagóir:Polaitíocht Thuaisceart Éireann]] 5bezmaruc4fpm97w7j7qw97ajv2cm9y 14 90299 1268489 1059718 2025-06-03T06:02:38Z Alison 570 ++ 1268489 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Doiminiceacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Dom]] gourt64xsw1wxih88kk787ekz7907hg 14 90326 1268470 989791 2025-06-03T05:42:41Z Alison 570 ++ 1268470 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Samócha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Samó]] 1uy1bmbel39cljuau1nzmufdhuuk3qu 14 90347 1268510 1059713 2025-06-03T06:30:31Z Alison 570 ++ 1268510 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Astrálacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Ast]] j6rqmosr4sqdysazfauafjxzqmw29ym 14 90381 1268512 1059712 2025-06-03T06:33:59Z Alison 570 ++ 1268512 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Airméanacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Arm]] 2c1pvw4j82oyc2eocls5hzas7jejkkh 0 90399 1268651 1180215 2025-06-04T17:21:57Z Alison 570 +WD 1268651 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is teideal cumtha ag [[Whitley Stokes]]<ref>{{Harvnb|Stokes|1910|p=18}}, ''"The tractate which I have entitled 'Scéla Conchobair maic Nessa' is found in the [[Leabhar Laighneach|Book of Leinster]] (p. 106a of the facsimile)"''</ref> é '''Scéala Chonchúir mhic Neasa''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Scéla Conchobair maic Nessa'''), le haghaidh scéil ghearr sa [[Rúraíocht]] atá caomhnaithe sa [[lámhscríbhinn]] den 12ú haois, an [[Leabhar Laighneach]]. Faightear ann seanchas nach bhfuil le fáil chuile áit eile maidir le [[Craobh Rua|craobhacha]] (hallaí) na n[[Uladh]] ag [[Eamhain Mhacha]] agus a sciatha. ==Achoimre== ===Lámhscríbhinn=== Sa lámhscríbhinn (Leabhar Laighneach, CnT 1339, ''olim'' H.2.18), faightear ann scéal i leathnaigh díreach tar éis an athleagain den [[Táin Bó Cúailnge]], agus áirítear é sa ''Catalogue'' i measc ''"Prose tales of Conchobar Mac Nessa, Cuchulaind, Athirne, Celtchair."''<ref>{{Harvnb|Abbott|1900|p=361}}, {{Harvnb|Abbott|1921|p=159}}</ref> ===Coimpeart Chonchúir=== Ag tús an téacs, tá giniúint Chonchúir, agus dá bharr, luadh an scéal scaití mar ''Compert Conchobair''.<ref>e.g., {{Harvnb|Kuno Meyer|1884}}, RC 6, 173. ''"the LL copy..."''</ref> In áiteanna eile, rangaítear an scéal mar leagan de ''"How Conchobar obtained the Kingship of Ulster."''<ref>{{ cite web | teideal = MS-OMIT | url = http://www.ucc.ie/celt/MS-OMIT/texts.htm | accessdate = 11 February 2012 }}</ref> ===Craobhacha na nUladh=== Faightear sa scéal cur síos ar na trí craobhacha (hallaí) Chonchúir, [[Craobh Rua|Cróeb Rúad]], Téite Brecc agus Cróeb Derg. Rítheach na nUladh ab ea an chéad ceann acu; an armlann ab ea an dara ceann, áit a coinníodh na sciatha, airm agus cuacha: agus sa tríú craobh, coinníodh na cinn bhainte agus creach cogaidh eile. ===Sciatha na nUladh=== Tugtar ansin liosta de Sciatha na nUladh, ocht déag go iomlán, i dtosach '''Ochain''' le Conchúr. Is deacair roinnt phearsana a aithint óir nach dtugtar nó neither ainmneacha athartha nó leasainmneacha.<ref>{{Harvnb|O'Curry|1873|pp=332–333}}</ref> Tuigtear gur claimhte iad roinnt de na sciatha ag aisteoirí agus tiomsaitheoir foclóirí an lae inniu.<ref>{{Harvnb|Kinsella|1969}} tr., ll. 3–8</ref><ref>''Celtic Encyclopedia'', Harry Mountain</ref> ===''Ol nGuala''=== Is féidir an seanchas maidir leis an umar mór leanna/fíona, Ól nGuala,<ref>[http://www.dil.ie/26754 2 gúala] ar eDIL</ref><ref>Luaitear ''Ól nGuala'' chomh maith i ''[[Tochmarc Ferbe]]'' mar choire lán d'fhíon i dtigh Chonchúir.</ref> agus an maide le húill/liathróidí um aird na ndaoine a tharraingt, a chur i gcomparáid le cuntais san athleagan den [[Tochmharc Eimhire]] le fáil i [[Leabhar na hUidhre]]. ===Réamhscéal na Tána le Kinsella=== Chuir Kinsella an saothar seo mar réamhscéal ina aistriúchán Béarla, ''The Táin''.<ref>{{Harvnb|O'Curry|1969|pp=3–8}}, also endnotes.</ref> Don [[Táin Bó Cúailnge|Táin]] féin, thóg sé an chéad athleagan, agus ní an leagan sa Leabhar Laighneach. ===Seachta Fhearghasa=== Tá ann sa saothair sleachta suimiúla áibhéile maidir le '''seachta Fhearghasa''',<ref>{{Harvnb|Stokes|1910|loc=¶13, lch. 26/27}}</ref> fágtha ar lár ag Kinsella, ag rá go raibh goile seachtair ag Fearghas, miangas nach sásófaí ach le seachtar ban agus a bhean chéile, Fliodhas, as láthair, agus go raibh bod seacht dhorn ar mhéid aige. Go deimhin, the upright stone ar chnoc [[Teamhair|Teamhrach]], by some considered the [[Lia Fáil]], was "still popularly called ''Bod Fhearghais''", in the days of antiquarian [[George Petrie]].<ref>{{Harvnb|Petrie=1839|loc=PRIA 18, lch. 159}}</ref> ==Lámhscríbhinní== * Scéala Conchúir ** [[Leabhar Laighneach]] (LL): ll. 106a 1 - 107b 21, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]. * Conas ar tháinig Conchúr i gcoróin ** [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] (BB): f. 167Va-b (blúire) ** [[Leabhar Leasa Mhóir]]: ll. 247a-248a (f 125b 1) (blúire) ==Eagráin agus aistriúcháin== * Scéala Chonchúir [LL] ** {{ cite book | last = Stokes | first = Whitley | year = 1910 | title = Scéla Conchobair maic Nessa: The Tidings of Conchobar son of Ness | journal = Ériu | volume = 4 | pages = 18–38 | url = https://books.google.com/books?id=72DwAAAAMAAJ&pg=RA1-PA18| format = google | author-link = Whitley Stokes }} ** {{ cite book | last = O'Curry | first = Eugene | year = 1873 | title = Lect. XV, List of celebrated Shields, in the Book of Leinster | work = On the Manners and Customs of the Ancient Irish | volume = 2 | pages = 332–3 | url = https://books.google.com/books?id=ZqkMAAAAIAAJ&pg=PA332 | format = google | author-link = Eugene O'Curry }} ** {{ cite book | last = Kinsella | first = Thomas | year = 1969 | title = Chapter: How Conchobar was Begotten, and How he took the Kingship of Ulster | work = The Táin | place = Oxford | publisher = Oxford University Press | pages = 3–8 | isbn = 978-0-19-280373-3 }} * Conas ar tháinig Conchúr i gcoróin ** {{ cite book | last = Stokes | first = Whitley | year = 1910 | title = How Conchobar mac Nessa got the Kingship of the Ulaid when he was seven years old | work = Lives of saints, from the Book of Lismore | place = Oxford | publisher = Clarendon Press | pages = xxxiv–xxxv | url = https://archive.org/details/livessaints00stokuoft | format = Internet Archive | author-link = Whitley Stokes }} ** {{ cite book | author = Vernam Hull | year = 1956| title = How Conchobar Gained the Kingship of Ulster | journal = Zeitschrift für celtische Philologie | volume = 25 | pages = 243–5 | author-link = Vernam Hull }} [téacs gearr ó LBM]. == Foinsí == * {{ cite book | author = Kuno Meyer | year = 1884 | title = Anecdota from the Stowe Ms. N 992 | journal = Revue Celtique | volume = 6 | pages = 173–86 | url = https://books.google.com/books?id=AoANAAAAQAAJ&pg=PA173 | format = google | author-link = Whitley Stokes }} (Coimpert Concobuir in so, ll.&nbsp;173–82) * {{ cite book | last = Abbott | first = Thomas Kingsmill | year = 1900 | title = Catalogue of the manuscripts in the Library of Trinity College, Dublin | place = Baile Átha Cliath | publisher = Hodges, Figgis & Co. | page = 361 | url = https://books.google.com/books?id=0N0gCX-jPsQC&pg=PA361| format = google | author-link = Thomas Kingsmill Abbott }} ** {{ cite book | last = Abbott | first = Thomas Kingsmill | last2 = Gwynn | first2 = E.J. | year = 1921 | title = Catalogue of the manuscripts in the Library of Trinity College, Dublin | place = Baile Átha Cliath | publisher = Hodges, Figgis & Co.| page = 159 | url = https://archive.org/details/catalogueofirish00trinrich | format = Internet Archive| author-link = Thomas Kingsmill Abbott }} * {{ cite book | last = Petrie | first = George | year = 1839 | title = Memoir on the History and Antiquities of Tara Hill | journal = Transactions of the Royal Irish Academy | pages = 25–232 | url = https://archive.org/details/transactionsofro018oya | format = Internet Archive | author-link = George Petrie }} Léadh an páipéar "an 24ú Aibreán, srl..., 1837". Tá an lua maidir le cloch Fearghasa le fáil ar lch.&nbsp;159. ==Naisc sheachtracha== * [http://www.ucc.ie/celt/MS-OMIT/texts.htm MS-OMIT] <!--* [http://volny.cz/enelen/sc.htm Scéla: Catalogue of medieval Irish narratives & literary enumerations]--> * [http://www.maryjones.us/ctexts/index_irish.html Celtic Literature Collective (Irish)] ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} {{DEFAULTSORT:Sceala Conchuir}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] q3m4k3u9pblatnucqszkb8yjjfqwoaj 0 90482 1268657 1234530 2025-06-04T17:24:06Z Alison 570 +WD 1268657 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is cuid de [[Scéalaíocht na Ríthe]] i [[Miotaseolaíocht na nGael]] é '''Buile an Scáil''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Baile in Scáil'''), scríofa is amhlaidh san 11ú haois. Caomhnaítear é in dhá lámhscríbhinn den 15ú agus 16ú haois. ==Achoimre== Shiúil Conn trí thimpiste ar an lia agus é ar mhúir chosanta na Teamhrach. Chuir sé seo le fios go raibh an lia clúdaithe ó ré Chú Chulainn. Chuir [[draoi]] brí an lia in iúl, agus dúirt gurbh ionann líon búireanna an lia agus líon na ríthe a leanfadh Conn. D'éirigh ceo draíochta agus tháinig marcach chucu, a chaith trí gha i dtreo Choinn. D'iarr sé ansin ar Chonn agus ar an ndraoi dul ina theannta chuig a thigh suite ar mhaigh agus crann óir in aice leis. Chuadar isteach, agus thug bean le coróin óir ar a cionn fáilte rompu. Chonaic siad i dtosach báire dabhach airgid, fáiscthe le fonsaí óir, lán de leann rua, agus cuach agus spúnóg freastail óir. Chonaiceadar scál ansin, fear ard galánta, ina shuí ar ríchathaoir, a deir gur [[Lugh]] é féin. Ba cheannas na hÉireann í an bhean, agus chuir sí béile ar an mbord do Chonn agus ann easna daimh ceithre throigh is fiche ar fad, agus easna toirc. Nuair a chuir sí na deochanna ar an mbord, d'fhiafraigh sí díobh "Cé acu a dtabharfaí an cuach seo?", agus d'aithris Lugh dán a d'inis do Chonn líon blianta a réime, agus ainmneacha na ríthe a leanfas é. Chuaigh siad faoi scáth Lugh isteach, agus d'imigh an teach as amharc, ach d'fhan an cuach agus an spúnóg freastail.<ref>[http://www.ancienttexts.org/library/celtic/ctexts/phantom.html "''Baile in Scáil'': the Phantom's Frenzy"], Miles Dillon (eag. & aistr.), ''The Cycle of the Kings'', Oxford University Press, 1946</ref><ref>[http://www.hastings.edu/academic/english/Kings/Home.html Cycles of the Kings Web Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081227214217/http://www.hastings.edu/academic/english/Kings/Home.html |date=2008-12-27 }}: ''[http://www.hastings.edu/academic/english/Kings/Baile_in_Scail.html Baile in Scáil] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080507075301/http://www.hastings.edu/academic/english/kings/Baile_in_Scail.html |date=2008-05-07 }} {{cite web | teideal = Baile in Scáil | url = http://www.hastings.edu/academic/english/kings/Baile_in_Scail.html | date = 7 May 2008 | dátarochtana = 12 Lúnasa 2019 | archivedate = 7 Bealtaine 2008 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20080507075301/http://www.hastings.edu/academic/english/kings/Baile_in_Scail.html }}''</ref> Luann [[Helmut Birkhan]] taighdeoirí (m.s. J.&nbsp;Weisweiler, M.&nbsp;Dillon), a rinne iarracht nasc [[teangeolaíocht|teangeolaíochta]] a chruthú idir ''laith'' (leann) agus ''flaith''.<ref>Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur,'' lch.&nbsp;532, cuid.&nbsp;3, lch.&nbsp;777.</ref> ==Foinsí== * [[Helmut Birkhan]]: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3. * [[Bernhard Maier (Religionswissenschaftler)|Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'' (= ''[[Kröners Taschenausgabe]].'' Band 466). Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. ==Naisc sheachtracha== * James MacKillop: ''[http://books.google.at/books?id=U-O0wzFcu2gC&pg=PA31&dq=Baile+in+Sc%C3%A1il&hl=de&ei=o5tSTZOWI8r0sgb-7O3zBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CD0Q6AEwAg#v=onepage&q=Baile%20in%20Sc%C3%A1il&f=false A Dictionary of Celtic Mythology]'', Oxford University Press, 2004. ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Baile in Scail}} [[Catagóir:Scéalaíocht na Ríthe]] sde4iv2ao2uriik8zreteku12j1mdlh 14 90495 1268505 1059715 2025-06-03T06:22:21Z Alison 570 ++ 1268505 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Casacstánacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Casac]] juhkjmo4dy94a54m7705ziykqk3ilw3 0 90497 1268509 1069737 2025-06-03T06:28:40Z Alison 570 ++ 1268509 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Dornálaíocht|Dornálaí]] [[Camarún|Camarúnach]], a bhí ina [[Liosta curaidh dornálaíochta trom-mheáchan|churadh domhanda trom-mheáchain]], is ea '''Hassan N'Dam N'Jikam''' a rugadh ar [[18 Feabhra]] [[1984]] i g[[Camarún]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-beath}} {{DEFAULTSORT:N'Jikam, Hassan N'Dam}} [[Catagóir:Dornálaithe Camarúnacha]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1979]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Fir]] 574fohwgpas9mvby8dtkrfduyxgt0s7 14 90498 1268508 1059714 2025-06-03T06:27:32Z Alison 570 ++ 1268508 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Camarúnacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Camarún]] pp7dxy00k8ijionh2cwwritwonaou8t 0 90536 1268502 1084642 2025-06-03T06:16:45Z Alison 570 ++ 1268502 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Dornálaíocht|Dornálaí]] [[Ceanada|Ceanadach]], a bhí ina [[Liosta curaidh dornálaíochta marcmheáchan|churadh marcmheáchain]], ab ea '''Mysterious Billy Smith''', a rugadh '''Amos M. Smith''' ar [[15 Bealtaine]], [[1871]] i [[Little River, Digby, Nova Scotia]] agus a fuair bás ar an [[15 Deireadh Fómhair]], [[1937]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-ceanada}} {{DEFAULTSORT:Smith, Mysterious Billy}} [[Catagóir:Dornálaithe Ceanadacha]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1871]] [[Catagóir:Básanna i 1937]] s914b3ztzpzuhnpb5a3fgjbuvf12wlf 0 90550 1268501 1084916 2025-06-03T06:15:56Z Alison 570 ++ 1268501 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Dornálaíocht|Dornálaí]] [[Ceanada|Ceanadach]], a bhí ina [[Liosta curaidh dornálaíochta marcmheáchan|churadh marcmheáchain]], ab ea '''Eddie Connolly''', a rugadh ar [[18 Samhain]] [[1876]] in [[Saint John, New Brunswick]] agus a fuair bás ar an [[1 Eanáir]] [[1936]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-ceanada}} {{DEFAULTSORT:Connolly, Eddie}} [[Catagóir:Dornálaithe Ceanadacha]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1876]] [[Catagóir:Básanna i 1936]] kluqmnkygo23hatcyv3vkg1vs5fvbrj 14 90600 1268492 1059717 2025-06-03T06:07:37Z Alison 570 ++ 1268492 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Cúbacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Cúba]] 6x0m2ay9nwmolnyvevxixdxq9ebgc7k 0 90866 1268666 1051582 2025-06-04T17:28:38Z Alison 570 +WD 1268666 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Scéal de chuid na [[Rúraíocht]]a i [[Miotaseolaíocht na nGael]] is ea '''Anbhás Chealtchair mhic Uitheachair''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Aided Cheltchair maic Uthechair'''). Caomhnaítear blúirín de sa ''[[Leabhar Laighneach]]'' agus an téacs iomlán i lámhscríbhinn den 16ú&nbsp;haois. ==Achoimre== Toisc gur mharaigh Cealtchar an [[brughaidh]] saibhir [[Blaí Briugu]] le linn achrainn, bhí air mar éiric an ruaig a chur ar trí bhagairt as cúige [[Uladh]]. Ba é an chéad bhagairt ''[[Conganchnes mac Dedad]]'', a bhí i mbun díoltas a bhaint ar son dúnmharú a nia [[Cú Raoi]]. Bhí craiceann fadharcánach aige, nárbh fhéidir arm ar bith polladh. Mhol Cealtchar a iníon Niamh dó chun pósadh, agus dá bharr, fuair sí amach go marófaí ''Conganchnes'' ach d'ingne dearg-the lasta isteach i mboinn a chos. Thug sí an t-eolas seo dá hathair, a rinne mar ba ghá. Ba é an dara bagairt ná cú fíochmhar darbh ainm Luch Donn. D'aimsigh baintreach é ina choileán, agus thóg sí é ina chú ollmhór agus dosmachtaithe. Mharaigh sé caoirigh na baintrí, ansin a mic, ansin an bhaintreach féin. Ansin, chuaigh i mbun lonnaíocht a scriosadh gach oíche. D'aimsigh Cealtchar lomán fearna, tholl amach é go ndeachnaigh a lámh tríd, agus bheirigh sé é le mil, gréisc agus luibheanna, go dtí go raibh sé righin agus solúbtha. Tháinig sé i ngiorracht an chú leis an lomán thar a láimh, agus ghabh fiacla an chú ann á bhaint. Bhí Cealtchar in ann ansin a chroí a tharraingt amach tríd a bhéal, á mharú. Ba é an tríú bagairt ná Dóelchú, madra Chealtchair féin. D'aimsíodh é mar choileán laistigh uaigh ''Chonganchnes'',<ref>tugadh cú amháin do Mhac Dathó aus [[Laighin]] (féach ''[[Scéal Muc Mhic Dhathó]]'') agus cú eile don ghabha, Culann (féach ''[[Macgnímrada Con Culainn]]''.</ref> bliain tar éis a bháis. Ní ligeadh an cú ach Cealtchar é a láimhseáil, ach lá amháin d'éiligh sé agus as sin amach, bhagraíodh sé ba agus caoirigh na nUladh. Chuaigh Celtchar ar thóir an mhadra agus ghlaoigh sé air. Tháinig sé chuige agus leadhb a chosa. In aghaidh a thola, mharaigh Celtchar é lean shleá. Agus an sleá á ardú aige, rith braon d'fhuil nimhiúil an mhadra síos agus trí chorp Chealtchair, á mharú.<ref>''Aided Cheltchair meic Uthechair'', eag. agus aistr. le [[Kuno Meyer]], [http://www.maryjones.us/ctexts/celtchar.html "The Death of Celtchar mac Uthechair"], ''The Death Tales of the Ulster Heroes'', Todd Lecture Series. Baile Átha Cliath, 1906: ll. 24-31</ref><ref>Kuno Meyer: ''Aided Cheltchair meic Uthechair'', ll.&nbsp;24–31.</ref> ==Foinsí== * [[Bernhard Maier (Religionswissenschaftler)|Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'' (''[[Kröners Taschenausgabe]].'' Band 466). Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. * [[Kuno Meyer]] (Übers. & Hrsg.): ''Aided Cheltchair meic Uthechair'', [http://www.maryjones.us/ctexts/celtchar.html "The Death of Celtchar mac Uthechair"] in: ''The Death Tales of the Ulster Heroes.'' Todd Lecture Series, Dublin 1906. ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] aeb7v6vhwtqv9xz2zd0nxvf33jp512h 2 90902 1268140 1268138 2025-06-02T14:43:47Z Marcas.oduinn 33120 1268140 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] # ''[[:en:Cyfraith Hywel|Cyfraith Hywel]]'' - [[Cyfraith Hywel]] # ''[[:en:Galanas|Galanas]]'' - [[Galanas]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Accessus ad auctores]] # [[Hapax legomenon]] # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Cyfraith Hywel == {{tl|teideal iodálach}} [[Íomhá:Proclaiming the Laws of Howel Dda.jpg|thumb|Íomhá nua-aimsearthachta de Hywel Dda ag fógairt na ndlíthe.]] Córas [[dlí]] sa [[an Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]] meánaoiseach ba ea '''''Cyfraith Hywel''''' (''Dlíthe [[Hywel]]''), aitheanta fosta mar ''Dlí Breatnach'', roimh choncas [[Éadbhard I Shasana]]. I ndiaidh sin, tháinig [[Reacht Rhuddlan]] i réim mar chód coiriúil sa bhliain 1284 agus dlíthe [[Anraí VIII Shasana|Anraí VIII]] mar chód sibhialta i réim idir na blianta 1535 agus 1542]]. Saghas [[Dlí Ceilteach|dlí Cheiltigh]] ba ea dlí Breatnach, agus an-chuid cosúlachtaí idir é agus [[An Féineachas]] na [[Éire|hÉireann]] agus, i dteannta sin, le nósanna agus téarmaíocht na mBriotanach as [[Kingdom of Strathclyde|Strathclyde]].<ref>[[John Edward Lloyd|Lloyd, J.E.]] ''[https://archive.org/stream/historyofwalesfr01lloyuoft#page/286/mode/2up A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest]'', Vol. I, p. 287. Longmans, 1912. Accessed 5 Feb 2013.</ref> Seachadadh an béaloideas úd ar aghaidh ó ghlúin go glúin ag dlí-eoluithe agus and baird. De réir an sean-nós, níor scríobhadh síos é go dtí lár na 10ú haoise le linn réimeas, [[Hywel Dda]]. Ní théann ámh na lámhscríbhinní atá ar marthain siar ach go dtí an luath-13ú haois, agus iad scríofa as [[Laidin]]. Ar bhonn réigiúnach, tá difríochtaí suntasacha eatarthu.<ref name=":0">Wade-Evans, Arthur. ''[[s:Page:Welsh Medieval Law.djvu/13|Welsh Medieval Law]]''. Oxford Univ., 1909. Accessed 1 Feb 2013.</ref> Níor athraíodh an dlí go bhfios dúinn ach ag cúpla rialóir, go háirithe [[Bleddyn ap Cynfyn]] luaite leis an [[Teyrnas Powys]]. Mar sin féin, is léir go ndéarna [[saineolaí dlí]]s athruithe ann le himeacht ama. Dá bharr is deacair é a rá cé chomh mhéid is atá ann fós den chéad chód le Hywel. I measc tréithe suntasacha de dhlí Breatnach, tá a leanas: * chomh-chúram na [[cenél|gcineálacha]] dá muintir * oidhreacht talún idir cách sa chlann (na fir ach amháin, ámh) ([[gabháil cine]]) * a status-based system of blood money (''[[galanas]]'') * [[sclábhaíocht]] agus [[daoirse]] * nár tugadh [[saoránacht]] do ghaill níos luaithe ná an ceathrú glúin * dlíthe scaoilte maidir le colscaradh agus dlisteanacht, rud a thug scamall don chléir. == Féach freisin * [[Dlí Ceilteach]] * [[An Féineachas]] ([[Dlí Gaelach]]) * [[Dlí Breatnach]] * [[Leges inter Brettos et Scottos]] == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} {{tl|teideal iodálach}} Sa dlí Breatnach darb ainm [[Cyfraith Hywel]], [[éraic|éiric]] ba ea '''''galanas''''', .i. íocaíocht chúiteamh le haghaidh báis nó gortaithe, ó chiontóir do mhuintir an íobartaigh.<ref>{{lua idirlín | teideal=Definition of GALANAS | url = https://www.merriam-webster.com/dictionary/galanas |dáta-dúchais=2025-04-15 | website=www.merriam-webster.com | language=en }}</ref><ref name=":0">{{cite book | last=Jenkins |first=Dafydd | title=The Law of Hywel Dda: law texts from Medieval Wales |date=1986 | publisher=Gomer Press | others=Pays de Galles | isbn=978-0-86383-277-2 | series=The Welsh classics | location=Llandysul, GB }}</ref> == Cúr síos Tá na sonraí a bhaineann le ''galanas'' leagtha amach sa [[Cyfraith Hywel]], a scríobhadh síos go bhfios dúinn le linn lár na 10ú haoise ag an rí [[Hywel Dda]], ach cinnte seachadadh ar aghaidh ó ghlúin go glúin mar bhéaloideas ag dlí-eoluithe agus baird.<ref>{{cite book | last=Davies | first=John | title=Hanes Cymru: a history of Wales in Welsh | date=1992 | publisher=Penguin | isbn=978-0-14-012570-2 | location=Londain }}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal=The Laws of Howel the Good/Translation - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/The_Laws_of_Howel_the_Good/Translation | access-date=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> Is iad na lámhscríbhinní is luaithe atá ar marthain faoina dlíthe ná Peniarth LSS 28 agus 29 (aitheanta mar ''[[Llyfr Du o'r Waun]])'' scríofa c. 1200.<ref>{{lua idirlín | teideal=Page:Welsh Medieval Law.djvu/13 - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/Page:Welsh_Medieval_Law.djvu/13 | dáta-rochtana=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> == Féach freisin * ''[[Blood money]] * [[Éraic]] * [[Weregild]] * [[Główszczyzna]] * [[Diyya]] == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == ''Dlí luath'' nó ''Luathdhlí''? Dar le téarma.ie, ''Luath-Fhéineachas''. Féach freisin [https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas Féineachas] ar FGB. {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 0fwd70gf05a1s1jxz1igax29p6pte67 1268141 1268140 2025-06-02T14:45:00Z Marcas.oduinn 33120 /* Cyfraith Hywel */ 1268141 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] # ''[[:en:Cyfraith Hywel|Cyfraith Hywel]]'' - [[Cyfraith Hywel]] # ''[[:en:Galanas|Galanas]]'' - [[Galanas]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Accessus ad auctores]] # [[Hapax legomenon]] # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Cyfraith Hywel == {{tl|teideal iodálach}} [[Íomhá:Proclaiming the Laws of Howel Dda.jpg|thumb|Íomhá nua-aimsearthachta de Hywel Dda ag fógairt na ndlíthe.]] Córas [[dlí]] sa [[an Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]] meánaoiseach ba ea '''''Cyfraith Hywel''''' (''Dlíthe [[Hywel Dda|Hywel]]''), aitheanta fosta mar ''Dlí Breatnach'', roimh choncas [[Éadbhard I Shasana]]. I ndiaidh sin, tháinig [[Reacht Rhuddlan]] i réim mar chód coiriúil sa bhliain 1284 agus dlíthe [[Anraí VIII Shasana|Anraí VIII]] mar chód sibhialta i réim idir na blianta 1535 agus 1542]]. Saghas [[Dlí Ceilteach|dlí Cheiltigh]] ba ea dlí Breatnach, agus an-chuid cosúlachtaí idir é agus [[An Féineachas]] na [[Éire|hÉireann]] agus, i dteannta sin, le nósanna agus téarmaíocht na mBriotanach as [[Kingdom of Strathclyde|Strathclyde]].<ref>[[John Edward Lloyd|Lloyd, J.E.]] ''[https://archive.org/stream/historyofwalesfr01lloyuoft#page/286/mode/2up A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest]'', Vol. I, p. 287. Longmans, 1912. Accessed 5 Feb 2013.</ref> Seachadadh an béaloideas úd ar aghaidh ó ghlúin go glúin ag dlí-eoluithe agus and baird. De réir an sean-nós, níor scríobhadh síos é go dtí lár na 10ú haoise le linn réimeas, [[Hywel Dda]]. Ní théann ámh na lámhscríbhinní atá ar marthain siar ach go dtí an luath-13ú haois, agus iad scríofa as [[Laidin]]. Ar bhonn réigiúnach, tá difríochtaí suntasacha eatarthu.<ref name=":0">Wade-Evans, Arthur. ''[[s:Page:Welsh Medieval Law.djvu/13|Welsh Medieval Law]]''. Oxford Univ., 1909. Accessed 1 Feb 2013.</ref> Níor athraíodh an dlí go bhfios dúinn ach ag cúpla rialóir, go háirithe [[Bleddyn ap Cynfyn]] luaite leis an [[Teyrnas Powys]]. Mar sin féin, is léir go ndéarna [[saineolaí dlí]]s athruithe ann le himeacht ama. Dá bharr is deacair é a rá cé chomh mhéid is atá ann fós den chéad chód le Hywel. I measc tréithe suntasacha de dhlí Breatnach, tá a leanas: * chomh-chúram na [[cenél|gcineálacha]] dá muintir * oidhreacht talún idir cách sa chlann (na fir ach amháin, ámh) ([[gabháil cine]]) * a status-based system of blood money (''[[galanas]]'') * [[sclábhaíocht]] agus [[daoirse]] * nár tugadh [[saoránacht]] do ghaill níos luaithe ná an ceathrú glúin * dlíthe scaoilte maidir le colscaradh agus dlisteanacht, rud a thug scamall don chléir. == Féach freisin * [[Dlí Ceilteach]] * [[An Féineachas]] ([[Dlí Gaelach]]) * [[Dlí Breatnach]] * [[Leges inter Brettos et Scottos]] == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} {{tl|teideal iodálach}} Sa dlí Breatnach darb ainm [[Cyfraith Hywel]], [[éraic|éiric]] ba ea '''''galanas''''', .i. íocaíocht chúiteamh le haghaidh báis nó gortaithe, ó chiontóir do mhuintir an íobartaigh.<ref>{{lua idirlín | teideal=Definition of GALANAS | url = https://www.merriam-webster.com/dictionary/galanas |dáta-dúchais=2025-04-15 | website=www.merriam-webster.com | language=en }}</ref><ref name=":0">{{cite book | last=Jenkins |first=Dafydd | title=The Law of Hywel Dda: law texts from Medieval Wales |date=1986 | publisher=Gomer Press | others=Pays de Galles | isbn=978-0-86383-277-2 | series=The Welsh classics | location=Llandysul, GB }}</ref> == Cúr síos Tá na sonraí a bhaineann le ''galanas'' leagtha amach sa [[Cyfraith Hywel]], a scríobhadh síos go bhfios dúinn le linn lár na 10ú haoise ag an rí [[Hywel Dda]], ach cinnte seachadadh ar aghaidh ó ghlúin go glúin mar bhéaloideas ag dlí-eoluithe agus baird.<ref>{{cite book | last=Davies | first=John | title=Hanes Cymru: a history of Wales in Welsh | date=1992 | publisher=Penguin | isbn=978-0-14-012570-2 | location=Londain }}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal=The Laws of Howel the Good/Translation - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/The_Laws_of_Howel_the_Good/Translation | access-date=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> Is iad na lámhscríbhinní is luaithe atá ar marthain faoina dlíthe ná Peniarth LSS 28 agus 29 (aitheanta mar ''[[Llyfr Du o'r Waun]])'' scríofa c. 1200.<ref>{{lua idirlín | teideal=Page:Welsh Medieval Law.djvu/13 - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/Page:Welsh_Medieval_Law.djvu/13 | dáta-rochtana=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> == Féach freisin * ''[[Blood money]] * [[Éraic]] * [[Weregild]] * [[Główszczyzna]] * [[Diyya]] == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == ''Dlí luath'' nó ''Luathdhlí''? Dar le téarma.ie, ''Luath-Fhéineachas''. Féach freisin [https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas Féineachas] ar FGB. {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 4jfx40xlpoiw63pfhnxz1usxtio1oty 1268142 1268141 2025-06-02T14:46:23Z Marcas.oduinn 33120 /* Cyfraith Hywel */ 1268142 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] # ''[[:en:Cyfraith Hywel|Cyfraith Hywel]]'' - [[Cyfraith Hywel]] # ''[[:en:Galanas|Galanas]]'' - [[Galanas]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Accessus ad auctores]] # [[Hapax legomenon]] # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Cyfraith Hywel == {{tl|teideal iodálach}} [[Íomhá:Proclaiming the Laws of Howel Dda.jpg|thumb|Íomhá nua-aimsearthachta de Hywel Dda ag fógairt na ndlíthe.]] Córas [[dlí]] sa [[an Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]] meánaoiseach ba ea '''''Cyfraith Hywel''''' (''Dlíthe [[Hywel Dda|Hywel]]''), aitheanta fosta mar ''Dlí Breatnach'', roimh choncas [[Éadbhard I Shasana]]. I ndiaidh sin, tháinig [[Reacht Rhuddlan]] i réim mar chód coiriúil sa bhliain 1284 agus dlíthe [[Anraí VIII Shasana|Anraí VIII]] mar chód sibhialta i réim idir na blianta 1535 agus 1542]]. Saghas [[Dlí Ceilteach|dlí Cheiltigh]] ba ea dlí Breatnach, agus an-chuid cosúlachtaí idir é agus [[An Féineachas]] na [[Éire|hÉireann]] agus, i dteannta sin, le nósanna agus téarmaíocht na mBriotanach as [[Kingdom of Strathclyde|Strathclyde]].<ref>[[John Edward Lloyd|Lloyd, J.E.]] ''[https://archive.org/stream/historyofwalesfr01lloyuoft#page/286/mode/2up A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest]'', Vol. I, p. 287. Longmans, 1912. Accessed 5 Feb 2013.</ref> Seachadadh an béaloideas úd ar aghaidh ó ghlúin go glúin ag dlí-eoluithe agus and baird. De réir an sean-nós, níor scríobhadh síos é go dtí lár na 10ú haoise le linn réimeas, [[Hywel Dda]]. Ní théann ámh na lámhscríbhinní atá ar marthain siar ach go dtí an luath-13ú haois, agus iad scríofa as [[Laidin]]. Ar bhonn réigiúnach, tá difríochtaí suntasacha eatarthu.<ref name=":0">Wade-Evans, Arthur. ''[[s:Page:Welsh Medieval Law.djvu/13|Welsh Medieval Law]]''. Oxford Univ., 1909. Accessed 1 Feb 2013.</ref> Níor athraíodh an dlí go bhfios dúinn ach ag cúpla rialóir, go háirithe [[Bleddyn ap Cynfyn]] luaite leis an [[Teyrnas Powys]]. Mar sin féin, is léir go ndéarna [[saineolaí dlí]]s athruithe ann le himeacht ama. Dá bharr is deacair é a rá cé chomh mhéid is atá ann fós den chéad chód le Hywel. I measc tréithe suntasacha de dhlí Breatnach, tá a leanas: * chomh-chúram na [[cenél|gcineálacha]] dá muintir * oidhreacht talún idir cách sa chlann (na fir ach amháin, ámh) ([[gabháil cine]]) * a status-based system of blood money (''[[galanas]]'') * [[sclábhaíocht]] agus [[daoirse]] * nár tugadh [[saoránacht]] do ghaill níos luaithe ná an ceathrú glúin * dlíthe scaoilte maidir le colscaradh agus dlisteanacht, rud a thug scamall don chléir. == Féach freisin * [[Dlí Ceilteach]] * [[An Féineachas]] ([[Dlí Gaelach]]) * [[Dlí Breatnach]] * [[Leges inter Brettos et Scottos]] == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Glanas == {{tl|teideal iodálach}} Sa dlí Breatnach darb ainm [[Cyfraith Hywel]], [[éraic|éiric]] ba ea '''''galanas''''', .i. íocaíocht chúiteamh le haghaidh báis nó gortaithe, ó chiontóir do mhuintir an íobartaigh.<ref>{{lua idirlín | teideal=Definition of GALANAS | url = https://www.merriam-webster.com/dictionary/galanas |dáta-dúchais=2025-04-15 | website=www.merriam-webster.com | language=en }}</ref><ref name=":0">{{cite book | last=Jenkins |first=Dafydd | title=The Law of Hywel Dda: law texts from Medieval Wales |date=1986 | publisher=Gomer Press | others=Pays de Galles | isbn=978-0-86383-277-2 | series=The Welsh classics | location=Llandysul, GB }}</ref> == Cúr síos Tá na sonraí a bhaineann le ''galanas'' leagtha amach sa [[Cyfraith Hywel]], a scríobhadh síos go bhfios dúinn le linn lár na 10ú haoise ag an rí [[Hywel Dda]], ach cinnte seachadadh ar aghaidh ó ghlúin go glúin mar bhéaloideas ag dlí-eoluithe agus baird.<ref>{{cite book | last=Davies | first=John | title=Hanes Cymru: a history of Wales in Welsh | date=1992 | publisher=Penguin | isbn=978-0-14-012570-2 | location=Londain }}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal=The Laws of Howel the Good/Translation - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/The_Laws_of_Howel_the_Good/Translation | access-date=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> Is iad na lámhscríbhinní is luaithe atá ar marthain faoina dlíthe ná Peniarth LSS 28 agus 29 (aitheanta mar ''[[Llyfr Du o'r Waun]])'' scríofa c. 1200.<ref>{{lua idirlín | teideal=Page:Welsh Medieval Law.djvu/13 - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/Page:Welsh_Medieval_Law.djvu/13 | dáta-rochtana=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> == Féach freisin * ''[[Blood money]] * [[Éraic]] * [[Weregild]] * [[Główszczyzna]] * [[Diyya]] == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == ''Dlí luath'' nó ''Luathdhlí''? Dar le téarma.ie, ''Luath-Fhéineachas''. Féach freisin [https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas Féineachas] ar FGB. {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture klyrxpszjci8bnaxyyp2f6t927xohtk 1268143 1268142 2025-06-02T14:49:18Z Marcas.oduinn 33120 1268143 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] # ''[[:en:Cyfraith Hywel|Cyfraith Hywel]]'' - [[Cyfraith Hywel]] # ''[[:en:Galanas|Galanas]]'' - [[Galanas]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Accessus ad auctores]] # [[Hapax legomenon]] # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Cyfraith Hywel == {{tl|teideal iodálach}} [[Íomhá:Proclaiming the Laws of Howel Dda.jpg|thumb|Íomhá nua-aimsearthachta de Hywel Dda ag fógairt na ndlíthe.]] Córas [[dlí]] sa [[an Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]] meánaoiseach ba ea '''''Cyfraith Hywel''''' (''Dlíthe [[Hywel Dda|Hywel]]''), aitheanta fosta mar ''Dlí Breatnach'', roimh choncas [[Éadbhard I Shasana]]. I ndiaidh sin, tháinig [[Reacht Rhuddlan]] i réim mar chód coiriúil sa bhliain 1284 agus dlíthe [[Anraí VIII Shasana|Anraí VIII]] mar chód sibhialta i réim idir na blianta 1535 agus 1542]]. Saghas [[Dlí Ceilteach|dlí Cheiltigh]] ba ea dlí Breatnach, agus an-chuid cosúlachtaí idir é agus [[An Féineachas]] na [[Éire|hÉireann]] agus, i dteannta sin, le nósanna agus téarmaíocht na mBriotanach as [[Kingdom of Strathclyde|Strathclyde]].<ref>[[John Edward Lloyd|Lloyd, J.E.]] ''[https://archive.org/stream/historyofwalesfr01lloyuoft#page/286/mode/2up A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest]'', Vol. I, p. 287. Longmans, 1912. Accessed 5 Feb 2013.</ref> Seachadadh an béaloideas úd ar aghaidh ó ghlúin go glúin ag dlí-eoluithe agus and baird. De réir an sean-nós, níor scríobhadh síos é go dtí lár na 10ú haoise le linn réimeas, [[Hywel Dda]]. Ní théann ámh na lámhscríbhinní atá ar marthain siar ach go dtí an luath-13ú haois, agus iad scríofa as [[Laidin]]. Ar bhonn réigiúnach, tá difríochtaí suntasacha eatarthu.<ref name=":0">Wade-Evans, Arthur. ''[[s:Page:Welsh Medieval Law.djvu/13|Welsh Medieval Law]]''. Oxford Univ., 1909. Accessed 1 Feb 2013.</ref> Níor athraíodh an dlí go bhfios dúinn ach ag cúpla rialóir, go háirithe [[Bleddyn ap Cynfyn]] luaite leis an [[Teyrnas Powys]]. Mar sin féin, is léir go ndéarna [[saineolaí dlí]]s athruithe ann le himeacht ama. Dá bharr is deacair é a rá cé chomh mhéid is atá ann fós den chéad chód le Hywel. I measc tréithe suntasacha de dhlí Breatnach, tá a leanas: * chomh-chúram na [[cenél|gcineálacha]] dá muintir * oidhreacht talún idir cách sa chlann (na fir ach amháin, ámh) ([[gabháil chine]]) * córas 'airgead fola' (''[[galanas]]'' nó ''[[éraic]]'') * [[sclábhaíocht]] agus [[daoirse]] * nár tugadh [[saoránacht]] do ghaill níos luaithe ná an ceathrú glúin * dlíthe scaoilte maidir le colscaradh agus dlisteanacht, rud a thug scamall don chléir. == Féach freisin * [[Dlí Ceilteach]] * [[An Féineachas]] ([[Dlí Gaelach]]) * [[Dlí Breatnach]] * [[Leges inter Brettos et Scottos]] == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Glanas == {{tl|teideal iodálach}} Sa dlí Breatnach darb ainm [[Cyfraith Hywel]], [[éraic|éiric]] ba ea '''''galanas''''', .i. íocaíocht chúiteamh le haghaidh báis nó gortaithe, ó chiontóir do mhuintir an íobartaigh.<ref>{{lua idirlín | teideal=Definition of GALANAS | url = https://www.merriam-webster.com/dictionary/galanas |dáta-dúchais=2025-04-15 | website=www.merriam-webster.com | language=en }}</ref><ref name=":0">{{cite book | last=Jenkins |first=Dafydd | title=The Law of Hywel Dda: law texts from Medieval Wales |date=1986 | publisher=Gomer Press | others=Pays de Galles | isbn=978-0-86383-277-2 | series=The Welsh classics | location=Llandysul, GB }}</ref> == Cúr síos Tá na sonraí a bhaineann le ''galanas'' leagtha amach sa [[Cyfraith Hywel]], a scríobhadh síos go bhfios dúinn le linn lár na 10ú haoise ag an rí [[Hywel Dda]], ach cinnte seachadadh ar aghaidh ó ghlúin go glúin mar bhéaloideas ag dlí-eoluithe agus baird.<ref>{{cite book | last=Davies | first=John | title=Hanes Cymru: a history of Wales in Welsh | date=1992 | publisher=Penguin | isbn=978-0-14-012570-2 | location=Londain }}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal=The Laws of Howel the Good/Translation - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/The_Laws_of_Howel_the_Good/Translation | access-date=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> Is iad na lámhscríbhinní is luaithe atá ar marthain faoina dlíthe ná Peniarth LSS 28 agus 29 (aitheanta mar ''[[Llyfr Du o'r Waun]])'' scríofa c. 1200.<ref>{{lua idirlín | teideal=Page:Welsh Medieval Law.djvu/13 - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/Page:Welsh_Medieval_Law.djvu/13 | dáta-rochtana=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> == Féach freisin * ''[[Blood money]] * [[Éraic]] * [[Weregild]] * [[Główszczyzna]] * [[Diyya]] == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == ''Dlí luath'' nó ''Luathdhlí''? Dar le téarma.ie, ''Luath-Fhéineachas''. Féach freisin [https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas Féineachas] ar FGB. {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 2wefq6wqtpz2stpjcxtcrl8iapb46wf 1268145 1268143 2025-06-02T15:42:56Z Marcas.oduinn 33120 1268145 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] # ''[[:en:Cyfraith Hywel|Cyfraith Hywel]]'' - [[Cyfraith Hywel]] # ''[[:en:Galanas|Galanas]]'' - [[Galanas]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Accessus ad auctores]] # [[Hapax legomenon]] # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Glanas == {{tl|teideal iodálach}} Sa dlí Breatnach darb ainm [[Cyfraith Hywel]], [[éraic|éiric]] ba ea '''''galanas''''', .i. íocaíocht chúiteamh le haghaidh báis nó gortaithe, ó chiontóir do mhuintir an íobartaigh.<ref>{{lua idirlín | teideal=Definition of GALANAS | url = https://www.merriam-webster.com/dictionary/galanas |dáta-dúchais=2025-04-15 | website=www.merriam-webster.com | language=en }}</ref><ref name=":0">{{cite book | last=Jenkins |first=Dafydd | title=The Law of Hywel Dda: law texts from Medieval Wales |date=1986 | publisher=Gomer Press | others=Pays de Galles | isbn=978-0-86383-277-2 | series=The Welsh classics | location=Llandysul, GB }}</ref> == Cúr síos Tá na sonraí a bhaineann le ''galanas'' leagtha amach sa [[Cyfraith Hywel]], a scríobhadh síos go bhfios dúinn le linn lár na 10ú haoise ag an rí [[Hywel Dda]], ach cinnte seachadadh ar aghaidh ó ghlúin go glúin mar bhéaloideas ag dlí-eoluithe agus baird.<ref>{{cite book | last=Davies | first=John | title=Hanes Cymru: a history of Wales in Welsh | date=1992 | publisher=Penguin | isbn=978-0-14-012570-2 | location=Londain }}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal=The Laws of Howel the Good/Translation - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/The_Laws_of_Howel_the_Good/Translation | access-date=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> Is iad na lámhscríbhinní is luaithe atá ar marthain faoina dlíthe ná Peniarth LSS 28 agus 29 (aitheanta mar ''[[Llyfr Du o'r Waun]])'' scríofa c. 1200.<ref>{{lua idirlín | teideal=Page:Welsh Medieval Law.djvu/13 - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/Page:Welsh_Medieval_Law.djvu/13 | dáta-rochtana=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> == Féach freisin * ''[[Blood money]] * [[Éraic]] * [[Weregild]] * [[Główszczyzna]] * [[Diyya]] == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == ''Dlí luath'' nó ''Luathdhlí''? Dar le téarma.ie, ''Luath-Fhéineachas''. Féach freisin [https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas Féineachas] ar FGB. {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 28vthbsu2zam87zip7wp1asmp4gp848 1268147 1268145 2025-06-02T15:46:09Z Marcas.oduinn 33120 /* An Féineachas */ 1268147 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] # ''[[:en:Galanas|Galanas]]'' - [[Galanas]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]] # [[Accessus ad auctores]] # [[Hapax legomenon]] # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Glanas == {{tl|teideal iodálach}} Sa dlí Breatnach darb ainm [[Cyfraith Hywel]], [[éraic|éiric]] ba ea '''''galanas''''', .i. íocaíocht chúiteamh le haghaidh báis nó gortaithe, ó chiontóir do mhuintir an íobartaigh.<ref>{{lua idirlín | teideal=Definition of GALANAS | url = https://www.merriam-webster.com/dictionary/galanas |dáta-dúchais=2025-04-15 | website=www.merriam-webster.com | language=en }}</ref><ref name=":0">{{cite book | last=Jenkins |first=Dafydd | title=The Law of Hywel Dda: law texts from Medieval Wales |date=1986 | publisher=Gomer Press | others=Pays de Galles | isbn=978-0-86383-277-2 | series=The Welsh classics | location=Llandysul, GB }}</ref> == Cúr síos Tá na sonraí a bhaineann le ''galanas'' leagtha amach sa [[Cyfraith Hywel]], a scríobhadh síos go bhfios dúinn le linn lár na 10ú haoise ag an rí [[Hywel Dda]], ach cinnte seachadadh ar aghaidh ó ghlúin go glúin mar bhéaloideas ag dlí-eoluithe agus baird.<ref>{{cite book | last=Davies | first=John | title=Hanes Cymru: a history of Wales in Welsh | date=1992 | publisher=Penguin | isbn=978-0-14-012570-2 | location=Londain }}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal=The Laws of Howel the Good/Translation - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/The_Laws_of_Howel_the_Good/Translation | access-date=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> Is iad na lámhscríbhinní is luaithe atá ar marthain faoina dlíthe ná Peniarth LSS 28 agus 29 (aitheanta mar ''[[Llyfr Du o'r Waun]])'' scríofa c. 1200.<ref>{{lua idirlín | teideal=Page:Welsh Medieval Law.djvu/13 - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/Page:Welsh_Medieval_Law.djvu/13 | dáta-rochtana=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> == Féach freisin * ''[[Blood money]] * [[Éraic]] * [[Weregild]] * [[Główszczyzna]] * [[Diyya]] == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == ''Dlí luath'' nó ''Luathdhlí''? Dar le téarma.ie, ''Luath-Fhéineachas''. Féach freisin [https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas Féineachas] ar FGB. {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture krqmhtli1pmuwyxe3vmltd2va9obozv 1268148 1268147 2025-06-02T15:46:22Z Marcas.oduinn 33120 1268148 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] # ''[[:en:Galanas|Galanas]]'' - [[Galanas]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]] # [[Accessus ad auctores]] # [[Hapax legomenon]] # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Galanas == {{tl|teideal iodálach}} Sa dlí Breatnach darb ainm [[Cyfraith Hywel]], [[éraic|éiric]] ba ea '''''galanas''''', .i. íocaíocht chúiteamh le haghaidh báis nó gortaithe, ó chiontóir do mhuintir an íobartaigh.<ref>{{lua idirlín | teideal=Definition of GALANAS | url = https://www.merriam-webster.com/dictionary/galanas |dáta-dúchais=2025-04-15 | website=www.merriam-webster.com | language=en }}</ref><ref name=":0">{{cite book | last=Jenkins |first=Dafydd | title=The Law of Hywel Dda: law texts from Medieval Wales |date=1986 | publisher=Gomer Press | others=Pays de Galles | isbn=978-0-86383-277-2 | series=The Welsh classics | location=Llandysul, GB }}</ref> == Cúr síos Tá na sonraí a bhaineann le ''galanas'' leagtha amach sa [[Cyfraith Hywel]], a scríobhadh síos go bhfios dúinn le linn lár na 10ú haoise ag an rí [[Hywel Dda]], ach cinnte seachadadh ar aghaidh ó ghlúin go glúin mar bhéaloideas ag dlí-eoluithe agus baird.<ref>{{cite book | last=Davies | first=John | title=Hanes Cymru: a history of Wales in Welsh | date=1992 | publisher=Penguin | isbn=978-0-14-012570-2 | location=Londain }}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal=The Laws of Howel the Good/Translation - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/The_Laws_of_Howel_the_Good/Translation | access-date=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> Is iad na lámhscríbhinní is luaithe atá ar marthain faoina dlíthe ná Peniarth LSS 28 agus 29 (aitheanta mar ''[[Llyfr Du o'r Waun]])'' scríofa c. 1200.<ref>{{lua idirlín | teideal=Page:Welsh Medieval Law.djvu/13 - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/Page:Welsh_Medieval_Law.djvu/13 | dáta-rochtana=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> == Féach freisin * ''[[Blood money]] * [[Éraic]] * [[Weregild]] * [[Główszczyzna]] * [[Diyya]] == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == ''Dlí luath'' nó ''Luathdhlí''? Dar le téarma.ie, ''Luath-Fhéineachas''. Féach freisin [https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas Féineachas] ar FGB. {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 8wfap1fc2wdjwbuon43gha2njw5f4nl 1268149 1268148 2025-06-02T15:46:40Z Marcas.oduinn 33120 1268149 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] # ''[[:en:Galanas|Galanas]]'' - [[Galanas]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]] # [[Accessus ad auctores]] # [[Hapax legomenon]] # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == ''Dlí luath'' nó ''Luathdhlí''? Dar le téarma.ie, ''Luath-Fhéineachas''. Féach freisin [https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas Féineachas] ar FGB. {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture nct33wjf2hjcqnu9k5mpcjgnrycu0wi 1268152 1268149 2025-06-02T15:50:28Z Marcas.oduinn 33120 1268152 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == ''Dlí luath'' nó ''Luathdhlí''? Dar le téarma.ie, ''Luath-Fhéineachas''. Féach freisin [https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas Féineachas] ar FGB. {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture jrswiufjz4878x6dut5701iz5qo8r14 1268189 1268152 2025-06-02T20:50:54Z Marcas.oduinn 33120 /* Dlí luath na hÉireann */ 1268189 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: as Béarla. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the translation of the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger, and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon". Do you see the difference? Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the culture, the people, or the country or nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could range from "Luathdhlí Gaelach" to "Dlí na hÉireann moiche" and points in between. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach; and certainly not the "nation"). What about Welsh, English or Roman law? Nótaí: * Moch: Nua-Ghaeilge Mhoch ar téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture nbgyfm2urvow382lxr9jms9ai1gw8ob 1268521 1268189 2025-06-03T08:03:59Z Marcas.oduinn 33120 /* Dlí luath na hÉireann */ 1268521 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: as Béarla, sách fada agus mionchúiseach mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the translation of the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could range from "Luathdhlí Gaelach" to "Dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 7kwu73zuldit7ye4dfnydx1avd67wdo 1268524 1268521 2025-06-03T09:18:05Z Marcas.oduinn 33120 /* Dlí luath na hÉireann */ 1268524 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could range from "Luathdhlí Gaelach" to "Dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 4lk14zcqhm0ztbrn8u5tmq7f95dks7i 1268526 1268524 2025-06-03T10:13:13Z Marcas.oduinn 33120 /* Dlí luath na hÉireann */ 1268526 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 3qu3720xr2lcjqbl0q1a1r6l77mbg6g 1268530 1268526 2025-06-03T16:03:16Z Marcas.oduinn 33120 1268530 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == '' '''John Lynch''' (pseudonym: '''Gratianus Lucius'''; {{circa|1599}} – {{circa|1677}}) was an Irish [[Roman Catholic priest]], known as a [[starship]] and [[Archdeacon of Tuam]]. == Beatha '' He was born into a [[Hiberno-Norman]] family at [[Gallaibh]], probably in 1599; according to tradition his father was Alexander Lynch, a schoolmaster. He was educated by the [[Jesuits]], and became a secular priest about 1622. He celebrated [[Tridentine Mass|Mass]] in secret, and in private houses; and kept a school.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> '' He was appointed archdeacon of Tuam, and lived in the old castle of [[Ruaidrí Ua Conchobair]]. He was a friend of [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh]]. On the surrender of Galway to the [[New Model Army]] in 1652 he left for France; some of his works were printed at [[St. Malo]]. Lynch died in France.<ref name = DNB/> == Saothair '' He was the author of: * '' A translation into Latin of [[Geoffrey Keating]]'s ‘History of Ireland,’ manuscript. * '' '‘Cambrensis Eversus, sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’' [St. Malo?]. Dedicated to Charles II. Translated from the Latin, with notes and observations by [[Theophilus O'Flanagan]], Dublin, 1795. Lynch defends the cessation of 1643, the peace of 1646 and 1648, condemns the nuncio, and approves the general policy of Ormonde. An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly (historian)|Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Dublin, 1848–52. * '' '‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities,’' 1664. Printed in [[Roderic O'Flaherty]]'s ‘Ogygia vindicated,’ Dublin, 1775. * '' '‘Alithinologia, sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’' [St. Omer?] * '' '‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’' [St. Omer?] 1667, 4to. This and the preceding treatise attacked Richard Ferral, an Irish Capuchin friar, who had in 1658 presented a disloyal piece in manuscript to the [[Congregatio de Propaganda Fide]] as a direction for them in the government of church affairs in Ireland, tending to renew the divisions between the ‘meer antient Irish’ and the English-Irish settled there since the reign of Henry II. Ferral's composition was entitled '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’' * Latin poem, written about 1667, in reply to the question '‘Cur in patriam non redis?'’ Edited by [[James Hardiman]], and printed in the '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–8. * '' '‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’' St. Malo, 1669. This life of [[Francis Kirwan]], who was Lynch's uncle, was reprinted at Dublin in 1848, with a translation and notes by [[Charles Patrick Meehan]], who published a second edition in 1884.<ref name = DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', by Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Vol. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Galway, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php libraryireland.com] * {{cite journal |last1=Ambrières |first1=René D' |last2=Ciosáin |first2=Éamon Ó |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} * {{usurped|1=[https://web.archive.org/web/20110722050813/http://www.searcs-web.com/lynch1.html Searc's Web Guide]}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 67h5gtjxaazd4orp6r2mvkeuae3zz1u 1268531 1268530 2025-06-03T16:10:41Z Marcas.oduinn 33120 1268531 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == '' '''John Lynch''' (pseudonym: '''Gratianus Lucius'''; {{circa|1599}} – {{circa|1677}}) was an Irish [[Roman Catholic priest]], known as a [[staraí]] and [[Archdeacon of Tuam]]. == Beatha '' He was born into a [[Hiberno-Norman]] family at [[Gallaimh]], probably in 1599; according to tradition his father was Alexander Lynch, a schoolmaster. He was educated by the [[Cumann Íosa]], and became a secular priest about 1622. He celebrated [[Aifreann Laidineach|Mass]] in secret, and in private houses; and kept a school.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> '' He was appointed archdeacon of Tuam, and lived in the old castle of [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. He was a friend of [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh]]. On the surrender of Galway to the [[New Model Army]] in 1652 he left for France; some of his works were printed at [[St. Malo]]. Lynch died in France.<ref name = DNB/> == Saothair '' He was the author of: * '' A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn]] ‘History of Ireland,’ manuscript. * '' '‘Cambrensis Eversus, sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’' [St. Malo?]. Dedicated to Charles II. Translated from the Latin, with notes and observations by [[Theophilus O'Flanagan]], Dublin, 1795. Lynch defends the cessation of 1643, the peace of 1646 and 1648, condemns the nuncio, and approves the general policy of Ormonde. An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly (historian)|Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52. * '' '‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities,’' 1664. Printed in [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]]'s ‘Ogygia vindicated,’ Baile Átha Cliath, 1775. * '' '‘Alithinologia, sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’' [St. Omer?] * '' '‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’' [St. Omer?] 1667, 4to. This and the preceding treatise attacked Richard Ferral, an Irish Capuchin friar, who had in 1658 presented a disloyal piece in manuscript to the [[Congregatio de Propaganda Fide]] as a direction for them in the government of church affairs in Ireland, tending to renew the divisions between the ‘meer antient Irish’ and the English-Irish settled there since the reign of Henry II. Ferral's composition was entitled '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’' * Latin poem, written about 1667, in reply to the question '‘Cur in patriam non redis?'’ Edited by [[Séamas Ó hArgadáin]], and printed in the '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–8. * '' '‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’' St. Malo, 1669. This life of [[Francis Kirwan]], who was Lynch's uncle, was reprinted at Dublin in 1848, with a translation and notes by [[Charles Patrick Meehan]], who published a second edition in 1884.<ref name = DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', by Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Vol. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Galway, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php libraryireland.com] * {{cite journal |last1=Ambrières |first1=René D' |last2=Ciosáin |first2=Éamon Ó |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} * {{usurped|1=[https://web.archive.org/web/20110722050813/http://www.searcs-web.com/lynch1.html Searc's Web Guide]}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 00njfwbh548tv085s6hc2ps59zf0dqw 1268532 1268531 2025-06-03T17:54:09Z Marcas.oduinn 33120 /* John Lynch */ 1268532 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir nóis Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh celebrated Mass]] faoi cheilt, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí saor sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. '' On the surrender of Galway to the [[New Model Army]]'' sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce left go dtí ann Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothair ag [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} [St. Malo?]. '' Dedicated to Charles II. Translated from the Latin, with notes and observations by [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Lynch defends the cessation of 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648, condemns the nuncio, and approves the general policy of Ormonde. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly (historian)|Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities,’'' 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} [St. Omer?] 1667. '' These treatises attacked Richard Ferral, an Irish Capuchin friar, who had in 1658 presented a disloyal piece in manuscript to the [[Congregatio de Propaganda Fide]] as a direction for them in the government of church affairs in Ireland, tending to renew the divisions between the ‘meer antient Irish’ and the English-Irish settled there since the reign of Henry II. Ferral's composition was entitled '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’' * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’'' St. Malo, 1669. '' This life of [[Francis Kirwan]], who was Lynch's uncle, was reprinted at Baile Átha Cliath in 1848, with a translation and notes by [[Charles Patrick Meehan]], who published a second edition in 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí {{notelist}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture kyhirpx5uwm294u9kr8xobq6h924tiz 1268533 1268532 2025-06-03T17:58:39Z Marcas.oduinn 33120 1268533 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir nóis Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh faoi cheilt aige, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí saor sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. '' On the surrender of Galway to the [[New Model Army]]'' sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce left go dtí ann Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothair ag [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} [St. Malo?]. '' Dedicated to Charles II. Translated from the Latin, with notes and observations by [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Lynch defends the cessation of 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648, condemns the nuncio, and approves the general policy of Ormonde. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly (historian)|Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities,’'' 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} [St. Omer?] 1667. '' These treatises attacked Richard Ferral, an Irish Capuchin friar, who had in 1658 presented a disloyal piece in manuscript to the [[Congregatio de Propaganda Fide]] as a direction for them in the government of church affairs in Ireland, tending to renew the divisions between the ‘meer antient Irish’ and the English-Irish settled there since the reign of Henry II. Ferral's composition was entitled '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’' * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’'' St. Malo, 1669. '' This life of [[Francis Kirwan]], who was Lynch's uncle, was reprinted at Baile Átha Cliath in 1848, with a translation and notes by [[Charles Patrick Meehan]], who published a second edition in 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí {{notelist}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 4yibpfxvq0l45sy6z5loqkm4teq027d 1268534 1268533 2025-06-03T18:00:53Z Marcas.oduinn 33120 /* John Lynch */ 1268534 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir nóis Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh faoi cheilt aige, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí saor sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. I ndiaidh do Ghaillimh géilleadh don [[New Model Army]] sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce left go dtí ann Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothair ag [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} [St. Malo?]. '' Dedicated to Charles II. Translated from the Latin, with notes and observations by [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Lynch defends the cessation of 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648, condemns the nuncio, and approves the general policy of Ormonde. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly (historian)|Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities,’'' 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} [St. Omer?] 1667. '' These treatises attacked Richard Ferral, an Irish Capuchin friar, who had in 1658 presented a disloyal piece in manuscript to the [[Congregatio de Propaganda Fide]] as a direction for them in the government of church affairs in Ireland, tending to renew the divisions between the ‘meer antient Irish’ and the English-Irish settled there since the reign of Henry II. Ferral's composition was entitled '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’' * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’'' St. Malo, 1669. '' This life of [[Francis Kirwan]], who was Lynch's uncle, was reprinted at Baile Átha Cliath in 1848, with a translation and notes by [[Charles Patrick Meehan]], who published a second edition in 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí {{notelist}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture dbf2c24jdbg2aavc6j4mp56wx7omeci 1268542 1268534 2025-06-03T21:09:39Z Marcas.oduinn 33120 /* John Lynch */ 1268542 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir an nóis, Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh faoi cheilt aige, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí air sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. I ndiaidh do Ghaillimh géilleadh don [[New Model Army]] sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce go dtí an Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothar i [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} St. Malo(?). Tiomnaithe do [[Séarlas II Shasana|Shéarlas II]]. Aistrithe ón Laidin, le nótaí agus léargas, ag [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Sa téacs, cosnaíonn Lynch scor na bianna 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648; cáineann an nuinteas; agus molann polasaí Urumhan. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau‘'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities’''}} 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} St. Omer(?), 1667. Cáineann Lynch an Caipisíneach Richard Ferral, a scríobh dréacht mídhílis sa bhliain 1658 chuig an g[[Congregatio de Propaganda Fide]] ar rialú eaglaise i nÉirinn, rud a athmhúscail an easaontas idir an ''‘mere antient Irish’'' agus na hAngla-Éireannaigh a tháinig le [[Anraí II Shasana|hAnraí II]]. Ba é teideal dréacht Ferral ná ''Ad Sacram Congregationem''.{{efn|Teideal iomlán: '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’'}} * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon’'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’''}} St. Malo, 1669. '' Cuireadh an beathaisnéis seo de [[Francis Kirwan]], uncail le Lynch, ar athchló ag Baile Átha Cliath sa bhliain 1848, le aistriúchán Béarla agus nótaí le [[Charles Patrick Meehan]], a d'fhoilsigh dara heagrán sa bhliain 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí {{notelist}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 8l1vwmpx7s86zae6kychz80dk72tvs6 1268544 1268542 2025-06-03T21:18:25Z Marcas.oduinn 33120 1268544 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == John Lynch == [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir an nóis, Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh faoi cheilt aige, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí air sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. I ndiaidh do Ghaillimh géilleadh don [[New Model Army]] sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce go dtí an Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothar i [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} St. Malo(?). Tiomnaithe do [[Séarlas II Shasana|Shéarlas II]]. Aistrithe ón Laidin, le nótaí agus léargas, ag [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Sa téacs, cosnaíonn Lynch scor na bianna 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648; cáineann an nuinteas; agus molann polasaí Urumhan. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau‘'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities’''}} 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} St. Omer(?), 1667. Cáineann Lynch an Caipisíneach Richard Ferral, a scríobh dréacht mídhílis sa bhliain 1658 chuig an g[[Congregatio de Propaganda Fide]] ar rialú eaglaise i nÉirinn, rud a athmhúscail an t-easaontas idir an ''‘mere antient Irish’'' agus na hAngla-Éireannaigh a tháinig le [[Anraí II Shasana|hAnraí II]]. Ba é teideal dréacht Ferral ná ''Ad Sacram Congregationem''.{{efn|Teideal iomlán: '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’'}} * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon’'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’''}} St. Malo, 1669. '' Cuireadh an beathaisnéis seo de [[Francis Kirwan]], uncail le Lynch, ar athchló ag Baile Átha Cliath sa bhliain 1848, le aistriúchán Béarla agus nótaí le [[Charles Patrick Meehan]], a d'fhoilsigh dara heagrán sa bhliain 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí {{notelist}} == Tagairtí {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture gz03njnvp749n2nzvgs44mj9epbdqh8 1268550 1268544 2025-06-03T21:54:22Z Marcas.oduinn 33120 1268550 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathnaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:John Lynch (Gratianus Lucius)|John Lynch (Gratianus Lucius)]]'' - [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 3qu3720xr2lcjqbl0q1a1r6l77mbg6g 1268554 1268550 2025-06-03T22:00:53Z Marcas.oduinn 33120 /* An Féineachas */ 1268554 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis Leathanaigh ann cheanna: # ''[[:en:Senchas Már|Senchas Már]]'' - [[Senchas Már]] (SM) # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) Féach freisin: # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] Déanta as nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture aarckr1bpnjmf0v9dodm794fjwguizr 1268606 1268554 2025-06-04T08:31:28Z Marcas.oduinn 33120 /* An Féineachas */ 1268606 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bechbretha|judgments on bees]]'' - [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture ivlpwevrr6m0xhj1exi4vz7ui1hiveb 1268607 1268606 2025-06-04T08:37:01Z Marcas.oduinn 33120 1268607 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture e3d5sgb8drveonqmgog80dscqld902g 1268608 1268607 2025-06-04T08:37:19Z Marcas.oduinn 33120 1268608 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture lcxni4nusr2ar0m7278lbq8jyql5l99 1268609 1268608 2025-06-04T08:45:17Z Marcas.oduinn 33120 1268609 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Bretha Crólige == == Lámhscríbhinní '' A single manuscript preserves ''Bretha Crólige'' ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] LS G 11), alongside three other texts from the final third of the ''Senchas Már''.<ref name=Breatnach/>{{rp|90, 303}} [[D. A. Binchy]] produced an edition of this copy (le haistriúchán Béarla translation and commentary, in 1938.<ref name=CE>{{cite book | last=Charles-Edwards | first=T. M. | title=The Early Mediaeval Gaelic Lawyer | series=E. C. Quiggin Memorial Lectures | date=1999 | volume=4 | publisher=University of Cambridge | url= https://www.asnc.cam.ac.uk/publications/Quiggin/ECQ%20Vol%204%201999%20Charles-Edwards.pdf }}</ref>{{rp|18}} Binchy calls this manuscript a "remarkably good copy".<ref name=BinchyCrolige>{{cite journal | last=Binchy | first=D. A. | title=Bretha Crólige | journal=Ériu | volume=12 | date=1938 | pages=1–77 | jstor=30008071 }}</ref>{{rp|1}} Other manuscripts contain fragments of the text or commentaries on it.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|2}} '' On the basis of some internal inconsistencies, [[Rudolf Thurneysen]] suggested the existing text of ''Bretha Crólige'' was the composite of two separate texts. Binchy rejected this hypothesis.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|69}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture q3y8vosjgd0vz7jzewtmx93qfz3214m 1268611 1268609 2025-06-04T09:50:17Z Marcas.oduinn 33120 /* Bretha Crólige */ 1268611 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Bretha Crólige == == Lámhscríbhinní '' A single manuscript preserves ''Bretha Crólige'' ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] LS G 11), alongside three other texts from the final third of the ''Senchas Már''.<ref name=Breatnach/>{{rp|90, 303}} [[D. A. Binchy]] produced an edition of this copy (le haistriúchán Béarla translation and commentary, in 1938.<ref name=CE>{{cite book | last=Charles-Edwards | first=T. M. | title=The Early Mediaeval Gaelic Lawyer | series=E. C. Quiggin Memorial Lectures | date=1999 | volume=4 | publisher=University of Cambridge | url= https://www.asnc.cam.ac.uk/publications/Quiggin/ECQ%20Vol%204%201999%20Charles-Edwards.pdf }}</ref>{{rp|18}} Binchy calls this manuscript a "remarkably good copy".<ref name=BinchyCrolige>{{cite journal | last=Binchy | first=D. A. | title=Bretha Crólige | journal=Ériu | volume=12 | date=1938 | pages=1–77 | jstor=30008071 }}</ref>{{rp|1}} Other manuscripts contain fragments of the text or commentaries on it.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|2}} '' On the basis of some internal inconsistencies, [[Rudolf Thurneysen]] suggested the existing text of ''Bretha Crólige'' was the composite of two separate texts. Binchy rejected this hypothesis.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|69}} Tagairtí {{reflist}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture kn5i1mp0pk5o7vhqy1zvpdocvfow770 1268612 1268611 2025-06-04T09:53:12Z Marcas.oduinn 33120 /* Bretha Crólige */ 1268612 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] Fulaingt tinnis. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Bretha Crólige == == Lámhscríbhinní '' A single manuscript preserves ''Bretha Crólige'' ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] LS G 11), alongside three other texts from the final third of the ''Senchas Már''.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|90, 303}} [[D. A. Binchy]] produced an edition of this copy (le haistriúchán Béarla translation and commentary, in 1938.<ref name=CE>{{cite book | last=Charles-Edwards | first=T. M. | title=The Early Mediaeval Gaelic Lawyer | series=E. C. Quiggin Memorial Lectures | date=1999 | volume=4 | publisher=University of Cambridge | url= https://www.asnc.cam.ac.uk/publications/Quiggin/ECQ%20Vol%204%201999%20Charles-Edwards.pdf }}</ref>{{rp|18}} Binchy calls this manuscript a "remarkably good copy".<ref name=BinchyCrolige>{{cite journal | last=Binchy | first=D. A. | title=Bretha Crólige | journal=Ériu | volume=12 | date=1938 | pages=1–77 | jstor=30008071 }}</ref>{{rp|1}} Other manuscripts contain fragments of the text or commentaries on it.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|2}} '' On the basis of some internal inconsistencies, [[Rudolf Thurneysen]] suggested the existing text of ''Bretha Crólige'' was the composite of two separate texts. Binchy rejected this hypothesis.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|69}} Tagairtí {{reflist}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 56zq9evmcwjnibnw5uil6ftju9lneu1 1268613 1268612 2025-06-04T10:41:30Z Marcas.oduinn 33120 /* An Féineachas */ 1268613 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Bretha Crólige == == Lámhscríbhinní '' A single manuscript preserves ''Bretha Crólige'' ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] LS G 11), alongside three other texts from the final third of the ''Senchas Már''.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|90, 303}} [[D. A. Binchy]] produced an edition of this copy (le haistriúchán Béarla translation and commentary, in 1938.<ref name=CE>{{cite book | last=Charles-Edwards | first=T. M. | title=The Early Mediaeval Gaelic Lawyer | series=E. C. Quiggin Memorial Lectures | date=1999 | volume=4 | publisher=University of Cambridge | url= https://www.asnc.cam.ac.uk/publications/Quiggin/ECQ%20Vol%204%201999%20Charles-Edwards.pdf }}</ref>{{rp|18}} Binchy calls this manuscript a "remarkably good copy".<ref name=BinchyCrolige>{{cite journal | last=Binchy | first=D. A. | title=Bretha Crólige | journal=Ériu | volume=12 | date=1938 | pages=1–77 | jstor=30008071 }}</ref>{{rp|1}} Other manuscripts contain fragments of the text or commentaries on it.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|2}} '' On the basis of some internal inconsistencies, [[Rudolf Thurneysen]] suggested the existing text of ''Bretha Crólige'' was the composite of two separate texts. Binchy rejected this hypothesis.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|69}} Tagairtí {{reflist}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture dpo0cz4hk54p1djxkz6w9tmu6x7a2zr 1268620 1268613 2025-06-04T14:04:17Z Marcas.oduinn 33120 1268620 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Bretha Crólige == == Lámhscríbhinní Ní chaomhnaítear an téacs iomlán de ''Bretha Crólige'' ach in aon lámhscríbhinn amháin, ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] LS G 11), i dteannta le trí théacs eile as an trian deiridh den ''Senchas Már'' ([[Bretha Déin Cécht]] ina measc).<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|90, 303}} D'fhoilsigh [[D. A. Binchy]] eagrán den chóip seo, le haistriúchán Béarla agus léargas, sa bhliain 1938.<ref name=CE>{{cite book | last=Charles-Edwards | first=T. M. | title=The Early Mediaeval Gaelic Lawyer | series=E. C. Quiggin Memorial Lectures | date=1999 | volume=4 | publisher=University of Cambridge | url= https://www.asnc.cam.ac.uk/publications/Quiggin/ECQ%20Vol%204%201999%20Charles-Edwards.pdf }}</ref>{{rp|18}} Dar le Binchy, is scríbhinn sách maith é seo.<ref name=BinchyCrolige>{{cite journal | last=Binchy | first=D. A. | title=Bretha Crólige | journal=Ériu | volume=12 | date=1938 | pages=1–77 | jstor=30008071 }}</ref>{{rp|1}} Faightear i lámhscríbhinní eile blúirí den téacs nó léargais air.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|2}} '' Ar bhonn roinnt internal inconsistencies, mhol [[Rudolf Thurneysen]] the existing text of ''Bretha Crólige'' was the composite of two separate texts. Binchy rejected this hypothesis.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|69}} Tagairtí {{reflist}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture o6hkapye10cm59k5ac4ohat30wc2fma 1268623 1268620 2025-06-04T14:46:56Z Marcas.oduinn 33120 1268623 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Bretha Crólige == == Lámhscríbhinní Ní chaomhnaítear an téacs iomlán de ''Bretha Crólige'' ach in aon lámhscríbhinn amháin, ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] LS G 11), i dteannta le trí théacs eile as an trian deiridh den ''Senchas Már'' ([[Bretha Déin Cécht]] ina measc).<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|90, 303}} D'fhoilsigh [[D. A. Binchy]] eagrán den chóip seo, le haistriúchán Béarla agus léargas, sa bhliain 1938.<ref name=CE>{{cite book | last=Charles-Edwards | first=T. M. | title=The Early Mediaeval Gaelic Lawyer | series=E. C. Quiggin Memorial Lectures | date=1999 | volume=4 | publisher=University of Cambridge | url= https://www.asnc.cam.ac.uk/publications/Quiggin/ECQ%20Vol%204%201999%20Charles-Edwards.pdf }}</ref>{{rp|18}} Dar le Binchy, is scríbhinn sách maith é seo.<ref name=BinchyCrolige>{{cite journal | last=Binchy | first=D. A. | title=Bretha Crólige | journal=Ériu | volume=12 | date=1938 | pages=1–77 | jstor=30008071 }}</ref>{{rp|1}} Faightear i lámhscríbhinní eile blúirí den téacs nó léargais air.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|2}} '' Ar bhonn roinnt neamhréireanna sa téacs, mhol [[Rudolf Thurneysen]] go teach ann le fírinne dhá théacs éagsúla. Shéan Binchy an smaoineamh seo, áfach.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|69}} Tagairtí {{reflist}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture iip77w41x4lokuzrdk9o4j008toz7an 1268624 1268623 2025-06-04T14:47:09Z Marcas.oduinn 33120 1268624 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''[[:en:Bretha Crólige|on blood-lying]]'' - [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture hebtjw5n9n00t2hgorxgwwzsmtujvsc 1268627 1268624 2025-06-04T14:50:47Z Marcas.oduinn 33120 /* An Féineachas */ 1268627 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture id8ioo348jmjpjw0st7ew6ovv2uh4d2 1268628 1268627 2025-06-04T15:00:01Z Marcas.oduinn 33120 /* Gúbretha Caratniad */ 1268628 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture dqe4hejwiygruzom00hmjhuxjpjxy8x 1268629 1268628 2025-06-04T15:11:29Z Marcas.oduinn 33120 /* Críth Gablach */ 1268629 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe: # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture fbspdakwqiqvlt26btdfy6g1qhlh3gj 1268722 1268629 2025-06-04T18:16:04Z Marcas.oduinn 33120 /* Déanta */ 1268722 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 50o8oh3lrgl40mq0eobvr817oil8vl3 1268729 1268722 2025-06-04T18:50:09Z Marcas.oduinn 33120 /* Gúbretha Caratniad */ 1268729 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|450x450px|''[[Cormac mac Cuilennáin]] of [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], who died in 908 AD. He is credited with [[Sanas Cormaic]]]] [[Lexicography]] evolved in order to serve one of two needs i.e. in order to explain in a simple way difficult words and expressions or in order to explain the words and expressions of one language in another. In this case we can trace the tradition of '''lexicography in Irish''' back to the 8th century. == Würzburg Around 750 A.D. an anonymous Irish student studying in [[Würzburg]] in Germany, wrote down explanations in his native tongue on the Latin text of the Epistles of [[Saint Paul]] as an aid to help him understand the Latin. The text and explanations still survive in Würzburg. This is the earliest known attempt at bilingual lexicography in Irish. Lexicography of various kinds has been practised in Irish from that time down to our own day – a journey of about 1,250 years. == Cormac The first dictionaries compiled in Irish independent of an accompanying text are described as Glossaries. It is most likely that these were put together from glosses already appended to other texts. [[Sanas Cormaic|Sanas Cormaic (Cormac's Glossary)]] is the most famous of these and was compiled over one thousand years ago. It was compiled by [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], the Bishop of [[Rock of Cashel|Cashel]] and king of [[Munster]], who died in 908. It is an encyclopaedic dictionary containing simple synonymous explanations in Irish or Latin of the headwords. In some cases he attempts to give the etymology of the words and in others he concentrates on an encyclopaedic entry. It is held to be the first linguistic dictionary in any of the non-classical languages of Europe. == Ó Cléirigh [[Mícheál Ó Cléirigh]] was a Franciscan and head of the [[Annals of the Four Masters|Four Masters]]. He compiled another famous glossary called ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’ (Michael O'Clery's Glossary). This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day. == Plunkett In 1662 Richard Plunkett, a [[Franciscan]] living in [[Trim, County Meath|Trim, Co. Meath]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his [https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary]. The manuscript was never published and is now held in [[Marsh's Library]] in Dublin. Despite this fact, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> [[File:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book|title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations|last=Lhwyd|first=Edward|publisher=Celtic Studies Publications|year=2009|isbn=978-1-891271-14-4|location=Aberystwyth|pages=VII}}</ref>]] == 18th century [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Paris]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]]’s [https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary(1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Edward O'Reilly (scholar)|Edward O'Reilly]]’s Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Royal Irish Academy, Dublin.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Belfast]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[Dingle Peninsula|Dingle]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín |url=http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf |title=Croidhe Cainnte Chiarraighe |last=Caomhánach |first=Seán Óg |date=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier d'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Dublin: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Lambert McKenna]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Patrick S. Dinneen|Dinneen]]’s<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Dublin: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Old Irish|Old]] and [[Middle Irish]], and [[Niall Ó Dónaill|Ó Dónaill]]’s [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Richard J. Hayes|Risteárd de Hae]]’s Irish-[[French language|French]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book |title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise |last=Hayes |first=Richard |publisher=Oifig an tSoláthair |year=1952 |location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[Breton language|Breton]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[Spanish language|Spanish]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{Cite book |title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise |last=Barnwell |first=David |last2=Ó Domhnalláin |first2=Pádraig |last3=Rodríguez Alonso |first3=Carmen |publisher=Coiscéim |year=2009 |location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[German language|German]] dictionary published by Buske<ref>{{Cite book |title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex |last=Caldas |first=Thomas F. |last2=Schleicher |first2=Clemens |publisher=Buske |year=2015 |location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[Russian language|Russian]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín |url=http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ |title=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version |last=Shibakov |first=Alexey |date=2017 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Celtic languages]] the only one without an Irish dictionary is now [[Cornish language|Cornish]] thanks to the work of [[Kevin Scannell]] in creating dictionaries<ref>{{Cite web |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf |title=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge|last=Scannell |first=Kevin P. |date=2016 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf |title=Foclóir Manainnis-Gaeilge |last=Scannell |first=Kevin P. |date=2016 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Gaelic languages]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[Welsh language|Welsh]]-Irish dictionary.<ref>{{Cite news |url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ |title=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú |date=29 November 2017 |work=Tuairisc.ie |access-date=4ú Iuil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|Headquarters of the [[Royal Irish Academy|RIA]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín |url=http://www.teanglann.ie|title=Teanglann |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge|Foras na Gaeilge's]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín |url=http://www.focloir.ie |title=New Irish-English Dictionary |date=2012 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín |url=http://www.tearma.ie |title=National Terminology Database |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín |url=http://www.intergaelic.com|title=Intergaelic |last=Scannell |first=Kevin P. |last2=Boleslav Měchura |first2=Michal |date=2015 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by [[Kevin Scannell]] and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Royal Irish Academy]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[eDIL]]<ref>{{lua idirlín |url=http://www.dil.ie/about|title=eDIL – History of the Dictionary |website=eDIL |access-date=16 July 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín |url=http://www.fng.ie |title=Foclóir Stairiúil na Gaeilge |website=The Royal Irish Academy |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> '' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] at [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] by Caoilfhionn Nic Pháidín * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Links relating to Irish Lexicography on the Sabhal Mòr Ostaig website] == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Irish dictionaries]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture n6tzdkutv3ubug54pyocmc179i160le 1268732 1268729 2025-06-04T19:42:37Z Marcas.oduinn 33120 1268732 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|450x450px|''[[Cormac mac Cuilennáin]] of [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], who died in 908 AD. He is credited with [[Sanas Cormaic]]]] ''[[Lexicography]] evolved in order to serve one of two needs i.e. in order to explain in a simple way difficult words and expressions or in order to explain the words and expressions of one language in another. In this case we can trace the tradition of '''lexicography in Irish''' back to the 8th century. == Würzburg '' Around 750 A.D. an anonymous Irish student studying in [[Würzburg]] in Germany, wrote down explanations in his native tongue on the Latin text of the Epistles of [[Naomh Pól]] as an aid to help him understand the Latin. The text and explanations still survive in Würzburg. This is the earliest known attempt at bilingual lexicography in Irish. Lexicography of various kinds has been practised in Irish from that time down to our own day – a journey of about 1,250 years. == Cormac '' The first dictionaries compiled in Irish independent of an accompanying text are described as Glossaries. It is most likely that these were put together from glosses already appended to other texts. [[Sanas Cormaic|Sanas Cormaic (Cormac's Glossary)]] is the most famous of these and was compiled over one thousand years ago. It was compiled by [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], the Bishop of [[Vaiseal]] and [[Ríthe na Mumhan]], who died in 908. It is an encyclopaedic dictionary containing simple synonymous explanations in Irish or Latin of the headwords. In some cases he attempts to give the etymology of the words and in others he concentrates on an encyclopaedic entry. It is held to be the first linguistic dictionary in any of the non-classical languages of Europe. == Ó Cléirigh ''[[Mícheál Ó Cléirigh]] was a Franciscan and head of the [[Annals of the Four Masters|Four Masters]]. He compiled another famous glossary called ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day. == Plunkett In 1662 Richard Plunkett, a [[Franciscan]] living in [[Baile Átha Troim]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his [https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary]. The manuscript was never published and is now held in [[Marsh's Library]] in Dublin. Despite this fact, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book|title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations|last=Lhwyd|first=Edward|publisher=Celtic Studies Publications|year=2009|isbn=978-1-891271-14-4|location=Aberystwyth|pages=VII}}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Paris]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]]’s [https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary(1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Edward O'Reilly (scholar)|Edward O'Reilly]]’s Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Royal Irish Academy, Dublin.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Belfast]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[Dingle Peninsula|Dingle]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín |url=http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf |title=Croidhe Cainnte Chiarraighe |last=Caomhánach |first=Seán Óg |date=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier d'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Dublin: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Lambert McKenna]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Patrick S. Dinneen|Dinneen]]’s<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Dublin: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Old Irish|Old]] and [[Middle Irish]], and [[Niall Ó Dónaill|Ó Dónaill]]’s [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Richard J. Hayes|Risteárd de Hae]]’s Irish-[[French language|French]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book |title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise |last=Hayes |first=Richard |publisher=Oifig an tSoláthair |year=1952 |location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[Breton language|Breton]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[Spanish language|Spanish]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{Cite book |title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise |last=Barnwell |first=David |last2=Ó Domhnalláin |first2=Pádraig |last3=Rodríguez Alonso |first3=Carmen |publisher=Coiscéim |year=2009 |location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[German language|German]] dictionary published by Buske<ref>{{Cite book |title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex |last=Caldas |first=Thomas F. |last2=Schleicher |first2=Clemens |publisher=Buske |year=2015 |location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[Russian language|Russian]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín |url=http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ |title=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version |last=Shibakov |first=Alexey |date=2017 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Celtic languages]] the only one without an Irish dictionary is now [[Cornish language|Cornish]] thanks to the work of [[Kevin Scannell]] in creating dictionaries<ref>{{Cite web |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf |title=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge|last=Scannell |first=Kevin P. |date=2016 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf |title=Foclóir Manainnis-Gaeilge |last=Scannell |first=Kevin P. |date=2016 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Gaelic languages]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[Welsh language|Welsh]]-Irish dictionary.<ref>{{Cite news |url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ |title=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú |date=29 November 2017 |work=Tuairisc.ie |access-date=4ú Iuil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|Headquarters of the [[Royal Irish Academy|RIA]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín |url=http://www.teanglann.ie|title=Teanglann |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge|Foras na Gaeilge's]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín |url=http://www.focloir.ie |title=New Irish-English Dictionary |date=2012 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín |url=http://www.tearma.ie |title=National Terminology Database |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín |url=http://www.intergaelic.com|title=Intergaelic |last=Scannell |first=Kevin P. |last2=Boleslav Měchura |first2=Michal |date=2015 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by [[Kevin Scannell]] and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Royal Irish Academy]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[eDIL]]<ref>{{lua idirlín |url=http://www.dil.ie/about|title=eDIL – History of the Dictionary |website=eDIL |access-date=16 July 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín |url=http://www.fng.ie |title=Foclóir Stairiúil na Gaeilge |website=The Royal Irish Academy |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> '' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] at [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] by Caoilfhionn Nic Pháidín * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Links relating to Irish Lexicography on the Sabhal Mòr Ostaig website] == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Irish dictionaries]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture my33zxd5ri3vg4x5g60t57ysyzfaa26 1268733 1268732 2025-06-04T20:11:04Z Marcas.oduinn 33120 /* Foclóireacht na Gaeilge */ 1268733 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|450x450px|''[[Cormac mac Cuilennáin]] of [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], who died in 908 AD. He is credited with [[Sanas Cormaic]]]] ''[[Lexicography]] evolved in order to serve one of two needs i.e. in order to explain in a simple way difficult words and expressions or in order to explain the words and expressions of one language in another. In this case we can trace the tradition of '''lexicography in Irish''' back to the 8th century. == Würzburg '' Around 750 A.D. an anonymous Irish student studying in [[Würzburg]] in Germany, wrote down explanations in his native tongue on the Latin text of the Epistles of [[Naomh Pól]] as an aid to help him understand the Latin. The text and explanations still survive in Würzburg. This is the earliest known attempt at bilingual lexicography in Irish. Lexicography of various kinds has been practised in Irish from that time down to our own day – a journey of about 1,250 years. == Cormac '' The first dictionaries compiled in Irish independent of an accompanying text are described as Glossaries. It is most likely that these were put together from glosses already appended to other texts. [[Sanas Cormaic|Sanas Cormaic (Cormac's Glossary)]] is the most famous of these and was compiled over one thousand years ago. It was compiled by [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], the Bishop of [[Caiseal]] and [[Ríthe na Mumhan]], who died in 908. It is an encyclopaedic dictionary containing simple synonymous explanations in Irish or Latin of the headwords. In some cases he attempts to give the etymology of the words and in others he concentrates on an encyclopaedic entry. It is held to be the first linguistic dictionary in any of the non-classical languages of Europe. == Ó Cléirigh ''[[Mícheál Ó Cléirigh]] was a Franciscan and head na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]]. He compiled another famous glossary called ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day. == Plunkett '' In 1662 Richard Plunkett, a [[Proinsiasaigh]] living in [[Baile Átha Troim]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his [https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary]. The manuscript was never published and is now held in [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. Despite this fact, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book|title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations|last=Lhwyd|first=Edward|publisher=Celtic Studies Publications|year=2009|isbn=978-1-891271-14-4|location=Aberystwyth|pages=VII}}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]]’s [https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary(1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Edward O'Reilly (scholar)|Edward O'Reilly]]’s Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Royal Irish Academy, Dublin.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Belfast]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[Dingle Peninsula|Dingle]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín |url=http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf |title=Croidhe Cainnte Chiarraighe |last=Caomhánach |first=Seán Óg |date=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier d'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Dublin: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Lambert McKenna]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Patrick S. Dinneen|Dinneen]]’s<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Dublin: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Old Irish|Old]] and [[Middle Irish]], and [[Niall Ó Dónaill|Ó Dónaill]]’s [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Richard J. Hayes|Risteárd de Hae]]’s Irish-[[French language|French]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book |title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise |last=Hayes |first=Richard |publisher=Oifig an tSoláthair |year=1952 |location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[Breton language|Breton]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[Spanish language|Spanish]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{Cite book |title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise |last=Barnwell |first=David |last2=Ó Domhnalláin |first2=Pádraig |last3=Rodríguez Alonso |first3=Carmen |publisher=Coiscéim |year=2009 |location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[German language|German]] dictionary published by Buske<ref>{{Cite book |title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex |last=Caldas |first=Thomas F. |last2=Schleicher |first2=Clemens |publisher=Buske |year=2015 |location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[Russian language|Russian]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín |url=http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ |title=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version |last=Shibakov |first=Alexey |date=2017 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Celtic languages]] the only one without an Irish dictionary is now [[Cornish language|Cornish]] thanks to the work of [[Kevin Scannell]] in creating dictionaries<ref>{{Cite web |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf |title=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge|last=Scannell |first=Kevin P. |date=2016 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf |title=Foclóir Manainnis-Gaeilge |last=Scannell |first=Kevin P. |date=2016 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Gaelic languages]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[Welsh language|Welsh]]-Irish dictionary.<ref>{{Cite news |url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ |title=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú |date=29 November 2017 |work=Tuairisc.ie |access-date=4ú Iuil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|Headquarters of the [[Royal Irish Academy|RIA]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín |url=http://www.teanglann.ie|title=Teanglann |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge|Foras na Gaeilge's]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín |url=http://www.focloir.ie |title=New Irish-English Dictionary |date=2012 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín |url=http://www.tearma.ie |title=National Terminology Database |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín |url=http://www.intergaelic.com|title=Intergaelic |last=Scannell |first=Kevin P. |last2=Boleslav Měchura |first2=Michal |date=2015 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by [[Kevin Scannell]] and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Royal Irish Academy]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[eDIL]]<ref>{{lua idirlín |url=http://www.dil.ie/about|title=eDIL – History of the Dictionary |website=eDIL |access-date=16 July 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín |url=http://www.fng.ie |title=Foclóir Stairiúil na Gaeilge |website=The Royal Irish Academy |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> '' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] at [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] by Caoilfhionn Nic Pháidín * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Links relating to Irish Lexicography on the Sabhal Mòr Ostaig website] == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Irish dictionaries]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture n8uoefor186zhj1oxnxtr2u3um0dbg8 1268734 1268733 2025-06-04T20:30:13Z Marcas.oduinn 33120 /* Foclóireacht na Gaeilge */ 1268734 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|450x450px|''[[Cormac mac Cuilennáin]] of [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], who died in 908 AD. He is credited with [[Sanas Cormaic]]]] ''[[Lexicography]] evolved in order to serve one of two needs i.e. in order to explain in a simple way difficult words and expressions or in order to explain the words and expressions of one language in another. In this case we can trace the tradition of '''lexicography in Irish''' back to the 8th century. == Würzburg '' Around 750 A.D. an anonymous Irish student studying in [[Würzburg]] in Germany, wrote down explanations in his native tongue on the Latin text of the Epistles of [[Naomh Pól]] as an aid to help him understand the Latin. The text and explanations still survive in Würzburg. This is the earliest known attempt at bilingual lexicography in Irish. Lexicography of various kinds has been practised in Irish from that time down to our own day – a journey of about 1,250 years. == Cormac '' The first dictionaries compiled in Irish independent of an accompanying text are described as Glossaries. It is most likely that these were put together from glosses already appended to other texts. [[Sanas Cormaic|Sanas Cormaic (Cormac's Glossary)]] is the most famous of these and was compiled over one thousand years ago. It was compiled by [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], the Bishop of [[Caiseal]] and [[Ríthe na Mumhan]], who died in 908. It is an encyclopaedic dictionary containing simple synonymous explanations in Irish or Latin of the headwords. In some cases he attempts to give the etymology of the words and in others he concentrates on an encyclopaedic entry. It is held to be the first linguistic dictionary in any of the non-classical languages of Europe. == Ó Cléirigh ''[[Mícheál Ó Cléirigh]] was a Franciscan and head na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]]. He compiled another famous glossary called ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day. == Plunkett '' In 1662 Richard Plunkett, a [[Proinsiasaigh]] living in [[Baile Átha Troim]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his [https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary]. The manuscript was never published and is now held in [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. Despite this fact, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book|title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations|last=Lhwyd|first=Edward|publisher=Celtic Studies Publications|year=2009|isbn=978-1-891271-14-4|location=Aberystwyth|pages=VII}}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]]’s [https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary(1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Royal Irish Academy, Dublin.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[Dingle Peninsula|Dingle]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín |url=http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf |title=Croidhe Cainnte Chiarraighe |last=Caomhánach |first=Seán Óg |date=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Dublin: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Dublin: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Richard J. Hayes|Risteárd de Hae]]’s Irish-[[French language|French]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book |title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise |last=Hayes |first=Richard |publisher=Oifig an tSoláthair |year=1952 |location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[Breton language|Breton]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[Spanish language|Spanish]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{Cite book |title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise |last=Barnwell |first=David |last2=Ó Domhnalláin |first2=Pádraig |last3=Rodríguez Alonso |first3=Carmen |publisher=Coiscéim |year=2009 |location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[German language|German]] dictionary published by Buske<ref>{{Cite book |title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex |last=Caldas |first=Thomas F. |last2=Schleicher |first2=Clemens |publisher=Buske |year=2015 |location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[Russian language|Russian]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín |url=http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ |title=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version |last=Shibakov |first=Alexey |date=2017 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Celtic languages]] the only one without an Irish dictionary is now [[Cornish language|Cornish]] thanks to the work of [[Kevin Scannell]] in creating dictionaries<ref>{{Cite web |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf |title=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge|last=Scannell |first=Kevin P. |date=2016 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf |title=Foclóir Manainnis-Gaeilge |last=Scannell |first=Kevin P. |date=2016 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Gaelic languages]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[Welsh language|Welsh]]-Irish dictionary.<ref>{{Cite news |url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ |title=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú |date=29 November 2017 |work=Tuairisc.ie |access-date=4ú Iuil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|Headquarters of the [[Royal Irish Academy|RIA]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín |url=http://www.teanglann.ie|title=Teanglann |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge|Foras na Gaeilge's]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín |url=http://www.focloir.ie |title=New Irish-English Dictionary |date=2012 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín |url=http://www.tearma.ie |title=National Terminology Database |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín |url=http://www.intergaelic.com|title=Intergaelic |last=Scannell |first=Kevin P. |last2=Boleslav Měchura |first2=Michal |date=2015 |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by [[Kevin Scannell]] and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Royal Irish Academy]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[eDIL]]<ref>{{lua idirlín |url=http://www.dil.ie/about|title=eDIL – History of the Dictionary |website=eDIL |access-date=16 July 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín |url=http://www.fng.ie |title=Foclóir Stairiúil na Gaeilge |website=The Royal Irish Academy |access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> '' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] at [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] by Caoilfhionn Nic Pháidín * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Links relating to Irish Lexicography on the Sabhal Mòr Ostaig website] == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Irish dictionaries]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 3ye58zzky9aq3vqotyl02xw6e4li22z 1268735 1268734 2025-06-04T21:42:33Z Marcas.oduinn 33120 /* Foclóireacht na Gaeilge */ 1268735 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|450x450px|''[[Cormac mac Cuilennáin]] of [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], who died in 908 AD. He is credited with [[Sanas Cormaic]]]] ''[[Lexicography]] evolved in order to serve one of two needs i.e. in order to explain in a simple way difficult words and expressions or in order to explain the words and expressions of one language in another. In this case we can trace the tradition of '''lexicography in Irish''' back to the 8th century. == Würzburg '' Around 750 A.D. an anonymous Irish student studying in [[Würzburg]] in Germany, wrote down explanations in his native tongue on the Latin text of the Epistles of [[Naomh Pól]] as an aid to help him understand the Latin. The text and explanations still survive in Würzburg. This is the earliest known attempt at bilingual lexicography in Irish. Lexicography of various kinds has been practised in Irish from that time down to our own day – a journey of about 1,250 years. == Cormac '' The first dictionaries compiled in Irish independent of an accompanying text are described as Glossaries. It is most likely that these were put together from glosses already appended to other texts. [[Sanas Cormaic|Sanas Cormaic (Cormac's Glossary)]] is the most famous of these and was compiled over one thousand years ago. It was compiled by [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], the Bishop of [[Caiseal]] and [[Ríthe na Mumhan]], who died in 908. It is an encyclopaedic dictionary containing simple synonymous explanations in Irish or Latin of the headwords. In some cases he attempts to give the etymology of the words and in others he concentrates on an encyclopaedic entry. It is held to be the first linguistic dictionary in any of the non-classical languages of Europe. == Ó Cléirigh ''[[Mícheál Ó Cléirigh]] was a Franciscan and head na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]]. He compiled another famous glossary called ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day. == Plunkett '' In 1662 Richard Plunkett, a [[Proinsiasaigh]] living in [[Baile Átha Troim]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his [https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary]. The manuscript was never published and is now held in [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. Despite this fact, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book|title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations|last=Lhwyd|first=Edward|publisher=Celtic Studies Publications|year=2009|isbn=978-1-891271-14-4|location=Aberystwyth|pages=VII}}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]]’s [https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary(1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Royal Irish Academy, Dublin.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[Dingle Peninsula|Dingle]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín |url=http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf |title=Croidhe Cainnte Chiarraighe |last=Caomhánach |first=Seán Óg |date=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Dublin: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Dublin: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book |title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise |last=Hayes |first=Richard |publisher=Oifig an tSoláthair |year=1952 |location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{Cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{Cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | title=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | last=Shibakov | first=Alexey | date=2017 | access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | title=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | last=Scannell | first=Kevin P. | date=2016 | access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | title=Foclóir Manainnis-Gaeilge | last=Scannell | first=Kevin P. | date=2016 | access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | title=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | date=29ú Samhain 2017 | work=Tuairisc.ie | access-date=4ú Iuil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | date=2012 | access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | last=Scannell | first=Kevin P. | last2=Boleslav Měchura | first2=Michal | date=2015 | access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | title=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | access-date=16 July 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | title=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | website=Acadamh Ríoga na hÉireann | access-date=4ú Iúil 2018 }}</ref> '' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] at [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] by Caoilfhionn Nic Pháidín * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Links relating to Irish Lexicography on the Sabhal Mòr Ostaig website] == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Irish dictionaries]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture bb5yxn28p2rzmwwehn9cf5vglfo36h6 1268769 1268735 2025-06-05T08:34:28Z Marcas.oduinn 33120 /* Foclóireacht na Gaeilge */ 1268769 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|450x450px|''[[Cormac mac Cuilennáin]] of [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], who died in 908 AD. He is credited with [[Sanas Cormaic]]]] ''[[Lexicography]] evolved in order to serve one of two needs i.e. in order to explain in a simple way difficult words and expressions or in order to explain the words and expressions of one language in another. In this case we can trace the tradition of '''lexicography in Irish''' back to the 8th century. == Würzburg '' Around 750 A.D. an anonymous Irish student studying in [[Würzburg]] in Germany, wrote down explanations in his native tongue on the Latin text of the Epistles of [[Naomh Pól]] as an aid to help him understand the Latin. The text and explanations still survive in Würzburg. This is the earliest known attempt at bilingual lexicography in Irish. Lexicography of various kinds has been practised in Irish from that time down to our own day – a journey of about 1,250 years. == Cormac '' The first dictionaries compiled in Irish independent of an accompanying text are described as Glossaries. It is most likely that these were put together from glosses already appended to other texts. [[Sanas Cormaic|Sanas Cormaic (Cormac's Glossary)]] is the most famous of these and was compiled over one thousand years ago. It was compiled by [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], the Bishop of [[Caiseal]] and [[Ríthe na Mumhan]], who died in 908. It is an encyclopaedic dictionary containing simple synonymous explanations in Irish or Latin of the headwords. In some cases he attempts to give the etymology of the words and in others he concentrates on an encyclopaedic entry. It is held to be the first linguistic dictionary in any of the non-classical languages of Europe. == Ó Cléirigh ''[[Mícheál Ó Cléirigh]] was a Franciscan and head na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]]. He compiled another famous glossary called ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day. == Plunkett '' In 1662 Richard Plunkett, a [[Proinsiasaigh]] living in [[Baile Átha Troim]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his Latin-Irish Dictionary.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> The manuscript was never published and is now held in [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. Despite this, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary (1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 17ystxyhoie8splogeoev1agk1qjk04 1268771 1268769 2025-06-05T09:03:03Z Marcas.oduinn 33120 1268771 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] # ''[[:en:Foclóir Stairiúil na Nua-Ghaeilge|Foclóir Stairiúil na Nua-Ghaeilge]]'' - [[Foclóir Stairiúil na Nua-Ghaeilge]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|450x450px|''[[Cormac mac Cuilennáin]] of [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], who died in 908 AD. He is credited with [[Sanas Cormaic]]]] ''[[Lexicography]] evolved in order to serve one of two needs i.e. in order to explain in a simple way difficult words and expressions or in order to explain the words and expressions of one language in another. In this case we can trace the tradition of '''lexicography in Irish''' back to the 8th century. == Würzburg '' Around 750 A.D. an anonymous Irish student studying in [[Würzburg]] in Germany, wrote down explanations in his native tongue on the Latin text of the Epistles of [[Naomh Pól]] as an aid to help him understand the Latin. The text and explanations still survive in Würzburg. This is the earliest known attempt at bilingual lexicography in Irish. Lexicography of various kinds has been practised in Irish from that time down to our own day – a journey of about 1,250 years. == Cormac '' The first dictionaries compiled in Irish independent of an accompanying text are described as Glossaries. It is most likely that these were put together from glosses already appended to other texts. [[Sanas Cormaic|Sanas Cormaic (Cormac's Glossary)]] is the most famous of these and was compiled over one thousand years ago. It was compiled by [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], the Bishop of [[Caiseal]] and [[Ríthe na Mumhan]], who died in 908. It is an encyclopaedic dictionary containing simple synonymous explanations in Irish or Latin of the headwords. In some cases he attempts to give the etymology of the words and in others he concentrates on an encyclopaedic entry. It is held to be the first linguistic dictionary in any of the non-classical languages of Europe. == Ó Cléirigh ''[[Mícheál Ó Cléirigh]] was a Franciscan and head na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]]. He compiled another famous glossary called ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day. == Plunkett '' In 1662 Richard Plunkett, a [[Proinsiasaigh]] living in [[Baile Átha Troim]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his Latin-Irish Dictionary.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> The manuscript was never published and is now held in [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. Despite this, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary (1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture tolob7oy2rw3j5p6ekfp5owt1ihdj6k 1268783 1268771 2025-06-05T14:27:05Z Marcas.oduinn 33120 /* Foclóireacht */ 1268783 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|450x450px|''[[Cormac mac Cuilennáin]] of [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], who died in 908 AD. He is credited with [[Sanas Cormaic]]]] ''[[Lexicography]] evolved in order to serve one of two needs i.e. in order to explain in a simple way difficult words and expressions or in order to explain the words and expressions of one language in another. In this case we can trace the tradition of '''lexicography in Irish''' back to the 8th century. == Würzburg '' Around 750 A.D. an anonymous Irish student studying in [[Würzburg]] in Germany, wrote down explanations in his native tongue on the Latin text of the Epistles of [[Naomh Pól]] as an aid to help him understand the Latin. The text and explanations still survive in Würzburg. This is the earliest known attempt at bilingual lexicography in Irish. Lexicography of various kinds has been practised in Irish from that time down to our own day – a journey of about 1,250 years. == Cormac '' The first dictionaries compiled in Irish independent of an accompanying text are described as Glossaries. It is most likely that these were put together from glosses already appended to other texts. [[Sanas Cormaic|Sanas Cormaic (Cormac's Glossary)]] is the most famous of these and was compiled over one thousand years ago. It was compiled by [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], the Bishop of [[Caiseal]] and [[Ríthe na Mumhan]], who died in 908. It is an encyclopaedic dictionary containing simple synonymous explanations in Irish or Latin of the headwords. In some cases he attempts to give the etymology of the words and in others he concentrates on an encyclopaedic entry. It is held to be the first linguistic dictionary in any of the non-classical languages of Europe. == Ó Cléirigh ''[[Mícheál Ó Cléirigh]] was a Franciscan and head na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]]. He compiled another famous glossary called ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day. == Plunkett '' In 1662 Richard Plunkett, a [[Proinsiasaigh]] living in [[Baile Átha Troim]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his Latin-Irish Dictionary.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> The manuscript was never published and is now held in [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. Despite this, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary (1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture se0tmzbbgx0qc8eubi9vkg6e6ppg3sn 1268786 1268783 2025-06-05T15:44:15Z Marcas.oduinn 33120 /* Foclóireacht na Gaeilge */ 1268786 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|450x450px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg '' Around 750 A.D. an anonymous Irish student studying in [[Würzburg]] in Germany, wrote down explanations in his native tongue on the Latin text of the Epistles of [[Naomh Pól]] as an aid to help him understand the Latin. The text and explanations still survive in Würzburg. This is the earliest known attempt at bilingual lexicography in Irish. Lexicography of various kinds has been practised in Irish from that time down to our own day – a journey of about 1,250 years. == Cormac '' The first dictionaries compiled in Irish independent of an accompanying text are described as Glossaries. It is most likely that these were put together from glosses already appended to other texts. [[Sanas Cormaic|Sanas Cormaic (Cormac's Glossary)]] is the most famous of these and was compiled over one thousand years ago. It was compiled by [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], the Bishop of [[Caiseal]] and [[Ríthe na Mumhan]], who died in 908. It is an encyclopaedic dictionary containing simple synonymous explanations in Irish or Latin of the headwords. In some cases he attempts to give the etymology of the words and in others he concentrates on an encyclopaedic entry. It is held to be the first linguistic dictionary in any of the non-classical languages of Europe. == Ó Cléirigh ''[[Mícheál Ó Cléirigh]] was a Franciscan and head na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]]. He compiled another famous glossary called ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day. == Plunkett '' In 1662 Richard Plunkett, a [[Proinsiasaigh]] living in [[Baile Átha Troim]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his Latin-Irish Dictionary.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> The manuscript was never published and is now held in [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. Despite this, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary (1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 3x11nkhdg4d5ijdkm78cd7alf4s6itl 1268787 1268786 2025-06-05T15:52:42Z Marcas.oduinn 33120 /* Foclóireacht na Gaeilge */ 1268787 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|450x450px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac == '' The first dictionaries compiled in Irish independent of an accompanying text are described as Glossaries. It is most likely that these were put together from glosses already appended to other texts. [[Sanas Cormaic|Sanas Cormaic (Cormac's Glossary)]] is the most famous of these and was compiled over one thousand years ago. It was compiled by [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], the Bishop of [[Caiseal]] and [[Ríthe na Mumhan]], who died in 908. It is an encyclopaedic dictionary containing simple synonymous explanations in Irish or Latin of the headwords. In some cases he attempts to give the etymology of the words and in others he concentrates on an encyclopaedic entry. It is held to be the first linguistic dictionary in any of the non-classical languages of Europe. == Ó Cléirigh ''[[Mícheál Ó Cléirigh]] was a Franciscan and head na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]]. He compiled another famous glossary called ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day. == Plunkett '' In 1662 Richard Plunkett, a [[Proinsiasaigh]] living in [[Baile Átha Troim]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his Latin-Irish Dictionary.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> The manuscript was never published and is now held in [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. Despite this, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary (1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture ph6f180ams6725r84q37w2d03xizbpr 1268788 1268787 2025-06-05T15:53:02Z Marcas.oduinn 33120 /* Foclóireacht na Gaeilge */ 1268788 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac == '' The first dictionaries compiled in Irish independent of an accompanying text are described as Glossaries. It is most likely that these were put together from glosses already appended to other texts. [[Sanas Cormaic|Sanas Cormaic (Cormac's Glossary)]] is the most famous of these and was compiled over one thousand years ago. It was compiled by [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], the Bishop of [[Caiseal]] and [[Ríthe na Mumhan]], who died in 908. It is an encyclopaedic dictionary containing simple synonymous explanations in Irish or Latin of the headwords. In some cases he attempts to give the etymology of the words and in others he concentrates on an encyclopaedic entry. It is held to be the first linguistic dictionary in any of the non-classical languages of Europe. == Ó Cléirigh ''[[Mícheál Ó Cléirigh]] was a Franciscan and head na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]]. He compiled another famous glossary called ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day. == Plunkett '' In 1662 Richard Plunkett, a [[Proinsiasaigh]] living in [[Baile Átha Troim]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his Latin-Irish Dictionary.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> The manuscript was never published and is now held in [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. Despite this, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary (1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture s3220a80w9engg6mk2elc1og99cl329 1268790 1268788 2025-06-05T16:11:04Z Marcas.oduinn 33120 /* Ó Cléirigh */ 1268790 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh == ''[[Mícheál Ó Cléirigh]] was a Franciscan and head na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]]. He compiled another famous glossary called ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day. == Plunkett '' In 1662 Richard Plunkett, a [[Proinsiasaigh]] living in [[Baile Átha Troim]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his Latin-Irish Dictionary.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> The manuscript was never published and is now held in [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. Despite this, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary (1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 91yz4us12txj1vdlowfrolwc3r1mo84 1268791 1268790 2025-06-05T16:16:23Z Marcas.oduinn 33120 1268791 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thomas sé sanas cáiliúl darb ainm ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == Plunkett == '' In 1662 Richard Plunkett, a [[Proinsiasaigh]] living in [[Baile Átha Troim]], finished the first great bilingual dictionary containing the Irish language, his Latin-Irish Dictionary.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> The manuscript was never published and is now held in [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. Despite this, subsequent lexicographers made copious use of this work.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary (1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture rgyd3dn5hyxxlgewvjrhky7y36k8eth 1268792 1268791 2025-06-05T16:31:59Z Marcas.oduinn 33120 1268792 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thomas sé sanas cáiliúl darb ainm ‘Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh’. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == An Pluincéadach Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. == 18th century == [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary (1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture j420f9xy1w2a8ff5mff88njb5yjaj9o 1268793 1268792 2025-06-05T16:33:01Z Marcas.oduinn 33120 /* Foclóireacht na Gaeilge */ 1268793 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thiomsaigh sé sanas cáiliúl darb ainm Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == An Pluincéadach Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. == 18th century == [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary (1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture nxnmyy7yddmozl189ne6x9738e43s46 1268794 1268793 2025-06-05T16:49:03Z Marcas.oduinn 33120 /* Foclóireacht */ 1268794 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] # ''[[:en:Marsh's Library|Marsh's Library]]'' - [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thiomsaigh sé sanas cáiliúl darb ainm Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == An Pluincéadach Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. == 18th century == [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], Welsh [[Lexicography|lexicographer]] considered to be "the first [[Celtic scholar]]"<ref>{{Cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref>]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]] and [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, and Mac Cuirtín, A, eds. 1732. English-Irish Dictionary (An Foclóir Béarla Gaoidheilge). Guerin, Paris.</ref> [[John O'Brien (bishop)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh and [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary (1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 44gv9ms4b6y3b13cq0pstg3cz7q6sgn 1268796 1268794 2025-06-05T17:27:34Z Marcas.oduinn 33120 /* 18th century */ 1268796 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] # ''[[:en:Marsh's Library|Marsh's Library]]'' - [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thiomsaigh sé sanas cáiliúl darb ainm Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == An Pluincéadach Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. == 18th century == [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], foclóirí Breatnach agus an chéad [[Léann Ceilteach|scoláire Ceilteach]],<ref>{{cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref> a deirtear]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker, was one of the first to make good use of Plunkett's dictionary, in the dictionary of multilingual lists (encompassing the Celtic languages, Latin and English) which he published in 1707. During the 18th century, two major English-Irish dictionaries and two Irish-English dictionaries were compiled. In Paris in 1732 the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published and in the same city in 1768 a similar Irish-English work was published. [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]], agus [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare compiled the 1732 dictionary.<ref>Ó Beaglaoich, C, agus Mac Cuirtín, A, eag. 1732. An Foclóir Béarla Gaoidheilge. Guerin, Páras.</ref> [[John O'Brien (easpag)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross, was the compiler or the 1768 dictionary.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> Francis Walsh agus [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> and Crab's English-Irish dictionary remained in manuscript form and were never published.<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 19th century During the 19th century three English-Irish dictionaries and the same number of Irish-English dictionaries were compiled. Four of these were published, [[Tadhg Ó Coinnialláin]]’s English-Irish dictionary (1814), that produced by [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855), [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] Irish-English dictionary (1817, 1821, 1864)<ref>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Dublin: A. O'Neil.</ref> and that compiled by [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). Clareman, [[Peadar Ó Conaill]]’s Irish-English dictionary<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> and [[Robert MacAdam]]’s English-Irish Dictionary (c. 1850) remain in manuscript form. MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 5mdklpkmeo27s5rg8cce9zddieus2fl 1268835 1268796 2025-06-06T00:09:00Z Marcas.oduinn 33120 /* 18th century */ 1268835 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] # ''[[:en:Marsh's Library|Marsh's Library]]'' - [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thiomsaigh sé sanas cáiliúl darb ainm Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == An Pluincéadach Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. == 18th century == [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], foclóirí Breatnach agus an chéad [[Léann Ceilteach|scoláire Ceilteach]],<ref>{{cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref> a deirtear]] '' [[Edward Lhuyd]], a Welsh speaker, was one of the first use Plunkett's dictionary. Sa bhliain 1707, d'fhoilsigh sé dictionary of multilingual lists encompassing the Celtic languages, Latin and English. '' During the 18th century, four major dictionaries we're compiled, 2 of which were published: * English-Irish ** '' In Paris in 1732, the first comprehensive English-Irish dictionary<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> was published, compiled by [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], a priest and private tutor in [[Páras]], agus [[Aodh Buí Mac Cruitín]], a scholar from Co. Clare.<ref>Ó Beaglaoich, C, agus Mac Cuirtín, A, eag. 1732. An Foclóir Béarla Gaoidheilge. Guerin, Páras.</ref> ** '' Crab [''Unpublished'']<ref name=deb1958>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> * Irish-English ** '' in Paris in 1768, an Irish-English work was published, compiled by [[John O'Brien (easpag)|Seán Ó Briain]], bishop of Cloyne and Ross.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> ** '' Francis Walsh agus [[Tadhg Ó Neachtain]] Irish-English Dictionary (1739)<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> [''Unpublished'']<ref name=deb1958/> == 19th century '' During the 19th century, three English-Irish dictionaries and three of Irish-English dictionaries were compiled, four of which were published: * English-Irish ** [[Tadhg Ó Coinnialláin]] (1814) ** Clareman, [[Peadar Ó Conaill]] [''Unpublished'']<ref>Ó Conaill, P.1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Unpublished manuscript, MS Egerton 83, Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> ** [[Robert MacAdam]] (c. 1850) [''Unpublished''] * Irish-English ** [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855)<ref name=eor1821>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Baile Átha Cliath: A. O'Neil.</ref> ** [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] (1817, 1821, 1864)<ref name=eor1821/> ** [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). MacAdam was a business man from [[Béal Feirste]], a Protestant and Irish revivalist. == 20th century == [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 43l0vuwrbw6rloaz4ohbvvfwd9vggl4 1268838 1268835 2025-06-06T08:57:19Z Marcas.oduinn 33120 1268838 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] # ''[[:en:Marsh's Library|Marsh's Library]]'' - [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thiomsaigh sé sanas cáiliúl darb ainm Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == An Pluincéadach Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], foclóirí Breatnach agus an chéad [[Léann Ceilteach|scoláire Ceilteach]],<ref>{{cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref> a deirtear]] Bhí [[Edward Lhuyd]], cainteoir Breatnaise, ar cheann de sna chéad daoine a bhain úsáid as an bhfoclóir leis an bPluincéad. Sa bhliain 1707, d'fhoilsigh sé foclóir agus ann na [[teangacha Ceilteacha]], Laidin agus Béarla. I rith na 18ú haoise, tiomsaíodh ceithre fhoclóir mhóra, a foilsíodh dhá cheann acu: * Béarla-Gaeilge ** Foclóir cuimsitheach le [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], sagart agus teagascóir pearsanta i b[[Páras]], agus [[Aodh Buí Mac Cruitín]], scoláire as [[Contae an Chláir]].<ref>Ó Beaglaoich, C, agus Mac Cuirtín, A, eag. 1732. An Foclóir Béarla Gaoidheilge. Guerin, Páras.</ref> (1732), Páras.<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> ** Crab ''[neamh-fhoilsithe]''<ref name=deb1958>De Bhaldraithe, T., 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> * Gaeilge-Béarla ** [[Seán Ó Briain (easpag)|Seán Ó Briain]], Easpag of Cloyne and Ross.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> (1768), Páras ** Francis Walsh agus [[Tadhg Ó Neachtain]]<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> <ref name=deb1958/> (1739) ''[neamh-fhoilsithe]'' == 19th century I rith na 19ú haoise, tiomsaíodh trí fhoclóir Béarla-Gaeilge agus trí Gaeilge-Béarla dictionaries were compiled, a foilsíodh ceathair acu: * Béarla-Gaeilge ** [[Tadhg Ó Coinnialláin]] (1814) ** Clareman, [[Peadar Ó Conaill]] ''[neamh-fhoilsithe]''<ref>Ó Conaill, P., 1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Lámhscríbhinn neamh-fhoilsithe, LS [[Egerton 83]], Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> ** [[Robert MacAdam]], fear gnó, Protastúnach agus athbheochanóir na Gaeilge as [[Béal Feirste]] (c. 1850) ''[neamh-fhoilsithe]'' * Gaeilge-Béarla ** [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855)<ref name=eor1821>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Baile Átha Cliath: A. O'Neil.</ref> ** [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] (1817, 1821, 1864)<ref name=eor1821/> ** [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). == 20th century == [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' The 20th century witnessed the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: ''Croidhe Cainnte Chiarraighe'', by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (aka Seán a' Chóta). Although originally intended to comprise mainly words particular to the [[An Daingean]] dialect of Irish, it quickly outgrew its specification, swelling to over 60,000 headwords and over 2.2 million words in total. While this greatly added to its usefulness as a comprehensive dictionary for speakers of the Irish language, in a sad irony it was also the costs associated with this size that eventually resulted in its not being published during Seán a' Chóta's lifetime. It was over seventy five years after its completion before it was made accessible by the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> thanks to the work of Dr [[Tracey Ní Mhaonaigh]] of Maynooth University, who transcribed it. '' During the 20th century, four English-Irish dictionaries were published and three major Irish-English dictionaries. The English-Irish dictionaries were produced by [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903), [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918),<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) and [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). The Irish-English dictionaries included [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ In P. Riggs (ed.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Dublin: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4th series. February, 121-141</ref> also Contributions to a [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) published by the Royal Irish Academy, which was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]], and [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries were also published in the last century. Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century. These were [[Risteárd de Hae]]’s Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> and the Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 1jwe8cvjzvhdqwsupjyewhvbdgrxie8 1268851 1268838 2025-06-06T11:23:46Z Marcas.oduinn 33120 /* 20th century */ 1268851 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] # ''[[:en:Marsh's Library|Marsh's Library]]'' - [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thiomsaigh sé sanas cáiliúl darb ainm Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == An Pluincéadach Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], foclóirí Breatnach agus an chéad [[Léann Ceilteach|scoláire Ceilteach]],<ref>{{cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref> a deirtear]] Bhí [[Edward Lhuyd]], cainteoir Breatnaise, ar cheann de sna chéad daoine a bhain úsáid as an bhfoclóir leis an bPluincéad. Sa bhliain 1707, d'fhoilsigh sé foclóir agus ann na [[teangacha Ceilteacha]], Laidin agus Béarla. I rith na 18ú haoise, tiomsaíodh ceithre fhoclóir mhóra, a foilsíodh dhá cheann acu: * Béarla-Gaeilge ** Foclóir cuimsitheach le [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], sagart agus teagascóir pearsanta i b[[Páras]], agus [[Aodh Buí Mac Cruitín]], scoláire as [[Contae an Chláir]].<ref>Ó Beaglaoich, C, agus Mac Cuirtín, A, eag. 1732. An Foclóir Béarla Gaoidheilge. Guerin, Páras.</ref> (1732), Páras.<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> ** Crab ''[neamh-fhoilsithe]''<ref name=deb1958>De Bhaldraithe, T., 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> * Gaeilge-Béarla ** [[Seán Ó Briain (easpag)|Seán Ó Briain]], Easpag of Cloyne and Ross.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> (1768), Páras ** Francis Walsh agus [[Tadhg Ó Neachtain]]<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> <ref name=deb1958/> (1739) ''[neamh-fhoilsithe]'' == 19th century I rith na 19ú haoise, tiomsaíodh trí fhoclóir Béarla-Gaeilge agus trí Gaeilge-Béarla dictionaries were compiled, a foilsíodh ceathair acu: * Béarla-Gaeilge ** [[Tadhg Ó Coinnialláin]] (1814) ** Clareman, [[Peadar Ó Conaill]] ''[neamh-fhoilsithe]''<ref>Ó Conaill, P., 1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Lámhscríbhinn neamh-fhoilsithe, LS [[Egerton 83]], Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> ** [[Robert MacAdam]], fear gnó, Protastúnach agus athbheochanóir na Gaeilge as [[Béal Feirste]] (c. 1850) ''[neamh-fhoilsithe]'' * Gaeilge-Béarla ** [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855)<ref name=eor1821>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Baile Átha Cliath: A. O'Neil.</ref> ** [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] (1817, 1821, 1864)<ref name=eor1821/> ** [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). == 20th century == [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|'' P. S. Dinneen's dictionary ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'', 1904]] '' Sa 20ú haois, thiomsaigh the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: , by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (''afm'' Seán a' Chóta) a mhór shaothar ''Croidhe Cainnte Chiarraighe''. Although originally intended for the dialect of [[An Daingean]], it swelled to over 60,000 headwords and 2.2 million words in total. The costs associated with this size that meant that it was not published le linn shaol Sheáin. It was over seventy five years after its completion sular it was made accessible to the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> a bhuíochas leis an obair déanta ag [[Tracey Ní Mhaonaigh]] as [[Ollscoil na hÉireann, Má Nuad|Ollscoil Mhá Nuad]]. I rith na 20ú haoise, foilsíodh ceithre fhoclóir Béarla-Gaeilge agus trí Gaeilge-Béarla: * Béarla-Gaeilge ** [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903) ** [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918)<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> ** [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) ** [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). * Gaeilge-Béarla ** [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ P. Riggs (eag.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Baile Átha Cliath: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4ú sraith. Feabhra, 121-141</ref> ** [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) foilsithe ag Acadamh Ríoga na hÉireann, saothar was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]] ** [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> '' Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century: * [[Risteárd de Hae]] Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> * Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> '' A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries have also been published. == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 09udw48au4smcsgtm38v02hzqjrg2ij 1268852 1268851 2025-06-06T11:25:30Z Marcas.oduinn 33120 /* 20th century */ 1268852 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] # ''[[:en:Marsh's Library|Marsh's Library]]'' - [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thiomsaigh sé sanas cáiliúl darb ainm Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == An Pluincéadach Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], foclóirí Breatnach agus an chéad [[Léann Ceilteach|scoláire Ceilteach]],<ref>{{cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref> a deirtear]] Bhí [[Edward Lhuyd]], cainteoir Breatnaise, ar cheann de sna chéad daoine a bhain úsáid as an bhfoclóir leis an bPluincéad. Sa bhliain 1707, d'fhoilsigh sé foclóir agus ann na [[teangacha Ceilteacha]], Laidin agus Béarla. I rith na 18ú haoise, tiomsaíodh ceithre fhoclóir mhóra, a foilsíodh dhá cheann acu: * Béarla-Gaeilge ** Foclóir cuimsitheach le [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], sagart agus teagascóir pearsanta i b[[Páras]], agus [[Aodh Buí Mac Cruitín]], scoláire as [[Contae an Chláir]].<ref>Ó Beaglaoich, C, agus Mac Cuirtín, A, eag. 1732. An Foclóir Béarla Gaoidheilge. Guerin, Páras.</ref> (1732), Páras.<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> ** Crab ''[neamh-fhoilsithe]''<ref name=deb1958>De Bhaldraithe, T., 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> * Gaeilge-Béarla ** [[Seán Ó Briain (easpag)|Seán Ó Briain]], Easpag of Cloyne and Ross.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> (1768), Páras ** Francis Walsh agus [[Tadhg Ó Neachtain]]<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> <ref name=deb1958/> (1739) ''[neamh-fhoilsithe]'' == 19th century I rith na 19ú haoise, tiomsaíodh trí fhoclóir Béarla-Gaeilge agus trí Gaeilge-Béarla dictionaries were compiled, a foilsíodh ceathair acu: * Béarla-Gaeilge ** [[Tadhg Ó Coinnialláin]] (1814) ** Clareman, [[Peadar Ó Conaill]] ''[neamh-fhoilsithe]''<ref>Ó Conaill, P., 1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Lámhscríbhinn neamh-fhoilsithe, LS [[Egerton 83]], Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> ** [[Robert MacAdam]], fear gnó, Protastúnach agus athbheochanóir na Gaeilge as [[Béal Feirste]] (c. 1850) ''[neamh-fhoilsithe]'' * Gaeilge-Béarla ** [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855)<ref name=eor1821>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Baile Átha Cliath: A. O'Neil.</ref> ** [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] (1817, 1821, 1864)<ref name=eor1821/> ** [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). == 20th century == [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'' leis an Duinnín, 1904]] '' Sa 20ú haois, thiomsaigh the compilation of the first major Irish-Irish dictionary for centuries: , by [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (''afm'' Seán a' Chóta) a mhór shaothar ''Croidhe Cainnte Chiarraighe''. Although originally intended for the dialect of [[An Daingean]], it swelled to over 60,000 headwords and 2.2 million words in total. The costs associated with this size that meant that it was not published le linn shaol Sheáin. It was over seventy five years after its completion sular it was made accessible to the general public<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> a bhuíochas leis an obair déanta ag [[Tracey Ní Mhaonaigh]] as [[Ollscoil na hÉireann, Má Nuad|Ollscoil Mhá Nuad]]. I rith na 20ú haoise, foilsíodh ceithre fhoclóir Béarla-Gaeilge agus trí Gaeilge-Béarla: * Béarla-Gaeilge ** [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903) ** [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918)<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> ** [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) ** [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). * Gaeilge-Béarla ** [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ P. Riggs (eag.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: Irish Texts Society.</ref> famous work (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Baile Átha Cliath: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4ú sraith. Feabhra, 121-141</ref> ** [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) foilsithe ag Acadamh Ríoga na hÉireann, saothar was a reference work of [[Sean-Ghaeilge|Sean]] and [[Meán-Ghaeilge]] ** [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> '' Two dictionaries were also produced containing Irish and a language other than English for the first time since Plunkett's dictionary in the 17th century: * [[Risteárd de Hae]] Irish-[[An Fhraincis]] dictionary (1952)<ref>{{Cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> * Irish-[[An Bhriotáinis]] dictionary compiled by [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> '' A considerable number of terminological dictionaries, dictionaries relating to specific dialects, dictionaries for school use and pocket dictionaries have also been published. == 21st century '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture kx0o6apjunyntcav3ixy4itp1xezkvi 1268853 1268852 2025-06-06T11:39:49Z Marcas.oduinn 33120 1268853 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] # ''[[:en:Marsh's Library|Marsh's Library]]'' - [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thiomsaigh sé sanas cáiliúl darb ainm Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == An Pluincéadach Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], foclóirí Breatnach agus an chéad [[Léann Ceilteach|scoláire Ceilteach]],<ref>{{cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref> a deirtear]] Bhí [[Edward Lhuyd]], cainteoir Breatnaise, ar cheann de sna chéad daoine a bhain úsáid as an bhfoclóir leis an bPluincéad. Sa bhliain 1707, d'fhoilsigh sé foclóir agus ann na [[teangacha Ceilteacha]], Laidin agus Béarla. I rith na 18ú haoise, tiomsaíodh ceithre fhoclóir mhóra, a foilsíodh dhá cheann acu: * Béarla-Gaeilge ** Foclóir cuimsitheach le [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], sagart agus teagascóir pearsanta i b[[Páras]], agus [[Aodh Buí Mac Cruitín]], scoláire as [[Contae an Chláir]].<ref>Ó Beaglaoich, C, agus Mac Cuirtín, A, eag. 1732. An Foclóir Béarla Gaoidheilge. Guerin, Páras.</ref> (1732), Páras.<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> ** Crab ''[neamh-fhoilsithe]''<ref name=deb1958>De Bhaldraithe, T., 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> * Gaeilge-Béarla ** [[Seán Ó Briain (easpag)|Seán Ó Briain]], Easpag of Cloyne and Ross.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> (1768), Páras ** Francis Walsh agus [[Tadhg Ó Neachtain]]<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> <ref name=deb1958/> (1739) ''[neamh-fhoilsithe]'' == 19th century I rith na 19ú haoise, tiomsaíodh trí fhoclóir Béarla-Gaeilge agus trí Gaeilge-Béarla dictionaries were compiled, a foilsíodh ceathair acu: * Béarla-Gaeilge ** [[Tadhg Ó Coinnialláin]] (1814) ** Clareman, [[Peadar Ó Conaill]] ''[neamh-fhoilsithe]''<ref>Ó Conaill, P., 1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Lámhscríbhinn neamh-fhoilsithe, LS [[Egerton 83]], Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> ** [[Robert MacAdam]], fear gnó, Protastúnach agus athbheochanóir na Gaeilge as [[Béal Feirste]] (c. 1850) ''[neamh-fhoilsithe]'' * Gaeilge-Béarla ** [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855)<ref name=eor1821>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Baile Átha Cliath: A. O'Neil.</ref> ** [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] (1817, 1821, 1864)<ref name=eor1821/> ** [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'' leis an Duinnín, 1904]] Sa 20ú haois, thiomsaigh [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (''afm'' Seán a' Chóta) a mhór-shaothar ''Croidhe Cainnte Chiarraighe''. Cé go raibh sé ar intinn aige ar dtús ach canúint [[An Daingean|an Daingin]] a chur ann, d'fhás sé le swelled to over 60,000 ceannfhocal agus 2.2 milliúin focal go hiomlán. De bharr na gcostas, níor foilsíodh an foclóir le linn shaol Sheáin. Cúig bliana is seachtó tar éis dó bheith críochnaithe, cuireadh ar fáil é<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> a bhuíochas leis an obair déanta ag [[Tracey Ní Mhaonaigh]] as [[Ollscoil na hÉireann, Má Nuad|Ollscoil Mhá Nuad]]. I rith na 20ú haoise, foilsíodh ceithre fhoclóir Bhéarla-Gaeilge agus trí Ghaeilge-Béarla: * Béarla-Gaeilge ** [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903) ** [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918)<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> ** [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) ** [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). * Gaeilge-Béarla ** an saothar cáiliúil le [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ P. Riggs (eag.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: [[Irish Texts Society]].</ref> (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Baile Átha Cliath: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4ú sraith. Feabhra, 121-141</ref> ** [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) foilsithe ag Acadamh Ríoga na hÉireann, saothar tagartha le haghaidh [[Sean-Ghaeilge|Sean]] agus [[Meán-Ghaeilge]] ** [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> Rinneadh dhá fhoclóir le Gaeilge agus teanga eile, don chéad uair ó am an Phluincéid: * [[Risteárd de Hae]] foclóir Gaeilge-[[An Fhraincis|Fraincis]] (1952)<ref>{{cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> * foclóir Gaeilge-[[An Bhriotáinis|Briotáinis]] le [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> I dteannta sin uile, foilsíodh fosta an-chuid foclóirí idir téarmaíochta, canúna, scoile agus póca. == 21st century == '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture s27mtfdu3915zru5eax2gmx01jvl5ua 1268854 1268853 2025-06-06T11:40:56Z Marcas.oduinn 33120 1268854 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] # ''[[:en:Marsh's Library|Marsh's Library]]'' - [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thiomsaigh sé sanas cáiliúl darb ainm Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == An Pluincéadach Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], foclóirí Breatnach agus an chéad [[Léann Ceilteach|scoláire Ceilteach]],<ref>{{cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref> a deirtear]] Bhí [[Edward Lhuyd]], cainteoir Breatnaise, ar cheann de sna chéad daoine a bhain úsáid as an bhfoclóir leis an bPluincéad. Sa bhliain 1707, d'fhoilsigh sé foclóir agus ann na [[teangacha Ceilteacha]], Laidin agus Béarla. I rith na 18ú haoise, tiomsaíodh ceithre fhoclóir mhóra, a foilsíodh dhá cheann acu: * Béarla-Gaeilge ** Foclóir cuimsitheach le [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], sagart agus teagascóir pearsanta i b[[Páras]], agus [[Aodh Buí Mac Cruitín]], scoláire as [[Contae an Chláir]].<ref>Ó Beaglaoich, C, agus Mac Cuirtín, A, eag. 1732. An Foclóir Béarla Gaoidheilge. Guerin, Páras.</ref> (1732), Páras.<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> ** Crab ''[neamh-fhoilsithe]''<ref name=deb1958>De Bhaldraithe, T., 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> * Gaeilge-Béarla ** [[Seán Ó Briain (easpag)|Seán Ó Briain]], Easpag of Cloyne and Ross.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> (1768), Páras ** Francis Walsh agus [[Tadhg Ó Neachtain]]<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> <ref name=deb1958/> (1739) ''[neamh-fhoilsithe]'' == 19th century I rith na 19ú haoise, tiomsaíodh trí fhoclóir Béarla-Gaeilge agus trí Gaeilge-Béarla dictionaries were compiled, a foilsíodh ceathair acu: * Béarla-Gaeilge ** [[Tadhg Ó Coinnialláin]] (1814) ** Clareman, [[Peadar Ó Conaill]] ''[neamh-fhoilsithe]''<ref>Ó Conaill, P., 1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Lámhscríbhinn neamh-fhoilsithe, LS [[Egerton 83]], Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> ** [[Robert MacAdam]], fear gnó, Protastúnach agus athbheochanóir na Gaeilge as [[Béal Feirste]] (c. 1850) ''[neamh-fhoilsithe]'' * Gaeilge-Béarla ** [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855)<ref name=eor1821>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Baile Átha Cliath: A. O'Neil.</ref> ** [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] (1817, 1821, 1864)<ref name=eor1821/> ** [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'' leis an Duinnín, 1904]] Sa 20ú haois, thiomsaigh [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (''afm'' Seán a' Chóta) a mhór-shaothar ''Croidhe Cainnte Chiarraighe''. Cé go raibh sé ar intinn aige ar dtús ach canúint [[An Daingean|an Daingin]] a chur ann, d'fhás sé le swelled to over 60,000 ceannfhocal agus 2.2 milliúin focal go hiomlán. De bharr na gcostas, níor foilsíodh an foclóir le linn shaol Sheáin. Cúig bliana is seachtó tar éis dó bheith críochnaithe, cuireadh ar fáil é<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> a bhuíochas leis an obair déanta ag [[Tracey Ní Mhaonaigh]] as [[Ollscoil na hÉireann, Má Nuad|Ollscoil Mhá Nuad]]. I rith na 20ú haoise, foilsíodh ceithre fhoclóir Bhéarla-Gaeilge agus trí Ghaeilge-Béarla: * Béarla-Gaeilge ** [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903) ** [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918)<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> ** [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) ** [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). * Gaeilge-Béarla ** an saothar cáiliúil le [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ P. Riggs (eag.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: [[Irish Texts Society]].</ref> (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Baile Átha Cliath: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4ú sraith. Feabhra, 121-141</ref> ** [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) foilsithe ag Acadamh Ríoga na hÉireann, saothar tagartha le haghaidh [[Sean-Ghaeilge|Sean]] agus [[Meán-Ghaeilge]] ** [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> Rinneadh dhá fhoclóir le Gaeilge agus teanga eile, don chéad uair ó am an Phluincéid: * foclóir Gaeilge-[[An Fhraincis|Fraincis]] (1952)<ref>{{cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> le [[Risteárd de Hae]] * foclóir Gaeilge-[[An Bhriotáinis|Briotáinis]] le [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> I dteannta sin uile, foilsíodh fosta an-chuid foclóirí idir téarmaíochta, canúna, scoile agus póca. == 21st century == '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, of the other living [[Teangacha Ceilteacha]] the only one without an Irish dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the other [[Teangacha Gaelacha]] and of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|'' Headquarters of the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], which is engaged in long-running lexicographical projects.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!--'' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> ==External links * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * [https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology] le Caoilfhionn Nic Pháidín * Links relating to [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ Irish Lexicography] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture c8hl0rl7g1z7hdp0u1il9y4a6i49rl0 1268855 1268854 2025-06-06T11:54:09Z Marcas.oduinn 33120 /* 21st century */ 1268855 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] # ''[[:en:Marsh's Library|Marsh's Library]]'' - [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thiomsaigh sé sanas cáiliúl darb ainm Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == An Pluincéadach Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], foclóirí Breatnach agus an chéad [[Léann Ceilteach|scoláire Ceilteach]],<ref>{{cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref> a deirtear]] Bhí [[Edward Lhuyd]], cainteoir Breatnaise, ar cheann de sna chéad daoine a bhain úsáid as an bhfoclóir leis an bPluincéad. Sa bhliain 1707, d'fhoilsigh sé foclóir agus ann na [[teangacha Ceilteacha]], Laidin agus Béarla. I rith na 18ú haoise, tiomsaíodh ceithre fhoclóir mhóra, a foilsíodh dhá cheann acu: * Béarla-Gaeilge ** Foclóir cuimsitheach le [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], sagart agus teagascóir pearsanta i b[[Páras]], agus [[Aodh Buí Mac Cruitín]], scoláire as [[Contae an Chláir]].<ref>Ó Beaglaoich, C, agus Mac Cuirtín, A, eag. 1732. An Foclóir Béarla Gaoidheilge. Guerin, Páras.</ref> (1732), Páras.<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> ** Crab ''[neamh-fhoilsithe]''<ref name=deb1958>De Bhaldraithe, T., 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> * Gaeilge-Béarla ** [[Seán Ó Briain (easpag)|Seán Ó Briain]], Easpag of Cloyne and Ross.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> (1768), Páras ** Francis Walsh agus [[Tadhg Ó Neachtain]]<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> <ref name=deb1958/> (1739) ''[neamh-fhoilsithe]'' == 19th century I rith na 19ú haoise, tiomsaíodh trí fhoclóir Béarla-Gaeilge agus trí Gaeilge-Béarla dictionaries were compiled, a foilsíodh ceathair acu: * Béarla-Gaeilge ** [[Tadhg Ó Coinnialláin]] (1814) ** Clareman, [[Peadar Ó Conaill]] ''[neamh-fhoilsithe]''<ref>Ó Conaill, P., 1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Lámhscríbhinn neamh-fhoilsithe, LS [[Egerton 83]], Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> ** [[Robert MacAdam]], fear gnó, Protastúnach agus athbheochanóir na Gaeilge as [[Béal Feirste]] (c. 1850) ''[neamh-fhoilsithe]'' * Gaeilge-Béarla ** [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855)<ref name=eor1821>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Baile Átha Cliath: A. O'Neil.</ref> ** [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] (1817, 1821, 1864)<ref name=eor1821/> ** [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'' leis an Duinnín, 1904]] Sa 20ú haois, thiomsaigh [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (''afm'' Seán a' Chóta) a mhór-shaothar ''Croidhe Cainnte Chiarraighe''. Cé go raibh sé ar intinn aige ar dtús ach canúint [[An Daingean|an Daingin]] a chur ann, d'fhás sé le swelled to over 60,000 ceannfhocal agus 2.2 milliúin focal go hiomlán. De bharr na gcostas, níor foilsíodh an foclóir le linn shaol Sheáin. Cúig bliana is seachtó tar éis dó bheith críochnaithe, cuireadh ar fáil é<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> a bhuíochas leis an obair déanta ag [[Tracey Ní Mhaonaigh]] as [[Ollscoil na hÉireann, Má Nuad|Ollscoil Mhá Nuad]]. I rith na 20ú haoise, foilsíodh ceithre fhoclóir Bhéarla-Gaeilge agus trí Ghaeilge-Béarla: * Béarla-Gaeilge ** [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903) ** [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918)<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> ** [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) ** [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). * Gaeilge-Béarla ** an saothar cáiliúil le [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ P. Riggs (eag.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: [[Irish Texts Society]].</ref> (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Baile Átha Cliath: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4ú sraith. Feabhra, 121-141</ref> ** [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) foilsithe ag Acadamh Ríoga na hÉireann, saothar tagartha le haghaidh [[Sean-Ghaeilge|Sean]] agus [[Meán-Ghaeilge]] ** [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> Rinneadh dhá fhoclóir le Gaeilge agus teanga eile, don chéad uair ó am an Phluincéid: * foclóir Gaeilge-[[An Fhraincis|Fraincis]] (1952)<ref>{{cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> le [[Risteárd de Hae]] * foclóir Gaeilge-[[An Bhriotáinis|Briotáinis]] le [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> I dteannta sin uile, foilsíodh fosta an-chuid foclóirí idir téarmaíochta, canúna, scoile agus póca. == 21st century == '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> bringing the number of major European languages provided for to five. Meanwhile, all other [[Teangacha Ceilteacha]] have a Gaeilge dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to * the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the [[Teangacha Gaelacha]] * of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> * [[An Coirnis]] [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|Ceanncheathrú [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], foilsitheoir eDIL agus tionscadail fhoclóireachta eile.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!-- taighde pearsanta? '' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> == Naisc sheachtracha * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * ''[https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology]'' le Caoilfhionn Nic Pháidín * Naisc maidir le [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ foclóireacht na Gaeilge] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture h3hh6zqvr2pm5lrxhbf5hxqdn2odu3w 1268856 1268855 2025-06-06T11:55:52Z Marcas.oduinn 33120 /* 21st century */ 1268856 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] * ''[[:en:Merrow|Merrow]]'', [[Murúch]] ≈ [[Maighdean mhara]] * [[Fear dearg]] * [[Lí Ban]] == Foclóireacht == # ''[[:en:Irish lexicography|Irish lexicography]]'' - [[Foclóireacht na Gaeilge]] # ''[[:en:Marsh's Library|Marsh's Library]]'' - [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]] == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]] ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. === Leathanaigh ann cheanna === # ''judgements which are [[:en:Gúbretha Caratniad|false]]'' - [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) # ''[[:en:Críth Gablach|the branched purchase]]'' - [[Críth Gablach]] (MacA) === Féach freisin === # ''[[:en:Celtic law|Celtic law]]'' - [[Dlí Ceilteach]] === Déanta === Nuashonraithe (lámhscríbhinní): # [[Senchas Már]] (SM) # [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]) # [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]) As nua: # [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH) # [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA) # [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]) # [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]) # [[Recholl Breth]] (SM #13) # [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]) # [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) # [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA) # [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337) # [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) # [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]) # [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363) # [[Uí Lochlainn]] # [[Uí Dhuibhdábhoireann]] # [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]] # [[Bóaire]] # [[Coinmheadh is buannacht]] # [[Gabháil chine]]- # [[Brehon Law Commission]] # [[Cyfraith Hywel]]- # [[Galanas]]- # [[Accessus ad auctores]]- # [[Hapax legomenon]]- # [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]] # [[John Lynch (Gratianus Lucius)]] # [[Fearghas Ó Ceallaigh]] # [[Robert Atkinson]]- # [[Leabharlann COBÁC]] # [[Cathair Mhic Neachtain]] # [[Thom McGinty]] == Críth Gablach == == Lámhscríbhinní '' The text of ''Críth Gablach'' is in three manuscripts, each incomplete, but together preserving the entirety of the ''Críth Gablach''. Each manuscript is 16th century in date, and can be traced back to the law school of [[Mhic Aodhagáin]].<ref name=Binchy/>{{rp|xii}} The earliest editor of the ''Críth Gablach'' was [[Eoghan Ó Comhraí]] (1873 agus 1879), who also provided a translation, though "much of his translation is guesswork". [[Eoin Mac Néill]] (1923) published a more reliable translation, and [[D. A. Binchy]] (1941) a new edition of the Old Irish text.<ref name=Binchy>{{cite book | editor-last=Binchy | editor-first=D. A. | title=Críth Gablach | series=Mediaeval and Modern Irish Series | volume=11 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=1941 }}</ref>{{rp|xi}} '' As only one manuscript preserves the end of the tract, it is unclear whether the ''Críth Gablach'' was intended to end with the short legal poem (or {{lang|sga|roscad}}) which comes after its prose portion in the manuscript. [[Liam Breatnach]] argues that it was, while MacNeill and Binchy argue that it wasn't.<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|242}} {{reflist}} == Gúbretha Caratniad == == Lámhscríbhinní '' The complete text of ''Gúbretha Caratniad'' is contained in the [[Bodleian Library]], MS [[Rawlinson B 502]],<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|262}} a 12th-century Irish manuscript which is the oldest to preserve any early Irish law text.<ref name=KellyTransmission>{{cite book | last=Kelly | first=Fergus | chapter=Texts and transmissions: the law-texts | editor1-first=Próinséas | editor1-last=Ní Chatháin | editor2-first=Michael | editor2-last=Richter | title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions | location=Baile Átha Cliath | publisher=Four Courts Press | date=2002 | pages=230–242 }}</ref>{{rp|230}} The reliability of this manuscript of ''Gúbretha'' is quite high.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|304}} In Rawlinson B 502, glosses to ''Gúbretha Caratniad'' are provided, which cite other early Irish texts in order illustrate the rule, or exception, in question.<ref name=Breatnach/>{{rp|262, 351}} These glosses appear to have been copied by the scribe, rather than originating with him.<ref name=ThurneysenIII>{{cite journal |last=Thurneysen |first=Rudolf |title=Aus dem irischen Recht III: 4. Die falschen Urteilssprüche Caratnia's |journal=Zeitschrift für celtische Philologie |volume=15 |date=1925 |pages=302–370 |doi=10.1515/zcph.1925.15.1.302 }}</ref>{{rp|304}} The other manuscript of ''Gúbretha'' is an incomplete text in [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]] LS 1363 [H 4. 22].<ref name=Breatnach/>{{rp|262}} The title is from the [[incipit]] of the Rawlinson text: {{lang|sga|Gúbretha Caratniad Tescti in so}} ("Here are the false verdicts of Caratnia Tescthe{{efn|1=Caratnia's byname {{lang|sga|Tescthe}}, literally "the cut one", is explained in the introduction as deriving from him being abandoned and wounded ("cut") by his people before being adopted into Conn's court.<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}}}}").<ref name=Breatnach/>{{rp|262}}<ref name=ThurneysenIII/>{{rp|306}} {{notelist}} {{reflist}} == Foclóireacht na Gaeilge == [[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]] Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh. == Würzburg Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]]. Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge. == Cormac Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe. Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908. Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa. Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin. I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail. == Ó Cléirigh Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]]. Thiomsaigh sé sanas cáiliúl darb ainm Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh. <!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--> == An Pluincéadach Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS</ref> Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.<ref>de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.</ref> Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath. == 18th century [[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], foclóirí Breatnach agus an chéad [[Léann Ceilteach|scoláire Ceilteach]],<ref>{{cite book | title=Archӕologia Britannica: Texts & Translations | last=Lhwyd | first=Edward | publisher=Celtic Studies Publications | year=2009 | isbn=978-1-891271-14-4 | location=Aberystwyth | pages=VII }}</ref> a deirtear]] Bhí [[Edward Lhuyd]], cainteoir Breatnaise, ar cheann de sna chéad daoine a bhain úsáid as an bhfoclóir leis an bPluincéad. Sa bhliain 1707, d'fhoilsigh sé foclóir agus ann na [[teangacha Ceilteacha]], Laidin agus Béarla. I rith na 18ú haoise, tiomsaíodh ceithre fhoclóir mhóra, a foilsíodh dhá cheann acu: * Béarla-Gaeilge ** Foclóir cuimsitheach le [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], sagart agus teagascóir pearsanta i b[[Páras]], agus [[Aodh Buí Mac Cruitín]], scoláire as [[Contae an Chláir]].<ref>Ó Beaglaoich, C, agus Mac Cuirtín, A, eag. 1732. An Foclóir Béarla Gaoidheilge. Guerin, Páras.</ref> (1732), Páras.<ref>See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 & 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.</ref> ** Crab ''[neamh-fhoilsithe]''<ref name=deb1958>De Bhaldraithe, T., 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> * Gaeilge-Béarla ** [[Seán Ó Briain (easpag)|Seán Ó Briain]], Easpag of Cloyne and Ross.<ref>Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’ The Linen Hall Review 10.1: 15-17.</ref> (1768), Páras ** Francis Walsh agus [[Tadhg Ó Neachtain]]<ref>[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS</ref> <ref name=deb1958/> (1739) ''[neamh-fhoilsithe]'' == 19th century I rith na 19ú haoise, tiomsaíodh trí fhoclóir Béarla-Gaeilge agus trí Gaeilge-Béarla dictionaries were compiled, a foilsíodh ceathair acu: * Béarla-Gaeilge ** [[Tadhg Ó Coinnialláin]] (1814) ** Clareman, [[Peadar Ó Conaill]] ''[neamh-fhoilsithe]''<ref>Ó Conaill, P., 1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Lámhscríbhinn neamh-fhoilsithe, LS [[Egerton 83]], Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.</ref> ** [[Robert MacAdam]], fear gnó, Protastúnach agus athbheochanóir na Gaeilge as [[Béal Feirste]] (c. 1850) ''[neamh-fhoilsithe]'' * Gaeilge-Béarla ** [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855)<ref name=eor1821>O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Baile Átha Cliath: A. O'Neil.</ref> ** [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] (1817, 1821, 1864)<ref name=eor1821/> ** [[Thomas de Vere Coneys]] (1849). == 20th century [[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'' leis an Duinnín, 1904]] Sa 20ú haois, thiomsaigh [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (''afm'' Seán a' Chóta) a mhór-shaothar ''Croidhe Cainnte Chiarraighe''. Cé go raibh sé ar intinn aige ar dtús ach canúint [[An Daingean|an Daingin]] a chur ann, d'fhás sé le swelled to over 60,000 ceannfhocal agus 2.2 milliúin focal go hiomlán. De bharr na gcostas, níor foilsíodh an foclóir le linn shaol Sheáin. Cúig bliana is seachtó tar éis dó bheith críochnaithe, cuireadh ar fáil é<ref>{{lua idirlín | url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf | teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe | sloinne=Caomhánach | ainm=Seán Óg | dáta=1942 }}</ref> a bhuíochas leis an obair déanta ag [[Tracey Ní Mhaonaigh]] as [[Ollscoil na hÉireann, Má Nuad|Ollscoil Mhá Nuad]]. I rith na 20ú haoise, foilsíodh ceithre fhoclóir Bhéarla-Gaeilge agus trí Ghaeilge-Béarla: * Béarla-Gaeilge ** [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903) ** [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918)<ref>O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.</ref> ** [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935) ** [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959). * Gaeilge-Béarla ** an saothar cáiliúil le [[Pádraig Ua Duinnín]]<ref>Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’ P. Riggs (eag.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: [[Irish Texts Society]].</ref> (1904,<ref>Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Baile Átha Cliath: M. H. Gill and Son, Ltd.</ref> 1927)<ref>Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4ú sraith. Feabhra, 121-141</ref> ** [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) foilsithe ag Acadamh Ríoga na hÉireann, saothar tagartha le haghaidh [[Sean-Ghaeilge|Sean]] agus [[Meán-Ghaeilge]] ** [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].<ref>Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.</ref> Rinneadh dhá fhoclóir le Gaeilge agus teanga eile, don chéad uair ó am an Phluincéid: * foclóir Gaeilge-[[An Fhraincis|Fraincis]] (1952)<ref>{{cite book | title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise | last=Hayes | first=Richard | publisher=Oifig an tSoláthair | year=1952 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> le [[Risteárd de Hae]] * foclóir Gaeilge-[[An Bhriotáinis|Briotáinis]] le [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).<ref>De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.</ref> I dteannta sin uile, foilsíodh fosta an-chuid foclóirí idir téarmaíochta, canúna, scoile agus póca. == 21st century == '' The diversification of Irish lexicography has continued since the turn of the century, with * an Irish-[[An Spáinnis]] dictionary published by [[Coiscéim]],<ref>{{cite book | title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise | last=Barnwell | first=David | last2=Ó Domhnalláin | first2=Pádraig | last3=Rodríguez Alonso | first3=Carmen | publisher=Coiscéim | year=2009 | location=Baile Átha Cliath }}</ref> * an Irish-[[an Ghearmáinis]] dictionary published by Buske<ref>{{cite book | title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex | last=Caldas | first=Thomas F. | last2=Schleicher | first2=Clemens | publisher=Buske | year=2015 | location=Tübingen }}</ref> * and an online Irish-[[an Rúisis]] dictionary has been created by Alexey Shibakov,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/ | teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version | sloinne=Shibakov | ainm=Alexey | dáta=2017 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> '' This brings the number of major European languages provided for to five. '' Meanwhile, all other [[Teangacha Ceilteacha]] have a Gaeilge dictionary is now [[An Choirnis]] thanks to * the work of [[Caoimhín Ó Scanaill]] in creating dictionaries<ref>{{lua idirlín | url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf | teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref><ref>{{lua idirlín |url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf | teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | dáta=2016 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> for the [[Teangacha Gaelacha]] * of [[Joe Mitchell (lexicographer)|Joe Mitchell]] who has created a [[An Bhreatnais]]-Gaeilge dictionary.<ref>{{cite news | url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/ | teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú | dáta=29ú Samhain 2017 | suíomh=Tuairisc.ie | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> * [[An Choirnis]] [[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|Ceanncheathrú [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], foilsitheoir eDIL agus tionscadail fhoclóireachta eile.]] '' The internet has notably become a far greater medium for dictionaries since the turn of the century. Ó Dónaill and de Bhaldraithe's bilingual dictionaries and the monolingual Foclóir Beag can be searched for free online<ref>{{lua idirlín | url = http://www.teanglann.ie | teideal=Teanglann | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> and [[Foras na Gaeilge]] New English-Irish Dictionary<ref>{{lua idirlín | url=http://www.focloir.ie | teideal=New Irish-English Dictionary | dáta=2012 | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> is available exclusively electronically, as is the national terminology database provided by Fiontar in [[Dublin City University|DCU]].<ref>{{lua idirlín | url=http://www.tearma.ie | teideal=National Terminology Database | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> Intergaelic,<ref>{{lua idirlín | url = http://www.intergaelic.com | teideal=Intergaelic | sloinne=Scannell | ainm=Kevin P. | sloinne2=Boleslav Měchura | ainm2=Michal | dáta=2015 | dátarochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> a resource for speakers of Gaelic languages is provided by Kevin Scannell and [[Michal Boleslav Měchura]]. The [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] also republished their comprehensive dictionary of early Irish online as the [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]]<ref>{{lua idirlín | url = http://www.dil.ie/about | teideal=eDIL – History of the Dictionary | website=eDIL | dáta-rochtana=16ú Iúil 2018 }}</ref> and work is ongoing on a comprehensive historical dictionary of Irish covering the period 1600-2000.<ref>{{lua idirlín | url=http://www.fng.ie | teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge | suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann | dáta-rochtana=4ú Iúil 2018 }}</ref> <!-- taighde pearsanta? '' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish. The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed. This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]]. In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”. It will be interesting to note how the word “siollaire" will be employed by those lexicographers who come after us. In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.<ref>De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.</ref> --> == Naisc sheachtracha * [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]] * ''[https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology]'' le Caoilfhionn Nic Pháidín * Naisc maidir le [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ foclóireacht na Gaeilge] ar Sabhal Mòr Ostaig == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] == Dlí Ceilteach == Bhíodh roinnt codanna dlí i réim sna [[Náisiúin Cheilteacha]] éagsúla. Cé nach ionann iad ó thaobh sonraí de, tá eatarthu roinnt pointí atá cosúil le chéile. Bhí [[An Féineachas]] i réim i nÉirinn go dtí [[ionradh na Normannach]] sa bhliain 1171. Scríobhadh síos na dlíthe le linn na ré [[Sean-Ghaeilge]] (c. 600–900) agus is dócha go bhfuil dhá na ré réamh-Chríostaí le feiceáil ann. Deirtear go traidisiúnta gurbh é [[Hywel Dda]], rí na Breataine Bige idir 942 agus a bhás sa bhliain 950, an té a chuir [[Cyfraith Hywel|dlí Breatnach]] i scríbhinn. Go dtí go bhfuair [[Llywelyn ap Gruffudd]] bás sa bhliain 1282, bhí an cód dlí seo i réim le haghaidh cásanna coiriúla, agus go dtí ''[[Laws in Wales Acts 1535–1542|Laws in Wales Acts]]'' i lár na séú haoise le haghaidh cásanna sibhialta. Ba é mar tréith choiteann na gcódanna seo ná béim ar éiricí ba ghá a íoc d'íonartaigh nó a mhuintir, in ionad pionós ag rialóir nó an stát. Is é sin sin a rá, [[tort law]] a bhí iontu, gan iontu coireanna nó gan íospartach nó in aghaidh an stáit. == Dlíthe Ceilteacha réamhstairiúil In ainneoin údar amhail is [[Feargas Ó Ceallaigh]], ''Guide to Early Irish Law'',<ref>Kelly 1988, 231–2</ref> ní dócha go raibh ann riamh 'dlí coiteann Ceilteach' mar chorpus dlí aontaithe, gan trácht ar códaithe. Ina áit sin, meastar anois go raibh dlíthe éagsúla ag na Ceiltigh ar dtús, a chuir tionchar ar a chéile thar am, agus dá bharr sa deireadh d'éirigh siar cosúil a chéile. Ní féidir amh ach a leithéid de dhlí a athchruthú go ginearálta.<ref>Karl 2005a.</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{tl|síol}} == Dlí luath na hÉireann == Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? {{Dlí luath na hÉireann}} == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 4lplbzurevbjb9i0ddonj45fqo6yd5e 0 90936 1268662 1063517 2025-06-04T17:27:27Z Alison 570 +WD 1268662 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Sa [[Rúraíocht]] i [[Miotaseolaíocht na nGael]], scéal greanntraigéideach is ea '''Anbhás Laoghaire Buaigh''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Aided Loegairi Buadaig'''). Caomhnaítear é i lámhscríbhinn amháin den 16ú&nbsp;haois. ==Achoimre== Rinne an [[Filid|file]] ''Aed mac Ainninne'' adhaltranas le [[Mugain]], bean chéile an rí, [[Conchúr mac Neasa]], agus dá bharr daoradh é chun báis. Ceapadh go mbáfaí i loch é, ach d'éirigh leis ar dtús de dhraíocht iad a thriomú amach. Níor éirigh ámh ag an loch dheireanach i [[Latharna]], [[Contae Aontroma]], ós comhair theach [[Laoghaire Buach|Laoghaire Buaigh]], gaiscíoch na n[[Uladh]]. Ní ligfeadh Laoghaire choíche go gcuireadh bard chun báis in aice leis a thighse. Lena chlaíomh in láimh aige, bhris sé a dhoras amach chun an beart a chosc. Ach bhuail a cheann chomh vvv sin ar an fardoras gur éag sé dá gonta ball beag ina dhiaidh. In ainneoin a ghonta, mharaigh Laoghaire tríocha 30 gaiscíoch an rí, agus sa ruaille buaille go léir. d'éirigh le hAodh éalú. ==Foinsí== * [[Bernhard Maier (Religionswissenschaftler)|Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'' (''[[Kröners Taschenausgabe]].'' Band 466). Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. ==Naisc sheachtracha== * [http://www.maryjones.us/ctexts/loegaire.html The Death of Lóegaire Búadach] in ''Celtic Literature Collective'' ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] ldsc0wdawguc923xe650fuv4fbe2env 0 90958 1268663 1132901 2025-06-04T17:27:45Z Alison 570 +WD 1268663 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} I [[Miotaseolaíocht na nGael]], scéal de chuid na [[Rúraíocht]]a is ea '''Anbhás Chonchúir''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Aided Chonchobuir'''). Caomhnaítear an scéal i gcúig lámhscríbhinn, ina measc trí leagan éagsúla. Sa [[Leabhar Laighneach]], faightear leagan gar-iomlán, i dteannta leis an réamhscéal, ''[[Cath Étair|Cath Éadair]]''. == Achoimre == I rith Chath Éadair, bhain laoch na n[[Uladh]], [[Conall Cearnach]] a cheann de rí na [[Laighean]], [[Meas Geaghra]], agus rinne sé meall dó chomh crua le cloch, ag meascadh a inchinne le haol beo. Tugadh an meall seo ar ais go cúige [[Uladh]] mar chreach cogaidh. Ghoid gaiscíoch na g[[Connacht]], [[Cet mac Mágach|Cead mac Mágach]], an meall, agus thóg sé é dá chrann tabhall. Bhuail sé [[Conchúr mac Neasa]] san éadan leis, agus chuaigh sé i bhfostú ina inchinn isteach. Níorbh fhéidir leis na lianna an meall a thógaint amach as eagla go marófaí siad an rí, ach d'éirigh leo ina ainneoin Conchúr a shábháil.<ref>Ingeborg Clarus: ''Keltische Mythen. Der Mensch und seine Anderswelt,'' ll.&nbsp;52&nbsp;ff.</ref> Seacht mbliana ina dhiaidh sin, chuala Conchúr faoi chéasadh Chríost. I leagan amháin den scéal, tugadh an oiread sin racht feirge as dá bharr, gur léim an meall as a chionn amach agus fuair sé bás den chneá oscailte. De réir an nóis seo, mairtíreach Críostaí ba ea Conchúr roimh theacht fiú Naomh Pádraig. I lámhscríbhinn eile, bhí beirt bhuachaillí ag imirt peile leis an meall in aice le rí-thigh Chonchúir. Thóg Cead mac Mágach an meall uathu agus chaith sé leis an rí é. As sin amach, is ionann an scéal agus an leagan thuas.<ref>Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur,'' lch.&nbsp;825.</ref> ==Foinsí== * [[Helmut Birkhan]]: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3. * [[Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'' (''[[Kröners Taschenausgabe]].'' Band 466). Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. * [[Ingeborg Clarus]]: ''Keltische Mythen. Der Mensch und seine Anderswelt.'' Walter Verlag 1991, ppb-Ausgabe Patmos Verlag, Düsseldorf, 2000, 2. Auflage, ISBN 3-491-69109-5. == Naisc sheachtracha == * [https://www.vanhamel.nl/codecs/Aided_Chonchobuir Aided Chonchobuir] ar CODECS * [https://iso.ucc.ie/Aided-chonchobuir/Aided-chonchobuir-index.html Aided Chonchobuir] ar ''Irish Sagas Online'' * [http://corpas.ria.ie/index.php?fsg_function=3&fsg_id=1441&fsg_lang=g Aided Chonchobuir] ar Corpas Stairiúil na Gaeilge ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] rggoq0g8uru4mb67lyaam4mqt9prxb1 0 90965 1268670 947878 2025-06-04T17:33:26Z Alison 570 +WD 1268670 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} I [[Miotaseolaíocht na nGael]], scéal de chuid [[Scéalaíocht na Ríthe]] is ea '''Airneán ''Fhíngin''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Airne<ref>[http://dil.ie/2310 airne] ar eDIL, airneán, faire (na hoíche)</ref> Fíngein'''). Scríofa is amhlaidh sa 9ú&nbsp;haois, caomhnaítear inniu é i gceithre lámhscríbhinn den 14ú agus 15ú&nbsp;haoiseanna. ==Achoimre== Gach Samhain, thaispeánadh ''Rothniam'' na [[Aos Sí|sidhe]] í féin d'''Fhingen'' agus thugadh sé tairngreachtaí dó faoi na himeachtaí is tábhachtaí den bhliain le teacht. Tráth amháin, dúirt sí leis go mbéarfaí mac don rí, ''Feidlimid'', an oíche úd, go n-aontódh sé sa todhchaí na [[Cúige]] Éireann go léir faoina riail, agus go mbunódh sé ríshliocht a mhairfeadh 53 glúin. Bheadh comharthaí miotasacha le feiceáil, amhail is tomhaidhmeanna agus ath-theacht crainn bháite na Díle. [[Conn Céadchathach]] ab ea an rí faoinar tugadh an tuar, agus bhí ina ''Fingen'' le 50 bliain ina ghiolla dílis dó síos bhfuair sé bás sa deireadh ag troid ar a shon. ==Foinsí== * [[Leabhar Fhear Maí]] * [[Leabhar Leasa Mhóir]] * [[Stowe MS 992]] * CODECS [https://www.vanhamel.nl/codecs/Special:Redirect/page/159 Airne Fíngein] ID 159 * Annie M. Scarre (eag.), ''Airne Fingein'', in: ''[https://archive.org/stream/anecdotafromiris00berg#page/n96/mode/1up Anecdota from Irish Manuscripts]'', Imleabhar 2, ll. 1-10, via archive.org * [[Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'' (''[[Kröners Taschenausgabe]].'' Band 466). Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. * John & Caitlin Matthews: ''The Encyclopaedia of Celtic Myth and Legend: A Definitive Sourcebook of Magic, Vision, and Lore.'' Lyons Press, 2004, ISBN 1592283020. ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Scéalaíocht na Ríthe]] sqlluuqap8m412imm4op7xkjc2kjhj3 0 90967 1268683 1234528 2025-06-04T17:39:12Z Alison 570 +WD 1268683 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} I [[Miotaseolaíocht na nGael]], scéal de chuid [[Scéalaíocht na Ríthe]] is ea '''Baile Binnbhéarlach mac Buain''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Baile Binnbérlach mac Buain''', freisin ''Scéal Bhaile Bhinnbhéarlaigh''). Is amhlaidh gur scríobhadh é san aonú haois déag. Caomhnaítear éis dtrí lámhscríbhinn den 16ú&nbsp;haois. ==Achoimre== Níor chás laoch an scéil Baile na [[Uladh]] agus a chianghrá Ailinn na [[Laighean]] ar a chéile riamh agus iad ina mbeatha. Nuair a d'inis do Bhaile go bréagach go raibh Ailinn marbh, chuaigh sé ó dheas ach fuair bás féin de bhrón. Chuala Ailinn faoi bhás Bhaile agus chuaigh sise ó thuaidh agus fuair sí bás freisin. Cuireadh faoi iad, scartha óna chéile sa bhás mar a bhí sa bheatha. D'fhás crann as gach uaigh, crann iúir leis agus crann úill léi. Thóg barra na gcrann riocht aghaidhe na marbh ina luí fúthu. Seacht mbliana ina dhiaidh, leagadh na crainn agus rinneadh cláir den adhmad. Ar na cláir úd, bhí sé de nós ag filí an dá chúige a gcuid dánta a scríobh. Gaireadh ag [[Teamhair|Teamhraigh]] tráth féile mhór filí na nUladh agus na Laighean agus tugadh na cláir don rí. Le chéile anois, ní dhearnadh iad a dheighilt choíche. ==Sanasaíocht== De ghnáth, ciallaíonn ''baile'' nó ''buile'' fís nó mire; nó b'fhéidir fosta teach. Sa chás seo, áfach, is léir gur chéadainm atá i gceist. ==Tionchar== Chóirigh [[William Butler Yeats]] (1865–1939) an scéal seo ina dhán ''Baile and Ailinn''. ==Foinsí== * [[Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'' (''[[Kröners Taschenausgabe]].'' Band 466). Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. == Naisc sheachtracha == * [https://www.vanhamel.nl/codecs/Baile_Binnb%C3%A9rlach_mac_B%C3%BAain Baile Binnbérlach mac Búain] ar CODECS * [https://iso.ucc.ie/Baile-buan/Baile-buan-index.html Baile Binnbérlach mac Buain] ar ''Irish Sagas Online'' * [http://books.google.at/books?id=U-O0wzFcu2gC&pg=PA31&dq=Sc%C3%A9l+Baili+Binnb%C3%A9rlaig&hl=de&ei=T2JRTaL_KcySswaetfn5Ag&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDMQ6AEwAg#v=onepage&q=Sc%C3%A9l%20Baili%20Binnb%C3%A9rlaig&f=false ''Baile Binnbérlach''] in [[James MacKillop]]: ''A dictionary of Celtic mythology'', Oxford University Press, 2004 ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Baile Binberlach mac Buain}} [[Catagóir:Scéalaíocht na Ríthe]] sxqboduxkks6zlb6izwztxa7dfn68as 0 91005 1268816 1156130 2025-06-05T22:58:15Z An Sasanach 57699 gramadach 1268816 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois í. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an cóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás de a chosaint [[canúint|chanúintí]], ag cur na [[Gaeilge]] labhartha thar [[Laidin]], agus ag teacht roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri|Dante]] ar 600 bliain agus ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]] ar 200 bliain. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tug faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga úd, ag tógáil gach is fearr as gach teanga chun Gaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tugadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí an [[Ogham|Oghaim]] is ea ''Auraicept na n-Éces'', iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraincept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|Eabhrais]], [[Aibítir Ghréagach|Ghréigis]] and [[Aibítir Laidineach|Laidin]]; agus sa deireadh Ogham. Maítear fosta gurb an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is é an téacs an fhoinse gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar i dteannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] msq7zfzn2ws92vzjegxkjls2pmw58c3 1268817 1268816 2025-06-05T23:00:02Z An Sasanach 57699 1268817 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an cóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás de a chosaint [[canúint|chanúintí]], ag cur na [[Gaeilge]] labhartha thar [[Laidin]], agus ag teacht roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri|Dante]] ar 600 bliain agus ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]] ar 200 bliain. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tug faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga úd, ag tógáil gach is fearr as gach teanga chun Gaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tugadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí an [[Ogham|Oghaim]] is ea ''Auraicept na n-Éces'', iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraincept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|Eabhrais]], [[Aibítir Ghréagach|Ghréigis]] and [[Aibítir Laidineach|Laidin]]; agus sa deireadh Ogham. Maítear fosta gurb an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is é an téacs an fhoinse gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar i dteannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] 8j1qh34bgg4ae6qptzu09bzf65v2gjc 1268818 1268817 2025-06-05T23:00:29Z An Sasanach 57699 1268818 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás de a chosaint [[canúint|chanúintí]], ag cur na [[Gaeilge]] labhartha thar [[Laidin]], agus ag teacht roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri|Dante]] ar 600 bliain agus ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]] ar 200 bliain. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tug faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga úd, ag tógáil gach is fearr as gach teanga chun Gaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tugadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí an [[Ogham|Oghaim]] is ea ''Auraicept na n-Éces'', iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraincept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|Eabhrais]], [[Aibítir Ghréagach|Ghréigis]] and [[Aibítir Laidineach|Laidin]]; agus sa deireadh Ogham. Maítear fosta gurb an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is é an téacs an fhoinse gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar i dteannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] h85vhrvmvmlsxg6k2mmmaotp4lkmwpz 1268819 1268818 2025-06-05T23:03:15Z An Sasanach 57699 /* Ábhar */ 1268819 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás de a chosaint [[canúint|chanúintí]], ag cur na [[Gaeilge]] labhartha thar [[Laidin]], agus ag teacht roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri|Dante]] ar 600 bliain agus ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]] ar 200 bliain. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tug faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí an [[Ogham|Oghaim]] is ea ''Auraicept na n-Éces'', iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraincept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|Eabhrais]], [[Aibítir Ghréagach|Ghréigis]] and [[Aibítir Laidineach|Laidin]]; agus sa deireadh Ogham. Maítear fosta gurb an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is é an téacs an fhoinse gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar i dteannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] bgh7kzji2j7zrgfzt021qtifmax5a3w 1268820 1268819 2025-06-05T23:04:55Z An Sasanach 57699 /* Ogham */ 1268820 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás de a chosaint [[canúint|chanúintí]], ag cur na [[Gaeilge]] labhartha thar [[Laidin]], agus ag teacht roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri|Dante]] ar 600 bliain agus ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]] ar 200 bliain. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tug faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na nÉces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraincept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|Eabhrais]], [[Aibítir Ghréagach|Ghréigis]] and [[Aibítir Laidineach|Laidin]]; agus sa deireadh Ogham. Maítear fosta gurb an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is é an téacs an fhoinse gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar i dteannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] 4zo25v04mzsdkmgo06k8ajca6afwaqy 1268821 1268820 2025-06-05T23:05:52Z An Sasanach 57699 /* Ogham */ 1268821 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás de a chosaint [[canúint|chanúintí]], ag cur na [[Gaeilge]] labhartha thar [[Laidin]], agus ag teacht roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri|Dante]] ar 600 bliain agus ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]] ar 200 bliain. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tug faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na nÉces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|Eabhrais]], [[Aibítir Ghréagach|Ghréigis]] and [[Aibítir Laidineach|Laidin]]; agus sa deireadh Ogham. Maítear fosta gurb an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is é an téacs an fhoinse gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar i dteannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] syibww9kahisi9ekrbjkzfsv8c0xbs2 1268822 1268821 2025-06-05T23:08:27Z An Sasanach 57699 /* Ogham */ 1268822 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás de a chosaint [[canúint|chanúintí]], ag cur na [[Gaeilge]] labhartha thar [[Laidin]], agus ag teacht roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri|Dante]] ar 600 bliain agus ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]] ar 200 bliain. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tug faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na nÉces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|ceann na hEabhraise]], [[Aibítir Ghréagach|ceann na Gréigise]] agus [[Aibítir Laidineach|ceann na Laidine]]; ba sa deireadh gur chum sé an Ogham. Maítear fosta gurb an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is é an téacs an fhoinse gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar i dteannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] stj5djc3hszvkglovtocmmxy3dv3002 1268823 1268822 2025-06-05T23:09:21Z An Sasanach 57699 /* Ogham */ 1268823 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás de a chosaint [[canúint|chanúintí]], ag cur na [[Gaeilge]] labhartha thar [[Laidin]], agus ag teacht roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri|Dante]] ar 600 bliain agus ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]] ar 200 bliain. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tug faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na nÉces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|ceann na hEabhraise]], [[Aibítir Ghréagach|ceann na Gréigise]] agus [[Aibítir Laidineach|ceann na Laidine]]; ba sa deireadh gur chum sé an Ogham. Maítear fosta gurb í an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is é an téacs an fhoinse gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar i dteannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] 0okrupvd7oxdkcvqjoh7w5gudte3ln9 1268824 1268823 2025-06-05T23:11:40Z An Sasanach 57699 /* Ogham */ 1268824 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás de a chosaint [[canúint|chanúintí]], ag cur na [[Gaeilge]] labhartha thar [[Laidin]], agus ag teacht roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri|Dante]] ar 600 bliain agus ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]] ar 200 bliain. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tug faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na nÉces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|ceann na hEabhraise]], [[Aibítir Ghréagach|ceann na Gréigise]] agus [[Aibítir Laidineach|ceann na Laidine]]; ba sa deireadh gur chum sé an Ogham. Maítear fosta gurb í an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is sa téacs seo a deirtear gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar ina theannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] q2btwn38ciyn09niw0uu9yzyi9zx2hk 1268826 1268824 2025-06-05T23:12:15Z An Sasanach 57699 /* Ogham */ 1268826 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás de a chosaint [[canúint|chanúintí]], ag cur na [[Gaeilge]] labhartha thar [[Laidin]], agus ag teacht roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri|Dante]] ar 600 bliain agus ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]] ar 200 bliain. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tug faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na n-Éces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|ceann na hEabhraise]], [[Aibítir Ghréagach|ceann na Gréigise]] agus [[Aibítir Laidineach|ceann na Laidine]]; ba sa deireadh gur chum sé an Ogham. Maítear fosta gurb í an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is sa téacs seo a deirtear gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar ina theannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] jkjb49zz25w46h4c28dgjb668zczbso 1268827 1268826 2025-06-05T23:25:10Z An Sasanach 57699 1268827 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás a chosain [[canúint|an teanga choiteann]] i gcoinnibh na [[Laidin|Laidine]], agus ag teacht 600 bliain roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri|Dante]] agus 200 bliain roimh''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]]. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tug faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na n-Éces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|ceann na hEabhraise]], [[Aibítir Ghréagach|ceann na Gréigise]] agus [[Aibítir Laidineach|ceann na Laidine]]; ba sa deireadh gur chum sé an Ogham. Maítear fosta gurb í an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is sa téacs seo a deirtear gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar ina theannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] 1egb13ficfkeoi0tkfm4n4lojw8ylmb 1268828 1268827 2025-06-05T23:26:13Z An Sasanach 57699 1268828 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás a chosain [[canúint|an teanga choiteann]] i gcoinnibh na [[Laidin|Laidine]], agus ag teacht 600 bliain roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri]] agus 200 bliain roimh ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]]. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tug faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na n-Éces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|ceann na hEabhraise]], [[Aibítir Ghréagach|ceann na Gréigise]] agus [[Aibítir Laidineach|ceann na Laidine]]; ba sa deireadh gur chum sé an Ogham. Maítear fosta gurb í an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is sa téacs seo a deirtear gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar ina theannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] 8p1mt47rg9yxaw8mkpr9zd800bgm43y 1268829 1268828 2025-06-05T23:27:09Z An Sasanach 57699 /* Ábhar */ 1268829 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás a chosain [[canúint|an teanga choiteann]] i gcoinnibh na [[Laidin|Laidine]], agus ag teacht 600 bliain roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri]] agus 200 bliain roimh ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]]. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tugtar faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na n-Éces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], iad eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|ceann na hEabhraise]], [[Aibítir Ghréagach|ceann na Gréigise]] agus [[Aibítir Laidineach|ceann na Laidine]]; ba sa deireadh gur chum sé an Ogham. Maítear fosta gurb í an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is sa téacs seo a deirtear gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar ina theannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] 672ut3pruanpxtze9btawrjzp2xmp20 1268830 1268829 2025-06-05T23:28:27Z An Sasanach 57699 /* Ogham */ 1268830 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás a chosain [[canúint|an teanga choiteann]] i gcoinnibh na [[Laidin|Laidine]], agus ag teacht 600 bliain roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri]] agus 200 bliain roimh ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]]. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tugtar faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na n-Éces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], na cinn eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I Leabhar Bhaile an Mhóta, faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|ceann na hEabhraise]], [[Aibítir Ghréagach|ceann na Gréigise]] agus [[Aibítir Laidineach|ceann na Laidine]]; ba sa deireadh gur chum sé an Ogham. Maítear fosta gurb í an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is sa téacs seo a deirtear gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar ina theannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] mgu87jged6wbb00nlmfnd0qlg89ry5u 1268831 1268830 2025-06-05T23:29:19Z An Sasanach 57699 /* Ogham */ 1268831 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás a chosain [[canúint|an teanga choiteann]] i gcoinnibh na [[Laidin|Laidine]], agus ag teacht 600 bliain roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri]] agus 200 bliain roimh ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]]. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoú ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tugtar faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na n-Éces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], na cinn eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|ceann na hEabhraise]], [[Aibítir Ghréagach|ceann na Gréigise]] agus [[Aibítir Laidineach|ceann na Laidine]]; ba sa deireadh gur chum sé an Ogham. Maítear fosta gurb í an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is sa téacs seo a deirtear gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar ina theannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] 4b7g66g8vz8sh2e893027wjsams7i3w 1268832 1268831 2025-06-05T23:34:16Z An Sasanach 57699 /* Ábhar */ 1268832 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás a chosain [[canúint|an teanga choiteann]] i gcoinnibh na [[Laidin|Laidine]], agus ag teacht 600 bliain roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri]] agus 200 bliain roimh ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]]. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoi n-ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Léiríonn siadsan represent ainmfhocal, forainm, briathar, dobhriathar, rangabháil, cónasc, réamhfhocal, intriacht. Tugtar faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na n-Éces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], na cinn eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|ceann na hEabhraise]], [[Aibítir Ghréagach|ceann na Gréigise]] agus [[Aibítir Laidineach|ceann na Laidine]]; ba sa deireadh gur chum sé an Ogham. Maítear fosta gurb í an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is sa téacs seo a deirtear gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar ina theannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] 7zzhd250i74k5y888gqvsokuforlivy 1268833 1268832 2025-06-05T23:37:10Z An Sasanach 57699 /* Ábhar */ 1268833 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás a chosain [[canúint|an teanga choiteann]] i gcoinnibh na [[Laidin|Laidine]], agus ag teacht 600 bliain roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri]] agus 200 bliain roimh ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]]. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoi n-ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Seasann siadsan don [[ainmfhocal]], don [[forainm|fhorainm]], don [[briathar|bhriathar]], don [[dobhriathar]], don [[rangabháil]], don [[cónasc|chónasc]], don [[réamhfhocal]] is don [[intriacht]]. Tugtar faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na n-Éces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], na cinn eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', faightear cóip den Leabhar Oghaim díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|ceann na hEabhraise]], [[Aibítir Ghréagach|ceann na Gréigise]] agus [[Aibítir Laidineach|ceann na Laidine]]; ba sa deireadh gur chum sé an Ogham. Maítear fosta gurb í an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is sa téacs seo a deirtear gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar ina theannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] 6gtdo0dfbqnzcu2bhzqwj4rpis1h51g 1268834 1268833 2025-06-05T23:41:44Z An Sasanach 57699 /* Ogham */ 1268834 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Leabhar gramadaí na Sean-Ghaeilge ab ea '''''Aiceacht na nÉigeas''''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''''Auraicept<ref>[http://dil.ie/754 aiccecht], (ai)ceacht, Laidin ''accepta''; cf [http://dil.ie/1587 airaiccecht], bun leabhar; ar eDIL</ref> na n-Éces'''''), nó Bunleabhar na nEagnaí/Saoithe, a mheastar go stairiúil gur scríobh scoláire darbh ainm ''Longarad'' sa 7ú haois é. B'fhéidir gur fíor é go dtéann croí an téacs chomh fada siar sin, ach cuireadh a lán ábhar leis ó shin go dtí gur foilsíodh an chóip is luaithe atá ar marthain sa 12ú haois. [[Íomhá:Book of Ballymote 170v.jpg|mion|220px|fol. 170v as Leabhar Bhaile an Mhóta, Incipit an ''Auraicept''.]] Más fíor gur den 7ú haois é, is é an téacs an chéad chás a chosain [[canúint|an teanga choiteann]] i gcoinnibh na [[Laidin|Laidine]], agus ag teacht 600 bliain roimh ''[[De vulgari eloquentia]]'' le [[Dante Alighieri]] agus 200 bliain roimh ''O pismeneh'' le [[Chernorizets Hrabar]]. ==Lámhscríbhinní== Caomhnaítear an saothar sna lámhscríbhinní a leanas: # [[Coláiste na Tríonóide]], H 2.18. ([[Leabhar Laighneach]]), c. 1160 # CnT, H 2.16. ([[Leabhar Buí Leacáin]]), 14ú haois # [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 P 12 ([[Leabhar Bhaile an Mhóta]]), fól. 169r&ndash;180r, c. 1390 ==Ábhar== Tá san ''Auraicept'' ceithre leabhar: :I: Leabhar ''[[Fenius Farsaid]]'' :II: Leabhar ''[[Amergin Glúingel|Amergin]]'' :III: Leabhar ''[[Ferchertne]]'', [[Filid|File]] :IV: Leabhar ''[[Cenn Fáelad mac Ailella|Cennfaeladh]]'' Molann an t-údar an teanga Gaeilge, á cur i gcomórtas leis na hábhair a úsáideadh chun an [[Túr Bháibil]] a thógáil: :Dearbhaíonn eile nach raibh sa túr ach naoi n-ábhar agus gurbh iad sin [[cré]] agus [[uisce]], [[olann]] agus [[fuil]], [[adhmad]] agus [[aol]], [[pic]], [[línéadach]], agus [[biotúman]] ... Seasann siadsan don [[ainmfhocal]], don [[forainm|fhorainm]], don [[briathar|bhriathar]], don [[dobhriathar]], don [[rangabháil]], don [[cónasc|chónasc]], don [[réamhfhocal]] is don [[intriacht]]. Tugtar faoi ndeara an neamhréir de naoi n-ábhar ach ocht roinn chainte. Mar a chuir Eco (1993) in iúl, maíodh gurbh í an Ghaeilge an t-aon teanga amháin a tháinig slán as [[mearbhall na dteangacha]], de bhrí gurbh í an chéad teanga a cumadh tar éis titim an túir. Chum an bheirt saoithe is seachtó de scoil ''Fenius'' an teanga sin, ag tógáil gach ab fhearr as gach teanga chun an Ghaeilge a chruthú. Tugann Calder faoi ndeara (lch. xxxii) gur tógadh an tsraith fhileata den 72 cine ó dhán le [[Luccreth moccu Chiara]]. ==Ogham== Tá ''Auraicept na n-Éces'' ar cheann desna trí príomhfhoinsí is tábhachtaí i dtaobh an [[Ogham|Oghaim]], na cinn eile ná ''[[An Leabhar Oghaim]]'' agus ''[[De Dúilib Feda na Forfid]]''. I ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', faightear cóip den ''Leabhar Oghaim'' díreach roimh an ''Auraicept'', ach in ionad ''[[Briatharogham|Bríatharogam]] Con Culainn'' le fáil i leaganacha eile, tá ann oghaim éagsúla rúnda. Tá an [[Younger Futhark]] le fáil ann freisin, fán ainm Ogham Lochlannach. [[File:Book of Ballymote 170r.jpg|mion|220px|fol. 170r as ''Leabhar Bhaile an Mhóta'', leaganacha oghaim, ui. 43 (''sluagogam'') go ui. 77 (''sigla'').]] Maraon le cás tús áite na dteangacha Gaelacha, maíonn an ''tAuraicept'' gur chum ''[[Fenius Farsaid]]'' ceithre aibítir: [[Aibítir Eabhraise|ceann na hEabhraise]], [[Aibítir Ghréagach|ceann na Gréigise]] agus [[Aibítir Laidineach|ceann na Laidine]]; ba sa deireadh gur chum sé an Ogham. Maítear fosta gurb í an aibítir is críochnúla é an Ogham póite gur cumadh é ar deireadh. Is sa téacs seo a deirtear gurbh as crainn a ainmníodh na litreacha, ach moltar ina theannta sin gurbh fhéidir gur ainmníodh iad as na cúig baill is fiche de scoil ''Fenius''. :''This is their number: there are five groups of ogham and each group has five letters and each of them has from one to five scores and their orientations distinguish them. Their orientations are: right of the stemline, left of the stemline, across the stemline, through the stemline, around the stemline. Ogham is climbed as a tree is climbed.<ref>Aistriúchán Béarla le McManus</ref> [[Íomhá:Fege find.png|mion|center|200px|''Fége Find'' Fuinneog Fhionn]] ==Foinsí== * James Acken, ''Structure and Interpretation in the Auraicept na nÉces''. Saarbrücken: [[VDM Publishing|VDM Verlag]], Dr. Müller e.K., 2008. {{ISBN|978-3-639-02030-4}} * Anders Ahlqvist, The Early Irish Linguist (Auraicept na nÉces), Helsinki 1982 * {{cite book | last = Calder | first = George | title = Auraicept na n-Éces : the scholars' primer; being the texts of the Ogham tract from the Book of Ballymote and the Yellow Book of Lecan, and the text of the Trefhocul from the Book of Leinster | date = 1995 | origyear = 1917 | publisher = Four Courts Press | location = Blackrock | isbn = 1-85182-181-3 | edition = Repr. [d. Ausg.] Edinburgh 1917 | url = http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060904175122/http://www.four-courts-press.ie/cgi/bookshow.cgi?file=a_eces.xml |date=2006-09-04 }} * [[Umberto Eco]], ''The search for the perfect language'' (1993, aistriúchán Béarla 1995). * &mdash;, ''Serendipities : Language and Lunacy'' (1998). * Erich Poppe, "Die mittelalterliche irische Abhandlung Auraicept na nÉces und ihr geistesgeschichtlicher Standort", in: ''Theorie und Rekonstruktion'', eag. von Klaus D. Dutz & Hans-J. Niederehe. Münster: Nodus, 1996, ll. 55-74. * &mdash;, "Natural and Artificial Gender in Auraicept na nÉces", in: SH 29, 1995–97, 195-203. * &mdash;, "Latinate Terminology in Auraicept na nÉces", in: History of Linguistics 1996, Iml. 1: ''Traditions in Linguistics Worldwide'', eag. David Cram, Andrew Linn, Elke Nowak. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 1999, ll. 191-201. * &mdash;, "The Latin Quotations in Auraicept na nÉces: Microtexts and their Transmission", in: ''Ireland and Europe in the Early Middle Ages. Texts and Transmission'', eag. Próinséas Ní Chatháin & Michael Richter. Baile Átha Cliath: Four Courts, 2002, ll. 296-312. * [[Damian McManus]], ''A Guide to Ogam'', An Sagart, 1997. * [[Rudolf Thurneysen|R. Thurneysen]], "Auraicept na n-éces", in: [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17, 1928, ll.&nbsp;277–303. *Engesland, Nicolai Egjar, "''Auraicept na nÉces'': A Diachronic Study. With an Edition from the Book of Uí Mhaine", 2020 (Unpublished Ph.D.-thesis, University of Oslo, Norway). ==Naisc sheachtracha== * Calder, G. ''[https://archive.org/details/auraicept00calduoft Auraicept na N-Éces]'', téacs iomlán, (PDF, JP2, srl.) via archive.org] *[https://web.archive.org/web/20051110171744/http://www.shee-eire.com/magic%26mythology/Ogham/OghamTract/ogtract.htm The Ogham Tract], ''Auraicept na n-Éces'', via archive.org * [http://www.equinox-project.com/ogamscales.htm The Ogam Scales], [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] le B. Fell ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Auraicept Na N-Eces}} [[Catagóir:Ogham]] piwkj8i6x55wpb68yphk1ytn6ep2t61 0 91026 1268625 1267892 2025-06-04T14:48:45Z Marcas.oduinn 33120 Lámhscríbhinní 1268625 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Téacs dlí i seanchas ársa na hÉireann is ea '''Breitheanna Cróluí''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Bretha Crólige'''<ref>[http://dil.ie/13097 crólige] ar eDIL, cró/fuil-luí</ref>), a bhaineann le cúiteamh le haghaidh doirteadh fola. Creidtear gur scríobhadh an cneasaí ''[[Dían Cécht]]'' na [[Túatha Dé Danann]] é, caomhnaithe sa saothar, an [[Senchas Már|Seanchas Mór]]. == Lámhscríbhinní == Ní chaomhnaítear an téacs iomlán de ''Bretha Crólige'' ach in aon lámhscríbhinn amháin, ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] LS G 11), i dteannta le trí théacs eile as an trian deiridh den ''Senchas Már'' ([[Bretha Déin Cécht]] ina measc).<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|90, 303}} D'fhoilsigh [[D. A. Binchy]] eagrán den chóip seo, le haistriúchán Béarla agus léargas, sa bhliain 1938.<ref name=CE>{{cite book | last=Charles-Edwards | first=T. M. | title=The Early Mediaeval Gaelic Lawyer | series=E. C. Quiggin Memorial Lectures | date=1999 | volume=4 | publisher=University of Cambridge | url= https://www.asnc.cam.ac.uk/publications/Quiggin/ECQ%20Vol%204%201999%20Charles-Edwards.pdf }}</ref>{{rp|18}} Dar le Binchy, is scríbhinn sách maith é seo.<ref name=BinchyCrolige>{{cite journal | last=Binchy | first=D. A. | title=Bretha Crólige | journal=[[Ériu]] | volume=12 | date=1938 | pages=1–77 | jstor=30008071 }}</ref>{{rp|1}} Faightear i lámhscríbhinní eile blúirí den téacs nó léargais air.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|2}} '' Ar bhonn roinnt neamhréireanna sa téacs, mhol [[Rudolf Thurneysen]] go teach ann le fírinne dhá théacs éagsúla. Shéan Binchy an smaoineamh seo, áfach.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|69}} ==Achoimre== Leagann an ''Bretha Crólige'' amach na cúitimh ba ghá a íoc, de réir aicme shóisialta, i gcomhair doirteadh fola, ag díriú airde ar an difríocht idir uaisle (''grád<ref>[http://dil.ie/26459 1 grád] ar eDIL</ref> flatha''), saoir (''grád féne'') agus daoir (''sen-chléithe''<ref>[http://dil.ie/37125 senchléithe] ar eDIL</ref>).<ref name="HB" /> Ba í cumhal an t-aonad airgeadra a d'úsáidtí, bonn ríofa coiteann i ré na gCeilteach – le haghaidh cánacha, pionóis agus eile. Má doirteadh mar sin fuil an duine, ba ghá a íoc do; * rí nó rí cúige (''rí ruireach''<ref>[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/ruire ruire] ar teanglann.ie FGB, rí cúige</ref>), níos deireanaí fosta easpag: ceathrar cumhal déag * dhaoine de shliocht uasal de réir céim (''aire<ref>[dil.ie/1885 3 aire] ar eDIL</ref> désa,<ref>[http://dil.ie/15265 déis] ar eDIL</ref> forgill,<ref>[http://dil.ie/23662 forgell, forgal(l)] ar eDIL</ref> túise'',<ref>[http://dil.ie/42552 tús]</ref> ''fer fothlai''<ref>[http://dil.ie/24182 fothla(e)] ar eDIL</ref>): duine déag go leith(!) go dtí seachtar * feirmeoir bó (''[[bóaire]]''<ref>[http://dil.ie/6204 bóaire] ar eDIL</ref>) nó saor: triúr * daor: beirt. Cuireadh scaití [[draoi]]the, [[filid|filí]] agus an t-[[aos dána]] san áireamh leis na huaisle, agus uaireanta leis na saoir.<ref name="HB">Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur,'' lch.&nbsp;990.</ref> Dá ndoirtfeadh fuil mhná, thugtaí cúiteamh di de réir aicme a fir chéile, seachas mar shampla gialla, coirpigh, striapacha, fuaidirí, gealta, conriochta(!) agus „scharfzüngige Jungfrauen“.<ref>Jonathan Williams: ''The Field day anthology of Irish writing.'' Band&nbsp;4, NYU Press, 2002, ISBN 9780814799062, ll.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> ==Féach freisin== * ''[[Críth Gablach]]'' * ''[[Fír flathemon]]'' * ''[[Lóg n-enech]]'' ==Foinsí== * [[Helmut Birkhan]]: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' 2., korrigierte und erweiterte Auflage. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3. * [[Barry Cunliffe]]: ''Die Kelten und ihre Geschichte.'' 7. Auflage, Gustav Lübbe Verlag, Bergisch Gladbach 2000. * [[Myles Dillon]], [[Nora Kershaw Chadwick]]: ''Die Kelten. Von der Vorgeschichte bis zum Normanneneinfall''. Parkland-Verlag, Köln 2004 (zuerst 1966), ISBN 3-89340-058-3 (Kindlers Kulturgeschichte). ==Tagairtí== {{reflist}} {{Dlí luath na hÉireann}} {{DEFAULTSORT:Bretha Crolige}} [[Catagóir:Seanchas]] [[Catagóir:An Féineachas]] 4w33im713f9jcw475qjk5heruzneb28 1268626 1268625 2025-06-04T14:49:36Z Marcas.oduinn 33120 /* Lámhscríbhinní */Typo (NB ó enwiki an téacs) 1268626 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Téacs dlí i seanchas ársa na hÉireann is ea '''Breitheanna Cróluí''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Bretha Crólige'''<ref>[http://dil.ie/13097 crólige] ar eDIL, cró/fuil-luí</ref>), a bhaineann le cúiteamh le haghaidh doirteadh fola. Creidtear gur scríobhadh an cneasaí ''[[Dían Cécht]]'' na [[Túatha Dé Danann]] é, caomhnaithe sa saothar, an [[Senchas Már|Seanchas Mór]]. == Lámhscríbhinní == Ní chaomhnaítear an téacs iomlán de ''Bretha Crólige'' ach in aon lámhscríbhinn amháin, ([[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]] LS G 11), i dteannta le trí théacs eile as an trian deiridh den ''Senchas Már'' ([[Bretha Déin Cécht]] ina measc).<ref name=Breatnach>{{cite book | last=Breatnach | first=Liam | title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' | series=Early Irish Law Series | volume=5 | location=Baile Átha Cliath | publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] | date=2005 }}</ref>{{rp|90, 303}} D'fhoilsigh [[D. A. Binchy]] eagrán den chóip seo, le haistriúchán Béarla agus léargas, sa bhliain 1938.<ref name=CE>{{cite book | last=Charles-Edwards | first=T. M. | title=The Early Mediaeval Gaelic Lawyer | series=E. C. Quiggin Memorial Lectures | date=1999 | volume=4 | publisher=University of Cambridge | url= https://www.asnc.cam.ac.uk/publications/Quiggin/ECQ%20Vol%204%201999%20Charles-Edwards.pdf }}</ref>{{rp|18}} Dar le Binchy, is scríbhinn sách maith é seo.<ref name=BinchyCrolige>{{cite journal | last=Binchy | first=D. A. | title=Bretha Crólige | journal=[[Ériu]] | volume=12 | date=1938 | pages=1–77 | jstor=30008071 }}</ref>{{rp|1}} Faightear i lámhscríbhinní eile blúirí den téacs nó léargais air.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|2}} Ar bhonn roinnt neamhréireanna sa téacs, mhol [[Rudolf Thurneysen]] go teach ann le fírinne dhá théacs éagsúla. Shéan Binchy an smaoineamh seo, áfach.<ref name=BinchyCrolige/>{{rp|69}} ==Achoimre== Leagann an ''Bretha Crólige'' amach na cúitimh ba ghá a íoc, de réir aicme shóisialta, i gcomhair doirteadh fola, ag díriú airde ar an difríocht idir uaisle (''grád<ref>[http://dil.ie/26459 1 grád] ar eDIL</ref> flatha''), saoir (''grád féne'') agus daoir (''sen-chléithe''<ref>[http://dil.ie/37125 senchléithe] ar eDIL</ref>).<ref name="HB" /> Ba í cumhal an t-aonad airgeadra a d'úsáidtí, bonn ríofa coiteann i ré na gCeilteach – le haghaidh cánacha, pionóis agus eile. Má doirteadh mar sin fuil an duine, ba ghá a íoc do; * rí nó rí cúige (''rí ruireach''<ref>[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/ruire ruire] ar teanglann.ie FGB, rí cúige</ref>), níos deireanaí fosta easpag: ceathrar cumhal déag * dhaoine de shliocht uasal de réir céim (''aire<ref>[dil.ie/1885 3 aire] ar eDIL</ref> désa,<ref>[http://dil.ie/15265 déis] ar eDIL</ref> forgill,<ref>[http://dil.ie/23662 forgell, forgal(l)] ar eDIL</ref> túise'',<ref>[http://dil.ie/42552 tús]</ref> ''fer fothlai''<ref>[http://dil.ie/24182 fothla(e)] ar eDIL</ref>): duine déag go leith(!) go dtí seachtar * feirmeoir bó (''[[bóaire]]''<ref>[http://dil.ie/6204 bóaire] ar eDIL</ref>) nó saor: triúr * daor: beirt. Cuireadh scaití [[draoi]]the, [[filid|filí]] agus an t-[[aos dána]] san áireamh leis na huaisle, agus uaireanta leis na saoir.<ref name="HB">Helmut Birkhan: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur,'' lch.&nbsp;990.</ref> Dá ndoirtfeadh fuil mhná, thugtaí cúiteamh di de réir aicme a fir chéile, seachas mar shampla gialla, coirpigh, striapacha, fuaidirí, gealta, conriochta(!) agus „scharfzüngige Jungfrauen“.<ref>Jonathan Williams: ''The Field day anthology of Irish writing.'' Band&nbsp;4, NYU Press, 2002, ISBN 9780814799062, ll.&nbsp;31&nbsp;ff.</ref> ==Féach freisin== * ''[[Críth Gablach]]'' * ''[[Fír flathemon]]'' * ''[[Lóg n-enech]]'' ==Foinsí== * [[Helmut Birkhan]]: ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' 2., korrigierte und erweiterte Auflage. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3. * [[Barry Cunliffe]]: ''Die Kelten und ihre Geschichte.'' 7. Auflage, Gustav Lübbe Verlag, Bergisch Gladbach 2000. * [[Myles Dillon]], [[Nora Kershaw Chadwick]]: ''Die Kelten. Von der Vorgeschichte bis zum Normanneneinfall''. Parkland-Verlag, Köln 2004 (zuerst 1966), ISBN 3-89340-058-3 (Kindlers Kulturgeschichte). ==Tagairtí== {{reflist}} {{Dlí luath na hÉireann}} {{DEFAULTSORT:Bretha Crolige}} [[Catagóir:Seanchas]] [[Catagóir:An Féineachas]] tl4aectv3o5pjwxq3gll475c6jijeer 0 91285 1268782 1267306 2025-06-05T14:17:44Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268782 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} [[Séadchomhartha Náisiúnta na hÉireann|Séadchomhartha Náisiúnta]] ([[Liosta Séadchomharthaí Náisiúnta (Ciarraí)|295]]<ref name="archaeology">{{cite web | url = https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-kerry.pdf | date = k4ú Márta 2009 | teideal = National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship | format = pdf accessdate = 2017-08-26 | dátarochtana = 2019-12-09 | archivedate = 2017-10-23 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20171023212833/https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-kerry.pdf }}</ref>) is ea '''Clocha Oghaim Tulaigh Garráin''', dhá chloch suite i g[[Contae Chiarraí]], [[Éire]].<ref>{{ cite web | url = https://books.google.ie/books?id=CefHAAAAMAAJ&q=chute+hall+ogham&dq=chute+hall+ogham&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjBt5T9hpnWAhWLKcAKHcMsAdwQ6AEIJTAA | teideal = Studies in Irish Epigraphy: The Ogham inscriptions of the barony of Corkaguiney and the counties of Mayo, Wicklow, and Kildare | first = Robert Alexander Stewart | last = Macalister | date = 9 September 1897 | publisher = D. Nutt | via = Google Books }}</ref> ==Suíomh== Tá Clocha Oghaim Tulaigh Garráin Ogham Stones suite 4.2 km soir ó [[Trá Lí|Thrá Lí]], gar do ''Chute Hall'',<ref>[http://www.megalithicireland.com/Tullygarran%20Ogham%20Stones%20Kerry.html Tullygarran Ogham Stones] ar megalithicireland.com</ref><ref>{{ cite web | url = http://landedestates.nuigalway.ie/LandedEstates/jsp/property-show.jsp?id=1918 | teideal = Chute Hall | website = landedestates.nuigalway.ie }}</ref> ag {{coord|52.275836|N|9.643068|W|display=inline|format=dms}}. As Béarla, ghlaoitear ''Chute Hall Ogham Stones''<ref>[http://www.kerrycoco.ie/en/allservices/planning/codevelopmentplan2009-2015/thefile,2484,en.pdf Kerry Co. Co.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170910082455/http://www.kerrycoco.ie/en/allservices/planning/codevelopmentplan2009-2015/thefile,2484,en.pdf |date=2017-09-10 }} (PDF)</ref> orthu chomh maith. ==Stair== Greanadh na clocha idir ''c.'' AD 300 agus 800. D'aimsíodh na clocha sa bhliain 1848 tar éis do stoirm reilig ársa a nochtadh, le radharc thar Bhá [[Ard na Caithne]]. Bhog [[4ú Barún Fiontrá]] iad chuig a thigh i Chute Hall.<ref>{{ cite web | url = https://books.google.ie/books?id=AMTUAAAAMAAJ&dq=Tullygarran+ogham&focus=searchwithinvolume&q=Tullygarran | teideal = The national monuments of the Irish Free State | date = 9ú Meán Fómhair 2017 | publisher = Oifig an tSoláthair | via = Google Books }}</ref> ==Cur síos== Léitear na hinscríbhinní: * Cloch 1 *: LUBBAIS MAQQI DUN....S *: ''Lubbais'' mhic ''Dun...s'' *: 0.96 m in airde<ref>{{cite web | url = http://www.megalithicmonumentsofireland.com/COUNTIES/KERRY/Tullygarran1_OghamStone.html | teideal = TULLYGARRAN 1 OGHAM STONE/MEGALITHIC MONUMENTS OF IRELAND.COM | first = PIP | last = 2012 | website = www.megalithicmonumentsofireland.com | dátarochtana = 2019-12-09 | archivedate = 2019-12-09 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20191209223706/http://www.megalithicmonumentsofireland.com/COUNTIES/KERRY/Tullygarran1_OghamStone.html }}</ref><ref>{{ cite web | url = http://www.ucl.ac.uk/archaeology/cisp/database/stone/balig_5.html | teideal = CISP - BALIG/5 | website = www.ucl.ac.uk.| accessdate = 18ú Meán Fómhair 2017 }}</ref> * Cloch 2 *: CCICAMINI MAQQ(I) C(A)TTINI *: ''Cíchmuine'' mhix ''Caitne'' *: 1.02 m in airde<ref>{{cite web | url = http://www.megalithicmonumentsofireland.com/COUNTIES/KERRY/Tullygarran2_OghamStone.html | teideal = TULLYGARRAN 2 OGHAM STONE/MEGALITHIC MONUMENTS OF IRELAND.COM | first = PIP | last = 2012 | website = www.megalithicmonumentsofireland.com | dátarochtana = 2019-12-09 | archivedate = 2019-09-08 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20190908232112/http://www.megalithicmonumentsofireland.com/COUNTIES/KERRY/Tullygarran2_OghamStone.html }}</ref><ref>{{ cite web | url = http://www.ucl.ac.uk/archaeology/cisp/database/stone/balig_6.html | teideal=CISP - BALIG/6 | website = www.ucl.ac.uk | accessdate = 18ú Meán Fómhair 2017 }}</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Inscríbhinní Oghaim]] [[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta i gContae Chiarraí]] g6mw0tk9yu09e7l1n4wl95u39yvnvwv 0 91316 1268642 1234563 2025-06-04T17:17:18Z Alison 570 +WD 1268642 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Lámhscríbhinn Ghaelach de dheireadh na 16ú haoise is ea '''Egerton MS 88''', caomhnaithe anois sa m[[bailiúcháin Egerton]] de chuid an [[British Library]], Londain. Scríobh baill de chlann [[Ó Dábhoireann|Uí Dhábhoireann]] í, clann dlíodóirí cáiliúla as [[Corca Modhruadh|Corca Mrua]], [[Contae an Chláir]]. Tiomsaíodh í idir na blianta 1564 agus 1569 faoi mhaoirseacht Dhomhnaill Uí Dhábhoireann. Is foinse thábhachtach í an lámhscríbhinn seo de théacsanna Gaelacha na meánaoise amhail is [[Dlíthe na mBreithiúna|dréachtaí dlí]], gluaiseanna dlí, [[Litríocht na Gaeilge|luathlitríocht]], agus saothair ghramadaí. ==Foinsí== * Welch, Robert. ''Oxford Companion to Irish Literature''. Oxford, 1996, lch. 420. ==Naisc sheachtracha== *[http://www.clarelibrary.ie/eolas/coclare/genealogy/odavoren/egerton_88.htm Ábhar Egerton 88], Leabharlann Chontae an Chláir. ==Tagairtí== {{reflist}} {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} {{síol-ie}} {{DEFAULTSORT:Egerton 0088}} [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:16ú haois in Éirinn]] 9yegxqu1g7k2pf5nzyb4ifdedq0f5f5 0 91317 1268635 1234693 2025-06-04T17:13:25Z Alison 570 +WD 1268635 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Lámhscríbhinn Ghaelach de dheireadh an 15ú haois agus tús an 16ú haois is ea '''Rawlinson B. 512'''.<ref>Lua iomlán: Oxford, Bodleian Library, MS Rawlinson B. 512. Teideal eile: ''Ancient Irish Deeds and Writings, Chiefly Relating to Landed Property, from the Twelfth to the Seventeenth Century, with Translations, Notes, and a Preliminary Essay''</ref> Faightear sa chnuasach idir fhilíocht agus phrós, an chuid is mó as Luath-Nua-Ghaeilge, agus roinnt as Laidin, nótaí as Béarla, scríofa ag roinnt scríobhaithe éagsúla. Tá 154 fóilió ann, ar phárpháipéar [[cuartó]] scríofa in dhá cholún. Roinntear an lámhscríbhinn ina cúig chuid, a bhí tráth imleabhair éagsúla: * I, ff. 101-22, 1-36, 45-52 * II, ff. 53-75 * III, ff. 75B-100, 37-44 * IV, ff. 123-44 * V, ff. 145-54.<ref name="ftn0">[http://www.ucc.ie/celt/MS-OMIT/ MsOmit] ar CELT, Coláiste na hOllscoile, Corcaigh.</ref> ==Ábhair== {| class=wikitable ! width=25% | Fóilió ! width=75% | Cur síos |- ! colspan=2 | I, 1-36 |- valign="top" | 1a | Deireadh de ''Gein Branduib maic Echach ocus Áedáin maic Gabráin'', Breith ''[[Brandub mac Echach]]'' agus ''[[Áedán mac Gabráin]]'' |- valign="top" | 1a | Dán ''Kailleoracht. Tonfeid, a Christ, conic muir.'' |- valign="top" | 1a-2a | ''Ferchuitred Medba'''',<ref>[http://dil.ie/21703 ferchuitred] ar eDIL</ref> Fear-liúntas Mhéabha |- valign="top" | 2b | [bán] |- valign="top" | 3a-b | Dán (37 rann) faoi ríthe na hÉireann, ó ''Loegaire'' go [[Brian Bóramha]]. |- valign="top" | 3b | [[Gilla Cómáin mac Gilla Samthainde]], dán le tús ''A andáladh anall uile'' (cóip lochtach) |- valign="top" | 4b- | Dán ''Tadg og oDa […] cecinit'', an-thréigthe. |- valign="top" | 5a-30a | Beatha Trípháirteach Naoimh Phádraig, le nótaí imill |- valign="top" | 30a | Rannta topagrafacha, le tús ''Crioch Midhi inn[e]osad duibh ocus crioch Breadh mborrfadach''. |- valign="top" | 30a | Nótaí próis, ''Torannacht ocus críchairecht na Midi'', Teorantacht agus críochaireacht na Mí |- valign="top" | 30a | Nótaí Laidine faoi Risterdus Nugent (ob. 1591) agus Katherine Nugent (ob. 1604) |- valign="top" | 30b | Nótaí Béarla, an-thréigthe |- valign="top" | 31a | Beatha ''[[Brigit]]'' (tús ar iarraidh) |- valign="top" | 35b-36a | Scéala faoi sé mhíorúilt luaite le naomh ''Brigit'' |- valign="top" | 36a | Dhá rann déanacha, le tús ''Tlachtga ingen Mhodh[a] Ruith ramhaigh'' |- valign="top" | 36b | Dán ag tús ''Domun duthain a loinde'', agus nóta as prós. |- ! colspan=2 | III, 37-44 |- valign="top" | 37a-39a | ''Apgitir Chrábaid'', Aibítir Chrábhaidh |-valign="top" | 39a | ''Teist Choemáin Chlúana maic Treoin for scoil oc Sinchill Chille Ached'', Teist Chaomáin Chluain mhic Treoin faoi scoil óg Shinchill Chille Aichead'' |- valign="top" | 39a-40b | Tráchtas Gaelach ar ocht bpeaca marfacha agus ocht bpríomhshuáilce |- valign="top" | 40b-41a | ''Regula Coluim Cille'', Riail Coluim Chille |- valign="top" | 41a | Alt trí-líne, le tús ''Cosc mo Colmaócc maic uBéonna dond óclaicg''. |- valign="top" | 41a | Seanscéal Gaelach faoi [[Naomh Gréagóir Mór]] |- valign="top" | 41b-42a | Achainí Chríost, paidreacha do Mhuire, Eoin Leanbh agus Eoin Baiste |- valign="top" | 42a-42b | ''Mugrón comarba Coluim cille'' |- valign="top" | 42b-44a | ''Na Arrada''<ref>[http://dil.ie/4256 arrae], earra, ar eDIL</ref> |- valign="top" | 44a-44b | Fís [[Laisrén]] Chluana (Connacht) |- valign="top" | 44b | Nótaí ar Eaglaisí na Mumhan |- ! colspan=2 | I, 45-52 |- valign="top" | 45a-47b | Tráchtas ar an Saltair, le fo-nóta Gaeilge (f. 45a) le dáta Deireadh Fómhair, 1731. |- valign="top" | 48a-51b | ''[[Cáin Adomnáin]]'' |- valign="top" | 51b | Dán ar na Sailm ''Maledictive'' (13 rannta), le tús ''Sreth a salmaib suad slan / feib rohorddaig Adamnan.'' |- valign="top" | 51b | ''Immathcor<ref>[http://dil.ie/27774 immathchor], ccc, ar eDIL</ref> nAilella ocus Airt'', Comh-chúiteamh [[Ailill Aulom|Ailealla]] agus [[Art mac Cuinn|Airt]]") |- valign="top" | 51b-52a | Blúirín, le tús ''muintire. Olldam dicit''. |- valign="top" | 52a | Dán ar séasúor agus laethanta eaglasta, le tús ''A Loingsig a hEs mac nEirc''. |- valign="top" | 52a-52b | ''Fil and grian glindi hái'', dán luaite leis an m[[brughaidh]], [[Dá Choca]], le réamhrá próis agus gluaiseanna. |- valign="top" | 52b | Nóta seacht-líne, ''Tomus cuirp Crist arna gabail Chonsantin impir'' |- ! colspan=2 | II, 53-75 |- valign="top" | 53a-64a | ''Félire Óengusso'', réamhrá, cuid den réamhscéal, iarfhocal, le nótaí. |- valign="top" | 56b | Dán (5 rann), i meadaracht ''rinnard'', le tús ''Bendacht indrig donélaib''. |- valign="top" | 64a | Dán (2 rann) i meadaracht ''rinnard'', le tús ''Cach noem robói, fil, bias''. |- valign="top" | 64a | Ceathrú le tús ''Cech noeb, cech noebuag, cech mairtir'', le nóta |- valign="top" | 64b | Seanscéal ''[[Naomh Moling]]'' |- valign="top" | 64b | Seanscéal Naomh ''Moling'' agus an an diabhail |- valign="top" | 64b | Nóta scríobhaí |- valign="top" | 65a-71a | Seanmóir faoi Bhreith Chríost |- valign="top" | 71a | Dhá dhán, le tús: (1) ''Buadacht uaim dom compan an tí as iomlán a threghib'' (Luaite le ''Rod Ó Cor(n)in''); (2) ''Ag scoith na bPluingeadach'' (luaite le Brian mac Deargain). |- valign="top" | 71a-75b | Seanmóir faoin bPáis Chríost |- valign="top" | 73a | Nóta le scríobhaí ag aithint féin mar Dhubthach Ó Duibhgeannan, ag scríobh ar son Chonchúir Uí Mhaolchonaire. |- ! colspan=2 | III, 75b-100 |- valign="top" | 76a-97b | ''[[Leabhar Gabhála na hÉireann]]'', agus ''Flathiusa hErend'' i dteannta. |- valign="top" | 97b | Nóta ar chosúlacht Éireann agus na bhflaitheas, le tús ''Inis hErenn, tra, ro-suidigad isin fuined''. |- valign="top" | 97b | [[Tréanna na hÉireann |Tré]] faoina chéad trí bhreithiúnas in Éirinn |- valign="top" | 97b-98b | ''Scéla Túain maic Cairill do Fhinnén Maige Bile''; [[Tuan mac Cairill]], [[Finnín Mhaighe Bile]] |- valign="top" | 97b | Dán (7 rann) faoi [[Tuan mac Cairill|Thuan mac Cairill]] |- valign="top" | 97b | Ceathrú, le tús ''Dia rorannta cóicid Erenn''. |- valign="top" | 97b | Ceithre cheathrú maidir le Bealtaine, Lúnasa, Samhain agus ''[[Imbolc]]''<ref>[dil.ie/27312 imbolc, óimelc], ar eDIL</ref> |- valign="top" | 99a-100b | ''Scéla Alexandir maic Pilip'', sraithe ón scéal Gaelach faoi Alastar. |- valign="top" | 100b | ''[[Coimpeart Chonchúir]]'', scéal [[Neasa]] iníon ''[[Eochaid Sálbuide]]'' |- valign="top" | 100b | Out of place scribal note to ''Lebor Gabála Érenn'' |- ! colspan=2 | I, 101-122 |- valign="top" | 101a-105b | ''[[Baile in Scáil]]'' |- valign="top" | 105b-108a | ''[[Scéal Muc Mhic Dhathó]]'' |- valign="top" | 108a | Seanscéal Naoimh Phádraig, Enna mhic rí Laoghaire, agus Mhíchíl Ardaingil |- valign="top" | 108b | ''Senchus muici fhéili Martain'', Seanchas mhuc Naoimh Máirtín |- valign="top" | 109a-114b | ''Airec Menman<ref>[http://dil.ie/31948 1 menma (a)], airec menman = ''mentis inventum'', smaoineamh intinne, beart, ar eDIL</ref> Uraird maic Coisse'', Beart Uraird mhic Coisse."<ref name="ftn1">Kuno Meyer, "Zwiegespräch zwischen Mac Liac und Irard Mac Coisse." [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 8, ll. 218-22, 559-60.</ref> |- valign="top" | 114b-115b | ''Erchoitmed<ref>[http://dil.ie/20243 airchoimted], vvv, ar eDIL</ref> ingine Gulidi'', Leithscéal iníon ''Gulide'' |- valign="top" | 115b-116a | ''Orgain / Aided trí mac nDiarmata mac Cerrbeóil'', Argain / Anbhás thriúr mhac Diarmada mhic Cearbaill |- valign="top" | 116a-116b | ''Aided Maelodráin mic Dímma Chróin'', Anbhás ''Maelodrán'' mhic ''Dímma Chróin'' |- valign="top" | 116b | ''Agallamh Cormaic 7 Fithil'', Fíthel (Féigbriathrach) |- valign="top" | &mdash; | [Dhá leathanach ar iarradh] |- valign="top" | 117a-118a | ''[[Tochmarc Emire]]'', tús ar iarraidh |- valign="top" | 117b-118b | ''Verba Scáthaige'', Focail [[Scáthach|Scáthaigh]] |- valign="top" | 117b-118b | ''Forfess [[Fir Fálgae|Fer Fálgae]]'' |- valign="top" | 119a-120b | ''[[Immram Brain|Immram Brain maic Febail]]'' |- valign="top" | 120b | ''[[Echtra Condla|Echtrae Connlai]]'', blúirín |- valign="top" | 121a | Dán, ''[[A reilec laech Leithe Cuinn]]'', [https://www.ucd.ie/tlh/header/rib.eriu.2.001.header.html Reilig na Ríthe ''Leithe Cuinn''] |- valign="top" | 121b | Dán, agallamh idir ''Findchú'' agus ''Sétna'' |- valign="top" | 121b-122a | Nóta faoi scuab ''Fánait |- valign="top" | 122a-122b | ''[[Esnada Tige Buchet]]'' |- valign="top" | 122b | ''[[Scél Baile Bindbérlaig]]'', blúirín. |- ! colspan=2 | IV, 123-144 |- valign="top" | 123a-139b | ''Lorgaireacht an tSoithigh Naomhtha'', scéal Luath-NuaGhaeilge, blúirín. |- valign="top" | 126a | Dán luaite le Naomh Colm Chille, le tús ''Aibhinn bith ar B[i]nn Etair''. |- valign="top" | 126a | ''Ogham consonant sísana [...]''. |- valign="top" | 140a | Scéal faoi Diarmaid mac Cerbaill agus Naomh Ciarán ádh tionóil Thailte |- valign="top" | 140a | Scéal faoi ab Dhroimeanaigh |- valign="top" | 140b | ''Foscél ar Bannscail'', scéal faoi chathú athair faoistine ag bean |- valign="top" | 140b | Scéal faire dhá scoláire eaglasta |- valign="top" | 141a | Scéal Choilm Chille |- valign="top" | 141a | Scéal Rí Ghúaire |- valign="top" | 141a | Scéal taise mhic ''Craith mac mic in-Lomanaigh |- valign="top" | 141b | Scéal faoi iníon mhic Thadhg uí ''Cellaigh Maine |- valign="top" | 141b | Dhá sheanscéal faoi Naomh ''Moling'' as Luachair |- valign="top" | 141b | Scéal faoi Naomh ''Comgall'' as Beannchair |- valign="top" | 142a | Scéal ''Brenainnmoccu-Alta |- valign="top" | 142a | Scéal Bhaithín agus Naomh Choilm Chille |- valign="top" | 142a | Scéal ''Mochuta'' agus an diabhail |- valign="top" | 142b | Scéal Dáibhí, Sholaimh agus Aibseálóim |- valign="top" | 142b | Scéal ''Mochuta |- valign="top" | 142b | Seanscéal Iób |- valign="top" | 143a | Nóta scríobhaí tiomnaithe do John Punket agus iníon Bharún Ghalltroma |- valign="top" | 143a | Tuar |- valign="top" | 143a | Seanscéal Naoimh Phádraig, mic rí Laoghaire agus Mhíchíl ardaingil |- valign="top" | 143b | Nóta ar scéala, argóint agus stair: ''Foilsigter na focail ar tri coraib .i. scél ocus arrumainte ocus (s)tair'' |- valign="top" | 143b | Nóta ar tír soir ón Áis |- valign="top" | 143b | ''Comrac Conculaind re Senbecc'', Chomhrac Chú Chulainn le Seanbheag |- valign="top" | 143b | Nóta ar aithreachas |- valign="top" | 143b | ''Tri h-inganta Temrach'', Trí iontas Teamhrach |- valign="top" | 143b | Seanscéal Gaelach faoi of Gréagó agus an baintreach a rinne gáire ag aifreann |- valign="top" | 144a | Deireadh Seanscéal Solaimh |- valign="top" | 144a | Seanscéal Dáibhí agus Solaimh |- valign="top" | 144a | Nóta ar rí Gréagach |- valign="top" | 144a | Nóta ar oilithreacht cheathrar eaglaiseach Gaelach go dtí an Róimh |- valign="top" | 144b | Seanscéal Impire Constaintín |- valign="top" | 144b | Nóta ar thrí dhia ''Danu''. |- valign="top" | 144b | Tús de ''[[Esnada Tige Buchet]]'', ''cf''. f. 122a. |- ! colspan=2 | V, 145-154 |- valign="top" | 145a-146b | Nóta faoin Maighdean Mhuire |- valign="top" | 147a-154b | Aistriúchán Gaeilge de ''De miseria humanae conditionis'' le Pápa Innocent (blúirín). |} ==Foinsí== * Stokes, Whitley. ''The Tripartite Life of St. Patrick''. Londain, 1887. ==Thuilleadh le léamh== * Best, R.I. "Notes on Rawlinson B. 512." [[Zeitschrift für celtische Philologie|ZCP]] 17 (1928), ll. 389-402. * Meyer, Kuno (eag.). ''Hibernica Minora''. Anecdota Oxoniensia. Oxford: Clarendon Press, 1894. ''Supplement to Stokes' description. * Ó Cuív, Brian. ''Catalogue of Irish Language Manuscripts in the Bodleian Library at Oxford and Oxford College Libraries'', Cuid I. Baile Átha Cliath, 2001. Ui. 38, ll.&nbsp;223–54. ==Naisc Sheachtracha== *[https://digital.bodleian.ox.ac.uk/inquire/p/3ffc0cfc-ce63-4a6c-95c0-547f36b4333d MS Rawlinson B. 512], íomhánna le fáil ar Digital Bodleian. *[https://medieval.bodleian.ox.ac.uk/catalog/manuscript_8072 MS Rawlinson B. 512] sa chatalóg Lámhscríbhinní meánaoiseacha den Bodleian Library *[http://vanhamel.nl/wiki/Oxford,_Bodleian_Library,_MS_Rawlinson_B_512 Rawlinson B. 512] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130901153440/http://vanhamel.nl/wiki/Oxford,_Bodleian_Library,_MS_Rawlinson_B_512 |date=2013-09-01 }} ar CODECS, vanhamel.nl ==Tagairtí== {{reflist}} {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:16ú haois in Éirinn]] sc6hq6mcipqbnt7hm1ey56s25ptccnb 0 91321 1268636 1233535 2025-06-04T17:13:54Z Alison 570 +WD 1268636 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Cnuasach ginealaigh Gaelach is ea '''''Leabhar Uí Mhaine''''', aitheanta chomh maith mar ''Leabhar Uí Dhubhagáin'', agus as Béarla ''The Book of Hy-Many''.<ref>Feictear freisin ''Leabhar Ua Maine''</ref> Caomhnaítear an lámhscríbhinn in [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], le cód seilf MS D ii 1. Scríobhadh é idir na blianta c. 1392–94. ==Stair== Glaodh ''Leabhar Uí Dubhagáin'' ar an lámhscríbhinn ar dtús, as [[Seán Mór Ó Dubhagáin]], bás 1372, de chlann cáiliúil staraithe agus ceoltóirí as Oirthear na Gaillimhe. Bhí aitheanta uirthi níos deireanaí mar '''Leabhar Uí Cheallaigh''', scríofa ar son [[Muirceartach Ó Ceallaigh|Mhuirceartaigh Uí Cheallaigh]] (bás 1407), [[Easpag Chluain Fearta]] (1378–93) agus [[Ardeaspag Tuama]] (1393–1407). Bhí sí i seilbh na clainne úd go dtí 1757, nuair a díoladh í le [[William Betham]]. Sa bhliain 1814, dhíol Betham an lámhscríbhinn le [[Richard Temple-Nugent-Brydges-Chandos-Grenville, 1st Duke of Buckingham and Chandos|Richard Grenville]], agus dá bhliain 1883, bronnadh í ar [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], air a caomhnaítear anois í. Scríobhadh an leabhar ag deichniúir scríobhaithe, ochtar díobh gan ainm, idir na blianta 1392-1394. Ba é [[Ádhamh Cúisín]] (fl. c. 1400) an príomhscríobhaí, agus [[Faolán Mac an Ghabhann na Scéal]] (bás 1423) an t-aon scríobhaí eile a bhfuil aithne air as a ainm ==Ábhair== Is leabhar [[Pár|párpháipéir]] ollmhór é, 44 cm x 27 cm, scríofa as Meán-Ghaeilge. Dúirt duine dá scríobhaí faoina ábhar gur ''bolg an tsolathair'' atá ann. Faightear ann sraith [[dinnseanchas|dinnseanchais]] aoi, an [[Banseanchas]], [[Sanas Cormaic]], [[Leabhar na gCeart]], cuid de [[Leabhar Gabhála na hÉireann]], dánta, agus ginealaigh. Caitear sciar maith den leabhar le bunúis agus ginealaigh chlann [[Uí Cheallaigh]] as [[Uí Maine]], tugadh chun dáta ádh am a thiomsaithe. I dteannta sin, tá [[ceathrú|ceathrúna]] ag tabhairt ómóis don réimeas fada agus rath i gcónaí de chlann Uí Dhiarmada (.i., sliocht [[Diarmuid Mac an Bháird|Dhiarmada Mhic an Bháird]]), agus ag moladh chlann [[Mac an Bháird|Mhic an Bháird]] ina gcáilíocht mar thaoisigh Chinéal Reachta [[Sogháin|Soghán]] as lár-thoir [[Contae na Gaillimhe|Chontae na Gaillimhe]]. ==Ábhar ar iarraidh== Scaradh daichead [[fóilió]] ad am lámhscríbhinn agus cailleadh iad, cé gur caomhnaítear trí fhóilió 17–19 in '''Egerton 90'''.<ref>Lua iomlán: Londain, British Library, MS Egerton 90</ref> Rinneadh catalóg d' ábhar na lámhscríbhinne sa seachtú haois déag fad is a bhí sí i seilbh [[Sir James Ware]] agus roimh cailleadh na bhfóilió úd, a chuir in iúl go raibh inti tráth téacsanna amhail is [[Leabhar Gabhála na hÉireann]] agus [[Agallamh na Seanórach]]. Tharraing [[an Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ar chuid den ábhar caillte agus [[Leabhar na nGinealach]] á scríobh aige i nGaillimh sa bhlianta 1649-1650. I measc téacsanna a ghlac sé, tá [[Seanchas Síl Ír]], agus b'fhéidir [[Clann Ollamhan Uaisle Eamhna]]. Tharraing sé ar ábhar freisin agus [[Coimre na nGinealach]] á scríobh sa bhliain in early to mid-1666. Thug [[Nollaig Ó Muraíle]] faoi ndeara gur an-dílis iad trascríbhinní Mhic Fhirbhisgh. ==Féach freisin== * ''[[An Leabhar Muimhneach]] * ''[[Leabhar Ádhaimh Uí Chianáin]] * ''[[Leabhar Cloinne Maoil Ruanaidh]] * ''[[Leabhar na nGinealach]] * ''[[Annála Caillte Leacáin]] * ''[[Cú Choigcríche Ó Cléirigh|Leabhar Ghinealaigh Uí Chléirigh]] * [[Rawlinson B 502]] ==Naisc sheachtracha== * [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] ** [https://www.ria.ie/library/catalogues/special-collections/medieval-and-early-modern-manuscripts/book-ui-mhaine-book-hy Book of Uí Mhaine / The Book of Hy Many / The Book of the O’Kellys / Book of Ó Dubhagáin] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221222124326/https://www.ria.ie/library/catalogues/special-collections/medieval-and-early-modern-manuscripts/book-ui-mhaine-book-hy |date=2022-12-22 }}, ARÉ ** ''[https://www.ria.ie/news/library/book-ui-mhaine-international-conference Book of Uí Mhaine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191215090654/https://www.ria.ie/news/library/book-ui-mhaine-international-conference |date=2019-12-15 }}'', comhdháil idirnáisiúnta, ARÉ. ** ''[https://soundcloud.com/the-royal-irish-academy/elizabeth-boyle-maynooth?in=the-royal-irish-academy/sets/book-of-ui-mhaine-conference Book of Uí Mhaine]'', comhdháil idirnáisiúnta, ARÉ, ''via'' soundcloud.com * [https://celt.ucc.ie/published/G105007.html The Tribes and Customs of Hy-Many], CELT, Coláiste na hOllscoile, Corcaigh * [https://www.isos.dias.ie/ga/ ISOS] ** [https://www.isos.dias.ie/ga/collection/ria.html Acadamh Ríoga na hÉireann] *** [https://www.isos.dias.ie/ga/RIA/RIA_MS_D_ii_2.html LS D íi 1], ''Book of Hy Many'' ==Foinsí== * ''The topographical poems of John O’Duhbhangain and Giolla na Naomh O’Huidrin'', eag. agus aistr. Béarla, nótaí atá réamhrá, le [[John O'Donovan]], Irish Archaeological and Celtic Society, Baile Átha Cliath, 1862 * ''The Book of Uí Maine'', le réamhrá agus innéacs le [[R. A. Stewart Macalister]], macasamhlach collachló, Baile Átha Cliath, 1941 * ''Catalogue of Irish manuscripts in the Royal Irish Academy'', Baile Átha Cliath, 1943, Facs. 26: 3314-35. * ''The Book of Uí Mhaine'', R.A. Breatnach, in ''Great books of Ireland'', Léachtaí [[Thomas Davis]], Baile Átha Cliath, 1967 * ''The Celebrated Antiquary'', [[Nollaig Ó Muraíle]], [[Maigh Nuad]], 1996 * ''The Great Book of Irish Genealogies'', [[an Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] (eag. [[Nollaig Ó Muraíle]]), De Burca, Baile Átha Cliath, 2003-2004 * ''The Ó Cellaigh Rulers of Uí Maine - A Genealogical Fragment, c.1400'', (Cuid 1), [[Nollaig Ó Muraíle]], Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]], ll.&nbsp;32–77, imleabhar 60, 2008 * ''Compilations of lore and legend: Leabhar na hUidhre and the Books of Uí Mhaine, Ballymote, Lecan and Fermoy'', [[John Carey]], in: Bernadette Cunningham agus Siobhán Fitzpatrick (eag.), ''Treasures …'', Baile Átha Cliath, 2009, ll.&nbsp;17–31. * ''The ''Book of Uí Maine'', formerly the Book of Ó Dubhagáin: Scripts and Structure'', William O'Sullivan, ''[[Éigse (iriseán)|Éigse]]'', ll.&nbsp;151–66, imleabhar 23, 1989. * ''Catalogue of Irish Manuscripts in the British Museum'', imleabhar 2, [[Robin Flower]], Londain, 1926. ==Tagairtí== {{reflist}} {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:14ú haois in Éirinn]] lnh7x5w0ykegd9u0pnjgy6xjafuz59b 0 91330 1268643 1234694 2025-06-04T17:17:37Z Alison 570 +WD 1268643 wikitext text/x-wiki :''Lámhscríbhinn í seo aitheanta scaití mar ''Leabhar Ghleann Dá Loch''. Lámhscríbhinn eile aitheanta scaití mar an gcéanna is ea an ''[[Leabhar Laighneach]]'' {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Lámhscríbhinn Ghaelach na meánaoise is ea '''Rawlinson B 502'''<ref>Lua iomlán: Oxford, Bodleian Library, Rawlinson B 502</ref> a caomhnaítear anois sa [[Bodleian Library]], Oxford. Is é ar cheann de thrí mhórshaothar ar marthain déanta in Éirinn roimh theacht na Normannach, an dá leabhar eile ná [[Leabhar na hUidhre]] agus an [[Leabhar Laighneach]]. De réir roinnt scoláirí, is éard atá ann i Rawlinson B 502, go háirithe a dheara cuid, ná an saothar '''Leabhar Glinne Dá Locha''' (nó Ghleann), luaite i roinnt foinsí meánaoisacha agus luath-nua-aimsire. Níl scoláire eile ar aon ghuth ámh. Deir [[Brian Ó Cuív]] gurb í ar cheann desna na lámhscríbhinní Gaelacha na meánaoise atá ar marthain "is tábhachtaí agus is áille ... gan dabht is breátha".<ref>Ó Cuív, ''Catalogue of Irish Language Manuscripts in the Bodleian Library at Oxford and Oxford College Libraries'', lch. 172</ref> [[Pádraig Ó Riain (scoláire)|Pádraig Ó Riain]] states "... foinse luachmhar eolais ... maidir leis an gcomhthionól i n[[Gleann Dá Loch]] tuairim is an bhliain 1131, agus finné breá ... ar an ardchaighdeán scoláireachta bainte amach ag an ionad manach úd."<ref name=R2008-87>Ó Riain, "The Book of Glendalough: a continuing investigation", lch. 87.</ref> ==Stair agus struchtúr== Sa lámhscríbhinn mar a caomhnaítear inniu í, faightear dhá [[coidéacs|choidéacs]], a bhí ar dtús dhá saothar éagsúla.<ref name=MI400>Breatnach, "Rawlinson B 502", lch. 400.</ref> Ceanglaíodh le cheirt iad am éigin roimh an mbliain 1648.<ref name=Hellmuth1475>Hellmuth, "Rawlinson B 502", lch. 1475</ref> Rinneadh é seo ar iarratas a seilbheoir, an t-ársaitheoir Éireannach Sir [[James Ware]] (bás 1666), a raibh deabhailiúcháin lámhscríbhinní Gaelacha aige a bhuí le [[an Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] (bás 1671).<ref name=Hellmuth1475 /> Chuir Ware roinnt leathanach isteach, le tráchtas as Laidin go formhór ar ghnéithe staire Gaelaí, idir an dá lámhscríbhinn (ff. 13–18), is amhlaidh chun cuma saothar éagsúil a choimeád.<ref name=Hellmuth1475 /> Cuireadh tuilleadh fóiliónna pháipéir ag deireadh na dara lámhscríbhinne (ff. 90–103), le nótaí agus trascríbhinní, cuid de as Laidin.<ref name=Hellmuth1475 /> Tá 175 fóilió anois ann, leathnaigh an cheanglóra san áireamh. Tiomsaíodh an chéad lámhscríbhinn, fóiliónna 1-12v, déanach sa 11ú haois nó b'fhéidir ag tús na 12ú haois.<ref name=Hellmuth1475 /><ref>Oskamp, "The first twelve folia", lch. 56.</ref><ref name=MI399 /> Cuireann an dea-mhionchló, scríofa in dhá cholún, dhá scríobhaí in iúl, agus cuireadh [[gluais]]eanna ann ag lámha eile. Tá duine desna scríobhaithe aitheanta mar an té "H" a chuir gluaiseanna i Leabhar na hUidhre. D'fhéadfadh é dá bharr go ndearnadh an chuid seo den tsaothar sa tigh screaptra mainistreach [[Cluain Mhic Nóis|Chluain Mhic Nóis]], Co. Uíbh Fhailí.<ref name=Hellmuth1475 /> Scríobhadh an chuid is mó de Rawlinson B 502, .i. ff. 19–89, ag aon scríobhaí amháin i lár na 12ú haoise.<ref name=Hellmuth1475 /> Is é ''[[Toirdhealbhach Ua Conchobhair]]'' (réimeas 1106–1156) an rí deireanach desna Connachta a fhaightear ann.<ref name=MI399>Breatnach, "Rawlinson B 502", lch. 399.</ref> Ar gach leathanach tá dhá cholún scríofa as mionchló Gaelach.<ref>Ó Riain, "The Book of Glendalough: a continuing investigation", lch. 71.</ref> Tá ardchaighdeán callagrafaíochta ann, le roinnt maisiúchán. Ullmhaíodh go maith an phár, cé go bhfuil cuma chaite ar an lámhscríbhinn anois, agus tá roinnt fóiliónna anois caillte.<ref name=Hellmuth1475 /> Is amhlaidh as ucht a chuid ábhar go ndearnadh an lámhscríbhinn i mainistir Laighneach, agus moltar mar shampla [[Cill Uisean]] i g[[Contae Laoise]].<ref name=Hellmuth1475 /> Chuir James Ware a bhailiúchán ar aghaidh chuid a mhac, a dhíol é le h[[Edward Hyde, 1st Earl of Clarendon|Edward Hyde]]. Cuireadh ar aghaidh é in am trátha chuig [[James Brydges, 1st Duke of Chandos|James Brydges]], a dhíol roinnt dá lámhscríbhinní, san áireamh Rawlinson B 502 mar a ghlaoitear anois uirthi, le Dr [[Richard Rawlinson]] (bás 1755). Tiomnaíodh bailiúcháin Rawlinson ag [[St John's College, Oxford]], as ar tháinig sí sa bhliain 1756 sa Bodleian Library isteach.<ref name=Hellmuth1475 /> Sa bhliain 1909, d'fhoilsigh [[Kuno Meyer]] leagan [[facsamhail|facsamhla]] [[collachló]] desna leathnaigh phárpháipéir, le réamhrá agus innéacs, curtha amach ag by [[Clarendon Press]].<ref>Meyer, ''Rawlinson B 502: a collection of pieces in prose and verse in the Irish language compiled during the eleventh and twelfth Centuries''.</ref> Sa bhliain 2000 i leith, foilsíodh leaganacha digiteacha ag an tionscadal ''Early Manuscripts at Oxford University'', anois faoi réir an [[Oxford Digital Library]]. Tá idir phárpháipéar agus pháipéar sna leathanaigh scanta, seachas na fóiliónna páipéir den 17ú haois ar ff. 105–171.<ref>''[http://image.ox.ac.uk Early Manuscripts at Oxford University]''.</ref> ==Ábhair== Faightear sa chéad lámhscríbhinn cóip d[[Annála Tiarnaigh]], ina bhfuil blúirín de {{h|Croinic na hÉireann}} mar a ghlaoitear air, stair an domhain as Laidin agus Gaeilge, bunaithe air staraithe amhail is Eusebius agus Orosius.<ref name=MI400 /> Is easnamhach é an téacs agus ag a thús ([[:wikt:acephalous|aiceifealach]]) agus a dheireadh, rud a thugann le fios go bhfuil fóiliónna eile ar iarraidh.<ref name=MI400 /> Ag tús an dara lámhscríbhinn tá sraith dhánta as Meán-Ghaeilge, dar teideal [[Saltair na Rann]], agus ina diaidh athleagan den ''[[Sex Aetates Mundi (Gaelach)]]'' agus an dán ''Amra Coluimb Chille''. Tá sa lámhscríbhinn go leor scéalta de chuid [[Scéalaíocht na Ríthe]], agus tá roinnt díobh bailithe le cruinne faoin teideal ''Scélshenchas Laigen'', agus an chéad scéal ann ná ''[[Orgain Denna Ríg]]''. Faightear sa tsraith seo an cóip is fearr atá ar marthain de leagan "A" de ''[[Tairired na nDéssi]]''.<ref name=Meyer102>Meyer, lch. 102.</ref> Tá sraith eile filíochta tuata de téacsanna na Laighean faoin teideal ''Laídshenchas Laigen''. I measc téacsanna fileata eile tá na dánta eagna ''[[Immacallam in dá Thuarad]]'' agus ''Gúbretha Caratniad''. Is ar cheann de dhá lámhscríbhinn réamhNormannach atá ina bhfoinsí ginealaigh, an ceann eile ná an [[Leabhar Laighneach]]. Caomhnaítear fosta roinnt den [[an Féineachas|Fhéineachas]] amhail is an dréacht ''[[Cóic Conara Fugill]]''. Seo á leanas tuilleadh sonraí ar ábhar an tsaothair: {| class="wikitable collapsible collapsed" float="right" ! width="25%" | Fóilió ! width="75%" | Téacs |- valign="top" | 1r-12v | [[Annála Tiarnaigh]] |- ! colspan=2 | |- valign="top" | 13-8 | Nótaí stairiúla le Ware |- ! colspan=2 | |- valign="top" | 19r-40 | [[Saltair na Rann]] |- valign="top" | 40v-44v | [[Sex Aetates Mundi (Gaelach)]] |- valign="top" | 45r | Dán luaite le ''Mac Cosse'', le tús ''Ro fessa hi curp domuin dúir'' |- valign="top" | 46r | Dán ''Fichi rig cia rim as ferr'', maidir le ríthe Iarúsailéim, ag tús le Rí [[Sól]] agus ag críochniú le léirscrios Iarúsailéim ag [[Nabúcadnazar]] |- valign="top" | 46r | Dán creidimh ''A Dé dúlig adateoch / Cethrur do-raega ní dalb''<ref group=c>''[http://www.ucc.ie/celt/published/G202007 A Dé dúlig adateoch]'' ar CELT</ref> |- valign="top" | 46v | Dán creidimh ''Ro chuala crecha is tir thair'' |- valign="top" | 46v | Téacs le tús ''Ad fet Augustus míl do bith i fudumnaib in mara 7 in talman Indecdai'', maidir le hollphéist san India |- valign="top" | 46 | Dán le tús ''Cenn ard Ádaim étrocht rád'';<ref group=c>''[http://www.ucc.ie/celt/published/G202010 Cenn ard Ádaim étrocht rád]'' ar CELT</ref> annál le haghaidh na bliana 1454<ref group=c>''[http://www.ucc.ie/celt/online/G100061 Colophon from Oxford, Bodleian Library, Laud Misc. 610, being an annal for the year 1454]'' ar CELT</ref> |- valign="top" | 47r<ref group=f>1a-b</ref> | ''Orcuin Néill Noígíallaig'' (Marú [[Níall Noígíallach|Néill Naoighiallaigh]]'') |- valign="top" | 47r-v<ref group=f>81b-82a</ref> | ''Gein Branduib meic Echach 7 Aedáin meic Gabráin'' (Breith [[Brandub mac Echach|Bhranduibh mhic Eochach]] agus [[Áedán mac Gabráin|Aodháin mhic Ghabráin]]'') |- valign="top" | 47v<ref group=f>82a-b</ref> | ''Aided Maelodráin'' (Anbhás [[Maelodrán|Mhaoldráin]]'') |- ! colspan=2 | |- valign="top" | 47v | Teideal ''Laidsenchas Lagen'' (ff. 47v-50v) |- valign="top" | 47v | Dán ''Is mo chen a Labraid lain'', agallamh le ''[[Scoriath]]'', ''[[Labraid Loingsech]]'' agus ''[[Moriath]]'' |- valign="top" | 47v | Dán ''Cethri m. Airtt Mis Telmann'' |- valign="top" | 47v | Dán ''Ochtur Criathar cid dia ta'' |- valign="top" | 47v<ref group=f>82b-83a</ref> | ''Orgguin trí mac Diarmata meic Cerbaill''. Cf. p.&nbsp;134b. |- valign="top" | 48r | Dán ''Coic rig trichat do Laignib'', maidir le luath- ríthe na Laighean |- valign="top" | 48r | Dán ''Secht rig do Laignib na lerg'', tuilleadh ríthe na Laighean |- valign="top" | 48r | Dán ''Dia ngaba apgitir Lagen'', maidir le gaiscígh na Laighean |- valign="top" | 48r | Dán ''Fedeilmid athair Echach'', maidir le cath a throid na ''[[Fothairt]]'' i gcoinne na Mumhan |- valign="top" | 48r | Dán ''Fothairt for clannaib Concorb'', maidir le díbirt na ''bhFothart'' ó [[Teamhair|Theamhraigh]] |- valign="top" | 48v | Dán ''Clanna Bresail Bricc builid'', maidir le teaghlaigh na Laighean |- valign="top" | f. 48v | Dán ''Coic rig trichat triallsat roe'', maidir le ríthe Críostaí na Laighean |- valign="top" | 49r | Dán luaite le ''Dubthach hua Lugair'', ''[[Crimthann mac Énnai|Crimthann]] clothri coicid hErenn'' |- valign="top" | 49v | Dán ''Ro batar laeich do Laigneib'', maidir le breith [[Brandub mac Echach|Bhranduibh mhic Eochach]], rui na Laighean, agus [[Áedán mac Gabráin|Aodháin mhic Gabráin]], rí ''Dál Riada |- valign="top" | 50r<ref group=f>87a-88a</ref> | Dán ''Cathair cenn coicid Banba'', ''[[Esnada Tige Buchet]]'' aoi/meadarach, cf. f. 73. |- valign="top" | 50v<ref group=f>88a</ref> | Dán ''Do chomramaib Laigen'' (nó ''Eol dam i ndairib drechta''), luaite le ''Flann mac Máel Máedóc''; maidir le cathanna a throid laochra na Laighean.<ref group=c>''[http://www.ucc.ie/celt/online/G100048/ Do chomramaib Laigen inso sis]'' ar CELT</ref> |- valign="top" | 50v | Dán ''A choicid choem Chairpri chruaid'' |- ! colspan=2 | |- valign="top" | bearna | leathanach/aigh ar iarraidh |- ! colspan=2 | |- valign="top" | 51r | Ginealaigh Naomh Gaelach |- valign="top" | 52v | Liosta de réir litreach de naoimh leis an ainm céanna |- valign="top" | 54r | Dán luaite le [[Dallán Forgaill]], ''Amrae Coluimb Chille'' (Amhrán [[Colm Cille|Choilm Chille]]") |- valign="top" | 59v | Paidir "[[Adomnán]] mac Ronain ro cháchain in nothainseo", le tús ''Colum Cilli co Dia dommerail i tias nimustias''. |- valign="top" | 59v | Dán luaite le Colm Cille, ''Dia ard árlethar'' |- valign="top" | f59v | ''Mac Lesc mac Ladain Aithech'', faoi Mac Lesc mac Ladain agus [[Fionn mac Cumhaill]], a deir araon roinnt rannta |- valign="top" | 60r | Dán "Cainnech do rigni in northainse" |- valign="top" | 60r-62v<ref group=f>107b-112b</ref> | ''[[Immacallam in dá Thuarad]]'' |- valign="top" | 62v | ''Gúbretha Caratniad'' (Bréagbhreith 'Caratnia'') |- valign="top" | 63v | ''Cóic Conara Fugill'', téacs dlí |- valign="top" | 64r | Ginealaigh na Laighean |- valign="top" | a65v | Scéal faoi [[Labraid Loingsech]] agus ríthe réamhChríostaí eile others Laighean, san áireamh dánta: ''Dind Rig'' luaite le to [[Ferchertne]]; ''Lug sceith''; ''Cethri meic la Setna Sithbacc'', luaite le [[Senchán Torpéist|Seanchán Torphéist]] |- valign="top" | 65v | Ginealaigh na Laighean de shliocht [[Cú Corb|Chú Choirbh]] |- valign="top" | 66v | Ginealaigh na Laighean (Dál Niad Cuirp). |- valign="top" | 67r | Ginealaigh na Laighean, ''Miniugud. ''Miniugud senchasa mac nairegda Cathair'' |- valign="top" | 68v | Ginealaigh na Laighean (Dál Niad Cuirp). |- ! colspan=2 | |- valign="top" | bearna n | lacuna |- ! colspan=2 | |- valign="top" | f. 69r | Ginealaigh na Laighean (ar lean) |- valign="top" | 69r | Ginealaigh na Laighean agus alt faoi ''Fothairt'' |- valign="top" | 69v | Ginealaigh, ''De peritia 7 genelogia Loichsi'', faoi ''Lugaid Loígsech'' abha Ginealaigh na ''Loíchse'' |- valign="top" | 70v | Ginealaigh, ''Duil laechsluinte Lagen'' |- valign="top" | f. 70v | Ginealaigh [[Osraige|Osraí]] |- ! colspan=2 | |- valign="top" | 71v | Teideal ''Scelshenchas Laigen'', (ff. 71v-74v) |- valign="top" | 71v-72r<ref group=f>130b-131b</ref> | ''[[Orgain Denna Ríg]]'' |- valign="top" | 72r<ref group=f>131b-133b</ref> | ''[[Tairired na nDéssi]]'' |- valign="top" | 73r-73v<ref group=f>133b-134a</ref> | Scéal ''[[Esnada Tige Buchet]]'', cf. f. 50. |- valign="top" | 73v<ref group=f>134a</ref> | ''Comram na Clóenferta'' (Comhramh/caithréim an Chlaonfhearta) |- valign="top" | 73v-74v<ref group=f>134b</ref> | ''Orgguin trí mac Diarmata meic Cerbaill'', cf. p. 82b-83a. |- ! colspan=2 | |- valign="top" | bearna | |- ! colspan=2 | |- valign="top" | 74r | Téacs maidir le ríthe réamhChríostaí na hÉireann, le tús ''Do rochair tra Sirna Sirsaeglach mac Dein m. Demail la Rothechtaid Rotha mac Moen'' |- valign="top" | 74v | Liosta [[Ard Rí na hÉireann]], ó ré [[Clann Mhíle|Chlainne Mhíle]] suas go [[Brian Bóramha]] |- valign="top" | 75r | ''Miniugud na Croeb Coibnesta'', maidir le sliocht [[Éireamhón|Éireamhóin]] go dtí mic ''[[Eochaid Mugmedón]] |- valign="top" | ?<ref group=f>138a</ref> | ''Echtra mac Echdach Mugmedóin'' |- valign="top" | ? | Ginealaigh na Laighean agus eile |- valign="top" | 90–103 | leathanaigh phaipéir (17ú haois) |} '''Leathanaigh fhacsamhla''' {{reflist|3|group=f}} '''Tagairtí CELT''' {{reflist|3|group=c}} ==Easaontas staire== Is cúis achrainn é ainm agus foinse na lámhscríbhinne, i bhfad sular ghlac Rawlinson seilbh uirthi. ===Saltair na Rann=== {{príomhalt|Saltair na Rann}} Rinne Sir James Ware féin trácht ar an dara cuid mar ''[[Saltair na Rann]]'' le [[Óengus mac Óengobann|hAonghas Chéile Dé]], ainmnithe as an saothar reiligiúnach ag tús an chéad fóilió (f. 19): "Oengus Celide, Author antiquus, qui in libro dicto Psalter-narran"<ref name=Breatnach41-2>Breatnach, "Manuscript sources and methodology", lch. 41-2.</ref> agus freisin, "vulgo Psalter Narran appellatur".<ref>Ó Riain, "The Book of Glendalough: a continuing investigation", lch. 80.</ref> Is amhlaidh gur luaigh comhaoisigh Ware, [[Seán Mac Colgáin]] (bás 1658) agus [[Seathrún Céitinn]] (bás 1644), an lámhscríbhinn uilig faoin teideal úd.<ref name=Breatnach41-2 /> Luann Céitinn an teideal seo faoi thrí ina shaothar ''[[Foras Feasa ar Éirinn]]'', á lua mar fhoinse don dán le tús ''Uí Néill uile ar cúl Choluim'' i Leabhar III.<ref>Ó Riain, "The Book of Glendalough: a continuing investigation", lch. 81.</ref> Níos casta fós, ní fhaightear an dán seo i Rawlinson B 502, ach thug Breatnach aird ar easpa roinnt fóiliónna, agus gurbh é sin b'fhéidir cúis chaille an dáin.<ref name=Breatnach44 /> Ní fios an raibh gnás ann roimh an 17ú haois a thug ''Saltair na Rann'' mar teideal ar an gcuid seo. Mhol Caoimhín Breatnach go raibh, ach chuir Pádraig Ó Riain an milleán ar Ware, gur chum sé an teideal mar ghearrscríobh áisiúil sna 1630idí, agus gur ghlac scríbhneoirí eile é.<ref name=R2008-87 /> ===Lebar Glinne Dá Locha=== Cuireadh an cás gurb ionann iad Rawlinson B 502 (cuid a dó) agus an lámhscríbhinn luaite mar ''Lebar Glinne Dá Locha'' (Leabhar Ghleann Dá Loch).<ref>[https://www.vanhamel.nl/codecs/Lebar_Glinne_Dá_Locha Lebar Glinne Dá Locha], ID 15011 ar CODECS</ref> Tá an scéal níos casta de bhrí gur glaodh an t-ainm úd ar an [[Leabhar Laighneach]], fosta. Seo a leanas tagairtí a rinneadh í lámhscríbhinn éagsúla do Leabhar Ghleann Dá Loch: * ''[[Sex Aetates Mundi (Gaelach)]]'', i [[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann|LNÉ]] G 3, a luann faoi dhó an Leabhar mar fhoinse (ar ff. 22va, 23r).<ref name=R2008-74-5 /> * An dán ''Cia lín don rígraid ráin ruaid'', mar a caomhnaítear é i ARÉ MS 23 D 17<ref name=Breatnach40-1 /> * Gluais scríobhaí sa saothar ginealaigh [[Leabhar Mór Leacáin]], a chuireann in iúl gurbh fhoinse na staire é an Leabhar go dtí sin, agus as sin amach ba é mar fhoinse [[Leabhar na Nuachongbhála]], .i. an Leabhar Laighneach.<ref name=R2008-74-5>Ó Riain, "The Book of Glendalough: a continuing investigation", ll. 74-5.</ref> * Tugtar i ''[[Foras Feasa ar Éirinn]]'' le Céitinn, liosta lámhscríbhinní Gaelacha a dúradh go raibh ar marthain ina a linn féin.<ref>Seathrún Céitinn, ''Foras Feasa ar Éirinn'' I, eag. David Comyn, lch. 78</ref> Mhol scoláirí amhail is [[Eugene O'Curry]] (1861) agus [[James Carney]] (1964) an cás sainaitheanta, agus leis an lámh is láidre ag le Pádraig Ó Riain.<ref name=Hellmuth1476>Hellmuth, "Rawlinson B 502", lch. 1476.</ref> Thug sé faoi ndeara an dlúthghaol idir téacsanna a luann Leabhar Ghleann Dá Loch mar fhoinse, amhail is an chéad dá cheann luaite thuas, a leaganacha i Rawlinson B 502. Cáineann Caoimhín Breatnach a mhodheolaíocht ámh, agus tháinig sé ar an tuairim gur dhá lámhscríbhinn éagsúla iad ''Lebar Glinne Dá Locha'' agus Rawlinson B 502. Fianaise thábhachtach sa chás seo is ea an dán ''Cia lín don rígraid ráin ruaid'', caomhnaithe i dtrí lámhscríbhinn: Rawlinson B 502, ARÉ 23 D 17 agus LNÉ G 3. I Rawlinson B 502, faightear é leabaithe in alt maidir le ríthe diaganta agus réamhrá próis ina theannta, chomh maith le nótaí imill.<ref name=Breatnach40-1>Breatnach, "Manuscript sources and methodology", ll. 40–1</ref> Dán leaganacha in ARÉ 23 D 17 agus LNÉ G 3, luann an scríobhaí go follasach ''Lebar Glinne Dá Locha'' mar fhoinse, ach ní fhaightear iontu an comhthéacs le fáil i Rawlinson B 502.<ref name=Breatnach40-1 /> Molann Breatnach gur dóigh é go raibh comhfhoinse ag an mbeirt.<ref name=Breatnach40-1 /> Léiríonn Breatnach go ndéanann Seathrún Céitinn idirdhealú idir Saltair na Rann le ''hÓengus Céile Dé'', .i. Rawlinson B 502 (cuid a dó), agus Leabhar Ghleann Dá Loch.<ref name=Breatnach44>Breatnach, "Manuscript sources and methodology", lch. 44.</ref> Ní ghlacann Ó Riain le seo, ámh, ag tabhairt le fios nach ndeir Céitinn go raibh na lámhscríbhinní feicthe aige féin, agus dá bharr b'fhéidir é nach raibh a dhia aige gurbh ionann an lámhscríbhinna bhí aige agus Leabhar Ghleann Dá Loch. ==Foinsí== * {{cite journal | author = Breatnach, Caoimhín | title = Manuscript sources and methodology: Rawlinson B 502 and Lebar Glinne Dá Locha | journal = [[Celtica (iriseán)|Celtica]] | year = 2003 | volume = 24 | number = | pages = 40–54 | url = http://www.celt.dias.ie/publications/celtica/c24/c24-40-54.pdf }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071119125147/http://www.celt.dias.ie/publications/celtica/c24/c24-40-54.pdf |date=2007-11-19 }} * {{cite book | last = Breatnach | first = Caoimhín | title = [[Rawlinson B 502]] | encyclopedia = Medieval Ireland. An Encyclopedia | editor = Seán Duffy | location = Abingdon agus Nua Eabhrac | year = 2005 | pages = 398–400 }} * {{ cite book | last = Hellmuth | first = Petra S. | chapter = Rawlinson B 502 | title = Celtic Culture. A Historical Encyclopedia | editor = [[J. T. Koch]] | volume = 5 | location = Santa Barbara, et al. | year = 2006 | pages = 1475–6 }} * {{ cite journal | author = Ó Riain, Pádraig | title = The Book of Glendalough: a Continuing Investigation | journal = [[Zeitschrift für celtische Philologie]] | year = 2008 | volume = 50 | pages = 71–88 }} * {{ cite journal | last1 = Meyer | first1 = Kuno | authorlink = Kuno Meyer| year = 1901 | title = The Expulsion of the Dessi | journal = Y Cymmrodor| volume = 14 | pages = 101–135 | url = https://books.google.com/books?id=pbm3KK8EsaAC&pg=PA101 }} * {{ cite journal | title = The First Twelve Folia of Rawlinson B 502 | first = H.P.A. | last = Oskamp | journal = [[Ériu (iriseán)|Ériu]] | volume = 23 | year = 1972 | pages = 56–72 }} ==Eagrán dioplómaitiúil agus athchló digiteach== * {{ cite book | last = Meyer | first = Kuno (eag.) | title = Rawlinson B 502: A Collection of Pieces in Prose and Verse in the Irish Language compiled during the Eleventh and Twelfth Centuries now published in Facsimile from the Original Manuscript in the Bodleian Library | location = Oxford | publisher = Clarendon | year = 1909 | postscript = Diplomatic edition }} * {{ cite web | url = http://image.ox.ac.uk/show?collection=bodleian&manuscript=msrawlb502 | teideal = Bodleian Library: MS. Rawl. B. 502 | year = 2000 | work = Early Manuscripts at Oxford University | publisher = Oxford University | accessdate = 21 February 2010 }} * [https://celt.ucc.ie//published/G105003/index.html G105003], CELT, CnOC. ==Tuilleadh le léamh== * {{ cite journal | author = Breatnach, Caoimhín | title = Rawlinson B 502, Lebar Glinne Dá Locha and ''[[Saltair na Rann]]'' | journal = [[Éigse (iriseán)|Éigse]] | year = 1997 | volume = 30 | pages = 109–32 }} * {{ cite book | last = Byrne | first = Francis J. (eag.) | title = A Thousand Years of Irish Script. An Exhibition of Irish Manuscripts in Oxford Libraries | location = Oxford | year = 1979 }} * {{ cite book | last = Ó Cuív | first = B. | title = Catalogue of Irish Language Manuscripts in the Bodleian Library at Oxford and Oxford College Libraries | location = Baile Átha Cliath | year = Márta 2001 }} * {{ cite journal | last = Ó Néill | first = Pádraig | title = Airbertach mac Cosse's Poem on the Psalter | journal = Éigse | volume = 17 | year = 1977–1979 | pages = 19–46 }} * {{ cite journal | author = Ó Riain, Pádraig | title = The Book of Glendalough or Rawlinson B 502 | journal = Éigse | year = 1981 | volume = 18 | pages = 161–76 }} * {{ cite journal | author = Ó Riain, Pádraig | title = NLI G 2, f. 3 and the Book of Glendalough | journal = [[Zeitschrift für celtische Philologie]] | year = 1982 | volume = 39 | pages = 29–32 }} * {{ cite journal | author = Ó Riain, Pádraig | title = Rawlinson B 502 alias Lebar Glinne Dá Locha: a restatement of the case | journal = [[Zeitschrift für celtische Philologie]] | year = 1999 | volume = 51 | pages = 130–47 }} ==Naisc sheachtracha== * [https://digital.bodleian.ox.ac.uk/inquire/p/ea96c258-35fa-4d52-949c-5a0ef99ce659 MS. Rawl. B. 502] Íomhánna le fáil ar ''Digital Bodleian'' * [https://medieval.bodleian.ox.ac.uk/catalog/manuscript_8068 MS. Rawl. B. 502], cur síos i ''Bodleian Libraries Catalogue of Medieval Manuscripts'' * [http://www.maryjones.us/jce/glendalough.html Leabhar Glinne Dá Locha] ar maryjones.us ==Tagairtí== {{reflist}} {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:Gleann Dá Loch]] b9jkjztelb0gx1oq28d9a1u2k9u5zzb 0 91334 1268630 1118177 2025-06-04T17:08:02Z Alison 570 +WD 1268630 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Lámhscríbhinn Ghaelach na meánaoise is ea '''ARÉ 23 N 10''',<ref>Lua iomlán: Baile Átha Cliath, Acadamh Ríoga na hÉireann, LS 23 N 10'''</ref> ar a dtugtaí '''Betham 145''' tráth. ==Achoimre== Lámhscríbhinn Ghaelach de dheireadh na 16ú haoise is ea ARÉ 23 N 10, caomhnaithe anois i Leabharlann [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], Baile Átha Cliath. Tráth dá raibh, bhí sí i seilbh Sir [[William Betham]] (1779–1853). Is an luachmhar í a lámhscríbhinn as ucht a cnuasach litríochta Gaelacha na meánaoise. Scríobhadh í sa bhliain 1575 ag ''Ballycummin'',<ref>[https://www.logainm.ie/43017.aspx Ballycummin], ainm Gaeilge le deimhniú, ar logainm.ie</ref> [[Contae Ros Comáin]]. Scríobhaithe an tsaothair ab ea Aodh, Dubhthach agus Torna, triúir scoláirí Uí [[Ó Maolconaire|Uí Mhaolconaire]], clann léannta a raibh clú aici mar tiomsaitheoirí [[Egerton 1782]] sa bhliain 1517.<ref>R. I. Best, ''MS. 23 N 10'', ll. vi-viii</ref><ref>''The Oxford companion to Irish literature'', ll. 445-6</ref> ==Féach freisin== * [[Ó Maolconaire]] * [[Ollamh Síl Muireadaigh]] * [[Ó Duibhgeannáin]] ==Tuilleadh le léamh== * {{ cite book | last = Best | first = R.I. | title = MS 23 N 10 (formerly Betham 145) in the library of the Royal Irish Academy | series = [[Irish Manuscripts Commission]]. Facsimiles in collotype of Irish manuscripts 6 | location = Baile Átha Cliath | publisher = Oifig an tSoláthair | year = 1954 | postscript = leagan facsamhála, le réamhrá }} * {{ cite book | editor1-last = Mulchrone | editor1-first = Kathleen | editor2-first = T.F.| editor2-last = O'Rahilly | title = Catalogue of Irish Manuscripts in the Royal Irish Academy | location = Baile Átha Cliath | year = 1926–70 | pages = 2769–80 (MS 967)| display-editors = et al }} * {{ cite book | title = The Encyclopaedia of Ireland | url = https://archive.org/details/encyclopaediaofi0000unse_y6y7 | editor = Brian Lalor | location = Baile Átha Cliath | publisher = Gill & Macmillan | year = 2003 | isbn = 0-7171-3000-2 }} * {{ cite book | title = Mac Dermot of [[Moylurg]]: The Story of a Connacht Family | first = Dermot | last = Mac Dermot | year = 1996 }} * {{ cite book | title = A New History of Ireland VIII: A Chronology of Irish History to 1976 - A Companion to Irish History Part I | editor = [[T.W. Moody| Moody, T.W.]] | editor2 = [[F.X. Martin]] | editor3 = [[Francis John Byrne]] | year = 1982 | isbn = 0-19-821744-7 }} ==Naisc sheachtracha== * ''Bibliography of Irish Linguistics and Literature'', [http://bill.celt.dias.ie/vol3/singleindexes.php?IndexTypeID=3&IndexID=5803 ID 713], ar Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath. * CELT, CnOC ** [http://www.ucc.ie/celt/MS-OMIT/index.htm MsOmit] ** ''The Dindshenchas of Emain Macha'', [http://www.ucc.ie/celt/online/G301033 G301033] ** Abenteuer Königs Aed Oirdnide, [http://www.ucc.ie/celt/published/G100044 G100044] ** ''Verba Scáthaige'', [http://www.ucc.ie/celt/published/G301032 G301032] ==Tagairtí== {{reflist}} [[Category:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] apx7qiufrolhwonkm86pou39adig4he 0 91378 1268704 1061527 2025-06-04T17:55:32Z Alison 570 +WD 1268704 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream ársa luaite sa ''[[Geografaíocht]]'' le [[Tolamaes]] ab ea na '''Darini''' (Δαρῖνοι) (leagan eile lámhscríbhinne: ''Darnii'' [Δάρνιοι]). Deirtear go raibh cónaí orthu i ndeisceart [[Contae Aontroma]] agus tuaisceart [[Contae an Dúin]].<ref>[[Tolamaes]], ''[[Geografaíocht]]'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/2/1*.html 2.1]</ref> Is amhlaidh óna ainm go raibh sinsear darbh ainm '''[[Dáire]]''' (''*Dārios'') acu,<ref name="OR">[[T. F. O'Rahilly]], ''Early Irish History and Mythology'', [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]], 1946, lch. 2, 7</ref> mar a maíodh freisin ag roinnt dreamanna stairiúla, san áireamh na [[Dál Riada]] agus ''[[Dál Fiatach]]'' (.i. Ulaid), lonnaithe san áit chéanna in oirthear chúige Uladh,<ref>[[Donnchadh Ó Corráin]], "Prehistoric and Early Christian Ireland", in R. F. Foster (eag.), ''The Oxford Illustrated History of Ireland'', Oxford University Press, 2001</ref> chomh maith leis na hÉarainn/[[Iverni]] na [[Mumhan]]. Faightear ''Dún Droma Dáirine'' mar ainm moch ar [[Dún Droma, Contae an Dúin]], agus glaodh [[Dáirine]] ar mhuintir Éarann fosta. ==Sanasaíocht== Is focal a bhfuil go leor fianaise aige as [[Gaillis]] é ''Dari(o)'' ("corraíl, fíoch, míre"), go háirithe i n-ainmneacha pearsanta.<ref>Xavier Delamarre, ''Dictionnaire de la Langue Gauloise''. Páras: Editions Errance. 2001, lch. 113</ref> Faightear é as [[Breatnais]] as ''cynddaredd'' ("míre"). Is léir dá bharr gur dhream fíochmhar iad na ''Darini'' agus de shliocht dé rua. In am trátha, ámh, "reithíocht" nó "foréigneach", is amhlaidh le bunbhrí "míre ainmhí".<ref>féach Delamarre</ref> ==Dreamanna agus daoine ársa== Rí na Mumhan ab ea [[Cú Raoi]] mac Dáire, a thagann ar an bhfód go minic sa [[Rúraíocht]], ag tabhairt chun cuimhne is dócha na ''Darini'' réamhstairiúla agus iad cumhachtach. Mhaígh an [[Dál Fiatach]] gur shliocht de chlann leathdhiaga, ''[[Cland Dedad]]'',<ref>''[http://www.rootsweb.ancestry.com/~irlkik/ihm/ulster.htm The Kingdom of Ulster]'' ar ancestry.com</ref> ab ea iad, rud a chuireann gaol na gcúigí in iúl &ndash; bhíodh na ''Darini'' agus na ''hUlaid'' ina gcónaí in aice a chéile in Éirinn de réir Tolamaes agus gan dabht seanmhuintir. ''[[Dáire mac Dedad]]'' ab ea athair Chú Raoi, agus ainmníodh na Clanna Dedad as a sheanathair, ''[[Deda mac Sin]]''. Dúradh gur de shliocht ''[[Íar mac Dedad|Íair mhic Dedad]]'', deartháir Dháire, ab ea [[Conaire Mór]] seanscéalach, sinsear [[Síl Conairi|Shíl Chonaire]] (.i. [[Dál Riada]], [[Múscraí]], ''[[Corcu Duibne]]'', agus [[Corca Bhaiscinn]]''). Leagan eile is ea ''Íar'' den bhunfhréamh le feiceáil san ainm ''[[Iverni]]/Éarainn.<ref>[[Eoin Mac Néill]], [https://archive.org/details/papersirishacad00macnuoft "Early Irish Population Groups: their nomenclature, classification and chronology"], Imeachtaí [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] (C) 29. 1911, ll.&nbsp;59–114</ref> Ar deireadh, caomhnaítear san ainm [[Íth|Íoth]] an fhréamh Ind-Eorpais ''*peiH-'' ("bheith ramhar, borradh"). Tugtar an phearsa seo sna ginealaigh mar bhunshinsear na ''Corcu Loígde'' (Dáirine), rud a thugann le fios a shinsearacht agus a ngaol leis na ''hIverni'',<ref>John T. Koch. "Ériu", in John T. Koch (eag.). ''Celtic Culture: A Historical Encyclopedia''. ABC-CLIO. 2006, ll. 709-18</ref> agus bunscéal iomlán na ''nDarini/Dáirine'' agus a muintir in Éirinn stairiúil. ==Sliocht nua-aimsire== Tá roinnt clanna na hAlban agus cúige Uladh is Mumhan a rianaíonn a mbunúis ar ais chuig na ''Darini''/Dáirine féin ní dreamanna dlúthghaolta leo, clanna san áireamh ''[[Mhic Mhathúna]], [[Uí Eachach]], [[Mhic an Ultaigh]] den [[Dál Fiatach]], agus [[Uí Eidirsceoil]] agus [[Uí Laoghaire]] de [[Corca Laidhe|Chorca Laidhe]]. ==Féach freisin== * [[Dáire]] * [[Dáirine]] * [[Iverni]] * [[Ulaid]] ==Tuilleadh le léamh== * [[Julius Pokorny]]. [https://archive.org/details/zeitschriftfrc1112meyeuoft "Beiträge zur ältesten Geschichte Irlands], 3. Érainn, Dári(n)ne und die Iverni und Darini des Ptolomäus", in ''[[Zeitschrift für celtische Philologie]] 12'' (1918), ll. 323-57. ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éarainn]] [[Catagóir:Éire Tholamaes]] 2oyjqiwodf1e59tad3r512owzbfi8co 14 91525 1268265 1265105 2025-06-03T00:34:00Z Alison 570 ++ 1268265 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Engineers from Germany|Innealtóirí ón nGearmáin}} {{DEFAULTSORT:Innealtoiri Gearmánacha}} [[Catagóir:Innealtóirí de réir náisiúntachta|Ge]] [[Catagóir:Daoine Gearmánacha de réir slí bheatha|In]] e2vtgz4aysu9xnxhja7fhyye2h3ayrt 0 91884 1268715 1241936 2025-06-04T18:02:57Z Alison 570 +WD 1268715 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} :''Féach freisin [[Cúige Uladh]] Ard-ríocht nó '[[cúige]]' i n-oirdheisceart na [[Éire|hÉireann]] le linn na meánaoise ba ea '''''Ulaid'''''. Cónaidhm dreamanna nó finte éagsúla a bhí ann.<ref name="Connolly589"/> Mhaígh roinnt rítheaghlach san ard-ríocht gur de shliocht na ''nUlad'' féin iad ([[Dál Fiatach]], srl), agus eile de shliocht na g[[Cruithne]] ([[Dál nAraidi]], srl). [[File:UlsterDioceseKingdoms.png|thumb|Ulaid le linn na 10ú agus 11ú–haoiseanna, le trí phríomh-fho-ríocht (gan Dál Riada).]] Thugtaí ''[[Rí na nUladh|Rí Ulad]]'' nó ''[[Ríthe Éireann|Rí in Chóicid]]'' (Rí an Chúige) ar an rí.<ref name="MacNeill651"/><ref name="FraserPage159"/><ref name="ANHOI212"/> I gcáipéisí staire, séard atá i gceist leis an téarma ''Ulaid'' ná an dream, agus an [[Dál Fiatach]] ina rítheaghlach air.<ref name="ANHOI212"/> Dá bharr, bhíodh dhá bhrí leis an teideal ''Rí Ulad'': rí na hard-ríochta agus/nó rí an dreama.<ref name="MacNeill651"/><ref name="ANHOI212"/> Feictear na ''hUlaid'' go suntasach sa [[Rúraíocht]], cnuasach scéalta de chuid [[miotaseolaíocht na nGael]]. De réir na seanscéalta úd, luíodh críocha ársa na nUlad le [[cúige Uladh]] an lae inniu, gan [[Contae an Chabháin]], ach [[Contae Lú]] san áireamh.<ref name="Connolly589"/><ref name="Hack38"/> Síneadh a theorainn theas ón [[An Drobhaois|Drobhaois]] san iarthair go dtí [[An Bhóinn]] san oirthear.<ref name="Connolly589"/><ref name="Hack38"/><ref name="ANHOI212"/> Ag tús an ré stairiúil in Éirinn sa 6ú haois, bhí críocha na ''nUlad'' teoranta taobh thoir den [[An Bhanna|Bhanna]]. Deirtear gur ghéill siad tailte d'[[Oirialla]] agus [[Uí Néill an Tuaisceart]].<ref name="Connolly589"/> Tháinig deireadh le ''hUlaid'' mar ríocht Ghaelach sa 12ú haois, nuair a chloígh an ridire [[Tiarnas Angla-Normannach|Angla-Normannach]], [[John de Courcy]], iad, agus tháinig [[Iarlacht Uladh]] i réim.<ref name="Connolly589"/> [[File:Coat of arms of Courcy family.svg|mion|50px|link=Lordship of Ulster|Tiarnas na nUladh]] [[File:Lacy arms.svg|mion|50px|link=Earldom of Ulster|Iarlas na nUladh]] ==Sanasaíocht== Is ainmfhocal iolra é ''Ulaid'' agus eatnainm (ainm treibhe) a bhí ann ar dtús. Mar is gnách, ceanglaíodh an t-ainm, cé nach raibh nasc ar bith ag an rítheaghlach leis an bhfine úd.<ref name="Byrne46"/><ref name="Clontarf7-8"/><ref name="MacNeill60"/> Is dócha gurb ionann na hUlaid agus na Ούολουντιοι (''Uoluntii'' or ''Voluntii'') luaite in ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geographia]]'' den dara haois AD le [[Tolamaes]].<ref name="Ptolemy"/> B'fhéidir gur truailliú é seo de Ούλουτοι (''Uluti''). Tá an t-ainm fréamhaithe ón [[Seán-Ghaeilge]] ''ul'', le brí "[[féasóg]]".<ref>Karl Horst Schmidt, "Insular P- and Q-Celtic", in Martin J. Ball and James Fife (eag.), ''The Celtic Languages'', Routledge, 1993, lch. 67</ref><ref>[http://dil.ie/43085 1 ul], féasóg, ar eDIL</ref> Litríonn an scríbhneoir de dheireadh na 7ú haoise, [[Muirchú]], Ulaid mar ''Ulothi'' ina shaothar ''Beatha Phádraig''.<ref name="MIaE493"/> Tá an t-ainm Béarla ''Ulster'' fréamhaithe ó ''Ulaid'', ach níltear ar aon intinn maidir lena shanasaíocht. D'fhéadfadh gur tógadh ''Ul'', le nó gan ginideach Ioruaise ''-s'', agus ''tír'';<ref name="Bardon27"/><ref name="Clontarf26"/> sin nó ''-ster'' as Ioruais ba ea an iarmhír (le brí "áit", coitianta i Sealtainn agus san Iorua).<ref name="Isaac"/><ref name="UHC"/> Glaoitear Ultach ar dhuine de bhunadh na háite, agus dá bharr Mac nó Nic an Ultaigh''.<ref name="Neafsey">{{ cite book | last = Neafsey | first = Edward | title = The Surnames of Ireland: Origins and Numbers of Selected Irish Surnames | url = https://books.google.com/books?id=fwxxSDG1a_cC&pg=PA168 | year = 2002 | publisher = Irish Roots | isbn = 9780940134973 | page = 168 }}</ref> ==Réamhstair== Sa saothar ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geographia]]'' le [[Tolamaes]], scríofa sa 2a haois AD, faightear na ''h[[Uoluntii]]'' in oirdheisceart na nUladh, taobh ó dheas d'[[Abhainn an Lagáin]] agus ó thuaidh [[An Bhóinn|den Bhóinn]]. Ó thuaidh bhí na [[Darini]] agus ó dheas na h[[Eblani]]. Deir [[Muirchú moccu Machtheni|Muirchú]], ina shaothar "Vita Sancti Patrii" scríofa sa 7ú haois, go raibh críocha na ''nUlothi'' suite idir an dá abhainn úd.<ref>Duffy (2005), lch. 817</ref> Sa [[Rúraíocht]] de chuid [[miotaseolaíocht na nGael]], a caomhnaítear i lámhscríbhinní ón the 8ú haois ar aghaidh, deirtear go raibh na hUlaid i gceannas ar fud tuaisceart Éireann ar fad, an teorainn ó dheas ag síneadh ón mBóinn san oirthear go dtí an [[An Drobhaois]] san iarthar. Bhí an phríomhchathair ag [[Eamhain Mhacha]], gar d'[[Ard Mhacha]] an lae inniu.<ref name="ANHOI212"/><ref name="Clontarf26"/> Le linn na tréimhse seo, deirtear go raibh Éire roinnte ina cúige, 'sé sin cúig ard-ríocht, Ulaid ina measc.<ref name="Hurbert169-171"/><ref name="MacNeill"/><ref name="Hogan1"/> Glaodh bréag-staraithe na meánaoise ''Aimser na Coicedach'' ar an ré seo.<ref name="MacNeill"/><ref name="Hurbert169-171"/><ref name="Ossianic75"/><ref name="MacNeill"/><ref name="Hogan1"/> Tá scéalta na [[Rúraíocht]]a suite le linn réimse [[Conchúr mac Neasa|Conchúir mhic Neasa]], rí na ''nUlad'' ag Eamhain Mhacha, agus insíonn siad faoin gcoinbhleacht leis na [[Connachta]], i gceannas na banríona, [[Méabh]], agus a fir chéile, [[Ailill mac Máta]]. Is é [[Cú Chulainn]], nia Chonchúir, príomhlaoch na scéalta, agus an eipic ''[[Táin Bó Cúailnge]]'' an scéal is tábhachtaí. I roinnt scéalta, deirtear gur tharla breith agus bás Chonchúir i gcomhthráth le [[Críost]]. Más fíor, is iomrall aimsire é láthair na gConnacht. Tá a fhios, áfach, gur cumadh croineolaíocht luathstair na nGael.<ref>Byrne 2001, lch. 50–51.</ref> I ndáiríre, cónaidhm teaghlach de shliocht an rí seanscéalaigh, [[Conn Céadchathach]], den 2a haois de réir sheanchais, ba ea na Connachta stairiúil.<ref>R. A. Stewart Macalister (eag. & aistr.), ''Lebor Gabála Érenn: The Book of the Taking of Ireland Part V'', Irish Texts Society, 1956, lch. 331–333</ref> Insítear i sága amháin gur chomhaoiseach iad Conn agus ''[[Fergus mac Léti]]'', réamhtheachtaí Chonchúir mar rí na ''nUlad''.<ref>D. A. Binchy (eag. & aistr.), [http://www.ucd.ie/tlh/trans/dab.eriu.16.001.t.text.html "The Saga of Fergus mac Léti"], ''[[Ériu (journal)|Ériu]]'' 16, 1952, ll. 33–48</ref> Deir [[Tíreachán]] ina naomhsheanchas [[Naomh Pádraig|Phádraig]] den 7ú haois go raibh [[Cairpre Nia Fer|Cairbre Nia Fear]], Conchúir son-in-law, ina bheatha ach 100 bliain roimh an Naomh, .i. sa 4ú haois.<ref>Ludwig Bieler (eag. & aistr.), ''The Patrician Texts in the Book of Armagh'', Tírechán 40</ref> Bunaithe ar fhad ré bhéaloidis dá mheas féin, mhol Kenneth Jackson, go ndeachaigh an Rúraíocht siar go dtí an 4ú haois.<ref>[[Kenneth Hurlstone Jackson]], ''The Oldest Irish Tradition: a Window on the Iron Age'', Cambridge University Press, 1964</ref> Mhol T. F. O'Rahilly agus scoláirí eile gur fréamhaithe í an Rúraíocht sna cogaí idir na ''hUlaid'' agus na Connachta agus Uí Néill sa 4ú agus 5ú haoiseanna. I ndeireadh na dála, ghéill na hUlaid an chuid is mó dá gcríocha, a bpríomhchathair san áireamh, do ríochtaí nua na [[Oirialla|nOiriall]].<ref>O'Rahilly 1946, ll. 207–234</ref> De réir an tsean-nóis, gurbh iad [[Colla Uais|na Trí Colla]],<ref name="OBrien170-1"/> triúr sin-dubhó Choinn, a chloígh rí ''Ulad'', ''[[Fergus Fog]]'' ag [[Achaidh Leithdeircc|Achad Leith-dheirg]] i g[[Contae Mhuineacháin]], ghabh críocha uile na ''nUlad'' taobh thiar den [[An Rí]] agus [[Loch nEathach]], agus dhóigh Eamhain Mhacha. Deirtear i ''n[[Annála na gCeithre Máistrí]]'' gur tharla seo sa bhliain AD 331.<ref>''[[Annála na gCeithre Máistrí]]'', [http://www.ucc.ie/celt/published/G100005A/text030.html M322-331]</ref> Creideann O'Rahilly agus a lucht leanúna gur dúblóg liteartha iad na Collas de [[Níall Noígíallach|Niall Naoighiallach]], bunaitheoir chlann Uí Néill. Molann siad gurbh fhíor-choncaire Eamhain Mhacha a bhí siad sa 5ú haois.<ref name="DOC">Dáibhí Ó Cróinín, "Ireland, 400–800", in Dáibhí Ó Cróinín (eag.), ''A New History of Ireland'', Iml 1, 2005, ll. 182–234</ref> Ba iad na hÉarainn, muintir na ''nUlad'', a bhí ina [[Ríthe na Teamhrach]] sa Rúraíocht, agus cuirtear iad i láthair ar bhealach tuisceanach, [[Conaire Mór]] acu go háirithe. Chuir na [[Laigin]] Teamhair fúthu níos deireanaí, a bhí ar slí éigin go hait measctha leis na Connachta sa Rúraíocht.<ref>Is amhlaidh go raibh láithreacht réamhstairiúil ag na Laigin i gConnachta, agus b'fhéidir é go raibh siad i gceannas ann. Féach Byrne, ll. 130 ff.</ref> Níos deireanaí, thóg na Connachta lár na tíre uathu. Idir an dá linn, bhí na hÉarainn, faoi [[Cú Raoi]], i gceannas sa [[Mumhain]]. Cé gur naimhde na ''nUlad'' iad, cuirtear arís i láthair iadsan ar bhealach tuisceanach. De réir sheanchais eile a mhair go dtí an 11ú haois, thit Eamhain Mhacha sa bhliain 450 AD, laistigh de ré [[Naomh Pádraig|Naomh Pádraig]]. Más fíor, b'fhéidir gurb é seo an fáth gur roghnaigh sé Ard Mhacha, gar d'Eamhain Mhacha, mar suíomh a dheoise, mar a bhí fós faoi cheannas na ''nUlad'';<ref name="Schlegel173-4"/> agus furasta an fáth gur cuireadh faoi é i n-oirthear na nUladh in ionad Ard Mhacha, mar a bhí ansin faoi cheannas na nOiriall.<ref name="Schlegel173-4"/> Is dócha nár lonnaitheoirí iad na hOirialla ach treibheanna dúchais.<ref>[[Dáibhí Ó Cróinín|Ó Cróinín, Dáibhí]]. ''A New History of Ireland I: Prehistoric and Early Ireland''. Oxford University Press, 2005, lch. 202</ref> Bhí an chuid is mó acu [[tuath]]a na ''nUlad'' sular bhain siad a neamhspleáchas amach,<ref>Byrne (2001), lch. 73</ref> amhail is, mar shampla, na h[[Airthir]], ina raibh ina a gcuid tailte Eamhain Mhacha suite.<ref>[[David Dumville|Dumville, David]]. ''Saint Patrick''. Boydell & Brewer Ltd, 1999, lch. 151</ref> Ag druidim le deireadh na 5ú haoise, bhí fo-dhream na ''nUlad'' an [[Dál Riada]] (suite i n[[Glinnte Aontroma]]) ag lonnú san [[Albain]], agus ríocht thar chaolmhuir á chruthú acu.<ref name="Bardon17"/> Faightear a chéad lonnaíocht i n[[Earra-Gháidheal]], 'sé sin, "ceantar oirthir na nGael".<ref name="Bardon17"/> ==Stair== Tháinig na hUlaid sa ré stairiúil in Éirinn sa 6ú haois isteach leis na teorainn úd taobh thoir den Bhanna, cé go raibh críocha ag an Dáil Araí taobh thiar di, i g[[Contae Dhoire]].<ref name="ANHOI212"/> ===6ú go 7ú haoiseanna=== Faoi lár na 6ú haoise, bhí an Dál Riada in Albain faoi olbhrú ag [[Bridei I]], rí na [[Cruithnigh|gCruithneach]], agus dá bharr, chuaigh siad ag lorg cabhrach ó Uí Néill an Tuaisceart.<ref name="Bardon17"/> Bhí [[Í Cholm Cille|Oileán Í]] bronnta chéanna féin ag rí Dhál Riada, ''[[Áedán mac Gabráin]]'', ar phrionsa agus naomh Chineál Conaill, [[Colm Cille]]. Dá réir sin sa bhliain 575 ag [[Droim Ceat]], rinne Colm comhaontas idir Uí Néill agus an Dál Riada.<ref name="Bardon17"/> Faoi réir an chonartha, d'éirigh an Dál Riada as ríogacht na ''nUlad'', an ligint dóibh a n-aird a dhíriú ar a gcríocha Albanaigh.<ref name="Bardon17"/> Sa bhliain chéanna, ní roimh nó tais an tionóil, maraíodh rí an Dáil Riada i mbun chatha in éadan an Dáil Araidi ag ''[[Fid Eoin]].<ref name="FraserMedievalPg317"/> Sa bhliain 563, de réir [[Annála Uladh]], bhí achrainn intíre le toradh go ndearna ''[[Báetán mac Cinn]]'' na gCruithne cinneadh le hUí Néill an Tuaisceart, á ngeallúint chríocha taobh thiar den Bhanna, ''Ard Eólairg'' ([[Aird Mhic Giollagáin]]) agus an Laoi.<ref name="ANHOI212"/> Tharla dá bharr ''[[Cath Móin Dairi Lothair]]'' idir Uí Néill agus comhaontas ríthe eile alliance Chruithne, inar cloíodh na Cruithne go millteanach.<ref name="ANHOI212"/> I ndiaidh sin, lonnaigh Uí Néill a gcomhghuaillithe Oiriall in [[Eilne]], iar-chríocha na gCruithne suite idir An Banna agus An Buais.<ref name="ANHOI212"/> Tháinig na Cruithne clóite ar ais le chéile i ''nDál nAraidi''.<ref name="ANHOI212"/> Tháinig rí Dhál Araidi ''[[Congal Cáech]]'' i gcoróin mar rí na nUlad sa bhliain 626, agus dá bhliain 628 mharaigh sé i mbun chatha [[Ard-Rí na hÉireann]], ''[[Suibne Menn]]'' d'Uí Néill Tuaiscirt.<ref name="Bardon20-1"/> Sa bhliain 629, bhí Congal i gceannas nuair a cloíodh iad ina éadan na naimhde céanna.<ref name="ANHOI212"/> Agus fonn air bheith ina Ard-Rí, rinne Congal comhaontas leis an Dál Riada agus [[Srath Chluaidh]], ach tharla mar thoradh [[Cath Mhaigh Rath]] sa bhliain 637. Maraíodh Congal was ag Ard-Rí ''[[Domnall mac Áedo|Domhnall mac Aodha]]'' d'Uí Néill an Tuaiscirt, agus chaill an Dál Riada a gcuid críoch in Albain.<ref name="Bardon20-1"/> Insítear i nAnnála Uladh record don bhliain 668 gur tharla ''Bellum Fertsi'' ([[Béal Feirste]]) idir na hUlaid agus na Cruithne, 'sé sin faoi seach an Dál Fiatach agus an Dál nAraide respectively.<ref name="ANHOI212"/> Idir an dá linn, bhí an Dál Araidhe ag cúr in éadan chúngú Uí Néill an Tuaiscirt. Sa bhliain 681, maraíodh Dúngal Eilne, rí Dhál Araidhe, agus a chomhghuaillí Ceann Faoladh na [[Ciannachta|Ciannacht]] ag Dún Ceithirinn.<ref name="ANHOI212"/> ===8ú go 10ú haoiseanna=== Faoin 8ú haois, d'imigh críocha na nUlad i gcúl chuig oirthear na Banna (contaetha [[Contae Aontroma|Aontroma]], [[Contae an Dúin|an Dúin]] agus [[Contae Lú|Lú]] an lae inniu).<ref name="Clontarf26"/> Sa bhliain nó 732 nó 735, chloígh na ''hUlaid'' go dona in éadan Cineál Eoghain i gceannas [[Áed Allán|Aodha Alláin]] i g[[Cath Fochairde]] ar Mhagh ''Muirthemne'',<ref name="Wiley19"/> inar baineadh a cheann den rí ''Ulad'', [[Áed Róin|Aodh Róin]].<ref name="MacNiocaill124"/> Mar thoradh an chatha seo, tháinig ''[[Conaille Muirthemne]]'' faoina bhflaitheas.<ref name="Wiley19"/><ref name="Byrne118"/><ref name="Charles573"/> Agus a gcuid críoch sinsearach caillte acu, bhíodh achrann idir na ''hUlaid''.<ref name="Clontarf26"/> Sa 8ú haois, ghabh an ''Dál Araidi'' forlámhas ar ríocht an Dáil Riada.<ref name="ANHoI17"/> Bhí an Dál Fiatach i gceannas san ''Ulaid'' go dtí Cath ''Leth Cam'' sa bhliain 827, nuair a rinne siad iarracht cheannaireacht Uí Néill sna hOirialla a bhriseadh.<ref name="MIaE493"/> Dá bharr seo agus b'fhéidir na Lochlannaigh lonnaithe i [[Loch Cuan]] (ar a laghad), faoi dheireadh na haoise bhí an Dál nAraidi i gceannas. Níor mhair seo ach go dtí 972, nuair a chuir ''[[Eochaid mac Ardgail]]'' an Dál Fiatach ar a gcosa arís.<ref name="MIaE493"/> I rith na 9ú agus 10ú haoiseanna, bhunaigh na Lochlannaigh roinnt bunáiteanna i ''nUlaid'', go háirithe ag [[Áth na gCasán]], [[Loch Cairlinn]], [[Loch nEathach]], agus Loch Cuan,<ref name="ANHoI38"/> agus port suntasach ag Ulfreksfjord, suite i Latharna, Contae Aontroma.<ref name="ANHoI38"/> Scroiseadh gach ach Ulfreksfjord ag na hUlaid agus Uí Néill an Tuaiscirt le chéile. Mar thoradh seo, ámh, cheol siad orthu féin na buntáistí eacnamaíochta a thagadh le lonnaíochtaí rathúla Lochlannach.<ref name="ANHoI38"/> ===11ú haois=== Sa bhliain 1000, chuir [[Ard-Rí na hÉireann]], [[Brian Bóramha]], an ruaig ar an rí [[Sigtrygg Silkbeard]] as [[Ríocht Átha Cliath]], agus dhiúltaigh na hUlaid tearmann dó.<ref name="Hudson86-7"/> Faoi dheireadh, cuireadh iachall ar Sigtrygg filleadh ar ais chuig Áth Cliath, agus ghéill sé do Bhrían.<ref name="Corrain123"/>. Ní dhearna Sigtrygg dearmad ar eiteach na ''nUlad'',<ref name="Hudson86-7"/> agus sa bhliain 1001, rinne a chabhlach creach ar [[Inis Chumhscraigh]] agus [[Cill Chléithe]] i nDál Fiatach, ag gabháil go leor cimí.<ref name="AOFM1001"/> Bhí airm Sigtrygg an chomh maith i mbun fheachtas Bhríain in éadan na ''nUlad'' sna blianta 1002 agus 1005.<ref name="Hudson86-7"/><ref name="Hudson95"/> Sa bhliain 1003 ag Craobh ''Telcha'', suíomh insealbhú na ''nUlad'', tharla Cath mór idir Uí Néill an Tuaiscirt agus na ''hUlaid''.<ref name="MIaE493"/><ref name="Clontarf26"/><ref name="PlacenamesCraeb"/> Maraíodh Eochaid mac Ardgail agus mórchuid d'uaisle na ''nUlad'', i dteannta le rí Uí Néill.<ref name="MIaE493"/><ref name="Clontarf26"/> Mar thoradh, bhí cogadh comharbachta fuilteach idir prionsaí an Dáil Fhiatach, '' agus ag an am gcéanna an Dál nAraidi á gciapadh.<ref name="Clontarf138-9"/> Sa bhliain 1005, chuaigh Brían Bóramha lena airm ó thuaidh chun umhluithe na Uladba a ghlacadh. Rinne sé campa ag [[Eamhain Mhacha]], agus é ar intinn aige b'fhéidir tairbhe a bhaint as tábhacht stairiúil na háite.<ref name="Clontarf138-9"/> Chuaigh, Brían ansin chuig príomhchathair an Dáil Araí, Ráith Mór, áit a glac se umhluithe a rí agus rí Dhál Fhiatach.<ref name="Clontarf138-9"/> De bharr seo is amhlaidh, rinne [[Flaithbertach Ua Néill|Flaithbheartach Ó Néill]], rí Chineál Eoghain, roinnt ruathar ar na hUlaid mar chúiteamh.<ref name="Clontarf151-4"/> Sa bhliain 1006, rinne arm i gceannas Fhlaithbheartaigh ionsaí ar [[Leath Cathail]] agus mharaigh a rí, agus ina dhiaidh sin, mharaigh siad rídhamhna [[Uí Eochach Cobha]] ag [[Loch Bricleann]].<ref name="Clontarf151-4"/> Mar thoradh [[Cath Chraobh Tealcha|Chath Chraobh Tealcha]], ní raibh na hUlaid in ann tacaíocht a thabhairt do Bhrian, nuair a tháinig sé sa bhliain 1006 i gceannas arm d'fir as fud na hÉireann, ag iarraidh tairbhe Uí Néill an Tuaiscirt a fháil.<ref name="Clontarf26"/><ref name="Clontarf151-4"/> Chuaigh Brían trí thailte Chineál Chonaill agus Cineál Eoghain, agus trasna na Banna ag ''Fersat Camsa'' ([[Maigh Choscáin]]) insna hUlaid isteach. Ghlac sé ann tairbhe óna hUlaid ag [[Craobh Tealcha]], agus i ndiaidh sin, chuaigh sé ó dheas go dtí an suíomh tionóil traidisiúnta, [[Conaille Muirtheimne]] ag ''i n-oenach Conaille''.<ref name="Clontarf151-4"/> Rinne Flaithbheartach Ó Néill ruathar eile ar na hUlaid sa bhliain 1007, in aghaidh Chonaille Muirtheimhne.<ref name="Clontarf151-4"/> Sa bhliain 1011, tar éis dó Dún Eachdach a scriosadh, ghlac sé tairbhe Dhál Fhiatach, ríthe na nUlad ag an am sin, á scaradh dá bharr as flaitheas Bhrian.<ref name="Clontarf168-9"/> An bhliain dár gcionn, rinne Flaithbheartach ruathar ar [[an Aird]] agus ghabh sé creach gan áireamh.<ref name="Clontarf168-9"/> Sa bhliain 1018 ag [[Ulfreksfjord]], chloígh arm Éireannach i gceannas rí darbh ainm Conchobar i dteannta lena gcomhghuaillithe Lochlannaigh i gceannas Eyvind Urarhorn, mórfheachtas major na nGall tosaithe ag [[Iarla Inse Orc]], [[Einar Sigurdsson]], a bhí ag iarraidh flaitheas [[Sigurd Trom|a athar]] ar na bealaí mara idir Éirinn agus Albain a athdhearbhú.<ref name="Pedersen271"/><ref name="Snorri330"/> Sa bhliain 1022, chloígh [[Niall mac Eochach]], rí Ulad, cabhlach [[Sigtrygg]] ag Áth Cliath, agus gabhadh a fhoireann i ngéibheann.<ref name="Pedersen231"/><ref name="Hudson108-9"/> I ndiaidh an bhua seo, sa bhliain 1026, rinneadh Niall ruathar ar Fhine Gall, lonnaíocht Lochlannach raibh ó thuaidh d'Áth Cliath.<ref name="Pedersen231"/><ref name="Hudson108-9"/> Sa bliain 1038 agus arís 1045, chreach nia Sigtrygg, [[Íomhar mac Arailt]], [[Reachlainn]] amach ó chósta thuaidh na nUlad.<ref name="Hudson136"/> Mharaigh Ímar san ionsaí úd Raghnall Ó Eochadha rídhamhna na nUlad agus deartháir Néill mhic Eochadha, agus maraíodh fostai 300 i uasal Ulad.<ref name="Hudson136"/><ref name="Tigernach1045"/><ref name="AOFM1045"/> Mar dhíoltas, rinne Niall ruathar eile ar Fhine Gall.<ref name="Hudson136"/> Sa bhliain 1087, thug Mac rí Ulad agus beirt gharmhac Raghnaill, amas faoi [[Oileán Mhanann]], ach theip orthu [[Godred Crovan]], rí Átha Cliath agus n dhíbirt.<ref name="Pedersen233"/><ref name="Oram32"/><ref name="AoU1087"/> Ag críoch na 11ú haoise, bhí athbheochan deiridh ag na hUlaid faoi [[Donn Sléibhe mac Eochadha]], sinsear ríthe Mhic Dhoinn Shléibhe na nUlad den 12ú haois. Ní raibh ríthe Dhál Fhiatach ach ríthe a muintir féin tar éis na bliana 1137.<ref name="Byrne128"/> D'éirigh ríthe Mhic Dhoinn Shléibe neamhspleáchas na nUlad a chaomhnú roimh thaoisigh [[Mhic Lochlainn]] Uí Néill an Tuaiscirt,<ref name="ANHoI17"/> agus bhí siad i mbun dlúthnaisc a fhorbairt le [[Ríocht na nOileán]].<ref name="MIaE493"/> ===12ú haois=== Timpeall thús na 12ú haoise, ba í clann Uí Fhlainn i gceannas ar mhuintir [[Uí Thoirtre]] as [[Oirialla]], maraon le ceannairí ar na [[Oirialla#Dreamanna|Fir Lí]], an dís ar an taobh thiar den [[An Bhanna|Bhanna]]. De réir a chéile, de bharr conartha míleata agus pósta, maraon le cúngú an Chineáil Eoghain, bhog siad a gceanncheathrú soir thar an mBanna. Chaill an mhuintir dhúiche, an Dál nAraidi faoi cheannas Uí Loingsigh, a smacht ar formhór dá gcuid críoch agus tharla é go raibh siad teoranta i réimse talún suite i ndeisceart Aontroma, agus a bhunáit ag [[Maigh Line]]. Nuair a bhí Uí Fhlainn i gceannas, ghlaoigh suas rí Dhál Araí, Dhál Riada agus Fhir Lí, i dteannta le hUí Thoirtre féin.<ref name="ANHoI17"/> Faoin mbliain 1130, bhí an chuid is faide ó dheas san Ulaid, [[Conaille Muirtheimne]], faoi smacht [[Donnchad Ua Cerbaill|Dhonnchadha Uí Chearbhaill]], rí Oiriall.<ref name="ANHoI16"/> Lonnaíodh ina dhiaidh sin an chuid de Muirtheimhne darb ainm [[Cuaille]] ag [[Uí Méith]] as Oirialla (a bhfuil [[Ó Méith]] ainmnithe as).<ref name="ANHoI16"/> Is ón bhliain [[1157]] í an chairt talún is luaite atá ar marthain, nuair a bhronn Ard-Rí [[Muirchertach Mac Lochlainn]] ar na Cistercians san [[An tIúr|Iúr]], áit a bhí suite i gcríocha Uí Eachach .<ref name="ANHoI12"/> Rinneadh an deontas le comhthoil rí Ulad, [[Cú Uladh Mac Doinn Sléibhe]], agus rí Uí Eachach, [[Domnall Ua hÁeda|Domhnall Ó hAodha]].<ref name="ANHoI12"/> I mí Aibreáin [[1165]],<ref>AU 1165</ref>, rinne na hUlaid faoi cheannas Eochaidh Mac Doinn Sléibhe ionsaí in éadan Muircheartaigh mhic Lochlainn, ag déanamh ruathair ar Uí Méith, Uí Breasail (i mbarúntacht [[Uí Nialláin Thoir]], Contae Ard Mhacha an lae inniu) an Dál Riada.<ref name="AoU1165"/> Mar chúiteamh, rinne Mac Lochlainn i gceannas airm Uí Néill an Tuaiscirt agus Oiriall ruathar ar an Ulaid. Ba líon mór daoine a mharaigh sé, agus chuir sé Eochaidh as a choróin.<ref name="AoU1165"/> Faoi Mheán Fómhair, rinne Eochaidh iarracht a ríogacht a fháil ar ais, agus chuir a mhuintir féin an Rúisis air, toisc go raibh imní orthu roimh Mac Lochlainn; choinnigh Ó Cearbhaill Eochaidh ar a thoil.<ref name="AoU1165"/> Faoin mí dár gcionn, rinne Mac Lochlainn ionsaí eile in éadan na nUlad. Ghlac sé mórán giall i dteannta líon mór maoine.<ref name="AoU1165"/> Níos déanaí sa mhí úd, rinne Ó Cearbhaill agus Eochaidh cruinniú le Mac Lochlainn inar iarr Eochaidh ríogacht na nUlad mar chúiteamh ar gach giall na nUlad, san áireamh mac gach taoisigh agus a iníon féin fiú.<ref name="AoU1165"/> Gheall Eochaidh do Mhac Lochlainn fosta an-chuid maoine, tailte i m[[Bairrche]] agus an [[baile fearainn]], [[Sabhall]].<ref name="ANHoI12"/><ref name="AoU1165"/> Thug Mac Lochlainn dá réir sin a mhionn os comhair Easpag Ard Mhacha agus uaisle eile '' for his good behaviour''. Bhronn Mac Lochlainn Bairrche ar Ó Cearbhaill mar bhuíochas as a eadráin, cé chomh neamhbhuan is a bhí.<ref name="ANHoI16"/><ref name="AoU1165"/><ref name="Magoo"/> In ainneoin a mhionna, rinne Muircheartach Eochaidh a dhallú. Thréig a chomhghleacaithe Eochaidh i ndiaidh sin, agus níor fhan leis ach dornán lucht leanúna. I dteannta le seisear dlúth-sheisí déag dá chuid, maraíodh é sa bhliain [[1166]]. Le linn na haoise dár gcionn, lonnaigh na Múrna as Oirialla i gceantar Bhairrche (ainmníodh an áit, [[Múrna]], astu anois<ref name="ANHoI16"/>). Sa bhliain 1170, chuir Magnus deartháir Eochach, a bhí ina rí Ulad, an ruaig ar na bráithre Agaistínigh as [[Sabhall]].<ref name="ANHoI12"/> ===Ulaid agus Normannaigh=== In ainneoin an achrainn i measc na nUlad, mhair siad go dtí teacht [[na Normannaigh]]. Sa bhliain 1177, d'ionsaigh [[John de Courcy]] gan choinne na hUlaid. Ghabh sé bunáit an Dáil Fiatach, [[Dún De Lethglaise|Dún de Leathghlaise]], agus b'éigean do rí na nUlad, [[Ruairí mac Doinn Sléibhe]], teitheadh.<ref name="Bardon35"/><ref name="Adamson116"/> Seachtain ina dhiaidh sin, d'fhill Ruairí le slua mór as fud na nUlad, ach cloíodh iad in ainneoin níos mó gaiscíoch.<ref name="Bardon33">Bardon, ll. 33–5.</ref><ref name="ANHoI115"/> Rinne Ruairí iarracht eile le harm níos mó fós, agus [[Cineál Eoghain]], [[Máel Sechnaill Mac Lochlainn|Maol Seachnaill mac Lochlainn]] agus príomheaspaig an cúige ann mar chomhghuaillithe.<ref name="Bardon33"/><ref name="ANHoI115"/> Bhuaigh na Normannaigh arís ámh, agus ghabh siad an chléir agus cuid mhór dá taisí.<ref name="Bardon33"/><ref name="ANHoI115"/> Sa bhliain 1178, agus John de Courcy dulta ar gcúl go Gleann Riabh i ''Machaire Conaille'' (mar atá, Conaille Muirtheimne), rinne Mac Doinn Sléibhe, i dteannta le Murchadh Ó Cearbhaill, rí Oiriall, ruathar ar na Normannaigh, agus mharaigh siad timpeall 450, le 100 bás ar a dtaobh féin.<ref name="AOTFM1178"/> Bhíodh is go raibh chomhaontais eatarthu, bhíodh achrann eatarthu agus a gcomharsana Éireannach.<ref name="Adamson116"/> Bhain De Courcy a leas as an neamhsheasmhacht seo. I gcaitheamh na mblianta agus in ainneoin roinnt céimeanna ar gcúl, chur sé na hUlaid go léir faoi chois.<ref name="Bardon35"/><ref name="Adamson116"/> Faoin mbliain 1181, bhí Ruairí, Cú Mí Ó Flainn, rí Uí Thoirtre agus Fir Lí meallta ag de Courcy, agus do ríthe dílse ba ea iad faoi de Courcy.<ref name="ANHoI116"/> Ruairí, possibly inspired by an deis chun críocha ársa na nUlad a fháil ar ais, d'fhéadfadh é gur áitigh Ruairí de Courcy dul siar, agus rinneadh ruathair ar Ard Mhacha Armagh sa bhliain 1189, agus ar Dhoire agus Inis Eoghain sa bhliain 1197.<ref name="ANHoI116"/> Glaoigh De Courcy ''princeps Ultoniae'' ar féin, agus rialaigh sé a chuid críoch mar rí neamhspleách.<ref name="Adamson116"/> Choinnigh ámh Uí Eachach Cobha, i lár agus taobh thiar den Dúin, a gcuid neamhspleáchais.<ref name="Bardon35"/> Sa bhliain 1199, chur rí [[Eoin Shasana]] [[Hugo de Lacy, 1ú Iarla Uladh|Hugo de Lacy]] go hÉirinn chun de Courcy a ghabháil agus a chuid gabháltais leis. Sa bhliain 1205, rinneadh de Lacy chéad Iarla Uladh le bunú [[Iarlas Uladh]]. '' Síneadh an tIarlas feadh chósta thuaidh na nUladh go dtí bunáit an Chineáil Eoghain ar [[Inis Eoghain]]. Go dtí deireadh na 13ú haoise, choinnigh an Dál Fiatach, i gceannas fós Mhic Dhoinn Sléibhe, beagán dá gcuid cumhachta, faoin teideal ''rex Hibernicorum Ulidiae''.<ref name="DownArdsxix"/> Tar éis mheath an Dáil Fiatach, gabh Uí Néill den Chineál Eoghain an teideal ársa ''rí Ulad'' chucu féin.<ref name="DownArdsxix"/> ==Críostaíocht== Ba é i nUlaid a gabhadh i ngéibheann [[Naomh Pádraig|Pádraig]], naomhphátrún na hÉireann níos déanaí anonn.<ref name="OHart"/> Is ann a thug sé a chéad iompaithigh chun na [[Críostaíocht]]a, agus an Dál Fiatach an chéad rítheaghlach a d'iompaigh.<ref name="OHart"/> Fuair Pádraig bás i [[Sabhall Phádraig]], agus adhlacadh é ag ''[[Dún De Leathglaise]]'', áit a athainmníodh sa 13ú haois go [[Dún Pádraig]].<ref name="SPC"/> [[File:Gravestone of St. Patrick, Downpatrick 2018-07-25.jpg|mion|220px|Uaigh Naomh Pádraig ag [[Dún Pádraig]]]] Nuair a cruthaíodh deoisí na hÉireann sa 12ú haois, bunaíodh iad ar phríomhchríocha na ''nUlad'' mar a leanas: * Deoise an Dúin: bunaithe ar chríocha an Dáil Fiatach, agus an ardeaglais ag [[Beannchar, Contae an Dúin|Beannchar]], cé gur bhog John de Courcy níos déanaí go Dún Pádraig é. * Deoise Conaire: bunaithe ar chríocha an Dáil Araí.<ref name="Keenan139-40"/><ref name="Keenan347-9"/> * [[Deoise an Droma Mhóir]]: timpeall na bliana 1197, scaradh Deoise an Dúin in dhá leath, agus cruthaithe an deoise seo bunaithe ar chríocha [[Uí Echach Cobo|Uíbh Eachach Cobha]], agus an ardeaglais sa Droim Mór.<ref name="Keenan139-40"/><ref name="Keenan347-9"/> * [[Deoise an Dúin agus Chonaire]]: sa bhliain 1439, aontaíodh deoisí an Dúin agus Conaire in aon deoise amháin. [[File:DioceseDownandConnor.png|mion|200px|[[Deoise an Dúin agus Chonaire]], aibhsithe le donn, tar éis di bheith aontaithe sa bhliain 1439. Ó dheas tá [[Deoise an Droma Mhóir]].]] Is iad a leanas príomh-mhainistreacha na ''nUlad'': * ''Mag Bile'', [[Maigh Bhile]], Contae an Dúin.<ref name="PlaceNamesMovilla"/> Príomheaglais an Dáil Fiatach ba ea é, go deimhin, bunaithe ag Naomh [[Finnian Maigh Bhile]] den dál úd.<ref name="PlaceNamesMovilla"/><ref name="Carey97"/> * ''Bennchar'', [[Beannchar, Contae an Dúin|Beannchar]], Contae an Dúin.<ref name="PlaceNamesBangor"/> Tógadh c. 555 - 559 ag [[Naomh Comgall]] den Dál nAraí i gcríocha i seilbh an Dáil Fiatach, ar cheann desna príomh-mhainistreacha in Éirinn.<ref name="Carey97"/><ref name="PlaceNamesBangor"/> * ''Condaire'', Conaire, Contae Aontroma.<ref name="PlaceNamesConnor"/> Príomheaglais an Dál Araí a bhí ann, suite i dtuath [[Dál Sailni|Dhál Sailne]], bunaithe ag [[Naomh Mac Nisse]].<ref name="PlaceNamesConnor"/><ref name="Edwards63"/><ref name="Charles-Edwards59-60"/> Bheadh sé in am trátha ardeaglais dheoise Chonnaire. * ''Airther Maigi'', Oirthear Maí, Contae Aontroma.<ref name="PlaceNamesArmoy"/> Príomheaglais an Dáil Riada bunaithe ag by [[Naomh Olcan]]. Tar éis leathadh an Dáil Araí sa 7ú haois, chaill sé a stádas easpagach agus tháinig Eaglais Conaire chun cinn ina háit.<ref name="Charles-Edwards59-60"/> * Droim Mór, Contae an Dúin.<ref name="PlaceNamesDromore"/> Príomheaglais Uíbh Eachach Cobha an bhí inti, bunaithe c. 510 ag [[Colmán an Droma Mhóir|Naomh Colmán]].<ref name="Dromore_Cathedral">{{cite web | url = http://www.downanddromore.org/pages/diocesan-info/dromore-cathedral#.V6npsjX6k-1 | teideal = About Us | publisher = Diocese of Down and Dromore | access-date = 9ú Lúnasa 2016 | dátarochtana = 2020-02-17 | archivedate = 2016-04-16 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160416050753/http://downanddromore.org/pages/diocesan-info/dromore-cathedral#.V6npsjX6k-1 }}</ref> In an trátha, bheadh sí ina hard-eaglais dheoise an Droma Mhóir ==Déantáin== Cé nach bhfuarthas ach pas beag déantán [[La Tène]] in Éirinn,<ref>[[Francis John Byrne|Byrne, Francis John]], ''Irish Kings and High-Kings.'' [[Four Courts Press]]. 2a heagrán athbhreithnithe, 2001.</ref> fuarthas an chuid is mó dóibh siúd &mdash; gaiscí agus píosaí úma &mdash; i dtuaisceart na tíre. Tugann seo le fios gur 'tháinig buíonta beaga lonnaitheoirí' ón Bhreatain sa 3ú haois RC, agus is dócha gur tógadh iad i ndaonra na nUlad isteach.<ref>[[Connolly, S. J.]], ''The Oxford companion to Irish history.'' [[Oxford University Press]]. 2a heagrán, 2007.</ref> ==Ginealach== Tá éideimhne ann maidir le ginealach dhreamanna ard-ríocht na ''nUlad''. Rianaigh ginealeolaithe Gaelacha na meánaoise sinsearacht na nUlad féin ón [[Ard-Rí na hÉireann|Ard-Rí seanscéalach]], ''[[Rudraige mac Sithrigi]]''.<ref>O'Rahilly 1946, lch. 480</ref> Is é Cruithne, os a choinne sin, an focal Sean-Ghaeilge ar [[Cruithnigh]] Ó aimsir [[Eoin Mac Néill|Eoin Mhic Néill]] ar aghaidh, meastar gur muintir na nÉarainn iad na ''hUlaid'',<ref>[[Eoin Mac Néill]], [https://archive.org/details/papersirishacad00macnuoft "Early Irish Population Groups: their nomenclature, classification and chronology"], in ''Proceedings [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] (C) 29''. (1911): ll. 59–114</ref> nó ar a laghad a rítheaghlaigh, murab ea na tuatha.<ref>[[Eoin Mac Néill]], ''[https://archive.org/details/phasesofirishhis00macn Phases of Irish History]''. Baile Átha Cliath: M. H. Gill & Son. 1920.</ref> Chreid [[T. F. O'Rahilly]] gur fhíorghéag na nÉarann ba ea na hUlaid.<ref>[[T. F. O'Rahilly]], ''Early Irish History and Mythology'', 1946, lch. 81</ref> Moladh gur ghaolmhar leis na [[Dáirine]] iad na ''nUlad'', ainm a thugtaí ar títheaglaigh na nÉarann. Is dócha é gur gaolmahr nó síolraithe óna [[Darini]] luaite ag Tolamaes.<ref>Pléite go mion ag O'Rahilly, 1946.</ref> I measc iad a mhaígh gur de shliocht na ''nUlad'' iad, faightear treibheanna meánaoiseacha a deirter gur [[Cruithne]] nó [[Éarainn]] iad, mar a leanas:<ref name="Cultures"/> for example: * Deirtear gur ''Ulaid'' iad ag [[Dál Riada]], an [[Dál Fiatach]], agus [[Uí Echach Arda]], cé gur mhaígh an Dál Riada agus an Dál Fiatach gur de shliocht na nÉarann iad.<ref name="Cultures"/><ref name="ThorntonPage201"/> I ndáiríre, ghlaoití ''Ulaid'' ar an Dál Fiatach go dtí concas na Normannach.<ref name="ANHOI212"/> * Deirtear gur Cruithne iad [[Conaille Muirtheimne]], an [[Dál nAraidi]] agus [[Uí Echach Cobo]]. Sa saother den 8ú haois, ''[[Síl Ír]]'' — leabhar ghinealach Ír mhiotasaigh — maítear gur ''fír Ulaid'', "fíor-Ulaidh", iad siúd.<ref name="Kelleher141"/> Mhaíodh an Dál nAraidi amhlaidh sa 10ú haois, tamall fada i ndiaidh mheath a gcumhachta.<ref name="ANHOI212"/><ref name="Cultures"/><ref name="ThorntonPage201"/> Glaoitear fresion ''[[Clanna Rudraige]]'' ar na ''hUlaid'', leagan déanach don dream.<ref name="Cultures"/> ==Rítheaghlaigh== De réir an seanchais, ba iad na ''hUlaid'' féin agus na [[Cruithne]] a bhí ina rítheaghlaigh na ''nUlad''. Bhí na Cruithne ar dtús níos mó agus níos cumhachtaí.<ref name="ANHOI212"/> I luathfhoinsí, is ionann 'Ulaid' agus an Dál Fiatach, agus 'Cruithne' agus an Dál nAraidi.<ref name="ANHOI212"/> ==Ríochtaí agus clanna== Faoin 12ú haois, bhí cúige Ulaidh roinnithe ina ceithre fho-ríocht: * [[Dál Fiatach]], dream ''Ulad'', lonnaithe ag Dún Leathglaise ([[Dún Pádraig]], Contae an Dúin an lae innit). Bhí siad i gceannas ar ard-ríogacht an ''nUlad'', agus bhí leasa acu i n[[Oileán Mhanann]].<ref name="Clontarf26"/> Ba iad [[Mhic Dhúinnshléibhe]] an phríomhchlann. * ''[[Dál nAraidi]]'', dream [[Cruithne]], bhí forlámhas ag ''[[Dál nAraidi Mag Line]]'' ann, lonnaithe ag Ráth Mór (gar do [[Aontroim (baile)|bhaile Aontroma]] an lae inniu). Bhíodh siad in iomaíocht leis an Dál Fiatach la haghaidh na hardríogachta.<ref name="Clontarf26"/> Ba iad Uí ''Choelbad'' an phríomhchlann. * [[Uí Echach Cobo|Uí Eachach Cobha]], clann Cruithne, gaolmhar leis an Dál nAraidi, a bhí fosta in iomaíocht le haghaidh na hardríogachta.<ref name="Iveagh"/> Lonnaithe i gContae an Dúin an lae inniu a bhí siad, ag Cnoc Uíbh Eachach, b'fhéidir.<ref name="Drumballyroney"/> Ba iad [[Mhic Aonghasa]] an phríomhchlann * [[Uí Thoirtre]], as [[Oirialla]] ó dhúchas, chloígh siad an chuid is mó de chríocha an Dáil Araidi. Ba iad [[Uí Fhloinn]] an phríomhchlann. I leagan den 10ú haois den [[Leabhar na gCeart]], tugtar an liosta a leanas de dhá thuath déag a d'íocadh cáin do rí na ''Ulad'':<ref name="Dobbs78"/> * [[Dál nAraidi Mag Line]] * Cobha, faoi cheannas [[Uí Echach Cobo|Uíbh Eachach Cobha]] * [[Dál Riada]], bunaithe i n[[Gleannta Aontroma]] * Airrther, ceantar in oirthear [[Contae Ard Mhacha|Chontae Ard Mhacha]] * [[Uí Erca Céin]], géag den Dál nAraidi * [[Leath Cathail]], géag den Dál Fiatach, suite i mbarúntacht Leath Cathail, Contae an Dúin.<ref name="IHiMUlaid"/> * [[Conaille Muirtheimne]], garmhuintir Uíbh Echach Cobha, suite in agus timpeall bharútacht [[Dún Dealgan]], [[Contae Lú]] an lae inniu.<ref name="IHiMUlaid"/> * ''[[Dál mBuinne]]'', aitheanta fosta mar Mhuintir Branáin, géag den Dál nAraidi, located along the border area between County Antrim and Down<ref name="IHiMUlaid"/> * [[Uí Blathmaic]], géag den Dál Fiatach, lonnaithe i n-iardheisceart bharúntacht [[An Aird]] agus cuid [[An Caisleán Riabhach|Chaisleán Riabhach]]<ref name="IHiMUlaid"/> * Na hArda, faoi cheannas [[Uí Echach Arda|Uíbh Eachach Arda]], géag den Dál Fiatach, lonnaithe i dtuaisceart na hArda.<ref name="DownArdsPg3"/> * Bairrche, géag den Dál Fiatach, lonnaithe i mbarúntacht [[Múrna|Mhúrna]], deisceart Chontae an Dúin * [[An Duifrian]], taobh thiar de [[Loch Cuan]], Contae an Dúin. Críocha agus rítheaghlaigh eile laistigh d'Ulaid: * ''Cuailgne'', suite i gceantar [[Loch Cairlinn]] agus Dún Dealgan, Contae Lú. Feictear an t-ainm fós i bparóiste [[Cuaille]],<ref name="IHiMUlaid"/> maraon le [[Leithinis Chuaille]]. Is as Cuailgne an tarbh san eipic ''[[Táin Bó Cúailnge]]''. * ''Dál Sailni'', tuath den ''Dál nAraidi Mag Line''. Agus ''Uí Choelbad'' ina bpríomhríthe, bhí príomheaglais Chonaire i seilbh an ''Dáil Sailni''.<ref name="Edwards63"/> I ndiaidh ré na Lochlannach, chloígh Uí Thoirtre críocha an Dáil agus an eaglais ag Conaire.<ref name="Edwards63"/> * [[Cineál Fhaghartaigh]], géag Uíbh Eachach Cobha, a bhíodh acu tráth tailte i mbarúntachtaí a leanas: [[Cineál Fhártaigh]], [[An Duifrian]] agus cuid den [[An Caisleán Riabhach|Chaisleán Riabhach]].<ref name="IHiMUlaid"/> * ''Monaig, ach níltear cinnte go cruinn cad as dóibh. Déanann na hanála agus staraithe tagairt ar roinnt acu: ** Monaigh Uladh, timpeall Dhún Phádraig ** Monaich Ulad as Rusat ** Monaigh Aird, i gContae an Dúin ** Cineál Maelche/Mailche in [[Contae Aontroma|Aontroim]] ** Magh Monaigh ** Monach-an-Dúin in Cath Monaigh, b'fhéidir Uíbh Eachach, Contae an Dúin. ** Gaolmhar leis na [[Menapii]] (féach fosta [[Manapii]]), treibh na m[[Belgae]] as tuaisceart na [[An Ghaill|Gaille]] ba ea na Manaigh/Monaigh ársa, a lonnaigh gar do Loch Éirne.<ref name="IHiMUlaid"/> ==Ríshleachta síolraithe== Deirtear gur de shliocht rí Dhál Riada den 6ú haois, [[Gabrán mac Domangairt]], é chéad rí na hAlban, [[Coinneach mac Ailpín]], bunaitheoir [[Teach Ailpín]]. Ina dteannta sin, maítear gur de shliocht na ''nUlad'' iad na tithe Albanaigh a leanas: [[Mac Eòghainn]], [[Clanc Lachlainn]], [[Clan Mac Néill]] agus [[Clann Suibhne]].<ref>John O'Hart, ''Irish Pedigrees; or, The Origin and Stem of the Irish Nation'', 5ú heagrán, dhá imleabhar, foilsithe i mBaile Átha Cliath, 1892; athchló, Baltimore: Genealogical Publishing Company, 1976, Iml. 1, lch. 604</ref><ref>O'Hart, 1976, ll. 558–559</ref><ref>Iain Moncreiffe, ''The Highland Clans'' (1982) Nua-Eabhrac: Clarkson N. Potter {{ISBN|0-517-54659-0}}, ll. 117–119,</ref> Maítear fosta go bhfuil [[Teach Stuart]] síolraithe ó na hUlaid.<ref>G.H. Hack ''Genealogical History of the Donlevy Family'' Columbus, Ohio: Chaucer Press, Evans Printing Co. (1901), lch. 38 (Wisconsin Historical Society Copy) "''From the chiefs of the Dalriadians were descended the ancient Scottish kings and also the House of Stuart.''"</ref> ==Féach freisin== * [[Miotaseolaíocht na nGael]] * [[Rúraíocht]] * [[Cruithne]] * [[Ríthe na nUladh]] * ''[[List of clans and septs in Ulaid]] ==Naisc sheachtracha== *[http://www.rootsweb.com/~irlkik/ihm/ulskings.htm Genealogy of the kings of the Ulaid] le Dennis Walsh ==Foinsí== <!-- A /--> * {{ cite book | title = Dalaradia, Kingdom of the Cruithin | last = Adamson | first = Ian | year = 1998 | publisher = Pretani Press | isbn = 0-948868-25-2 }} <!-- B /--> * {{ cite book | title = A History of Ulster | last = Bardon | first = Jonathan | year = 2005 | publisher = The Black Staff Press | isbn = 0-85640-764-X | url = https://archive.org/details/historyofulster00jona }} * {{ cite book | title = The Book of Ulster Surnames | last = Bell | first = Robert | year = 2003 | publisher = The Blackstaff Press | isbn = 978-0-85640-602-7 }} * {{ cite book | title = Irish Kings and High Kings | url = https://archive.org/details/irishkingshighki00byrn_0 | url-access = registration | publisher = Four Courts Press | year = 2001 | last = Byrne | first = Francis J. }} <!-- C /--> * {{cite journal | title = Scél Tuáin Meic Chairill | last = Carey | first = John | journal = [[Ériu (iriseán)|Ériu]] | volume = 35 | year = 1984 | pages = 93–111 }} * {{ cite book | title = Early Christian Ireland | publisher = Cambridge University Press | isbn = 0-521-36395-0 | year = 2000 | last = Charles-Edwards | first = T.M. }} * {{ cite book | title = A New History of Ireland, II Medieval Ireland 1169–1534 | year = 2008 | editor = Cosgrove, Art | publisher = Oxford University Press | isbn = 978-0-19-953970-3 }} * {{ cite book | title = Oxford Companion to Irish History | url = https://archive.org/details/oxfordcompaniont0000unse_j7r4 | editor = Connolly, S.J. | year = 2007 | publisher = Oxford University Press | isbn = 978-0-19-923483-7 }} * {{ cite book | title = A History of the Clanna-Rory, Or Rudricians: Descendants of Roderick the Great, Monarch of Ireland | last = Cronnelly | first = Richard Francis | year = 1864 | publisher = Goodwin, Son and Nethercott | ref = harv }} <!-- D /--> * {{cite journal | title = The Dál Fiatach | last = Dobbs | first = Margaret | journal = Ulster Journal of Archaeology | series = 3ú | volume = 8 | year = 1945 | pages = 66–79 }} * {{ cite book | title = Medieval Ireland an Encyclopedia | last = Duffy | first = Seán | year = 2005 | publisher = Routledge | isbn = 978-0-415-94052-8 }} * {{ cite book | title = Brian Boru and the Battle of Clontarf | last = Duffy | first = Seán | year = 2014 | publisher = Gill & Macmillan | isbn = 978-0-7171-6207-9 }} <!-- F /--> * {{ cite book | title = From Caledonia to Pictland: Scotland to 795 | url = https://archive.org/details/fromcaledoniatop0000fras | last = Fraser | first = James | publisher = Edinburgh University Press | year = 2009 | isbn = 978-0-7486-2820-9 }} * {{ cite book | title = St Columba and the convention at Druimm Cete: peace and politics at seventh-century Iona | last = Fraser | first = James | publisher = Edinburgh University Press | year = 2007 }} <!-- H /--> * {{ cite web | url = https://archive.org/details/genealogicalhist00hack | last = Hack | first = G.H. | teideal = Genealogical History of the Donlevy Family | publisher = Chaucer Press, Evans Printing Co. | year = 1901 }} * {{cite journal | title = The Tricha Cét and Related Land-Measures | last = Hogan | first = James | journal = Imeachtaí [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], Section C | volume = 38 | year = 1928–1929 | pages = 148–235 }} * {{ cite book | first = Benjamin T | last = Hudson | author-link = Benjamin Hudson | title = Viking Pirates and Christian Princes: Dynasty, Religion, and Empire in the North Atlantic | edition = Illustrated | year = 2005 | publisher = [[Oxford University Press]] | location = United States | url = https://books.google.com/?id=fH0mL0m95fsC&printsec=frontcover#v=onepage&q=&f=false | isbn = 978-0-19-516237-0 }} * {{ cite web | url = https://books.google.co.uk/books?id=twcVAgAAQBAJ&pg=PA170&lpg=PA170&dq=aimser+na+coicedach&source=bl&ots=R0DUszppWz&sig=6Gle9u3unOX4fi-dRNvRRxt1pZM&hl=en&sa=X&ei=ko_oVMXFJ8z4UO65g6AK&ved=0CCMQ6AEwAA#v=onepage&q=aimser%20na%20coicedach&f=false | last = Hurbert | first = Henri | teideal = The Greatness and Decline of the Celts }} <!-- K /--> * {{ cite journal | title = The Pre-Norman Irish Genealogies | last = Kelleher | first = John V. | journal = Irish Historical Studies | volume = 16 | issue = 62 | year = 1968 | pages = 138–153 }} * {{ cite book | title = Ireland 1170–1509, Society and History | first = Desmond | last = Keenan | year = 2010 | publisher = Xlibris Corporation | isbn = 978-1-4535-8431-6 }} <!-- M /--> * {{cite journal | title = Early Irish Population-Groups: Their Nomenclature, Classification, and Chronology | last = Mac Néill | first = Eoin | journal = Imeachtaí [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], cuid C | volume = 29 | year = 1911–1912 | pages = 59–114 }} * {{cite journal | title = The Irish Law of Dynastic Succession: Part II | last = Mac Néill | first = Eoin | journal = Studies: an Irish Quarterly Review | volume = 8 | issue = 32 | year = 1919 | pages = 640–653 }} * {{ cite book | title = Ireland before the Vikings | url = https://archive.org/details/isbn_071710558 | last = Mac Niocaill | first = Gearoid | year = 1972 | publisher = Gill and Macmillan }} * {{ cite book | title = Origin and History of the Magennis Family | last = Meginnes | first = John Francis | year = 1891 | publisher = Heller Brothers Printing | ref = harv }} <!-- O /--> * {{cite journal | title = The Oldest Account of the Raid of the Collas (Circa A.D. 330) | last = O'Brien | first = M.A. | journal = Ulster Journal of Archaeology | series = 3ú | volume = 2 | year = 1939 | pages = 170–177 }} * {{ cite book | first = Donnchadh | last = Ó Corráin | authorlink = Donnchadh Ó Corráin | title = Ireland Before the Normans | year = 1972 | publisher = [[Gill and Macmillan]] | location = Éire | isbn = }} * {{ cite book | first = John | last = O'Hart | title = Irish Pedigrees; or, The Origin and Stem of the Irish Nation | edition = 5th | publisher = Baltimore: Genealogical Publishing Company | year = 1976 | chapter = Heremon Genealogies - Dunlevy, Princes of Ulidia }} * {{ cite book | last = Oram | first = Richard D. | title = Domination and Lordship: Scotland, 1070–1230 | url = https://archive.org/details/dominationlordsh0000oram | publisher = Edinburgh University Press | year = 2011 | isbn = 978-0-7486-1497-4 }} <!-- P /--> * {{ cite book | title = Viking Empires | last = Pedersen | first = Frederik | year = 2005 | publisher = Cambridge University Press | isbn = 978-0-521-82992-2 }} <!-- S /--> * {{ cite book | title = The Origin of the Three Collas and the Fall of Emain | last = Schlegel | first = Donald M. | journal = Clogher Record | volume = 16 | issue = 2 | pages = 159–181 | year = 1998 | publisher = Clogher Historical Society }} * {{ cite web | sloinne = Stafford, Fiona J. | ainm = Gaskill, Howard | url = https://books.google.co.uk/books?id=4eUpQCP4WMIC&dq=aimser+na+coicedach&source=gbs_navlinks_s | teideal = From Gaelic to Romantic: Ossianic Translations }} * {{ cite book | work = Place-Names of Northern Ireland | title = Volume Two, County Down II, The Ards | last = Stockman | first = Gerrard | year = 1992 | publisher = The Institute of Irish Studies, The Queen's University of Belfast | isbn = 0-85389-450-7 }} * {{ cite book | last = Sturluson | first = Snorri | title = Heimskringla: History of the Kings of Norway | publisher = Texas University Press, Austin | isbn = 978-0-292-73061-8 | year = 2009 | url = https://archive.org/details/heimskringla00snor }} <!-- T /--> * {{ cite book | last = Thornton | first = David E. | title = Kings, Chronologies, and Genealogies: Studies in the Political History of Early Medieval Ireland and Wales | publisher = Occasional Publications UPR | year = 2003 | isbn = 978-1-900934-09-1 }} <!-- W /--> * {{ cite journal | last = Wiley | first = Dan M. | journal = [[Ériu (iriseán)|Ériu]] | volume = 55 | year = 2005 | pages = 19–36 | title = Niall Frossach's True Judgement }} ==Tagairtí== {{reflist | 20em | refs = <!-- Book citations /--> <ref name="Adamson116">Adamson (1998), ll. 116–7</ref> <ref name="ANHoI12">Cosgrove (2008), lch. 12.</ref> <ref name="ANHoI16">Cosgrove (2008), lch. 16.</ref> <ref name="ANHoI17">Cosgrove (2008), lch. 17.</ref> <ref name="ANHoI38">Cosgrove (2008), lch. 38.</ref> <ref name="ANHoI115">Cosgrove (2008), lch. 115.</ref> <ref name="ANHoI116">Cosgrove (2008), lch. 116.</ref> <ref name="ANHOI212">Cosgrove (2008), ll. 212–5.</ref> <ref name="Hack38">Hack (1901), lch. 38.</ref> <ref name="Hudson86-7">Hudson, ll. 86–7.</ref> <ref name="Hudson95">Hudson, lch. 95.</ref> <ref name="Hudson108-9">Hudson, ll. 108–9.</ref> <ref name="Hudson136">Hudson, lch. 136.</ref> <ref name="Bardon17">Bardon (2005), lch. 17.</ref> <ref name="Bardon20-1">Bardon (2005), ll. 20–1.</ref> <ref name="Bardon27">Bardon (2005), lch. 27.</ref> <ref name="Bardon35">Bardon (2005), ll. 33–37</ref> <ref name="Connolly589">Connolly (2007), lch. 589.</ref> <ref name="Corrain123">Ó Corráin (1972), p 123.</ref> <ref name="Pedersen231">Pedersen, lch. 231.</ref> <ref name="Pedersen233">Pedersen, lch. 233.</ref> <ref name="Pedersen271">Pedersen, lch. 271.</ref> <ref name="MIaE493">Duffy (2005), lch. 493.</ref> <ref name="Clontarf26">Duffy (2014), ll. 26–27</ref> <ref name="Clontarf7-8">Duffy (2014), ll. 7–8</ref> <ref name="Clontarf138-9">Duffy (2014), ll. 138–9</ref> <ref name="Clontarf151-4">Duffy (2014), ll. 151–4</ref> <ref name="Clontarf168-9">Duffy (2014), ll. 168–9</ref> <ref name="Hogan1">Hogan (1928), lch. 1.</ref> <ref name="OBrien170-1">OBrien, ll. 170–1.</ref> <ref name="Hurbert169-171">Hurbert, ll. 169–171</ref> <ref name="Byrne46">Byrne (2001), lch. 46.</ref> <ref name="Byrne118">Byrne (2001), lch. 118.</ref> <ref name="Byrne128">Byrne (2001), lch. 128.</ref> <ref name="MacNeill60">Mac Néill (1911/2), lch. 60.</ref> <ref name="MacNeill">{{ cite book | title = The Five Fifths of Ireland | author = Eoin Mac Neill | year = 1920 }}</ref> <ref name="Ossianic75">Stafford & Gaskill, lch. 75</ref> <ref name="Snorri330">Sturluson, lch. 330.</ref> <ref name="DownArdsxix">Stockman, lch. xix.</ref> <ref name="DownArdsPg3">Stockman, lch. 3.</ref> <ref name="Oram32">Oram (2011), lch. 32.</ref> <ref name="OHart">O'Hart (1976), ll. 427 & 819.</ref> <ref name="Keenan139-40">Keenan, ll. 139–140.</ref> <ref name="Keenan347-9">Keenan, ll. 347–349.</ref> <ref name="ThorntonPage201">Thornton, lch. 201.</ref> <ref name="FraserPage159">Fraser (2009), lch. 159.</ref> <ref name="FraserMedievalPg317">Fraser (2007), lch. 317.</ref> <ref name="Kelleher141">Kelleher, lch. 141.</ref> <ref name="Schlegel173-4">Schlegel, ll. 173–4.</ref> <ref name="Dobbs78">Dobbs, lch. 78.</ref> <ref name="MacNeill651">Mac Néill (1919), lch. 651.</ref> <ref name="Charles573">Charles-Edwards, lch. 573.</ref> <ref name="Edwards63">Charles-Edwards, lch. 63.</ref> <ref name="Wiley19">Wiley, lch. 19.</ref> <ref name="MacNiocaill124">Mac Niocaill, lch. 124.</ref> <ref name="Carey97">Carey, lch. 97.</ref> <ref name="Charles-Edwards59-60">Charles-Edwards, ll. 59–60.</ref> <!-- Web page citations /--> <ref name="Iveagh">{{cite web | url = http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=17705 | teideal = Iveagh | author = Placenames NI | access-date = 29úú Meitheamh 2015 | dátarochtana = 2020-02-17 | archivedate = 2020-06-16 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20200616170018/http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=17705 }}</ref> <ref name="Drumballyroney">{{cite web | url = http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=17600 | teideal = Drumballyroney | author = Placenames NI | access-date = 29ú Meitheamh 2015 | dátarochtana = 2020-02-17 | archivedate = 2020-06-16 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20200616154621/http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=17600 }}</ref> <!--<ref name="Library">{{ cite web | url = http://www.libraryireland.com/topog/D/Down-County-of.php | teideal = County Down | work = A Topographical Dictionary of Ireland | year = 1837 | last = Lewis | first = Samuel | access-date = 15ú Meán Fómhair 2015 }}</ref>--> <ref name="Ptolemy">{{ cite web | author = [[Ptolemy]] | work = [[Geografaíocht (Tolamaes) | Geographia]] | url = http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/2/1*.html | teideal = Book II, Chapter 1. Location of Hibernia island of Britannia | access-date = 15ú Meán Fómhair 2015 }}</ref> <!--<ref name="Tracts">{{ cite web | url = https://books.google.com/books?id = PFFXAAAAIAAJ&pg = PA31#v = onepage&q&f = false | work = Tracts Relating to Ireland Publications | author = Irish Archaeological Society | teideal = Volume 1 | year = 1841 | access-date = 15ú Meán Fómhair 2015 }}</ref>--> <ref name="Isaac">{{ cite book | url = https://archive.org/details/wordsandplaceso04taylgoog | page = [https://archive.org/details/wordsandplaceso04taylgoog/page/n222 182] | last = Taylor | first = Rev. Isaac | year = 1865 | access-date = 5ú Lúnasa 2015 | title = Words and Places: Or, Etymological Illustrations of History, Ethnology, and Geography | publisher = Macmillan & Co. }}</ref> <ref name="UHC">{{ cite web | url = http://www.newulsterbiography.co.uk/index.php/home/viewPerson/2065 | access-date = 5ú Lúnasa 2015 | teideal = Professor Sir John Byers (1853–1920) | last = Froggart | first = Richard | publisher = Ulster History Circle }}</ref> <ref name="Cultures">{{ cite web | url = https://books.google.co.uk/books?id=vSFzo9-pdT4C&pg=PA184&dq=ulaid&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjbnti9lenNAhUFKsAKHbXaDLcQ6AEIJDAC#v=onepage&q=ulaid&f=false | teideal = The Early Cultures of North-West Europe | access-date = 10ú Iúil 2016 }}</ref> <ref name="IHiMUlaid">{{ cite web | url = http://www.rootsweb.ancestry.com/~irlkik/ihm/ulster.htm | access-date = 15ú Meán Fómhair 2015 | teideal = Ancient Uladh, Kingdom of Ulster | last = Walsh | first = Dennis | work = Ireland's History In Maps }}</ref> <ref name="AOFM1001">{{ cite web | url = http://www.ucc.ie/celt/online/G100005B/text010.html | teideal = Annála na gCeithre Máistrí, 993 AD | publisher = Coláiste na hOllscoile, Corcaigh | access-date = 15ú Deireadh Fómhair 2015 }}</ref> <ref name="AOFM1045">{{ cite web | url = http://www.ucc.ie/celt/online/G100005B/text015.html | teideal = Annála na gCeithre Máistrí, 1045 AD | publisher = Coláiste na hOllscoile, Corcaigh | access-date = 15ú Deireadh Fómhair 2015 }}</ref> <ref name="AOTFM1178">{{ cite web | url = http://www.ucc.ie/celt/published/G100005C/ | teideal = Annála na gCeithre Máistrí | publisher = Coláiste na hOllscoile, Corcaigh | access-date = 15ú Meán Fómhair 2015 }}</ref> <ref name="Tigernach1045">{{ cite web | url = http://www.ucc.ie/celt/published/T100002A/text017.html | teideal = Annála Tiarnaigh, 1045 AD | publisher = Coláiste na hOllscoile, Corcaigh | access-date = 15ú Deireadh Fómhair 2015 }}</ref> <ref name="PlacenamesCraeb">{{cite web | url = http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=6170 | teideal = Crew, County Antrim | author = Placenamesni.org | access-date = 15ú Deireadh Fómhair 2015 | dátarochtana = 2020-02-17 | archivedate = 2020-06-16 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20200616170023/http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=6170 }}</ref> <ref name="PlaceNamesConnor">{{cite web | url = http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=16927 | teideal = Connor parish | author = Placenamesni.org | access-date = 9ú Lúnasa 2016 | dátarochtana = 2020-02-17 | archivedate = 2020-06-16 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20200616154536/http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=16927 }}</ref> <ref name="PlaceNamesMovilla">{{cite web | url = http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=6801 | teideal = Movilla, County Down | author = Placenamesni.org | access-date = 9ú Lúnasa 2016 | dátarochtana = 2020-02-17 | archivedate = 2020-06-16 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20200616154555/http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=6801 }}</ref> <ref name="PlaceNamesBangor">{{cite web | url = http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=17106 | teideal = Bangor, County Down | author = Placenamesni.org | access-date = 9ú Lúnasa 2016 | dátarochtana = 2020-02-17 | archivedate = 2020-06-16 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20200616154757/http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=17106 }}</ref> <ref name="PlaceNamesArmoy">{{cite web | url = http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=15890 | teideal = Armoy, County Antrim | author = Placenamesni.org | access-date = 9ú Lúnasa 2016 | dátarochtana = 2020-02-17 | archivedate = 2020-06-16 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20200616154553/http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=15890 }}</ref> <ref name="PlaceNamesDromore">{{cite web | url = http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=11375 | teideal = Dromore, County Down | author = Placenamesni.org | access-date = 9ú Lúnasa 2016 | dátarochtana = 2020-02-17 | archivedate = 2020-06-16 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20200616164734/http://www.placenamesni.org/resultdetails.php?entry=11375 }}</ref> <ref name="AoU1165">CELT, [http://www.ucc.ie/celt/online/G100001A/text713.html Annála Uladh] - 1165 AD</ref> <ref name="AoU1087">CELT, [http://www.ucc.ie/celt/online/G100001A/text657.html Annála Uladh] - 1087 AD</ref> <ref name="Magoo">[http://www.magoo.com/hugh/mughdhorna.html Magoo] - The Mughdorna</ref> <ref name="SPC">{{cite web | url = http://www.saintpatrickcentre.com/news/downpatrick/ | teideal = Downpatrick | publisher = The Saint Patrick Centre | access-date = 28ú Meitheamh 2016 | dátarochtana = 2020-02-17 | archivedate = 2017-06-21 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20170621014345/http://www.saintpatrickcentre.com/news/downpatrick/ }}</ref> }} {{Ulaid}} {{Mumhain}} [[Catagóir:Ulaid| ]] [[Catagóir:An Rúraíocht]] k519org9576kkhba5178oibyq92cqwc 14 92059 1268285 955774 2025-06-03T00:53:50Z Alison 570 ++ 1268285 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Iosraelacha de réir slí bheatha|Scr]] [[Catagóir:Scríbhneoirí de réir tíre|iOS]] htwfsifc1s9pkfxvytbxnl2qjysrsy4 0 92112 1268660 1264351 2025-06-04T17:24:56Z Alison 570 +WD 1268660 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Lámhscríbhinn Ghaelach ba ea ''[[Saltair Chaisil]]'' atá anois caillte, ach is léir go raibh an-tionchar aici ar sheanchas stairiúil na hÉireann. Ní [[saltair]] a bhí i gceist go cruinn. Is amhlaidh go bhfuarthas ann [[Ginealas|ginealaigh]], liostaí ríthe, sioncronachtaí agus ábhair [[Naomhsheanchas|naomhsheanchais]] maidir leis an [[Ríocht na Mumhan|Mumhain]], i measc eile.<ref>Ó Riain, 'Psalter of Cashel', ll. 304&ndash;17.</ref> Is féidir ar a laghad cuid dá hábhair a athchruthú a bhuí le luanna agus cuir síos níos deireanaí. Is léir trína luanna úd go raibh ardmheas ag scoláirí uirthi, go háirithe a cuid ginealach.<ref>Jaski, Genealogical Section'.</ref> D'fhéadfadh é go bhfuil roinnt téacs fós ann, caomhnaithe i lámhscríbhinní atá ar marthain.<ref>Ó Riain, 'Psalter of Cashel'</ref><ref>Jaski, 'Genealogical section'.</ref> De réir scoláireacht idir an meánaois agus an lá inniu, meastar go minic gurbh é [[Cormac mac Cuileannáin]] (bás 908), easpag agus Rí na Mumhan, a thiomsaigh an saothar. Creidtear fosta ámh, gur scríobhadh í faoi [[Brian Bóramha|Bhrian Bóramha]] (bás 1014), rí na [[Ríocht na Mumhan|Mumhan]] agus [[Ard-Rí na hÉireann|Ard-Rí]] uaillmhianach na hÉireann, chun a éilimh ríoga a chosaint. Ba é leabharlann [[Iarlaí Cill Dara]] áit aitheanta dheiridh ina raibh an lámhscríbhinn, as ar imigh sí am éigin sna [[1630idí|1630í]] nó [[1640idí|1640í]]. Scriosadh agus scaipeadh an leabharlann féin sa bhliain [[1642]].<ref>Byrne, 'Earls of Kildare', ll. 133&ndash;34.</ref> ==Foinsí== * {{ cite journal | first = Aisling | last = Byrne | contribution = The Earls of Kildare and their Books at the End of the Middle Ages | title = The Library 14:2 | year = 2013 | url = http://library.oxfordjournals.org/content/14/2/129 | ref = #Byrne }} * {{ cite journal | first = Bart | last = Jaski | contribution = The genealogical section of the Psalter of Cashel | title = Peritia 17–18 | year = 2003 | url = http://www.brepolsonline.net/doi/abs/10.1484/J.Peri.3.538 | ref = #Jaski }} * {{ cite journal | first = Pádraig | last = Ó Riain | contribution = The Psalter of Cashel: a Provisional List of Contents | title = Éigse 23 | year = 1989 | ref = #Ó Riain }} ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:Téacsanna Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:10ú haois in Éirinn]] [[Catagóir:11ú haois in Éirinn]] [[Catagóir:Cogadh na hAon Bhliana Déag]] [[Catagóir:Cormac mac Cuileannáin]] [[Catagóir:Leabhair Ghaeilge]] [[Catagóir:Ginealas Éireannach]] mcmwq1wq8shhmaum0pdr9ks1lncwq13 0 92195 1268843 1261901 2025-06-06T09:41:30Z Conradder 34685 /* Méaracht */ 1268843 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} [[File:Derry and Strabane district in Northern Ireland.svg|thumb|260px|An ceantar atá faoi rialú an gComhairle]] Is údarás áitiúil é '''Comhairle Chathair Dhoire agus Cheantar an tSratha Báin'''<ref name='Tearma'>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/Comhairle%20Chathair%20Dhoire%20agus%20Cheantar%20an%20tSratha%20B%E1in/|title=“Comhairle Chathair Dhoire agus Cheantar an tSratha Báin” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2024-03-09}}</ref> (''[[Béarla]]: Derry City and Strabane District Council'') a bunaíodh ar 1 Aibreán 2015. Bunaíodh é tar éis chumasc Chomhairle Cathrach Dhoire agus Comhairle Ceantair an tSratha Báin. Bhí na chéad toghcháin don údarás ar an 22 Bealtaine 2014. Tá 40 suíochán sa comhairle. D'fhan an t-údarás i scáthfhoirm go dtí gur cruthaíodh an Ceantar go foirmiúil ar 1 Aibreán 2015. Tharla an tógchán deireanach ar 2 Bealtaine 2019. == Méaracht == === Méara === {| class="wikitable sortable" |- !Ó !A !scope="col" width="200" | Ainm ! !scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |[[Elisha McCallion]] !style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |2016 |2017 |Hilary McClintock ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2017 |2018 |[[Maolíosa McHugh]] !style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |2018 |2019 |John Boyle ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2019 |2020 |[[Michaela Boyle]] !style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |2020 |2021 |Brian Tierney ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2021 |2022 |Graham Warke ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2022 |2023 |Sandra Duffy !style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |2023 |2024 |Patrica Logue !style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |2024 |2025 |Lilian Seenoi-Barr ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2025 |inniu |Ruairí McHugh !style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |} ===Leas-Mhéara === {| class="wikitable sortable" |- !Ó !A !scope="col" width="200" | Ainm ! !scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Thomas Kerrigan ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2016 |2017 |Jim McKeever ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2017 |2018 |John Boyle ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2018 |2019 |[[Derek Hussey]] !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2019 |2020 |[[Cara Hunter]] ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2020 |2021 |Graham Warke ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2021 |2022 |Chirstopher Jackson !style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |2022 |2023 |Angela Dobbins ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2023 |2024 |Jason Barr ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2024 |2025 |Darren Guy !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2025 |inniu |Niree McMorris ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |} == Comhairleoirí == Do na toghcháin tá an chomhairle roinnte i seacht ceantair toghcháin áitiúla. {| class="wikitable" ! Ceantar ! Suíocháin |- | Baile Arnoid | 6 |- | Dearg | 5 |- | An Fhuachonbháil | 5 |- | An Feabhal | 5 |- | An Speirín | 7 |- | An Móinteán | 5 |- | Bruach an Uisce | 7 |} ===Láidreacht na bPáirtithe=== [[File:Derry_City_and_Strabane_District_Council_(May_2023).svg|260px|Struchtúr na comhairle]] {| class="wikitable" ! colspan="2" | Páirtí !Tofa <br/>2014 !Tofa <br/>2019 !Tofa <br/>2023 !Reatha |- |[[Sinn Féin]] ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | 16 | 11 | 18 | 18 |- | [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | | 10 | 11 | 10 | 8 |- |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | 8 | 7 | 5 | 5 |- | Neamhspleách ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | 4 | 4 | 3 | 5 |- | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | 2 | 2 | 3 | 3 |- | [[Pobal Roimh Bhrabús]] ! style="background-color:{{People Before Profit Alliance/meta/color}}" | | 0 | 2 | 1 | 1 |- | [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | | 0 | 2 | 0 | 0 |- | [[Aontú]] ! style="background-color:{{Aontú/meta/color}}" | | 0 | 1 | 0 | 0 |} == Tagairtí == {{Reflist}} {{Rialtas Áitiúil i dTuaisceart Éireann}} gq0s7gzynwkeqgpmhd5ji0pm3jc3pcs 14 92460 1268286 1040099 2025-06-03T00:54:19Z Alison 570 ++ 1268286 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Polaiteoirí na hÁise|Iosrael]] [[Catagóir:Daoine Iosraelacha de réir slí bheatha|Pol]] 89sfmbmre08418217li1aub3qnwosh1 14 92706 1268368 960099 2025-06-03T02:01:37Z Alison 570 ++ 1268368 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Bitheolaithe de réir náisiúntachta|Afraic Theas]] [[Catagóir:Daoine ón Afraic Theas de réir slí bheatha|Bith]] tj1uf2pph6tw25ymo2miti5ygchm4ue 0 93207 1268700 1101270 2025-06-04T17:54:17Z Alison 570 +WD 1268700 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream Gaelach i [[Éire|nÉirinn]] na luathmheánaoise ba ea na '''hUaithni''', lonnaithe in oirthuaisceart [[Contae Luimnigh|Chontae Luimnigh]] agus [[Contae Thiobraid Árann]] in aice leis. Bhí sean-nós acu go raibh siad tráth ina gcónaí taobh thiar den t[[Sionainn]]. Tá a n-ainm fréamhaithe ón b[[Prótai-Cheiltis]] ''*Autēniī''.<ref>[[T. F. O'Rahilly]], ''Early Irish History and Mythology'', [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]], 1946, ll. 10-11</ref> Samhlaíodh iad gur na '''hAuteini''' (Αύτεινοι) iad, luaite le [[Tolamaes]] ina shaothar, ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', ina n-insítear go raibh siad ina gcónaí i g[[Contae na Gaillimhe]].<ref>[[Eoin Mac Néill]], "Early Irish population groups: their nomenclature, classification and chronology", Imeachtaí [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] (C) 29, 1911, ll. 59–114</ref> Tá dhá ghéag na nUaithni atá ar eolas fúthu: Uaithni Cliach, ar aon dul le barúntacht [[Uaithne agus Ara]] i Luimneach; agus Uaithni Tíre, ar aon dul le barúntacht [[Uaithne Beag|Uaithne Bhig]] i dTiobraid Árann. Feictear na hiontrálacha a leanas i ''n[[Annála na gCeithre Máistrí]]''.<ref>[[John O'Donovan (scoláire)|John O'Donovan]] (eag. & aistr.), ''Annals of the Kingdom of Ireland by the Four Masters'', Iml. II, Hodges, Smith & Co, Baile Átha Cliath, 1856, ll. 588 (nóta 4), 589, 667, 917, 985</ref> {| class=wikitable ! width=10% | # ! width=45% | Meán-Ghaeilge ! width=45% | Gaeilge |- valign=top || M914.11 || ''Ainle, mac Catháin, tighearna Uaithne Cliach, do bhásughadh lá Gallaibh Locha Dá Chaoch || Ainle mac Catháin, tiarna Uaithne Cliach, do básadh ag [[Lochlannaigh|Gaill]] Locha Dá Chaoch |- valign=top || M949.14 || ''Dubh Da Bharc, mac Maoil Mordha, tighearna Uaithne Tíre, do écc. || Dubh Dá Bharc mac Maoil Mhórdha, tarna Uaithne Tire, d'éag |- valign=top || M1080.9 || ''Eochaidh Ua Loingsigh, tigherna Uaithne Thíre, d'ég. || Eochaidh Ó Loingsigh, tiarna Uaithne Tire, d'éag |- valign=top || M1107.3 || ''Cuilen Ua Cathalain, tigherna Uaithne Cliach, d'écc. || Cuilean Ó Cathaláin, tiarna Uaithne Cliach, d'éag |} ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éire Tholamaes]] kn5vgloccqoassnntbswjzjqvnoz7b6 0 93208 1268711 1061524 2025-06-04T17:58:35Z Alison 570 +WD 1268711 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream Gaelach suite i dtuaisceart [[Chonnacht]] ársa ba ea na '''Nagnatae''' (Ναγνάται) nó '''Magnatae''' (Μαγνάται), luaite le [[Tolamaes]] ina shaothar, ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', den dara haois AD. Molann [[T. F. O'Rahilly]] go raibh nasc eatarthu agus ''[[Fir Ol nEchmacht]]'', dream as luathChonnachta, ag glacadh roinnt truaillithe agus na hainmneacha á seoladh .<ref name="OR">{{ cite book | author = [[T. F. O'Rahilly]] | title = Early Irish History and Mythology | publisher = Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath | year = 1946 | pages = 2, 11–12 }}</ref> Le haghaidh an baile suite ina gcuid críoch, féach [[Nagnata]]. ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éire Tholamaes]] r5x5w24n7cmenoiveyeenbpn76sefvt 0 93210 1268701 1061523 2025-06-04T17:54:39Z Alison 570 +WD 1268701 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream lonnaithe idir i [[Éire|nÉirinn]] agus sa [[an Bhreatain|Bhreatain]] ba ea na [[Brigantes]] luaite le [[Tolamaes]] ina shaothar, ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', den dara haois AD.<ref>[[Tolamaes]], ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/2/1*.html 2.1], [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/2/2*.html 2.2], le [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Ptolemy/home.html Bill Thayer]</ref> Ní léir é ámh an nasc eatarthu, dá mbeadh nasc ann in aon chor. Mhol [[T. F. O'Rahilly]] gur bhunaigh an géag Éireannach an chlann ''[[Uí Bairrche]]''. De réir a shamhala stairiúla, ba bhaill desna h[[Éarainn]] ([[Iverni]] Tholamaes) ba ea iad, de shliocht na mBelgae as an mBreatain agus ar an nGaill ó dhúchas.<ref>O'Rahilly, T. F. (1946), ''Early Irish History and Mythology'', [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]]</ref> Measann Professor [[John T. Koch]] go bhfuil nasc idir na dreamanna na hÉireann agus na Breataine, ag samhlú an bandia [[Brigantia (bandia)|Brigantia]] leis an mbandia Gaelach, [[Brigit]]. I dteannta sin, cuireann sé in iúl tuama Rómhán-Bhriotanach mar ab fhéidir i n[[Áth Stúin]], [[Contae Chill Chainnigh]]. Aithníonn sé na Brigantes Éireannacha le clann luathmheánaoiseach, ''Uí Brigte''.<ref>Koch, J.T., ''Celtic Culture: A Historical Encyclopedia'', Iml. I, ll. 312-313</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éire Tholamaes]] cx3g0k1j08lx27vxl8uzkxr4kaqbloz 0 93211 1268702 1061525 2025-06-04T17:54:53Z Alison 570 +WD 1268702 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream Gaelach i [[Éire|nÉirinn]] ársa ba ea na '''Cauci''' (Καῦκοι), luaite ach amháin le [[Tolamaes]] ina shaothar, ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', den dara haois AD. Lonnaithe ba ea iad dar leis i g[[Contae Bhaile Átha Cliath]] agus [[Contae Chill Mhantáin]] an lae inniu.<ref>Ptol. ''Geog''. 2.2.8 (eag. K. Müller [Paris 1883-1901])</ref><ref>P. Freeman, ''Ireland and the Classical World'' (Austin, Texas, 2001), ll. 69, 78-80</ref> ==Taighde== Ón luath-19ú haois ar aghaidh, d'aithin teangeolaithe comparáideacha, go suntasach [[Lorenz Diefenbach]] agus [[Julius Pokorny]], na Cauci leis na [[Chauci]] Gearmánacha as na hÍsealtíre agus iar thuaisceart na Gearmáine, nasc aitheanta cheana féin ag seanscoláireacht níos luaite.<ref>L. Diefenbach, ''Celtica. Sprachliche Documente zur Geschichte der Kelten'' (Stuttgart 1839-40) I, ll. 414-15</ref> Cé nach nglacann cách leis an nasc Cauci-Chauci seo, is amhlaidh dá mba fhíor gur fianaise atá ann le haistriú daonna idir an dá cheantar.<ref>[[Julius Pokorny]], "Spuren von Germanen im alten Irland vor der Wikingerzeit", ''[[Zeitschrift für celtische Philologie]]'' 11, 1917, 169-188 at 171</ref><ref>[[T. F. O'Rahilly]], ''Early Irish History and Mythology'', [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]], 1946, ll. 24-25</ref> Deir tacaithe gurb ionann beagnach ainm na [[Manapii]] (Μανάπιοι), lonnaithe ar léarscáil Tholamaes ar chomhtheorainn ó dheas desna Cauci, agus treibh mór-roinne eile, na [[Manapii]] lonnaithe sa [[an Bheilg|Bheilg]]. Tharraing an scoláireacht sé uile aird ar ceannaire na [[Lusitani]] darbh ainm Kaukainos (Καυκαῖνος), agus cathair darbh ainm Kauka (Καύκα) ([[Coca, Segovia|Coca]] an lár inniu), ina raibh ionas gcónaí na Kaukaioi (Καυκαῖοι), clann de chuid na [[Vaccaei]], treibh shuntasach Cheilteach a bhí teanga [[Easpáin-Cheiltis]] á labhairt acu.<ref>[[Appian]], ''Iberica'' 51-2, 57; [[Zosimus]], ''Historia Nova'' 4.24.4; L. Diefenbach, ''Celtica. Sprachliche Documente zur Geschichte der Kelten'' (Stuttgart 1839-40) I, ll. 320-21</ref> Maidir le sleachta na gCauci Éireannacha, molann Pokorny agus Ó Briain<ref>Micháel Ó Briain, "Studien zu irischen Völkernamen 1. Die Stammesnamen auf ''-rige''", ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 15, 1925, ll. 222-237</ref> faoi seach na clanna éiginnte meánaoiseacha ''Uí Cuaich'' agus ''Cuachraige'', cé nach bhfuil nasc cruthaithe fós. ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éire Tholamaes]] kq68p40o4k7ok8g7ez5o39saffthc07 0 93212 1268703 1178584 2025-06-04T17:55:14Z Alison 570 +WD 1268703 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream Gaelach ársa suite i ndeisceart na [[Laighin|Laighean]] ba ea na '''Coriondi''' (Κοριονδοί), luaite le [[Tolamaes]] ina shaothar, ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', den dara haois AD.<ref name="TFOR">[[T. F. O'Rahilly]], ''Early Irish History and Mythology'', [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]], 1946, ll. 33-34</ref> Aithníonn [[Eoin Mac Néill]] dream Gaelach níos deireanaí, na ''Coraind'', a bhí lonnaithe i ngleann [[an Bhóinn|na Bóinne]], a d'fhéadfadh gurb ionann iad agus na Coriondi.<ref name="EMN">[[Eoin Mac Néill]], "Early Irish population groups: their nomenclature, classification and chronology", Imeachtaí [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] (C) 29, 1911, ll. 59–114</ref> I measc ainmneacha eile a d'fhéadfadh a bheith gaolmhar, tá an ''Corcu Cuirnd'',<ref name="EMN" /> ''Cuirennrige'' agus an ''Dál gCuirind''. Sa Bhreatainn, fhear samplaí amhail is na Corionototae, aitheanta de bharr inscríbhinne in [[Hexham]], [[Northumberland]]; agus Corinion, an t-ainm [[Briotainic]] ar [[Cirencester]], [[Gloucestershire]].<ref name="TFOR" /> Feictear an fhréamh *''corio-'' i n-ainmneacha pearsanta agus treibhe [[an Ghaill|Gallacha]], de ghnáth a mheastar le brí arm nó buíon gaiscíoch.<ref>J. Lacroix, Les noms d'origine gauloise, la Gaule des combats, Errance, Paris, 2003</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éire Tholamaes]] 1fzw09ch9z401d1nd51g1ifaf3bgwdn 0 93213 1268638 1210295 2025-06-04T17:14:39Z Alison 570 +WD 1268638 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream i [[Éire|nÉirinn]] ársa ba ea na '''hEblani''' ( Ἐβλάνοι) nó '''Eblanii''' ( Ἐβλάνιοι) (leaganacha lámhscríbhinn: Ebdani ( Ἐβδανοί), Blani (Βλάνοι), Blanii (Βλάνιοι)), taifeadta ach amháin ag [[Tolamaes]] ina shaothar ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'' den dara haois AD. Lonnaithe a bhí siad i gceantar ar chósta thoir na tíre, taobh ó thuaidh de [[Contae Bhaile Átha Cliath|Bhaile Átha Cliath]]. Déan Tolamaes tagairt ar cathair darb ainm [[Eblana]] ( Ἔβλανα), suite dar leis idir inbhir Buvinda (Βουουίνδα) agus Oboca (᾿Οβόκα), rud a chuireas le fios suíomh cód farraige idir [[an Bhóinn|an Bóinn]] agus is dócha [[an Life]] faoi seach.<ref>Ptol. ''Geog''. 2.2.7-8 (eag. K. Müller [Paris 1883-1901])</ref><ref>P. Freeman, ''Ireland and the Classical World'' (Austin, Texas, 2001), ll. 69, 77-9</ref> Mhol O'Rahilly go héiginnte go mb'fhéidir é go raibh ainm na treibhe, athchruthaithe go tuairimeach aige mar ''*Ebodanī'', caomhnaithe sa logainm Edmann, ceantar is dócha ar chósta thoir [[Contae Lú|Chontae Lú]], agus luaite scaití i luath-théacsanna.<ref>[[T. F. O'Rahilly]], ''Early Irish History and Mythology'', [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]], 1946, ll. 7-8</ref> Spreagadh a chuid taighde ag an bhfoirm ''Ebdanoi'' [ Ἐβδανοί] faighte in aon lámhscríbhinn ansin de shaothar Tholamaes. Is léir é áfach gur toradh bhotún athscríbhinne é an leagan seo, mar atá, ''Eblanoi'' ( Ἐβλάνοι) as [[mórscript]] script, agus Λ míléite mar Δ, agus ní a mhalairt mar a mhol O'Rahilly. Léitear lonnaíocht na nEblani mar 'Eblana' i ngach lámhscríbhinn atá ar marthain, rud a chuireas go soiléir in iúl gur ceart é ''Eblanoi'' [Ἐβλάνοι] i mbunleagan Tholamaes, agus gur ''Ebdanoi'' [Ἐβδανοί] é an botún. Ní féidir an míléamh seo a lua chun an hipitéis a thacú.<ref>K. Müller (eag.), ''Claudii Ptolemaei Geographia'' (Paris 1883-1901) I, lch. 79 ({{lang|la|apparatus criticus}})</ref> Molann le gairid staraí áitiúil Brendan Mathews nasc leis na hEblani agus an tuama ag inbhear na [[An Ailbhine|hAilbhine]], ar dtús le hocht n-uaigh ar a laghad. Suntasach a bheadh an ghné thírdhreacha seo le linn ré Tholamaes. Ní móide é gur tharla iompú teanga ó Eblana go hAlbhain trí mheititéis, ach ní féidir é a chur as an áireamh.<ref>[https://steemit.com/ireland/@harlotscurse/evlana-polis Εβλανα Πολις] le Brendan Ward</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éire Tholamaes]] 4ix24vkswv4hvawi7ot3m4qce2uezvo 0 93214 1268713 1061529 2025-06-04T18:01:39Z Alison 570 +WD 1268713 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream Gaelach suite i n-iardheisceart na [[Éire|hÉireann]] ársa ba ea na '''Gangani''' ({{Lang-gr|Γαγγανοι}}), luaite le [[Tolamaes]] ina shaothar, ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', den dara haois AD.<ref>[[Tolamaes]], ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/2/1*.html 2.1] le [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Ptolemy/home.html Bill Thayer]</ref><ref>Philip Freeman, ''Ireland and the Classical World, University of Texas Press, 2001, ll. 73-74</ref> Lonnaithe a bhí siad is dócha gar d'inbhear na [[Sionainn]]e, idir na h[[Auteini]] ó thuaidh agus na h[[Uellabori]] ó dheas. Is amhlaidh go raibh treibh den ainm céanna suite i n-iarthuaisceart na [[an Bhreatain Bheag|Breataine Bige]], óir go dtugann Tolamaes "leithinis na nGangani" (Γαγγανὤν ἄκρον) ar [[Leithinis Llŷn]].<ref>[[T. F. O'Rahilly]], ''Early Irish History and Mythology'', [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]], 1946, lch. 2, 10</ref><ref>[[Barry Cunliffe]], ''Iron Age Communities in Britain'', Routledge, 2005, lch. 206</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éire Tholamaes]] sk8bt14ghfv6zt5vwuncygqfi10gc54 0 93215 1268712 1225899 2025-06-04T17:58:41Z Alison 570 +WD 1268712 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream Gaelach in [[Éire|Éirinn]] ársa ba ea na '''Manapii''', luaite le [[Tolamaes]] ina shaothar, ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', den dara haois AD. Tá [[Contae Fhear Manach]] ainmnithe astu. Deirtear go minic gurb ionann a n-ainm agus is na [[Menapii]].<ref>Sims-Williams, Patrick, 'Common Celtic, Gallo-Brittonic and Insular Celtic', in Lambert, Pierre-Yves & Pinault, Georges-Jean (eag.), Gaulois et Celtique Continental, Geneva: Droz, 2007, ll. 329-330.</ref><ref>[[John T. Koch|Koch, John]], "Celtic Culture: a historical encyclopedia", ABC-CLIO, 2006, lch. 199.</ref> Meastar gur [[P-Cheiltis]] iad an dá ainm, fréamhaithe b'fhéidir ón b[[Prótai-Cheiltis]] ''*mano-'' (de rogha air sin ''*meno-'' nó ''*mono-'') le brí nó "smaoineamh" nó "siúl". Tá seans ann go bhfuil fréamh eile ann, ''*mono-'', ón b[[Próta-Ind-Eorpais|Prót-Ind-Eorpais]] ''*men-'' le brí "ardú", óna dtagann na focail [[Briotainic|Bhriotainic]] le haghaidh "sliabh".<ref>Isaac, Graham, "Place-Names in Ptolemy's Geography : An Electronic Data Base with Etymological Analysis of Celtic Name Elements". CD-ROM. 2004, CMCS Publications, Aberystwyth.</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éire Tholamaes]] o8b3liufxgbi82o38qobodm7zgf7d4f 0 93216 1268714 1061520 2025-06-04T18:01:51Z Alison 570 +WD 1268714 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream Gaelach suite i n-iarthuaisceart na [[Éire|hÉireann]] ársa ba ea na '''hErdini''' (Έρδινοι) nó '''Erpeditani''' (Έρπεδιτανοι),<ref>[[T. F. O'Rahilly]], ''Early Irish History and Mythology'', [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]], 1946, lch. 2</ref> luaite le [[Tolamaes]] ina shaothar, ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', den dara haois AD.<ref>[[Tolamaes]], ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/2/1*.html 2.1] le [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Ptolemy/home.html Bill Thayer]</ref><ref>Philip Freeman, ''Ireland and the Classical World'', University of Texas Press, 2001, lch. 75</ref> De réir Tholamaes, lonnaithe thart timpeall [[Bá Dhún na nGall|Bhá Dhún na nGall]] a bhí siad. ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éire Tholamaes]] l0jcdsey0ey4ujiepnr6x717flusbyu 0 93273 1268707 1061553 2025-06-04T17:57:16Z Alison 570 +WD 1268707 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Athchruthú teoiriciúil is ea an '''Periplus Massiliach''' de [[Periplus|pheriplus]] (nó lámhleabhar seoltóireachta) den 6ú haois RC, molta ag [[Adolf Schulten]].<ref>[[Barry Cunliffe]], ''Iron Age Britain'', [[English Heritage]], Londain, 1995, lch. 38. {{ISBN|0-7134-8839-5}}.</ref><ref>John Taylor, [https://www.academia.edu/26576329/Albion_the_earliest_history ''Albion: the earliest history"] (Baile Átha Cliath, 2016)</ref><ref>The Extraordinary Voyage of [[Pytheas the Greek]]: The Man Who Discovered Britain (2001), Walker & Co; {{ISBN|0-8027-1393-9}} (2002 Penguin eag. le haguisín nua: {{ISBN|0-14-200254-2}})</ref> Déantar cúr síos ann ar turas ó Oestrymnis, [[Pointe du Raz]], [[an Bhriotáin]] an lae inniu, chuig Massilia, [[Marseille]] an lae inniu. Chreid Schulten gur féidir an Periplus Massiliach a fheiceáil i bhfoirm dáin san [[Ora Maritima]] le h[[Avienus]]. Séanann scoláirí eile go bhfuil a leithéid ann. ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Periplus]] 3li2ofrvjgbmcyyd0xwoabkjzk7sqnr 0 93290 1268708 1061516 2025-06-04T17:57:52Z Alison 570 +WD 1268708 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream Gaelach suite i n-oirdheisceart na [[Éire|hÉireann]] ársa ba ea na '''hUodiae''' nó '''Usdiae''',<ref>[[T. F. O'Rahilly]], ''Early Irish History and Mythology'', [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]], 1946, lch. 2</ref> luaite le [[Tolamaes]] ina shaothar, ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', den dara haois AD.<ref>[[Tolamaes]], ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/2/1*.html 2.1] le [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Ptolemy/home.html Bill Thayer]</ref><ref>Philip Freeman, ''Ireland and the Classical World'', University of Texas Press, 2001, lch. 75</ref> Tá nasc ar leith acu leis na h[[Osraí]]. ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éire Tholamaes]] qs748a73s0vw4vlk7s3ypkn2h3v9h5z 0 93292 1268709 1061519 2025-06-04T17:58:04Z Alison 570 +WD 1268709 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream Gaelach suite i n-oirdheisceart na [[Éire|hÉireann]] ársa ba ea na '''hUennicnii''',<ref>[[T. F. O'Rahilly]], ''Early Irish History and Mythology'', [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]], 1946, lch. 2</ref> luaite le [[Tolamaes]] ina shaothar, ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', den dara haois AD.<ref>[[Tolamaes]], ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/2/1*.html 2.1] le [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Ptolemy/home.html Bill Thayer]</ref><ref>Philip Freeman, ''Ireland and the Classical World'', University of Texas Press, 2001, lch. 75</ref> Tá nasc ar leith acu leis na h[[Ulaid]]. ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éire Tholamaes]] qox2us0407sov70h1ky86a8131blzzk 0 93297 1268710 1061518 2025-06-04T17:58:15Z Alison 570 +WD 1268710 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream Gaelach suite i n-iardheisceart na [[Éire|hÉireann]] ársa ba ea na '''hUellabori''',<ref>[[T. F. O'Rahilly]], ''Early Irish History and Mythology'', [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]], 1946, lch. 2</ref> luaite le [[Tolamaes]] ina shaothar, ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', den dara haois AD.<ref>[[Tolamaes]], ''[[Geografaíocht (Tolamaes)|Geografaíocht]]'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/_Texts/Ptolemy/2/1*.html 2.1] le [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Ptolemy/home.html Bill Thayer]</ref><ref>Philip Freeman, ''Ireland and the Classical World'', University of Texas Press, 2001, lch. 75</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Éire Tholamaes}} [[Catagóir:Éire Tholamaes]] 5a2f5slwel6wjwyn9gw62ihx5t8dajr 0 93320 1268705 1217446 2025-06-04T17:56:41Z Alison 570 +WD 1268705 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Focal na [[Laidin]]é is ea '''''Scoti''''' nó '''''Scotti''''' a tugadh ar na [[Gaeil]],<ref name="Duffy">Duffy, Seán. ''Medieval Ireland: An Encyclopedia''. Routledge, 2005, lch. 698</ref> fianaithe ar dtús sa 3ú haois dhéanach. I dtosach báire, na Gaeil go léir a bhí i gceist leis an bhfocal, nó i [[Éire|nÉirinn]] nó sa [[an Bhreatain|Bhreatain]], ach in an trátha, ach amháin na Gaeil i dtuaisceart na Breataine,<ref name="Duffy"/> a ainmníodh na bharr ''[[Scotia]]''. ==Stair== Faightear luathshampla den fhocal i ''Nomina Provinciarum Omnium'' (Ainmneacha na gCúigí Uile) d'Impireacht na Róimhe, as AD 312. Ag an deireadh, tá liosta treibheanna a measadh gur bhagairt ar an Impireacht iad, san áireamh na ''Scoti'' mar fhocal nua le haghaidh na nGael.<ref>P. Freeman, ''Ireland and the Classical World'', Austin, 2001, ll. [https://books.google.be/books?id=ZSHhfOM-5AEC&pg=PA91 91]-[https://books.google.be/books?id=ZSHhfOM-5AEC&pg=PA92 92].</ref> Tá tagairt ann freisin i gcroinic [[Naomh Prosper]], AD 431, ina insíonn sé gur chuir [[Pápa Celestine I]] an t-easpag [[Palladius]] go hÉirinn "''ad Scotti in Christum''" ("chuig na Scotti i gCríost").<ref>M. De Paor, L. De Paor, ''Early Christian Ireland'', Londain, 1958, lch. 27.</ref> Ina dhiaidh sin, tuairiscíodh ó am go ham ruathair na Scotti ag roinnt scríbhneoirí Laidine several go déanach sa 4ú agus luath 5ú haois, mar a bhí [[Pacatus]],<ref>Pacatus, ''Panegyric'' 5.1.</ref> [[Ammianus Marcellinus]],<ref>Ammianus Marcellinus, ''Res Gestae'' XX 1.1; XXVI 4.5; XXVII 8.5.</ref> [[Claudian]]<ref>Claudius Claudianus, ''Panegyricus dictus Honorio Augusto tertium consuli'', ll. [http://www.divusangelus.it/claudianus/hon3.htm 52–58]</ref><ref>''Panegyricus dictus Honorio Augusto quartum consuli'', ll. [http://www.divusangelus.it/claudianus/hon4.htm 24–33]</ref><ref>''De consulatu Stilichonis'', ll. [http://www.divusangelus.it/claudianus/stilicho2.htm II 247–255]</ref><ref>''Epithalamium dictum Honorio Augusto et Mariae'', ll. [http://www.divusangelus.it/claudianus/nupt.htm 88–90]</ref><ref>''Bellum Geticum'', ll. [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/l/roman/texts/Claudian/De_Bello_Gothico*.html 416–418].</ref> agus [[Chronica Gallica 452]].<ref>''Chronica Gallica ad annum'' 452, Gratiani IV (T. Mommsen (eag.), ''Monumenta Germaniae Historica, Auctores antiquissimi'' IX, Berlin, 1892, lch. [http://www.dmgh.de/de/fs1/object/goToPage/bsb00000798.html?pageNo=646 646] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171001213012/http://www.dmgh.de/de/fs1/object/goToPage/bsb00000798.html?pageNo=646 |date=2017-10-01 }}).</ref> Aithníodh le gairid dhá thagairt dosna Scotti i litríocht na Gréige (mar Σκόττοι), i saothair [[Epiphanius Salamis|Epiphanius]], Easpag [[Salamis Cipire|Salamis]], den 370s.<ref>P. Rance, [https://www.academia.edu/3676904/Epiphanius_of_Salamis_and_the_Scotti_new_evidence_for_late_Roman-Irish_relations_Britannia_43_2012_227-242 Epiphanius of Salamis and the Scotti: new evidence for late Roman-Irish relations], in ''Britannia'' 43 (2012), ll. 227–242.</ref> Molann an fhianaise bhearnach go raibh méadú i ruathair na Scotti i rith na 360idí, le bailchríoch sa "[[Comhcheilg Mhór|Chomhcheilg Mhór]]" sna blianta 367–368, agus as sin amach go dtí deireadh ré na Rómhánach sa Bhreatain c. 410. Ní fios go cruinn nó aithint na ruathairí, nó líon nó láthair na ruathar.<ref>P. Freeman, ''Ireland and the Classical World'', Austin, 2001, ll. [https://books.google.be/books?id=ZSHhfOM-5AEC&pg=PA88 88]-[https://books.google.be/books?id=ZSHhfOM-5AEC&pg=PA106 106]</ref><ref>P. Rance, [https://www.academia.edu/3676904/Epiphanius_of_Salamis_and_the_Scotti_new_evidence_for_late_Roman-Irish_relations_Britannia_43_2012_227-242 Epiphanius of Salamis and the Scotti: new evidence for late Roman-Irish relations], in ''Britannia'' 43 (2012), ll. 227–242.</ref> Faoin 5ú haois, bhí ríocht Ghaelach an [[Dál Riada|Dál Riada]] tagtha chun cinn in iarthar na Scotia. Ní fios go cruinn conas ar tháinig siad, níos lú líonmhar, i gceannas go cultúrtha agus go polaitiúil ar na [[Cruithnigh]]. In am trátha, tugadh an t-ainm ar cách sa ríocht, agus dá bharr na téarmaí Béarla ''Scot'' (Albach) agus ''Scotland'' ([[Alba]]).<ref name="The Encyclopedia Americana 1919">B. Fitzpatrick, art. Irish Archæological remains, in ''The [[Encyclopedia Americana]]'' XV (1919), lch. [https://archive.org/stream/encyclopediaame05unkngoog/#page/n394/mode/2up/ 327].</ref> ==Sanasaíocht== Is doiléir é sanasaíocht focal na [[Laidin Dhéanach|Laidine déanaí]], ''Scotti''. Níl sé gaolmhar le focal Laidine, agus níl a leithéid ann i [[Goidelic|dteangacha]] na nGael féin mar [[eatnainm]]. Is féidir más fíor gur focal [[Gaeilge Chianach|Gaeilge Cianaí]] ó thús atá ann do cheird nó gníomhaíocht shóisialta, a d'éirigh níos déanaí sa réir sin ina eatnainm. Moladh roinnt sanas agus níltear ar aon intinn fúthu i scoláireacht phríomhshrutha have been conjectured. * Sa 19ú haois, mhol Aonghas MacCoinnich go raibh ''Scoti'' fréamhaithe ón nGaeilge ''Sgaothaich'', .i. "scaoth, slua".<ref>A. MacCoinnich, ''Eachdraidh na h-Alba'', Glasgow, 1867, lch. [https://books.google.be/books?id=04AQAwAAQBAJ&pg=PA18 18]-[https://books.google.be/books?id=04AQAwAAQBAJ&pg=PA19 19].</ref> * De réir ''[[Charles Oman]], tagann an focal ó ''Scuit'', .i. scoite. Chreid sé gur luaigh é do ruathairí díbeartacha Gaelacha, ag moladh gurbh iad na Scotti agus na Gaeil mar bhí na h[[Uigingigh]] agus na [[Lochlannaigh]].<ref>C. Oman, ''A History of England before the Norman Conquest'', London, 1910, lch. [https://archive.org/stream/englandbeforeno00oman#page/n7/mode/2up 157].</ref> * ''Ar na mallaibh, mhol Philip gur ghlac buíon ruathairí an t-ainm ó fhréamh [[Ind-Eopais]]e, *''skot'', ag lua mar fhianaise ann fual Gréigise ''skotos'' (σκότος), le brí "dorchadas, scáth".<ref>P. Freeman, ''Ireland and the Classical World'', Austin, 2001, lch. [https://books.google.be/books?id=ZSHhfOM-5AEC&pg=PA93 93].</ref> * Moladh go bhfuil an focal gaolmhar leis an mBéarla ''scot''<ref>féach [[:en:Scot and lot]]</ref> (mar atá, cáin) agus [[Sean-Lochlainnis]] ''skot''. Searmanas a bhí ann inar aistríodh seilbh talún le píosa cré curtha i n-ucht an seilbheora nua.<ref>J. Truedson Demitz, ''[[Throne of a Thousand Years]]: Chronicles as Told by Erik, Son of Riste, Commemorating Sweden's Monarchy from 995–96 to 1995–1996'', Ludvika – Los Angeles, 1996, lch. 9.</ref> D'fhéadfadh é gur ''scot king'' é Rí [[Olof Skötkonung|Olaf]] den 11ú haois, duine den chéad thaoisigh na Sualainne.<ref>L.O. Lagerqvist – N. Åberg, ''Öknamn och tillnamn på nordiska stormän och kungligheter'', Stockholm, 1997, lch. 23 (sanasaíocht de [[buafhocal|bhuafhocail]] ríthe agus móruasal Nordach).</ref> ==Féach freisin== * [[Attacotti]] * [[Caledonia]] * [[Breatain (logainm)]] * [[Cruithnigh]] * [[Déisi]] * [[Uí Liatháin]] ==Foinsí== * Freeman, Philip (2001), ''Ireland in the Classical World'' (University of Texas Press: Austin, Texas. {{ISBN|978-0-292-72518-8}} * Rance, Philip (2012), [https://www.academia.edu/3676904/Epiphanius_of_Salamis_and_the_Scotti_new_evidence_for_late_Roman-Irish_relations_Britannia_43_2012_227-242 'Epiphanius of Salamis and the Scotti]: new evidence for late Roman-Irish relations', ''Britannia'' 43: 227–242 * &mdash; (2015), [https://www.academia.edu/12039539/Irish_in_Y._LE_BOHEC_et_al._edd._The_Encyclopedia_of_the_Roman_Army_Chichester_Malden_MA_2015 'Irish'] in Y. Le Bohec ''et al''. (eag.), ''The Encyclopedia of the Roman Army'' (Wiley-Blackwell: Chichester/Malden, MA, 2015). ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Ancient Ireland]] 3fr0cw84kq7gh7s0uuq2tf134yllzlw 0 93321 1268706 1118229 2025-06-04T17:56:55Z Alison 570 +WD 1268706 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Dream ba ea na '''hAttacotti'''<ref>''Atticoti'', ''Attacoti'', ''Atecotti'', ''Atticotti'', ''Atecutti'', srl.</ref> a rinne ionsaithe ar an m[[Breatain Rómhánach]] idir na blianta 364 agus 368, i dteannta le [[Scotti]], [[Cruithnigh]], [[Sacsanaigh]], tréigtheoirí míleata Rómhánacha, agus na [[Briotanaigh]] dúchais féin. Chloígh [[Count Theodosius]] na foghlaithe a bhliain 368. [[Image:Roman.Britain.northern.topo.with.walls.jpg|mion|200px|Léarscáil thuaisceart na Breataine Rómhánaí agus na tailte idir [[Balla Haidrian]] agus [[Balla Antonine]].]] Tuairiscíodh buíonta Attacotti are c. AD 400 sa [[Notitia Dignitatum]], agus tá leac uaighe amháin de shaighdiúir Attacotti ar eolas. Déanann [[Naomh Iaróm]] tagairt dóibh ina chuid scríbhneoireachta, ina deir sé gur chanablaigh iad, agus go raibh chomhmhná chéile acu. ==Foinsí== * {{ cite book | last=Bertram | first=Charles | author-link=Charles Bertram | editor-last=Hatcher | editor-first=Henry | year=1757 | title=The Description of Britain, Translated from Richard of Cirencester | publisher=J. White and Co | publication-place=Londain | publication-date=1809 | url=https://books.google.com/?id=OwJIAAAAMAAJ&printsec=frontcover }} *{{ cite book |last=Feissel |first=Denis |year=1983 |title=Recueil des Inscriptions Chrétiennes de Macédoine du IIIe au VIe Siècle |location= Páras }} * {{ cite book |last=Freeman |first=Philip |author-link= |editor-last= |editor-first= |title=Ireland and the Classical World |year=2001 |url=https://archive.org/details/irelandclassical0000free |publisher=University of Texas Press |publication-place=Austin |publication-date=2001 }} *{{ cite book | last = Rance | first = Philip | title = Britannia | year = 2001 | contribution = Attacotti, Déisi and Magnus Maximus: the Case for Irish Federates in Late Roman Britain | contribution-url = | volume = 32 | publisher = | publication-date = 2001 | publication-place = | url = | pages = 243&ndash;270 }} * {{ cite book |last= |first= |author-link= |editor1-last=Schaff |editor1-first=Philip |year=1893 |title=St. Jerome: Letters and Select Works |series=2nd |volume=6 |contribution= |publisher=The Christian Literature Company |publication-place=Nua Eabhrac |publication-date=1893 |accessdate=2008-04-03 |pages= |url=https://archive.org/details/selectlibraryofn06schauoft |editor2-last=Wace |editor2-first=Henry }} * {{ cite book | last= | first= | author-link= | year=1876 | editor-last=Seeck | editor-first=Otto | title=Notitia Dignitatum Accedunt Notitia Urbis Constantinopolitanae et [[Laterculus|Laterculi]] Prouinciarum | edition= | publisher=Berolini | publication-place= | publication-date=1876 | url= }} * {{ cite book | last= | first= | author-link= | editor-last=Yonge | editor-first=C. D. | year=1894 | title=The Roman History of Ammianus Marcellinus | edition= | publisher=George Bell & Sons | publication-place=Londain | publication-date=1894 | url=https://archive.org/details/romanhistoryof00ammiiala }} * Freeman, Philip (2002), 'Who Were the Atecotti?' in J.F. Nagy (eag.), ''Identifying the "Celtic"'' (''Celtic Studies Association of North America Yearbook'' 2, Baile Átha Cliath, 2002), 111—114. * [[Eoin Mac Néill|Mac Néill, Eoin]], [https://archive.org/details/papersirishacad00macnuoft "Early Irish Population Groups: their nomenclature, classification and chronology"], Imeachtaí [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] (C) 29. 1911, ll.&nbsp;59–114 * Rance, Philip (2001),[https://www.academia.edu/8872970/_Attacotti_Déisi_and_Magnus_Maximus_the_Case_for_Irish_Federates_in_Late_Roman_Britain_Britannia_32_2001_243-270 "Attacotti, Déisi and Magnus Maximus]: the Case for Irish Federates in Late Roman Britain", ''Britannia'' 32: 243—270. * Scharf, Ralf (1995), 'Aufrüstung und Truppenbenennung unter Stilicho: Das Beispiel der Atecotti-Truppen', ''Tyche'' 10: 161—178. ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Tribes of ancient Ireland]] {{síol}} okm7afnqz4be046mjcm966pqrrunlhs 14 93619 1268476 1059719 2025-06-03T05:48:30Z Alison 570 ++ 1268476 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Francacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Fra]] ac5m68ku46m2lfm9lshowryn5cr5mic 14 93759 1268752 966790 2025-06-04T23:35:41Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis 1268752 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Irisi}} [[Catagóir:Foilsitheoireacht]] [[Catagóir:Cumarsáid]] [[Catagóir:Nuachtáin]] [[Catagóir:Meáin chlóite]] 0dlakc45pef674cx596yiv1pgrfn7zo 14 93760 1268753 966776 2025-06-04T23:36:32Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis agus mionathruithe eile 1268753 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Irisi Gaeilge}} [[Catagóir:Irisí|*]] [[Catagóir:Meáin chlóite na Gaeilge]] tuc1v2g2wxc8gvsd077expzhpdprn02 0 93993 1268229 1182688 2025-06-03T00:05:42Z Alison 570 ++ 1268229 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba [[Pápa|Phápa]] ar an [[Eaglais Chaitliceach]] é '''an Pápa Aidrian VI'''. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Pápaí}} {{síol-creid}} {{síol-beath-nl}} {{DEFAULTSORT:Papa Aidrian VI}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1468]] [[Catagóir:Básanna i 1549]] [[Catagóir:Cairdinéil]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír]] [[Catagóir:Impireacht Naofa Rómhánach]] [[Catagóir:Pápaí]] mzbktu9951yhbajqi74p7axvd0tn1jv 0 94001 1268766 1198363 2025-06-05T07:30:57Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268766 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is polaiteoir Máltach é '''Adrian Delia''', [[Teachta Parlaiminte|TP]] (rugadh é 8 Lúnasa 1969, i Tas-Sliema, [[Málta]]), agus dlíodóir de réir gairme.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.illum.com.mt/sports/intervista/40883/lavukat_adrian_delia_gal_president_talmfa#.Wav93rHRahA|work=Illum.com.mt}}</ref> Tá sé ina cheannaire ar an [[Páirtí Náisiúnach (Málta)|Pháirtí Náisiúnach]] ó mhí Mheán Fómhair 2017. agus is ceannaire an fhreasúra é ó mhí Dheireadh Fómhair 2017. == Luathshaol == D’fhás Adrian Delia aníos i [[Birkirkara]]. D'fhreastail sé ar bhunscoil agus choláiste na nÍosánach '[[Coláiste Naomh Aloysius (Málta)|St Aloysius College]]' (scoil táille). Bhain sé céim amach mar dhlíodóir ó [[Ollscoil Mhálta]] sa bhliain 1993.<ref name="pn.org.mt">{{Lua idirlín|url=http://www.pn.org.mt/adriandelia|work=On.org.mt|teideal=Cóip cartlainne|dátarochtana=2020-07-25|archivedate=2017-10-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171007102856/http://www.pn.org.mt/adriandelia}}</ref> == Saol gairmiúil == Thosaigh Delia amach in Oifig Dlí an Mid-Med Bank,<ref name="pn.org.mt"/> cheannaigh an HSBC an banc ina dhiaidh sin agus tugadh an a branda [[HSBC]] Mhálta air. Bhunaigh Delia a gnólacht dlí 'Aequitas Legal'. Ghníomhaigh sé mar Stiúrthóir agus Rúnaí Cuideachta den 'Erste Bank Malta'. == Rannpháirtíocht sa pheil == Toghadh Delia mar leasuachtarán ar [[Birkirkara]] FC i mí an Mheithimh 2011, agus rinne sé ionadaíocht thar ceann an chlub i gcomhairle Chumann Peile Mhálta.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.sportinmalta.com/joe-zammit-is-birkirkara-new-president/|work=www.sportinmalta.com}}{{Dead link|date=Meán Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Bhí sé ansin ina uachtarán ar Birkirkara FC ón 29 Bealtaine 2015 go dtí an 29 Meitheamh 2017 tar éis a fhógra go mbeadh sé ag glacadh ról gníomhach sa pholaitíocht. Faoi uachtaránacht Delia ghnóthaigh an club an chéad cháilíocht sa tríú babhta cáilithe i [[UEFA Europa League|Sraith Europa UEFA]] i Séasúr 2016–17. Bhí cáil ar Delia as [[Fabrizio Miccoli]] i[[Foireann sacair náisiúnta na hIodáile|ar-imreoir idirnáisiúnta na hIodáile]], a mhealladh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.tvm.com.mt/mt/sports/miccoli-jiffirma-ghal-sena-ma-birkirkara/|language=mt}}</ref> Bhuaigh an fhoireann cluiche i gcoinne [[West Ham United Football Club|West Ham United FC]], ach díbríodh iad ar phionóis. Tar éis an chluiche léirigh West Ham spéis i Mauricio Mazzetti de chuid Birkirkara, ach dúirt Delia nach bhfuair sé aon tairiscintí foirmiúla. == Rannpháirtíocht sa pholaitíocht == D'oibrigh Adrian Delia do [[Radio 101]] le linn a thréimhse ollscolaíochta.<ref name="pn.org.mt"/> Chuaigh Mario de Marco i dteagmháil leis thar ceann an [[Páirtí Náisiúnach (Málta)|Pháirtí Náisiúnaigh (Málta)]] chun na n-olltoghchán Maltach 2013 agus 2017 a throid, ach níor ghlac leis na tairiscintí ar chúiseanna gairme. Sa bhliain 2017, tar éis do [[Simon Busuttil]] a fhógairt go raibh sé chun éirí as mar Cheannaire an Pháirtí Náisiúnaigh ar chailliúint an toghcháin 2017, ba é Delia an chéad duine a chur a ainm chun cinn san iomaíocht le haghaidh ceannaireachta an pháirtí.<ref>{{Lua idirlín|url=http://kullhadd.com/2017/06/25/delia-jrid-ikun-kap/|work=Kullhadd.com}}{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> D'éirigh sé as Birkirkara FC an 28 Meitheamh 2017.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.tvm.com.mt/mt/sports/birkirkara-fc-jikkonfermaw-li-adrian-delia-rrizenja-minn-president/}}</ref> Ainmníodh é don cheannaireacht go hoifigiúil an 17 Iúil 2017. Thug Delia aghaidh ar [[Chris Said]], [[Frank Portelli]] agus [[Alex Perici Calascione]]. I mí Lúnasa 2018, tuairiscíodh go raibh Adrian Delia ar an duine ba mhó a raibh tóir air i rith an rása, toisc go bhfacthas go raibh a easpa taithí pholaitiúil mar bhuntáiste. Ar 17 Meán Fómhair 2017 deimhníodh é mar Cheannaire an Pháirtí Náisiúnaigh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://maltaunrepentant.com/2017/09/adrian-delia-is-the-new-pn-leader.html|work=Maltaunrepententant.com}}</ref> == Ceannaire an Pháirtí Náisiúnaigh == Le linn thús a thréimhse, thosaigh Delia ag athoibriú íomhá an Pháirtí Náisiúnaigh. Déanta na fírinne, ní raibh tromlach ag dlíodóirí a thuilleadh san bhfoireann a hinsealbhaíodh, nós a bhí sa pháirtí go dtí sin, ach ina ionad sin bhí socheolaí, eacnamaí, baincéir agus innealtóir san áireamh. Chuir sé an páirtí in aithne do Thadhg an mhargaidh, trí chuairt a thabhairt ar shráidbhailte agus ar a gclubanna áitiúla. Ghlac sé seasamh coimeádach go sóisialta sa pholaitíocht i gcoitinne, ag cur in iúl go raibh easpa luachanna morálta traidisiúnta agus anama náisiúnta ag Málta,"go raibh sé in aghaidh maolithe ar dhlíthe drugaí agus léirscaoilte an striapachais. Chuir Delia imní slándála in iúl freisin mar gheall ar easpa póilíneachta pobail nuair ba ghá. D'fhógair sé freisin go raibh sé i gcoinne tréimhse saoire do mhná homaighnéasacha a bhí ag lorg [[Leanbh promhadáin|toirchiú in vitro]] thar lear, tairiscint pharlaiminteach nár éirigh léi agus a cailleadh. An 16 Deireadh Fómhair 2017, tar éis bhás [[Daphne Caruana Galizia]], léirigh sé imní faoi riail an dlí, ag fógair ar [[Twitter|tvuít]]; "''This is the collapse of democracy and freedom of expression. We shall not be silenced''.” D'iarr sé ar [[Joseph Muscat]], Príomh-Aire Mhálta ag an am, freagracht a ghlacadh as a tharla trí éirí as. Dhiúltaigh Delia, áfach, dul i mbun agóidí, ag rá nach mbeadh sé oiriúnach dó a bheith i láthair, mar gheall ar a gconspóid roimhe seo. An 3 Feabhra 2018, mar Cheannaire an Fhreasúra, d'athraigh Delia urlabhraithe laistigh den Ghrúpa Parlaiminte agus ghlac sé féin scáth na hAireachta Dlí agus Cirt idir lámha. Ar an 20 Bealtaine 2018, gheall Delia go n-aisíocfadh rialtas an Pháirtí Náisiúnaigh, dá dtoghfaí é, an t-airgead a ghearrtar ó bhillí fuinnimh. De bhreis ar chonclúidí an fhiosrúcháin giúistíseach maidir le húinéireacht Egrant, d’iarr Delia go bhfoilseofaí an tuarascáil ina hiomláine, agus scríobh sé chuig an Abhcóide Ginearálta chun cóip iomlán a sholáthar dó. Ina theannta sin, fuair Delia réidh le Simon Busuttil óna phost mar Scáth-Aire um Dea-Rialachas agus bhí air éirí as ar an 22 Iúil 2018. Ghlac Delia leis an bpunann Dea-Rialachais é féin. Thacaigh Comhairle Riaracháin an Pháirtí lena iarratas níos déanaí. == Conspóid == Sa bhliain 2017, chuir [[Daphne Caruana Galizia]] i leith Delia go raibh baint aige le chambhrú striapachais a bhí lonnaithe i Londain. Shéan Delia an líomhain.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.newsbook.com.mt/archived-article/?article=mhu-se-ninvestiga-xejn-ghax-mhemmx-xtinvestiga-adrian-delia|language=mt|work=Newsbook.com.mt}}{{Dead link|date=Feabhra 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> In agallamh níos déanaí, i mBealtaine 2018, gheall sé go n-éireodh sé as a phost má aimsítear aon ghníomhaíocht den sórt sin riamh. Le linn na tréimhse céanna, i mí Mheán Fómhair 2017, bhí Delia nasctha le [[Máisiúnachas|saoirseacht]], nasc a shéan sé.<ref>{{Lua idirlín|url=https://lovinmalta.com/news/news-politics/nationalist-mp-raises-spectre-of-freemasonry-influence-on-pn-election|work=Lovinmalta.com}}</ref> I mí Mheán Fómhair 2018, ghlaoigh roinnt de [[Eagraíocht neamhrialtasach|eagraíochtaí neamhrialtasacha]] (ENR) [[Cearta daonna|chearta daonna]] Mhálta ar Delia as a chuid tuairimí faoi [[Inimirce go Málta|eachtrannaigh]] a bhí ina mbagairt ar fhéiniúlacht agus luachanna Mhálta, agus iad ag glaoch orthu “déistineach”. Bhí “ionadh agus náire” ar na hENR freisin, ag rá trí "using inflammatory language and calling for affirmation of the Maltese identity", agus gur; "(he) accused non-Maltese nationals of instilling feelings of fear and insecurity" Go déanach i mí na Nollag 2018, cúisíodh Delia as [[foréigean teaghlaigh]], ag iarraidh air éirí as ceannaireacht an PN. D'áitigh feachtasóir um [[Cearta na mban|chearta na mban]], Francesca Fenech Conti, ar Delia éirí as tar éis na líomhaintí foréigin teaghlaigh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://lovinmalta.com/news/womens-rights-activist-calls-for-adrian-delia-to-resign-after-domestic-violence-accusations|work=Lovinmalta.com}}</ref> D'áitigh ceannaire an [[Páirtí Daonlathach (Málta)|Pháirtí Dhaonlathaig]]<nowiki/>h [[Godfrey Farrugia]] agus iar-rúnaí ginearálta PN Rosette Thake ar Delia éirí as. == Tuilleadh léitheoireachta == * {{Lua idirlín|url=https://irglobal.com/advisor/adrian-delia|work=Aequitas.com.mt|teideal=Cóip cartlainne|dátarochtana=2020-07-25|archivedate=2019-07-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190711045909/https://irglobal.com/advisor/adrian-delia}} * Herman Grech (2 September 2017). "Beo: Adrian Delia i gceannas, Chris Said sa dara háit, de réir mar a vótálann comhairleoirí PN ar son ceannaire nua". Timesofmalta.com. Aisghafa 11 Iúil 2019. * Matthew Vella (2 September 2017). " [ Féach leat ] Buaileann Adrian Delia drumaí an chogaidh in óráid raibí ag bualadh amach ag práis barr PN". Málta Inniu. Aisghafa 11 Iúil 2019. * Saviour Balzan (1 September 2017). " [ Féach leat ] Cén fáth nár cháin an Lucht Oibre Adrian Delia". Málta Inniu. Aisghafa 11 Iúil 2019. * "Adrian Delia says support for him grew in the wake of PN council decision". Amanna Mhálta. 31 Lúnasa 2017. Aisghafa 11 Iúil 2019. * "Delia says no vote was taken by PN administrative committee; challenges Caruana Galizia". An Neamhspleách Málta. 31 Lúnasa 2017. Aisghafa 11 Iúil 2019. * "Adrian Delia files fourth libel case against Daphne Caruana Galizia". An Neamhspleách Málta. 29 Lúnasa 2017. Aisghafa 11 Iúil 2019. * Tim Diacono (2 September 2017). "Tá Páipéar Formhuinithe ag an Lucht Oibre tar éis moladh a thabhairt do Adrian Delia PN". Lovinmalta.com. Aisghafa 11 Iúil 2019. * {{Lua idirlín|url=https://kullhadd.com/2017/07/30/intopp-ghal-adrian-delia/|language=mt|work=Kullhadd.com|teideal=Cóip cartlainne|dátarochtana=2020-07-25|archivedate=2019-07-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190711045909/https://kullhadd.com/2017/07/30/intopp-ghal-adrian-delia/}} * "Adrian Delia mar l-aħjar". One.com.mt (i Máltais). 28 Lúnasa 2017. Aisghafa 11 Iúil 2019. * Ruth Amaira (29 August 2017). "Tá Adrian Delia os comhair Choiste Comhairleach Eitice PN". Nuacht TVM. Aisghafa 11 Iúil 2019. * {{Lua idirlín|url=https://www.newsbook.com.mt/archived-article/?article=dalwaqt-l-ahhar-dibattitu-bejn-l-4-kandidati-ghall-kap-tal-partit-nazzjonalista|work=Newsbook.com.mt}}{{Dead link|date=Feabhra 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{Lua idirlín|url=http://www.illum.com.mt/ahbarijiet/politika/50196/bilpulit_ilpn_jgid_lil_adrian_delia__barra|language=mt|work=Illum.com.mt}} * "" Leħen qawwi għall-bidla "- Adrian Delia". Netnews.com.mt (i Máltais). 31 Lúnasa 2017. Aisghafa 11 Iúil 2019. * Ayrton Galea (16 March 2013). "Birkirkara FC - Nuacht". Birkirkarafc.com. Aisghafa 11 Iúil 2019. * {{Lua idirlín|url=https://www.pressreader.com/malta/the-malta-independent-on-sunday/20170730/281530816098105}} == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Delia, Adrian}} [[Catagóir:Polaiteoirí Mhálta]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1969]] 0pnipyvafspi4mh45e11hpse69vtj3h 14 94105 1268272 1230834 2025-06-03T00:38:07Z Alison 570 ++ 1268272 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|Fí]] [[Catagóir:Fisiceoirí de réir náisiúntachta|Ís]] [[Catagóir:Eolaithe Ísiltíreacha|F]] r7qnhmwpephe77183usjihl3abmr74d 14 94107 1268250 969521 2025-06-03T00:25:45Z Alison 570 ++ 1268250 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Scríbhneoirí de réir tíre]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha]] 9abkhov77vr5kgfiv4l6dedy9v4zloc 14 94109 1268314 969053 2025-06-03T01:13:24Z Alison 570 ++ 1268314 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|Ais]] [[Catagóir:Aisteoirí de réir náisiúntachta|Ís]] 9ko79dy2dwi77d9669zu3mp71ewz27m 14 94131 1268270 969528 2025-06-03T00:36:22Z Alison 570 Nua 1268270 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|Inn]] [[Catagóir:Innealtóirí de réir náisiúntachta|Ís jkutfze4wox51b6awrs1opou5dw4l3f 14 94135 1268256 1125704 2025-06-03T00:27:03Z Alison 570 Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha 1268256 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Lianna de réir tíre|Is]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|Li]] 7uu9ix8l15tbx4ja8x13brvq4m2ywdc 14 94150 1268497 1059716 2025-06-03T06:13:05Z Alison 570 ++ 1268497 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Crótacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Cróit]] 6wrpv49cn4ujgwm0j0d0hnrxmqhc0x1 14 94490 1268310 1267340 2025-06-03T01:09:36Z Alison 570 Ord 1268310 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Polaiteoirí na hÁise|Fhilipíneacha, na hOileáin]] [[Catagóir:Daoine Filipíneacha de réir slí bheatha|Pol]] 56w1lb8ifdbsgdfgq3azjbkjs4w8btp 0 94530 1268641 1170433 2025-06-04T17:16:45Z Alison 570 +WD, srl. 1268641 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} [[File:Black Book of Carmarthen (f.29.v).jpg|thumb|Leathanach ó Leabhar Dubh Chaerfyrddin, a chreidtear a bheith ar an lámhscríbhinn is luaithe a mhaireann a scríobhadh sa Bhreatnais amháin. Filíocht Bhreatnais den chuid is mó atá sa lámhscríbhinn.]] Ceann de na [[Lámhscríbhinní Breatnaise|lámhscríbhinní Breatnaise]] is sine a mhaireann is ea '''Leabhar Dubh Chaerfyrddin''' nó '''Llyfr Du Caerfyrddin''' (lámhscríbhinn [[Peniarth|Pheniarth]] 1), a mheastar mar an bailiúchán is sine d’fhilíocht na Breataine Bige.<ref>GY Gwyddoniadur Cymraeg; Gwasg Prifysgol Cymru; Cyhoeddwyd 2008; tudalen577</ref> Lámhscríbhinn measartha beag atá ann, a scríobhadh ar phár uair éigin i lár an 13ú haois, b’fhéidir i bPrióireacht Ieuan (Gaeilge) Eoin an Soiscéalaí agus Naomh Teulyddog i mbaile [[Caerfyrddin|Chaerfyrddin]]. Tá 39 dán agus téacs gearr próis amháin ann, ar 54 leathanach fóilió; 108 leathanach san iomlán (tá roinnt leathanaigh ar iarraidh). Coinnítear an lámhscríbhinn i Leabharlann Náisiúnta na Breataine Bige, Aberystwyth, mar chuid de Lámhscríbhinní Pheniarth. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-cy}} {{DEFAULTSORT:Dubh Chaerfyrddin}} [[Catagóir: Leabhar Dubh Chaerfyrddin]] [[Catagóir: Canu'r Bwlch]] [[Catagóir: Lámhscríbhinní Pheniarth]] [[Catagóir: Lámhscríbhinní na Breataine Bige]] [[Catagóir: Leabhair ón 13ú hAois | Leabhar Dubh Chaerfyrddin]] [[Catagóir: Caerfyrddin]] hsy4lc3sea48vazapr2w605njkfbho5 14 94543 1268453 1059711 2025-06-03T05:21:40Z Alison 570 ++ 1268453 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Ailgéaracha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Ail]] bgqa5wy2jcpgstr7u6bzpcyhbve7pjp 0 94567 1268653 1234649 2025-06-04T17:22:47Z Alison 570 +WD 1268653 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Tógadh '''Annála Connacht''', a bhaineann leis na blianta 1224 go 1544, as lámhscríbhinn tiomsaithe sna 15ú agus 16ú haoiseanna ag triúr scríobhaí ar a laghad, a chreidtear gur bhall de chlann [[Uí Dhuibhgeannáin]] iad uile. Is rí-sonraithe iad na luathmhíreanna, ag tosú le bás an of rí, [[Cathal Crobhdhearg Ua Conchobhair|Cathal Crobhdhearg Ó Conchúir]] na gConnacht, agus tugtar ann cur síos maith ar ghnóthaí na Connacht le linn na 13ú agus luath-go-lár na 14ú haoiseanna, go háirithe faoi mhuintreacha [[Uí Chonchúir]] agus [[de Búrca]]. Ina dhiaidh sin ámh, éiríonn na hiontrálacha níos gainne, go háirithe sa 16ú haois. Bíodh sin mar atá, is foinse shárluachmhar atá ann, faoi ghnóthaí as stair na gConnacht agus na hÉireann, ar a mbeadh ach beag eolais gan é. I gcodarsnacht le h[[Annála Chluain Mhic Nóis]], feictear chomhfhoinse, nó b'fhéidir é gur páirtchóip é an cheann eile. ==Féach freisin== * [[Annála Éireann]] ==Foinsí== * ''Oxford Concise Companion to Irish Literature'', Robert Welsh, 1996. {{ISBN|0-19-280080-9}} ==Naisc sheachtracha== * [http://www.ucc.ie/celt/published/G100011/index.html Annála Connacht] ar [http://www.ucc.ie/celt CELT] ==Tagairtí== {{reflist}} {{Síol-ie}} [[Catagóir:Connachta]] [[Catagóir:Annála Éireannacha]] [[Catagóir:15ú haois in Éirinn]] 8iz56mm4bj5kor13y0f4j8o8fb7s81b 0 94569 1268664 1234658 2025-06-04T17:28:13Z Alison 570 +WD 1268664 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar Is [[lámhscríbhinn]] agus [[annála Éireann|croinic]] Éireannach é an '''Leabhar Oiris'''. Cruthaíodh ''An Leabhar Oiris'' le hábhar as na hannála Éireann, maidir leis na bliana 976 go 1028. Creidtear gur scríobhadh é i d[[teach screaptra]] manachúil, tar éis na bliana 976 agus faoin mbliain 1500. ==Foinsí== ; Lámhscríbhinní * [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], MS 756 ll.&nbsp;194–207 * ARÉ, MS 485, ll.&nbsp;240–75 * [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]], MS 1287, ll.&nbsp;59–85 * LCT, MS 1280, fóilió 64 * LCT, MS 1296, ll.&nbsp;214–32 * [[British Library]], [[Egerton 105]], fóilió 296 * ARÉ, MS 689, lch.&nbsp;93 * ARÉ, MS 258 * ARÉ, MS 973, section 3, lch.&nbsp;50 * LCT, MS 1289 * LCT, MS 1329, lch.&nbsp;153 ; Eagráin * R. I. Best, "The Leabhar Oiris", ''[[Ériu]]''; vol. 1 (1904): 74–112 * [[Eoin Mac Néill]], "Cath Cluan Tairbh", ''Gaelic Journal''; 7 (1896): 8–11, 41–44, 55–57 * [[Cian Mac Maolmhuaidh]], ''Gaelic Journal''; 7 (1896): 67–71. ; Eile * [[Henri d'Arbois de Jubainville]], ''Essai d'un catalogue de la littérature épique d'Irlande'' Páras, 1883; lch. 60 * [[Colm Ó Lochlainn]], "Poets on the battle of Clontarf", ''[[Éigse (iriseán)|Éigse]]''; 3 (1941–42): 208–18, 4 (1943–44) 33–47. ==Naisc sheachtracha== * [[Corpus of Electronic Texts]], ''The Leabhar Oiris'', [http://www.ucc.ie/celt/published/G100029/index.html G100029] ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Annála Éireannacha]] [[Catagóir:11ú haois in Éirinn]] hke5p9vepz77bf5sirccg8x05v44m0f 1268665 1268664 2025-06-04T17:28:23Z Alison 570 }} 1268665 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is [[lámhscríbhinn]] agus [[annála Éireann|croinic]] Éireannach é an '''Leabhar Oiris'''. Cruthaíodh ''An Leabhar Oiris'' le hábhar as na hannála Éireann, maidir leis na bliana 976 go 1028. Creidtear gur scríobhadh é i d[[teach screaptra]] manachúil, tar éis na bliana 976 agus faoin mbliain 1500. ==Foinsí== ; Lámhscríbhinní * [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], MS 756 ll.&nbsp;194–207 * ARÉ, MS 485, ll.&nbsp;240–75 * [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]], MS 1287, ll.&nbsp;59–85 * LCT, MS 1280, fóilió 64 * LCT, MS 1296, ll.&nbsp;214–32 * [[British Library]], [[Egerton 105]], fóilió 296 * ARÉ, MS 689, lch.&nbsp;93 * ARÉ, MS 258 * ARÉ, MS 973, section 3, lch.&nbsp;50 * LCT, MS 1289 * LCT, MS 1329, lch.&nbsp;153 ; Eagráin * R. I. Best, "The Leabhar Oiris", ''[[Ériu]]''; vol. 1 (1904): 74–112 * [[Eoin Mac Néill]], "Cath Cluan Tairbh", ''Gaelic Journal''; 7 (1896): 8–11, 41–44, 55–57 * [[Cian Mac Maolmhuaidh]], ''Gaelic Journal''; 7 (1896): 67–71. ; Eile * [[Henri d'Arbois de Jubainville]], ''Essai d'un catalogue de la littérature épique d'Irlande'' Páras, 1883; lch. 60 * [[Colm Ó Lochlainn]], "Poets on the battle of Clontarf", ''[[Éigse (iriseán)|Éigse]]''; 3 (1941–42): 208–18, 4 (1943–44) 33–47. ==Naisc sheachtracha== * [[Corpus of Electronic Texts]], ''The Leabhar Oiris'', [http://www.ucc.ie/celt/published/G100029/index.html G100029] ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Annála Éireannacha]] [[Catagóir:11ú haois in Éirinn]] na5htkae9kgxrkl3rsem1x9d2nprslf 0 94574 1268658 1234647 2025-06-04T17:24:26Z Alison 570 +WD 1268658 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} [[Annála Éireann]] is ea '''Annála Gearra as Proibhinse Ard Macha''', caomhnaithe sa lámhscríbhinn Add MS 30512 den [[British Library]], tiomsaithe c. na blianta 1460–75. Tuairiscítear sna ''hAnnála Gearra'' imeachtaí as stair na hÉireann ó shaol [[Lóegaire mac Néill|Laoghaire mac Néill]] (bás c. 462) go dtí 1134.<ref>''In bliadhain post ec Muircertaig comarba Patraic & abdaine do gabail do Niall & ordned Mailmedoc hUi Morgair & rl.'')</ref> Scríobhadh an lámhscríbhinn ag [[Iollan Mac an Leagha]], scríobhaí gairmiúil. ==Féach freisin== * [[Leabhar Ard Mhacha]] * [[Annála Gearra Thír Chonaill]] ==Foinsí== * Foinse lámhscríbhinne: Londain, British Library, Add MS 30512, ff.39rb-40rb. Le haghaidh tuilleadh sonraí, féach Robin Flower (eag.), ''Catalogue of Irish manuscripts in the British Library'', imleabhar 2, 470–3, 490. Féach freisin ''British Library online catalogue'': Add MS 30512, LEABHAR ui Maolconaire. * [[Gearóid Mac Niocaill]] (ed.), ''Annála Gearra as Proibhinse Ard Macha'', ''Seanchas Ardmhacha'' 3/2 (1958–9), ll. 337–40. * [[Eugene O'Curry]], ''Lectures on the manuscript materials of ancient Irish history'' (Baile Átha Cliath, 1861; athchló Baile Átha Cliath, 1878 agus 1995). * [[Paul Walsh (Safari)|Paul Walsh]], ''The dating of Irish annals'', Irish Historical Studies 2 (1941), ll. 355–75. * [[Gearóid Mac Niocaill]], ''The medieval Irish annals'' (Baile Átha Cliath: []Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]], 1975). * Daniel P. Mc Carthy, ''The Irish Annals: their genesis, evolution and history'' (Baile Átha Cliath 2008). * [[Corpus of Electronic Texts]], ''Annála Gearra as Proibhinse Ard Macha'', [http://www.ucc.ie/celt/published/G100018/index.html G100018] ==Tagairtí== {{reflist}} {{Síol-ie}} [[Catagóir:Annála Éireannacha]] [[Catagóir:15ú haois in Éirinn]] [[Catagóir:Stair Chontae Ard Mhacha]] e03ub2b2a4si0i9ssx7ehbexbefumyi 0 94578 1268690 1234654 2025-06-04T17:44:13Z Alison 570 +WD 1268690 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} [[Annála Éireann]] is ea '''''Memoranda Gadelica''''', a chlúdaíonn na blianta 1582 go 1665. Caomhnaítear an lámhscríbhinn i [[Coláiste na Tríonóide]], ''MS H. 4. 31''. Tuairiscítear sna hanála comharthaí agus scéalta báis faoi bhaill [[Mhic Aonghusa]] as [[Uí Echach Cobo|Uíbh Eathach]] i g[[Contae an Dúin]] an lae inniu. Feictear ann fosta tagairtí do chlanna na [[Ulaidh|Uladh]] Éire amhail is Uí Néill, Uí Dhomhnaill, Uí Dhochartaigh, Uí Dhúbheanaigh. Bíodh seo mar atá, is dóigh é gur leabhar tuairiscí báis de phearsana suntasacha atá i gceist, amhail is ''[[Annála an Aonaigh]]''. Tá roinnt mhaith blianta ar iarraidh: 1583-88, 1590-94, 1596-1600, 1602, 1604–06, 1609–11, 1613–15, 1619–27, 1632–33, 1639, 1642–47, 1650–51, 1653, 1655-60. Is gearr iad na hiontrálacha uile (m.s., 1589, ''Domhnall mac Briain Megaonghusa do mharbhadh.''). Fiú má tá tuilleadh sonraí ann do bhliain éigin, ní fheictear ach dhá scéal báis (m.s., 1608, ''Cathir O Dochartaigh do mharbhadh 1 Augustii. Aodh mac Feidhlim Mac Aonghusa do mharbhadh.''). Chuir an eagarthóir fiche fonóta leis an téacs chun na pearsana a aithint, amhail is ''sub anno'' 1589, 1612, 1629, 1638, 1663. ==Féach freisin== * [[Annála Éireann]] * [[Annála Gearra as Proibhinse Ard Macha]] * [[Chronicon Scotorum]] * [[Annála Gearra Laighean]] ==Foinsí== * Baile Átha Cliath, [[Coláiste na Tríonóide]], MS H. 4. 31, ff. 106, 99, 100. Le haghaidh tuilleadh sonraí, féach T. K. Abbott agus E. J. Gwynn (eag.), ''Catalogue of the Irish manuscripts in the library of Trinity College, Dublin'' (Baile Átha Cliath, 1921), iontráil 1372, lch.&nbsp;223. * Pól Breathnach, Memoranda Gadelica, Irish Book Lover 19 (Baile Átha Cliath 1931), ll.&nbsp;166–71. * [[Eugene O'Curry]], ''Lectures on the manuscript materials of ancient Irish history'' (Baile Átha Cliath 1861; athchló Baile Átha Cliath, 1878 agus 1995). * [[Paul Walsh (sagart)|Paul Walsh]], ''The dating of Irish annals'', in ''Irish Historical Studies'' 2 (1941), ll.&nbsp;355–75. * [[Gearóid Mac Niocaill]], ''The medieval Irish annals'' (Baile Átha Cliath: [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] 1975). * [[Corpus of Electronic Texts]], ''Memoranda Gadelica'', [http://www.ucc.ie/celt/published/G100022A/ G100022A] ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Annála Éireannacha]] [[Catagóir:17ú haois in Éirinn]] [[Catagóir:Stair Chontae an Dúin]] 7yhqcg3d8o95i6y8v59qm1vt6c18jak 0 94961 1268341 1243519 2025-06-03T01:30:09Z Alison 570 Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha 1268341 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Stiúrthóir scannáin|Stiúrthóir]] agus léiritheoir [[Scannán|scannáin]] [[Éire|Éireannach]] is ea '''George Morrison''' (a rugadh sa bhliain 1922 i d[[Trá Mhór]], [[Contae Phort Láirge]]).<ref>{{Lua idirlín|url=https://mylesdungan.com/2016/02/05/on-this-day-5-february-1960-the-first-commercial-screening-of-mise-eire/|teideal=On This Day – 5 February 1960 – the first commercial screening of Mise Eire|údar=Myles Dungan|dáta=2016-02-05|language=en|work=Myles Dungan|dátarochtana=2020-09-30}}</ref> Stiúrthóir na scannáin, [[Mise Éire (scannán)|Mise Éire]] ab ea George Morrisson.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.beo.ie/alt-an-scannan-cailiuil-saoirse-ar-fail-ar-dvd-anois.aspx|teideal=An scannán cáiliúil Saoirse? ar fáil ar DVD|údar=Antoine Ó Coileáin|dáta=2007|language=ga|work=Beo!|dátarochtana=2020-09-30}}</ref> Bhí glacadh an-mhaith leis ag an am agus chuaigh ceol [[Seán Ó Riada|Sheáin Uí Riada]] i bhfeidhm go mór ar dhaoine. Ba é ''[[Saoirse?]]'' an dara [[scannán]] ag baint le [[stair na hÉireann]] sa [[20ú haois]] a rinne an stiúrthóir George Morrison do [[Gael Linn]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.gael-linn.ie/ga/faoi-gael-linn/history|teideal=Stair Gael Linn {{!}} Gael Linn|language=ga|work=www.gael-linn.ie|dátarochtana=2020-09-30}}</ref> Caomhnóir agus cláraitheoir ab ea Morrison agus a bhuíochas dá chuid oibre tá fáil againn ar íomhánna a bheadh caillte murach é. Chuaigh Morrison ar lorg ábhar pictiúirí de na daoine a bhí sáite sna himeachtaí seo ina lán [[cartlann]]<nowiki/>a. D'éirigh leis, mar shampla, an beagán de na pictiúirí beo a bhí tógtha de [[Tomás Ó Cléirigh|Thomás Ó Cléirigh]]. == Féach freisin == * [[Mise Éire|Mise Éire,]] [[Saoirseacht thraidisiúnta loinge|Saoirse?]], [[Gael Linn]]. == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} {{DEFAULTSORT:Morrison, George}} [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine as Contae Phort Láirge]] [[Catagóir:Gael Linn]] gnl378ykqa265fa8viwipte1kw8mgxr 1268342 1268341 2025-06-03T01:30:21Z Alison 570 stub-sort 1268342 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Stiúrthóir scannáin|Stiúrthóir]] agus léiritheoir [[Scannán|scannáin]] [[Éire|Éireannach]] is ea '''George Morrison''' (a rugadh sa bhliain 1922 i d[[Trá Mhór]], [[Contae Phort Láirge]]).<ref>{{Lua idirlín|url=https://mylesdungan.com/2016/02/05/on-this-day-5-february-1960-the-first-commercial-screening-of-mise-eire/|teideal=On This Day – 5 February 1960 – the first commercial screening of Mise Eire|údar=Myles Dungan|dáta=2016-02-05|language=en|work=Myles Dungan|dátarochtana=2020-09-30}}</ref> Stiúrthóir na scannáin, [[Mise Éire (scannán)|Mise Éire]] ab ea George Morrisson.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.beo.ie/alt-an-scannan-cailiuil-saoirse-ar-fail-ar-dvd-anois.aspx|teideal=An scannán cáiliúil Saoirse? ar fáil ar DVD|údar=Antoine Ó Coileáin|dáta=2007|language=ga|work=Beo!|dátarochtana=2020-09-30}}</ref> Bhí glacadh an-mhaith leis ag an am agus chuaigh ceol [[Seán Ó Riada|Sheáin Uí Riada]] i bhfeidhm go mór ar dhaoine. Ba é ''[[Saoirse?]]'' an dara [[scannán]] ag baint le [[stair na hÉireann]] sa [[20ú haois]] a rinne an stiúrthóir George Morrison do [[Gael Linn]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.gael-linn.ie/ga/faoi-gael-linn/history|teideal=Stair Gael Linn {{!}} Gael Linn|language=ga|work=www.gael-linn.ie|dátarochtana=2020-09-30}}</ref> Caomhnóir agus cláraitheoir ab ea Morrison agus a bhuíochas dá chuid oibre tá fáil againn ar íomhánna a bheadh caillte murach é. Chuaigh Morrison ar lorg ábhar pictiúirí de na daoine a bhí sáite sna himeachtaí seo ina lán [[cartlann]]<nowiki/>a. D'éirigh leis, mar shampla, an beagán de na pictiúirí beo a bhí tógtha de [[Tomás Ó Cléirigh|Thomás Ó Cléirigh]]. == Féach freisin == * [[Mise Éire|Mise Éire,]] [[Saoirseacht thraidisiúnta loinge|Saoirse?]], [[Gael Linn]]. == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-beath-ie}} {{DEFAULTSORT:Morrison, George}} [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine as Contae Phort Láirge]] [[Catagóir:Gael Linn]] q95m2m3u796t42szhhd1x84jad7ig4m 14 95157 1268225 1117845 2025-06-03T00:01:55Z Alison 570 ++ 1268225 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Composers from the Netherlands|Cumadóirí na hÍsiltíre}} [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Ísiltíre]] [[Catagóir:Ceol Eorpach|Is]] [[Catagóir:Cultúr na hÍsiltíre|C]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|C]] ndmmurs6bbx9tl7c3djvixzk9gd22ub 14 95293 1268279 1040107 2025-06-03T00:48:13Z Alison 570 Catagóir:Daoine Iarácaigh de réir slí bheatha 1268279 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Polaiteoirí na hÁise|Iar]] [[Catagóir:Daoine Iarácaigh de réir slí bheatha|Pol]] nclufxo7i6j8sbgid3nvgxyouikne7z 1268576 1268279 2025-06-03T23:21:04Z Alison 570 Mílitriú 1268576 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Polaiteoirí na hÁise|Iar]] [[Catagóir:Daoine Iarácacha de réir slí bheatha|Pol]] acb5qdxk0ms6qt35p6mf9tz0cfgmd4a 14 95384 1268263 979622 2025-06-03T00:32:56Z Alison 570 ++ 1268263 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Innealtóirí de réir náisiúntachta|Me]] [[Catagóir:Daoine Meiriceánacha de réir slí bheatha|Inn]] apwz4v92unmwcwbktaid82zs6ubb5sy 14 95584 1268754 1214468 2025-06-04T23:39:20Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis 1268754 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Learscaileanna}} [[Catagóir:Tíreolaíocht fhisiceach]] [[Catagóir:Cartagrafaíocht|*]] 5k4q4yvtql37g649mvte6d7f4597ww5 14 95792 1268367 984473 2025-06-03T02:00:46Z Alison 570 ++ 1268367 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Dlíodóirí de chuid na hAfraice|Afraic Theas]] [[Catagóir:Daoine ón Afraic Theas de réir slí bheatha|Dlíodóir]] n8ju3efb7g5y4e7kpc0odqfpfuk15ta 14 95881 1268295 1005380 2025-06-03T01:00:16Z Alison 570 ++ 1268295 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha|Dlí]] [[Catagóir:Dlíodóirí de réir náisiúntachta|Ind]] frmby8ee6eh1m1yf784h3omqriezgnf 14 95949 1268477 1185379 2025-06-03T05:49:31Z Alison 570 ++ 1268477 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Creideamh san Fhrainc|Na]] [[Daoine Francacha de réir slí bheatha|Naoimh]] [[Catagóir:Naoimh|Francacha]] 1zldq9id5w4888s3g4vo84kqym6bq00 1268478 1268477 2025-06-03T05:50:13Z Alison 570 + 1268478 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Creideamh san Fhrainc|Na]] [[Catagóir:Daoine Francacha de réir slí bheatha|Naoimh]] [[Catagóir:Naoimh|Francacha]] 16bcxvkzltz2cas8xinf1y9g1g4gntd 14 96115 1268383 1265068 2025-06-03T02:15:38Z Alison 570 Ord 1268383 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Filí de réir tíre|Pheirs]] [[Catagóir:Daoine Iaránacha de réir slí bheatha|Filí]] dtp7z981dun6z3ujedj74arpru80jzr 14 96378 1268281 989423 2025-06-03T00:49:10Z Alison 570 ++ 1268281 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Iar]] [[Catagóir:Daoine Iarácaigh de réir slí bheatha|Bre]] 1477zokifxy85kwuqml5dfh2tzbrt3e 1268574 1268281 2025-06-03T23:20:47Z Alison 570 Mílitriú 1268574 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Iar]] [[Catagóir:Daoine Iarácacha de réir slí bheatha|Bre]] d5oi3wn6t39bfn794ov8bl1r2rojs1k 14 96379 1268280 989424 2025-06-03T00:48:42Z Alison 570 ++ 1268280 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Dlíodóirí de réir náisiúntachta|Iar]] [[Catagóir:Daoine Iarácaigh de réir slí bheatha|Dlí]] fyticdonk6qqweojuo99lvrhzpu0srr 1268575 1268280 2025-06-03T23:20:56Z Alison 570 Mílitriú 1268575 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Dlíodóirí de réir náisiúntachta|Iar]] [[Catagóir:Daoine Iarácacha de réir slí bheatha|Dlí]] r072bapxr0f7s0w3oi5ce52b1bm8ish 14 96591 1268365 991154 2025-06-03T01:58:49Z Alison 570 ++ 1268365 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Dlíodóirí de réir náisiúntachta|Afraic]] [[Catagóir:Daoine de chuid na hAfraice|Dlí]] 8zys28mmybd8whmrk73uuxqzicgn5cf 14 96592 1268366 991155 2025-06-03T02:00:19Z Alison 570 ++ 1268366 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Afraic]] [[Catagóir:An Afraic|Daoine]] ehj5r3udo8i7i9bi5rbdk8sfjc8lks7 14 96596 1268287 991166 2025-06-03T00:54:48Z Alison 570 ++ 1268287 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Dlíodóirí de réir náisiúntachta|Ios]] [[Catagóir:Daoine Iosraelacha de réir slí bheatha|Dlí]] 5ubr0ncnwysfvp7yrhqg1yj6lkselh0 14 96685 1268308 1265099 2025-06-03T01:08:47Z Alison 570 ++ 1268308 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Gea]] [[Catagóir:Daoine Gearmánacha de réir slí bheatha|Bre]] [[Catagóir:Dlí na Gearmáine|Bre]] e9p0jdgcjb3ummlhpkdk9pwjpkiiq7k 14 96712 1268288 992251 2025-06-03T00:55:10Z Alison 570 ++ 1268288 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Ios]] [[Catagóir:Daoine Iosraelacha de réir slí bheatha|Bre]] iql12un34dxfpeulitov3xgfgn3ioyj 14 96713 1268311 1101725 2025-06-03T01:09:52Z Alison 570 ++ 1268311 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Éir]] [[Catagóir:Daoine Éireannacha de réir slí bheatha|Bre]] gyfkp8ludi9kxh187uenbzl864s0b7i 14 96714 1268275 992263 2025-06-03T00:41:42Z Alison 570 ++ 1268275 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta]] [[Catagóir:Daoine Sasanacha de réir slí bheatha]] ovvr30nj67euc6gkdw67htzcta0dgp4 1268307 1268275 2025-06-03T01:08:07Z Alison 570 Ord 1268307 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Sas]] [[Catagóir:Daoine Sasanacha de réir slí bheatha|Bre]] pyeoy9kr1q0fbv5mj67yeudazyyn6ra 0 96778 1268196 1268107 2025-06-02T22:50:08Z Taghdtaighde 60452 Beagán curtha leis agus roinnt deisiúcháin 1268196 wikitext text/x-wiki Is éard atá sa leathanach seo ná liostaí d''''Irisí''', '''Nuachtáin''' nó '''tréimhseacháin''' Ghaeilge a cuireadh i gcló nó atá fós á gcló go fisiciúil nó ar líne. Tá iarracht déanta bliain eisiúna agus tréimhse eisithe a aimsiú do gach ceann acu. (Mura raibh an t-eolas thuas ar fáil go saoráideach breacadh síos bliain na cóipe ba luaithe agus ba dhéanaí a dtángthas orthu agus cuireadh lúibín uilleach le comhartha ceiste roimhe nó ina dhiaidh (?< nó >?) chun léiriú nach eol dúinn an raibh cinn roimhe nó ina ndiaidh. Luaitear ainm eagarthóirí nuair atá sé ar eolas ach le roinnt irisí bhí an oiread sin eagarthóirí go mbeadh gá iad sin a liostáil in alt a bheadh bunaithe ar an iris áirithe sin). === Dímhaoiniú na nIrisí Gaeilge === Sa bhliain 2014, ar chúis laghdaithe mhaoinithe ón státchiste, d'éirigh [[Foras na Gaeilge]] as maoiniú a chur ar fáil do 10 n-iris nó nuachtán Gaeilge. B'iad sin '''An Sagairt,''' '''[https://antultach.wordpress.com/2017/10/30/murdair-mham-trasna/ An tUltach],''' '''[http://www.beo.ie Beo.ie]''', '''[[Feasta]]''', '''[https://cadhan.com/gaelsceal/ Gaelscéal], [[Lá Nua]], [[Saol (Nuachtán)|Saol]],''' '''Timire''' agus dhá iris ghréasáin a bhí ar Gaelport.com (''suíomh Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge''): [https://www.bai.ie/blog/2013/01/30/rochtain-nios-fearr-anois-na-riamh-ar-chlair-raidio-ghaeilge-a-bhuiochas-do-na-meain-dhigiteacha/ '''Cogar'''] agus '''As na Nuachtáin''' (an cúram san glactha ag '''Peig'''.ie)'''.''' Bhí deireadh tagtha le '''Goitse''' an bhliain roimh ré ach ní bhfuair siad siúd maoiniú ó FnaG ná uaidh Údarás na Gaeltachta. Roimh dheireadh na bliana agus théis babhta iarratasa, chinn FnaG go maoineodh siad nuachtán agus iris ghréasáin úr '''[[Tuairisc.ie]]''' agus '''[[Nós|Nós.ie]]''' agus leanfaidís de bheith ag soláthair maoiniú don iris clóite '''[[Comhar]].''' Sléacht ar earnáil iriseoireachta na Gaeilge a bhí sa dímhaoiniú agus theip ar mhisneach mórán de na scríbhneoirí. Bhí ardán scríbhneoireachta á soláthair ag na hirisí seo agus lucht léithe fairsing acu uilig agus thar oíche múchadh na coinnle seo a bhí mar lonrú dóchas teanga. San áit a bhí clampar ní raibh ann ach ciúnas. Mhair trí iris gan mhaoiniú, b'iad sin '''[[Feasta]]''' ''([https://peig.ie/cartlann-feasta/ cartlann])'' a mhaoinigh CnaG go dtí 2023, agus an '''[[an Timire|Timire]]''' a clóitear sé huaire sa bhliain agus atá á maoiniú anois as síntiúis; Ba mar fhreagra ar an dímhaoiniú bunaíodh an iris '''[http://maidineacha-caife.weebly.com/an-taobh-oacute-thuaidh.html An Taobh Ó Thuaidh]''' chun iris Gaeilge a sholáthair dos na 43 ciorcal comhrá a bhí gníomhach roimh an bpaindéim ar fud Bhleá Cliath ach chuir an [[Paindéim COVID-19 i bPoblacht na hÉireann|paindéim Covid]] deireadh le sin. Eisíodh céad eagrán '''Timire Chroidhe Naomhtha Íosa''' i 1911, agus mar gurb é an iris Ghaeilge ab fhaide sa tsiúil é, bheartaigh an t-eagarthóir nach dteipeadh air faoina stiúir. Mar sin chinn sé daoine a aimsiú a bheadh toilteanach síntiús a ghlacadh, agus de bharr a hiarrachtaí tá os cionn míle síntiús anois ag an iris, sin 600 níos mó ná an iris Comhar. Ar eagla go meastar go bhfuil deireadh le cúlú mhaoinithe na hiriseoireachta Gaeilge, b'fhiú léamh faoin a raibh le rá ag Cathal Goan, cathaoirleach iris Comhair, in alt i [https://tuairisc.ie/deireadh-le-comhar-a-bheadh-i-bplean-fhoras-na-gaeilge-cathal-goan/ Tuairisc] sa bhliain 2019. === Irisí agus Nuachtáin atá fós á gcló nó á n-eisiúint ar líne === In ainneoin na dímhaoinithe, lean roinnt irisí dá gcló agus tháinig cinn nua chun cinn. Faoi láthair (Lúnasa '24) tá 25 iris / nuachtán Gaeilge á gcló ar pháipéir nó ar líne. In ord aibítir siúd '''[https://munsterlit.ie/aneas/ Aneas]''' '''[http://www.angaelmagazine.com An Gael]''' (Meiriceá), '''[https://gaeilge.org.au/ga/leamh/an-luibin An Lúibín]''' (Astráil), '''[https://issuu.com/uccstudentmedia/docs/_breac_magazine Breac] (OsC)''', '''[https://www.cartlann.ie/biseach Biseach]''', '''[https://developmenteducation.ie/?s=Domhan+N%C3%ADos+Fearr Domhan Níos Fearr]''' '','' '''Eipic, Iris Eoghanach, Iorras Aithneach, [http://www.irisleabhar.ie Irisleabhar Mhá Nuad],''' '''[https://www.misneachabu.ie/ar-n-iris-mionlach/ Mionlach]''', '''Newsletter''' (Gaeilge) na nÍosánach, '''[https://open.spotify.com/show/3TmMHhtD0j4HxAHcpDb2Wp Nuacht Mhall], [https://www.glornangael.ie/wp-content/uploads/2023/07/Nuachtlitir-Teanga-Ti-7-Iuil-2023.pdf Teanga Tí], [https://peig.ie/nuacht2/ Nuacht-PEIG.ie],''' '''[http://www.gaelscoileanna.ie/news/media/nuachtan-nua-seachtain-do-mhic-leinn/ Seachtain], Scríbhneoirí Cois Teorainn, [https://www.timire.ie/ Timire] (an chroí ro-naofa),''' agus seans go bhfuil ceann nó dhó eile. Na cinn atá fós á mhaoiniú ag Foras na Gaeilge ná '''[https://comhar.ie/iris/ Comhar],''' '''[[COMHARTaighde|COMHAR-Taighde]]''', '''[https://comhar.ie/og/ Comhar Óg]. [https://nos.ie/ Nós]''' agus '''[https://tuairisc.ie/category/nuacht/ Tuairisc]'''. Mar nach raibh na Cíona Lín spleách riamh ar FnaG agus lean siúd, a bhí de mhisneach acu tabhairt fúthu, ag scríobh - leithéidí: [http://smaointefanacha.blogspot.com '''An Codú''']''',''' '''[https://imuscrai.wordpress.com/tag/imuscrai/ IMúscraí], [https://www.gaa.ie/api/pdfs/image/upload/ulms3dw0sprkazrzzlxd.pdf Cuaille]'''. Cuireadh [[An Páipéar (nuachtán)|'''An Páipéar''']], nuachtán seachtainiúil neamhspleách nua, ar bun in 2024.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/nuachtan-cloite-gaeilge-nua-seolta-ag-oireachtas-na-samhna/|teideal=Nuachtán clóite Gaeilge nua seolta ag Oireachtas na Samhna|údar=[[Maitiú Ó Coimín]]|dáta=2 Samhain 2024|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2024-11-02}}</ref><ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/meain/nuachtan-nua-le-seoladh-ag-an-oireachtas/|teideal=Nuachtán nua le seoladh ag an Oireachtas|údar=[[Ciarán Dunbar]]|dáta=16 Deireadh Fómhair 2024|language=|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=03 Samhain 2024}}</ref> In 2025 cuireadh [[Scéal (nuachtán)|'''Scéal''']] ar bun, nuachtán seachtainiúil.<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /> === Foinsí Taighde === Tá go leor teideal le fáil ar shuíomhanna gréasáin '''Leabharlann Náisiúnta na hÉireann''', '''World Cat,''' '''ISSUU''', '''Ainm.ie,''' '''Taisceadán Cheoil Dúchais na hÉireann''' agus tríd an focal 'iris' nó nuachtán nó irisleabhar a scríobh i mboscaí cuardaigh éagsúla. [[Íomhá:Nos logo.jpg|mion]] [[Íomhá:Lógó Tuairisc.ie.jpg|mion]] Bhí go leor eolais maidir le hirisí na Sé Chontae i dtaispeántas a rinne '''Pobal'<nowiki/>'' i mBéal Feirste agus an leabhrán dar teideal ''<nowiki/>'Bolg an tSolair''' a d'eisigh siad sul má déanadh dímhaoiníodh orthu siúd. Bhí mórán teideal d'irisí éagsúla i leabhar Phillip O'Leary '''Gaelic Prose in the Irish Free State''' agus fuair údar an ailt seo neart eolais ó chuimhní [[Pádraig Ó Snodaigh|Phádraig Uí Snodaigh]] a bhí páirteach i mórán irisí a eisiúint é fhéin agus neart eolais ar theidil inmheánacha Shinn Féin ón Teachta Dála [[Aengus Ó Snodaigh]]. Táthar ag súil le lear mór irisí agus nuachtán a d'fhoilsigh [[Conradh na Gaeilge]] is a gcraobhacha thar na blianta a chur leis an liosta amach anseo. === Cíona Lín / ''Blaganna'' === Focal eile ar '<nowiki/>'''dialann'''<nowiki/>' is ea '<nowiki/>'''cín lae'''<nowiki/>'. Ciall '<nowiki/>'''cín'''<nowiki/>' ná ''''leabhar''', dá réir luíonn sé le ciall gur ''''cín lae lín'''<nowiki/>' nó'n ngiorrúchán '''<nowiki/>'Cín Lín'''' a bheadh ar '''''Web log''''' nó '''''Blog'''''. Faraor b'é an traslitriú ''''Blag'''<nowiki/>' a roghnaigh formhór acu siúd a bhí ag cur a gcuid scríbhinn ar an ngréasáin, ach roghnaigh ''An Coimíneach'' ''''Cín lín Uí Choinmín'''<nowiki/>' a thabhairt ar a chuid iarrachtaí féin. Pléann Aonghus Ó hAlmhain (duine des na Cín línteoirí is fada sa tsúil) an sainfhocal 'Cín Lín' ina alt '[https://aonghus.blogspot.com/2013/01/cin-lin-no-blag-athuair.html Cín Lín nó Blag]'. Ag deireadh an ailt roghnaíonn sé feidhm a bhaint as ''''blag'''<nowiki/>' de dheasca ''blagadóir'' nó ''blagálaí'' a bheith níos éasca le rá. Eachtrannaigh le Gaeilge a thosaigh na céad ''cíona lín'' Gaeilge, B'iad siúd ''Séamus (Poncán) Ó Neachtain'' i 2002, ''Panu'' ''Höglund'' i 2003 agus ''Hillary Sweeney'' i 2004. Lean ''Aonghus Ó hAlmhain'' iad i 2005 agus ''Eoin Ó Riain'' leis An Codú i 2006. Lean lear mór eile iad go raibh ré órga ann idir 2009 agus 2013 nuair a bhí os cionn 50 cín lín gníomhach. B'ait nár mhair an tromlach i ndiaidh dí-mhaoiniú na n-irisí Gaeilge - cá bhfios ach gur chaith an dímhaoiniú scáth dorcha ar an earnáil tré chéile agus gur bhailigh an slua isteach ón dtrá, nó an é go ndeachaigh daoine i muinín na [[Meáin chumarsáide na hÉireann|meán sóisialta]] atá i bhfad níos gasta chun freagraí a fháil ar thuairimí. Cibé fáth, níl ach dosaen cín línteoirí fós ag gabháilt den cheird agus tá an dream ba luaithe chuige ''Hilary Sweeney'', [[Panu Petteri Höglund|''Panu Petteri Höglund'']], ''Denis King, Aonghus Ó hAlmhain agus Eoin Ó Riain'' fós ina measc. Tá 150 sa liosta atá ar fáil faoi bhun liostaí na n-irisí agus nuachtáin. = Liostaí na n-Irisí ⁊ Nuachtáin = Faoi 6 cholún lorgaíodh an t-eolas seo 1. '''Teideal''' 2. '''Cineál Foilseacháin''' 3'''. Blianta Eisithe''' 4. '''Buneolas''' 5. '''Eagarthóirí''' 6. '''Eolas Breise.''' Tá mórán bearnaí ann de thúisce easpa nó na foinsí eolais cuí. Féadfadh siúd le heolas cruinn é sin a líonadh isteach. Maidir le líon na n-irisí - aimsíodh '''380''' i n<u>Gaeilge Amháin</u>, '''118''' gcinn i n<u>Gaeilge agus Béarla</u>, '''9''' gcinn i n<u>Gaeilge, Gaeidhlige agus Béarla,</u> '''10''' gcinn <u>Ilteangach,</u> '''10''' s<u>raith Ghaeilge i nuachtáin Béarla</u> ''(is cinnte go bhfuil breis ann''), '''87''' gcinn le <u>teideal Gaeilge</u> le h<u>altanna i mBéarla</u> agus '''2''' cheann i m<u>Béarla</u> <u>ag plé na Gaeilge</u>. == I nGaeilge Amháin == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas / Nasc''''' |- |'''Ach''' |Iris |?<1962>? |Irish Chuallacht Cholm Cille i gColáiste Mhá Nuad | | |- |'''Acta Medica Gadelica''' |Sraith |1983-1985 |Iris Acadamh na Lianna |''Liam Ó Sé'' |''is é bhunaigh é'' |- |'''Agus''' |Iris Míosúil |1961-98 |Corcaigh |''Diarmuid Ó Murchú ansin Diarmuid Ó Súileabháin'' ''don tríú bhliain deiridh nuair a baineadh an deontas daofa.'' | |- |'''Aiséirigh / Aiséirí''' |, |1942-50?-75 |Bliainiris Chraobh na hAiséirí CnaG. Clóite ag Nuachtáin teo. |''Gearóid Ó Cuinneagáin'' |''Déanadh míosgán Béarla as nuair a scoilt an chraobh is nuair a bhunaigh Gearóid an páirtí polaitiúl Ailtirí na h-Aiséirigh.'' |- |'''Amárach (guth na Gaeltachta)''' |Nuachtán |1953-83 |Muintir na Gaeltachta / Comharchumann Chois Fharraige.Indreabhan, | | |- |'''Aimsir Óg''' |Iris |1999-'00> |Scéalta Aistí Dánta, Cúrsaí reatha, Critic, Béaloideas, Teanga |''Micheál Ó Cearúil'' |''trí h-eagrán (ceithre leabhar, eagrán a 3 in dhá chuid)'' |- |'''Aisling''' |Iris |1973-75>? |Iris ócáidiúl Dhún Chaoin cló Dhún Chaoin 10p mí na Nollag tháinig an chéad eagrán de Aisling – Pobal 24 Beal. 1974 |''Mícheál Ó Dubhshláine/ Aogán Ó Muircheartaigh'' |''dírithe ar phobal Dhún Chaoin is mó a bheidh sé de réir cosúlachta. Fíor iris logánta í idir dréachtú, bhéarsaí agus nuacht an pharóiste fiachla ann fosta – Pobal 24 Bealtaine 1974'' |- |'''An Aimsr Óg -''' |sraith |2002-'06 |Páipéar Ócáideach ag plé an teanga |''Micheál Ó Cearúil'' |''7 n-eagrán'' |- |'''An Aimsir Óg''' |sraith |2002-'04 |Paimfléid ar chás na Gaeilge i mórán rémsí |''Micheál Ó Cearúil'' |''5 eagrán'' |- |'''Anam Bheo''' |Nuachtán |2008 >? |Nuachtán mhíosúi de chuid na Bruiséile | |cruthaithe ag Pobal Gaeilge na Bruiséile |- |'''An Bárd''' |Iris |?<1917>? |Arna chur amach do mhuintir na Láimhe Deirge Béal Feirsde | |Uimh. 176 = 1917 |- |'''An Barr Buadh''' |Iriseán |1912 (3 mhí) |Seactanán Polaitiúl a bunaigh Pádraic Mac Piarais – |''Pádraic Mac Piarais'' |Lean ó Mhárta go Bealtaine 11 eagrán |- |'''An Bhearna Bhaoghail''' |Nuachtán |1912>? |idir láimhe ag Comhluadar Airt Uí Ghríofa 6 Sr. Fhearcair CA Shinn Féin | | |- |'''An Birín Beo''' |sraith |1824- 1925 |Gaeltacht Músgraidhe Corcaigh | | |- |'''An Branar''' |Iriseán |1919 - 1925 |Ó 1919-1920 Eisíodh as plás Ely (seoladh Chraobh na gCúig gCúigí CnG) Muintir an Bhranair, BÁC a d'eisigh é i 1925 as 122 faiche stiabhna (school of Irish Learning – Osbern Bergin) | | |- |'''An Bréagán''' |Iriseán |1912 – 1918 |Páipéir tosnuightheoirí Chraoibhe na gCúig Cúigí de CnG | |6 orlach x 4orlach – Do lucht foghlamtha ranganna G na craoibhe. Lámhscríofa sa chló Gaelach' |- |'''An Bhrídeog''' |Iriseán |1929 -32 |eipic |''Louise Gavin-Duffy ??'' |Leanann mar 'Fé Bhrat Bríghde' |- |'''An Briathar Saor''' |sraith |1994-96 |Chuile cheathrú? Wales Comhluadar Chaerdydd |''Patrick Egan'' | |- |'''An Camán''' |sraith |1898-38>? |Míosachána r aibh CnaG CLG páirteach ann. Cómh-Choiste na g-Cumann nGaedhealach BÁC |''Donnchadh Ó Brian / Pádraig Ó Caoimh'' | |- |'''An Caomhnóir''' |Iris |1989-'13>? |Nuachtlitir Fondúireacht an Bhlascaoid | | |- |'''An Chearnóg''' |Iris |1923 -25 |Iris Chonnachtach a bhí ar thaobh na bPoblachtach |''Athair Micheál Mac an Mhílidh an bhainisteoir'' |clóite ag Connaught Telegraph |- |'''An Chléir''' | |1937>? |Tuarascbháil Chumann na Sagart nGaedhealach | | |- |'''An Chóisir Cheoil''' |leabhrán |?<1952-60>? |120 amhrán i 12 leabhrán amhráin |''Seán Ó Tuama'' | |- |'''An Chraobh-Ruadh''' |sraith |1913 -? |CnG Bhéal feriste / Árd-sgoil Ultach | |irisleabhar Chonnartha na Gaedhilge ghá chur amach ag muinntir na h-Ard-Sgoile Ultaighe, Béal Feirsde |- |'''An Claisceadal''' |sraith |1930-40 |Leabhrán le amhráin i nGaeilge |''Colm Ó Lochlainn'' | |- |'''An Codú''' |Iris ar líne |2006 -2021> |Smaointe Fánacha as Chonamara |''Eoin Ó Riain'' | |- |'''An Coileach Grinn''' |Greanán |1952>? |Greannán Gaeilge micléinn UCD |Micheál Ó Cíosóig agus Micheál Ó Bréartúin |''ainmnithe i ndiaidh proinnteach 'The Green Rooster''' |- |'''An Crann''' |Sraith |1908-24>? |Coiste Feis Thír Chonaill. | |Foilsithe leis An Stoc (1917-1920, 1923-1931) Cf. R. de Hae, Clár-Litridheacht na Nua-Ghaedhilge. |- |'''An Cúléisteoir''' |Irislín |2004 – 2009 |Irislín Chonamara |''<nowiki>http://anghaeltacht.net/ce/cartlann/0101.html</nowiki>'' |Foilsithe agFoilsitheoirí Read-out i mbaile na hAbhann ag |- |'''An Déiseach''' |Sraith bliantuil |1963>? |CLG PhortLáirge | | |- |'''An Domhain''' |Nuachtán |1991 |Aon eagrán amháin (meastar) | |Amhail is gur nuachtán triallach a bhí ann mar go raibh litreacha ón bpoball sa chéad eagrán agus freagra crossfhocal an eagrán roimhe san eagrán sin freisin. |- |'''An Dréimire''' |Sraith mhíosúil |1987 -1996 |Do lucht Ardteiste. Leantar mar 'Dréimire' i 1997 |''Áine Ó Cuireáin'' |Clóite ag Anois Teo. Go '97 ansin ~Gael-Linn. ''Ní fios ar clóadh idir 2001-08'' |- |'''An Duibhneach''' |Iris |?<1974>? |Iris Ráithiúl Coisde Cearta `Sibhialta'/náisiúnta Chroca Dhuibhne 5p |''Breandán Mac Gearailt'' |Tar éis do Breandán Mac Gearailt éirigh as bheith ina eagarthóir ar Misneach bhunaigh sé seo. |- |'''[https://munsterlit.ie/aneas/ Aneas]''' |Iris |2020 >-'23> |Belles Lettres as Gaeilge. Filíocht, Gearrscéalta, Critic liteartha |[[Simon Ó Faoláin]] |(Southward Editions €10 Corcaigh (ionad Litríochta an deisceart), d’fhás seo as an forlíonad Gaeilge dar teideal |- |'''An Fiolar''' |Iris |1930>? |Irisleabhar Scoile na Mainistreach (conc na mainstreach i dTuaisceart Éile) | | |- |'''An Fíor Éirionnach''' |Iris |1862>? | |''Richard D'alton is a scríobh'' |A scarce Tipperary journal” -Journal of the Waterford and South-East of Ireland Archaeological Society, Vol. XIII, pp. 107-111, 1910 |- |'''[[An Gael (iris as Meiriceá)|An Gael]]''' |Iris |2009-'23> |Cumann Carad na Gaeilge a chuireann amach é. | |An cumann céanna a chuir An Gaodhal amach in 1881 [https://www.magcloud.com/browse/Magazine/13595 Ar líne] |- |'''An Gael Óg''' |Nuachtlitir |2011-13> |[[Na Gaeil Óga]] CLG a chuir amach | | |- |'''An Gael – An Dord Féinne''' | |?<1929 >? |[ Iml 7 Uimh.5 1929 ] | |deirtear go raibh an tArdeaspag ina chathaoirleach ar choiste a bhí ag bailiú airgid chun foclóir Gaeilge, a rinne Michael O’Keeffe as Sráid na Cathrach, a fhoilsiú. |- |'''An Gaedheal''' |iriseán |1916>? |The Gael : a weekly journal of stories, sketches, news notes, songs, etc | | |- |'''An Gaedheal Óg''' |Iris |?<1937-1945 |Iris do dhaltaí bunscoile. Bráiṫre Críostaṁla na h-Éireann a bhí istigh san iris 'Our Boys' | |Tháinig Tír na n-Óg sna sála air. De thúisce achannaí ó T. Deirg go Seán McEntee Aire. Airgeadais a foilsíodh an GÓ |- |'''An Gaeilgeoir''' |nuachtlitir | |Bráithre Críostaí na hÉireann BÁC | | |- |'''An Geata /An Geatín''' |Sraith / irislín |1993 -2021> |Nuachtlitir Ghaelacht na Mí | |Tugadh An Geatín air nuair a foilsíodh ar an idirlín amháin é |- |'''An Ghaoth Aneas''' |forlíonadh |2011>2016 |forlíonadh Gaeilge den iris Southword a d’eisigh Ionad Litríocht an deiscirt. |''Ailbhe Ní Ghearbhuigh ‘11-’14 + Colm Breathnach ‘15-’16'' |12 eagrán a thosaigh le heagrán a 20 de Southword, Mhaoinigh Foras naGaeilge é. Tháinig Aneas ina dhiadh i 2020 |- |'''An Giolla''' |irisleabhar |1951>? |Iris oifigiúil Giollaí na Saoirse | | |- |'''An Giorrfhiadh''' |Iris |1922>? |Iris Ghaeilge Phríosúin an Churraigh |''Proinsias Ó Riain'' | |- |'''An Glaodh''' |Iris |?<1945>? |An taon páipéar scoile sa tír scríofa i nGaeilge | | |- |'''An Glór''' |Iris |?<1940-47>? |Iris CnG Áth Cliath, Gach ré Shatharn |''Anraoi Ó Liatháin -'' |[ar fáil i leabharlann Gilbert Sr. An Phiarsaigh] Thánig 'Feasta' ina dhiadh. |- |'''An Grianán (CnG)''' |Páipéar | |Páipéar Cinn Bhliadhna do Ghaedhealaibh Chorcaighe : ar n-a chur amach ag Craoibh Naoimh Fionn-Bharra. | | |- |'''An Guth''' |Iris i bhfoirm leabhar |2003 – 2012 |Duanaire Gaeilge- Gaidhlig - Iris filíochta is próis – bliantiúl-ish |''Roddy Ó Gorman'' |Foilsithe ag Coiscéim 7 gcinn ar fad. ''“leanbh caithiseach Rody Gorman, a chuir filí Éireann agus Alban ag cabaireacht'' le chéile.” - ''Alan Titley'' |- |'''An Iodh Morainn''' |sraith |1940-46>? |Bliain Iris Cumann Gaelach Choláiste na hOllsgoile Áth Cliath |''Dónall Ó Móráin ⁊ Roibeárd Mac Góráin'' |Cló G. |- |'''An Iris''' |Iris |1945-46 |An Gúm – iris faoi scáth 'The Bell' |''Séamus Ó Néill'' | |- |'''An Lámh Dhearg''' |Iris |1971-74? |Coiste Troda Gaedhealtacht Dhún na nGall |''Seán Ua Cearnaigh (a bhí ina Chumannach)'' |Deich n-eagrán ar fad. ''Tá an stailc scoile i gcoinne chléir'' Bhaile Na Finne..... Meabhraíonn An Lámh Dhearg, uimh a 5, dúinn conas mar atá. - Pobal 6 DF 1978 |- |'''An Lasair''' |Iris |1919 |''níor foilsíodh riamh é (de thúisce gur líon An Branar an bhearna)'' | |Thug Seán Tóibín (athair Tomás agus Néill corcaigh) iarracht ar iris nua An Lasair a bhunú i 1919 chun an bhearna a d’fhág bás Irisleabhar na Gaedhilge a líonadh |- |'''An Leabharlann''' |Iris |1932>1938 |Journal for the Library association of Ireland | | |- |'''An Léitheoir''' |sraith |1955-1992>? |Bulletín na gciorcal Léitheoirí | |Nuacht Phortláirge a chuir i gcló |- |'''An Leughthóir Gaedhealach''' |Iris |1897>? |Iris Chraobh na Laoi. CnaG |''Osborne Bergin'' | |- |'''[[An Linn Bhuí]]''' |sraith |1997-'18>/ |Iris Ghaeltacht na nDéise (bliantúil) |''Leabhair na Linne / Pádraig Ó Meacháinn (UCC?) Aoibhnn Nic Dhonnachadha'' | |- |'''An Litríocht''' |Iris Míosúil |1953>? | |''Seán Ó Cuill'' |Cuireadh roinnt eagrán amach. Deartháir leis an eagarthóir é an manach Capaisíneach Pádraigh Ó Cuill. |- |'''An Lóchrann''' |sraith |1907-1931>? |Páipéar Gaedhilge in Aghaidh Gacha Míosa / Páipéar dátheangach míosamhail le h-aighaidh Gaedheal???? |''Pádraig Ó Siocfhradha 1907-13, Cormac Ó Cadhligh 1930-31'' |Pápeur le Gaedhilg in aghaidh an mhíosa (Ciarraí). “''d’fhéach Pádraig Ó Siochfhradha  chuige gur Ghaeilge amháin a bheadh i gcló inti”'' |- |'''An Lóchrann''' |Iris/leabharán |1969/1970 |Iris chomhairle Fhianna Fáil in Áth Cliath, Lár-Thuadh | |Uimh 2-3, Meitheamh 1969, June 18,1969 |- |'''An Lúibín''' |nuachtlitir |2004-2021> |Nuachtlitir Chuman Gaeilge na hAstráile |''Colin Ryan (aois 80)'' |Gach Coisís |- |'''An Muimhneach Óg''' |Iris |1903-05 |Irisleabhar Míosumhail chun Cabrughadh leis an Dream atá d'Iaraidh Éire Dhéanamh Gaedhealach | |páipéar míosúil a chuirfeadh an Cork Sun amach |- |'''An Músgraigheach''' |Iris |1943-45 |Bulletín ráithiúl do mhuintir Mhúscraí a d'fhoilsigh Cáirde Mhúsgraigheí | | |- |'''An Múscraíoch''' |Iris |1991>? |Corcaigh | | |- |'''An Nasc''' |Irisleabhar |1958>? |Journal of the Irish in German Society Vol.1 no.1 | | |- |'''[[An Páipéar (nuachtán)|An Páipéar]]''' |Nuachtán |2024> |Nuachtán neamhspleách |[[Caoimhín Ó Cadhla]] |Nuachtán seachtainiúil neamhspleách á fhoilsiú in [[Ráth Chairn]] ag [[Gaelmheáin Teoranta]]<ref name=":0" /><ref name=":1" /> |- |'''An Phoblacht''' |Nuachtán |2012 |Eagrán speisialta do Ard Fheis Sinn Féin 2012 - iomlán i nGaeilge | | |- |'''An Réalt''' |Iris |?<1920 -25>? |Iris an chumainn ghaeiligh Ollscoil ÁC | | |- |'''An Réiltín''' |Iris |1947>1969>? |Feasachán oifigiúl Ógra Éireann (cumann gaelach daltaí i scoileanna Na Bráithre Críostaí) |''T.N. > Ó Briain, Liam Ó Caithnia'' |Débhliantiúl (ráithiúl amantaí) filíocht, altanna. ''Im 15 Eag 1 1969 (1961=imleabhair 14)???'' |- |'''[[Léann Teanga: An Reiviú|An Reiviú]]''' |Iris bhliantiúl |2013-'14> |Iris léann teanga. [[Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge]] | | |- |'''An Reult''' |sraith |1920-25 |Irisleabhair na hOllscoile BÁC | |''Arna chuir amach do lucht an Chumainn Ghaedhealaigh i gColáiste ma h-Ollscoile i mBÁC'' |- |'''An Ridireacht Liteartha (1)''' | |1917 |Bunaithe ag Pádraig Ó Conaire d'fhonn cabhrú le scríbhneoireacht Ghaeilge |''Pádraig Ó Conaire'' | |- |'''An Róimh''' |Iris bhliantiúl |1923-25 ??1932>? |Irisleabhar Gaedheal ag cur síos ar imeachtaí na bliana sa Róimh. |''Eric Mac Fhinn'' | |- |'''An Saol Gaelach''' |sraith |1950-1965 |Comhdháil na Gaeilge, 44 Sráid Chill Dara | | |- |'''An Sagart''' |Iris |1958--2015. |Iris Cumann na Sagart – Coláiste Phádraig / foilsithe ag An Sagart. Ailt ar spioradáltacht, diagacht, liotúirge, éacuiméachas, ar Ghaeilge ⁊rl |''An tAth. Colmán Ó hUalacháin ⁊ [[Tomás Ó Fiaich]] 1958 -1963'' ''[[Pádraig Ó Fiannachta]] ó 1964 - 1973 / 1978 -1988 go 2015?'' An tAth. Cathal Ó hÁinle 1974-1977 | |- |'''An Scríobhnóir Óg''' |Iris/leabhar? |2013>? |Cnuasach gearrscéalta scríofa ag micléinn Coláiste na Tríonóide | | |- |'''Anseo is Ansiúd''' |Nuachtlitir |2016-2019>? |Pobal ar a'n iúil, Ceantar an Omaigh. 16 leathanach |Pádraig Mac Congáil |Feasachán imeachtaí Ghaeilge an Ómaigh agus Fhearmanach<nowiki/>https://issuu.com/pobalaraniul/docs/nuachtlitir_eagran_5_me_n_f_mhair_2019 |- |'''An Sgéal Nua''' | |1920->? |foilsicheán Náisiúnta Trá Lí - Uimh 1 1920 | | |- |'''An Sguab''' |Iris ráithiúl |1922-32>? |cur síos ar chúrsaí na hÉireann, léirmheasanna, litreacha, comórtaisí ⁊rl |''Eamonn Mac Giolla Iasachta Pádraig Ó Cadhla a bhunaigh'' |nasc leis An Lóchrann |- |'''An Síol''' |Iris meánscoile |1952? |Iris Choláiste an Mhuireadaigh, Béal An Átha, Maigh Eo |''Peadar Bairéad (94)'' |Aon iris amháin a clóadh, Meánscoil B a bhí i gceist |- |'''An Síol''' |sraith |?<1942-69>? |Blian-Iris An Chuallacht Gaelaí, Ollscoil Chorcaí | | |- |'''An Síoladóir''' |iriseán |1920-22 |Irisleabhar Cumann na Sagart nGaedhealach | |Muintir Mhic an Giolla BÁC a d'Foilsigh |- |'''An Síoladóir Nua''' |iris ar líne |Earrach 2016 |Aistí stairiúla ar chúrsaí eaglasta Ghaeiligh. Stair An Sagairt leis. |''an tAth. Martin Mcnamara.'' |Ní raibh ann ach an taon eagrán amháin, óir gur éag an eagarthóir. |- |'''An Sléibhteánach''' |sraith |1912-38>? |Irisleabhar Choláiste Chnuic Mhellerí |''An tAb Mauris (Muiris Ó Faoláin) a bhunaigh'' |Iris na Mainistreach i gCeapach Choinn |- |'''An Staighre''' |sraith |1994-1997 |Foilsithe ag Anois, gaolta le Céim | |míosúil |- |'''[[An Stoc]]''' |Irisleabhar |1916-1932 |Colaiste na hOllscoile Gaillimh |''Tomás Ó Máile'' |míosúil |- |'''An Stoc''' | |1990 -?? |Arna Fhoilsiú ag Dáil Uí Chadhain | | |- |'''[http://maidineacha-caife.weebly.com/an-taobh-oacute-thuaidh.html An Taobh Ó Thuaidh]''' |Iriseán |2014-2019> |'Ar fud chathair Átha Cliath' Iris mhíosúil Árna fhoilsiú ag Triúrach na Cathrach (BÁC) |''Pádraig Mac Éil'' |Á scríobh ag agus dos na 43 maidineacha Caifé a bhí á eagrú ag Seán Ó Coileáin ag eagru nó ag tacu leo roimh ré covid. Chathair Bhleá Cliath. Clóite in A4 den chéad uair d’eagrán Eanáir Feabhra 2019?, A5 a bhí ann roimh ré. |- |'''[[An Teachdaire Gaelach]]''' |iriseán míosúil |1829>? |Iris i nGaeilge na hAlban |''An Doctúir Urramach Tomás Mac Leoid'' | |- |'''An Teachdaire Ghaelach''' |foilseachán |185? |Nior foilsíodh riamh é – Béalfeiriste |Roibeád Mac Adháimh |Bhí sé beartaithe ag R Ma Adh. Ach is dócha go raibh in iomad oibre in ullmhú an fhoclóra le Aodh Mac Domhnaill. |- |'''An Teaghlach''' |Iris |1965 -1970 |Iris Cumann na dTeaghlaigh Ghaelacha, míosúil |''Fionntán Mac Aodh Bhuí'' |Bunaithe i mBÁC ag an eagraitheoir, is a chlann ag freastal ar Scoil Lorcáin. Leanadh dá gcló i gCorcaigh in Áras an gCraoibhín ar feadh 3 bhliain. Cuireadh roinnt eagráin i gcló i mBéal Feriste sa tsean-chló Níor lean ach ar feadh roinnt blianta, iarradh ar na coistí éagsúla na h-irisí ascríobh agus a chló iad féin. Rinneadh ceann i mBéal Feriste. |- |'''An t-Eaglaiseach Gaelach''' |sraith |1919-28 & 90-92 |Iris Gaeilge Eaglais na hÉireann (The Gaelic Churchman) | |Cumann Gaelach na h-Eaglaise, Deilgnis BÁC |- |'''An t-Eagrán''' |sraith |?<-2014> |Páipéir Gaeilge anChloáiste DIT san @edition. Scríobh do fhocail, inis do scéal | |<nowiki>https://twitter.com/eagrandit</nowiki> |- |'''An Teanga Mharthanach''' |sraith |1989-1994 | | |Clóite sna Stáit Aontaithe |- |'''An t-Éireannach''' |Iris |1910 -13>? |Iris an Chonartha in London |''Pádraig Sáirseál Ó hÉigarrtaigh'' | |- |'''[[An tÉireannach (iris)|An t-Éireannach]]''' |Nuachtán |1934-37 |'Guth na nGaedheal' - Páipéar seachtaineamhail |''Seán Beaumont'' |''Nuachtán Sóisialach Gaeltachta.'' Leabhar scríofa ag [https://www.jstor.org/stable/23197288?seq=1 Eamon Ó Cíosáin] ina dtaobh. Seán Beaumont a mhaíomh i 1937: ‘… we have what no other Irish paper ever had, a circulation in the Gaeltacht’. <nowiki>http://ga.sciencegraph.net/wiki//An_tÉireannach_(iris)</nowiki> |- |'''An t-Éireannach''' |Neamhrialtán |1985-1989 |Foilsithe I bPáras | | |- |'''An tEolaí''' |Nuachtlitir |1991 -2004 |Iris Eolaíochta don meánscoileanna | |Clóite go ráithiúl ag An Gúm |- |'''An t-Iniúchóir''' |Iris |?<1924 |Iris clóite i Meiriceá |''Pádraig Feirtéar'' | |- |'''An t-irisleabhar''' |sraith |<?1930-41>? |Ollsgoil na Gaillimh | | |- |'''*[[An Timire]] -''' '''''[Timire an Chroí Naofa (Íosa) / Timthire Chroidhe Naomhtha Íosa]''''' |Iris ráithiúl |1911-2021> |Foilseacháin Ábhar Spioradálta na hÍosánaigh (Leabhrán An Chuallachta Chráibhthigh á ngoirthear an Apstalacht Urnaightheach) |''An tAthair Frainc Mac Brádaigh'' |An iris leanúnach is sine sa Ghaeilge ⁊ in Éireann. ''Thosaigh mar Timthire an Chroidhe Naomhta Íosa'' |- |'''An Tír''' |Iris |1928-34 |Míosachán Gaedhilge | |Cló Lucht Laighean |- |'''An Tobar''' |Iris |?<2003>? |Iris choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |lean mar flúirse |- |'''An Tobar''' |Iris |<?2006>? |Tréimhseachán de chuid Institiúid Oideachais Marino | | |- |'''An t-Óglach''' |Tréimhsecháin |1918 -1923 |Óglaigh na hÉieann Old Dublin Brigade,, The Irish Army Quarterly |''Maorghinearál [[Piaras Béaslaí|Piaras Beaslaí]]'' |Clóite i 6 [[Sráid Fhearchair]] áit a raibh Oifigí Shin Féin sul má bhí oifigí Chonradh a Gaeilge ann. |- |'''An t-Oibrí''' |Sraith | |Ardchumann Oibrithe agus IL tSaothar na h-Éireann | | |- |'''An tOireachtas (tír agus teanga)''' |sraith |??? |Foilsithe i mBÁC | | |- |'''An Treallán''' |Iris |1952 |Roinn Oideachas (aon eagrán amháin a bhí ann cháin An Cadhnach é i Comhar) | |Ní cuireadh amach ach an t-aon Eagrán Amháin |- |'''An Trodaí''' |Iris (teanga?) |1982>? |Iris (lámh scríofa) Gaoltachta chimí Phoblachtacha Phort Laoise |''[[Dessie Ellis]], Eamonn Ó Nualláin'' | |- |'''[[An tUltach]]''' |Iris mhíosúil |1924-'17> |Comhaltas Uladh de chuid Conradh na Gaeilge | | |- |'''An Tuairisceán''' |Nuachtlitir |<1970-1971->? |Scaipiúchán Inmheánach Amháin (Meitheamh 1970 'Nuachtlitir atá ag an gConradh' – Pobal 8 Eanáir 1971 | | |- |'''An Tuairisceoir''' |Cín Lae Lín |2013-'21> |Nuachtán Ghréasán a chlúdaíonn réimse leathan de Nuacht. |''Ciarán Dúnbar'' |<nowiki>https://antuairisceoir.wordpress.com</nowiki> |- |'''Anam Beo''' |Nuachtán |2008>? |Nuachtán do Phobal Gaeilge na Bruiséile | | |- |'''[[Anois]]''' |Nuachtán |1984-96 |Curtha aamach ag Gael-Linn | |Tháinig seo in áit Inniu is cuireadh Foinse ina h-áit siúd |- |'''Ar Aghaidh''' |Nuachtán/iris |1931-70>? |'Míosacán' Páipéar le Gaedhealachas, Litridheacht, Éargna agus Géileagar |''Eric Mac fhinn'' |Scríobhadh é sa sean chló i gcónaí |- |'''Ár nGuth Féin''' |Iris |?<1975>? |Iriseáin cimí poblachtánach H-Block | | |- |'''Banba''' |Irisleabhar |1901 – 1906 |Clóite ag Muinntir Ḃrúin agus Nualláin | | |- |'''[[Beo!|Beo]]''' |Irislín |2001 - '14 |irislín de chuid Oideas Ghael - Gleann Cholm cille |''Seosamh Mac Muirí'' | |- |'''Bheul''' |Iris |?<2018> |[Iml 20 eag 2 Meith '18 Ionad na Gaeilge Labhartha UCC |''Nuala de Búrca'' | |- |'''Biseach''' |sraith |1966 – 2023> |Cumann Forbartha Chois Fharraige |''Seosamh Ó Braonáin ('18)'' |Cartlann [https://www.cartlann.ie/biseach Biseach] , Seoladh [https://www.coisfharraige.ie/cumann-forbartha/nuacht-chois-fharraige/cartlann-nuachta-1-samhain-2023/ Biseach 23] |- |'''Blaiseadh''' |Bliainiris |2004 - '06 |Bliainiris de chuid An Béal Binn Brí Chulainn [Trí h-eagrán] |''Nuala Nic Con Iomaire'' | |- |'''Blas''' |Iris Raidió |?<2015> |Irish Raidió mar Phodchraoladh ó BBC Uladh | | |- |'''Bliainiris''' |Iris+ Irislín |1999 – '16? |Foilsithe ag Carbad, Ráth Cairn uimhi 11. Carabad a chló ansin Leabhar Breac. |''Ruairí Ó hUigín agus Liam Mac Cóll'' | |- |'''Bliainiris na Scéime (trinity)''' |Iris | | | | |- |'''[[Bolg an tSoláthair (Cumann na nÉireannach Aontaithe, 1795)|Bolg an tSolair]]''' |Iris |1837 |Curtha amach ag The Home Mission | |Aithris ar ainm an chéad iris le Gaeilge a tháinig amach i 1795 |- |'''Breac''' |Iris |2021-2023> |Iris Chuallacht Ollscoil Chorcaí |''Caitríona Ní Chonaill'' (2022) |[https://www.independent.ie/regionals/cork/news/gaeltacht-mhuscrai-student-caitriona-ni-chonaill-gets-onoir-na-gaeilge-in-ucc/41614199.html alt] ar eargarthóir san Indo. |- |'''Breacadh''' |Iris |2003 – '13>? |Príomhiris Náisiúnta Na Gaeilge, trí n-uaire sa bhliain i Ngaeilge Nádúrtha na Gaeltachtaí |''Bunaithe ag na Coistí Gairmoideachais'' | |- |'''Cad é an Scéal?''' |Irisleabhar |2020 |25 scéal faoi éirinn agus an Eorap |Gerry Kiely - Ceann Ionadaíochta an Choimisiúin Eorpaigh in Éirinn |Iris de chuid an Choimisiúin Eorpach |- |'''Cairde''' |Míosachán |1979 -1982 >? |(iml 4 uimh 11 1982) “Míosacán Cairde Gaelinn” | | |- |'''Ceiliúradh an Bhlaoscaoid (Iris na hOidhreachta)''' |Sraith |1989 – '14> |Ábhar léachtaí ar reimsi éagsúla de shaol an bhlascaoid |''Micheál De Mórdha'' |15 cinn. 1 Is 2 Foilsithe ag An Sagairt, Coiscéim ó uimh a 3 |- |'''Céim''' |Iris oideachais |1996-2014 |Don ard teist,gnáth leibhéal agus an idirbhliain freisin, Leantar mar 'dréimire', 'idirchéim' ⁊ 'staighre' |''clóite ag Anois Teo.'' |ní h-eol ar foilsíodh idir 2001-2011 |- |'''Ceol ár Sinsear''' |Iris |1906? 1924-25> |Traditional Irish airs selected from Ceol ár Sinsear, Ár gCeol Féinig, Sídh-cheol, songs of the Gael arranged By Annie W.Patterson |''Ath. Padraig Breathnach a Chruinnigh'' |Clóite agMuintir Bhrúin agus Nualláin |- |'''Cic''' |Iris |?<1985>? |Iris do Ghael Óga Bhéal Feriste | | |- |'''Cillín''' Iris na Cheathrún Rua |iris |2013-2014 |Ábhar léitheoireachta a cgur ar fáil ón bpobal dn phobal ar a dhúchas féin |''Máire Ní Chualáin, Máire Feirrtéar, Máire Ní Fhlaithartaigh, Breandán Feirrtéir'' |altanna ar stair áitiúil ar dhaoine áitiúla, ⁊rl |- |'''Cinnlínte.blogspot /@ceannlinte''' |Iris ghréasán |2014 |Ábhar nuachta ilghnéitheach | |An chéad Postáil in Eanáir 2014 is stadadh ag cur ábhar leis i 12 Márta 2014, |- |'''Claoímh Solais an Churraigh''' |Iris Míosúil |1996>? |Eisithe ag cór na n-oifigeach san choláiste oiliúna sa gCurrach |''Micheál Mac Gréil An chéad eag:'' | |- |'''CLO''' | | |An club Leabhar BÁC | | |- |'''Cló: nuacht 35,''' |sraith | |Journal of the Irish print union | |Lean seo i ndiaidh “Míosachán na gClódóirí” |- |'''Cogar''' |Iris |2010 - '11>? |Iris stílbheatha agus comhrá comhaimseartha na hollscoile |''Cathal mac Dháibhéid, Eoin Ó Murchadha'' |Iris Chumann Gaelach UCD |- |'''Cogar''' |Iris idirlíon | |Iris mar sheirbhís do chraoltóirí raidió le Gaeilge, | |Gaelport.com CnnaG |- |'''Cois Deirge''' |Iris |1977 - 90 | | |Scríobh [[Seán Ó hÓgáin (sagart)|Seán Ó hÓgáin]] ann. |- |'''[[Comhar]]''' |Iris |1942 – 2021> |Iris Míosúil | | |- |'''Comhar Óg''' |Iris |2013 – 2020> |Iris liteartha agus ealaíne de shaothar déagóirí. | | |- |'''[[COMHARTaighde]]''' |Iris |2015 - 2020> |Ríomhiris acadúil phiarmheasta bhliantúil | | |- |'''Comhphairtíocht ar son na Spriocanna''' |Iris ar líne |2021 - >? |Iris eile do dhaltaí scoile ó Chúnam Éireann | |Clúdach céanna le 'Domhan Níos Fearr' ón roinn gnóthai Eachtracha https://www.ourworldirishaidawards.ie/wp-content/uploads/2020/10/Irish-Aid-2021-Pupils-supplement_IRISH_Online-version-2.pdf{{Dead link|date=Samhain 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} |- |'''Comhscéala - nuachtlitir''' |Iris mhíosúil |1995>? |CnnaG | | |- |'''Cothrom (na) Féinne''' |Iris |?<1940>? |Iris de chuid Choláiste na h-Ollscoile BÁC |''Dónall Ó Móráin / Aogán Brioscú'' | |- |'''Craic''' |Iris |?<2008 >? |Irisleabhair Nua Na Cuallachta, i nDoire | | |- |'''Craobh Rua''' |Iris |>1913< |Craobh Rua CnaG 1 eagrán amháin (dar le Aodán Mac Póiín) |''Cú Uladh? Alt leis ann'' | |- |'''Cuaille''' |Iris lín |2020 - 2021> |Iris nua Ghaeilge an CLG, feiliúnach do lucht meánscoile |''Jamie Ó Tuama'' |Bunaithe ag oifigeach Gaeilge an CLG Jamie Ó Tuama le linn an chéad tréimhse dianghlasála 2020 |- |'''Cuisle na nGael''' |nuachtlitir | |Iris Choláiste Ollscoile BÁC | | |- |'''[[Cuisle (iris)|Cuisle]] -''' '''''iris don nua aois''''' |Iris |1998 - 2000 |Foilseachán an Phobail, Casla. Bhí baint ag [[Pléaráca Chonamara|Pléarácha]] leis. |''Uinsin Mac Dubhghaill'' |[[Donncha Ó hÉallaithe]] a bhunaigh [http://homepage.tinet.ie/%7Ecuisle1/cuisle.htm Suíomh idirlín] [https://cadhan.com/cuisle/ Cartlann ar líne] |- |'''Cumarsáid''' | | |Iris bhliantúil scoil iriseoireachta i Ráth Maonis | | |- |'''Cumarsáid:''' '''''Ceol Cois Móire''''' |Iris | |Bunaithe ag Padraig Ó Fiannúsa mar chuid de Cumann seanchais Cois Móire. | | |- |'''Cumasc''' |Iris idirlíon |1998 |An chéad Iris Ghaeilge ar an idirlíon |''Cynthia Ní Mhurchú'' |Comhfhiontar de chuid RnG, Foinse agus telecom Interneta |- |'''CultúrLán''' |Iris |?<2015-2017>? |Foilseacháin idir nuacht agus fógrai imeachta dé-mhíosúil Chultúrlann Mhic Adaim - Ó Fiach |''Conchubhair Ó Lioatháin'' | |- |'''Dáil Na Mumhan''' |nuachtlitir |?<2012 - 2014>? |Imeachtaí i gCúige Mumhan - nuahtlitir CnG i gcúige Mumhan | |www.dailnamumhan.ie |- |'''Dearcadh''' |Nnuachtán |?<1954>? |“Cuirtear an Náisiún Gaedhealach i n-ath-réim” | | |- |'''Deile''' |Iris |1995>? |Iris mhuintir Chonamara i mBaile Átha Cliath | | |- |'''Deirdre''' |Iris |1954 – 86 |Iris na mBan |''Gearóid Ó Cuinneagáin'' | |- |'''Dinnseanachas''' |Iris |1964 – 67>? |Iris Chumainn Logainmneacha | | |- |'''*Domhan Níos Fearr''' |Iris |2019 - 2021> |Iris do bhunscoileanna chun spriocanna Cúnamh Éireann a mhúineadh. | |Eisithe ag an Roinn Gnóthaí Eactracha <nowiki>https://developmenteducation.ie/app/uploads/2020/02/Irish-Aid-2020-Pupils-supplement-Irish_AW2.pdf</nowiki> |- |'''*Dréimire''' |Iris oideachais |1997-2021> |cleachtaí d'ardleibhéal na hardteiste i bhfoirm iris a clóitear 6 nuair sa bhliain | |Gael-Linn féach idirchéim ⁊ staighre https://www.gael-linn.ie/en/teaching-learning/dréimire/113-0/ |- |'''Dúchas''' |Iris |?<1962 – 1966>? |Iris Chumainn Ghaelaigh Choáiste Phádraig, Droim Chonrach | |Cóip ar fáil ó ABE Books |- |'''Duilleog''' |Nuachtlitir |2008 - '19 |Nuachtlitir Chomhair Chumainn forbartha Ghaoth Dhobhair, An chrannóg, Doire Beag | |http://www.bealoideasbeo.ie/Duilleog |- |'''Éarna''' |Irisleabhar |1922-25 |Irisleabhar fe chúram an Scoil Cheilteach i gcoláiste na hOllscoile i gCorgcaigh | |''“Aims to encourage the use of "Irish as a conversational medium for living interests and modern thoughts".--v. 1, no. 1, p. 42.'' '' Irisleabhar nua é seo, Déanfa sé a chion féin chin Oideachais na tíre a Ghaelú de chionn litridheacht is ealadhntacht do cheapadh san Ghaedhilg”'' - fógra san iris An Róimh. |- |'''Éigse na Tríonóide''' |sraith | |Cumann Gaelach Coláiste na Trínóide | | |- |'''Éigse Nua-Ghaedhilge''' |Sraith |1933-34 |''Dhá thráctas ar fhillí na Gaeilge ó 16ú céad dtí lár 18ú céad'' |''Piaras Béaslaí'' |Eagrán a 1 16-17 céad Eagrán a 2 17-1850 |- |'''Éire Glas go Buan''' |Iris leabhar |2020 |"12 scéal faoin Aontas Eorpach agus comhshaoil na hÉireann" |Gerry Kiely, Ceann Ionadaíocht an Choimisiúin Eorpaigh in Éirinn |Irish Choinisiúin na hEorapa |- |'''Éire Óg 2 theangach''' |Iris | |bunaithe agus eagarthóir Gearóid Ó Murchu | | |- |'''Éire, Bliainiris Gael''' |Iris bliantúil |1940-84 |Rogha Saothair Gaedheal mBeo |''Roibéard Ó Faracháin'' |CnnaG |- |'''Éire Sean agus Nua''' |sraith |?<1953/61>? |Na Bráithre Críostaí | | |- |'''Eipic!''' |Iris |MF 2017 - 2022 >? |€2.50 Irisleabhar Nua Gaeilge le hAghaidh Dhaltaí na hÉireann |''Stephen Keane (primary planet)'' |foirm ordaithe [https://www.cogg.ie/eipic%2521-tairiscint-speicialta/ Eipic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230922150201/https://www.cogg.ie/eipic%21-tairiscint-speicialta/ |date=2023-09-22 }} 10 gcinn li rith na scoilbhliana. Scríofa i mBéarla ar dtús ansin ofráileadh do COGG é agus mhaoinigh siad é agus Pádraig as COGG a cheartaíonn na haltanna. Aistriúchán a bhí i gceist ar dtus ach anois tá daoine ag scríobh altanna. |- |'''Eleathanach''' |Irisín |?<2009?-2020> |Roinn Froebel don Bhun- agus Luath- Oideachas, Ollscoil Mhá Nuad, OÉMN, i gcomhpháirt leis an Idirbhliain, Coláiste Alexandra, BÁC 6. |''<nowiki>https://www.maynoothuniversity.ie/sites/default/files/assets/document//Eleathanach%20363.pdf</nowiki>'' |Aon leathanach de ghearrtóga 3 nó ceithre uair le linn míonnna na bliana léinn. |- |'''Eureka''' |Iris |2004 -2016 |Forlíonadh Eolaíochta do scoileanna, i bpáirt le hIonad oideachais Eolaíochta Coláiste Pádraig |''John Walshe – aistrithe Baibre Ní Ógáin'' |Seachtainiúil le linn tréimhse na scoile leis an Irish Independent. |- |'''Fanad''' |Iris |??? |???? | | |- |'''Faoi Ghlas''' |Iris |?<1938-45>? |Iris Lámscríofa na bPoblachtánaig i bPríosúin na Croimghlinne Béal Feriste |''idir 4-5 go neamhrialta- Páipéar Gaeilge Shinn Féin Sráid Chaoimhín, Foilseacháin na Poblachta. BÁC'' | |- |'''Faoi Ghlas''' |Iris |?<1981>? |Iris Lámscríofa na bPoblachtánaig i bPríosúin Phort Laoise | | |- |'''Fastaoim''' |Iris |1971>1973/4 |Coisde cearta náisiúnta Chroca Dhuibhne |''Breandán Mac Gearailt / Breandán Feirtéir'' |“Tá Fastaoim marbh ach níl Corca Dhuibhne gan irisí” - Pobal 24 Bealtaine 1974 |- |'''Feabhas''' |seachtanán |?<2014> |Treoirleabhar do Scrúdú na Gaeilge na hardteistiméireachta | |Forlíonadh de chuid 'Seachtain' |- |'''Fearsaid''' |Iris |1956 arís i 2006> |Iris iubhaile an Chumainn Ghaelaigh Ollscoil na Banraíona Béal Feriste | | |- |'''[[Feasta]]''' |Iris |1948-2023> |Iris Liteartha, Bunaithe ag CnG ag cur nua scríobhnóireacht chun cinn |''Pádraigh Ó Fearghusa / Conchubhair Ó hAodha 2020'' |alt ar dheireadh [https://tuairisc.ie/deireadh-a-chur-leis-an-iris-feasta-tar-eis-75-bliain-de-dheasca-easpa-tacaiochta-on-stat/ Feasta] théis 75 bliain |- |'''Fé Bhrat Bhridhge''' |Iris bhliantiúl |1933>? |Uimhir a 5 1933. Iris bhliantiúil Scoil Bríghd Earlsfort Terrace BÁC 1. |''Gavin Louise duffy'' |foilsithe ag An Bhrídeog ->teideal 1-4 |- |'''Féile na nGaedhael''' |Irisean |1922 |Ráitheachán CnaG London, Féile bhríghde, Bealtaine, Lúnasa, Samhain | | |- |'''Féilire na Gaedhilge''' |almanag |1904-11 |Saghas Alamang, le féilte agus ainmneacha craobhacha, dialann ⁊rl |''Earnán De Siúnta'' |eisithe ag CnG |- |'''Fianna''' |Sraith |1922>? |The voice of young Ireland - Vol. I., no. 1, Tone commemoration number. | |Dublin woodprint works |- |'''Fír''' |Iris |1941-58 |Irisleabhar Chumann Éigse agus Seanchuis, Coláiste na hiolsgoile, Gaillimh | | |- |'''Fios Feasa /Splanc/Futa Fata /Gan Dabht''' |Nuachtlitir |?<2002 -03>? |Nuachtlitir Choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |Flúirse agus Súil Eile á gcló leis |- |'''Fliuch''' |Iris |2015/6>2019 |Táir Iris - “An Chéad Phornó i nGaeilge'. Iris ghréasáin Déanta ag scoláirí meáin as Béal Feirste BÁC Gaillimh | |dhá h-eagrán 1 - 2015/6 - 2 - 2019 Is féidir 'teacht' air anseo https://https {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200625000000/https://https//udn.com/news/story/121424/4659358 |date=2020-06-25 }}://archive.org/details/@fliuch_mag] |- |'''Flúirse''' |Iris |<?2008 -2011 |Iris Bhliantiúl/ Dé bhliantiúl Choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |Foilsíonn siad Splanc, Fios Feasa, Suil Eile freisin |- |'''Flós Fómhair''' | |1?<973-'78>? |An t-Oireachtas |''Donnchadh Ó Súilleabháin'' | |- |'''[[Foinse]]''' |Nuachtán |1996 >'09 -'15 |Nuachtán Sheachtainiúl – nuacht idir/náisiúnta |''Breandán de Lap /'' ''S T Ó Gairbhí go 2009'' |Stad an nuachtán i 2009, ansin ghlac an Independent an teideal is d’fhoilsigh mar fhirlíona é gan na h-iriseoirí ceanna, cuireadh ar an idirlíon é i 2013 agus cuireadh deireadh leis i 2015. tháinig Gaelscéal ina dhiadh. |- |'''Fuaim na Mara''' |Irisleabhar |1925>? |Irisleabhar Choláiste Mhic Phiarais, Gaillimh | | |- |'''Gaedhal Feriste''' | |197?>? | | |Luaite ag Eoghan Ó Néil in aggalamh Nuacht 24 “sna seachtóidí bhí Gaedhal Feriste” |- |'''Gaelachas (II)''' |Iris | |Iris Nua aoise :Online magazine of Irish culture written entirely inthe Irish language. | |Níl an suíomh beo a thuilleadh |- |'''Gadelica''' |Irisleabhar |1912 -'13 |A journal of modern-Irish studies |''Tomás Ó Rathaile'' |Iris chun cabhrú le fás na teanga sa tsaol nua |- |'''[[Gaelscéal]]''' |Nuachtán |2009 -'13 |Nuachtan Seachtainiúl |''Ciarán Dúnbarra'' |Thánaig amach théis maoiniú Foinse a aistriú chucu |- |'''Gaelscoileanna''' |Iris |?<2013> |Iris -an fheachtas | | |- |'''Gaelport.com''' |Iris idirlín |1995-'14> |Príomhshuíomh eolas na Gaeilge CnnaG | | |- |'''Gaeltacht''' |nuahctán |1973 |'Páipéar Nuaíochta' áitiúil as iarthuaisceart Dhún na nGall faoi chúrsaí reatha a foilsíodh ar bhonn coicíse sa bhliain 1973. | |10 gcóip idir Feabhra agus Iúil 1973<nowiki/>http://www.bealoideasbeo.ie/gaeltacht |- |'''Gaeltacht 21''' |iris idirlín |2009- 2021> |Tháinig i ndiaidh an Cúl-éisteoir |''Eoin Ó Riain'' |Is cosúil nár bhfuair Eoin Ó Riain coladh oíche feadh na blianta i bhfiannaise stair na bpostálacha - aon am ó 3.30am go 6.45am agus é ag scríobh An Codú chomh maith. |- |'''Gáir an Chláir''' |sraith |2003>? |Nuachtlitir An Clár as Gaeilge | | |- |'''Gáire''' |Iris |1973>? |Iris Oideachais do rang a 1- 2 |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Galvia''' |Iris |1954-74 |Irisleabhar Chumann Seandálaíochta is staire na Gaillimhe | | |- |'''Geamhar''' |Iris |<?<1956->? |Iris chuallacht Mhuire gan Smál, Sráid Gardiner BÁC |''Breandán Mac Giolla Choille'' | |- |'''Gealán''' |Iris |1976 |Irisleabhar teagaisc do dhaltaí |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Gealán na n-Óg''' |Iris |1990-91 |Irisleabhar teagaisc do dhaltaí óga |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Geasa''' |Iris |?<90aidí>? |Iris an Chumainn Ghaelaigh Ollscoil na Ríona BF |''Gearóid Ó Cearbhalláin'' | |- |'''Gearrbhaile''' |Iris bhliantiúl |1927>? |Ar n-a chur amach i gColáiste Seósaimh Naomhtha -Béal Átha na Sluagh |''Eric Mac Fhinn'' |Bunaithe ag Eric Mac Fhinn |- |'''Giota''' |Iris |<200?> |foilsithe ar shuíomh craiceáilte.com |''Rónán Mac Aodha bhuí?'' | |- |'''Gliondar''' |Iris | |Irisleabhar teagaisc do dhaltaí 7-9 |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Glór''' |Irish/Nuachtlitir |2019> |Nuachtlitir Oifig Phleanáil Teanga Ghaoth Dobhair “Buanú agus neartú anghaeilge san Iarthuaisceart” | | |- |'''Glór ar Phár''' |Iris |1884-85 |Iris de chuid Glór na nGael | | |- |'''Glór Inse Bhán''' |Iris |?<1972>? |Iris Theampall an Ghleanntáin, Co. Luimnigh - Coiste Ghlór an nGael na háite | |Bhí baint ag Micheál ó hAirnéide leis |- |'''Glór na Carcach''' |Iris |1918 |Iris lámhscríofa na bpriosúnaigh |''Earnán De Blaghd'' | |- |'''Glór na Féile''' |Bliainiris |?<1979>? | | | |- |'''Glór Na Ly''' |sraith |1911-12>? |Páipéar nochda a n-ay an ví |''Shan Ó Cuív'' | |- |'''Glór Uladh''' |Nuachtán |?<1950 – 1957>? |The Voice of the Republican North, Foilsithe ag Sinn Féin Bhéal Feirste |''Jimmy steele'' | |- |'''Gluais''' |Iris Míosúill | | | | |- |'''Gob An Chlub''' |Nuachlitir |2001 >? |Nuachtlitir Úr do bhaill an Chlub a bheidh réibhléiseach, reibiliúnach,ragairneach, Raibileiseach, Radacach agus fiú ráiméiseach. | | |- |'''Goitse''' |Nuachtán |2010 – 2014 |Nuacht míosúil as Iarthar Dhún na nGall |''Danny Brown'' | |- |'''Greann''' |Iris | |Clóite i nDroichead Átha (Drogheda atá scríofa i gCatalóg LNÉ) | | |- |'''Greann''' |Iris | |Irislebhar teagaisc do dhaltaí 10-12 | | |- |'''Greann''' | | |Irish fun infact and fiction (Ní heol an ionann seo agus thuas) | | |- |'''Greannán''' | |?< 1992 >? |luaite i ‘Laochra Léinn’ in éindi le Lá agus Mahogany Gaspipe | | |- |'''Greann na Gaeilge''' | |1901-1907 |Leabhairín Gaeilge le hAghaidh an tSluaigh |''Éinrí Ua Muirgheasa'' | |- |'''Guth''' |Nuachtlitir |1965 – 67>? |Nuachtlitir Choiste Chathair Átha Cliath de Chonradh na Gaeilge 3d. | |Iml. 1, Uimh. 1, Samhain 1965. |- |'''[[Guth agus Tuairim|Guth ⁊ Tuairim]]''' |sraith |1979 -1984 | colspan="2" |[Dublin] Association of Principals and Vice-Principals of Community and Comprehensive Schools. |[http://www.bealoideasbeo.ie/Guth_Tuairm Cartlann ar líne] |- |'''Guth An Ghárda''' |Irisleabhar? |?<1924>? | | |Clóite ag Alex Thom, BÁC Vol 1 Umh.10 -1924 |- |'''Guth Ghoill''' |Iris |?<2008-2020>? |Céim Aniar Teo. Áras Ros Goill, Na Dúnaibh, Tír Chonaill | | |- |'''Guth na Scannán''' |sraith |1956 |Journal of the Cork branch (Irish Film Society) | | |- |'''Húrascáil''' |Iris |1978? |Scig-iris oifigiúil Sheachtain na Gaeilge |''Gabriel Rosenstock?'' |Seans go mbeadh fhios ag Ciarán Ó Feinneadha |- |'''idirchéim''' |Iris |?<2011-2021> |cleachtaí don idirbhiain i bhfoirm iris a clóitear 3 n-uaire sa bhliain | |Gael-Linn |- |'''Imleachán''' |Iris |?<2008 >? |foilsithe ar shuíomh craiceáilte .com |''Rónán Mac Aodha bhuí?'' | |- |'''IMRAM''' |Iris |2015> |Iris litríochta na Gaeilge |''Liam Carson 7 Cathal Póirtéir'' | |- |'''iMúscraí''' |Iris/Nuachtlitir – Cín Lín |2011-2012 2012 > |Nuachtlitir chomharchumann forbartha Mhúscraí. 8 eagrán mar iris go 2012 is ó 2012 mar chín lín |''Conchubhair Ó Liatháin'' |<nowiki>http://issuu.com/imuscrai/docs/imuscrainua_4nua</nowiki> |- |'''In Ard An Tráthnóna Siar''' |nuachlitir lín |2012-'18> |r-Nuachtlitir Chorca Baiscinn, Bliantiúil gach Nollag |''Seosamh Mac Ionrachtaigh'' |Iris nua na Gaeilge ó Choiste forbartha Gaeltachta Chontae an Chláir. http://www.gaelscoileanna.ie/news/school-stories/seoladh-na-hirisleabhar-nua-in-ard-an-thrathnona-siar-r-nuachtlitir-chorca-baiscinn/ |- |'''Inis Fáil,''' |Irislebhar |1923 -29 |Na Macaibh léighin i mBelmont, tig Lorcáin | |Lean mar Irisleabhar Lorcán Naomhtha' |- |'''Indiu / [[Inniu]]''' |Nuachtán |1943/84 |Glún na mBuaidhe – craobh na h-aiséirigh CnaG |''Ciarán Ó Nualláin go 1979,'' ''Tarlach Ó hUíd 1972-84'' |Míosagan go 1945, Seachtanán ina dhiadh sin Tháinig Inniu agus Amárach le chéile chun Anois a bhunú i 1984 |- |'''[[Innti]]''' |Iris |?<1984>? |Irisleabhar filiíochta | |“Filíocht ba mhó ba chúram d’Innti - Al T. |- | '''Iorras Aithneach''' |Irisleabhar |1990 - 2023> |Sean-phictiúir, nua-phictiúir, scéalta, cur sios ar imeachtai agus eachtrai a tharla |''Máirtín Ó Catháin'' (2021) |Agallamh ar [https://www.rte.ie/radio/podcasts/22040206-leabhar-iorras-aithneach-2021/ RnaG] le Mháirtín Ó C 2021 Anois ar an idirlíon ó 2023? Alt ar [https://peig.ie/en/2023/07/irisleabhair-a-bhfuil-sceal-pobal-gaeltachta-le-30-bliain-iontu-le-fail-ar-line/ PEIG] ins dtaca |- |'''Iris Chumann Seandálaíochta is Staire Chiarraí,''' |Iris | |Páipéar reachtmhaine dá theanga chum Gaedhilge do chur ar ahaidh. | | |- |'''Iris an Fháinne''' |Iriseán |1919-31>? |Gasra an Fháinne, |''Piaras Béaslaí'' | |- |'''Iris an Phuist''' |Iris |1927 | | | |- |'''Iris Eoghanach''' | |2020 - 2021 |Iris Mhíosúil do ghaeil thír Eoghan, le fáil san Ulster  Herald,, Dungannon Herald, Strabane Chronicle |''Seán Mór'' |Ceithre scríobhnóir agus é ar fad déanta go deonach |- |'''Iris Eoin''' |Iris |?<1984-2021> |Iris bhliantiúl na ndaltaí as Coláiste Eoin agus Íosagáin BÁC |Eagarthoirí éagsula chuile bhliain |Bhíodh ainmneacha éagsúla orthu chuile bhliain 'An Cinsire',' Gliogar' |- |'''Iris Éigse''' | |1963-73 |Comhairle Náisiúnta Drámaíochta, | |Curtha i gcló ag Ó Siadhail |- |'''Iris Fhianna Fáil''' |Iris |1977-1993 |Fianna Fáil | | |- |'''Iris na hÉagsúlachta''' |Iris |2022 |leagan Gaeilge den Iris Diversity Journal |Barbara Nolan - Ceann Ionadaíocht an Choimisiúin Eorpaigh in Éirinn |Eisithe ar line ag an Aontas Eorpach Scéalta faoin Aontas Eorpach, mar aon le scéalta faoin gcomhionannas agus faoin gcuimsiú in Éirinn |- |'''Iris na hOidhreachta''' |Iris |1989 -2002> |Teidil éagsúla chuile bhlian ag braith ar an téama |''Pádraig Ó Fianachta'' |An Sagart a d'fhoilsigh |- |'''Iris na Tulaí''' |Iris |1993 |Gaillimh |''Seán Breathnach'' |Bhí baint ag An tAthar Fiontán Ó Monacháin atá ina Easpag ar Chill Dá Lua ó 2016 anois. |- |'''Iris IarChonnacht''' |Iris |?<1970>? | | |'''Deir Deasún Fennel (Pobal Bealtaine) go raibh Iris Iarchonnacht le teacht amach an lá a dtáinig sé amach''<nowiki/>' Pobal 7 Samhail 1970' |- |'''Iris Oifigiúl an Aontas Eorpaigh''' |leabhar? (LNÉ) | | | | |- |'''Iris Oifigiúil na gCineálacha Plandaí''' |Irisleabhar |1981 |Controller of Plant Breeders' Rights | | |- |'''Irisleabhar''' |Irishleabhar |??? |Irishleabhar Roinn Chosanta -Cosaint Shibhialta (civil defence bulletin) | | |- |'''Irisleabhar Chnuc Mhuire,''' |Irisleabhar | |Knock Shrine Annual | | |- |'''Irisleabhar Chorcaighe,''' |Irisleabhar | | | | |- |'''Irisleabhar Chumann na gCéimithe i gCorcaigh?,''' |Irisleabhar | -1923 ??? | | | |- |'''Irisleabhar Comhaltas Cána,''' |Irisleabhar |?<1938>? | | | |- |'''Irisleabhar Lorcáin Naomhta''' |sraith |1922-25 |Mic Léighinn i mBelmont, Tig Lorcán BÁC | |'Inis Fáil' a bhí roimhe |- |'''Irisleabhar Muighe Nuadhad/Mhá Nuad,''' |Irisleabhar |1897/9 -2021> |Ollscoil Náisiúnta na hÉireann Má Nuad |''Pádraig Ó Fianachta.'' ''Eag. 2020 Tracey Ní Mhaonaigh'' |Meastar gur thosaigh sé i nGaeilge ach dátheangach le déanaí. Eag. 2020 i nGaeilge amháin Baineann traidisiún fada le h''Irisleabhar Mhá Nuad'', traidisiún ar cuireadh tús leis in eagrán na bliana 1898–99 den ''Record of The League of St. Columba''. Cuallacht Cholm Cille, cumann na mac léinn, a bunaíodh sa bhliain 1898, a chuir an ''Record'' amach agus é de chuspóir acu oidhreacht liteartha, eaglasta, staire agus teanga na tíre a chur chun cinn. Sa bhliain 1907, foilsíodh faoi ainm nua é — ''[http://www.irisleabhar.ie/ Irisleabhar Muighe Nuadhat]'' — ainm atá beo i gcónaí. |- |'''Keltic Journal and Educator''' |Irisleabhar |1869 -1871 |Irisleabhar Gaedhilge do foillsigheadh i Manchuin |''F/C Séamus Ó Rónáin'' |Canónach Ulick de Búca agus Tomás Ó Flannghaile (baile an Róba) ag scriobh ann. |- |'''Lá > [[Lá Nua]]''' |Nuachtán |1984>2007-2008 |An Cultúrlann Béal Feirste |''Conchubhair Ó Liatháin / Eoin Ó Néill / Domhall Mac Giolla Chóill/ áine Mhic Gearailt / Caomhán Ó Scollaí - dearthóir/'' |Ghlac anderstown News seilbh air i 2007 Ach baineadh a mhaoiniú dóibh i 2008. |- |'''Lasair''' |Iris bhliantiúl |1980-83 |Taighde agus Macnamh [3 h-eagrán ar fad], Coiscéim |''Pádraig Ó Snodaigh, Tomás Mac Síomóin'' | |- |'''Léachtaí An Fhóram Díospóireachta''' |Tréimhseachán |2011-'13> |Plé ar fhiúntas ath-shealbhú na Gaeilge mar leasa don Stát is don tír |''Breandán Mac Cormac, Peadar Kirby, Alan titley'' | |- |'''Léachtaí Cholm Cille,''' |Sraith |1970 -'15>? |á chló ag 'An Sagart' i Má Nuad |''Pádraig Ó Fiannachta'' | |- |'''Leadrán.com''' |Iris idirlín |2014> |“Tá neart suimiúl sa saol”, Nuacht, Spóirt, Teichneolaíocht, Ceol, Físeán | |Aidhmeanna: 3.Na rudaí ar siúl as Gaeilge timpeall an ghreásán a chur chun cinn 5. Gach riail ghramadach a briseadh |- |'''Léann''' |Iris |2007 |Cumann Léann na Litríochta Béal Feriste | | |- |'''Léann Taighde''' |Irislín |2015> |Iris Léann i nGaeilge le measúnú léannta déanta ar chuile alt. Choláiste Phádraig | |Saor in aisce |- |'''Leas''' |Iris |1972-5>? |Idir 4-5 go neamhrialta- Páipéar Gaeilge Shinn Féin Sráid Chaoimhín, Foilseacháin na Poblachta. BÁC |''Dónal Ó Lubhlaigh, Diarmuid Ó Súileabháin, Lorcán Ó Treasaigh'' | |- |'''Leoithní Aniar''' |Irisleabhar | |Irisleabhar Sgoil Mhuire Clochar na Trócaire, Béal Átha, An Fheardha | |Míosúil. |- |'''[[Éigse (iriseán)|Lia Fáil]]''' |Iris |1924-32 |Irisleabhar Gaedhilge Ollsgoile na hÉireann. |''Dubhghlas De hÍde'' |Comhluċt Oideaċais na hÉireann |- |'''Liarlóg -Lucsamburg''' |Irislín |2014 |Irisleabhar idirlíon Mhíosúil faoin saol i Lucsamburg. |''Seanán Ó Coistín as Cill Dara'' | |- |'''Lic an Teallaigh''' |Iris |1931 |An tAthair Eric Mac Fhinn |''Eric Mac Fhinn'' | |- |'''Loch Léinn''' |Irisleabhar |1903-05 |Irisleabhar Míosúil as Cill Áirne | | |- |'''Lug''' |Iris |1972-? |Iris nua liteartha le Tarlac de Blácam – Pobal 17 Iúil 1972 |Tarlac de Blácam + BrianMac Curtáin | |- |'''Luimne''' |Iris |1999-2000? |Colaiste Mhuire gan smál Luimneach (Mary I. College) |''Cathaoir Ó Braonáin'' | |- |'''Macalla''' |Irisleabhar |1976-83>? |Irisleabhar Coláiste na hOllscoile Gaillimh 1976. | | |- |'''[[Mahogany Gaspipe]]''' |Iris |1980>? 1998-'00 |Dírithe ar Dhaltaí Meánscoile |''Séamus Ó Maitiú'' |Eisithe ag Bord na Gaeilge ansin Gael-linn |- |'''Malairt''' |Iris |1977>78 (uimh2)>? |Iris An Chumann Ghaelach Ollscoil na Banríona |''Tomás Mac Sheoin'' | |- |'''Meitheal''' |Iris |1970->? |Iris Nua ó Chléirscoil Mhá Nuad | |(iris Champaí Cholmcille) agus smaointí doimhne ann faoi fhadhbanna na nGaeltachtaí Éagsúla.' Pobal 4 Meitheamh 1970 |- |'''[[Meon Eile]]''' |Iris Idirlíon |2014>2021> | | | |- |'''Mionlach''' |Iris |2015>2017> |Cúrsaí reatha,polaitíocht, nuacht idirnáisiúnta, amhráin, Fillíocht 7 tuilleadh |''foilsithe ag Misneach na Gaillimhe in Ollscoil na Gaillimhe'' |Grúpa clé-eiteach a dhéananns an nasc idir an ghéar céimteanga agus an ghéar-chéim eacnamaíochta |- |'''Míosachán na gClódóirí''' |Sraith | |Dublin, I.G.S. | | |- |'''Misneach''' |Iris |1919-22 |Irish Chonradh na Gaeilge | |Teideal úr ar 'Fáinne an Lae' |- |'''Misneach''' |Nuachtán |1971-75 / |Iris Ghluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta (Corca Dhuibhne) |''Breandán Mac Gearailt'' |Lean Fastaoim agus Nuacht Dhuibhneach |- |'''Molua''' |sraith/serial |?<1934-59 |Irisleabhar Cuallachta Griogóir, N. Organ of the Association of St. Gregory | | |- |'''Muintir Acla''' |Iris |1995-1998>? |Irisleabhar Coláiste na hOllscoile Gaillimh 1976. | | |- |'''Ná Bac Leis''' |Nuachtán |1915 |In aghaidh an Rialtas agus an Chogadh Mhór (18 ar fad) |''Seán Mac Giollarnáth'' | |- |'''Nasc''' |iriseán |1996 |Nuachtlitir an tionscnaimh bainistíochta straitéisí. | |Roinn an Taoisigh |- |'''Nasc''' |Iriseán |1991> |Iris Oifigiúl 'Ógras' | | |- |'''Nasc''' |Iris |1966-79>? |Irish chonradh na nÓg | | |- |Newsletter |Iris |2024> |Irish jesuits international Leagan Gaeilge Dé-bhliantúil |John Guiney |Foilsíodh an chéad cheann mar Imleabhair 40 Earrach 2024 |- |'''[[Nós (iris)|Nós]]''' |Iris |2008-2021> |Iris do dhéagóiri agus ógfhasta |''Tomaí Ó Conghille / Máiréad Ní Thuthaigh, Maitiú Ó Coimín'' |thosaigh mar iriseáin ghréasáin ansin maoiníodh le cur i gcló |- | '''[https://www.ucd.ie/icsf/en/studenthub/nua-aois/ Nua Aois]''' |Iris |1971-2015>? |Cumann Liteartha UCD Iris Ollscoil Bhaile Átha Cliath, Litríocht acadúlach agus tuaraimí |''Emma Ní Nualláin (2010-12)'' | |- |'''Nuacht''' |Nuachtán |?<2011>? |Eagrán speisialta do Sheachtain na Gaeilge Coiste An Chumainn Ghaelaigh UCD |''Cormac Breathnach,Lisa Nic an Bhreitheamh,Eoin Ó Cróinín'' | |- |'''Nuacht Átha Cliath''' |Iris |2013->'15 |Arna eisiúint ag Connolly Books. Eagrán 1 Fomhair 2013 Saor in aisce |''Cris Ní Choistealbha,'' ''Cormac Breathnach,'' ''Eoin Ó Cróinín,'' ''Eoghan Ó Murchadha'' | |- |'''Nuacht Baile na nGall''' |Leathanach FB |2014> | |''Duine le Raidió na Gaeltachta'' |Fós le haon Nuacht a chuir in airde agus mí-litrithe gan 'H' tar éis an B. |- |'''Nuacht Chorca Dhuibhne''' |sraith/serial |1972 -81 |Comharchumann Forbartha Chorca Dhuibhne – clóite i Luimneach | |An-leagan amach, an-slachtmhar... Clóite i Luimneach cén fáth' -Pobal 20 Márta 1973 |- |'''Nuacht Feirste''' |Nuachtán | | | | |- |'''Nuacht Ghaeltarra''' |Iris |?<1971>? |Na Forbacha Gaeltarra Éireann | | |- |'''Nuacht Mhall''' |clos iris |2020 -2021> |Príomhscéalta na seachtaine léite go mall d’fhoghlaimeoirí CnaG Lúndain atá á ndéanamh. | |<nowiki>https://anchor.fm/cnag-ldn</nowiki> |- |'''Nuacht UCG''' |Sraith | | | | |- |'''Nuacht 24.com''' |Suíomh Nuachta |2014 |G ní F: “ Cad é an gaol idir Nuacht 24 agus Nuacht24.com EÓN: “comhfhiontar é idir Nuacht 24, an comhlacht Rua Media agus Fusion Broadcast Teo. | | |- |'''Nuacht 24 / An Druma Mór.com''' |Nuachtán |2009 – 2010 9/5/2010 |Iomaí foinse nuachta Gaeilge ar an idirlíon, Cínlae-lín ina measc |''Eoghan Ó Néill'' |Bhíodh ghréasáin (An Droma Mhór.blogspot.com) Agus eagráin á gcló go 2010, ansin leanadh faoin ainm Nuacht24.com |- |'''Nuacht1.com''' |Ilnuachtaire / Lithreán Nuachta Gaeilge |?<2012-'15> |Coiste BÁC de CnG Nascanna go Gach alt as Beo, Foinse, gaelport, Gaelscéal, Meon eiel,Nuacht 24, Nuacht RTÉ Treibh (IT), Tuairisc, Podchraoltaí, blaganna. Athnuaithe gach lá. RnG, RnaL, RF, RrR, TG4, Pod Chrl. | | |- |'''Nuaidheacht''' |Nuachtlitir |1982-2000 |Nuachtlitir Conradh na Gaeilge, Washington | | |- |'''NUACHTLITREACHA + Tuarascálacha bhliantiúla''' | | |''Eisíonn beagnach chuile ranna agus fo-ranna rialtas tuarascáil bhliantiúl i nGaeilge freisin eisíonn na heagraisí Gaeilge agus na Gaelscoileanna nuachtlitreacha seachtainiúla nó míosúla ar an t-idirlíon agus ar phár. Freisin bíonn leabhráin ann dos na drámaí agus na sacraimintí eaglasta. Seo thíos roinnt des an naucht litreacha a bhíodh is a bhítear dá n-eisiúint.'' | | |- |'''Nuachtlitir''' |Iris |?< 1991>? |An Chomhchoiste Réamhscoilíochta Teo. | |maoinithe ag Údarás na Gaeilge agus an Chrannchur Náisiúnta |- |'''Nuachtlitir an Leitriúich''' | |?<1974>? | | |Eisithe ón nuaGhaeltacht (ó thaobh aitheantas de) An Chlocháin' – pobal 24 Beal 1974 |- |'''Nuachtlitir Chonradh na Gaeilge''' |Iris mhíosúil |1965>'17> |Eolas ó na cúigí agus thar lear |''Julian de Spáinn (ó 2011)'' | |- |'''Nuachtlitir Comhlathchas Náisiúnta Drrámaíochta''' |Iris bhliantúil |?<2011->? |Nuachtlitir ar fhéile náisiúnta drámaíochta Gaeilge | |eisithe ag an comhlachas Náisiúnta Drámaíochta, Camas, conemara |- |'''Nuachtlitir Chumainn Chultúrtha Mhic Reachtain''' | |198?-9? >? | | | |- |'''Nuachtlitir Drámaíochta''' |ráiteachán |?<2009-'14 |Comhalachas Náisiúnta Drámaíochta na hÉireann | | |- |'''Nuachtlitir Ghael Bhéal Feirste''' |Nuachtlitir |1969-9? >? | | | |- |'''Nuachtlitir Ghaelchultúir''' |Nuachtlitir |2010-2021> |Nuachtlitir chun daoine a chuir ar an eolas faoina seirbhísí a bhionn á gcur ar fáil acu. | | |- |'''Nuacht Litir''' |sraith |1997 |An Spidéal, Ros a Mhíl, Na Mionna | | |- |'''Nuacht Litir Páirtíocht Ghaeltacht Thír Chonaill MFG-teo''' |Iris |1997-98 |"Cur síos ar thograí sna Gaeltachtaí a fuair tacaíocht LEADER ó Mheitheal Forbartha na Gaeltachta” | | |- |'''Nuachtlitir Ealaíon Na Gaeltachta''' |Iris Gréasáin | |Ealaíon.ie | |Údarás na Gael |- |'''Nuachtlitir na Gaeilge''' |Iriseán |2000 |Cambridge Irish Language Group | | |- |'''Nuachtlitir Óige Ghaoth Dobhair''' |Iris shechtainiúil |?<1985 – 1987>? |foilsithe is dáilte ag a gClub Óige i nGaoth Dobhair | | |- |'''Nuachtlitir Teaghlaigh''' |Iris mhíosuil |2015-2021> |altanna, áiseanna do thuistí agus páistí, greanáin, faigh na focail agus mar sin de á n-éisiúnt ag Glór na nGael |Marcas Mac Ruairí | |- |'''[[Oghma (iris)|Oghma]]''' |Iriseán |1989-98 |irisleabhar litríochta |''Antain Mag Samhráin, Micheál Ó Cearúil, Seosamh Ó Murchú:'' |''tháinig Aimsear Óg ina dhiadh'' |- |'''Oideas''' |Iris |?<-1968-'14 |Iris na roinne oideachais | | |- |'''Óige''' |Iris |1923 |Irisleabhar do leanbhaibh scoile | |Foisitheoir :Guy |- |'''Ollscoil''' |Iris |1992-93>? |Ráitheacháin bunaithe ag Coiste Comórtha an Athar Mícheál Ó hIcí – 6 mhí a leann |''Tomás Ó Monacháiin /Pádraigh Mac Giolla Rí (Fionbarra Ó Brollacháin) feallbhuile na húdarás ar Údarás sa Ghaeltacht'' | |- |'''Ó Thuaidh''' |sraith |1993 -94 |An Daingean, Co. Chiarraí | | |- |'''P agus T''' |Iris | |Iris Oifige an Phoist | |Roinn Post & Telegrafa BÁC |- |'''PEIG''' |Iris Ghréasáin |2015 – 2021> |Pobal, Eolas, Ilmheáin, Gaeilge. CnG BÁC | |tógáil ar an méid a rinne Gaelport, 'As na Nuachtán' |- |'''Pléarácha''' |Iris bhliantúil |1991 > 2014>? |Iris ina féile ina raibh clár na féile, cur síos ar na míreanna agus altanna ar ghnéithe éagsúla. |''coiste eagarthóireachta, Phléarácha Chonamara'' |<nowiki>http://www.cartlann.ie/exhibits/show/cartlann-an-phlearaca</nowiki> |- |'''Pobal''' |Iris |1970>? |Curtha in eagar ag Mícheál Ó Bréartúin, Pádraig Ó Snodaigh |''Mícheál Ó Breatúin Pádraig Ó Snodaigh'' |Pobal Teo. An Charraig Dubh |- |'''Pobal''' |Iris | |Seanchas agus scéilíní do Ghaedhil óga na hÉireann. | |Comhlacht Oideachais na hÉirean |- |'''Pop Nuacht''' |Iris Idirlíon |2011-12 |Seirbhís nuachta Gaeilge ar dhomhan Phopceoil an Bhéarla | |Raidió Rí Rá |- |'''Pléarácha''' |Nuachtán |1981>? |Nuachtán neamhspleách Gaeilge. | |Clóite i mBéal Feirste, neamhspleách ar dtús, ach mar fhorlíonadh leis an Andersonstown News ar ball. |- |'''Preas an Phobail''' |Nuachtán |?<1981>? |Nuachtán neamhspleách Gaeilge. | |Clóite i mBéal Feirste |- |'''Raithneach''' |Iris |1980 |Iris Chuman Gaelach Ollscoil Nua Uladh | | |- |'''Rí Rá''' |Greanán |2013>? |Iris de mear-dhearáin ildaite | |Foilsithe ag Coimicí Gael |- |'''Rosc''' |Irisleabhar |1951-1985>? |Irisleabhar CnG Dáil na Mumhan | |Coicíseachán - Iris dhátheangach CNG darb ainm Rosc ní h-eol an ionann an dá cheann |- |'''Rosc Dubh''' |Comic/meardhearán <197? > | |Meardhearán chun cuidiú le airgead a thiomsú do malairt |''Liam de Frinse'' | |- |'''Rosc Ros Muc''' |sraith | | | |Foilsithe ag Leon Ó Mórcháin |- |'''Sa Ghaeltacht''' |nuahctán |1979 - 1980>? |'Iris Oifigiúil Údarás na Gaeltachta' - míosúil le nuacht ó na ceantreacha Gaeltachta. | |3 chóip le breathnú orthu ar an suíomh seo http://www.bealoideasbeo.ie/index.php/Sa%20Ghaeltacht |- |'''Samhlaíocht Aniar''' |Irisleabhar |1995-97 |Foilsithe i dTrá Lí |''Pádraig Mac Fhearghusa'' | |- |'''Saoirse''' |Iris |1970>? |ó Ghluaiseacht na Poblachta Plás Gardnar | |' Ní Fhacamar Fastaoim, An Lámh Dhearg ná Saoirse le fada an lá an beo marbh iad mar irisí? - Pobal 17 Iúli 1972 |- |'''Saoirse''' |Iriseán |1998 |Foilsithe ag Roinn Chultúr Sinn Féin Béal Feriste (The local newsletter by the jackie Griffith Cumann Provisional Sinn Féin) | | |- |'''[[Saol (Nuachtán)|Saol]] > Saol.ie''' |Nuachtlitir |1974-'11-'14>? |Nuachtlitir mhíosúil do phobal na Gaeilge FnaG |''Colm Ó Tórna'' |Cuireadh dtín idirlíon ansin baineadh a mhaoiniú |- |'''Scathán (An?)''' |Iris |1950 -2006>? |Iris an Chumainn Ghaeligh (Ollscoil na Banríona BF) cultúr, oideachais, litríocht, na coláistí samhraidh..... | | |- |'''Scathán''' |Iris bliantiúl |?<2017 |Iris Roinn Na Gaeilge Coláiste Phádraig Drom Condrach | | |- |'''Scáthlán''' |Iris |1980 - 2016>? |Iris Chumann Staire agus Seanchais Ghaoth Dobhair |''Seán Ó Gallchóir agus Seán Mac Niallais ([http://www.bealoideasbeo.ie/sites/default/files/2018-12/Scáthlán1_1980_OCR_0.pdf Scáthlán a h1])'' |Comhar Chumann Forbartha Ghaoth Dobhair<nowiki/>http://www.bealoideasbeo.ie/sites/default/files/2019-01/Scáthlán%203%20-%201986%20-%20OCR2019.pdf |- |'''Scéala Aduaidh''' |nuachtlitir |1988-9? |i gcló i mBéal Feriste | | |- |'''Scéal Úr''' |Nuachtán |1966 |Tablóid Ghaeltacht Bhéal Feriste | |Thosaigh is chríochnaigh sa bhliain chéanna. |- |'''Sciath con gCulainn''' |Iris lámhscríofa |1899 |Iris tiolcatha chun leas Ghluaiseacht na Gaeilge, Béal Feirste | | |- |'''Scoth Smaointe''' |sraith |1977-86 -2016>? |Cumann Gaelach Coláiste Mhuire gan Smál Luimneach | | |- |'''Scríobh''' |Irisleabhar |1974-84>? |An Clóchur | |“Díolaim shubstaintiúil éagsúil ar chuma Bliainiris ba ea Scríobh” -Al. T |- |'''Scríbhneoirí Cois Teorann 1>5''' |sraith |2015 >'19> |Coiscéim |''Prin Ó Duigneáin/Seosamh Mac Muirí'' |Meascra saothar pinn ó Liatroim |- |'''Sgéal Nua Na Gaillinhe''' | |1922-25 |National Publications | | |- |'''7 na Seachtaine''' |Iris |<?2014 |Iris Sheachtainiúl a bhí ar fáil ar Gaelport.com | |Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge |- |'''*Seachtain''' |Nuachtán |2013- 2021 |Seachtanán de chuid an Irish Independent | |Lean seo i ndiaidh a leagan siúd de Foinse |- |'''*Seachtain Óg''' |Nuachtán |?<2014> 2021 |Forlíonadh seachtainiúil (de chuid 'Seachtain') Gaeilge do dhaltaí bunscoile | |''féach'' |- |'''Seanchas (ó) Chairbre''' |sraith |1982-93 |Foilsithe i Sciobairín, Corcaigh | | |- |'''Seraphica''' |Irisleabhar |?<1946-48>? |Bliainiris dá Fhoilsiú ag na Frainsiasaí Óga. | |Coláiste San Antoine i Lobháin; Coláiste San Isidhóir sa Róimh ; Coláiste San Antoine i nGaillimh. Franciscan students' annual. |- |'''Sonas''' |Greannán | |Iris oideachais do rang a h1 agus a 2 | |Folens |- |'''SOS''' |Nuactán Scoile |1987-1988 |Nuachtán sheachtainiúil Choláiste Eoin ⁊ Íosagáin | | |- |'''*Splanc''' |Iris |2015 – 2021> |Iris ranga don idirlbhliain |''Gaelinn le cabhair ó COGG'' |Tá suíomh ghréasáin le leagan digiteach agus obair bhreise. Féach freisin Dréinre, ⁊ Staighre [https://www.gael-linn.ie/ga/teaching-learning/splanc/113-2/ suíomh] |- |'''Splunc''' |Iris |2008 -'14> |Iris/ Meardhearán (comic) dé-bhliantiúl Comhluadar |''aistriúchán ar isir Boer Da an Bhreatain Bhig'' |eisithe ag comhluadar |- |'''Spreac''' |Nuachtlitir |<?2008>? |Nuachtlitir Chomhlucht forbartha An Spidéil Teoranta | | |- |'''*Staighre''' |Iris |1994-2021> |Cleachtaí d'ardleibhéal an teastas sóisear i bhfoirm iris a clóitear 6 n-uaire sa bhliain | |[[Gael Linn]] [https://www.gael-linn.ie/ga/teaching-learning/staighre/113-1/ suíomh] |- |'''Stáitse''' |Iris |1991 -2005 |Iris na Drámaíochta Gaeilge An Comhlahas Náisiúnta Drámaíochta | | |- |'''Studia Hibernica''' |Iris |1961> |Iris Stair na Gaeilge ⁊rl | |Coláiste Oilliúna Naomh Pádraig |- |'''Súil Eile''' |Iris |?2001<2016 |Iris Scoil Choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |leanann seo Flúirse |- |'''Sult''' |Iris |?<2007-2015> |Iris bhliantiúl d'imeachtaí SnG ar fud na tíre | |Bhí ar fáil sa Daily Star go dtí 2013 - Daily Irish Mail i 2014 |- |'''Sult''' |Iris |<?1969?> |Doire | | |- |'''Tairseach''' |Iris |2003>2014 |Iris Bhliantiúil cúrsa iriseoireachta ITÁC | |[Eagrán a 2 - 2008] |- |'''Taighde agus Teagasc''' |Iris |2001 – 2008>? |Iris Bhliantiúil Ollscoil na banraíonna Beal Fesiete | |<nowiki>https://bill.celt.dias.ie/vol4/displayObject.php?TreeID=7612</nowiki> |- |'''Teagasc na Gaeilge''' |Iris |1981-2010 |Iris Comhair na Múinteoirí Gaeilge (chríochnaigh le uimhir a 9 2010) | | |- |'''Teagmháil''' |Iris Ghréasáin |??? |Ceann des na céad Iris ghréasáin. Pléadh ealaíon na cumarsáide agus eolaíocht na ríomhaireachta, Sholáthair foclóir ríomhaireachta | |I nGaeilge den chuid is mó |- |'''Teangadóir''' |Iris |?<1953-60>? |Béal Feirste | |D'fhoilsigh Breandán Mac Aodha a chuid dánta ann |- |'''Tír na n-Óg''' |Greanán |1946-1979 |''Na Bráithre Críostaí'' | |Bhíodh sé ar fáil in eindí le 'Our Boys' tháinig sé sna sála ar an Gadhael Óg |- |'''Tradrai''' |Iris | |Iris Club na nÓg Cora Chaitlín, CLG Newmarket-on-Fergus, | | |- |'''Tuairisc''' |Nuachtlitir |?<1970-'76 |Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta. Indreabhán, 5p | |'Bhí marna ag an gcruinniú inar toghadh coiste eagarthóireachta Thuairisc...' -Pobal 7 Samhain 1970. 'Ach tháinig cúpla irisí nua ar an saol le tamall agus chonaiceamar uimhir amháin de Tuairisc ina chrot nua – go maire sé – Pobal 17 iúil 1972 |- |'''Tuairisceoir''' |Nuachtán |2013-'15> |Nuachtán Ghréasán a chlúdaíonn réimse leathan de Nuacht. | | |- |'''*[[Tuairisc.ie]]''' |Nuachtán |2014 - 2021 |Nuachtán Ghaeilge úr ar an idirlíon a maoiniú ag Foras na Gaeilge | | |- |'''Tuarascáil an Uachtaráin''' |Irisleabhar | |“ 4 ag tógáil Ollscoil Dlúth-thaighde den chéad scoth” Foilseachán taighde UCD | | |- |'''Tuarascáil Bhliantúil DKIT''' |Irisleabhar |2008 |Institúid teineolaíochta Dhún Dealagan | |<nowiki>https://www.dkit.ie/system/files/0809_Irish_Annual_Report_0.pdf</nowiki> |- |'''Tuarascáil Bhliantúil Teagasc''' |Irisleabhar |2007 | | | |- |'''Tuathal''' |Iris |2010-2013 |Iris Ghaeilge le Coláiste na Tríonóide- eagrán Nollag I 2011, seans gur iris séasúrach é | |<nowiki>http://issuu.com/tuathal/docs/tuathal2.2012</nowiki> |- |'''Tús a’ Phota''' |Iris |1930 |Aguisín do Gearrbhaile' de thorradh na Laethannta Saoire) |''Eric Mac Fhinn'' |Chló sé lena airgead féin é. |- |'''Ulaidh ag Aiseirighe''' |Irisleabhar |???? |Foilsithe ag Resurgent Ulster, Béal Feirste | | |} == Gaeilge ⁊ Béarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Ainm''' |Iris |1989-2018 |Iris ar logainmneacha -Bulletin of Ulster Placenames Soc. |''Leon Ó Móracháin a bhunaigh'' | |- |'''An Aisling''' |Iris |1985 -1991?> |A journal of tradional studies. |''Micheál Ó hAllmhuráin'' |Comhaltas CÉ Chiarraí Baile Thadhg |- |'''An Crann''' |Iris |1908-24>? | |''Séamus de Craig'' |Foilsithe leis An Stoc (1917-1920, 1923-1931) Cf. R. de Hae, Clár-Litridheacht na Nua-Ghaedhilge. |- |'''An Choinneal''' |Iris dé bhliaintiúil |1959-2021> |Parish publication, Louisburgh. Longest parish bulletinin Ireland |''Leon Ó Mórcháin a bhunaigh'' |Iris pharóiste Chluain Cearbán, Maigh Eo -'provide an insight into life in Kilgeever parish'. |- |'''An Chraobh-Ruadh''' |sraith |1895-1913>? |Seachtanán CnG | |irisleabhar Chonnartha na Gaedhilge ghá chur amach ag muinntir na h-Ard-Sgoile Ultaighe, Béal Feirsde |- |'''[[An Claidheamh Soluis]]''' |Nuachtán |1899>1917 / 1930-32 |CnG Bhéal Feriste / Árd-sgoil Ultach |''Eoin Mac Néill ->01 Pádraig Mac Piaras 03- 09'' |''Athraíodh an ainm go Fáinne an Lae ar feadh tréimhse agus ansin go Misneach arais go Fáinne an Lae agus thar nais dtín chéad ainm.'' |- |'''An Connachtach / The Connachtman''' |Iris |1907-1908 |a bilingual journal devoted to the national revival. Áth Luain |''Seán Mac Giollarnáith'' |''Níor mhair ach tamall gairid'' |- |'''An Doras''' |Nuachtán/mórbhilleog |1996-1998 |Iris Mheirceánach faoin gCultur Gaelach | |Níl rian de ann ach i liosta ar www.3.smo.uhi.ac.uk |- |'''An Droichead – ''the bridge''''' | |1985-89 |An Irish magazine from New York / A bilingual journal from Ireland | |Is cosúil go raibh dhá iris nó an ceann céanna faoin teideal céanna á dháiledh in oirthear Mheirceá |- |'''An Duibhneach''' | |?<1971>? |Cumann Cearta sibhialta na Gaeltachta |Breandán Mac Gearailt |Tar éis do Breandán Mac Gearailt éirigh as bheith ina eagarthóir ar Misneach bhunaigh sé seo. |- |'''An Féinics''' | |?<1968-73>? |Comhairle na gCumann Gaeilge, Cumann na Gaeilge Nua Eabhrach |Seán MacPotait Eag. Cúnta: Deasún Breathnach | |- |'''An Fhearsaid''' |nuachtlitir |?<1995>? | | | |- |'''An Fhuinneog Ghaelach''' |Irirsán Ráithiúl |2002-2021> |Nuachtlitir Cumann Gaeilge na hAstráile Teo. | | |- |'''An Focal''' | | |Nuachtán Ollscoil Luimnigh. Roinnt colúin Ghaeilge ann | | |- |'''[[An Gaodhal]]''' |Iriseán |1881-1904> |Leabhar-aithris Míosamhal (Brooklyn, New York : Nolan Bros. Steam Print, December, 1881.) |''Micheál Ó Lócháin'' |tabhartha chum an teanga ghaedhilge a chosnadh agus a shaorthughadh agus chum féin-riaghla Chinidh na hÉireann |- |'''An Glór Poblachtach''' |Irisleabhar |2010 |Iris úr Shinn Féin  (le bheith ráithiúl) | |(bhí 500 síntús á lorg acu le go leanfadh siad leis) |- |'''An Leabharlann''' |sraith |1905-1909 |Irisleabhar cumann na Leabharlann | | |- |'''An Long / War Sheet''' |Irisleabhar |1922 |Warsheet No 1, foilsithe ag (IRA, BÁC) | | |- |'''An Múinteoir Náisiúnta''' | |?<1960-64>? |Tír Teanga Ceol | | |- |'''An Náisiún / The Nation''' |Páipéar |1952 | | | |- |'''An Nuaidheacht''' |sraith |1980-'02>? |Newsletter of Conradh na Gaedhilge Washington | | |- |'''An Óige''' |sraith |1930>? |A bright bi-lingual monthly |''Pádraig Ó Bróithe'' |Bunaithe ag an Eagarthóir |- |'''An Phoblacht/ Republican News''' |Nuachtán | |Nuacht le dearcadh poblactánach | | |- |'''An Píobaire''' |Iriseáinín |1969-78 -'14 |Na Píobairí Uileann i mBÁC a d'eisigh | |Ó 1999>14 i mBéarla |- |'''An Ráitheacháin''' | |1936>? |The Gaelic Quarterly Review,: Iris de chuifd an cumann lúthchleas Gael | |<nowiki>http://www.limerickcity.ie/media/1937%2003%20No%204.pdf</nowiki> |- |'''An Ridire''' | |?<1974>? |Ceoltóirí an Daingean | | |- |'''An Saol Gaelach''' |Iris |?<1919>? |Alt ar Thomas Mac Partland ann ar an 25 Eanáir 1919 | | |- |'''An Sgiath – The Shield''' |Sraith |1907 | | | |- |'''An Smaointeóir / The thinker''' |Irisleabhar |1919 -1920_>? |Irisleabhar Oifigeamhail Connradh Na Gaeilge de'n Státa Nuaig Eabhraic | |Irisleabhar Ráithiúil |- |'''An t-Eagrán''' | | |Nuachtán mhicléinn DIT i mBéarla ach Colúin Ghaeilge ann | | |- |'''An Teanga Bhinn''' |nuachtlitir |?<1996>? |Eisithe ag An Cumann Gaelach 7 Glór na nGael, Port a Dúinín | | |- |'''An tOibrí Imdhála: The Distributive Worker''' | |1957>? |incorporated ‘The Drapers Assistant’ and An Saothraí Riartha | | |- |'''Ard na hÉireann''' |Iris |1904 |''An Irish Ireland Magazine -'' |''issued by an Craobh Colm-cille, Connradh na Gaedhilge Tulach-mór. Nodlaig, 1904.'' | |- |'''As na Nuachtán''' |Iris Idirlíon |?<2014 |Ath-fhoilsiú ar altanna as na Nuachtáin a bhíonn Ag plé an Ghaeilge |''Gaelport.com C.NnaG'' |Ath bhunaithe fé scáth PEIG de chuid CnG |- |'''Banba''' |Iris |1901-06 |foilsithe ag Muintir Bhrúin agus Nualláin | | |- |'''Banba''' |irisleabhar |1921-22 |Gael Pub. & Trading Society | | |- |'''Béaloideas,''' |Irisleabhar |1927-'01>? |The Journal of Folklore society of Ireland / Cumann Béaloideasa Éireann |''Séamus Ó Duilearga'' |i nGaeilge den chuid is mó tríd go dtí na 70dí is ansin i mBéarla den chuid is mó ina dhiadh |- |'''Bean na hÉireann''' |Iris |1908-1911 |Iris Inghinidhe na hÉireann, ‘freedom for Our Nation and the Complete removal of all disabilities to our sex |''Maude Gone a bhunaigh'' |An chéad iris do Mhná in Éirinn.   Scríobh Caitlín Nic Gamhann alt ann. |- |'''[https://www.ucc.ie/en/anthropology/research/researchprojects/beascna/ Béascna]''' |Irisleabhar |2002-2017>? |Iris Bhéloideasa agus Eithneolaíochta Dept of folklore UCC | |''‘Béascna’ is one of only two scholarly journals in the Republic of Ireland publishing articles and reviews relating to Irish and European Folklore and Ethnology in general.'' |- |'''Bliainiris''' |sraith |1982 |Cuman staire agus seandálaíochta Thuaisceart Mhaigh Eo | | |- |'''[[Bolg an tSoláthair (Cumann na nÉireannach Aontaithe, 1795)|Bolg an tSolair]]''' |Iris |1795 |'Or The Gaelic Magazine' - Aistí, Amhráin is Gramadach. | |Clóite fé chúram na h-[[Cumann na nÉireannach Aontaithe|Éireannaigh Aontaithe]]. Aon eagrán amháin a eisíodh. Aistriúcháín le [https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1047 Charlotte Brooke] ann |- |'''Cairde na Cruite''' |Nuachtlitir |1990-'10 | | | |- |'''Céim''' |sraith |1970>? |Coimisiún le rinicí Gaeilge | | |- |'''Ceol''' |Sraith |1963-86 |a journal of Irish music |''Breandán Breathnach'' | |- |'''Ceol Tíre''' |Billeog eolais |1973>? |Cumann Cheol Tíre Éireann = Folk Music Society of Ireland | |BÁC |- |'''Channel''' |iris liteartha |2019> |Iris liteartha dírithe ar an “dúlra, imní an chomhshaoil, agus smaoineamh éiceolaíochta”.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/cultur/abhar-i-ngaeilge-a-lorg-ag-iris-liteartha-i-mbaile-atha-cliath/|teideal=Ábhar i nGaeilge á lorg ag iris liteartha i mBaile Átha Cliath|dáta=2023-06-01|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=2025-05-29}}</ref> |[[Cassia Gaden Gilmartin]]; Eagarthóir Gaeilge: [[Simon Ó Faoláin]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://channelmag.org/about-channel/|teideal=About - Channel, Ireland's Environmentalist Literary Magazine|language=en|work=[[Channel]]|dátarochtana=2025-05-29}}</ref> |I mBéarla go príomha; beagán i nGaeilge ó 2020 i leith, taobh le haistriúcháin go Béarla. Lonnaithe i mBaile Átha Cliath.<ref name=":2" /> |- |'''CNAG''' |iris/nuachtlitir? |1991- 1995 |Conradh Na Gaeilge 6 Sraid fhearcar BÁC 2 01757401-2 50p | |Eagrán 07 ‘93 táille 50p comóradh 100 bliain d e CnaG |- |'''Cogar''' |Iris |1964-69>? |The newsletter of Comhlachas Daonscoil | | |- |'''Comhaltas''' |Bliain-iris | |Bliain-iris comhaltas Ceoltoirí Éireann |''T.P. Ó Díomsaigh'' | |- |'''Comhaltas Ceoltóirí Éireann''' | |1976>? |'Comhdháil' | | |- |'''Corca Dhuibhne Beo / Mid and West Kerry Live''' |Iriseán |2009-2023> |Corca Dhuibhne, Ciarraí |''Lorcán Slataire agus Mossy'' |Cinntítear go bhfuil an oiread Gaeilge is atá Béarla san iris [https://www.westkerrylive.ie/ West kerry Live] |- |'''Craic''' |Nuachtlitir |1993>? |Nuachtlitir Comhaltas an Chreagáin (The very occassional newsleter of CC) | |Uimhir 2 Eanáir 1993 |- |'''Cuisle na nGael''' |Iris |?<1985 -94>? |Iris Bhliaintiúl Chraobh an Iúir / The Journal of the Newry Branch Gaelic League | | |- |'''Dál gCais''' |Iris |1972-93 |The Journal of Clare |''Séamus Mac Dhaibhéid'' | |- |'''Duillí Éireann (Irish Pages)''' |Iriseán Dé bhliantiúl | |Iris scríbhneoireachta comhaimseartha – “ An teagrán Gaeilge dha theangach. | |foilsithe i mBéal Feriste? |- |'''Dála Gaedhal''' |billeog |1957 >? |Clann na Gaedhealtachta a d’fhoilsigh | |Clólann Juverna Teo., 4 thrácht (quote) as rosc agus eile agus torthaí chrannchur Taisge Éireann Sráid Árann Thoir BÁC, guthán sealadach 46956, An árd sgoil, sráid Duibhis, Béal Feirst, guthán 22210 |- |'''Eagar''' |Ráitheachán |1950? |Ráitheachán dhátheangach CnG |''Anraoi Ó Liatháin'' |'Rosc' an teideal nuair a tiontaíodh ina coicíseán é |- |'''[[Éigse (iriseán)|Éigse]]''' |iriseán |1939>?2006>? |a journal of Irish studies, Index to volumes 1-30 – Leabharlann na hÉireann |''Colm Ó Lochlainn'' |''/ Published (with the aid of the Adam Boyd Simpson Bequest) for the National University of Ireland'' |- |'''Éigse Cheol Tíre''' | | | | |Brún agus Ó Nualláin Teo. |- |'''Éire ag na Náisiúin Aontaithe''' '''Ireland at the United Nations,''' |Sraith leabhair |?<1957-1962>? | | | |- |'''Éire-The (Irish) Nation''' |Nuachtán |1923-24 |Den chuid is mó i mBéarla le roinnt i nGaeilge | | |- |'''Éire go Brágh''' |iriseán | |A Monthly Bilingual Magazine for the Preservation and Promotion of the Language, Industries, Music, Art and Literature | | |- |'''Éiriu''' |sraith |1904-07 |School of Irish Learning. Dublin Acadamh Ríoga na hÉireann | |Saothar ag Osborne Bergin, Kuno Meyer, agus John Strachan ann. |- |'''[[Fáinne an Lae 1898-1900|Fáinne an Lae]]''' |Nuachtán |1898-00 &1918-20 |Páipéar reachtmhaine dá theangach chum Gaedhilge do chur ar aghaidh. CnaG BÁC, |''<nowiki>https://www.coislife.ie/product/fainne-an-lae-agus-an-athbheochan-1898-1900/?attribute_pa_cludach=bog</nowiki>'' |''Súadh é isteach sa Chlaidheamh Soluis nuair a theip ar chúrsaí airgeadais an iris seo'' |- |'''Féile Zozimus''' |sraith |1992-94 |Curtha i gcló ag Gaelinn | | |- |'''Fianna''' |Nuachtán |1915-1916>? |Míosúil – roinnt gaeilge ann | |Fianna publishing Co. |- |'''Forbairt''' |Iris nuachta |?<2007>? |Comhairle Chontae Dhún na nGall, Rannóg pobail, fiontar Agus seirbhísí cultúrtha | | |- |'''Gaedelica''' |Iris |1912-13 |Tomás Ó Rathile | | |- |'''Glór Don Phobail''' |Iris |?<2007>? |Pobal le Chéile Teo. Ag obair ar son forbairt Pobail Chloich Cheann Fhaola, gort a choirce | | |- |'''Glór Inse Bán''' |sraith |?<1971 – 1979>? |Coiste Ghlór na nGael – Templeglantine (Teampall an Ghleanntáin?) | |Bhí baint ag Micheál ó hAirnéide leis |- |'''Glór Lurgain''' |Nuachtlitir |?<1945>? |Eisithe sa Lurgain | |www.pobailcl.com |- |'''*Gníomhaithe Spriocanna Domhanda/Global Goal Getters''' |Irish lín agus Clóite |2021> |Iris lán le dánta, ealaion agus físeán daltaí bunscoile ar théama spriocanna na Náisiúin Aontaithe. Iontrálacha sa chomórtas atá sna míreanna. 4 chinn in aghaidh na bliana.Clóitear an ceathrú ceann i Mí Aibreáin le míreanna na mbuaiteoirí. | |An Roinn Gnóthaí Eachtracha Mura gcuirtear aon ní chucu i nGaeilge ní bhíonn aon Ghaeilge san iris.Aaistrítear an Ghaeilge ar mhaithe leis na Neamh-Ghaeilgeoirí.. |- |'''Guth agus Tuairim''' |sraith |?<1980>? |[Dublin] Association of Principals and Vice-Principals of Community and Comprehensive Schools. | | |- |'''Guth na nGaedhael''' |Iris |1904-1938>? |Míosagán dhátheangach CnG Londan | |''being an half-yearly bi-lingual magazine published by the Gaelic League of London, and containing the programme of the Irish Musical Festival at the Queen's Hall on St. Patrick's Day.'' |- |'''Guth Ó Thuaidh''' |Iris |2008 -'14>? |Nuachtlitir Chumann Chultúrtha Mhic Reachtain, Béal Feirste Ag sprageadh na Gaeilge i mBéal Feriste | | |- |'''Inis Fáil''' | |1904>10? |"A magazine for the Irish in London." Published to maintain A sympathetic contact between Irishmen living abroad” | |London Branch of the Gaelic League], 1904-1910> |- |'''Inis Magazine''' |Iriseán |<2003>'17> |Iris Children's books Ireland a phléann is a dhéanann léirmheastoireachta ar leabhair leanaí na hÉireann i mBéarla is i nGaeilge | | |- |'''Iris Iar Chonnacht''' |Iris |1970 |Iris chun gael na cathrach a mhealladh siar chun lonnú in iarthar Chonnacht. |''Seosamh Ó Cuaig, Des Fennel'' | |- |'''Iris Na Gaeilge''' |Iris |2001- '11 |Iris Dé-bhliaintiúl Coláiste na nGael (Britan's Irish Language Network) | |<nowiki>http://www.colaiste-na-ngael.com</nowiki> |- |'''Irish Pages – Duillí Éireann''' |sraith |2002-'14> | | | |- |'''Iris na Mara''' |Iris |2002-'06 2014> |Maritime Institute of Ireland, Dún Laoghaoire | | |- |'''Iris na Nodlag''' |Bliainiris |1945>? |Ógraidh Croise Deirge na hÉireann; The Irish Junior Red Cross. |''Leslie De Barra a bhunaigh'' |Bean céile Tom Barry an Poblachtánach |- |'''Iris Teoin/ Wolfe Tone annual''' |Bliainiris |1932-'54 | |''Brian Ó hUigín'' | |- |'''Irisleabhar na bhFiann''' |Irisleabhar? |1964 |Fianna Éireann | | |- |'''Irisleabhar Ceilteach''' |Irisleabhar |1952-54 |Irish Society Cambridge, Toronto Tír, Teang Ceol |''Iain Mac Aoidh, Pádraig Ó Broin'' | |- |'''Irisleabhar Mhuineacháin,''' |Irisleabhar |1976 -83>? |An Cumann Gaelach, Iris chraobh Mhuighneachán de CnG | | |- |'''[[Irisleabhar na Gaedhilge]] / The Gaelic journal''' |Irisleabhar |1882 -1909 |Exclusively devoted to the preservation and cultivation Of the Irish language |''Osborne Bergin'' ''Eoghan Ó Gramhnaigh'' |Ghlac CnG seilbh ar an Irisleabhar i 1894 tar éis do bhaill as Aontacht Na Gaeilge agus CnaG é a bhunú in 1893. Scríobh Páraic Mac Piarais, Eoin Mac Néill agus Peadar Ó Laoghaire [http://irisleabharnagaedhilge.fng.ie/index.php?irisleabhair_function=1&irisleabhair_file=IG01-3 téacsanna ar líne] |- |'''Iris na Nodlag''' | |1944>? |Ógraidh Croise Deirge na hÉireann; |''Máire Ní Mhurchuadha'' | |- |'''Iris Drong Átha Cliath''' | |1939-. |National Association of the Old I.R.A. 1886-1963 |''Oscar Traynor'' | |- |'''Laochra Léinn''' |Iris |1992 >? |Bróisiúr Mheánscoil Feirste – anscoilbhliain 1991-1992 | |bunaíodh an choláise i 1991 |- |'''Leaves – Billeoga''' | |1938>? |“Politics, Literary, Irish, Ireland, Monthly . [1 Eanáir - 2 Feabhra] |Louis N. le Roux |foilsithe Michaelmas i mBÁC I mBéarla dar le Marsh's Library ach altanna ar an nGaeilge agus i nGaeilge in imleabhar a h1 uimhir a h1. Im. 1 uimh 2 ar díol ag https://www.abebooks.com/Leaves-Billeoga-Political-Literary-Irish-Ireland-Monthly/30547596652/bd |- |'''Ná Bac Leis''' |Páipéar |1921 |Clóite 'Internment Camp, Ballykinlar'. 3 h-eagrán, Alt amháin i nGaeilge i ngach eagrán | | |- |'''Newsletter of the School of Celtic Studies''' | |1987-96 |'Scéala Scoil an Léinn Cheiltigh' | | |- |'''Nuachtlitir An Droichead''' |nuachtlitir |?<1998>? |Béal Feirste | | |- |'''Nuacht Leabharlann Náisiúnta NA hÉireann''' | |1999->? |BÁC leantar mar NLI NEWS | | |- |'''Nuacht SMI''' | | | | | |- |'''Oideas''' |Iris |1968>? |Ráiteachán Roinn Oideachais | | |- |'''Ríocht na Midhe''' |Sraith |1955>? |records of Meath Archaeological and Historical Society. | | |- |'''Rosc (Dhá theangach)''' |Iris |1951 – 1982>? |Iris Dhá theangach Chonradh Na Gaeilge CnaG 20p |''Pádraig Ó Fearaíl'' |Lean seo i ndiaidh 'Eagar' IMLeabhar 30 Uimh.5 Nollaig 1981 / Eanáir 1982 |- |'''Samhain''' |Iriseán |1901-17>? |Iris WBYeats |''W.B. Yeats'' |[Cúirtéis clódóir] Foilsithe in éindí leis an Irish Week????????? |- |'''Scéal (irisleabhar)''' |Irisleabhar |2011-'15> |Journal of Coláiste na nGael, Britan. |''Scéal acts as our campaign briefing document'' | ''lean seo 'Iris Na Gaelige''' ''A5, 12 leathanach, 4 uair sa bhliain, 90% as Béarla'' |- |'''[[Scéal (nuachtán)]]''' |Nuachtán |2025> |Nuachtán seachtainiúil |[[Éanna Ó Caollaí]] |Céad eagrán 15/04/2025. 16 lch an eagrán. Leagan clóite amháin. Ar fáil in éineacht le [[The Irish Times|''The Irish Times'']] agus an ''[[Irish Independent]]''.<ref name=":3">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/gaeilge/tuarascail/2025/04/15/gearcheim-theangeolaiochta-bhrisfeadh-se-do-chroi/|teideal=Géarchéim theangeolaíochta: ‘Bhrisfeadh sé do chroí’|údar=[[Michelle Nic Pháidín]]|dáta=2025-04-15|work=[[The Irish Times]]|dátarochtana=2025-06-01}}</ref><ref name=":4">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22505509/|teideal=Éanna Ó Caollaí, Irish Times.|údar=[[Adhmhaidin]]|dáta=2025-04-15|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250601210820/https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0415/20250415_rteraidion-adhmhaidin-annacaolla_c22505509_22505539_232_.mp3|archivedate=2025-06-01}}</ref><ref name=":5">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|teideal=Áine Ní Dhonnaile, iriseoir.|údar=[[Pé Scéal É]]|dáta=2025-04-25|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-01|archiveurl=https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0530/20250530_rteraidion-pesceale-inendhonna_c22517206_22517215_232_.mp3|archivedate=2025-06-01}}</ref> |- |'''Scéala''' |sraith |197?> |Comhaltas Ceoltóirí Éireann – craobh Ardscoil Rís | |''<nowiki/>'Gló G' dar le Tais.CDÉ.'' ''<nowiki/>Scríobh Úna Uí Dhíosca ann'' |- |'''Scéalta (Dromahair)''' |Nuachtán |2015> |Ráiteachán i mBéarlaach colún Ghaeilge ann. | | |- |'''Scéal chatha Luimnighe''' |Irisleabhar |1922/3? |Limerick War News | | |- |'''Scéala Éigse Éireann''' |Iris |?<2008>? |Iris Poetry Ireland formhór i mBéarla | | |- |'''Scéilíní''' |Iris |?<2009>? |Nuachtlitir Dhátheangach choláiste Oriall | | |- |'''Sean Óglach''' |Irisleabhar | |Official organ of the National association of Old Irish republican Army | | |- |'''Sinsear''' |irisleabhar |1979 -2019 |''The Folklore Journal', Roinn Bhéaloidas Éireann, An Coláiste Ollscoile'' | |An 10ú hEagrán 2019 – 9= 2005. níor foilsíodh aon cheann idir 1984-89 |- |'''Spaoi''' |Greannán | |Education magazine for 1st and 2nd class | |Folens |- |'''[[Splonk]]''' |Ríomhiris |2019> |Iris dátheangach [[Splancfhicsean|splancfhicsin]] |Príomheagarthóir: [[Nuala Ní Chonchúir]] |[https://www.splonk.ie Splonk.ie] Ar sos ó 2024 i leith |- |'''Sult''' |Irisleabhar |1961 |Coláiste Oiliúna Naomh Pádraig ??????? Folens?????????? | | |- |'''Teanga''' |irisleabhar |1979-'14 |Journal of the Irish Association for Applied Linguistics. | | |- |'''Teangeolas''' |Iris |1974-'01 |Iris débhliantiúil Institiúd Teangeolaíochta Éireann | |''Bhí an chéad eagrán i nGaeilge agus dhá- theangach as sin amach ?????????'' |- |'''Teoiric''' |Iris |1971 - 1980>? |Theoretical Journal of the Republican Movement. ''"without theory there is no movement"'' | |15p https://www.leftarchive.ie/document/2109/#comments |- |'''The Gaelic Voice''' |Iris |1990 |Béal Feirste | | |- |'''The Irish People / An Choismhuintir''' |Irisleabhar |1973 |Republican movement Ireland a chur i gcló | | |- |'''The Standard – An t-Iolar''' |Irisleabhar |<?1950?> |Catholic Journal |''Peadar? Kirby'' |Bhí Paddy Kavanagh ag scríobh ann. ''Ghlaodhtí 'The Caholic Standard' mar leasainm air'' |- |'''The Star / An Reult''' |Nuachtán |1929 >? |"A national weekly devoted to politics, economics & social Affairs."review." - míosagain ó 1930 ar aghaidh | |Baint ag cumann na nGaedhael leis |- |'''The United Irishman''' |Nuachtán |1899-1906 |National weekly review | | |- |'''The United Irishman''' |Nuachtán |1932-1933 |Foilsicheán de chuid Cumann na nGaedheal – Foilsithe ag 'The Star' | | |- |'''Tomhas na Teanga''' |Sraith alt |2002 – 2010 |Tomhas na Teanga is a series of articles appearing in The National Hibernian Digest, |Séamas Ó Neachtain, a.k.a. Jim Norton |<nowiki>http://www.scoilgaeilge.org/t_na_t/T_na_T_Mar2010.htm</nowiki> |- |'''Treoir''' |Iris |1968>'14 |Iris Chomhaltas Ceoltóiri Éireann | | |- |'''Uladh''' |Iris |1904-1905 |a literary & critical magazine. | | |- |'''United Irishman''' |Nuachtán |1933 – 1936 |Ainm nua 'the united Irishman' de chuid Cumann na nGaedheal | |<nowiki>http://www.scoilgaeilge.org/t_na_t/index.htm</nowiki> |} == Gaeilge, Gaidhlic ⁊ Béarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Am Foran''' |nuachtlitir |?<2013>? |The Gaelic council of Nova Scotia newletter | |Gaidhlig den chuid is mó |- |'''An Deo-Ghréine''' | | | | | |- |'''An Gaidheal''' | |1923-49>?33 |the official magazine of An Comunn Gaidhealach | | |- |'''Cothrom''' | | | | | |- |'''Duillí (Journal of contemporary writing)''' | |<?2013?> | | | |- |'''Fear na Ceilidh''' | | | | | |- |'''Gailig''' |Iriseán |1928-30 |Galaic na hAlban Cape Breton | | |- |'''Guth na Bliadhna / the voice of the year''' |Irisean |1904-1925 |The monthly magazine of An Chonradh Gaidhealach | | |- |'''[[Mac-Talla (iris)|Mac-Talla]]''' |Iris |?<1892->? |Galaic na halban?? Sidni?? |''Alaisdair Mac Labhrainn'' |Eneas MacKay Alaisdair Mac Labhrainn |} == Ilteangach == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''An tEurópach''' |irisleabhar |1899-1900 |Irisleabhar ilteangach na heorapa – Éigse Ghaeilge Choláiste na tríonóide a bhí ina mbun |''Conall Cearnach, Patrick O Brien'' |'Ní bheidh slighe againn do Shacs-bheurla ann... Is beag is fiú cláirseach aon sreangan agus is beag is fiú sgoláire aon-teangain’  - Cuir i láthair na h-irise dar leis an alt in Comhar Iml. 39 Uimh. 4 le hAisling Ní Dhonnchadha |- |'''An Macaomh''' |Iris |1909-1913 |Iris trí theangach scoil éanna Gaeilge Béarla Fraincis, drámaí filíocht 7rl |Pádraig Mac Piarais |4 h-eagrán |- |'''An Sgolaire''' |Nuachtán sheachtainiúil |?<1913>? |Nuachtán trí theangach (G,B, F)de chuid daltaí Scoil Naomh Éanna. Clóadh 50 cinn agus dioladh ar 1p an ceann iad. | | |- |[https://www.celticleague.net/carn/ Carn] |Iris |1973-2014> |Iris ráithiúl an Chonradh Cheilteach /Celtic League i 7 dteanga | |''A Link between the Celtic Nations''' |- |'''Fianna''' |Iris |1911- 1913>? |Iris i mBéarla agus Spáinis do Ghael na hArgaintíne | | |- |'''Glór don Phobal''' |Iris |2002 -2007>? |Ag obair ar son Forbairt Pobail [[Cloch Cheann Fhaola|Chloch Cheann Fhaola]] - Iriseán Pobail le Chéile, Leitir Cheanann. An é seo Glór don Pobail? | | |- |'''Hunmanitas''' |Iris |1930-1931 |i nGaeilge, Béarla, Fraincís scata Gaeilgeoir i mBÁC (muintir Humanitas) a bhunaigh é. |''Tomás Ó Cléirigh'' | |- |'''Irisleabhar Hibernia''' | |1938>56>? |I nGaeilge, Béarla agus i bhFraincís na hEilvéise | |Déanta i bhFribourg |- |'''Na Feadánaigh''' |sraith |1963 |The whistle Players' (i mBreatanais atá seo) |''Breandán Breathnach'' | |- |'''Scéala Scoile''' |Iris |?2000-2017> |Iris séasúrach Shruth na Gaeilge, Cláiste Chaitríona Ard Mhaca | |Eagrán 30 Nollag 2016 |} == Sraith Gaeilge i nuachtáin Bhéarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''An Teanga Bheo''' | | |Colún san Irish Times | | |- |'''Billeog''' | | |Leathanch Altanna Gaeilge an Irish Times |''Pól Ó Muirí'' | |- |'''Liatroim Ag Labhairt''' |Leathanach míosúil |2015-2016> |Leathanach de cheithre ghné alt Cainteoir na míosa, Colún na staire, seanfhocail, |''Proin Ó Duigneáin'' | |- |'''The Soverign Independent /An Saorfhlaitheas''' |Nuachtán |?2012 >2015? |Teoiricí Comhcheilge is a dtionchar ar Éirinn. An t-eagrán deireanach ag scríobh an teideal in nGaeilge freisin, leathanach cúil i nGaeilge |''á chruthú i dTuaisceart Liatroma'' | |- |'''Tomhas na Teanga''' |Sraith alt |2002 – 2010 |Tomhas na Teanga is a series of articles appearing In the National Hibernian Digest, |''Séamas Ó Neachtain, a.k.a. Jim Norton'' |<nowiki>http://www.scoilgaeilge.org/t_na_t/T_na_T_Mar2010.htm</nowiki> |- |'''Treibh''' | | |Altanna Gaeilge ón Irish Times |''Pól Ó Muirí'' |www.irishtimes.com/culture/treibh |- |'''Derry people, Peoples press, Connacht press, Connacht sentinel''' | | |Bhí siad seo ag gacadh leis an deontas de €28 sa Tseachtain chun ábhar Gaeilge áitiúl a chuir ar fáil | | |} == Teideal Gaeilge altanna uile i mBéarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Ag Déanamh Ceoil''' |Irisleabhar | |52 fonn ceoil le húsáid i mbun múine. |''Cpmhaltas Ceoltóirí na hÉireann'' | |- |'''Ainriail''' | |1975 - 1987 |A Belfast Anarchist Monthly | |7 n-eagrán ar fad https://irishanarchisthistory.wordpress.com/2012/12/15/ainriail-belfast-no-1-1985/ |- |'''Ainriail''' | |1995-1996 |An Irish Anarchist Monthly | |Eagrán a 6 1996 50p https://www.leftarchive.ie/publication/27/ |- |'''AISÉIRÍ''' |nuachtán |?<1967>? Uimh. 5 1ml 24 |Saor Gaelach Críostúil! 6D | |nuachtán an páirtí polaitiúl Ailtirí na hAiséirí, - corprotism/facism |- |'''An Bárr Buadh''' |Irisleabhar |1943> |Míosagáin, a monthly journal devoted to the activities and general welfare of the members of First Division the Southern Command and the L.D.F. ... | | |- |'''An Camchéachta / The Starry Plough''' | |1975-2009>? |The theoretical Magazine of the Republican Struggle - 8p | |Iris an IRSP a scoilt ó Shinn Féin |- |'''An Cosantóir''' |Iris |?<1947>? |The Defence Forces Magazine | | |- |'''An Eochair''' |Iris |1973 -1977 |A Bulletin of the Irish Republican Movement, Long Kesh | |https://www.leftarchive.ie/publication/2841/ |- |'''An Fiolar''' |Iris |1930>158>? |Irisleabhar Scoile na Mainistreach (conc na mainstreach i dTuaisceart Éile) | | |- |'''An Focal''' |Iris |?<2012>? |Irish Mhiic Léinn Ollscoil Luimnifgh | | |- |'''An Gael''' |sraith |1985 |Irish Arts Centre New York | | |- |'''An Glór''' |sraith |?<1943-55>? |The voice of the Guild of Irish Journalists |''Riobard A. Bramham.'' | |- |'''An Glór Gafa''' |ráiteachán |1989-92 |'the captive voice” iris cimí poblachtach i H-block 26 cinn ar fad |''Brian Campbell / Mícheál Mac Giolla Gunna'' |Clóite agus dáilte ag Sinn Féin i mBéal Feriste |- |'''An Guth''' | | |Irish Shinn Féin? | | |- |An tÉireannach |Iris |1985?>88? |Iris an 'Irish Association' i bParás - Iris cultúrtha a plé litriocht, ealaín 7rl, Dhá nó trí chinn sa bhliain. Corr-alt i nGaeilge Agallamh déanta le Becket. |''Dave Conachtan'' |Scríbhneoir eile a b'í Sylvua Hotinger Imircigh oillte as Éire a bhí san IA. Níor chláraigh siad a gcumann sa bhFrainc de reéir an dlí ach d<nowiki>''</nowiki>oscail siad Beár Éireannach i bParás agus bhíodh ranganna Gaeilge, Ceol Gaelach 7rl á n-eagrú acu. |- |'''An t-Éireannach Aontuighthe''' |Iriseán |1948 |The United Irishman: the voice of Irish republincanism | | |- |'''An Réabhlóid''' | |1984-1992 |Journal of People's Democracy | |foilsithe ag an ngluaiseacht People's Demcracy |- |'''[[An Phoblacht]] / Republican News''' |Nuachtán |19??-2015> |Nuachtán e chuid Shinn Féin | | |- |'''An Phoblacht''' |Iriseán |2019-2020> |Iriseán treasbhliantúil Shinn Féin £5 £4 | | |- |'''An Saorstát / The Free state''' |Nuachtán | |Seachtanán i mBéarla ar | | |- |'''An Saoghal Gaedhealach''' |Iris/Nuachtán |?<1918-1919>? | |''Ua hÉigeartaigh'' | |- |'''An Saoghal Gaedhealach''' |Irisleabhar |1950>? |The Vocational Education Bulletin Supplement |''foilsithe i Loch Garman'' | |- |'''An Scéal''' |Nuachtlitir |2006-'10 |the newsletter of the Irish community in Scotland |''riomhlitir ar fáil i gcóip crua ó leabharlanna i nGlaschú'' | |- |'''An Seanachaidhe /The Milesian''' | |1893-18? |lámhscríofa ag Árt Ó Gríofa – idir láimhe ag an Celtic Literary Society |''Liam Ó Maolruanaidh - William Rooney'' | |- |'''An Solas''' |Iris |?<1965>? |The Monthly Magazine of The Irish Comunist Group - Oct 19065 The Monthly Magazine for Irish Workers - Nov 1965 | | |- |'''An Solas''' |Iris |2004- 2006 | | |https://www.leftarchive.ie/document/318/ |- |'''An Spréach''' |Iris |2018 - >2020 |Indpendent non-profit Socialist Rpubicanmagazine. £2.50 €3.00. [leantar leis ar FB.] | |https://www.lasairdhearg.com/anspreach/ Seacht n-Iris ar fad |- |'''An Taisce''' |Iris |1975 - >? |Ireland's Consevation Journal | | |- |'''The Standard / An tIolar''' |seachtanán | | |''Peadar Kirby'' | |- |'''An tÓglach''' |Quarterly Journal |1918-22 1967 - 1970 |“The official organ of the Irish Volunteers” . |''(cinn eile ann leis Pierce Beaslaí)'' |''D'fhostaigh an t-airm Seán Ó Conchubhair chun cuidiú leo i gcúrsaí poiblíochta agus chun an iris a thabhairt amach'' |- |'''Ár n-Éire / Old''' | |1919-1923 |New Ireland publishing – weekly review | | |- |'''Beltaine''' |Iris |<1901>? |I mBéarla den chuid is mó |''W.B.Yeats'' |''Thug pé brabús do CnG'' |- |'''Biatas''' |Iris |1966->? |The Tillage Farmer | | |- |'''Bullán''' |Irisleabhar |1994>? |An Irish studies journal | |''Willow Press, Oxford'' |- |'''Cara''' |Iris |?<2014> |Iris do phaisinéirí eitleáin Air Lingus | | |- |'''Cáirdeas''' |Iris |?<1941>? |Journal of the Gaelic Christian Fellowship. | | |- |'''Cath Maige Mucrama''' | |?<1975>? |Imleabhar 50 d'imleabhar an chumain sin | | |- |'''Céim''' |Iris |1972 -'15>? |Iris Oifigiúl An choimisiún le Rincí Gaelacha (dé-bhliantúil) | | |- |'''Cogar''' |Iris |1974 |Iris Chomhaltas Ceoltóirí Éireann | |http://homepage.tinet.ie/~cuisle1/cuisle.htm |- |'''Cuisle''' |Iris |2011 |The voice of the Members (Fianna Fáil) | | |- |'''Dúchas''' |nuachtlitir |1972-79 |Scríobh Mac durcá?? agus Ó Murchú ann | |Irish American Cultural Institute. St. Paul Minnesota |- |'''Dúiche Néill''' |tréimhsechán |1986-96>? |“Tréimhseacháin léannta” áitiúl | |Scríobh Proinsias Ó Conluain ann go minic |- |'''Eile''' |Iris |2013 > 2021 |Iris don Aerach, |Scot de Buitléir | |- |'''Éire 19''' |Irisleabhar |1977 |University of Florida], | | |- |'''Éire''' |Nuachtán |1923 Ean- Bealtaine |Seachtainiúl |Countess Markievicz |Clóadh i nGas Chú na hAlban chun theacht i dtír ar chinnsearacht Stát le linn an chogadh Catharga. Tháinig seo i ndiaidh 'Poblacht na hÉireann'. |- |'''Éire Ireland''' |Irisleabhar |1949 – 1973 |Iris sheachtainiúl Na Roinne gnóthaí Eachtaracha = Ireland: Weekly etc | |Leantar mar Ireland Today |- |'''Éire-Ireland''' |Irisleabhar |1914-16>1918-22 |<nowiki>http://www.corkpastandpresent.ie/localstudies/newspaperlist/a-g/</nowiki> | | |- |'''Éire-Ireland''' |Irisleabhar |1966> 1995-? |a journal of Irish studies | |The Irish American Cultural Institute, St Paul, Minesota |- |'''Éire Nua''' |Iris |?<1980>? |“Unity, Equality, Prosperity’ Iris inmhéanach Shinn Féin | |Feabhra 1980 - “Irislitir makes it’s reappearance with this issue. Two copies will be sent to each cumann and they should be passed around for members to read and study.” |- |'''Fianna''' | |1910/15? |Clóite san Airgintín |''Pádraig Mac Mághnais'' | |- |'''Fianna Fáil''' |Irisleabhar |1914 |THE IRISH ARMY A Journal for Millitant Ireland |Terrence McSwiney | |- |'''Focalín''' |Iris |1978 |(“A wee word” for the odd reader of CLR who does not understand the First Language) | | |- |'''Forgnán''' |iris |?<1962 >? |Journal of the Building Centre Dublin | |vol 1 No. 5 May 1962 |- |'''Guth 7 Tuaraim''' |nuacht iris |1979 - 1984 |Iris mhíosúil áitiúil ó thús na 1980idí a bhaineann le hiarthuaisceart Dhún na nGall. Gaeilge sa chéad eagrán ach ní ina dhiadh sin. | |http://www.bealoideasbeo.ie/Guth_Tuairm?page=0 |- |'''Inbhear''' |sraith |?<2010>? |Journal of Irish music and dance |''Niall Keegan'' | |- |'''Inis Fáil''' |Iris |1925>? |Bulletin de la Ligue pour l'Indépendance de l'Irlande. | | |- |'''IRIS''' |Iris |1981–1993, 2005–2019 |Gnóthaí Eachtracha, Bureau d’Affaires Etrangéres | |Imeartas focal a bhí sa teideal a dtánaig ó ‘Irish Republican Information Service” - dé-bhliatúil. |- |'''Iris An Airm''' |Nuachtán |1922>? |Foilsithe I mBÁC go Laethúil seachas an Satharn | | |- |'''Iris An Gharda,''' | |1969/1970 | | |<nowiki>http://www.policehistory.utvinternet.com/irisang.html</nowiki> |- |'''Iris Bheag''' |Nuachlitir |1987-1994? |the intention of this litle magazine is to provide a means of exchanging ideas and developing sinn Féin’s policies and strategies by disscussion. Rules 4. Material can be in Irish Or English7. IB is issued Free. Ib will be issued Monthly | |The Education department 44, Parnell Square, Dublin 1 Irish inbhéanach Shinn Féin – Aengus Ó Snod. |- |'''Iris Fhianna Fáil,''' | | | | |Teideal Nua: FF Newsletter |- |'''Iris Oifigiúl''' |Iris |?<2011>? |Irish Oifigiúl de chuid an rialtas | |[Uimh. 48 – 2011] |- |'''[[:en:Lia_Fáil_(political_party)|Lia Fáil]]''' |Iris |1957 |Fr. Fahy 10 -neagrán – he single handedly wrote the 10 highly inflamatory newspapers resulting in demotion in 1959 |Father John Fahy |Organ of the Land and Industrial Army of Ireland. |- |'''[https://muse.jhu.edu/journal/141 New Hibernia review / Iris Éireannach nua]''' |Iris ráithiúl |1997>2021 |St. Paul (Minnesota) Center for Irish Studies at the University of St. Thomas 1997 |Thomas Dillon Redshaw | |- |'''Nua''' |Iris |1997>2000? |studies in contemporary Irish writing. |Eugen O'Brien |Jefferson City, TN: Carson-Newman College |- |'''Nuacht CIÉ''' |Iris | |Baile Átha Cliath, An Roinn Faisnéise, Stáisiún Droichead an Rí. |''Lorcán Ó Treasaigh'' | |- |'''Nuacht Náisiúnta''' | |1923-25 | | | |- |'''Nuacht Náisiúnta''' |Iris |1969 -1976 |Iris inmheánach de chuid Sinn Féin, foilsithe i Gardiner Place | |<nowiki>http://www.iol.ie/~rjtechne/century130703///////1960s/nuacht69.htm</nowiki> |- |'''Obair''' |Iris |?<2014-'14>? |Bulletin of the office of public works | | |- |'''Óur Girls/ Ár gCailíní''' | |1930-1933 |The Magazine for the Girls in Ireland | | |- |'''[[Poblacht na hÉireann (nuachtán)|Poblacht na hÉireann]]''' |Nuachtán |1922-23 |Bhí eagrán Albanach, Deisceartach agus ceann leis an dteideal bhreis War News ann | |Tháinig ‘Éire’ ina dhiadh tar éis bhás Childers a bhí i gceannas ar bolscaireacht poblachtánach. |- |'''Poblacht na nOibrithe''' |Iris |2012 - 2014 | | |iris de chuid éirigí a bunaíodh i 2006 https://www.leftarchive.ie/document/636/ |- |'''[https://pogmogoal.bigcartel.com Póg Mo Goal]''' |Iris |2015>2020 |i bhfoirm nuachtán eisithe ag Pogmogoal.com | |Póg Mo Goal is a beautifully produced football magazine, from right here in Dublin. |- |'''Saoirse Éireann Eolftone Weekly''' |Nuachtán |1937/8>? |Seachtainiúl ‘twopence’ | |Vol 1. No 36 Saturday May 7 1938 |- |'''Saoirse Nua''' |Iris |?<2014 |The voice of the Republican Movement (Republican Sinn Féin) Issue 15 Spring 2014 | | |- |'''[http://www.irishlabourhistorysociety.com/index.php?page=saothar30&title=Saothar%2030 Saothar]''' |Iris |1975-2020> |Iris an chumainn le stair Lucht Saothair na hÉireann |''Pádraig Ó Snodaigh an chéad eagarthóir'' |Saothar 45 2020 |- |'''Scéal Eile''' |Nuachtlitir |?<2009>? |The Newsletter of the CooleyKeegan branch of CCÉ | | |- |'''[[Scéala Éireann]] / The Irish Press''' |Nuachtán |1931 -1995 |Bhíodh altanna Gaeilge thríd. | | |- |'''Sciath''' |Iris | |Journal of the National Industrial Safety Organisation   (deir NLI gur i nGaeilge atá sé) | |lean 'Health and Saftey é mar theideal |- |'''Sgéal Chatha Luimnigh''' |Nuachtán |?<1922>? |Limerick War News, nuachtán an rialtas sa choga cathardha | | |- |'''Seanchas Ard Mhaca''' |Iris |1957-1993 |Iris Stairáitiúl | | |- |'''Seanchas Dúthalla''' | |?<1971-91>? | | | |- |'''Sinn Féin''' |Iris |1923 – 1925 | |''Patrick J Little'' |18,000 cóip á ndíol. Tháinig seo i ndiaidh Éire |- |'''Sinn Féin (Daily)''' |Iris/nuachtán |1909-> 1910? | | | |- |'''Sinn Féin (Weekly)''' |Iris |1906> 1914? | | | |- |'''Sinsear''' | |?<1981- 1995>? |Roinn Béaloideasa Éireann Coláiste na hOllscoile | | |- |'''Spéis''' |sraith |2010 -'13 |Bulletin of the International Council for Traditional Music Ireland |''Liz Doherty, Thomas Johnston (2012)'' | |- |'''Táin''' |Iris démhíosúil |?<2003-2007>? |the Australian Irish Network |''Val Noone foilsitheoir'' | |- |'''Teanglitir''' |Nuachtlitir |1985-1996 |Irish Association of applied Lnguistics -IRAAL |''Dónall P. Ó Baoill (1-19) Jeff Kallen (20-25), Patrick Farren (25->)'' |''bhfuil éagsúlacht idir Iris na Gaeilge/ teanglitir/teangeolas/teanga'' |- |'''Treoir''' |Iris |?<1970-2020 > Vol.2 Uimhir.2 Márta -Aibrean |Iris oifigiúl Cómhaltas Ceóltóirí Eireann luach 1s. | | |- |'''An Sgrúdaightheoir The Examiner''' |Nuachtán |1930 -1960 |(Dundalk) Thosaigh mar an Newry Examiner | | |- |'''The Fanad Magazine''' | | | | | |- |'''The Gael''' |Iris | |The official journal of the Gaelic Athletic Association. | | |- |'''the Northern Patriot''' |Iris |1895 | | | |- |'''The Shan Van Vocht''' |Iris |1896 >? |(An tSean Bhean Bhocht) A National Monthly Magazine |''Alice Milligan, Eithne Carberry'' | |- |'''Young Ireland/Éire Óg''' |Irisleabhar |1919-1923 |Young Ireland i mBÁC | | |- |'''Uladh''' |irisleabhar |1904-05 |a literary & critical magazine. | | |} == An Ghaeilge á phlé i mBéarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Ancient Ireland''' |Iris sheactainiúl |1835 |Foilsithe i mBÁC John S. Folds |''Philip F. Brown / Pilib de Brúin'' |Established for the purpose of reviving the cultivation of the Irish language, and originating an earnest investigation into the ancient history of Ireland … |- |'''Celtica''' |irisleabhar |1946 - 2020 |peer-reviewed journal on Celtic Studies, including linguistics, literature, manuscript studies, textual criticism, history, law, Dialect studies and onomastics. |''Uimhi 31Barry J. Lewis, Ruairí Ó hUiginn'' |bliantúil ó bhí 2016 ann |- |'''Éiriu''' |sraith |1904-2013> |School of Irish Learning. Dublin Acadamh Ríoga na hÉireann | |Saothar ag Osborne Bergin, Kuno Meyer, agus John Strachan ann. |} == Cíona Lín / Blaganna == {| class="wikitable" |'''Abair as Gaeilge é''' |2006 |mar ba mhaith liom mo chuid Ghaeilge a bhisiú. |''Julia - Meiriceánach'' |<nowiki>http://abair-as-gaeilge-e.blogspot.com</nowiki> |- |'''Aduaidh''' |2005 – 2007 |Focail fé thuairim i nGaoluinn.    |''Cionaodh'' |<nowiki>http://aduaidh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Ag Seasamh an Fhóid''' |2016 – 2019 |togra ealaíne le comóradh a dhéanamh ar an tionchar a bhí ag muintir Ros Muc ar an bPiarsach sna blianta roimh an Éirí Amach |''Nuala Ní Fhlathúin agus'' ''Eoin Mac Lochlainn,'' |<nowiki>https://rosmuc2016.wordpress.com</nowiki> |- |'''Aisling''' |2006 – 2016 |“Is blag beag é seo ina ligim saor mo chuid smaoint...” |''Tim'' | |- |'''Amhráin Arann''' |2012 – 2014 |“..amhráin a cumadh in Árainn a eisiúint i bhfoirm leabhair le dlúthdhioscaí..” |''Deirdre Ní Chonghaile'' | |- |'''An Blag Ard''' |2010 | |''as an tSraith bháin dó'' |<nowiki>http://anblagard.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Bhlaglann''' | |''Blag spéisiúil ar chúrsaí oideachais is teichneolaíocht Gaeilge -!G'' | |níl rian de ann ach mar nasc ar iGaeilge |- |'''An Bothán Tréigthe''' |2007 – 2009 | | |<nowiki>http://anbothantreigthe.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Cailín Deas''' | |''Blag an chailín deas Gaeltachta atá anois ina cónaí sa Chathair- IG'' | |níl rian de ann ach mar nasc ar iGaeilge |- |'''An Cainteoir Dóchais''' |?<2009 >? | |''Michal as Poblacht na Seice'' | |- |'''An Caomhach''' |2005 - 2020 |Tuairimí agus fíricí nach mbíonn le fáil aon áit eile as Gaeilge. |''Séamus Poncán Ó Neachtain'' |<nowiki>http://caomhach.blogspot.com</nowiki> go mór ar son Iosrael – dar le Igaeilge |- |'''An Cheathrú Rua''' |2011 – 2012 |chun eolas a chur ar fáil don phobal. | |<nowiki>http://ancheathrurua.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Cnagaire''' |2008 - 2020 | |''Póló'' |<nowiki>https://ancnagaire.blogspot.com</nowiki> |- |'''*An Codú''' |2006 -’ 21> |Smaointe Fánacha as Chonamara |''Eoin Ó Riain'' |''<nowiki>http://smaointefanacha.blogspot.com</nowiki>'' |- |'''An Coimíneach''' |2013-1015 |Cín Lín Uí Choimín | | |- |'''An Croí Ait''' |2011 – 2021> |Altanna agus ceachtanna mhúinteoira Gaeilge dá ranga agus d’fhoghlaimeoirí. Morán nasc chuig áiseanna éagsula |Caitríona Weafer Múinteoir, Éireannach I gCathair na nAingeal, |<nowiki>https://ancroiait.wordpress.com</nowiki> |- |'''An Doras Oscailte''' |2005 – 2012 |Blog ina dhéanfaidh mé cleachtadh ar mo chuid Gaeilge |mark bodah |<nowiki>http://dorasoscailte.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Druma Mór''' |2008-? |''Blag chúrsai Reatha an sár iriseoir Eoghan Ó Néil -IG'' |''Eoghan Ó Néill'' |níl rian de ann ach mar nasc ar iGaeilge |- |'''An Ghuí Aniar''' |2009 – 2011 | |''Ros Cománach i nGaillimh'' |<nowiki>http://anghuianiar.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Mheabhair Foghlaimeora''' |2010 – 2011 | |''Bleáth cliathach a bhí 28'' | |- |'''An Litríocht seo Againne''' |2009 – 2011 |Is éard tá sa bhlag seo mo chuidse smaointe faoin litríocht seo againn |''Cailliomachas – leabharlannaí'' |<nowiki>http://litrocht.blogspot.com/2009/05/</nowiki> |- |'''An Ruball Rua''' |2017 – 2020 |''Fáilte isteach ag an bhlag seo – teangacha a bheas le feiceáil:Gaeilge, français, English'' | |<nowiki>https://ruballrua.wordpress.com/tag/photography/</nowiki> |- |'''*An Scríobhaí Siúlach''' |2021 |Cín Lín chun Connalach a lonnaigh san Oirua agus atá ag iarraidh an teasnamh scríobh i nGaeilge faoin tir a chuir ina cheart |''Kayla Reed'' |https://scriobhaisiulach.wordpress.com |- |'''Anseo is Ansiúd''' |2010 |Blog as Gaeilge faoi gnáth rudaí an tsaoil agus mo chuid eachtraí éigsiúla. |''Gearóid Ó Madáin'' |<nowiki>http://anseoisansiud.blogspot.com</nowiki> |- |'''An t-Oileánach Tréighthe''' |2009 – 2012 | |''Proinsias Mac a’ Bhaird'' | |- |'''*An Tuairisceoir''' |2013 – 2021> |Nuachtán Ghréasán a chlúdaíonn réimse leathan de Nuacht. |''Ciarán Dúnbar agus roinnt eile'' |<nowiki>https://antuairisceoir.wordpress.com</nowiki> |- |'''An t-Ultach''' |2010 – 18? |Suíomh Chín lae don Iris gan ach 5 alt air |''Seán Rua Ó Murchú'' |<nowiki>https://antultach.wordpress.com</nowiki> |- |'''Anuas den tSeilf''' |2009 – 2011 |Nótaí agus smaointe iad seo de réir mar a thagann siad chugam |''Cailliomachas – leabharlannaí'' |<nowiki>http://cailliomachas.blogspot.com</nowiki> |- |'''Aodhán''' |2013 |Ag Smaoineamh os Ard |''Aodhán Ó Dea'' |<nowiki>http://aodhanodea.ie/blog/</nowiki> |- |'''Ar Son na Drúise''' | |suíomh, príobháideach é an suíomh seo | |<nowiki>https://arsonnadruise.wordpress.com</nowiki> |- |'''As an Nua''' |2016>? |formhór de i mBéarla de réir freagrai ar alt ar i dTuairaisc |Siún Ní Dhuinn |nasc ag rá gur suíomh ag déanamh aithris atá i gceist |- |'''As Ord Oráiste''' |2005 – 2006 |Dhá alt ón iriseoir seo as Béal Feriste |Liam O Raiste |<nowiki>http://asordoraiste.blogspot.com</nowiki> |- |'''Athfhás''' |2011 – 2016 |Seo nuacht agus eile ón iar-Ghaeltacht, áit atá ag teacht thar n-ais ina Ghaeltacht iomlán sar i bhfad! | |<nowiki>http://athfhas.blogspot.com</nowiki> |- |'''Bealach mo Shaoil''' |2005-2009 |chun mo chuid Gaeilge a cleachtadh, go príomha le greann - |''mac léinn sa tSúlainn'' |<nowiki>http://siuloir.blogspot.com</nowiki> |- |'''Baoismhacnamh''' |2005-2009 |chun mo chuid Gaeilge a cleachtadh, go príomha le greann - |''mac léinn sa tSúlainn'' |<nowiki>http://siuloir.blogspot.com</nowiki> |- |'''Betty Furlong''' |2018 -2020 | | | |- |'''Blag Cois Life''' |2010 – 2015 |Blog of Cois Life, Irish Language Publishers | |<nowiki>http://blagcoislife.blogspot.com</nowiki> |- |'''Blag Forbairt Naíonraí Teo.''' |2009 - 2013 |Blag é seo atá dírithe othur seo siúd a bhíonn ag obair i Naíonraí/naíscoileanna | |<nowiki>https://naionrai.wordpress.com</nowiki> |- |'''Blag Ghael Gan Náire''' |2007>? | | |http://gaelgannaire.blogspot.com/, |- |'''Blag Ghearóid''' |2006 – 2009 | | |<nowiki>http://gearoid.blogspot.com</nowiki> |- |'''Blag Mháirtín Uí Mhuilleoir''' | |Iar-pholaiteoir le Sinn Féin ar é Máirtín Ó Muilleoir | |caifear cuireadh a bheith ag duine chun é a léamh |- |'''*Blag Nua Gaeilge''' |2019 – 2021 | |''Panu Petteri Höglund'' ''Nó tá urscéal leis clóite ann'' |<nowiki>https://blagnuagaeilge.blogspot.com/2019/06/</nowiki> |- |'''Blag Shomhairle''' |2005 -2006 |Níl fágtha ach nasc ar an suíomh blaganna | | |- |'''Baoismhacnamh''' |2018 -2020 | | | |- |'''Breacleabhar An imill''' |2004 – 2005 |'Sé is príomhchuspóir na mblaganna seo ná mo chuid Gaeulinne a chleachtadh agus a fheabhsú’ |''Conn -'' ''lonnaithe in Inis, Co. an Chláir'' |<nowiki>http://breacleabhar.blogspot.com</nowiki> |- |'''Brian Darby''' |2014 – 2015 |suíomh le altanna faoi na gcluichí Gaelacha |''Brian Darby'' |<nowiki>https://briandarby1.wordpress.com/category/gaeilge/</nowiki> |- |'''Bród Éireannach''' |2005 -2006 |Seo mo bhlog. Beidh sé i nGaeilge agus i mBéarla |''Aingeal – foghlaimeoir Gaeilge Pennsylvania'' |<nowiki>http://aingealpuirseil.blogspot.com</nowiki> |- |'''Bruth Seanfharraige''' |2009 |'Ní beag beagán de drochbhrocán” |''An Deabhal Álainn'' |<nowiki>http://seanfharraige.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cainteoir Doofus''' |2011-2012 |tuaraimíagus iad aisrithe sa cholún ar dheis | |<nowiki>http://www.cainteoirdoofus.com</nowiki> |- |'''Ceiliúradh''' |2011- 2013 | | |<nowiki>https://ceiliuradh.wordpress.com</nowiki> |- |'''Ceist Mór an lae''' |2006 – 2008 |Polaitíocht |''iriseoirí éagsula'' |<nowiki>http://ceistmhor.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cha chanann? Canathaobh?!''' |2020 – 2021 |Tógáil ar Scoil Ghaeilge Ghearóid Tóibín agus na hamhrain a múineadh |''Séamus Poncán Ó Neachtain'' |<nowiki>https://amhrainghaeilge.blogspot.com</nowiki> |- |'''Chetwynde Downs''' |2006 – 2012 |Fear meánaosta beoir-bholgach frustráilte. Ag lorg síbearchaidreamh intleachtúil platónach le bean shéimh chneasta A thabharfadh cluas bhaúil do m'fhaidhbeanna pearsanta. | |<nowiki>http://chetwyndedowns.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cín Lae Sclábhaí Pá''' |2008 - 2011 | |''Dubhaltach (Uí Reachtair?)'' |<nowiki>https://tadenc.blogspot.com/search?q=2011</nowiki> |- |'''Cistin Chliste''' |2011 |Oidis agus altanna ar bhia i nGaeilge agus Sasanais | |<nowiki>https://cistinchliste.wordpress.com</nowiki> |- |'''CLG go Deo''' |2014 – 2015 |altann ar an Chumann lúthchleas Gael | |<nowiki>https://clggodeo.wordpress.com</nowiki> |- |'''Club Leabhar''' |2005 > 2006 |leabhair agus |''Aonghus Ó hAlmhain 7 Coleen Dollard'' |<nowiki>http://club-leabhair.blogspot.com</nowiki> |- |'''Coicís in Éireann''' |2007 – 2009 | |''mark bodah'' |<nowiki>http://coicisineirinn.blogspot.com</nowiki> |- |'''Crá Croí Cois Cuain''' |2006 -2018 |Sóisialachas agus an Ghaeilge | |<nowiki>https://cracroi.wordpress.com</nowiki> |- |'''Crosbhealaí''' |2008 – 2012 |Blag i nGaeilge ar chúrsaí an tsaoil. |''Aonghus Dwane'' |<nowiki>http://crosbhealai.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cuisle''' |2005 |Mommy blogging as Gaeilge |''Nicole as Worchester'' |<nowiki>http://cuisle.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cumann Carad na Gaeilge''' |2005 -2010 ‘15 -‘17 |Agallaimh agus caint as Gaeilge. |''Séamus Poncán'' |<nowiki>http://philo-celtic.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cumann Scribhneirí Úra na Gaeilge''' |2007 – 2015 |23 scríobhnóir úra ag cur a saothar pinn in airde ar an idirlín | |<nowiki>http://scribhneoirioga.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Cursaí Staire''' |2012 -2021 |Aistí ócáideacha ar an stair, ar staraithe, agus ar scríobh na staire. |''Vincent Morley'' |<nowiki>http://cstair.blogspot.com</nowiki> |- |'''Daoine Beaga''' |2011 |Corr alt ghairid |''Réaltán Ní Leannáin'' |<nowiki>http://daoinebeagadotcom.blogspot.com</nowiki> |- |'''Dialann Scott de Buitléir''' |?? |oscailte dóibh siúd le cuireadh amháin |''Scott de Buitléir'' |<nowiki>http://dialannscott.blogspot.com/</nowiki> |- |'''Dónal Na Gealaí''' |2009 |6 nó seacht alt ar an réimsí éagsula den Ghaeilge |''Feilm Borland'' |<nowiki>http://donalnagealai.blogspot.com</nowiki> |- |'''Éan Bealtaine''' |2006 – 2011 |A nest for a May Bird's thoughts - Gaeilge I 2006 sasanais I 2011 |''Wren'' |<nowiki>http://eanbealtaine.blogspot.com/2011/</nowiki> |- |'''Fada fada''' |2008 |comharthaí bóithre ceartaithe le péint |''Ceithearnach Comharthaí'' |<nowiki>http://fadafada.blogspot.com/?view=mosaic</nowiki> |- |'''Faoi Cheilt''' |2010 – 2014 | |''John'' |<nowiki>http://faoicheilt.blogspot.com</nowiki> |- |'''Feachtas''' |2012 |–Óg Ghluaiseacht na Gaeilge – Eolas agus imeachtaí an eagrais | |<nowiki>http://feachtas.blogspot.com/p/dean-teagmhail-linn.html</nowiki> |- |'''Fear Beag''' |2012 |5 alt fada | |<nowiki>http://fearbeag.blogspot.com</nowiki> |- |'''Feicim''' |2011 – 2017 |Gaeilge le Spraoi ar Inis Oírr. Fun Easy Irish Courses – Immersion Method! |''Bríd Ní Chualáin'' |<nowiki>https://feicim.wordpress.com</nowiki> |- |'''Fiche focal''' |2007 – 2011 | |''Connalach a d’fhreastail ar O na G'' |<nowiki>http://fichefocal.blogspot.com</nowiki> |- |'''Fiontar agus Scoil na Gaeilge''' |2015 – 2018 |suíomh le mórán eolas maidir le Fiontar |''blaganna ó Mhic léinn'' |<nowiki>https://fiontardcu.wordpress.com/about/</nowiki> |- |'''Fis''' |2006 – 2013 |An chéad fhíschraoladh ó Chumann Carad na Gaeilge, D’fhág an leathanach is chuir in airde ar You tube |''Seéamus Poncánach'' |<nowiki>http://philo-celtic-feesh.blogspot.com</nowiki>  <nowiki>https://www.youtube.com/playlist?list=PL395B1BAD058326A1</nowiki> |- |'''Foinsí''' |2009 – 2011 |liostaí foinsí ar na haistí sa dá chín lín eile ag an údar |''Cailliomachas – leabharlannaí'' |<nowiki>http://xn--foins-3sa.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilgeandedtec''' |2006 |cín lín Macléinn le deis ceartúcháin a dhéanamh, 4 nó 5 alt |''Mairead G'' |<nowiki>http://gaeilgeandedtec.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilge Faoi Thalamh''' |2004 >? |Arm Rúnda na Gaeilge | |''<nowiki>http://gaeilgefaoithalamh.blogs.ie</nowiki>'' |- |'''Gaeilge in Kirkby''' |2013 – 2016 |Is blag í chun suim sa Gaelige a spreagadh i measc mo phobail féin.… | |<nowiki>http://gaeligeinkirkby.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilge i gColáiste Ailigh''' |2011 - 2019 |Ar an suíomh seo gheobhaidh scoláirí cuidiú leis an Ghaeilge |''Proinsias Mac a’ Bhaird'' |<nowiki>http://gaeilgeigcolaisteailigh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilge le Glam''' |2015 – 2016 |Ceathrar múinteoirí Gaeilge le suim i bhfaisean, i dtáirgí áilleachta, | |<nowiki>http://gaeilgeleglam.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilgeoir na Fionnlainne''' |2003 – 2006 |tuaraimí Phanu ar an saol. Filleann sé ar i 2013 théis cliseadh blogs.ie chun rá go mbeadh seo á n-úsáid aige feasta,. |''Panu Höglund'' |<nowiki>http://gaelpanu.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Gaeltacht 21''' |2009 – 2021 | |''Eoin Ó Riain'' |<nowiki>http://gaeltacht21.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gael trip''' |2016 – 2021 |Is í an sprioc atá againn i nGael Trip ná taisteal timpeall an Domhain agus an Ghaeilge a úsáid |''Oisín Mac CinnéideEmma Ní Nualláin'' |<nowiki>https://gaeltrip.com</nowiki> |- |'''Gan Ainm''' |2007 – 2011 |alt ar líon an dteaghlach a labhraionn Gaeilge |''solas dubh'' |<nowiki>http://ganainm.blogspot.com</nowiki> |- |'''Garraí Johnny Mhorgan''' |2009- 2010 |Cúrsaí cruthaitheachta, cúrsaí na n-ealaíon, dialann - i nGaeilge na hÉireann. |''Tadhg Mac Dhonngáin'' |<nowiki>http://garraijohnnymhorgan.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gasúir le Gaeilge''' |2011-2017 |Plé ar ghasúir a thógáil le Gaeilge (I Pennsylvania) |''Lawrence Morris'' |<nowiki>https://gasuirlegaeilge.wordpress.com/page/25/</nowiki> |- |'''Gnóthach''' |??? |nasc ar shuíomh coiscéim, imithe ón idirlíon anois | |<nowiki>http://gnothach.blogspot.com</nowiki> |- |'''Go Maith''' |Feabhra go Márta bliain éigin |Comic strip |''Brian fitzmaurice 7 SC Durkin'' |<nowiki>http://gomaithcomic.blogspot.com/2007_02_06_archive.html</nowiki> |- |'''Grá fé Ghruaim''' | |oscailte dóibh siúd le cuireadh amháin | |<nowiki>http://nuaaois.blogspot.com/</nowiki> |- |'''*Hillary NY''' |2004 – 2021 |Meascra i nGaeilge ó Nua Eabhrac - nó pé áit ina bhfuilim! |''Hilary Sweeney'' |<nowiki>http://hilaryny.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Igaeilge''' |2009 – 2021 |Tuaraimí neamhspleácha Chonchubhair gan aon deontas |''Conchubhair Ó Liatháin'' |<nowiki>http://gaeltacht21.blogspot.com</nowiki> |- |'''Imeall''' |2004 -2009 |Blag fuaime ón imeall |''Conn Ó Muíneacháin'' |<nowiki>https://imeall.blogspot.com</nowiki> |- |'''iMúscraí''' |2008 – 2013 |Tionscnamh de chuid Comharchumann Forbartha Mhúscraí ar mhaithe le cur chun cinn na teanga agus ghnéithe eile de chultúr an cheantair. |''Conchubhair Ó Liatháin'' |<nowiki>https://imuscrai.wordpress.com</nowiki> |- |'''Íomhá an Lae''' |2007 - 2019 |Griangraif éagsúla a dhéanan mé o lá go lá agus mo chuid Smaointe faoi as Gaeilge | |<nowiki>http://iomhannablag.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Irish Language blog''' |2019 – 2021 |930 mion cheacht ón shuiomh Transparent Language | |<nowiki>https://blogs.transparent.com/irish/la-fheile-padraig-3/</nowiki> |- |'''Iris Eoghanaigh''' |2009 – 2011 |Tuaraimí, Nuacht, eolas |''Seán Mór – seo tús na hirise'' |<nowiki>http://eoghanach.blogspot.com</nowiki> |- |'''Is as An Baile Mé''' |2006 - 2007 |tuaraimí foghlaimeora |''Richard Achibld'' |<nowiki>https://foghlaimeoir.wordpress.com</nowiki> |- |'''Leadrán''' | |Níl rian de ar fáil ach mar nasc ar IGaeilge | |<nowiki>http://leadran.com</nowiki> |- |'''Léigh Mé ar Mo T-Léine é''' |2006 – 2007 |Cin lae lín ar thaisteal ar fud an Bhraisil |''Alex Hijimans'' |<nowiki>https://naceithrehairde.travellerspoint.com</nowiki> |- |'''Líonra''' |2014 – 2021 |Blag d’fhoghlaimeoirí fásta Aonad na Gaeilge Ollscoil Luimnigh |''Deirdre Ní Loinsigh'' |<nowiki>https://lionra.wordpress.com/about/</nowiki> |- |'''Litríocht na n-Óg''' |2010 – 2013 |An Tríú Comhdháil ar Litríocht agus ar Chultúr na nÓg | |<nowiki>http://litriochtnanog.blogspot.com</nowiki> |- |'''Máire ag Faire''' |2012 – 2013 |10 n-alt ar fad |''Máire burns – iarmhúinteoir Gaeilge'' |<nowiki>http://maireagfaire.blogspot.com</nowiki> |- |'''Máthair Gaelachais''' |2007 - 2016 | |''Jennifer'' |<nowiki>http://misemamai.blogspot.com</nowiki> |- |'''Mícheál John O Meachair''' |2012 – 2013 |Nasanna á gheallúint ach Níos mó air faoi féin ná aon rud eile |''Mícheál John O Meachair'' |'''Mícheál John O Meachair''' |- |'''Milseog Mhilis''' | |Gaeilge agus Sínis (Tá sé mar aidhm agam cultúr na nGael agus a dteanga a roint le muintir na hÁise | |<nowiki>https://milseogmhilis.wordpress.com</nowiki> |- |'''Mise Áine''' |2007 – 2011 | |''Áine'' |<nowiki>http://miseaine.blogspot.com</nowiki> - leanann mar Rámhaille |- |'''Mise Ciara''' |2013 – 2021 |Scríobh Eat Sleep |''Ciara Ní Éanacháin'' |<nowiki>http://miseciara.wordpress.com</nowiki> |- |'''Misneach Na Gaillimhe''' |2013 – 2017 |Sóisialaigh Na Gaeilge i nGaillimh | |<nowiki>http://misneachnagaillimhe.blogspot.com/2017/04/seilbh-glactha-ag-baill-misneach-ar.html</nowiki> |- |'''Mo Bhlog''' |2006 – 2009 |Ruminations & practice ‘ as Gaeilge’ |''Dalta i Minesota'' |<nowiki>http://mo-bhlog.blogspot.com</nowiki> |- |'''Muirann Ní Chonnaláin''' |2009 – 2010 |Céad iarracht scríobh as Gaeilge |''Muirann Ní Chonnaláin'' |<nowiki>http://poetryasgaeilge.blogspot.com</nowiki> |- |'''Múinteoir Sabine''' |2012 |Múinteoir bunscoilea rugadh sa Ghearmáin alt ar RnaG |''Sabine Nic Cionnaith'' |<nowiki>https://muinteoirsabine.wordpress.com</nowiki> |- |'''Myles an Nissan Micra''' |2010 – 2012 |a man of letters, public servant, polymath, tribune of the people, and pedant. He formerly wrote for a web magazine under the pseudonym 'Myles an Ford Fiesta' but has since changed his Mode of conveyance. | |<nowiki>http://mylesanm.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Nótaí Imill''' |2009 – 2021 | |''Denis King – Seattle'' |<nowiki>http://nimill.blogspot.com</nowiki> |- |'''Nuacht1.com''' | |Gach Ailt – os na meáin Gaeilge / nascann chuig na stáisiúin Gaeilge Nuacht TG4 7 RTÉ Agus Podchraoltaí | |<nowiki>https://nuacht1.com/blaganna/</nowiki> |- |'''Puc Saor''' |2014 – 2015 |Blag chun an CLG a phlé as Gaeilge. | |<nowiki>http://pucsaor.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Rámhaille''' |2011 – 2021 |Mise Áine ag Rámhaille |''Áine'' |<nowiki>https://ramhaille.blogspot.com</nowiki> |- |'''Rán na nGág''' |2009 – 2019 |Is geal leis an bhfiach dubh a ghearrcach féin. |''Fergus Ó Néill'' |<nowiki>http://ormondo-fon.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Rogha Gabriel''' |2012 – 2021 |Sleachta as saothar Ghabriel Rosenstock |''Gabriel Rosenstock'' |<nowiki>https://roghaghabriel.blogspot.com</nowiki> |- |'''Rud ar Bith''' |2008 – 2010 | |''student of the universe a fhreastalaíonn ar ghaeltachtMinesota'' |<nowiki>http://rudarbith.blogspot.com</nowiki> |- |'''Santa Cruz na Gréine''' |2009 - 2012 |Dialann ag cur síos ar an saol i Santa Cruz, California | | |- |'''Scáthán''' |2017 – 2019 | | |<nowiki>https://www.scathan.ie/2019</nowiki> |- |'''Scéala Na Wombait''' |2004 – 2012 |altanna ar ainmhithie éagsula | |<nowiki>http://mhwombat.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Scéalta Ealaíne''' |2019 - 2021 |Irish Art Blog 99% sa tSasanais |''Eoin Mac Lochlainn'' |<nowiki>https://emacl.wordpress.com</nowiki> |- |'''*Scott de Buitléir''' |2017-2021 | |Scott de buitléir |https://scottdebuitleir.com/category/gaeilge/ |- |'''Scríbhneoirí Úra na Gaeilge''' |2007 – 2015 |Cín lín a bhí ag iarraidh saothar mórán scríbhneoir a thabhairt le chéile |''20 scríobhnóir éagsúla'' |<nowiki>http://scribhneoirioga.blogspot.com</nowiki> |- |'''Seo focan Iontach''' | |mar nasc ar mhórán cín lín ach é imithe ón tidirlíon | |ní oibríonn na nascanna |- |'''Seo Panu ag Labhairt''' | |Níl rian de ar an nasc atá ar lch cumann Carad na Gaeilge |''Panu Höglund'' |<nowiki>http://gaeilgepanu.blogs.ie</nowiki> ff Gaeilgeoir na Fionnlainne |- |'''Sin É''' |2014 |'Blog' nua-aimseartha Gaeilge don na deagoirí agus daoine óga In Éireann agus na foghlaimeoir Gaeilge timpeall an domhain! |''Sinéad'' |<nowiki>http://istreiseanpeannnaanclaiomh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Smaointe as Gaeilge''' |2020 |Occasional thoughts written in Irish -. Ní dhéanaim tada ach an Corrsmaoineamh a scríobh, anois 's aríst, | |<nowiki>https://smaointe-as-gaeilge.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Smaointe Fánacha Aonghusa''' |2005 – 2021 |Mar a deir sé ar an gcanna! |''Aonghus Ó hAlmhain'' |<nowiki>https://aonghus.blogspot.com</nowiki> |- |'''Smaointe ón Champas''' |2013 |Smaointe a ritheann liom agus mé in ainm's a bheith ag staidéar! |''Colm Mac Fhionnghaile'' |<nowiki>http://smaointeonchampas.blogspot.com/2013/02/</nowiki> |- |'''Stair i gColáiste Ailigh''' |2010 – 2011 |nascanna físe i mBéarla curtha i láthair ag an máistear i nGaeilge |''Proinsias Mac a’ Bhaird'' |<nowiki>http://staircolailigh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Stádas na litríochta gaeilge''' |2010 |Aon alt amháin |''Ríona'' |<nowiki>http://stadasnalitriochta.blogspot.com</nowiki> |- |'''Tadhg An Mhargaidh''' |2006 |Blog Gaeilge faoi mo shaol sin an méid. Macléinn aerach as Vancouver. |''Tadhg'' |<nowiki>http://tadhganmhargaidh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Taifead Taibhreamh''' |2006 |A bhrionglóidí scríofa ag an údar |''mark bodah'' |<nowiki>http://taibhreamh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Te Bruite''' |2012 – 2013 |Nuacht faoi eisiún DC Rís | |<nowiki>http://tebruite.blogspot.com/2012/11/</nowiki> |- |'''Thall is Abhus''' | |bainte den idirlíon an t-aon rian mar nasc ar Lch Anuas Den tSeilf | |<nowiki>http://seano-thallisabhus.blogspot.com</nowiki> |- |'''Tomhas na Teanga''' |2014 – 2021 |tosaithe i 2014 ach altanna ann ó 2002 |''Séamas Ó Neachtain,/ Jim Norton'' |<nowiki>http://tomhasnateanga.blogspot.com/?view=classic</nowiki> |- |'''Tomhais''' |2009 – 2010 |tomhasanna dhá líne – cad a bheadh ann? |''Aa Deabhal Álainn'' |<nowiki>http://tomhais.blogspot.com</nowiki> |- |'''Tuairimí Éagsúla''' |2011 – 2014 |éiríonn as is bunaíonn smaointe ón gcampas |''Colm Mac Fhionnghaile'' |<nowiki>http://anscolairescartha.blogspot.com</nowiki> |- |'''Turas Aisle''' |2017 – 2020 |Turas Amháin |''Réaltan Ní Leanáin'' |<nowiki>http://turasailse.blogspot.com</nowiki> |- |'''Uathachas in Éirinn''' |2008 – 2020 |Tuiste fhir óig le huathachas |''COC'' |<nowiki>http://blag.uathachas.ie</nowiki> |- |'''vernacularisms Gaeilge''' |2013 |Nótaí Ó Bhéal Feirste |''Jason Ó Ruairc'' |<nowiki>https://vernacularismsgaeilege.wordpress.com</nowiki> |- |'''Vítneam agus An Chambóid''' |2015 |Altann ar stair an Chambóid agus Vítneam |''Oanro'' |<nowiki>http://vitneamanchamboid.blogspot.com</nowiki> |} == Féach freisin == * [[Stair iriseoireacht na Gaeilge]] == Naisc sheachtracha == * [https://libguides.ucc.ie/newspapers/anghaeilge Nuachtáin agus Irisí as Gaeilge (Coláiste na hOllscoile Corcaigh)] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Irisi agus Nuachtain Gaeilge}} [[Catagóir:Liostaí]] [[Catagóir:Irisí Gaeilge| ]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge| ]] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn|*]] [[Catagóir:Irisí Éireannacha|*]] nbdhy515xzrgau3kka8qvlw83qq80qs 1268197 1268196 2025-06-02T22:53:55Z Taghdtaighde 60452 Botún ceartaithe 1268197 wikitext text/x-wiki Is éard atá sa leathanach seo ná liostaí d''''Irisí''', '''Nuachtáin''' nó '''tréimhseacháin''' Ghaeilge a cuireadh i gcló nó atá fós á gcló go fisiciúil nó ar líne. Tá iarracht déanta bliain eisiúna agus tréimhse eisithe a aimsiú do gach ceann acu. (Mura raibh an t-eolas thuas ar fáil go saoráideach breacadh síos bliain na cóipe ba luaithe agus ba dhéanaí a dtángthas orthu agus cuireadh lúibín uilleach le comhartha ceiste roimhe nó ina dhiaidh (?< nó >?) chun léiriú nach eol dúinn an raibh cinn roimhe nó ina ndiaidh. Luaitear ainm eagarthóirí nuair atá sé ar eolas ach le roinnt irisí bhí an oiread sin eagarthóirí go mbeadh gá iad sin a liostáil in alt a bheadh bunaithe ar an iris áirithe sin). === Dímhaoiniú na nIrisí Gaeilge === Sa bhliain 2014, ar chúis laghdaithe mhaoinithe ón státchiste, d'éirigh [[Foras na Gaeilge]] as maoiniú a chur ar fáil do 10 n-iris nó nuachtán Gaeilge. B'iad sin '''An Sagairt,''' '''[https://antultach.wordpress.com/2017/10/30/murdair-mham-trasna/ An tUltach],''' '''[http://www.beo.ie Beo.ie]''', '''[[Feasta]]''', '''[https://cadhan.com/gaelsceal/ Gaelscéal], [[Lá Nua]], [[Saol (Nuachtán)|Saol]],''' '''Timire''' agus dhá iris ghréasáin a bhí ar Gaelport.com (''suíomh Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge''): [https://www.bai.ie/blog/2013/01/30/rochtain-nios-fearr-anois-na-riamh-ar-chlair-raidio-ghaeilge-a-bhuiochas-do-na-meain-dhigiteacha/ '''Cogar'''] agus '''As na Nuachtáin''' (an cúram san glactha ag '''Peig'''.ie)'''.''' Bhí deireadh tagtha le '''Goitse''' an bhliain roimh ré ach ní bhfuair siad siúd maoiniú ó FnaG ná uaidh Údarás na Gaeltachta. Roimh dheireadh na bliana agus théis babhta iarratasa, chinn FnaG go maoineodh siad nuachtán agus iris ghréasáin úr '''[[Tuairisc.ie]]''' agus '''[[Nós|Nós.ie]]''' agus leanfaidís de bheith ag soláthair maoiniú don iris clóite '''[[Comhar]].''' Sléacht ar earnáil iriseoireachta na Gaeilge a bhí sa dímhaoiniú agus theip ar mhisneach mórán de na scríbhneoirí. Bhí ardán scríbhneoireachta á soláthair ag na hirisí seo agus lucht léithe fairsing acu uilig agus thar oíche múchadh na coinnle seo a bhí mar lonrú dóchas teanga. San áit a bhí clampar ní raibh ann ach ciúnas. Mhair trí iris gan mhaoiniú, b'iad sin '''[[Feasta]]''' ''([https://peig.ie/cartlann-feasta/ cartlann])'' a mhaoinigh CnaG go dtí 2023, agus an '''[[an Timire|Timire]]''' a clóitear sé huaire sa bhliain agus atá á maoiniú anois as síntiúis; Ba mar fhreagra ar an dímhaoiniú bunaíodh an iris '''[http://maidineacha-caife.weebly.com/an-taobh-oacute-thuaidh.html An Taobh Ó Thuaidh]''' chun iris Gaeilge a sholáthair dos na 43 ciorcal comhrá a bhí gníomhach roimh an bpaindéim ar fud Bhleá Cliath ach chuir an [[Paindéim COVID-19 i bPoblacht na hÉireann|paindéim Covid]] deireadh le sin. Eisíodh céad eagrán '''Timire Chroidhe Naomhtha Íosa''' i 1911, agus mar gurb é an iris Ghaeilge ab fhaide sa tsiúil é, bheartaigh an t-eagarthóir nach dteipeadh air faoina stiúir. Mar sin chinn sé daoine a aimsiú a bheadh toilteanach síntiús a ghlacadh, agus de bharr a hiarrachtaí tá os cionn míle síntiús anois ag an iris, sin 600 níos mó ná an iris Comhar. Ar eagla go meastar go bhfuil deireadh le cúlú mhaoinithe na hiriseoireachta Gaeilge, b'fhiú léamh faoin a raibh le rá ag Cathal Goan, cathaoirleach iris Comhair, in alt i [https://tuairisc.ie/deireadh-le-comhar-a-bheadh-i-bplean-fhoras-na-gaeilge-cathal-goan/ Tuairisc] sa bhliain 2019. === Irisí agus Nuachtáin atá fós á gcló nó á n-eisiúint ar líne === In ainneoin na dímhaoinithe, lean roinnt irisí dá gcló agus tháinig cinn nua chun cinn. Faoi láthair (Lúnasa '24) tá 25 iris / nuachtán Gaeilge á gcló ar pháipéir nó ar líne. In ord aibítir siúd '''[https://munsterlit.ie/aneas/ Aneas]''' '''[http://www.angaelmagazine.com An Gael]''' (Meiriceá), '''[https://gaeilge.org.au/ga/leamh/an-luibin An Lúibín]''' (Astráil), '''[https://issuu.com/uccstudentmedia/docs/_breac_magazine Breac] (OsC)''', '''[https://www.cartlann.ie/biseach Biseach]''', '''[https://developmenteducation.ie/?s=Domhan+N%C3%ADos+Fearr Domhan Níos Fearr]''' '','' '''Eipic, Iris Eoghanach, Iorras Aithneach, [http://www.irisleabhar.ie Irisleabhar Mhá Nuad],''' '''[https://www.misneachabu.ie/ar-n-iris-mionlach/ Mionlach]''', '''Newsletter''' (Gaeilge) na nÍosánach, '''[https://open.spotify.com/show/3TmMHhtD0j4HxAHcpDb2Wp Nuacht Mhall], [https://www.glornangael.ie/wp-content/uploads/2023/07/Nuachtlitir-Teanga-Ti-7-Iuil-2023.pdf Teanga Tí], [https://peig.ie/nuacht2/ Nuacht-PEIG.ie],''' '''[http://www.gaelscoileanna.ie/news/media/nuachtan-nua-seachtain-do-mhic-leinn/ Seachtain], Scríbhneoirí Cois Teorainn, [https://www.timire.ie/ Timire] (an chroí ro-naofa),''' agus seans go bhfuil ceann nó dhó eile. Na cinn atá fós á mhaoiniú ag Foras na Gaeilge ná '''[https://comhar.ie/iris/ Comhar],''' '''[[COMHARTaighde|COMHAR-Taighde]]''', '''[https://comhar.ie/og/ Comhar Óg]. [https://nos.ie/ Nós]''' agus '''[https://tuairisc.ie/category/nuacht/ Tuairisc]'''. Mar nach raibh na Cíona Lín spleách riamh ar FnaG agus lean siúd, a bhí de mhisneach acu tabhairt fúthu, ag scríobh - leithéidí: [http://smaointefanacha.blogspot.com '''An Codú''']''',''' '''[https://imuscrai.wordpress.com/tag/imuscrai/ IMúscraí], [https://www.gaa.ie/api/pdfs/image/upload/ulms3dw0sprkazrzzlxd.pdf Cuaille]'''. Cuireadh [[An Páipéar (nuachtán)|'''An Páipéar''']], nuachtán seachtainiúil neamhspleách nua, ar bun in 2024.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/nuachtan-cloite-gaeilge-nua-seolta-ag-oireachtas-na-samhna/|teideal=Nuachtán clóite Gaeilge nua seolta ag Oireachtas na Samhna|údar=[[Maitiú Ó Coimín]]|dáta=2 Samhain 2024|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2024-11-02}}</ref><ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/meain/nuachtan-nua-le-seoladh-ag-an-oireachtas/|teideal=Nuachtán nua le seoladh ag an Oireachtas|údar=[[Ciarán Dunbar]]|dáta=16 Deireadh Fómhair 2024|language=|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=03 Samhain 2024}}</ref> In 2025 cuireadh [[Scéal (nuachtán)|'''Scéal''']] ar bun, nuachtán seachtainiúil.<ref name=":3">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/gaeilge/tuarascail/2025/04/15/gearcheim-theangeolaiochta-bhrisfeadh-se-do-chroi/|teideal=Géarchéim theangeolaíochta: ‘Bhrisfeadh sé do chroí’|údar=[[Michelle Nic Pháidín]]|dáta=2025-04-15|work=[[The Irish Times]]|dátarochtana=2025-06-01}}</ref><ref name=":4">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22505509/|teideal=Éanna Ó Caollaí, Irish Times.|údar=[[Adhmhaidin]]|dáta=2025-04-15|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250601210820/https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0415/20250415_rteraidion-adhmhaidin-annacaolla_c22505509_22505539_232_.mp3|archivedate=2025-06-01}}</ref><ref name=":5">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|teideal=Áine Ní Dhonnaile, iriseoir.|údar=[[Pé Scéal É]]|dáta=2025-04-25|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-01|archiveurl=https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0530/20250530_rteraidion-pesceale-inendhonna_c22517206_22517215_232_.mp3|archivedate=2025-06-01}}</ref> === Foinsí Taighde === Tá go leor teideal le fáil ar shuíomhanna gréasáin '''Leabharlann Náisiúnta na hÉireann''', '''World Cat,''' '''ISSUU''', '''Ainm.ie,''' '''Taisceadán Cheoil Dúchais na hÉireann''' agus tríd an focal 'iris' nó nuachtán nó irisleabhar a scríobh i mboscaí cuardaigh éagsúla. [[Íomhá:Nos logo.jpg|mion]] [[Íomhá:Lógó Tuairisc.ie.jpg|mion]] Bhí go leor eolais maidir le hirisí na Sé Chontae i dtaispeántas a rinne '''Pobal'<nowiki/>'' i mBéal Feirste agus an leabhrán dar teideal ''<nowiki/>'Bolg an tSolair''' a d'eisigh siad sul má déanadh dímhaoiníodh orthu siúd. Bhí mórán teideal d'irisí éagsúla i leabhar Phillip O'Leary '''Gaelic Prose in the Irish Free State''' agus fuair údar an ailt seo neart eolais ó chuimhní [[Pádraig Ó Snodaigh|Phádraig Uí Snodaigh]] a bhí páirteach i mórán irisí a eisiúint é fhéin agus neart eolais ar theidil inmheánacha Shinn Féin ón Teachta Dála [[Aengus Ó Snodaigh]]. Táthar ag súil le lear mór irisí agus nuachtán a d'fhoilsigh [[Conradh na Gaeilge]] is a gcraobhacha thar na blianta a chur leis an liosta amach anseo. === Cíona Lín / ''Blaganna'' === Focal eile ar '<nowiki/>'''dialann'''<nowiki/>' is ea '<nowiki/>'''cín lae'''<nowiki/>'. Ciall '<nowiki/>'''cín'''<nowiki/>' ná ''''leabhar''', dá réir luíonn sé le ciall gur ''''cín lae lín'''<nowiki/>' nó'n ngiorrúchán '''<nowiki/>'Cín Lín'''' a bheadh ar '''''Web log''''' nó '''''Blog'''''. Faraor b'é an traslitriú ''''Blag'''<nowiki/>' a roghnaigh formhór acu siúd a bhí ag cur a gcuid scríbhinn ar an ngréasáin, ach roghnaigh ''An Coimíneach'' ''''Cín lín Uí Choinmín'''<nowiki/>' a thabhairt ar a chuid iarrachtaí féin. Pléann Aonghus Ó hAlmhain (duine des na Cín línteoirí is fada sa tsúil) an sainfhocal 'Cín Lín' ina alt '[https://aonghus.blogspot.com/2013/01/cin-lin-no-blag-athuair.html Cín Lín nó Blag]'. Ag deireadh an ailt roghnaíonn sé feidhm a bhaint as ''''blag'''<nowiki/>' de dheasca ''blagadóir'' nó ''blagálaí'' a bheith níos éasca le rá. Eachtrannaigh le Gaeilge a thosaigh na céad ''cíona lín'' Gaeilge, B'iad siúd ''Séamus (Poncán) Ó Neachtain'' i 2002, ''Panu'' ''Höglund'' i 2003 agus ''Hillary Sweeney'' i 2004. Lean ''Aonghus Ó hAlmhain'' iad i 2005 agus ''Eoin Ó Riain'' leis An Codú i 2006. Lean lear mór eile iad go raibh ré órga ann idir 2009 agus 2013 nuair a bhí os cionn 50 cín lín gníomhach. B'ait nár mhair an tromlach i ndiaidh dí-mhaoiniú na n-irisí Gaeilge - cá bhfios ach gur chaith an dímhaoiniú scáth dorcha ar an earnáil tré chéile agus gur bhailigh an slua isteach ón dtrá, nó an é go ndeachaigh daoine i muinín na [[Meáin chumarsáide na hÉireann|meán sóisialta]] atá i bhfad níos gasta chun freagraí a fháil ar thuairimí. Cibé fáth, níl ach dosaen cín línteoirí fós ag gabháilt den cheird agus tá an dream ba luaithe chuige ''Hilary Sweeney'', [[Panu Petteri Höglund|''Panu Petteri Höglund'']], ''Denis King, Aonghus Ó hAlmhain agus Eoin Ó Riain'' fós ina measc. Tá 150 sa liosta atá ar fáil faoi bhun liostaí na n-irisí agus nuachtáin. = Liostaí na n-Irisí ⁊ Nuachtáin = Faoi 6 cholún lorgaíodh an t-eolas seo 1. '''Teideal''' 2. '''Cineál Foilseacháin''' 3'''. Blianta Eisithe''' 4. '''Buneolas''' 5. '''Eagarthóirí''' 6. '''Eolas Breise.''' Tá mórán bearnaí ann de thúisce easpa nó na foinsí eolais cuí. Féadfadh siúd le heolas cruinn é sin a líonadh isteach. Maidir le líon na n-irisí - aimsíodh '''380''' i n<u>Gaeilge Amháin</u>, '''118''' gcinn i n<u>Gaeilge agus Béarla</u>, '''9''' gcinn i n<u>Gaeilge, Gaeidhlige agus Béarla,</u> '''10''' gcinn <u>Ilteangach,</u> '''10''' s<u>raith Ghaeilge i nuachtáin Béarla</u> ''(is cinnte go bhfuil breis ann''), '''87''' gcinn le <u>teideal Gaeilge</u> le h<u>altanna i mBéarla</u> agus '''2''' cheann i m<u>Béarla</u> <u>ag plé na Gaeilge</u>. == I nGaeilge Amháin == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas / Nasc''''' |- |'''Ach''' |Iris |?<1962>? |Irish Chuallacht Cholm Cille i gColáiste Mhá Nuad | | |- |'''Acta Medica Gadelica''' |Sraith |1983-1985 |Iris Acadamh na Lianna |''Liam Ó Sé'' |''is é bhunaigh é'' |- |'''Agus''' |Iris Míosúil |1961-98 |Corcaigh |''Diarmuid Ó Murchú ansin Diarmuid Ó Súileabháin'' ''don tríú bhliain deiridh nuair a baineadh an deontas daofa.'' | |- |'''Aiséirigh / Aiséirí''' |, |1942-50?-75 |Bliainiris Chraobh na hAiséirí CnaG. Clóite ag Nuachtáin teo. |''Gearóid Ó Cuinneagáin'' |''Déanadh míosgán Béarla as nuair a scoilt an chraobh is nuair a bhunaigh Gearóid an páirtí polaitiúl Ailtirí na h-Aiséirigh.'' |- |'''Amárach (guth na Gaeltachta)''' |Nuachtán |1953-83 |Muintir na Gaeltachta / Comharchumann Chois Fharraige.Indreabhan, | | |- |'''Aimsir Óg''' |Iris |1999-'00> |Scéalta Aistí Dánta, Cúrsaí reatha, Critic, Béaloideas, Teanga |''Micheál Ó Cearúil'' |''trí h-eagrán (ceithre leabhar, eagrán a 3 in dhá chuid)'' |- |'''Aisling''' |Iris |1973-75>? |Iris ócáidiúl Dhún Chaoin cló Dhún Chaoin 10p mí na Nollag tháinig an chéad eagrán de Aisling – Pobal 24 Beal. 1974 |''Mícheál Ó Dubhshláine/ Aogán Ó Muircheartaigh'' |''dírithe ar phobal Dhún Chaoin is mó a bheidh sé de réir cosúlachta. Fíor iris logánta í idir dréachtú, bhéarsaí agus nuacht an pharóiste fiachla ann fosta – Pobal 24 Bealtaine 1974'' |- |'''An Aimsr Óg -''' |sraith |2002-'06 |Páipéar Ócáideach ag plé an teanga |''Micheál Ó Cearúil'' |''7 n-eagrán'' |- |'''An Aimsir Óg''' |sraith |2002-'04 |Paimfléid ar chás na Gaeilge i mórán rémsí |''Micheál Ó Cearúil'' |''5 eagrán'' |- |'''Anam Bheo''' |Nuachtán |2008 >? |Nuachtán mhíosúi de chuid na Bruiséile | |cruthaithe ag Pobal Gaeilge na Bruiséile |- |'''An Bárd''' |Iris |?<1917>? |Arna chur amach do mhuintir na Láimhe Deirge Béal Feirsde | |Uimh. 176 = 1917 |- |'''An Barr Buadh''' |Iriseán |1912 (3 mhí) |Seactanán Polaitiúl a bunaigh Pádraic Mac Piarais – |''Pádraic Mac Piarais'' |Lean ó Mhárta go Bealtaine 11 eagrán |- |'''An Bhearna Bhaoghail''' |Nuachtán |1912>? |idir láimhe ag Comhluadar Airt Uí Ghríofa 6 Sr. Fhearcair CA Shinn Féin | | |- |'''An Birín Beo''' |sraith |1824- 1925 |Gaeltacht Músgraidhe Corcaigh | | |- |'''An Branar''' |Iriseán |1919 - 1925 |Ó 1919-1920 Eisíodh as plás Ely (seoladh Chraobh na gCúig gCúigí CnG) Muintir an Bhranair, BÁC a d'eisigh é i 1925 as 122 faiche stiabhna (school of Irish Learning – Osbern Bergin) | | |- |'''An Bréagán''' |Iriseán |1912 – 1918 |Páipéir tosnuightheoirí Chraoibhe na gCúig Cúigí de CnG | |6 orlach x 4orlach – Do lucht foghlamtha ranganna G na craoibhe. Lámhscríofa sa chló Gaelach' |- |'''An Bhrídeog''' |Iriseán |1929 -32 |eipic |''Louise Gavin-Duffy ??'' |Leanann mar 'Fé Bhrat Bríghde' |- |'''An Briathar Saor''' |sraith |1994-96 |Chuile cheathrú? Wales Comhluadar Chaerdydd |''Patrick Egan'' | |- |'''An Camán''' |sraith |1898-38>? |Míosachána r aibh CnaG CLG páirteach ann. Cómh-Choiste na g-Cumann nGaedhealach BÁC |''Donnchadh Ó Brian / Pádraig Ó Caoimh'' | |- |'''An Caomhnóir''' |Iris |1989-'13>? |Nuachtlitir Fondúireacht an Bhlascaoid | | |- |'''An Chearnóg''' |Iris |1923 -25 |Iris Chonnachtach a bhí ar thaobh na bPoblachtach |''Athair Micheál Mac an Mhílidh an bhainisteoir'' |clóite ag Connaught Telegraph |- |'''An Chléir''' | |1937>? |Tuarascbháil Chumann na Sagart nGaedhealach | | |- |'''An Chóisir Cheoil''' |leabhrán |?<1952-60>? |120 amhrán i 12 leabhrán amhráin |''Seán Ó Tuama'' | |- |'''An Chraobh-Ruadh''' |sraith |1913 -? |CnG Bhéal feriste / Árd-sgoil Ultach | |irisleabhar Chonnartha na Gaedhilge ghá chur amach ag muinntir na h-Ard-Sgoile Ultaighe, Béal Feirsde |- |'''An Claisceadal''' |sraith |1930-40 |Leabhrán le amhráin i nGaeilge |''Colm Ó Lochlainn'' | |- |'''An Codú''' |Iris ar líne |2006 -2021> |Smaointe Fánacha as Chonamara |''Eoin Ó Riain'' | |- |'''An Coileach Grinn''' |Greanán |1952>? |Greannán Gaeilge micléinn UCD |Micheál Ó Cíosóig agus Micheál Ó Bréartúin |''ainmnithe i ndiaidh proinnteach 'The Green Rooster''' |- |'''An Crann''' |Sraith |1908-24>? |Coiste Feis Thír Chonaill. | |Foilsithe leis An Stoc (1917-1920, 1923-1931) Cf. R. de Hae, Clár-Litridheacht na Nua-Ghaedhilge. |- |'''An Cúléisteoir''' |Irislín |2004 – 2009 |Irislín Chonamara |''<nowiki>http://anghaeltacht.net/ce/cartlann/0101.html</nowiki>'' |Foilsithe agFoilsitheoirí Read-out i mbaile na hAbhann ag |- |'''An Déiseach''' |Sraith bliantuil |1963>? |CLG PhortLáirge | | |- |'''An Domhain''' |Nuachtán |1991 |Aon eagrán amháin (meastar) | |Amhail is gur nuachtán triallach a bhí ann mar go raibh litreacha ón bpoball sa chéad eagrán agus freagra crossfhocal an eagrán roimhe san eagrán sin freisin. |- |'''An Dréimire''' |Sraith mhíosúil |1987 -1996 |Do lucht Ardteiste. Leantar mar 'Dréimire' i 1997 |''Áine Ó Cuireáin'' |Clóite ag Anois Teo. Go '97 ansin ~Gael-Linn. ''Ní fios ar clóadh idir 2001-08'' |- |'''An Duibhneach''' |Iris |?<1974>? |Iris Ráithiúl Coisde Cearta `Sibhialta'/náisiúnta Chroca Dhuibhne 5p |''Breandán Mac Gearailt'' |Tar éis do Breandán Mac Gearailt éirigh as bheith ina eagarthóir ar Misneach bhunaigh sé seo. |- |'''[https://munsterlit.ie/aneas/ Aneas]''' |Iris |2020 >-'23> |Belles Lettres as Gaeilge. Filíocht, Gearrscéalta, Critic liteartha |[[Simon Ó Faoláin]] |(Southward Editions €10 Corcaigh (ionad Litríochta an deisceart), d’fhás seo as an forlíonad Gaeilge dar teideal |- |'''An Fiolar''' |Iris |1930>? |Irisleabhar Scoile na Mainistreach (conc na mainstreach i dTuaisceart Éile) | | |- |'''An Fíor Éirionnach''' |Iris |1862>? | |''Richard D'alton is a scríobh'' |A scarce Tipperary journal” -Journal of the Waterford and South-East of Ireland Archaeological Society, Vol. XIII, pp. 107-111, 1910 |- |'''[[An Gael (iris as Meiriceá)|An Gael]]''' |Iris |2009-'23> |Cumann Carad na Gaeilge a chuireann amach é. | |An cumann céanna a chuir An Gaodhal amach in 1881 [https://www.magcloud.com/browse/Magazine/13595 Ar líne] |- |'''An Gael Óg''' |Nuachtlitir |2011-13> |[[Na Gaeil Óga]] CLG a chuir amach | | |- |'''An Gael – An Dord Féinne''' | |?<1929 >? |[ Iml 7 Uimh.5 1929 ] | |deirtear go raibh an tArdeaspag ina chathaoirleach ar choiste a bhí ag bailiú airgid chun foclóir Gaeilge, a rinne Michael O’Keeffe as Sráid na Cathrach, a fhoilsiú. |- |'''An Gaedheal''' |iriseán |1916>? |The Gael : a weekly journal of stories, sketches, news notes, songs, etc | | |- |'''An Gaedheal Óg''' |Iris |?<1937-1945 |Iris do dhaltaí bunscoile. Bráiṫre Críostaṁla na h-Éireann a bhí istigh san iris 'Our Boys' | |Tháinig Tír na n-Óg sna sála air. De thúisce achannaí ó T. Deirg go Seán McEntee Aire. Airgeadais a foilsíodh an GÓ |- |'''An Gaeilgeoir''' |nuachtlitir | |Bráithre Críostaí na hÉireann BÁC | | |- |'''An Geata /An Geatín''' |Sraith / irislín |1993 -2021> |Nuachtlitir Ghaelacht na Mí | |Tugadh An Geatín air nuair a foilsíodh ar an idirlín amháin é |- |'''An Ghaoth Aneas''' |forlíonadh |2011>2016 |forlíonadh Gaeilge den iris Southword a d’eisigh Ionad Litríocht an deiscirt. |''Ailbhe Ní Ghearbhuigh ‘11-’14 + Colm Breathnach ‘15-’16'' |12 eagrán a thosaigh le heagrán a 20 de Southword, Mhaoinigh Foras naGaeilge é. Tháinig Aneas ina dhiadh i 2020 |- |'''An Giolla''' |irisleabhar |1951>? |Iris oifigiúil Giollaí na Saoirse | | |- |'''An Giorrfhiadh''' |Iris |1922>? |Iris Ghaeilge Phríosúin an Churraigh |''Proinsias Ó Riain'' | |- |'''An Glaodh''' |Iris |?<1945>? |An taon páipéar scoile sa tír scríofa i nGaeilge | | |- |'''An Glór''' |Iris |?<1940-47>? |Iris CnG Áth Cliath, Gach ré Shatharn |''Anraoi Ó Liatháin -'' |[ar fáil i leabharlann Gilbert Sr. An Phiarsaigh] Thánig 'Feasta' ina dhiadh. |- |'''An Grianán (CnG)''' |Páipéar | |Páipéar Cinn Bhliadhna do Ghaedhealaibh Chorcaighe : ar n-a chur amach ag Craoibh Naoimh Fionn-Bharra. | | |- |'''An Guth''' |Iris i bhfoirm leabhar |2003 – 2012 |Duanaire Gaeilge- Gaidhlig - Iris filíochta is próis – bliantiúl-ish |''Roddy Ó Gorman'' |Foilsithe ag Coiscéim 7 gcinn ar fad. ''“leanbh caithiseach Rody Gorman, a chuir filí Éireann agus Alban ag cabaireacht'' le chéile.” - ''Alan Titley'' |- |'''An Iodh Morainn''' |sraith |1940-46>? |Bliain Iris Cumann Gaelach Choláiste na hOllsgoile Áth Cliath |''Dónall Ó Móráin ⁊ Roibeárd Mac Góráin'' |Cló G. |- |'''An Iris''' |Iris |1945-46 |An Gúm – iris faoi scáth 'The Bell' |''Séamus Ó Néill'' | |- |'''An Lámh Dhearg''' |Iris |1971-74? |Coiste Troda Gaedhealtacht Dhún na nGall |''Seán Ua Cearnaigh (a bhí ina Chumannach)'' |Deich n-eagrán ar fad. ''Tá an stailc scoile i gcoinne chléir'' Bhaile Na Finne..... Meabhraíonn An Lámh Dhearg, uimh a 5, dúinn conas mar atá. - Pobal 6 DF 1978 |- |'''An Lasair''' |Iris |1919 |''níor foilsíodh riamh é (de thúisce gur líon An Branar an bhearna)'' | |Thug Seán Tóibín (athair Tomás agus Néill corcaigh) iarracht ar iris nua An Lasair a bhunú i 1919 chun an bhearna a d’fhág bás Irisleabhar na Gaedhilge a líonadh |- |'''An Leabharlann''' |Iris |1932>1938 |Journal for the Library association of Ireland | | |- |'''An Léitheoir''' |sraith |1955-1992>? |Bulletín na gciorcal Léitheoirí | |Nuacht Phortláirge a chuir i gcló |- |'''An Leughthóir Gaedhealach''' |Iris |1897>? |Iris Chraobh na Laoi. CnaG |''Osborne Bergin'' | |- |'''[[An Linn Bhuí]]''' |sraith |1997-'18>/ |Iris Ghaeltacht na nDéise (bliantúil) |''Leabhair na Linne / Pádraig Ó Meacháinn (UCC?) Aoibhnn Nic Dhonnachadha'' | |- |'''An Litríocht''' |Iris Míosúil |1953>? | |''Seán Ó Cuill'' |Cuireadh roinnt eagrán amach. Deartháir leis an eagarthóir é an manach Capaisíneach Pádraigh Ó Cuill. |- |'''An Lóchrann''' |sraith |1907-1931>? |Páipéar Gaedhilge in Aghaidh Gacha Míosa / Páipéar dátheangach míosamhail le h-aighaidh Gaedheal???? |''Pádraig Ó Siocfhradha 1907-13, Cormac Ó Cadhligh 1930-31'' |Pápeur le Gaedhilg in aghaidh an mhíosa (Ciarraí). “''d’fhéach Pádraig Ó Siochfhradha  chuige gur Ghaeilge amháin a bheadh i gcló inti”'' |- |'''An Lóchrann''' |Iris/leabharán |1969/1970 |Iris chomhairle Fhianna Fáil in Áth Cliath, Lár-Thuadh | |Uimh 2-3, Meitheamh 1969, June 18,1969 |- |'''An Lúibín''' |nuachtlitir |2004-2021> |Nuachtlitir Chuman Gaeilge na hAstráile |''Colin Ryan (aois 80)'' |Gach Coisís |- |'''An Muimhneach Óg''' |Iris |1903-05 |Irisleabhar Míosumhail chun Cabrughadh leis an Dream atá d'Iaraidh Éire Dhéanamh Gaedhealach | |páipéar míosúil a chuirfeadh an Cork Sun amach |- |'''An Músgraigheach''' |Iris |1943-45 |Bulletín ráithiúl do mhuintir Mhúscraí a d'fhoilsigh Cáirde Mhúsgraigheí | | |- |'''An Múscraíoch''' |Iris |1991>? |Corcaigh | | |- |'''An Nasc''' |Irisleabhar |1958>? |Journal of the Irish in German Society Vol.1 no.1 | | |- |'''[[An Páipéar (nuachtán)|An Páipéar]]''' |Nuachtán |2024> |Nuachtán neamhspleách |[[Caoimhín Ó Cadhla]] |Nuachtán seachtainiúil neamhspleách á fhoilsiú in [[Ráth Chairn]] ag [[Gaelmheáin Teoranta]]<ref name=":0" /><ref name=":1" /> |- |'''An Phoblacht''' |Nuachtán |2012 |Eagrán speisialta do Ard Fheis Sinn Féin 2012 - iomlán i nGaeilge | | |- |'''An Réalt''' |Iris |?<1920 -25>? |Iris an chumainn ghaeiligh Ollscoil ÁC | | |- |'''An Réiltín''' |Iris |1947>1969>? |Feasachán oifigiúl Ógra Éireann (cumann gaelach daltaí i scoileanna Na Bráithre Críostaí) |''T.N. > Ó Briain, Liam Ó Caithnia'' |Débhliantiúl (ráithiúl amantaí) filíocht, altanna. ''Im 15 Eag 1 1969 (1961=imleabhair 14)???'' |- |'''[[Léann Teanga: An Reiviú|An Reiviú]]''' |Iris bhliantiúl |2013-'14> |Iris léann teanga. [[Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge]] | | |- |'''An Reult''' |sraith |1920-25 |Irisleabhair na hOllscoile BÁC | |''Arna chuir amach do lucht an Chumainn Ghaedhealaigh i gColáiste ma h-Ollscoile i mBÁC'' |- |'''An Ridireacht Liteartha (1)''' | |1917 |Bunaithe ag Pádraig Ó Conaire d'fhonn cabhrú le scríbhneoireacht Ghaeilge |''Pádraig Ó Conaire'' | |- |'''An Róimh''' |Iris bhliantiúl |1923-25 ??1932>? |Irisleabhar Gaedheal ag cur síos ar imeachtaí na bliana sa Róimh. |''Eric Mac Fhinn'' | |- |'''An Saol Gaelach''' |sraith |1950-1965 |Comhdháil na Gaeilge, 44 Sráid Chill Dara | | |- |'''An Sagart''' |Iris |1958--2015. |Iris Cumann na Sagart – Coláiste Phádraig / foilsithe ag An Sagart. Ailt ar spioradáltacht, diagacht, liotúirge, éacuiméachas, ar Ghaeilge ⁊rl |''An tAth. Colmán Ó hUalacháin ⁊ [[Tomás Ó Fiaich]] 1958 -1963'' ''[[Pádraig Ó Fiannachta]] ó 1964 - 1973 / 1978 -1988 go 2015?'' An tAth. Cathal Ó hÁinle 1974-1977 | |- |'''An Scríobhnóir Óg''' |Iris/leabhar? |2013>? |Cnuasach gearrscéalta scríofa ag micléinn Coláiste na Tríonóide | | |- |'''Anseo is Ansiúd''' |Nuachtlitir |2016-2019>? |Pobal ar a'n iúil, Ceantar an Omaigh. 16 leathanach |Pádraig Mac Congáil |Feasachán imeachtaí Ghaeilge an Ómaigh agus Fhearmanach<nowiki/>https://issuu.com/pobalaraniul/docs/nuachtlitir_eagran_5_me_n_f_mhair_2019 |- |'''An Sgéal Nua''' | |1920->? |foilsicheán Náisiúnta Trá Lí - Uimh 1 1920 | | |- |'''An Sguab''' |Iris ráithiúl |1922-32>? |cur síos ar chúrsaí na hÉireann, léirmheasanna, litreacha, comórtaisí ⁊rl |''Eamonn Mac Giolla Iasachta Pádraig Ó Cadhla a bhunaigh'' |nasc leis An Lóchrann |- |'''An Síol''' |Iris meánscoile |1952? |Iris Choláiste an Mhuireadaigh, Béal An Átha, Maigh Eo |''Peadar Bairéad (94)'' |Aon iris amháin a clóadh, Meánscoil B a bhí i gceist |- |'''An Síol''' |sraith |?<1942-69>? |Blian-Iris An Chuallacht Gaelaí, Ollscoil Chorcaí | | |- |'''An Síoladóir''' |iriseán |1920-22 |Irisleabhar Cumann na Sagart nGaedhealach | |Muintir Mhic an Giolla BÁC a d'Foilsigh |- |'''An Síoladóir Nua''' |iris ar líne |Earrach 2016 |Aistí stairiúla ar chúrsaí eaglasta Ghaeiligh. Stair An Sagairt leis. |''an tAth. Martin Mcnamara.'' |Ní raibh ann ach an taon eagrán amháin, óir gur éag an eagarthóir. |- |'''An Sléibhteánach''' |sraith |1912-38>? |Irisleabhar Choláiste Chnuic Mhellerí |''An tAb Mauris (Muiris Ó Faoláin) a bhunaigh'' |Iris na Mainistreach i gCeapach Choinn |- |'''An Staighre''' |sraith |1994-1997 |Foilsithe ag Anois, gaolta le Céim | |míosúil |- |'''[[An Stoc]]''' |Irisleabhar |1916-1932 |Colaiste na hOllscoile Gaillimh |''Tomás Ó Máile'' |míosúil |- |'''An Stoc''' | |1990 -?? |Arna Fhoilsiú ag Dáil Uí Chadhain | | |- |'''[http://maidineacha-caife.weebly.com/an-taobh-oacute-thuaidh.html An Taobh Ó Thuaidh]''' |Iriseán |2014-2019> |'Ar fud chathair Átha Cliath' Iris mhíosúil Árna fhoilsiú ag Triúrach na Cathrach (BÁC) |''Pádraig Mac Éil'' |Á scríobh ag agus dos na 43 maidineacha Caifé a bhí á eagrú ag Seán Ó Coileáin ag eagru nó ag tacu leo roimh ré covid. Chathair Bhleá Cliath. Clóite in A4 den chéad uair d’eagrán Eanáir Feabhra 2019?, A5 a bhí ann roimh ré. |- |'''[[An Teachdaire Gaelach]]''' |iriseán míosúil |1829>? |Iris i nGaeilge na hAlban |''An Doctúir Urramach Tomás Mac Leoid'' | |- |'''An Teachdaire Ghaelach''' |foilseachán |185? |Nior foilsíodh riamh é – Béalfeiriste |Roibeád Mac Adháimh |Bhí sé beartaithe ag R Ma Adh. Ach is dócha go raibh in iomad oibre in ullmhú an fhoclóra le Aodh Mac Domhnaill. |- |'''An Teaghlach''' |Iris |1965 -1970 |Iris Cumann na dTeaghlaigh Ghaelacha, míosúil |''Fionntán Mac Aodh Bhuí'' |Bunaithe i mBÁC ag an eagraitheoir, is a chlann ag freastal ar Scoil Lorcáin. Leanadh dá gcló i gCorcaigh in Áras an gCraoibhín ar feadh 3 bhliain. Cuireadh roinnt eagráin i gcló i mBéal Feriste sa tsean-chló Níor lean ach ar feadh roinnt blianta, iarradh ar na coistí éagsúla na h-irisí ascríobh agus a chló iad féin. Rinneadh ceann i mBéal Feriste. |- |'''An t-Eaglaiseach Gaelach''' |sraith |1919-28 & 90-92 |Iris Gaeilge Eaglais na hÉireann (The Gaelic Churchman) | |Cumann Gaelach na h-Eaglaise, Deilgnis BÁC |- |'''An t-Eagrán''' |sraith |?<-2014> |Páipéir Gaeilge anChloáiste DIT san @edition. Scríobh do fhocail, inis do scéal | |<nowiki>https://twitter.com/eagrandit</nowiki> |- |'''An Teanga Mharthanach''' |sraith |1989-1994 | | |Clóite sna Stáit Aontaithe |- |'''An t-Éireannach''' |Iris |1910 -13>? |Iris an Chonartha in London |''Pádraig Sáirseál Ó hÉigarrtaigh'' | |- |'''[[An tÉireannach (iris)|An t-Éireannach]]''' |Nuachtán |1934-37 |'Guth na nGaedheal' - Páipéar seachtaineamhail |''Seán Beaumont'' |''Nuachtán Sóisialach Gaeltachta.'' Leabhar scríofa ag [https://www.jstor.org/stable/23197288?seq=1 Eamon Ó Cíosáin] ina dtaobh. Seán Beaumont a mhaíomh i 1937: ‘… we have what no other Irish paper ever had, a circulation in the Gaeltacht’. <nowiki>http://ga.sciencegraph.net/wiki//An_tÉireannach_(iris)</nowiki> |- |'''An t-Éireannach''' |Neamhrialtán |1985-1989 |Foilsithe I bPáras | | |- |'''An tEolaí''' |Nuachtlitir |1991 -2004 |Iris Eolaíochta don meánscoileanna | |Clóite go ráithiúl ag An Gúm |- |'''An t-Iniúchóir''' |Iris |?<1924 |Iris clóite i Meiriceá |''Pádraig Feirtéar'' | |- |'''An t-irisleabhar''' |sraith |<?1930-41>? |Ollsgoil na Gaillimh | | |- |'''*[[An Timire]] -''' '''''[Timire an Chroí Naofa (Íosa) / Timthire Chroidhe Naomhtha Íosa]''''' |Iris ráithiúl |1911-2021> |Foilseacháin Ábhar Spioradálta na hÍosánaigh (Leabhrán An Chuallachta Chráibhthigh á ngoirthear an Apstalacht Urnaightheach) |''An tAthair Frainc Mac Brádaigh'' |An iris leanúnach is sine sa Ghaeilge ⁊ in Éireann. ''Thosaigh mar Timthire an Chroidhe Naomhta Íosa'' |- |'''An Tír''' |Iris |1928-34 |Míosachán Gaedhilge | |Cló Lucht Laighean |- |'''An Tobar''' |Iris |?<2003>? |Iris choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |lean mar flúirse |- |'''An Tobar''' |Iris |<?2006>? |Tréimhseachán de chuid Institiúid Oideachais Marino | | |- |'''An t-Óglach''' |Tréimhsecháin |1918 -1923 |Óglaigh na hÉieann Old Dublin Brigade,, The Irish Army Quarterly |''Maorghinearál [[Piaras Béaslaí|Piaras Beaslaí]]'' |Clóite i 6 [[Sráid Fhearchair]] áit a raibh Oifigí Shin Féin sul má bhí oifigí Chonradh a Gaeilge ann. |- |'''An t-Oibrí''' |Sraith | |Ardchumann Oibrithe agus IL tSaothar na h-Éireann | | |- |'''An tOireachtas (tír agus teanga)''' |sraith |??? |Foilsithe i mBÁC | | |- |'''An Treallán''' |Iris |1952 |Roinn Oideachas (aon eagrán amháin a bhí ann cháin An Cadhnach é i Comhar) | |Ní cuireadh amach ach an t-aon Eagrán Amháin |- |'''An Trodaí''' |Iris (teanga?) |1982>? |Iris (lámh scríofa) Gaoltachta chimí Phoblachtacha Phort Laoise |''[[Dessie Ellis]], Eamonn Ó Nualláin'' | |- |'''[[An tUltach]]''' |Iris mhíosúil |1924-'17> |Comhaltas Uladh de chuid Conradh na Gaeilge | | |- |'''An Tuairisceán''' |Nuachtlitir |<1970-1971->? |Scaipiúchán Inmheánach Amháin (Meitheamh 1970 'Nuachtlitir atá ag an gConradh' – Pobal 8 Eanáir 1971 | | |- |'''An Tuairisceoir''' |Cín Lae Lín |2013-'21> |Nuachtán Ghréasán a chlúdaíonn réimse leathan de Nuacht. |''Ciarán Dúnbar'' |<nowiki>https://antuairisceoir.wordpress.com</nowiki> |- |'''Anam Beo''' |Nuachtán |2008>? |Nuachtán do Phobal Gaeilge na Bruiséile | | |- |'''[[Anois]]''' |Nuachtán |1984-96 |Curtha aamach ag Gael-Linn | |Tháinig seo in áit Inniu is cuireadh Foinse ina h-áit siúd |- |'''Ar Aghaidh''' |Nuachtán/iris |1931-70>? |'Míosacán' Páipéar le Gaedhealachas, Litridheacht, Éargna agus Géileagar |''Eric Mac fhinn'' |Scríobhadh é sa sean chló i gcónaí |- |'''Ár nGuth Féin''' |Iris |?<1975>? |Iriseáin cimí poblachtánach H-Block | | |- |'''Banba''' |Irisleabhar |1901 – 1906 |Clóite ag Muinntir Ḃrúin agus Nualláin | | |- |'''[[Beo!|Beo]]''' |Irislín |2001 - '14 |irislín de chuid Oideas Ghael - Gleann Cholm cille |''Seosamh Mac Muirí'' | |- |'''Bheul''' |Iris |?<2018> |[Iml 20 eag 2 Meith '18 Ionad na Gaeilge Labhartha UCC |''Nuala de Búrca'' | |- |'''Biseach''' |sraith |1966 – 2023> |Cumann Forbartha Chois Fharraige |''Seosamh Ó Braonáin ('18)'' |Cartlann [https://www.cartlann.ie/biseach Biseach] , Seoladh [https://www.coisfharraige.ie/cumann-forbartha/nuacht-chois-fharraige/cartlann-nuachta-1-samhain-2023/ Biseach 23] |- |'''Blaiseadh''' |Bliainiris |2004 - '06 |Bliainiris de chuid An Béal Binn Brí Chulainn [Trí h-eagrán] |''Nuala Nic Con Iomaire'' | |- |'''Blas''' |Iris Raidió |?<2015> |Irish Raidió mar Phodchraoladh ó BBC Uladh | | |- |'''Bliainiris''' |Iris+ Irislín |1999 – '16? |Foilsithe ag Carbad, Ráth Cairn uimhi 11. Carabad a chló ansin Leabhar Breac. |''Ruairí Ó hUigín agus Liam Mac Cóll'' | |- |'''Bliainiris na Scéime (trinity)''' |Iris | | | | |- |'''[[Bolg an tSoláthair (Cumann na nÉireannach Aontaithe, 1795)|Bolg an tSolair]]''' |Iris |1837 |Curtha amach ag The Home Mission | |Aithris ar ainm an chéad iris le Gaeilge a tháinig amach i 1795 |- |'''Breac''' |Iris |2021-2023> |Iris Chuallacht Ollscoil Chorcaí |''Caitríona Ní Chonaill'' (2022) |[https://www.independent.ie/regionals/cork/news/gaeltacht-mhuscrai-student-caitriona-ni-chonaill-gets-onoir-na-gaeilge-in-ucc/41614199.html alt] ar eargarthóir san Indo. |- |'''Breacadh''' |Iris |2003 – '13>? |Príomhiris Náisiúnta Na Gaeilge, trí n-uaire sa bhliain i Ngaeilge Nádúrtha na Gaeltachtaí |''Bunaithe ag na Coistí Gairmoideachais'' | |- |'''Cad é an Scéal?''' |Irisleabhar |2020 |25 scéal faoi éirinn agus an Eorap |Gerry Kiely - Ceann Ionadaíochta an Choimisiúin Eorpaigh in Éirinn |Iris de chuid an Choimisiúin Eorpach |- |'''Cairde''' |Míosachán |1979 -1982 >? |(iml 4 uimh 11 1982) “Míosacán Cairde Gaelinn” | | |- |'''Ceiliúradh an Bhlaoscaoid (Iris na hOidhreachta)''' |Sraith |1989 – '14> |Ábhar léachtaí ar reimsi éagsúla de shaol an bhlascaoid |''Micheál De Mórdha'' |15 cinn. 1 Is 2 Foilsithe ag An Sagairt, Coiscéim ó uimh a 3 |- |'''Céim''' |Iris oideachais |1996-2014 |Don ard teist,gnáth leibhéal agus an idirbhliain freisin, Leantar mar 'dréimire', 'idirchéim' ⁊ 'staighre' |''clóite ag Anois Teo.'' |ní h-eol ar foilsíodh idir 2001-2011 |- |'''Ceol ár Sinsear''' |Iris |1906? 1924-25> |Traditional Irish airs selected from Ceol ár Sinsear, Ár gCeol Féinig, Sídh-cheol, songs of the Gael arranged By Annie W.Patterson |''Ath. Padraig Breathnach a Chruinnigh'' |Clóite agMuintir Bhrúin agus Nualláin |- |'''Cic''' |Iris |?<1985>? |Iris do Ghael Óga Bhéal Feriste | | |- |'''Cillín''' Iris na Cheathrún Rua |iris |2013-2014 |Ábhar léitheoireachta a cgur ar fáil ón bpobal dn phobal ar a dhúchas féin |''Máire Ní Chualáin, Máire Feirrtéar, Máire Ní Fhlaithartaigh, Breandán Feirrtéir'' |altanna ar stair áitiúil ar dhaoine áitiúla, ⁊rl |- |'''Cinnlínte.blogspot /@ceannlinte''' |Iris ghréasán |2014 |Ábhar nuachta ilghnéitheach | |An chéad Postáil in Eanáir 2014 is stadadh ag cur ábhar leis i 12 Márta 2014, |- |'''Claoímh Solais an Churraigh''' |Iris Míosúil |1996>? |Eisithe ag cór na n-oifigeach san choláiste oiliúna sa gCurrach |''Micheál Mac Gréil An chéad eag:'' | |- |'''CLO''' | | |An club Leabhar BÁC | | |- |'''Cló: nuacht 35,''' |sraith | |Journal of the Irish print union | |Lean seo i ndiaidh “Míosachán na gClódóirí” |- |'''Cogar''' |Iris |2010 - '11>? |Iris stílbheatha agus comhrá comhaimseartha na hollscoile |''Cathal mac Dháibhéid, Eoin Ó Murchadha'' |Iris Chumann Gaelach UCD |- |'''Cogar''' |Iris idirlíon | |Iris mar sheirbhís do chraoltóirí raidió le Gaeilge, | |Gaelport.com CnnaG |- |'''Cois Deirge''' |Iris |1977 - 90 | | |Scríobh [[Seán Ó hÓgáin (sagart)|Seán Ó hÓgáin]] ann. |- |'''[[Comhar]]''' |Iris |1942 – 2021> |Iris Míosúil | | |- |'''Comhar Óg''' |Iris |2013 – 2020> |Iris liteartha agus ealaíne de shaothar déagóirí. | | |- |'''[[COMHARTaighde]]''' |Iris |2015 - 2020> |Ríomhiris acadúil phiarmheasta bhliantúil | | |- |'''Comhphairtíocht ar son na Spriocanna''' |Iris ar líne |2021 - >? |Iris eile do dhaltaí scoile ó Chúnam Éireann | |Clúdach céanna le 'Domhan Níos Fearr' ón roinn gnóthai Eachtracha https://www.ourworldirishaidawards.ie/wp-content/uploads/2020/10/Irish-Aid-2021-Pupils-supplement_IRISH_Online-version-2.pdf{{Dead link|date=Samhain 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} |- |'''Comhscéala - nuachtlitir''' |Iris mhíosúil |1995>? |CnnaG | | |- |'''Cothrom (na) Féinne''' |Iris |?<1940>? |Iris de chuid Choláiste na h-Ollscoile BÁC |''Dónall Ó Móráin / Aogán Brioscú'' | |- |'''Craic''' |Iris |?<2008 >? |Irisleabhair Nua Na Cuallachta, i nDoire | | |- |'''Craobh Rua''' |Iris |>1913< |Craobh Rua CnaG 1 eagrán amháin (dar le Aodán Mac Póiín) |''Cú Uladh? Alt leis ann'' | |- |'''Cuaille''' |Iris lín |2020 - 2021> |Iris nua Ghaeilge an CLG, feiliúnach do lucht meánscoile |''Jamie Ó Tuama'' |Bunaithe ag oifigeach Gaeilge an CLG Jamie Ó Tuama le linn an chéad tréimhse dianghlasála 2020 |- |'''Cuisle na nGael''' |nuachtlitir | |Iris Choláiste Ollscoile BÁC | | |- |'''[[Cuisle (iris)|Cuisle]] -''' '''''iris don nua aois''''' |Iris |1998 - 2000 |Foilseachán an Phobail, Casla. Bhí baint ag [[Pléaráca Chonamara|Pléarácha]] leis. |''Uinsin Mac Dubhghaill'' |[[Donncha Ó hÉallaithe]] a bhunaigh [http://homepage.tinet.ie/%7Ecuisle1/cuisle.htm Suíomh idirlín] [https://cadhan.com/cuisle/ Cartlann ar líne] |- |'''Cumarsáid''' | | |Iris bhliantúil scoil iriseoireachta i Ráth Maonis | | |- |'''Cumarsáid:''' '''''Ceol Cois Móire''''' |Iris | |Bunaithe ag Padraig Ó Fiannúsa mar chuid de Cumann seanchais Cois Móire. | | |- |'''Cumasc''' |Iris idirlíon |1998 |An chéad Iris Ghaeilge ar an idirlíon |''Cynthia Ní Mhurchú'' |Comhfhiontar de chuid RnG, Foinse agus telecom Interneta |- |'''CultúrLán''' |Iris |?<2015-2017>? |Foilseacháin idir nuacht agus fógrai imeachta dé-mhíosúil Chultúrlann Mhic Adaim - Ó Fiach |''Conchubhair Ó Lioatháin'' | |- |'''Dáil Na Mumhan''' |nuachtlitir |?<2012 - 2014>? |Imeachtaí i gCúige Mumhan - nuahtlitir CnG i gcúige Mumhan | |www.dailnamumhan.ie |- |'''Dearcadh''' |Nnuachtán |?<1954>? |“Cuirtear an Náisiún Gaedhealach i n-ath-réim” | | |- |'''Deile''' |Iris |1995>? |Iris mhuintir Chonamara i mBaile Átha Cliath | | |- |'''Deirdre''' |Iris |1954 – 86 |Iris na mBan |''Gearóid Ó Cuinneagáin'' | |- |'''Dinnseanachas''' |Iris |1964 – 67>? |Iris Chumainn Logainmneacha | | |- |'''*Domhan Níos Fearr''' |Iris |2019 - 2021> |Iris do bhunscoileanna chun spriocanna Cúnamh Éireann a mhúineadh. | |Eisithe ag an Roinn Gnóthaí Eactracha <nowiki>https://developmenteducation.ie/app/uploads/2020/02/Irish-Aid-2020-Pupils-supplement-Irish_AW2.pdf</nowiki> |- |'''*Dréimire''' |Iris oideachais |1997-2021> |cleachtaí d'ardleibhéal na hardteiste i bhfoirm iris a clóitear 6 nuair sa bhliain | |Gael-Linn féach idirchéim ⁊ staighre https://www.gael-linn.ie/en/teaching-learning/dréimire/113-0/ |- |'''Dúchas''' |Iris |?<1962 – 1966>? |Iris Chumainn Ghaelaigh Choáiste Phádraig, Droim Chonrach | |Cóip ar fáil ó ABE Books |- |'''Duilleog''' |Nuachtlitir |2008 - '19 |Nuachtlitir Chomhair Chumainn forbartha Ghaoth Dhobhair, An chrannóg, Doire Beag | |http://www.bealoideasbeo.ie/Duilleog |- |'''Éarna''' |Irisleabhar |1922-25 |Irisleabhar fe chúram an Scoil Cheilteach i gcoláiste na hOllscoile i gCorgcaigh | |''“Aims to encourage the use of "Irish as a conversational medium for living interests and modern thoughts".--v. 1, no. 1, p. 42.'' '' Irisleabhar nua é seo, Déanfa sé a chion féin chin Oideachais na tíre a Ghaelú de chionn litridheacht is ealadhntacht do cheapadh san Ghaedhilg”'' - fógra san iris An Róimh. |- |'''Éigse na Tríonóide''' |sraith | |Cumann Gaelach Coláiste na Trínóide | | |- |'''Éigse Nua-Ghaedhilge''' |Sraith |1933-34 |''Dhá thráctas ar fhillí na Gaeilge ó 16ú céad dtí lár 18ú céad'' |''Piaras Béaslaí'' |Eagrán a 1 16-17 céad Eagrán a 2 17-1850 |- |'''Éire Glas go Buan''' |Iris leabhar |2020 |"12 scéal faoin Aontas Eorpach agus comhshaoil na hÉireann" |Gerry Kiely, Ceann Ionadaíocht an Choimisiúin Eorpaigh in Éirinn |Irish Choinisiúin na hEorapa |- |'''Éire Óg 2 theangach''' |Iris | |bunaithe agus eagarthóir Gearóid Ó Murchu | | |- |'''Éire, Bliainiris Gael''' |Iris bliantúil |1940-84 |Rogha Saothair Gaedheal mBeo |''Roibéard Ó Faracháin'' |CnnaG |- |'''Éire Sean agus Nua''' |sraith |?<1953/61>? |Na Bráithre Críostaí | | |- |'''Eipic!''' |Iris |MF 2017 - 2022 >? |€2.50 Irisleabhar Nua Gaeilge le hAghaidh Dhaltaí na hÉireann |''Stephen Keane (primary planet)'' |foirm ordaithe [https://www.cogg.ie/eipic%2521-tairiscint-speicialta/ Eipic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230922150201/https://www.cogg.ie/eipic%21-tairiscint-speicialta/ |date=2023-09-22 }} 10 gcinn li rith na scoilbhliana. Scríofa i mBéarla ar dtús ansin ofráileadh do COGG é agus mhaoinigh siad é agus Pádraig as COGG a cheartaíonn na haltanna. Aistriúchán a bhí i gceist ar dtus ach anois tá daoine ag scríobh altanna. |- |'''Eleathanach''' |Irisín |?<2009?-2020> |Roinn Froebel don Bhun- agus Luath- Oideachas, Ollscoil Mhá Nuad, OÉMN, i gcomhpháirt leis an Idirbhliain, Coláiste Alexandra, BÁC 6. |''<nowiki>https://www.maynoothuniversity.ie/sites/default/files/assets/document//Eleathanach%20363.pdf</nowiki>'' |Aon leathanach de ghearrtóga 3 nó ceithre uair le linn míonnna na bliana léinn. |- |'''Eureka''' |Iris |2004 -2016 |Forlíonadh Eolaíochta do scoileanna, i bpáirt le hIonad oideachais Eolaíochta Coláiste Pádraig |''John Walshe – aistrithe Baibre Ní Ógáin'' |Seachtainiúil le linn tréimhse na scoile leis an Irish Independent. |- |'''Fanad''' |Iris |??? |???? | | |- |'''Faoi Ghlas''' |Iris |?<1938-45>? |Iris Lámscríofa na bPoblachtánaig i bPríosúin na Croimghlinne Béal Feriste |''idir 4-5 go neamhrialta- Páipéar Gaeilge Shinn Féin Sráid Chaoimhín, Foilseacháin na Poblachta. BÁC'' | |- |'''Faoi Ghlas''' |Iris |?<1981>? |Iris Lámscríofa na bPoblachtánaig i bPríosúin Phort Laoise | | |- |'''Fastaoim''' |Iris |1971>1973/4 |Coisde cearta náisiúnta Chroca Dhuibhne |''Breandán Mac Gearailt / Breandán Feirtéir'' |“Tá Fastaoim marbh ach níl Corca Dhuibhne gan irisí” - Pobal 24 Bealtaine 1974 |- |'''Feabhas''' |seachtanán |?<2014> |Treoirleabhar do Scrúdú na Gaeilge na hardteistiméireachta | |Forlíonadh de chuid 'Seachtain' |- |'''Fearsaid''' |Iris |1956 arís i 2006> |Iris iubhaile an Chumainn Ghaelaigh Ollscoil na Banraíona Béal Feriste | | |- |'''[[Feasta]]''' |Iris |1948-2023> |Iris Liteartha, Bunaithe ag CnG ag cur nua scríobhnóireacht chun cinn |''Pádraigh Ó Fearghusa / Conchubhair Ó hAodha 2020'' |alt ar dheireadh [https://tuairisc.ie/deireadh-a-chur-leis-an-iris-feasta-tar-eis-75-bliain-de-dheasca-easpa-tacaiochta-on-stat/ Feasta] théis 75 bliain |- |'''Fé Bhrat Bhridhge''' |Iris bhliantiúl |1933>? |Uimhir a 5 1933. Iris bhliantiúil Scoil Bríghd Earlsfort Terrace BÁC 1. |''Gavin Louise duffy'' |foilsithe ag An Bhrídeog ->teideal 1-4 |- |'''Féile na nGaedhael''' |Irisean |1922 |Ráitheachán CnaG London, Féile bhríghde, Bealtaine, Lúnasa, Samhain | | |- |'''Féilire na Gaedhilge''' |almanag |1904-11 |Saghas Alamang, le féilte agus ainmneacha craobhacha, dialann ⁊rl |''Earnán De Siúnta'' |eisithe ag CnG |- |'''Fianna''' |Sraith |1922>? |The voice of young Ireland - Vol. I., no. 1, Tone commemoration number. | |Dublin woodprint works |- |'''Fír''' |Iris |1941-58 |Irisleabhar Chumann Éigse agus Seanchuis, Coláiste na hiolsgoile, Gaillimh | | |- |'''Fios Feasa /Splanc/Futa Fata /Gan Dabht''' |Nuachtlitir |?<2002 -03>? |Nuachtlitir Choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |Flúirse agus Súil Eile á gcló leis |- |'''Fliuch''' |Iris |2015/6>2019 |Táir Iris - “An Chéad Phornó i nGaeilge'. Iris ghréasáin Déanta ag scoláirí meáin as Béal Feirste BÁC Gaillimh | |dhá h-eagrán 1 - 2015/6 - 2 - 2019 Is féidir 'teacht' air anseo https://https {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200625000000/https://https//udn.com/news/story/121424/4659358 |date=2020-06-25 }}://archive.org/details/@fliuch_mag] |- |'''Flúirse''' |Iris |<?2008 -2011 |Iris Bhliantiúl/ Dé bhliantiúl Choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |Foilsíonn siad Splanc, Fios Feasa, Suil Eile freisin |- |'''Flós Fómhair''' | |1?<973-'78>? |An t-Oireachtas |''Donnchadh Ó Súilleabháin'' | |- |'''[[Foinse]]''' |Nuachtán |1996 >'09 -'15 |Nuachtán Sheachtainiúl – nuacht idir/náisiúnta |''Breandán de Lap /'' ''S T Ó Gairbhí go 2009'' |Stad an nuachtán i 2009, ansin ghlac an Independent an teideal is d’fhoilsigh mar fhirlíona é gan na h-iriseoirí ceanna, cuireadh ar an idirlíon é i 2013 agus cuireadh deireadh leis i 2015. tháinig Gaelscéal ina dhiadh. |- |'''Fuaim na Mara''' |Irisleabhar |1925>? |Irisleabhar Choláiste Mhic Phiarais, Gaillimh | | |- |'''Gaedhal Feriste''' | |197?>? | | |Luaite ag Eoghan Ó Néil in aggalamh Nuacht 24 “sna seachtóidí bhí Gaedhal Feriste” |- |'''Gaelachas (II)''' |Iris | |Iris Nua aoise :Online magazine of Irish culture written entirely inthe Irish language. | |Níl an suíomh beo a thuilleadh |- |'''Gadelica''' |Irisleabhar |1912 -'13 |A journal of modern-Irish studies |''Tomás Ó Rathaile'' |Iris chun cabhrú le fás na teanga sa tsaol nua |- |'''[[Gaelscéal]]''' |Nuachtán |2009 -'13 |Nuachtan Seachtainiúl |''Ciarán Dúnbarra'' |Thánaig amach théis maoiniú Foinse a aistriú chucu |- |'''Gaelscoileanna''' |Iris |?<2013> |Iris -an fheachtas | | |- |'''Gaelport.com''' |Iris idirlín |1995-'14> |Príomhshuíomh eolas na Gaeilge CnnaG | | |- |'''Gaeltacht''' |nuahctán |1973 |'Páipéar Nuaíochta' áitiúil as iarthuaisceart Dhún na nGall faoi chúrsaí reatha a foilsíodh ar bhonn coicíse sa bhliain 1973. | |10 gcóip idir Feabhra agus Iúil 1973<nowiki/>http://www.bealoideasbeo.ie/gaeltacht |- |'''Gaeltacht 21''' |iris idirlín |2009- 2021> |Tháinig i ndiaidh an Cúl-éisteoir |''Eoin Ó Riain'' |Is cosúil nár bhfuair Eoin Ó Riain coladh oíche feadh na blianta i bhfiannaise stair na bpostálacha - aon am ó 3.30am go 6.45am agus é ag scríobh An Codú chomh maith. |- |'''Gáir an Chláir''' |sraith |2003>? |Nuachtlitir An Clár as Gaeilge | | |- |'''Gáire''' |Iris |1973>? |Iris Oideachais do rang a 1- 2 |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Galvia''' |Iris |1954-74 |Irisleabhar Chumann Seandálaíochta is staire na Gaillimhe | | |- |'''Geamhar''' |Iris |<?<1956->? |Iris chuallacht Mhuire gan Smál, Sráid Gardiner BÁC |''Breandán Mac Giolla Choille'' | |- |'''Gealán''' |Iris |1976 |Irisleabhar teagaisc do dhaltaí |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Gealán na n-Óg''' |Iris |1990-91 |Irisleabhar teagaisc do dhaltaí óga |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Geasa''' |Iris |?<90aidí>? |Iris an Chumainn Ghaelaigh Ollscoil na Ríona BF |''Gearóid Ó Cearbhalláin'' | |- |'''Gearrbhaile''' |Iris bhliantiúl |1927>? |Ar n-a chur amach i gColáiste Seósaimh Naomhtha -Béal Átha na Sluagh |''Eric Mac Fhinn'' |Bunaithe ag Eric Mac Fhinn |- |'''Giota''' |Iris |<200?> |foilsithe ar shuíomh craiceáilte.com |''Rónán Mac Aodha bhuí?'' | |- |'''Gliondar''' |Iris | |Irisleabhar teagaisc do dhaltaí 7-9 |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Glór''' |Irish/Nuachtlitir |2019> |Nuachtlitir Oifig Phleanáil Teanga Ghaoth Dobhair “Buanú agus neartú anghaeilge san Iarthuaisceart” | | |- |'''Glór ar Phár''' |Iris |1884-85 |Iris de chuid Glór na nGael | | |- |'''Glór Inse Bhán''' |Iris |?<1972>? |Iris Theampall an Ghleanntáin, Co. Luimnigh - Coiste Ghlór an nGael na háite | |Bhí baint ag Micheál ó hAirnéide leis |- |'''Glór na Carcach''' |Iris |1918 |Iris lámhscríofa na bpriosúnaigh |''Earnán De Blaghd'' | |- |'''Glór na Féile''' |Bliainiris |?<1979>? | | | |- |'''Glór Na Ly''' |sraith |1911-12>? |Páipéar nochda a n-ay an ví |''Shan Ó Cuív'' | |- |'''Glór Uladh''' |Nuachtán |?<1950 – 1957>? |The Voice of the Republican North, Foilsithe ag Sinn Féin Bhéal Feirste |''Jimmy steele'' | |- |'''Gluais''' |Iris Míosúill | | | | |- |'''Gob An Chlub''' |Nuachlitir |2001 >? |Nuachtlitir Úr do bhaill an Chlub a bheidh réibhléiseach, reibiliúnach,ragairneach, Raibileiseach, Radacach agus fiú ráiméiseach. | | |- |'''Goitse''' |Nuachtán |2010 – 2014 |Nuacht míosúil as Iarthar Dhún na nGall |''Danny Brown'' | |- |'''Greann''' |Iris | |Clóite i nDroichead Átha (Drogheda atá scríofa i gCatalóg LNÉ) | | |- |'''Greann''' |Iris | |Irislebhar teagaisc do dhaltaí 10-12 | | |- |'''Greann''' | | |Irish fun infact and fiction (Ní heol an ionann seo agus thuas) | | |- |'''Greannán''' | |?< 1992 >? |luaite i ‘Laochra Léinn’ in éindi le Lá agus Mahogany Gaspipe | | |- |'''Greann na Gaeilge''' | |1901-1907 |Leabhairín Gaeilge le hAghaidh an tSluaigh |''Éinrí Ua Muirgheasa'' | |- |'''Guth''' |Nuachtlitir |1965 – 67>? |Nuachtlitir Choiste Chathair Átha Cliath de Chonradh na Gaeilge 3d. | |Iml. 1, Uimh. 1, Samhain 1965. |- |'''[[Guth agus Tuairim|Guth ⁊ Tuairim]]''' |sraith |1979 -1984 | colspan="2" |[Dublin] Association of Principals and Vice-Principals of Community and Comprehensive Schools. |[http://www.bealoideasbeo.ie/Guth_Tuairm Cartlann ar líne] |- |'''Guth An Ghárda''' |Irisleabhar? |?<1924>? | | |Clóite ag Alex Thom, BÁC Vol 1 Umh.10 -1924 |- |'''Guth Ghoill''' |Iris |?<2008-2020>? |Céim Aniar Teo. Áras Ros Goill, Na Dúnaibh, Tír Chonaill | | |- |'''Guth na Scannán''' |sraith |1956 |Journal of the Cork branch (Irish Film Society) | | |- |'''Húrascáil''' |Iris |1978? |Scig-iris oifigiúil Sheachtain na Gaeilge |''Gabriel Rosenstock?'' |Seans go mbeadh fhios ag Ciarán Ó Feinneadha |- |'''idirchéim''' |Iris |?<2011-2021> |cleachtaí don idirbhiain i bhfoirm iris a clóitear 3 n-uaire sa bhliain | |Gael-Linn |- |'''Imleachán''' |Iris |?<2008 >? |foilsithe ar shuíomh craiceáilte .com |''Rónán Mac Aodha bhuí?'' | |- |'''IMRAM''' |Iris |2015> |Iris litríochta na Gaeilge |''Liam Carson 7 Cathal Póirtéir'' | |- |'''iMúscraí''' |Iris/Nuachtlitir – Cín Lín |2011-2012 2012 > |Nuachtlitir chomharchumann forbartha Mhúscraí. 8 eagrán mar iris go 2012 is ó 2012 mar chín lín |''Conchubhair Ó Liatháin'' |<nowiki>http://issuu.com/imuscrai/docs/imuscrainua_4nua</nowiki> |- |'''In Ard An Tráthnóna Siar''' |nuachlitir lín |2012-'18> |r-Nuachtlitir Chorca Baiscinn, Bliantiúil gach Nollag |''Seosamh Mac Ionrachtaigh'' |Iris nua na Gaeilge ó Choiste forbartha Gaeltachta Chontae an Chláir. http://www.gaelscoileanna.ie/news/school-stories/seoladh-na-hirisleabhar-nua-in-ard-an-thrathnona-siar-r-nuachtlitir-chorca-baiscinn/ |- |'''Inis Fáil,''' |Irislebhar |1923 -29 |Na Macaibh léighin i mBelmont, tig Lorcáin | |Lean mar Irisleabhar Lorcán Naomhtha' |- |'''Indiu / [[Inniu]]''' |Nuachtán |1943/84 |Glún na mBuaidhe – craobh na h-aiséirigh CnaG |''Ciarán Ó Nualláin go 1979,'' ''Tarlach Ó hUíd 1972-84'' |Míosagan go 1945, Seachtanán ina dhiadh sin Tháinig Inniu agus Amárach le chéile chun Anois a bhunú i 1984 |- |'''[[Innti]]''' |Iris |?<1984>? |Irisleabhar filiíochta | |“Filíocht ba mhó ba chúram d’Innti - Al T. |- | '''Iorras Aithneach''' |Irisleabhar |1990 - 2023> |Sean-phictiúir, nua-phictiúir, scéalta, cur sios ar imeachtai agus eachtrai a tharla |''Máirtín Ó Catháin'' (2021) |Agallamh ar [https://www.rte.ie/radio/podcasts/22040206-leabhar-iorras-aithneach-2021/ RnaG] le Mháirtín Ó C 2021 Anois ar an idirlíon ó 2023? Alt ar [https://peig.ie/en/2023/07/irisleabhair-a-bhfuil-sceal-pobal-gaeltachta-le-30-bliain-iontu-le-fail-ar-line/ PEIG] ins dtaca |- |'''Iris Chumann Seandálaíochta is Staire Chiarraí,''' |Iris | |Páipéar reachtmhaine dá theanga chum Gaedhilge do chur ar ahaidh. | | |- |'''Iris an Fháinne''' |Iriseán |1919-31>? |Gasra an Fháinne, |''Piaras Béaslaí'' | |- |'''Iris an Phuist''' |Iris |1927 | | | |- |'''Iris Eoghanach''' | |2020 - 2021 |Iris Mhíosúil do ghaeil thír Eoghan, le fáil san Ulster  Herald,, Dungannon Herald, Strabane Chronicle |''Seán Mór'' |Ceithre scríobhnóir agus é ar fad déanta go deonach |- |'''Iris Eoin''' |Iris |?<1984-2021> |Iris bhliantiúl na ndaltaí as Coláiste Eoin agus Íosagáin BÁC |Eagarthoirí éagsula chuile bhliain |Bhíodh ainmneacha éagsúla orthu chuile bhliain 'An Cinsire',' Gliogar' |- |'''Iris Éigse''' | |1963-73 |Comhairle Náisiúnta Drámaíochta, | |Curtha i gcló ag Ó Siadhail |- |'''Iris Fhianna Fáil''' |Iris |1977-1993 |Fianna Fáil | | |- |'''Iris na hÉagsúlachta''' |Iris |2022 |leagan Gaeilge den Iris Diversity Journal |Barbara Nolan - Ceann Ionadaíocht an Choimisiúin Eorpaigh in Éirinn |Eisithe ar line ag an Aontas Eorpach Scéalta faoin Aontas Eorpach, mar aon le scéalta faoin gcomhionannas agus faoin gcuimsiú in Éirinn |- |'''Iris na hOidhreachta''' |Iris |1989 -2002> |Teidil éagsúla chuile bhlian ag braith ar an téama |''Pádraig Ó Fianachta'' |An Sagart a d'fhoilsigh |- |'''Iris na Tulaí''' |Iris |1993 |Gaillimh |''Seán Breathnach'' |Bhí baint ag An tAthar Fiontán Ó Monacháin atá ina Easpag ar Chill Dá Lua ó 2016 anois. |- |'''Iris IarChonnacht''' |Iris |?<1970>? | | |'''Deir Deasún Fennel (Pobal Bealtaine) go raibh Iris Iarchonnacht le teacht amach an lá a dtáinig sé amach''<nowiki/>' Pobal 7 Samhail 1970' |- |'''Iris Oifigiúl an Aontas Eorpaigh''' |leabhar? (LNÉ) | | | | |- |'''Iris Oifigiúil na gCineálacha Plandaí''' |Irisleabhar |1981 |Controller of Plant Breeders' Rights | | |- |'''Irisleabhar''' |Irishleabhar |??? |Irishleabhar Roinn Chosanta -Cosaint Shibhialta (civil defence bulletin) | | |- |'''Irisleabhar Chnuc Mhuire,''' |Irisleabhar | |Knock Shrine Annual | | |- |'''Irisleabhar Chorcaighe,''' |Irisleabhar | | | | |- |'''Irisleabhar Chumann na gCéimithe i gCorcaigh?,''' |Irisleabhar | -1923 ??? | | | |- |'''Irisleabhar Comhaltas Cána,''' |Irisleabhar |?<1938>? | | | |- |'''Irisleabhar Lorcáin Naomhta''' |sraith |1922-25 |Mic Léighinn i mBelmont, Tig Lorcán BÁC | |'Inis Fáil' a bhí roimhe |- |'''Irisleabhar Muighe Nuadhad/Mhá Nuad,''' |Irisleabhar |1897/9 -2021> |Ollscoil Náisiúnta na hÉireann Má Nuad |''Pádraig Ó Fianachta.'' ''Eag. 2020 Tracey Ní Mhaonaigh'' |Meastar gur thosaigh sé i nGaeilge ach dátheangach le déanaí. Eag. 2020 i nGaeilge amháin Baineann traidisiún fada le h''Irisleabhar Mhá Nuad'', traidisiún ar cuireadh tús leis in eagrán na bliana 1898–99 den ''Record of The League of St. Columba''. Cuallacht Cholm Cille, cumann na mac léinn, a bunaíodh sa bhliain 1898, a chuir an ''Record'' amach agus é de chuspóir acu oidhreacht liteartha, eaglasta, staire agus teanga na tíre a chur chun cinn. Sa bhliain 1907, foilsíodh faoi ainm nua é — ''[http://www.irisleabhar.ie/ Irisleabhar Muighe Nuadhat]'' — ainm atá beo i gcónaí. |- |'''Keltic Journal and Educator''' |Irisleabhar |1869 -1871 |Irisleabhar Gaedhilge do foillsigheadh i Manchuin |''F/C Séamus Ó Rónáin'' |Canónach Ulick de Búca agus Tomás Ó Flannghaile (baile an Róba) ag scriobh ann. |- |'''Lá > [[Lá Nua]]''' |Nuachtán |1984>2007-2008 |An Cultúrlann Béal Feirste |''Conchubhair Ó Liatháin / Eoin Ó Néill / Domhall Mac Giolla Chóill/ áine Mhic Gearailt / Caomhán Ó Scollaí - dearthóir/'' |Ghlac anderstown News seilbh air i 2007 Ach baineadh a mhaoiniú dóibh i 2008. |- |'''Lasair''' |Iris bhliantiúl |1980-83 |Taighde agus Macnamh [3 h-eagrán ar fad], Coiscéim |''Pádraig Ó Snodaigh, Tomás Mac Síomóin'' | |- |'''Léachtaí An Fhóram Díospóireachta''' |Tréimhseachán |2011-'13> |Plé ar fhiúntas ath-shealbhú na Gaeilge mar leasa don Stát is don tír |''Breandán Mac Cormac, Peadar Kirby, Alan titley'' | |- |'''Léachtaí Cholm Cille,''' |Sraith |1970 -'15>? |á chló ag 'An Sagart' i Má Nuad |''Pádraig Ó Fiannachta'' | |- |'''Leadrán.com''' |Iris idirlín |2014> |“Tá neart suimiúl sa saol”, Nuacht, Spóirt, Teichneolaíocht, Ceol, Físeán | |Aidhmeanna: 3.Na rudaí ar siúl as Gaeilge timpeall an ghreásán a chur chun cinn 5. Gach riail ghramadach a briseadh |- |'''Léann''' |Iris |2007 |Cumann Léann na Litríochta Béal Feriste | | |- |'''Léann Taighde''' |Irislín |2015> |Iris Léann i nGaeilge le measúnú léannta déanta ar chuile alt. Choláiste Phádraig | |Saor in aisce |- |'''Leas''' |Iris |1972-5>? |Idir 4-5 go neamhrialta- Páipéar Gaeilge Shinn Féin Sráid Chaoimhín, Foilseacháin na Poblachta. BÁC |''Dónal Ó Lubhlaigh, Diarmuid Ó Súileabháin, Lorcán Ó Treasaigh'' | |- |'''Leoithní Aniar''' |Irisleabhar | |Irisleabhar Sgoil Mhuire Clochar na Trócaire, Béal Átha, An Fheardha | |Míosúil. |- |'''[[Éigse (iriseán)|Lia Fáil]]''' |Iris |1924-32 |Irisleabhar Gaedhilge Ollsgoile na hÉireann. |''Dubhghlas De hÍde'' |Comhluċt Oideaċais na hÉireann |- |'''Liarlóg -Lucsamburg''' |Irislín |2014 |Irisleabhar idirlíon Mhíosúil faoin saol i Lucsamburg. |''Seanán Ó Coistín as Cill Dara'' | |- |'''Lic an Teallaigh''' |Iris |1931 |An tAthair Eric Mac Fhinn |''Eric Mac Fhinn'' | |- |'''Loch Léinn''' |Irisleabhar |1903-05 |Irisleabhar Míosúil as Cill Áirne | | |- |'''Lug''' |Iris |1972-? |Iris nua liteartha le Tarlac de Blácam – Pobal 17 Iúil 1972 |Tarlac de Blácam + BrianMac Curtáin | |- |'''Luimne''' |Iris |1999-2000? |Colaiste Mhuire gan smál Luimneach (Mary I. College) |''Cathaoir Ó Braonáin'' | |- |'''Macalla''' |Irisleabhar |1976-83>? |Irisleabhar Coláiste na hOllscoile Gaillimh 1976. | | |- |'''[[Mahogany Gaspipe]]''' |Iris |1980>? 1998-'00 |Dírithe ar Dhaltaí Meánscoile |''Séamus Ó Maitiú'' |Eisithe ag Bord na Gaeilge ansin Gael-linn |- |'''Malairt''' |Iris |1977>78 (uimh2)>? |Iris An Chumann Ghaelach Ollscoil na Banríona |''Tomás Mac Sheoin'' | |- |'''Meitheal''' |Iris |1970->? |Iris Nua ó Chléirscoil Mhá Nuad | |(iris Champaí Cholmcille) agus smaointí doimhne ann faoi fhadhbanna na nGaeltachtaí Éagsúla.' Pobal 4 Meitheamh 1970 |- |'''[[Meon Eile]]''' |Iris Idirlíon |2014>2021> | | | |- |'''Mionlach''' |Iris |2015>2017> |Cúrsaí reatha,polaitíocht, nuacht idirnáisiúnta, amhráin, Fillíocht 7 tuilleadh |''foilsithe ag Misneach na Gaillimhe in Ollscoil na Gaillimhe'' |Grúpa clé-eiteach a dhéananns an nasc idir an ghéar céimteanga agus an ghéar-chéim eacnamaíochta |- |'''Míosachán na gClódóirí''' |Sraith | |Dublin, I.G.S. | | |- |'''Misneach''' |Iris |1919-22 |Irish Chonradh na Gaeilge | |Teideal úr ar 'Fáinne an Lae' |- |'''Misneach''' |Nuachtán |1971-75 / |Iris Ghluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta (Corca Dhuibhne) |''Breandán Mac Gearailt'' |Lean Fastaoim agus Nuacht Dhuibhneach |- |'''Molua''' |sraith/serial |?<1934-59 |Irisleabhar Cuallachta Griogóir, N. Organ of the Association of St. Gregory | | |- |'''Muintir Acla''' |Iris |1995-1998>? |Irisleabhar Coláiste na hOllscoile Gaillimh 1976. | | |- |'''Ná Bac Leis''' |Nuachtán |1915 |In aghaidh an Rialtas agus an Chogadh Mhór (18 ar fad) |''Seán Mac Giollarnáth'' | |- |'''Nasc''' |iriseán |1996 |Nuachtlitir an tionscnaimh bainistíochta straitéisí. | |Roinn an Taoisigh |- |'''Nasc''' |Iriseán |1991> |Iris Oifigiúl 'Ógras' | | |- |'''Nasc''' |Iris |1966-79>? |Irish chonradh na nÓg | | |- |Newsletter |Iris |2024> |Irish jesuits international Leagan Gaeilge Dé-bhliantúil |John Guiney |Foilsíodh an chéad cheann mar Imleabhair 40 Earrach 2024 |- |'''[[Nós (iris)|Nós]]''' |Iris |2008-2021> |Iris do dhéagóiri agus ógfhasta |''Tomaí Ó Conghille / Máiréad Ní Thuthaigh, Maitiú Ó Coimín'' |thosaigh mar iriseáin ghréasáin ansin maoiníodh le cur i gcló |- | '''[https://www.ucd.ie/icsf/en/studenthub/nua-aois/ Nua Aois]''' |Iris |1971-2015>? |Cumann Liteartha UCD Iris Ollscoil Bhaile Átha Cliath, Litríocht acadúlach agus tuaraimí |''Emma Ní Nualláin (2010-12)'' | |- |'''Nuacht''' |Nuachtán |?<2011>? |Eagrán speisialta do Sheachtain na Gaeilge Coiste An Chumainn Ghaelaigh UCD |''Cormac Breathnach,Lisa Nic an Bhreitheamh,Eoin Ó Cróinín'' | |- |'''Nuacht Átha Cliath''' |Iris |2013->'15 |Arna eisiúint ag Connolly Books. Eagrán 1 Fomhair 2013 Saor in aisce |''Cris Ní Choistealbha,'' ''Cormac Breathnach,'' ''Eoin Ó Cróinín,'' ''Eoghan Ó Murchadha'' | |- |'''Nuacht Baile na nGall''' |Leathanach FB |2014> | |''Duine le Raidió na Gaeltachta'' |Fós le haon Nuacht a chuir in airde agus mí-litrithe gan 'H' tar éis an B. |- |'''Nuacht Chorca Dhuibhne''' |sraith/serial |1972 -81 |Comharchumann Forbartha Chorca Dhuibhne – clóite i Luimneach | |An-leagan amach, an-slachtmhar... Clóite i Luimneach cén fáth' -Pobal 20 Márta 1973 |- |'''Nuacht Feirste''' |Nuachtán | | | | |- |'''Nuacht Ghaeltarra''' |Iris |?<1971>? |Na Forbacha Gaeltarra Éireann | | |- |'''Nuacht Mhall''' |clos iris |2020 -2021> |Príomhscéalta na seachtaine léite go mall d’fhoghlaimeoirí CnaG Lúndain atá á ndéanamh. | |<nowiki>https://anchor.fm/cnag-ldn</nowiki> |- |'''Nuacht UCG''' |Sraith | | | | |- |'''Nuacht 24.com''' |Suíomh Nuachta |2014 |G ní F: “ Cad é an gaol idir Nuacht 24 agus Nuacht24.com EÓN: “comhfhiontar é idir Nuacht 24, an comhlacht Rua Media agus Fusion Broadcast Teo. | | |- |'''Nuacht 24 / An Druma Mór.com''' |Nuachtán |2009 – 2010 9/5/2010 |Iomaí foinse nuachta Gaeilge ar an idirlíon, Cínlae-lín ina measc |''Eoghan Ó Néill'' |Bhíodh ghréasáin (An Droma Mhór.blogspot.com) Agus eagráin á gcló go 2010, ansin leanadh faoin ainm Nuacht24.com |- |'''Nuacht1.com''' |Ilnuachtaire / Lithreán Nuachta Gaeilge |?<2012-'15> |Coiste BÁC de CnG Nascanna go Gach alt as Beo, Foinse, gaelport, Gaelscéal, Meon eiel,Nuacht 24, Nuacht RTÉ Treibh (IT), Tuairisc, Podchraoltaí, blaganna. Athnuaithe gach lá. RnG, RnaL, RF, RrR, TG4, Pod Chrl. | | |- |'''Nuaidheacht''' |Nuachtlitir |1982-2000 |Nuachtlitir Conradh na Gaeilge, Washington | | |- |'''NUACHTLITREACHA + Tuarascálacha bhliantiúla''' | | |''Eisíonn beagnach chuile ranna agus fo-ranna rialtas tuarascáil bhliantiúl i nGaeilge freisin eisíonn na heagraisí Gaeilge agus na Gaelscoileanna nuachtlitreacha seachtainiúla nó míosúla ar an t-idirlíon agus ar phár. Freisin bíonn leabhráin ann dos na drámaí agus na sacraimintí eaglasta. Seo thíos roinnt des an naucht litreacha a bhíodh is a bhítear dá n-eisiúint.'' | | |- |'''Nuachtlitir''' |Iris |?< 1991>? |An Chomhchoiste Réamhscoilíochta Teo. | |maoinithe ag Údarás na Gaeilge agus an Chrannchur Náisiúnta |- |'''Nuachtlitir an Leitriúich''' | |?<1974>? | | |Eisithe ón nuaGhaeltacht (ó thaobh aitheantas de) An Chlocháin' – pobal 24 Beal 1974 |- |'''Nuachtlitir Chonradh na Gaeilge''' |Iris mhíosúil |1965>'17> |Eolas ó na cúigí agus thar lear |''Julian de Spáinn (ó 2011)'' | |- |'''Nuachtlitir Comhlathchas Náisiúnta Drrámaíochta''' |Iris bhliantúil |?<2011->? |Nuachtlitir ar fhéile náisiúnta drámaíochta Gaeilge | |eisithe ag an comhlachas Náisiúnta Drámaíochta, Camas, conemara |- |'''Nuachtlitir Chumainn Chultúrtha Mhic Reachtain''' | |198?-9? >? | | | |- |'''Nuachtlitir Drámaíochta''' |ráiteachán |?<2009-'14 |Comhalachas Náisiúnta Drámaíochta na hÉireann | | |- |'''Nuachtlitir Ghael Bhéal Feirste''' |Nuachtlitir |1969-9? >? | | | |- |'''Nuachtlitir Ghaelchultúir''' |Nuachtlitir |2010-2021> |Nuachtlitir chun daoine a chuir ar an eolas faoina seirbhísí a bhionn á gcur ar fáil acu. | | |- |'''Nuacht Litir''' |sraith |1997 |An Spidéal, Ros a Mhíl, Na Mionna | | |- |'''Nuacht Litir Páirtíocht Ghaeltacht Thír Chonaill MFG-teo''' |Iris |1997-98 |"Cur síos ar thograí sna Gaeltachtaí a fuair tacaíocht LEADER ó Mheitheal Forbartha na Gaeltachta” | | |- |'''Nuachtlitir Ealaíon Na Gaeltachta''' |Iris Gréasáin | |Ealaíon.ie | |Údarás na Gael |- |'''Nuachtlitir na Gaeilge''' |Iriseán |2000 |Cambridge Irish Language Group | | |- |'''Nuachtlitir Óige Ghaoth Dobhair''' |Iris shechtainiúil |?<1985 – 1987>? |foilsithe is dáilte ag a gClub Óige i nGaoth Dobhair | | |- |'''Nuachtlitir Teaghlaigh''' |Iris mhíosuil |2015-2021> |altanna, áiseanna do thuistí agus páistí, greanáin, faigh na focail agus mar sin de á n-éisiúnt ag Glór na nGael |Marcas Mac Ruairí | |- |'''[[Oghma (iris)|Oghma]]''' |Iriseán |1989-98 |irisleabhar litríochta |''Antain Mag Samhráin, Micheál Ó Cearúil, Seosamh Ó Murchú:'' |''tháinig Aimsear Óg ina dhiadh'' |- |'''Oideas''' |Iris |?<-1968-'14 |Iris na roinne oideachais | | |- |'''Óige''' |Iris |1923 |Irisleabhar do leanbhaibh scoile | |Foisitheoir :Guy |- |'''Ollscoil''' |Iris |1992-93>? |Ráitheacháin bunaithe ag Coiste Comórtha an Athar Mícheál Ó hIcí – 6 mhí a leann |''Tomás Ó Monacháiin /Pádraigh Mac Giolla Rí (Fionbarra Ó Brollacháin) feallbhuile na húdarás ar Údarás sa Ghaeltacht'' | |- |'''Ó Thuaidh''' |sraith |1993 -94 |An Daingean, Co. Chiarraí | | |- |'''P agus T''' |Iris | |Iris Oifige an Phoist | |Roinn Post & Telegrafa BÁC |- |'''PEIG''' |Iris Ghréasáin |2015 – 2021> |Pobal, Eolas, Ilmheáin, Gaeilge. CnG BÁC | |tógáil ar an méid a rinne Gaelport, 'As na Nuachtán' |- |'''Pléarácha''' |Iris bhliantúil |1991 > 2014>? |Iris ina féile ina raibh clár na féile, cur síos ar na míreanna agus altanna ar ghnéithe éagsúla. |''coiste eagarthóireachta, Phléarácha Chonamara'' |<nowiki>http://www.cartlann.ie/exhibits/show/cartlann-an-phlearaca</nowiki> |- |'''Pobal''' |Iris |1970>? |Curtha in eagar ag Mícheál Ó Bréartúin, Pádraig Ó Snodaigh |''Mícheál Ó Breatúin Pádraig Ó Snodaigh'' |Pobal Teo. An Charraig Dubh |- |'''Pobal''' |Iris | |Seanchas agus scéilíní do Ghaedhil óga na hÉireann. | |Comhlacht Oideachais na hÉirean |- |'''Pop Nuacht''' |Iris Idirlíon |2011-12 |Seirbhís nuachta Gaeilge ar dhomhan Phopceoil an Bhéarla | |Raidió Rí Rá |- |'''Pléarácha''' |Nuachtán |1981>? |Nuachtán neamhspleách Gaeilge. | |Clóite i mBéal Feirste, neamhspleách ar dtús, ach mar fhorlíonadh leis an Andersonstown News ar ball. |- |'''Preas an Phobail''' |Nuachtán |?<1981>? |Nuachtán neamhspleách Gaeilge. | |Clóite i mBéal Feirste |- |'''Raithneach''' |Iris |1980 |Iris Chuman Gaelach Ollscoil Nua Uladh | | |- |'''Rí Rá''' |Greanán |2013>? |Iris de mear-dhearáin ildaite | |Foilsithe ag Coimicí Gael |- |'''Rosc''' |Irisleabhar |1951-1985>? |Irisleabhar CnG Dáil na Mumhan | |Coicíseachán - Iris dhátheangach CNG darb ainm Rosc ní h-eol an ionann an dá cheann |- |'''Rosc Dubh''' |Comic/meardhearán <197? > | |Meardhearán chun cuidiú le airgead a thiomsú do malairt |''Liam de Frinse'' | |- |'''Rosc Ros Muc''' |sraith | | | |Foilsithe ag Leon Ó Mórcháin |- |'''Sa Ghaeltacht''' |nuahctán |1979 - 1980>? |'Iris Oifigiúil Údarás na Gaeltachta' - míosúil le nuacht ó na ceantreacha Gaeltachta. | |3 chóip le breathnú orthu ar an suíomh seo http://www.bealoideasbeo.ie/index.php/Sa%20Ghaeltacht |- |'''Samhlaíocht Aniar''' |Irisleabhar |1995-97 |Foilsithe i dTrá Lí |''Pádraig Mac Fhearghusa'' | |- |'''Saoirse''' |Iris |1970>? |ó Ghluaiseacht na Poblachta Plás Gardnar | |' Ní Fhacamar Fastaoim, An Lámh Dhearg ná Saoirse le fada an lá an beo marbh iad mar irisí? - Pobal 17 Iúli 1972 |- |'''Saoirse''' |Iriseán |1998 |Foilsithe ag Roinn Chultúr Sinn Féin Béal Feriste (The local newsletter by the jackie Griffith Cumann Provisional Sinn Féin) | | |- |'''[[Saol (Nuachtán)|Saol]] > Saol.ie''' |Nuachtlitir |1974-'11-'14>? |Nuachtlitir mhíosúil do phobal na Gaeilge FnaG |''Colm Ó Tórna'' |Cuireadh dtín idirlíon ansin baineadh a mhaoiniú |- |'''Scathán (An?)''' |Iris |1950 -2006>? |Iris an Chumainn Ghaeligh (Ollscoil na Banríona BF) cultúr, oideachais, litríocht, na coláistí samhraidh..... | | |- |'''Scathán''' |Iris bliantiúl |?<2017 |Iris Roinn Na Gaeilge Coláiste Phádraig Drom Condrach | | |- |'''Scáthlán''' |Iris |1980 - 2016>? |Iris Chumann Staire agus Seanchais Ghaoth Dobhair |''Seán Ó Gallchóir agus Seán Mac Niallais ([http://www.bealoideasbeo.ie/sites/default/files/2018-12/Scáthlán1_1980_OCR_0.pdf Scáthlán a h1])'' |Comhar Chumann Forbartha Ghaoth Dobhair<nowiki/>http://www.bealoideasbeo.ie/sites/default/files/2019-01/Scáthlán%203%20-%201986%20-%20OCR2019.pdf |- |'''[[Scéal (nuachtán)]]''' |Nuachtán |2025> |Nuachtán seachtainiúil Gaeilge |[[Éanna Ó Caollaí]] |Céad eagrán 15/04/2025. 16 lch an eagrán. Leagan clóite amháin. Ar fáil in éineacht le [[The Irish Times|''The Irish Times'']] agus an ''[[Irish Independent]]''.<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /> |- |'''Scéala Aduaidh''' |nuachtlitir |1988-9? |i gcló i mBéal Feriste | | |- |'''Scéal Úr''' |Nuachtán |1966 |Tablóid Ghaeltacht Bhéal Feriste | |Thosaigh is chríochnaigh sa bhliain chéanna. |- |'''Sciath con gCulainn''' |Iris lámhscríofa |1899 |Iris tiolcatha chun leas Ghluaiseacht na Gaeilge, Béal Feirste | | |- |'''Scoth Smaointe''' |sraith |1977-86 -2016>? |Cumann Gaelach Coláiste Mhuire gan Smál Luimneach | | |- |'''Scríobh''' |Irisleabhar |1974-84>? |An Clóchur | |“Díolaim shubstaintiúil éagsúil ar chuma Bliainiris ba ea Scríobh” -Al. T |- |'''Scríbhneoirí Cois Teorann 1>5''' |sraith |2015 >'19> |Coiscéim |''Prin Ó Duigneáin/Seosamh Mac Muirí'' |Meascra saothar pinn ó Liatroim |- |'''Sgéal Nua Na Gaillinhe''' | |1922-25 |National Publications | | |- |'''7 na Seachtaine''' |Iris |<?2014 |Iris Sheachtainiúl a bhí ar fáil ar Gaelport.com | |Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge |- |'''*Seachtain''' |Nuachtán |2013- 2021 |Seachtanán de chuid an Irish Independent | |Lean seo i ndiaidh a leagan siúd de Foinse |- |'''*Seachtain Óg''' |Nuachtán |?<2014> 2021 |Forlíonadh seachtainiúil (de chuid 'Seachtain') Gaeilge do dhaltaí bunscoile | |''féach'' |- |'''Seanchas (ó) Chairbre''' |sraith |1982-93 |Foilsithe i Sciobairín, Corcaigh | | |- |'''Seraphica''' |Irisleabhar |?<1946-48>? |Bliainiris dá Fhoilsiú ag na Frainsiasaí Óga. | |Coláiste San Antoine i Lobháin; Coláiste San Isidhóir sa Róimh ; Coláiste San Antoine i nGaillimh. Franciscan students' annual. |- |'''Sonas''' |Greannán | |Iris oideachais do rang a h1 agus a 2 | |Folens |- |'''SOS''' |Nuactán Scoile |1987-1988 |Nuachtán sheachtainiúil Choláiste Eoin ⁊ Íosagáin | | |- |'''*Splanc''' |Iris |2015 – 2021> |Iris ranga don idirlbhliain |''Gaelinn le cabhair ó COGG'' |Tá suíomh ghréasáin le leagan digiteach agus obair bhreise. Féach freisin Dréinre, ⁊ Staighre [https://www.gael-linn.ie/ga/teaching-learning/splanc/113-2/ suíomh] |- |'''Splunc''' |Iris |2008 -'14> |Iris/ Meardhearán (comic) dé-bhliantiúl Comhluadar |''aistriúchán ar isir Boer Da an Bhreatain Bhig'' |eisithe ag comhluadar |- |'''Spreac''' |Nuachtlitir |<?2008>? |Nuachtlitir Chomhlucht forbartha An Spidéil Teoranta | | |- |'''*Staighre''' |Iris |1994-2021> |Cleachtaí d'ardleibhéal an teastas sóisear i bhfoirm iris a clóitear 6 n-uaire sa bhliain | |[[Gael Linn]] [https://www.gael-linn.ie/ga/teaching-learning/staighre/113-1/ suíomh] |- |'''Stáitse''' |Iris |1991 -2005 |Iris na Drámaíochta Gaeilge An Comhlahas Náisiúnta Drámaíochta | | |- |'''Studia Hibernica''' |Iris |1961> |Iris Stair na Gaeilge ⁊rl | |Coláiste Oilliúna Naomh Pádraig |- |'''Súil Eile''' |Iris |?2001<2016 |Iris Scoil Choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |leanann seo Flúirse |- |'''Sult''' |Iris |?<2007-2015> |Iris bhliantiúl d'imeachtaí SnG ar fud na tíre | |Bhí ar fáil sa Daily Star go dtí 2013 - Daily Irish Mail i 2014 |- |'''Sult''' |Iris |<?1969?> |Doire | | |- |'''Tairseach''' |Iris |2003>2014 |Iris Bhliantiúil cúrsa iriseoireachta ITÁC | |[Eagrán a 2 - 2008] |- |'''Taighde agus Teagasc''' |Iris |2001 – 2008>? |Iris Bhliantiúil Ollscoil na banraíonna Beal Fesiete | |<nowiki>https://bill.celt.dias.ie/vol4/displayObject.php?TreeID=7612</nowiki> |- |'''Teagasc na Gaeilge''' |Iris |1981-2010 |Iris Comhair na Múinteoirí Gaeilge (chríochnaigh le uimhir a 9 2010) | | |- |'''Teagmháil''' |Iris Ghréasáin |??? |Ceann des na céad Iris ghréasáin. Pléadh ealaíon na cumarsáide agus eolaíocht na ríomhaireachta, Sholáthair foclóir ríomhaireachta | |I nGaeilge den chuid is mó |- |'''Teangadóir''' |Iris |?<1953-60>? |Béal Feirste | |D'fhoilsigh Breandán Mac Aodha a chuid dánta ann |- |'''Tír na n-Óg''' |Greanán |1946-1979 |''Na Bráithre Críostaí'' | |Bhíodh sé ar fáil in eindí le 'Our Boys' tháinig sé sna sála ar an Gadhael Óg |- |'''Tradrai''' |Iris | |Iris Club na nÓg Cora Chaitlín, CLG Newmarket-on-Fergus, | | |- |'''Tuairisc''' |Nuachtlitir |?<1970-'76 |Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta. Indreabhán, 5p | |'Bhí marna ag an gcruinniú inar toghadh coiste eagarthóireachta Thuairisc...' -Pobal 7 Samhain 1970. 'Ach tháinig cúpla irisí nua ar an saol le tamall agus chonaiceamar uimhir amháin de Tuairisc ina chrot nua – go maire sé – Pobal 17 iúil 1972 |- |'''Tuairisceoir''' |Nuachtán |2013-'15> |Nuachtán Ghréasán a chlúdaíonn réimse leathan de Nuacht. | | |- |'''*[[Tuairisc.ie]]''' |Nuachtán |2014 - 2021 |Nuachtán Ghaeilge úr ar an idirlíon a maoiniú ag Foras na Gaeilge | | |- |'''Tuarascáil an Uachtaráin''' |Irisleabhar | |“ 4 ag tógáil Ollscoil Dlúth-thaighde den chéad scoth” Foilseachán taighde UCD | | |- |'''Tuarascáil Bhliantúil DKIT''' |Irisleabhar |2008 |Institúid teineolaíochta Dhún Dealagan | |<nowiki>https://www.dkit.ie/system/files/0809_Irish_Annual_Report_0.pdf</nowiki> |- |'''Tuarascáil Bhliantúil Teagasc''' |Irisleabhar |2007 | | | |- |'''Tuathal''' |Iris |2010-2013 |Iris Ghaeilge le Coláiste na Tríonóide- eagrán Nollag I 2011, seans gur iris séasúrach é | |<nowiki>http://issuu.com/tuathal/docs/tuathal2.2012</nowiki> |- |'''Tús a’ Phota''' |Iris |1930 |Aguisín do Gearrbhaile' de thorradh na Laethannta Saoire) |''Eric Mac Fhinn'' |Chló sé lena airgead féin é. |- |'''Ulaidh ag Aiseirighe''' |Irisleabhar |???? |Foilsithe ag Resurgent Ulster, Béal Feirste | | |} == Gaeilge ⁊ Béarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Ainm''' |Iris |1989-2018 |Iris ar logainmneacha -Bulletin of Ulster Placenames Soc. |''Leon Ó Móracháin a bhunaigh'' | |- |'''An Aisling''' |Iris |1985 -1991?> |A journal of tradional studies. |''Micheál Ó hAllmhuráin'' |Comhaltas CÉ Chiarraí Baile Thadhg |- |'''An Crann''' |Iris |1908-24>? | |''Séamus de Craig'' |Foilsithe leis An Stoc (1917-1920, 1923-1931) Cf. R. de Hae, Clár-Litridheacht na Nua-Ghaedhilge. |- |'''An Choinneal''' |Iris dé bhliaintiúil |1959-2021> |Parish publication, Louisburgh. Longest parish bulletinin Ireland |''Leon Ó Mórcháin a bhunaigh'' |Iris pharóiste Chluain Cearbán, Maigh Eo -'provide an insight into life in Kilgeever parish'. |- |'''An Chraobh-Ruadh''' |sraith |1895-1913>? |Seachtanán CnG | |irisleabhar Chonnartha na Gaedhilge ghá chur amach ag muinntir na h-Ard-Sgoile Ultaighe, Béal Feirsde |- |'''[[An Claidheamh Soluis]]''' |Nuachtán |1899>1917 / 1930-32 |CnG Bhéal Feriste / Árd-sgoil Ultach |''Eoin Mac Néill ->01 Pádraig Mac Piaras 03- 09'' |''Athraíodh an ainm go Fáinne an Lae ar feadh tréimhse agus ansin go Misneach arais go Fáinne an Lae agus thar nais dtín chéad ainm.'' |- |'''An Connachtach / The Connachtman''' |Iris |1907-1908 |a bilingual journal devoted to the national revival. Áth Luain |''Seán Mac Giollarnáith'' |''Níor mhair ach tamall gairid'' |- |'''An Doras''' |Nuachtán/mórbhilleog |1996-1998 |Iris Mheirceánach faoin gCultur Gaelach | |Níl rian de ann ach i liosta ar www.3.smo.uhi.ac.uk |- |'''An Droichead – ''the bridge''''' | |1985-89 |An Irish magazine from New York / A bilingual journal from Ireland | |Is cosúil go raibh dhá iris nó an ceann céanna faoin teideal céanna á dháiledh in oirthear Mheirceá |- |'''An Duibhneach''' | |?<1971>? |Cumann Cearta sibhialta na Gaeltachta |Breandán Mac Gearailt |Tar éis do Breandán Mac Gearailt éirigh as bheith ina eagarthóir ar Misneach bhunaigh sé seo. |- |'''An Féinics''' | |?<1968-73>? |Comhairle na gCumann Gaeilge, Cumann na Gaeilge Nua Eabhrach |Seán MacPotait Eag. Cúnta: Deasún Breathnach | |- |'''An Fhearsaid''' |nuachtlitir |?<1995>? | | | |- |'''An Fhuinneog Ghaelach''' |Irirsán Ráithiúl |2002-2021> |Nuachtlitir Cumann Gaeilge na hAstráile Teo. | | |- |'''An Focal''' | | |Nuachtán Ollscoil Luimnigh. Roinnt colúin Ghaeilge ann | | |- |'''[[An Gaodhal]]''' |Iriseán |1881-1904> |Leabhar-aithris Míosamhal (Brooklyn, New York : Nolan Bros. Steam Print, December, 1881.) |''Micheál Ó Lócháin'' |tabhartha chum an teanga ghaedhilge a chosnadh agus a shaorthughadh agus chum féin-riaghla Chinidh na hÉireann |- |'''An Glór Poblachtach''' |Irisleabhar |2010 |Iris úr Shinn Féin  (le bheith ráithiúl) | |(bhí 500 síntús á lorg acu le go leanfadh siad leis) |- |'''An Leabharlann''' |sraith |1905-1909 |Irisleabhar cumann na Leabharlann | | |- |'''An Long / War Sheet''' |Irisleabhar |1922 |Warsheet No 1, foilsithe ag (IRA, BÁC) | | |- |'''An Múinteoir Náisiúnta''' | |?<1960-64>? |Tír Teanga Ceol | | |- |'''An Náisiún / The Nation''' |Páipéar |1952 | | | |- |'''An Nuaidheacht''' |sraith |1980-'02>? |Newsletter of Conradh na Gaedhilge Washington | | |- |'''An Óige''' |sraith |1930>? |A bright bi-lingual monthly |''Pádraig Ó Bróithe'' |Bunaithe ag an Eagarthóir |- |'''An Phoblacht/ Republican News''' |Nuachtán | |Nuacht le dearcadh poblactánach | | |- |'''An Píobaire''' |Iriseáinín |1969-78 -'14 |Na Píobairí Uileann i mBÁC a d'eisigh | |Ó 1999>14 i mBéarla |- |'''An Ráitheacháin''' | |1936>? |The Gaelic Quarterly Review,: Iris de chuifd an cumann lúthchleas Gael | |<nowiki>http://www.limerickcity.ie/media/1937%2003%20No%204.pdf</nowiki> |- |'''An Ridire''' | |?<1974>? |Ceoltóirí an Daingean | | |- |'''An Saol Gaelach''' |Iris |?<1919>? |Alt ar Thomas Mac Partland ann ar an 25 Eanáir 1919 | | |- |'''An Sgiath – The Shield''' |Sraith |1907 | | | |- |'''An Smaointeóir / The thinker''' |Irisleabhar |1919 -1920_>? |Irisleabhar Oifigeamhail Connradh Na Gaeilge de'n Státa Nuaig Eabhraic | |Irisleabhar Ráithiúil |- |'''An t-Eagrán''' | | |Nuachtán mhicléinn DIT i mBéarla ach Colúin Ghaeilge ann | | |- |'''An Teanga Bhinn''' |nuachtlitir |?<1996>? |Eisithe ag An Cumann Gaelach 7 Glór na nGael, Port a Dúinín | | |- |'''An tOibrí Imdhála: The Distributive Worker''' | |1957>? |incorporated ‘The Drapers Assistant’ and An Saothraí Riartha | | |- |'''Ard na hÉireann''' |Iris |1904 |''An Irish Ireland Magazine -'' |''issued by an Craobh Colm-cille, Connradh na Gaedhilge Tulach-mór. Nodlaig, 1904.'' | |- |'''As na Nuachtán''' |Iris Idirlíon |?<2014 |Ath-fhoilsiú ar altanna as na Nuachtáin a bhíonn Ag plé an Ghaeilge |''Gaelport.com C.NnaG'' |Ath bhunaithe fé scáth PEIG de chuid CnG |- |'''Banba''' |Iris |1901-06 |foilsithe ag Muintir Bhrúin agus Nualláin | | |- |'''Banba''' |irisleabhar |1921-22 |Gael Pub. & Trading Society | | |- |'''Béaloideas,''' |Irisleabhar |1927-'01>? |The Journal of Folklore society of Ireland / Cumann Béaloideasa Éireann |''Séamus Ó Duilearga'' |i nGaeilge den chuid is mó tríd go dtí na 70dí is ansin i mBéarla den chuid is mó ina dhiadh |- |'''Bean na hÉireann''' |Iris |1908-1911 |Iris Inghinidhe na hÉireann, ‘freedom for Our Nation and the Complete removal of all disabilities to our sex |''Maude Gone a bhunaigh'' |An chéad iris do Mhná in Éirinn.   Scríobh Caitlín Nic Gamhann alt ann. |- |'''[https://www.ucc.ie/en/anthropology/research/researchprojects/beascna/ Béascna]''' |Irisleabhar |2002-2017>? |Iris Bhéloideasa agus Eithneolaíochta Dept of folklore UCC | |''‘Béascna’ is one of only two scholarly journals in the Republic of Ireland publishing articles and reviews relating to Irish and European Folklore and Ethnology in general.'' |- |'''Bliainiris''' |sraith |1982 |Cuman staire agus seandálaíochta Thuaisceart Mhaigh Eo | | |- |'''[[Bolg an tSoláthair (Cumann na nÉireannach Aontaithe, 1795)|Bolg an tSolair]]''' |Iris |1795 |'Or The Gaelic Magazine' - Aistí, Amhráin is Gramadach. | |Clóite fé chúram na h-[[Cumann na nÉireannach Aontaithe|Éireannaigh Aontaithe]]. Aon eagrán amháin a eisíodh. Aistriúcháín le [https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1047 Charlotte Brooke] ann |- |'''Cairde na Cruite''' |Nuachtlitir |1990-'10 | | | |- |'''Céim''' |sraith |1970>? |Coimisiún le rinicí Gaeilge | | |- |'''Ceol''' |Sraith |1963-86 |a journal of Irish music |''Breandán Breathnach'' | |- |'''Ceol Tíre''' |Billeog eolais |1973>? |Cumann Cheol Tíre Éireann = Folk Music Society of Ireland | |BÁC |- |'''Channel''' |iris liteartha |2019> |Iris liteartha dírithe ar an “dúlra, imní an chomhshaoil, agus smaoineamh éiceolaíochta”.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/cultur/abhar-i-ngaeilge-a-lorg-ag-iris-liteartha-i-mbaile-atha-cliath/|teideal=Ábhar i nGaeilge á lorg ag iris liteartha i mBaile Átha Cliath|dáta=2023-06-01|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=2025-05-29}}</ref> |[[Cassia Gaden Gilmartin]]; Eagarthóir Gaeilge: [[Simon Ó Faoláin]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://channelmag.org/about-channel/|teideal=About - Channel, Ireland's Environmentalist Literary Magazine|language=en|work=[[Channel]]|dátarochtana=2025-05-29}}</ref> |I mBéarla go príomha; beagán i nGaeilge ó 2020 i leith, taobh le haistriúcháin go Béarla. Lonnaithe i mBaile Átha Cliath.<ref name=":2" /> |- |'''CNAG''' |iris/nuachtlitir? |1991- 1995 |Conradh Na Gaeilge 6 Sraid fhearcar BÁC 2 01757401-2 50p | |Eagrán 07 ‘93 táille 50p comóradh 100 bliain d e CnaG |- |'''Cogar''' |Iris |1964-69>? |The newsletter of Comhlachas Daonscoil | | |- |'''Comhaltas''' |Bliain-iris | |Bliain-iris comhaltas Ceoltoirí Éireann |''T.P. Ó Díomsaigh'' | |- |'''Comhaltas Ceoltóirí Éireann''' | |1976>? |'Comhdháil' | | |- |'''Corca Dhuibhne Beo / Mid and West Kerry Live''' |Iriseán |2009-2023> |Corca Dhuibhne, Ciarraí |''Lorcán Slataire agus Mossy'' |Cinntítear go bhfuil an oiread Gaeilge is atá Béarla san iris [https://www.westkerrylive.ie/ West kerry Live] |- |'''Craic''' |Nuachtlitir |1993>? |Nuachtlitir Comhaltas an Chreagáin (The very occassional newsleter of CC) | |Uimhir 2 Eanáir 1993 |- |'''Cuisle na nGael''' |Iris |?<1985 -94>? |Iris Bhliaintiúl Chraobh an Iúir / The Journal of the Newry Branch Gaelic League | | |- |'''Dál gCais''' |Iris |1972-93 |The Journal of Clare |''Séamus Mac Dhaibhéid'' | |- |'''Duillí Éireann (Irish Pages)''' |Iriseán Dé bhliantiúl | |Iris scríbhneoireachta comhaimseartha – “ An teagrán Gaeilge dha theangach. | |foilsithe i mBéal Feriste? |- |'''Dála Gaedhal''' |billeog |1957 >? |Clann na Gaedhealtachta a d’fhoilsigh | |Clólann Juverna Teo., 4 thrácht (quote) as rosc agus eile agus torthaí chrannchur Taisge Éireann Sráid Árann Thoir BÁC, guthán sealadach 46956, An árd sgoil, sráid Duibhis, Béal Feirst, guthán 22210 |- |'''Eagar''' |Ráitheachán |1950? |Ráitheachán dhátheangach CnG |''Anraoi Ó Liatháin'' |'Rosc' an teideal nuair a tiontaíodh ina coicíseán é |- |'''[[Éigse (iriseán)|Éigse]]''' |iriseán |1939>?2006>? |a journal of Irish studies, Index to volumes 1-30 – Leabharlann na hÉireann |''Colm Ó Lochlainn'' |''/ Published (with the aid of the Adam Boyd Simpson Bequest) for the National University of Ireland'' |- |'''Éigse Cheol Tíre''' | | | | |Brún agus Ó Nualláin Teo. |- |'''Éire ag na Náisiúin Aontaithe''' '''Ireland at the United Nations,''' |Sraith leabhair |?<1957-1962>? | | | |- |'''Éire-The (Irish) Nation''' |Nuachtán |1923-24 |Den chuid is mó i mBéarla le roinnt i nGaeilge | | |- |'''Éire go Brágh''' |iriseán | |A Monthly Bilingual Magazine for the Preservation and Promotion of the Language, Industries, Music, Art and Literature | | |- |'''Éiriu''' |sraith |1904-07 |School of Irish Learning. Dublin Acadamh Ríoga na hÉireann | |Saothar ag Osborne Bergin, Kuno Meyer, agus John Strachan ann. |- |'''[[Fáinne an Lae 1898-1900|Fáinne an Lae]]''' |Nuachtán |1898-00 &1918-20 |Páipéar reachtmhaine dá theangach chum Gaedhilge do chur ar aghaidh. CnaG BÁC, |''<nowiki>https://www.coislife.ie/product/fainne-an-lae-agus-an-athbheochan-1898-1900/?attribute_pa_cludach=bog</nowiki>'' |''Súadh é isteach sa Chlaidheamh Soluis nuair a theip ar chúrsaí airgeadais an iris seo'' |- |'''Féile Zozimus''' |sraith |1992-94 |Curtha i gcló ag Gaelinn | | |- |'''Fianna''' |Nuachtán |1915-1916>? |Míosúil – roinnt gaeilge ann | |Fianna publishing Co. |- |'''Forbairt''' |Iris nuachta |?<2007>? |Comhairle Chontae Dhún na nGall, Rannóg pobail, fiontar Agus seirbhísí cultúrtha | | |- |'''Gaedelica''' |Iris |1912-13 |Tomás Ó Rathile | | |- |'''Glór Don Phobail''' |Iris |?<2007>? |Pobal le Chéile Teo. Ag obair ar son forbairt Pobail Chloich Cheann Fhaola, gort a choirce | | |- |'''Glór Inse Bán''' |sraith |?<1971 – 1979>? |Coiste Ghlór na nGael – Templeglantine (Teampall an Ghleanntáin?) | |Bhí baint ag Micheál ó hAirnéide leis |- |'''Glór Lurgain''' |Nuachtlitir |?<1945>? |Eisithe sa Lurgain | |www.pobailcl.com |- |'''*Gníomhaithe Spriocanna Domhanda/Global Goal Getters''' |Irish lín agus Clóite |2021> |Iris lán le dánta, ealaion agus físeán daltaí bunscoile ar théama spriocanna na Náisiúin Aontaithe. Iontrálacha sa chomórtas atá sna míreanna. 4 chinn in aghaidh na bliana.Clóitear an ceathrú ceann i Mí Aibreáin le míreanna na mbuaiteoirí. | |An Roinn Gnóthaí Eachtracha Mura gcuirtear aon ní chucu i nGaeilge ní bhíonn aon Ghaeilge san iris.Aaistrítear an Ghaeilge ar mhaithe leis na Neamh-Ghaeilgeoirí.. |- |'''Guth agus Tuairim''' |sraith |?<1980>? |[Dublin] Association of Principals and Vice-Principals of Community and Comprehensive Schools. | | |- |'''Guth na nGaedhael''' |Iris |1904-1938>? |Míosagán dhátheangach CnG Londan | |''being an half-yearly bi-lingual magazine published by the Gaelic League of London, and containing the programme of the Irish Musical Festival at the Queen's Hall on St. Patrick's Day.'' |- |'''Guth Ó Thuaidh''' |Iris |2008 -'14>? |Nuachtlitir Chumann Chultúrtha Mhic Reachtain, Béal Feirste Ag sprageadh na Gaeilge i mBéal Feriste | | |- |'''Inis Fáil''' | |1904>10? |"A magazine for the Irish in London." Published to maintain A sympathetic contact between Irishmen living abroad” | |London Branch of the Gaelic League], 1904-1910> |- |'''Inis Magazine''' |Iriseán |<2003>'17> |Iris Children's books Ireland a phléann is a dhéanann léirmheastoireachta ar leabhair leanaí na hÉireann i mBéarla is i nGaeilge | | |- |'''Iris Iar Chonnacht''' |Iris |1970 |Iris chun gael na cathrach a mhealladh siar chun lonnú in iarthar Chonnacht. |''Seosamh Ó Cuaig, Des Fennel'' | |- |'''Iris Na Gaeilge''' |Iris |2001- '11 |Iris Dé-bhliaintiúl Coláiste na nGael (Britan's Irish Language Network) | |<nowiki>http://www.colaiste-na-ngael.com</nowiki> |- |'''Irish Pages – Duillí Éireann''' |sraith |2002-'14> | | | |- |'''Iris na Mara''' |Iris |2002-'06 2014> |Maritime Institute of Ireland, Dún Laoghaoire | | |- |'''Iris na Nodlag''' |Bliainiris |1945>? |Ógraidh Croise Deirge na hÉireann; The Irish Junior Red Cross. |''Leslie De Barra a bhunaigh'' |Bean céile Tom Barry an Poblachtánach |- |'''Iris Teoin/ Wolfe Tone annual''' |Bliainiris |1932-'54 | |''Brian Ó hUigín'' | |- |'''Irisleabhar na bhFiann''' |Irisleabhar? |1964 |Fianna Éireann | | |- |'''Irisleabhar Ceilteach''' |Irisleabhar |1952-54 |Irish Society Cambridge, Toronto Tír, Teang Ceol |''Iain Mac Aoidh, Pádraig Ó Broin'' | |- |'''Irisleabhar Mhuineacháin,''' |Irisleabhar |1976 -83>? |An Cumann Gaelach, Iris chraobh Mhuighneachán de CnG | | |- |'''[[Irisleabhar na Gaedhilge]] / The Gaelic journal''' |Irisleabhar |1882 -1909 |Exclusively devoted to the preservation and cultivation Of the Irish language |''Osborne Bergin'' ''Eoghan Ó Gramhnaigh'' |Ghlac CnG seilbh ar an Irisleabhar i 1894 tar éis do bhaill as Aontacht Na Gaeilge agus CnaG é a bhunú in 1893. Scríobh Páraic Mac Piarais, Eoin Mac Néill agus Peadar Ó Laoghaire [http://irisleabharnagaedhilge.fng.ie/index.php?irisleabhair_function=1&irisleabhair_file=IG01-3 téacsanna ar líne] |- |'''Iris na Nodlag''' | |1944>? |Ógraidh Croise Deirge na hÉireann; |''Máire Ní Mhurchuadha'' | |- |'''Iris Drong Átha Cliath''' | |1939-. |National Association of the Old I.R.A. 1886-1963 |''Oscar Traynor'' | |- |'''Laochra Léinn''' |Iris |1992 >? |Bróisiúr Mheánscoil Feirste – anscoilbhliain 1991-1992 | |bunaíodh an choláise i 1991 |- |'''Leaves – Billeoga''' | |1938>? |“Politics, Literary, Irish, Ireland, Monthly . [1 Eanáir - 2 Feabhra] |Louis N. le Roux |foilsithe Michaelmas i mBÁC I mBéarla dar le Marsh's Library ach altanna ar an nGaeilge agus i nGaeilge in imleabhar a h1 uimhir a h1. Im. 1 uimh 2 ar díol ag https://www.abebooks.com/Leaves-Billeoga-Political-Literary-Irish-Ireland-Monthly/30547596652/bd |- |'''Ná Bac Leis''' |Páipéar |1921 |Clóite 'Internment Camp, Ballykinlar'. 3 h-eagrán, Alt amháin i nGaeilge i ngach eagrán | | |- |'''Newsletter of the School of Celtic Studies''' | |1987-96 |'Scéala Scoil an Léinn Cheiltigh' | | |- |'''Nuachtlitir An Droichead''' |nuachtlitir |?<1998>? |Béal Feirste | | |- |'''Nuacht Leabharlann Náisiúnta NA hÉireann''' | |1999->? |BÁC leantar mar NLI NEWS | | |- |'''Nuacht SMI''' | | | | | |- |'''Oideas''' |Iris |1968>? |Ráiteachán Roinn Oideachais | | |- |'''Ríocht na Midhe''' |Sraith |1955>? |records of Meath Archaeological and Historical Society. | | |- |'''Rosc (Dhá theangach)''' |Iris |1951 – 1982>? |Iris Dhá theangach Chonradh Na Gaeilge CnaG 20p |''Pádraig Ó Fearaíl'' |Lean seo i ndiaidh 'Eagar' IMLeabhar 30 Uimh.5 Nollaig 1981 / Eanáir 1982 |- |'''Samhain''' |Iriseán |1901-17>? |Iris WBYeats |''W.B. Yeats'' |[Cúirtéis clódóir] Foilsithe in éindí leis an Irish Week????????? |- |'''Scéal (irisleabhar)''' |Irisleabhar |2011-'15> |Journal of Coláiste na nGael, Britan. |''Scéal acts as our campaign briefing document'' | ''lean seo 'Iris Na Gaelige''' ''A5, 12 leathanach, 4 uair sa bhliain, 90% as Béarla'' |- |'''Scéala''' |sraith |197?> |Comhaltas Ceoltóirí Éireann – craobh Ardscoil Rís | |''<nowiki/>'Gló G' dar le Tais.CDÉ.'' ''<nowiki/>Scríobh Úna Uí Dhíosca ann'' |- |'''Scéalta (Dromahair)''' |Nuachtán |2015> |Ráiteachán i mBéarlaach colún Ghaeilge ann. | | |- |'''Scéal chatha Luimnighe''' |Irisleabhar |1922/3? |Limerick War News | | |- |'''Scéala Éigse Éireann''' |Iris |?<2008>? |Iris Poetry Ireland formhór i mBéarla | | |- |'''Scéilíní''' |Iris |?<2009>? |Nuachtlitir Dhátheangach choláiste Oriall | | |- |'''Sean Óglach''' |Irisleabhar | |Official organ of the National association of Old Irish republican Army | | |- |'''Sinsear''' |irisleabhar |1979 -2019 |''The Folklore Journal', Roinn Bhéaloidas Éireann, An Coláiste Ollscoile'' | |An 10ú hEagrán 2019 – 9= 2005. níor foilsíodh aon cheann idir 1984-89 |- |'''Spaoi''' |Greannán | |Education magazine for 1st and 2nd class | |Folens |- |'''[[Splonk]]''' |Ríomhiris |2019> |Iris dátheangach [[Splancfhicsean|splancfhicsin]] |Príomheagarthóir: [[Nuala Ní Chonchúir]] |[https://www.splonk.ie Splonk.ie] Ar sos ó 2024 i leith |- |'''Sult''' |Irisleabhar |1961 |Coláiste Oiliúna Naomh Pádraig ??????? Folens?????????? | | |- |'''Teanga''' |irisleabhar |1979-'14 |Journal of the Irish Association for Applied Linguistics. | | |- |'''Teangeolas''' |Iris |1974-'01 |Iris débhliantiúil Institiúd Teangeolaíochta Éireann | |''Bhí an chéad eagrán i nGaeilge agus dhá- theangach as sin amach ?????????'' |- |'''Teoiric''' |Iris |1971 - 1980>? |Theoretical Journal of the Republican Movement. ''"without theory there is no movement"'' | |15p https://www.leftarchive.ie/document/2109/#comments |- |'''The Gaelic Voice''' |Iris |1990 |Béal Feirste | | |- |'''The Irish People / An Choismhuintir''' |Irisleabhar |1973 |Republican movement Ireland a chur i gcló | | |- |'''The Standard – An t-Iolar''' |Irisleabhar |<?1950?> |Catholic Journal |''Peadar? Kirby'' |Bhí Paddy Kavanagh ag scríobh ann. ''Ghlaodhtí 'The Caholic Standard' mar leasainm air'' |- |'''The Star / An Reult''' |Nuachtán |1929 >? |"A national weekly devoted to politics, economics & social Affairs."review." - míosagain ó 1930 ar aghaidh | |Baint ag cumann na nGaedhael leis |- |'''The United Irishman''' |Nuachtán |1899-1906 |National weekly review | | |- |'''The United Irishman''' |Nuachtán |1932-1933 |Foilsicheán de chuid Cumann na nGaedheal – Foilsithe ag 'The Star' | | |- |'''Tomhas na Teanga''' |Sraith alt |2002 – 2010 |Tomhas na Teanga is a series of articles appearing in The National Hibernian Digest, |Séamas Ó Neachtain, a.k.a. Jim Norton |<nowiki>http://www.scoilgaeilge.org/t_na_t/T_na_T_Mar2010.htm</nowiki> |- |'''Treoir''' |Iris |1968>'14 |Iris Chomhaltas Ceoltóiri Éireann | | |- |'''Uladh''' |Iris |1904-1905 |a literary & critical magazine. | | |- |'''United Irishman''' |Nuachtán |1933 – 1936 |Ainm nua 'the united Irishman' de chuid Cumann na nGaedheal | |<nowiki>http://www.scoilgaeilge.org/t_na_t/index.htm</nowiki> |} == Gaeilge, Gaidhlic ⁊ Béarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Am Foran''' |nuachtlitir |?<2013>? |The Gaelic council of Nova Scotia newletter | |Gaidhlig den chuid is mó |- |'''An Deo-Ghréine''' | | | | | |- |'''An Gaidheal''' | |1923-49>?33 |the official magazine of An Comunn Gaidhealach | | |- |'''Cothrom''' | | | | | |- |'''Duillí (Journal of contemporary writing)''' | |<?2013?> | | | |- |'''Fear na Ceilidh''' | | | | | |- |'''Gailig''' |Iriseán |1928-30 |Galaic na hAlban Cape Breton | | |- |'''Guth na Bliadhna / the voice of the year''' |Irisean |1904-1925 |The monthly magazine of An Chonradh Gaidhealach | | |- |'''[[Mac-Talla (iris)|Mac-Talla]]''' |Iris |?<1892->? |Galaic na halban?? Sidni?? |''Alaisdair Mac Labhrainn'' |Eneas MacKay Alaisdair Mac Labhrainn |} == Ilteangach == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''An tEurópach''' |irisleabhar |1899-1900 |Irisleabhar ilteangach na heorapa – Éigse Ghaeilge Choláiste na tríonóide a bhí ina mbun |''Conall Cearnach, Patrick O Brien'' |'Ní bheidh slighe againn do Shacs-bheurla ann... Is beag is fiú cláirseach aon sreangan agus is beag is fiú sgoláire aon-teangain’  - Cuir i láthair na h-irise dar leis an alt in Comhar Iml. 39 Uimh. 4 le hAisling Ní Dhonnchadha |- |'''An Macaomh''' |Iris |1909-1913 |Iris trí theangach scoil éanna Gaeilge Béarla Fraincis, drámaí filíocht 7rl |Pádraig Mac Piarais |4 h-eagrán |- |'''An Sgolaire''' |Nuachtán sheachtainiúil |?<1913>? |Nuachtán trí theangach (G,B, F)de chuid daltaí Scoil Naomh Éanna. Clóadh 50 cinn agus dioladh ar 1p an ceann iad. | | |- |[https://www.celticleague.net/carn/ Carn] |Iris |1973-2014> |Iris ráithiúl an Chonradh Cheilteach /Celtic League i 7 dteanga | |''A Link between the Celtic Nations''' |- |'''Fianna''' |Iris |1911- 1913>? |Iris i mBéarla agus Spáinis do Ghael na hArgaintíne | | |- |'''Glór don Phobal''' |Iris |2002 -2007>? |Ag obair ar son Forbairt Pobail [[Cloch Cheann Fhaola|Chloch Cheann Fhaola]] - Iriseán Pobail le Chéile, Leitir Cheanann. An é seo Glór don Pobail? | | |- |'''Hunmanitas''' |Iris |1930-1931 |i nGaeilge, Béarla, Fraincís scata Gaeilgeoir i mBÁC (muintir Humanitas) a bhunaigh é. |''Tomás Ó Cléirigh'' | |- |'''Irisleabhar Hibernia''' | |1938>56>? |I nGaeilge, Béarla agus i bhFraincís na hEilvéise | |Déanta i bhFribourg |- |'''Na Feadánaigh''' |sraith |1963 |The whistle Players' (i mBreatanais atá seo) |''Breandán Breathnach'' | |- |'''Scéala Scoile''' |Iris |?2000-2017> |Iris séasúrach Shruth na Gaeilge, Cláiste Chaitríona Ard Mhaca | |Eagrán 30 Nollag 2016 |} == Sraith Gaeilge i nuachtáin Bhéarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''An Teanga Bheo''' | | |Colún san Irish Times | | |- |'''Billeog''' | | |Leathanch Altanna Gaeilge an Irish Times |''Pól Ó Muirí'' | |- |'''Liatroim Ag Labhairt''' |Leathanach míosúil |2015-2016> |Leathanach de cheithre ghné alt Cainteoir na míosa, Colún na staire, seanfhocail, |''Proin Ó Duigneáin'' | |- |'''The Soverign Independent /An Saorfhlaitheas''' |Nuachtán |?2012 >2015? |Teoiricí Comhcheilge is a dtionchar ar Éirinn. An t-eagrán deireanach ag scríobh an teideal in nGaeilge freisin, leathanach cúil i nGaeilge |''á chruthú i dTuaisceart Liatroma'' | |- |'''Tomhas na Teanga''' |Sraith alt |2002 – 2010 |Tomhas na Teanga is a series of articles appearing In the National Hibernian Digest, |''Séamas Ó Neachtain, a.k.a. Jim Norton'' |<nowiki>http://www.scoilgaeilge.org/t_na_t/T_na_T_Mar2010.htm</nowiki> |- |'''Treibh''' | | |Altanna Gaeilge ón Irish Times |''Pól Ó Muirí'' |www.irishtimes.com/culture/treibh |- |'''Derry people, Peoples press, Connacht press, Connacht sentinel''' | | |Bhí siad seo ag gacadh leis an deontas de €28 sa Tseachtain chun ábhar Gaeilge áitiúl a chuir ar fáil | | |} == Teideal Gaeilge altanna uile i mBéarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Ag Déanamh Ceoil''' |Irisleabhar | |52 fonn ceoil le húsáid i mbun múine. |''Cpmhaltas Ceoltóirí na hÉireann'' | |- |'''Ainriail''' | |1975 - 1987 |A Belfast Anarchist Monthly | |7 n-eagrán ar fad https://irishanarchisthistory.wordpress.com/2012/12/15/ainriail-belfast-no-1-1985/ |- |'''Ainriail''' | |1995-1996 |An Irish Anarchist Monthly | |Eagrán a 6 1996 50p https://www.leftarchive.ie/publication/27/ |- |'''AISÉIRÍ''' |nuachtán |?<1967>? Uimh. 5 1ml 24 |Saor Gaelach Críostúil! 6D | |nuachtán an páirtí polaitiúl Ailtirí na hAiséirí, - corprotism/facism |- |'''An Bárr Buadh''' |Irisleabhar |1943> |Míosagáin, a monthly journal devoted to the activities and general welfare of the members of First Division the Southern Command and the L.D.F. ... | | |- |'''An Camchéachta / The Starry Plough''' | |1975-2009>? |The theoretical Magazine of the Republican Struggle - 8p | |Iris an IRSP a scoilt ó Shinn Féin |- |'''An Cosantóir''' |Iris |?<1947>? |The Defence Forces Magazine | | |- |'''An Eochair''' |Iris |1973 -1977 |A Bulletin of the Irish Republican Movement, Long Kesh | |https://www.leftarchive.ie/publication/2841/ |- |'''An Fiolar''' |Iris |1930>158>? |Irisleabhar Scoile na Mainistreach (conc na mainstreach i dTuaisceart Éile) | | |- |'''An Focal''' |Iris |?<2012>? |Irish Mhiic Léinn Ollscoil Luimnifgh | | |- |'''An Gael''' |sraith |1985 |Irish Arts Centre New York | | |- |'''An Glór''' |sraith |?<1943-55>? |The voice of the Guild of Irish Journalists |''Riobard A. Bramham.'' | |- |'''An Glór Gafa''' |ráiteachán |1989-92 |'the captive voice” iris cimí poblachtach i H-block 26 cinn ar fad |''Brian Campbell / Mícheál Mac Giolla Gunna'' |Clóite agus dáilte ag Sinn Féin i mBéal Feriste |- |'''An Guth''' | | |Irish Shinn Féin? | | |- |An tÉireannach |Iris |1985?>88? |Iris an 'Irish Association' i bParás - Iris cultúrtha a plé litriocht, ealaín 7rl, Dhá nó trí chinn sa bhliain. Corr-alt i nGaeilge Agallamh déanta le Becket. |''Dave Conachtan'' |Scríbhneoir eile a b'í Sylvua Hotinger Imircigh oillte as Éire a bhí san IA. Níor chláraigh siad a gcumann sa bhFrainc de reéir an dlí ach d<nowiki>''</nowiki>oscail siad Beár Éireannach i bParás agus bhíodh ranganna Gaeilge, Ceol Gaelach 7rl á n-eagrú acu. |- |'''An t-Éireannach Aontuighthe''' |Iriseán |1948 |The United Irishman: the voice of Irish republincanism | | |- |'''An Réabhlóid''' | |1984-1992 |Journal of People's Democracy | |foilsithe ag an ngluaiseacht People's Demcracy |- |'''[[An Phoblacht]] / Republican News''' |Nuachtán |19??-2015> |Nuachtán e chuid Shinn Féin | | |- |'''An Phoblacht''' |Iriseán |2019-2020> |Iriseán treasbhliantúil Shinn Féin £5 £4 | | |- |'''An Saorstát / The Free state''' |Nuachtán | |Seachtanán i mBéarla ar | | |- |'''An Saoghal Gaedhealach''' |Iris/Nuachtán |?<1918-1919>? | |''Ua hÉigeartaigh'' | |- |'''An Saoghal Gaedhealach''' |Irisleabhar |1950>? |The Vocational Education Bulletin Supplement |''foilsithe i Loch Garman'' | |- |'''An Scéal''' |Nuachtlitir |2006-'10 |the newsletter of the Irish community in Scotland |''riomhlitir ar fáil i gcóip crua ó leabharlanna i nGlaschú'' | |- |'''An Seanachaidhe /The Milesian''' | |1893-18? |lámhscríofa ag Árt Ó Gríofa – idir láimhe ag an Celtic Literary Society |''Liam Ó Maolruanaidh - William Rooney'' | |- |'''An Solas''' |Iris |?<1965>? |The Monthly Magazine of The Irish Comunist Group - Oct 19065 The Monthly Magazine for Irish Workers - Nov 1965 | | |- |'''An Solas''' |Iris |2004- 2006 | | |https://www.leftarchive.ie/document/318/ |- |'''An Spréach''' |Iris |2018 - >2020 |Indpendent non-profit Socialist Rpubicanmagazine. £2.50 €3.00. [leantar leis ar FB.] | |https://www.lasairdhearg.com/anspreach/ Seacht n-Iris ar fad |- |'''An Taisce''' |Iris |1975 - >? |Ireland's Consevation Journal | | |- |'''The Standard / An tIolar''' |seachtanán | | |''Peadar Kirby'' | |- |'''An tÓglach''' |Quarterly Journal |1918-22 1967 - 1970 |“The official organ of the Irish Volunteers” . |''(cinn eile ann leis Pierce Beaslaí)'' |''D'fhostaigh an t-airm Seán Ó Conchubhair chun cuidiú leo i gcúrsaí poiblíochta agus chun an iris a thabhairt amach'' |- |'''Ár n-Éire / Old''' | |1919-1923 |New Ireland publishing – weekly review | | |- |'''Beltaine''' |Iris |<1901>? |I mBéarla den chuid is mó |''W.B.Yeats'' |''Thug pé brabús do CnG'' |- |'''Biatas''' |Iris |1966->? |The Tillage Farmer | | |- |'''Bullán''' |Irisleabhar |1994>? |An Irish studies journal | |''Willow Press, Oxford'' |- |'''Cara''' |Iris |?<2014> |Iris do phaisinéirí eitleáin Air Lingus | | |- |'''Cáirdeas''' |Iris |?<1941>? |Journal of the Gaelic Christian Fellowship. | | |- |'''Cath Maige Mucrama''' | |?<1975>? |Imleabhar 50 d'imleabhar an chumain sin | | |- |'''Céim''' |Iris |1972 -'15>? |Iris Oifigiúl An choimisiún le Rincí Gaelacha (dé-bhliantúil) | | |- |'''Cogar''' |Iris |1974 |Iris Chomhaltas Ceoltóirí Éireann | |http://homepage.tinet.ie/~cuisle1/cuisle.htm |- |'''Cuisle''' |Iris |2011 |The voice of the Members (Fianna Fáil) | | |- |'''Dúchas''' |nuachtlitir |1972-79 |Scríobh Mac durcá?? agus Ó Murchú ann | |Irish American Cultural Institute. St. Paul Minnesota |- |'''Dúiche Néill''' |tréimhsechán |1986-96>? |“Tréimhseacháin léannta” áitiúl | |Scríobh Proinsias Ó Conluain ann go minic |- |'''Eile''' |Iris |2013 > 2021 |Iris don Aerach, |Scot de Buitléir | |- |'''Éire 19''' |Irisleabhar |1977 |University of Florida], | | |- |'''Éire''' |Nuachtán |1923 Ean- Bealtaine |Seachtainiúl |Countess Markievicz |Clóadh i nGas Chú na hAlban chun theacht i dtír ar chinnsearacht Stát le linn an chogadh Catharga. Tháinig seo i ndiaidh 'Poblacht na hÉireann'. |- |'''Éire Ireland''' |Irisleabhar |1949 – 1973 |Iris sheachtainiúl Na Roinne gnóthaí Eachtaracha = Ireland: Weekly etc | |Leantar mar Ireland Today |- |'''Éire-Ireland''' |Irisleabhar |1914-16>1918-22 |<nowiki>http://www.corkpastandpresent.ie/localstudies/newspaperlist/a-g/</nowiki> | | |- |'''Éire-Ireland''' |Irisleabhar |1966> 1995-? |a journal of Irish studies | |The Irish American Cultural Institute, St Paul, Minesota |- |'''Éire Nua''' |Iris |?<1980>? |“Unity, Equality, Prosperity’ Iris inmhéanach Shinn Féin | |Feabhra 1980 - “Irislitir makes it’s reappearance with this issue. Two copies will be sent to each cumann and they should be passed around for members to read and study.” |- |'''Fianna''' | |1910/15? |Clóite san Airgintín |''Pádraig Mac Mághnais'' | |- |'''Fianna Fáil''' |Irisleabhar |1914 |THE IRISH ARMY A Journal for Millitant Ireland |Terrence McSwiney | |- |'''Focalín''' |Iris |1978 |(“A wee word” for the odd reader of CLR who does not understand the First Language) | | |- |'''Forgnán''' |iris |?<1962 >? |Journal of the Building Centre Dublin | |vol 1 No. 5 May 1962 |- |'''Guth 7 Tuaraim''' |nuacht iris |1979 - 1984 |Iris mhíosúil áitiúil ó thús na 1980idí a bhaineann le hiarthuaisceart Dhún na nGall. Gaeilge sa chéad eagrán ach ní ina dhiadh sin. | |http://www.bealoideasbeo.ie/Guth_Tuairm?page=0 |- |'''Inbhear''' |sraith |?<2010>? |Journal of Irish music and dance |''Niall Keegan'' | |- |'''Inis Fáil''' |Iris |1925>? |Bulletin de la Ligue pour l'Indépendance de l'Irlande. | | |- |'''IRIS''' |Iris |1981–1993, 2005–2019 |Gnóthaí Eachtracha, Bureau d’Affaires Etrangéres | |Imeartas focal a bhí sa teideal a dtánaig ó ‘Irish Republican Information Service” - dé-bhliatúil. |- |'''Iris An Airm''' |Nuachtán |1922>? |Foilsithe I mBÁC go Laethúil seachas an Satharn | | |- |'''Iris An Gharda,''' | |1969/1970 | | |<nowiki>http://www.policehistory.utvinternet.com/irisang.html</nowiki> |- |'''Iris Bheag''' |Nuachlitir |1987-1994? |the intention of this litle magazine is to provide a means of exchanging ideas and developing sinn Féin’s policies and strategies by disscussion. Rules 4. Material can be in Irish Or English7. IB is issued Free. Ib will be issued Monthly | |The Education department 44, Parnell Square, Dublin 1 Irish inbhéanach Shinn Féin – Aengus Ó Snod. |- |'''Iris Fhianna Fáil,''' | | | | |Teideal Nua: FF Newsletter |- |'''Iris Oifigiúl''' |Iris |?<2011>? |Irish Oifigiúl de chuid an rialtas | |[Uimh. 48 – 2011] |- |'''[[:en:Lia_Fáil_(political_party)|Lia Fáil]]''' |Iris |1957 |Fr. Fahy 10 -neagrán – he single handedly wrote the 10 highly inflamatory newspapers resulting in demotion in 1959 |Father John Fahy |Organ of the Land and Industrial Army of Ireland. |- |'''[https://muse.jhu.edu/journal/141 New Hibernia review / Iris Éireannach nua]''' |Iris ráithiúl |1997>2021 |St. Paul (Minnesota) Center for Irish Studies at the University of St. Thomas 1997 |Thomas Dillon Redshaw | |- |'''Nua''' |Iris |1997>2000? |studies in contemporary Irish writing. |Eugen O'Brien |Jefferson City, TN: Carson-Newman College |- |'''Nuacht CIÉ''' |Iris | |Baile Átha Cliath, An Roinn Faisnéise, Stáisiún Droichead an Rí. |''Lorcán Ó Treasaigh'' | |- |'''Nuacht Náisiúnta''' | |1923-25 | | | |- |'''Nuacht Náisiúnta''' |Iris |1969 -1976 |Iris inmheánach de chuid Sinn Féin, foilsithe i Gardiner Place | |<nowiki>http://www.iol.ie/~rjtechne/century130703///////1960s/nuacht69.htm</nowiki> |- |'''Obair''' |Iris |?<2014-'14>? |Bulletin of the office of public works | | |- |'''Óur Girls/ Ár gCailíní''' | |1930-1933 |The Magazine for the Girls in Ireland | | |- |'''[[Poblacht na hÉireann (nuachtán)|Poblacht na hÉireann]]''' |Nuachtán |1922-23 |Bhí eagrán Albanach, Deisceartach agus ceann leis an dteideal bhreis War News ann | |Tháinig ‘Éire’ ina dhiadh tar éis bhás Childers a bhí i gceannas ar bolscaireacht poblachtánach. |- |'''Poblacht na nOibrithe''' |Iris |2012 - 2014 | | |iris de chuid éirigí a bunaíodh i 2006 https://www.leftarchive.ie/document/636/ |- |'''[https://pogmogoal.bigcartel.com Póg Mo Goal]''' |Iris |2015>2020 |i bhfoirm nuachtán eisithe ag Pogmogoal.com | |Póg Mo Goal is a beautifully produced football magazine, from right here in Dublin. |- |'''Saoirse Éireann Eolftone Weekly''' |Nuachtán |1937/8>? |Seachtainiúl ‘twopence’ | |Vol 1. No 36 Saturday May 7 1938 |- |'''Saoirse Nua''' |Iris |?<2014 |The voice of the Republican Movement (Republican Sinn Féin) Issue 15 Spring 2014 | | |- |'''[http://www.irishlabourhistorysociety.com/index.php?page=saothar30&title=Saothar%2030 Saothar]''' |Iris |1975-2020> |Iris an chumainn le stair Lucht Saothair na hÉireann |''Pádraig Ó Snodaigh an chéad eagarthóir'' |Saothar 45 2020 |- |'''Scéal Eile''' |Nuachtlitir |?<2009>? |The Newsletter of the CooleyKeegan branch of CCÉ | | |- |'''[[Scéala Éireann]] / The Irish Press''' |Nuachtán |1931 -1995 |Bhíodh altanna Gaeilge thríd. | | |- |'''Sciath''' |Iris | |Journal of the National Industrial Safety Organisation   (deir NLI gur i nGaeilge atá sé) | |lean 'Health and Saftey é mar theideal |- |'''Sgéal Chatha Luimnigh''' |Nuachtán |?<1922>? |Limerick War News, nuachtán an rialtas sa choga cathardha | | |- |'''Seanchas Ard Mhaca''' |Iris |1957-1993 |Iris Stairáitiúl | | |- |'''Seanchas Dúthalla''' | |?<1971-91>? | | | |- |'''Sinn Féin''' |Iris |1923 – 1925 | |''Patrick J Little'' |18,000 cóip á ndíol. Tháinig seo i ndiaidh Éire |- |'''Sinn Féin (Daily)''' |Iris/nuachtán |1909-> 1910? | | | |- |'''Sinn Féin (Weekly)''' |Iris |1906> 1914? | | | |- |'''Sinsear''' | |?<1981- 1995>? |Roinn Béaloideasa Éireann Coláiste na hOllscoile | | |- |'''Spéis''' |sraith |2010 -'13 |Bulletin of the International Council for Traditional Music Ireland |''Liz Doherty, Thomas Johnston (2012)'' | |- |'''Táin''' |Iris démhíosúil |?<2003-2007>? |the Australian Irish Network |''Val Noone foilsitheoir'' | |- |'''Teanglitir''' |Nuachtlitir |1985-1996 |Irish Association of applied Lnguistics -IRAAL |''Dónall P. Ó Baoill (1-19) Jeff Kallen (20-25), Patrick Farren (25->)'' |''bhfuil éagsúlacht idir Iris na Gaeilge/ teanglitir/teangeolas/teanga'' |- |'''Treoir''' |Iris |?<1970-2020 > Vol.2 Uimhir.2 Márta -Aibrean |Iris oifigiúl Cómhaltas Ceóltóirí Eireann luach 1s. | | |- |'''An Sgrúdaightheoir The Examiner''' |Nuachtán |1930 -1960 |(Dundalk) Thosaigh mar an Newry Examiner | | |- |'''The Fanad Magazine''' | | | | | |- |'''The Gael''' |Iris | |The official journal of the Gaelic Athletic Association. | | |- |'''the Northern Patriot''' |Iris |1895 | | | |- |'''The Shan Van Vocht''' |Iris |1896 >? |(An tSean Bhean Bhocht) A National Monthly Magazine |''Alice Milligan, Eithne Carberry'' | |- |'''Young Ireland/Éire Óg''' |Irisleabhar |1919-1923 |Young Ireland i mBÁC | | |- |'''Uladh''' |irisleabhar |1904-05 |a literary & critical magazine. | | |} == An Ghaeilge á phlé i mBéarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Ancient Ireland''' |Iris sheactainiúl |1835 |Foilsithe i mBÁC John S. Folds |''Philip F. Brown / Pilib de Brúin'' |Established for the purpose of reviving the cultivation of the Irish language, and originating an earnest investigation into the ancient history of Ireland … |- |'''Celtica''' |irisleabhar |1946 - 2020 |peer-reviewed journal on Celtic Studies, including linguistics, literature, manuscript studies, textual criticism, history, law, Dialect studies and onomastics. |''Uimhi 31Barry J. Lewis, Ruairí Ó hUiginn'' |bliantúil ó bhí 2016 ann |- |'''Éiriu''' |sraith |1904-2013> |School of Irish Learning. Dublin Acadamh Ríoga na hÉireann | |Saothar ag Osborne Bergin, Kuno Meyer, agus John Strachan ann. |} == Cíona Lín / Blaganna == {| class="wikitable" |'''Abair as Gaeilge é''' |2006 |mar ba mhaith liom mo chuid Ghaeilge a bhisiú. |''Julia - Meiriceánach'' |<nowiki>http://abair-as-gaeilge-e.blogspot.com</nowiki> |- |'''Aduaidh''' |2005 – 2007 |Focail fé thuairim i nGaoluinn.    |''Cionaodh'' |<nowiki>http://aduaidh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Ag Seasamh an Fhóid''' |2016 – 2019 |togra ealaíne le comóradh a dhéanamh ar an tionchar a bhí ag muintir Ros Muc ar an bPiarsach sna blianta roimh an Éirí Amach |''Nuala Ní Fhlathúin agus'' ''Eoin Mac Lochlainn,'' |<nowiki>https://rosmuc2016.wordpress.com</nowiki> |- |'''Aisling''' |2006 – 2016 |“Is blag beag é seo ina ligim saor mo chuid smaoint...” |''Tim'' | |- |'''Amhráin Arann''' |2012 – 2014 |“..amhráin a cumadh in Árainn a eisiúint i bhfoirm leabhair le dlúthdhioscaí..” |''Deirdre Ní Chonghaile'' | |- |'''An Blag Ard''' |2010 | |''as an tSraith bháin dó'' |<nowiki>http://anblagard.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Bhlaglann''' | |''Blag spéisiúil ar chúrsaí oideachais is teichneolaíocht Gaeilge -!G'' | |níl rian de ann ach mar nasc ar iGaeilge |- |'''An Bothán Tréigthe''' |2007 – 2009 | | |<nowiki>http://anbothantreigthe.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Cailín Deas''' | |''Blag an chailín deas Gaeltachta atá anois ina cónaí sa Chathair- IG'' | |níl rian de ann ach mar nasc ar iGaeilge |- |'''An Cainteoir Dóchais''' |?<2009 >? | |''Michal as Poblacht na Seice'' | |- |'''An Caomhach''' |2005 - 2020 |Tuairimí agus fíricí nach mbíonn le fáil aon áit eile as Gaeilge. |''Séamus Poncán Ó Neachtain'' |<nowiki>http://caomhach.blogspot.com</nowiki> go mór ar son Iosrael – dar le Igaeilge |- |'''An Cheathrú Rua''' |2011 – 2012 |chun eolas a chur ar fáil don phobal. | |<nowiki>http://ancheathrurua.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Cnagaire''' |2008 - 2020 | |''Póló'' |<nowiki>https://ancnagaire.blogspot.com</nowiki> |- |'''*An Codú''' |2006 -’ 21> |Smaointe Fánacha as Chonamara |''Eoin Ó Riain'' |''<nowiki>http://smaointefanacha.blogspot.com</nowiki>'' |- |'''An Coimíneach''' |2013-1015 |Cín Lín Uí Choimín | | |- |'''An Croí Ait''' |2011 – 2021> |Altanna agus ceachtanna mhúinteoira Gaeilge dá ranga agus d’fhoghlaimeoirí. Morán nasc chuig áiseanna éagsula |Caitríona Weafer Múinteoir, Éireannach I gCathair na nAingeal, |<nowiki>https://ancroiait.wordpress.com</nowiki> |- |'''An Doras Oscailte''' |2005 – 2012 |Blog ina dhéanfaidh mé cleachtadh ar mo chuid Gaeilge |mark bodah |<nowiki>http://dorasoscailte.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Druma Mór''' |2008-? |''Blag chúrsai Reatha an sár iriseoir Eoghan Ó Néil -IG'' |''Eoghan Ó Néill'' |níl rian de ann ach mar nasc ar iGaeilge |- |'''An Ghuí Aniar''' |2009 – 2011 | |''Ros Cománach i nGaillimh'' |<nowiki>http://anghuianiar.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Mheabhair Foghlaimeora''' |2010 – 2011 | |''Bleáth cliathach a bhí 28'' | |- |'''An Litríocht seo Againne''' |2009 – 2011 |Is éard tá sa bhlag seo mo chuidse smaointe faoin litríocht seo againn |''Cailliomachas – leabharlannaí'' |<nowiki>http://litrocht.blogspot.com/2009/05/</nowiki> |- |'''An Ruball Rua''' |2017 – 2020 |''Fáilte isteach ag an bhlag seo – teangacha a bheas le feiceáil:Gaeilge, français, English'' | |<nowiki>https://ruballrua.wordpress.com/tag/photography/</nowiki> |- |'''*An Scríobhaí Siúlach''' |2021 |Cín Lín chun Connalach a lonnaigh san Oirua agus atá ag iarraidh an teasnamh scríobh i nGaeilge faoin tir a chuir ina cheart |''Kayla Reed'' |https://scriobhaisiulach.wordpress.com |- |'''Anseo is Ansiúd''' |2010 |Blog as Gaeilge faoi gnáth rudaí an tsaoil agus mo chuid eachtraí éigsiúla. |''Gearóid Ó Madáin'' |<nowiki>http://anseoisansiud.blogspot.com</nowiki> |- |'''An t-Oileánach Tréighthe''' |2009 – 2012 | |''Proinsias Mac a’ Bhaird'' | |- |'''*An Tuairisceoir''' |2013 – 2021> |Nuachtán Ghréasán a chlúdaíonn réimse leathan de Nuacht. |''Ciarán Dúnbar agus roinnt eile'' |<nowiki>https://antuairisceoir.wordpress.com</nowiki> |- |'''An t-Ultach''' |2010 – 18? |Suíomh Chín lae don Iris gan ach 5 alt air |''Seán Rua Ó Murchú'' |<nowiki>https://antultach.wordpress.com</nowiki> |- |'''Anuas den tSeilf''' |2009 – 2011 |Nótaí agus smaointe iad seo de réir mar a thagann siad chugam |''Cailliomachas – leabharlannaí'' |<nowiki>http://cailliomachas.blogspot.com</nowiki> |- |'''Aodhán''' |2013 |Ag Smaoineamh os Ard |''Aodhán Ó Dea'' |<nowiki>http://aodhanodea.ie/blog/</nowiki> |- |'''Ar Son na Drúise''' | |suíomh, príobháideach é an suíomh seo | |<nowiki>https://arsonnadruise.wordpress.com</nowiki> |- |'''As an Nua''' |2016>? |formhór de i mBéarla de réir freagrai ar alt ar i dTuairaisc |Siún Ní Dhuinn |nasc ag rá gur suíomh ag déanamh aithris atá i gceist |- |'''As Ord Oráiste''' |2005 – 2006 |Dhá alt ón iriseoir seo as Béal Feriste |Liam O Raiste |<nowiki>http://asordoraiste.blogspot.com</nowiki> |- |'''Athfhás''' |2011 – 2016 |Seo nuacht agus eile ón iar-Ghaeltacht, áit atá ag teacht thar n-ais ina Ghaeltacht iomlán sar i bhfad! | |<nowiki>http://athfhas.blogspot.com</nowiki> |- |'''Bealach mo Shaoil''' |2005-2009 |chun mo chuid Gaeilge a cleachtadh, go príomha le greann - |''mac léinn sa tSúlainn'' |<nowiki>http://siuloir.blogspot.com</nowiki> |- |'''Baoismhacnamh''' |2005-2009 |chun mo chuid Gaeilge a cleachtadh, go príomha le greann - |''mac léinn sa tSúlainn'' |<nowiki>http://siuloir.blogspot.com</nowiki> |- |'''Betty Furlong''' |2018 -2020 | | | |- |'''Blag Cois Life''' |2010 – 2015 |Blog of Cois Life, Irish Language Publishers | |<nowiki>http://blagcoislife.blogspot.com</nowiki> |- |'''Blag Forbairt Naíonraí Teo.''' |2009 - 2013 |Blag é seo atá dírithe othur seo siúd a bhíonn ag obair i Naíonraí/naíscoileanna | |<nowiki>https://naionrai.wordpress.com</nowiki> |- |'''Blag Ghael Gan Náire''' |2007>? | | |http://gaelgannaire.blogspot.com/, |- |'''Blag Ghearóid''' |2006 – 2009 | | |<nowiki>http://gearoid.blogspot.com</nowiki> |- |'''Blag Mháirtín Uí Mhuilleoir''' | |Iar-pholaiteoir le Sinn Féin ar é Máirtín Ó Muilleoir | |caifear cuireadh a bheith ag duine chun é a léamh |- |'''*Blag Nua Gaeilge''' |2019 – 2021 | |''Panu Petteri Höglund'' ''Nó tá urscéal leis clóite ann'' |<nowiki>https://blagnuagaeilge.blogspot.com/2019/06/</nowiki> |- |'''Blag Shomhairle''' |2005 -2006 |Níl fágtha ach nasc ar an suíomh blaganna | | |- |'''Baoismhacnamh''' |2018 -2020 | | | |- |'''Breacleabhar An imill''' |2004 – 2005 |'Sé is príomhchuspóir na mblaganna seo ná mo chuid Gaeulinne a chleachtadh agus a fheabhsú’ |''Conn -'' ''lonnaithe in Inis, Co. an Chláir'' |<nowiki>http://breacleabhar.blogspot.com</nowiki> |- |'''Brian Darby''' |2014 – 2015 |suíomh le altanna faoi na gcluichí Gaelacha |''Brian Darby'' |<nowiki>https://briandarby1.wordpress.com/category/gaeilge/</nowiki> |- |'''Bród Éireannach''' |2005 -2006 |Seo mo bhlog. Beidh sé i nGaeilge agus i mBéarla |''Aingeal – foghlaimeoir Gaeilge Pennsylvania'' |<nowiki>http://aingealpuirseil.blogspot.com</nowiki> |- |'''Bruth Seanfharraige''' |2009 |'Ní beag beagán de drochbhrocán” |''An Deabhal Álainn'' |<nowiki>http://seanfharraige.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cainteoir Doofus''' |2011-2012 |tuaraimíagus iad aisrithe sa cholún ar dheis | |<nowiki>http://www.cainteoirdoofus.com</nowiki> |- |'''Ceiliúradh''' |2011- 2013 | | |<nowiki>https://ceiliuradh.wordpress.com</nowiki> |- |'''Ceist Mór an lae''' |2006 – 2008 |Polaitíocht |''iriseoirí éagsula'' |<nowiki>http://ceistmhor.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cha chanann? Canathaobh?!''' |2020 – 2021 |Tógáil ar Scoil Ghaeilge Ghearóid Tóibín agus na hamhrain a múineadh |''Séamus Poncán Ó Neachtain'' |<nowiki>https://amhrainghaeilge.blogspot.com</nowiki> |- |'''Chetwynde Downs''' |2006 – 2012 |Fear meánaosta beoir-bholgach frustráilte. Ag lorg síbearchaidreamh intleachtúil platónach le bean shéimh chneasta A thabharfadh cluas bhaúil do m'fhaidhbeanna pearsanta. | |<nowiki>http://chetwyndedowns.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cín Lae Sclábhaí Pá''' |2008 - 2011 | |''Dubhaltach (Uí Reachtair?)'' |<nowiki>https://tadenc.blogspot.com/search?q=2011</nowiki> |- |'''Cistin Chliste''' |2011 |Oidis agus altanna ar bhia i nGaeilge agus Sasanais | |<nowiki>https://cistinchliste.wordpress.com</nowiki> |- |'''CLG go Deo''' |2014 – 2015 |altann ar an Chumann lúthchleas Gael | |<nowiki>https://clggodeo.wordpress.com</nowiki> |- |'''Club Leabhar''' |2005 > 2006 |leabhair agus |''Aonghus Ó hAlmhain 7 Coleen Dollard'' |<nowiki>http://club-leabhair.blogspot.com</nowiki> |- |'''Coicís in Éireann''' |2007 – 2009 | |''mark bodah'' |<nowiki>http://coicisineirinn.blogspot.com</nowiki> |- |'''Crá Croí Cois Cuain''' |2006 -2018 |Sóisialachas agus an Ghaeilge | |<nowiki>https://cracroi.wordpress.com</nowiki> |- |'''Crosbhealaí''' |2008 – 2012 |Blag i nGaeilge ar chúrsaí an tsaoil. |''Aonghus Dwane'' |<nowiki>http://crosbhealai.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cuisle''' |2005 |Mommy blogging as Gaeilge |''Nicole as Worchester'' |<nowiki>http://cuisle.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cumann Carad na Gaeilge''' |2005 -2010 ‘15 -‘17 |Agallaimh agus caint as Gaeilge. |''Séamus Poncán'' |<nowiki>http://philo-celtic.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cumann Scribhneirí Úra na Gaeilge''' |2007 – 2015 |23 scríobhnóir úra ag cur a saothar pinn in airde ar an idirlín | |<nowiki>http://scribhneoirioga.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Cursaí Staire''' |2012 -2021 |Aistí ócáideacha ar an stair, ar staraithe, agus ar scríobh na staire. |''Vincent Morley'' |<nowiki>http://cstair.blogspot.com</nowiki> |- |'''Daoine Beaga''' |2011 |Corr alt ghairid |''Réaltán Ní Leannáin'' |<nowiki>http://daoinebeagadotcom.blogspot.com</nowiki> |- |'''Dialann Scott de Buitléir''' |?? |oscailte dóibh siúd le cuireadh amháin |''Scott de Buitléir'' |<nowiki>http://dialannscott.blogspot.com/</nowiki> |- |'''Dónal Na Gealaí''' |2009 |6 nó seacht alt ar an réimsí éagsula den Ghaeilge |''Feilm Borland'' |<nowiki>http://donalnagealai.blogspot.com</nowiki> |- |'''Éan Bealtaine''' |2006 – 2011 |A nest for a May Bird's thoughts - Gaeilge I 2006 sasanais I 2011 |''Wren'' |<nowiki>http://eanbealtaine.blogspot.com/2011/</nowiki> |- |'''Fada fada''' |2008 |comharthaí bóithre ceartaithe le péint |''Ceithearnach Comharthaí'' |<nowiki>http://fadafada.blogspot.com/?view=mosaic</nowiki> |- |'''Faoi Cheilt''' |2010 – 2014 | |''John'' |<nowiki>http://faoicheilt.blogspot.com</nowiki> |- |'''Feachtas''' |2012 |–Óg Ghluaiseacht na Gaeilge – Eolas agus imeachtaí an eagrais | |<nowiki>http://feachtas.blogspot.com/p/dean-teagmhail-linn.html</nowiki> |- |'''Fear Beag''' |2012 |5 alt fada | |<nowiki>http://fearbeag.blogspot.com</nowiki> |- |'''Feicim''' |2011 – 2017 |Gaeilge le Spraoi ar Inis Oírr. Fun Easy Irish Courses – Immersion Method! |''Bríd Ní Chualáin'' |<nowiki>https://feicim.wordpress.com</nowiki> |- |'''Fiche focal''' |2007 – 2011 | |''Connalach a d’fhreastail ar O na G'' |<nowiki>http://fichefocal.blogspot.com</nowiki> |- |'''Fiontar agus Scoil na Gaeilge''' |2015 – 2018 |suíomh le mórán eolas maidir le Fiontar |''blaganna ó Mhic léinn'' |<nowiki>https://fiontardcu.wordpress.com/about/</nowiki> |- |'''Fis''' |2006 – 2013 |An chéad fhíschraoladh ó Chumann Carad na Gaeilge, D’fhág an leathanach is chuir in airde ar You tube |''Seéamus Poncánach'' |<nowiki>http://philo-celtic-feesh.blogspot.com</nowiki>  <nowiki>https://www.youtube.com/playlist?list=PL395B1BAD058326A1</nowiki> |- |'''Foinsí''' |2009 – 2011 |liostaí foinsí ar na haistí sa dá chín lín eile ag an údar |''Cailliomachas – leabharlannaí'' |<nowiki>http://xn--foins-3sa.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilgeandedtec''' |2006 |cín lín Macléinn le deis ceartúcháin a dhéanamh, 4 nó 5 alt |''Mairead G'' |<nowiki>http://gaeilgeandedtec.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilge Faoi Thalamh''' |2004 >? |Arm Rúnda na Gaeilge | |''<nowiki>http://gaeilgefaoithalamh.blogs.ie</nowiki>'' |- |'''Gaeilge in Kirkby''' |2013 – 2016 |Is blag í chun suim sa Gaelige a spreagadh i measc mo phobail féin.… | |<nowiki>http://gaeligeinkirkby.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilge i gColáiste Ailigh''' |2011 - 2019 |Ar an suíomh seo gheobhaidh scoláirí cuidiú leis an Ghaeilge |''Proinsias Mac a’ Bhaird'' |<nowiki>http://gaeilgeigcolaisteailigh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilge le Glam''' |2015 – 2016 |Ceathrar múinteoirí Gaeilge le suim i bhfaisean, i dtáirgí áilleachta, | |<nowiki>http://gaeilgeleglam.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilgeoir na Fionnlainne''' |2003 – 2006 |tuaraimí Phanu ar an saol. Filleann sé ar i 2013 théis cliseadh blogs.ie chun rá go mbeadh seo á n-úsáid aige feasta,. |''Panu Höglund'' |<nowiki>http://gaelpanu.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Gaeltacht 21''' |2009 – 2021 | |''Eoin Ó Riain'' |<nowiki>http://gaeltacht21.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gael trip''' |2016 – 2021 |Is í an sprioc atá againn i nGael Trip ná taisteal timpeall an Domhain agus an Ghaeilge a úsáid |''Oisín Mac CinnéideEmma Ní Nualláin'' |<nowiki>https://gaeltrip.com</nowiki> |- |'''Gan Ainm''' |2007 – 2011 |alt ar líon an dteaghlach a labhraionn Gaeilge |''solas dubh'' |<nowiki>http://ganainm.blogspot.com</nowiki> |- |'''Garraí Johnny Mhorgan''' |2009- 2010 |Cúrsaí cruthaitheachta, cúrsaí na n-ealaíon, dialann - i nGaeilge na hÉireann. |''Tadhg Mac Dhonngáin'' |<nowiki>http://garraijohnnymhorgan.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gasúir le Gaeilge''' |2011-2017 |Plé ar ghasúir a thógáil le Gaeilge (I Pennsylvania) |''Lawrence Morris'' |<nowiki>https://gasuirlegaeilge.wordpress.com/page/25/</nowiki> |- |'''Gnóthach''' |??? |nasc ar shuíomh coiscéim, imithe ón idirlíon anois | |<nowiki>http://gnothach.blogspot.com</nowiki> |- |'''Go Maith''' |Feabhra go Márta bliain éigin |Comic strip |''Brian fitzmaurice 7 SC Durkin'' |<nowiki>http://gomaithcomic.blogspot.com/2007_02_06_archive.html</nowiki> |- |'''Grá fé Ghruaim''' | |oscailte dóibh siúd le cuireadh amháin | |<nowiki>http://nuaaois.blogspot.com/</nowiki> |- |'''*Hillary NY''' |2004 – 2021 |Meascra i nGaeilge ó Nua Eabhrac - nó pé áit ina bhfuilim! |''Hilary Sweeney'' |<nowiki>http://hilaryny.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Igaeilge''' |2009 – 2021 |Tuaraimí neamhspleácha Chonchubhair gan aon deontas |''Conchubhair Ó Liatháin'' |<nowiki>http://gaeltacht21.blogspot.com</nowiki> |- |'''Imeall''' |2004 -2009 |Blag fuaime ón imeall |''Conn Ó Muíneacháin'' |<nowiki>https://imeall.blogspot.com</nowiki> |- |'''iMúscraí''' |2008 – 2013 |Tionscnamh de chuid Comharchumann Forbartha Mhúscraí ar mhaithe le cur chun cinn na teanga agus ghnéithe eile de chultúr an cheantair. |''Conchubhair Ó Liatháin'' |<nowiki>https://imuscrai.wordpress.com</nowiki> |- |'''Íomhá an Lae''' |2007 - 2019 |Griangraif éagsúla a dhéanan mé o lá go lá agus mo chuid Smaointe faoi as Gaeilge | |<nowiki>http://iomhannablag.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Irish Language blog''' |2019 – 2021 |930 mion cheacht ón shuiomh Transparent Language | |<nowiki>https://blogs.transparent.com/irish/la-fheile-padraig-3/</nowiki> |- |'''Iris Eoghanaigh''' |2009 – 2011 |Tuaraimí, Nuacht, eolas |''Seán Mór – seo tús na hirise'' |<nowiki>http://eoghanach.blogspot.com</nowiki> |- |'''Is as An Baile Mé''' |2006 - 2007 |tuaraimí foghlaimeora |''Richard Achibld'' |<nowiki>https://foghlaimeoir.wordpress.com</nowiki> |- |'''Leadrán''' | |Níl rian de ar fáil ach mar nasc ar IGaeilge | |<nowiki>http://leadran.com</nowiki> |- |'''Léigh Mé ar Mo T-Léine é''' |2006 – 2007 |Cin lae lín ar thaisteal ar fud an Bhraisil |''Alex Hijimans'' |<nowiki>https://naceithrehairde.travellerspoint.com</nowiki> |- |'''Líonra''' |2014 – 2021 |Blag d’fhoghlaimeoirí fásta Aonad na Gaeilge Ollscoil Luimnigh |''Deirdre Ní Loinsigh'' |<nowiki>https://lionra.wordpress.com/about/</nowiki> |- |'''Litríocht na n-Óg''' |2010 – 2013 |An Tríú Comhdháil ar Litríocht agus ar Chultúr na nÓg | |<nowiki>http://litriochtnanog.blogspot.com</nowiki> |- |'''Máire ag Faire''' |2012 – 2013 |10 n-alt ar fad |''Máire burns – iarmhúinteoir Gaeilge'' |<nowiki>http://maireagfaire.blogspot.com</nowiki> |- |'''Máthair Gaelachais''' |2007 - 2016 | |''Jennifer'' |<nowiki>http://misemamai.blogspot.com</nowiki> |- |'''Mícheál John O Meachair''' |2012 – 2013 |Nasanna á gheallúint ach Níos mó air faoi féin ná aon rud eile |''Mícheál John O Meachair'' |'''Mícheál John O Meachair''' |- |'''Milseog Mhilis''' | |Gaeilge agus Sínis (Tá sé mar aidhm agam cultúr na nGael agus a dteanga a roint le muintir na hÁise | |<nowiki>https://milseogmhilis.wordpress.com</nowiki> |- |'''Mise Áine''' |2007 – 2011 | |''Áine'' |<nowiki>http://miseaine.blogspot.com</nowiki> - leanann mar Rámhaille |- |'''Mise Ciara''' |2013 – 2021 |Scríobh Eat Sleep |''Ciara Ní Éanacháin'' |<nowiki>http://miseciara.wordpress.com</nowiki> |- |'''Misneach Na Gaillimhe''' |2013 – 2017 |Sóisialaigh Na Gaeilge i nGaillimh | |<nowiki>http://misneachnagaillimhe.blogspot.com/2017/04/seilbh-glactha-ag-baill-misneach-ar.html</nowiki> |- |'''Mo Bhlog''' |2006 – 2009 |Ruminations & practice ‘ as Gaeilge’ |''Dalta i Minesota'' |<nowiki>http://mo-bhlog.blogspot.com</nowiki> |- |'''Muirann Ní Chonnaláin''' |2009 – 2010 |Céad iarracht scríobh as Gaeilge |''Muirann Ní Chonnaláin'' |<nowiki>http://poetryasgaeilge.blogspot.com</nowiki> |- |'''Múinteoir Sabine''' |2012 |Múinteoir bunscoilea rugadh sa Ghearmáin alt ar RnaG |''Sabine Nic Cionnaith'' |<nowiki>https://muinteoirsabine.wordpress.com</nowiki> |- |'''Myles an Nissan Micra''' |2010 – 2012 |a man of letters, public servant, polymath, tribune of the people, and pedant. He formerly wrote for a web magazine under the pseudonym 'Myles an Ford Fiesta' but has since changed his Mode of conveyance. | |<nowiki>http://mylesanm.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Nótaí Imill''' |2009 – 2021 | |''Denis King – Seattle'' |<nowiki>http://nimill.blogspot.com</nowiki> |- |'''Nuacht1.com''' | |Gach Ailt – os na meáin Gaeilge / nascann chuig na stáisiúin Gaeilge Nuacht TG4 7 RTÉ Agus Podchraoltaí | |<nowiki>https://nuacht1.com/blaganna/</nowiki> |- |'''Puc Saor''' |2014 – 2015 |Blag chun an CLG a phlé as Gaeilge. | |<nowiki>http://pucsaor.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Rámhaille''' |2011 – 2021 |Mise Áine ag Rámhaille |''Áine'' |<nowiki>https://ramhaille.blogspot.com</nowiki> |- |'''Rán na nGág''' |2009 – 2019 |Is geal leis an bhfiach dubh a ghearrcach féin. |''Fergus Ó Néill'' |<nowiki>http://ormondo-fon.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Rogha Gabriel''' |2012 – 2021 |Sleachta as saothar Ghabriel Rosenstock |''Gabriel Rosenstock'' |<nowiki>https://roghaghabriel.blogspot.com</nowiki> |- |'''Rud ar Bith''' |2008 – 2010 | |''student of the universe a fhreastalaíonn ar ghaeltachtMinesota'' |<nowiki>http://rudarbith.blogspot.com</nowiki> |- |'''Santa Cruz na Gréine''' |2009 - 2012 |Dialann ag cur síos ar an saol i Santa Cruz, California | | |- |'''Scáthán''' |2017 – 2019 | | |<nowiki>https://www.scathan.ie/2019</nowiki> |- |'''Scéala Na Wombait''' |2004 – 2012 |altanna ar ainmhithie éagsula | |<nowiki>http://mhwombat.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Scéalta Ealaíne''' |2019 - 2021 |Irish Art Blog 99% sa tSasanais |''Eoin Mac Lochlainn'' |<nowiki>https://emacl.wordpress.com</nowiki> |- |'''*Scott de Buitléir''' |2017-2021 | |Scott de buitléir |https://scottdebuitleir.com/category/gaeilge/ |- |'''Scríbhneoirí Úra na Gaeilge''' |2007 – 2015 |Cín lín a bhí ag iarraidh saothar mórán scríbhneoir a thabhairt le chéile |''20 scríobhnóir éagsúla'' |<nowiki>http://scribhneoirioga.blogspot.com</nowiki> |- |'''Seo focan Iontach''' | |mar nasc ar mhórán cín lín ach é imithe ón tidirlíon | |ní oibríonn na nascanna |- |'''Seo Panu ag Labhairt''' | |Níl rian de ar an nasc atá ar lch cumann Carad na Gaeilge |''Panu Höglund'' |<nowiki>http://gaeilgepanu.blogs.ie</nowiki> ff Gaeilgeoir na Fionnlainne |- |'''Sin É''' |2014 |'Blog' nua-aimseartha Gaeilge don na deagoirí agus daoine óga In Éireann agus na foghlaimeoir Gaeilge timpeall an domhain! |''Sinéad'' |<nowiki>http://istreiseanpeannnaanclaiomh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Smaointe as Gaeilge''' |2020 |Occasional thoughts written in Irish -. Ní dhéanaim tada ach an Corrsmaoineamh a scríobh, anois 's aríst, | |<nowiki>https://smaointe-as-gaeilge.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Smaointe Fánacha Aonghusa''' |2005 – 2021 |Mar a deir sé ar an gcanna! |''Aonghus Ó hAlmhain'' |<nowiki>https://aonghus.blogspot.com</nowiki> |- |'''Smaointe ón Champas''' |2013 |Smaointe a ritheann liom agus mé in ainm's a bheith ag staidéar! |''Colm Mac Fhionnghaile'' |<nowiki>http://smaointeonchampas.blogspot.com/2013/02/</nowiki> |- |'''Stair i gColáiste Ailigh''' |2010 – 2011 |nascanna físe i mBéarla curtha i láthair ag an máistear i nGaeilge |''Proinsias Mac a’ Bhaird'' |<nowiki>http://staircolailigh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Stádas na litríochta gaeilge''' |2010 |Aon alt amháin |''Ríona'' |<nowiki>http://stadasnalitriochta.blogspot.com</nowiki> |- |'''Tadhg An Mhargaidh''' |2006 |Blog Gaeilge faoi mo shaol sin an méid. Macléinn aerach as Vancouver. |''Tadhg'' |<nowiki>http://tadhganmhargaidh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Taifead Taibhreamh''' |2006 |A bhrionglóidí scríofa ag an údar |''mark bodah'' |<nowiki>http://taibhreamh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Te Bruite''' |2012 – 2013 |Nuacht faoi eisiún DC Rís | |<nowiki>http://tebruite.blogspot.com/2012/11/</nowiki> |- |'''Thall is Abhus''' | |bainte den idirlíon an t-aon rian mar nasc ar Lch Anuas Den tSeilf | |<nowiki>http://seano-thallisabhus.blogspot.com</nowiki> |- |'''Tomhas na Teanga''' |2014 – 2021 |tosaithe i 2014 ach altanna ann ó 2002 |''Séamas Ó Neachtain,/ Jim Norton'' |<nowiki>http://tomhasnateanga.blogspot.com/?view=classic</nowiki> |- |'''Tomhais''' |2009 – 2010 |tomhasanna dhá líne – cad a bheadh ann? |''Aa Deabhal Álainn'' |<nowiki>http://tomhais.blogspot.com</nowiki> |- |'''Tuairimí Éagsúla''' |2011 – 2014 |éiríonn as is bunaíonn smaointe ón gcampas |''Colm Mac Fhionnghaile'' |<nowiki>http://anscolairescartha.blogspot.com</nowiki> |- |'''Turas Aisle''' |2017 – 2020 |Turas Amháin |''Réaltan Ní Leanáin'' |<nowiki>http://turasailse.blogspot.com</nowiki> |- |'''Uathachas in Éirinn''' |2008 – 2020 |Tuiste fhir óig le huathachas |''COC'' |<nowiki>http://blag.uathachas.ie</nowiki> |- |'''vernacularisms Gaeilge''' |2013 |Nótaí Ó Bhéal Feirste |''Jason Ó Ruairc'' |<nowiki>https://vernacularismsgaeilege.wordpress.com</nowiki> |- |'''Vítneam agus An Chambóid''' |2015 |Altann ar stair an Chambóid agus Vítneam |''Oanro'' |<nowiki>http://vitneamanchamboid.blogspot.com</nowiki> |} == Féach freisin == * [[Stair iriseoireacht na Gaeilge]] == Naisc sheachtracha == * [https://libguides.ucc.ie/newspapers/anghaeilge Nuachtáin agus Irisí as Gaeilge (Coláiste na hOllscoile Corcaigh)] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Irisi agus Nuachtain Gaeilge}} [[Catagóir:Liostaí]] [[Catagóir:Irisí Gaeilge| ]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge| ]] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn|*]] [[Catagóir:Irisí Éireannacha|*]] lc3f9klv6w6vpv3f32bu20llhx1ksgb 1268825 1268197 2025-06-05T23:11:49Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268825 wikitext text/x-wiki Is éard atá sa leathanach seo ná liostaí d''''Irisí''', '''Nuachtáin''' nó '''tréimhseacháin''' Ghaeilge a cuireadh i gcló nó atá fós á gcló go fisiciúil nó ar líne. Tá iarracht déanta bliain eisiúna agus tréimhse eisithe a aimsiú do gach ceann acu. (Mura raibh an t-eolas thuas ar fáil go saoráideach breacadh síos bliain na cóipe ba luaithe agus ba dhéanaí a dtángthas orthu agus cuireadh lúibín uilleach le comhartha ceiste roimhe nó ina dhiaidh (?< nó >?) chun léiriú nach eol dúinn an raibh cinn roimhe nó ina ndiaidh. Luaitear ainm eagarthóirí nuair atá sé ar eolas ach le roinnt irisí bhí an oiread sin eagarthóirí go mbeadh gá iad sin a liostáil in alt a bheadh bunaithe ar an iris áirithe sin). === Dímhaoiniú na nIrisí Gaeilge === Sa bhliain 2014, ar chúis laghdaithe mhaoinithe ón státchiste, d'éirigh [[Foras na Gaeilge]] as maoiniú a chur ar fáil do 10 n-iris nó nuachtán Gaeilge. B'iad sin '''An Sagairt,''' '''[https://antultach.wordpress.com/2017/10/30/murdair-mham-trasna/ An tUltach],''' '''[http://www.beo.ie Beo.ie]''', '''[[Feasta]]''', '''[https://cadhan.com/gaelsceal/ Gaelscéal], [[Lá Nua]], [[Saol (Nuachtán)|Saol]],''' '''Timire''' agus dhá iris ghréasáin a bhí ar Gaelport.com (''suíomh Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge''): [https://www.bai.ie/blog/2013/01/30/rochtain-nios-fearr-anois-na-riamh-ar-chlair-raidio-ghaeilge-a-bhuiochas-do-na-meain-dhigiteacha/ '''Cogar'''] agus '''As na Nuachtáin''' (an cúram san glactha ag '''Peig'''.ie)'''.''' Bhí deireadh tagtha le '''Goitse''' an bhliain roimh ré ach ní bhfuair siad siúd maoiniú ó FnaG ná uaidh Údarás na Gaeltachta. Roimh dheireadh na bliana agus théis babhta iarratasa, chinn FnaG go maoineodh siad nuachtán agus iris ghréasáin úr '''[[Tuairisc.ie]]''' agus '''[[Nós|Nós.ie]]''' agus leanfaidís de bheith ag soláthair maoiniú don iris clóite '''[[Comhar]].''' Sléacht ar earnáil iriseoireachta na Gaeilge a bhí sa dímhaoiniú agus theip ar mhisneach mórán de na scríbhneoirí. Bhí ardán scríbhneoireachta á soláthair ag na hirisí seo agus lucht léithe fairsing acu uilig agus thar oíche múchadh na coinnle seo a bhí mar lonrú dóchas teanga. San áit a bhí clampar ní raibh ann ach ciúnas. Mhair trí iris gan mhaoiniú, b'iad sin '''[[Feasta]]''' ''([https://peig.ie/cartlann-feasta/ cartlann])'' a mhaoinigh CnaG go dtí 2023, agus an '''[[an Timire|Timire]]''' a clóitear sé huaire sa bhliain agus atá á maoiniú anois as síntiúis; Ba mar fhreagra ar an dímhaoiniú bunaíodh an iris '''[http://maidineacha-caife.weebly.com/an-taobh-oacute-thuaidh.html An Taobh Ó Thuaidh]''' chun iris Gaeilge a sholáthair dos na 43 ciorcal comhrá a bhí gníomhach roimh an bpaindéim ar fud Bhleá Cliath ach chuir an [[Paindéim COVID-19 i bPoblacht na hÉireann|paindéim Covid]] deireadh le sin. Eisíodh céad eagrán '''Timire Chroidhe Naomhtha Íosa''' i 1911, agus mar gurb é an iris Ghaeilge ab fhaide sa tsiúil é, bheartaigh an t-eagarthóir nach dteipeadh air faoina stiúir. Mar sin chinn sé daoine a aimsiú a bheadh toilteanach síntiús a ghlacadh, agus de bharr a hiarrachtaí tá os cionn míle síntiús anois ag an iris, sin 600 níos mó ná an iris Comhar. Ar eagla go meastar go bhfuil deireadh le cúlú mhaoinithe na hiriseoireachta Gaeilge, b'fhiú léamh faoin a raibh le rá ag Cathal Goan, cathaoirleach iris Comhair, in alt i [https://tuairisc.ie/deireadh-le-comhar-a-bheadh-i-bplean-fhoras-na-gaeilge-cathal-goan/ Tuairisc] sa bhliain 2019. === Irisí agus Nuachtáin atá fós á gcló nó á n-eisiúint ar líne === In ainneoin na dímhaoinithe, lean roinnt irisí dá gcló agus tháinig cinn nua chun cinn. Faoi láthair (Lúnasa '24) tá 25 iris / nuachtán Gaeilge á gcló ar pháipéir nó ar líne. In ord aibítir siúd '''[https://munsterlit.ie/aneas/ Aneas]''' '''[http://www.angaelmagazine.com An Gael]''' (Meiriceá), '''[https://gaeilge.org.au/ga/leamh/an-luibin An Lúibín]''' (Astráil), '''[https://issuu.com/uccstudentmedia/docs/_breac_magazine Breac] (OsC)''', '''[https://www.cartlann.ie/biseach Biseach]''', '''[https://developmenteducation.ie/?s=Domhan+N%C3%ADos+Fearr Domhan Níos Fearr]''' '','' '''Eipic, Iris Eoghanach, Iorras Aithneach, [http://www.irisleabhar.ie Irisleabhar Mhá Nuad],''' '''[https://www.misneachabu.ie/ar-n-iris-mionlach/ Mionlach]''', '''Newsletter''' (Gaeilge) na nÍosánach, '''[https://open.spotify.com/show/3TmMHhtD0j4HxAHcpDb2Wp Nuacht Mhall], [https://www.glornangael.ie/wp-content/uploads/2023/07/Nuachtlitir-Teanga-Ti-7-Iuil-2023.pdf Teanga Tí], [https://peig.ie/nuacht2/ Nuacht-PEIG.ie],''' '''[http://www.gaelscoileanna.ie/news/media/nuachtan-nua-seachtain-do-mhic-leinn/ Seachtain], Scríbhneoirí Cois Teorainn, [https://www.timire.ie/ Timire] (an chroí ro-naofa),''' agus seans go bhfuil ceann nó dhó eile. Na cinn atá fós á mhaoiniú ag Foras na Gaeilge ná '''[https://comhar.ie/iris/ Comhar],''' '''[[COMHARTaighde|COMHAR-Taighde]]''', '''[https://comhar.ie/og/ Comhar Óg]. [https://nos.ie/ Nós]''' agus '''[https://tuairisc.ie/category/nuacht/ Tuairisc]'''. Mar nach raibh na Cíona Lín spleách riamh ar FnaG agus lean siúd, a bhí de mhisneach acu tabhairt fúthu, ag scríobh - leithéidí: [http://smaointefanacha.blogspot.com '''An Codú''']''',''' '''[https://imuscrai.wordpress.com/tag/imuscrai/ IMúscraí], [https://www.gaa.ie/api/pdfs/image/upload/ulms3dw0sprkazrzzlxd.pdf Cuaille]'''. Cuireadh [[An Páipéar (nuachtán)|'''An Páipéar''']], nuachtán seachtainiúil neamhspleách nua, ar bun in 2024.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/nuachtan-cloite-gaeilge-nua-seolta-ag-oireachtas-na-samhna/|teideal=Nuachtán clóite Gaeilge nua seolta ag Oireachtas na Samhna|údar=[[Maitiú Ó Coimín]]|dáta=2 Samhain 2024|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2024-11-02}}</ref><ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/meain/nuachtan-nua-le-seoladh-ag-an-oireachtas/|teideal=Nuachtán nua le seoladh ag an Oireachtas|údar=[[Ciarán Dunbar]]|dáta=16 Deireadh Fómhair 2024|language=|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=03 Samhain 2024}}</ref> In 2025 cuireadh [[Scéal (nuachtán)|'''Scéal''']] ar bun, nuachtán seachtainiúil.<ref name=":3">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/gaeilge/tuarascail/2025/04/15/gearcheim-theangeolaiochta-bhrisfeadh-se-do-chroi/|teideal=Géarchéim theangeolaíochta: ‘Bhrisfeadh sé do chroí’|údar=[[Michelle Nic Pháidín]]|dáta=2025-04-15|work=[[The Irish Times]]|dátarochtana=2025-06-01}}</ref><ref name=":4">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22505509/|teideal=Éanna Ó Caollaí, Irish Times.|údar=[[Adhmhaidin]]|dáta=2025-04-15|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250601210820/https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0415/20250415_rteraidion-adhmhaidin-annacaolla_c22505509_22505539_232_.mp3|archivedate=2025-06-01}}</ref><ref name=":5">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|teideal=Áine Ní Dhonnaile, iriseoir.|údar=[[Pé Scéal É]]|dáta=2025-04-25|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250601194727/https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|archivedate=2025-06-01}}</ref> === Foinsí Taighde === Tá go leor teideal le fáil ar shuíomhanna gréasáin '''Leabharlann Náisiúnta na hÉireann''', '''World Cat,''' '''ISSUU''', '''Ainm.ie,''' '''Taisceadán Cheoil Dúchais na hÉireann''' agus tríd an focal 'iris' nó nuachtán nó irisleabhar a scríobh i mboscaí cuardaigh éagsúla. [[Íomhá:Nos logo.jpg|mion]] [[Íomhá:Lógó Tuairisc.ie.jpg|mion]] Bhí go leor eolais maidir le hirisí na Sé Chontae i dtaispeántas a rinne '''Pobal'<nowiki/>'' i mBéal Feirste agus an leabhrán dar teideal ''<nowiki/>'Bolg an tSolair''' a d'eisigh siad sul má déanadh dímhaoiníodh orthu siúd. Bhí mórán teideal d'irisí éagsúla i leabhar Phillip O'Leary '''Gaelic Prose in the Irish Free State''' agus fuair údar an ailt seo neart eolais ó chuimhní [[Pádraig Ó Snodaigh|Phádraig Uí Snodaigh]] a bhí páirteach i mórán irisí a eisiúint é fhéin agus neart eolais ar theidil inmheánacha Shinn Féin ón Teachta Dála [[Aengus Ó Snodaigh]]. Táthar ag súil le lear mór irisí agus nuachtán a d'fhoilsigh [[Conradh na Gaeilge]] is a gcraobhacha thar na blianta a chur leis an liosta amach anseo. === Cíona Lín / ''Blaganna'' === Focal eile ar '<nowiki/>'''dialann'''<nowiki/>' is ea '<nowiki/>'''cín lae'''<nowiki/>'. Ciall '<nowiki/>'''cín'''<nowiki/>' ná ''''leabhar''', dá réir luíonn sé le ciall gur ''''cín lae lín'''<nowiki/>' nó'n ngiorrúchán '''<nowiki/>'Cín Lín'''' a bheadh ar '''''Web log''''' nó '''''Blog'''''. Faraor b'é an traslitriú ''''Blag'''<nowiki/>' a roghnaigh formhór acu siúd a bhí ag cur a gcuid scríbhinn ar an ngréasáin, ach roghnaigh ''An Coimíneach'' ''''Cín lín Uí Choinmín'''<nowiki/>' a thabhairt ar a chuid iarrachtaí féin. Pléann Aonghus Ó hAlmhain (duine des na Cín línteoirí is fada sa tsúil) an sainfhocal 'Cín Lín' ina alt '[https://aonghus.blogspot.com/2013/01/cin-lin-no-blag-athuair.html Cín Lín nó Blag]'. Ag deireadh an ailt roghnaíonn sé feidhm a bhaint as ''''blag'''<nowiki/>' de dheasca ''blagadóir'' nó ''blagálaí'' a bheith níos éasca le rá. Eachtrannaigh le Gaeilge a thosaigh na céad ''cíona lín'' Gaeilge, B'iad siúd ''Séamus (Poncán) Ó Neachtain'' i 2002, ''Panu'' ''Höglund'' i 2003 agus ''Hillary Sweeney'' i 2004. Lean ''Aonghus Ó hAlmhain'' iad i 2005 agus ''Eoin Ó Riain'' leis An Codú i 2006. Lean lear mór eile iad go raibh ré órga ann idir 2009 agus 2013 nuair a bhí os cionn 50 cín lín gníomhach. B'ait nár mhair an tromlach i ndiaidh dí-mhaoiniú na n-irisí Gaeilge - cá bhfios ach gur chaith an dímhaoiniú scáth dorcha ar an earnáil tré chéile agus gur bhailigh an slua isteach ón dtrá, nó an é go ndeachaigh daoine i muinín na [[Meáin chumarsáide na hÉireann|meán sóisialta]] atá i bhfad níos gasta chun freagraí a fháil ar thuairimí. Cibé fáth, níl ach dosaen cín línteoirí fós ag gabháilt den cheird agus tá an dream ba luaithe chuige ''Hilary Sweeney'', [[Panu Petteri Höglund|''Panu Petteri Höglund'']], ''Denis King, Aonghus Ó hAlmhain agus Eoin Ó Riain'' fós ina measc. Tá 150 sa liosta atá ar fáil faoi bhun liostaí na n-irisí agus nuachtáin. = Liostaí na n-Irisí ⁊ Nuachtáin = Faoi 6 cholún lorgaíodh an t-eolas seo 1. '''Teideal''' 2. '''Cineál Foilseacháin''' 3'''. Blianta Eisithe''' 4. '''Buneolas''' 5. '''Eagarthóirí''' 6. '''Eolas Breise.''' Tá mórán bearnaí ann de thúisce easpa nó na foinsí eolais cuí. Féadfadh siúd le heolas cruinn é sin a líonadh isteach. Maidir le líon na n-irisí - aimsíodh '''380''' i n<u>Gaeilge Amháin</u>, '''118''' gcinn i n<u>Gaeilge agus Béarla</u>, '''9''' gcinn i n<u>Gaeilge, Gaeidhlige agus Béarla,</u> '''10''' gcinn <u>Ilteangach,</u> '''10''' s<u>raith Ghaeilge i nuachtáin Béarla</u> ''(is cinnte go bhfuil breis ann''), '''87''' gcinn le <u>teideal Gaeilge</u> le h<u>altanna i mBéarla</u> agus '''2''' cheann i m<u>Béarla</u> <u>ag plé na Gaeilge</u>. == I nGaeilge Amháin == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas / Nasc''''' |- |'''Ach''' |Iris |?<1962>? |Irish Chuallacht Cholm Cille i gColáiste Mhá Nuad | | |- |'''Acta Medica Gadelica''' |Sraith |1983-1985 |Iris Acadamh na Lianna |''Liam Ó Sé'' |''is é bhunaigh é'' |- |'''Agus''' |Iris Míosúil |1961-98 |Corcaigh |''Diarmuid Ó Murchú ansin Diarmuid Ó Súileabháin'' ''don tríú bhliain deiridh nuair a baineadh an deontas daofa.'' | |- |'''Aiséirigh / Aiséirí''' |, |1942-50?-75 |Bliainiris Chraobh na hAiséirí CnaG. Clóite ag Nuachtáin teo. |''Gearóid Ó Cuinneagáin'' |''Déanadh míosgán Béarla as nuair a scoilt an chraobh is nuair a bhunaigh Gearóid an páirtí polaitiúl Ailtirí na h-Aiséirigh.'' |- |'''Amárach (guth na Gaeltachta)''' |Nuachtán |1953-83 |Muintir na Gaeltachta / Comharchumann Chois Fharraige.Indreabhan, | | |- |'''Aimsir Óg''' |Iris |1999-'00> |Scéalta Aistí Dánta, Cúrsaí reatha, Critic, Béaloideas, Teanga |''Micheál Ó Cearúil'' |''trí h-eagrán (ceithre leabhar, eagrán a 3 in dhá chuid)'' |- |'''Aisling''' |Iris |1973-75>? |Iris ócáidiúl Dhún Chaoin cló Dhún Chaoin 10p mí na Nollag tháinig an chéad eagrán de Aisling – Pobal 24 Beal. 1974 |''Mícheál Ó Dubhshláine/ Aogán Ó Muircheartaigh'' |''dírithe ar phobal Dhún Chaoin is mó a bheidh sé de réir cosúlachta. Fíor iris logánta í idir dréachtú, bhéarsaí agus nuacht an pharóiste fiachla ann fosta – Pobal 24 Bealtaine 1974'' |- |'''An Aimsr Óg -''' |sraith |2002-'06 |Páipéar Ócáideach ag plé an teanga |''Micheál Ó Cearúil'' |''7 n-eagrán'' |- |'''An Aimsir Óg''' |sraith |2002-'04 |Paimfléid ar chás na Gaeilge i mórán rémsí |''Micheál Ó Cearúil'' |''5 eagrán'' |- |'''Anam Bheo''' |Nuachtán |2008 >? |Nuachtán mhíosúi de chuid na Bruiséile | |cruthaithe ag Pobal Gaeilge na Bruiséile |- |'''An Bárd''' |Iris |?<1917>? |Arna chur amach do mhuintir na Láimhe Deirge Béal Feirsde | |Uimh. 176 = 1917 |- |'''An Barr Buadh''' |Iriseán |1912 (3 mhí) |Seactanán Polaitiúl a bunaigh Pádraic Mac Piarais – |''Pádraic Mac Piarais'' |Lean ó Mhárta go Bealtaine 11 eagrán |- |'''An Bhearna Bhaoghail''' |Nuachtán |1912>? |idir láimhe ag Comhluadar Airt Uí Ghríofa 6 Sr. Fhearcair CA Shinn Féin | | |- |'''An Birín Beo''' |sraith |1824- 1925 |Gaeltacht Músgraidhe Corcaigh | | |- |'''An Branar''' |Iriseán |1919 - 1925 |Ó 1919-1920 Eisíodh as plás Ely (seoladh Chraobh na gCúig gCúigí CnG) Muintir an Bhranair, BÁC a d'eisigh é i 1925 as 122 faiche stiabhna (school of Irish Learning – Osbern Bergin) | | |- |'''An Bréagán''' |Iriseán |1912 – 1918 |Páipéir tosnuightheoirí Chraoibhe na gCúig Cúigí de CnG | |6 orlach x 4orlach – Do lucht foghlamtha ranganna G na craoibhe. Lámhscríofa sa chló Gaelach' |- |'''An Bhrídeog''' |Iriseán |1929 -32 |eipic |''Louise Gavin-Duffy ??'' |Leanann mar 'Fé Bhrat Bríghde' |- |'''An Briathar Saor''' |sraith |1994-96 |Chuile cheathrú? Wales Comhluadar Chaerdydd |''Patrick Egan'' | |- |'''An Camán''' |sraith |1898-38>? |Míosachána r aibh CnaG CLG páirteach ann. Cómh-Choiste na g-Cumann nGaedhealach BÁC |''Donnchadh Ó Brian / Pádraig Ó Caoimh'' | |- |'''An Caomhnóir''' |Iris |1989-'13>? |Nuachtlitir Fondúireacht an Bhlascaoid | | |- |'''An Chearnóg''' |Iris |1923 -25 |Iris Chonnachtach a bhí ar thaobh na bPoblachtach |''Athair Micheál Mac an Mhílidh an bhainisteoir'' |clóite ag Connaught Telegraph |- |'''An Chléir''' | |1937>? |Tuarascbháil Chumann na Sagart nGaedhealach | | |- |'''An Chóisir Cheoil''' |leabhrán |?<1952-60>? |120 amhrán i 12 leabhrán amhráin |''Seán Ó Tuama'' | |- |'''An Chraobh-Ruadh''' |sraith |1913 -? |CnG Bhéal feriste / Árd-sgoil Ultach | |irisleabhar Chonnartha na Gaedhilge ghá chur amach ag muinntir na h-Ard-Sgoile Ultaighe, Béal Feirsde |- |'''An Claisceadal''' |sraith |1930-40 |Leabhrán le amhráin i nGaeilge |''Colm Ó Lochlainn'' | |- |'''An Codú''' |Iris ar líne |2006 -2021> |Smaointe Fánacha as Chonamara |''Eoin Ó Riain'' | |- |'''An Coileach Grinn''' |Greanán |1952>? |Greannán Gaeilge micléinn UCD |Micheál Ó Cíosóig agus Micheál Ó Bréartúin |''ainmnithe i ndiaidh proinnteach 'The Green Rooster''' |- |'''An Crann''' |Sraith |1908-24>? |Coiste Feis Thír Chonaill. | |Foilsithe leis An Stoc (1917-1920, 1923-1931) Cf. R. de Hae, Clár-Litridheacht na Nua-Ghaedhilge. |- |'''An Cúléisteoir''' |Irislín |2004 – 2009 |Irislín Chonamara |''<nowiki>http://anghaeltacht.net/ce/cartlann/0101.html</nowiki>'' |Foilsithe agFoilsitheoirí Read-out i mbaile na hAbhann ag |- |'''An Déiseach''' |Sraith bliantuil |1963>? |CLG PhortLáirge | | |- |'''An Domhain''' |Nuachtán |1991 |Aon eagrán amháin (meastar) | |Amhail is gur nuachtán triallach a bhí ann mar go raibh litreacha ón bpoball sa chéad eagrán agus freagra crossfhocal an eagrán roimhe san eagrán sin freisin. |- |'''An Dréimire''' |Sraith mhíosúil |1987 -1996 |Do lucht Ardteiste. Leantar mar 'Dréimire' i 1997 |''Áine Ó Cuireáin'' |Clóite ag Anois Teo. Go '97 ansin ~Gael-Linn. ''Ní fios ar clóadh idir 2001-08'' |- |'''An Duibhneach''' |Iris |?<1974>? |Iris Ráithiúl Coisde Cearta `Sibhialta'/náisiúnta Chroca Dhuibhne 5p |''Breandán Mac Gearailt'' |Tar éis do Breandán Mac Gearailt éirigh as bheith ina eagarthóir ar Misneach bhunaigh sé seo. |- |'''[https://munsterlit.ie/aneas/ Aneas]''' |Iris |2020 >-'23> |Belles Lettres as Gaeilge. Filíocht, Gearrscéalta, Critic liteartha |[[Simon Ó Faoláin]] |(Southward Editions €10 Corcaigh (ionad Litríochta an deisceart), d’fhás seo as an forlíonad Gaeilge dar teideal |- |'''An Fiolar''' |Iris |1930>? |Irisleabhar Scoile na Mainistreach (conc na mainstreach i dTuaisceart Éile) | | |- |'''An Fíor Éirionnach''' |Iris |1862>? | |''Richard D'alton is a scríobh'' |A scarce Tipperary journal” -Journal of the Waterford and South-East of Ireland Archaeological Society, Vol. XIII, pp. 107-111, 1910 |- |'''[[An Gael (iris as Meiriceá)|An Gael]]''' |Iris |2009-'23> |Cumann Carad na Gaeilge a chuireann amach é. | |An cumann céanna a chuir An Gaodhal amach in 1881 [https://www.magcloud.com/browse/Magazine/13595 Ar líne] |- |'''An Gael Óg''' |Nuachtlitir |2011-13> |[[Na Gaeil Óga]] CLG a chuir amach | | |- |'''An Gael – An Dord Féinne''' | |?<1929 >? |[ Iml 7 Uimh.5 1929 ] | |deirtear go raibh an tArdeaspag ina chathaoirleach ar choiste a bhí ag bailiú airgid chun foclóir Gaeilge, a rinne Michael O’Keeffe as Sráid na Cathrach, a fhoilsiú. |- |'''An Gaedheal''' |iriseán |1916>? |The Gael : a weekly journal of stories, sketches, news notes, songs, etc | | |- |'''An Gaedheal Óg''' |Iris |?<1937-1945 |Iris do dhaltaí bunscoile. Bráiṫre Críostaṁla na h-Éireann a bhí istigh san iris 'Our Boys' | |Tháinig Tír na n-Óg sna sála air. De thúisce achannaí ó T. Deirg go Seán McEntee Aire. Airgeadais a foilsíodh an GÓ |- |'''An Gaeilgeoir''' |nuachtlitir | |Bráithre Críostaí na hÉireann BÁC | | |- |'''An Geata /An Geatín''' |Sraith / irislín |1993 -2021> |Nuachtlitir Ghaelacht na Mí | |Tugadh An Geatín air nuair a foilsíodh ar an idirlín amháin é |- |'''An Ghaoth Aneas''' |forlíonadh |2011>2016 |forlíonadh Gaeilge den iris Southword a d’eisigh Ionad Litríocht an deiscirt. |''Ailbhe Ní Ghearbhuigh ‘11-’14 + Colm Breathnach ‘15-’16'' |12 eagrán a thosaigh le heagrán a 20 de Southword, Mhaoinigh Foras naGaeilge é. Tháinig Aneas ina dhiadh i 2020 |- |'''An Giolla''' |irisleabhar |1951>? |Iris oifigiúil Giollaí na Saoirse | | |- |'''An Giorrfhiadh''' |Iris |1922>? |Iris Ghaeilge Phríosúin an Churraigh |''Proinsias Ó Riain'' | |- |'''An Glaodh''' |Iris |?<1945>? |An taon páipéar scoile sa tír scríofa i nGaeilge | | |- |'''An Glór''' |Iris |?<1940-47>? |Iris CnG Áth Cliath, Gach ré Shatharn |''Anraoi Ó Liatháin -'' |[ar fáil i leabharlann Gilbert Sr. An Phiarsaigh] Thánig 'Feasta' ina dhiadh. |- |'''An Grianán (CnG)''' |Páipéar | |Páipéar Cinn Bhliadhna do Ghaedhealaibh Chorcaighe : ar n-a chur amach ag Craoibh Naoimh Fionn-Bharra. | | |- |'''An Guth''' |Iris i bhfoirm leabhar |2003 – 2012 |Duanaire Gaeilge- Gaidhlig - Iris filíochta is próis – bliantiúl-ish |''Roddy Ó Gorman'' |Foilsithe ag Coiscéim 7 gcinn ar fad. ''“leanbh caithiseach Rody Gorman, a chuir filí Éireann agus Alban ag cabaireacht'' le chéile.” - ''Alan Titley'' |- |'''An Iodh Morainn''' |sraith |1940-46>? |Bliain Iris Cumann Gaelach Choláiste na hOllsgoile Áth Cliath |''Dónall Ó Móráin ⁊ Roibeárd Mac Góráin'' |Cló G. |- |'''An Iris''' |Iris |1945-46 |An Gúm – iris faoi scáth 'The Bell' |''Séamus Ó Néill'' | |- |'''An Lámh Dhearg''' |Iris |1971-74? |Coiste Troda Gaedhealtacht Dhún na nGall |''Seán Ua Cearnaigh (a bhí ina Chumannach)'' |Deich n-eagrán ar fad. ''Tá an stailc scoile i gcoinne chléir'' Bhaile Na Finne..... Meabhraíonn An Lámh Dhearg, uimh a 5, dúinn conas mar atá. - Pobal 6 DF 1978 |- |'''An Lasair''' |Iris |1919 |''níor foilsíodh riamh é (de thúisce gur líon An Branar an bhearna)'' | |Thug Seán Tóibín (athair Tomás agus Néill corcaigh) iarracht ar iris nua An Lasair a bhunú i 1919 chun an bhearna a d’fhág bás Irisleabhar na Gaedhilge a líonadh |- |'''An Leabharlann''' |Iris |1932>1938 |Journal for the Library association of Ireland | | |- |'''An Léitheoir''' |sraith |1955-1992>? |Bulletín na gciorcal Léitheoirí | |Nuacht Phortláirge a chuir i gcló |- |'''An Leughthóir Gaedhealach''' |Iris |1897>? |Iris Chraobh na Laoi. CnaG |''Osborne Bergin'' | |- |'''[[An Linn Bhuí]]''' |sraith |1997-'18>/ |Iris Ghaeltacht na nDéise (bliantúil) |''Leabhair na Linne / Pádraig Ó Meacháinn (UCC?) Aoibhnn Nic Dhonnachadha'' | |- |'''An Litríocht''' |Iris Míosúil |1953>? | |''Seán Ó Cuill'' |Cuireadh roinnt eagrán amach. Deartháir leis an eagarthóir é an manach Capaisíneach Pádraigh Ó Cuill. |- |'''An Lóchrann''' |sraith |1907-1931>? |Páipéar Gaedhilge in Aghaidh Gacha Míosa / Páipéar dátheangach míosamhail le h-aighaidh Gaedheal???? |''Pádraig Ó Siocfhradha 1907-13, Cormac Ó Cadhligh 1930-31'' |Pápeur le Gaedhilg in aghaidh an mhíosa (Ciarraí). “''d’fhéach Pádraig Ó Siochfhradha  chuige gur Ghaeilge amháin a bheadh i gcló inti”'' |- |'''An Lóchrann''' |Iris/leabharán |1969/1970 |Iris chomhairle Fhianna Fáil in Áth Cliath, Lár-Thuadh | |Uimh 2-3, Meitheamh 1969, June 18,1969 |- |'''An Lúibín''' |nuachtlitir |2004-2021> |Nuachtlitir Chuman Gaeilge na hAstráile |''Colin Ryan (aois 80)'' |Gach Coisís |- |'''An Muimhneach Óg''' |Iris |1903-05 |Irisleabhar Míosumhail chun Cabrughadh leis an Dream atá d'Iaraidh Éire Dhéanamh Gaedhealach | |páipéar míosúil a chuirfeadh an Cork Sun amach |- |'''An Músgraigheach''' |Iris |1943-45 |Bulletín ráithiúl do mhuintir Mhúscraí a d'fhoilsigh Cáirde Mhúsgraigheí | | |- |'''An Múscraíoch''' |Iris |1991>? |Corcaigh | | |- |'''An Nasc''' |Irisleabhar |1958>? |Journal of the Irish in German Society Vol.1 no.1 | | |- |'''[[An Páipéar (nuachtán)|An Páipéar]]''' |Nuachtán |2024> |Nuachtán neamhspleách |[[Caoimhín Ó Cadhla]] |Nuachtán seachtainiúil neamhspleách á fhoilsiú in [[Ráth Chairn]] ag [[Gaelmheáin Teoranta]]<ref name=":0" /><ref name=":1" /> |- |'''An Phoblacht''' |Nuachtán |2012 |Eagrán speisialta do Ard Fheis Sinn Féin 2012 - iomlán i nGaeilge | | |- |'''An Réalt''' |Iris |?<1920 -25>? |Iris an chumainn ghaeiligh Ollscoil ÁC | | |- |'''An Réiltín''' |Iris |1947>1969>? |Feasachán oifigiúl Ógra Éireann (cumann gaelach daltaí i scoileanna Na Bráithre Críostaí) |''T.N. > Ó Briain, Liam Ó Caithnia'' |Débhliantiúl (ráithiúl amantaí) filíocht, altanna. ''Im 15 Eag 1 1969 (1961=imleabhair 14)???'' |- |'''[[Léann Teanga: An Reiviú|An Reiviú]]''' |Iris bhliantiúl |2013-'14> |Iris léann teanga. [[Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge]] | | |- |'''An Reult''' |sraith |1920-25 |Irisleabhair na hOllscoile BÁC | |''Arna chuir amach do lucht an Chumainn Ghaedhealaigh i gColáiste ma h-Ollscoile i mBÁC'' |- |'''An Ridireacht Liteartha (1)''' | |1917 |Bunaithe ag Pádraig Ó Conaire d'fhonn cabhrú le scríbhneoireacht Ghaeilge |''Pádraig Ó Conaire'' | |- |'''An Róimh''' |Iris bhliantiúl |1923-25 ??1932>? |Irisleabhar Gaedheal ag cur síos ar imeachtaí na bliana sa Róimh. |''Eric Mac Fhinn'' | |- |'''An Saol Gaelach''' |sraith |1950-1965 |Comhdháil na Gaeilge, 44 Sráid Chill Dara | | |- |'''An Sagart''' |Iris |1958--2015. |Iris Cumann na Sagart – Coláiste Phádraig / foilsithe ag An Sagart. Ailt ar spioradáltacht, diagacht, liotúirge, éacuiméachas, ar Ghaeilge ⁊rl |''An tAth. Colmán Ó hUalacháin ⁊ [[Tomás Ó Fiaich]] 1958 -1963'' ''[[Pádraig Ó Fiannachta]] ó 1964 - 1973 / 1978 -1988 go 2015?'' An tAth. Cathal Ó hÁinle 1974-1977 | |- |'''An Scríobhnóir Óg''' |Iris/leabhar? |2013>? |Cnuasach gearrscéalta scríofa ag micléinn Coláiste na Tríonóide | | |- |'''Anseo is Ansiúd''' |Nuachtlitir |2016-2019>? |Pobal ar a'n iúil, Ceantar an Omaigh. 16 leathanach |Pádraig Mac Congáil |Feasachán imeachtaí Ghaeilge an Ómaigh agus Fhearmanach<nowiki/>https://issuu.com/pobalaraniul/docs/nuachtlitir_eagran_5_me_n_f_mhair_2019 |- |'''An Sgéal Nua''' | |1920->? |foilsicheán Náisiúnta Trá Lí - Uimh 1 1920 | | |- |'''An Sguab''' |Iris ráithiúl |1922-32>? |cur síos ar chúrsaí na hÉireann, léirmheasanna, litreacha, comórtaisí ⁊rl |''Eamonn Mac Giolla Iasachta Pádraig Ó Cadhla a bhunaigh'' |nasc leis An Lóchrann |- |'''An Síol''' |Iris meánscoile |1952? |Iris Choláiste an Mhuireadaigh, Béal An Átha, Maigh Eo |''Peadar Bairéad (94)'' |Aon iris amháin a clóadh, Meánscoil B a bhí i gceist |- |'''An Síol''' |sraith |?<1942-69>? |Blian-Iris An Chuallacht Gaelaí, Ollscoil Chorcaí | | |- |'''An Síoladóir''' |iriseán |1920-22 |Irisleabhar Cumann na Sagart nGaedhealach | |Muintir Mhic an Giolla BÁC a d'Foilsigh |- |'''An Síoladóir Nua''' |iris ar líne |Earrach 2016 |Aistí stairiúla ar chúrsaí eaglasta Ghaeiligh. Stair An Sagairt leis. |''an tAth. Martin Mcnamara.'' |Ní raibh ann ach an taon eagrán amháin, óir gur éag an eagarthóir. |- |'''An Sléibhteánach''' |sraith |1912-38>? |Irisleabhar Choláiste Chnuic Mhellerí |''An tAb Mauris (Muiris Ó Faoláin) a bhunaigh'' |Iris na Mainistreach i gCeapach Choinn |- |'''An Staighre''' |sraith |1994-1997 |Foilsithe ag Anois, gaolta le Céim | |míosúil |- |'''[[An Stoc]]''' |Irisleabhar |1916-1932 |Colaiste na hOllscoile Gaillimh |''Tomás Ó Máile'' |míosúil |- |'''An Stoc''' | |1990 -?? |Arna Fhoilsiú ag Dáil Uí Chadhain | | |- |'''[http://maidineacha-caife.weebly.com/an-taobh-oacute-thuaidh.html An Taobh Ó Thuaidh]''' |Iriseán |2014-2019> |'Ar fud chathair Átha Cliath' Iris mhíosúil Árna fhoilsiú ag Triúrach na Cathrach (BÁC) |''Pádraig Mac Éil'' |Á scríobh ag agus dos na 43 maidineacha Caifé a bhí á eagrú ag Seán Ó Coileáin ag eagru nó ag tacu leo roimh ré covid. Chathair Bhleá Cliath. Clóite in A4 den chéad uair d’eagrán Eanáir Feabhra 2019?, A5 a bhí ann roimh ré. |- |'''[[An Teachdaire Gaelach]]''' |iriseán míosúil |1829>? |Iris i nGaeilge na hAlban |''An Doctúir Urramach Tomás Mac Leoid'' | |- |'''An Teachdaire Ghaelach''' |foilseachán |185? |Nior foilsíodh riamh é – Béalfeiriste |Roibeád Mac Adháimh |Bhí sé beartaithe ag R Ma Adh. Ach is dócha go raibh in iomad oibre in ullmhú an fhoclóra le Aodh Mac Domhnaill. |- |'''An Teaghlach''' |Iris |1965 -1970 |Iris Cumann na dTeaghlaigh Ghaelacha, míosúil |''Fionntán Mac Aodh Bhuí'' |Bunaithe i mBÁC ag an eagraitheoir, is a chlann ag freastal ar Scoil Lorcáin. Leanadh dá gcló i gCorcaigh in Áras an gCraoibhín ar feadh 3 bhliain. Cuireadh roinnt eagráin i gcló i mBéal Feriste sa tsean-chló Níor lean ach ar feadh roinnt blianta, iarradh ar na coistí éagsúla na h-irisí ascríobh agus a chló iad féin. Rinneadh ceann i mBéal Feriste. |- |'''An t-Eaglaiseach Gaelach''' |sraith |1919-28 & 90-92 |Iris Gaeilge Eaglais na hÉireann (The Gaelic Churchman) | |Cumann Gaelach na h-Eaglaise, Deilgnis BÁC |- |'''An t-Eagrán''' |sraith |?<-2014> |Páipéir Gaeilge anChloáiste DIT san @edition. Scríobh do fhocail, inis do scéal | |<nowiki>https://twitter.com/eagrandit</nowiki> |- |'''An Teanga Mharthanach''' |sraith |1989-1994 | | |Clóite sna Stáit Aontaithe |- |'''An t-Éireannach''' |Iris |1910 -13>? |Iris an Chonartha in London |''Pádraig Sáirseál Ó hÉigarrtaigh'' | |- |'''[[An tÉireannach (iris)|An t-Éireannach]]''' |Nuachtán |1934-37 |'Guth na nGaedheal' - Páipéar seachtaineamhail |''Seán Beaumont'' |''Nuachtán Sóisialach Gaeltachta.'' Leabhar scríofa ag [https://www.jstor.org/stable/23197288?seq=1 Eamon Ó Cíosáin] ina dtaobh. Seán Beaumont a mhaíomh i 1937: ‘… we have what no other Irish paper ever had, a circulation in the Gaeltacht’. <nowiki>http://ga.sciencegraph.net/wiki//An_tÉireannach_(iris)</nowiki> |- |'''An t-Éireannach''' |Neamhrialtán |1985-1989 |Foilsithe I bPáras | | |- |'''An tEolaí''' |Nuachtlitir |1991 -2004 |Iris Eolaíochta don meánscoileanna | |Clóite go ráithiúl ag An Gúm |- |'''An t-Iniúchóir''' |Iris |?<1924 |Iris clóite i Meiriceá |''Pádraig Feirtéar'' | |- |'''An t-irisleabhar''' |sraith |<?1930-41>? |Ollsgoil na Gaillimh | | |- |'''*[[An Timire]] -''' '''''[Timire an Chroí Naofa (Íosa) / Timthire Chroidhe Naomhtha Íosa]''''' |Iris ráithiúl |1911-2021> |Foilseacháin Ábhar Spioradálta na hÍosánaigh (Leabhrán An Chuallachta Chráibhthigh á ngoirthear an Apstalacht Urnaightheach) |''An tAthair Frainc Mac Brádaigh'' |An iris leanúnach is sine sa Ghaeilge ⁊ in Éireann. ''Thosaigh mar Timthire an Chroidhe Naomhta Íosa'' |- |'''An Tír''' |Iris |1928-34 |Míosachán Gaedhilge | |Cló Lucht Laighean |- |'''An Tobar''' |Iris |?<2003>? |Iris choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |lean mar flúirse |- |'''An Tobar''' |Iris |<?2006>? |Tréimhseachán de chuid Institiúid Oideachais Marino | | |- |'''An t-Óglach''' |Tréimhsecháin |1918 -1923 |Óglaigh na hÉieann Old Dublin Brigade,, The Irish Army Quarterly |''Maorghinearál [[Piaras Béaslaí|Piaras Beaslaí]]'' |Clóite i 6 [[Sráid Fhearchair]] áit a raibh Oifigí Shin Féin sul má bhí oifigí Chonradh a Gaeilge ann. |- |'''An t-Oibrí''' |Sraith | |Ardchumann Oibrithe agus IL tSaothar na h-Éireann | | |- |'''An tOireachtas (tír agus teanga)''' |sraith |??? |Foilsithe i mBÁC | | |- |'''An Treallán''' |Iris |1952 |Roinn Oideachas (aon eagrán amháin a bhí ann cháin An Cadhnach é i Comhar) | |Ní cuireadh amach ach an t-aon Eagrán Amháin |- |'''An Trodaí''' |Iris (teanga?) |1982>? |Iris (lámh scríofa) Gaoltachta chimí Phoblachtacha Phort Laoise |''[[Dessie Ellis]], Eamonn Ó Nualláin'' | |- |'''[[An tUltach]]''' |Iris mhíosúil |1924-'17> |Comhaltas Uladh de chuid Conradh na Gaeilge | | |- |'''An Tuairisceán''' |Nuachtlitir |<1970-1971->? |Scaipiúchán Inmheánach Amháin (Meitheamh 1970 'Nuachtlitir atá ag an gConradh' – Pobal 8 Eanáir 1971 | | |- |'''An Tuairisceoir''' |Cín Lae Lín |2013-'21> |Nuachtán Ghréasán a chlúdaíonn réimse leathan de Nuacht. |''Ciarán Dúnbar'' |<nowiki>https://antuairisceoir.wordpress.com</nowiki> |- |'''Anam Beo''' |Nuachtán |2008>? |Nuachtán do Phobal Gaeilge na Bruiséile | | |- |'''[[Anois]]''' |Nuachtán |1984-96 |Curtha aamach ag Gael-Linn | |Tháinig seo in áit Inniu is cuireadh Foinse ina h-áit siúd |- |'''Ar Aghaidh''' |Nuachtán/iris |1931-70>? |'Míosacán' Páipéar le Gaedhealachas, Litridheacht, Éargna agus Géileagar |''Eric Mac fhinn'' |Scríobhadh é sa sean chló i gcónaí |- |'''Ár nGuth Féin''' |Iris |?<1975>? |Iriseáin cimí poblachtánach H-Block | | |- |'''Banba''' |Irisleabhar |1901 – 1906 |Clóite ag Muinntir Ḃrúin agus Nualláin | | |- |'''[[Beo!|Beo]]''' |Irislín |2001 - '14 |irislín de chuid Oideas Ghael - Gleann Cholm cille |''Seosamh Mac Muirí'' | |- |'''Bheul''' |Iris |?<2018> |[Iml 20 eag 2 Meith '18 Ionad na Gaeilge Labhartha UCC |''Nuala de Búrca'' | |- |'''Biseach''' |sraith |1966 – 2023> |Cumann Forbartha Chois Fharraige |''Seosamh Ó Braonáin ('18)'' |Cartlann [https://www.cartlann.ie/biseach Biseach] , Seoladh [https://www.coisfharraige.ie/cumann-forbartha/nuacht-chois-fharraige/cartlann-nuachta-1-samhain-2023/ Biseach 23] |- |'''Blaiseadh''' |Bliainiris |2004 - '06 |Bliainiris de chuid An Béal Binn Brí Chulainn [Trí h-eagrán] |''Nuala Nic Con Iomaire'' | |- |'''Blas''' |Iris Raidió |?<2015> |Irish Raidió mar Phodchraoladh ó BBC Uladh | | |- |'''Bliainiris''' |Iris+ Irislín |1999 – '16? |Foilsithe ag Carbad, Ráth Cairn uimhi 11. Carabad a chló ansin Leabhar Breac. |''Ruairí Ó hUigín agus Liam Mac Cóll'' | |- |'''Bliainiris na Scéime (trinity)''' |Iris | | | | |- |'''[[Bolg an tSoláthair (Cumann na nÉireannach Aontaithe, 1795)|Bolg an tSolair]]''' |Iris |1837 |Curtha amach ag The Home Mission | |Aithris ar ainm an chéad iris le Gaeilge a tháinig amach i 1795 |- |'''Breac''' |Iris |2021-2023> |Iris Chuallacht Ollscoil Chorcaí |''Caitríona Ní Chonaill'' (2022) |[https://www.independent.ie/regionals/cork/news/gaeltacht-mhuscrai-student-caitriona-ni-chonaill-gets-onoir-na-gaeilge-in-ucc/41614199.html alt] ar eargarthóir san Indo. |- |'''Breacadh''' |Iris |2003 – '13>? |Príomhiris Náisiúnta Na Gaeilge, trí n-uaire sa bhliain i Ngaeilge Nádúrtha na Gaeltachtaí |''Bunaithe ag na Coistí Gairmoideachais'' | |- |'''Cad é an Scéal?''' |Irisleabhar |2020 |25 scéal faoi éirinn agus an Eorap |Gerry Kiely - Ceann Ionadaíochta an Choimisiúin Eorpaigh in Éirinn |Iris de chuid an Choimisiúin Eorpach |- |'''Cairde''' |Míosachán |1979 -1982 >? |(iml 4 uimh 11 1982) “Míosacán Cairde Gaelinn” | | |- |'''Ceiliúradh an Bhlaoscaoid (Iris na hOidhreachta)''' |Sraith |1989 – '14> |Ábhar léachtaí ar reimsi éagsúla de shaol an bhlascaoid |''Micheál De Mórdha'' |15 cinn. 1 Is 2 Foilsithe ag An Sagairt, Coiscéim ó uimh a 3 |- |'''Céim''' |Iris oideachais |1996-2014 |Don ard teist,gnáth leibhéal agus an idirbhliain freisin, Leantar mar 'dréimire', 'idirchéim' ⁊ 'staighre' |''clóite ag Anois Teo.'' |ní h-eol ar foilsíodh idir 2001-2011 |- |'''Ceol ár Sinsear''' |Iris |1906? 1924-25> |Traditional Irish airs selected from Ceol ár Sinsear, Ár gCeol Féinig, Sídh-cheol, songs of the Gael arranged By Annie W.Patterson |''Ath. Padraig Breathnach a Chruinnigh'' |Clóite agMuintir Bhrúin agus Nualláin |- |'''Cic''' |Iris |?<1985>? |Iris do Ghael Óga Bhéal Feriste | | |- |'''Cillín''' Iris na Cheathrún Rua |iris |2013-2014 |Ábhar léitheoireachta a cgur ar fáil ón bpobal dn phobal ar a dhúchas féin |''Máire Ní Chualáin, Máire Feirrtéar, Máire Ní Fhlaithartaigh, Breandán Feirrtéir'' |altanna ar stair áitiúil ar dhaoine áitiúla, ⁊rl |- |'''Cinnlínte.blogspot /@ceannlinte''' |Iris ghréasán |2014 |Ábhar nuachta ilghnéitheach | |An chéad Postáil in Eanáir 2014 is stadadh ag cur ábhar leis i 12 Márta 2014, |- |'''Claoímh Solais an Churraigh''' |Iris Míosúil |1996>? |Eisithe ag cór na n-oifigeach san choláiste oiliúna sa gCurrach |''Micheál Mac Gréil An chéad eag:'' | |- |'''CLO''' | | |An club Leabhar BÁC | | |- |'''Cló: nuacht 35,''' |sraith | |Journal of the Irish print union | |Lean seo i ndiaidh “Míosachán na gClódóirí” |- |'''Cogar''' |Iris |2010 - '11>? |Iris stílbheatha agus comhrá comhaimseartha na hollscoile |''Cathal mac Dháibhéid, Eoin Ó Murchadha'' |Iris Chumann Gaelach UCD |- |'''Cogar''' |Iris idirlíon | |Iris mar sheirbhís do chraoltóirí raidió le Gaeilge, | |Gaelport.com CnnaG |- |'''Cois Deirge''' |Iris |1977 - 90 | | |Scríobh [[Seán Ó hÓgáin (sagart)|Seán Ó hÓgáin]] ann. |- |'''[[Comhar]]''' |Iris |1942 – 2021> |Iris Míosúil | | |- |'''Comhar Óg''' |Iris |2013 – 2020> |Iris liteartha agus ealaíne de shaothar déagóirí. | | |- |'''[[COMHARTaighde]]''' |Iris |2015 - 2020> |Ríomhiris acadúil phiarmheasta bhliantúil | | |- |'''Comhphairtíocht ar son na Spriocanna''' |Iris ar líne |2021 - >? |Iris eile do dhaltaí scoile ó Chúnam Éireann | |Clúdach céanna le 'Domhan Níos Fearr' ón roinn gnóthai Eachtracha https://www.ourworldirishaidawards.ie/wp-content/uploads/2020/10/Irish-Aid-2021-Pupils-supplement_IRISH_Online-version-2.pdf{{Dead link|date=Samhain 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} |- |'''Comhscéala - nuachtlitir''' |Iris mhíosúil |1995>? |CnnaG | | |- |'''Cothrom (na) Féinne''' |Iris |?<1940>? |Iris de chuid Choláiste na h-Ollscoile BÁC |''Dónall Ó Móráin / Aogán Brioscú'' | |- |'''Craic''' |Iris |?<2008 >? |Irisleabhair Nua Na Cuallachta, i nDoire | | |- |'''Craobh Rua''' |Iris |>1913< |Craobh Rua CnaG 1 eagrán amháin (dar le Aodán Mac Póiín) |''Cú Uladh? Alt leis ann'' | |- |'''Cuaille''' |Iris lín |2020 - 2021> |Iris nua Ghaeilge an CLG, feiliúnach do lucht meánscoile |''Jamie Ó Tuama'' |Bunaithe ag oifigeach Gaeilge an CLG Jamie Ó Tuama le linn an chéad tréimhse dianghlasála 2020 |- |'''Cuisle na nGael''' |nuachtlitir | |Iris Choláiste Ollscoile BÁC | | |- |'''[[Cuisle (iris)|Cuisle]] -''' '''''iris don nua aois''''' |Iris |1998 - 2000 |Foilseachán an Phobail, Casla. Bhí baint ag [[Pléaráca Chonamara|Pléarácha]] leis. |''Uinsin Mac Dubhghaill'' |[[Donncha Ó hÉallaithe]] a bhunaigh [http://homepage.tinet.ie/%7Ecuisle1/cuisle.htm Suíomh idirlín] [https://cadhan.com/cuisle/ Cartlann ar líne] |- |'''Cumarsáid''' | | |Iris bhliantúil scoil iriseoireachta i Ráth Maonis | | |- |'''Cumarsáid:''' '''''Ceol Cois Móire''''' |Iris | |Bunaithe ag Padraig Ó Fiannúsa mar chuid de Cumann seanchais Cois Móire. | | |- |'''Cumasc''' |Iris idirlíon |1998 |An chéad Iris Ghaeilge ar an idirlíon |''Cynthia Ní Mhurchú'' |Comhfhiontar de chuid RnG, Foinse agus telecom Interneta |- |'''CultúrLán''' |Iris |?<2015-2017>? |Foilseacháin idir nuacht agus fógrai imeachta dé-mhíosúil Chultúrlann Mhic Adaim - Ó Fiach |''Conchubhair Ó Lioatháin'' | |- |'''Dáil Na Mumhan''' |nuachtlitir |?<2012 - 2014>? |Imeachtaí i gCúige Mumhan - nuahtlitir CnG i gcúige Mumhan | |www.dailnamumhan.ie |- |'''Dearcadh''' |Nnuachtán |?<1954>? |“Cuirtear an Náisiún Gaedhealach i n-ath-réim” | | |- |'''Deile''' |Iris |1995>? |Iris mhuintir Chonamara i mBaile Átha Cliath | | |- |'''Deirdre''' |Iris |1954 – 86 |Iris na mBan |''Gearóid Ó Cuinneagáin'' | |- |'''Dinnseanachas''' |Iris |1964 – 67>? |Iris Chumainn Logainmneacha | | |- |'''*Domhan Níos Fearr''' |Iris |2019 - 2021> |Iris do bhunscoileanna chun spriocanna Cúnamh Éireann a mhúineadh. | |Eisithe ag an Roinn Gnóthaí Eactracha <nowiki>https://developmenteducation.ie/app/uploads/2020/02/Irish-Aid-2020-Pupils-supplement-Irish_AW2.pdf</nowiki> |- |'''*Dréimire''' |Iris oideachais |1997-2021> |cleachtaí d'ardleibhéal na hardteiste i bhfoirm iris a clóitear 6 nuair sa bhliain | |Gael-Linn féach idirchéim ⁊ staighre https://www.gael-linn.ie/en/teaching-learning/dréimire/113-0/ |- |'''Dúchas''' |Iris |?<1962 – 1966>? |Iris Chumainn Ghaelaigh Choáiste Phádraig, Droim Chonrach | |Cóip ar fáil ó ABE Books |- |'''Duilleog''' |Nuachtlitir |2008 - '19 |Nuachtlitir Chomhair Chumainn forbartha Ghaoth Dhobhair, An chrannóg, Doire Beag | |http://www.bealoideasbeo.ie/Duilleog |- |'''Éarna''' |Irisleabhar |1922-25 |Irisleabhar fe chúram an Scoil Cheilteach i gcoláiste na hOllscoile i gCorgcaigh | |''“Aims to encourage the use of "Irish as a conversational medium for living interests and modern thoughts".--v. 1, no. 1, p. 42.'' '' Irisleabhar nua é seo, Déanfa sé a chion féin chin Oideachais na tíre a Ghaelú de chionn litridheacht is ealadhntacht do cheapadh san Ghaedhilg”'' - fógra san iris An Róimh. |- |'''Éigse na Tríonóide''' |sraith | |Cumann Gaelach Coláiste na Trínóide | | |- |'''Éigse Nua-Ghaedhilge''' |Sraith |1933-34 |''Dhá thráctas ar fhillí na Gaeilge ó 16ú céad dtí lár 18ú céad'' |''Piaras Béaslaí'' |Eagrán a 1 16-17 céad Eagrán a 2 17-1850 |- |'''Éire Glas go Buan''' |Iris leabhar |2020 |"12 scéal faoin Aontas Eorpach agus comhshaoil na hÉireann" |Gerry Kiely, Ceann Ionadaíocht an Choimisiúin Eorpaigh in Éirinn |Irish Choinisiúin na hEorapa |- |'''Éire Óg 2 theangach''' |Iris | |bunaithe agus eagarthóir Gearóid Ó Murchu | | |- |'''Éire, Bliainiris Gael''' |Iris bliantúil |1940-84 |Rogha Saothair Gaedheal mBeo |''Roibéard Ó Faracháin'' |CnnaG |- |'''Éire Sean agus Nua''' |sraith |?<1953/61>? |Na Bráithre Críostaí | | |- |'''Eipic!''' |Iris |MF 2017 - 2022 >? |€2.50 Irisleabhar Nua Gaeilge le hAghaidh Dhaltaí na hÉireann |''Stephen Keane (primary planet)'' |foirm ordaithe [https://www.cogg.ie/eipic%2521-tairiscint-speicialta/ Eipic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230922150201/https://www.cogg.ie/eipic%21-tairiscint-speicialta/ |date=2023-09-22 }} 10 gcinn li rith na scoilbhliana. Scríofa i mBéarla ar dtús ansin ofráileadh do COGG é agus mhaoinigh siad é agus Pádraig as COGG a cheartaíonn na haltanna. Aistriúchán a bhí i gceist ar dtus ach anois tá daoine ag scríobh altanna. |- |'''Eleathanach''' |Irisín |?<2009?-2020> |Roinn Froebel don Bhun- agus Luath- Oideachas, Ollscoil Mhá Nuad, OÉMN, i gcomhpháirt leis an Idirbhliain, Coláiste Alexandra, BÁC 6. |''<nowiki>https://www.maynoothuniversity.ie/sites/default/files/assets/document//Eleathanach%20363.pdf</nowiki>'' |Aon leathanach de ghearrtóga 3 nó ceithre uair le linn míonnna na bliana léinn. |- |'''Eureka''' |Iris |2004 -2016 |Forlíonadh Eolaíochta do scoileanna, i bpáirt le hIonad oideachais Eolaíochta Coláiste Pádraig |''John Walshe – aistrithe Baibre Ní Ógáin'' |Seachtainiúil le linn tréimhse na scoile leis an Irish Independent. |- |'''Fanad''' |Iris |??? |???? | | |- |'''Faoi Ghlas''' |Iris |?<1938-45>? |Iris Lámscríofa na bPoblachtánaig i bPríosúin na Croimghlinne Béal Feriste |''idir 4-5 go neamhrialta- Páipéar Gaeilge Shinn Féin Sráid Chaoimhín, Foilseacháin na Poblachta. BÁC'' | |- |'''Faoi Ghlas''' |Iris |?<1981>? |Iris Lámscríofa na bPoblachtánaig i bPríosúin Phort Laoise | | |- |'''Fastaoim''' |Iris |1971>1973/4 |Coisde cearta náisiúnta Chroca Dhuibhne |''Breandán Mac Gearailt / Breandán Feirtéir'' |“Tá Fastaoim marbh ach níl Corca Dhuibhne gan irisí” - Pobal 24 Bealtaine 1974 |- |'''Feabhas''' |seachtanán |?<2014> |Treoirleabhar do Scrúdú na Gaeilge na hardteistiméireachta | |Forlíonadh de chuid 'Seachtain' |- |'''Fearsaid''' |Iris |1956 arís i 2006> |Iris iubhaile an Chumainn Ghaelaigh Ollscoil na Banraíona Béal Feriste | | |- |'''[[Feasta]]''' |Iris |1948-2023> |Iris Liteartha, Bunaithe ag CnG ag cur nua scríobhnóireacht chun cinn |''Pádraigh Ó Fearghusa / Conchubhair Ó hAodha 2020'' |alt ar dheireadh [https://tuairisc.ie/deireadh-a-chur-leis-an-iris-feasta-tar-eis-75-bliain-de-dheasca-easpa-tacaiochta-on-stat/ Feasta] théis 75 bliain |- |'''Fé Bhrat Bhridhge''' |Iris bhliantiúl |1933>? |Uimhir a 5 1933. Iris bhliantiúil Scoil Bríghd Earlsfort Terrace BÁC 1. |''Gavin Louise duffy'' |foilsithe ag An Bhrídeog ->teideal 1-4 |- |'''Féile na nGaedhael''' |Irisean |1922 |Ráitheachán CnaG London, Féile bhríghde, Bealtaine, Lúnasa, Samhain | | |- |'''Féilire na Gaedhilge''' |almanag |1904-11 |Saghas Alamang, le féilte agus ainmneacha craobhacha, dialann ⁊rl |''Earnán De Siúnta'' |eisithe ag CnG |- |'''Fianna''' |Sraith |1922>? |The voice of young Ireland - Vol. I., no. 1, Tone commemoration number. | |Dublin woodprint works |- |'''Fír''' |Iris |1941-58 |Irisleabhar Chumann Éigse agus Seanchuis, Coláiste na hiolsgoile, Gaillimh | | |- |'''Fios Feasa /Splanc/Futa Fata /Gan Dabht''' |Nuachtlitir |?<2002 -03>? |Nuachtlitir Choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |Flúirse agus Súil Eile á gcló leis |- |'''Fliuch''' |Iris |2015/6>2019 |Táir Iris - “An Chéad Phornó i nGaeilge'. Iris ghréasáin Déanta ag scoláirí meáin as Béal Feirste BÁC Gaillimh | |dhá h-eagrán 1 - 2015/6 - 2 - 2019 Is féidir 'teacht' air anseo https://https {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200625000000/https://https//udn.com/news/story/121424/4659358 |date=2020-06-25 }}://archive.org/details/@fliuch_mag] |- |'''Flúirse''' |Iris |<?2008 -2011 |Iris Bhliantiúl/ Dé bhliantiúl Choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |Foilsíonn siad Splanc, Fios Feasa, Suil Eile freisin |- |'''Flós Fómhair''' | |1?<973-'78>? |An t-Oireachtas |''Donnchadh Ó Súilleabháin'' | |- |'''[[Foinse]]''' |Nuachtán |1996 >'09 -'15 |Nuachtán Sheachtainiúl – nuacht idir/náisiúnta |''Breandán de Lap /'' ''S T Ó Gairbhí go 2009'' |Stad an nuachtán i 2009, ansin ghlac an Independent an teideal is d’fhoilsigh mar fhirlíona é gan na h-iriseoirí ceanna, cuireadh ar an idirlíon é i 2013 agus cuireadh deireadh leis i 2015. tháinig Gaelscéal ina dhiadh. |- |'''Fuaim na Mara''' |Irisleabhar |1925>? |Irisleabhar Choláiste Mhic Phiarais, Gaillimh | | |- |'''Gaedhal Feriste''' | |197?>? | | |Luaite ag Eoghan Ó Néil in aggalamh Nuacht 24 “sna seachtóidí bhí Gaedhal Feriste” |- |'''Gaelachas (II)''' |Iris | |Iris Nua aoise :Online magazine of Irish culture written entirely inthe Irish language. | |Níl an suíomh beo a thuilleadh |- |'''Gadelica''' |Irisleabhar |1912 -'13 |A journal of modern-Irish studies |''Tomás Ó Rathaile'' |Iris chun cabhrú le fás na teanga sa tsaol nua |- |'''[[Gaelscéal]]''' |Nuachtán |2009 -'13 |Nuachtan Seachtainiúl |''Ciarán Dúnbarra'' |Thánaig amach théis maoiniú Foinse a aistriú chucu |- |'''Gaelscoileanna''' |Iris |?<2013> |Iris -an fheachtas | | |- |'''Gaelport.com''' |Iris idirlín |1995-'14> |Príomhshuíomh eolas na Gaeilge CnnaG | | |- |'''Gaeltacht''' |nuahctán |1973 |'Páipéar Nuaíochta' áitiúil as iarthuaisceart Dhún na nGall faoi chúrsaí reatha a foilsíodh ar bhonn coicíse sa bhliain 1973. | |10 gcóip idir Feabhra agus Iúil 1973<nowiki/>http://www.bealoideasbeo.ie/gaeltacht |- |'''Gaeltacht 21''' |iris idirlín |2009- 2021> |Tháinig i ndiaidh an Cúl-éisteoir |''Eoin Ó Riain'' |Is cosúil nár bhfuair Eoin Ó Riain coladh oíche feadh na blianta i bhfiannaise stair na bpostálacha - aon am ó 3.30am go 6.45am agus é ag scríobh An Codú chomh maith. |- |'''Gáir an Chláir''' |sraith |2003>? |Nuachtlitir An Clár as Gaeilge | | |- |'''Gáire''' |Iris |1973>? |Iris Oideachais do rang a 1- 2 |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Galvia''' |Iris |1954-74 |Irisleabhar Chumann Seandálaíochta is staire na Gaillimhe | | |- |'''Geamhar''' |Iris |<?<1956->? |Iris chuallacht Mhuire gan Smál, Sráid Gardiner BÁC |''Breandán Mac Giolla Choille'' | |- |'''Gealán''' |Iris |1976 |Irisleabhar teagaisc do dhaltaí |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Gealán na n-Óg''' |Iris |1990-91 |Irisleabhar teagaisc do dhaltaí óga |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Geasa''' |Iris |?<90aidí>? |Iris an Chumainn Ghaelaigh Ollscoil na Ríona BF |''Gearóid Ó Cearbhalláin'' | |- |'''Gearrbhaile''' |Iris bhliantiúl |1927>? |Ar n-a chur amach i gColáiste Seósaimh Naomhtha -Béal Átha na Sluagh |''Eric Mac Fhinn'' |Bunaithe ag Eric Mac Fhinn |- |'''Giota''' |Iris |<200?> |foilsithe ar shuíomh craiceáilte.com |''Rónán Mac Aodha bhuí?'' | |- |'''Gliondar''' |Iris | |Irisleabhar teagaisc do dhaltaí 7-9 |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Glór''' |Irish/Nuachtlitir |2019> |Nuachtlitir Oifig Phleanáil Teanga Ghaoth Dobhair “Buanú agus neartú anghaeilge san Iarthuaisceart” | | |- |'''Glór ar Phár''' |Iris |1884-85 |Iris de chuid Glór na nGael | | |- |'''Glór Inse Bhán''' |Iris |?<1972>? |Iris Theampall an Ghleanntáin, Co. Luimnigh - Coiste Ghlór an nGael na háite | |Bhí baint ag Micheál ó hAirnéide leis |- |'''Glór na Carcach''' |Iris |1918 |Iris lámhscríofa na bpriosúnaigh |''Earnán De Blaghd'' | |- |'''Glór na Féile''' |Bliainiris |?<1979>? | | | |- |'''Glór Na Ly''' |sraith |1911-12>? |Páipéar nochda a n-ay an ví |''Shan Ó Cuív'' | |- |'''Glór Uladh''' |Nuachtán |?<1950 – 1957>? |The Voice of the Republican North, Foilsithe ag Sinn Féin Bhéal Feirste |''Jimmy steele'' | |- |'''Gluais''' |Iris Míosúill | | | | |- |'''Gob An Chlub''' |Nuachlitir |2001 >? |Nuachtlitir Úr do bhaill an Chlub a bheidh réibhléiseach, reibiliúnach,ragairneach, Raibileiseach, Radacach agus fiú ráiméiseach. | | |- |'''Goitse''' |Nuachtán |2010 – 2014 |Nuacht míosúil as Iarthar Dhún na nGall |''Danny Brown'' | |- |'''Greann''' |Iris | |Clóite i nDroichead Átha (Drogheda atá scríofa i gCatalóg LNÉ) | | |- |'''Greann''' |Iris | |Irislebhar teagaisc do dhaltaí 10-12 | | |- |'''Greann''' | | |Irish fun infact and fiction (Ní heol an ionann seo agus thuas) | | |- |'''Greannán''' | |?< 1992 >? |luaite i ‘Laochra Léinn’ in éindi le Lá agus Mahogany Gaspipe | | |- |'''Greann na Gaeilge''' | |1901-1907 |Leabhairín Gaeilge le hAghaidh an tSluaigh |''Éinrí Ua Muirgheasa'' | |- |'''Guth''' |Nuachtlitir |1965 – 67>? |Nuachtlitir Choiste Chathair Átha Cliath de Chonradh na Gaeilge 3d. | |Iml. 1, Uimh. 1, Samhain 1965. |- |'''[[Guth agus Tuairim|Guth ⁊ Tuairim]]''' |sraith |1979 -1984 | colspan="2" |[Dublin] Association of Principals and Vice-Principals of Community and Comprehensive Schools. |[http://www.bealoideasbeo.ie/Guth_Tuairm Cartlann ar líne] |- |'''Guth An Ghárda''' |Irisleabhar? |?<1924>? | | |Clóite ag Alex Thom, BÁC Vol 1 Umh.10 -1924 |- |'''Guth Ghoill''' |Iris |?<2008-2020>? |Céim Aniar Teo. Áras Ros Goill, Na Dúnaibh, Tír Chonaill | | |- |'''Guth na Scannán''' |sraith |1956 |Journal of the Cork branch (Irish Film Society) | | |- |'''Húrascáil''' |Iris |1978? |Scig-iris oifigiúil Sheachtain na Gaeilge |''Gabriel Rosenstock?'' |Seans go mbeadh fhios ag Ciarán Ó Feinneadha |- |'''idirchéim''' |Iris |?<2011-2021> |cleachtaí don idirbhiain i bhfoirm iris a clóitear 3 n-uaire sa bhliain | |Gael-Linn |- |'''Imleachán''' |Iris |?<2008 >? |foilsithe ar shuíomh craiceáilte .com |''Rónán Mac Aodha bhuí?'' | |- |'''IMRAM''' |Iris |2015> |Iris litríochta na Gaeilge |''Liam Carson 7 Cathal Póirtéir'' | |- |'''iMúscraí''' |Iris/Nuachtlitir – Cín Lín |2011-2012 2012 > |Nuachtlitir chomharchumann forbartha Mhúscraí. 8 eagrán mar iris go 2012 is ó 2012 mar chín lín |''Conchubhair Ó Liatháin'' |<nowiki>http://issuu.com/imuscrai/docs/imuscrainua_4nua</nowiki> |- |'''In Ard An Tráthnóna Siar''' |nuachlitir lín |2012-'18> |r-Nuachtlitir Chorca Baiscinn, Bliantiúil gach Nollag |''Seosamh Mac Ionrachtaigh'' |Iris nua na Gaeilge ó Choiste forbartha Gaeltachta Chontae an Chláir. http://www.gaelscoileanna.ie/news/school-stories/seoladh-na-hirisleabhar-nua-in-ard-an-thrathnona-siar-r-nuachtlitir-chorca-baiscinn/ |- |'''Inis Fáil,''' |Irislebhar |1923 -29 |Na Macaibh léighin i mBelmont, tig Lorcáin | |Lean mar Irisleabhar Lorcán Naomhtha' |- |'''Indiu / [[Inniu]]''' |Nuachtán |1943/84 |Glún na mBuaidhe – craobh na h-aiséirigh CnaG |''Ciarán Ó Nualláin go 1979,'' ''Tarlach Ó hUíd 1972-84'' |Míosagan go 1945, Seachtanán ina dhiadh sin Tháinig Inniu agus Amárach le chéile chun Anois a bhunú i 1984 |- |'''[[Innti]]''' |Iris |?<1984>? |Irisleabhar filiíochta | |“Filíocht ba mhó ba chúram d’Innti - Al T. |- | '''Iorras Aithneach''' |Irisleabhar |1990 - 2023> |Sean-phictiúir, nua-phictiúir, scéalta, cur sios ar imeachtai agus eachtrai a tharla |''Máirtín Ó Catháin'' (2021) |Agallamh ar [https://www.rte.ie/radio/podcasts/22040206-leabhar-iorras-aithneach-2021/ RnaG] le Mháirtín Ó C 2021 Anois ar an idirlíon ó 2023? Alt ar [https://peig.ie/en/2023/07/irisleabhair-a-bhfuil-sceal-pobal-gaeltachta-le-30-bliain-iontu-le-fail-ar-line/ PEIG] ins dtaca |- |'''Iris Chumann Seandálaíochta is Staire Chiarraí,''' |Iris | |Páipéar reachtmhaine dá theanga chum Gaedhilge do chur ar ahaidh. | | |- |'''Iris an Fháinne''' |Iriseán |1919-31>? |Gasra an Fháinne, |''Piaras Béaslaí'' | |- |'''Iris an Phuist''' |Iris |1927 | | | |- |'''Iris Eoghanach''' | |2020 - 2021 |Iris Mhíosúil do ghaeil thír Eoghan, le fáil san Ulster  Herald,, Dungannon Herald, Strabane Chronicle |''Seán Mór'' |Ceithre scríobhnóir agus é ar fad déanta go deonach |- |'''Iris Eoin''' |Iris |?<1984-2021> |Iris bhliantiúl na ndaltaí as Coláiste Eoin agus Íosagáin BÁC |Eagarthoirí éagsula chuile bhliain |Bhíodh ainmneacha éagsúla orthu chuile bhliain 'An Cinsire',' Gliogar' |- |'''Iris Éigse''' | |1963-73 |Comhairle Náisiúnta Drámaíochta, | |Curtha i gcló ag Ó Siadhail |- |'''Iris Fhianna Fáil''' |Iris |1977-1993 |Fianna Fáil | | |- |'''Iris na hÉagsúlachta''' |Iris |2022 |leagan Gaeilge den Iris Diversity Journal |Barbara Nolan - Ceann Ionadaíocht an Choimisiúin Eorpaigh in Éirinn |Eisithe ar line ag an Aontas Eorpach Scéalta faoin Aontas Eorpach, mar aon le scéalta faoin gcomhionannas agus faoin gcuimsiú in Éirinn |- |'''Iris na hOidhreachta''' |Iris |1989 -2002> |Teidil éagsúla chuile bhlian ag braith ar an téama |''Pádraig Ó Fianachta'' |An Sagart a d'fhoilsigh |- |'''Iris na Tulaí''' |Iris |1993 |Gaillimh |''Seán Breathnach'' |Bhí baint ag An tAthar Fiontán Ó Monacháin atá ina Easpag ar Chill Dá Lua ó 2016 anois. |- |'''Iris IarChonnacht''' |Iris |?<1970>? | | |'''Deir Deasún Fennel (Pobal Bealtaine) go raibh Iris Iarchonnacht le teacht amach an lá a dtáinig sé amach''<nowiki/>' Pobal 7 Samhail 1970' |- |'''Iris Oifigiúl an Aontas Eorpaigh''' |leabhar? (LNÉ) | | | | |- |'''Iris Oifigiúil na gCineálacha Plandaí''' |Irisleabhar |1981 |Controller of Plant Breeders' Rights | | |- |'''Irisleabhar''' |Irishleabhar |??? |Irishleabhar Roinn Chosanta -Cosaint Shibhialta (civil defence bulletin) | | |- |'''Irisleabhar Chnuc Mhuire,''' |Irisleabhar | |Knock Shrine Annual | | |- |'''Irisleabhar Chorcaighe,''' |Irisleabhar | | | | |- |'''Irisleabhar Chumann na gCéimithe i gCorcaigh?,''' |Irisleabhar | -1923 ??? | | | |- |'''Irisleabhar Comhaltas Cána,''' |Irisleabhar |?<1938>? | | | |- |'''Irisleabhar Lorcáin Naomhta''' |sraith |1922-25 |Mic Léighinn i mBelmont, Tig Lorcán BÁC | |'Inis Fáil' a bhí roimhe |- |'''Irisleabhar Muighe Nuadhad/Mhá Nuad,''' |Irisleabhar |1897/9 -2021> |Ollscoil Náisiúnta na hÉireann Má Nuad |''Pádraig Ó Fianachta.'' ''Eag. 2020 Tracey Ní Mhaonaigh'' |Meastar gur thosaigh sé i nGaeilge ach dátheangach le déanaí. Eag. 2020 i nGaeilge amháin Baineann traidisiún fada le h''Irisleabhar Mhá Nuad'', traidisiún ar cuireadh tús leis in eagrán na bliana 1898–99 den ''Record of The League of St. Columba''. Cuallacht Cholm Cille, cumann na mac léinn, a bunaíodh sa bhliain 1898, a chuir an ''Record'' amach agus é de chuspóir acu oidhreacht liteartha, eaglasta, staire agus teanga na tíre a chur chun cinn. Sa bhliain 1907, foilsíodh faoi ainm nua é — ''[http://www.irisleabhar.ie/ Irisleabhar Muighe Nuadhat]'' — ainm atá beo i gcónaí. |- |'''Keltic Journal and Educator''' |Irisleabhar |1869 -1871 |Irisleabhar Gaedhilge do foillsigheadh i Manchuin |''F/C Séamus Ó Rónáin'' |Canónach Ulick de Búca agus Tomás Ó Flannghaile (baile an Róba) ag scriobh ann. |- |'''Lá > [[Lá Nua]]''' |Nuachtán |1984>2007-2008 |An Cultúrlann Béal Feirste |''Conchubhair Ó Liatháin / Eoin Ó Néill / Domhall Mac Giolla Chóill/ áine Mhic Gearailt / Caomhán Ó Scollaí - dearthóir/'' |Ghlac anderstown News seilbh air i 2007 Ach baineadh a mhaoiniú dóibh i 2008. |- |'''Lasair''' |Iris bhliantiúl |1980-83 |Taighde agus Macnamh [3 h-eagrán ar fad], Coiscéim |''Pádraig Ó Snodaigh, Tomás Mac Síomóin'' | |- |'''Léachtaí An Fhóram Díospóireachta''' |Tréimhseachán |2011-'13> |Plé ar fhiúntas ath-shealbhú na Gaeilge mar leasa don Stát is don tír |''Breandán Mac Cormac, Peadar Kirby, Alan titley'' | |- |'''Léachtaí Cholm Cille,''' |Sraith |1970 -'15>? |á chló ag 'An Sagart' i Má Nuad |''Pádraig Ó Fiannachta'' | |- |'''Leadrán.com''' |Iris idirlín |2014> |“Tá neart suimiúl sa saol”, Nuacht, Spóirt, Teichneolaíocht, Ceol, Físeán | |Aidhmeanna: 3.Na rudaí ar siúl as Gaeilge timpeall an ghreásán a chur chun cinn 5. Gach riail ghramadach a briseadh |- |'''Léann''' |Iris |2007 |Cumann Léann na Litríochta Béal Feriste | | |- |'''Léann Taighde''' |Irislín |2015> |Iris Léann i nGaeilge le measúnú léannta déanta ar chuile alt. Choláiste Phádraig | |Saor in aisce |- |'''Leas''' |Iris |1972-5>? |Idir 4-5 go neamhrialta- Páipéar Gaeilge Shinn Féin Sráid Chaoimhín, Foilseacháin na Poblachta. BÁC |''Dónal Ó Lubhlaigh, Diarmuid Ó Súileabháin, Lorcán Ó Treasaigh'' | |- |'''Leoithní Aniar''' |Irisleabhar | |Irisleabhar Sgoil Mhuire Clochar na Trócaire, Béal Átha, An Fheardha | |Míosúil. |- |'''[[Éigse (iriseán)|Lia Fáil]]''' |Iris |1924-32 |Irisleabhar Gaedhilge Ollsgoile na hÉireann. |''Dubhghlas De hÍde'' |Comhluċt Oideaċais na hÉireann |- |'''Liarlóg -Lucsamburg''' |Irislín |2014 |Irisleabhar idirlíon Mhíosúil faoin saol i Lucsamburg. |''Seanán Ó Coistín as Cill Dara'' | |- |'''Lic an Teallaigh''' |Iris |1931 |An tAthair Eric Mac Fhinn |''Eric Mac Fhinn'' | |- |'''Loch Léinn''' |Irisleabhar |1903-05 |Irisleabhar Míosúil as Cill Áirne | | |- |'''Lug''' |Iris |1972-? |Iris nua liteartha le Tarlac de Blácam – Pobal 17 Iúil 1972 |Tarlac de Blácam + BrianMac Curtáin | |- |'''Luimne''' |Iris |1999-2000? |Colaiste Mhuire gan smál Luimneach (Mary I. College) |''Cathaoir Ó Braonáin'' | |- |'''Macalla''' |Irisleabhar |1976-83>? |Irisleabhar Coláiste na hOllscoile Gaillimh 1976. | | |- |'''[[Mahogany Gaspipe]]''' |Iris |1980>? 1998-'00 |Dírithe ar Dhaltaí Meánscoile |''Séamus Ó Maitiú'' |Eisithe ag Bord na Gaeilge ansin Gael-linn |- |'''Malairt''' |Iris |1977>78 (uimh2)>? |Iris An Chumann Ghaelach Ollscoil na Banríona |''Tomás Mac Sheoin'' | |- |'''Meitheal''' |Iris |1970->? |Iris Nua ó Chléirscoil Mhá Nuad | |(iris Champaí Cholmcille) agus smaointí doimhne ann faoi fhadhbanna na nGaeltachtaí Éagsúla.' Pobal 4 Meitheamh 1970 |- |'''[[Meon Eile]]''' |Iris Idirlíon |2014>2021> | | | |- |'''Mionlach''' |Iris |2015>2017> |Cúrsaí reatha,polaitíocht, nuacht idirnáisiúnta, amhráin, Fillíocht 7 tuilleadh |''foilsithe ag Misneach na Gaillimhe in Ollscoil na Gaillimhe'' |Grúpa clé-eiteach a dhéananns an nasc idir an ghéar céimteanga agus an ghéar-chéim eacnamaíochta |- |'''Míosachán na gClódóirí''' |Sraith | |Dublin, I.G.S. | | |- |'''Misneach''' |Iris |1919-22 |Irish Chonradh na Gaeilge | |Teideal úr ar 'Fáinne an Lae' |- |'''Misneach''' |Nuachtán |1971-75 / |Iris Ghluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta (Corca Dhuibhne) |''Breandán Mac Gearailt'' |Lean Fastaoim agus Nuacht Dhuibhneach |- |'''Molua''' |sraith/serial |?<1934-59 |Irisleabhar Cuallachta Griogóir, N. Organ of the Association of St. Gregory | | |- |'''Muintir Acla''' |Iris |1995-1998>? |Irisleabhar Coláiste na hOllscoile Gaillimh 1976. | | |- |'''Ná Bac Leis''' |Nuachtán |1915 |In aghaidh an Rialtas agus an Chogadh Mhór (18 ar fad) |''Seán Mac Giollarnáth'' | |- |'''Nasc''' |iriseán |1996 |Nuachtlitir an tionscnaimh bainistíochta straitéisí. | |Roinn an Taoisigh |- |'''Nasc''' |Iriseán |1991> |Iris Oifigiúl 'Ógras' | | |- |'''Nasc''' |Iris |1966-79>? |Irish chonradh na nÓg | | |- |Newsletter |Iris |2024> |Irish jesuits international Leagan Gaeilge Dé-bhliantúil |John Guiney |Foilsíodh an chéad cheann mar Imleabhair 40 Earrach 2024 |- |'''[[Nós (iris)|Nós]]''' |Iris |2008-2021> |Iris do dhéagóiri agus ógfhasta |''Tomaí Ó Conghille / Máiréad Ní Thuthaigh, Maitiú Ó Coimín'' |thosaigh mar iriseáin ghréasáin ansin maoiníodh le cur i gcló |- | '''[https://www.ucd.ie/icsf/en/studenthub/nua-aois/ Nua Aois]''' |Iris |1971-2015>? |Cumann Liteartha UCD Iris Ollscoil Bhaile Átha Cliath, Litríocht acadúlach agus tuaraimí |''Emma Ní Nualláin (2010-12)'' | |- |'''Nuacht''' |Nuachtán |?<2011>? |Eagrán speisialta do Sheachtain na Gaeilge Coiste An Chumainn Ghaelaigh UCD |''Cormac Breathnach,Lisa Nic an Bhreitheamh,Eoin Ó Cróinín'' | |- |'''Nuacht Átha Cliath''' |Iris |2013->'15 |Arna eisiúint ag Connolly Books. Eagrán 1 Fomhair 2013 Saor in aisce |''Cris Ní Choistealbha,'' ''Cormac Breathnach,'' ''Eoin Ó Cróinín,'' ''Eoghan Ó Murchadha'' | |- |'''Nuacht Baile na nGall''' |Leathanach FB |2014> | |''Duine le Raidió na Gaeltachta'' |Fós le haon Nuacht a chuir in airde agus mí-litrithe gan 'H' tar éis an B. |- |'''Nuacht Chorca Dhuibhne''' |sraith/serial |1972 -81 |Comharchumann Forbartha Chorca Dhuibhne – clóite i Luimneach | |An-leagan amach, an-slachtmhar... Clóite i Luimneach cén fáth' -Pobal 20 Márta 1973 |- |'''Nuacht Feirste''' |Nuachtán | | | | |- |'''Nuacht Ghaeltarra''' |Iris |?<1971>? |Na Forbacha Gaeltarra Éireann | | |- |'''Nuacht Mhall''' |clos iris |2020 -2021> |Príomhscéalta na seachtaine léite go mall d’fhoghlaimeoirí CnaG Lúndain atá á ndéanamh. | |<nowiki>https://anchor.fm/cnag-ldn</nowiki> |- |'''Nuacht UCG''' |Sraith | | | | |- |'''Nuacht 24.com''' |Suíomh Nuachta |2014 |G ní F: “ Cad é an gaol idir Nuacht 24 agus Nuacht24.com EÓN: “comhfhiontar é idir Nuacht 24, an comhlacht Rua Media agus Fusion Broadcast Teo. | | |- |'''Nuacht 24 / An Druma Mór.com''' |Nuachtán |2009 – 2010 9/5/2010 |Iomaí foinse nuachta Gaeilge ar an idirlíon, Cínlae-lín ina measc |''Eoghan Ó Néill'' |Bhíodh ghréasáin (An Droma Mhór.blogspot.com) Agus eagráin á gcló go 2010, ansin leanadh faoin ainm Nuacht24.com |- |'''Nuacht1.com''' |Ilnuachtaire / Lithreán Nuachta Gaeilge |?<2012-'15> |Coiste BÁC de CnG Nascanna go Gach alt as Beo, Foinse, gaelport, Gaelscéal, Meon eiel,Nuacht 24, Nuacht RTÉ Treibh (IT), Tuairisc, Podchraoltaí, blaganna. Athnuaithe gach lá. RnG, RnaL, RF, RrR, TG4, Pod Chrl. | | |- |'''Nuaidheacht''' |Nuachtlitir |1982-2000 |Nuachtlitir Conradh na Gaeilge, Washington | | |- |'''NUACHTLITREACHA + Tuarascálacha bhliantiúla''' | | |''Eisíonn beagnach chuile ranna agus fo-ranna rialtas tuarascáil bhliantiúl i nGaeilge freisin eisíonn na heagraisí Gaeilge agus na Gaelscoileanna nuachtlitreacha seachtainiúla nó míosúla ar an t-idirlíon agus ar phár. Freisin bíonn leabhráin ann dos na drámaí agus na sacraimintí eaglasta. Seo thíos roinnt des an naucht litreacha a bhíodh is a bhítear dá n-eisiúint.'' | | |- |'''Nuachtlitir''' |Iris |?< 1991>? |An Chomhchoiste Réamhscoilíochta Teo. | |maoinithe ag Údarás na Gaeilge agus an Chrannchur Náisiúnta |- |'''Nuachtlitir an Leitriúich''' | |?<1974>? | | |Eisithe ón nuaGhaeltacht (ó thaobh aitheantas de) An Chlocháin' – pobal 24 Beal 1974 |- |'''Nuachtlitir Chonradh na Gaeilge''' |Iris mhíosúil |1965>'17> |Eolas ó na cúigí agus thar lear |''Julian de Spáinn (ó 2011)'' | |- |'''Nuachtlitir Comhlathchas Náisiúnta Drrámaíochta''' |Iris bhliantúil |?<2011->? |Nuachtlitir ar fhéile náisiúnta drámaíochta Gaeilge | |eisithe ag an comhlachas Náisiúnta Drámaíochta, Camas, conemara |- |'''Nuachtlitir Chumainn Chultúrtha Mhic Reachtain''' | |198?-9? >? | | | |- |'''Nuachtlitir Drámaíochta''' |ráiteachán |?<2009-'14 |Comhalachas Náisiúnta Drámaíochta na hÉireann | | |- |'''Nuachtlitir Ghael Bhéal Feirste''' |Nuachtlitir |1969-9? >? | | | |- |'''Nuachtlitir Ghaelchultúir''' |Nuachtlitir |2010-2021> |Nuachtlitir chun daoine a chuir ar an eolas faoina seirbhísí a bhionn á gcur ar fáil acu. | | |- |'''Nuacht Litir''' |sraith |1997 |An Spidéal, Ros a Mhíl, Na Mionna | | |- |'''Nuacht Litir Páirtíocht Ghaeltacht Thír Chonaill MFG-teo''' |Iris |1997-98 |"Cur síos ar thograí sna Gaeltachtaí a fuair tacaíocht LEADER ó Mheitheal Forbartha na Gaeltachta” | | |- |'''Nuachtlitir Ealaíon Na Gaeltachta''' |Iris Gréasáin | |Ealaíon.ie | |Údarás na Gael |- |'''Nuachtlitir na Gaeilge''' |Iriseán |2000 |Cambridge Irish Language Group | | |- |'''Nuachtlitir Óige Ghaoth Dobhair''' |Iris shechtainiúil |?<1985 – 1987>? |foilsithe is dáilte ag a gClub Óige i nGaoth Dobhair | | |- |'''Nuachtlitir Teaghlaigh''' |Iris mhíosuil |2015-2021> |altanna, áiseanna do thuistí agus páistí, greanáin, faigh na focail agus mar sin de á n-éisiúnt ag Glór na nGael |Marcas Mac Ruairí | |- |'''[[Oghma (iris)|Oghma]]''' |Iriseán |1989-98 |irisleabhar litríochta |''Antain Mag Samhráin, Micheál Ó Cearúil, Seosamh Ó Murchú:'' |''tháinig Aimsear Óg ina dhiadh'' |- |'''Oideas''' |Iris |?<-1968-'14 |Iris na roinne oideachais | | |- |'''Óige''' |Iris |1923 |Irisleabhar do leanbhaibh scoile | |Foisitheoir :Guy |- |'''Ollscoil''' |Iris |1992-93>? |Ráitheacháin bunaithe ag Coiste Comórtha an Athar Mícheál Ó hIcí – 6 mhí a leann |''Tomás Ó Monacháiin /Pádraigh Mac Giolla Rí (Fionbarra Ó Brollacháin) feallbhuile na húdarás ar Údarás sa Ghaeltacht'' | |- |'''Ó Thuaidh''' |sraith |1993 -94 |An Daingean, Co. Chiarraí | | |- |'''P agus T''' |Iris | |Iris Oifige an Phoist | |Roinn Post & Telegrafa BÁC |- |'''PEIG''' |Iris Ghréasáin |2015 – 2021> |Pobal, Eolas, Ilmheáin, Gaeilge. CnG BÁC | |tógáil ar an méid a rinne Gaelport, 'As na Nuachtán' |- |'''Pléarácha''' |Iris bhliantúil |1991 > 2014>? |Iris ina féile ina raibh clár na féile, cur síos ar na míreanna agus altanna ar ghnéithe éagsúla. |''coiste eagarthóireachta, Phléarácha Chonamara'' |<nowiki>http://www.cartlann.ie/exhibits/show/cartlann-an-phlearaca</nowiki> |- |'''Pobal''' |Iris |1970>? |Curtha in eagar ag Mícheál Ó Bréartúin, Pádraig Ó Snodaigh |''Mícheál Ó Breatúin Pádraig Ó Snodaigh'' |Pobal Teo. An Charraig Dubh |- |'''Pobal''' |Iris | |Seanchas agus scéilíní do Ghaedhil óga na hÉireann. | |Comhlacht Oideachais na hÉirean |- |'''Pop Nuacht''' |Iris Idirlíon |2011-12 |Seirbhís nuachta Gaeilge ar dhomhan Phopceoil an Bhéarla | |Raidió Rí Rá |- |'''Pléarácha''' |Nuachtán |1981>? |Nuachtán neamhspleách Gaeilge. | |Clóite i mBéal Feirste, neamhspleách ar dtús, ach mar fhorlíonadh leis an Andersonstown News ar ball. |- |'''Preas an Phobail''' |Nuachtán |?<1981>? |Nuachtán neamhspleách Gaeilge. | |Clóite i mBéal Feirste |- |'''Raithneach''' |Iris |1980 |Iris Chuman Gaelach Ollscoil Nua Uladh | | |- |'''Rí Rá''' |Greanán |2013>? |Iris de mear-dhearáin ildaite | |Foilsithe ag Coimicí Gael |- |'''Rosc''' |Irisleabhar |1951-1985>? |Irisleabhar CnG Dáil na Mumhan | |Coicíseachán - Iris dhátheangach CNG darb ainm Rosc ní h-eol an ionann an dá cheann |- |'''Rosc Dubh''' |Comic/meardhearán <197? > | |Meardhearán chun cuidiú le airgead a thiomsú do malairt |''Liam de Frinse'' | |- |'''Rosc Ros Muc''' |sraith | | | |Foilsithe ag Leon Ó Mórcháin |- |'''Sa Ghaeltacht''' |nuahctán |1979 - 1980>? |'Iris Oifigiúil Údarás na Gaeltachta' - míosúil le nuacht ó na ceantreacha Gaeltachta. | |3 chóip le breathnú orthu ar an suíomh seo http://www.bealoideasbeo.ie/index.php/Sa%20Ghaeltacht |- |'''Samhlaíocht Aniar''' |Irisleabhar |1995-97 |Foilsithe i dTrá Lí |''Pádraig Mac Fhearghusa'' | |- |'''Saoirse''' |Iris |1970>? |ó Ghluaiseacht na Poblachta Plás Gardnar | |' Ní Fhacamar Fastaoim, An Lámh Dhearg ná Saoirse le fada an lá an beo marbh iad mar irisí? - Pobal 17 Iúli 1972 |- |'''Saoirse''' |Iriseán |1998 |Foilsithe ag Roinn Chultúr Sinn Féin Béal Feriste (The local newsletter by the jackie Griffith Cumann Provisional Sinn Féin) | | |- |'''[[Saol (Nuachtán)|Saol]] > Saol.ie''' |Nuachtlitir |1974-'11-'14>? |Nuachtlitir mhíosúil do phobal na Gaeilge FnaG |''Colm Ó Tórna'' |Cuireadh dtín idirlíon ansin baineadh a mhaoiniú |- |'''Scathán (An?)''' |Iris |1950 -2006>? |Iris an Chumainn Ghaeligh (Ollscoil na Banríona BF) cultúr, oideachais, litríocht, na coláistí samhraidh..... | | |- |'''Scathán''' |Iris bliantiúl |?<2017 |Iris Roinn Na Gaeilge Coláiste Phádraig Drom Condrach | | |- |'''Scáthlán''' |Iris |1980 - 2016>? |Iris Chumann Staire agus Seanchais Ghaoth Dobhair |''Seán Ó Gallchóir agus Seán Mac Niallais ([http://www.bealoideasbeo.ie/sites/default/files/2018-12/Scáthlán1_1980_OCR_0.pdf Scáthlán a h1])'' |Comhar Chumann Forbartha Ghaoth Dobhair<nowiki/>http://www.bealoideasbeo.ie/sites/default/files/2019-01/Scáthlán%203%20-%201986%20-%20OCR2019.pdf |- |'''[[Scéal (nuachtán)]]''' |Nuachtán |2025> |Nuachtán seachtainiúil Gaeilge |[[Éanna Ó Caollaí]] |Céad eagrán 15/04/2025. 16 lch an eagrán. Leagan clóite amháin. Ar fáil in éineacht le [[The Irish Times|''The Irish Times'']] agus an ''[[Irish Independent]]''.<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /> |- |'''Scéala Aduaidh''' |nuachtlitir |1988-9? |i gcló i mBéal Feriste | | |- |'''Scéal Úr''' |Nuachtán |1966 |Tablóid Ghaeltacht Bhéal Feriste | |Thosaigh is chríochnaigh sa bhliain chéanna. |- |'''Sciath con gCulainn''' |Iris lámhscríofa |1899 |Iris tiolcatha chun leas Ghluaiseacht na Gaeilge, Béal Feirste | | |- |'''Scoth Smaointe''' |sraith |1977-86 -2016>? |Cumann Gaelach Coláiste Mhuire gan Smál Luimneach | | |- |'''Scríobh''' |Irisleabhar |1974-84>? |An Clóchur | |“Díolaim shubstaintiúil éagsúil ar chuma Bliainiris ba ea Scríobh” -Al. T |- |'''Scríbhneoirí Cois Teorann 1>5''' |sraith |2015 >'19> |Coiscéim |''Prin Ó Duigneáin/Seosamh Mac Muirí'' |Meascra saothar pinn ó Liatroim |- |'''Sgéal Nua Na Gaillinhe''' | |1922-25 |National Publications | | |- |'''7 na Seachtaine''' |Iris |<?2014 |Iris Sheachtainiúl a bhí ar fáil ar Gaelport.com | |Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge |- |'''*Seachtain''' |Nuachtán |2013- 2021 |Seachtanán de chuid an Irish Independent | |Lean seo i ndiaidh a leagan siúd de Foinse |- |'''*Seachtain Óg''' |Nuachtán |?<2014> 2021 |Forlíonadh seachtainiúil (de chuid 'Seachtain') Gaeilge do dhaltaí bunscoile | |''féach'' |- |'''Seanchas (ó) Chairbre''' |sraith |1982-93 |Foilsithe i Sciobairín, Corcaigh | | |- |'''Seraphica''' |Irisleabhar |?<1946-48>? |Bliainiris dá Fhoilsiú ag na Frainsiasaí Óga. | |Coláiste San Antoine i Lobháin; Coláiste San Isidhóir sa Róimh ; Coláiste San Antoine i nGaillimh. Franciscan students' annual. |- |'''Sonas''' |Greannán | |Iris oideachais do rang a h1 agus a 2 | |Folens |- |'''SOS''' |Nuactán Scoile |1987-1988 |Nuachtán sheachtainiúil Choláiste Eoin ⁊ Íosagáin | | |- |'''*Splanc''' |Iris |2015 – 2021> |Iris ranga don idirlbhliain |''Gaelinn le cabhair ó COGG'' |Tá suíomh ghréasáin le leagan digiteach agus obair bhreise. Féach freisin Dréinre, ⁊ Staighre [https://www.gael-linn.ie/ga/teaching-learning/splanc/113-2/ suíomh] |- |'''Splunc''' |Iris |2008 -'14> |Iris/ Meardhearán (comic) dé-bhliantiúl Comhluadar |''aistriúchán ar isir Boer Da an Bhreatain Bhig'' |eisithe ag comhluadar |- |'''Spreac''' |Nuachtlitir |<?2008>? |Nuachtlitir Chomhlucht forbartha An Spidéil Teoranta | | |- |'''*Staighre''' |Iris |1994-2021> |Cleachtaí d'ardleibhéal an teastas sóisear i bhfoirm iris a clóitear 6 n-uaire sa bhliain | |[[Gael Linn]] [https://www.gael-linn.ie/ga/teaching-learning/staighre/113-1/ suíomh] |- |'''Stáitse''' |Iris |1991 -2005 |Iris na Drámaíochta Gaeilge An Comhlahas Náisiúnta Drámaíochta | | |- |'''Studia Hibernica''' |Iris |1961> |Iris Stair na Gaeilge ⁊rl | |Coláiste Oilliúna Naomh Pádraig |- |'''Súil Eile''' |Iris |?2001<2016 |Iris Scoil Choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |leanann seo Flúirse |- |'''Sult''' |Iris |?<2007-2015> |Iris bhliantiúl d'imeachtaí SnG ar fud na tíre | |Bhí ar fáil sa Daily Star go dtí 2013 - Daily Irish Mail i 2014 |- |'''Sult''' |Iris |<?1969?> |Doire | | |- |'''Tairseach''' |Iris |2003>2014 |Iris Bhliantiúil cúrsa iriseoireachta ITÁC | |[Eagrán a 2 - 2008] |- |'''Taighde agus Teagasc''' |Iris |2001 – 2008>? |Iris Bhliantiúil Ollscoil na banraíonna Beal Fesiete | |<nowiki>https://bill.celt.dias.ie/vol4/displayObject.php?TreeID=7612</nowiki> |- |'''Teagasc na Gaeilge''' |Iris |1981-2010 |Iris Comhair na Múinteoirí Gaeilge (chríochnaigh le uimhir a 9 2010) | | |- |'''Teagmháil''' |Iris Ghréasáin |??? |Ceann des na céad Iris ghréasáin. Pléadh ealaíon na cumarsáide agus eolaíocht na ríomhaireachta, Sholáthair foclóir ríomhaireachta | |I nGaeilge den chuid is mó |- |'''Teangadóir''' |Iris |?<1953-60>? |Béal Feirste | |D'fhoilsigh Breandán Mac Aodha a chuid dánta ann |- |'''Tír na n-Óg''' |Greanán |1946-1979 |''Na Bráithre Críostaí'' | |Bhíodh sé ar fáil in eindí le 'Our Boys' tháinig sé sna sála ar an Gadhael Óg |- |'''Tradrai''' |Iris | |Iris Club na nÓg Cora Chaitlín, CLG Newmarket-on-Fergus, | | |- |'''Tuairisc''' |Nuachtlitir |?<1970-'76 |Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta. Indreabhán, 5p | |'Bhí marna ag an gcruinniú inar toghadh coiste eagarthóireachta Thuairisc...' -Pobal 7 Samhain 1970. 'Ach tháinig cúpla irisí nua ar an saol le tamall agus chonaiceamar uimhir amháin de Tuairisc ina chrot nua – go maire sé – Pobal 17 iúil 1972 |- |'''Tuairisceoir''' |Nuachtán |2013-'15> |Nuachtán Ghréasán a chlúdaíonn réimse leathan de Nuacht. | | |- |'''*[[Tuairisc.ie]]''' |Nuachtán |2014 - 2021 |Nuachtán Ghaeilge úr ar an idirlíon a maoiniú ag Foras na Gaeilge | | |- |'''Tuarascáil an Uachtaráin''' |Irisleabhar | |“ 4 ag tógáil Ollscoil Dlúth-thaighde den chéad scoth” Foilseachán taighde UCD | | |- |'''Tuarascáil Bhliantúil DKIT''' |Irisleabhar |2008 |Institúid teineolaíochta Dhún Dealagan | |<nowiki>https://www.dkit.ie/system/files/0809_Irish_Annual_Report_0.pdf</nowiki> |- |'''Tuarascáil Bhliantúil Teagasc''' |Irisleabhar |2007 | | | |- |'''Tuathal''' |Iris |2010-2013 |Iris Ghaeilge le Coláiste na Tríonóide- eagrán Nollag I 2011, seans gur iris séasúrach é | |<nowiki>http://issuu.com/tuathal/docs/tuathal2.2012</nowiki> |- |'''Tús a’ Phota''' |Iris |1930 |Aguisín do Gearrbhaile' de thorradh na Laethannta Saoire) |''Eric Mac Fhinn'' |Chló sé lena airgead féin é. |- |'''Ulaidh ag Aiseirighe''' |Irisleabhar |???? |Foilsithe ag Resurgent Ulster, Béal Feirste | | |} == Gaeilge ⁊ Béarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Ainm''' |Iris |1989-2018 |Iris ar logainmneacha -Bulletin of Ulster Placenames Soc. |''Leon Ó Móracháin a bhunaigh'' | |- |'''An Aisling''' |Iris |1985 -1991?> |A journal of tradional studies. |''Micheál Ó hAllmhuráin'' |Comhaltas CÉ Chiarraí Baile Thadhg |- |'''An Crann''' |Iris |1908-24>? | |''Séamus de Craig'' |Foilsithe leis An Stoc (1917-1920, 1923-1931) Cf. R. de Hae, Clár-Litridheacht na Nua-Ghaedhilge. |- |'''An Choinneal''' |Iris dé bhliaintiúil |1959-2021> |Parish publication, Louisburgh. Longest parish bulletinin Ireland |''Leon Ó Mórcháin a bhunaigh'' |Iris pharóiste Chluain Cearbán, Maigh Eo -'provide an insight into life in Kilgeever parish'. |- |'''An Chraobh-Ruadh''' |sraith |1895-1913>? |Seachtanán CnG | |irisleabhar Chonnartha na Gaedhilge ghá chur amach ag muinntir na h-Ard-Sgoile Ultaighe, Béal Feirsde |- |'''[[An Claidheamh Soluis]]''' |Nuachtán |1899>1917 / 1930-32 |CnG Bhéal Feriste / Árd-sgoil Ultach |''Eoin Mac Néill ->01 Pádraig Mac Piaras 03- 09'' |''Athraíodh an ainm go Fáinne an Lae ar feadh tréimhse agus ansin go Misneach arais go Fáinne an Lae agus thar nais dtín chéad ainm.'' |- |'''An Connachtach / The Connachtman''' |Iris |1907-1908 |a bilingual journal devoted to the national revival. Áth Luain |''Seán Mac Giollarnáith'' |''Níor mhair ach tamall gairid'' |- |'''An Doras''' |Nuachtán/mórbhilleog |1996-1998 |Iris Mheirceánach faoin gCultur Gaelach | |Níl rian de ann ach i liosta ar www.3.smo.uhi.ac.uk |- |'''An Droichead – ''the bridge''''' | |1985-89 |An Irish magazine from New York / A bilingual journal from Ireland | |Is cosúil go raibh dhá iris nó an ceann céanna faoin teideal céanna á dháiledh in oirthear Mheirceá |- |'''An Duibhneach''' | |?<1971>? |Cumann Cearta sibhialta na Gaeltachta |Breandán Mac Gearailt |Tar éis do Breandán Mac Gearailt éirigh as bheith ina eagarthóir ar Misneach bhunaigh sé seo. |- |'''An Féinics''' | |?<1968-73>? |Comhairle na gCumann Gaeilge, Cumann na Gaeilge Nua Eabhrach |Seán MacPotait Eag. Cúnta: Deasún Breathnach | |- |'''An Fhearsaid''' |nuachtlitir |?<1995>? | | | |- |'''An Fhuinneog Ghaelach''' |Irirsán Ráithiúl |2002-2021> |Nuachtlitir Cumann Gaeilge na hAstráile Teo. | | |- |'''An Focal''' | | |Nuachtán Ollscoil Luimnigh. Roinnt colúin Ghaeilge ann | | |- |'''[[An Gaodhal]]''' |Iriseán |1881-1904> |Leabhar-aithris Míosamhal (Brooklyn, New York : Nolan Bros. Steam Print, December, 1881.) |''Micheál Ó Lócháin'' |tabhartha chum an teanga ghaedhilge a chosnadh agus a shaorthughadh agus chum féin-riaghla Chinidh na hÉireann |- |'''An Glór Poblachtach''' |Irisleabhar |2010 |Iris úr Shinn Féin  (le bheith ráithiúl) | |(bhí 500 síntús á lorg acu le go leanfadh siad leis) |- |'''An Leabharlann''' |sraith |1905-1909 |Irisleabhar cumann na Leabharlann | | |- |'''An Long / War Sheet''' |Irisleabhar |1922 |Warsheet No 1, foilsithe ag (IRA, BÁC) | | |- |'''An Múinteoir Náisiúnta''' | |?<1960-64>? |Tír Teanga Ceol | | |- |'''An Náisiún / The Nation''' |Páipéar |1952 | | | |- |'''An Nuaidheacht''' |sraith |1980-'02>? |Newsletter of Conradh na Gaedhilge Washington | | |- |'''An Óige''' |sraith |1930>? |A bright bi-lingual monthly |''Pádraig Ó Bróithe'' |Bunaithe ag an Eagarthóir |- |'''An Phoblacht/ Republican News''' |Nuachtán | |Nuacht le dearcadh poblactánach | | |- |'''An Píobaire''' |Iriseáinín |1969-78 -'14 |Na Píobairí Uileann i mBÁC a d'eisigh | |Ó 1999>14 i mBéarla |- |'''An Ráitheacháin''' | |1936>? |The Gaelic Quarterly Review,: Iris de chuifd an cumann lúthchleas Gael | |<nowiki>http://www.limerickcity.ie/media/1937%2003%20No%204.pdf</nowiki> |- |'''An Ridire''' | |?<1974>? |Ceoltóirí an Daingean | | |- |'''An Saol Gaelach''' |Iris |?<1919>? |Alt ar Thomas Mac Partland ann ar an 25 Eanáir 1919 | | |- |'''An Sgiath – The Shield''' |Sraith |1907 | | | |- |'''An Smaointeóir / The thinker''' |Irisleabhar |1919 -1920_>? |Irisleabhar Oifigeamhail Connradh Na Gaeilge de'n Státa Nuaig Eabhraic | |Irisleabhar Ráithiúil |- |'''An t-Eagrán''' | | |Nuachtán mhicléinn DIT i mBéarla ach Colúin Ghaeilge ann | | |- |'''An Teanga Bhinn''' |nuachtlitir |?<1996>? |Eisithe ag An Cumann Gaelach 7 Glór na nGael, Port a Dúinín | | |- |'''An tOibrí Imdhála: The Distributive Worker''' | |1957>? |incorporated ‘The Drapers Assistant’ and An Saothraí Riartha | | |- |'''Ard na hÉireann''' |Iris |1904 |''An Irish Ireland Magazine -'' |''issued by an Craobh Colm-cille, Connradh na Gaedhilge Tulach-mór. Nodlaig, 1904.'' | |- |'''As na Nuachtán''' |Iris Idirlíon |?<2014 |Ath-fhoilsiú ar altanna as na Nuachtáin a bhíonn Ag plé an Ghaeilge |''Gaelport.com C.NnaG'' |Ath bhunaithe fé scáth PEIG de chuid CnG |- |'''Banba''' |Iris |1901-06 |foilsithe ag Muintir Bhrúin agus Nualláin | | |- |'''Banba''' |irisleabhar |1921-22 |Gael Pub. & Trading Society | | |- |'''Béaloideas,''' |Irisleabhar |1927-'01>? |The Journal of Folklore society of Ireland / Cumann Béaloideasa Éireann |''Séamus Ó Duilearga'' |i nGaeilge den chuid is mó tríd go dtí na 70dí is ansin i mBéarla den chuid is mó ina dhiadh |- |'''Bean na hÉireann''' |Iris |1908-1911 |Iris Inghinidhe na hÉireann, ‘freedom for Our Nation and the Complete removal of all disabilities to our sex |''Maude Gone a bhunaigh'' |An chéad iris do Mhná in Éirinn.   Scríobh Caitlín Nic Gamhann alt ann. |- |'''[https://www.ucc.ie/en/anthropology/research/researchprojects/beascna/ Béascna]''' |Irisleabhar |2002-2017>? |Iris Bhéloideasa agus Eithneolaíochta Dept of folklore UCC | |''‘Béascna’ is one of only two scholarly journals in the Republic of Ireland publishing articles and reviews relating to Irish and European Folklore and Ethnology in general.'' |- |'''Bliainiris''' |sraith |1982 |Cuman staire agus seandálaíochta Thuaisceart Mhaigh Eo | | |- |'''[[Bolg an tSoláthair (Cumann na nÉireannach Aontaithe, 1795)|Bolg an tSolair]]''' |Iris |1795 |'Or The Gaelic Magazine' - Aistí, Amhráin is Gramadach. | |Clóite fé chúram na h-[[Cumann na nÉireannach Aontaithe|Éireannaigh Aontaithe]]. Aon eagrán amháin a eisíodh. Aistriúcháín le [https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1047 Charlotte Brooke] ann |- |'''Cairde na Cruite''' |Nuachtlitir |1990-'10 | | | |- |'''Céim''' |sraith |1970>? |Coimisiún le rinicí Gaeilge | | |- |'''Ceol''' |Sraith |1963-86 |a journal of Irish music |''Breandán Breathnach'' | |- |'''Ceol Tíre''' |Billeog eolais |1973>? |Cumann Cheol Tíre Éireann = Folk Music Society of Ireland | |BÁC |- |'''Channel''' |iris liteartha |2019> |Iris liteartha dírithe ar an “dúlra, imní an chomhshaoil, agus smaoineamh éiceolaíochta”.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/cultur/abhar-i-ngaeilge-a-lorg-ag-iris-liteartha-i-mbaile-atha-cliath/|teideal=Ábhar i nGaeilge á lorg ag iris liteartha i mBaile Átha Cliath|dáta=2023-06-01|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=2025-05-29}}</ref> |[[Cassia Gaden Gilmartin]]; Eagarthóir Gaeilge: [[Simon Ó Faoláin]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://channelmag.org/about-channel/|teideal=About - Channel, Ireland's Environmentalist Literary Magazine|language=en|work=[[Channel]]|dátarochtana=2025-05-29}}</ref> |I mBéarla go príomha; beagán i nGaeilge ó 2020 i leith, taobh le haistriúcháin go Béarla. Lonnaithe i mBaile Átha Cliath.<ref name=":2" /> |- |'''CNAG''' |iris/nuachtlitir? |1991- 1995 |Conradh Na Gaeilge 6 Sraid fhearcar BÁC 2 01757401-2 50p | |Eagrán 07 ‘93 táille 50p comóradh 100 bliain d e CnaG |- |'''Cogar''' |Iris |1964-69>? |The newsletter of Comhlachas Daonscoil | | |- |'''Comhaltas''' |Bliain-iris | |Bliain-iris comhaltas Ceoltoirí Éireann |''T.P. Ó Díomsaigh'' | |- |'''Comhaltas Ceoltóirí Éireann''' | |1976>? |'Comhdháil' | | |- |'''Corca Dhuibhne Beo / Mid and West Kerry Live''' |Iriseán |2009-2023> |Corca Dhuibhne, Ciarraí |''Lorcán Slataire agus Mossy'' |Cinntítear go bhfuil an oiread Gaeilge is atá Béarla san iris [https://www.westkerrylive.ie/ West kerry Live] |- |'''Craic''' |Nuachtlitir |1993>? |Nuachtlitir Comhaltas an Chreagáin (The very occassional newsleter of CC) | |Uimhir 2 Eanáir 1993 |- |'''Cuisle na nGael''' |Iris |?<1985 -94>? |Iris Bhliaintiúl Chraobh an Iúir / The Journal of the Newry Branch Gaelic League | | |- |'''Dál gCais''' |Iris |1972-93 |The Journal of Clare |''Séamus Mac Dhaibhéid'' | |- |'''Duillí Éireann (Irish Pages)''' |Iriseán Dé bhliantiúl | |Iris scríbhneoireachta comhaimseartha – “ An teagrán Gaeilge dha theangach. | |foilsithe i mBéal Feriste? |- |'''Dála Gaedhal''' |billeog |1957 >? |Clann na Gaedhealtachta a d’fhoilsigh | |Clólann Juverna Teo., 4 thrácht (quote) as rosc agus eile agus torthaí chrannchur Taisge Éireann Sráid Árann Thoir BÁC, guthán sealadach 46956, An árd sgoil, sráid Duibhis, Béal Feirst, guthán 22210 |- |'''Eagar''' |Ráitheachán |1950? |Ráitheachán dhátheangach CnG |''Anraoi Ó Liatháin'' |'Rosc' an teideal nuair a tiontaíodh ina coicíseán é |- |'''[[Éigse (iriseán)|Éigse]]''' |iriseán |1939>?2006>? |a journal of Irish studies, Index to volumes 1-30 – Leabharlann na hÉireann |''Colm Ó Lochlainn'' |''/ Published (with the aid of the Adam Boyd Simpson Bequest) for the National University of Ireland'' |- |'''Éigse Cheol Tíre''' | | | | |Brún agus Ó Nualláin Teo. |- |'''Éire ag na Náisiúin Aontaithe''' '''Ireland at the United Nations,''' |Sraith leabhair |?<1957-1962>? | | | |- |'''Éire-The (Irish) Nation''' |Nuachtán |1923-24 |Den chuid is mó i mBéarla le roinnt i nGaeilge | | |- |'''Éire go Brágh''' |iriseán | |A Monthly Bilingual Magazine for the Preservation and Promotion of the Language, Industries, Music, Art and Literature | | |- |'''Éiriu''' |sraith |1904-07 |School of Irish Learning. Dublin Acadamh Ríoga na hÉireann | |Saothar ag Osborne Bergin, Kuno Meyer, agus John Strachan ann. |- |'''[[Fáinne an Lae 1898-1900|Fáinne an Lae]]''' |Nuachtán |1898-00 &1918-20 |Páipéar reachtmhaine dá theangach chum Gaedhilge do chur ar aghaidh. CnaG BÁC, |''<nowiki>https://www.coislife.ie/product/fainne-an-lae-agus-an-athbheochan-1898-1900/?attribute_pa_cludach=bog</nowiki>'' |''Súadh é isteach sa Chlaidheamh Soluis nuair a theip ar chúrsaí airgeadais an iris seo'' |- |'''Féile Zozimus''' |sraith |1992-94 |Curtha i gcló ag Gaelinn | | |- |'''Fianna''' |Nuachtán |1915-1916>? |Míosúil – roinnt gaeilge ann | |Fianna publishing Co. |- |'''Forbairt''' |Iris nuachta |?<2007>? |Comhairle Chontae Dhún na nGall, Rannóg pobail, fiontar Agus seirbhísí cultúrtha | | |- |'''Gaedelica''' |Iris |1912-13 |Tomás Ó Rathile | | |- |'''Glór Don Phobail''' |Iris |?<2007>? |Pobal le Chéile Teo. Ag obair ar son forbairt Pobail Chloich Cheann Fhaola, gort a choirce | | |- |'''Glór Inse Bán''' |sraith |?<1971 – 1979>? |Coiste Ghlór na nGael – Templeglantine (Teampall an Ghleanntáin?) | |Bhí baint ag Micheál ó hAirnéide leis |- |'''Glór Lurgain''' |Nuachtlitir |?<1945>? |Eisithe sa Lurgain | |www.pobailcl.com |- |'''*Gníomhaithe Spriocanna Domhanda/Global Goal Getters''' |Irish lín agus Clóite |2021> |Iris lán le dánta, ealaion agus físeán daltaí bunscoile ar théama spriocanna na Náisiúin Aontaithe. Iontrálacha sa chomórtas atá sna míreanna. 4 chinn in aghaidh na bliana.Clóitear an ceathrú ceann i Mí Aibreáin le míreanna na mbuaiteoirí. | |An Roinn Gnóthaí Eachtracha Mura gcuirtear aon ní chucu i nGaeilge ní bhíonn aon Ghaeilge san iris.Aaistrítear an Ghaeilge ar mhaithe leis na Neamh-Ghaeilgeoirí.. |- |'''Guth agus Tuairim''' |sraith |?<1980>? |[Dublin] Association of Principals and Vice-Principals of Community and Comprehensive Schools. | | |- |'''Guth na nGaedhael''' |Iris |1904-1938>? |Míosagán dhátheangach CnG Londan | |''being an half-yearly bi-lingual magazine published by the Gaelic League of London, and containing the programme of the Irish Musical Festival at the Queen's Hall on St. Patrick's Day.'' |- |'''Guth Ó Thuaidh''' |Iris |2008 -'14>? |Nuachtlitir Chumann Chultúrtha Mhic Reachtain, Béal Feirste Ag sprageadh na Gaeilge i mBéal Feriste | | |- |'''Inis Fáil''' | |1904>10? |"A magazine for the Irish in London." Published to maintain A sympathetic contact between Irishmen living abroad” | |London Branch of the Gaelic League], 1904-1910> |- |'''Inis Magazine''' |Iriseán |<2003>'17> |Iris Children's books Ireland a phléann is a dhéanann léirmheastoireachta ar leabhair leanaí na hÉireann i mBéarla is i nGaeilge | | |- |'''Iris Iar Chonnacht''' |Iris |1970 |Iris chun gael na cathrach a mhealladh siar chun lonnú in iarthar Chonnacht. |''Seosamh Ó Cuaig, Des Fennel'' | |- |'''Iris Na Gaeilge''' |Iris |2001- '11 |Iris Dé-bhliaintiúl Coláiste na nGael (Britan's Irish Language Network) | |<nowiki>http://www.colaiste-na-ngael.com</nowiki> |- |'''Irish Pages – Duillí Éireann''' |sraith |2002-'14> | | | |- |'''Iris na Mara''' |Iris |2002-'06 2014> |Maritime Institute of Ireland, Dún Laoghaoire | | |- |'''Iris na Nodlag''' |Bliainiris |1945>? |Ógraidh Croise Deirge na hÉireann; The Irish Junior Red Cross. |''Leslie De Barra a bhunaigh'' |Bean céile Tom Barry an Poblachtánach |- |'''Iris Teoin/ Wolfe Tone annual''' |Bliainiris |1932-'54 | |''Brian Ó hUigín'' | |- |'''Irisleabhar na bhFiann''' |Irisleabhar? |1964 |Fianna Éireann | | |- |'''Irisleabhar Ceilteach''' |Irisleabhar |1952-54 |Irish Society Cambridge, Toronto Tír, Teang Ceol |''Iain Mac Aoidh, Pádraig Ó Broin'' | |- |'''Irisleabhar Mhuineacháin,''' |Irisleabhar |1976 -83>? |An Cumann Gaelach, Iris chraobh Mhuighneachán de CnG | | |- |'''[[Irisleabhar na Gaedhilge]] / The Gaelic journal''' |Irisleabhar |1882 -1909 |Exclusively devoted to the preservation and cultivation Of the Irish language |''Osborne Bergin'' ''Eoghan Ó Gramhnaigh'' |Ghlac CnG seilbh ar an Irisleabhar i 1894 tar éis do bhaill as Aontacht Na Gaeilge agus CnaG é a bhunú in 1893. Scríobh Páraic Mac Piarais, Eoin Mac Néill agus Peadar Ó Laoghaire [http://irisleabharnagaedhilge.fng.ie/index.php?irisleabhair_function=1&irisleabhair_file=IG01-3 téacsanna ar líne] |- |'''Iris na Nodlag''' | |1944>? |Ógraidh Croise Deirge na hÉireann; |''Máire Ní Mhurchuadha'' | |- |'''Iris Drong Átha Cliath''' | |1939-. |National Association of the Old I.R.A. 1886-1963 |''Oscar Traynor'' | |- |'''Laochra Léinn''' |Iris |1992 >? |Bróisiúr Mheánscoil Feirste – anscoilbhliain 1991-1992 | |bunaíodh an choláise i 1991 |- |'''Leaves – Billeoga''' | |1938>? |“Politics, Literary, Irish, Ireland, Monthly . [1 Eanáir - 2 Feabhra] |Louis N. le Roux |foilsithe Michaelmas i mBÁC I mBéarla dar le Marsh's Library ach altanna ar an nGaeilge agus i nGaeilge in imleabhar a h1 uimhir a h1. Im. 1 uimh 2 ar díol ag https://www.abebooks.com/Leaves-Billeoga-Political-Literary-Irish-Ireland-Monthly/30547596652/bd |- |'''Ná Bac Leis''' |Páipéar |1921 |Clóite 'Internment Camp, Ballykinlar'. 3 h-eagrán, Alt amháin i nGaeilge i ngach eagrán | | |- |'''Newsletter of the School of Celtic Studies''' | |1987-96 |'Scéala Scoil an Léinn Cheiltigh' | | |- |'''Nuachtlitir An Droichead''' |nuachtlitir |?<1998>? |Béal Feirste | | |- |'''Nuacht Leabharlann Náisiúnta NA hÉireann''' | |1999->? |BÁC leantar mar NLI NEWS | | |- |'''Nuacht SMI''' | | | | | |- |'''Oideas''' |Iris |1968>? |Ráiteachán Roinn Oideachais | | |- |'''Ríocht na Midhe''' |Sraith |1955>? |records of Meath Archaeological and Historical Society. | | |- |'''Rosc (Dhá theangach)''' |Iris |1951 – 1982>? |Iris Dhá theangach Chonradh Na Gaeilge CnaG 20p |''Pádraig Ó Fearaíl'' |Lean seo i ndiaidh 'Eagar' IMLeabhar 30 Uimh.5 Nollaig 1981 / Eanáir 1982 |- |'''Samhain''' |Iriseán |1901-17>? |Iris WBYeats |''W.B. Yeats'' |[Cúirtéis clódóir] Foilsithe in éindí leis an Irish Week????????? |- |'''Scéal (irisleabhar)''' |Irisleabhar |2011-'15> |Journal of Coláiste na nGael, Britan. |''Scéal acts as our campaign briefing document'' | ''lean seo 'Iris Na Gaelige''' ''A5, 12 leathanach, 4 uair sa bhliain, 90% as Béarla'' |- |'''Scéala''' |sraith |197?> |Comhaltas Ceoltóirí Éireann – craobh Ardscoil Rís | |''<nowiki/>'Gló G' dar le Tais.CDÉ.'' ''<nowiki/>Scríobh Úna Uí Dhíosca ann'' |- |'''Scéalta (Dromahair)''' |Nuachtán |2015> |Ráiteachán i mBéarlaach colún Ghaeilge ann. | | |- |'''Scéal chatha Luimnighe''' |Irisleabhar |1922/3? |Limerick War News | | |- |'''Scéala Éigse Éireann''' |Iris |?<2008>? |Iris Poetry Ireland formhór i mBéarla | | |- |'''Scéilíní''' |Iris |?<2009>? |Nuachtlitir Dhátheangach choláiste Oriall | | |- |'''Sean Óglach''' |Irisleabhar | |Official organ of the National association of Old Irish republican Army | | |- |'''Sinsear''' |irisleabhar |1979 -2019 |''The Folklore Journal', Roinn Bhéaloidas Éireann, An Coláiste Ollscoile'' | |An 10ú hEagrán 2019 – 9= 2005. níor foilsíodh aon cheann idir 1984-89 |- |'''Spaoi''' |Greannán | |Education magazine for 1st and 2nd class | |Folens |- |'''[[Splonk]]''' |Ríomhiris |2019> |Iris dátheangach [[Splancfhicsean|splancfhicsin]] |Príomheagarthóir: [[Nuala Ní Chonchúir]] |[https://www.splonk.ie Splonk.ie] Ar sos ó 2024 i leith |- |'''Sult''' |Irisleabhar |1961 |Coláiste Oiliúna Naomh Pádraig ??????? Folens?????????? | | |- |'''Teanga''' |irisleabhar |1979-'14 |Journal of the Irish Association for Applied Linguistics. | | |- |'''Teangeolas''' |Iris |1974-'01 |Iris débhliantiúil Institiúd Teangeolaíochta Éireann | |''Bhí an chéad eagrán i nGaeilge agus dhá- theangach as sin amach ?????????'' |- |'''Teoiric''' |Iris |1971 - 1980>? |Theoretical Journal of the Republican Movement. ''"without theory there is no movement"'' | |15p https://www.leftarchive.ie/document/2109/#comments |- |'''The Gaelic Voice''' |Iris |1990 |Béal Feirste | | |- |'''The Irish People / An Choismhuintir''' |Irisleabhar |1973 |Republican movement Ireland a chur i gcló | | |- |'''The Standard – An t-Iolar''' |Irisleabhar |<?1950?> |Catholic Journal |''Peadar? Kirby'' |Bhí Paddy Kavanagh ag scríobh ann. ''Ghlaodhtí 'The Caholic Standard' mar leasainm air'' |- |'''The Star / An Reult''' |Nuachtán |1929 >? |"A national weekly devoted to politics, economics & social Affairs."review." - míosagain ó 1930 ar aghaidh | |Baint ag cumann na nGaedhael leis |- |'''The United Irishman''' |Nuachtán |1899-1906 |National weekly review | | |- |'''The United Irishman''' |Nuachtán |1932-1933 |Foilsicheán de chuid Cumann na nGaedheal – Foilsithe ag 'The Star' | | |- |'''Tomhas na Teanga''' |Sraith alt |2002 – 2010 |Tomhas na Teanga is a series of articles appearing in The National Hibernian Digest, |Séamas Ó Neachtain, a.k.a. Jim Norton |<nowiki>http://www.scoilgaeilge.org/t_na_t/T_na_T_Mar2010.htm</nowiki> |- |'''Treoir''' |Iris |1968>'14 |Iris Chomhaltas Ceoltóiri Éireann | | |- |'''Uladh''' |Iris |1904-1905 |a literary & critical magazine. | | |- |'''United Irishman''' |Nuachtán |1933 – 1936 |Ainm nua 'the united Irishman' de chuid Cumann na nGaedheal | |<nowiki>http://www.scoilgaeilge.org/t_na_t/index.htm</nowiki> |} == Gaeilge, Gaidhlic ⁊ Béarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Am Foran''' |nuachtlitir |?<2013>? |The Gaelic council of Nova Scotia newletter | |Gaidhlig den chuid is mó |- |'''An Deo-Ghréine''' | | | | | |- |'''An Gaidheal''' | |1923-49>?33 |the official magazine of An Comunn Gaidhealach | | |- |'''Cothrom''' | | | | | |- |'''Duillí (Journal of contemporary writing)''' | |<?2013?> | | | |- |'''Fear na Ceilidh''' | | | | | |- |'''Gailig''' |Iriseán |1928-30 |Galaic na hAlban Cape Breton | | |- |'''Guth na Bliadhna / the voice of the year''' |Irisean |1904-1925 |The monthly magazine of An Chonradh Gaidhealach | | |- |'''[[Mac-Talla (iris)|Mac-Talla]]''' |Iris |?<1892->? |Galaic na halban?? Sidni?? |''Alaisdair Mac Labhrainn'' |Eneas MacKay Alaisdair Mac Labhrainn |} == Ilteangach == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''An tEurópach''' |irisleabhar |1899-1900 |Irisleabhar ilteangach na heorapa – Éigse Ghaeilge Choláiste na tríonóide a bhí ina mbun |''Conall Cearnach, Patrick O Brien'' |'Ní bheidh slighe againn do Shacs-bheurla ann... Is beag is fiú cláirseach aon sreangan agus is beag is fiú sgoláire aon-teangain’  - Cuir i láthair na h-irise dar leis an alt in Comhar Iml. 39 Uimh. 4 le hAisling Ní Dhonnchadha |- |'''An Macaomh''' |Iris |1909-1913 |Iris trí theangach scoil éanna Gaeilge Béarla Fraincis, drámaí filíocht 7rl |Pádraig Mac Piarais |4 h-eagrán |- |'''An Sgolaire''' |Nuachtán sheachtainiúil |?<1913>? |Nuachtán trí theangach (G,B, F)de chuid daltaí Scoil Naomh Éanna. Clóadh 50 cinn agus dioladh ar 1p an ceann iad. | | |- |[https://www.celticleague.net/carn/ Carn] |Iris |1973-2014> |Iris ráithiúl an Chonradh Cheilteach /Celtic League i 7 dteanga | |''A Link between the Celtic Nations''' |- |'''Fianna''' |Iris |1911- 1913>? |Iris i mBéarla agus Spáinis do Ghael na hArgaintíne | | |- |'''Glór don Phobal''' |Iris |2002 -2007>? |Ag obair ar son Forbairt Pobail [[Cloch Cheann Fhaola|Chloch Cheann Fhaola]] - Iriseán Pobail le Chéile, Leitir Cheanann. An é seo Glór don Pobail? | | |- |'''Hunmanitas''' |Iris |1930-1931 |i nGaeilge, Béarla, Fraincís scata Gaeilgeoir i mBÁC (muintir Humanitas) a bhunaigh é. |''Tomás Ó Cléirigh'' | |- |'''Irisleabhar Hibernia''' | |1938>56>? |I nGaeilge, Béarla agus i bhFraincís na hEilvéise | |Déanta i bhFribourg |- |'''Na Feadánaigh''' |sraith |1963 |The whistle Players' (i mBreatanais atá seo) |''Breandán Breathnach'' | |- |'''Scéala Scoile''' |Iris |?2000-2017> |Iris séasúrach Shruth na Gaeilge, Cláiste Chaitríona Ard Mhaca | |Eagrán 30 Nollag 2016 |} == Sraith Gaeilge i nuachtáin Bhéarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''An Teanga Bheo''' | | |Colún san Irish Times | | |- |'''Billeog''' | | |Leathanch Altanna Gaeilge an Irish Times |''Pól Ó Muirí'' | |- |'''Liatroim Ag Labhairt''' |Leathanach míosúil |2015-2016> |Leathanach de cheithre ghné alt Cainteoir na míosa, Colún na staire, seanfhocail, |''Proin Ó Duigneáin'' | |- |'''The Soverign Independent /An Saorfhlaitheas''' |Nuachtán |?2012 >2015? |Teoiricí Comhcheilge is a dtionchar ar Éirinn. An t-eagrán deireanach ag scríobh an teideal in nGaeilge freisin, leathanach cúil i nGaeilge |''á chruthú i dTuaisceart Liatroma'' | |- |'''Tomhas na Teanga''' |Sraith alt |2002 – 2010 |Tomhas na Teanga is a series of articles appearing In the National Hibernian Digest, |''Séamas Ó Neachtain, a.k.a. Jim Norton'' |<nowiki>http://www.scoilgaeilge.org/t_na_t/T_na_T_Mar2010.htm</nowiki> |- |'''Treibh''' | | |Altanna Gaeilge ón Irish Times |''Pól Ó Muirí'' |www.irishtimes.com/culture/treibh |- |'''Derry people, Peoples press, Connacht press, Connacht sentinel''' | | |Bhí siad seo ag gacadh leis an deontas de €28 sa Tseachtain chun ábhar Gaeilge áitiúl a chuir ar fáil | | |} == Teideal Gaeilge altanna uile i mBéarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Ag Déanamh Ceoil''' |Irisleabhar | |52 fonn ceoil le húsáid i mbun múine. |''Cpmhaltas Ceoltóirí na hÉireann'' | |- |'''Ainriail''' | |1975 - 1987 |A Belfast Anarchist Monthly | |7 n-eagrán ar fad https://irishanarchisthistory.wordpress.com/2012/12/15/ainriail-belfast-no-1-1985/ |- |'''Ainriail''' | |1995-1996 |An Irish Anarchist Monthly | |Eagrán a 6 1996 50p https://www.leftarchive.ie/publication/27/ |- |'''AISÉIRÍ''' |nuachtán |?<1967>? Uimh. 5 1ml 24 |Saor Gaelach Críostúil! 6D | |nuachtán an páirtí polaitiúl Ailtirí na hAiséirí, - corprotism/facism |- |'''An Bárr Buadh''' |Irisleabhar |1943> |Míosagáin, a monthly journal devoted to the activities and general welfare of the members of First Division the Southern Command and the L.D.F. ... | | |- |'''An Camchéachta / The Starry Plough''' | |1975-2009>? |The theoretical Magazine of the Republican Struggle - 8p | |Iris an IRSP a scoilt ó Shinn Féin |- |'''An Cosantóir''' |Iris |?<1947>? |The Defence Forces Magazine | | |- |'''An Eochair''' |Iris |1973 -1977 |A Bulletin of the Irish Republican Movement, Long Kesh | |https://www.leftarchive.ie/publication/2841/ |- |'''An Fiolar''' |Iris |1930>158>? |Irisleabhar Scoile na Mainistreach (conc na mainstreach i dTuaisceart Éile) | | |- |'''An Focal''' |Iris |?<2012>? |Irish Mhiic Léinn Ollscoil Luimnifgh | | |- |'''An Gael''' |sraith |1985 |Irish Arts Centre New York | | |- |'''An Glór''' |sraith |?<1943-55>? |The voice of the Guild of Irish Journalists |''Riobard A. Bramham.'' | |- |'''An Glór Gafa''' |ráiteachán |1989-92 |'the captive voice” iris cimí poblachtach i H-block 26 cinn ar fad |''Brian Campbell / Mícheál Mac Giolla Gunna'' |Clóite agus dáilte ag Sinn Féin i mBéal Feriste |- |'''An Guth''' | | |Irish Shinn Féin? | | |- |An tÉireannach |Iris |1985?>88? |Iris an 'Irish Association' i bParás - Iris cultúrtha a plé litriocht, ealaín 7rl, Dhá nó trí chinn sa bhliain. Corr-alt i nGaeilge Agallamh déanta le Becket. |''Dave Conachtan'' |Scríbhneoir eile a b'í Sylvua Hotinger Imircigh oillte as Éire a bhí san IA. Níor chláraigh siad a gcumann sa bhFrainc de reéir an dlí ach d<nowiki>''</nowiki>oscail siad Beár Éireannach i bParás agus bhíodh ranganna Gaeilge, Ceol Gaelach 7rl á n-eagrú acu. |- |'''An t-Éireannach Aontuighthe''' |Iriseán |1948 |The United Irishman: the voice of Irish republincanism | | |- |'''An Réabhlóid''' | |1984-1992 |Journal of People's Democracy | |foilsithe ag an ngluaiseacht People's Demcracy |- |'''[[An Phoblacht]] / Republican News''' |Nuachtán |19??-2015> |Nuachtán e chuid Shinn Féin | | |- |'''An Phoblacht''' |Iriseán |2019-2020> |Iriseán treasbhliantúil Shinn Féin £5 £4 | | |- |'''An Saorstát / The Free state''' |Nuachtán | |Seachtanán i mBéarla ar | | |- |'''An Saoghal Gaedhealach''' |Iris/Nuachtán |?<1918-1919>? | |''Ua hÉigeartaigh'' | |- |'''An Saoghal Gaedhealach''' |Irisleabhar |1950>? |The Vocational Education Bulletin Supplement |''foilsithe i Loch Garman'' | |- |'''An Scéal''' |Nuachtlitir |2006-'10 |the newsletter of the Irish community in Scotland |''riomhlitir ar fáil i gcóip crua ó leabharlanna i nGlaschú'' | |- |'''An Seanachaidhe /The Milesian''' | |1893-18? |lámhscríofa ag Árt Ó Gríofa – idir láimhe ag an Celtic Literary Society |''Liam Ó Maolruanaidh - William Rooney'' | |- |'''An Solas''' |Iris |?<1965>? |The Monthly Magazine of The Irish Comunist Group - Oct 19065 The Monthly Magazine for Irish Workers - Nov 1965 | | |- |'''An Solas''' |Iris |2004- 2006 | | |https://www.leftarchive.ie/document/318/ |- |'''An Spréach''' |Iris |2018 - >2020 |Indpendent non-profit Socialist Rpubicanmagazine. £2.50 €3.00. [leantar leis ar FB.] | |https://www.lasairdhearg.com/anspreach/ Seacht n-Iris ar fad |- |'''An Taisce''' |Iris |1975 - >? |Ireland's Consevation Journal | | |- |'''The Standard / An tIolar''' |seachtanán | | |''Peadar Kirby'' | |- |'''An tÓglach''' |Quarterly Journal |1918-22 1967 - 1970 |“The official organ of the Irish Volunteers” . |''(cinn eile ann leis Pierce Beaslaí)'' |''D'fhostaigh an t-airm Seán Ó Conchubhair chun cuidiú leo i gcúrsaí poiblíochta agus chun an iris a thabhairt amach'' |- |'''Ár n-Éire / Old''' | |1919-1923 |New Ireland publishing – weekly review | | |- |'''Beltaine''' |Iris |<1901>? |I mBéarla den chuid is mó |''W.B.Yeats'' |''Thug pé brabús do CnG'' |- |'''Biatas''' |Iris |1966->? |The Tillage Farmer | | |- |'''Bullán''' |Irisleabhar |1994>? |An Irish studies journal | |''Willow Press, Oxford'' |- |'''Cara''' |Iris |?<2014> |Iris do phaisinéirí eitleáin Air Lingus | | |- |'''Cáirdeas''' |Iris |?<1941>? |Journal of the Gaelic Christian Fellowship. | | |- |'''Cath Maige Mucrama''' | |?<1975>? |Imleabhar 50 d'imleabhar an chumain sin | | |- |'''Céim''' |Iris |1972 -'15>? |Iris Oifigiúl An choimisiún le Rincí Gaelacha (dé-bhliantúil) | | |- |'''Cogar''' |Iris |1974 |Iris Chomhaltas Ceoltóirí Éireann | |http://homepage.tinet.ie/~cuisle1/cuisle.htm |- |'''Cuisle''' |Iris |2011 |The voice of the Members (Fianna Fáil) | | |- |'''Dúchas''' |nuachtlitir |1972-79 |Scríobh Mac durcá?? agus Ó Murchú ann | |Irish American Cultural Institute. St. Paul Minnesota |- |'''Dúiche Néill''' |tréimhsechán |1986-96>? |“Tréimhseacháin léannta” áitiúl | |Scríobh Proinsias Ó Conluain ann go minic |- |'''Eile''' |Iris |2013 > 2021 |Iris don Aerach, |Scot de Buitléir | |- |'''Éire 19''' |Irisleabhar |1977 |University of Florida], | | |- |'''Éire''' |Nuachtán |1923 Ean- Bealtaine |Seachtainiúl |Countess Markievicz |Clóadh i nGas Chú na hAlban chun theacht i dtír ar chinnsearacht Stát le linn an chogadh Catharga. Tháinig seo i ndiaidh 'Poblacht na hÉireann'. |- |'''Éire Ireland''' |Irisleabhar |1949 – 1973 |Iris sheachtainiúl Na Roinne gnóthaí Eachtaracha = Ireland: Weekly etc | |Leantar mar Ireland Today |- |'''Éire-Ireland''' |Irisleabhar |1914-16>1918-22 |<nowiki>http://www.corkpastandpresent.ie/localstudies/newspaperlist/a-g/</nowiki> | | |- |'''Éire-Ireland''' |Irisleabhar |1966> 1995-? |a journal of Irish studies | |The Irish American Cultural Institute, St Paul, Minesota |- |'''Éire Nua''' |Iris |?<1980>? |“Unity, Equality, Prosperity’ Iris inmhéanach Shinn Féin | |Feabhra 1980 - “Irislitir makes it’s reappearance with this issue. Two copies will be sent to each cumann and they should be passed around for members to read and study.” |- |'''Fianna''' | |1910/15? |Clóite san Airgintín |''Pádraig Mac Mághnais'' | |- |'''Fianna Fáil''' |Irisleabhar |1914 |THE IRISH ARMY A Journal for Millitant Ireland |Terrence McSwiney | |- |'''Focalín''' |Iris |1978 |(“A wee word” for the odd reader of CLR who does not understand the First Language) | | |- |'''Forgnán''' |iris |?<1962 >? |Journal of the Building Centre Dublin | |vol 1 No. 5 May 1962 |- |'''Guth 7 Tuaraim''' |nuacht iris |1979 - 1984 |Iris mhíosúil áitiúil ó thús na 1980idí a bhaineann le hiarthuaisceart Dhún na nGall. Gaeilge sa chéad eagrán ach ní ina dhiadh sin. | |http://www.bealoideasbeo.ie/Guth_Tuairm?page=0 |- |'''Inbhear''' |sraith |?<2010>? |Journal of Irish music and dance |''Niall Keegan'' | |- |'''Inis Fáil''' |Iris |1925>? |Bulletin de la Ligue pour l'Indépendance de l'Irlande. | | |- |'''IRIS''' |Iris |1981–1993, 2005–2019 |Gnóthaí Eachtracha, Bureau d’Affaires Etrangéres | |Imeartas focal a bhí sa teideal a dtánaig ó ‘Irish Republican Information Service” - dé-bhliatúil. |- |'''Iris An Airm''' |Nuachtán |1922>? |Foilsithe I mBÁC go Laethúil seachas an Satharn | | |- |'''Iris An Gharda,''' | |1969/1970 | | |<nowiki>http://www.policehistory.utvinternet.com/irisang.html</nowiki> |- |'''Iris Bheag''' |Nuachlitir |1987-1994? |the intention of this litle magazine is to provide a means of exchanging ideas and developing sinn Féin’s policies and strategies by disscussion. Rules 4. Material can be in Irish Or English7. IB is issued Free. Ib will be issued Monthly | |The Education department 44, Parnell Square, Dublin 1 Irish inbhéanach Shinn Féin – Aengus Ó Snod. |- |'''Iris Fhianna Fáil,''' | | | | |Teideal Nua: FF Newsletter |- |'''Iris Oifigiúl''' |Iris |?<2011>? |Irish Oifigiúl de chuid an rialtas | |[Uimh. 48 – 2011] |- |'''[[:en:Lia_Fáil_(political_party)|Lia Fáil]]''' |Iris |1957 |Fr. Fahy 10 -neagrán – he single handedly wrote the 10 highly inflamatory newspapers resulting in demotion in 1959 |Father John Fahy |Organ of the Land and Industrial Army of Ireland. |- |'''[https://muse.jhu.edu/journal/141 New Hibernia review / Iris Éireannach nua]''' |Iris ráithiúl |1997>2021 |St. Paul (Minnesota) Center for Irish Studies at the University of St. Thomas 1997 |Thomas Dillon Redshaw | |- |'''Nua''' |Iris |1997>2000? |studies in contemporary Irish writing. |Eugen O'Brien |Jefferson City, TN: Carson-Newman College |- |'''Nuacht CIÉ''' |Iris | |Baile Átha Cliath, An Roinn Faisnéise, Stáisiún Droichead an Rí. |''Lorcán Ó Treasaigh'' | |- |'''Nuacht Náisiúnta''' | |1923-25 | | | |- |'''Nuacht Náisiúnta''' |Iris |1969 -1976 |Iris inmheánach de chuid Sinn Féin, foilsithe i Gardiner Place | |<nowiki>http://www.iol.ie/~rjtechne/century130703///////1960s/nuacht69.htm</nowiki> |- |'''Obair''' |Iris |?<2014-'14>? |Bulletin of the office of public works | | |- |'''Óur Girls/ Ár gCailíní''' | |1930-1933 |The Magazine for the Girls in Ireland | | |- |'''[[Poblacht na hÉireann (nuachtán)|Poblacht na hÉireann]]''' |Nuachtán |1922-23 |Bhí eagrán Albanach, Deisceartach agus ceann leis an dteideal bhreis War News ann | |Tháinig ‘Éire’ ina dhiadh tar éis bhás Childers a bhí i gceannas ar bolscaireacht poblachtánach. |- |'''Poblacht na nOibrithe''' |Iris |2012 - 2014 | | |iris de chuid éirigí a bunaíodh i 2006 https://www.leftarchive.ie/document/636/ |- |'''[https://pogmogoal.bigcartel.com Póg Mo Goal]''' |Iris |2015>2020 |i bhfoirm nuachtán eisithe ag Pogmogoal.com | |Póg Mo Goal is a beautifully produced football magazine, from right here in Dublin. |- |'''Saoirse Éireann Eolftone Weekly''' |Nuachtán |1937/8>? |Seachtainiúl ‘twopence’ | |Vol 1. No 36 Saturday May 7 1938 |- |'''Saoirse Nua''' |Iris |?<2014 |The voice of the Republican Movement (Republican Sinn Féin) Issue 15 Spring 2014 | | |- |'''[http://www.irishlabourhistorysociety.com/index.php?page=saothar30&title=Saothar%2030 Saothar]''' |Iris |1975-2020> |Iris an chumainn le stair Lucht Saothair na hÉireann |''Pádraig Ó Snodaigh an chéad eagarthóir'' |Saothar 45 2020 |- |'''Scéal Eile''' |Nuachtlitir |?<2009>? |The Newsletter of the CooleyKeegan branch of CCÉ | | |- |'''[[Scéala Éireann]] / The Irish Press''' |Nuachtán |1931 -1995 |Bhíodh altanna Gaeilge thríd. | | |- |'''Sciath''' |Iris | |Journal of the National Industrial Safety Organisation   (deir NLI gur i nGaeilge atá sé) | |lean 'Health and Saftey é mar theideal |- |'''Sgéal Chatha Luimnigh''' |Nuachtán |?<1922>? |Limerick War News, nuachtán an rialtas sa choga cathardha | | |- |'''Seanchas Ard Mhaca''' |Iris |1957-1993 |Iris Stairáitiúl | | |- |'''Seanchas Dúthalla''' | |?<1971-91>? | | | |- |'''Sinn Féin''' |Iris |1923 – 1925 | |''Patrick J Little'' |18,000 cóip á ndíol. Tháinig seo i ndiaidh Éire |- |'''Sinn Féin (Daily)''' |Iris/nuachtán |1909-> 1910? | | | |- |'''Sinn Féin (Weekly)''' |Iris |1906> 1914? | | | |- |'''Sinsear''' | |?<1981- 1995>? |Roinn Béaloideasa Éireann Coláiste na hOllscoile | | |- |'''Spéis''' |sraith |2010 -'13 |Bulletin of the International Council for Traditional Music Ireland |''Liz Doherty, Thomas Johnston (2012)'' | |- |'''Táin''' |Iris démhíosúil |?<2003-2007>? |the Australian Irish Network |''Val Noone foilsitheoir'' | |- |'''Teanglitir''' |Nuachtlitir |1985-1996 |Irish Association of applied Lnguistics -IRAAL |''Dónall P. Ó Baoill (1-19) Jeff Kallen (20-25), Patrick Farren (25->)'' |''bhfuil éagsúlacht idir Iris na Gaeilge/ teanglitir/teangeolas/teanga'' |- |'''Treoir''' |Iris |?<1970-2020 > Vol.2 Uimhir.2 Márta -Aibrean |Iris oifigiúl Cómhaltas Ceóltóirí Eireann luach 1s. | | |- |'''An Sgrúdaightheoir The Examiner''' |Nuachtán |1930 -1960 |(Dundalk) Thosaigh mar an Newry Examiner | | |- |'''The Fanad Magazine''' | | | | | |- |'''The Gael''' |Iris | |The official journal of the Gaelic Athletic Association. | | |- |'''the Northern Patriot''' |Iris |1895 | | | |- |'''The Shan Van Vocht''' |Iris |1896 >? |(An tSean Bhean Bhocht) A National Monthly Magazine |''Alice Milligan, Eithne Carberry'' | |- |'''Young Ireland/Éire Óg''' |Irisleabhar |1919-1923 |Young Ireland i mBÁC | | |- |'''Uladh''' |irisleabhar |1904-05 |a literary & critical magazine. | | |} == An Ghaeilge á phlé i mBéarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Ancient Ireland''' |Iris sheactainiúl |1835 |Foilsithe i mBÁC John S. Folds |''Philip F. Brown / Pilib de Brúin'' |Established for the purpose of reviving the cultivation of the Irish language, and originating an earnest investigation into the ancient history of Ireland … |- |'''Celtica''' |irisleabhar |1946 - 2020 |peer-reviewed journal on Celtic Studies, including linguistics, literature, manuscript studies, textual criticism, history, law, Dialect studies and onomastics. |''Uimhi 31Barry J. Lewis, Ruairí Ó hUiginn'' |bliantúil ó bhí 2016 ann |- |'''Éiriu''' |sraith |1904-2013> |School of Irish Learning. Dublin Acadamh Ríoga na hÉireann | |Saothar ag Osborne Bergin, Kuno Meyer, agus John Strachan ann. |} == Cíona Lín / Blaganna == {| class="wikitable" |'''Abair as Gaeilge é''' |2006 |mar ba mhaith liom mo chuid Ghaeilge a bhisiú. |''Julia - Meiriceánach'' |<nowiki>http://abair-as-gaeilge-e.blogspot.com</nowiki> |- |'''Aduaidh''' |2005 – 2007 |Focail fé thuairim i nGaoluinn.    |''Cionaodh'' |<nowiki>http://aduaidh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Ag Seasamh an Fhóid''' |2016 – 2019 |togra ealaíne le comóradh a dhéanamh ar an tionchar a bhí ag muintir Ros Muc ar an bPiarsach sna blianta roimh an Éirí Amach |''Nuala Ní Fhlathúin agus'' ''Eoin Mac Lochlainn,'' |<nowiki>https://rosmuc2016.wordpress.com</nowiki> |- |'''Aisling''' |2006 – 2016 |“Is blag beag é seo ina ligim saor mo chuid smaoint...” |''Tim'' | |- |'''Amhráin Arann''' |2012 – 2014 |“..amhráin a cumadh in Árainn a eisiúint i bhfoirm leabhair le dlúthdhioscaí..” |''Deirdre Ní Chonghaile'' | |- |'''An Blag Ard''' |2010 | |''as an tSraith bháin dó'' |<nowiki>http://anblagard.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Bhlaglann''' | |''Blag spéisiúil ar chúrsaí oideachais is teichneolaíocht Gaeilge -!G'' | |níl rian de ann ach mar nasc ar iGaeilge |- |'''An Bothán Tréigthe''' |2007 – 2009 | | |<nowiki>http://anbothantreigthe.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Cailín Deas''' | |''Blag an chailín deas Gaeltachta atá anois ina cónaí sa Chathair- IG'' | |níl rian de ann ach mar nasc ar iGaeilge |- |'''An Cainteoir Dóchais''' |?<2009 >? | |''Michal as Poblacht na Seice'' | |- |'''An Caomhach''' |2005 - 2020 |Tuairimí agus fíricí nach mbíonn le fáil aon áit eile as Gaeilge. |''Séamus Poncán Ó Neachtain'' |<nowiki>http://caomhach.blogspot.com</nowiki> go mór ar son Iosrael – dar le Igaeilge |- |'''An Cheathrú Rua''' |2011 – 2012 |chun eolas a chur ar fáil don phobal. | |<nowiki>http://ancheathrurua.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Cnagaire''' |2008 - 2020 | |''Póló'' |<nowiki>https://ancnagaire.blogspot.com</nowiki> |- |'''*An Codú''' |2006 -’ 21> |Smaointe Fánacha as Chonamara |''Eoin Ó Riain'' |''<nowiki>http://smaointefanacha.blogspot.com</nowiki>'' |- |'''An Coimíneach''' |2013-1015 |Cín Lín Uí Choimín | | |- |'''An Croí Ait''' |2011 – 2021> |Altanna agus ceachtanna mhúinteoira Gaeilge dá ranga agus d’fhoghlaimeoirí. Morán nasc chuig áiseanna éagsula |Caitríona Weafer Múinteoir, Éireannach I gCathair na nAingeal, |<nowiki>https://ancroiait.wordpress.com</nowiki> |- |'''An Doras Oscailte''' |2005 – 2012 |Blog ina dhéanfaidh mé cleachtadh ar mo chuid Gaeilge |mark bodah |<nowiki>http://dorasoscailte.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Druma Mór''' |2008-? |''Blag chúrsai Reatha an sár iriseoir Eoghan Ó Néil -IG'' |''Eoghan Ó Néill'' |níl rian de ann ach mar nasc ar iGaeilge |- |'''An Ghuí Aniar''' |2009 – 2011 | |''Ros Cománach i nGaillimh'' |<nowiki>http://anghuianiar.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Mheabhair Foghlaimeora''' |2010 – 2011 | |''Bleáth cliathach a bhí 28'' | |- |'''An Litríocht seo Againne''' |2009 – 2011 |Is éard tá sa bhlag seo mo chuidse smaointe faoin litríocht seo againn |''Cailliomachas – leabharlannaí'' |<nowiki>http://litrocht.blogspot.com/2009/05/</nowiki> |- |'''An Ruball Rua''' |2017 – 2020 |''Fáilte isteach ag an bhlag seo – teangacha a bheas le feiceáil:Gaeilge, français, English'' | |<nowiki>https://ruballrua.wordpress.com/tag/photography/</nowiki> |- |'''*An Scríobhaí Siúlach''' |2021 |Cín Lín chun Connalach a lonnaigh san Oirua agus atá ag iarraidh an teasnamh scríobh i nGaeilge faoin tir a chuir ina cheart |''Kayla Reed'' |https://scriobhaisiulach.wordpress.com |- |'''Anseo is Ansiúd''' |2010 |Blog as Gaeilge faoi gnáth rudaí an tsaoil agus mo chuid eachtraí éigsiúla. |''Gearóid Ó Madáin'' |<nowiki>http://anseoisansiud.blogspot.com</nowiki> |- |'''An t-Oileánach Tréighthe''' |2009 – 2012 | |''Proinsias Mac a’ Bhaird'' | |- |'''*An Tuairisceoir''' |2013 – 2021> |Nuachtán Ghréasán a chlúdaíonn réimse leathan de Nuacht. |''Ciarán Dúnbar agus roinnt eile'' |<nowiki>https://antuairisceoir.wordpress.com</nowiki> |- |'''An t-Ultach''' |2010 – 18? |Suíomh Chín lae don Iris gan ach 5 alt air |''Seán Rua Ó Murchú'' |<nowiki>https://antultach.wordpress.com</nowiki> |- |'''Anuas den tSeilf''' |2009 – 2011 |Nótaí agus smaointe iad seo de réir mar a thagann siad chugam |''Cailliomachas – leabharlannaí'' |<nowiki>http://cailliomachas.blogspot.com</nowiki> |- |'''Aodhán''' |2013 |Ag Smaoineamh os Ard |''Aodhán Ó Dea'' |<nowiki>http://aodhanodea.ie/blog/</nowiki> |- |'''Ar Son na Drúise''' | |suíomh, príobháideach é an suíomh seo | |<nowiki>https://arsonnadruise.wordpress.com</nowiki> |- |'''As an Nua''' |2016>? |formhór de i mBéarla de réir freagrai ar alt ar i dTuairaisc |Siún Ní Dhuinn |nasc ag rá gur suíomh ag déanamh aithris atá i gceist |- |'''As Ord Oráiste''' |2005 – 2006 |Dhá alt ón iriseoir seo as Béal Feriste |Liam O Raiste |<nowiki>http://asordoraiste.blogspot.com</nowiki> |- |'''Athfhás''' |2011 – 2016 |Seo nuacht agus eile ón iar-Ghaeltacht, áit atá ag teacht thar n-ais ina Ghaeltacht iomlán sar i bhfad! | |<nowiki>http://athfhas.blogspot.com</nowiki> |- |'''Bealach mo Shaoil''' |2005-2009 |chun mo chuid Gaeilge a cleachtadh, go príomha le greann - |''mac léinn sa tSúlainn'' |<nowiki>http://siuloir.blogspot.com</nowiki> |- |'''Baoismhacnamh''' |2005-2009 |chun mo chuid Gaeilge a cleachtadh, go príomha le greann - |''mac léinn sa tSúlainn'' |<nowiki>http://siuloir.blogspot.com</nowiki> |- |'''Betty Furlong''' |2018 -2020 | | | |- |'''Blag Cois Life''' |2010 – 2015 |Blog of Cois Life, Irish Language Publishers | |<nowiki>http://blagcoislife.blogspot.com</nowiki> |- |'''Blag Forbairt Naíonraí Teo.''' |2009 - 2013 |Blag é seo atá dírithe othur seo siúd a bhíonn ag obair i Naíonraí/naíscoileanna | |<nowiki>https://naionrai.wordpress.com</nowiki> |- |'''Blag Ghael Gan Náire''' |2007>? | | |http://gaelgannaire.blogspot.com/, |- |'''Blag Ghearóid''' |2006 – 2009 | | |<nowiki>http://gearoid.blogspot.com</nowiki> |- |'''Blag Mháirtín Uí Mhuilleoir''' | |Iar-pholaiteoir le Sinn Féin ar é Máirtín Ó Muilleoir | |caifear cuireadh a bheith ag duine chun é a léamh |- |'''*Blag Nua Gaeilge''' |2019 – 2021 | |''Panu Petteri Höglund'' ''Nó tá urscéal leis clóite ann'' |<nowiki>https://blagnuagaeilge.blogspot.com/2019/06/</nowiki> |- |'''Blag Shomhairle''' |2005 -2006 |Níl fágtha ach nasc ar an suíomh blaganna | | |- |'''Baoismhacnamh''' |2018 -2020 | | | |- |'''Breacleabhar An imill''' |2004 – 2005 |'Sé is príomhchuspóir na mblaganna seo ná mo chuid Gaeulinne a chleachtadh agus a fheabhsú’ |''Conn -'' ''lonnaithe in Inis, Co. an Chláir'' |<nowiki>http://breacleabhar.blogspot.com</nowiki> |- |'''Brian Darby''' |2014 – 2015 |suíomh le altanna faoi na gcluichí Gaelacha |''Brian Darby'' |<nowiki>https://briandarby1.wordpress.com/category/gaeilge/</nowiki> |- |'''Bród Éireannach''' |2005 -2006 |Seo mo bhlog. Beidh sé i nGaeilge agus i mBéarla |''Aingeal – foghlaimeoir Gaeilge Pennsylvania'' |<nowiki>http://aingealpuirseil.blogspot.com</nowiki> |- |'''Bruth Seanfharraige''' |2009 |'Ní beag beagán de drochbhrocán” |''An Deabhal Álainn'' |<nowiki>http://seanfharraige.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cainteoir Doofus''' |2011-2012 |tuaraimíagus iad aisrithe sa cholún ar dheis | |<nowiki>http://www.cainteoirdoofus.com</nowiki> |- |'''Ceiliúradh''' |2011- 2013 | | |<nowiki>https://ceiliuradh.wordpress.com</nowiki> |- |'''Ceist Mór an lae''' |2006 – 2008 |Polaitíocht |''iriseoirí éagsula'' |<nowiki>http://ceistmhor.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cha chanann? Canathaobh?!''' |2020 – 2021 |Tógáil ar Scoil Ghaeilge Ghearóid Tóibín agus na hamhrain a múineadh |''Séamus Poncán Ó Neachtain'' |<nowiki>https://amhrainghaeilge.blogspot.com</nowiki> |- |'''Chetwynde Downs''' |2006 – 2012 |Fear meánaosta beoir-bholgach frustráilte. Ag lorg síbearchaidreamh intleachtúil platónach le bean shéimh chneasta A thabharfadh cluas bhaúil do m'fhaidhbeanna pearsanta. | |<nowiki>http://chetwyndedowns.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cín Lae Sclábhaí Pá''' |2008 - 2011 | |''Dubhaltach (Uí Reachtair?)'' |<nowiki>https://tadenc.blogspot.com/search?q=2011</nowiki> |- |'''Cistin Chliste''' |2011 |Oidis agus altanna ar bhia i nGaeilge agus Sasanais | |<nowiki>https://cistinchliste.wordpress.com</nowiki> |- |'''CLG go Deo''' |2014 – 2015 |altann ar an Chumann lúthchleas Gael | |<nowiki>https://clggodeo.wordpress.com</nowiki> |- |'''Club Leabhar''' |2005 > 2006 |leabhair agus |''Aonghus Ó hAlmhain 7 Coleen Dollard'' |<nowiki>http://club-leabhair.blogspot.com</nowiki> |- |'''Coicís in Éireann''' |2007 – 2009 | |''mark bodah'' |<nowiki>http://coicisineirinn.blogspot.com</nowiki> |- |'''Crá Croí Cois Cuain''' |2006 -2018 |Sóisialachas agus an Ghaeilge | |<nowiki>https://cracroi.wordpress.com</nowiki> |- |'''Crosbhealaí''' |2008 – 2012 |Blag i nGaeilge ar chúrsaí an tsaoil. |''Aonghus Dwane'' |<nowiki>http://crosbhealai.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cuisle''' |2005 |Mommy blogging as Gaeilge |''Nicole as Worchester'' |<nowiki>http://cuisle.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cumann Carad na Gaeilge''' |2005 -2010 ‘15 -‘17 |Agallaimh agus caint as Gaeilge. |''Séamus Poncán'' |<nowiki>http://philo-celtic.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cumann Scribhneirí Úra na Gaeilge''' |2007 – 2015 |23 scríobhnóir úra ag cur a saothar pinn in airde ar an idirlín | |<nowiki>http://scribhneoirioga.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Cursaí Staire''' |2012 -2021 |Aistí ócáideacha ar an stair, ar staraithe, agus ar scríobh na staire. |''Vincent Morley'' |<nowiki>http://cstair.blogspot.com</nowiki> |- |'''Daoine Beaga''' |2011 |Corr alt ghairid |''Réaltán Ní Leannáin'' |<nowiki>http://daoinebeagadotcom.blogspot.com</nowiki> |- |'''Dialann Scott de Buitléir''' |?? |oscailte dóibh siúd le cuireadh amháin |''Scott de Buitléir'' |<nowiki>http://dialannscott.blogspot.com/</nowiki> |- |'''Dónal Na Gealaí''' |2009 |6 nó seacht alt ar an réimsí éagsula den Ghaeilge |''Feilm Borland'' |<nowiki>http://donalnagealai.blogspot.com</nowiki> |- |'''Éan Bealtaine''' |2006 – 2011 |A nest for a May Bird's thoughts - Gaeilge I 2006 sasanais I 2011 |''Wren'' |<nowiki>http://eanbealtaine.blogspot.com/2011/</nowiki> |- |'''Fada fada''' |2008 |comharthaí bóithre ceartaithe le péint |''Ceithearnach Comharthaí'' |<nowiki>http://fadafada.blogspot.com/?view=mosaic</nowiki> |- |'''Faoi Cheilt''' |2010 – 2014 | |''John'' |<nowiki>http://faoicheilt.blogspot.com</nowiki> |- |'''Feachtas''' |2012 |–Óg Ghluaiseacht na Gaeilge – Eolas agus imeachtaí an eagrais | |<nowiki>http://feachtas.blogspot.com/p/dean-teagmhail-linn.html</nowiki> |- |'''Fear Beag''' |2012 |5 alt fada | |<nowiki>http://fearbeag.blogspot.com</nowiki> |- |'''Feicim''' |2011 – 2017 |Gaeilge le Spraoi ar Inis Oírr. Fun Easy Irish Courses – Immersion Method! |''Bríd Ní Chualáin'' |<nowiki>https://feicim.wordpress.com</nowiki> |- |'''Fiche focal''' |2007 – 2011 | |''Connalach a d’fhreastail ar O na G'' |<nowiki>http://fichefocal.blogspot.com</nowiki> |- |'''Fiontar agus Scoil na Gaeilge''' |2015 – 2018 |suíomh le mórán eolas maidir le Fiontar |''blaganna ó Mhic léinn'' |<nowiki>https://fiontardcu.wordpress.com/about/</nowiki> |- |'''Fis''' |2006 – 2013 |An chéad fhíschraoladh ó Chumann Carad na Gaeilge, D’fhág an leathanach is chuir in airde ar You tube |''Seéamus Poncánach'' |<nowiki>http://philo-celtic-feesh.blogspot.com</nowiki>  <nowiki>https://www.youtube.com/playlist?list=PL395B1BAD058326A1</nowiki> |- |'''Foinsí''' |2009 – 2011 |liostaí foinsí ar na haistí sa dá chín lín eile ag an údar |''Cailliomachas – leabharlannaí'' |<nowiki>http://xn--foins-3sa.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilgeandedtec''' |2006 |cín lín Macléinn le deis ceartúcháin a dhéanamh, 4 nó 5 alt |''Mairead G'' |<nowiki>http://gaeilgeandedtec.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilge Faoi Thalamh''' |2004 >? |Arm Rúnda na Gaeilge | |''<nowiki>http://gaeilgefaoithalamh.blogs.ie</nowiki>'' |- |'''Gaeilge in Kirkby''' |2013 – 2016 |Is blag í chun suim sa Gaelige a spreagadh i measc mo phobail féin.… | |<nowiki>http://gaeligeinkirkby.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilge i gColáiste Ailigh''' |2011 - 2019 |Ar an suíomh seo gheobhaidh scoláirí cuidiú leis an Ghaeilge |''Proinsias Mac a’ Bhaird'' |<nowiki>http://gaeilgeigcolaisteailigh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilge le Glam''' |2015 – 2016 |Ceathrar múinteoirí Gaeilge le suim i bhfaisean, i dtáirgí áilleachta, | |<nowiki>http://gaeilgeleglam.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilgeoir na Fionnlainne''' |2003 – 2006 |tuaraimí Phanu ar an saol. Filleann sé ar i 2013 théis cliseadh blogs.ie chun rá go mbeadh seo á n-úsáid aige feasta,. |''Panu Höglund'' |<nowiki>http://gaelpanu.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Gaeltacht 21''' |2009 – 2021 | |''Eoin Ó Riain'' |<nowiki>http://gaeltacht21.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gael trip''' |2016 – 2021 |Is í an sprioc atá againn i nGael Trip ná taisteal timpeall an Domhain agus an Ghaeilge a úsáid |''Oisín Mac CinnéideEmma Ní Nualláin'' |<nowiki>https://gaeltrip.com</nowiki> |- |'''Gan Ainm''' |2007 – 2011 |alt ar líon an dteaghlach a labhraionn Gaeilge |''solas dubh'' |<nowiki>http://ganainm.blogspot.com</nowiki> |- |'''Garraí Johnny Mhorgan''' |2009- 2010 |Cúrsaí cruthaitheachta, cúrsaí na n-ealaíon, dialann - i nGaeilge na hÉireann. |''Tadhg Mac Dhonngáin'' |<nowiki>http://garraijohnnymhorgan.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gasúir le Gaeilge''' |2011-2017 |Plé ar ghasúir a thógáil le Gaeilge (I Pennsylvania) |''Lawrence Morris'' |<nowiki>https://gasuirlegaeilge.wordpress.com/page/25/</nowiki> |- |'''Gnóthach''' |??? |nasc ar shuíomh coiscéim, imithe ón idirlíon anois | |<nowiki>http://gnothach.blogspot.com</nowiki> |- |'''Go Maith''' |Feabhra go Márta bliain éigin |Comic strip |''Brian fitzmaurice 7 SC Durkin'' |<nowiki>http://gomaithcomic.blogspot.com/2007_02_06_archive.html</nowiki> |- |'''Grá fé Ghruaim''' | |oscailte dóibh siúd le cuireadh amháin | |<nowiki>http://nuaaois.blogspot.com/</nowiki> |- |'''*Hillary NY''' |2004 – 2021 |Meascra i nGaeilge ó Nua Eabhrac - nó pé áit ina bhfuilim! |''Hilary Sweeney'' |<nowiki>http://hilaryny.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Igaeilge''' |2009 – 2021 |Tuaraimí neamhspleácha Chonchubhair gan aon deontas |''Conchubhair Ó Liatháin'' |<nowiki>http://gaeltacht21.blogspot.com</nowiki> |- |'''Imeall''' |2004 -2009 |Blag fuaime ón imeall |''Conn Ó Muíneacháin'' |<nowiki>https://imeall.blogspot.com</nowiki> |- |'''iMúscraí''' |2008 – 2013 |Tionscnamh de chuid Comharchumann Forbartha Mhúscraí ar mhaithe le cur chun cinn na teanga agus ghnéithe eile de chultúr an cheantair. |''Conchubhair Ó Liatháin'' |<nowiki>https://imuscrai.wordpress.com</nowiki> |- |'''Íomhá an Lae''' |2007 - 2019 |Griangraif éagsúla a dhéanan mé o lá go lá agus mo chuid Smaointe faoi as Gaeilge | |<nowiki>http://iomhannablag.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Irish Language blog''' |2019 – 2021 |930 mion cheacht ón shuiomh Transparent Language | |<nowiki>https://blogs.transparent.com/irish/la-fheile-padraig-3/</nowiki> |- |'''Iris Eoghanaigh''' |2009 – 2011 |Tuaraimí, Nuacht, eolas |''Seán Mór – seo tús na hirise'' |<nowiki>http://eoghanach.blogspot.com</nowiki> |- |'''Is as An Baile Mé''' |2006 - 2007 |tuaraimí foghlaimeora |''Richard Achibld'' |<nowiki>https://foghlaimeoir.wordpress.com</nowiki> |- |'''Leadrán''' | |Níl rian de ar fáil ach mar nasc ar IGaeilge | |<nowiki>http://leadran.com</nowiki> |- |'''Léigh Mé ar Mo T-Léine é''' |2006 – 2007 |Cin lae lín ar thaisteal ar fud an Bhraisil |''Alex Hijimans'' |<nowiki>https://naceithrehairde.travellerspoint.com</nowiki> |- |'''Líonra''' |2014 – 2021 |Blag d’fhoghlaimeoirí fásta Aonad na Gaeilge Ollscoil Luimnigh |''Deirdre Ní Loinsigh'' |<nowiki>https://lionra.wordpress.com/about/</nowiki> |- |'''Litríocht na n-Óg''' |2010 – 2013 |An Tríú Comhdháil ar Litríocht agus ar Chultúr na nÓg | |<nowiki>http://litriochtnanog.blogspot.com</nowiki> |- |'''Máire ag Faire''' |2012 – 2013 |10 n-alt ar fad |''Máire burns – iarmhúinteoir Gaeilge'' |<nowiki>http://maireagfaire.blogspot.com</nowiki> |- |'''Máthair Gaelachais''' |2007 - 2016 | |''Jennifer'' |<nowiki>http://misemamai.blogspot.com</nowiki> |- |'''Mícheál John O Meachair''' |2012 – 2013 |Nasanna á gheallúint ach Níos mó air faoi féin ná aon rud eile |''Mícheál John O Meachair'' |'''Mícheál John O Meachair''' |- |'''Milseog Mhilis''' | |Gaeilge agus Sínis (Tá sé mar aidhm agam cultúr na nGael agus a dteanga a roint le muintir na hÁise | |<nowiki>https://milseogmhilis.wordpress.com</nowiki> |- |'''Mise Áine''' |2007 – 2011 | |''Áine'' |<nowiki>http://miseaine.blogspot.com</nowiki> - leanann mar Rámhaille |- |'''Mise Ciara''' |2013 – 2021 |Scríobh Eat Sleep |''Ciara Ní Éanacháin'' |<nowiki>http://miseciara.wordpress.com</nowiki> |- |'''Misneach Na Gaillimhe''' |2013 – 2017 |Sóisialaigh Na Gaeilge i nGaillimh | |<nowiki>http://misneachnagaillimhe.blogspot.com/2017/04/seilbh-glactha-ag-baill-misneach-ar.html</nowiki> |- |'''Mo Bhlog''' |2006 – 2009 |Ruminations & practice ‘ as Gaeilge’ |''Dalta i Minesota'' |<nowiki>http://mo-bhlog.blogspot.com</nowiki> |- |'''Muirann Ní Chonnaláin''' |2009 – 2010 |Céad iarracht scríobh as Gaeilge |''Muirann Ní Chonnaláin'' |<nowiki>http://poetryasgaeilge.blogspot.com</nowiki> |- |'''Múinteoir Sabine''' |2012 |Múinteoir bunscoilea rugadh sa Ghearmáin alt ar RnaG |''Sabine Nic Cionnaith'' |<nowiki>https://muinteoirsabine.wordpress.com</nowiki> |- |'''Myles an Nissan Micra''' |2010 – 2012 |a man of letters, public servant, polymath, tribune of the people, and pedant. He formerly wrote for a web magazine under the pseudonym 'Myles an Ford Fiesta' but has since changed his Mode of conveyance. | |<nowiki>http://mylesanm.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Nótaí Imill''' |2009 – 2021 | |''Denis King – Seattle'' |<nowiki>http://nimill.blogspot.com</nowiki> |- |'''Nuacht1.com''' | |Gach Ailt – os na meáin Gaeilge / nascann chuig na stáisiúin Gaeilge Nuacht TG4 7 RTÉ Agus Podchraoltaí | |<nowiki>https://nuacht1.com/blaganna/</nowiki> |- |'''Puc Saor''' |2014 – 2015 |Blag chun an CLG a phlé as Gaeilge. | |<nowiki>http://pucsaor.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Rámhaille''' |2011 – 2021 |Mise Áine ag Rámhaille |''Áine'' |<nowiki>https://ramhaille.blogspot.com</nowiki> |- |'''Rán na nGág''' |2009 – 2019 |Is geal leis an bhfiach dubh a ghearrcach féin. |''Fergus Ó Néill'' |<nowiki>http://ormondo-fon.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Rogha Gabriel''' |2012 – 2021 |Sleachta as saothar Ghabriel Rosenstock |''Gabriel Rosenstock'' |<nowiki>https://roghaghabriel.blogspot.com</nowiki> |- |'''Rud ar Bith''' |2008 – 2010 | |''student of the universe a fhreastalaíonn ar ghaeltachtMinesota'' |<nowiki>http://rudarbith.blogspot.com</nowiki> |- |'''Santa Cruz na Gréine''' |2009 - 2012 |Dialann ag cur síos ar an saol i Santa Cruz, California | | |- |'''Scáthán''' |2017 – 2019 | | |<nowiki>https://www.scathan.ie/2019</nowiki> |- |'''Scéala Na Wombait''' |2004 – 2012 |altanna ar ainmhithie éagsula | |<nowiki>http://mhwombat.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Scéalta Ealaíne''' |2019 - 2021 |Irish Art Blog 99% sa tSasanais |''Eoin Mac Lochlainn'' |<nowiki>https://emacl.wordpress.com</nowiki> |- |'''*Scott de Buitléir''' |2017-2021 | |Scott de buitléir |https://scottdebuitleir.com/category/gaeilge/ |- |'''Scríbhneoirí Úra na Gaeilge''' |2007 – 2015 |Cín lín a bhí ag iarraidh saothar mórán scríbhneoir a thabhairt le chéile |''20 scríobhnóir éagsúla'' |<nowiki>http://scribhneoirioga.blogspot.com</nowiki> |- |'''Seo focan Iontach''' | |mar nasc ar mhórán cín lín ach é imithe ón tidirlíon | |ní oibríonn na nascanna |- |'''Seo Panu ag Labhairt''' | |Níl rian de ar an nasc atá ar lch cumann Carad na Gaeilge |''Panu Höglund'' |<nowiki>http://gaeilgepanu.blogs.ie</nowiki> ff Gaeilgeoir na Fionnlainne |- |'''Sin É''' |2014 |'Blog' nua-aimseartha Gaeilge don na deagoirí agus daoine óga In Éireann agus na foghlaimeoir Gaeilge timpeall an domhain! |''Sinéad'' |<nowiki>http://istreiseanpeannnaanclaiomh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Smaointe as Gaeilge''' |2020 |Occasional thoughts written in Irish -. Ní dhéanaim tada ach an Corrsmaoineamh a scríobh, anois 's aríst, | |<nowiki>https://smaointe-as-gaeilge.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Smaointe Fánacha Aonghusa''' |2005 – 2021 |Mar a deir sé ar an gcanna! |''Aonghus Ó hAlmhain'' |<nowiki>https://aonghus.blogspot.com</nowiki> |- |'''Smaointe ón Champas''' |2013 |Smaointe a ritheann liom agus mé in ainm's a bheith ag staidéar! |''Colm Mac Fhionnghaile'' |<nowiki>http://smaointeonchampas.blogspot.com/2013/02/</nowiki> |- |'''Stair i gColáiste Ailigh''' |2010 – 2011 |nascanna físe i mBéarla curtha i láthair ag an máistear i nGaeilge |''Proinsias Mac a’ Bhaird'' |<nowiki>http://staircolailigh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Stádas na litríochta gaeilge''' |2010 |Aon alt amháin |''Ríona'' |<nowiki>http://stadasnalitriochta.blogspot.com</nowiki> |- |'''Tadhg An Mhargaidh''' |2006 |Blog Gaeilge faoi mo shaol sin an méid. Macléinn aerach as Vancouver. |''Tadhg'' |<nowiki>http://tadhganmhargaidh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Taifead Taibhreamh''' |2006 |A bhrionglóidí scríofa ag an údar |''mark bodah'' |<nowiki>http://taibhreamh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Te Bruite''' |2012 – 2013 |Nuacht faoi eisiún DC Rís | |<nowiki>http://tebruite.blogspot.com/2012/11/</nowiki> |- |'''Thall is Abhus''' | |bainte den idirlíon an t-aon rian mar nasc ar Lch Anuas Den tSeilf | |<nowiki>http://seano-thallisabhus.blogspot.com</nowiki> |- |'''Tomhas na Teanga''' |2014 – 2021 |tosaithe i 2014 ach altanna ann ó 2002 |''Séamas Ó Neachtain,/ Jim Norton'' |<nowiki>http://tomhasnateanga.blogspot.com/?view=classic</nowiki> |- |'''Tomhais''' |2009 – 2010 |tomhasanna dhá líne – cad a bheadh ann? |''Aa Deabhal Álainn'' |<nowiki>http://tomhais.blogspot.com</nowiki> |- |'''Tuairimí Éagsúla''' |2011 – 2014 |éiríonn as is bunaíonn smaointe ón gcampas |''Colm Mac Fhionnghaile'' |<nowiki>http://anscolairescartha.blogspot.com</nowiki> |- |'''Turas Aisle''' |2017 – 2020 |Turas Amháin |''Réaltan Ní Leanáin'' |<nowiki>http://turasailse.blogspot.com</nowiki> |- |'''Uathachas in Éirinn''' |2008 – 2020 |Tuiste fhir óig le huathachas |''COC'' |<nowiki>http://blag.uathachas.ie</nowiki> |- |'''vernacularisms Gaeilge''' |2013 |Nótaí Ó Bhéal Feirste |''Jason Ó Ruairc'' |<nowiki>https://vernacularismsgaeilege.wordpress.com</nowiki> |- |'''Vítneam agus An Chambóid''' |2015 |Altann ar stair an Chambóid agus Vítneam |''Oanro'' |<nowiki>http://vitneamanchamboid.blogspot.com</nowiki> |} == Féach freisin == * [[Stair iriseoireacht na Gaeilge]] == Naisc sheachtracha == * [https://libguides.ucc.ie/newspapers/anghaeilge Nuachtáin agus Irisí as Gaeilge (Coláiste na hOllscoile Corcaigh)] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Irisi agus Nuachtain Gaeilge}} [[Catagóir:Liostaí]] [[Catagóir:Irisí Gaeilge| ]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge| ]] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn|*]] [[Catagóir:Irisí Éireannacha|*]] p9wjvqms88c72d4whaxhtep808e9gry 14 96886 1268484 1125557 2025-06-03T05:56:00Z Alison 570 ++ 1268484 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Ealaíontóirí de réir náisiúntachta‎|Meir]] [[Catagóir:Daoine Meiriceánacha de réir slí bheatha|Eal]] 9oajya04uomdjeoglcmxz8v29bntg0l 0 97197 1268675 1234527 2025-06-04T17:35:33Z Alison 570 +WD 1268675 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} I [[miotaseolaíocht na nGael]], scéal de chuid [[Scéalaíocht na Ríthe]] is ea '''Anbhás Mhuircheartaigh mhic Earca''' ([[Meán-Ghaeilge]] '''Aided Muirchertaig meic Erca'''). Creidtear gur scríobhadh an téacs san 11ú haois. Caomhnaítear é i [[Leabhar Buí Leacáin]] agus lámhscríbhinn eile den 15ú haois. == Scéal == Agus é amach i mbun seilge, buaileann an rí stairiúil den 6ú haois, [[Muircheartach mac Muireadhaigh]] (Mac Earca), le cailleach álainn mheallacach darb ainm Sín. Agus a chroí istigh inti, cuireann sé an ruaig ar a bhean chéile agus a chlann. Cuireann an sagart Cairneach dá bharr mallacht air (féach ''[[Glám dícenn]]''). Cuireann an cailleach ámh Muircheartach ar mire, go dtí go gcuireann sé a theach trí thine. Titeann sé i mbairille fíona, buailtear é ag sail dín agus éagann sé sna lasracha &mdash; 'bás tréaga' atá ann. == Féach freisin == * [[Miotaseolaíocht na nGael]] == Foinsí == * [[Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'', Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. == Naisc sheachtracha == * [https://celt.ucc.ie//published/G302026/ Aided Muirchertaig meic Erca] ar [[Corpus of Electronic Texts]] * [https://www.vanhamel.nl/codecs/Aided_Muirchertaig_meic_Erca Aided Muirchertaig meic Erca] ar CODECS. == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Scéalaíocht na Ríthe]] eil8209fl6dlz0b7nxow5hej63mikig 0 97198 1268682 1214667 2025-06-04T17:38:53Z Alison 570 +WD 1268682 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} I [[miotaseolaíocht na nGael]], scéal aoire de chuid [[Scéalaíocht na Ríthe]] is ea '''Aisling Mhic Con Glinne''' ([[Meán-Ghaeilge]] '''Aislinge Meic Chon Glinne'''). Scríobhadh é ag údar aithnid den 11ú haois. Saothar de chuid na sean-nósanna, [[aisling]] agus [[immram|iomramh]], is ea é. Meastar gurb é ar cheann desna "mórshaothair aoire is fearr"<ref>Vivian Mercier: ''The Irish Comic Tradition.'' Souvenir Press, Londain 1991, ISBN 0285630180.</ref> de litríocht na nGael. == Téacs == Caomhnaítear an scéal in dhá leagan lámhscríbhinne, ceann amháin (luaite scaití mar leagan 'B') sa [[Leabhar Breac]] den 15ú haois, agus an ceann eile (aitheanta mar leagan 'H') i lámhscríbhinn de chuid na séú nó seachtú haoise déag.<ref>Preston-Matto, 2010, lch. liii</ref> Tá difríochtaí suntasacha idir an dá leagan. == Scéal == <!-- féach freisin an leagan ar enwiki --> Téann an scoláire, Aniar Mac Con Glinne as [[Ard Mhacha]], ar aistear timpeall na hÉireann san 8ú haois in éineacht le habb mainistir [[Corcaigh|Chorcaí]]. Tarlaíonn sáraíocht eatarthu, agus is dóigh go gcaitheann Mac Con Glinne mála leis an Eaglais. Daortar é chun báis sa bharr. Tá sé de stuaim ann áfach an pianbhreith úd a sheachaint, go dtí go dtagann sé go cúirt [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]] retten kann. Agus é ann, éiríonn leis andúil bia 'saige a bhriseadh, agus maithtear é dá bharr. == Féach freisin == * [[Miotaseolaíocht na nGael]] == Foinsí == * [[Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'', Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. == Naisc sheachtracha == * [https://celt.ucc.ie/published/G308002/index.html Aislinge Meic Con Glinne] ar [[Corpus of Electronic Texts]] * [https://www.vanhamel.nl/codecs/Aislinge_Meic_Con_Glinne Aislinge Meic Con Glinne] ar CODECS == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Scéalaíocht na Ríthe]] 4lz3prqrswzwxul24xuak2ltzenk502 0 97202 1268687 1196959 2025-06-04T17:41:23Z Alison 570 +WD 1268687 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} I [[miotaseolaíocht na nGael]], scéal de chuid [[Scéalaíocht na Ríthe]] is ea '''Coimpeart Mhongáin agus Grá Duibhe Lacha ag Mongán''' nó b'fhéidir '''Searc Dhuibhe Lacha do Mhongán'''<ref>grá mar ainm briathartha, searc mar ainmfhocal; Máire Ní Mhaonaigh, “Mongán’s metamorphosis", achoimre le feiceáil ar [https://www.vanhamel.nl/codecs/Compert_Mong%C3%A1in_ocus_Serc_Duibe_Lacha_do_Mong%C3%A1n CODECS] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190408112214/https://www.vanhamel.nl/codecs/Compert_Mong%C3%A1in_ocus_Serc_Duibe_Lacha_do_Mong%C3%A1n |date=2019-04-08 }}</ref><ref>féach fosta [http://dil.ie/37233 serc] ar eDIL</ref> ([[Sean-Ghaeilge]] '''Compert Mongáin ocus serc<ref>[http://dil.ie/37233 serc]: grá; ainm briathartha de 'caraid'; le ginideach cuspóirigh de ghnáth, agus gníomhú le LA nó DO; nó sa teanga níos déanaí, cuspóir curtha in úil le DO</ref> Duibe Lacha do Mongán'''). Caomhnaítear an scéal as [[Gaeilge|Nua-Ghaeilge Mhoch]] i lámhscríbhinn de chuid na 15ú haoise. Meastar ámh go raibh bunleagan le fáil as Sean-Ghaeilge sa saothar anois caillte, [[Cín Dromma Snechtai]].<ref name="HB">Helmut Birkhan, ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' lch.&nbsp;871.</ref> == Mongán == Rí stairiúil de chuid na 7ú haoise ba ea Mongán. Tar éis a bháis, scríobhadh roinnt finscéalta faoi. Feictear é mar mac dia na mara, [[Manannán mac Lir]] na [[Túatha Dé Danann|dTuath Dé Danann]], a cuireadh fáilte roimhe sna [[Síd]]e. Bhí ar a chumas a chló a athrú i riocht ainmhithe. Is achoimre níos déanaí den desna seanscéalta úd é ''Compert Mongáin''.<ref>Bernhard Maier, ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'', ll.&nbsp;236&nbsp;ff.</ref> Feictear Mongán i leagan eile scéal mar mhac athshaolaithe [[Fionn mac Cumhaill|Fhionn mhic Cumhaill]].<ref name="HB" /> Feictear é mar mhionphearsa in ''[[De chophur in da muccida]]''. Insítear leagan de scéal ghiniúint Mhongáin in ''[[Immram Brain]]''. == Scéal == Cuidíonn [[Manannán mac Lir]] le rí [[Fíachna Finn]] agus mar chúiteamh éilíonn sé oíche lena bhean chéile, Cáintigearn. Tagann sé chuici i riocht an rí agus gineann sé Mongán léi. Tar éis trí lá, fuadaíonn a athair é, fásann sé san [[alltar]] agus foghlaimíonn sé na healaíona draíochta.<ref name="HB" /> Ar an oíche chéanna ar a rugadh Mongán, rugadh fosta Dubh Lacha. Titeann siad i ngrá agus pósann siad a chéile. Mar rí [[Ulaid|Ulad]] ámh, tugann Mongán gealltanas meargánta, agus tá air a bhean a ghéilleadh do rí na [[Laigin|Laigean]]. Ní féidir leis bheith gan í, áfach. Baineann sé leas as na cumais draíochta a d'fhoghlaim sé le Manannán agus fuair sé í ar ais arís. == Féach freisin == * [[Miotaseolaíocht na nGael]] == Foinsí == * [[Helmut Birkhan]], ''Kelten. Versuch einer Gesamtdarstellung ihrer Kultur.'' Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1997, ISBN 3-7001-2609-3. * [[Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'', Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. * Ní Mhaonaigh, Máire, “Mongán’s metamorphosis: Compert Mongáin ocus Serce Duibe Lacha do Mongán, a later Mongán tale”, in: Edmonds, Fiona agus Paul Russell (eag.), ''Tome: studies in medieval Celtic history and law in honour of Thomas Charles-Edwards, Studies in Celtic History'' 31, Woodbridge: Boydell Press, 2011. 207–216. == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Miotaseolaíocht na y]] 9lst00wwbgh0hngw4runxjdsconrad2 0 97205 1268678 1168142 2025-06-04T17:36:35Z Alison 570 +WD 1268678 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} I [[miotaseolaíocht na nGael]], scéal de chuid [[Scéalaíocht na Ríthe]] is ea '''Tochmharc Beagfholadh''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Tochmarc Becfola'''<ref>[http://dil.ie/23041 2 fola, fala], fala, doicheall, miocais; [http://dil.ie/23188 folud], [https://www.teanglann.ie/ga/fgb/foladh foladh¹ 2.], maoin, airnéis; ar eDIL agus teanglann FGB</ref>). Caomhnaítear an leagan is sine i [[Leabhar Buí Leacáin]], agus leagan eile i lámhscríbhinn de chuid na 16ú haoise. == Scéal == Tá [[Ardrí na hÉireann]], Diarmaid mac Aodha Sláine, i mbun seilge leis an tiarna, Criomhthann. Feiceann siad síog ag teacht as a ''[[Sídh]]''. Titeann an rí i ngrá léi agus tugann sé í abhaile chuig [[Teamhair|Teamhraigh]]. ''Da die Frau jede Auskunft verweigert'', tugann sé an t-ainm ''Becfola'' (beag-fala nó -foladh, is é sin a rá, gan spré) di agus pósann sé í. Tá sise i ngrá le Criomhthann ámh, agus ealaíon na leannáin. Sa choill, cuireann síofraí ''Becfola'' amú agus is ar éigin go n-éiríonn léi mic tíre ar a tóir a éalú. Agus í lag leis an ocras, buaileann sí le fear rúndiamhair, a thógann í chuig oileán, ach tógann sé ansin ''Becfola'' ar ais chuig Teamhraigh. Lena linn seo ámh, níl aon am dulta thart, agus níl sé tugtha faoi ndeara go raibh sí as láthair. Socraíonn sí fanacht le Diarmaid, ach tagann manach go Teamhair agus deir sé go bhfaca sé i le fear eile ar an oileán agus cuireann sé go poiblí adhaltranas ina leith. Admhaíonn sí go bhfuil siad ciontach agus fágann sé Teamhair go deo. Tá an rí sa scéal seo bunaithe ar an rí stairiúil, [[Diarmait mac Áedo Sláine|Diarmaid mac Aodha Sláine]]. Feictear é fosta sa scéal ''[[Scéla Cano meic Gartnáin]]''. Bhí sé i réim lena dheartháir ''Bláthnat'' ón mbliain 642 go dtí 664. == Féach freisin == * [[Miotaseolaíocht na nGael]] == Foinsí == * [[Bernhard Maier]], ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur''. Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. == Naisc sheachtracha == * [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], ''[https://books.google.at/books?id=RprApsda__4C&pg=PA172&dq=Tochmarc+Becfola&hl=de&ei=e4adTe_0Nsrxsgby3rCiBA&sa=X&oi=book_result&ct=result#v=onepage&q&f=false Irish manuscript series]'', 1, Cuid&nbsp;1, The Academy, 1870, ll.&nbsp;172&nbsp;ff. * [https://www.vanhamel.nl/codecs/Tochmarc_Becfola Tochmarc Becfola] ar CODECS == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Miotaseolaíocht na nGael]] p1p0i21czj1999rcstcgsjtcean3lts 0 97206 1268679 1036120 2025-06-04T17:36:55Z Alison 570 +WD 1268679 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} I [[miotaseolaíocht na nGael]], scéal de chuid [[Scéalaíocht na Ríthe]] ón 10ú haois is ea '''Fineghal Rónáin''' ([[Meán-Ghaeilge]] '''Fingal Rónáin'''<ref>[http://dil.ie/22128 fingal], fine-gal, .i. gortú nó marú gaoil, ar eDIL</ref>), aitheanta fosta mar Anbhás Maoil Fhothartaigh mhic Rónáin (''Aided Máele Fothartaig meic Rónáin''). Caomhnaítear é sa [[Leabhar Laighneach]] agus i lámhscríbhinn um 1500. == Scéal == Eithne ní Chumascaigh ba ea chéad bhean chéile [[Rónáin mac Colmáin|Rónáin]], agus bhí mac acu darbh ainm Maol Fothartaigh (''Máelfothartaig''). I ndiaidh bhás Eithne, phós Rónán arís le hiníon [[Eochaid Iarlaithe]] (bás [[666]]) de [[Dál nAraidi|Dhál Araí]]. An-óg a bhí an bhanríon nua, agus rinne sí iarracht a leasmhac a mhealladh. Dhiúltaigh Maol Fothartaigh an caidreamh agus chuaigh sé ar deoraíocht dá thoil féin dá bharr go hAlbain. Tar éis tamall ámh, as a díomas tharraing sí míchlú ar Mhaol Fothartaig, ag éileamh go ndearna sé iarracht í a mhealladh. Tá Rónán chomh fearg sin á chloisteáil go bhfágann sé cath chun a mac a mharú le sleá. Agus é ag fáil báis, insíonn Maol Fothartaigh an fhírinne lena athair. Baineann deartháir altrama Mhaoil Fhothartaigh díoltas amach ar mhuintir na banríona, ag marú a hathar rinne gaol eile. Buailte le haiféala as a gníomh, cuireann an bhanríon lámh ina bás féin. Éagann Rónán de bhrón. == Téama == Feictear sa scéal Anbhás Aonmhic Aoife (''[[Aided Óenfir Aífe]]'') leagan eile d'aighneas athar-mic. Feictear an téama freisin, a bheag nó a mhór, i gcultúir eile: [[Iósaf mac Iacób|Iósaf]] agus bean chéile [[Potifar]] sa bhíobla; [[Bellerophon]] agus banríon [[Anteia]] sa Ghréig; agus [[Hippolytos]] agus a leas-mháthair [[Phaidra]] ach go háirithe. == Féach freisin == * [[Miotaseolaíocht na nGael]] * [[Rónán mac Colmáin]] == Foinsí == * [[Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur''. Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. == Naisc sheachtracha == * [https://celt.ucc.ie/published/G302011.html Fingal Rónáin] ar [[Corpus of Electronic Texts]] * ''[https://www.vanhamel.nl/codecs/Fingal_R%C3%B3n%C3%A1in Fingal Rónáin] (also Aided Maelḟothartaig meic Rónáin)'' ar CODECS * [https://iso.ucc.ie/Fingal-ronain/Fingal-ronain-index.html Fingal Rónáin] ar ''Irish Sagas Online'' * James MacKillop, ''[https://books.google.at/books?id=U-O0wzFcu2gC&pg=PA225&dq=Fingal+R%C3%B3n%C3%A1in&hl=de&ei=5Kx8TeqlJsrxsgaVpsTZBw&sa=X&oi=book_result&ct=result#v=onepage&q=Fingal%20R%C3%B3n%C3%A1in&f=false A dictionary of Celtic mythology]'', Oxford University Press, 2004 == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Fingal Ronain}} [[Catagóir:Miotaseolaíocht na nGael]] 7u0c6yetoi412811486xasbwfgegkfn 14 97236 1268312 1265166 2025-06-03T01:10:09Z Alison 570 ++ 1268312 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Ast]] [[Catagóir:Daoine Astrálacha de réir slí bheatha|Bre]] pvlu1vfffs10v7vuqasxw4kbk9qg4gb 14 97282 1268313 998957 2025-06-03T01:10:33Z Alison 570 ++ 1268313 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Alb]] [[Catagóir:Daoine Albanacha de réir slí bheatha|Bre]] tuppgk5fcujcoh8umls6nis5s3nhbgv 0 97314 1268677 1209800 2025-06-04T17:36:22Z Alison 570 +WD 1268677 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Ar cheann de thrí [[Immram]], scéalta aistear mara, atá fós ar marthain is ea '''Iomramh Currach Uí Chorra''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Immram curaig húa Corra'''). Caomhnaítear an scéal i dtrí lámhscríbhinn, iad uile sa leabharlann in [[Acadamh Ríoga na hÉireann]].<ref>A. J. Fletcher, ''Drama and the Performing Arts in Pre-Cromwellian Ireland'', D. S. Brewer, Cambridge, 2001.</ref> == Scéal == Bhí triúr mac ag Connall ó Corra, as [[Connachta]], a bhí margadh déanta aige leis an [[diabhal]] sular rugadh iad.<ref>O'Curry (1861), [https://books.google.com/books?id=x4ABAAAAQAAJ&pg=PA289#v=onepage&q&f=false ll. 289ff]).</ref> D'fhás na deartháireacha suas agus d'éirigh ina gceannairí ar bhuíon mhíchlúiteach a dhírigh ar shéipéil an cheantair, go dtí go bhfacadar fís agus rinneadar aithrí. Chuadar triúr chuig [[Cluain Ioraird|mainistir]] Naomh [[Finnian Chluain Ioraird]], a dúirt leo gach cill a scriosadar a athchóiriú. Mar ghníomh deireanach dóláis, spreagtha ag Naomh [[Comán Chinn Mhara]], coimeádaí na cille deireanaí cóirithe acu, d'imigh leo triúr ar turas mara i g[[curach]] ar [[an tAigéan Atlantach|Aigéan Atlantach]], i dteannta le cúigear eile (easpag, sagart, deagánach, ceoltóir agus a tréadaí a thóg an curach). Agus iad ag triall ar muir, ag tabhairt sciuirdé ar oileán i ndiaidh oileáin, bhuail siad le fíní éagsúla agus tharla eachtraí draíochta dóibh (inste mar [[fáthscéal]]ta Críostaí). Shroich siad faoi dheireadh [[Leithinis na hIbéire]], áit a shocraigh siad síos agus thóg siad cill. Tar éis tamaill, d'imigh an t-easpag leis chuig an Róimh, i dteannta le hógánach amháin. Chuadar beirt ansin ar ais go hÉirinn agus d'inis scéal a chuid eachtraí, a scríobhadh síos i bhfoirm dáin. == Naisc thraschultúrtha == D'fhéadfadh go bhfuil gaol leis an ''immram'' seo agus scéal [[an Andalúis|Andalúiseach]] de chuid na 12ú haoise inste ag [[al-Idrisi]], maidir le hochtar ''Maghurin'' (fánaithe) as [[Liospóin]], a théann ar turas mara agus a shroicheann oileáin draíochta.<ref>Beazley (1906) ''The Dawn of Modern Geography''. Londain. Iml. 3, [https://books.google.com/books?id=64MYAQAAMAAJ&pg=PA532#v=onepage&q&f=false lch. 532]).</ref> '' B'fhéidir go bhfuil gaol idir turais mara na n-iomhramha agus seanscéalta [[Lochlannaigh|Lochlannacha]].<ref>[[Fridtjof Nansen]] (1911) ''In Northern Mists; Arctic exploration in early times''. Nua-Eabhrac York: F.A. Stokes. [https://books.google.com/books?id=JnwvAAAAYAAJ&pg=PR5#v=onepage&q&f=false iml. 1], [https://books.google.com/books?id=JoUvAAAAYAAJ&pg=PP9#v=onepage&q&f=false iml. 2]</ref> Is féidir Immram curaig Ua Corra a chur i gcomparáid le sliocht as an ''[[Rāma-ayana]]''. == Naisc sheachtracha== * Achoimre ar "Imramh Ua Corra", in [[Eoghan Ó Comhraí]] (1861), ''Lectures on the Manuscript Materials of Ancient Irish History, delivered at the Catholic University of Ireland, during the sessions of 1855 and 1856''. Baile Átha Cliath: Duffy. [https://books.google.com/books?id=x4ABAAAAQAAJ&pg=PA289#v=onepage&q&f=false lch. 289]). * Alt inchomórtais sa [http://00.gs/Mael_Duin=Rama-ayana.htm ''Rāma-ayana''] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Miotaseolaíocht na nGael]] loh520fk7nn4s9m2s7479js8kysh0mq 14 97516 1268293 1001245 2025-06-03T00:59:24Z Alison 570 ++ 1268293 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Ind]] [[Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha|Bre]] pp4v8e0yhbgt4fcadcrmcskqm2yksl8 14 97619 1268282 1002008 2025-06-03T00:50:44Z Alison 570 ++ 1268282 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Me]] [[Catagóir:Daoine Meiriceánacha de réir slí bheatha|Bre]] 33yjoeesjj27ichg21f8dig1bpuk9z0 14 97812 1268290 1003700 2025-06-03T00:56:55Z Alison 570 ++ 1268290 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Iod]] [[Catagóir:Daoine Iodálacha de réir slí bheatha]] [[Catagóir:Maifia]] h5x7u3ypl3div8me8k57a0lr9x9rdma 0 97842 1268681 1234579 2025-06-04T17:38:04Z Alison 570 +WD 1268681 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} [[Íomhá:BookofFenagh.jpg|mion|right|200px|Athchló de chuid na 19ú haoise de Leabhar Fhíonacha. Caomhnaítear an [https://www.ria.ie/library/catalogues/special-collections/medieval-and-early-modern-manuscripts/book-fenagh-leabar bunleagan] in [[Acadamh Ríoga na hÉireann]]]] [[Lámhscríbhinn]] is ea '''Leabhar Fhíonacha''' ('''Leabar Fidhnacha''') idir prós agus filíocht as [[Gaeilge|Gaeilge Chlasaiceach]] le [[Muirgheas mac Páidín Ó Maolchonaire]] sa mhainistir ag [[Fíonach, Contae Liatroma (Carraig Álainn)|Fíonach]], [[Bréifne Thiar]] ([[Contae Liatroma]] an lae inniu).<ref name=ria>{{lua idirlín | teideal = Book of Fenagh | url = https://www.ria.ie/ga/library/catalogues/special-collections/medieval-and-early-modern-manuscripts/book-fenagh-leabar | foilsitheoir = Acadamh Ríoga na hÉireann | dátarochtana = 2021-05-27 | archivedate = 2021-05-27 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210527055624/https://www.ria.ie/ga/library/catalogues/special-collections/medieval-and-early-modern-manuscripts/book-fenagh-leabar }}</ref> Ba é Tadhg Ó Rodaighe, [[comharba]] na mainistreach, a spreag an leabhar. Bunaíodh é, a mheastar, ar Leabhar Chaillín, saothar anois caillte faoi Naomh [[Caillín]], bunaitheoir na mainistreach.<ref name=ria/> Thosaigh Ó Maolchonaire á scríobh timpeall na bliana 1516.<ref name=ria/> == Ábhar == {|class="wikitable" |+ Ábhar Leabhar Fíonacha<ref name=fenaghbook/> |- ! Cuid !! Foirm !! Ábhar |- valign=top | 1A || Prós || Réamhrá agus ginealaigh naomh Chaillín |- valign=top | 1B || Filíocht || Ceithre dhán déag faoi Chaillín, [[Magh Réin]] and ''Clog Na Riogh'', i n[[Ardeaglais Naomh Mél]] anois<ref>{{lua idirlín| url = https://www.fenagh.com/history/the-bell-of-fenagh/| teideal = The Bell of Fenagh| foilsitheoir = Fenagh Visitors Centre| dátarochtana = 19ú Bealtaine 2017| archivedate = 2019-03-12| archiveurl = https://web.archive.org/web/20190312162200/https://www.fenagh.com/history/the-bell-of-fenagh/}}</ref>). |- valign=top | 1C || Prós || Réamhrá dosna dánta |- valign=top | 2A || Prós || Caillín agus Tadhg Ó Rodaí |- valign=top | 2B || Prós || Leabhar Chaillín á phlé ag Ó Maolchonaire |- valign=top | 3 || Filíocht || Faoi [[Uí Dhomhnaill]] agus cineáil eile |- valign=top | 4 || Prós || Ginealaigh [[Conmhaicne|Chonmhaicne]], Uí Chreacháin (is dócha de [[Conmhaicne Dhúin Mhóir|Chonmhaicne Dhúin Mhóir]]<ref>Hennessy 1875, lch. 383, fn. 13</ref>) agus Abb Fhíonacha |- valign=top | 5 || Filíocht || Sé dhán: cúig faoi [[Uí Néill]] agus cineáil eile, agus ceann amháin faoi Chaillín |} Feictear léirithe ar imeall an leabhar, scrios Gaeilge ag Tadhg Ó Rodaighe (beo 1700), ársaitheoir mór le rá, as Crossfield i bhFíonach. Baineadh úsáid mar fhoinse as Leabhar Fíonacha Book of Fenagh ag [[Annála Connacht|Annála Chonnacht]] agus [[Annála na gCeithre Máistrí]].<ref name="ria500">RIA 2016</ref> == Stair an leabhair == Choinnigh chomharbaí Uí Rodaí an saothar go dtí Brian Ó Rodaí, [[sagart paróiste]] Chill Rónáin ([[Béal Átha Fearnáin]]) i lár na 19ú haoise. I ndiaidh a bháis, choinnigh a chomharbaí mar shagairt pharóiste an leabhar.<ref>Hennessy 1875, lch. ix</ref> Níos deireanaí, tháinig George Michael Conroy, easpag [[Ardach agus Cluain Mhic Nóis]], i seilbh air, chun é a choimeád slán. Dhíol a chomharba [[Bartholomew Woodlock]] é sa bhliain 1888 d'[[Acadamh Ríoga na hÉireann]] (ARÉ) le £10,<ref name="Cunningham"/> le comhairle ón [[Íosánach]], Denis Murphy, a mhol go mbeidís in ann é a chaomhnú.<ref name="Cunningham">{{lua idirlín | url = https://www.ria.ie/news/library-library-blog/celebrating-500-years-book-fenagh | teideal = Celebrating 500 years of the Book of Fenaghb | sloinne = Cunningham | ainm = Bernadette | dáta = 15ú Meitheamh 2016 | foilsitheoir = Acadamh Ríoga na hÉireann | dátarochtana = 19ú Bealtaine 2017 | archivedate = 2021-06-02 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210602215234/https://www.ria.ie/news/library-library-blog/celebrating-500-years-book-fenagh }}</ref><ref name=fenaghbook>{{lua idirlín | teideal = Book of Fenagh history | url = https://www.fenagh.com/history/the-book-of-fenagh/ | suíomh = fenagh.com | foilsitheoir = Fenagh Visitors Centre | dátarochtana = 18ú Lúnasa 2016 | archivedate = 2019-03-12 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20190312173955/https://www.fenagh.com/history/the-book-of-fenagh/ }}</ref> Faightear anois é faoin uimhir chatalóige MS 23 P 26: Cat. No. 479.<ref name="ria" /> == Eagráin == Rinne [[John O'Donovan (scoláire)|John O'Donovan]] scríbhinn mhacasamhail sa bhliain 1828, agus aistriúchán Béarla sa bhliain 1830.<ref name="ria500"/> Foilsíodh an chéad eagrán sa bhliain 1875, eagraithe ag [[William Maunsell Hennessy]] agus aistrithe le [[Denis H. Kelly]] as scríbhinn Uí Dhonnabháin.<ref name="ria500"/> D'foilsigh The [[Coimisiún Lámhscríbhinní na hÉireann]] imleabhar breise sa bhliain 1939. == Foinsí == * {{lua idirlín |url=https://archive.org/details/bookoffenaghinir00dubl |teideal=The Book of Fenagh in Irish and English |ainm=Muirgheas mac Pháidín |sloinne=Ó Maolconaire |editor-first=W. M. |editor-last=Hennessy |editor-link=William Maunsell Hennessy |translator-first=D. H. |translator-last=Kelly |date=1875 |publisher=Alexander Thom |suíomh=Baile Átha Cliath |dátarochtana = 19ú Bealtaine 2017 }} ([http://digital.nls.uk/early-gaelic-book-collections/pageturner.cfm?id=82543313 leagan digiteach] eile ón [[National Library of Scotland]]) * {{lua idirlín | url = https://www.ria.ie/library/book-fenagh-500th-anniversary | teideal = Book of Fenagh 500th anniversary | foilsitheoir = Acadamh Ríoga na hÉireann | dátarochtana = 19ú Bealtaine 2017 | datá = 2016 | archivedate = 2020-01-14 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20200114144216/https://www.ria.ie/library/book-fenagh-500th-anniversary }} * {{cite book |title=The Book of Fenagh: supplementary volume |editor-first=R. A. S. |editor-last=Macalister |authorlink=R. A. Stewart Macalister |year=1939 |publisher=Irish Manuscripts Commission |access-date=19ú Bealtaine 2017 |url=http://www.irishmanuscripts.ie/digital/bookoffenaghsupplementaryvolume/index.html }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210527055618/http://www.irishmanuscripts.ie/digital/bookoffenaghsupplementaryvolume/index.html |date=2021-05-27 }} * {{cite journal | last = O Rodaighe | first = Tadhg | title = Tadhg O Rodaighe to Edward Lhwyd | url = http://databank.ora.ox.ac.uk/emlo/datasets/lhwyd-transcripts/1700-00-00%20O%20Rodaighe%20TCD%20MS%201318.pdf#page=4 | publisher = Rev. J. H. Todd, D. D., ‘Autograph Letter of Thady O’Roddy’, The Miscellany of the Irish Archaeological Society 1 (1846), 112–125 | location = Baile Átha Cliath, Choláiste na Tríonóide (MS 1318) | access-date = 31d Lúnasa 2016 | year = 1700 | archive-url = https://web.archive.org/web/20161006144901/https://databank.ora.ox.ac.uk/emlo/datasets/lhwyd-transcripts/1700-00-00%20O%20Rodaighe%20TCD%20MS%201318.pdf#page=4#page=4 | archive-date = 2016-10-06 | url-status = dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161006144901/https://databank.ora.ox.ac.uk/emlo/datasets/lhwyd-transcripts/1700-00-00%20O%20Rodaighe%20TCD%20MS%201318.pdf#page=4 |date=2016-10-06 }} == Naisc sheachtracha== * [https://www.ria.ie/ga/library/catalogues/special-collections/medieval-and-early-modern-manuscripts/book-fenagh-leabar Book of Fenagh / Leabar Chaillín / Leabar Fidhnacha] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210527055624/https://www.ria.ie/ga/library/catalogues/special-collections/medieval-and-early-modern-manuscripts/book-fenagh-leabar |date=2021-05-27 }}, [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] * W. M. Hennessy, D. H. Kelly [https://archive.org/details/bookoffenaghinir00dubl Leabar Fidhnacha] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:Conmhaicne]] [[Catagóir:16ú haois in Éirinn]] sgzi57eq19ni0mdlwlen6z22qb223zl 0 98714 1268674 1017313 2025-06-04T17:34:43Z Alison 570 +WD 1268674 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Cnuasach 69 dánta agus laoithe as an [[An Fhiannaíocht|bhFiannaíocht]] is ea '''Duanaire Finn'''. Is le [[Fionn mac Cumhaill]] féin a luaitear na dánta, a cumadh i ndáiríre idir na 12ú agus 17ú haoiseanna. Thiomsaigh Aodh Ó Dochartaigh, file agus gaiscíoch, an saothair dá bhliain 1627, coimisiúnaithe ag [[Somhairle Mac Domhnaill]]. Caomhnaítear an lámhscríbhinn inniu sa Choláiste Éireannach i [[Löwen]] sa [[An Bheilg|Bheilg]]. Insítear sna laoithe eachtraí na [[Fianna|bhFiann]], idir eachtraí seilge agus cogaidh. I bhfoirm na ndánta, bíonn ball desna Fianna ag insint scéil do lucht éisteachta sa todhchaí. == Foinsí == * [[Bernhard Maier]]: ''Lexikon der keltischen Religion und Kultur'' (''[[Kröners Taschenausgabe]].'' Band 466). Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-46601-5. == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-leabhar}} [[Catagóir:Scéalta na Fiannaíochta]] 095gldr796o6iskgl2kge7r928apmqn 0 98729 1268656 1233531 2025-06-04T17:23:47Z Alison 570 +WD 1268656 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Lámhscríbhinn ginealaigh is ea '''An Leabhar Muimhneach'''. Caomhnaítear An Leabhar Muimhneach i roinnt lámhscríbhinní de chuid na 18ú haoise, agus an ceann is fearr le [[Richard Tipper]] as [[Áth Cliath]], 1716-1717, bunaithe ar shaothair tiomsaithe ag [[Domhnall Ó Duinnín]] agus [[Tadhg mac Dáire Mheic Bhruaideadha]] go luath sa 17ú haois. Rinne Eugene O'Keeffe aistriúchán sa bhliain 1703, agus rinne Tadhg Ó Donnchadha eagrán scoláireachta iomlán sa bhliain 1940. == Féach freisin == * [[Leabhar na gCeart]] * [[Saltair Chaisil]] == Foinsí == * [[Nollaig Ó Muraíle]], ''The Celebrated Antiquary'', lch. 156, [[Maigh Nuad]], 1996. == Naisc sheachtracha == * Ó Donnchadha, Tadhg (eag.), [https://archive.org/details/leabharmuimhneac01odon ''An Leabhar Muimhneach maraon le suim aguisíní'']. Léirithe ar son [[Coimisiún Lámhscríbhinní na hÉireann]] / Baile Átha Cliath: Foillseacháin Rialtais. 1940. * O'Keeffe, Rev. Eugene (aistr.), ''[https://web.archive.org/web/20110721184107/http://www.iol.ie/~kevnilse/eoghantx.html Eoghanacht Genealogies from the Book of Munster]''. Giorraithe ach le hábhar sa bhreis as lámhscríbhinní eile. Corcaigh, 1703. == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-ie}} {{DEFAULTSORT:Leabhar Muimhneach}} [[Catagóir:Ginealas Éireannach]] [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaeilge]] [[Catagóir:18ú haois in Éirinn]] 6u0vbbp7ugefu74txh2r1l33t1ifa17 0 98734 1268695 1234474 2025-06-04T17:48:48Z Alison 570 +WD 1268695 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Giorrú den mórshaothar [[Leabhar na nGinealach]] le [[an Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] is ea ''' Coimre na nGinealach.''' Scríobhadh é ag a theach i Leacán i d[[Tír Fíacrach Múaide|Tír Fhíacrach Mhuaidhe]], [[Contae Shligigh]] le linn an earraigh agus an tsamhraidh 1666. == Stair == Cailleadh an bunleagan an éigin tar éis na bliana 1706, ach caomhnaítear é in dhá lámhscríbhinn neamhiomlána de chuid na 18ú haoise: [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 25 N2, ag scríobhaí anaithnid; agus [[Maigh Nuad]] LS B 8, le Henry MacCarrick, ceannaí as baile [[Sligeach|Shligigh]]. Feictear sa réamhrá fada le Mac Firbhisigh an ábhar, údar, am agus áit: :Cuimre craobhsgaoileadh chineadh Éreann accus Albanscot gona bprímhghéaguibh genealach ó Adhamh gus anois, 1666, tionóiltear a leabhraibh Cloinne Fhirbhisigh (is go hairidhe as an leabhar do sgriobhsam fén go foirleanthan are cráobhsgaoileadh mór – agus mion-bhabhal Ereann in gach am) egarthas agus sgriobhthar sonna lesin Dubhaltach mc Giolla Íosa Mhóir mc an and Dubhaltach Mec Fhirbisigh Lecain Mhec Firbhisigh i tTír Fhiachrach Muaidhe, anno Christi 1666: anius and dara lá is an cédlúan do mhís Aibreóil (le toil nDé) trosaigheam so isin Tír Fhiachrach remebeartha :Coimre craobhscaoilte chine Éireann agus Scotti na hAlban lena bpríomhghéaga ó Ádhamh go dtí anois, 1666, tionólta as leabhair Chlann Fhirbhisigh (is go háirithe as an leabhar a scríobh mé féin go forleathan ar craobhscaoileadh mhór- agus mionghéaga Éireann i ngach am), eagraithe agus scríofa ag Dubhaltach mac Giolla Íosa Mhóir mhic an Dubhaltaigh Mhic Fhirbisigh Leacáin Mhic Fhirbhisigh i d[[Tír Fíacrach Múaide|Tír Fhiachrach Muaidhe]], anno Christi 1666: inniu an 2a lá agus an chéad Luan de mhí Aibreáin (le toil Dé) thosaigh muid seo insan Tír Fhiachrach réamhráite. :'' genealogical ramifications == Ábhar == Tá ann sa ''Choimre'' go garbh 30% den ábhar le fáil i Leabhar na nGinealach (LnG). Tógadh focal ar fhocal níos mó ná trian amháin den téacs (25,000 focal). Is giorrú nó coimre den LnG é trian eile de (21,000 focal). Is nua é an t-ábhar, cuid de uathúil, as foinsí éagsúla, go formhór anaithnid. Cé go bhfuil éagsúlachtaí an eatarthu, tá an cumadh céanna acu dís, LnG agus an Coimre. Tá as láthair ámh: an [[Naoimhsheanchas]]; cóip de gobharnóirí, ionadaí agus leifteanaint na hÉireann le [[Holinshed's Chronicles|Holinshed]]; agus an chuid is mó desna dánta. B'fhéidir é go raibh sé ar intinn ag Mac Firbhisigh iad a chur an níos deireanaí. Tá giorrú agus atheagrú déanta ar an alt ''Seanchas Síl Ír''. I measc a ábhar nua tá: * Alt gearr maidir leis na [[Cruithnigh]] * Stair mionsonraithe maidir le ríthe of the [[House of Stuart|Stuart]] na [[Alba|hAlban]] agus [[an Bhreatain]] ón mbliain 1034 go dtí 1666 * Ginealaigh faoi níos mó ná cúig géag is fiche de chlanna Nuinseann agus Daltún == Nuálaíocht == Rud nua a rinne Mac Firbhisigh sa ''Choimre'' ná an chaoi a leag sé go leor ginealaigh amach. Tosaíonn iad siúd is tábhachtaí le sinsear i gcein amach agus théann síos go dtí duine ar comhaimseartha le Dubhaltach féin.<ref>Ó Muraíle, ''The Celebrated Antiquary'', lch. 267</ref> I measc samplaí, tá [[Ruaidhrí Ó Flaithbheartaigh]], Martán Ó Conchobhair Sligigh, Brian Ó Ruairc (bás 1641) agus Mac Fhirbhisigh féin. D'fhéadfadh é go raibh sé ar intinn aige ná ginealaigh eile a athleagan, ach chuir méid na hoibre cúl air. I measc saothar atá luaite sa Choimre, tá a leanas: * ''Faccuculus Temporum'' le [[Werner Rolevinck]] * ''A Restitution of Decayed Intelligence'' le [[Richard Verstegan]]/[[Richard Rowlands]] == Ullmhú agus dul chun cinn == Thosaigh Dubhaltach a chuid oibre ar an 2a Aibreán 1666. Is féidir a dhul chun cinn a thomhais le [[colafan]] ina bhfeictear an dáta Dé Sathairn, 5ú Bealtaine 1666, nuair a bhí 45% den ''Choimre'' scríofa aige. Molann seo go raibh ach tras-scríobh á dhéanamh aige ag an am seo, agus go mbeadh a chuid oibre déanta aige dá bhfuil fós ar marthain faoi Mheitheamh nó Iúil. Dar le Ó Muraile, níor chríochnaigh Dubhaltach an obair.<ref>Ó Muraile, 1996, lch. 269</ref> <!--== Return to Dublin == ''At some point later in the year, Dubhaltach returned to Dublin, where he translated annalistic material for [[Sir James Ware]]. He was working at Sir James's house on Castle Street, Dublin, on Tuesday 6 November 1666. On Saturday 1 December 1666 Sir James died, five days after his seventy-second birthday, bringing their collaboration, and Dubhaltach's employment in Dublin, to an end.--> == Naisc sheachtracha == * https://web.archive.org/web/20100821075322/http://www.deburcararebooks.com/geneal.htm * [https://www.isos.dias.ie/ga/NUIM/NUIM_MS_B_8.html Maigh Nuad LS B 8] ar Irish Script on Screen == Foinsí == * Ó Muraíle, Nollaig (1996). ''The Celebrated Antiquary''. Maynooth. * Mac Fhirbhisigh, Dubhaltach; Ó Muraíle, Nollaig, editor (2004). ''Leabhar Genealach. The Great Book of Irish Genealogies''. Dublin: De Búrca. (Alternate names by which it may be referenced include ''Leabhar Mór nGenealach'', and ''Leabhar Mór na nGenealach''). == Tagairtí == {{reflist}} {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} [[Catagóir:Ginealas Éireannach]] [[Catagóir:Leabharlann Acadamh Ríoga na hÉireann]] [[Catagóir:17ú haois in Éirinn]] [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaeilge]] d45geq1tor7bupcejlc9sn0jbrc95x5 0 98735 1268640 1234581 2025-06-04T17:15:30Z Alison 570 +WD 1268640 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Saothar scríofa sna 1340í<ref>[[Kenneth Nicholls]]</ref> ag [[Ádhamh Ó Cianáin]] as leabhar a mhúinteoir [[Seán Mór Ó Dubhagáin]], is ea '''Leabhar Ádhaimh Uí Chianáin, ''' caomhnaithe anois i [[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]], LNÉ G 2-3. Caomhnaítear inti an ginealach Gaelach iar-Normannach is luaite atá ar marthain. Feictear fosta sa lámhscríbhinn an [[Banseanchas]]. Ait go leor do lámhscríbhinn de chuid na a meánaoise déanaí in Éirinn, feictear léaráidí ann, portráidí daonna ina measc. Creidtear gur ghluaiseacht athbheochana a bhí ann trí mheán [[ársaíocht]]a. == Foinsí == * [[Nollaig Ó Muraíle]], ''The Learned Family of Ó Cianáin/Keenan'', The Clougher Record, ll.&nbsp;396–402, 2005. == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-ie}} {{DEFAULTSORT:Leabhar Adhaimh Ui Chianain}} [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:Ginealas Éireannach]] [[Catagóir:14ú haois in Éirinn]] rzym4ea23i6cszqeg7306b5tbnqgu5q 0 98737 1268671 1233527 2025-06-04T17:33:44Z Alison 570 +DW 1268671 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} ''' Leabhar Cloinne Maoil Ruanaidh ''' is ea teideal a thug [[Nollaig Ó Muraíle]] ar cnuasach ginealach, caomhnaithe anois mar an ceathrú cuid, agus an chuid is suntasaí, den lámhscríbhinn [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 539 [D i 3]. == Stair == Ar fóilió 43r, tá colafan a deir: :''A mBaile Mec Aodagain aniu Damhsa, Phillip Ua Duiginain. Agus ag bun fhóilió 78v tá fo-nóta mar a leanas: :''Ni bfuaras nisa mho do sheanchas Eirionn acht a mheid do sgriobhamar bhar ndiagh. Leor so an uair-si an seachmadh la do Dhecember, 1644. Mathgamhain O Duibhgeannain. : Ní bhfuair mé níos mó do sheanchas Éireann ach an mhéid a scríobhamar ''thuas''. Leor seo an uaitse an seachtú lá do Nollaig, 1644. Mathún Ó Duibhgeannáin Le fianaise mar a leithéid, an bhliain 1642 ina measc, creideann Ó Muraíle gur scríobhadh an téacs ag scoil dlí Mhic Aodhagáin i m[[Baile Mhic Aogáin]], [[Contae Thiobraid Árann]], roimh dheireadh na bliana 1644. Tá ann fosta rudaí sa bhreis agus ceartúcháin le [[an Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]], go háirithe sna ginealaigh [[Uí Dhubhda]]. Is le [[Clann Uí Dhuibhgeannáin]] an saothar, áfach. == Féach freisin == * [[An Leabhar Muimhneach]] * [[Leabhar na nGinealach]] * [[Leabhar Ghinealaigh Uí Chléirigh]] == Foinsí == * [[Nollaig Ó Muraíle]], ''The Celebrated Antiquary'', [[Maigh Nuad]], 1996. == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Leabhar Cloinne Maoil Ruanaidh}} [[Catagóir:Ginealas Éireannach]] [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaeilge]] [[Catagóir:17ú haois in Éirinn]] e3wgf6ruhzxb19tytoch9gs6olf7s2b 0 98738 1268654 1233525 2025-06-04T17:23:05Z Alison 570 +WD 1268654 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Lámhscríbhinn Ghaeilge as [[Contae Dhún na nGall]] de chuid na 16ú haoise is ea ''' Leabhar Chlainne Suibhne.''' Cé go bhfuil an chuid ábhair dhiaganta ann, tá díol spéise ann de bharr dréachta stairiúil faoi [[Clann Suibhne|Chlann Suibhne]]. Caomhnaítear anois é in [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], MS 475. == Téacs == Faightear trí mhír sa lámhscríbhinn. === Leabhar Cráifeachta === Scríobhadh an t-alt seo ag ''Ciothruadh Mag Fhionngoill'' as [[Toraigh]], [[Contae Dhún na nGall]], sa bhliain 1513-14 do Mháire Ní Mháille, bean chéile Ruaidhrí Mhic Shuibhne Fhánada. Tá ábhar deabhóideach ann amhail is [[Soiscéal Nicodemus]], beatha [[Muire|Mhuire Óighe]] agus Aimsiú na [[Fíorchros|Fíorchroise]] ag Naomh Héilin. Tá a lán ábhair san alt seo atá mar a chéile leis an lámhscríbhinn ''[[Liber Flavus Fergusiorum]]''.<ref>Leabhar Chlainne Suibhne, ARÉ</ref> Bhí ábhar eile ann maidir le hurramú Dé Domhnaigh; ceithre leas déag an Aifrinn; coinníollacha faoistine; agus scéalta éagsúla a morálta agus roinnt comhairle spioradálta. Tá ann sa téacs fosta beathaí na naomh is cáiliúla, [[Naomh Pádraig]] agus [[Colm Cille]]; bán-naoimh amhail is [[Naomh Margaret na hAlban|Naomh Margaret]] agus Catherine; agus nótaí ar [[Purgadóir Phádraig]] i gContae Dhún na nGall. Cé gur scríobhadh ag téasc as Gaeilge, tá an-tionchar ann de liteartha diaganta na hEorpach.<ref>Leabhar Clainne Suibhne, ARÉ</ref><ref>{{cite book|last=Hall|first=Dianne, Ph.D.|url=https://www.worldcat.org/oclc/47271868|title=Women and the church in medieval Ireland, c.1140-1540|date=2003|publisher=Four Courts|isbn=1-85182-656-4|location=Baile Átha Cliath |oclc=47271868}}</ref> === Stair Mhic Shuibhne Fhánada === Scríobhadh an t-alt seo ag Tadhg Mac Fithil. === Dánta === Sa tríú cuid, tá ann ceithre dhán is fiche tiomnaithe do thrí thaoiseach éagsúla den chlann, san áireamh marbhna ar Ruaidhrí Mac Suibhne (bás 1518) agus dánta in ómós Toirdhealbhaigh Mhic Shuibhne agus a dhearthár, Domhnall. == Féach freisin == * [[Annála Éireann]] * [[Ginealas Éireannach]] == Foinsí == * {{lua idirlín | dáta = 2015-08-31 | teideal = Leabhar Chlainne Suibhne | url = https://www.ria.ie/library/catalogues/special-collections/medieval-and-early-modern-manuscripts/leabhar-chlainne | dátarochtana = 2021-03-29 | suíomh = Acadamh Ríoga na hÉireann | 6 = | archivedate = 2021-05-27 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210527055756/https://www.ria.ie/library/catalogues/special-collections/medieval-and-early-modern-manuscripts/leabhar-chlainne }} * Robert Welsh, ''Oxford Concise Companion to Irish Literature'', 1996. {{ISBN|0-19-280080-9}} == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:16ú haois in Éirinn]] i3um4ols2se6pgsey76o10yuw7gzpmw 14 98832 1268283 1011212 2025-06-03T00:51:26Z Alison 570 ++ 1268283 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Ís]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|Bre]] o0pars7zrxssik9e7l456c1i15mkg98 0 99032 1268694 1264446 2025-06-04T17:48:03Z Alison 570 +WD 1268694 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Téacs Éireannach na meánaoise is ea''' ''[[Críchad an Chaoilli]]''''' (Críocha an Chaoille). == Ábhar == Téacs topografach atá sa'' Críchad, ''scríofa as [[Meán-Ghaeilge]] am éigin idir na blianta 1100 agus 1300. Tugtar a theideal as an gcéad rann:<ref>{{lua idirlín |url = https://celt.ucc.ie//published/G100063/index.html |teideal = Críchad an Chaoilli}}</ref><ref>{{cite journal|last1=O'Keeffe (eag.)|first1=J.G.|date=1926–28|title=The ancient territory of Fermoy|url=http://publish.ucc.ie/celt/document/G100063|journal=[[Ériu (iriseán)|Ériu]]|issue=10|pages=170–89|access-date=2020-10-30}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220915103747/http://publish.ucc.ie/celt/document/G100063 |date=2022-09-15 }}</ref> :'' Crichad an caoilli gu cruaidh'' : '' in fuil uaibh nech noimluaidh ?'' :'' tucad do mac Sonaisc sin :'' ar an forbhais d'fhoirdhin :Críocha an Chaoille go crua/cruinn, :an bhfuil uaibh neach dá lua? :tugadh do mhac Shonaisc sin :ar an bhforbhais/léigear do chabhrú. Is é an chuid eile den téacs, cur síos ar thailte agus seilbheoirí i [[Mainistir Fhear Maí]], [[Contae Chorcaí]], áit ar a ghlaoití ríocht Chaoille nó ''Fir Maige Féne''. == Lámhscríbhinní == Caomhnaítear an téacs in dhá lámhscríbhinn: * [[Leabhar Leasa Mhóir]], ar foilio 140a, 2, [[Coláiste na hOllscoile, Corcaigh]] * [[Egerton 92]], fo. 13b, [[British Library]], [[Londain]]. Meastar gur scríobhaí mainistreach é an t-údar anaithnid. == Eagráin == * J. G. O'Keeffe (eag.), ''The ancient territory of Fermoy'', [[Ériu (iriseán)|Ériu]] 10 (1926–28), 170–89. * P. Power (eag.), ''Crichad an Chaoilli being the Topography of Ancient Fermoy'' (Baile Átha Cliath 1932). == Foinsí == * Eithne Donnelly, ''The Roches, [[Baron Fermoy|Lords of Fermoy]]: the history of a Norman-Irish family'', in ''Journal of the Cork Historical and Archaeological Society'' 39 (1934), 38–40, 57–68; 40 (1935), 37–42, 63–73; 41 (1936), 20–28, 78–84; 42 (1937), 40–52. * [[T. F. O'Rahilly]], ''Some Fermoy placenames''', ''[[Ériu (iriseán)|Ériu]]'', 12 (1938), 254–256. * [[Liam Ó Buachalla]], ''Placenames of north-east Cork', ''J.C.H.A.S.'' 54 (1949) 31–34. * &mdash;, ''Contributions towards the political history of Munster'', in ''J.C.H.A.S.'' 56 (1951), 87–90; 57 (1952) 67–86; 59 (1954) 111–26; 61 (1956) 89–102. * &mdash;, ''Townland development in the Fermoy area, 12th century–19th century'', ''[[Dinnseanchas]]'' 1 (1965), 87–92. * &mdash;, ''An early fourteenth-century placenames list for Anglo-Norman Cork'', ''Dinnseanchas'' 3/2 (1967), 39–50. * [[F. X. Martin]], ''The first Normans in Munster'', in ''J.C.H.A.S.'' 76 (1971), 48–71. * Niall Brunicardi, ''Fermoy to 1790: a local history (Fermoy: Eigse na Mainistreach)'', 1975. * C. J. F. MacCarthy, ''Éigse Chaoille: an introduction to the literature of ancient [[Mainistir Fhear Maí|Fermoy]]'', in ''Mallow Field Club Journal'' 6 (1988) 134–155. * [[Kenneth Nicholls]], ''The development of Lordship in County Cork, 1300–1600', in: P. O'Flanagan agus C.G. Buttimer (eag), ''Cork History and Society. Interdisciplinary Essays on the history of an Irish County'' (Bainne Átha Cliath 1993) 157–211. * [[Donnchadh Ó Corráin]], ''[[Corcu Loígde]]: land and families'', in O'Flanagan and Buttimer, ''Cork History and Society'', 63–81. * Paul MacCotter, ''Medieval Ireland: territorial, political and economic divisions'', Baile Átha Cliath, 2008. * Paul MacCotter & K. W. Nicholls, ''The pipe roll of Cloyne (Rotulus pipæ Clonensis)'', Cluain, Mainistir na Corann, Co. Corcaigh, 1996. * Diarmuid Ó Murchadha, ''Cenn Ebrat, Sliab Caín, Belach Ebrat, Belach Legtha/Lechta'', [[Éigse (iriseán)|Éigse]] 29 (1996), 153–71. * M. A. Monk & John Sheehan (eag), ''Early Munster: Archaeology, Sistory and Society'' (Corcaigh 1998) 59–64. * Denise Power et al., ''Archaeological inventory of County Cork'' (4 iml, Baile Átha Cliath 1992–2000). * J. O'Meara, ''Mallow-Fermoy-Mitchelstown'', in ''Journal of the Irish Railway Record Society'' 22 (2004) ll.&nbsp;17–33. * Edel Bhreathnach, ''Críchad an Chaoilli: a medieval territory revealed'', in ''J.C.H.A.S'', 110 (2005), ll.&nbsp;85–96. == Naisc sheachtracha == * ''[http://www.ucc.ie/celt/published/G100063/ Críchad an Chaoilli]'' ar [[Corpus of Electronic Texts|CELT]] == Féach freisin == * [[Crichaireacht cinedach nduchasa Muintiri Murchada]] * [[Triallam timcheall na Fodla]] * [[Seán Mór Ó Dubhagáin]] * [[Giolla na Naomh Ó hUidhrín]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Crichad An Chaoilli}} [[Catagóir:Téacsanna Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:12ú haois in Éirinn]] qzxr5hgcv9rb49pzubrt89v2qudka79 0 99779 1268696 1019113 2025-06-04T17:50:03Z Alison 570 +WD 1268696 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} [[Íomhá:LandnamabokManuscriptPage.jpg|mion|deis|Leathanach as an lámhscríbhinn [[párpháipéar|phárpháipéir]] den ''Landnáma'' san [[Institiúid Léinn Íoslainnigh Árni Magnússon]] i [[Reykjavík]], [[Íoslainn]]]] Saothar meánaoiseach [[Íoslainnis]]e is ea '''Landnámabók''' ({{IPA|ˈlantˌnauːmaˌpouːk}}, "An Leabhar Lonnaíochtaí"), giorraithe scaití go ''Landnáma'', a dhéanann chur síos ar lonnú (''landnám'') na h[[Íoslainn]]e ag [[Lochlannaigh]] sna 9ú agus 10ú haoiseanna. == Ábhar == Tá an ''Landnámabók'' roinnte ina chúig mhír agus níos mó ná 100 alt. Insítear sa chéad chuid conas a aimsíodh an t-oileán, le 435 fir (landnámsmenn) ar dtús sa tuaisceart agus san iardheisceart. I ndiaidh sin, áirítear na lonnaitheoirí uile ceathrún ar cheathrún, thiar thuaidh thoir theas, 3,000 duine agus 1,400 lonnaíocht san iomlán. Rianaítear ann eachtraí tábhachtacha agus startha agus ginealaigh clann sa 12ú haois isteach. Feictear gearrscéalta anseo agus ansiúd. Moltar aon údar amháin ag daoine áirithe, agus creidtear eile gur cumadh é ag [[Thing (tionól)|þing]] (tionóil). Is foinse luachmhar é fós ar stair agus ginealach mhuintir na hÍoslainne. == Leaganacha ar marthain == Níl an chéad chóip ar marthain. Téann na cóipeanna is sine siar go dtí an chéad leath den 13ú haois. Tháinig an chéad lonnaitheoirí Lochlannacha go dtí an Íoslainn idir na blianta 870 agus 930, ach déanann an ''Landnámabók'' trácht ar a muintir chomh déanach is an 11ú haois. Tá cúig leagan mheánaoiseacha ann den ''Landnámabók'' atá ar marthain: * ''Sturlubók'' le [[Sturla Þórðarson]] * ''[[Hauksbók]]'' le [[Haukr Erlendsson]], bunaithe ar ''Sturlubók'' agus leagan le [[Styrmir Kárason]] anois caillte * ''Melabók'' * ''Skarðsárbók'' * ''Þórðarbók'' == Féach freisin == * [[Cerball mac Dúnlainge]] == Naisc sheachtracha == *[http://www.snerpa.is/net/snorri/landnama.htm ''Landnámabók''] ar snerpa.is == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Landnamabok}} [[Catagóir:Íoslainn]] lbgvc61lknimg2wpik73xjd1oslbbo3 1268697 1268696 2025-06-04T17:50:29Z Alison 570 Cata 1268697 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} [[Íomhá:LandnamabokManuscriptPage.jpg|mion|deis|Leathanach as an lámhscríbhinn [[párpháipéar|phárpháipéir]] den ''Landnáma'' san [[Institiúid Léinn Íoslainnigh Árni Magnússon]] i [[Reykjavík]], [[Íoslainn]]]] Saothar meánaoiseach [[Íoslainnis]]e is ea '''Landnámabók''' ({{IPA|ˈlantˌnauːmaˌpouːk}}, "An Leabhar Lonnaíochtaí"), giorraithe scaití go ''Landnáma'', a dhéanann chur síos ar lonnú (''landnám'') na h[[Íoslainn]]e ag [[Lochlannaigh]] sna 9ú agus 10ú haoiseanna. == Ábhar == Tá an ''Landnámabók'' roinnte ina chúig mhír agus níos mó ná 100 alt. Insítear sa chéad chuid conas a aimsíodh an t-oileán, le 435 fir (landnámsmenn) ar dtús sa tuaisceart agus san iardheisceart. I ndiaidh sin, áirítear na lonnaitheoirí uile ceathrún ar cheathrún, thiar thuaidh thoir theas, 3,000 duine agus 1,400 lonnaíocht san iomlán. Rianaítear ann eachtraí tábhachtacha agus startha agus ginealaigh clann sa 12ú haois isteach. Feictear gearrscéalta anseo agus ansiúd. Moltar aon údar amháin ag daoine áirithe, agus creidtear eile gur cumadh é ag [[Thing (tionól)|þing]] (tionóil). Is foinse luachmhar é fós ar stair agus ginealach mhuintir na hÍoslainne. == Leaganacha ar marthain == Níl an chéad chóip ar marthain. Téann na cóipeanna is sine siar go dtí an chéad leath den 13ú haois. Tháinig an chéad lonnaitheoirí Lochlannacha go dtí an Íoslainn idir na blianta 870 agus 930, ach déanann an ''Landnámabók'' trácht ar a muintir chomh déanach is an 11ú haois. Tá cúig leagan mheánaoiseacha ann den ''Landnámabók'' atá ar marthain: * ''Sturlubók'' le [[Sturla Þórðarson]] * ''[[Hauksbók]]'' le [[Haukr Erlendsson]], bunaithe ar ''Sturlubók'' agus leagan le [[Styrmir Kárason]] anois caillte * ''Melabók'' * ''Skarðsárbók'' * ''Þórðarbók'' == Féach freisin == * [[Cerball mac Dúnlainge]] == Naisc sheachtracha == *[http://www.snerpa.is/net/snorri/landnama.htm ''Landnámabók''] ar snerpa.is == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Landnamabok}} [[Catagóir:An Íoslainn]] ncvguyw65vthc9qhdimrmvtd90h61yu 14 99794 1268336 1019086 2025-06-03T01:27:54Z Alison 570 ++ 1268336 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Polannacha de réir slí bheatha|Eal]] [[Catagóir:Ealaíontóirí de réir náisiúntachta|Pol]] qmfq862yu179wst4ys7i8blf9fkdg1u 14 100103 1268309 1267338 2025-06-03T01:09:04Z Alison 570 ++ 1268309 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna de réir náisiúntachta|Fil]] [[Catagóir:Daoine Filipíneacha de réir slí bheatha|Bre]] omqr4gsbyps8t3b60hw8pu8vm87njdh 0 100195 1268369 1174372 2025-06-03T02:03:09Z Alison 570 +WD, srl. 1268369 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}} Daoine is ea iad na '<nowiki/>'''''Coloureds'' na hAfraice Theas'<nowiki/>'''<nowiki/>'<ref>nó ''‘Cape coloureds’'' uaireanta i mBéarla</ref>, nó 'daoine daite' nó 'daoine de chine daite', san [[An Afraic Theas|Afraic Theas]] a bhfuil sinsearacht chasta acu.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://cstair.blogspot.com/2021/10/blue-people-agus-daoine-de-dhath.html|teideal=Cúrsaí Staire: ‘Blue people’ agus ‘daoine de dhath’|údar=Vincent Morley|dáta=02/10/2021|work=Cúrsaí Staire|dátarochtana=2022-01-11}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/glactha-ag-lucht-an-fhoclora-leis-an-tearma-nua-duine-de-dhath/|teideal=Glactha ag lucht an fhoclóra leis an téarma nua ‘Duine de dhath’|údar=Méabh Ní Thuathaláin|dáta=2021|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-01-11}}</ref> Shíolraíodar ó choilínigh a tháinig ón [[An Ísiltír|Ísiltír]] ag tús ré an choilínithe, ó na [[Khoisan]] (na bundúchasaigh i g[[cúige na Rinne]]), agus ó Afracaigh eile. [[Íomhá:South Africa 2011 Coloured population density map.svg|mion|mapa dlúis]] Is í an [[An Afracáinis|Afracáinis]] príomh[[Teanga (cumarsáid)|theanga]] na ndaoine daite. Tá an t-ainm ''‘bruin mense’'' (‘daoine donna’) in úsáid sa teanga sin.<ref name=":0" /> Tuairim is cúig mhilliún ''coloureds'' atá san Afraic Theas.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.statssa.gov.za/census/census_2011/census_products/Census_2011_Census_in_brief.pdf|teideal=An daonáireamh. Tá tábla ann as an achoimre oifigiúil ar dhaonáireamh na bliana 2011.|údar=statssa.gov.za|dáta=2011|dátarochtana=2022}}</ref> Tá an téarma ''‘coloured’'' in úsáid inniu ag rialtas ilchiníoch na hAfraice Theas, Bhí an téarma ''‘coloured’'' in úsáid nuair a bhí ''[[Cinedheighilt|apartheid]]'' i réim, ach bhí sé in úsáid i bhfad roimh an ré sin agus tá sé fós in úsáid sa lá atá inniu ann.<ref name=":0" /> == Féach freisin == * [[Cinedheighilt]] == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-eitni}} [[Catagóir:An Afraic Theas]] [[Catagóir:Daoine de dhath]] [[Catagóir:Cine]] orbn5dusvtwcagdfhu1o9s43n5shiak 14 100205 1268396 1117869 2025-06-03T02:32:09Z Alison 570 Catagóir:Daoine Sileacha de réir slí bheatha 1268396 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Ceoltóirí de réir náisiúntachta|Sileacha]] [[Catagóir:Daoine Sileacha de réir slí bheatha|Sile]] 64sncmdwqsfs6o0x07o1gvk0zodgz2f 1268397 1268396 2025-06-03T02:32:26Z Alison 570 Ord 1268397 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Ceoltóirí de réir náisiúntachta|Sileacha]] [[Catagóir:Daoine Sileacha de réir slí bheatha|Ceol]] b2mlmxe97qm5jixm0u28502ukgxr6md 14 100207 1268393 1040096 2025-06-03T02:28:12Z Alison 570 ++ 1268393 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Polaiteoirí na hÁise|Sile]] [[Daoine Sileacha de réir slí bheatha|Pol]] 153ls0ypkglas0rka2rq1g95uke5bxu 0 100245 1268425 1073073 2025-06-03T04:57:16Z Alison 570 ++ 1268425 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} [[Nuachtán]] áitiúil [[Poblacht na hÉireann|Éireannach]] is ea '''The Connaught Telegraph''' a bunaíodh i 1828. Foilsíodh an nuachtán i [[Caisleán an Bharraigh|gCaisleán an Bharraigh]], [[Contae Mhaigh Eo]]. == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} {{DEFAULTSORT:Connaught Telegraph, The}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] mu4dkdkylzpa5w7w9op8edc38a0giwj 0 100504 1268595 1141623 2025-06-03T23:37:23Z Alison 570 Sort 1268595 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}}[[:Catagóir:Diagairí|Diagaire]], [[Fealsúnacht|fealsamh]] agus oideolaí a rugadh sa [[An tSeic|tSeicis]] an lae inniu ab ea '''Iohannes Amos Comenius''' ([[An tSeicis|Seicis]]: ''Jan Amos Komenský'') <ref>Daniel Murphy, ''Comenius: A Critical Reassessment of His Life and Works'' (1995), p. 8 and p. 43.</ref>. Fear iltíreachuilíoch a bhí ann, cinnte de ról tábhachtach an oideachais i bhforbairt an duine. An saothar a thug clú air ar fud [[An Eoraip|na hEorpa]] agus a meastar gurbh é an saothar ba thábhachtaí leis ná an '''[[Didactica magna]],''' agus foilsíodh a chéad eagrán sa bhliain [[1630]]. Bhreathnaigh sé go raibh staidéar teangacha an-tábhachtach agus chruthaigh sé an leabhar Janua linguarum reserata, nó 'Doras na dTeangacha Díghlasáilte', a bhain cáil amach dó féin. == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Comenius, Iohannes Amos}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1592]] [[Catagóir:Básanna i 1670]] [[Catagóir:Diagairí na Críostaíochta]] [[Catagóir:Easpaig]] [[Catagóir:Eolaithe]] [[Catagóir:Fealsúna]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Múinteoirí]] [[Catagóir:Protastúnachas]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Seiceacha]] bufljtpwspl8qiu473hzcwxkk8awad6 14 100564 1268390 1025892 2025-06-03T02:24:21Z Alison 570 ++ 1268390 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Filí de réir tíre|Sualainn]] [[Catagóir:Daoine Sualannacha de réir slí bheatha|Filí]] 17l9z7uhysu19lcwd39hdo2cadup3em 14 100935 1268553 1028610 2025-06-03T22:00:21Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis 1268553 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Sahara}} [[Catagóir:Fásaigh]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] [[Catagóir:An Afraic]] [[Catagóir:An Mhagraib]] an2ie7as32cdh23ysgh3i8suv1ra5ih 0 100996 1268599 1253121 2025-06-04T01:05:26Z Mohammad hajeer 32183 1268599 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Poster Campaign For The Thirty-fourth Amendment of the Constitution (Marriage Equality) Bill 2015- REF-103871 (17183706518).jpg|mion|An reifreann ar chomhionannas pósta in Éirinn, 2015]] [[Íomhá:The Rainbow White House.webm|mion|[[An Teach Bán]] sa bhliain 2015 agus pósadh comhghnéis]] Ar [[1 Aibreán]] [[2001]], rinneadh pósadh idir beirt arb ionann gnéas dóibh, nó [[pósadh]] [[Homaighnéasacht|comhghnéis]],<ref name='Tearma'>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/p%C3%B3sadh%20comhghn%C3%A9is/|title=“pósadh comhghnéis” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2024-10-10}}</ref> dleathach san [[An Ísiltír|Ísiltír]], an chéad tír ar domhan inar tharla sé sin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.facebook.com/UCDSchoolofLaw/posts/4212074798816812|teideal=Pósadh comhghnéis|údar=Scoil Dlí, COBÁC|dáta=2018|dátarochtana=2021}}</ref> De thairbhe an dlí sin, faigheann an lánúin cearta, mar shampla, aitheantas do pháirtnéirí comhghnéis mar 'neasghaol'. Ba í Éire an chéad tír ar domhan inar vótáil an pobal féin ar son pósadh aon inscne sa bhliain 2015.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-tacht-posta-le-teacht-i-bhfeidhm-inniu-ach-ni-feidir-coip-den-phiosa-reachtaiochta-a-cheannach/|teideal=An tAcht Pósta le teacht i bhfeidhm inniu ach ní féidir cóip den phíosa reachtaíochta a cheannach|údar=Maitiú Ó Coimín|dáta=2015|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-04-02}}</ref> == Féach freisin == * [[An reifreann ar chomhionannas pósta, 2015]] == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-ladt}} [[Catagóir:Pósadh]] [[Catagóir:Hómaighnéasacht]] [[Catagóir:LADT]] c7d0t3ugs4flbtd9d5j5rcng4uvi1mm 14 101003 1268353 1029247 2025-06-03T01:38:11Z Alison 570 ++ 1268353 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from Poland|Filí Polannacha}} [[Catagóir:Daoine Polannacha de réir slí bheatha|Filí]] [[Catagóir:Filí de réir tíre|Polannacha]] pj5l7tvgny2hbijps5z86z3qrrxdtrj 14 101006 1268457 1029270 2025-06-03T05:27:26Z Alison 570 ++ 1268457 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Writers from Ukraine|Scríbhneoirí Úcránacha}} [[Catagóir:Daoine Úcránacha de réir slí bheatha|Scr]] [[Catagóir:Scríbhneoirí de réir tíre|Úcráin]] o2s605cvdfwfr4lhpt8rp03km470neg 0 101222 1268541 1232418 2025-06-03T20:54:35Z TGcoa 21229 1268541 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Tachrán as Sasana ab ea '''Madeleine McCann''' ([[12 Bealtaine]] [[2003]] - ?). Bhí sí ar saoire lena tuismitheoirí i b[[Praia de Luz]] na [[An Phortaingéil|Portaingéile]] nuair a chuaigh sí ar iarraidh ar [[3 Bealtaine]] [[2007]]. Fuadaíodh agus dúnmharaíodh í, is dócha, ach ní bhfuarthas a corp riamh, agus ní bhfuarthas amach riamh céard a tharla go díreach, nó cé a bhí freagrach as. Tharraing an cás clampar, i Sasana go háirihe, sna blianta dár gcionn. [[Íomhá:Tributes2.jpg|mion|clé|Teachtaireachtaí ómóis i Rothley ar 17 Bealtaine 2007]] [[Íomhá:Praia da Luz Portugal February 2015 07 (cropped).jpg|clé|mion|[[Praia da Luz]]]] == Scannail agus éagóir == [[Íomhá:Tributes for Madeleine McCann, Rothley, 17 May 2007.jpg|mion|clé|Teachtaireachtaí ómóis i Rothley ar 17 Bealtaine 2007]]Ar feadh tamall, caitheadh amhras ar na tuismitheoirí. I Márta 2008, b'éigean do ''[[The Daily Express]]'' agus ''[[The Daily Star]]'' leithscéal neamhchoinníollach a ghabháil le tuismitheoirí Madeleine ar a gcéad leathanaigh, mar aon le suim ollmhór airgid (breis is leathmhilliún punt) a dhíol le fondúireacht a bunaíodh ar son an tachráin.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://1lib.domains/?redirectUrl=/book/21388214/64e605|teideal=Ar an taifead (Cois Life)|údar=Breandán Delap|dáta=2012|work=1lib.domains|dátarochtana=2022-04-22}}{{Dead link|date=Samhain 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> I gcás ''The Express'', fritheadh go raibh breis is céad alt clúmhillteach curtha i gcló acu faoi Gerry agus Kate McCann, na tuismitheoirí. I measc na líomhaintí a cuireadh ina leith, dúradh gurb iad a mharaigh a n-iníon nó gur dhíol siad í le mangairí leanaí siocair go raibh siad gann ar airgead. Bhí an cás seo neamhghnách ar bhealach mar gur poll dubh a bhí ann; sa mhéid is nach raibh aon chlabhsúr tagtha ar an scéal faoin am a cuireadh an dlí ar na nuachtáin. Ar ndóigh, fiú dá mba rud é go raibh bunús leis na líomhaintí áiféiseacha sin, ní bheadh dóigh ar bith ag na nuachtáin iad a chruthú.<ref name=":0" /> Léirigh suirbhé taighde margaidh a rinne na nuachtáin thuasluaite i measc a gcuid léitheoirí tamall roimhe sin go raibh cíocras damanta ag an phobal chun aon scéal a bhain le himeacht Madeleine McCann gan tásc ná tuairisc. Go deimhin, bhí sé mar pholasaí ag go leor nuachtán, sa Bhreatain agus in Éirinn, tuairisc a chur ar an chéad leathanach.<ref name=":0" /> == 2022 == Creideann lucht an fhiosraithe gur mharaigh fear as an nGearmáin, Christian Brueckner, Madeleine. Cuireadh é i bpríosún sa Ghearmáin in Aibreán 2022 tar éis dó a bheith ciontaithe as bean 72 bliain d’aois as Meiriceá a éigniú in Praia da Luz sa bhliain 2005.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Gearmánach, 44 bliain, "faoi amhras" i gcás Madeleine McCann|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/0422/1293663-gearmanach-faoi-amhras-i-gcas-madeline-mccann/|date=2022-04-22|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Gabhadh Brueckner in 2019. Bhí Brueckner ina chónaí in Praia da Luz idir 2000 agus 2017. Ceistíodh é faoi chás Madeleine McCann ach dúirt sé rianach raibh a fhios aige dada faoi. Ar 11 Deireadh Fómhair 2022, cuireadh trí chúis éignithe agus dhá chúis maidir le drochúsáid ghnéasach leanaí ina leith. Bhí éigniú mná as Éirinn in 2004 ar cheann na de na cúiseanna.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Amhrastach i gcás Madeline McCann cúisithe i gcionta gnéis|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/1011/1328550-amhrastach-i-gcas-madeline-mccann-cuisithe-i-gcionta-gneis/|date=2022-10-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ach níor ciontaíodh riamh é, Chuir Brueckner isteach téarma príosúin seacht mbliana sa Ghearmáin idir 2019-2025. == 2025 == Tionscnaíodh cuardach nua i mí na Bealtaine 2025 in Praia da Luz ar iarratas ó phóilíní sa Ghearmáin.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cuardach do Madeleine McCann ar bun sa Phortaingéil|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0603/1516388-cuardach-do-madeleine-mccann-ar-bun-sa-phortaingeil/|date=2025-06-03|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Péidifilia]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:2007]] [[Catagóir:An Phortaingéil]] [[Catagóir:Fuadaigh]] [[Catagóir:Dúnmharuithe]] [[Catagóir:Mí-úsáid leanaí]] [[Catagóir:Péidifilia]] [[Catagóir:Scannail]] i022vsd28lrrbp1rj3u3etsfpygas0m 14 101351 1268302 1265659 2025-06-03T01:05:50Z Alison 570 Ord 1268302 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Astronomers from Denmark|Réalteolaithe Danmhargacha}} [[Catagóir:Réalteolaithe de réir náisiúntachta|Dan]] [[Catagóir:Daoine Danmhargacha‎ de réir slí bheatha|Réa]] opzpt9anu8hdht8xo3fnc4p6oerkfcy 14 101352 1268228 1032904 2025-06-03T00:03:11Z Alison 570 ++ 1268228 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Astronomers from the Netherlands|Réalteolaithe as an Ísiltír}} [[Catagóir:Réalteolaithe de réir náisiúntachta]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha]] blo7c8gqahmmuxbz3u15al3cqn8st7k 1268303 1268228 2025-06-03T01:06:02Z Alison 570 Prd 1268303 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Astronomers from the Netherlands|Réalteolaithe as an Ísiltír}} [[Catagóir:Réalteolaithe de réir náisiúntachta|Oll]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|Réa]] rgss75yvd67adc0yfgts646kzqz4ole 14 101514 1268266 1265216 2025-06-03T00:34:16Z Alison 570 ++ 1268266 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Innealtóirí de réir náisiúntachta|Fr]] [[Catagóir:Daoine Francacha de réir slí bheatha|Inn]] kayzcinv3gotkzwtp2fmz3a86owg2ri 14 101575 1268292 1034622 2025-06-03T00:59:00Z Alison 570 ++ 1268292 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Bitheolaithe de réir náisiúntachta|Ind]] [[Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha|Bit]] 8ur5ijno4l2s78l0jfb33d70o54pmm1 14 101576 1268463 1034620 2025-06-03T05:32:07Z Alison 570 ++ 1268463 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Bitheolaithe de réir náisiúntachta|Úcr]] [[Catagóir:Daoine Úcránacha de réir slí bheatha|Bith]] emvr4313pdby8zltlvu3xcinvjc4844 4 101654 1268728 1267529 2025-06-04T18:33:49Z Alison 570 /* A */ +2 1268728 wikitext text/x-wiki {{aicearra|VP:BS|VP:INFOBOX}} Seo ghearrliosta Boscaí Sonraí, nó 'infobox'; == A == * {{tl|WD Bosca Sonraí Aerárthach‎}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}} - Ainmní, srl - 'Taxobox' * {{tl|WD Bosca Sonraí Airgead}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Ainm}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Airm}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Albam}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Amhrán}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Anatamaíocht}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Aonad‎}} == B == * {{tl|WD Bosca Sonraí Bia}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Bliain}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Bóthar}} - Bóithre agus [[Mótarbhealach]] * {{tl|WD Bosca Sonraí Bogearraí}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Bratach}} == C == * {{tl|WD Bosca Sonraí Cáithnín}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Carachtar‎}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Carr}} - Gluaisteáin * {{tl|WD Bosca Sonraí Ceannaire}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Cluiche}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Coinbhleacht Mhíleata}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Comhdhúil Cheimiceach}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Comórtas Spóirt}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Córais Scríbhneoireachta}} - [[Aibítir]], Córais Scríbhneoireachta, srl. == D == * {{tl|WD Bosca Sonraí Dath‎}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Deoch}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Doiciméad}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Druga}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Duine}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Dúil Cheimiceach}} == E == * {{tl|WD Bosca Sonraí Eagraíochta‎}} - Bosca Sonraí chun eagraíochtaí a léiriú, ag baint úsáide as WikiData. * {{tl|WD Bosca Sonraí Ealaíona Taibhiúcháin}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Einsím}} == F == * {{tl|WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} - Foirgnímh, srl * {{tl|WD Bosca Sonraí Formáid Chomhaid‎}} == G == * {{tl|WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Gairm‎}} - Slí bheatha, obair, srl * {{tl|WD Bosca Sonraí Galar}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Graiféim}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna‎}} == I == * {{tl|WD Bosca Sonraí Idirghabháil Leighis}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Imeacht}} == L == * {{tl|WD Bosca Sonraí Leabhar}} == M == * {{tl|WD Bosca Sonraí Méid Fisiciúil}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Mianra}} == N == * {{tl|WD Bosca Sonraí Nuachtán}} == P == * {{tl|WD Bosca Sonraí Polytope‎}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Pór Cait}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Pór Madra}} == R == * {{tl|WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch‎}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Reachtas}} == S == * {{tl|WD Bosca Sonraí Saothar Ceoil‎}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Saothar Ealaíne‎}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Scannáin}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Séasúr Club Peile}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Soitheach}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Spórt}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Sraith Teilifíse}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Sráid}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Suíomh Gréasáin‎}} == T == * {{tl|WD Bosca Sonraí Taisteal Spáis}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Teanga}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Teanga Ríomhchlárúcháin}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Toghchán}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Trealamh Ríomhaireachta}} * {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} == U == * {{tl|WD Bosca Sonraí Uimhir}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Uirlis}} * {{tl|WD Bosca Sonraí Uirlis Cheoil}} == V == * {{tl|WD Bosca Sonraí Vicipéid}} == Féach freisin == * [[:Catagóir:Boscaí sonraí]] * [[:Catagóir:Teimpléid dhomhanda]] * [[:Catagóir:WD Boscaí sonraí]] [[Catagóir:Boscaí sonraí]] [[Catagóir:Vicipéid]] [[Catagóir:WD Boscaí sonraí| ]] bwrh2qaog59nrytcwpgq4d4o16qe8b7 14 101686 1268294 1120453 2025-06-03T00:59:49Z Alison 570 Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha 1268294 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Musicians from India|Ceoltóirí Indiacha}} [[Catagóir:Ceoltóirí de réir náisiúntachta|Indiacha]] [[Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha|Ceo]] p2j28f9k8sb9e4wrr9wl3w2zkwhl1cm 14 101763 1268298 1265728 2025-06-03T01:01:41Z Alison 570 Ord 1268298 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Ungáracha de réir slí bheatha|Fea]] [[Catagóir:Fealsúna de réir náisiúntachta|Ung]] 30bl1uxdmsv2en91smwjknbgbg9lffc 14 101883 1268227 1248630 2025-06-03T00:02:55Z Alison 570 Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha 1268227 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Physiologists from the Netherlands|Fiseolaithe Ísiltíreacha}} [[Catagóir:Fiseolaithe|Ollannacha]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|F]] 7i1gjxkuvau4dcd38qnn19o952hj8rm 14 102183 1268221 1117843 2025-06-02T23:57:32Z Alison 570 ++ 1268221 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cultúr na Seapáine|C]] [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Seapánacha]] 922b364nu5tji9sso7z3pfkycq8qt1d 1268223 1268221 2025-06-02T23:58:31Z Alison 570 Catagóir:Daoine Seapánacha de réir slí bheatha 1268223 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cultúr na Seapáine|C]] [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Seapánacha]] [[Catagóir:Daoine Seapánacha de réir slí bheatha]] khv5z972c7qt5k575hqcjyoxvnkfg91 0 102471 1268731 1129375 2025-06-04T19:31:46Z Emmadepaor 61034 1268731 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} [[Íomhá:Dublin gay pride 2013 (9172223855).jpg|mion|Bród Bhaile Átha Cliath 2013]] [[Íomhá:Dublin gay pride 2013 (9172218799).jpg|mion|Paráid Bhród Bhaile. Átha Cliath 2013]] Ceiliúradh bliantúil ar an éagsúlacht agus ar gach ball den phobal [[LADT]]+ is ea '''Bród aerach'''.<ref>nó Bród na nAerach</ref> Cuirtear síos ar Bród go minic mar mheascán de cheiliúradh agus agóid.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://www.into.ie/app/uploads/2022/03/Brod-1.pptx|teideal=Bród agus an troid ar son cearta comhionanna|údar=Irish National Teachers Organisation / https://into.ie/|dáta=2022|dátarochtana=2022}}</ref> Ceiliúrtar é i dtíortha ar fud an domhain. Cuid lárnach de Bród is ea paráid nó mórshiúl. Bíonn paráidí Bród i g[[Cathair (lonnaíocht)|cathracha]] agus i mbailte ar fud na h[[Éire|Éireann]] sa lá atá inniu ann. Is é Bród [[Baile Átha Cliath|Bhaile Átha Cliath]] an dara féile is mó sa phríomhchathair (i ndiaidh [[Lá Fhéile Pádraig]]). == Stair == === Bród i Nua-Eabhrac === Tharla na chéad mhórshiúlta Bród sna Stáit Aontaithe Mheiriceá i mí an Mheithimh 1970. Freagairt ab ea iad ar [[Círéibeacha Stonewall|chíréibeacha Stonewall]] i Nua-Eabhrac, a tharla bliain roimhe sin go díreach ar an 28 Meitheamh 1969. Ar an 2 Samhain 1969, mhol Craig Rodwell, a pháirtí Fred Sargent, Ellen Broidy agus Linda Rhodes go mbeadh mórshiúl i gCathair Nua-Eabhrac an samhradh ina dhiaidh sin mar chuimhneachán ar na hagóidí a bhí ann bliain roimhe sin. Bhí an chéad mhórshiúl ar an [[28 Meitheamh]] [[1970]]. Tugadh 'Christopher Street Liberation Day' ar an mórshiúl i Nua-Eabhrac (as Christopher Street - an tsráid ar a bhfuil an Stonewall Inn suite). D'éirigh go maith leis agus cuireadh tús le mórshiúlta ar fud na Stát Aontaithe agus ansin ar fud an domhain.<ref>{{Lua idirlín|url=https://twitter.com/fior_sceal/status/1408045175293755393|teideal=Stonewall: Bunchloch Bhród na nAerach|údar=Fior Sceal / TG4 ROSG|dáta=Meitheamh 2021|language=ga|work=Twitter|dátarochtana=2022-06-21}}</ref> Tugtar 'Christopher Street Day'<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Christopher Street Day|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Christopher_Street_Day&oldid=1029848059|journal=Wikipedia|date=2021-06-22|language=en}}</ref> ar na féilte Bród i roinnt cathracha sa Ghearmáin fós inniu. Cuirtear síos don ghníomhaí déghnéasach Brenda Howard<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Brenda Howard|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Brenda_Howard&oldid=1092377217|journal=Wikipedia|date=2022-06-09|language=en}}</ref> gurbh ise a thug an t-ainm 'Pride' ('Bród') ar an imeacht. Is mar gheall air seo a tugadh ‘The Mother of Pride’ ('Máthair Bród') uirthi ina dhiaidh sin.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=NYC Pride March|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=NYC_Pride_March&oldid=1072786553|journal=Wikipedia|date=2022-02-19|language=en}}</ref> === Bród in ÉIrinn === Ba mhór an tionchar a bhí ag na cúrsaí i Nua-Eabhrac ar [[Éire|Éirinn]].<ref name=":02">{{Lua idirlín|url=https://www.into.ie/app/uploads/2022/03/Brod-1.pptx|teideal=Bród agus an troid ar son cearta comhionanna|údar=Irish National Teachers Organisation / https://into.ie/|dáta=2022|dátarochtana=2022}}</ref> Tharla an chéad agóid LADT+ i mBaile Átha Cliath ar an 27 Meitheamh 1974.<ref name=":0" /> Chuaigh deichniúr (an Seanadóir [[David Norris]] san áireamh) ar mhórshiúl ón [[An Roinn Dlí agus Cirt agus Comhionannais|Roinn Dlí agus Cirt]] go dtí Ambasáid na Breataine chun agóid a dhéanamh in aghaidh choiriúlú na [[Homaighnéasacht|homaighnéasachta]] (iarsma ó na dlíthe coilíneachta). Tharla an chéad mhórfhorbairt eile i 1983. Le linn an tsamhraidh  i 1982, buaileadh a lán fir aeracha agus déghnéasacha in ionsaithe homafóbacha i mBaile Átha Cliath.<ref name=":0" /> Ar an [[9 Meán Fómhair]] [[1982]], buaileadh fear óg darbh ainm [[Declan Flynn]] chomh dona sin go bhfuair sé bás ina dhiaidh sin. D'ainneoin gur admhaigh beirt den chúigear ionsaitheoirí gur ionsaigh siad timpeall 20 duine LADT+ thar an tréimhse sé seachtaine, scaoileadh saor gach duine den chúigear agus gearradh pianbhreith ar fionraí orthu.<ref>B'ionann pianbhreith ar fionraí agus a rá nach mbeadh orthu dul isteach sa phríosún ach amháin dá ndéanfaidís rud éigin mícheart eile.</ref> Ag an am céanna, gearradh téarma príosúin 12 mhí ar fhear a ghoid sparán. Dúirt an breitheamh i gcás Flynn 'nach bhféadfaí é seo a mheas mar dhúnmharú riamh' (‘this could never be regarded as murder’) agus nach raibh ‘aon chineál pionóis’ (‘no element of correction’) ag teastáil maidir leis na fir. Bhí an-imní ar dhaoine LADT+ faoin toradh. Mar thoradh air sin, tharla an agóid ba mhó ar son cearta LADT+ go dtí sin. Dé Sathairn, [[19 Márta]] [[1983]], tar éis an bhreithiúnais, chuaigh na céadta duine ar mhórshiúl ó [[Halla na Saoirse]] go [[Páirc Fhionnradhairc]] (áit ar maraíodh Declan).<ref name=":0" /> Tharla an chéad [[Bród Átha Cliath|Pharáid Bród]] i mBaile Átha Cliath i mí an Mheithimh an bhliain sin, 1983. Ó shin i leith, tá [[Bród Átha Cliath]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://dublinpride.ie/|teideal=Homepage {{!}} Dublin LGBTQ Pride|language=en-US|dátarochtana=2022-06-25}}</ref> ag dul ó neart go neart agus glacann na mílte agus na mílte duine páirt ann gach bliain.   === Conspóid === Sa bhliain 2022, d'fhógair Bród Átha Cliath go raibh deireadh curtha maolabhrach acu leis an gcaidreamh oifigiúil le [[Raidió Teilifís Éireann|RTÉ]] mar gheall ar an allagar faoin bpobal trasinsnceach ar an gclár raidió Liveline (le [[Joe Duffy]]). Chuir siad i leith RTÉ go raibh an eagraíocht "ag gríosú thine na reitrice in aghaidh an phobail thrasinscnigh."<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title="Díomá ar RTÉ" faoi chinneadh lucht na féile Bród|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/0615/1304979-dioma-ar-rte-faoi-chinneadh-lucht-na-feile-brod/|date=2022-06-15|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ach thug RTÉ le fios go mbaineann plé poiblí &ndash; bíodh sé míthaitneamhach, deacair agus conspóideach uaireanta &ndash; go mbaineann a leithéid go smior le feidhm na heagraíochta de réir dualgais.<ref name=":1" /> == Féach freisin == * [[Círéibeacha Stonewall]] * [[Declan Flynn]] * [[Bród Átha Cliath]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:LADT]] [[Catagóir:Cearta daonna]] [[Catagóir:Paráidí]] ep36mrpbejvg47emk2r5qj4hhsizt8w 0 102720 1268686 1258734 2025-06-04T17:40:57Z Alison 570 +WD 1268686 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Cnuasach 150 dán [[Meán-Ghaeilge]] creidimh is ea ''''' Saltair na Rann.''''' Scríobhadh iad go formhór sa 10ú haois, tuairim is an bhliain 988.<ref>Gearóid S. Mac Eoin, 'The Date and Authorship of Saltair na Rann', ''[[Zeitschrift Für Celtische Philologie]]'', 28 (1961), ll. 51-67, DOI 10.1515/zcph.1961.28.1.51.</ref> Is ionann líon na ndánta agus 'séard atá ann i [[Leabhar na Salm]].<ref>Brian Murdoch, 'An Early Irish Adam and Eve: ''Saltair na Rann'' and the Traditions of the Fall', ''Mediaeval Studies'', 35 (1973), ll. 146–177 (lch. 178), DOI 10.1484/j.ms.2.306135.</ref> Insítear iontu stair naofa an domhain, óna chruthú go dtí na laethanta deiridh. Sa phríomh lámhscríbhinn, [[Rawlinson B 502]] (Bodleian, Oxford), tá ann ina ndiaidh dhá dhán crábhaidh agus 'Deich-dhuan an Aiséirí’ (''Deichdúan na heisseirge''), a cuireadh leis an saothar nua déanaí sa deichiú haois. == Údar == Sa dara dán crábhaidh, Dán 152, feictear ''is me Oengus céle Dé'' (líne 8009). Dar le [[Whitley Stokes]], tugann seo le fios go raibh an mar údar an dáin [[Óengus mac Óengobann|Aonghas]] Tallachta, dá tugadh [[Seán Mac Colgáin]] an leasainm [[Céile Dé]] dó sa 17ú haois. Óir go bhfuil an lua úd in ábhar a cuireadh leis níos deireanaí, d'fhéadfadh é nach bhfuil agus na dánta crábhaidh i gceist.<ref>Follett, ''Céli Dé in Ireland''. 162.</ref> == Foinsí == * Carey, John (eag.). ''King of Mysteries. Early Irish Religious Writings''. 2a heagrán. Baile Átha Cliath, 2000, ll. 98-124 * Greene, David and Kelly, Fergus (eag.). ''The Irish Adam and Eve Story from Saltair na Rann'', Iml. I Téacs; Iml. II tráchtaireacht le Brian Murdoch, [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]], 1976. * [[Thomas Kinsella|Kinsella, Thomas]] (eag.), "The time is ripe and I repent." In ''The New Oxford Book of Irish Verse''. Oxford, 1986, ll. 54-55 (dán no. 54).* Murphy, Gerard (eag.). "Prayer for forgiveness." ''Early Irish Lyrics''. Oxford: Clarendon Press, 1956, ll. 36-9 (ui. 16). Ar [http://www.ucc.ie/celt/online/G400016 CELT] * [[Whitley Stokes|Stokes, Whitley]] (eag.). ''Saltair na Rann''. 114-5. * &mdash;, ''Saltair na Rann. A Collection of Early Middle Irish Poems''. Oxford, 1883. Ar [http://www.ucc.ie/celt/published/G202001 CELT] agus [http://www.ucc.ie/academic/smg/CDI/textarchive4.html Celtic Digital Initiative] (PDF) == Tuilleadh le léamh == * Follett, Westley. ''Céli Dé in Ireland. Monastic Writing and Identity in the Early Middle Ages''. Londain, 2006. * {{cite journal |last=Mac Eoin |first=Gearóid |authorlink=Gearóid Mac Eoin |title=Observations on ''Saltair na Rann'' |journal=[[Zeitschrift für celtische Philologie]] |volume=39 |year=1982 |pages=1–28 |doi=10.1515/zcph.1982.39.1.1 |s2cid=201698884 }} == Naisc sheachtracha== * [https://celt.ucc.ie/published/G202001/ Saltair na Rann] ar [[Corpus of Electronic Texts|CELT]] * [https://www.dias.ie/celt/celt-publications-2/celt-saltair-na-rann/ Saltair na Rann, an Introduction] ar [[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] * [https://codecs.vanhamel.nl/Saltair_na_rann Saltair na Rann] ar [[CODECS]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Litríocht na Gaeilge]] f1kkguyj4wahcw1ooa8uypmd7hj86q4 0 102761 1268693 1179492 2025-06-04T17:47:09Z Alison 570 +WD 1268693 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Is cnuasach ilchineálach de 256 tré [[Sean-Ghaeilge]] is ea ''''' Trecheng Breth Féne''''', "Trí-cheann (tré) Bhreith(iúnas) Féin (na nGael)". Faightear mar ábhair ann an nádúr, tíreolaíocht, [[an Féineachas|dlí]], nósanna agus iompraíocht. Meastar gur dhiolaimiodh an stair sa 9ú haois.{{sfn|Kelly|2004|p=2}} == Ábhar == Tá lear mór ábhar sna tréanna: * mainistreacha: 1-31 * tíreolaíocht: 32-61 * [[an Féineachas]]: 86-149 Níl ann ach meascra sa chuid eile. Níl ach 214 den 256 i bhfoirm thréchinn. Tá trí dhócheann, seacht gceithrecheann, aon naoicheann amháin. Níl ann ach abairtín amháin sna 31 iontrálacha mainistreach.{{sfn|Kelly|2004|pp=1-3}} Seo a leanas mar shampla Trécheann 91: {| | valign=top | ''Trí gena ata messu brón:<br /> ''gen snechta oc legad,<br /> ''gen do mná frit íar mbith fhir aili lé,<br /> ''gen chon fholémnich. | style="padding: 1pt 10pt;" | Trí ghean atá measa brón:<br /> gean sneachta ag leá,<br /> gean do mhná ort iar fear eile bheith léi,<br /> gean chon fholéimnigh.{{sfn|Meyer|1906|loc = ll. 12-3}} |} <!--== Léirmheas == '' The use of the triad form (arrangement into threes) to encapsulate certain ideas is neither distinctively Irish nor Celtic, but can be widely attested in many societies over the world, in part owing to its usefulness as a [[mnemonic device]]. It does appear to be particularly popular in the literatures of Celtic-speaking areas, one notable other example being the later Welsh collection ''[[Welsh Triads|Trioedd Ynys Prydein]]'' ("Triads of the Isle of Britain"). Beyond the particular form there is nothing to suggest a shared literary tradition. The Welsh triads also cover a much more restricted range, as they feature British history and legend almost exclusively, unlike the varied and heterogeneous Irish triads. Although triads can be pointed out in both Irish and (again later) Welsh law texts, they are the rule in neither as other numerical forms are usually preferred. [[Kuno Meyer]] proposed that the practice was inspired from the Old Testament, which however, offers very few examples. [[Fergus Kelly]] concludes that "[t]he case for a special Celtic cult of threeness is unproven, as is the attempt by Meyer and other scholars to establish a biblical origin."{{sfn|Kelly|2004|pp=1-3}}--> == Lámhscríbhinní == * [[Leabhar Buí Leacáin]] (LBL), col. 236 ff, lch.&nbsp;414b-418a ([[Coláiste na Tríonóide|CnT]], Baile Átha Cliath: H 2.16). Iomlán. * [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] (LBM), ff. 65b-66b ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]], BÁC: 23 P 12). * [[Leabhar Uí Mhaine]], f. 190a¹-191a². Iomlán. * [[Leabhar Mór Leacáin]] (LML), ff. 183b-184b (CnT, BÁC: H 2.17). * LS páipéir scríofa ag Tadhg Tiorthach Ó Neachtain sa bhliain 1745, ll.&nbsp;98–101 (ARÉ, BÁC: [[23 N 10]]), * LS páipéir scríofa sa bhliain 1575, ll.&nbsp;946–957 (CnT, BÁC: H 1.15) * LS scríofa ag Domnall ó Duind Mac Eimuinn sa bhliain 1714, ff. 1a-7b (ARÉ, BÁC: Stowe 23 N 27) * droch-chóip truaillithe scríofa ag Peter O'Longan sa 1836 (Rylands Library, Manchester). * LS Kilbride III, f. 9b2 (Advocates Library, Dún Éadain). Párpháipéar. Níl ann fós ach an t-aon eagrán amháin foilsithe ag [[Kuno Meyer]] sa bhliain 1906. Tá an téacs bhunaithe ar sé lámhscríbhinn (LBL, LBM, Uí Mhaine, LML, 23 N 10 AGUS H 1.15) agus bhí sé ar an eolas faoi thrí eile (23 N 27, cóip Ryland agus Kilbride).{{sfn|Meyer|1906|loc = introduction}} Deir Fergus Kelly gur thángthas ar cheithre leagan eile ón am sin agus dá bharr tá eagrán nua de dhíth.{{sfn|Kelly|2004|loc = lch. 1}} == Dáta == Bunaithe ar fhianaise teangeolaíochta, mheas Meyer nár scríobhadh na tréanna tar éis na bliana 900 AD. Agus i dteannta sin le fianaise roinnt [[díochlaonadh|díochlaontaí]] sa téacs, meas sé nach raibh siad níos sine ná c. 850 A.D.{{sfn|Meyer|1906|p=x}} == Foinsí== * {{citation| editor-last = Meyer| editor-first = Kuno | editor-link = Kuno Meyer | title = The Triads of Ireland |language=en, ga | work = Todd Lecture Series | number = 13 | year = 1906 | publisher = Hodges, Figgis, & Co, Baile Átha Cliath; Williams & Northgate, Londain | url = https://archive.org/details/triadsofireland00meyeuoft }} ** [http://www.ucc.ie/celt/published/G103006 The Triads of Ireland] ar [[Corpus of Electronic Texts|CELT]] ** [http://www.smo.uhi.ac.uk/sengoidelc/donncha/trecheng Liosta] le Dennis (Donncha) King ar [[Sabhal Mòr Ostaig]] ar. * {{citation| last = Kelly | first = Fergus | author-link = Fergus Kelly | title = Sir John Rhys Memorial Lecture. Thinking in Threes: The Triad in Early Irish Literature | journal = Proceedings of the British Academy| volume = 125 | year = 2004 |pages= 1–18 }}, [https://www.britac.ac.uk/audio/thinking-threes-triad-early-irish-literature www.britac.ac.uk taifead fuaime] * {{citation| last = Sims-Williams| first = Patrick | title = Thought, Word and Deed: an Irish Triad | journal = [[Ériu (iriseán)|Ériu]] | volume = 29 | year = 1978 | pages = 78–111 | jstor = 30007767 }} == Sa lá inniu ann == * Feictear scigaithris ar an bhfoirm san úrscéal le [[Flann O'Brien]], ''[[At Swim-Two-Birds]]'' (1939). * '' An illustrated adaptation of selected Triads specially designed as gift book or for children: Fergus Kelly (introduction), Aislinn Adams (illustrator). ''The Three Best Things''. Appletree. 1994. == Naisc sheachtracha == * ''[https://web.archive.org/web/20070611063229/https://netfiles.uiuc.edu/cdwright/www/wisdom.html Early Irish Wisdom Literature]'' == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Trecheng Breth Fene}} [[Catagóir:Litríocht na Gaeilge]] cgx1prne5k26isv1z1io0otqxft0zr5 0 102773 1268685 1056306 2025-06-04T17:40:04Z Alison 570 +WD 1268685 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} [[Íomhá:Manannán mac Lir sculpture, Gortmore (geograph 4107287).jpg|mion|deis|Manannán mac Lir, dealbh le John Sutton ag Gort Mór, [[Aird Mhic Giollagáin]], [[Contae Dhoire]] (2014).<ref>[http://www.derryjournal.com/news/the-return-of-sea-god-sculpture-manannan-mac-lir-1-6819326 Manannán Mac Lir], ''Derry Journal'', 26ú Meitheamh 2015.</ref>]] Seanscéal i [[miotaseolaíocht na nGael]] is ea ''' Eachtra Cormaic i dTír Tairngire ''' ([[Meán-Ghaeilge]] ''' Echtra Cormaic i Tir Tairngiri''') ina insítear turas [[Ardrí na hÉireann]], [[Cormac mac Airt]], chuig [[Tír na nÓg]], agus dia na mara [[Manannán mac Lir]] ina chónaí ann. == Texts == Tá naoi lámhscríbhinn páipéir den scéal atá ar marthain, agus an ceann is óige ón mbliain 1699.<ref>Hull, 1949, lch. 871</ref><ref name=codecs/> San eagrán le [[Whitley Stokes]], tá ann mar lán-teideal (''Scel na Fir Flatha,'') ''Echtra Cormaic i Tir Tairngiri ocus Ceart Claidib Cormaic''. Tógadh [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] mar bhunleagan, le sheachtracha as [[Leabhar Buí Leacáin]].<ref name=stokes-echtra-cormaic/> Níl ach pas beag difríochtaí ann idir na leaganacha, le chéile an chéad athleagan, a scríobhadh idir na blianta 1150–1200 bunaithe ar fhianaise teangeolaíochta. Meastar go raibh leagan níos luaite ann mar bhuntéacs.<ref>Hull, 1949, lch. 871</ref><ref name=codecs/> D'eagraigh [[Vernam Hall]] dara hathleagan as [[Leabhar Fhear Maí]].<ref>Hull, 1949, ll. 871–883</ref><ref name=codecs/> Rinne [[Eoghan Ó Comhraí]] aistriúchán as shliocht den athleagan seo.<ref name=ocurry-musical-branch/> San eagrán le [[Standish Hayes O'Grady|Standish H. O'Grady]], tugtar don scéal an teideal ''Fagháil Chraoibhe Cormaic'',<ref name=bruford/> edited by .<ref name=ogrady-faghail>O'Grady, 1857, eag. ''Faghail Craoibhe Chormaic mhic Airt'', ll. 212–229</ref> Seo an tríú hatheagrán as Meán-Ghaeilge déanach. Ní fios cén lámhscríbhinn a bhain Ó Grádaigh leas as. D'fhoilsigh [[Joseph Jacobs]] coimre d'aistriúchán Uí Ghrádaigh i ndíolaim dá chuid.<ref name=jacobs/> Rinne [[Lady Gregory]] ag insint den scéal ina leabhar, ''[[Gods and Fighting Men]]'', Táin teideal ''His Three Calls to Cormac''.<ref name=gregory/> == Naisc sheachtracha == * ''[http://www.sacred-texts.com/neu/celt/gafm/ Gods and Fighting Men]'' le Lady Gregory ar sacred-texts.com * ''[http://www.luminarium.org/mythology/ireland/ Irish mythology]'' ar luminarium.org == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Cormac, Eachtra}} [[Catagóir:Eachtraí]] 2cof3zc7snvj3wfyy2wkiuw2g68t47h 0 102794 1268650 1233528 2025-06-04T17:21:36Z Alison 570 +WD 1268650 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Lámhscríbhinn ginealaigh de chuid na 15ú haoise is ea an '''Leabhar Donn'''. Tiomsaíodh an leabhar is dúchas ar theorainneacha [[Contae Shligigh|Shligigh]] agus [[Contae Liatroma|Liatroma]]. Scríobhadh é i ndá thréimhse, idir 1432–1441 agus 1476–1482. Caomhnaítear an leabhar i Leabharlann [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], 23 Q 10. == Foinsí == * ''The Celebrated Antiquary'', lch.&nbsp;156, [[Nollaig Ó Muraíle]], [[Maigh Nuad]], 1996. == Naisc sheachtracha == * [https://www.isos.dias.ie/libraries/RIA/RIA_MS_23_Q_10/english/catalogue.html An Leabhar Donn], Meamram Páipéar Ríomhaire == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-ie}} {{DEFAULTSORT:Leabhar Donn}} [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] [[Catagóir:15ú haois in Éirinn]] nez38zykcg1c0xd0au2a91o9a4yi05f 0 102799 1268680 1234557 2025-06-04T17:37:20Z Alison 570 +WD 1268680 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} [[Duanaire]] Gaeilge atá ann sa lámhscríbhinn '''Acadamh Ríoga na hÉireann LS 24 P 33'''. [[Ruaidhrí Ó hÚigínn]], scríobhaí, a thiomsú an saothar, am éigin go déanach sa 17ú haois, ar son Uí Néill Chlann Aodha Bhuí. I dteannta leis na dánta, tá dhá dhréacht stairiúla próis, a théann siar go dtí an séú haois déag; ''[[An Leabhar Eoghanach]]'' agus ''[[Ceart Uí Néill]]''. == Foinsí == * ''Leabhar Cloinne Aodha Buidhe'', eag. T. Ó Donnchadha, Baile Átha Cliath, 1931, ll. ix-xii. * ''Tyrone's Gaelic Literary Legacy,'' by Diarmaid Ó Diobhlin, in ''Tyrone: History and Society,'' 403–432, eag. Charles Dillon and Henry A. Jefferies, Baile Átha Cliath. ISBN 0-906602-71-8. == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-ie}} {{DEFAULTSORT:ARÉ 24 P 33}} [[Catagóir:17ú haois in Éirinn]] [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaeilge]] gsbrr27c1lkvjeylqg55bujo8h9nq7n 0 102897 1268327 1083672 2025-06-03T01:23:47Z Alison 570 ++ 1268327 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba [[polaiteoir|pholaiteoir]] [[Angóla|Angólach]] é '''José Eduardo dos Santos''' (28 Lúnasa 1942 – 8 Iúil 2022) a bhí ina uachtarán ar [[Angóla]] ó 1979 go 2017. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-af}} {{DEFAULTSORT:dos Santos, Jose E}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1942]] [[Catagóir:Básanna in 2022]] [[Catagóir:Daoine Angólacha]] m2v4ej9fgbuyp46rgsgjqqghedyqwvp 0 103092 1268721 1257954 2025-06-04T18:15:47Z Alison 570 +WD 1268721 wikitext text/x-wiki {{Glanadh}} {{WD Bosca Sonraí Ainm}} [[Íomhá:O'Leary.png|mion|Armas Uí Laoghaire]] Meastar gur tháinig tiarnaí Uí Laoghaire ó dhúchas as ceantar [[Ros Ó gCairbre]], bainte inniu le paróiste Uibh Laoghaire i g[[Contae Chorcaí]]<ref>[[Annála Inis Faithlinn as Áth Cliath]]</ref><ref>[[Seán Ó Donnabháin]], eag. 'The Genealogy of Corca Laidhe', in [https://archive.org/details/miscellanyofcelt00celt Miscellany of the Celtic Society]. Baile Átha Cliath. 1849. ([https://archive.org/details/miscellanyofcelt00celtuoft scan eile])</ref><ref>Cork History and Society, P. O'Flanagan, C. Buttimer, Geography Publications, Baile Átha Cliath 1993</ref> == Stair == Rianaíonn a chlann a ginealach siar go dtí [[Lugaid mac Con]], rí ársa [[Ríthe na Teamhrach|na Teamhrach]] agus [[Ardrí na hÉireann]], agus shroicheadar [[Dáire Doimthech|Dháire Doimthí]]. Feictear i [[Leabhar Mór Leacáin]] (A.D. 1397-A.D. 1418) iad mar ''thaoisigh dhúchasacha '' [[Corca Laidhe|Chorca Laidhe]] i dtuath Rois, le teaghlaigh ann:<ref>Cork History and Society, P. O'Flanagan, C. Buttimer, eag. Geography Publications, Baile Átha Cliath 1993</ref> :'' Tuath Ruis .i. Tuath in Dolaich, o Loch in Bricin co Faid Ruis, o Thraig Long co Sid na Fear (i) Find. O Leagaire a taisach duchusa. Is iad so an oclaid duchusa .i. O Ruaidri, O Lonan, O Laidid, O Torpa, O hUrmoltaich, O Mirin, O Meic Dairic, O Tuaraide, O Trena, O hUainidi, O Cerdin Insítear i n[[Annála Inis Faithlinn as Áth Cliath]] gur éag Naomh Fachtna sa bhliain 600 in:<ref>Seán Ó Donnabháin</ref> :'' Corca Laidhe-I-Laeghaire Ruis". Sa 12ú haois, bhí Uí Laoghaire ina maoir ó oidhreacht ar mhainistir Fachtna agus ar an scoil ard-léinn, [[Scoil Rois]]. Ó shin i leith, cuireadh an ruaig ar an gclann ó thuaidh, agus lonnaigh siad raibh ó dheas de {{h|Maigh Chromtha}} thart ar [[Inse Geimhleach]] ar [[An Laoi]], darb ainm anois [[Uibh Laoghaire]]. == An lá inniu == Níl ach fíor bheagán ar an eolas fúithi le roinnt haoiseanna go dtí an 16ú haois, nuair thángadar ar an bhfód sách saibhir, cé faoi ghéillsine [[Mhic Cárthaigh Mhúscraí]], a bhronn [[Slat na ríghe]] orthu.<ref name="Ó Murchadha, lch. 208">Ó Murchadha, lch. 208</ref> Ní raibh an i d[[Tiarna Mhúscraí]] ach iad féin agus [[Mhic Mhathúna]] mar ruílsigh.<ref>Diarmuid Ó Murchadha, ''Family Names of County Cork''. Corcaigh: The Collins Press. 2a heagrán, 1996, ll. 206 ff</ref> Thóg siad roinnt caisleán, ach níl ach fós ach Caisleán {{h|Carraig na Cora}}. Sheas [[Amhlaoibh Ó Laoghaire]] ó thús báire le h[[Aodh Ó Néill]], 2a hIarla Thír Eoghain i g[[Cogadh na Naoi mBliana (Éire)]], i dteannta le William Bourke ([[Clanricarde]]) agus eile others.<!--ref name="Ó Murchadha, p. 208"/--> Eisreachtaíodh tiarnaí Uí Laoghaire agus briseadh a gcuid críoch suas, ach níor tharla tada i ngeall ar scoite na dtailte, agus d'fhanadar slán ann go dtí [[Cromail in Éirinn 1649-1650|coigistiú Cromwell]] na cianta níos deireanaí. Rinne [[Donnchadh Mac Cárthaigh, 1d Iarla Chlann Chárthaigh]] a dhícheall tacú a thabhairt don chlann trí léasú.<ref>Ó Murchadha, lch. 211</ref> Le linn {{h|Cogadh an Dá Rí}}, scaipeadh an chlann níos mó. Mar chomhartha a gcuid saibhris agus cumhachta i lár na 16ú haoise, deirtear go raibh Ó Laoghaire éigin as Carraig na Cora <ref>Ní fios a ghéag, b'fhéidir ceann eile ná mar a tháinig i seilbh ann níos déanaí.</ref> ina athair altrama [[Domhnall na gCraicne|Dhomhnaill na gCraicne]], sinsear Uí Dhonnabháin [[Uí Dhonnabháin]] Chlann Cathaill. Phós a iníon Ellen le Domhnall, agus bhí mac acu, [[Domhnall II Ó Donnabháin|Domhnall II]]. Bhí Domhnall mac Airt Ó Laoghaire (1575–1657) ina thiarna deireanach Uí Laoghaire den ord Gaelach. [[Íomhá:Peadar Ua Laoghaire.png|mion|[[Peadar Ua Laoghaire]], mórphearsa na litríochta Gaeilge.]] De shliocht ghéag na clainne as Carraig na Cora ba ea an scríbhneoir Gaeilge mór le rá [[Peadar Ua Laoghaire]].<ref>Ó Murchadha, lch. 214</ref> == Uí Laoghaire Eile == Feictear an t-ainm fosta i ngéag na [[Eoghanachta|nEoghanacht]], Cineál Laoghaire.<ref>Cork History and Society, P. O'Flanagan, C. Buttimer, eag. Geography Publications, Baile Átha Cliath 1993, lch. 63</ref> Is deacair é ginealaigh an dá chlann Uí Laoghaire, idir Corca Laidhe in iarthuaisceart Chorcaí agus Eoghanacht ar na gaobhair i gCiarraí, a rianú. Níl cuan {{h|Dún Laoghaire}}, gar do Bhaile Átha Cliath, gaolta le hUíbh Laoghaire, ach ina ionad sin ainmnithe as [[Lóegaire mac Néill|Laoghaire mac Néill]], Ardrí de chuid na 5ú haoise. == Daoine == === Míleata === * [[Art Ó Laoghaire]] (bás 1773), oifigeach airm Ostra-Ungárach. Chum a bhean chéile, [[Eibhlín Dubh Ní Chonaill]], "[[Caoineadh Airt Uí Laoghaire]]" * [[Daniel Florencio O'Leary]] (1802–1854), ginearál faoi Simon Bolivar === Reiligiúin === * [[Arthur O'Leary (preacher)|Arthur O'Leary]] (1729–1802), Proinsiasach Éireannach agus scríbhneoir conspóideach * [[Francis O'Leary]] [[Member of the Most Excellent Order of the British Empire|MBE]] (1931–2000), sagart agus misinéir a bhunaigh Ospís Naomh Seosamh === Litríocht === * [[John O'Leary (Fínín)]] (1830–1907), file Éireannach, curtha i ngéibheann le linn na naoú haoise déag * [[Máire Bhuí Ní Laoghaire]] (1774–1849), file Éireannach * [[Peadar Ua Laoghaire]] (1839–1920), sagart agus scríbhneoir Gaeilge, ina bhunaitheoir litríocht Ghaeilge an lae inniu, a mheastar === Polaitíocht agus dlí === * [[Brendan O'Leary]], eolaí polaitíochta Éireannach * [[Cornelius O'Leary]], staraí Éireannach * [[Donnchadh Ó Laoghaire]] (rugadh 1989) [[Teachta Dála]] le [[Sinn Féin]] * [[Henry O'Leary]], fear gnó Éireannach, pearsa polaitiúil in New Brunswick * [[Jean O'Leary]], iarbhean rialta agus gníomhaí cheart LADTA * [[John O'Leary (Ciarraí)]] (born 1933), teachta dála le Fianna Fáil as Ciarraí * [[John O'Leary (Loch Garman)]] (1894–1959), teachta dála le Páirtí an Lucht Oibre as Loch Garman * [[Michael O'Leary (Aire)|Michael O'Leary]] (1936–2006), iarcheannaire Pháirtí an Lucht Oibre * [[Seán O'Leary (polaiteoir)]] (rugadh 1941), Seanadóir Éireannach * [[William O'Leary (polaiteoir)]] (bás 1955), teachta dála le Fianna Fáil as Ciarraí ===Iriseoireacht agus gníomhaíochas=== * [[John O'Leary (iriseoir)]], eagarthóir ar an Times Higher Education Supplement * [[Olivia O'Leary]], iriseoir Éireannach === Ealaín === * [[Arthur O'Leary (cumadóir)|Arthur O'Leary]] (1834–1919), cumadóir agus pianódóir Éireannach * [[Dermot O'Leary]] (a rugadh in 1973), láithreoir teilifíse agus raidió Sasanach * [[Jane O'Leary]], ceoltóir agus cumadóir * [[Michael O'Leary (aisteoir)]] (a rugadh 1958), aisteoir Meiriceánach === Spórt === * [[Clare O'Leary]], an chéad bhean Éireannach a dhreap Sliabh Everest * [[Daren O'Leary]], imreoir rugbaí Sasanach * [[David O'Leary]], imreoir agus bainisteoir sacair * [[John O'Leary (peileadóir)]] * [[Kieran O'Leary]], peileadóir * [[Kristian O'Leary]], imreoir sacair Breathnach * [[Noel O'Leary]], peileadóir * [[Seánie O'Leary]] (a rugadh 1954), iománaí * [[Stephen O'Leary]], imreoir sacair Éireannach * [[Tomás O'Leary]] (a rugadh 1983), imreoir rugbaí Éireannach === Eile === * [[Brian O'Leary]], eolaí agus spásaire Meiriceánach * [[Catherine O'Leary]] (1827–1895), Chicago * [[Ciarán O'Leary]], imreoir pócair * [[Daniel O'Leary (drongadóir)]] * [[James Patrick O'Leary]] (c. 1860–1926), drongadóir * [[Michael O'Leary (Ryanair)|Michael O'Leary]], Ryanair == Áiteanna == * [[Dún Laoghaire]], Baile Átha Cliath * [[O'Leary, Oileán Phrionsa Éadbhard|O'Leary]], [[Oileán Phrionsa Éadbhard]] * Plaza O’Leary – cearnóg mhór in [[Caracas]], [[Veiniséala]], ainmnithe as [[Daniel Florencio O'Leary]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Laoghaire Uí}} [[Catagóir:Teaghlaigh na hÉireann]] 7o06jm6l19e9qxw1lkzj30coaldkwss 14 103276 1268324 1064184 2025-06-03T01:20:15Z Alison 570 Ord 1268324 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Éir]] 9u22jky0vg12jnursjgw4tvusjavmge 0 103748 1268691 1234695 2025-06-04T17:44:25Z Alison 570 +WD 1268691 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} [[Íomhá:Psalter of Caimín.jpg|mion|300px|Fóilió, le príomhthéama an tsailm agus gluaiseanna ar an imeall]] [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]] Éireannach is dócha de chuid na 11ú haoise is ea ''' Saltar Chaimín.''' Moltar gur scríobhadh é ar [[Inis Cealtra]] i [[Loch Deirgeirt]]. Caomhnaítear é sa leabharlann ag [[an Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|an gColáiste Ollscoile, Baile Átha Cliath]] (MS.A.i). Tá an-dochar déanta don saltar, agus níl ar marthain ach sé fhóilió le véarsaí 1-16 agus 33-116 as [[Salm 118]] (''Beati Immaculati''), salm a bhfuil aige 176 véarsaí in iomlán. D'fhéadfadh é nach raibh ann ach an salm seo, le nótaí agus gluaiseanna,<ref name="n34">Ó Néill, 34</ref> ach b'fhéidir a mhalairt agus go raibh Saltar iomlán ann.<ref name="b76">Blom, 76</ref> Tá cló an phríomhthéacs curtha in aon cholún amháin i lár gach fóilió, scríofa i [[mionscript]] mór leath-unical. Is leagan iad na himill agus an-chuid [[gluais]]eanna ann as Gaeilge agus as Laidin.<ref name="n34" /> maraon ach amháin an Southampton Psalter.<ref>Blom, 55</ref> Ní fios ach fíorbheagán faoina bhunús agus luathstair an tsaltair. Fuair Naomh Caimín bás sa bhliain 654, ach meastar ón nGaeilge agus óna maisiúcháin sna gluaiseanna gur cuid den 11ú haois é.<ref name="n34" /><ref>Esposito, 80</ref> Luaitear é don chéad uair sa bhliain 1639 ag Ardeaspag [[James Ussher]], agus é sa leabharlann an chlochair Phroinsiasaigh i [[Contae Dhún na nGall|nDún na nGall]].<ref>Esposito, 78</ref> Tógadh é go dtí Coláiste Naomh Isidore sa Róimh le linn [[Réabhlóid na Fraince]], agus ar ais go hÉirinn sa bhliain 1872.<ref name="b76" /> == Foinsí == * Blom, Alderik. ''Glossing the Psalms: The Emergence of the Written Vernaculars in Western Europe from the Seventh to the Twelfth Centuries''. Walter de Gruyter GmbH, 2017 * Esposito, M. "On the So-Called Psalter of St. Caimin". ''Proceedings of the Royal Irish Academy''. Section C: Archaeology, Celtic Studies, History, Linguistics, Literature, iml. 32, 1914 * O'Neil, Timothy. ''The Irish Hand: Scribes and Their Manuscripts from the Earliest Times to the Seventeenth Century''. Corcaigh: Cork University Press, 2014. {{ISBN|978-0-8510-5411-7}} == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:11ú haois in Éirinn]] [[Catagóir:Téacsanna reiligiúnacha]] [[Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] kenuywl5rxipocr0tzmaollwg9pkuq2 0 104276 1268726 1232724 2025-06-04T18:31:02Z Alison 570 +WD 1268726 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Ainm}} Ainm Gaelach is ea '''Nuadha''' ('''Núadu''', '''Nuadat''', '''Nuada'''), ag roinnt pearsana i miotaseolaíocht agus stair na nGael. Is é seanbhrí leis an ainm b'fhéidir ná ''déantóir scamaill'', ach as Meán-Ghaeilge, laoch, gaiscíoch.<ref>[https://dil.ie/33328 núada , ? núadu] ar eDIL</ref> * [[Nuada Airgetlám]], dia agus rí na dTuath Dé Danann * [[Nuadu Finn Fáil]], Ardrí seanscéal na hÉireann den 11ú haois RC * [[Nuada Necht]], Ardrí seanscéalach na hÉireann den dara haois RC * [[Mug Nuadat]], rí Mumhan den dara haois AD * ''Prince Nuada Silverlance'', pearsa ficseanúil sa scannán 2008 ''[[Hellboy II go garbh The Golden Army ]]'' bunaithe go garbh ar Miotaseolaíocht na nGael == Féach freisin == * [[Delbna Nuadat]], luathdhream na hÉireann * NUADA, córas ionsamhlaithe bainistíochta ríomhaire/idirlín ó THALES <ref>{{lua idirlín|url=https://www.thalesgroup.com/en/nuada |teideal=NUADA}}</ref> * [https://dil.ie/33331 Núada] ar eDIL == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-ie}} fioeaynwq7yy596asosw6q0wthsxl1i 0 105208 1268248 1243630 2025-06-03T00:23:04Z Alison 570 ++ 1268248 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba [[Socheolaíocht|shocheolaí]], [[Fealsúnacht|fealsamh]] agus [[staraí]] [[Arabaigh|Arabach]] é '''Ibn Khaldun''' ([[An Araibis|Araibis]]: أبو زيد عبد الرحمن بن محمد بن خلدون الحضرمي, ''Abū Zayd ‘Abd ar-Raḥmān ibn Muḥammad ibn Khaldūn al-Ḥaḍramī''; 27 Bealtaine 1332 – 17 Márta 1406) a chuir go mór le [[Staireolaíocht|staireolaíocht]], [[Socheolaíocht|socheolaíocht]], [[Eacnamaíocht|eacnamaíocht]] agus [[Déimeagrafaíocht|déimeagrafaíocht]]. == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-stair}} {{Síol-af}} {{DEFAULTSORT:Khaldun, Ibn}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1332]] [[Catagóir:Básanna i 1406]] [[Catagóir:Socheolaithe Arabacha]] [[Catagóir:Fealsúna Arabacha]] [[Catagóir:Staraithe na Magraibe]] j28ybm8goc2czwaliab5ogm44q63hrc 14 105213 1268243 1115577 2025-06-03T00:17:03Z Alison 570 Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta 1268243 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta|Arabacha]] rp67bffstobr3pc24xr5vx8a44mbpjt 1268244 1268243 2025-06-03T00:19:28Z Alison 570 Alison moved page [[Catagóir:Staraithe Arabacha]] to [[Catagóir:Staraithe na Migraine]] without leaving a redirect 1268243 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta|Arabacha]] rp67bffstobr3pc24xr5vx8a44mbpjt 1268245 1268244 2025-06-03T00:19:54Z Alison 570 Bhog Alison an leathanach [[Catagóir:Staraithe na Migraine]] go [[Catagóir:Staraithe na Magraibe]]: Thanks, Autocorrect :/ 1268243 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta|Arabacha]] rp67bffstobr3pc24xr5vx8a44mbpjt 1268247 1268245 2025-06-03T00:22:02Z Alison 570 Nua 1268247 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:An Mhagraib|St]] [[Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta|Magraib]] 0pnm88jvsb8sbwbzex59xobxp0au948 0 105396 1268737 1258268 2025-06-04T23:04:14Z TGcoa 21229 1268737 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} {{glanadh}} Ealaíontóir agus [[Cartún|cartúnaí]] [[Éire|Éireannach]] ab ea '''Grace Evelyn Gifford Plunkett''' (4 Márta 1888 – 13 Nollaig 1955) a bhí gníomhach sa ghluaiseacht Phoblachtach. Phós sí [[Seosamh Pluincéad]] i b[[Príosún Chill Mhaighneann]] cúpla uair an chloig sular cuireadh chun báis é as a pháirt in [[Éirí Amach na Cásca]] 1916. Bhí 11 siblíní aici, ina measc Sidney Czira, Nellie Gifford is Muriel MacDonagh.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Who was Grace Gifford? Fiosraíonn Aistear an Amhráin an classic|url=https://www.rte.ie/gaeilge/2025/0602/1514596-cerbh-i-grace-gifford-fiosraionn-aistear-an-amhrain-an-classic/|date=2025-06-02|language=ga-IE|author=RTÉ}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://xn--anpipar-jwa8e.ie/2025/02/gra-na-ngael-leargas-ar-dha-cheann-de-na-scealta-gra-is-cailiula-in-eirinn/|teideal=Grá na nGael – Léargas ar dhá cheann de na scéalta grá is cáiliúla in Éirinn|údar=Jenna Goulding / An Páipéar|dáta=2025-02-14|language=ga-IE|dátarochtana=2025-02-14}}</ref> == Saol agus gairm bheatha == ===Óige agus Oideachas === I 1904 ag an aois 16 bliain d'aois, thosaigh Grace ag déanamh staidéar ag an Ollscoil Dublin Metropolitan School of Art (NCDA) faoi [[William Orpen]]. I 1907 chríochnaigh sí an cúrsa is chuaigh sí ansin go dtí Londain chun staidéar a dhéanamh ar mhínealaín i g[[Coláiste na hOllscoile Londain]]. ===Pósadh agus Teaghlach=== Pósú Grace Gifford ar Seosamh Pluincéad sa bliain 1916 is ní raibh aon teaghlach aici mar gheall gur cuireadh chun bás é cúpla uair tar éis a pósadh. Bhí 11 siblíní aici is athair aici rederick Gifford bhí sé in a cuid Dlídóir is bhí a mathair Isabella Julia Burton Gifford is bhí sí gan phoist. ===Ré thábhachtach dá saol=== Le linn saol aici bhí símar ealaíontóir is ceann an maith ach nuair a cuireadh fear céile s'aici chun báis bhí orthu na scillennna seo a úsáid chun airgead a fháil, bhí sí ag déanamh cartúín is pictiúirí eile. ===Gairm=== Tar éis bás a fhear chéile tháinig clú is cáil ar Grace mar gheal ar a chuid cartúin pholaitiúla i bhfabhar pholasaithe Shinn Féin agus mar gheall go toid sí i gCogadh Cathartha na hÉireann. Sa bhliain 1923, imtheorannaíodh í gan triail ar feadh míonna sa phríosún céanna inar chaill a fear céile a saol, agus is féidir a láithreacht a fheiceáil fós ina cill, agus í ag péinteáil portráidí ón gcreideamh Caitliceach ar na ballaí. {{DEFAULTSORT:Gifford, Grace}} [[Catagóir:Básanna i 1955]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1888]] [[Catagóir:Ealaíontóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Coláiste Oiriall]] ppsxg1runhs2pijfl6e9pxphg9eu6p0 1268749 1268737 2025-06-04T23:32:11Z Alison 570 ++ 1268749 wikitext text/x-wiki {{glanadh}} {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ealaíontóir agus [[Cartún|cartúnaí]] [[Éire|Éireannach]] ab ea '''Grace Evelyn Gifford Plunkett''' (4 Márta 1888 – 13 Nollaig 1955) a bhí gníomhach sa ghluaiseacht Phoblachtach. Phós sí [[Seosamh Pluincéad]] i b[[Príosún Chill Mhaighneann]] cúpla uair an chloig sular cuireadh chun báis é as a pháirt in [[Éirí Amach na Cásca]] 1916. Bhí 11 siblíní aici, ina measc Sidney Czira, Nellie Gifford is Muriel MacDonagh.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Who was Grace Gifford? Fiosraíonn Aistear an Amhráin an classic|url=https://www.rte.ie/gaeilge/2025/0602/1514596-cerbh-i-grace-gifford-fiosraionn-aistear-an-amhrain-an-classic/|date=2025-06-02|language=ga-IE|author=RTÉ}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://xn--anpipar-jwa8e.ie/2025/02/gra-na-ngael-leargas-ar-dha-cheann-de-na-scealta-gra-is-cailiula-in-eirinn/|teideal=Grá na nGael – Léargas ar dhá cheann de na scéalta grá is cáiliúla in Éirinn|údar=Jenna Goulding / An Páipéar|dáta=2025-02-14|language=ga-IE|dátarochtana=2025-02-14}}</ref> == Saol agus gairm bheatha == ===Óige agus Oideachas === I 1904 ag an aois 16 bliain d'aois, thosaigh Grace ag déanamh staidéar ag an Ollscoil Dublin Metropolitan School of Art (NCDA) faoi [[William Orpen]]. I 1907 chríochnaigh sí an cúrsa is chuaigh sí ansin go dtí Londain chun staidéar a dhéanamh ar mhínealaín i g[[Coláiste na hOllscoile Londain]]. ===Pósadh agus Teaghlach=== Pósú Grace Gifford ar Seosamh Pluincéad sa bliain 1916 is ní raibh aon teaghlach aici mar gheall gur cuireadh chun bás é cúpla uair tar éis a pósadh. Bhí 11 siblíní aici is athair aici rederick Gifford bhí sé in a cuid Dlídóir is bhí a mathair Isabella Julia Burton Gifford is bhí sí gan phoist. ===Ré thábhachtach dá saol=== Le linn saol aici bhí símar ealaíontóir is ceann an maith ach nuair a cuireadh fear céile s'aici chun báis bhí orthu na scillennna seo a úsáid chun airgead a fháil, bhí sí ag déanamh cartúín is pictiúirí eile. ===Gairm=== Tar éis bás a fhear chéile tháinig clú is cáil ar Grace mar gheal ar a chuid cartúin pholaitiúla i bhfabhar pholasaithe Shinn Féin agus mar gheall go toid sí i gCogadh Cathartha na hÉireann. Sa bhliain 1923, imtheorannaíodh í gan triail ar feadh míonna sa phríosún céanna inar chaill a fear céile a saol, agus is féidir a láithreacht a fheiceáil fós ina cill, agus í ag péinteáil portráidí ón gcreideamh Caitliceach ar na ballaí. == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Gifford, Grace}} [[Catagóir:Básanna i 1955]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1888]] [[Catagóir:Ealaíontóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Coláiste Oiriall]] nibdvp774j7ib36ssdxlt7s4aqrj6dp 14 105534 1268334 1117849 2025-06-03T01:26:23Z Alison 570 ++ 1268334 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Afganastánacha]] [[Catagóir:Ceoltóirí Afganastánacha]] 3zx1z5bkwz2m0al80z6j9jme0egxes1 14 105535 1268330 1117850 2025-06-03T01:25:39Z Alison 570 ++ 1268330 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Albánacha]] [[Catagóir:Ceoltóirí Albánacha]] dvtqtch2qzgsnpttsqnece9pz5p4gar 14 105536 1268333 1117851 2025-06-03T01:26:13Z Alison 570 ++ 1268333 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Ailgéaracha]] [[Catagóir:Ceoltóirí Ailgéaracha]] ah6ro25sl6wdqx3h8yzret0krr9dbyp 14 105537 1268329 1117852 2025-06-03T01:24:36Z Alison 570 ++ 1268329 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Andóracha]] [[Catagóir:Ceoltóirí Andóracha]] akotfwa0t8yja01y7zwqcgkp44au9zz 14 105538 1268328 1117853 2025-06-03T01:24:14Z Alison 570 ++ 1268328 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Angólacha]] [[Catagóir:Ceoltóirí Angólacha]] nzghpw3c007e6atpjrqd3yaxh194wgn 14 105539 1268332 1117854 2025-06-03T01:26:03Z Alison 570 ++ 1268332 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Airgintíneacha]] [[Catagóir:Ceoltóirí Airgintíneacha]] 2abyh4gam2uwx7z2ac0n06snzz4tcbp 14 105540 1268331 1117855 2025-06-03T01:25:49Z Alison 570 ++ 1268331 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Airméanacha]] [[Catagóir:Ceoltóirí Airméanacha]] 04rwiwac3hjdijjsq70g87ew7cv0558 14 105541 1268319 1117856 2025-06-03T01:16:30Z Alison 570 ++ 1268319 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Astrálacha]] [[Catagóir:Ceoltóirí Astrálacha]] [[Catagóir:Daoine Astrálacha de réir slí bheatha|Cu]] gh442lan7l2zbikhu8fu3h5wuuca4zc 14 105542 1268320 1117857 2025-06-03T01:17:10Z Alison 570 ++ 1268320 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cumadóirí de réir náisiúntachta|Asarbaiseán]] [[Catagóir:Ceoltóirí Asarbaiseánacha]] 5kdq27qdkflsw6sopzkfz80x3bemhiv 14 105543 1268335 1117861 2025-06-03T01:26:56Z Alison 570 Catagóir:An Afganastáin 1268335 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:An Afganastáin|Ceo]] [[Catagóir:Ceoltóirí de réir náisiúntachta|Afganastánacha]] 8ldy2g3e45t5ir00bzls4tkm45k1mkc 14 105546 1268321 1117863 2025-06-03T01:17:39Z Alison 570 Catagóir:Daoine Asarbaiseánacha 1268321 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Ceoltóirí de réir náisiúntachta|Asarbaiseánacha]] [[Catagóir:Daoine Asarbaiseánacha]] a46vln9xzbhq9l2q7rfpfdfkjk8fxji 14 106002 1268255 1128551 2025-06-03T00:26:52Z Alison 570 Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha 1268255 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Mathematicians from the Netherlands|Matamaiticeoirí ón Ísiltír}} [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|Ma]] [[Catagóir:Matamaiticeoirí de réir náisiúntachta|Ísiltíreacha]] r7qs3i0ktuwezae1xiujwpjoiylh7tm 0 106109 1268198 1167667 2025-06-02T23:03:56Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis agus mionathruithe eile 1268198 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Ba nuachtán [[Gaeilge na hAlban|Gaeilge]] é '''''[[Mac-Talla (iris)|Mac-Talla]]''''' a foilsíodh go seachtainiúil – gach re seachtain ar a dhéanaí, i [[Baile Shidni|Sidni]] san [[Alba Nuadh]], idir 28 Bealtaine 1892 agus 24 Meitheamh 1904, tuairim is 540 eagrán san iomlán. Ba é Eoin MacFhionghain (1869-1944) an t-eagarthóir. Rugadh é i mbaile [[Baile Inbhir Nis|Inbhir Nis]] i [[Oileán Cheap Bhreatainn|gCeap Breatainn]]. Ní raibh sé ach trí bliana is fiche d’aois nuair a bhunaigh sé Mac-Tall, an chéad fhoilseachán dá shórt sa domhan. Bhí nuacht áitiúil, náisiúnta agus idirnáisiúnta mar chuid de, chomh maith le filíocht, amhráin, scéalta, aistriúcháin agus aistí. Tá gach eagrán ar fáil i bhformáid PDF, agus gach leathanach ar leith mar chomhad JPEG ó [https://leabharlann.smo.uhi.ac.uk/tasglann/mactalla/ shuíomh Gréasáin an SMO]. == Údair Mhac-Talla == * [[Donnchadh Blàrach]] == Naisc sheachtracha == * [https://leabharlann.smo.uhi.ac.uk/tasglann/mactalla/ Mac-Talla air-loidhne] – arna chur i gcruth digiteach ag an leabharlann i [[Sabhal Mòr Ostaig|SMO]] == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Albain Nua]] [[Catagóir:Litríocht Ghaeilge na hAlban]] [[Catagóir:Gaeilge na hAlban]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Nuachtáin Ceanada]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 1892]] sxqbfny02x02kems3wj1fvfk9wnfhdu 1268442 1268198 2025-06-03T05:11:09Z Alison 570 ++ 1268442 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Ba nuachtán [[Gaeilge na hAlban|Gaeilge]] é '''''[[Mac-Talla (iris)|Mac-Talla]]''''' a foilsíodh go seachtainiúil – gach re seachtain ar a dhéanaí, i [[Baile Shidni|Sidni]] san [[Alba Nuadh]], idir 28 Bealtaine 1892 agus 24 Meitheamh 1904, tuairim is 540 eagrán san iomlán. Ba é Eoin MacFhionghain (1869-1944) an t-eagarthóir. Rugadh é i mbaile [[Baile Inbhir Nis|Inbhir Nis]] i [[Oileán Cheap Bhreatainn|gCeap Breatainn]]. Ní raibh sé ach trí bliana is fiche d’aois nuair a bhunaigh sé Mac-Tall, an chéad fhoilseachán dá shórt sa domhan. Bhí nuacht áitiúil, náisiúnta agus idirnáisiúnta mar chuid de, chomh maith le filíocht, amhráin, scéalta, aistriúcháin agus aistí. Tá gach eagrán ar fáil i bhformáid PDF, agus gach leathanach ar leith mar chomhad JPEG ó [https://leabharlann.smo.uhi.ac.uk/tasglann/mactalla/ shuíomh Gréasáin an SMO]. == Údair Mhac-Talla == * [[Donnchadh Blàrach]] == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * [https://leabharlann.smo.uhi.ac.uk/tasglann/mactalla/ Mac-Talla air-loidhne] – arna chur i gcruth digiteach ag an leabharlann i [[Sabhal Mòr Ostaig|SMO]] == Tagairtí == {{reflist}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Albain Nua]] [[Catagóir:Litríocht Ghaeilge na hAlban]] [[Catagóir:Gaeilge na hAlban]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Nuachtáin Ceanada]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 1892]] 9u9zjz32m47gqvve0gnhbyrpsqjt57z 1268443 1268442 2025-06-03T05:11:38Z Alison 570 -1 1268443 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Ba nuachtán [[Gaeilge na hAlban|Gaeilge]] é '''''[[Mac-Talla (iris)|Mac-Talla]]''''' a foilsíodh go seachtainiúil – gach re seachtain ar a dhéanaí, i [[Baile Shidni|Sidni]] san [[Alba Nuadh]], idir 28 Bealtaine 1892 agus 24 Meitheamh 1904, tuairim is 540 eagrán san iomlán. Ba é Eoin MacFhionghain (1869-1944) an t-eagarthóir. Rugadh é i mbaile [[Baile Inbhir Nis|Inbhir Nis]] i [[Oileán Cheap Bhreatainn|gCeap Breatainn]]. Ní raibh sé ach trí bliana is fiche d’aois nuair a bhunaigh sé Mac-Tall, an chéad fhoilseachán dá shórt sa domhan. Bhí nuacht áitiúil, náisiúnta agus idirnáisiúnta mar chuid de, chomh maith le filíocht, amhráin, scéalta, aistriúcháin agus aistí. Tá gach eagrán ar fáil i bhformáid PDF, agus gach leathanach ar leith mar chomhad JPEG ó [https://leabharlann.smo.uhi.ac.uk/tasglann/mactalla/ shuíomh Gréasáin an SMO]. == Údair Mhac-Talla == * [[Donnchadh Blàrach]] == Féach freisin == * == Naisc sheachtracha == * [https://leabharlann.smo.uhi.ac.uk/tasglann/mactalla/ Mac-Talla air-loidhne] – arna chur i gcruth digiteach ag an leabharlann i [[Sabhal Mòr Ostaig|SMO]] == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-nuachtán}} [[Catagóir:Albain Nua]] [[Catagóir:Litríocht Ghaeilge na hAlban]] [[Catagóir:Gaeilge na hAlban]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Nuachtáin Ceanada]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 1892]] n2i9o5x31kpc94fwcl3z1bmxr6ndksm 0 106467 1268339 1243059 2025-06-03T01:29:43Z Alison 570 Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha 1268339 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is stiúrthóir scannán, scríbhneoir scáileáin agus aisteoir Éireannach í '''Kirsten Sheridan'''. Rugadh í i mBaile Átha Cliath, Éire i 1976 agus is iníon í leis an drámadóir, stiúrthóir agus scríbhneoir scáileáin iomráiteach Jim Sheridan. === Gairm === Thosaigh Sheridan a gairm bheatha mar aisteoir, i roinnt scannán agus seónna teilifíse Éireannacha agus Briotanacha sular aistrigh sí go stiúrthóireacht. Rinne sí staidéar ar Léiriú Teilifíse Scannán sa Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath sular bhain sí Dioplóma i Léiriú Scannán i gColáiste Ealaíne Deartha Dhún Laoghaire, scoil náisiúnta scannán na hÉireann. Tháinig 'Disco Pigs' amach sa bhliain 2001, a taispeánadh don chéad uair ag Féile Scannán Sundance agus a fuair moladh ó na léirmheastóirí...<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Disco Pigs|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Disco_Pigs&oldid=1138033407|journal=Wikipedia|date=2023-02-07|language=en}}</ref> Bhí Cillian Murphy agus Elaine Cassidy na réalta sa scannán agus bhí sé bunaithe ar an dráma den ainm céanna a scríobh athair Sheridan. Eisíodh an chéad scannán eile de chuid Sheridan, "August Rush," i 2007 agus bhí Freddie Highmore agus Keri Russell ina réalta ann. D’éirigh go maith leis an scannán ó thaobh tráchtála de. Insíonn sé scéal buachaill óg dílleachta a bhfuil tallann ceoil aige. I 2011, stiúir Sheridan an dráma scannán "Dollhouse," a raibh Eileen Walsh agus Aidan Kelly ina réalta. Stiúir sú eipeasóid den tsraith theilifíse "Penny Dreadful" agus "Vikings." In 2020, stiúir Sheridan an scannán "Dream Horse,". == Féach freisin == == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Sheridan, Kirsten}} [[Catagóir:Coláiste Oiriall]] [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha]] [[Catagóir:Aisteoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1976]] [[Catagóir:Daoine as Baile Átha Cliath]] tkwv9j70v1skg4mmam7tx6cbzy0wyzj 0 106681 1268760 1198406 2025-06-05T03:37:47Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268760 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Carachtar}} Is laoch pobail béaloideasúil as [[Conamara]] é '''Scorach Ghlionnáin'''. Rinne sé gníomhartha gaisce agus fóirithinte ar phobal a bhí á mbascadh agus á gcrá ag na tiarnaí talún gan trócaire, na Blácaigh. Deirtear gur chineál de [[Robin Hood]] Chonamara a bhí ann 'a bhain don saibhir agus a thug don bhocht'. De réir an tseanchais, mhair an Scorach agus a bhuíon chróga i n[[Glionnán]], taobh le talamh na mBlácach ar an [[Tulaigh]]. "Má bhí Robin Hood sa mbéaloideas ag muintir Shasana ba é Scorach Ghlionnáin [Gleannán] a bhí i g[[Conamara]] agus lán mála scéalta ar an teallach faoi na gníomhartha gaisce agus fóirithinte a rinne sé ar phobal a bhí á mbascadh agus á gcrá ag na tiarnaí talún gan trócaire a bhí thíos ar an gCaisleán, na Blácaigh." Tá scéalta éagsúla béaoidis a bailíodh le feiceáil ar [[dúchas.ie]]. * Scéal ó Dúchas.ie https://www.duchas.ie/en/cbes/4613692/4609232/4624328?ChapterID=4613692 * Scéal ó Dúchas.ie https://www.duchas.ie/en/cbes/4583360/4583143/4606658?ChapterID=4583360 ==Carachtar ag Ó Sandair== Chum [[Cathal Ó Sandair]] sraith de scéalta ficsin faoin gcarachtar. * Scorach Ghlionnáin ó Chonamara, Club Leabhar Nua-Éireann, Oifig an tSoláthair, Aibreán 1958, Clúdach: William G. Spencer * Cuir Fios ar Scorach Ghlionnáin, Club Leabhar Nua-Éireann, Oifig an tSoláthair, Nollaig 1956, Clúdach: William G. Spencer * Scorach Ghlionnáin agus Ballaí Indreabháin!, Club Leabhar Nua-Éireann, Oifig an tSoláthair, Iúil 1955, Clúdach: William G. Spencer, Díolta: >200 Blaiseadh de Scorach Ghlionnáin agus Ballaí Indreabháin! "Na Blácaigh bhradacha!" Is mór an díomá a bhí ar Ó Sándair nuair a diúltaíodh do dhá lámhscríbhinn faoi eachtraí Scorach Ghlionnáin. Níor scríobh sé aon cheann eile. Scríobh [[Brian Ó Baoill]] dráma dar teideal ''Scorach Ghlionnáin'' atá le fáil ina leabhar drámaí ''Sútha Talún agus Drámaí Eile.'' "Ar an Tulach a bhí na Blácaigh, na straoiseacháin gan náire Cloithreach a d' fhág siad bánaí agus na Cartúir ar chaon taobh Ach más fíor a bhfuil ar pháipéar scríobhtha síos ag Cathal Ó Sandair Thug Scorach Ghlionnáin treascairt dhóibh a d'fhág criothán ina gcroí." Filíocht agus Feannadh [[Cóil Learaí Ó Finneadha]] "Tá cuimhne sa gceantar fós ar an scéal faoin gcaoi ar ghoid Scorach Ghlionnáin tarbh ó Wallace agus faoin gcaoi ar roinn sé an fheoil ar bhochtáin an cheantair. Sna 1830daí ba é James Blake a bhí ina thiarna agus tá a ainm, Séamus a 'Bhlácaigh, fanta sa seanchas agus sna scéalta béaloidis faoi Scorach Ghlionnáin. Tá scéalta faoin Scorach le fáil sa leabhar Peadar Chois Fharraige, seanchas áitiúil a bhailigh Seán Mac Giollarnáth ó Pheadar Mac Thuathaláin, as Cois Fharraige agus as Gaillimh, agus a foilsíodh in 1934. Tá na scéalta seo agus scéalta nach iad beo i gcuimhne na ndaoine fós, faoin gcaoi ar ghoid Scorach Ghlionnáin ó dhaoine saibhre le fóirthint ar bhochtáin." Camchuairt Chonamara Theas [[Liam Mac Con Iomaire]] ==Féach freisin== * [[Cathal Ó Sandair]] * [[Béaloideas]] * [[Robin Hood]] [[catagóir:Béaloideas]] [[catagóir:Laochra]] ==Tagairtí== https://www.google.com/search?q=Scorach+Ghlionn%C3%A1in+robin&client=firefox-b-e&sxsrf=AJOqlzXh8Pg1CWs5O9KJ190r6hZOse4JvQ%3A1675158220782&ei=zOLYY4auL4ylgQazi6SwBQ&ved=0ahUKEwiGxMTVwvH8AhWMUsAKHbMFCVYQ4dUDCA4&uact=5&oq=Scorach+Ghlionn%C3%A1in+robin&gs_lcp=Cgxnd3Mtd2l6LXNlcnAQAzIFCCEQoAEyBQghEKABOggIABCiBBCwAzoFCAAQogRKBAhBGAFKBAhGGABQqARY-whgxwpoAXAAeACAAWuIAfIDkgEDNS4xmAEAoAEByAEFwAEB&sclient=gws-wiz-serp https://issuu.com/uccexpress/docs/complete_freshers {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230131095822/https://issuu.com/uccexpress/docs/complete_freshers |date=2023-01-31 }} qll2ph9z7ug1udl8ykzsi1gfeavh5qy 14 106694 1268461 1125569 2025-06-03T05:29:49Z Alison 570 ++ 1268461 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Artists from Ukraine|Ealaíontóirí Úcránacha}} [[Catagóir:Ealaíontóirí de réir náisiúntachta‎|Úcr]] [[Catagóir:Daoine Úcránacha de réir slí bheatha|Eal]] cfu1vawa6qe2v3pyrb4jgqzpqxi35i4 14 107068 1268459 1128549 2025-06-03T05:28:59Z Alison 570 Catagóir:Daoine Úcránacha de réir slí bheatha 1268459 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Mathematicians from Ukraine|Matamaiticeoirí ón Úcráin}} [[Catagóir:Daoine Úcránacha de réir slí bheatha|Mata]] [[Catagóir:Matamaiticeoirí de réir náisiúntachta|Úcráin]] 0w45el90k1bwor0gsdjafq5guo8n2gv 0 107596 1268346 1232110 2025-06-03T01:30:57Z Alison 570 Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha 1268346 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is [[Stiúrthóir scannán|scannánóir]] as [[Baile Átha Cliath]] é '''Colm Bairéad''' (a rugadh sa bhliain 1981).<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.movies.ie/an-cailin-ciuin-interview-with-director-colm-bairead/|teideal=Interview with director Colm Bairéad|údar=movies.ie|dáta=2022-05-11|language=en-IE|work=Movies.ie - Irish Cinema Site|dátarochtana=2023-04-19}}</ref> Bhronn Cuallacht Stiúrthóirí Scáileáin na hÉireann duais ar Bhairéad in 2012 as a chuid sároibre trí Ghaeilge, agus bronnadh céim dochtúra oinigh air in 2024.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ceimeanna-dochtura-oinigh-bronnta-ar-cholm-bairead-agus-cleona-ni-chrualaoi-as-eacht-an-cailin-ciuin/|teideal=Céimeanna dochtúra oinigh bronnta ar Cholm Bairéad agus Cleona Ní Chrualaoi as ‘éacht’ ‘An Cailín Ciúin’|údar=Méabh Ní Thuathaláin|dáta=6 Meán Fómhair 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-09-06}}</ref> == Saol == Tógadh Colm Bairéad i dteaghlach dátheangach i dtuaisceart chathair Átha Cliath. Níor labhair a athair Béarla leo ariamh ach is é an Béarla a labhair a mháthair leo. Bhunaigh athair Choilm [[Gaelscoil Míde]] – agus is ansin a chuaigh siad ar scoil. Agus é ar an meánscoil, bhí Colm ina dhalta i g[[Coláiste Eoin]].<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/nach-iontach-an-rud-go-bhfuil-an-ghaeilge-le-clos-anois-i-ndorchadas-alainn-na-pictiurlainne/|teideal=‘Nach iontach an rud go bhfuil an Ghaeilge le clos anois i ndorchadas álainn na pictiúrlainne?’|údar=Meadhbh Ní Eadhra|dáta=4 Bealtaine 2022|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-04-20}}</ref> Bhí an-suim ag a mhuintir sna scannáin ‘chlasaiceacha’ agus é ag fás aníos.<ref>{{Lua idirlín|url=https://ifi.ie/wp-content/uploads/2023/03/An-Cailin-Ciuin-Treoir-Staidear.pdf|teideal=Treoir / Staidéar|údar=IFI|dáta=2022}}</ref> Cheannaigh fear an tí meaisín [[VHS]] don teaghlach sa bhliain 1990, agus shocraigh sé ar iarracht a dhéanamh scannáin fhiúntacha a chuir faoina mbráid. “Bhí meascán iontach i gceist, gach rud ó na seanscannáin thostacha, leithéidí ''Modern Times'' le [[Charlie Chaplin|Chaplin]] go seónna ceoil na 30idí, 40daí agus na 50idí in Hollywood, go scannáin [[Ernst Lubitsch]], [[John Huston]], [[Akira Kurosawa]], [[David Lean]], [[Sidney Lumet]] srl."<ref name=":0" /> Fuair Colm Bairéad céim ó Scoil Scannán [[Ollscoil Teicneolaíochta Bhaile Atha Cliath|Ollscoil Teicneolaíochta Bhaile Átha Cliath.]] Tá Colm Bairéad pósta le [[Cleona Ní Chrualaoi]], [[Léiritheoir scannáin|léiritheoir scannáin.]] Sa bhliain 2024, bhí céimeanna dochtúra oinigh bronnta ag [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath]] ar Colm Bairéad agus a bhean [[Cleona Ní Chrualaoi]], léiritheoir an scannáin Ghaeilge ''An Cailín Ciúin''.<ref name=":1" /> [[Íomhá:An_Cailín_Ciúin_1.jpg|mion|tréiléar<ref>{{Luaigh foilseachán|title=AN CAILÍN CIÚIN (THE QUIET GIRL) TRAILER - In Cinemas May 12th|url=https://www.youtube.com/watch?v=uOLJqEJI_-o|language=en}}</ref>]] == Saothar == * Cláir faisnéise staire do TG4 ar nós ''Murdair Mhám Trasna'' agus ''Finné'' * Scannán faisnéise faoi ''[[Mise Éire (scannán)|Mise Éire]]'' * Sraithchlár faisnéise do TV3 suite i b[[Príosún Mhuinseo|Príosún Mhuinseo.]] * Sraithchlár [[An Ceoldráma|''An Ceoldráma'']] do TG4 faoi cheithre Ghaelscoil a bhí páirteach sa bhFéile Scoildrámaíochta. * Gearrscannán as Gaeilge: ''An tÁdh''. * Tháinig a chéad fhadscannán amach sa bhliain 2022, ''[[An Cailín Ciúin]]''. Bronnadh Gradaim* IFTA don Stiúrthóir is Fearr agus Gradam Réalta Nua Fís Éireann air. Ainmnithe do: Ghradaim BAFTA agus Gradam Oscar don Scannán Idirnáisiúnta is Fearr, 2022. == Féach freisin == * [[An Cailín Ciúin]] * [[Cleona Ní Chrualaoi]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Bairéad, Colm}} [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine as Baile Átha Cliath]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1981]] [[Catagóir:Alumni Ollscoil Teicneolaíochta Átha Cliath]] o0n4aqe21s29mtu5t2d4yff5ay3takx 0 107707 1268597 1171031 2025-06-03T23:39:22Z Alison 570 ++ 1268597 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba phéintéir Ollannach é '''Bartholomeus van der Helst''' <ref>[[Dutch name]] variations: Bartel van der Elst, Bartelmeus van der Elst, Bartholomeus van der Elst, Bartel van der Helst, Bartelmeus van der Helst, Bartel Verelst, Bartelmeus Verelst, Bartholomeus Verelst, Bartel Verhelst, Bartelmeus Verhelst, Bartholomeus Verhelst</ref> (1613 &#x2013; adhlacadh 16 Nollaig 1670). Measadh go raibh sé ar cheann de na príomhphéintéirí portráide i Ré Órga na hÍsiltíre, agus fuair a chuid portráidí galánta pátrúnacht scothaicmí Amstardam, chomh maith le ciorcal na Stadtholder.(Stíobhard) dó.<ref name="lie">Walter A. Liedtke, ''Dutch Paintings in the Metropolitan Museum of Art, Volumes 1-2'', Metropolitan Museum of Art, 2007, pp. 223-331</ref> Chomh maith le portráidí, phéinteáil van der Helst cúpla pictiúr seánrúil chomh maith le roinnt radhairc bhíobalta agus ábhair mhiotaseolaíochta..<ref name="ox">Rudolf E. O. Ekkart. "Helst, Bartholomeus van der." Grove Art Online. Oxford Art Online. Oxford University Press, accessed 15 May 2017</ref> == Saol == Rugadh Bartholomeus van der Helst i [[Haarlem]] sa bhliain 1613 . Ní fios dáta cruinn a bhreithe, toisc go bhfuil taifid breithe Haarlem na linne sin caillte. Ba mhac tábhairneora ó Haarlem é, darbh ainm Lodewijk, agus dara bean chéile Lodewijk, Aeltgen Bartels. Bhog Van der Helst go hAmstardam tamall roimh 1636, an bhliain a phós sé Anna du Pire, bean 18 mbliana d’aois ó theaghlach rathúil i nDeisceart na hÍsiltíre a bhí '''fágadh ina dílleachta''' cheana féin. Bhí seisear clainne ag an lánúin agus bhí duine acu, ar a dtugtar Lodewijk (1642 - c. 1684), ina phéintéir portráide cosúil lena athair.<ref>[https://bartholomeusvanderhelst.wordpress.com Website about Bartholomeus van der Helst]</ref> [[Íomhá:Pieter_Lucaszn_van_de_Venne_with_Anna_de_Carpentier_1652_van_der_Helst.jpg|mion| ''Pieter Lucaszn van de Venne agus Anna de Carpentier lena leanbh'']] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-beath-nl}} {{DEFAULTSORT:Helst, Bartholomeus van der}} [[Catagóir:Básanna i 1670]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1613]] [[Catagóir:Péintéirí Ollannacha]] [[Catagóir:Fir]] 5fkn5ts5121xy7mit7xtzzcoufvtrav 14 109135 1268251 1173156 2025-06-03T00:25:55Z Alison 570 Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha 1268251 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Polaiteoirí de réir tíre]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha]] q7o9e1psymh42b7xyf7j6hgs5m57us6 14 110021 1268399 1214005 2025-06-03T02:35:01Z Alison 570 Ord 1268399 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Palaistíneacha de réir slí bheatha|Scr]] [[Catagóir:Scríbhneoirí de réir tíre|Palaistín]] gt4ia99r0fdicz4p5ibrgdg8ms8qx8f 14 110110 1268239 1187092 2025-06-03T00:15:38Z Alison 570 Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta 1268239 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Historians from Scotland|Staraithe Albanacha}} [[Catagóir:Staraithe de réir náisiúntachta|Albanacha]] [[Catagóir:Stair na hAlban]] [[Catagóir:Daoine Albanacha|St]] 6pjm5xe3s2um779ebcrvzxq00s69u2m 0 110133 1268779 1267127 2025-06-05T12:56:33Z TGcoa 21229 1268779 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Rinne na míleataigh Palaistíneacha [[Hamas]] (agus a chomhghuaillithe) ionsaí mór, gan choinne, ar [[Iosrael]] an 7 Deireadh Fómhair 2023, agus maraíodh 1,200.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/os-cionn-1100-duine-marbh-sa-choimhlint-idir-hamas-agus-iosrael/|teideal=Os cionn 1,100 duine marbh sa choimhlint idir Hamas agus Iosrael|dáta=2023-10-09|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-10-09}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Léigear iomlán ordaithe ag Aire Cosanta Iosrael ar Stráice Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/1009/1409764-os-cionn-1-100-maraithe-i-gcoimhlint-iosrael-hamas/|date=2023-10-09|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Mar fhrithbheart air sin, d’fhógair rialtas Iosrael cogadh ar "Hamas", agus léigear iomlán ar [[Stráice Gaza]].<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/14-deireadh-f%C3%B3mhair-2023-maigh-eo/id1525428808?i=1000631296029|teideal=‎Nuacht Mhall (Maigh Eo)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=14 Deireadh Fómhair 2023|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2023-10-15}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Timeline of the 2023 Israel–Hamas war|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Timeline_of_the_2023_Israel%E2%80%93Hamas_war&oldid=1184649496|journal=Wikipedia|date=2023-11-11|language=en}}</ref> An 28 Deireadh Fómhair, rinne Iosrael ionradh talún ar Gaza.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/muintir-gaza-i-ngarbhaol-tubaiste-trupai-iosrael-ag-deanamh-ar-chathair-gaza/|teideal=Muintir Gaza i ngarbhaol ‘tubaiste’, trúpaí Iosrael ag déanamh ar Chathair Gaza|dáta=2023-10-31|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-11-11}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=2023 Israeli invasion of the Gaza Strip|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=2023_Israeli_invasion_of_the_Gaza_Strip&oldid=1184672906|journal=Wikipedia|date=2023-11-11|language=en}}</ref> Ní raibh meas ná aird ag Iosrael ar an mbeatha, agus rinne neamhshuim iomlán den dlí idirnáisiúnta, rud a tharraing conspóid.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.meoneile.ie/anailis/siorchogadh|teideal=Síorchogadh? < Meon Eile|údar=Ciarán Ó Pronntaigh|dáta=4 Nollaig 2023|work=www.meoneile.ie|dátarochtana=2023-12-04}}</ref> Sa gcéad ocht mí den chogadh, Deireadh Fómhair 2023 go dtí Meitheamh 2024, maraíodh tuairim is 64,000 duine in Gaza, dar le taighde foilsithe san iris ''The Lancet'' ar an 10 Eanáir 2025,<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Traumatic injury mortality in the Gaza Strip from Oct 7, 2023, to June 30, 2024: a capture–recapture analysis|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(24)02678-3/fulltext|journal=The Lancet|date=2025-02-08|issn=0140-6736|pmid=39799952|pages=469–477|volume=405|issue=10477|doi=10.1016/S0140-6736(24)02678-3|language=English|author=Zeina Jamaluddine, Hanan Abukmail, Sarah Aly, Oona M. R. Campbell, Francesco Checchi}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nbcnews.com/news/world/gaza-death-toll-may-higher-official-figures-study-finds-rcna187100|teideal=Gaza death toll likely to be significantly higher than official figures, study finds|údar=nbcnews.com / taighde de chuid an London School of Hygiene and Tropical Medicine|dáta=10 Eanáir 2025}}</ref> agus arís san iris ''Nature'' ar an 30 Eanáir 2025.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Estimating the true number of traumatic deaths in Gaza|url=https://www.nature.com/articles/d41591-025-00008-w|journal=Nature Medicine|date=2025-01-30|issn=1546-170X|doi=10.1038/d41591-025-00008-w|language=en|author=Karen O’Leary}}</ref> Mná, páistí óga agus seanóirí os cionn 65 bliain d'aois ab ea iad 59% díobh siúd a maraíodh. Sa tréimhse céanna, dar leis an figiúirí ó oifigigh sláinte Gaza, ní bhfuair ach 37,000 bás, meastachán i bhfad Éireann níos lú ná an fhírinne, gan na mílte corp folaithe ag an smionagar.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Gaza: tuairgneáil thréan eile faighte ag Rafah|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0613/1454520-gaza-tuairgneail-threan-eile-faighte-ag-rafah/|date=2024-06-13|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Scrios buamaí Iosrael formhór na bhfoirgneamh i nGaza.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.aljazeera.com/news/2023/12/31/israeli-bombardment-destroyed-over-70-of-gaza-homes-media-office|teideal=Israel’s relentless bombardment destroyed over 70% of Gaza homes|language=en|work=Al Jazeera|dátarochtana=2025-03-24}}</ref> As [[An Eabhrais|Eabhrais]], tugtar תגובות בין-לאומיות למלחמת חרבות ברזל ar "'''Cogadh Iosrael-Gaza'''" nó "Cogadh na gclaimhte gan trua gan taise", agus fonn mallaithe [[Díoltas|díoltais]] ar Rialtas Iosrael, rialtas i bhfad amach ar an eite dheis. Rinne [[na Náisiúin Aontaithe]] cáineadh géar ar gach taobh.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/iosrael-ag-leanuint-lena-gcogadh-dearg-beag-beann-ar-an-domhan-mor/|teideal=Iosrael ag leanúint lena gcogadh dearg beag beann ar an domhan mór|údar=Máirtín Ó Duibhir|dáta=30 Bealtaine 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-05-30}}</ref> {{Main|Cogadh Iosrael–Gaza agus an comhthéacs idirnáisiúnta}} [[Íomhá:Israel-war-Oct-8-2023.png|clé|mion|Ionsaithe ar 7/8 D.F. (Gaza ar chlé; Iosrael (buí) ar dheis)]] [[Íomhá:Damage in Gaza Strip during the October 2023 - 15.jpg|clé|mion|Ionsaí a rinne aerfhórsa Iosrael ... anseo scriosadh mosc i Khan Younis]] [[Íomhá:Gaza death graph.png|clé|mion|Líon na marbh, dar leis na figiúirí ó oifigigh sláinte Gaza, meastacháin i bhfad Éireann níos lú ná an fhírinne, gan na mílte corp folaithe ag an smionagar]] == Ionsaí ar Iosrael == Ar an 7 Deireadh Fómhair 2023, cuireadh tús leis an aighneas nuair a chuaigh óglaigh de chuid Hamas (agus a chomhghuaillithe) trasna na teorainn as Gaza agus rinne ionsaí gan choinne ar Iosrael. Thug lucht Hamas 'Oibríocht Dhíle d'al-Aqsa' (عملية طوفان الأقصى, ''ʿamaliyyat ṭūfān al-ʾAqṣā''' in Araibís) air. Maítear gur mharaigh Hamas thart ar mhíle dhá chéad duine in Iosrael,<ref name=":4">{{Lua idirlín|url=https://apnews.com/article/israel-hamas-hostages-investigation-friendly-fire-3b6fdd4592957340b32a8ee71505b8e9|teideal=Friendly fire may have killed their relatives on Oct. 7. These Israeli families want answers now|language=en|work=Al Jazeera|dátarochtana=2023-11-11}}</ref> páistí agus seandaoine ina measc. Tá fianaise ann a thacaíonn leis an maíomh gurbh iad airm Iosrael féin a mharaigh cuid den líon sin.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=October 7th Mass Casualty Attack in Israel: Injury Profiles of Hospitalized Casualties|url=https://journals.lww.com/aosopen/fulltext/2024/09000/october_7th_mass_casualty_attack_in_israel__injury.27.aspx?utm_source=chatgpt.com|journal=Annals of Surgery Open|date=2024-09|issn=2691-3593|pages=e481|volume=5|issue=3|doi=10.1097/AS9.0000000000000481|language=en-US|author=Sharon Goldman, Ari M. Lipsky, Irina Radimislensky, Adi Givon, Ofer Almog, Avi Benov, Israel Trauma Group, Eldad Katorza}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=October 7 Hamas-led attack on Israel|url=https://en.wikipedia.org/wiki/October_7_Hamas-led_attack_on_Israel|journal=Wikipedia|date=2025-03-23|language=en}}</ref><ref name=":4" /> Dúirt 'Fórsaí Cosanta Iosrael' gur mharaigh siad níos mó ná míle cúig chéad de na míleataigh Hamas san ionsaí.<ref name=":0" /> B'é [[Yahya Sinwar]], thar aon duine eile in [[Hamas]], a d'eagraigh an mórionsaí (bhí Ismail Haniyeh i mbun Hamas in 2023, agus ceapadh Sinwar ina cheannaire ar Hamas mí Lúnasa 2024 tar éis do na hIosraelaigh Haniyeh a fheallmharú). == Ionsaí ar Gaza, 2023 == Thosaigh arm Iosrael ag bailiú taobh amuigh d'halla teorann Gaza an 8 Deireadh Fómhair, agus iad ag ullmhú le hionsaí talún a dhéanamh. Ba ea 9 Deireadh Fómhair a thug Aire Cosanta Iosrael Yoav Gallant ordú go ndéanfaí léigear iomlán ar [[Stráice Gaza]]. Ghearr siad soláthar bí, uisce, leictreachais, leighis, agus gach ní eile, mar chuid den léigear.<ref name=":0" /> Bhí na mílte Palaistíneach maraithe taobh istigh de Gaza sna hionsaithe millteacha a rinne fórsaí Iosrael agus eachtraithe eile, mar shampla, [[pléasc in Ospidéal Al-Ahli, Gaza]] agus [[ruathair aeir ar champa teifeach Jabalia]]. Dúirt na Náisiúin Aontaithe arís is arís go raibh beatha leanaí in Gaza i mbaol de dheasca an díhiodráitithe, srl.<ref name=":1" /> An 27 Deireadh Fómhair , thosaigh ionradh Iosrael ar Gaza i ndáiríre.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.cfr.org/global-conflict-tracker/conflict/israeli-palestinian-conflict|teideal=Israeli-Palestinian Conflict|language=en|work=Global Conflict Tracker|dátarochtana=2024-10-27}}</ref> Dar le Roinn Sláinte Gaza, bhí breis agus 30,000 Palaistíneach maraithe idir Deireadh Fómhair - Feabhra 2024. Bhí [[Stráice Gaza]] faoi léigear le linn an ama seo agus tharla [[gorta]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.refugeesinternational.org/reports-briefs/siege-and-starvation-how-israel-obstructs-aid-to-gaza/|teideal=Siege and Starvation: How Israel Obstructs Aid to Gaza|language=en-US|work=Refugees International|dátarochtana=2024-03-15}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Páistí ag fáil bháis leis an ocras i dtuaisceart Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0316/1438295-paisti-ag-fail-bhais-leis-an-ocras-i-dtuaisceart-gaza/|date=2024-03-16|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> {{Main|Cinedhíothú na bPalaistíneach}} === Eachtraí in 2023 === * [[Ruathair aeir ar champa teifeach Jabalia|Ruathair aeir ar champa teifeach Jabalia, 9 Deireadh Fómhair 2023]] * [[Pléasc in Ospidéal Al-Ahli, Gaza]], 17 Deireadh Fómhair 2023 * [[Eachtra lámhaigh in Shegaia (2023)|Eachtra lámhaigh in Shegaia,]] [[15 Nollaig]] 2023. Scaoil an IDF marbh triúr gialla ainneoin go raibh brat bán ar iompar acu agus gur ghlaoigh siad amach in Eabhrais. == 2024 == Le linn 2024, bhain Iosrael úsáid as an aerfhórsa chun armlanna Hezbollah a ionsaí go rialta. Thosaigh ionradh na Liobáine i dtús Dheireadh Fómhair. Chuir sé sin go mór leis an teannas sa réigiún.<ref name=":22">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/dfheadfadh-an-cogadh-in-gaza-scaipeadh-nios-forleithne-an-easca/|teideal=D’fhéadfadh an cogadh in Gaza scaipeadh níos forleithne an-éasca|údar=Máirtín Ó Duibhir|dáta=15 Eanáir 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-09-25}}</ref> Feallmharaíodh Hassan Nasrallah, ceannaire carasmatach de chuid Hezbollah, an 27 Meán Fómhair 2024. {{Main|Coimhlint Iosrael–Hezbollah, 2020idí}} Feallmharaíodh [[Yahya Sinwar]], ceannaire de chuid Hamas, an 17 Deireadh Fómhair 2024. Bhí sé ráite ag [[Fórsaí Cosanta Iosrael|Fórsaí "Cosanta" Iosrael]] go raibh rún diongbháilte acu Sinwar a bhású. Mhaígh Príomhaire Netanyahu, i bhfianaise mharú cheannaire Hamas, go raibh "deireadh an chogaidh in Gaza ag druidim le hIosrael" agus "ní féidir a rá go fóill gur deireadh an chogaidh atá ann ach is cinnte gur tús an deiridh atá ann".<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Deireadh an chogaidh in Gaza ag druidim le hIosrael" - Netanyahu|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/1018/1476189-deireadh-an-chogaidh-in-gaza-ag-druidim-le-hiosrael-netanyahu/|date=2024-10-18|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ón 7 Deireadh Fómhair 2023 go dtí mí na Nollag 2024, bhí os cionn 15,000 páiste maraithe in Gaza (líon mór acu sin níos óige ná cúig bliana d’aois)<ref name=":3">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ni-raibh-ionam-ach-saghas-celebrity-candidate-dar-leo/|teideal=Cynthia Ní Murchú : ‘Ní raibh ionam ach saghas ‘celebrity candidate’ dar leo’|údar=Bridget Bhreathnach|dáta=29 Nollaig 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-12-29}}</ref> agus 45,000 maraithe in iomlán.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.aa.com.tr/en/middle-east/gaza-death-toll-nears-45-500-as-israel-kills-48-more-palestinians/3436667|teideal=Gaza death toll nears 45,500 as Israel kills 48 more Palestinians|work=www.aa.com.tr|dátarochtana=2024-12-29}}</ref> Rinne UNICEF cur síos ar Gaza mar ‘reilig’ do na mílte páiste. I gcomparáid, dúirt na Náisiúin Aontaithe mí na Samhna 2023 go bhfuair timpeall 5,400 daoine bás san iomlán i ngach coimhlint eile a bhí idir Iosrael agus Hamas ó bhí 2007 ann (am nuair a tháinig Hamas i gcumhacht in Gaza<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Battle of Gaza (2007)|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Battle_of_Gaza_(2007)&oldid=1184457070|journal=Wikipedia|date=2023-11-10|language=en}}</ref>).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/live/world-middle-east-67364296/page/2|teideal=Israel-Gaza live news: Firing outside Gaza hospitals, with patients and staff trapped inside - BBC News|language=en-GB|work=BBC News|dátarochtana=2023-11-11}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/gb/podcast/11-samhain-2023-tiobraid-%C3%A1rann/id1525428808?i=1000634459606|teideal=‎Nuacht Mhall: (Tiobraid Árann)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=11 Samhain 2023|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2023-11-11}}</ref> Is minic go mbíonn na hairm atá in úsáid ag Iosrael ag teacht díreach trasna ón Aontas Eorpach, gan trácht ar na Stáit Aontaithe.<ref name=":3" /> === Eachtraí in 2024 === *[[Sléacht Al-Rashid]], 29 Feabhra 2024 * [[Ionsaí de chuid Iosrael ar World Central Kitchen]], 1 Aibreán 2024 * [[Agóidí na mac léinn in aghaidh brúidiúlacht Iosrael sa Phalaistín]], Aibreán - Bealtaine 2024 * [[Ionsaí buamála de chuid Iosrael ar ionad tearmainn do theifigh, 2024|Ionsaí buamála de chuid Iosrael ar ionad tearmainn do theifigh, 27 Bealtaine 2024]]<ref name=":2" /> * [[Ionsaí de chuid Iosrael ar scoil i nGaza]], 6 Meitheamh 2024 * [[Saoradh na ngiall i Nuseirat agus damáiste comhthaobhach, 2024]] * [[Feallmharú Ismail Haniyeh]], Iúil 2024 * [[Coimhlint Iosrael–Hezbollah, 2020idí]] * Feallmharú [[Yahya Sinwar]], Deireadh Fómhair 2024 [[Íomhá:Donald Trump and Benjamin Netanyahu at White House 2025 (4).jpg|mion|Donald Trump agus Benjamin Netanyahu, Feabhra 2025]] [[Íomhá:03 Trump Gaza genocide friends.png|mion|Íomhá on scigscannán, "Trump Gaza" a chuir an Teach Ban amach i mí Feabhra 2025,<ref name=":7">{{Luaigh foilseachán|title=Potential American ownership of the Gaza Strip|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Potential_American_ownership_of_the_Gaza_Strip|journal=Wikipedia|date=2025-03-22|language=en}}</ref> gníomh gríosaithe.<ref>{{Cite news|url=https://www.newyorker.com/culture/infinite-scroll/donald-trumps-ai-propaganda|teideal=Donald Trump’s A.I. Propaganda|údar=Kyle Chayka|dáta=2025-03-05|language=en-US|work=The New Yorker|dátarochtana=2025-03-19}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2025/02/26/world/middleeast/trump-gaza-ai-video.html|teideal=‘Fantasy’ AI Video, Shared by Trump, of Gaza as Luxury Resort Draws Scorn|údar=Natan Odenheimer, Alan Yuhas|dáta=2025-02-26|language=en-US|work=The New York Times|dátarochtana=2025-03-19}}</ref>]] == 2025 == An 15-19 Eanáir 2025, bhí margadh faoi shos cogaidh déanta ag Iosrael agus Hamas. Toradh an margadh seo ar roinnt míonna de chainteanna síochána<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/sos-cogaidh-a-chuirfeadh-deireadh-leis-an-gcoimhlint-molta-ag-hamas/|teideal=Sos cogaidh a chuirfeadh deireadh leis an gcoimhlint molta ag Hamas|dáta=2024-02-07|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-06}}</ref> a raibh Catar agus tíortha eile ina n-eadránaithe orthu. Bhí an margadh a rinneadh beagnach mar a chéile leis an gceann a bhí ar an mbord ó bhí mí na Bealtaine 2024 ann.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ni-fada-go-bhfeicfimid-an-bhfuil-iosrael-dairire-faoi-shos-cogaidh-buan/|teideal=Ní fada go bhfeicfimid an bhfuil Iosrael dáiríre faoi shos cogaidh buan|údar=Máirtín Ó Duibhir|dáta=27 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-06}}</ref> Mar chuid den mhargadh ceadaíodh isteach in Gaza gach lá trí thrasbhealach teorann Rafah 600 trucail lán cúnaimh agus soláthairtí leighis.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/margadh-faoi-shos-cogaidh-in-gaza-deanta-ag-lucht-idirbheartaiochta/|teideal=Margadh faoi shos cogaidh in Gaza déanta ag lucht idirbheartaíochta|dáta=2025-01-15|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-06}}</ref> Bhí na scáileáin lán le híomhánna de dhaoine ag filleadh ina mílte ar na bailte in Gaza as ar ruaigeadh iad mar gheall ar ghlanadh eitneach Arm Iosrael. An chuid is mó acu ag siúl, ag iompar páistí, tochtanna, pluideanna lena mbeagán sealúchais, agus fiú a gcait.<ref name=":6">{{Lua idirlín|url=https://xn--anpipar-jwa8e.ie/2025/01/an-bruach-thiar-gan-sos-comhraic/|teideal=An bruach thiar gan sos comhraic|údar=Diarmuid Breatnach - An Páipéar|dáta=2025-01-31|language=ga-IE|dátarochtana=2025-03-24}}</ref> Aistríodh trúpaí Iosrael, nuair a tháinig an sos cogaidh i bhfeidhm, go dtí an [[Ionsaithe Iosrael ar an mBruach Thiar|Bruach Thiar]] agus bhí an foréigean géaraithe go tréan ann. In ainneoin an tsosa comhraic in Gaza, ní raibh aon sos ar an mBruach Thiar. Idir ionsaithe Arm Iosrael ar bhailte agus ar cheantair ann, go háirithe ar bhaile agus campa teifeach Jenin, le hais léigear Údarás na Palaistíne ar an gcampa céanna agus ionsaithe na gcóilíneach ar bhailte Jinasfut agus Funduq, soir ó Qalqilya, lean an cogadh ar aghaidh idir na Palaistínigh agus Iosrael.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=2025 Israeli operation in the West Bank|url=https://en.wikipedia.org/wiki/2025_Israeli_operation_in_the_West_Bank|journal=Wikipedia|date=2025-03-15|language=en}}</ref><ref name=":6" /> {{Main|Ionsaithe Iosrael ar an mBruach Thiar}} An 4 Feabhra, [[Cogadh na gclaimhte gan trua gan taise agus an comhthéacs idirnáisiúnta|mhol Donald Trump an pobal Palaistíneach a dhíbirt]] as Gaza go buan, agus. "Riviera an Mheánoirthir" a dhéanamh de. Mhínigh sé gur chóir do na Palaistínigh imeacht go tíortha eile, amhail an Éigipt agus an Iordáin, rud a diúltaíodh go láidir sna tíortha seo. Dúirt Trump go dtógfadh Meiriceá smacht ar Gaza agus go gcabhrófaí leis an limistéar le fostaíocht agus tithíocht a chruthú. Ach dhiúltaigh na Palaistínigh agus oifigigh Hamas go léir an plean go géar.  Dúirt an Tánaiste Simon Harris go bhfuil réiteach dhá stáit riachtanach do mhuintir na Palaistíne agus Iosrael. <ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/8-feabhra-2025-ard-mhacha/id1525428808?i=1000690265747|teideal=Nuacht Mhall (Ard Mhacha)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=8 Feabhra 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-02-08}}</ref><ref name=":7" /><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Trump ag moladh Palaistínigh a dhíbirt as Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0205/1494793-trump-ag-moladh-palaistinigh-a-dhibirt-as-gaza/|date=2025-02-05|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> I dtús mhí an Mhárta, bhí cosc curtha ag Iosrael ar aon ábhar a thabhairt isteach go Gaza agus tá siad ag neartú ar an bhfeachtas Airm ar Bhruach Thiar na Palaistíne. Bhí an Chéad Chéim 6 seachtainí den sos cogaidh - inar déanadh malartú ar ghialla agus príosúnaigh de chuid na Palaistíne - críochnaithe. Ach in áit tosnú ar an dara céim - mar a bhí socraithe - bheartaigh Iosrael, ar chomhairle Mheiriceá, fad a chur leis an gcéad chuid den phróiseas. Bhí fonn ar Hamas cloí leis an socrú, agus tús a chur leis an dara céim, comhráití faoi fhuascailt na ngiall le deireadh a chur leis an gcogadh. Ar an 6 Márta 2025, bhí díothú Ghaza geallta ag Uachtarán Mheiriceá "muna scaoiltear saor gan mhoill na gialla" á gcoinneáil ag Hamas. Chuir Donald Trump fainic freisin ar cheannairí Hamas teitheadh as Gaza, an foláireamh deiridh a gheobhaidh siad, a dúirt sé.<ref name=":5">{{Luaigh foilseachán|title='Díothú' muintir Gaza geallta ag Trump gan fuascailt na ngiall|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0306/1500526-diothu-muintir-gaza-geallta-ag-trump-gan-fuascailt-na-ngiall/|date=2025-03-06|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> (=> [[Cogadh na gclaimhte gan trua gan taise agus an comhthéacs idirnáisiúnta]]). === Díothú Ghaza === Ar an 18 Márta 2025 i gcaitheamh na hoíche, bhris Iosrael an sos cogaidh, agus os cionn 400 Palaistíneach maraithe an lá sin; mná agus páistí iad níos mó ná a leath díobh. Tar éis dhá mhí nuair a bhí sos comhraic i bhfeidhm, a bheag nó a mhór, bhí muintir Gaza ar a dteitheadh an athuair ó ionsaithe aeir agus talún. Lean an slad ar aghaidh sna laethanta dár gcionn. {{Main|Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025}} Bhí sé curtha i leith Iosrael ag Hamas gur sháraigh siad téarmaí an tsosa chomhraic agus go raibh siad ag sárú dlíthe idirnáisiúnta agus bacanna curtha ar lastais fóirithinte éigeandála isteach chuig Gaza. Dúirt Hamas go raibh siad fós sásta dul i mbun idirbheartaíochta agus go rabhthas ag breathnú ar mholtaí Steve Witkoff, toscaire an Uachtaráin Trump.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Líon na ndaoine maraithe ag Iosrael i nGaza thar 50,00|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0323/1503614-lion-na-ndaoine-maraithe-ag-iosrael-i-ngaza-thar-50-00/|date=2025-03-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Maraíodh 50,000 (foinse: Údaráis Sláinte Gaza) idir D.F. 2023 - 23 Márta 2025 i nGaza ag Arm Iosrael, agus i dtús mhí an Mhárta, bhí 58 ina ngialla fós i nGaza, 34 básaithe ina measc.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Líon na ndaoine maraithe ag Iosrael i nGaza thar 50,00|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0323/1503614-lion-na-ndaoine-maraithe-ag-iosrael-i-ngaza-thar-50-00/|date=2025-03-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Forced Displacement of Gaza Strip Residents During the Gaza-Israel War 23-25.jpg|mion|Easáitiú éigeantach an phobail an t-am go léir]] === Bealtaine 2025 === Chuaigh [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025|cúrsaí in olcas]] [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025|i mBealtaine 2025]]. I dteachtaireacht físe ar na meáin shóisialta, dúirt Príomh-aire Iosrael, Benjamin Netanyahu, go bhfuil Iosrael chun smacht a fháil ar Gaza ar fad.<ref>{{Cite news|url=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2025/05/19/netanyahu-says-israel-will-take-control-of-all-of-the-gaza-strip_6741416_4.html|teideal=Netanyahu says Israel will 'take control of all' of the Gaza Strip|dáta=2025-05-19|language=en|dátarochtana=2025-05-25}}</ref><ref name=":8">{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/24-bealtaine-2025-gaillimh/id1525428808?i=1000709680529|teideal=Nuacht Mhall (Gaillimh)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=24 Bealtaine 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> Bhí gorta faoi lán seoil in Gaza. D'fhógair ceannaire gnóthaí daonnúla na Náisiún Aontaithe, Tom Fletcher, go bhféadfadh páistí go leor bás a fháil mura gcuirtear bia ar fáil dóibh láithreach.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/crk2264nrn2o|teideal=UN says no aid yet distributed in Gaza as international pressure on Israel mounts|dáta=2025-05-21|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> In ainneoin cáineadh forleathan ón bpobal idirnáisiúnta, níor cheadaigh Iosrael ach cúpla leoraí cúnaimh isteach i nGaza, cé go bhfuil níos mó ná 2.3 milliún duine ocrach le beagnach trí mhí. Mar gheall ar an ngéarchéim a bhí ag dul in olcas, cháin Príomh-aire na Ríochta Aontaithe, Keir Starmer (in éineacht le [[Emmanuel Macron]] agus [[Mark Carney]]),<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/czxy19n4kpyo|teideal=UK, France and Canada threaten action against Israel over Gaza|dáta=2025-05-20|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> Iosrael agus é ag labhairt os comhair na parlaiminte. Bíodh sin mar atá, sheachain sé úsáid a bhaint as na focail ‘glanadh eitneach’ nó ‘cinedhíothú’, agus níor gheall sé ach oiread go stopfadh sé ag díol arm le hIosrael.<ref name=":8" /> {{Main|Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025}} === Eachtraí in 2025 === * [[Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025]] * [[Ionsaithe Iosrael ar an mBruach Thiar]] * [[Marú oibrithe cabhracha i Rafah, 2025|Dúnmharú oibrithe cabhracha i Rafah, 23 Márta 2025]] * [[Gaza Freedom Flotilla, 2025|Eachtra Gaza Freedom Flotilla]].. Rinne Iosrael ionsaí dróin ar long shibhialtach, a bhí ag triall ar Chríocha na Palaistíne.agus ar Ghaza chun fóirithint a sheachadadh. * [[Ionsaithe ar Gaza, 18 Márta – 15 Bealtaine 2025]] * [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025|Ionsaithe ar Gaza, ó 16 Bealtaine 2025]] [[Íomhá:State reactions to South Africa vs. Israel ICJ case.jpg|mion|[[An Afraic Theas v. Iosrael (Coinbhinsiún um Chinedhíothú)|''An Afraic Theas v. Iosrael'' (Coinbhinsiún um Chinedhíothú)]] ]] == Cásanna dlí agus taidhleoireacht == Creidtear go forleathan gur [[cinedhíothú]] atá ar bun ag stát Iosrael sa Phalaistín. Tar éis don Aifric Theas cás chinedhíothaithe a thabhairt in aghaidh Iosrael sa [[An Chúirt Bhreithiúnais Idirnáisiúnta|Chúirt Bhreithiúnais Idirnáisiúnta]], rialaigh an Chúirt gurbh fhéidir gurbh ionann a bhfuil ar bun ag stáit Iosrael sa Phalaistín agus cinedhíothú.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.icj-cij.org/node/203454|teideal=Summary of the Order of 26 January 2024}}</ref> Ailt eile: * [[An Afraic Theas v. Iosrael (Coinbhinsiún um Chinedhíothú)|''An Afraic Theas v. Iosrael'' (Coinbhinsiún um Chinedhíothú)]] nó [[Cinedhíothú na bPalaistíneach]] * [[Imscrúdú na Cúirte Coiriúla Idirnáisiúnta sa Phalaistín]] * [[Scrúdú na Cúirte Bhreithiúnais Idirnáisiúnta maidir le forghabháil na hIosrael ar chríocha Palaistíneacha]] * [[Cogadh Iosrael–Gaza agus an comhthéacs idirnáisiúnta]]<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/us-news/2024/apr/01/flow-of-arms-from-us-to-israel-continues-despite-ceasefire-abstention|teideal=Why do arms continue to flow from US to Israel despite ceasefire resolution?|údar=Julian Borger|dáta=2024-04-01|language=en-GB|work=The Guardian|dátarochtana=2024-04-03}}</ref> == Féach freisin == * [[Agóidí Gaza-Iosrael, 2018-2019]] * [[Géarchéim Iosrael-Palaistín, 2021]] * [[Géarchéim Iosrael-Palaistín, 2022]] * [[Géarchéim Iosrael-Palaistín, 2023]] * [[Gaza (scannán)|''Gaza'' (scannán 2019)]] * [[Coimhlint Iosrael–Hezbollah, 2020idí]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:2023]] [[Catagóir:Stair Iosrael]] [[Catagóir:Stair na Palaistíne]] [[Catagóir:Hamas]] [[Catagóir:Stráice Gaza]] [[Catagóir:Cogadh Iosrael-Gaza]] [[Catagóir:2024]] [[Catagóir:Coimhlint Iosrael–Hezbollah]] aq2spq3otjeycgwkmmr6p1mhut4x6gt 14 110195 1268297 1265791 2025-06-03T01:01:29Z Alison 570 Sórt 1268297 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Brasaíleacha de réir slí bheatha|Fe]] [[Catagóir:Fealsúna de réir náisiúntachta|Br]] dxx8sv59s1jkig1oiw4afnpo7699kij 14 110447 1268481 1256431 2025-06-03T05:54:38Z Alison 570 ++ 1268481 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Maisitheoirí de réir náisiúntachta|Éir]] [[Catagóir:Daoine Éireannacha de réir slí bheatha|Mais]] bgo29s4010ufn2whvkw6jym0efwe9zd 14 111093 1268356 1265059 2025-06-03T01:48:19Z Alison 570 Prd 1268356 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Poets from Wales|Filí Breatnacha}} [[Catagóir:Filí de réir tíre|Bré]] [[Catagóir:Daoine ón mBreatain Bheag de réir slí bheatha|Filí]] [[Catagóir:Cultúr na Breataine Bige|Filí]] bvvvd6vbg1y2limquw7j2ysxgo2wnqd 0 111107 1268340 1194886 2025-06-03T01:29:53Z Alison 570 Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha 1268340 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Stiúrthóir scannán, scríbhneoir, agus grianghrafadóir Éireannach is ea '''Bob Quinn''' a rugadh i m[[Baile Átha Cliath]] i 1935. Stiúir sé ''[[Poitín (scannán)|Poitín]]'' (1978), scannán tábhachtach Gaeilge. Bhunaigh sé a chomhlacht léiriúcháin féin, Cinegael, i 1973 ar an gCeathrú Rua, chomh maith le pictiúrlann (darb ainm Cinegael freisin) inar chónaigh sé lena theaghlach. Bhronn Institiúid Scannán na hÉireann Gradam Saoil air in 2001, agus is ball d'[[Aosdána]] é. ==Scannáin== * ''Why Don't They Shoot People'' (1966) * ''Caoineadh Airt Uí Laoire'' (1975) * ''Cloch'' (1975) * ''Self-portrait with Red Car'' (1977) * ''Listen'' (1978) * [[Poitín (scannán)|''Poitín'']] (1978) * ''The Family'' (1978) * ''[[The Atlantean Trilogy]]'' (1983) * ''Fly Tippers'' (1987) * ''Budawanny'' (1987) * ''Pobal in London'', ''Pobal in Boston'', ''Pobal in Germany'' (1988–1990) * ''The Bishop's Story'' (1994) * ''Graceville: The Conamaras in Minnesota'' (1996) * ''Atlantean 2: Navigatio'' (1998). Cuid den 'The Atlantean Quartet' * ''It Must Be Done Right'' (1999). Clár faisnéise faoi [[Dónal McCann]] * ''The Emigrant's Dance'' (2000) * ''Laoch'' (2003) * ''Splanc Deiridh na Gaeltachta'' (2004) * ''ConTempo Goes West'' (2005) * ''Vox Humana (Notes on a small opera)'' (2008) == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Quinn, Bob}} [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1935]] [[Catagóir:Baill d'Aosdána]] [[Catagóir:Daoine as Baile Átha Cliath]] [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha]] funf4gdl9zk2gjk96h2htnlmr0mm1ke 0 111649 1268344 1232390 2025-06-03T01:30:38Z Alison 570 Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha 1268344 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is aisteoir, scríbhneoir agus stiúrthóir scannán Éireannach é '''Darach Mac Con Iomaire'''. Scríobh agus stiúir sé ceithre chlár den tsraith ''[[Corp + Anam]]'' in 2011, agus scríobh sé eipeasóid de shraith theilifíse eile, ''Síol'', a craoladh in 2010. Bhí páirt aige sa ghearrscannán ''Padraig agus Nadia'' in 2002, agus mar Harry Lyons in eipeasóid de chuid ''[[Ros na Rún]]'' in 1996. Is i [[An Ghaeilge|nGaeilge]] amháin a oibríonn sé. Cé gur tógadh i mBaile Átha Cliath é, is as [[Conamara]] dá athair [[Liam Mac Con Iomaire]], agus ba í Gaeilge an teanga a bhí aige ón gcliabhán. Chaitheadh an teaghlach laethanta saoire i gConamara freisin.<ref>{{Cite web-en|url=https://atribalvision.com/interviews/049-darach-mac-con-iomaire|title=Interview with Darach Mac Con Iomaire|date=2016-06-07}}</ref> Bhí Mac Con Iomaire ina stiúrthóir ealaíne ar [[Taibhdhearc na Gaillimhe|an Taibhdhearc]], amharclann náisiúnta na Gaeilge, agus bronnadh Gradam [[Walter Macken]] air. == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Iomaire, Darach mac Con}} [[Catagóir:Scríbhneoirí Gaeilge]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha]] [[Catagóir:Aisteoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Muintir Ros na Rún]] j9zxtjm674as679mst904grkqrfhh6c 0 112072 1268780 1210080 2025-06-05T13:02:14Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268780 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Bhunaigh Féile Ealaíona an Earagail '''Cartlann Scannán agus Raidió Oileáin Dhún na nGall''' sa bhliain 2011 le maoiniú ó [[Comhar na nOileán|Chomhar na nOileán]], [[Comhairle Contae Dhún na nGall]] agus na heagraíochtaí pobail a dhéanann ionadaíocht ar na hoileáin amach ó chósta Dhún na nGall.<ref>{{Lua idirlín|url=https://issuu.com/dcm2020/docs/do_theaghlach_conallach_gaeilge_w|teideal=Do Theaghlach Conallach|pages=49|dátarochtana=2024-03-20}}{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Is ábhar teilifíse, físeáin agus raidió a bhaineann leis na hoileáin amach ó chósta Dhún na nGall ó na 1950ídí atá sa chartlann. Tá an chartlann dhigiteach seo ar fáil don phobal saor in aisce in [[Árainn Mhór]], ar [[Oileán Thoraigh]], i Leabharlann [[Gaoth Dobhair|Ghaoth Dobhair]] agus i [[Músaem Contae Dhún na nGall]]. Insítear stair chultúrtha, shóisialta agus eacnamaíochta Oileáin Dhún na nGall den chéad uair. Tríd an ábhar atá sa chnuasach seo is féidir éisteacht le saothair [[Béaloideas|Bhéaloidis]] [[Séamus Ennis|Shéamuis Ennis]] agus [[Seán Ó hEochaidh (bailitheoir béaloidis)|Sheáin Uí hEochaidh]] a ndearnadh taifeadadh orthu sna 50ídí. Tugtar léargas ar na cinntí deacra a bhí ar na hoileánaigh a dhéanamh sna 1960ídí agus a n-oileáin á bhfágáil ina ndiaidh acu agus iad ag athlonnú ar an mórthír. Feictear chomh gar is a chuaigh [[Toraigh]] don bhánú iomlán sna 70ídí; na feachtais a tharla chun seirbhísí bunúsacha uisce, iompair, calafoirt agus oideachais a bhaint amach ar Thoraigh agus ar Árainn Mhór sna 1980ídí; an ghluaiseacht chun athdhaonrú a dhéanamh ar na hoileáin bheaga sna 1990idí agus na seirbhísí a baineadh amach sa mhílaois nua a chabhraigh le buanú phobail na n-oileán. Bhí plean ann freisin maidir le céim 2 ina mbeadh tuilleadh ábhar á chur isteach sa chartlann, ar nós griangraf agus ailt chlóite, chomh maith le ríomhairí a bheith in úsáid chun an t-eolas a chur ar fáil do thurasóirí. Tá ábhar ó na hoileáin seo a leanas amach ó chósta Dhún na nGall ar áireamh sa chartlann: Toraigh, Árainn Mhóir, [[Inis Fraoigh]], [[Inis Caorach]], [[Inis Mhic an Doirn]], [[Gabhla]], [[Uaighe]], [[Inis Meáin]], [[Inis Oirthir]], [[Inis Bó Finne (Contae Dhún na nGall)|Inis Bó Finne]] agus [[Oileán Ruaidh]]. ==Féach freisin== * [[Oileáin na hÉireann]] == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:Dún na nGall]] [[Catagóir:Oileáin na hÉireann]] [[Catagóir:Cartlanna Éireannacha]] [[Catagóir:Cartlanna Raidió]] [[Catagóir:Cartlanna Scannán]] 947cpxiiwhhnq4msxwq0uy52hqfdma6 0 112245 1268173 1256407 2025-06-02T18:11:10Z TGcoa 21229 1268173 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhí [[Aimsir na bliana 2023|an bhliain 2023]] go mór fada ar an mbliain is measa ar an dtaifead go dtí sin ó thaobh arduithe ar gháis ceaptha teasa, ar an [[Athrú aeráide|téamh domhanda]] agus ar leá na n-oighearshruthanna, de réir [[An tEagras Meitéareolaíochta Domhanda|an Eagrais Meitéareolaíochta Domhanda]], nó an WMO,<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-19}}</ref><ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://library.wmo.int/idurl/4/68835|teideal=State of the Global Climate 2023|údar=WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://wmo.int/news/media-centre/climate-change-indicators-reached-record-levels-2023-wmo|teideal=Climate change indicators reached record levels in 2023: WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> Sa bhliain 2023, sáraíodh na teochtaí ab airde a bhí ar an taifid ó bhí 1940 ann,<ref name=":02">{{Luaigh foilseachán|title=Domhnach 21 Iúil ar an lá ba theo riamh ó thús na dtaifead|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0723/1461417-domhnach-21-iuil-ar-an-la-ba-theo-riamh-o-thus-na-dtaifead/|date=2024-07-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> le linn na tréimhse idir 3 Iúil agus 6 Iúil 2023. Bhí 2023 ar an mbliain ba theo riamh ó cuireadh tús leis na taifid ach sáraíodh na teochtaí sin in 2024. [[Íomhá:1940-2023 Global surface temperature - stacked - Copernicus.jpg|clé|mion|Bhí 2023 ar an mbliain is teo a taifeadadh riamh]] [[Íomhá:Daily Sea Surface Temperatures 60S-60N 1979-2023.png|clé|mion|Sháraigh an teocht mara in 2023 gach taifead]] === An teacht is airde riamh, go dtí sin === Bhí 2023 ar an mbliain is teo a taifeadadh riamh ... go dtí sin. Bhí an teas domhanda in 2023 1.45°C os cionn an leibhéil a bhí ann sa saol réamhthionsclaíoch. Cuireadh saol na milliún duine bunoscionn in 2023 ag triomach, teaspach, tuilte, falscaithe agus cioclóin agus gur deineadh luach na mbilliún euro de dhochar.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-20}}</ref> Fágann sin gur chuathas an-ghar in 2023 don sprioc a comhaontaíodh i bPáras in 2015 – go gcaithfí an t-ardú ar an teas domhanda a choimeád faoi bhun 1.5 Celsius. Sháraigh an teocht mara in 2023 a raibh ar an taifead roimhe sin chomh maith agus bhí tonn teasa in os cionn 90% d’fharraigí na cruinne. Cuireadh saol na milliún duine bunoscionn in 2023 ag triomach, teaspach, tuilte, falscaithe agus cioclóin agus gur deineadh luach na mbilliún euro de dhochar.<ref name=":1" /> === Polasaithe === Ar an 19 Márta 2024, thug an tEagras Meitéareolaíochta Domhanda foláireamh go bhféadfadh an t-[[athrú aeráide]] an saol a chur trína chéile ar fad.<ref name=":2" /> Má fhanann cúrsaí mar atá, deir na Náisiúin Aontaithe gur téamh 3 céim Celsius atá i ndán dúinn agus gur “tubaiste aeráide” an toradh a bheadh air sin. Deir lucht na heolaíochta go gcaithfidh tíortha imeacht ó bhreoslaí iontaise láithreach bonn má táthar chun an tubaiste a sheachaint.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> == 2024 == Bhí Dé Domhnaigh [[21 Iúil]] [[2024]] ar an lá ba theo riamh ar fud an domhain ó cuireadh tús leis na taifid.<ref>de réir eolais atá curtha ar fáil ag Seirbhís an Aontais Eorpaigh um Athrú Aeráide, [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]].</ref><ref name=":02" /> Ar an meán, bhí an teocht dhá mhéadar os cionn dhromchla an domhain chomh hard le 17.09 céim Celsius, .01C níb airde ná an teocht ab airde roimhe sin sa bhliain 2023.<ref>Bhí stráicí móra de na Stáit Aontaithe, den Eoraip agus den Rúis buailte go trom ag tonnta teasa in 2024.</ref> Gach mí ó bhí Meitheamh 2023 ann - trí mhí dhéag as a chéile - chuir [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]] tuarascáil ar fáil go bhfuil gach mí ar an mí ba theo riamh ó cuireadh tús leis na taifid, i.e., bhí Márta 2024 ar an Márta ba theo riamh; bhí Aibreán 2024 ar an Aibreán ba theo riamh agus bhí Bealtaine 2024 ar an mBealtaine ba theo riamh agus mar sin de. == Féach freisin == * [[Aimsir na bliana 2022]], [[Aimsir na bliana 2023]], [[Aimsir na bliana 2024]], [[Aimsir na bliana 2025]] * [[Stoirm Daniel|Spéirling Daniel]], [[Stoirm Poly, 2023|Stoirm Poly, 2023,]] [[Falscaithe i gCeanada, 2023]] [[Falscaithe in Haváí, 2023]], * [[Tonn teasa in Éirinn agus sa Bhreatain, 2023|Tonn teasa in Éirinn agus sa Bhreatain 2023]], [[Tonnta teasa san Eoraip, 2023|Tonnta teasa san Eoraip 2023,]] [[Tonnta teasa i Meiriceá Theas, 2023]] * [[COP28]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:Apacailipteachas]] [[Catagóir:Aimsir na bliana 2023]] [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] gluvacyctj1l2npxbmo4oelbr8own7b 1268185 1268173 2025-06-02T18:14:01Z TGcoa 21229 1268185 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhí [[Aimsir na bliana 2023|an bhliain 2023]] go mór fada ar an mbliain is measa ar an dtaifead go dtí sin ó thaobh arduithe ar gháis ceaptha teasa, ar an [[Athrú aeráide|téamh domhanda]] agus ar leá na n-oighearshruthanna, de réir [[An tEagras Meitéareolaíochta Domhanda|an Eagrais Meitéareolaíochta Domhanda]], nó an WMO,<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-19}}</ref><ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://library.wmo.int/idurl/4/68835|teideal=State of the Global Climate 2023|údar=WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://wmo.int/news/media-centre/climate-change-indicators-reached-record-levels-2023-wmo|teideal=Climate change indicators reached record levels in 2023: WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> Sa bhliain 2023, sáraíodh na teochtaí ab airde a bhí ar an taifid ó bhí 1940 ann,<ref name=":02">{{Luaigh foilseachán|title=Domhnach 21 Iúil ar an lá ba theo riamh ó thús na dtaifead|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0723/1461417-domhnach-21-iuil-ar-an-la-ba-theo-riamh-o-thus-na-dtaifead/|date=2024-07-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> le linn na tréimhse idir 3 Iúil agus 6 Iúil 2023. Bhí 2023 ar an mbliain ba theo riamh ó cuireadh tús leis na taifid ach sáraíodh na teochtaí sin in 2024. [[Íomhá:1940-2023 Global surface temperature - stacked - Copernicus.jpg|clé|mion|Bhí 2023 ar an mbliain is teo a taifeadadh riamh]] [[Íomhá:Daily Sea Surface Temperatures 60S-60N 1979-2023.png|clé|mion|Sháraigh an teocht mara in 2023 gach taifead]] === An teacht is airde riamh, go dtí sin === Bhí 2023 ar an mbliain is teo a taifeadadh riamh ... go dtí sin. Bhí an teas domhanda in 2023 1.45°C os cionn an leibhéil a bhí ann sa saol réamhthionsclaíoch. Cuireadh saol na milliún duine bunoscionn in 2023 ag triomach, teaspach, tuilte, falscaithe agus cioclóin agus gur deineadh luach na mbilliún euro de dhochar.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-20}}</ref> Fágann sin gur chuathas an-ghar in 2023 don sprioc a comhaontaíodh i bPáras in 2015 – go gcaithfí an t-ardú ar an teas domhanda a choimeád faoi bhun 1.5 Celsius. Sháraigh an teocht mara in 2023 a raibh ar an taifead roimhe sin chomh maith agus bhí tonn teasa in os cionn 90% d’fharraigí na cruinne. Cuireadh saol na milliún duine bunoscionn in 2023 ag triomach, teaspach, tuilte, falscaithe agus cioclóin agus gur deineadh luach na mbilliún euro de dhochar.<ref name=":1" /> === Polasaithe === Ar an 19 Márta 2024, thug an tEagras Meitéareolaíochta Domhanda foláireamh go bhféadfadh an t-[[athrú aeráide]] an saol a chur trína chéile ar fad.<ref name=":2" /> Má fhanann cúrsaí mar atá, deir na Náisiúin Aontaithe gur téamh 3 céim Celsius atá i ndán dúinn agus gur “tubaiste aeráide” an toradh a bheadh air sin. Deir lucht na heolaíochta go gcaithfidh tíortha imeacht ó bhreoslaí iontaise láithreach bonn má táthar chun an tubaiste a sheachaint.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> == 2024 == Bhí Dé Domhnaigh [[21 Iúil]] [[2024]] ar an lá ba theo riamh ar fud an domhain ó cuireadh tús leis na taifid. Ar an meán, bhí an teocht dhá mhéadar os cionn dhromchla an domhain chomh hard le 17.09 céim Celsius, .01C níb airde ná an teocht ab airde roimhe sin sa bhliain 2023.<ref>Bhí stráicí móra de na Stáit Aontaithe, den Eoraip agus den Rúis buailte go trom ag tonnta teasa in 2024.</ref> Gach mí ó bhí Meitheamh 2023 ann - trí mhí dhéag as a chéile - chuir [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]] tuarascáil ar fáil go bhfuil gach mí ar an mí ba theo riamh ó cuireadh tús leis na taifid, i.e., bhí Márta 2024 ar an Márta ba theo riamh; bhí Aibreán 2024 ar an Aibreán ba theo riamh agus bhí Bealtaine 2024 ar an mBealtaine ba theo riamh agus mar sin de.<ref>de réir eolais atá curtha ar fáil ag Seirbhís an Aontais Eorpaigh um Athrú Aeráide, [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]].</ref><ref name=":02" /> == Féach freisin == * [[Aimsir na bliana 2022]], [[Aimsir na bliana 2023]], [[Aimsir na bliana 2024]], [[Aimsir na bliana 2025]] * [[Stoirm Daniel|Spéirling Daniel]], [[Stoirm Poly, 2023|Stoirm Poly, 2023,]] [[Falscaithe i gCeanada, 2023]] [[Falscaithe in Haváí, 2023]], * [[Tonn teasa in Éirinn agus sa Bhreatain, 2023|Tonn teasa in Éirinn agus sa Bhreatain 2023]], [[Tonnta teasa san Eoraip, 2023|Tonnta teasa san Eoraip 2023,]] [[Tonnta teasa i Meiriceá Theas, 2023]] * [[COP28]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:Apacailipteachas]] [[Catagóir:Aimsir na bliana 2023]] [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] 8js7yd6c4gz33p8uslvhwhm40gua8bq 14 112263 1268170 1205141 2025-06-02T18:10:42Z TGcoa 21229 Blanked the page 1268170 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 1268180 1268170 2025-06-02T18:13:03Z TGcoa 21229 Ag athdhíriú go [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] 1268180 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] ajpizjpx69dxv25aadqmwtnn3o8ef85 0 112272 1268840 1261137 2025-06-06T09:36:05Z Conradder 34685 /* Cathaoirligh */ 1268840 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is údarás áitiúil i d[[Tuaisceart Éireann]] é '''Comhairle Ceantair Lár Uladh''' ([[Béarla]]: ''Mid Ulster District Council'', [[Ultais]]:''Mid Ulstèr Airts Cooncil''), a bunaíodh ar an 1 Aibreán 2015. Tháinig an chomhairle nua in áit [[Comhairle Cheantar na Coirre Críochaí]], [[Comhairle Buirge Dhún Geanainn agus Thír Eoghain Theas]] agus [[Comhairle Ceantair Machaire Fíolta]]. Bhí an chéad toghcháin chuig an údaráis ar an 22 Bealtaine 2014, agus ghníomhaigh sí mar scáthúdarás, roimh chruthú Comhairle Ceantair Lár Uladh, ar an 1 Aibreán 2015. == Cathaoirligh == ===Cathaoirleach=== {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |[[Linda Dillon]] | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2016 |2017 |Trevor Wilson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2017 |2018 |Kim Ashton | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2018 |2019 |Seán McPeake | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2019 |2020 |Martin Kearney | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2020 |2021 |Cathal Mallaghan | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2021 |2022 |Paul McLean | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2022 |2023 |Cora Corry | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2023 |2024 |Dominic Molloy | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2024 |2025 |Eugene McConnell | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2025 |inniu |Frances Burton | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |} ===Leas-Chathaoirleach=== {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Kim Ashton | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2016 |2017 |Sharon McAleer | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2017 |2018 |Mark Glasgow | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2018 |2019 | Frances Burton | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2019 |2020 |Clement Cuthbertson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2020 |2021 |Meta Graham | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2021 |2022 | Christine McFlynn | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2022 |2023 |Frances Burton | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2023 |2024 |Meta Graham | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2024 |2025 |Wesley Brown | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2025 |inniu | Denise Johnson | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |} == Comhairleoirí== Chun críche toghcháin tá an chomhairle roinnte i seacht Limistéar Toghcheantar (LTC):<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2018-01-29 |archivedate=2015-09-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150929020745/http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf }}</ref> {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" !Limistéar !Suíocháin |- |Carn Tochair |5 |- |An Chorr Chríochach |7 |- |Dún Geanainn |6 |- | Gleann Clochar |6 |- |Machaire Fíolta |5 |- |Maigh Fhoghlach |5 |- | Torann |6 |} ===Láidreacht na bPáirtithe=== [[File:Mid_Ulster_District_Council_(May_2023).svg|250px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="2" |Páirtí !Tofa <br/>2014 !Tofa <br/>2019 !Tofa <br/>2023 |- ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |align="right"|18 |align="right"|17 |align="right"|19 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |align="right"|8 |align="right"|9 |align="right"|11 |- ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |align="right"|6 |align="right"|6 |align="right"|5 |- ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | |Neamhspleách |align="right"|1 |align="right"|2 |align="right"|3 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |align="right"|7 |align="right"|6 |align="right"|2 |- |} ===Comhairleoirí de réir toghlimistéar=== [[File:Mid_Ulster_District_Council_Election_2023.svg|250px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="4" | Comhairleoirí tar éis [[Toghcháin Áitiúla Thuaisceart Éireann 2023]] |- ! Toghlimistéar ! Ainm ! colspan="2" |Páirtí |- |rowspan="5" align="left"|Carn Tochair |align="right"|Brian McGuigan ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Sean McPeake ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Paddy Kelly ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Córa Corry ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Kyle Black ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |rowspan="7" align="left"|An Chorr Chríochach |align="right"|Cathal Mallaghan ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|John McNamee ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Gavin Bell ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Kerri Martin ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"|Wilbert Buchanan ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Trevor Wilson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Eva Cahoon ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |rowspan="6" align="left"|Dún Geanainn |align="right"|Clement Cuthbertson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Dominic Molloy ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|James Burton ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Deirdre Varsani ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Barry Monteith ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}}" | | Neamhspleách |- |align="right"|Karol McQuade ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |rowspan="6" align="left"|Gleann Clochar |align="right"| Frances Burton ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Mark Robinson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Gael Gildernew ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Kevin McElvogue ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}}" | | Neamhspleách |- |align="right"|Eugene McConnell ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Meta Graham ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="5" align="left"|Machaire Fíolta |align="right"| Darren Totten ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Sean Clarke ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Christine McFlynn ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"|Paul McLean ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Wesley Brown ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |rowspan="5" align="left"|Maigh Fhoghlach |align="right"| Ian Milne ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Jolene Groogan ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Anne Forde ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Donal McPeake ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Denise Johnston ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |rowspan="6" align="left"|Torann |align="right"| Eimear Carney ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Niall McAleer ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Dan Kerr ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}}" | | Neamhspleách |- |align="right"|Jonathan Buchanan ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Malachy Quinn ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"|Nuala McLernon ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |} ''Le haghaidh tuilleadh sonraí a fheiceáil féach [[Toghcháin Chomhairle Ceantair Lár Uladh, 2023]].'' ==Daonra== Clúdaonn limistéar na Comhairle nua daonra de 138,590 áitritheoirí dar le Daonáireamh Thuaisceart Éireann, sa bhliain 2011 .<ref>{{cite web|teideal=NI Census 2011 - Key Statistics Summary Report, September 2014|url=http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf|website=NI Statistics and Research Agency|accessdate=28 September 2014|dátarochtana=21 Márta 2024|archivedate=15 Nollaig 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141215081312/http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf}}</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Rialtas Áitiúil i dTuaisceart Éireann}} [[Catagóir:Polaitíocht Thuaisceart Éireann]] kpuwgojpv81fbk0xe5zonwawtueglae 0 112487 1268841 1261332 2025-06-06T09:39:06Z Conradder 34685 /* Cathaoirligh */ 1268841 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is údarás áitiúil i d[[Tuaisceart Éireann]] é '''Comhairle Ceantair Fhear Manach agus na hÓmaí''' ([[Béarla]]: ''Fermanagh and Omagh District Councill'', [[Ultais]]:''Districk Cooncil o Fermanagh an Omey''), a bunaíodh ar an 1 Aibreán 2015. Tháinig an chomhairle nua in áit [[Ceantar Fhear Manach]] agus [[Comhairle Ceantair na hÓmaí]]. Bhí an chéad toghcháin chuig an údaráis ar an 22 Bealtaine 2014, agus ghníomhaigh sí mar scáthúdarás, roimh chruthú Comhairle Ceantair Fhear Manach agus na hÓmaí, ar an 1 Aibreán 2015. == Cathaoirligh == ===Cathaoirleach=== {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Thomas O'Reilly | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2016 |2017 |Mary Garrity | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2017 |2018 |Stephen McCann | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2018 |2019 |Howard Thornton | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2019 |2020 |Siobhan Currie | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2020 |2020 |Chris Smyth | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2020 |2021 |Diana Armstrong | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2021 |2022 |Errol Thompson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2022 |2023 |[[Barry McElduff]] | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2023 |2024 |Thomas O'Reilly | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2024 |inniu |John McClaughry | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2025 |inniu |[[Barry McElduff]] | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |} ===Leas-Chathaoirleach=== {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Paul Robinson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2016 |2017 |Bert Wilson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2017 |2018 |Alex Baird | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2018 |2019 | John Feely | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2019 |2020 |Diana Armstrong | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2020 |2021 | John Coyle | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2021 |2022 | Chris McCaffrey | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2022 |2023 |Allan Rainey | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]]] |- |2023 |2024 | Ann-Marie Donnelly | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2024 |inniu | Elaine Brough | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2025 |inniu |Shirley Hawkes | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |} == Comhairleoirí == Chun críche toghcháin tá an chomhairle roinnte i seacht Limistéar Toghcheantar (LTC):<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2018-01-29 |archivedate=2015-09-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150929020745/http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf }}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.fermanaghomagh.com/app/uploads/2021/04/FODC-Irish-Language-Gaeilge.pdf|teideal=View Survey|údar=Comhairle Ceantair Fhear Manach agus na hÓmaí|dátarochtana=04/04/24}}</ref> {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" !Limistéar !Suíocháin |- |Inis Ceithleann |6 |- |Éirne Thoir |6 |- |Éirne Thuaidh |5 |- |Éirne Thiar |5 |- |Lár Thír Eoghain |6 |- |An Ómaigh |6 |- |Iarthar Thír Eoghain |6 |} ===Láidreacht na bPáirtithe=== [[File:Fermanagh_&_Omagh_District_Council_(May_2023).svg]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="2" |Páirtí !Tofa <br/>2014 !Tofa <br/>2019 !Tofa <br/>2023 |- ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |align="right"|17 |align="right"|15 |align="right"|21 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |align="right"|9 |align="right"|9 |align="right"|7 |- ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |align="right"|8 |align="right"|5 |align="right"|3 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |align="right"|5 |align="right"|5 |align="right"|6 |- ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | |Neamhspleách |align="right"|1 |align="right"|4 |align="right"|1 |- ! style="background:{{Cross-Community Labour Alternative/meta/color}}" | |[[Cross-Community Labour Alternative]] |align="right"|0 |align="right"|1 |align="right"|0 |- |} ===Comhairleoirí de réir toghlimistéar=== [[File:Fermanagh_and_Omagh_District_Council_Election_2023.svg|250px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="4" | Comhairleoirí tar éis [[Toghcháin Áitiúla Thuaisceart Éireann 2023]] |- ! Toghlimistéar ! Ainm ! colspan="2" |Páirtí |- |rowspan="6" align="left"|Inis Ceithleann |align="right"|Keith Elliot ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};"| |[[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Eddie Roofe ! style="background:#F7D712;" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Tommy Maguire ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Roy Crawford ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Dermot Browne ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Robert Irvine ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="6" align="left"|Éirne Thoir |align="right"|Sheamus Greene ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Paul Robinson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};"| |[[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|[[Thomas O'Reilly]] ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Noeleen Hayes ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Victor Warrington ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Garbhan McPhillips ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |rowspan="5" align="left"|Éirne Thuaidh |align="right"|Debbie Coyle ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Diana Armstrong ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|David Mahon ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};"| |[[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|John Feely ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|John McClaughtry ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="5" align="left"|Éirne Thiar |align="right"| Anthony Feely ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Elaine Brough ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Declan McArdle ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Adam Gannon ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"|Mark Ovens ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="6" align="left"|Lár Thír Eoghain |align="right"| Pádraigín Kelly ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Roisin Devine Gallagher ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Anne Marie Fitzgerald ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Patrick Withers ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Shirley Hawkes ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};"| | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Bernard McGrath ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |rowspan="6" align="left"|An Ómaigh |align="right"| [[Barry McElduff]] ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Errol Thompson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};"| | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|[[Catherine Kelly]] ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Marty McColgan ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Stephen Donnelly ! style="background:#F7D712;" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Josephine Deehan ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleácha |- |rowspan="6" align="left"|Iarthar Thír Eoghain |align="right"|Mark Buchanan ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};"| | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Glenn Campbell ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Allan Rainey ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Ann-Marie Donnelly ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Collette McNulty ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Stephen McCann ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |} ''Le haghaidh tuilleadh sonraí a fheiceáil féach [[Toghcháin Chomhairle Ceantair Fhear Manach agus na hÓmaí, 2023]].'' ==Daonra== Clúdaonn limistéar na Comhairle nua daonra de 113,161 áitritheoirí dar le Daonáireamh Thuaisceart Éireann, sa bhliain 2011 .<ref>{{cite web|teideal=NI Census 2011 - Key Statistics Summary Report, September 2014|url=http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf|website=NI Statistics and Research Agency|accessdate=28 September 2014|dátarochtana=29 Márta 2024|archivedate=15 Nollaig 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141215081312/http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf}}</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Polaitíocht Thuaisceart Éireann]] {{Rialtas Áitiúil i dTuaisceart Éireann}} 2jzexh7miqzw9t359pvrnhpaqzffbbf 1268842 1268841 2025-06-06T09:39:27Z Conradder 34685 /* Cathaoirligh */ 1268842 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is údarás áitiúil i d[[Tuaisceart Éireann]] é '''Comhairle Ceantair Fhear Manach agus na hÓmaí''' ([[Béarla]]: ''Fermanagh and Omagh District Councill'', [[Ultais]]:''Districk Cooncil o Fermanagh an Omey''), a bunaíodh ar an 1 Aibreán 2015. Tháinig an chomhairle nua in áit [[Ceantar Fhear Manach]] agus [[Comhairle Ceantair na hÓmaí]]. Bhí an chéad toghcháin chuig an údaráis ar an 22 Bealtaine 2014, agus ghníomhaigh sí mar scáthúdarás, roimh chruthú Comhairle Ceantair Fhear Manach agus na hÓmaí, ar an 1 Aibreán 2015. == Cathaoirligh == ===Cathaoirleach=== {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Thomas O'Reilly | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2016 |2017 |Mary Garrity | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2017 |2018 |Stephen McCann | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2018 |2019 |Howard Thornton | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2019 |2020 |Siobhan Currie | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2020 |2020 |Chris Smyth | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2020 |2021 |Diana Armstrong | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2021 |2022 |Errol Thompson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2022 |2023 |[[Barry McElduff]] | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2023 |2024 |Thomas O'Reilly | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2024 |2025 |John McClaughry | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2025 |inniu |[[Barry McElduff]] | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |} ===Leas-Chathaoirleach=== {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Paul Robinson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2016 |2017 |Bert Wilson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2017 |2018 |Alex Baird | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2018 |2019 | John Feely | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2019 |2020 |Diana Armstrong | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2020 |2021 | John Coyle | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |2021 |2022 | Chris McCaffrey | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2022 |2023 |Allan Rainey | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]]] |- |2023 |2024 | Ann-Marie Donnelly | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2024 |2025 | Elaine Brough | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2025 |inniu |Shirley Hawkes | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |} == Comhairleoirí == Chun críche toghcháin tá an chomhairle roinnte i seacht Limistéar Toghcheantar (LTC):<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2018-01-29 |archivedate=2015-09-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150929020745/http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf }}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.fermanaghomagh.com/app/uploads/2021/04/FODC-Irish-Language-Gaeilge.pdf|teideal=View Survey|údar=Comhairle Ceantair Fhear Manach agus na hÓmaí|dátarochtana=04/04/24}}</ref> {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" !Limistéar !Suíocháin |- |Inis Ceithleann |6 |- |Éirne Thoir |6 |- |Éirne Thuaidh |5 |- |Éirne Thiar |5 |- |Lár Thír Eoghain |6 |- |An Ómaigh |6 |- |Iarthar Thír Eoghain |6 |} ===Láidreacht na bPáirtithe=== [[File:Fermanagh_&_Omagh_District_Council_(May_2023).svg]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="2" |Páirtí !Tofa <br/>2014 !Tofa <br/>2019 !Tofa <br/>2023 |- ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |align="right"|17 |align="right"|15 |align="right"|21 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |align="right"|9 |align="right"|9 |align="right"|7 |- ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |align="right"|8 |align="right"|5 |align="right"|3 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |align="right"|5 |align="right"|5 |align="right"|6 |- ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | |Neamhspleách |align="right"|1 |align="right"|4 |align="right"|1 |- ! style="background:{{Cross-Community Labour Alternative/meta/color}}" | |[[Cross-Community Labour Alternative]] |align="right"|0 |align="right"|1 |align="right"|0 |- |} ===Comhairleoirí de réir toghlimistéar=== [[File:Fermanagh_and_Omagh_District_Council_Election_2023.svg|250px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="4" | Comhairleoirí tar éis [[Toghcháin Áitiúla Thuaisceart Éireann 2023]] |- ! Toghlimistéar ! Ainm ! colspan="2" |Páirtí |- |rowspan="6" align="left"|Inis Ceithleann |align="right"|Keith Elliot ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};"| |[[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Eddie Roofe ! style="background:#F7D712;" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Tommy Maguire ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Roy Crawford ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Dermot Browne ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Robert Irvine ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="6" align="left"|Éirne Thoir |align="right"|Sheamus Greene ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Paul Robinson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};"| |[[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|[[Thomas O'Reilly]] ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Noeleen Hayes ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Victor Warrington ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Garbhan McPhillips ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |rowspan="5" align="left"|Éirne Thuaidh |align="right"|Debbie Coyle ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Diana Armstrong ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|David Mahon ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};"| |[[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|John Feely ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|John McClaughtry ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="5" align="left"|Éirne Thiar |align="right"| Anthony Feely ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Elaine Brough ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Declan McArdle ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Adam Gannon ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"|Mark Ovens ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="6" align="left"|Lár Thír Eoghain |align="right"| Pádraigín Kelly ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Roisin Devine Gallagher ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Anne Marie Fitzgerald ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Patrick Withers ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Shirley Hawkes ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};"| | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Bernard McGrath ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |rowspan="6" align="left"|An Ómaigh |align="right"| [[Barry McElduff]] ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Errol Thompson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};"| | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|[[Catherine Kelly]] ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Marty McColgan ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Stephen Donnelly ! style="background:#F7D712;" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Josephine Deehan ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleácha |- |rowspan="6" align="left"|Iarthar Thír Eoghain |align="right"|Mark Buchanan ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};"| | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Glenn Campbell ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Allan Rainey ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Ann-Marie Donnelly ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Collette McNulty ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |align="right"|Stephen McCann ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |- |} ''Le haghaidh tuilleadh sonraí a fheiceáil féach [[Toghcháin Chomhairle Ceantair Fhear Manach agus na hÓmaí, 2023]].'' ==Daonra== Clúdaonn limistéar na Comhairle nua daonra de 113,161 áitritheoirí dar le Daonáireamh Thuaisceart Éireann, sa bhliain 2011 .<ref>{{cite web|teideal=NI Census 2011 - Key Statistics Summary Report, September 2014|url=http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf|website=NI Statistics and Research Agency|accessdate=28 September 2014|dátarochtana=29 Márta 2024|archivedate=15 Nollaig 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141215081312/http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf}}</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} [[Catagóir:Polaitíocht Thuaisceart Éireann]] {{Rialtas Áitiúil i dTuaisceart Éireann}} lrgmpppd2quskzlxt5709qgiydpetn8 0 112725 1268846 1261323 2025-06-06T09:48:31Z Conradder 34685 /* Méaracht */ 1268846 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is údarás áitiúil i d[[Tuaisceart Éireann]] é '''Comhairle Buirge na hArda agus an Dún Thuaidh''' ([[Béarla]]: ''Ards and North Down Borough Council''), a bunaíodh ar an 1 Aibreán 2015. Tháinig an chomhairle nua in áit [[Comhairle Buirge na hArda]] agus [[Comhairle Buirge an Dún Thuaidh]]. Bhí an chéad toghcháin chuig an údaráis ar an 22 Bealtaine 2014, agus ghníomhaigh sí mar scáthúdarás, roimh chruthú Comhairle Buirge na hArda agus an Dún Thuaidh, ar an 1 Aibreán 2015. == Méaracht == === Méaraí === {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" |- !Ó !A ! scope="col" style="width:200px;"| Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Alan Graham | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2016 |2017 |Deborah Girvan | style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | || [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2017 |2018 |Robert Adair | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2018 |2019 |Richard Smart |style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2019 |2020 |Bill Keery | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2020 |2021 |Trevor Cummings | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2021 |2022 |Mark Brooks |style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2022 |2023 |Karen Douglas | style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | || [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2023 |2024 |Jennifer Gilmour | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2024 |2025 |Alistair Cathcart | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2025 |inniu |Gillian McCollum | style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | || [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |} === Leas mhéaraí=== {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Carl McClean |style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2016 |2017 |William Keery | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2017 |2018 |Gavin Walker | style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | || [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2018 |2019 |Eddie Thompson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2019 |2020 |Karen Douglas | style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | || [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2020 |2021 |Nigel Edmund | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2021 |2022 |Robert Adair | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2022 |2023 |Craig Blaney |style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2023 |2024 |Hannah Irwin | style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | || [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2024 |2025 |David Chambers |style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2025 |inniu |Vicky Moore |style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | || [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |} == Comhairleoirí == Chun críche toghcháin tá an chomhairle roinnte i seacht Limistéar Toghcheantar (LTC):<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2018-01-29 |archivedate=2015-09-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150929020745/http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf }}</ref> {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" !Limistéar !Suíocháin |- | Ard Mhic Nasca agus Clann Aodha Buí | 5 |- | Baile Nua na hArda |7 |- |Beannchar Láir | 6 |- | Beannchar Thiar | 5 |- |Beannchar Thoir agus Domhnach Daoi |6 |- | An Comar |5 |- |Leithinis na hArda |6 |} === Láidreacht na bPáirtithe === [[File:Ards_and_North_Down_Borough_Council_2023.svg]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="2" |Páirtí !Tofa <br/>2014 !Tofa <br/>2019 !Tofa <br/>2023 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |align="right"|17 |align="right"|14 |align="right"|14 |- ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |align="right"|7 |align="right"|10 |align="right"|12 |- !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |align="right"|9 |align="right"|8 |align="right"|8 |- ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | |Neamhspleácha |align="right"|2 |align="right"|3 |align="right"|3 |- ! style="background:{{Comhaontas Glas/meta/color}};" | |[[Comhaontas Glas|Comhaontas Glas (TÉ)]] |align="right"|3 |align="right"|3 |align="right"|2 |- ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |align="right"|1 |align="right"|1 |align="right"|1 |- ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};"| | [[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |align="right"|1 |align="right"|1 |align="right"|0 |- |} === Comhairleoirí de réir toghlimistéar === [[File:Ards_and_North_Down_Borough_Council_Election_2023.svg|400px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="4" | Comhairleoirí tar éis [[Toghcháin Áitiúla Thuaisceart Éireann 2023]] |- ! Toghlimistéar ! Ainm ! colspan="2" |Páirtí |- |rowspan="5" align="left"|Ard Mhic Nasca agus Clann Aodha Buí |align="right"|Alan Graham ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Linzi McLaren !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"| Martin McRandal ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Lauren Kendall † ! style="background:{{Comhaontas Glas/meta/color}};" | |[[Comhaontas Glas|Comhaontas Glas (TÉ)]] |- |align="right"| Gillian McCollum † ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |rowspan="7" align="left"|Baile Nua na hArda |align="right"|Steven Irvine ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleácha |- |align="right"|Naomi Armstrong ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Richard Smart !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Alan McDowell ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Stephen McIllveen ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Vicky Moore ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Colin Kennedy ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |rowspan="6" align="left"|Beannchar Láir |align="right"|Alex Harbinson † ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Wesley Irvine ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleácha |- |align="right"|Alistair Cathcart ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Craig Blaney !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Chris McCraken ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Ray McKimm ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleácha |- |rowspan="5" align="left"|Beannchar Thiar |align="right"|Naomi McBurney † ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Jennifer Gilmour ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Stephen Hollywood !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Carl McClean † ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Barry McKee ! style="background:{{Comhaontas Glas/meta/color}};" | |[[Comhaontas Glas|Comhaontas Glas (TÉ)]] |- |rowspan="6" align="left"|Beannchar Thoir agus Domhnach Daoi |align="right"| Mark Brooks !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Hannah Irwin ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|James Cochrane ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| David Chambers !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"| John Hennessy † ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Eddie Thompson † ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |rowspan="5" align="left"|An Comar |align="right"|Libby Douglas ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| [[Philip Smith]] !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Trevor Cummings ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Patricia Morgan ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"| Rachel Ashe ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |rowspan="6" align="left"|Leithinis na hArda |align="right"|Robert Adair ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Lorna McAlpine ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Joe Boyle ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"|Nigel Edmund ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|David Kerr ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Pete Wray !style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | | [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |} <small> † Comhairleoir comhthofa </small> ==Daonra== Clúdaonn limistéar na Comhairle nua daonra de 163,659 áitritheoirí dar le Daonáireamh Thuaisceart Éireann, sa bhliain 2021 .<ref>{{cite web|teideal=Ards and North Down|url=https://explore.nisra.gov.uk/area-explorer-2021/N09000011/|website=NI Statistics and Research Agency|accessdate=09 Aibreán 2024|dátarochtana=9 Aibreán 2024|archivedate=6 Nollaig 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221206035219/https://explore.nisra.gov.uk/area-explorer-2021/N09000011/}}</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Rialtas Áitiúil i dTuaisceart Éireann}} [[Catagóir:Polaitíocht Thuaisceart Éireann]] eq91y68o9pu0ynfljdw6lty83lczo2h 0 112766 1268847 1261287 2025-06-06T09:50:57Z Conradder 34685 /* Méaracht */ 1268847 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is údarás áitiúil i d[[Tuaisceart Éireann]] é '''CComhairle Buirge Aontroim Láir agus Thoir''' ([[Béarla]]: ''Mid and East Antrim Borough Council''), a bunaíodh ar an 1 Aibreán 2015. Tháinig an chomhairle nua in áit [[Comhairle Buirge Aontroim Láir]] agus [[Comhairle Buirge Aontroim Thoir]]. Bhí an chéad toghcháin chuig an údaráis ar an 22 Bealtaine 2014, agus ghníomhaigh sí mar scáthúdarás, roimh chruthú CComhairle Buirge Aontroim Láir agus Thoir, ar an 1 Aibreán 2015. == Conspóid == Ar 2 Nollaig 2021, cuireadh príomhfheidhmean na comhairle, Anne Donaghy, ar fionraí mar líomhaintí faoi bulaíocht agus ciapadh <ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-northern-ireland-59511673|teideal=Anne Donaghy: Suspended Mid and East Antrim chief takes legal action|dáta=2021-12-02|language=en-GB|dátarochtana=2025-03-26}}</ref>. D'fhógair sí a scor in Eanáir 2023 <ref>{{Lua idirlín|url=https://www.belfastlive.co.uk/news/northern-ireland/mid-east-antrim-council-boss-26031812|teideal=Council boss 'retires on health grounds' after year on suspension|údar=Brendan Hughes|dáta=2023-01-20|language=en|work=Belfast Live|dátarochtana=2025-03-26}}</ref>. In 2022, cuireadh comhairleoir de chuid [[PAD]], Marc Collins, ar fionraí mar chuir sé [[Twitter|tvuíteanna]] maslacha faoi [[John Finucane]] agus a theaghlach<ref>{{Cite news|url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/dup-councillor-marc-collins-suspended-over-tweets-directed-at-sinn-feins-john-finucane/41801262.html|teideal=DUP councillor Marc Collins suspended over tweets directed at Sinn Fein’s John Finucane|dáta=2022-06-29|language=en-GB|work=BelfastTelegraph.co.uk|dátarochtana=2025-03-26}}</ref>. == Méaracht == === Méaraí === {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" |- !Ó !A ! scope="col" style="width:200px;"| Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Billy Ashe | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2016 |2017 |Audrey Wales | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2017 |2018 |Paul Reid | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2018 |2019 |Lindsay Millar | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2019 |2020 |Maureen Morrow | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2020 |2021 |Peter Johnston | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2021 |2022 |William McCaughey | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2022 |2023 |Noel Williams | style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | || [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2023 |2024 | Gerardine Mulvenna | style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | || [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |2024 |2025 |Beth Adger | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2025 |2025 |William McCaughey | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2025 |Inniu |Jackson Minford | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |} ===Leas Mhéara=== {| class="wikitable sortable" |- !From !To !scope="col" width="200" | Name !scope="col" width="150" colspan=2 | Party |- |2015 |2016 |[[Timothy Gaston]] | style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};" | || [[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |- |2016 |2017 |William McNeilly | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2017 |2018 |[[Cheryl Brownlee|Cheryl Johnston]] | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2018 |2019 |Cheryl Johnston | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2019 |2020 |Beth Adger | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2020 |2021 |Andrew Wilson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |2021 |2022 |Matthew Armstrong | style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};" | || [[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |- |2022 |2023 |Beth Adger | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |2023 |2024 |Stewart McDonald | style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};" | || [[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |- |2024 |2025 |Bréanainn Lyness | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2025 |inniu |Tyler Hoey | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |} == Comhairleoirí == Chun críche toghcháin tá an chomhairle roinnte i seacht Limistéar Toghcheantar (LTC):<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2018-01-29 |archivedate=2015-09-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150929020745/http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf }}</ref> {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" !Limistéar !Suíocháin |- |An Baile Meánach |7 |- |Taobh na Banna |6 |- |Bráid |7 |- |Caisleán Charraig |5 |- |Bóthar an Chósta |5 |- |Cnoc Each |5 |- |Loch Latharna |5 |} === Láidreacht na bPáirtithe === [[File:MidAndEastAntrim2023.svg|250px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="2" |Páirtí !Tofa <br/>2014 !Tofa <br/>2019 !Tofa <br/>2023 !Reatha |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |align="right"|16 |align="right"|15 |align="right"|14 |align="right"|13 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |align="right"|9 |align="right"|7 |align="right"|8 |align="right"|8 |- ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |align="right"|3 |align="right"|7 |align="right"|7 |align="right"|7 |- ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};"| | [[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |align="right"|5 |align="right"|5 |align="right"|5 |align="right"|6 |- ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |align="right"|3 |align="right"|2 |align="right"|4 |align="right"|4 |- ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | |Neamhspleách |align="right"|2 |align="right"|3 |align="right"|2 |align="right"|2 |- ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |align="right"|1 |align="right"|1 |align="right"|0 |align="right"|0 |- ! style="background:{{Páirtí Neamhspleáchais na Ríochta Aontaithe/meta/color}};" | |[[Páirtí Neamhspleáchais na Ríochta Aontaithe|PRNA]] |align="right"|1 |align="right"|0 |align="right"|0 |align="right"|0 |- |} === Comhairleoirí de réir toghlimistéar=== [[File:Causeway_Coast_and_Glens_Borough_Council_Election_2023.svg|400px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="4" | Comhairleoirí tar éis [[Toghcháin Áitiúla Thuaisceart Éireann 2023]] |- ! Toghlimistéar ! Ainm ! colspan="2" |Páirtí |- |rowspan="7" align="left"|An Baile Meánach |align="right"|Rodney Quigley ! style="background:#{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleách |- |align="right"| Bréanainn Lyness ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Matthew Armstrong ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};" | |[[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |- |align="right"|Brian Thompson † ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Reuben Glover ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Jack Gibson † ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Lawrie Philpott ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |rowspan="6" align="left"|Taobh na Banna |align="right"|Anna Henry† ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};" | |[[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |- |align="right"|Matthew Armstrong ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};" | |[[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |- |align="right"|Stewart McDonald ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Thomas Gordon ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Tyler Hoey ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Jackson Minford ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="7" align="left"|Bráid |align="right"|Archie Rae ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|''Folamh'' ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|William McCaughey ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Christopher Jamieson ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};" | |[[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |- |align="right"|Alan Barr ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Chelsea Harwood ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Matthew Warwick ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};" | |[[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |- |rowspan="5" align="left"|Caisleán Charraig |align="right"|Lauren Gray ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Robin Stewart ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Billy Ashe ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|David Clarke †‡‡ ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};" | |[[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |- |align="right"|Bethany Ferris ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="5" align="left"|Bóthar an Chósta |align="right"| James McKeown ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Andrew Clarke ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Geraldine Mulvenna ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Maureen Morrow ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Angela Smyth ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |rowspan="5" align="left"|Cnoc Each |align="right"|Bobby Hadden ! style="background:#{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleách |- |align="right"|Peter Johnston ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Marc Collins ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Andrew Wilson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Aaron Skinner ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |rowspan="5" align="left"|Loch Latharna |align="right"|Maeve Donnelly ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Gregg McKeen ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|[[Roy Beggs Jr]] ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Robert Logan ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Paul Reid ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |} ==Daonra== Clúdaonn limistéar na Comhairle nua daonra de 135,338 áitritheoirí dar le Daonáireamh Thuaisceart Éireann, sa bhliain 2011 .<ref>{{cite web|teideal=NI Census 2011 - Key Statistics Summary Report, September 2014|url=http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf|website=NI Statistics and Research Agency|accessdate=28 September 2014|dátarochtana=13 Aibreán 2024|archivedate=15 Nollaig 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141215081312/http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf}}</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Rialtas Áitiúil i dTuaisceart Éireann}} [[Catagóir:Polaitíocht Thuaisceart Éireann]] 1t3cdmymwla5ruus50e967b8s7cuz76 0 112802 1268845 1261275 2025-06-06T09:46:34Z Conradder 34685 /* Méaracht */ 1268845 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is údarás áitiúil i d[[Tuaisceart Éireann]] é '''Comhairle Buirge Chathair Ard Mhacha, Droichead na Banna agus Craigavon''' ([[Béarla]]: ''Armagh City, Banbridge and Craigavon Borough Council''), a bunaíodh ar an 1 Aibreán 2015. Tháinig an chomhairle nua in áit [[Comhairle Cathrach agus Ceantar Ard Mhacha]], [[Comhairle Ceantair Dhroichead na Banna]] agus [[Comhairle Buirge Craigavon]]. Bhí an chéad toghcháin chuig an údaráis ar an 22 Bealtaine 2014, agus ghníomhaigh sí mar scáthúdarás, roimh chruthú omhairle Comhairle Buirge Chathair Ard Mhacha, Droichead na Banna agus Craigavon, ar an 1 Aibreán 2015. == Méaracht == === Ardmhéara === {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Darryn Causby | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2016 |2017 |Garath Keating | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2017 |2018 |Gareth Wilson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2018 |2019 |Julie Flaherty | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[PAU]] |- |2019 |2020 |Mealla Campbell | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[PSDLO]] |- |2020 |2021 |Kevin Savage | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2021 |2022 |Glenn Barr | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[PAU]] |- |2022 |2023 |Paul Greenfield | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2023 |2024 |Margaret Tinsley | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2024 |2025 |Sarah Duffy | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2025 |inniu |Stephen Moutray | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |} === Leas Ardmhéara === {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Catherine Seeley | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2016 |2017 |Paul Greenfield | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2017 |2018 |Sam Nicholson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[PAU]] |- |2018 |2019 |Paul Duffy | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2019 |2020 |Margaret Tinsley | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2020 |2021 |Kyle Savage | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[PAU]] |- |2021 |2022 |Jackie Donnelly | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2022 |2023 |Tim McClelland | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2023 |2024 |Sorchá McGeown | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2024 |2025 |Kyle Savage | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[PAU]] |- |2025 |inniu | Jessica Johnston | style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | || [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |} == Comhairleoirí == Chun críche toghcháin tá an chomhairle roinnte i seacht Limistéar Toghcheantar (LTC):<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2018-01-29 |archivedate=2015-09-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150929020745/http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf }}</ref> {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" !Limistéar !Suíocháin |- |Ard Mhacha |6 |- |Droichead na Banna |7 |- |Craigavon |5 |- |Cusher |5 |- |Abhainn an Lagáin |5 |- |An Lorgain |7 |- |Port an Dúnáin |6 |} === Láidreacht na bPáirtithe === [[File:Abc_district_council_2023.svg]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="2" |Páirtí !Tofa <br/>2014 !Tofa <br/>2019 !Tofa <br/>2023 |- ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |align="right"|10 |align="right"|15 |align="right"|15 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |align="right"|11 |align="right"|13 |align="right"|13 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |align="right"|10 |align="right"|6 |align="right"|6 |- ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |align="right"|3 |align="right"|4 |align="right"|5 |- ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |align="right"|6 |align="right"|1 |align="right"|1 |- ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};"| | [[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |align="right"|0 |align="right"|1 |align="right"|1 |- ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | |Neamhspleách |align="right"|1 |align="right"|1 |align="right"|1 |- |} === Comhairleoirí de réir toghlimistéar=== [[File:Armagh_City,_Banbridge_and_Craigavon_Borough_Council_Election_2023.svg|400px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="4" | Comhairleoirí tar éis [[Toghcháin Áitiúla Thuaisceart Éireann 2023]] |- ! Toghlimistéar ! Ainm ! colspan="2" |Páirtí |- |rowspan="6" align="left"|Ard Mhacha |align="right"| Fergal Donnelly ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Scott Armstrong ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Thomas O'Hanlon ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"| Sarah Duffy ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"| Ashley Mallon ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"| John Óg O'Kane ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |rowspan="7" align="left"|Droichead na Banna |align="right"|Joy Ferguson ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Glenn Barr ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Chris McCartan ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Paul Greenfield ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Ian Wilson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Kevin Savage ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Ian Burns ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="5" align="left"|Craigavon |align="right"|Jude Mallon ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Catherine Nelson ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Margaret Tinsley ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Robbie Alexander ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Kate Evans ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="5" align="left"|Cusher |align="right"|Bróna Haughey ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|[[Paul Berry]] ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleách |- |align="right"|Keith Ratcliffe ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};" | |[[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |- |align="right"|Gordon Kennedy ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Gareth Wilson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |rowspan="5" align="left"|Abhainn an Lagáin |align="right"|Mark Baxter ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Jessica Johnston ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Kyle Savage ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|[[Paul Rankin]] ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Tim McClelland ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |rowspan="7" align="left"|An Lorgain |align="right"| Keith Haughian ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Peter Lavery ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Peter Haire ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Liam Mackle ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"| Sorchá McGeown ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"| Mary O'Dowd ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|[[Stephen Moutray]] ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |rowspan="6" align="left"|Port an Dúnáin |align="right"| Paul Duffy ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Lavelle McIlwrath ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Kyle Moutray ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Julie Flaherty ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Alan Mulholland ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Clare McConville-Walker ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |} ==Daonra== Clúdaonn limistéar na Comhairle nua daonra de 199,693 áitritheoirí dar le Daonáireamh Thuaisceart Éireann, sa bhliain 2011 .<ref>{{cite web|teideal=NI Census 2011 - Key Statistics Summary Report, September 2014|url=http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf|website=NI Statistics and Research Agency|accessdate=28 September 2014|dátarochtana=15 Aibreán 2024|archivedate=15 Nollaig 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141215081312/http://www.nisra.gov.uk/archive/census/2011/results/key-statistics/summary-report.pdf}}</ref> == Saoirse na Buirge== Tá Saoirse na Buirge Chathair Ard Mhacha, Droichead na Banna agus Craigavon ag na daoine seo a leanas: *[[Gloria Hunniford]]: 20 Nollaig 2021 ==Tagairtí== {{reflist}} {{Rialtas Áitiúil i dTuaisceart Éireann}} [[Catagóir:Polaitíocht Thuaisceart Éireann]] trcd432tkxuat7hdb1k5h3ruyken4ol 0 112826 1268844 1261143 2025-06-06T09:43:52Z Conradder 34685 /* Méaracht */ 1268844 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Is údarás áitiúil i d[[Tuaisceart Éireann]] é '''Comhairle Buirge Chósta Chlochán an Aifir agus na Glinnte''' ([[Béarla]]: ''Causeway Coast and Glens Borough Council''), a bunaíodh ar an 1 Aibreán 2015. Tháinig an chomhairle nua in áit [[Comhairle Buirge Bhaile Monaidh]], [[Comhairle Baile Chúil Rathain]], [[Comhairle Bhuirg Léim an Mhadaidh]] agus [[Comhairle Buirge an Mhaoil]]. Bhí an chéad toghcháin chuig an údaráis ar an 22 Bealtaine 2014, agus ghníomhaigh sí mar scáthúdarás, roimh chruthú omhairle Comhairle Buirge Chósta Chlochán an Aifir agus na Glinnte, ar an 1 Aibreán 2015. Chun críche toghcháin tá an chomhairle roinnte i seacht Limistéar Toghcheantar (LTC):<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2018-01-29 |archivedate=2015-09-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150929020745/http://www.deac-ni.org/index/current-review-of-district-electoral-areas/final_ni_overview__300dpi_a1_.pdf }}</ref> == Méaracht == === Méara === {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Michelle Knight-McQuillan | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2016 |2017 |Maura Hickey | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[PSDLO]] |- |2017 |2018 |Joan Baird | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[PAU]] |- |2018 |2019 |Brenda Chivers | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2019 |2020 |Sean Bateson | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2020 |2021 |Mark Fielding | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2021 |2022 |Richard Holmes | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[PAU]] |- |2022 |2023 |Ivor Wallace | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2023 |2024 |Steven Callaghan<ref>{{Cite web |last=Harte |first=Lauren |dáta=10/06/2023|teideal=The new faces dominating the top positions on Northern Ireland's councils |url=https://www.belfastlive.co.uk/news/northern-ireland/new-faces-dominating-top-positions-27063639 |access-date=2023-09-15 |work=BelfastLive |language=en}}</ref> | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2024 |2025 |Ciarán McQuillan<ref>{{Cite web |last=Ainsworth |first=Paul |dáta=03/06/2024|teideal=Causeway Coast and Glens appoints its youngest mayor |url=https://www.irishnews.com/news/northern-ireland/ballymoney-sinn-fein-councillor-ciaran-mcquillan-appointed-causeway-coast-and-glens-mayor-L7NPGPQHRZDYXHLW3PIRDBB6NE/ |access-date=2024-06-04 |work=Irish News |language=en}}</ref> | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2025 |Inniu |Oliver McMullan | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |} === Leas Mhéara === {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Ó !A ! scope="col" width="200" | Ainm ! colspan="2" scope="col" width="150" | Páirtí |- |2015 |2016 |Darryl Wilson | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[PAU]] |- |2016 |2017 |James McCorkell | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2017 |2018 |Cathal McLaughlin | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2018 |2019 |Trevor Clarke | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2019 |2020 |Sharon McKillop | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2020 |2021 |Tom McKeown | style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | || [[PAU]] |- |2021 |2022 |Ashleen Schenning | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[PSDLO]] |- |2022 |2023 |Kathleen McGurk | style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | || [[Sinn Féin]] |- |2023 |2024 |Margaret-Anne McKillop | style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | || [[PSDLO]] |- |2024 |2025 |Tanya Stirling | style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | || [[PAD]] |- |2025 |inniu | Richard Stewart | style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | || [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |} ==Comhairleoirí== {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" !Limistéar !Suíocháin |- | Baile an Mhuine | 7 |- | Banna | 5 |- | Binn Bhradach | 5 |- | Clochán an Aifir | 7 |- | Coll Rian |6 |- | Léim an Mhadaidh |5 |- |Na Glinnte |5 |} ===Láidreacht na bPáirtithe=== [[File:Svgfiles_2023-05-22-21-28-57-447257-10256234058280417385.svg|250px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="2" |Páirtí !Tofa <br/>2014 !Tofa <br/>2019 !Tofa <br/>2023 !Reatha |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |align="right"|11 |align="right"|14 |align="right"|13 |align="right"|13 |- ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | |[[Sinn Féin]] |align="right"|7 |align="right"|9 |align="right"|12 |align="right"|12 |- ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |align="right"|1 |align="right"|2 |align="right"|5 |align="right"|5 |- ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |align="right"|10 |align="right"|7 |align="right"|4 |align="right"|3 |- ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |align="right"|6 |align="right"|6 |align="right"|3 |align="right"|3 |- ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};"| | [[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |align="right"|3 |align="right"|0 |align="right"|2 |align="right"|2 |- ! style="background:{{An Páirtí Aontachtach Forásach/meta/color}};"| | [[An Páirtí Aontachtach Forásach|PAF]] |align="right"|1 |align="right"|1 |align="right"|1 |align="right"|1 |- ! style="background:{{Neamhspleách/meta/color}};" | |Neamhspleácha |align="right"|1 |align="right"|1 |align="right"|0 |align="right"|1 |- |} === Comhairleoirí de réir toghlimistéar=== [[File:Causeway_Coast_and_Glens_Borough_Council_Election_2023.svg|400px]] {| class="wikitable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" ! colspan="4" | Comhairleoirí tar éis [[Toghcháin Áitiúla Thuaisceart Éireann 2023]] |- ! Toghlimistéar ! Ainm ! colspan="2" |Páirtí |- |rowspan="7" align="left"|Baile an Mhuine |align="right"|[[Mervyn Storey]] ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Ciarán McQuillan ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Darryl Wilson ‡ ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Leanne Peacock ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Ivor Wallace ‡ ! style="background:#{{Neamhspleách/meta/color}};" | | Neamhspleách |- |align="right"|Lee Kane ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Jonathan McAuley ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};" | |[[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |- |rowspan="5" align="left"|Banna |align="right"| Sean Bateson ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Michelle Knight-McQuillan ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Dawn Higgins ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| Ciarán Archibald ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Richard Holmes ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |rowspan="5" align="left"|Binn Bhradach |align="right"|Seán McGlinchey ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Dermot Nicholl ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"| Kathleen McGurk ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Edgar Scott ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"| [[Michael Coyle]] ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |rowspan="7" align="left"|Clochán an Aifir |align="right"|Mark Fielding ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Peter McCully ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Sandra Hunter ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|John McAuley ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Richard Stewart ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"|Allister Kyle ! style="background:{{Glór Traidisiúnta na nAontachtaithe/meta/color}};" | |[[Glór Traidisiúnta Aontachtach|GTA]] |- |align="right"|Sharon McKillop ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |rowspan="6" align="left"|Coll Rian |align="right"|Philip Anderson ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|[[Russell Watton]] ! style="background:{{An Páirtí Aontachtach Forásach/meta/color}};"| | [[An Páirtí Aontachtach Forásach|PAF]] |- |align="right"|Yvonne Boyle ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |align="right"| Niamh Archibald ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|John Wisener ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Uladh/meta/color}};" | |[[Páirtí Aontachtach Uladh|PAU]] |- |align="right"|Tanya Stirling ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |rowspan="5" align="left"|Léim an Mhadaidh |align="right"| Brenda Chivers ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Steven Callaghan ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Ashleen Schenning ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |align="right"|Aaron Callan ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Amy Mairs ! style="background:{{Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann/meta/color}};" | |[[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Comhaontas]] |- |rowspan="5" align="left"|Na Glinnte |align="right"| Cara McShane ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"| [[Oliver McMullan]] ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"| Mairghéad Watson ! style="background:{{Sinn Féin/meta/color}};" | | [[Sinn Féin]] |- |align="right"|Bill Kennedy ! style="background:{{Páirtí Aontachtach Daonlathach/meta/color}};" | | [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|PAD]] |- |align="right"|Margret Anne McKillop ! style="background:{{Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre/meta/color}};" | |[[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|PSDLO]] |- |} <small> † D'fhag Darryl Wilson [[PAU]] agus chuaigh sé [[PAD]]. D'fhag Ivor Wallace [[PAD]] agus d'éirigh sé neamhspleách </small> ==Daonra== Clúdaonn limistéar na Comhairle nua daonra de 141,745 áitritheoirí dar le Daonáireamh Thuaisceart Éireann, sa bhliain 2021 .<ref>{{cite web|teideal=Census 2021 - Main statistics for Northern Ireland - Phase 2|url=https://www.nisra.gov.uk/system/files/statistics/census-2021-main-statistics-for-northern-ireland-phase-2-report.pdf|format=PDF|website=NI Statistics and Research Agency|accessdate=16 Aibreán 2024}}</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Rialtas Áitiúil i dTuaisceart Éireann}} [[Catagóir:Polaitíocht Thuaisceart Éireann]] dn7pm5lyh3lpyyzztiw1o5qptb7yffr 14 113446 1268400 1214004 2025-06-03T02:37:11Z Alison 570 ++ 1268400 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Scríbhneoirí Palaistíneacha|Filí]] [[Catagóir:Filí de réir tíre|Palaistín]] acejxikakt3vjmfr9xhs5l9qmewn7bw 0 113825 1268776 1227387 2025-06-05T10:03:15Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268776 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Butler signing.jpg|alt=Bean suite chun boird, ag síniú leabhar|mion|[[Octavia E. Butler]]]] Is gluaiseacht [[Litríocht|liteartha]] agus [[Na healaíona|ealaíne]] é an t'''Afra-Thodhchaíochas''' "ina bpléitear diaspóra mhuintir na h[[An Afraic|Afraice]] i gcomhthéacs na [[Teicneolaíocht|teicneolaíochta]] trí fhicsean amhantrach – athinsint staire, fantaise agus ficsean eolaíochta."<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/gaeilge/2021/0811/1239403-leirmheas-tinte-na-farraige-duibhe/|teideal=Léirmheas: Tinte na Farraige Duibhe|údar=Dónal de Brún|dáta=11 Lúnasa 2021|work=[[RTÉ]]|dátarochtana=21 Bealtaine 2024|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240327142225/https://www.rte.ie/gaeilge/2021/0811/1239403-leirmheas-tinte-na-farraige-duibhe/|archivedate=27 Márta 2024}}</ref> I measc na ndaoine a luaitear mar cheannródaithe ghluaiseacht an Afra-Thodhchaíochais tá "[[Janelle Monáe]] i réimse an cheoil, [[Octavia E. Butler]] i réimse na scríbhneoireachta, [[Jean-Michel Basquiat]] agus [[Ellen Gallagher]] i réimse na healaíne"<ref name=":31">{{Lua idirlín|url=https://www.aerachaiteachgaelach.net/nuacht/sceim-conaitheachta-aag-2024|teideal=Scéim Cónaitheachta AAG ar Oiléan Chléire 2024|dáta=05 Nollaig 2023|work=[[AerachAiteachGaelach#Tionscadal Cónaitheachta 2024 ar Oileán Chléire | AerachAiteachGaelach]]|dátarochtana=25 Márta 2024|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240325222917/https://www.aerachaiteachgaelach.net/nuacht/sceim-conaitheachta-aag-2024|archivedate=25 Márta 2024}}</ref> == Stair == [[Íomhá:Sun Râ-140909-0032-93.jpg|alt=Banna ceoil mór ar an stáitse|mion|[[Sun Ra]]]] Téann fréamhacha na gluaiseachta siar fada go leor, ó "[[Sun Ra]], seinnteoir [[Snagcheol|snagcheoil]] a bhí ag seinm ó na 1950í go dtí na 1990í go Janelle Monáe sa lá atá inniu ann. Chruthaigh Sun Ra cineál de phearsa idir-réaltach dó féin, pearsa a bhí ar aon dul leis an cheol [[Turgnamh|turgnamhach]] aisteach a bhí á sheinm ag a bhanna cheoil." Ar oidhrí eile dá chuid siúd sa lá atá inniu ann d'fhéadfaí a lua "[[George Clinton]] agus [[Parliament-Funkadelic]], [[Kool Keith]] agus [[FKA Twigs]] i measc neart ceoltóirí eile."<ref name=":0" /> Tugann an comhthéacs leithleach deis don ealaíontóir "smaointí faoi dhiaspóra, chultúr agus chiníochas, i measc go leor eile, a chur chun cinn ar dhóigh úr."<ref name=":0" /> Luaitear an tAfra-Thodhchaíochas mar ghné atá "suimiúil ann féin" den scannán Meiriceánach mór le rá ''[[Black Panther (scannán)|Black Panther]]'' ina gcónaíonn "pobal Wakanda fé phlús, timpeallaithe ag spáslonga agus teicneolaíocht an todhchaí, i bhfolach ón domhain mór [...] agus is acusan atá an teicneolaíocht is déanaí ar féidir léi an domhan (agus na daoine geala “sean-nósacha”) a shábháil."<ref>{{Luaigh foilseachán|author=[[Natália Uí Fhaoláin]]|date=23 Feabhra 2018|url=https://issuu.com/dungarvanobserver/docs/dungarvan-observer-23-2-2018-editio|title=Black Panther|journal=[[Dungarvan Observer]]|issue=106|pages=lch 50}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240522192858/https://issuu.com/dungarvanobserver/docs/dungarvan-observer-23-2-2018-editio |date=22 Bealtaine 2024 }}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.movies-at.ie/learmhais-black-panther/|teideal=The Black Panther|údar=[[Natália Uí Fhaoláin]]|dátarochtana=22 Bealtaine 2024|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210510045214/https://movies-at.ie/learmhais-black-panther/|archivedate=10 Bealtaine 2021}}</ref> Tá an tAfra-Thodhchaíochas ar cheann de réimsí taighde an ealaíontóra scannáin [[Kapwani Kiwanga]], arbh í ealaíontóir cónaithe í i m[[Baile Uí Bheoláin]] i rith Fhéile Inis Cealtra 2013.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://www.artscouncil.ie/ga/Imeachtai/Feile-Festa/EalaiontOir-cOnaithe--Confluence--ag-Feile-Ealaion-Inis-Cealtra-2013/|teideal=Ealaíontóir cónaithe ‘Confluence’ ag Féile Ealaíon Inis Cealtra 2013|work=An Chomhairle Ealaíon|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240521192218/https://www.artscouncil.ie/ga/Imeachtai/Feile-Festa/EalaiontOir-cOnaithe--Confluence--ag-Feile-Ealaion-Inis-Cealtra-2013/|archivedate=21 Bealtaine 2024|accessyear=2024|dátarochtana=22 Bealtaine 2024}}</ref> Tá an focal féin in úsáid ó 2013 i leith, ar a dhéanaí.<ref name=":1" /><ref>{{Lua idirlín|url=https://blogs.transparent.com/irish/speaking-of-antidisestablishmentarianism-i-ngaeilge-ar-ndoigh/|teideal=Speaking of ‘Antidisestablishmentarianism’ (i nGaeilge, ar ndóigh)|údar=róislín|dáta=09 Lúnasa 2013|work=Transparent Language|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240521203730/https://blogs.transparent.com/irish/speaking-of-antidisestablishmentarianism-i-ngaeilge-ar-ndoigh/|archivedate=21 Bealtaine 2024|accessyear=2024|dátarochtana=22 Bealtaine 2024}}</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{Catcómhaoin|Afrofuturism|An tAfra-Thodhchaíochas}} {{Síol-af}} {{Síol-leabhar}} {{Síol-ealaín}} {{DEFAULTSORT:Afra-Thodhchaíochas, An}} [[Catagóir:An tAfra-Thodhchaíochas| ]] [[Catagóir:Todhchaíochas]] [[Catagóir:Gluaiseachtaí liteartha]] [[Catagóir:Gluaiseachtaí ealaíne]] [[Catagóir:Ficsean eolaíochta]] [[Catagóir:Ficsean eolaíochta de réir seánra]] 8l7gybp8omhv7mehutixyvpq7mxyzuo 0 114224 1268800 1257607 2025-06-05T19:53:32Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268800 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Nuachtán |editor=Peter Dunne |website={{URL|http://www.gcn.ie}} |periodicitat=I gcló gach re mí, ar líne go laethúil |llengua=An Béarla (corr-alt i nGaeilge) |nom=GCN |nom_original=nom original |nomo=(Gay Community News) |abreviatura=GCN |tipus=Iris [[LADT|LADTA+]] |idioma=idioma |fundacio=1988 |direccio=Michael Brett |fundador=[[Tonie Walsh]] agus [[Catherine Glendon]] |propietari=NXF ([[An Chónaidhm Náisiúnta LADT]]) |seu=[[Baile Átha Cliath]] |estat=estat |editorial=NXF ([[An Chónaidhm Náisiúnta LADT]]) |accesobert=Tá |preu=Saor in aisce |edicions=384+ |distribucio=I gcló agus ar líne |genere=Nuacht, siamsaíocht, stíl mhaireachtála |tema=Cúrsaí [[LADT| LADTA+]] |publicat_a=[[Éire]] |premis=Spiders Awards 2022 Emerging Stronger Digital for Good Award / Not for Profit |precedit_per=TheOutmost.com |web=web |lloc web=lloc web |registre_veu=registre_veu }} Tá '''GCN''' (''Gay Community News'') ar an bhfoilsitheoir [[LADT|LADTA+]] agus ar an bhfoilseachán saor in aisce LADTA+ is fad-mharthanaí in [[Éire|Éirinn]]. Is i m[[Baile Átha Cliath|BÁC]] atá sé lonnaithe agus bunaíodh in 1988 é.<ref>{{Cite web-en|url=http://www.nlgf.ie/Our_History.html|title=Our History|access-date=2 November 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131103180627/http://www.nlgf.ie/Our_History.html|archive-date=3 November 2013}}</ref> Tá sé faoi ghradam faoi leith ag pobal LADTA+ na hÉireann.<ref name=":2">{{Cite web-en|url=https://www.hotpress.com/opinion/can-gcn-survive-the-web-revolution-6243518|title=Can GCN Survive The Web Revolution?|author=Moore|first=Dermod|date=22 February 2010|work=[[Hotpress]]|access-date=2021-06-21}}</ref> == Stair == Go déanach sna 1980í, d'fhéach na gníomhaithe [[Tonie Walsh]] agus [[Catherine Glendon]] le foilseachán LADTA+ a bhunú a bheadh saor in aisce. Bhí an ''National Gay Federation'' (Gaeilge: An Chónaidhm Náisiúnta Aerach; ''The'' ''National LGBT Federation'' a thugtar anois uirthi, nó NXF, Gaeilge: [[An Chónaidhm Náisiúnta LADT]]) tar éis dhá thréimhseachán LADTA+ a fhoilsiú cheana ar teipeadh orthu, ach d'aontaigh siad nuachtán LADTA+ a bhunú. Foilsíodh an chéad eagrán de GCN ar an 10 Feabhra 1988<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/news/a-birthday-to-have-pride-in-1.700270|teideal=A birthday to have pride in|údar=Brian Finnegan|dáta=14 February 2009|language=en|work=[[The Irish Times]]|dátarochtana=17 Meitheamh 2021}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://gcn.ie/gcn-marks-33-years-as-irelands-national-lgbtq-press/|title=GCN marks 33 years as Ireland's National LGBTQ+ press|author=Connell|first=Lisa|date=2021-02-10|language=en|work=GCN|access-date=2021-06-17}}</ref> mar nuachtán táblóideach ocht leathanach. Niall Sweeney a dhear an chéad eagrán seo<ref name=":1">{{Cite web-en|url=https://www.nxf.ie/our-history/|title=History – National LGBT Federation|language=en-US|access-date=2021-06-17}}</ref> agus sna 1990idí chuir an ''Meath Chronicle'' (Gaeilge: [[Croinic na Mí]]) i gcló é.<ref name=":3">{{Luaigh foilseachán|author=Pettit|first=Lance|date=2016-11-02|title=Ireland's Alternative Press: Writing from the Margins|url=https://arrow.tudublin.ie/icr/vol7/iss1/2|journal=Irish Communication Review|volume=7|issue=1|doi=10.21427/D7WH9V|issn=0791-0010}}</ref> Foilsítear é go seasta gach mí ó shin i leith, gan ach eisceacht amháin.<sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" style="white-space:nowrap;">&#x5B;''<span title="This claim needs references to reliable sources. (June 2021)">lua de dhíth</span>''&#x5D;</sup> Is trí na tithe tábhairne agus na clubanna a bhí baint ag an bpobal LADTA+ leo a rinneadh é a dháileadh go príomha, chomh maith le spásanna eile a bhí báúil leo ar nós aontais mhac léinn, roinnt siopaí leabhar, agus ionaid phobail agus ealaíon.<ref name=":3" /> Tá GCN faoi úinéireacht NXF, ar eagraíocht dheonach í, agus is í a fhoilsíonn.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.image.ie/self/13-irish-lgbtqi-charities-to-support-this-pride-month-and-every-month-272179|title=13 Irish LGBTQI+ charities to support this Pride month and every month|author=Finnan|first=Sarah|date=2021-06-01|language=en-US|work=IMAGE.ie|access-date=2021-06-17}}</ref> Ba é Stát na hÉireann a mhaoinigh GCN ar dtús le linn na tréimhse sna 1980í agus go luath sna 1990í a bhí deacair ó thaobh na heacnamaíochta de. Tá comharthaí maoinithe air fós ón [[Plean Forbartha Náisiúnta|bPlean Forbartha Náisiúnta]] agus ó [[Pobal (eagraíocht)|Phobal]] (nach ionann é agus POBAL).<ref name=":0" /> Dúirt GCN nach raibh tionchar ag maoiniú ón rialtas agus ó fhógraíocht ar roghanna eagarthóireachta an fhoilseacháin.<ref name=":3" /> Go luath sna 1990idí, d’oibrigh na gníomhaithe agus scríbhneoirí mór le rá, [[Suzy Byrne]] agus [[Junior Larkin]] ar an bhfoilseachán.<ref>{{Cite web-en|url=https://gcn.ie/remembering-junior-larkin/|title=Remembering Junior Larkin • GCN|author=Finnegan|first=Brian|date=2017-07-24|language=en|work=GCN|access-date=2022-08-08}}</ref> D’eagrán 100, i 1997, rinne GCN urraíocht ar an gcéad ''Irish Queer Writers Award'' (Gaeilge: Gradam do Scríbhneoirí Aiteacha na hÉireann), a bhuaigh [[Mícheál Ó Conghaile|Micheál Ó Conghaile]] agus Padraig Rooney ina bhliain tionscnaimh. Le linn an ama seo, d'fhoilsigh GCN roinnt cartún colláis le [[Margaret Lonergan]] faoin gcultúr leispiach.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Madden|first=Ed|date=2013|title=Queering Ireland, In the Archives|url=https://www.jstor.org/stable/24576820|journal=Irish University Review|volume=43|issue=1|pages=184–221|doi=10.3366/iur.2013.0064|jstor=24576820|issn=0021-1427}}</ref> Faoi 1998, bhí beirt bhall foirne lánaimseartha ag an bhfoilseachán agus 21 post páirtaimseartha maoinithe ag FÁS<ref name=":3" /> agus bileog 38 leathanach á cur ar fáil acu saor in aisce.<ref name=":0" /> I mí Iúil 2003, ceapadh Brian Finnegan ina eagarthóir agus athsheoladh GCN mar iris lándaite mar iarracht an foilseachán a dhéanamh níos inmharthana ón thaobh tráchtála de,<ref name=":1" /> le maoiniú ó ''Atlantic Philanthropies''.<ref name=":0" /> Mar thoradh ar an athsheoladh seo bhí ioncam le maíomh ag an bhfoilseachán tar éis roinnt blianta de chaillteanais. Tar éis an choir chun donais eacnamaíoch in 2008 agus caillteanas ioncam fógraíochta, thosaigh GCN ag reáchtáil feachtais tiomsaithe airgid.<ref name=":1" /> Thosaigh láithreacht ar líne GCN sa bhliain 2000. Athsheoladh an suíomh gréasáin i mí Eanáir 2014, faoin ainm nua TheOutmost.com.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.nxf.ie/events/the-outmost-gcns-new-website/|title=The Outmost – GCN's new website – National LGBT Federation|language=en-US|access-date=2021-06-21}}</ref> Athraíodh teideal an tsuímh ghréasáin ar ais go GCN le bheith ag teacht le hathbhrandáil agus athsheoladh iomlán na hirise in 2017.<ref>{{Cite web-en|url=https://viralbamboo.com/project/gcn/|title=GCN|language=en-US|work=Viralbamboo|access-date=2021-06-21}}</ref> In 2019, ceapadh Lisa Connell ina hEagarthóir Bhainistíochta ar GCN<ref>{{Cite web-en|url=https://gcn.ie/gcn-appoints-new-managing-editor/|title=GCN appoints new Managing Editor: Lisa Connell|author=Dunne|first=Peter|date=2019-03-22|language=en|work=GCN|access-date=2023-07-19}}</ref> chun an eagraíocht a stiúradh isteach ina chéad chaibidil eile, le Peter Dunne ina Eagarthóir ar an iris chlóite agus le Ceannaire Digiteach, Margaíochta agus Forbartha, Stefano Pappalardo, i gceannas ar chúrsaí digiteacha. In 2022 bronnadh an ''Spider Award'' ‘''Emerging Stronger – Digital for Good Award / Not-for-Profit''’ ar GCN, a thugann aitheantas d'eagraíochtaí gan beann ar [[Brabús|bhrabús]] a spreagann feabhas digiteach ar fud a láithreáin ghréasáin, meáin shóisialta nó seirbhísí.<ref>{{Cite web-en|url=https://gcn.ie/gcn-spiders-awards-2022/|title=GCN wins 'Digital for Good Award' at 2022 Spiders Awards|author=GCN|first=Intern|date=2022-04-01|language=en|work=GCN|access-date=2023-07-19}}</ref> I mí Eanáir 2023, cheap GCN an Bainisteoir Grúpa Michael Brett chun asraon meán náisiúnta LADTA+ na hÉireann a threorú ina sheirbhís don phobal. I mí an Mheithimh 2023, sheol GCN a [https://archive.gcn.ie/ Chartlann Dhigiteach]{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, rud a chuir eagráin an chéad deich mbliana den iris ar fáil saor in aisce do léitheoirí ar líne don chéad uair ina stair 35 bliain. Maoiníodh digitiú chartlann GCN tríd an gciste Seirbhísí Pobail LGBTI+ ón Roinn Leanaí, Comhionannais, Míchumais, Lánpháirtíochta agus Óige. Sa lá atá inniu ann, tá GCN tar éis tiontú diaidh ar ndiaidh ó iris mhíosúil go preas náisiúnta LADTA+ saor in aisce na hÉireann agus go acmhainn lárnach don phobal, ag feidhmiú mar mhol agus ag féachaint le heolas, siamsaíocht agus ardán a thabhairt don phobal, le hoideachas a chur air, lena nascadh, agus le tacú leo. Tá láithreacht bhríomhar chlóite agus dhigiteach ag GCN lena iris, lena shuíomh gréasáin nuachta, siamsaíochta agus stíl mhaireachtála, agus lena tionscnaimh dhigiteacha, feachtais, imeachtaí beo, cainéil meán sóisialta agus [https://shop.gcn.ie/ siopa ar líne]. == Naisc sheachtracha == * [http://www.gcn.ie ''GCN'' ar líne] * [https://dri.ie/atlanticphilanthropies/spotlight/amplifying-change/catalog/dfe5b916544e85dd2966d2e7aff7656a Agallamh le Tonie Walsh ina bpléann sé bunú ''GCN'']{{Dead link|date=Feabhra 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Suímh ghréasáin]] [[Catagóir:Meáin na hÉireann]] [[Catagóir:Irisí Éireannacha]] [[Catagóir:Meáin LADT|*]] [[Catagóir:Cultúr LADT]] [[Catagóir:Stair lucht LADT in Éirinn]] [[Catagóir:LADT]] o1duem5o900w7gyvxnm1b7mcxo9xo59 14 114449 1268305 1225297 2025-06-03T01:06:51Z Alison 570 ++ 1268305 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Scoláirí de réir náisiúntachta|Ind]] [[Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha|Sco]] fkvka8qz320klriihmqnu1m3wpml662 0 114882 1268698 1228494 2025-06-04T17:52:01Z Alison 570 ++ 1268698 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} [[Íomhá:7sleepersmedievalmanuscript.jpg|deas|mion| Ordaíonn [[Decius]] iaigh thart ar an uaimh ina raibh na Seacht gCodlatóirí i bhfolach Ó lámhscríbhinn ón 14ú haois.]] Finscéal Críostaí agus Ioslamach araon is ea '''Na Seacht gCodlatóirí''', ( {{Lang-gr|ἑπτὰ κοιμώμενοι|hepta koimōmenoi}}; <ref>{{Cite web-en|url=https://books.google.com/books?id=A9s7AQAAMAAJ&dq=%CE%B5%CF%80%CF%84%CE%AC+%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BC%CF%8E%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF%CE%B9&pg=PA210|title=Koranion|date=January 6, 1886|publisher=Typographeion tōn katastēmatōn A. Kōnstantinidou}}</ref> {{Lang-la|Septem dormientes}} ), ar a dtugtar sa Chríostaíocht '''Seacht gCodlatóir Eifeasas''' , agus san Ioslam '''Aṣḥāb al-Kahf''' (اصحاب الکهف, ''aṣḥāb al-kahf'', lit. '''Comrádaithe na Puaise'''), <ref name="Archer">{{Luaigh foilseachán|author=Archer|first=George|date=October 2016|title=The Hellhound of the Qur'an: A Dog at the Gate of the Underworld|journal=[[Journal of Qur'anic Studies]]|location=[[Edinburgh]]|publisher=[[Edinburgh University Press]] on behalf of the Centre for Islamic Studies at the [[School of Oriental and African Studies]]|volume=18|issue=3|pages=1–33|doi=10.3366/jqs.2016.0248|issn=1465-3591|oclc=43733991}}</ref> Labhraíonn an finscéal Críostaí faoi ghrúpa ógánach a chuaigh i bhfolach taobh istigh d’uaimh <ref name="madain">{{Cite web-en|url=https://madainproject.com/cave_of_ashab_e_kahf|title=Cave of Ashabe Kahf (The Cave of the Seven Sleepers)|work=Madain Project|access-date=2 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201102114623/https://madainproject.com/cave_of_ashab_e_kahf|archive-date=2 November 2020}}</ref> lasmuigh de chathair Eifeasas ( Selçuk, s[[an Tuirc]] sa lá atá inniu ann) timpeall 250 CR, chun éalú ó ghéarleanúint na Róimhe ar Chríostaithe agus a tháinig chun cinn blianta fada ina dhiaidh sin. Tá an leagan [[An Córán|Córánacha]] den scéal le feiceáil i Sura 18 ( 18:9–26 ). <ref name="Archer" /> ==Tagairtí== {{Reflist}} {{Síol-creid}} [[Catagóir:Finscéalta na Meánaoise]] [[Catagóir:Gréagaigh fhinscéalacha]] [[Catagóir:Naomih ón Anatóil Rómhánach]] [[Catagóir:Grúpaí mairtíreach Críostaí na ré Rómhánach]] 8w7ayx4ab3ii2sctgidt7tf8187m8sy 0 115051 1268798 1230807 2025-06-05T18:04:31Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268798 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Rosetta_Stone.JPG|mion|351x351px| [[Leac Rosetta|Cloch Rosetta]] i [[Músaem na Breataine]]]] [[Íomhá:Michel_Ney-Statue_Avenue_de_lObservatoire_Paris.jpg|deas|mion|300x300px| Inscríbhinn ar sheastán na deilbhe de Michel Ney ó Pháras]] [[Íomhá:Sanskrit_written_on_the_Brihadisvara_Temple,_Thanjavur.jpg|mion|301x301px| Tamailis inscríofa ar Theampall Brihadeshwara, Thanjavur, India.]] [[Íomhá:Trilingual_inscription_of_Xerxes,_Van,_1973.JPG|deas|mion|300x300px| Inscríbhinn thrítheangach de Xeirxéas I ag Van Fortress sa Tuirc]] Is éard is '''eipeagrafaíocht''' ([[An tSean-Ghréigis|Sean-Ghréigis]]ː ἐπιγραφή (''epigraphḗ'') 'inscríbhinn') ann ná staidéar ar inscríbhinní, nó eipeagrafanna, mar scríbhneoireacht; is í an eolaíocht a bhaineann le graiféimí a aithint, a mbríonna a shoiléiriú, a n-úsáidí a aicmiú de réir dátaí agus comhthéacsanna cultúrtha, agus tátail a bhaint as an scríbhneoireacht agus na scríbhneoirí. Eisiatar ón eipeagrafaíocht an tábhacht stairiúil a bhaineann leis an eipeagraf mar dhoiciméad agus an luach ealaíonta a bhaineann le cumadóireacht liteartha. Tugtar ''eipeagrafadóir'' nó ''eipeagrafaí'' ar dhuine a úsáideann modhanna na heipeagrafaíochtha. Mar shampla, is doiciméad oifigiúil de chuid Impireacht na nAcaeiméineach é an inscríbhinn Behistun atá greanta ar charraig dhúchais ag suíomh san Iaráin. Tá eipeagrafaithe freagrach as an inscríbhinn thrítheangach a athchruthú, a aistriú agus a dhátú agus as aon chúinsí ábhartha a aimsiú. Is í obair na staraithe, áfach, na himeachtaí a thaifeadtar leis an inscríbhinn a chinneadh agus a léirmhíniú mar dhoiciméad. Go minic, is duine amháin a fhiosraíonn an eipeagrafaíocht agus na cúinsí stairiúla a bhaineann leis an eipeagraf. Is uirlis thábhachtach sa tseandálaíocht í an eipeagrafaíocht nuair a phléitear cultúir liteartha.<ref>{{cite journal|url=https://f-origin.hypotheses.org/wp-content/blogs.dir/31/files/2014/09/Open-Access-Epigraphy.pdf|title=OPEN-ACCESS EPIGRAPHY. Electronic Dissemination of 3D-digitized. Archaeological Material|first1=Eleni|last1=Bozia|first2=Angelos|last2=Barmpoutis|first3=Robert S.|last3=Wagman|year=2014|access-date=21 September 2018|pages=12|website=Hypotheses.org}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220310223936/https://f-origin.hypotheses.org/wp-content/blogs.dir/31/files/2014/09/Open-Access-Epigraphy.pdf |date=10 Márta 2022 }}</ref> Rangaíonn Leabharlann Chomhdhála na Stát Aontaithe an eipeagrafaíocht mar cheann de eolaíochtaí cúnta na staire.<ref>{{cite book|last=Drake|first=Miriam A.|title=[[Encyclopedia of Library and Information Science]]|volume=3|publisher=[[CRC Press]]|year=2003|series=Dekker Encyclopedias Series|isbn=0-8247-2079-2}}</ref> Cuidíonn an eipeagrafaíocht freisin le brionnú a aithint:<ref>{{cite journal|title=Forgeries and Fakes|first1=Silvia|last1=Orlandi|first2=Maria Letizia|last2=Caldelli|first3=Gian Luca|last3=Gregori|journal=The Oxford Handbook of Roman Epigraphy|editor-first=Christer|editor-last=Bruun|editor2-first=Jonathan|editor2-last=Edmondson|date=November 2014|doi=10.1093/oxfordhb/9780195336467.013.003|publisher=[[Oxford Handbooks]]|isbn=9780195336467|url=https://books.google.com/books?id=Z2bDBAAAQBAJ}}</ref> bhí fianaise eipeagrafach mar chuid den phlé a bhaineann le [[Cnámhlann Shéamuis]].<ref>{{cite magazine|last1=Silberman|first=Neil Asher|author1-link=Neil Asher Silberman|last2=Goren|first2=Yuval|title=Faking Biblical History: How wishful thinking and technology fooled some scholars – and made fools out of others|magazine=[[Archaeology (magazine)|Archaeology]]|publisher=[[Archaeological Institute of America]]|url=https://archive.archaeology.org/0309/abstracts/ossuary.html|date=September–October 2003|volume=56|issue=5|jstor=41658744|pages=20–29|access-date=2011-04-27}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.bib-arch.org/news/forgery-trial-news.asp|work=[[Biblical Archaeology Review]]|last=Shanks|first=Hershel|author-link=Hershel Shanks|title=Related Coverage on the James Ossuary and Forgery Trial|access-date=2012-02-27|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110907100357/http://www.bib-arch.org/news/forgery-trial-news.asp|archive-date=2011-09-07|teideal=Cóip cartlainne|dátarochtana=2024-08-23|archivedate=2011-09-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110907100357/http://www.bib-arch.org/news/forgery-trial-news.asp}}</ref> ==Tagairtí== {{Reflist}} [[Catagóir:Eipeaghrafaíocht| ]] [[Catagóir:Scoláireacht théacsúil]] [[Catagóir:Inscríbhinní]] leo3v7irlzhupwgtzrl8tnutovrq0wu 0 116340 1268139 1267971 2025-06-02T12:33:43Z 2A01:B340:63:4255:6F25:4A52:4656:9448 1268139 wikitext text/x-wiki {{teideal iodálach}}{{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Seoladh an nuachtán, '''An Páipéar''', ag [[Oireachtas na Samhna]] 2024.<ref>{{Lua idirlín|url=https://anpáipéar.ie/|teideal=anpáipéar.ie|údar=Gaelmheáin Teoranta|dáta=2024|dátarochtana=2024}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.antoireachtas.ie/oireachtas-na-samhna/imeachtai-na-feile-2024/de-haoine.html|teideal=Dé hAoine {{!}}{{!}} An tOireachtas|work=www.antoireachtas.ie|dátarochtana=2024-11-01}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/meain/nuachtan-nua-le-seoladh-ag-an-oireachtas/|teideal=Nuachtán nua le seoladh ag an Oireachtas|údar=[[Ciarán Dunbar]]|dáta=16 Deireadh Fómhair 2024|language=|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=03 Samhain 2024}}</ref> == Stair == D'fhógair Gaelmheáin Teoranta i mí Dheireadh Fómhair go raibh an comhlacht ar tí “an chéad nuachtán clóite Gaeilge ó cuireadh deireadh le [[Gaelscéal]]” a fhoilsiú ar bhonn seachtainiúil gach Aoine ón 1 Samhain 2024. Ba é [[Eoghan Ó Néill]] a sheol an nuachtán nua ar an 1 Samhain 2024<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Gaelmheáin|date=1ú Samhain|title=Nuachtán nua Gaelach le seoladh ag an Oireachtas|volume=An Páipéar|issue=Uimhir 1|year=2024|language=Gaeilge}}</ref> agus bhí cóipeanna den chéad eagrán ar fáil ag Oireachtas na Samhna 2024. Scríobh an tUachtarán [[Mícheál D. Ó hUigínn|Micheál D Ó hUigínn]] an chéad alt sa nuachtán.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/nuachtan-cloite-gaeilge-nua-seolta-ag-oireachtas-na-samhna/|teideal=Nuachtán clóite Gaeilge nua seolta ag Oireachtas na Samhna|údar=Maitiú Ó Coimín|dáta=2 Samhain 2024|language=ga-IE|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2024-11-02}}</ref> [[Íomhá:Eoghan Ó Néill ag can't faoi nuachtáin nua ag Oireachtas na Gaeilge 2024.jpg|alt=Eoghan Ó Néill ag caint faoi nuachtán nua ag Oireachtas na Gaeilge 2024 in Aonach an Oireachtais |mion|[[Eoghan Ó Néill]] ag labhairt faoin nuachtán nua ag Oireachtas na Samhna 2024]] == Dáileadh agus maoiniú == Ar dtús, bhí an nuachtán ar díol i 300 siopa “ar fud na tíre” ar €3 (nó £2.50 sa Tuaisceart). Dúirt an tEagarthóir [[Caoimhín Ó Cadhla]] gurb é “aidhm Ghaelmheáin Teoranta go mbeidh an nuachtán ar fáil i ngach siopa sa tír”.<ref name=":0" /> Bhí síntiúis éagsúla ar fáil: * eagrán clóite, €20.84 (€12.50 + €8.34 do phostas agus pacáistiú) in aghaidh na míosa * eagrán digiteach, €6.70 in aghaidh na míosa * eagrán clóite agus digiteach, €25.34 (€17.00 + €8.34 do phostas agus pacáistiú) in aghaidh na míosa Níl aon mhaoiniú Stáit ag ''An Páipéar''. Níl a fhios an bhfuil foinse ioncaim eile ann. == Ábhar == Leagan amach táblóideach atá ar ''An Páipéar'' agus é lándaite. I ngach eagrán (sé leathanach déag in 2024), tá rannóga nuachta náisiúnta agus idirnáisiúnta le fáil, tuairimíocht, ‘comhfhreagras’ (litreacha ó na léitheoirí), eagarfhocal, clár imeachtaí Gaeilge, léirmheasanna ar leabhar agus féile, rannóg oideachais, alt faoin mbéaloideas, sceidil teilifíse agus raidió, puzail, agus tuairiscí spóirt.<ref name=":0" /> I measc na gcomhfhreagraithe, tá Cathal Ó Murchú, [[Eoin Ó Murchú]] (iarchomhfhreagraí polaitiúil le RnaG), an Dr. Kerron Ó Luain, Domhnall Mac Concharraige, Cóilín Duffy, Oisín Mac Fhearraí agus Caoimhín Ó Cadhla. I measc na scríbhneoirí tá Aedín Ní Thiarnaigh, an Dr. Fearghal Mac Bhloscaidh, Aindrias Ó Cathasaigh, Síobhra Aiken, an Dr. Colm Mac Gearailt, Diarmuid Breathnach, Lisa Nic an Bhreithimh, Jack Mac Íomhair, an tOll. Páádraig Ó Duibhir agus Aodh Mac Néill. [[Íomhá:Caomhaín Ó Cadhla Bainisteoir nuachtáin nua a raibh seolta ag Oireachtas na Gaeilge 2024.jpg|alt=Caoimhín Ó Cadhla, bainisteoir an nuachtáin nua a seoladh ag Oireachtas na Gaeilge 2024|mion|Caoimhín Ó Cadhla, bainisteoir an nuachtáin ag Oireachtas na Samhna 2024]] == Naisc sheachtracha == * Suíomh: [https://anpáipéar.ie/ An Páipéar / https://anpáipéar.ie/] == Féach freisin == * [[Tuairisc.ie]] * [[Seachtain (nuachtán)|Seachtain]] * [[Nós (iris)|Nós.ie]] * [[ExtraG.ie]] ==Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Paipear, An}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]] 2x1ff0wvjxo8el7ymcvqjd81f7lgaid 1268212 1268139 2025-06-02T23:34:48Z Taghdtaighde 60452 Roinnt nasc curtha leis agus mionathruithe eile 1268212 wikitext text/x-wiki {{teideal iodálach}}{{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Seoladh an nuachtán, '''''[[An Páipéar (nuachtán)|An Páipéar]]''''', ag [[Oireachtas na Samhna]] 2024.<ref>{{Lua idirlín|url=https://anpáipéar.ie/|teideal=anpáipéar.ie|údar=Gaelmheáin Teoranta|dáta=2024|dátarochtana=2024}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.antoireachtas.ie/oireachtas-na-samhna/imeachtai-na-feile-2024/de-haoine.html|teideal=Dé hAoine {{!}}{{!}} An tOireachtas|work=www.antoireachtas.ie|dátarochtana=2024-11-01}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/meain/nuachtan-nua-le-seoladh-ag-an-oireachtas/|teideal=Nuachtán nua le seoladh ag an Oireachtas|údar=[[Ciarán Dunbar]]|dáta=16 Deireadh Fómhair 2024|language=|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=03 Samhain 2024}}</ref> == Stair == D'fhógair Gaelmheáin Teoranta i mí Dheireadh Fómhair go raibh an comhlacht ar tí “an chéad nuachtán clóite Gaeilge ó cuireadh deireadh le ''[[Gaelscéal]]''” a fhoilsiú ar bhonn seachtainiúil gach Aoine ón 1 Samhain 2024. Ba é [[Eoghan Ó Néill]] a sheol an nuachtán nua ar an 1 Samhain 2024<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Gaelmheáin|date=1ú Samhain|title=Nuachtán nua Gaelach le seoladh ag an Oireachtas|volume=An Páipéar|issue=Uimhir 1|year=2024|language=Gaeilge}}</ref> agus bhí cóipeanna den chéad eagrán ar fáil ag Oireachtas na Samhna 2024. Scríobh an tUachtarán [[Mícheál D. Ó hUigínn|Micheál D. Ó hUigínn]] an chéad alt sa nuachtán.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/nuachtan-cloite-gaeilge-nua-seolta-ag-oireachtas-na-samhna/|teideal=Nuachtán clóite Gaeilge nua seolta ag Oireachtas na Samhna|údar=Maitiú Ó Coimín|dáta=2 Samhain 2024|language=ga-IE|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2024-11-02}}</ref> [[Íomhá:Eoghan Ó Néill ag can't faoi nuachtáin nua ag Oireachtas na Gaeilge 2024.jpg|alt=Eoghan Ó Néill ag caint faoi nuachtán nua ag Oireachtas na Gaeilge 2024 in Aonach an Oireachtais |mion|[[Eoghan Ó Néill]] ag labhairt faoin nuachtán nua ag Oireachtas na Samhna 2024]] == Dáileadh agus maoiniú == Ar dtús, bhí an nuachtán ar díol i 300 siopa “ar fud na tíre” ar €3 (nó £2.50 sa Tuaisceart). Dúirt an tEagarthóir [[Caoimhín Ó Cadhla]] gurb é “aidhm Ghaelmheáin Teoranta go mbeidh an nuachtán ar fáil i ngach siopa sa tír”.<ref name=":0" /> Bhí síntiúis éagsúla ar fáil: * eagrán clóite, €20.84 (€12.50 + €8.34 do phostas agus pacáistiú) in aghaidh na míosa * eagrán digiteach, €6.70 in aghaidh na míosa * eagrán clóite agus digiteach, €25.34 (€17.00 + €8.34 do phostas agus pacáistiú) in aghaidh na míosa Níl aon mhaoiniú Stáit ag ''An Páipéar''. Níl a fhios an bhfuil foinse ioncaim eile ann. == Ábhar == Leagan amach táblóideach atá ar ''An Páipéar'' agus é lándaite. I ngach eagrán (sé leathanach déag in 2024), tá rannóga nuachta náisiúnta agus idirnáisiúnta le fáil, tuairimíocht, ‘comhfhreagras’ (litreacha ó na léitheoirí), eagarfhocal, clár imeachtaí Gaeilge, léirmheasanna ar leabhar agus féile, rannóg oideachais, alt faoin mbéaloideas, sceidil teilifíse agus raidió, puzail, agus tuairiscí spóirt.<ref name=":0" /> I measc na gcomhfhreagraithe, tá Cathal Ó Murchú, [[Eoin Ó Murchú]] (iarchomhfhreagraí polaitiúil le [[RTÉ Raidió na Gaeltachta|RnaG]]), an Dr. Kerron Ó Luain, Domhnall Mac Concharraige, Cóilín Duffy, Oisín Mac Fhearraí agus Caoimhín Ó Cadhla. I measc na scríbhneoirí tá Aedín Ní Thiarnaigh, an Dr. [[Fearghal Mac Bhloscaidh]], [[Aindrias Ó Cathasaigh]], Síobhra Aiken, an Dr. Colm Mac Gearailt, Diarmuid Breathnach, Lisa Nic an Bhreithimh, Jack Mac Íomhair, an tOll. Pádraig Ó Duibhir agus Aodh Mac Néill. [[Íomhá:Caomhaín Ó Cadhla Bainisteoir nuachtáin nua a raibh seolta ag Oireachtas na Gaeilge 2024.jpg|alt=Caoimhín Ó Cadhla, bainisteoir an nuachtáin nua a seoladh ag Oireachtas na Gaeilge 2024|mion|Caoimhín Ó Cadhla, bainisteoir an nuachtáin ag Oireachtas na Samhna 2024]] == Naisc sheachtracha == * Suíomh: [https://anpáipéar.ie/ An Páipéar / https://anpáipéar.ie/] == Féach freisin == * ''[[Tuairisc.ie]]'' * [[Scéal (nuachtán)|''Scéal'']] * [[Seachtain (nuachtán)|''Seachtain'']] * [[Nós (iris)|''Nós.ie'']] * ''[[ExtraG.ie]]'' ==Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Paipear, An}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 2025]] m6vz84u2e4izxtp8nd0aoo51ogp27ou 1268213 1268212 2025-06-02T23:35:18Z Taghdtaighde 60452 Botún cló 1268213 wikitext text/x-wiki {{teideal iodálach}}{{WD Bosca Sonraí Nuachtán}} Seoladh an nuachtán, '''''[[An Páipéar (nuachtán)|An Páipéar]]''''', ag [[Oireachtas na Samhna]] 2024.<ref>{{Lua idirlín|url=https://anpáipéar.ie/|teideal=anpáipéar.ie|údar=Gaelmheáin Teoranta|dáta=2024|dátarochtana=2024}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.antoireachtas.ie/oireachtas-na-samhna/imeachtai-na-feile-2024/de-haoine.html|teideal=Dé hAoine {{!}}{{!}} An tOireachtas|work=www.antoireachtas.ie|dátarochtana=2024-11-01}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/meain/nuachtan-nua-le-seoladh-ag-an-oireachtas/|teideal=Nuachtán nua le seoladh ag an Oireachtas|údar=[[Ciarán Dunbar]]|dáta=16 Deireadh Fómhair 2024|language=|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=03 Samhain 2024}}</ref> == Stair == D'fhógair Gaelmheáin Teoranta i mí Dheireadh Fómhair go raibh an comhlacht ar tí “an chéad nuachtán clóite Gaeilge ó cuireadh deireadh le ''[[Gaelscéal]]''” a fhoilsiú ar bhonn seachtainiúil gach Aoine ón 1 Samhain 2024. Ba é [[Eoghan Ó Néill]] a sheol an nuachtán nua ar an 1 Samhain 2024<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Gaelmheáin|date=1ú Samhain|title=Nuachtán nua Gaelach le seoladh ag an Oireachtas|volume=An Páipéar|issue=Uimhir 1|year=2024|language=Gaeilge}}</ref> agus bhí cóipeanna den chéad eagrán ar fáil ag Oireachtas na Samhna 2024. Scríobh an tUachtarán [[Mícheál D. Ó hUigínn|Micheál D. Ó hUigínn]] an chéad alt sa nuachtán.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/nuachtan-cloite-gaeilge-nua-seolta-ag-oireachtas-na-samhna/|teideal=Nuachtán clóite Gaeilge nua seolta ag Oireachtas na Samhna|údar=Maitiú Ó Coimín|dáta=2 Samhain 2024|language=ga-IE|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2024-11-02}}</ref> [[Íomhá:Eoghan Ó Néill ag can't faoi nuachtáin nua ag Oireachtas na Gaeilge 2024.jpg|alt=Eoghan Ó Néill ag caint faoi nuachtán nua ag Oireachtas na Gaeilge 2024 in Aonach an Oireachtais |mion|[[Eoghan Ó Néill]] ag labhairt faoin nuachtán nua ag Oireachtas na Samhna 2024]] == Dáileadh agus maoiniú == Ar dtús, bhí an nuachtán ar díol i 300 siopa “ar fud na tíre” ar €3 (nó £2.50 sa Tuaisceart). Dúirt an tEagarthóir [[Caoimhín Ó Cadhla]] gurb é “aidhm Ghaelmheáin Teoranta go mbeidh an nuachtán ar fáil i ngach siopa sa tír”.<ref name=":0" /> Bhí síntiúis éagsúla ar fáil: * eagrán clóite, €20.84 (€12.50 + €8.34 do phostas agus pacáistiú) in aghaidh na míosa * eagrán digiteach, €6.70 in aghaidh na míosa * eagrán clóite agus digiteach, €25.34 (€17.00 + €8.34 do phostas agus pacáistiú) in aghaidh na míosa Níl aon mhaoiniú Stáit ag ''An Páipéar''. Níl a fhios an bhfuil foinse ioncaim eile ann. == Ábhar == Leagan amach táblóideach atá ar ''An Páipéar'' agus é lándaite. I ngach eagrán (sé leathanach déag in 2024), tá rannóga nuachta náisiúnta agus idirnáisiúnta le fáil, tuairimíocht, ‘comhfhreagras’ (litreacha ó na léitheoirí), eagarfhocal, clár imeachtaí Gaeilge, léirmheasanna ar leabhar agus féile, rannóg oideachais, alt faoin mbéaloideas, sceidil teilifíse agus raidió, puzail, agus tuairiscí spóirt.<ref name=":0" /> I measc na gcomhfhreagraithe, tá Cathal Ó Murchú, [[Eoin Ó Murchú]] (iarchomhfhreagraí polaitiúil le [[RTÉ Raidió na Gaeltachta|RnaG]]), an Dr. Kerron Ó Luain, Domhnall Mac Concharraige, Cóilín Duffy, Oisín Mac Fhearraí agus Caoimhín Ó Cadhla. I measc na scríbhneoirí tá Aedín Ní Thiarnaigh, an Dr. [[Fearghal Mac Bhloscaidh]], [[Aindrias Ó Cathasaigh]], Síobhra Aiken, an Dr. Colm Mac Gearailt, Diarmuid Breathnach, Lisa Nic an Bhreithimh, Jack Mac Íomhair, an tOll. Pádraig Ó Duibhir agus Aodh Mac Néill. [[Íomhá:Caomhaín Ó Cadhla Bainisteoir nuachtáin nua a raibh seolta ag Oireachtas na Gaeilge 2024.jpg|alt=Caoimhín Ó Cadhla, bainisteoir an nuachtáin nua a seoladh ag Oireachtas na Gaeilge 2024|mion|Caoimhín Ó Cadhla, bainisteoir an nuachtáin ag Oireachtas na Samhna 2024]] == Naisc sheachtracha == * Suíomh: [https://anpáipéar.ie/ An Páipéar / https://anpáipéar.ie/] == Féach freisin == * ''[[Tuairisc.ie]]'' * [[Scéal (nuachtán)|''Scéal'']] * [[Seachtain (nuachtán)|''Seachtain'']] * [[Nós (iris)|''Nós.ie'']] * ''[[ExtraG.ie]]'' ==Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Paipear, An}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 2024]] jnb8x3wmtom6ymevsiel5tza8q3tlcm 14 116652 1268226 1248628 2025-06-03T00:02:38Z Alison 570 + 1268226 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Feiminigh]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha]] m3lt8in12dq9kyllj202vc6xvgtzhsj 14 116927 1268460 1251507 2025-06-03T05:29:31Z Alison 570 ++ 1268460 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Physicists from Ukraine|Fisiceoirí Úcránacha}} [[Catagóir:Daoine Úcránacha de réir slí bheatha|Fis]] [[Catagóir:Fisiceoirí de réir náisiúntachta|Úcr]] e2k97w7bao1taaqmipj0yd8xba4jwqf 14 117261 1268739 1253507 2025-06-04T23:24:17Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis 1268739 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Greannain Ghaeilge}} [[Catagóir:Greannáin]] [[Catagóir:Meáin chlóite na Gaeilge]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]] buhmkvar8ntooireg2zstu1ipy38f6a 0 117562 1268178 1268105 2025-06-02T18:12:06Z TGcoa 21229 1268178 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhí teochtaí curiarrachta ar fud an domhain le linn 2024-2025. Ar an 10 Eanáir 2025, dúirt an tseirbhís [[Clár Copernicus|Copernicus]], a dhéanann anailís ar an athrú aeráide, gurbh í an bhliain 2024 ba theo riamh ó cuireadh tús le taifid.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='2024 ba theo riamh'-Copernicus|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0110/1490071-2024-ba-theo-riamh-copernicus/|date=2025-01-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Climate March 1569 signs (34028131880).jpg|clé|mion|2025: cuireadh cosc ar infheistiú in infreastruchtúr "glas".<ref name=":0" />]] [[Íomhá:FridaysForFuture protest Berlin 2025-03-21 11.jpg|clé|mion|agóid FridaysForFuture i mBeirlín 2025-03-21]] == Aimsir == Ag deireadh na bliana 2024, bhí an chuid is mó taighdeoirí ag súil go mbeadh 2025 beagán níos fuaire ná 2023 agus 2024, mar gheall ar [[El Niño]] 2023-2024. Ceapadh go mbeadh Eanáir 2025 níos fuaire ná Eanáir 2024 mar gheall ar theacht ''[[La Niña]]'' in áit El Niño. Ach a mhalairt ar fad a tharla agus bhris Eanáir 2025 taifead Eanáir 2024.<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/8-feabhra-2025-ard-mhacha/id1525428808?i=1000690265747|teideal=Nuacht Mhall (Ard Mhacha)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=8 Feabhra 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-02-08}}</ref> {{Main|Aimsir na bliana 2025}}Taifead aeráide aon uair amháin eile: bhí mí an Mhárta 2025 an Márta ba theo dár taifeadadh riamh san Eoraip (go dtí sin), dar le [[Clár Copernicus|Copernicus]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://climate.copernicus.eu/second-warmest-march-globally-large-wet-and-dry-anomalies-europe|teideal=Second-warmest March globally, large wet and dry anomalies in Europe|údar=Copernicus|dáta=2025-04-08|work=climate.copernicus.eu|dátarochtana=2025-04-09}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.seaandjob.com/worlds-record-breaking-heat-streak-extends-into-march/|teideal=World’s Record-Breaking Heat Streak Extends Into March {{!}} Sea and Job|údar=SEAANDJOB|language=en-US|dátarochtana=2025-04-09}}</ref> agus focal ar bith faoi ar tuairisc.ie nó rte.ie. I dtús mhí Aibreáin in Éirinn, bhí an aimsir "breá" brothallach fós. “In áiteanna éagsúla san Eoraip bhí an Márta ba thirime ann riamh, agus i gceantair eile bhí sé ar an mhí Márta ba fhliche le 47 mbliana,” arsa Coperncus.<ref>{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/gniomhaiochas/comhshaol/drochthuar-daeraid-an-phlaineid-e-an-t-ardu-leanunach-teasa/|teideal=Drochthuar d’aeráid an phláinéid é an t-ardú leanúnach teasa|údar=NÓS|dáta=2025-04-10|language=en-US|work=NÓS|dátarochtana=2025-04-15}}</ref> Bhí idir theaspach agus thriomach ar fud na tíre idir 8-11 Aibreán – teaspach de réir Met Éireann agus triomach de réir Uisce Éireann – agus an teocht chomh hard le 21.8 céim i g[[Caisleán na Deirge]] ar an 10 Aibreán.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/weather/articles/c99p142g143o|teideal=Highest temperature of the year reached as hay fever season continues|dáta=2025-04-11|language=en-GB|work=BBC Weather|dátarochtana=2025-04-15}}</ref> Bhí Uisce Éireann ag achainí ar an bpobal a bheith spárálach agus uisce a chaomhnú.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Teocht chomh hard le 20 céim inniu, 21 céim amárach|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0409/1506630-teocht-chomh-hard-le-20-ceim-inniu-21-ceim-amarach/|date=2025-04-09|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Polaitíocht == Insealbhaíodh [[Donald Trump]] mar [[Uachtarán na Stát Aontaithe]] den dara huair ar an 20 Eanáir 2025. In óráid a thug sé i d[[Comhdháil na Stát Aontaithe|Teach na Comhdhála]] ar Chnoc an Chaipeatóil, mhaígh Trump go raibh éigeandáil náisiúnta fuinnimh ann agus thug sé le fios go rachfaí i muinín na mianadóireachta idir muir agus thír lena mhaolú. "Drill, baby, drill" an mana a bhí aige ina óráid.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/drill-baby-drill-re-nua-ar-dhath-na-hola-geallta-ag-donald-trump/|teideal=‘Drill baby, drill!’ – ré nua ar dhath na hola geallta ag Donald Trump|údar=Alex Hijmans|dáta=22 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-22}}</ref> Bhí cead tugtha ag Trump do chomhlachtaí taiscéalaíochta ola agus gás a bhaint as tailte fairsinge gan mhilleadh in Alasca. Chuir sé maoiniú $300 billiún i dtaca le tionchar ar an gcomhshaol ar ceal ar an toirt; cuireadh cosc ar infheistiú in infreastruchtúr "glas".<ref name=":0">{{Cite news|url=https://www.ft.com/content/fcaf50dc-6779-44d2-a7fa-264df798a4c1?accessToken=zwAGLEuA1crAkdP8r1DcZ3lE0tOn-iZN95ikwQ.MEUCIQC4EVymm-6cEaGaPszaoaREQZhvMgM8WXqXccpQoeNvtAIgLAfnanKXTswXygw47TK8RauKzxtqOMy20EQJ5I8kTzo&sharetype=gift&token=2f4f8a68-c33e-471a-8165-58e71b6369f3|teideal=Donald Trump halts more than $300bn in US green infrastructure funding|údar=Amanda Chu, Jamie Smyth|dáta=2025-01-22|work=Financial Times|dátarochtana=2025-01-22}}</ref> {{Main|Athrú aeráide sna Stáit Aontaithe}} {{Main|Dara téarma Donald Trump}} == Imeachtaí == Reáchtálfar idir 10 Samhain - [[21 Samhain]] [[2023|2024]] i m[[Belém]] na [[An Bhrasaíl|Brasaíle]], COP30 (Comhdháil na bPáirtithe 29) nó [[Comhdháil na Náisiún Aontaithe maidir leis an athrú aeráide, 2025]].<ref>Ciallaíonn COP ‘Comhdháil na bPáirtithe’ agus is ionann na ‘páirtithe’ agus an 197 náisiún a d’aontaigh Creat-Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe maidir leis an Athrú Aeráide i 1992.</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://cop29.az/en/home|teideal=COP29 Azerbaijan - United Nations Climate Change Conference|work=cop29.az|dátarochtana=2024-11-20}}</ref> == Aeráid agus tubaistí == Bhris [[Falscaithe i ndeisceart California, Eanáir 2025|falscaithe amach i Los Angeles agus sna ceantair máguaird]] ar chósta thiar na Stát Aontaithe i mí Eanáir 2025, Ba mhillteanach an tubaiste timpeallachta é.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2025/01/12/us/californias-worst-wildfires-history.html|teideal=How the Destruction in Los Angeles Ranks in California’s Fire History|údar=Samuel Granados, Nicholas Bogel-Burroughs, Soumya Karlamangla|dáta=2025-01-09|language=en-US|work=The New York Times|dátarochtana=2025-01-10}}</ref> {{Main|Falscaithe i ndeisceart California, Eanáir 2025}}Ar an 28 Bealtaine 2025, bhí an sráidbhaile Blatten san Eilvéis scriosta tar éis intitim oighearshrutha. Toradh athrú aeráide an tubaiste seo, agus na oighearshruthanna agus talamh síorshioctha sa cheantar ag leá. {{Main|Tubaiste Blatten}} == Féach freisin == * [[Aimsir na bliana 2022]], [[Aimsir na bliana 2023]], [[Aimsir na bliana 2024]], [[Aimsir na bliana 2025]] * [[COP30]] * [[Athrú aeráide in 2023]], [[Athrú aeráide in 2024]] * [[Falscaithe i ndeisceart California, Eanáir 2025]], [[Tubaiste Blatten]], Bealtaine 2025 == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:An tEagras Meitéareolaíochta Domhanda]] [[Catagóir:Apacailipteachas]] [[Catagóir:Aimsir na bliana 2025]] [[Catagóir:2025]] [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] 7jtyynyg6g0pyarahc5luwl4slajcxu 1268179 1268178 2025-06-02T18:12:36Z TGcoa 21229 1268179 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhí teochtaí curiarrachta ar fud an domhain le linn 2024-2025. Ar an 10 Eanáir 2025, dúirt an tseirbhís [[Clár Copernicus|Copernicus]], a dhéanann anailís ar an athrú aeráide, gurbh í an bhliain 2024 ba theo riamh ó cuireadh tús le taifid.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='2024 ba theo riamh'-Copernicus|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0110/1490071-2024-ba-theo-riamh-copernicus/|date=2025-01-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Climate March 1569 signs (34028131880).jpg|clé|mion|2025: cuireadh cosc ar infheistiú in infreastruchtúr "glas".<ref name=":0" />]] [[Íomhá:FridaysForFuture protest Berlin 2025-03-21 11.jpg|clé|mion|agóid FridaysForFuture i mBeirlín 2025-03-21]] == Aimsir == Ag deireadh na bliana 2024, bhí an chuid is mó taighdeoirí ag súil go mbeadh 2025 beagán níos fuaire ná 2023 agus 2024, mar gheall ar [[El Niño]] 2023-2024. Ceapadh go mbeadh Eanáir 2025 níos fuaire ná Eanáir 2024 mar gheall ar theacht ''[[La Niña]]'' in áit El Niño. Ach a mhalairt ar fad a tharla agus bhris Eanáir 2025 taifead Eanáir 2024.<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/8-feabhra-2025-ard-mhacha/id1525428808?i=1000690265747|teideal=Nuacht Mhall (Ard Mhacha)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=8 Feabhra 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-02-08}}</ref> {{Main|Aimsir na bliana 2025}}Taifead aeráide aon uair amháin eile: bhí mí an Mhárta 2025 an Márta ba theo dár taifeadadh riamh san Eoraip (go dtí sin), dar le [[Clár Copernicus|Copernicus]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://climate.copernicus.eu/second-warmest-march-globally-large-wet-and-dry-anomalies-europe|teideal=Second-warmest March globally, large wet and dry anomalies in Europe|údar=Copernicus|dáta=2025-04-08|work=climate.copernicus.eu|dátarochtana=2025-04-09}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.seaandjob.com/worlds-record-breaking-heat-streak-extends-into-march/|teideal=World’s Record-Breaking Heat Streak Extends Into March {{!}} Sea and Job|údar=SEAANDJOB|language=en-US|dátarochtana=2025-04-09}}</ref> agus focal ar bith faoi ar tuairisc.ie nó rte.ie. I dtús mhí Aibreáin in Éirinn, bhí an aimsir "breá" brothallach fós. “In áiteanna éagsúla san Eoraip bhí an Márta ba thirime ann riamh, agus i gceantair eile bhí sé ar an mhí Márta ba fhliche le 47 mbliana,” arsa Coperncus.<ref>{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/gniomhaiochas/comhshaol/drochthuar-daeraid-an-phlaineid-e-an-t-ardu-leanunach-teasa/|teideal=Drochthuar d’aeráid an phláinéid é an t-ardú leanúnach teasa|údar=NÓS|dáta=2025-04-10|language=en-US|work=NÓS|dátarochtana=2025-04-15}}</ref> Bhí idir theaspach agus thriomach ar fud na tíre idir 8-11 Aibreán – teaspach de réir Met Éireann agus triomach de réir Uisce Éireann – agus an teocht chomh hard le 21.8 céim i g[[Caisleán na Deirge]] ar an 10 Aibreán.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/weather/articles/c99p142g143o|teideal=Highest temperature of the year reached as hay fever season continues|dáta=2025-04-11|language=en-GB|work=BBC Weather|dátarochtana=2025-04-15}}</ref> Bhí Uisce Éireann ag achainí ar an bpobal a bheith spárálach agus uisce a chaomhnú.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Teocht chomh hard le 20 céim inniu, 21 céim amárach|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0409/1506630-teocht-chomh-hard-le-20-ceim-inniu-21-ceim-amarach/|date=2025-04-09|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Polaitíocht == Insealbhaíodh [[Donald Trump]] mar [[Uachtarán na Stát Aontaithe]] den dara huair ar an 20 Eanáir 2025. In óráid a thug sé i d[[Comhdháil na Stát Aontaithe|Teach na Comhdhála]] ar Chnoc an Chaipeatóil, mhaígh Trump go raibh éigeandáil náisiúnta fuinnimh ann agus thug sé le fios go rachfaí i muinín na mianadóireachta idir muir agus thír lena mhaolú. "Drill, baby, drill" an mana a bhí aige ina óráid.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/drill-baby-drill-re-nua-ar-dhath-na-hola-geallta-ag-donald-trump/|teideal=‘Drill baby, drill!’ – ré nua ar dhath na hola geallta ag Donald Trump|údar=Alex Hijmans|dáta=22 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-22}}</ref> Bhí cead tugtha ag Trump do chomhlachtaí taiscéalaíochta ola agus gás a bhaint as tailte fairsinge gan mhilleadh in Alasca. Chuir sé maoiniú $300 billiún i dtaca le tionchar ar an gcomhshaol ar ceal ar an toirt; cuireadh cosc ar infheistiú in infreastruchtúr "glas".<ref name=":0">{{Cite news|url=https://www.ft.com/content/fcaf50dc-6779-44d2-a7fa-264df798a4c1?accessToken=zwAGLEuA1crAkdP8r1DcZ3lE0tOn-iZN95ikwQ.MEUCIQC4EVymm-6cEaGaPszaoaREQZhvMgM8WXqXccpQoeNvtAIgLAfnanKXTswXygw47TK8RauKzxtqOMy20EQJ5I8kTzo&sharetype=gift&token=2f4f8a68-c33e-471a-8165-58e71b6369f3|teideal=Donald Trump halts more than $300bn in US green infrastructure funding|údar=Amanda Chu, Jamie Smyth|dáta=2025-01-22|work=Financial Times|dátarochtana=2025-01-22}}</ref> {{Main|Athrú aeráide sna Stáit Aontaithe}} {{Main|Dara téarma Donald Trump}} == Imeachtaí == Reáchtálfar idir 10 Samhain - [[21 Samhain]] [[2023|2024]] i m[[Belém]] na [[An Bhrasaíl|Brasaíle]], COP30 (Comhdháil na bPáirtithe 29) nó [[Comhdháil na Náisiún Aontaithe maidir leis an athrú aeráide, 2025]].<ref>Ciallaíonn COP ‘Comhdháil na bPáirtithe’ agus is ionann na ‘páirtithe’ agus an 197 náisiún a d’aontaigh Creat-Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe maidir leis an Athrú Aeráide i 1992.</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://cop29.az/en/home|teideal=COP29 Azerbaijan - United Nations Climate Change Conference|work=cop29.az|dátarochtana=2024-11-20}}</ref> == Aeráid agus tubaistí == Bhris [[Falscaithe i ndeisceart California, Eanáir 2025|falscaithe amach i Los Angeles agus sna ceantair máguaird]] ar chósta thiar na Stát Aontaithe i mí Eanáir 2025, Ba mhillteanach an tubaiste timpeallachta é.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2025/01/12/us/californias-worst-wildfires-history.html|teideal=How the Destruction in Los Angeles Ranks in California’s Fire History|údar=Samuel Granados, Nicholas Bogel-Burroughs, Soumya Karlamangla|dáta=2025-01-09|language=en-US|work=The New York Times|dátarochtana=2025-01-10}}</ref> {{Main|Falscaithe i ndeisceart California, Eanáir 2025}}Ar an 28 Bealtaine 2025, bhí an sráidbhaile Blatten san Eilvéis scriosta tar éis intitim oighearshrutha. Toradh athrú aeráide an tubaiste seo, agus na oighearshruthanna agus talamh síorshioctha sa cheantar ag leá. {{Main|Tubaiste Blatten}} == Féach freisin == * [[Aimsir na bliana 2022]], [[Aimsir na bliana 2023]], [[Aimsir na bliana 2024]], [[Aimsir na bliana 2025]] * [[COP30]] * [[Athrú aeráide in 2023]], [[Athrú aeráide in 2024]] * [[Falscaithe i ndeisceart California, Eanáir 2025]], [[Tubaiste Blatten]], Bealtaine 2025 == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:Apacailipteachas]] [[Catagóir:Aimsir na bliana 2025]] [[Catagóir:2025]] [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] p8d6gpjr1qutka9muftoz2zzj6h0fwm 0 117602 1268545 1265967 2025-06-03T21:30:06Z TGcoa 21229 1268545 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhuail '''Stoirm Éowyn''' Éire agus an Bhreatain go moch ar an [[24 Eanáir]] [[2025]], "stoirm ghéar gan chuimse", an stoirm ab fhíochmhaire a bhuail Éire riamh.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title='Stoirm ghéar gan chuimse'-BSL|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492783-stoirm-ghear-gan-chuimse-bsl/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref name=":3">{{Luaigh foilseachán|title=Stoirm Éowyn: 184 km/u faoin scailp ghaoithe ba thréine|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0206/1495012-stoirm-eowyn-184-km-u-faoin-scailp-ghaoithe-ba-threine/|date=2025-02-06|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/c4gz8x1j0v2o|teideal=Storm Éowyn: Record breaking winds in the Republic of Ireland|dáta=2025-02-06|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-02-06}}</ref> Taifeadadh an ghaoth ba láidre riamh in Éirinn le linn Stoirm Éowyn. Ag [[Ceann Mhása]] i gConamara taifeadadh meánluas de 142km san uair agus séideán amháin de 184km/h go luath maidin ar an 24 Eanáir.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=As it happened: Storm Éowyn brings record gusts|url=https://www.rte.ie/news/2025/0124/1492628-storm-eowyn/|date=2025-01-24|language=en|author=RTÉ News}}</ref> Rinneadh a lán damáiste timpeall na tíre. Bhí Éowyn ar cheann de na stoirmeacha ba mheasa a bhuail Éire ó tharla [[Oíche na Gaoithe Móire]] sa bhliain 1839, Léirigh an stoirm seo, aon uair amháin eile, an gá atá le seasmhacht seirbhísí sna ceantair Ghaeltachta, chomh maith le hinfheistíocht agus slándáil don bhonneagar chun a chinntiú go mbeidh gnólachtaí in ann leanúint ar aghaidh lena ngnó nuair a tharlaíonn eachtraí aimsire mar Éowyn.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/meadu-ar-fhostaiocht-in-2024-ach-folaireamh-tugtha-ag-udaras-na-gaeltachta-faoi-fharraigi-arda-romhainn/|teideal=Méadú ar fhostaíocht in 2024, ach foláireamh tugtha ag Údarás na Gaeltachta faoi ‘fharraigí arda romhainn’|údar=Pádraic Ó Ciardha|dáta=4 Feabhra 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-05}}</ref> [[Íomhá:ECDM 20250124 Storm Eowyn.pdf|clé|mion]] [[Íomhá:Storm Éowyn Approaches the British Isles (CIRA 2025-01-23).png|clé|mion| 23 Eanáir ]] [[Íomhá:Storm Éowyn hits Ireland (Copernicus 2025-01-27).png|clé|mion|luas na gaoithe ar an 24 Eanáir (foinse: [[Clár Copernicus|Copernicus]])]] [[Íomhá:Power Loss in Ireland from Storm Éowyn (CIRA 2025-01-26 - nolabels portrait).webm|clé|mion|lándorchú i gceantair áirithe ar an 26 Eanáir (foinse CIRA / NOAA)]] [[Íomhá:Abbeydorneystormeowyn.jpg|clé|mion| Scriosadh an bhruach abhann ar Abhainn na Brice ag Eaglais Naomh Beirnird i [[Mainistir Ó dTorna]], [[Contae Chiarraí|Co. Chiarraí]] tar éis Stoirm Éowyn.]] == Ullmhúcháin == D'fhág an doineann agus an drochaimsir an tír ar fad i réimse an stádais dheirg, an grád is airde ó thaobh na haimsire geimhriúla.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Stoirm Éowyn ag réabadh léi|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492624-stoirm-eowyn-ag-reabadh-lei/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhí [[Met Éireann]] ag achainí ar dhaoine fanacht amach ó cheantair cois cósta agus aird a thabhairt ar fhainic an Gharda Cósta, ‘Fan siar, Fan ard, Fan tirim’.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/speirling-chugainn-i-lar-na-hoiche-rabhadh-dearg-le-teacht-i-bhfeidhm-i-26-contae/|teideal=Spéirling chugainn i lár na hoíche, rabhadh dearg le teacht i bhfeidhm i 26 contae|dáta=2025-01-23|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-26}}</ref> Bhí rabhadh dearg gaoithe i bhfeidhm ar fud an oileáin go dtí meán lae ar an 24 Eanáir, agus moladh go láidir do dhaoine fanacht sa bhaile agus gan dul amach le linn na stoirme.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Crá croí anois agus an glantachán ag tosú|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492747-cra-croi-anois-agus-an-glantachan-ag-tosu/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhí an t[[An tÚdarás um Shábháilteacht ar Bhóithre|Údarás um Shábháilteacht ar Bhóithre]] (RSA) ag moladh do thiománaithe gan taisteal ar chor bith dá mba fhéidir sin a sheachaint.<ref name=":1" /> == Fórsa hairicín == De réir figiúirí Met Éireann, níor taifeadadh gaoth chomh mór in Éirinn riamh. Bhí fórsa [[Spéirling|hairicín]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nhc.noaa.gov/aboutsshws.php|teideal=Saffir-Simpson Hurricane Wind Scale|work=www.nhc.noaa.gov|dátarochtana=2025-02-06}}</ref> sa ghaoth a taifeadadh i gCeann Mhása i gCo na Gaillimhe agus i g[[Cionn Mhálanna]] i gCo Dhún na nGall. Fórsa 12 ar an meán de réir scála gaoithe Beaufort a bhí i gceist sa dá áit sin. 184 ciliméadar san uair a bhí faoin scailp ghaoithe ba thréine agus 142 ciliméadar san uair ar an meán a bhí faoin ngaoth ba thréine i gcaitheamh deich nóiméad.<ref name=":3" /> Mar leis na stáisiún aimsire eile, luas 150 ciliméadar san uair faoin ngaoth a taifeadadh i bhFionnúir i gCo Dhún na nGall , 139 ciliméadar san uair i mBaile Átha an Rí i gCo na Gaillimhe agus 124 ciliméadar san uair sa Ghoirtín i gCo Thiobraid Árann.<ref name=":3" /> Dúirt [[Met Éireann]] gur “fíorannamh” a bhíonn spéirlingí os cionn talún in Éirinn.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/speirling-chugainn-i-lar-na-hoiche-rabhadh-dearg-le-teacht-i-bhfeidhm-i-26-contae/|teideal=Spéirling chugainn i lár na hoíche, rabhadh dearg le teacht i bhfeidhm i 26 contae|údar=Nuacht RTÉ|dáta=2025-01-23|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-26}}</ref>  Ach b'fhéidir go bhfuil an [[Aeráid na hÉireann]] ag athrú. == Damáistí == D'fhág Éowyn na mílte gan leictreachas, go háirithe ar an gcósta thiar. Buaileadh 768,000 custaiméir de chuid an [[BSL]] sa Phoblacht, idir thithe cónaithe, fheirmeacha agus ghnólachtaí.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://esb.ie/media-centre-news/press-releases/article/2025/01/27/stay-safe-stay-clear-and-report-damage-to-electricity-infrastructure---esb-networks-restores-power-to-564-000-customers-impacted-by-storm-%C3%A9owyn|teideal=Stay Safe Stay Clear and report damage to electricity infrastructure – Power restored to 564,000 customers|údar=BSL|language=en|work=ESB Corporate|dátarochtana=2025-01-27}}</ref> Bhí suas le 250,000 teaghlach agus gnó sa Tuaisceart gan aon chumhacht aibhléise chomh maith an lá dár gcionn. Deirtear nach ndearna aon stoirm riamh sa tír an oiread sin damáiste don chóras. Bhí an damáiste don ghréasán, 'i bhfad níos measa ná stoirmeacha Darragh 2024 agus Ophelia i 2017'.<ref name=":0" /> Bhí breis is 120,000 duine gan uisce de bharr na stoirme dar le [[Uisce Éireann]]. B'iad contaetha Chiarraí, Luimnigh, na Gaillimhe, Dhún na nGall, Laoise, Chill Chainnigh, Phort Láirge agus Thiobraid Árann is measa a bhí buailte. Easpa cumhachta sna hionaid cóirithe faoi ndear an fhadhb seo.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Córais uisce buailte ag an stoirm|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492770-corais-uisce-buailte-ag-an-stoirm/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Scriosadh an "[[Cruinneachán Aeir CLG Chonnacht|Air Dome]]" de chuid [[Cumann Lúthchleas Gael|Chumann Lúthchleas Gael]] Chonnacht.<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/25-ean%C3%A1ir-2025-luimneach/id1525428808?i=1000685416987|teideal=Nuacht Mhall (Luimneach)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=25 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-01-26}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishexaminer.com/sport/gaa/arid-41560540.html|teideal='A bad night and a bad morning': Storm Éowyn destroys Connacht GAA Air Dome|údar=John Fallon and David Raleigh|dáta=2025-01-24|language=en|work=Irish Examiner|dátarochtana=2025-01-26}}</ref> Idir €3.5m agus €4m a chosain [[Cruinneachán Aeir CLG Chonnacht|Cruinneachán Aeir Chumann Lúthchleas Gael Chonnacht]] le tógáil agus osclaíodh go hoifigiúil é in Iúil 2020. Tá an láthair suite idir Cnoc Mhuire agus Béal Átha Shamhnais agus is ann a bhí an Chraobh Náisiúnta Frisbee le reachtáil.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Ionad barrfheabhais spóirt Chonnacht scriosta|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492700-ionad-barrfheabhais-spoirt-chonnacht-scriosta/|date=2025-01-24|language=ga}}</ref> Bhí fear maraithe i ndiaidh do chrann titim ar an gcarr a bhí á thiomáint aige le linn na stoirm.<ref>Tharla an taisme i gceantar Ráth Bhó,Contae Dhún na nGall ag 5.30 ar maidin.</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Fear maraithe i dtimpiste i gCo.Dhún na nGall|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492798-fear-maraithe-i-dtimpiste-i-gco-dhun-na-ngall/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhí an t-ádh le lánúin i gContae Chiarraí a gcosa a thabhairt leo nuair a leag Éowyn binn a dtí go moch ar maidin ar an 24 Eanáir.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=An t-ádh dearg le lánúin i gCiarraí|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492785-an-t-adh-dearg-le-lanuin-i-gciarrai/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ní raibh aon seirbhís ''traenach'' isteach ná amach as stáisiúin na Gaillimhe,Chathair na Mart agus Bhéal Feirste ar feadh dhá lá. Thit crainn ar an ráille traenach ar a bhfeidhmíonn an DART san oirthear agus seirbhísí moillithe go suntasach i Mullach Íde agus Baile an Bhóthair i mBaile Átha Cliath go háirithe.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Fadhbanna áirithe fós le seirbhísí iarnróid|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492773-fadhbanna-airithe-fos-le-seirbhisi-iarnroid/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Agus ainneoin na stoirme móire is díol suntais an líon eitiltí ar éirigh leo talamh na hÉireann a fhágáil as Aerfoirt Bhaile Átha Cliath, Chorcaí agus na Sionainne. Bíodh sin mar a bhí, cuireadh breis is 200 eitilt ar ceal in Aerfort Bhaile Átha Cliath luath ar maidin ar an 24ú Eanáir.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=RSA ag moladh do dhaoine gan taisteal|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0124/1492686-rsa-ag-moladh-do-dhaoine-gan-taisteal/|date=2025-01-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Níos déanaí == Ar an 27 Eanáir, bhí 204,000 custaiméir de chuid an [[BSL]], idir thithe cónaithe, fheirmeacha agus ghnólachtaí, fós gan aon chumhacht aibhléise.<ref name=":2" /> Bhí go leor de na foirgnimh sin ar an gcósta thiar mar a bhfuil na ceantair Ghaeltachta is mó – ceantar Chois Fharraige ó na Forbacha siar go Baile na hAbhann, cuid den Cheathrú Rua, Ceantar na nOileán, Carna, Cill Chiaráin, agus Ros Muc san áireamh. Bhí an milleán leagtha ar an rialtas as “easpa infheistíochta” in infreastruchtúr an iarthair.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-baol-ann-go-mbeidh-ceantair-airithe-ghaeltachta-gan-aon-chumhacht-ar-feadh-breis-is-seachtain/|teideal=An baol ann go mbeidh ceantair áirithe Ghaeltachta gan aon chumhacht ar feadh breis is seachtain|údar=Maitiú Ó Coimín|dáta=27 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-27}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/rabhadh-tugtha-do100000-custaimeir-go-bhfeadfaidis-a-bheith-gan-leictreachas-go-ceann-seachtaine/|teideal=Rabhadh tugtha do 100,000 custaiméir go bhféadfaidís a bheith gan leictreachas go ceann seachtaine|dáta=2025-01-27|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-27}}</ref> Bhí isteach is amach le ceithre scór míle foirgneamh gan soláthar uisce. Bhí os cionn 20,000 foirgneamh fós gan uisce i gcontae na Gaillimhe ar an 27 Eanáir. Dhá lá dhéag níos déanaí ó shéid an ghaoth mhór. bhí tionchar na stoirme fós le brath i go leor ceantar ar fud na tíre. Ar an 4 Feabhra 2025, bhí thart ar 25,000 áitreabh fós gan cumhacht leictreach i gcónaí san iarthar (go hairithe), san iarthuaisceart agus i lár tíre.<ref>B'iad Gaillimh, Maigh Eo, Ros Comáin agus Liatroim na háiteanna is measa a bhí buailte agus bhí roinnt daoine gan chumhacht freisin sa Chabhán, sa Longfort, i Sligeach, i Muineachán agus i nDún na nGall.</ref> Agus gan aibhléis a bhac, bhí 400 áitreabh fós gan soláthar uisce de bharr na stoirme. Bhí 3,000 teicneoir ar a ndícheall ag iarraidh an chumhacht a thabhairt ar ais sna háiteanna sin, teicneoirí ón Tuaisceart, ón mBreatain agus ó Mhór-roinn na hEorpa ina measc.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=25,000 áitreabh gan cumhacht aibhléise i gcónaí|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0204/1494579-25-000-aitreabh-gan-cumhacht-aibhleise-i-gconai/|date=2025-02-04|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> B'iad na ceantair Ghaeltachta a bhí sa mbaol is mó. Bhí “ceachtanna le foghlaim” ag [[Údarás na Gaeltachta]] agus “ag an státchóras trí chéile” i bhfianaise na ndeacrachtaí a chruthaigh an Stoirm Éowyn agus an dá stoirm eile a threascair Conamara agus ceantair Ghaeltachta eile le linn 2024-2025, dar le Príomhfheidhmeannach an Údaráis, Tomás Ó Síocháin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ceachtanna-le-foghlaim-i-ndiaidh-stoirm-eowyn-ceannasai-udaras-na-gaeltachta/|teideal=‘Ceachtanna le foghlaim’ i ndiaidh Stoirm Éowyn – ceannasaí Údarás na Gaeltachta|údar=Maitiú Ó Coimín|dáta=31 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-05}}</ref>  Bhí pobal [[Cíll Iúráin|Chíll Iúráin]] (Killuran)<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.logainm.ie/ga/448|teideal=Cill Iúráin/Killuran|language=ga|work=logainm.ie|dátarochtana=2025-02-28}}</ref> i gContae an Chláir fós gan chumacht ná fón cúig seachtaine tar éis Éowyn.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Pobal Chill Iúráin fós gan chumacht cúig seachtaine tar éis Éowyn|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0228/1499508-pobal-chill-iurain-fos-gan-chumacht-cuig-seachtaine-tar-eis-eowyn/|date=2025-02-28|language=ga-IE|author=Tomás O. Mainnín / Nuacht RTÉ}}</ref> == Cúiteamh == I ndiaidh Stoirm Éowyn, fuair an [[Scéim um Chúnamh Daonnúil]] an líon is mó iarratas i ndiaidh stoirme riamh in Éirinn. Dúirt an Roinn Coimirce Sóisialaí go bhfuair sí breis agus 92,000 iarratas ar an scéim ó osclaíodh í ar an 23ú Eanáir. Is chun dul i ngleic leis an gcruatan díreach i ndiaidh drochaimsire atá Céim 1 den scéim dírithe agus cuirtear íocaíochtaí tacaíochta éigeandála ar fáil chun costais bhia agus costais riachtanacha eile a chlúdach.<ref name=":4">{{Luaigh foilseachán|title=An líon íocaíochtaí iar-stoirme riamh íoctha tar éis Éowyn|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0509/1511953-an-lion-iocaiochtai-iar-stoirme-riamh-ioctha-tar-eis-eowyn/|date=2025-05-09|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Clúdaíonn Céim 2 den scéim dochar d'earraí bána; cuisneoirí agus ábhair thithíochta eile atá riachtanach, cuir i gcás. Faoin Céim 3, tá tacaíocht airgeadais níos fadtéarmaí i gceist, mar shampla, cúiteamh as damáiste struchtúrach. Ceithre mhí i ndiaidh Stoirm Éowyn, bhí daoine timpeall na tíre ag streachailt go fóill de bharr an dochair a rinne an spéirling chonfach, in ainneoin na dtacaíochtaí ón rialtas.<ref name=":4" /> De réir figiúirí a chuir an Roinn Coimirce Sóisialaí ar fáil i mí an Mheithimh 2025, cláraíodh 93,007 iarratas (gach céim) i leith 75,733 duine, luach €12.8 milliún, faoin Scéim um Chúnamh Daonnúil. Is as Gaillimh a tháinig an líon is mó iarratas, is é sin 30,592; Maigh Eo ina dhiaidh sin, is é sin 17,303; agus Ros Comáin ina dhiaidh sin arís, is é sin 8,702. I mí an Mheithimh bhí 22,149 iarratasóir a raibh cinneadh déanta i leith a n-éileamh ach ag fanacht fós don íocaíocht maidir leis an damáiste.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Éowyn: as Gaillimh, Maigh Eo an líon is mó iarratas ar chúiteamh|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0603/1516509-eowyn-as-gaillimh-maigh-eo-an-lion-is-mo-iarratas-ar-chuiteamh/|date=2025-06-03|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Oíche na Gaoithe Móire]] * [[Cruinneachán Aeir CLG Chonnacht]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Stoirmeacha]] [[Catagóir:2025]] [[Catagóir:Teagmhais aimsire in Éirinn]] [[Catagóir:Gaoth]] nm2kyr66o6znjrg6q2ubtpgdum7dm0i 14 117705 1268252 1257215 2025-06-03T00:26:12Z Alison 570 Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha 1268252 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Podchraoltoiri Isiltireacha}} [[Catagóir:Podchraoltóirí de réir tíre|Ísiltír]] [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír de réir slí bheatha|Po]] [[Catagóir:Cultúr na hÍsiltíre|Po]] gu7ulf9y0oa6ivqqhjfy102kgx6w15h 0 117943 1268547 1265790 2025-06-03T21:37:31Z TGcoa 21229 1268547 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Rinne an Rúis ionradh ar an Úcráin ar an [[24 Feabhra]] [[2022]]. Gan é ach mí ó thóg [[Donald Trump]] seilbh an athuair ar an Uachtaránacht, rinne [[Donald Trump|sé]] iarracht tús a chur le cainteanna síochána i mí Feabhra 2025, gan an Úcráin, agus gan na comhghuaillithe. Roimhe sin, ba é polasaí an Uachtaráin Biden, i dteannta tromlach ceannairí san Eoraip, nach raibh ar bun ag an Rúis ach santú mídhleathúil críocha ar chiumhais thoir na hEorpa.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Zelensky go leataobh ag cainteanna síochána san Araib Shádach|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0217/1497261-zelensky-go-leataobh-ag-cainteanna-siochana-san-araib-shadach/|date=2025-02-17|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Secretary Rubio Holds a Meeting with Saudi Arabia and Russia (54334316072).jpg|clé|mion|18 Fea 2025: ar chlé, toscaire na S-A Steve Witkoff, [[Marco Rubio]], & comhairleoir Mike Waltz; ar dheis, Yuri Ushakov agus [[Sergei Lavrov]]]] == Feabhra 2025 == Ar an 12 Feabhra 2025, chuir Uachtarán Stáit Aontaithe Mheiriceá Trump alltacht ar cheannairí na hEorpa nuair a d’fhógair sé go raibh comhrá aige le hUachtarán na Rúise [[Vladimir Putin]] faoi chás na hÚcráine gan dul i dteagmháil leo.<ref>{{Lua idirlín|url=https://edition.cnn.com/2025/02/12/politics/putin-trump-phone-call/index.html|teideal=After Putin call, Trump says negotiations to end Ukraine war will start ‘immediately’ {{!}} CNN Politics|údar=Kaitlan Collins, Kevin Liptak|dáta=2025-02-12|language=en|work=CNN|dátarochtana=2025-02-17}}</ref> Tar éis 3 bliana cogaíochta, baineadh geit as an Úcráin agus a chomhghuaillithe nuair a d'fhógair Réimeas Trump * nach gceadófaí an Úcráin isteach i NATO, * nach mbeadh aon ghabháil-siar ar theorainn na hÚcráine roimh 2014, agus * nach mbeadh aon bhaint ag an Úcráin, ná na tíortha Eorpacha, leis na cainteanna síochána idir Meiriceá agus an Rúis.<ref name=":0" /> '''12 Feabhra sa Bhruiséil:''' thug Pete Hegseth, Aire Cosanta na Stát Aontaithe, le fios go raibh SAM ag athdhíriú a aird ar an tSín.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Secretary Defense Pete Hegseth delivers opening remarks at the 26th UDCG meeting in Brussels|url=https://www.youtube.com/live/rcxt2-JQMTE?feature=shared&t=2403|language=en|date=12 Feabhra 2025}}</ref> Ar an 14 Feabhra, dúirt Leas Uachtarán Mheiriceá [[J. D. Vance|J.D. Vance]] ag Comhdháil Slándála München go raibh "sirriam nua sa bhaile" (agus é ag tagairt d’Uachtarán Mheiriceá).<ref>{{Luaigh foilseachán|title=2025 JD Vance speech at the Munich Security Conference|url=https://en.wikipedia.org/wiki/2025_JD_Vance_speech_at_the_Munich_Security_Conference|journal=Wikipedia|date=2025-02-17|language=en}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Tús Áite: Comhdháil Slándála Munich le John Maguire|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22488733-tus-aite-comhdhail-slandala-munich/|language=ga-IE|author=Nuacht RnaG|date=14 Feabhra 2025}}</ref> Mhaslaigh sé an daonlathas san Eoraip. Is mór a chuir Hegseth agus Vance Iarthar na hEorpa trí chéile.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Vice President JD Vance Delivers Remarks at the Munich Security Conference|url=https://www.youtube.com/live/pCOsgfINdKg?feature=shared|language=en|author=Físeán ar Youtube|date=14 Feabhra 2025|volume=An Teach Bán}}</ref> '''17 Feabhra:''' reáchtáladh cruinniú éigeandála na hEorpa sa [[Pálás Elysées|Phálás Elysées]]. '''18 Feabhra:''' reáchtáladh cainteanna idir Meiriceá agus an Rúis san Araib Shádach. Ní bhfuair an Úcráin aon chuireadh go dtí na cainteanna faoin gcogadh. Chas Aire Gnóthaí Eachtracha na Rúise [[Sergei Lavrov]] agus Yuri Ushakov, iar-Ambasadóir de chuid na Rúise chun na Stát Aontaithe, le toscaireacht Mheiriceá, [[Marco Rubio]], an Comhairleoir Náisiúnta Slándála Mheiriceá Mike Waltz, agus an Toscaire Speisialta Steve Witkoff. Mhaígh Lavrov gurb amhlaidh go raibh an Eoraip ag iarraidh go leanfadh an cogadh ar aghaidh agus dúirt sé go raibh sé ag dul de a thuiscint cén cúram a bheadh acu ag bord na hidirbheartaíochta. [[Íomhá:Ukraine conference in Paris 2025-02-17-17-06-A.jpg|mion|17 Feabhra 2025: cruinniú éigeandála na hEorpa sa [[Pálás Elysées|Phálás Elysées]]]] Dúirt Uachtarán na hÚcráine Volodymyr Zelensky nach mbeadh aon ghlacadh le haon socrú faoin Úcráin a dhéanfadh an Rúis agus Stáit Aontaithe Mheiriceá eatarthu féin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/uair-na-cinniuna-don-eoraip-maidir-le-cursai-slandala-von-der-leyen/|teideal=‘Uair na cinniúna’ don Eoraip maidir le cúrsaí slándála – von der Leyen|dáta=2025-02-17|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-17}}</ref> Thug sé cuireadh do Thoscaire Trump chun na hÚcráine Keith Kellogg a theacht in éineacht leis ar cuairt ar na saighdiúirí i líne thosaigh an chogaidh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/sam-agus-an-ruis-chun-foirne-a-cheapadh-le-tabhairt-faoi-dheireadh-a-chur-leis-an-gcogadh-san-ucrain/|teideal=SAM agus an Rúis chun foirne a cheapadh le tabhairt faoi dheireadh a chur leis an gcogadh san Úcráin|dáta=2025-02-18|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-19}}</ref><ref name=":0" /> '''19 Feabhra:''' chuir Trump an milleán faoin gcogadh ar an Úcráin<ref>Cinnte bréag de chuid Trump a bhí ann; rinne an [[Ionradh na Rúise ar an Úcráin|Rúis ionradh ar an Úcráin]] in 2022 agus maraíodh na céadta míle duine – idir shaighdiúirí agus shibhialtaigh – de bharr na cogaíochta, 2022-2025. </ref> agus bhí neamhshuim déanta ag Trump de chlamhsán Uachtarán na hÚcráine Zelensky. D'fhreagair Zelensky agus dúirt sé go raibh Trump faoi gheasa ag mífhaisnéis. D'aisfhreagair Trump agus dúirt seisean gur "deachtóir" ab ea Zelensky mar nár ghair sé olltoghchán san Úcráin in 2024 (le linn an [[Ionradh na Rúise ar an Úcráin|chogaidh]], rud a bhí dodhéanta).<ref>{{Luaigh foilseachán|title=File fuar déanta ag Trump de cheasacht na hÚcráine|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0219/1497605-file-fuar-deanta-ag-trump-de-cheasacht-na-hucraine/|date=2025-02-19|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> <ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/mas-siochain-ata-uait-ullmhaigh-don-chogadh/|teideal=‘Más síocháin atá uait, ullmhaigh don chogadh’|údar=Alex Hijmans|dáta=19 Feabhra 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-19}}</ref> An lá dár gcionn, dúirt Rialtas na Rúise gur n-aontaigh siad go hiomlán le Rialtas na Stát Aontaithe i dtaca leis an gcogadh san Úcráin. Bhí an Rúis sásta go raibh an tUachtarán Donald Trump níos báúla leo ná mar a bhí an té a bhí sa Teach Bán roimhe, Joe Biden.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Rúisigh, Meiriceánaigh ar aon fhocal faoin gcogadh san Úcráin'|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0220/1497794-ruisigh-meiriceanaigh-ar-aon-fhocal-faoin-gcogadh-san-ucrain/|date=2025-02-20|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''24 Feabhra:''' ghlac [[Comhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe]] le 2 rún (a bhí ag sárú a chéile) faoin gcogadh san Úcráin, ceann dréachtaithe ag Stáit Aontaithe Mheiriceá agus ceann dréachtaithe ag an Úcráin í féin. Glacadh le 93 vóta in aghaidh 18, agus 65 tír ag staonadh, le rún na hÚcráine - a raibh tacaíocht aige ó Chumhachtaí na hEorpa - ag cáineadh an athuair ionradh na Rúise agus ag éileamh go dtarraingeodh an Rúis siar ó chríocha na hÚcráine. Ansin glacadh le ceann eile molta ag na S-A.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Glactha ag an UN le rúin éagsúla faoin ár san Úcráin|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0224/1498664-glactha-ag-an-un-le-ruin-eagsula-faoin-ar-san-ucrain/|date=2025-02-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''25 Feabhra:''' ghlac an [[Comhairle Slándála na Náisiún Aontaithe|Chomhairle Slándála]] le rún neodrach, rún na Stát Aontaithe, agus na tíortha sa nEoraip ag staonadh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://english.alarabiya.net/News/world/2025/02/26/dozens-of-delegates-walk-out-of-russia-s-speech-to-un-rights-council|teideal=Dozens of delegates walk out of Russia’s speech to UN Rights Council|dáta=2025-02-26|language=en|work=Al Arabiya English|dátarochtana=2025-02-26}}</ref> [[Íomhá:Ukraine President Volodymyr Zelensky U.S. President Donald Trump Clash During Meeting.png|mion|Zelensky agus Trump ar an 28 Feabhra 2025: bhí cruinniú teasaí go maith acu<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/1-m%C3%A1rta-2025-maigh-eo/id1525428808?i=1000696999653|teideal=Nuacht Mhall (Maigh Eo)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=1 Márta 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-03-01}}</ref>]] Ar an lá céanna, dúirt Zelensky freisin go raibh an Úcráin fós ag iarraidh dul i bpáirt le h[[Eagraíocht Chonradh an Atlantaigh Thuaidh]], é sin nó socrú cosúil leis a dhéanamh le tíortha an Iarthair. Sa fhreagra a thug Trump air sin, áfach, dúirt sé gurbh fhearr do Zelensky dearmad a dhéanamh ar a leithéid de shocrú. Go deimhin, mhaígh Trump gur dhóichí gurbh é mian sin na hÚcráine ba chionsiocair leis an ionradh a rinne an Rúis ar an tír in 2022.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=Trump, Zelensky le comhaontú a shíniú in Washington arú amárach|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0226/1499004-trump-zelensky-le-comhaontu-a-shiniu-in-washington-aru-amarach/|date=2025-02-26|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''28 Feabhra:''' chuaigh Zelensky go dtí Washington DC lena ainm a chur le "comhaontú an-mhór". Ag trácht a bhí Trump ar chomhaontú i dtaca le mianraí luachmhara atá le fáil san Úcráin agus a bhfuil Meiriceánaigh á santú. Mhaígh Trump gur caoi a bhí sa chomhaontú do na Meiriceánaigh "lena gcuid airgid a fháil ar ais" as an tacaíocht mhíleata a bhí tugtha acu don Úcráin le trí bliana. Rinne Trump beag is fiú den mhaslú a rinne sé ar Zelensky ar an 19 Feabhra ("Ní chreidim gur thug mé le fios gur deachtóir a bhí ann" agus "Tá go leor measa agam air", a dúirt Trump).<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Ní chreidim gur dhúirt mé gur deachtóir é Zelensky!" - Trump|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0228/1499466-ni-chreidim-gur-dhuirt-me-gur-deachtoir-e-zelensky-trump/|date=2025-02-28|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Dúirt Zelensky nach raibh aon ghealltanais sa chomhaontú fós maidir le slándáil na hÚcráine, ach mhaígh Trump ina dhiaidh sin go raibh slándáil na tíre geallta ag an bhfáil a bheadh ag Meiriceánaigh ar na mianraí.<ref name=":1" /> Níos déanaí, bhí Trump agus Zelensky ag béicíl ar a chéile sa Teach Bán.<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Níor chóir géilleadh don Rúis", a dúirt Zelensky le Trump inniu|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0228/1499558-nior-choir-geilleadh-don-ruis-a-duirt-zelensky-le-trump-inniu/|date=2025-02-28|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Prime Minister Keir Starmer meets President Emmanuel Macron (53956069643).jpg|mion|an tUachtarán [[Emmanuel Macron]] agus Príomh-aire na Breataine [[Keir Starmer]]]] == Márta 2025 == '''2 Márta:''' d'fhógair an tUachtarán [[Emmanuel Macron]] agus Príomh-aire na Breataine [[Keir Starmer]] tar éis an chruinniú mullaigh go mbeadh "na comhghuaillithe" ag réiteach plean síochána le cur faoi bhráid na Meiriceánach. D'fhógair siad chomh maith go raibh siad faoi réir saighdiúirí na Fraince agus saighdiúirí na Breataine a sheoladh go dtí an Úcráin le pé soc-comhraic a aimsítear a dhaingniú. Dúirt Macron go raibh an Fhrainc agus an Bhreatain ag obair ar mholadh le "breac-shíocháin míosa a réiteach ar muir, san aer agus ó thaobh an ghréasáin fuinnimh."<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Gan aontú' ar bhreac-shíocháin san Úcráin – An Bhreatain|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0303/1499896-gan-aontu-ar-bhreac-shiochain-san-ucrain-an-bhreatain/|date=2025-03-03|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''3 Márta:''' dúirt an tUachtarán [[Emmanuel Macron|Macron]] agus príomh-aire na Breataine [[Keir Starmer]] go raibh plean síochána don Úcráin aontaithe ag ceannairí na hEorpa, plean a chuirfí faoi bhráid Stáit Aontaithe Mheiriceá.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/sos-cogaidh-miosa-idir-an-ruis-agus-an-ucrain-molta-ag-an-bhfrainc/|teideal=Sos cogaidh míosa idir an Rúis agus an Úcráin molta ag an bhFrainc|dáta=2025-03-03|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-03-04}}</ref> D'fhógair siad go raibh siad faoi réir saighdiúrí na Fraince agus saighdiúirí na Breataine a sheoladh go dtí an Úcráin le pé soc-comhraic a aimsítear a dhaingniú.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Gan aontú' ar bhreac-shíocháin san Úcráin – An Bhreatain|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0303/1499896-gan-aontu-ar-bhreac-shiochain-san-ucrain-an-bhreatain/|date=2025-03-03|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''3/4 Márta''': chuir na Stáit Aontaithe stop leis an gcúnamh míleata don Úcráin, chun brú a chur ar an Úcráin dul i mbun cainteanna síochána leis an Rúis.<ref name=":2" /> Ar an lá céanna, dúirt Uachtarán an Choimisiúin Eorpaigh, [[Ursula von der Leyen]] go raibh an Eoraip i <nowiki>''Ré nua atharmála''</nowiki> agus go raibh plean ann chun suas le 800 billiún euro a chaitheamh (ar feadh cúpla bliain) ar chúrsaí cosanta.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/botun-mor-deanta-ag-volodymyr-zelensky-sa-teach-ban/|teideal=Botún mór déanta ag Volodymyr Zelensky sa Teach Bán|údar=Fachtna Ó Drisceoil|dáta=4 Márta 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-03-04}}</ref><ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|title=Stop curtha ag Trump le cúnamh míleata don Úcráin faoi láthair|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0304/1500079-stop-curtha-ag-trump-le-cunamh-mileata-don-ucrain-faoi-lathair/|date=2025-03-04|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''7 Márta''': ag Comhdháil Nuachta ag an Teach Bán, dúirt Trump go raibh muinín aige i Vladimir Putin, go gcreideann sé é, agus go raibh sé <nowiki>''níos éasca''</nowiki> a bheith ag obair leis an Rúis ná leis an Úcráin, maidir le cainteanna síochána.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Trump Explains Russia 'Bombing Hell Out of Ukraine, Putin Easier To Deal With Despite All The Cards'|url=https://www.youtube.com/watch?v=AMwNyDUMPAw|date=2025-03-07|author=Físeán : CRUX}}</ref> Ina theannta sin, mhaígh Trump gur thuig sé cén fáth gur ionsaigh fórsaí Putin cathair [[Odesa]] ar an 7 Márta (bhuail ionsaí dróin agus diúracán ón Rúis, infreastruchtúr gáis agus fuinnimh in Odesa).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.politico.eu/article/ukraine-use-french-mirage-2000-jet-first-time-repel-russia-missile-drone-strike/|teideal=Ukraine uses French Mirage jets for first time in repelling massive Russian attack|dáta=2025-03-07|language=en-GB|work=POLITICO|dátarochtana=2025-03-07}}</ref> Ach in ainneoin sin, bhagair Trump go ngearrfaí smachtbhannaí ollmhóra ar an Rúis.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=''Níos éasca'' obair leis an Rúis ná leis an Úcráin, a deir Trump|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0307/1500752-oifigigh-on-ucrain-o-mheiricea-le-dul-i-mbun-cainte/|date=2025-03-07|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:August 2024 Kursk Oblast incursion.svg|mion|I rith mhí an Mhárta 2025, bhí an Rúis ag iarraidh an lámh in uachtar a fháil san [[Oblast Kursk]]. críocha a chaill an Rúis i mí Lúnasa 2024]] '''11 Márta:''' dúirt na S-A go raibh siad ag cur trealamh agus faisnéis mhíleata ar fáil don Úcráin an athuair.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.msn.com/en-gb/news/world/us-confirms-full-resumption-of-arms-supplies-to-ukraine-cnn/ar-AA1ANL8H?cvid=a5015e92640f4c3a85aa9518d6099a41&ocid=hpmsn&apiversion=v2&noservercache=1&domshim=1&renderwebcomponents=1&wcseo=1&batchservertelemetry=1&noservertelemetry=1|teideal=US confirms full resumption of arms supplies to Ukraine|údar=MSN|dáta=14 Márta 2025|work=www.msn.com|dátarochtana=2025-03-14}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=An Úcráin ag glacadh le moladh Mheiriceá faoi shos cogaidh|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0311/1501535-an-ucrain-tar-eis-glacadh-le-moladh-mheiricea-faoi-shos-cogaidh/|date=2025-03-11|language=ga}}</ref> '''13 Márta:''' ag moilleadóireacht i dtaca leis an socrú chun am a ghoid, bhí sé tugtha le fios ag Putin go raibh sé i bhfabhar sos cogaidh a chur i bhfeidhm "a fhad is a rachfar i ngleic le bunúdar na coimhlinte". Dúirt Putin nár mhór tuilleadh plé a dhéanamh ar na coinníollacha a bhainfeadh leis.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Putin 'i bhfabhar sos cogaidh' san Úcráin|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0313/1501834-putin-i-bhfabhar-sos-cogaidh-san-ucrain/|date=2025-03-13|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''14 Márta''': thug tíortha an G7 d'Uachtarán na Rúise foláireamh go ngearrfadh siad tuilleadh smachtbhannaí ar an tír sin mura nglacfadh sé le sos comhraic.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=G7 ag tuineadh le Putin glacadh le sos comhraic|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0314/1502057-g7-ag-tuineadh-le-putin-glacadh-le-sos-comhraic/|date=2025-03-14|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''24 Márta:''' bhí feidhmeannaigh de chuid na Rúise agus de chuid Mheiriceá i mbun comhráití i Riyadh san Araib Shádach. Dúirt Rialtas na Rúise go raibh "comhthuiscint" idir é féin agus Rialtas na Stát Aontaithe faoin slí is fearr tabhairt faoi dheireadh a chur leis an gcogaíocht.<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Comhthuiscint" idir an Rúis agus Meiriceá faoin Úcráin|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0324/1503757-comhthuiscint-idir-an-ruis-agus-meiricea-faoin-ucrain/|date=2025-03-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> '''25 Márta:''' fógraíodh sos comhraic sealadach ar an Muir Dhubh. == Aibreán 2025 == '''30 Aibreán''': théis 3 mhí d'aighneas agus achrann, shínigh an Úcráin agus Stáit Aontaithe Mheiriceá conradh, a thabharfainn fabhar agus tosaíocht ar stór mianraí na hÚcráine do Mheiriceá, ar mhaithe le "ciste infheistíochta" leis an Úcráin a atógáil.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Margadh Trump déanta théis achrainn faoi mhianraí na hÚcráine|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0501/1510577-margadh-trump-deanta-theis-achrainn-faoi-mhianrai-na-hucraine/|date=2025-05-01|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Bealtaine 2025 == Bhí socrú déanta i gCív idir ceannairí Eorpacha agus Rialtas na hÚcráine i dtaca le sos comhraic 30 lá a chur i bhfeidhm sa tír. Bhagair Trump go gcuirfidh sé breis smachtbhannaí ar an Rúis mura dtoileann sí glacadh leis an sos comhraic seo.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Socrú déanta i gCív|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0510/1512134-mor-cheannairi-na-heorpa-i-gciv/|date=2025-05-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Meitheamh 2025 == Reáchtáladh an dara babhta de chainteanna síochána sa Tuirc ag a raibh oifigigh ón Rúis agus ón Úcráin i láthair. Breis is uair a chloig a mhair comhráití i gcathair Istanbul. Bhí an dá thír ag iarraidh teacht ar chomhréiteach maidir le malartú na bpríosúnach. Dúirt Uachtarán na Tuirce, [[Tayyip Erdogan|Tayyip Erdogan,]] go raibh sé mar aidhm aige Uachtaráin na hÚcráine agus an Rúise a thabhairt le chéile féachaint le socrú síochána a fháil idir an dá thír.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cruinniú in Istanbul críochnaithe|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0602/1516313-cruinniu-in-istanbul-criochnaithe/|date=2025-06-02|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Ionradh na Rúise ar an Úcráin]] * [[Dara téarma Donald Trump]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Ionradh na Rúise ar an Úcráin]] [[Catagóir:Síocháin]] [[Catagóir:Dara téarma Donald Trump]] s8473mqe0i0g12wlhpbl4xmvzfjq33m 0 118237 1268596 1261713 2025-06-03T23:37:54Z TGcoa 21229 1268596 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Ar an 18 Márta 2025 i gcaitheamh na hoíche, bhí os cionn 400 Palaistíneach maraithe ag ionsaithe Iosrael ar Gaza, ón aer agus ar talamh, tar éis thréimhse réasúnta ciúin. Chuir Iosrael deireadh leis an sos cogaidh a bhí i bhfeidhm ag an am. Tháinig Iosrael ar an namhaid gan fhios; mar sin bhí Iosrael in ann ceannairí Hamas - agus a gclann - a mharú gan stró. Bhí sé ina imní go mbeadh sé ina chogadh dearg arís, [[Ionsaithe ar Gaza, 18 Márta – 15 Bealtaine 2025|rud a tharla]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://apnews.com/live/latest-updates-israel-launches-new-wave-of-airstrikes-across-gaza-after-ceasefire-talks-stall|teideal=Israel breaks ceasefire with surprise airstrike, killing more than 400 Palestinians|language=en|work=AP News|dátarochtana=2025-03-19}}</ref><ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/os-cionn-400-palaistineach-maraithe-ag-aerionsaithe-iosrael-ar-gaza-sos-cogaidh-scriosta/|teideal=Os cionn 400 Palaistíneach maraithe ag aerionsaithe Iosrael ar Gaza, sos cogaidh scriosta|dáta=2025-03-18|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-03-18}}</ref> [[Íomhá:Gaza Ceasefire January 20 2025.png|mion|An "líne" sos cogaigh ar an 20 Eanáir 2025]] [[Íomhá:01 Trump Gaza bearded Hamas dancers.png|mion|Mhol Trump "Riviera an Mheánoirthir" i mí Feabhra 2025: I mí Márta, sheol an Teach Bán fiseán den saghas seo, gníomh gríosaithe.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2025/02/26/world/middleeast/trump-gaza-ai-video.html|teideal=‘Fantasy’ AI Video, Shared by Trump, of Gaza as Luxury Resort Draws Scorn|údar=Natan Odenheimer, Alan Yuhas|dáta=2025-02-26|language=en-US|work=The New York Times|dátarochtana=2025-03-19}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.newyorker.com/culture/infinite-scroll/donald-trumps-ai-propaganda|teideal=Donald Trump’s A.I. Propaganda|údar=Kyle Chayka|dáta=2025-03-05|language=en-US|work=The New Yorker|dátarochtana=2025-03-19}}</ref>]] [[Íomhá:Donald Trump and Benjamin Netanyahu at White House 2025 (4).jpg|mion|Trump agus Benjamin Netanyahu sa Teach Bán, Feabhra 2025]] ==Cúlra== Ar an 15 Eanáir 2025, bhí margadh faoi shos cogaidh déanta ag Iosrael agus Hamas.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/sos-cogaidh-a-chuirfeadh-deireadh-leis-an-gcoimhlint-molta-ag-hamas/|teideal=Sos cogaidh a chuirfeadh deireadh leis an gcoimhlint molta ag Hamas|dáta=2024-02-07|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-06}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ni-fada-go-bhfeicfimid-an-bhfuil-iosrael-dairire-faoi-shos-cogaidh-buan/|teideal=Ní fada go bhfeicfimid an bhfuil Iosrael dáiríre faoi shos cogaidh buan|údar=Máirtín Ó Duibhir|dáta=27 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-06}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/margadh-faoi-shos-cogaidh-in-gaza-deanta-ag-lucht-idirbheartaiochta/|teideal=Margadh faoi shos cogaidh in Gaza déanta ag lucht idirbheartaíochta|dáta=2025-01-15|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-06}}</ref> Dúradh ag an am go raibh na hIosraelaigh ag tapú an tsléachta le súil na Palaistínigh a dhíbirt as Gaza go buan, go háirithe ó thug Uachtarán na Stát Aontaithe Donald Trump le fios go mbeadh sé i bhfabhar a leithéid de bheart.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=Na céadta maraithe ag Iosrael in Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0318/1502636-na-ceadta-maraithe-ag-iosrael-in-gaza/|date=2025-03-18|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> "Riviera an Mheánoirthir" – só-ionad idirnáisiúnta – a bhí ar intinn aige, a dúirt sé.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/caineadh-deanta-ar-phlean-trump-riviera-an-mheanoirthir-a-dheanamh-de-gaza/|teideal=Cáineadh déanta ar phlean Trump ‘Riviera an Mheánoirthir’ a dhéanamh de Gaza|dáta=2025-02-05|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-02-05}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Trump ag moladh Palaistínigh a dhíbirt as Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0205/1494793-trump-ag-moladh-palaistinigh-a-dhibirt-as-gaza/|date=2025-02-05|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Le linn an ama seo, buaileadh [[Ionsaithe Iosrael ar an mBruach Thiar|an Bruach Thiar]] go dona. {{Main|Ionsaithe Iosrael ar an mBruach Thiar}} Ar an 6 Márta 2025, bhí díothú Ghaza geallta ag Uachtarán Mheiriceá "muna scaoiltear saor gan mhoill na gialla" á gcoinneáil ag Hamas. Chuir Donald Trump fainic freisin ar cheannairí Hamas teitheadh as Gaza, an foláireamh deiridh a gheobhaidh siad, a dúirt sé.<ref name=":5">{{Luaigh foilseachán|title='Díothú' muintir Gaza geallta ag Trump gan fuascailt na ngiall|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0306/1500526-diothu-muintir-gaza-geallta-ag-trump-gan-fuascailt-na-ngiall/|date=2025-03-06|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhí tuairim is 50,000 duine maraithe ag na hIosraelaigh in Gaza idir D.F 2023-Márta 2025, gan trácht ar na coirp is dóichí atá faoi smionagar na bhfoirgneamh ar fad a leacaíodh ná ar an domhnaíocht daoine a gortaíodh. Bhí 59 giall fós á gcoimeád in Gaza ar an 17 Márta 2025 agus measadh go raibh 24 díobh fós beo. ==Imeachtaí== Mharaigh Iosrael os cionn 400 Palaistíneach - 150 leanaí ar a laghad<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/radio1/clips/22498409/|teideal=The forgotten humanitarian crisis in Sudan|údar=Agallamh le Peter Power, Executive Director UNICEF in Éirinn ar Claire Byne|dáta=2025-03-19|language=en|work=RTE Radio|dátarochtana=2025-03-19}}</ref> ina measc - in Gaza sa chéad mhór-ionsaí ar an stráice ó cuireadh tús leis an sos cogaidh ar an 15-19 Eanáir 2025. Dúirt údaráis sláinte Gaza gur maraíodh os cionn 400 duine sna hionsaithe. Díreach roimh 2:30 a.m., am na háite, (1:30 a.m., in Éirinn) a cuireadh tús leis na “ionsaithe fairsinge” a d’ordaigh Príomh-Aire Iosrael, [[Benjamin Netanyahu]].<ref name=":0" /> Scaoil scairdeitleáin na nIosraelach na saithí diúracán le cathair Gaza agus le hionaid eile ar fud Gaza, le Deir al-Balah ina lár; agus le Khan Younis agus Rafah sa deisceart, srl. Rinne tancanna, héileacaptair agus airtléire Iosrael ionsaithe sliogán ar champaí teifeach Bureij<ref>{{Lua idirlín|url=https://english.almayadeen.net/latestnews/2025/3/18/occupied-palestine--israeli-artillery-shelling-east-of-al-bu|teideal=Israeli artillery shelling east of Al-Bureij refugee camp and Deir al-Balah in the central Gaza Strip|údar=almayadeen.net|dáta=18 Márta 2025|dátarochtana=19 Márta 2025}}{{Dead link|date=Márta 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> agus Maghazi<ref>{{Lua idirlín|url=https://israelpalestine.liveuamap.com/en/2025/18-march-04-heavy-shelling-by-helicopters-on-the-maghazi|teideal=Heavy shelling by helicopters on the Maghazi camp in the central Gaza Strip. Gaza|language=en|work=Palestine and Israel news today on map - Jerusalem today - Israel News today - Palestine News today - israelpalestine.liveuamap.com|dátarochtana=2025-03-18}}</ref> agus áiteanna eile. Agus an chuid is mó de bhonneagar leighis Gaza nach mór scriosta ag na hIosrealaigh le beagnach ocht mí dhéag, tugadh coirp na marbh agus daoine a gortaíodh i ngluaisteáin chuig a bhfuil fanta d'ospidéil an limistéir a bhí ag feidhmiú ar éigean. Tugadh 85 corp chuig trí cinn de na hotharlanna sin, mar atá, Ospidéal Nasser in Khan Younis, Ospidéal Al-Aqsa Hospital i lár Gaza agus Ospidéal Al-Ahly i gCathair Gaza.<ref name=":5" /> Tháinig Iosrael aniar aduaidh ar an namhaid. I measc na marbh bhí ceannaire an rialtais in Gaza, Issam al-Da'alis,<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Issam al-Da'alis|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Issam_al-Da'alis|journal=Wikipedia|date=2025-03-18|language=en}}</ref> chomh maith le ceathrar comhaltaí sinsearacha eile de Hamas ar a laghad. Maraíodh duine den cheathrar sin, a chlann agus a gharchlann ina dteach cónaithe i gCathair Gaza agus maraíodh sé dhuine dhéag ó theaghlach eile in Rafah.<ref name=":5" /> Maraíodh ceannaire eile de chuid Hamas, Salah al-Bardaweel, ar an 22 Márta.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.wsj.com/world/middle-east/israel-is-killing-hamas-leaders-in-quick-succession-dcacfc78?st=5K5oYJ|teideal=Israel Is Killing Hamas Leaders in Quick Succession|údar=Dov Lieber and Carrie Keller-Lynn|language=en-US|work=WSJ|dátarochtana=2025-03-24}}</ref> Lean an slad ar aghaidh sna laethanta dár gcionn. Bhí conair soir-siar i lár Gaza faoina smacht ag na hIosraelaigh arís agus dhá leath déanta acu den iamhchríoch.<ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|title=70 duine eile ar a laghad maraithe ag Iosrael in Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0320/1503050-70-duine-ar-a-laghad-maraithe-ag-iosrael-in-gaza/|date=2025-03-20|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ar an 23 Márta, mhaígh an rialtas áitiúil i Rafah go raibh 50,000 duine faoi léigear ag saighdiúirí Iosrael i gceantar Tel Al-Sultan na cathrach, "iad sáinnithe i smionagar na cathrach, gan uisce, gan bia, gan aon chuidiú leighis." Thug Rialtas Iosrael le fios "go leanfar de na hionsaithe nó go scaoilfidh Hamas saor na gialla Iosraelacha" faoi choinneáil in Gaza (58 giall a bhí i gceist ach mheas na hIosraelaigh go raibh 34 díobh marbh).<ref name=":2" /> => D'éirigh an cogaíocht níos géire níos déanaí: {{Main|Ionsaithe ar Gaza, 18 Márta – 15 Bealtaine 2025}} ==Trácht == * Dúirt Ard-Rúnaí na Náisiúin Aontaithe [[António Guterres]] gur údar alltachta a bhí sna hionsaithe agus d’iarr sé go léireofaí meas ar an sos cogaígh.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2025/mar/18/un-human-rights-chief-voices-horror-at-israel-new-gaza-strikes|teideal=World leaders express outrage at Israel’s renewed bombing of Gaza civilians|údar=Jennifer Rankin, Oliver Holmes|dáta=2025-03-18|language=en-GB|work=The Guardian|dátarochtana=2025-03-19}}</ref> * Dúradh i ráiteas ó oifig Phríomh-Aire Iosrael go gcuirfí le neart a gcuid ionsaithe. Chuir an Rialtas i leith Hamas “gur dhiúltaigh siad arís is arís eile” gialla a scaoileadh saor agus glacadh le moltaí maidir le fad a chur leis an sos cogaidh.<ref name=":0" /> Ní raibh sa mhóramas oíche ach a thús, a dúirt na hIosraelaigh, agus iad ag bagairt tuilleadh ionsaithe nó go scaoifeadh Hamas saor na gialla a bhí faoi choinneáil acu in Gaza.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2025/mar/18/israel-gaza-strikes-deaths-latest-update|teideal=Netanyahu warns Israel’s renewed Gaza offensive ‘is only the beginning’|údar=Jason Burke, Malak A. Tantesh|dáta=2025-03-18|language=en-GB|work=The Guardian|dátarochtana=2025-03-19}}</ref><ref name=":1" /> * Dúirt grúpa a bhfuil ionadaíocht á déanamh acu ar mhuintir na ngiall go raibh tugtha suas ag rialtas Iosrael ar na gialla. “Tháinig an tuar faoin tairngreacht maidir leis an imní is mó a bhí ar na teaghlaigh, na daoine a fuadaíodh agus muintir Iosrael. Shocraigh rialtas Iosrael a hata a chaitheamh leis na gialla,” a dúirt Fóram na nGiall agus na dTeaghlach atá ar Iarraidh. * Mhaígh Hamas gur ionsaí a bhí ann ar “shibhialtaigh gan chosaint” agus gur chóir do lucht idirbheartaíochta an fhreagracht iomlán a chur ar Iosrael as an sos cogaidh “a shárú agus a chealú”. Dúirt Hamas gur léirigh na hionsaithe gur bréag a bhí i maíomh Iosrael go raibh fonn orthu go ndéanfaí an choimhlint a mhaolú. “Iarrtar ar an bpobal idirnáisiúnta gníomh a dhéanamh láithreach i dtaca le freagracht a leagan ar lucht na forghabhála agus a lucht tacaíochta as na coireanna seo in aghaidh na daonnachta,” a dúradh i ráiteas Hamas. Dúirt Hamas go raibh lánfhreagracht freisin ar Stáit Aontaithe Mheiriceá as an scrios ar mhuintir Gaza tiosc gur chuir Iosrael lucht an Tí Bháin ar an eolas faoi na hionsaithe roimhe ré.<ref name=":0" /> Dúirt Hamas go raibh siad fós sásta dul i mbun idirbheartaíochta agus go rabhthas ag breathnú ar mholtaí Steve Witkoff, toscaire an Uachtaráin Trump.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Líon na ndaoine maraithe ag Iosrael i nGaza thar 50,00|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0323/1503614-lion-na-ndaoine-maraithe-ag-iosrael-i-ngaza-thar-50-00/|date=2025-03-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> *D'éiligh an cumann [[Dochtúirí gan Teorainneacha]] (MSF) ar Iosrael "deireadh láithreach" a chur le dí-shealbhú daoine agus a chinntiú go bhfuil cuidiú fóirithinte ar fáil.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=21 maraithe ag Arm Iosrael thar oíche i nGaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0324/1503714-21-maraithe-ag-arm-iosrael-thar-oiche-i-ngaza/|date=2025-03-24|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Ionsaithe Iosrael ar an mBruach Thiar|Ionsaithe Iosrael ar an mBruach Thiar,]] 2025 * [[Ionsaithe ar Gaza, 18 Márta – 15 Bealtaine 2025]] * [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025|Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine - Meitheamh 2025]] * [[Cogadh Iosrael–Gaza]] * [[Cogadh Iosrael–Gaza agus an comhthéacs idirnáisiúnta]]<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/us-news/2024/apr/01/flow-of-arms-from-us-to-israel-continues-despite-ceasefire-abstention|teideal=Why do arms continue to flow from US to Israel despite ceasefire resolution?|údar=Julian Borger|dáta=2024-04-01|language=en-GB|work=The Guardian|dátarochtana=2024-04-03}}</ref> * [[Imscrúdú na Cúirte Coiriúla Idirnáisiúnta sa Phalaistín]] * [[An Afraic Theas v. Iosrael (Coinbhinsiún um Chinedhíothú)|''An Afraic Theas v. Iosrael'' (Coinbhinsiún um Chinedhíothú)]] nó [[Cinedhíothú na bPalaistíneach]] * [[Scrúdú na Cúirte Bhreithiúnais Idirnáisiúnta maidir le forghabháil na hIosrael ar chríocha Palaistíneacha]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Stair Iosrael]] [[Catagóir:Stair na Palaistíne]] [[Catagóir:Hamas]] [[Catagóir:Stráice Gaza]] [[Catagóir:Cogadh Iosrael-Gaza]] [[Catagóir:2025]] 74mc2e7y6iyq3jdcuw0gqnpp5bmzy5p 0 118409 1268561 1261794 2025-06-03T22:29:47Z Taghdtaighde 60452 Catagóirí curtha leis agus roinnt athruithe eile 1268561 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}[[Tír]] nó críoch san [[An Afraic|Afraic—]]<nowiki/>a bhfuil aitheantas teoranta air—is ea '''An Sahára Thiar'''. [[Íomhá:Polisario troops.jpg|clé|mion|[[Polisario]]]] [[Íomhá:Interview with Western Sahara advocate Tecber Ahmed Saleh.webm|clé|mion|Físeán: agallamh le Tecber Ahmed Saleh in 2019, míleatach de chuid Polisario]] == Stair == [[Coilíneachas|Coilíneacht]] de chuid na [[An Spáinn|Spáinne]] ba ea an chríoch go dtí na 1970idí. In 1966 d’iarr na [[Na Náisiúin Aontaithe|Náisiúin Aontaithe]] ar an Spáinn reifreann a reáchtáil sa chríoch. Ach ní dhearna siad amhlaidh. In 1975, tar éis bhás [[Francisco Franco|Franco]], thréig an Spáinn an choilíneacht agus rinne Ríocht [[Maracó|Mharacó]] agus [[an Mháratáin]] forghabháil ar an tír.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://xn--anpipar-jwa8e.ie/2025/03/an-choilineacht-deiridh-gan-saoradh-san-afraic/|teideal=“An choilíneacht deiridh gan saoradh san Afraic”|údar=Diarmuid Breatnach – An Páipéar|dáta=2025-03-21|language=ga-IE|dátarochtana=2025-03-26}}</ref> Chuir pobal an tSahára Thiar i gcoinne na forghabhála agus chuir an [[Fronta Polisario]] cogadh ar na forgabhálaithe. D’fhág an [[An Mháratáin|Mháratáin]] talamh agus coimhlint in 1979 ach ghlac [[Ríocht Mharacó]] seilbh ar an gcuid is mó den dtír, cathracha agus acmhainní nádúrtha san áireamh. Rinneadh an tír a dheighilt, 30% den talamh faoin b[[Poblacht Arabach Dhaonlathach Shachrámhach]], faoi choimirce na h[[An Ailgéir|Ailgéire]], agus nach mór 70% faoi Mharacó. Sna 1980í bhí forghabháil Mharacó a hionsaí go síoraí ag 15,000 óglach armtha agus innealta Polisario. Thóg Ríocht Mharacó múr armtha 1,240 míle (2,000 km) ar fad, a críochnaíodh in 1987. In 1991 glacadh le plean síochána na Náisiún Aontaithe reifreann a reáchtáil sa chríoch. D’éiligh Maracó go n-áireófaí cóilínigh ó Mharacó sa reifreann agus sa deireadh thiar dhiúltaigh an Ríocht glacadh leis an bplean. Thosaigh óige na críche ag cur i gcoinne shocruithe cheannairí Polisario agus in 2020 d’fhill an pobal ar eachtraí mar léirsithe, campa frithbheartaíochta agus ionsaithe armtha ar an múr.<ref name=":0" /> Sé dearbhú na Náisiún Aontaithe gur é Polisario ionadaí dleathúil an phobail.{{Foinse}} In 1984 fuair an Sahára Thiar aitheantas ón Eagraíocht um [[Aontas na hAfraice]] (EAA). Bhí Ríocht Mharacó ag sárú an dlí idirnáisiúnta le fada ach in 2020 thug [[Donald Trump]] cabhair agus aitheantas do Mharacó ar thalamh na [[Sachrámhaigh|Sachrámhach]] in éiric aitheantas Ríocht Mharacó d’[[Iosrael]], cé go bhfuil sin i gcoinne pholasaí EAA, ina bhfuil Maracó mar bhall.<ref name=":0" /> == Éire == Is cuid de MINURSO iad [[Óglaigh na hÉireann (Fórsaí Cosanta na hÉireann)|Óglaigh na hÉireann]], fórsa coimeádta síochána sa tír. == Féach freisin == * [[Poblacht Dhaonlathach Arabach an tSahára]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Sahara Thiar}} [[Catagóir:Sahára Thiar]] [[Catagóir:Maracó]] [[Catagóir:An Ailgéir]] [[Catagóir:Tíortha na hAfraice]] [[Catagóir:An Mhagraib]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh]] m3fewtkjgbdf2j7v8gqhs2ur9045tsb 14 118965 1268296 1264651 2025-06-03T01:01:05Z Alison 570 Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha 1268296 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Philosophers from India|Fealsúna Indiach}} [[Catagóir:Fealsúna de réir náisiúntachta|Ind]] [[Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha|Fea]] [[Catagóir:Cultúr na hIndia|Fea]] d4z6h2hdlzklmd2b0zkqrgo3ux19pi8 0 118982 1268804 1267968 2025-06-05T21:18:24Z TGcoa 21229 1268804 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} [[Íomhá:Buttimer Quay, Youghal - geograph.org.uk - 502649.jpg|mion|Eochaill: tá Sráid Grattan ar chlé (ní fheictear í)]] Fuarthas Richard Satchell ciontach i ndúnmharú a mhná céile, '''Tina Satchwell''' (née '''Tina''' '''Dingivan'''; a rugadh ar an 30 Samhain 1972), ina dteach cónaithe in [[Eochaill]] i gContae Chorcaigh sa bhliain 2017.<ref name=":3">{{Luaigh foilseachán|title=Richard Satchwell ciontach i ndúnmharú Tina Satchwell|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0530/1515936-richard-satchwell-ciontach-i-ndunmharu-tina-satchwell/|date=2025-05-30|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhí Tina as [[Mainistir Fhear Maí]], agus fógraíodh go raibh sí ar iarraidh ar an 24 Márta 2017. Bhí sí 44 bliain d'aois ag an am. Fuarthas corp Tina curtha faoi shraith suiminte faoin straighre i dteach cónaithe na lánúine ar an 12 Deireadh Fómhair 2023. == Cúlra == Bhí Tina agus Richard Satchwell pósta ar feadh 25 bliain. Bhí an-grá ag Tina do chúrsaí faisin agus don dá mhadra a bhí aici, go háirithe a [[Chihuahua (madra)|sí-abhabha]] beag, Ruby. Chaith an fear seal sa bpríosún sna 2000idí as calaois a bhain le híocaíochtaí leasa shóisialaigh. Mhaígh sé gur tháinig athrú ar phearsantacht Tina i ndiaidh dá deartháir lámh a chur ina bhás féin i 2012. Bagraíodh a bhean air go rialta go scarfadh sí uaidh.<ref>Dúirt sé gur tháinig mórathrú ar a pearsanacht ó 2012 ar aghaidh. "Is fuath liom tú" agus "fágfaidh mé thú", a deireadh sí leis agus ansin, a dúirt sé, ghabhadh sí leithscéal leis. Tháing deireadh lena gcaidreamh collaí. ]Dúirt sé nár chuir sé riamh brú uirthi gnéas a bheith aici leis. </ref> Thug sé le fios go raibh leanaí ag teastáil uaidh ach nár theastaigh óna bhean chéile leanbh a thabhairt ar an saol. "Ghéill mé don mhéid a bhí uaithi i gcónaí", a dúirt sé.<ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|title="Tháinig athrú ar phearsanacht Tina Satchwell"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0509/1511992-thainig-athru-ar-phearsanacht-tina-satchwell/|date=2025-05-09|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhailíodh Satchwell a íocaíochtaí leasa shóisialaigh féin agus íocaíochtaí a mhná céile, a dúirt sé, agus thugadh sé an t-airgead ar fad di. Dúirt sé nach raibh aon smacht aige riamh ar chaiteachas sa teach agus go raibh sé sona leis an socrú sin. Dúirt sé go ndéanadh sí ionsaithe air go rialta; go raibh tríocha lorg greama ar a dhroim. Thug sé le fios nach ndearna seisean aon díobháil di riamh.<ref name=":2" /> == 2017 == In 2017, bhí na Satchwell ag cur fúthu in [[Eochaill]] Co Chorcaí ar Shráid Grattan agus bhí siad ina gcónaí ann le dhá bhliain ag an am. Ar an 24 Márta 2017, chuaigh Richard Satchwell go dtí na Gardaí i Mainistir Fhear Maí agus dúirt sé leo go raibh Tina Satchwell ar iarraidh le 4 lá. ==== Scéal Richard Satchwell ag an am ==== D'inis Satchwell bréaga arís agus arís eile do chairde agus do theaghlaigh Tina Satchwell, do na meáin agus do na Gardaí féin gur fhill sé abhaile i ndiaidh dó teachtaireachtaí a dhéanamh agus go raibh Tina Satchwell imithe, agus €26,000 dá dtaiscí tógtha léi in airgead tirim i mála. Dúirt an fear go raibh sé i nDún Garbhán ar an 20 Márta. Nuair a tháinig sé abhaile an tráthnóna sin mhaígh sé go raibh a bhean imithe. Dúirt sé gur thóg sí dhá chás léi chomh maith le €26,000 in airgead taisce a bhí i bhfolach i mbosca san áiléar. Bhí a cuid eochracha, a guthán agus a cuid madraí fágtha ina diaidh aici. Mhaígh sé gur d'fhág Tina é toisc go raibh a gcaidreamh imithe in olcas agus go raibh sí in ann a bheith foréigneach. Thug sé le fios do na Gardaí go ndearna Tina ionsaithe fisiciúla air go minic ach nach ndearna seisean amhlaidh riamh toisc go raibh a chroí istigh inti. Mhaígh sé go raibh pearsantacht i bhfad níos láidre ag Tina ná mar atá aige féin. Raiméis a bhí ann, agus dúirt Sarah Howard, gaol de chuid Tina, nach bhfaca sí Tina agus í trodach ná ionsaitheach lena fear céile riamh. Dúirt sí gur duine grámhar, le croí mór, a raibh an-ghrá aici d'ainmhithe a bhí i Tina.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Ní fhaca gaol Tina Satchwell í trodach le Richard Satchwell riamh|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0521/1514156-ni-fhaca-gaol-tina-satchwell-i-trodach-le-richard-satchwell-riamh/|date=2025-05-21|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Dheimhnigh an fear go raibh ionfhabhtú riospráide ag cur isteach ar Tina agus go raibh sí imithe go Sasana chun cuairt a thabhairt ar a deirfiúr. Mhaígh sé go raibh rud éigin ag cur as do Tina sna míonna sular imigh sí ar iarraidh agus gur bhraith sé go raibh sos de dhíth uirthi lena cuid smaointe agus mothúcháin a chur in eagar.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=Agallaimh sna meáin pléite sa gCúirt faoi mharú Tina Satchwell|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0501/1510614-agallaimh-sna-meain-pleite-sa-gcuirt-faoi-mharu-tina-satchwell/|date=2025-05-01|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Luaigh sé nach raibh sé buartha fúithi. Nuair a fiafraíodh dó san agallamh cén fáth ar fhan sé 4 lá théis do Tina a bheith ar iarraidh sular chuir sé fios ar na Gardaí, dúirt sé go raibh a dhochtúir teaghlaigh ar aon intinn leis gur chóir dó roinnt ama a thabhairt di. Ach tháinig neamhréireanna chun cinn ina scéal. Léirigh físeán CCTV agus sonraí ó ghuthán Richard nach raibh sé i nDún Garbhán an mhaidin a mhaígh gur d'imigh Tina ar iarraidh. An tuairim a bhí ag cuntasóir dlí-eolaíoch ná, nach mbeadh sé d'acmhainn ag Richard agus Tina Satchwell €26,000 a shábháil. Bhíodh an lánúin ag freastal ar dhíolacháin as búit cairr go mion minic. Go gairid i ndiaidh do Tina imeacht ar iarraidh, chonacthas Satchwell ag díol éadaí a mhná céile agus a cuid bróg ag díolachán as búit cairr.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=D'athraigh Richard Satchwell a scéal nuair a aimsíodh corp a mhná|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0429/1510102-dathraigh-richard-satchwell-a-sceal-nuair-a-aimsiodh-corp-a-mhna/|date=2025-04-29|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> === Fiosrúchán === Sheiceáil Gardaí físeáin CCTV thart ar Eochaill, cuireadh tús le feachtas ar na meáin shóisialta, lorgaíodh cabhair ó stáisiúin raidió agus teilifíse agus chuaigh siad ó dhoras go doras ag lorg eolais ón bpobal. . Cuardaíodh calafoirt, aerfoirt, cois cósta agus coillte in iarracht teacht ar Tina. Trí mhí níos déanaí, bhí na Gardaí den tuairim gur tharla rud éigin do Tina agus lorgaíodh barántas cuardaigh don teach ina raibh sí féin agus Richard ina gcónaí. Ar an 7 Meitheamh 2017, rinne na Gardaí scrúdú ar theach Satchwell in Eochaill;<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Fiosrúchán ar bun in Eochaill faoi bhean atá ar iarraidh|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2017/0607/880986-fiosruchan-ar-bun-in-eochaill-faoi-bhean-ata-ar-iarraidh/|date=2017-06-07|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> rinne siad praiseach den jab ag breathnú siar anois, Úrghabhadh gairis leictreonacha. Bhí an teach míshlachtmhar, bhí salachar ó mhadraí ar an urlár agus bhí an chuma air go raibh an staighre tógtha le h-adhmad úr nach raibh peinteáilte. Níos déanaí, thug Edward Connolly, saineolaí dlí-eolaíoch fianaise, nach bhfuair sé aon rian fola sa teach ach thug sé faoi ndeara go raibh obair athchóirithe déanta ar an staighre.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Amhras gur tharla rud éigin do Tina Satchwell blianta ó shin|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0430/1510385-amhras-gur-tharla-rud-eigin-do-tina-satchwell-blianta-roimh-a-bas/|date=2025-04-30|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> I dtús mí an Mhárta 2018, chuir na Gardaí tús le cuardach i gcoill 40 acra cóngarach do [[Baile na Martra|Bhaile na Martra]] i ndiaidh dóibh "eolas" a fháil.  Bhí deireadh curtha leis an bhfeachtas cuardaigh ar an 16 Márta 2018.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Deireadh le cuardach i gContae Chorcaí do Tina Satchwell|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2018/0316/947954-deireadh-le-cuardach-i-gcontae-chorcai-do-tina-satchwell/|date=2018-03-16|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> === Na meáin === Bhí Satchwell ar fud na meán náisiúnta in 2017/2018 agus chloí sé leis an scéal céanna in agallaimh a rinne sé.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Richard Satchwell Talks About his Wife's Disappearance {{!}} The Ray D'Arcy Show {{!}} RTÉ One|url=https://www.youtube.com/watch?v=KSsSVnX-KUE|date=2018-03-10|author=RTÉ}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Richard Satchwell Speaks To Neil Prendeville {{!}} Cork's Red FM|url=https://www.youtube.com/watch?v=tPqmOJdJHKo|date=2018-03-12|author=RedFM}}</ref> Rinne sé agallamh le Nuacht TV3 mí Iúil 2017 inar fiafraíodh dó ar mharaigh sé a bhean. Dheimhnigh sé nár mharaigh agus nár leag sé méar uirthi riamh in san 30 bliain a bhí siad le chéile. In agallamh eile ar TV3 dúirt sé nach bhféadfadh sé a dhéanamh amach cén fáth nach raibh sí i dteagmháil leis ó d'imigh sí. Dúirt Satchwell gur tháinig roinnt daoine i dteagmháil leis théis do Tina a ghabháil ar iarraidh, ag rá go raibh sí feicthe acu; thug sé na tuairiscí sin do na Gardaí.<ref name=":1" /> == 2023 == Ar an 10 Deireadh Fómhair, ghabh Gardaí Satchwell agus cuireadh tús le dianchuardach aon uair amháin eile i dteach na lánúine. Ar an 11 Deireadh Fómhair 2023, rinne na Gardaí scrúdú ar theach cónaithe Satchwell aon uair amháin eile. Bhain siad leas as dhá mhiontochaltóir, scipe bruscair agus gearrthóir fásra agus iad i mbun an chuardaigh.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cás Tina Satchwell: teach in Eochaill á chuardach ag Gardaí|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/1011/1410248-cas-tina-satchwell-teach-in-eochaill-a-chuardach-ag-gardai/|date=2023-10-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Fuarthas a cnámharlach i log folaithe faoin staighre sa teach in Eochaill. Léirigh taifid fiaclóireachta gurb í a bhí ann.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Taisí Tina Satchwell atá sna cnámhiarsmaí a fuarthas in Eochaill|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/1013/1410704-taisiarsmai-tina-satchwell-ata-sna-cnamha-a-fuarthas-in-eochaill/|date=2023-10-13|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cnámha daonna faighte ag teach Tina Satchwell in Eochaill|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/1012/1410487-cnamha-daonna-faighte-agus-dunmharu-tina-satchwell-a-fhiosru/|date=2023-10-12|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhí sí clúdaithe le leathán dubh agus í curtha in uaigh faoin staighre sa seomra suite agus an uaigh clúdaithe le suimint. Ní raibh paiteolaí an Stáit in ann údar a báis a thabhairt. Sochraid phríobháideach a bhí ann do Tina ar an 25 Deireadh Fómhair ina baile dúchais. Mainistir Fhear Maí i dtuaisceart Chorcaí. Ach mhoilligh an t-eileatram lasmuigh den teach inar tógadh í i bPlás Naomh Bearnaird ar an mbaile. Stad daoine áitiúla feadh na sráide agus ghearr siad fíor na Croise orthu féin mar chomhartha dobróin.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Ómós tugtha do Tina Satchwell ina baile dúchais|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/1025/1412895-omos-tugtha-do-tina-satchwell-ina-baile-duchais/|date=2023-10-25|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> === Leithscéal nua === Bhí Richard Satchwell, 57 bliain ag an am, cúisithe faoi dheireadh ina dúnmharú. Mhaígh sé ansin go raibh sé taobh amuigh sa seid ar chúl an tí agus nuair a tháinig sé isteach, go raibh a bhean chéile ag bun an staighre, gléasta i róba folctha agus go raibh siséal ina lámh aici. Dúirt sé go raibh sí ag scríobadh phlástarchláir a bhí curtha in airde aige féin agus gur d'ionsaigh sí é leis an siséal nuair a cheistigh sé í faoi cad a bhí ar bun aici.<ref name=":0" /> Thit sé ar an dtalamh - a dúirt sé - agus bhí sí anuas air ag iarraidh é a shá leis an siséal. Mhaígh go raibh sé ag iarraidh é fhéin a chosaint le crios a bhí cóngarach dá muineál agus gur úsáid sé an crios sin chun í chóiméad uaidh. Dúirt sé gur thit Tina anuas ina ascaill agus í marbh.<ref name=":0" /> Bhog sé corp a mhná céile isteach i reoiteoir sa seid dhá lá ina dhiaidh sin. Dúirt sé gur thóg sé isteach ón reoiteoir í cúpla lá ina dhiaidh sin, go ndearna sé uaigh a thochailt, gur chuir sé leathán dubh mórthimpeall ar a corp, agus ansin gur chuir sé san uaigh faoin staighre í. Chuir sé suimint anuas ar an uaigh ina dhiaidh sin.<ref name=":0" /> == 2024 == I gCúirt Dúiche Chluain Meala ar an 12 Márta 2024, dúirt an Breitheamh Brian O'Shea nár mhór do na Gardaí an leabhar fianaise a chur i láthair na cúirte faoin 26 Márta, é sin nó d'fhéadfaí an cás a chaitheamh amach.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Baol ann go gcaithfear amach an cás i gcoinne Richard Satchwell'|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0312/1437462-baol-ann-go-gcaithear-amach-an-cas-i-gcoinne-richard-satchwell/|date=2024-03-12|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Criminal Courts of Justice 2.jpg|mion|Na [[Na Cúirteanna Breithiúnais Coiriúla|Cúirteanna Breithiúnais Coiriúla]] i mBÁC]] == 2025 == Sa [[Na Cúirteanna Breithiúnais Coiriúla|Phríomhchúirt Choiriúil]] i mBÁC ar an 29 Aibreán 2025, phléadáil Richard Satchwell neamhchiontach i ndúnmharú a mhná céile. Ar an 29 Bealtaine 2025, fuarthas Satchwell ciontach i ndúnmharú a mhná céile. Mhair an triail ceithre seachtaine agus thug breis agus 50 finné fianaise lena linn. Chaith an giúiré naoi n-uaire go leith i mbun machnaimh sular fógraíodh an breithiúnas. Gearradh príosún saoil - píonós atá éigeantach i gcás dúnmharaithe - ar Richard Satchwell,<ref name=":3" /><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Tina Satchwell: "Deirfiúr, aintín, col ceathrair & iníon dílis"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0530/1516002-tina-satchwell-deirfiur-aintin-col-ceathrair-inion-dilis/|date=2025-05-30|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Sular ghearr an breitheamh pianbhreith ar an gciontóir inniu, rinne teaghlach Tina Satchwell cur síos sa chúirt ar an gcaoi a ndeachaigh an dúnmharú i gcion orthu. Dúirt a deirfiúr Lorraine Howard nach raibh sí ann ithe ná dul a chodladh mar go raibh sí i gcónaí ag cuimhneamh ar fhulaingt Tina agus ar an gcaoi ar folaíodh a corp.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Príosún saoil gearrtha ar Richard Satchwell|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0604/1516605-priosun-saoil-gearrtha-ar-richard-satchwell/|date=2025-06-04|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Feimeamharú]] * [[Foréigean in aghaidh na mban in Éirinn]] == Naisc sheachtracha == * 2018: [https://www.youtube.com/watch?v=tPqmOJdJHKo Richard Satchwell Speaks To Neil Prendeville | Cork's Red FM] , 70 noiméad * 2018: [https://www.youtube.com/watch?v=KSsSVnX-KUE Richard Satchwell Talks About his Wife's Disappearance] | The Ray D'Arcy Show | RTÉ (cuid ar Youtube) == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:2017 in Éirinn]] [[Catagóir:2017]] [[Catagóir:Dúnmharuithe]] [[Catagóir:Feimeamharú]] [[Catagóir:Foréigean i gcoinne na mban in Éirinn]] [[Catagóir:Mainistir Fhear Maí]] [[Catagóir:Eochaill]] [[Catagóir:Coireanna in Éirinn]] l45wmsjbefb96xmkyf7ilmhnp8yq9oz 0 119022 1268777 1268089 2025-06-05T10:15:03Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268777 wikitext text/x-wiki {{Glanadh-mar|Uathaistriúchán}} {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is [[Péintéireacht|péintéir]], [[Grianghrafadóir|grianghrafadóir]] agus maisitheoir Iodálach é '''Andrea Benetti''' ([[Bologna]], 15 Eanáir 1964) . Is é atá ina údar ar ''Manifesto dell'Arte Neorupestre'' ([[An Ghaeilge|Gaeilge]]: Forógra na hEalaíne Nua-Uaimhe), a cuireadh i láthair sa bhliain 2009 ag an 53ú ''Biennale di Venezia''; taispeántas cultúrtha idirnáisiúnta a eagraíonn ''La Fundación Bienal'' sa Iodáil, i ''Università Ca' Foscari Venezian'' (Ollscoile Ca' Foscari sa Veinéis).<ref>{{Cita web |url=https://gregorio-rossi.it/news/arte_contemporanea_andrea-benetti |titolo=Il Manifesto dell'Arte Neorupestre alla 53ª Biennale di Venezia nel Padiglione allestito all'Università Ca' Foscari}}</ref> == Beathaisnéis == Is ealaíontóir Iodálach é Andrea Benetti<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti ar Biografaí Online | url = https://biografieonline.it/biografia-andrea-benetti | suíomh = Biografie online | dáta rochtana = 2022-04-30}}</ref>, a bhí gníomhach i bhfoirmeacha éagsúla ealaíne, lena n-áirítear péintéireacht, grianghrafadóireacht, dearaíocht ealaíne, suiteálacha agus ealaín fhíse. Sa bhliain 2006, bhunaigh Benetti Mainifesto na hEalaíne Nua-Uaimheacha, a chuir sé chun cinn sa bhliain 2009, ag an 53ú Biennale i Veinéis.<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti san Eagarthóireacht Treccani | url = https://www.treccani.it/enciclopedia/andrea-benetti | suíomh = Enciclopedia Treccani}}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal = Ealaíontóirí Músaem MACIA | url = https://museomacia.org/collezione-permanente-arte-contemporanea-italiana/andrea-benetti-arte-contemporanea.html | suíomh = Museo MACIA}}</ref> Tá ealaín Andrea Benetti spreagtha go díreach agus go hindíreach ó na chéad fhoirmeacha ealaíne sa Réamhstair.<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti - Dathanna agus Fuaimeanna na nDúl | url = https://cris.unibo.it/handle/11585/182301 | suíomh = Taighde Ollscoil Bologna}}</ref>. Benetti staidéar ar na heilimintí stíleacha agus coincheapúla péintéireachta uaimhe, a cruthaíodh i bpluaiseanna le linn na Réamhstaire, agus athchruthaigh sé na siombailí seo i stíl nua-aimseartha. Tá móitífeanna zoomorfacha agus antropamorfacha, foirmí geoiméadracha, abstracha<ref>{{lua idirlín | teideal = Dathanna agus Fuaimeanna na nDúl | url = https://magazine.unibo.it/archivio/2013/04/12/colori_e_suoni_delle_origini | suíomh = Magazine Ollscoil Bologna}}</ref>, agus siombailí le fáil a tharraingíonn go fealsúnach droichead idéalach idir ealaín na Réamhstaire agus ealaín nua-aimseartha. Chun a thaighde ar phéintéireacht réamhstairiúil a dhoimhniú, chruthaigh Benetti sraith oibreacha ag úsáid pigmintí barántúla ón bPailéiliteach. Ba iad na pigmintí céanna a d’úsáid daoine réamhstairiúla chun péintéireacht uaimhe a dhéanamh, a aimsíodh ag seandálaithe ó Ollscoil Ferrara. Dheimhnigh Ollscoil Ferrara barántúlacht na bpigmintí seo. Ina dhiaidh sin, tugadh cuid de na pigmintí sin do Benetti chun saothair nua a chruthú, ag baint úsáide as ábhar ó ealaíontóirí réamhstairiúla a mhair 40,000 bliain ó shin. Tugann an tionscadal ealaíne seo cruthú a bhfuil brí shiombalach dhomhain ag baint leis don ealaín réamhstairiúil.<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti - PreHistoria Contemporanea | url = https://iris.unife.it/handle/11392/2351078 | suíomh = Taighde Ollscoil Ferrara}}</ref> Sa bhliain 2011, lean Benetti leis a thaighde ealaíne trí thaispeántas dá shaothar a eagrú i bpluaiseanna Castellana. Cuireadh an taispeántas seo ar siúl mar ghailearaí ealaíne idir bhallaí creagacha na pluaise. Leis an tionscadal seo, dar teideal ''“Filleadh na Péintéireachta sna Pluaiseanna”'', d’fhill an péintéir Bolognach an ealaín go siombalach chuig a bunáit dhúchasach.<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti - An Péintéireacht Nua-Uaimheach | url = https://iris.unisalento.it/handle/11587/390731?mode=full | suíomh = Taighde Ollscoil Salento - Lecce}}</ref> Baineann Benetti úsáid as teicníochtaí nádúrtha chun a shaothar a chruthú, cosúil le spíosraí, ocsaídí agus substaintí nádúrtha eile tuaslagtha in uisce, chomh maith le péint ola agus faoiseamh íseal a dhéantar le gipseam ar chanbhás.<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti - An Péintéireacht Nua-Uaimheach | url = https://iris.unisalento.it/handle/11587/390731?mode=full | suíomh = Taighde Ollscoil Salento - Lecce}}</ref> [[File:Benetti godart ridotta.jpg|thumb|right|Róimh, 9 Márta 2012 - An Céadún, Uachtaránacht Poblacht na hIodáile - Tugann Andrea Benetti an saothar don chuir i gcásanna Bailiúchán Ealaíne an Céadúin, don Ollamh Louis Godart freagrach as na Taisí Ealaíne.]] Tá saothar Andrea Benetti le feiceáil i mbailiúcháin mhóra músaem agus institiúidí, idirnáisiúnta agus náisiúnta, ina measc na Náisiún Aontaithe<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti san “The Educational Encyclopedia” | url = https://www.edueda.net/index.php?title=Andrea_Benetti#Collezioni_Estere | suíomh = Art Encyclopedia}}</ref>, an Vatacáin<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti san Eagarthóireacht WikiArt | url = https://www.wikiart.org/en/andrea-benetti | suíomh = Enciclopedia WikiArt}}</ref>, an Quirinale<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti san Eagarthóireacht Sapere | url = https://www.sapere.it/enciclopedia/Benetti%2C+Andrea.html | suíomh = Enciclopedia Sapere}}</ref> agus Teach na nIonadaithe<ref>{{lua idirlín | teideal = VR60768 · Anthropomorphic Figure le Andrea Benetti | url = https://www.romatoday.it/eventi/mostre/vr60768-anthropomorphic-figure-andrea-benetti.html | suíomh = Roma Today}}</ref>. Cuirtear san áireamh i measc na taispeántais is déanaí:<ref>{{lua idirlín | teideal = Na taispeántais Andrea Benetti ar Artribune | url = https://www.artribune.com/artista-mostre-biografia/andrea-benetti/ | suíomh = Artribune}}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal = Na taispeántais Andrea Benetti ar Exibart | url = https://www.exibart.com/artista-curatore-critico-arte/andrea-benetti/ | suíomh = Exibart}}</ref> * "An Péintéireacht Nua-Uaimheach" (Groití Castellana, Uaimh “La Grave”, 2011)<ref>{{lua idirlín | teideal = Taighde Ollscoil Salento - Lecce | url = https://iris.unisalento.it/handle/11587/390731?mode=full | suíomh = Ollscoil Salento - Lecce}}</ref> * "Dathanna agus Fuaimeanna na nDúl" (Bologna, Palazzo d'Accursio, 2013)<ref>{{lua idirlín | teideal = Dathanna agus Fuaimeanna na nDúl | url = https://www.lastampa.it/cultura/2013/03/20/news/colori-e-suoni-delle-origini-1.36113830 | suíomh = La Stampa}}</ref> * "Bunús na Péintéireachta" (Ollscoil Bari, Palazzo della Posta, 2014)<ref>{{lua idirlín | teideal = Péintéireacht agus Fuaimeanna ó Thosach an Stair | url = https://barilive.it/2014/02/26/pitture-e-suoni-dal-principio-della-storia/ | suíomh = Bari Live}}</ref> * "VR60768 · anthropomorphic figure" ([[Róimh]], Dáil na nIonad, 2015)<ref>{{lua idirlín | teideal = Ráiteas prease - Dáil na nIonad | url = http://www.camera.it/leg17/browse/1131?shadow_comunicatostampa=9016 | suíomh = Suíomh Dáil na nIonad}}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal = An taispeántas Andrea Benetti ag Dáil na nIonad | url = https://www.nonsolocinema.com/La-mostra-di-Andrea-Benetti-alla_31297.html | suíomh = Non solo cinema}}</ref> * "preHistoria contemporanea" (Ollscoil Ferrara, Palazzo Turchi di Bagno, 2016)<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti ag taispeáint ag Palazzo Turchi di Bagno | url = https://www.estense.com/2016/547575/andrea-benetti-espone-a-palazzo-turchi-di-bagno/ | suíomh = Estense News}}</ref> * "Aghaidheanna in Aghaidh an Fhoréigin" (Bologna, Palazzo d'Accursio, 2017)<ref>{{lua idirlín | teideal = Aghaidheanna in Aghaidh an Fhoréigin - Taispeántas Grianghrafadóireachta Andrea Benetti ag Palazzo d'Accursio | url = https://archivio-notizie.comune.bologna.it/2017/11/volti-contro-la-violenza-mostra-fotografica-di-andrea-benetti-palazzo-daccursio/ | suíomh = Suíomh Chomhairle Bologna}}</ref> * "Timeless shapes" (Bologna, Palazzo della Regione, 2021)<ref>{{lua idirlín | teideal = Timeless shapes, an taispeántas pearsanta Andrea Benetti i mBologna | url = https://tg24.sky.it/bologna/2021/09/24/timeless-shapes-la-personale-di-andrea-benetti-a-bologna?fbclid=IwAR1AP-HXdslx19ldls8v_gSW32V-uFT-2H85sJk6-uiWitK7PVzvEmyLUYA | suíomh = Timeless shapes - Andrea Benetti i mBologna}}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal = Agenzia ANSA | url = https://www.ansa.it/sito/notizie/cultura/arte/2021/09/24/timeless-shapes-la-personale-di-andrea-benetti-a-bologna_aff0a702-e1e7-48c2-9688-7148d8f09572.html | suíomh = ANSA}}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal = Assemblea legislativa Viaggio nell’arte con Andrea Benetti | url = https://www.ilrestodelcarlino.it/bologna/cronaca/assemblea-legislativa-viaggio-nellarte-con-andrea-benetti-93f9e9f6?live | suíomh = Il Resto del Carlino}}</ref> * "Colors in Venice" (An Veinéis, Palazzo Zaguri, 2023)<ref>{{lua idirlín | teideal = Taispeántas "Colors in Venice" le Andrea Benetti | url = https://www.veneziatoday.it/eventi/andrea-benetti-colors-in-venice.html | suíomh = Venezia Today}}</ref> * "Prehistoric Wave" (Milano, Spazio ArteAria, 2023)<ref>{{lua idirlín | teideal = An Péintéireacht Uaimheach ag Athbheochan le Andrea Benetti i Milano | url = https://www.ansa.it/sito/notizie/cultura/arte/2023/11/10/la-pittura-rupestre-rivive-con-andrea-benetti-a-milano_de8abdf0-9c1f-4949-8b30-29952c57aa74.html | suíomh = Agenzia ANSA}}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti, Nua-Uaimheach i Milano | url = https://www.ilgiornaledellarte.com/Articolo/Andrea-Benetti,-un-neorupestre-a-Milano | suíomh = Il Giornale dell'Arte}}</ref> Sa bhliain 2020, bronnadh an 49ú Duais “Nettuno d'Oro” ar Andrea Benetti, an duais ealaíne is tábhachtaí i gcathair Bologna.<ref>{{lua idirlín | teideal = Assegnato il Nettuno d'oro ad Andrea Benetti | url = https://bologna.repubblica.it/cronaca/2020/10/21/news/il_lions_da_il_suo_nettuno_d_oro_a_andrea_benetti-271320159/ | suíomh = la Repubblica}}</ref> == Músaeim agus bailiúcháin == [[File:Andrea Benetti in mostra alla Camera dei Deputati.jpg|thumb|left|An tOll. M. Peresani, an tOll. S. Grandi, A. Benetti ag taispeántas Andrea Benetti "VR60768 - anthropomorphic figure", a cuireadh i bhfeidhm ag Dáil na nIonad.]] Músaeim agus institiúidí a ghlac bailiúcháin ealaíne Andrea Benetti: * Bailiúchán ealaíne na Náisiún Aontaithe ([[Nua-Eabhrac]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]]) - Saothar: "Against violence"<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti san Eagarthóireacht Sapere | url = https://www.sapere.it/enciclopedia/Benetti%2C+Andrea.html | suíomh = Enciclopedia Sapere}}</ref> * Bailiúchán ealaíne an Vatacáin ([[Cathair na Vatacáine]]) - Saothar: "Omaggio a Karol Wojtyła"<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti san Eagarthóireacht Treccani | url = https://www.treccani.it/enciclopedia/andrea-benetti | suíomh = Enciclopedia Treccani}}</ref> * MACIA - Músaem Ealaíne Nua-Aimsireach na hIodáile san Mheiriceá (San José, [[Costa Rica]]) - Saothar: "Giochi d'infanzia"<ref>{{lua idirlín | teideal = Leathanach Andrea Benetti ar shuíomh Músaem MACIA | url = http://www.museomacia.org/collezione-permanente-arte-contemporanea-italiana/andrea-benetti-arte-contemporanea.html | suíomh = Museo MACIA}}</ref> * Bailiúchán ealaíne an Céadúin · Uachtaránacht Poblacht na hIodáile · ([[Róimh]] – An Iodáil) - Saothar: "Caccia VII"<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti san Eagarthóireacht WikiArt | url = https://www.wikiart.org/en/andrea-benetti | suíomh = Enciclopedia WikiArt}}</ref> * Palazzo Montecitorio · Parlaimint na hIodáile · Dáil na nIonad ([[Róimh]] – An Iodáil) - Saothar: "9 Samhain 1989"<ref>{{lua idirlín | teideal = An moda ealaíne: an blas Nua-Uaimheach Andrea Benetti | url = https://www.myluxury.it/articolo/l-arte-che-va-di-moda-il-gusto-neorupestre-di-andrea-benetti/40475/ | suíomh = My Luxury | dátarochtana = 2025-05-05 | archivedate = 2021-05-15 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20210515175928/https://www.myluxury.it/articolo/l-arte-che-va-di-moda-il-gusto-neorupestre-di-andrea-benetti/40475/ }}</ref> * Bailiúchán ealaíne Ollscoil Richmond (Richmond - Stáit Aontaithe Mheiriceá) - Saothar: "Volare" * Bailiúchán ealaíne Ollscoil Ferrara ([[Ferrara]] – An Iodáil) - Saothar: "Ominide di Porto Badisco I"<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti – preHISTORIA CONTEMPORANEA – Córas Músaemí Ollscoil Ferrara | url = http://www.unife.it/sma/it/le-mostre/archivio-delle-mostre/2016/andrea-benetti-prehistoria-contemporanea/andrea-benetti-prehistoria-contemporanea | suíomh = Ollscoil Ferrara}}</ref> * Bailiúchán ealaíne Ollscoil Bari ([[Bari]] - An Iodáil) - Saothar: "Imbarcazione con alberi"<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti: Dathanna agus Fuaimeanna na nDúl | url = https://www.uniba.it/it/eventi-alluniversita/anno-2014/andrea-benetti-colori-e-suoni-delle-origini | suíomh = Suíomh Ollscoil Bari}}</ref> * MAMbo · Músaem Ealaíne Nua-Aimsireach Bologna (Bologna – An Iodáil) - Saothar: "Fior di Loto"<ref>{{lua idirlín | teideal = Fior di Loto – Saothar Benetti i mBailiúchán MAMbo | url = https://www.museibologna.it/mambo/collezioneonline/scheda/&collezione=2&sfogliaper=titolo&id=6121 | suíomh = Suíomh Músaem MAMbo}}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal = An saothar san Cartlann RAAM | url = https://archivioraam.org/opera/fior-di-loto | suíomh = Suíomh Cartlann RAAM}}</ref> * Museion · Músaem Ealaíne Nua-Aimsireach agus Nua-Aimsireach Bolzano ([[Bolzano]] – An Iodáil) - Saothar: "Istinto primitivo II"<ref>{{lua idirlín | teideal = An saothar ar shuíomh na mBailiúchán Cultúrtha | url = https://oggetti-musei-archivi.prov.bz.it/Details/bz/60004248 | suíomh = Online-Katalog der Sammlungen von Museen und Archiven in Südtirol}}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal = An saothar san Cartlann RAAM | url = https://archivioraam.org/opera/istinto-primitivo-ii-2 | suíomh = Suíomh Cartlann RAAM}}</ref> * Bailiúchán ealaíne Aireachtais na hAirgintí agus Cearta Daonna Buenos Aires ([[Buenos Aires]] - [[An Airgintín]]) - Saothar: "Matite spezzate"<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti san Eagarthóireacht Oideachais | url = https://www.edueda.net/index.php?title=Andrea_Benetti#Collezioni_Estere | suíomh = The Educational Encyclopedia}}</ref> * CAMeC – Ionad Ealaíne Nua-Aimsireach agus Nua-Aimsireach – ([[La Spezia]] – An Iodáil) - Saothar: "Grotta dei cervi"<ref>{{lua idirlín | teideal = An tsean-oideachas ealaíne fásann | url = https://www.cittadellaspezia.com/2019/06/20/decine-di-opere-donate-al-camec-il-patrimonio-artistico-cresce-288850/ | suíomh = Città della Spezia}}</ref> * Músaem F. P. Michetti (Francavilla al Mare – An Iodáil) - Saothar: "Tre tesi"<ref>{{lua idirlín | teideal = Na péintéireachtaí Nua-Uaimheacha Andrea Benetti | url = https://ricerca.repubblica.it/repubblica/archivio/repubblica/2010/08/18/quelle-pitture-neorupestri-di-andrea-benetti.html | suíomh = la Repubblica}}</ref> * Músaem Osvaldo Licini (Ascoli Piceno – An Iodáil) - Saothar: "Ominidi e animali I"<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti i nAscoli chun beatha a thabhairt don travertino | url = https://www.picenooggi.it/2013/08/26/19640/lartista-andrea-benetti-ad-ascoli-per-far-vivere-il-travertino/ | suíomh = Piceno Oggi}}</ref> * Bailiúchán ealaíne Chomhairle Lecce ([[Lecce]] – An Iodáil) - Saothar: "La coerenza"<ref>{{lua idirlín | teideal = Astrattismo, i Lecce an taispeántas a cuireadh i bhfeidhm sa Teach na nIonad | url = https://www.pugliain.net/astrattismo-lecce-mostra-benetti/ | suíomh = Puglia In}}</ref> * Bailiúchán ealaíne Fondazione Giacomo Casanova (An Veinéis - An Iodáil) - Saothar: "Omaggio a Giacomo Casanova"<ref>{{lua idirlín | teideal = Fondazione Giacomo Casanova" | url = http://www.arte.it/calendario-arte/venezia/mostra-andrea-benetti-colors-in-venice-90229 | suíomh = www.arte.it | dáta rochtana = 2023-04-01}}</ref> == Duaiseanna agus aitheantais == *Rannpháirtíocht san 53ú Biennale An Veinéis - 2009<ref name=":0">{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti agus a Ealaín Nua-Uaimheach | url = https://bologna.repubblica.it/cronaca/2013/04/12/news/andrea_benetti_e_la_sua_arte_neorupestre-56465622/ | suíomh = la Repubblica}}</ref> *Duais Michetti LXI - 2010<ref name=":1">{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti san Eagarthóireacht Treccani | url = https://www.treccani.it/enciclopedia/andrea-benetti | suíomh = Enciclopedia Treccani}}</ref> *Duais Idirnáisiúnta “Excellence” - 2014<ref name=":2">{{lua idirlín | teideal = Ealaíontóirí Músaem MACIA | url = https://museomacia.org/collezione-permanente-arte-contemporanea-italiana/andrea-benetti-arte-contemporanea.html | suíomh = Museo MACIA}}</ref> *49ú Duais Nettuno d'oro - 2020<ref name=":3">{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti san “The Educational Encyclopedia” | url = https://www.edueda.net/index.php?title=Andrea_Benetti#Collezioni_Estere | suíomh = The Educational Encyclopedia}}</ref> == Biibliografaí == [[File:Papa-opera-andrea-benetti.jpg|right|thumb|An Vatacáin, 28/11/12 - Glac an Pápa Benedict XVI leis an saothar Benetti “Omaggio a Karol Wojtyla” a bronnadh ag A.N.F.E.]] * K. H. Keller, G. Rossi, R. Sabatelli: ''Andrea Benetti agus Lanfranco Di Rico – Meán Fómhair 2001'', Ollscoil Johns Hopkins, Bologna, 2008, 12 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti | url = https://joseartgallery.com/artists/Andrea_Benetti/ | suíomh = Jose Art Gallery}}</ref> * Éagsúla údair: ''Ealaín agus Cultúr – Droichead idir an Iodáil agus Costa Rica'', I.I.L.A., San José, 2008, 98 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Ealaín agus Cultúr – Droichead idir an Iodáil agus Costa Rica | url = https://gregorio-rossi.it/pubblicazioni/arte-cultura-ponte-italia-costa_rica | suíomh = dal Sito di Gregorio Rossi}}</ref> * Éagsúla údair: ''Iniúchadh neamhghnách taobh istigh de luas'', Bologna, 2009, 104 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Iniúchadh neamhghnách an luais | url = https://museomacia.org/arte-contemporanea-italiana-bibliografia-libri-e-cataloghi/velocita-arte-contemporanea.html | suíomh = Museo MACIA}}</ref> * Andrea Benetti, Gregorio Rossi: ''Manifesto an Ealaín Nua-Uaimheach'', Umberto Allemandi & C., An Veinéis, 2009, 18 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Manifesto an Ealaín Nua-Uaimheach Andrea Benetti | url = https://museomacia.org/arte-contemporanea-italiana-bibliografia-libri-e-cataloghi/manifesto_arte_neorupestre.html | suíomh = Museo MACIA}}</ref> * Éagsúla údair: ''Nádúr agus Aislingí – Catagóir an Phailnéam Iodálach ag an 53ú Biennale An Veinéis'', Umberto Allemandi & C., An Veinéis, 2009, 98 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Nádúr agus Aislingí – Catagóir an Phailnéam | url = https://gregorio-rossi.it/pubblicazioni/53.-espo-internazionale-darte-biennale-di-venezia | suíomh = Bibliografia di Gregorio Rossi}}</ref> * Carlo Fabrizio Carli: ''Diorama Iodálach – 61ú Duais Michetti'', Vallecchi, Francavilla a Mare, 2010, 202 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Francavilla al Mare (CH), 24 Iúil – 31 Lúnasa 2010 LXI Duais Michetti – Ealaín agus Timpeallacht | url = https://www.giulianovanews.it/2010/07/francavilla-al-mare-ch-24-luglio-–-31-agosto-2010-lxi-premio-michetti-arte-e-ambiente/ | suíomh = Giulianova News}}</ref> * C. Parisot, P. Pensosi: ''Portráidí Ealaíontóirí'', Edizioni Casa Modigliani, Róimh, 2010, 72 leathanach * Simona Gavioli: ''Andrea Benetti – B. P. Roimh an Lá atá Inniu Ann'', Media Brain, Bologna, 2009, 52 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Imeacht – Taispeántas Andrea Benetti | url = https://robertafilippi.wordpress.com/2011/05/01/mostra_benetti/ | suíomh = Roberta Filippi}}</ref> * Éagsúla údair: ''Andrea Benetti – An Péintéireacht Nua-Uaimheach'', Comhairle Castellana Grotte, Castellana Grotte, 2011, 58 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Castellana grotte, an ealaín ag filleadh ar aislingí | url = http://bari.repubblica.it/cronaca/2011/09/07/foto/la_pittura_torna_alle_origini_i_lavori_di_binetti_nelle_grotte-21358167/ | suíomh = la Repubblica}}</ref> * D. Iacuaniello, C. Parisot, G. Rossi: ''M173 - Rianta Apacrafaí'', Istituto Europeo Pegaso, Róimh, 2012, 70 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti: M173 – Rianta Apacrafaí san Ealaín Nua-Aimsireach | url = https://issuu.com/andreabenetti/docs/arte_italiana_contemporanea-pittura | suíomh = Issuu | dátarochtana = 2025-05-05 | archivedate = 2016-03-05 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160305060247/https://issuu.com/andreabenetti/docs/arte_italiana_contemporanea-pittura }}</ref> * G. Rossi, D. Scarfì: ''An Siombalachas san Péintéireacht Nua-Uaimheach'', Mediabrain, Siracusa, 2012, 88 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Siracusa ospiterà la pittura Neo-rupestre di Andrea Benetti, già presentata anche alla 53ª Biennale di Venezia | url = https://www.siracusanews.it/siracusa-ospitera-la-pittura-neorupestre-di-andrea-benetti-gia-presentata-anche-alla-53-biennale-di-venezia/ | suíomh = Siracusa News}}</ref> * Andrea Benetti, Silvia Grandi: ''Dathanna agus Fuaimeanna na nDúl'', Qudulibri, Bologna, 2013, 86 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Leabhar Dathanna agus Fuaimeanna na nDúl. Eag. Iodálach agus Béarla – A. Benetti – Qudulibri | url = https://www.lafeltrinelli.it/libri/andrea-benetti/colori-e-suoni-origini-ediz/9788890851308 | suíomh = La Feltrinelli}}</ref> * Andrea Benetti, Stefano Papetti: ''Ó Chreag go Canbhás – An Travertine san Péintéireacht Nua-Uaimheach'', Qudulibri, Ascoli P., 2014, 54 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti – Ó Chreag go Canbhás – Travertine san Péintéireacht Nua-Uaimheach | url = https://www.librerie.coop/libri/9788890851360-dalla-roccia-alla-tela-il-travertino-nella-pittura-neorupestre-qudulibri/ | suíomh = Librerie Coop}}</ref> * A. Benetti, S. Cassano, D. Coppola, A. F. Uricchio: ''Dathanna agus Fuaimeanna na nDúl'', Qudulibri, Bari, 2014, 58 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Dathanna agus Fuaimeanna na nDúl. Sa tSráidbhaile Deas. Tionscadal ealaíne “Nua-Uaimheach” Andrea Benetti | url = https://www.famedisud.it/colori-e-suoni-delle-origini-a-bari-il-progetto-artistico-neorupestre-di-andrea-benetti-e-frank-nemola/ | suíomh = Fame di Sud}}</ref> * Andrea Benetti, Silvia Grandi: ''An Dath Solais'', Qudulibri, Bologna, 2014, 56 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti – An Dath Solais | url = https://cris.unibo.it/handle/11585/533026 | suíomh = Taighde Ollscoil Bologna}}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal = An Dath Solais - Saothar i mBán | url = https://www.lafeltrinelli.it/colore-della-luce-opere-in-libro-andrea-benetti/e/9788899007003 | suíomh = La Feltrinelli}}</ref> * A. Benetti, S. Grandi, M. Peresani, M. Romandini, G. Virelli: ''VR60768 - anthropomorphic figure'', Qudulibri, Róimh, 2015, 80 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti - VR60768 anthropomorphic figure | url = https://cris.unibo.it/handle/11585/556340 | suíomh = Taighde Ollscoil Bologna}}</ref> * Andrea Benetti, Toti Carpentieri: ''Astrúchán na nDúl'', Qudulibri, Lecce, 2015, 60 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = “Astrúchán na nDúl” Andrea Benetti ag Castello Carlo V | url = https://www.castellocarlov.it/astrattismo-delle-origini/ | suíomh = Suíomh Castello Carlo V | dátarochtana = 2025-05-05 | archivedate = 2025-04-28 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20250428221240/https://www.castellocarlov.it/astrattismo-delle-origini/ }}</ref> * Éagsúla údair: ''Ealaín Nua-Uaimheach'', Monagrafaíocht, Qudulibri, Bologna, 2015, 208 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Andrea Benetti - Ealaín Nua-Uaimheach. Eag. Iodálach agus Béarla | url = https://www.puntoeinaudibrescia.it/scheda-libro/andrea-benetti/andrea-benetti-arte-neorupestre-ediz-italiana-e-inglese-9788890851315-2291565.html | suíomh = Edizioni Einaudi}}</ref> * Andrea Benetti, Fiorenzo Facchini, Fernando Lanzi, Gioia Lanzi: ''Signum Crucis'', Qudulibri, Bologna, 2016, 42 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Signum Crucis - Eag. Ilteangach | url = https://www.puntoeinaudibrescia.it/scheda-libro/andrea-benetti/signum-crucis-9788899007157-2461353.html | suíomh = Edizioni Einaudi}}</ref> * A. Benetti – P. Fameli – A. Fiorillo – F. Fontana – M. Peresani – M. Romandini – I. Schipani – U. T. Hohenstein: "preHistoria Contemporanea" Qudulibri, Ferrara, 2016, 64 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = “preHistoria contemporanea” Andrea Benetti | url = https://www.lafeltrinelli.it/libri/andrea-benetti/prehistoria-contemporanea-ediz-illustrata/9788899007188 | suíomh = La Feltrinelli}}</ref> * A. Benetti – P. Fameli – A. Marrone – M. Ratti: "Omós don Phéintéireacht Uaimheach", Qudulibri, La Spezia, 2016, 58 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Omós don Phéintéireacht Uaimheach – Andrea Benetti | url = https://www.libreriauniversitaria.it/omaggio-pittura-rupestre-benetti-andrea/libro/9788899007232 | suíomh = Libreria Universitaria}}</ref> * Andrea Benetti - Silvia Grandi: "Aghaidheanna in Aghaidh an Fhoréigin", Qudulibri, Bologna, 2017, 40 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Aghaidheanna in Aghaidh an Fhoréigin | url = https://www.libreriauniversitaria.it/volti-contro-violenza-benetti-andrea/libro/9788899007256 | suíomh = Libreria Universitaria}}</ref> * Andrea Benetti - Stefano Bonaga - Gregorio Rossi - Corrado Rozzi: "Timeless shapes", Qudulibri, Bologna, 2021, 44 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Timeless shapes. Formaí gan Aimsir – Andrea Benetti – Qudulibri | url = https://www.ibs.it/timeless-shapes-forme-senza-tempo-libro-andrea-benetti/e/9788899007904 | suíomh = IBS Libri}}</ref> * Andrea Benetti - Francesco Paolo Campione - Tiziana Fuligna - Gaia Giorgetti: "Colors in Venice", Qudulibri, An Veinéis, 2023, 90 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Colors in Venice. Eag. Iodálach agus Béarla – Andrea Benetti – Qudulibri | url = https://www.unilibro.it/libro/benetti-andrea-campione-f-p-cur/colors-venice-ediz-italiana-inglese/9791281171077 | suíomh = Librerie Unilibro}}</ref> * Andrea Benetti - Luciana Apicella - Stefano Bonaga: "Prehistoric Wave", Qudulibri, Milano, 2023, 48 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Prehistoric Wave. Catagóir na Taispeántais – Andrea Benetti – Qudulibri | url = https://www.lafeltrinelli.it/prehistoric-wave-catalogo-della-mostra-libro-andrea-benetti/e/9791281171176 | suíomh = La Feltrinelli}}</ref> * Francesco Paolo Campione - Stefano Papetti - Stefano Odoardi: "Luce sa tSíocháin", Alchemical shadows, Ascoli Piceno, 2023, 48 leathanach<ref>{{lua idirlín | teideal = Luce sa tSíocháin – Andrea Benetti – Alchemical shadows | url = https://www.comune.ap.it/flex/cm/pages/ServeBLOB.php/L/IT/IDPagina/25571 | suíomh = Comune di Ascoli Piceno}}</ref> == Nótaí == <references/> == Naisc sheachtracha == * [https://www.andreabenetti.com Andrea Benetti - Suíomh oifigiúil - Iodáilis] * [https://www.andreabenetti.eu Andrea Benetti - Suíomh oifigiúil - Béarla] * [https://www.treccani.it/enciclopedia/andrea-benetti Andrea Benetti san Eagarthóireacht Treccani] * [https://www.sapere.it/enciclopedia/Benetti%2C+Andrea.html Andrea Benetti san Eagarthóireacht De Agostini] * [https://www.wikiart.org/en/andrea-benetti Andrea Benetti san Eagarthóireacht WikiArt] * [https://vimeo.com/409226880 Andrea Benetti - An físeán taispeána] {{DEFAULTSORT:Benetti, Andrea}} [[Catagóir:Ealaíontóirí Iodálacha]] [[Catagóir:Péintéirí Iodálacha]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1964]] [[Catagóir:Daoine beo]] f44h04o2dg1a5sekf7itot2kc44uypd 14 119156 1268371 1265609 2025-06-03T02:06:35Z Alison 570 Ord 1268371 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Filí de réir tíre|Ost]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Ostaracha|Filí]] nsu7cclkrwzpqn6q5x89etw8v3io7q6 0 119231 1268566 1268103 2025-06-03T22:37:30Z TGcoa 21229 1268566 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Cuireadh tús le "'''Oibríocht Carbaid na nGidéónach'''" i nGaza ([[An Eabhrais|Eabhrais]] : מבצע מרכבות גדעון)<ref>{{Luaigh foilseachán|title=מבצע מרכבות גדעון|url=https://he.wikipedia.org/w/index.php?title=%D7%9E%D7%91%D7%A6%D7%A2_%D7%9E%D7%A8%D7%9B%D7%91%D7%95%D7%AA_%D7%92%D7%93%D7%A2%D7%95%D7%9F&oldid=41165410|journal=ויקיפדיה|date=2025-06-03|language=he}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Tharraing an t-ainm seo conspóid ar he.wikipedia.org שיחה:מבצע מרכבות גדעון|url=https://he.wikipedia.org/w/index.php?title=%D7%A9%D7%99%D7%97%D7%94:%D7%9E%D7%91%D7%A6%D7%A2_%D7%9E%D7%A8%D7%9B%D7%91%D7%95%D7%AA_%D7%92%D7%93%D7%A2%D7%95%D7%9F&oldid=41118736|journal=ויקיפדיה|date=2025-05-29|language=he}}</ref> ar an 16 Bealtaine 2025. I dtús mhí na Bealtaine, cheadaigh rialtas Iosrael pleananna chun na hionsaithe ar Gaza a leathnú, agus Gaza a chur faoi chois. Chuir Iosrael na mílte cúlfhórsa sa bhreis i mbun dualgais in Gaza chun an stráice ina iomláine a ghabháil. [[Íomhá:Forced Displacement of Gaza Strip Residents During 23-25..jpg|mion|easáitiú éigeantach an phobail i nGaza sa bhliain 2025]] == Imeachtaí == * 16 Bealtaine: D'fhógair Arm Iosrael feachtas nua cogaíochta.<ref name=":7">{{Luaigh foilseachán|title=Iosrael le leoraithe bia páistí a cheadú isteach go Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0519/1513725-iosrael-le-lorraithe-bia-paisti-a-cheadu-isteach-go-gaza/|date=2025-05-19|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 17 Bealtaine: Thug na teileavótóirí sa tríú cuid de thíortha na hEorpa an scór is airde d’iarracht Iosrael i g[[Comórtas na hEoraifíse 2025|Comórtas na hEoraifíse]], beag beann ar an sléacht in Gaza. Mhaígh craoltóirí náisiúnta áirithe gur earcaigh’ Iosrael teileavótóirí do [[Yuval Raphael]]'''.<ref name=":03">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/douze-points-diosrael-ceard-sa-diabhal-ba-chuis-leis/|teideal=‘Douze points’ d’Iosrael – céard sa diabhal ba chúis leis?|údar=Alex Hijmans|dáta=21 Bealtaine 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-05-22}}</ref>''' * 18 Bealtaine: Chuir Iosrael fainic ar an bpobal ar fad i gCathair Khan Younis i ndeisceart Gaza "teitheadh i dtreo an chósta" sula dtugtar faoi "ionsaí ar scála nár facthas cheana riamh."<ref name=":7" /> * 19 Bealtaine: I dteachtaireacht físe ar na meáin shóisialta, dúirt Príomh-aire Iosrael, Benjamin Netanyahu, go bhfuil Iosrael chun smacht a fháil ar Gaza ar fad.<ref name=":8">{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/24-bealtaine-2025-gaillimh/id1525428808?i=1000709680529|teideal=Nuacht Mhall (Gaillimh)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=24 Bealtaine 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> Bhí na hIosraelaigh mionnaithe gach cearn de Gaza a chur faoina smacht.<ref>{{Cite news|url=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2025/05/19/netanyahu-says-israel-will-take-control-of-all-of-the-gaza-strip_6741416_4.html|teideal=Netanyahu says Israel will 'take control of all' of the Gaza Strip|dáta=2025-05-19|language=en|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> * 20 Bealtaine: Mar gheall ar an ngéarchéim ag dul in olcas, cháin Príomh-aire na Ríochta Aontaithe, Keir Starmer (in éineacht le [[Emmanuel Macron]] agus [[Mark Carney]]), Iosrael agus é ag labhairt os comhair na parlaiminte. Bíodh sin mar atá, sheachain sé úsáid a bhaint as na focail ‘glanadh eitneach’ nó ‘cinedhíothú’, agus níor gheall sé ach oiread go stopfadh sé ag díol arm le hIosrael.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/czxy19n4kpyo|teideal=UK, France and Canada threaten action against Israel over Gaza|dáta=2025-05-20|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> * 21 Bealtaine: Scaoil saighdiúirí Iosrael urchair gar do ghrúpa taidhleoirí as an Aontas Eorpach agus iad ar cuairt ar an m[[An Bruach Thiar|Bruach Thiar]]. Bhí beirt as Éirinn ina measc.<ref name=":5">{{Luaigh foilseachán|title=Níl aon chúnamh faighte ag Palaistínigh fós, a deir carthanachtaí|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0521/1514073-meid-easnamhach-foirithinte-a-scaoileadh-isteach-go-gaza-msf/|date=2025-05-21|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 23 Bealtaine: Bhí fógra tugtha ag na hIosraelaigh do Phalaistínigh i gceithre chomharsanacht déag i dtuaisceart Gaza imeacht as gan mhoill.<ref name=":3">{{Luaigh foilseachán|title=Gan ach 'díol dreoilín' á ligean isteach in Gaza ag Iosrael|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0522/1514268-gan-ach-diol-dreoilin-a-ligean-isteach-in-gaza-ag-iosrael/|date=2025-05-22|language=ga-IE|author=Nuacht RTE}}</ref> * 23 Bealtaine: Dar leis an [[An Eagraíocht Dhomhanda Sláinte|Eagraíocht Dhomhanda Sláinte]], bhí córas sláinte Gaza ar tí titim as a chéile agus fórsaí míleata Iosrael ag déanamh slada ann i gcónaí gan iamh ná foras. Ní raibh ach naoi gcinn déag de 36 ospidéal Gaza ag feidhmiú D'iarr Ceannaire na hEagraíochta Domhanda Sláinte, [[Tedros Ghebreyesus]], ar na hIosraelaigh trócaire a dhéanamh ar na Palaistínigh agus deireadh a chur leis an bhforbhrúidiúlacht,<ref name=":4">{{Luaigh foilseachán|title='Córas sláinte Gaza ar tí titim as a chéile'|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0523/1514501-coras-slainte-gaza-ar-ti-titim-as-a-cheile/|date=2025-05-23|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * Mhol na Stáit Aontaithe plean sos cogaidh, den chéad uair ón sos cogaidh ar theip air i mí an Mhárta. Dúirt Hamas nach ngeallann an beart sos cogaidh buan ná go leor soláthar cúnaimh. * Sa Ríocht Aontaithe scríobh 828 saineolaí dlí litir chuig an  bPríomh-Aire Keir Starmer ag lua go bhfuil cinedhíothú ag tarlú agus ag cur brú ar an rialtas úsáid a bhaint as gach acmhainn atá ar fáil chun stop a chur leis. <ref name=":10">{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/31-bealtaine-2025-tiobraid-%C3%A1rann/id1525428808?i=1000710657975|teideal=Nuacht Mhall (Tiobraid Árann)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=31 Bealtaine 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-06-01}}</ref> * In Éirinn, cáineadh an rialtas as an easpa gníomh dleathúil i gcoinne Iosrael. Chuaigh bean as Gaillimh, Sophie Ní Choimín ar stailc ocrais le brú a chur orthu an Bille Críoch Faoi Fhorghabháil a hachtú.<ref name=":10" /> * I rith na seachtaine fuarthas ceadú sa Dáil cosc a chur ar iompórtáil ón Iosrael, ach baineann sé seo le táirgí amháin agus níl seirbhisí san áireamh, cé gurb iadsan a dhéanann an chuid is mó d’iomportáil ó Iosrael go hÉirinn.<ref name=":10" /> == Féach freisin == * [[Cogadh Iosrael-Gaza]] * [[Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025]] * [[Ionsaithe ar Gaza, 18 Márta – 15 Bealtaine 2025]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Cogadh Iosrael-Gaza]] [[Catagóir:2025]] 5sdlbbh430lyici8l0lp8muu6h9d3qf 14 119278 1268471 1266585 2025-06-03T05:43:36Z Alison 570 Ord 1268471 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Rom]] [[Catagóir:Daoine Rómánacha de réir slí bheatha|Dorn]] qol7xzfwl1j372fe4bi33ofeiqg4w0q 0 119300 1268756 1268074 2025-06-05T01:43:01Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268756 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} File as [[Baile Átha Cliath]] agus [[Contae Mhaigh Eo]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/doconone/647306-radio-documentary-podcast-paul-durcans-mayo|teideal=Paul Durcan's Mayo|dáta=1982-01-09|language=en|work=RTE Radio|dátarochtana=2025-05-20}}</ref> ba ea '''Paul Durcan''' (16 Deireadh Fómhair 1944 - 17 Bealtaine 2025).<ref>{{Lua idirlín|url=https://rip.ie/death-notice/paul-durcan-dublin-ringsend-594444|teideal=Death Notice of Paul Durcan (Ringsend, Dublin) {{!}} rip.ie|language=en|work=rip.ie|dátarochtana=2025-05-20}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://rip.ie/death-notice/condolences/paul-durcan-dublin-ringsend-594444?page=1&records=60&sortFields=a.createdAt&sortDirection=DESC|teideal=Condolence Book for Paul Durcan (Ringsend, Dublin) {{!}} rip.ie|language=en|work=rip.ie|dátarochtana=2025-05-20}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cartlann Paul Durcan sa Leabharlann Náisiúnta - Agallamh le Gearoid Ó Lúing|url=https://soundcloud.com/rnl/cartlann-paul-durcan-sa-leabharlann-naisiunta-gearoid-o-luing|language=ga-IE|author=Raidió na Life}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nli.ie/sites/default/files/2022-12/144_pauldurcan.pdf|teideal=Paul Durcan Papers / Collection List No. 144|údar=nli.ie / Leabharlann Náisiúnta na hÉireann|dáta=2025|dátarochtana=2025}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.co.uk/sounds/play/p02blwvq|teideal=Blas - Alan Titley ar Paul Durcan|údar=BBC Sounds|language=ga-IE|work=www.bbc.co.uk|dátarochtana=2025-05-20}}</ref> Bhí sé ar dhuine de na filí is aitheanta i litríocht chomhaimseartha na hÉireann, agus bhí clú air as a ghuth sardónach, greannmhar agus polaitiúil.<ref>{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/obituaries/2025/05/19/paul-durcan-troubles-ireland-mental-health-poetry/|teideal=Paul Durcan, Irish poet who examined the Troubles and gave intense public readings|údar=The Telegraph Obituary|dáta=2025-05-19|language=en-GB|work=|dátarochtana=2025-05-20|archivedate=2025-05-19|archiveurl=https://archive.today/20250519125652/https://www.telegraph.co.uk/obituaries/2025/05/19/paul-durcan-troubles-ireland-mental-health-poetry/}}</ref> [[Íomhá:Paul Durcan.jpg|clé|mion|224x224px|2008]] == Beatha == Cuireadh oideachas ar Durcan i g[[Coláiste Gonzaga|Coláiste]] [[Coláiste Gonzaga|Gonzaga]], BAC. Sa bhliain 1964, in aois 19 dó, agus de réir ordú dochtúra, cuireadh Durcan faoi dhianchúram a theaghlaigh, a bhí buartha faoina shláinte mheabhrach; bhí droch-chaidreamh aige lena athair i gcónaí. Gabhadh é i dtigh tábhairne agus cuireadh é faoi dhianchúram in ospidéal Naomh Eoin le Dia i mBaile Átha Cliath, agus ina dhiaidh sin i Londain. Tugadh cóireáil turrainge theiripe leictri-thritheamhach, barbatúráití agus Mandrax dó. D'fhulaing sé go huafásach ach bhí sé buíoch go raibh sé in ann lobatóime a sheachaint. Agus Durcan fós i Londain sa bhliain 1966, thosaigh sé ag obair leis an ''North Thames Gas Board''. D'éirigh sé an-mhór le [[Patrick Kavanagh]] agus é ann. Phós Kavanagh ar an 15 Aibréan 1967 agus reáchtáladh an bhainis i mbaile Eoin agus Joan Ryan. Chas Durcan le haoi eile, Nessa O'Neill ar an lá sin agus phós siad an bhliain dár gcionn. Bhronn Coláiste na hOllscoile, Corcaigh céim sa tseandálaíocht agus stair mheánaoiseach ar Durcan in 1974. An bhliain chéanna, bhain Durcan duais Patrick Kavanagh amach. Bronnadh Duais Whitbread air sna nóchaidí (don leabhar ''Daddy, Daddy'') agus i mí na Samhna 2014, bhain sé Gradam Bhord Gáis na bliana, The Bob Hughes Lifetime Achievement Award. Bhí sé mar bhall d'Aosdána. Scar Durcan óna bhean Nessa O'Neill sa bhliain 1984. Scríobh Durcan an dán "Nessa"<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/radio1/clips/22444728/|teideal=Nessa, a poem by Paul Durcan|dáta=2024-10-20|language=en|work=RTE Radio|dátarochtana=2025-05-20}}</ref> (roghnaíodh é ar chúrsa na hArdteiste sna 2020idí) i bhfad roimhe sin; d’fhoilsigh sé é sa chnuasach ''O Westport in the Light of Asia Minor'', a tháinig amach sa bhliain 1975. Bhí Durcan tinn le fada sna 2020idí agus bhásaigh sé ar an 17 Bealtaine 2025 i dteach altranais. Maireann Nessa O'Neill agus a gclann Sarah, Síabhra, agus Michael. Cuireadh é i [[An Nuachabháil|reilig na Nuachabhála]] i gCo Mhaigh Eo. == Saothar == * ''Endsville'', le [[Brian Lynch (Irish writer)|Brian Lynch]] ([[New Writers Press]], 1967) * ''O Westport in the Light of Asia Minor'' (Anna Livia Press, 1975) * ''Sam's Cross'' (Profile Press, 1978) * ''Teresa's Bar'' ([[Gallery Press]], 1976; agus Gallery Press, 1986) * ''Jesus, Break his Fall'' ([[Raven Arts Press]], 1980) * ''Ark of the North'' (Raven Arts Press, 1982) * ''The Selected Paul Durcan'' (eag. [[Edna Longley]], [[Blackstaff Press]], 1982) * ''Jumping the Train Tracks with Angela'' (Raven Arts Press/Carcanet New Press, 1983) * ''The Berlin Wall Café'' (Blackstaff Press, 1985) * ''Going Home to Russia'' (Blackstaff Press, 1987) * ''Daddy, Daddy'' (Blackstaff Press, 1990) * ''Crazy About Women'' ([[National Gallery of Ireland]], 1991), leabhar breá ag Durcan ar na pictiúir atá i nDánlann náisiúnta<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/fiorbheagan-dfhili-na-gaeilge-a-ghabhann-i-ngleic-leis-an-saol-maguaird-ni-mar-sin-do-ghabriel-rosenstock/|teideal=Fíorbheagán d’fhilí na Gaeilge a ghabhann i ngleic leis an saol máguaird, ní mar sin do Ghabriel Rosenstock|údar=Alan Titley|dáta=31 Iúil 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-05-20}}</ref> * ''A Snail in My Prime: New and Selected Poems'', ([[Harvill Secker]] / Blackstaff Press, 1993) * ''Give Me Your Hand'' ([[Macmillan Publishers|MacMillan]], 1994) * ''Christmas Day'' (Harvill Press, 1997) * ''Greetings to Our Friends in Brazil'' (Harvill Press, 1999) * ''Cries of an Irish Caveman'' (Harvill Press, 2001) * ''The Art of Life'' (Harvill Press, 2004) * ''The Laughter of Mothers'' (Harvill Press, 2007) * ''Life Is a Dream: 40 Years Reading Poems 1967-2007'' ([[Random House#International branches|Random House UK]], 2009) * ''Praise In Which I Live And Move And Have My Being'' (Harvill Secker, 2012) * ''The Days of Surprise'' (Harvill Secker, 2015) * ''Wild, Wild Erie: Poems Inspired by Paintings and Sculpture in the Toledo Museum of Art, Ohio'' ([[Toledo Museum of Art]], 2016) == Féach freisin == * [[Paul Durcan (CLG)]], cúl báire Dhún na nGall == Naisc sheachtracha == * [https://soundcloud.com/rnl/cartlann-paul-durcan-sa-leabharlann-naisiunta-gearoid-o-luing Cartlann Paul Durcan sa Leabharlann Náisiúnta]. Agallamh le Gearóid Ó Lúing == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Durcan, Paul}} [[Catagóir:Filí na hÉireann]] [[Catagóir:Daoine as Acaill]] [[Catagóir:Daoine as Baile Átha Cliath]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1944]] [[Catagóir:Básanna in 2025]] [[Catagóir:Aosdána]] [[Catagóir:Alumni Choláiste na hOllscoile, Corcaigh]] t97tb10m22yj6xwn3behzptxw6bger2 0 119310 1268770 1267107 2025-06-05T08:59:37Z Marcas.oduinn 33120 /* Tagairtí */Catagóir:Foclóirí Gaeilge 1268770 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} [[Íomhá:O'Davoren's Glossary, BL Eggerton MS 88.jpg|thumb|An chéad leathanach de chuid Sanas Uí Dhuibhdábhoireann in [[British Library]], LS [[Egerton 88]]]] Is [[gluais]] as Luath-[[Nua-Ghaeilge]] é '''Sanas Uí Dhuibhdábhoireann''' le gluaiseanna ar fhocail [[Sean-Ghaeilge]], go formhór ar fhocail dhlíthiúla. Baineadh an Sanas clú agus cáil amach as ucht na sleachta dea-chaomhnaithe le fáil ann as [[An Féineachas|An bhFéineachas]] a d’fhéadfadh a bheith caillte, murach é. Tá nasc idir an Sanas agus an scoil dlí [[Mac Aodhagáin|Mhic Aodhagáin]] san Pháirc, [[Contae na Gaillimhe]].<ref name=Blom/>{{rp|196}} == Lámhscríbhinní == Caomhnaítear Sanas Uí Dhuibhdábhoireann i ndá lámhscríbhinn chomhaimseartha, [[British Library]], LS [[Egerton 88]] (le [[siglum]] E) agus [[Leabharlann Choláiste na Tríonóide]], [[MS 1317]] (le siglum F).<ref name=Breatnach>{{cite book |last=Breatnach |first=Liam |title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' |series=Early Irish Law Series |volume=5 |location=Baile Átha Cliath|publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] |date=2005 }}</ref>{{rp|100}} Scríobhadh E ag Domhnall Ó Duibhdábhoirenn agus cuirtear an dáta 1564 leis.<ref name=Mahon/>{{rp|52}}<ref name=KellyTransmission/>{{rp|240}} Scríobhadh F ag Dubhaltach Mór Mac Firbhisigh (seanathair [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]]).<ref name=Breatnach/>{{rp|102}} Tá drochbhail lámhscríbhinn F: tá iontrálacha A, B agus O ar iarraidh; tá cuid mhaith de litreacha eile in easnamh; i roinnt codanna, cuireadh iontu sainmhínithe as sanais eile.<ref name=Breatnach/>{{rp|100-101}}<ref name=Mahon>{{cite book |last=Mahon |first=William John |date=1987 |title=Contributions to the Study of Early Irish Lexicography |type=PhD |publisher=Harvard University |id={{ProQuest|303580687}}}}</ref>{{rp|52-53}} D'fhoilsigh [[Whitley Stokes]] an chéad eagrán nua-aimseartha den Sanas sa bhliain 1862, le téacs as E agus sleachta as F sna [[corrigenda]]. Ina eagrán níos déanaí sa bhliain 1904, chur sé aistriúchán Béarla le roinnt sleachta as F, ach fós go formhór as E. D'eagraigh [[D. A. Binchy]] leagan E i n-[[eagrán dioplómatúil]] don ''[[Corpus Iuris Hibernici]]'' (1978).<ref name=Breatnach/>{{rp|100}} San lá atá inniu ann, is fearr le heagarthóirí leagan F, sna háiteanna ar a bhfuil ardchaighdeán ar an lámhscríbhinn.<ref name=Breatnach/>{{rp|102}}<ref name=Mahon/>{{rp|53}} Sa bhliain 2005, thug Liam Breatnach (2005) liosta de sleachta níos fearr as F nár thug Stokes ina dhara heagrán.<ref name=Breatnach/>{{rp|102}} == Ábhair == Tugtar i Sanas Uí Dhuibhdábhoireann sainmhínithe le haghaidh 1618 téarmaí casta [[Sean-Ghaeilge]].<ref name=Mahon/>{{rp|52}} I bhformhór na gcásanna, tugtar leo sliocht léiritheach (uaireanta, dhá nó trí). De ghnáth, is faoi chúrsaí dlí na gluaiseanna, ach faightear ábhair eile chomh maith.<ref name=Breatnach/>{{rp|106, 108}} Bhí foinsí níos fearr ag tiomsaitheoirí an Sanais (níos lú idir earráidí seachadta agus giorrúcháin) ná mar atá le fáil san lá atá inniu ann. Go minic, tógadh sleachta as an Sanas chun lámhscríbhinní eile a cheartú.<ref name=KellyTransmission>{{cite book |last=Kelly |first=Fergus |chapter=Texts and transmissions: the law-texts |editor1-first=Próinséas Ní |editor1-last=Chatháin |editor2-first=Michael |editor2-last=Richter |title=Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmissions |location=Dublin |publisher=Four Courts Press |date=2002 |pages=230–242 }}</ref>{{rp|241}} I dteannta sin, tá sheachta sa Sanas as lámhscríbhinní nach bhfuil againn ach go heaspach, nó nach bhfuil fós ar marthain. Mar shampla, thóg Liam Breatnach ábhar as an Sanas chun an breac-''[[Senchas Már]]'' a athchruthú.<ref name=Breatnach/>{{rp|103-105}} Is iad na téacsanna is minice a luaitear sa Sanas ná ''[[Bretha Nemed Toisech]]'', ''[[Bretha Nemed Déidenach]]'', agus an chéad dhá thrian den ''Senchas Már''.<ref name=Breatnach/>{{rp|102-103}} Ní minic é a fheictear sleachta as foinsí neamh-dhlíthiúil sa Sanas ach tá a leithéid ann.<ref name=Breatnach/>{{rp|106}}. Mar shampla, tá gluaiseanna ann le haghaidh focal casta as an [[Dinnseanchas]] agus na [[Scéalta Miotaseolaíochta]],<ref name=Mahon/>{{rp|52}} maraon le [[Amra Choluim Chille|Amhra Choilm Chille]] agus [[Féilire Thamhlachta]].<ref name=Blom>{{cite book |last=Blom |first=Alderik H. |chapter=The Irish glossary tradition: An introduction |title=Words – Texts – Scribal Hands: Linguistic and Cultural Interactions Between the Frankish Empire, Ireland, and Britain in the Early Middle Ages |editor1-first=Brigitte|editor1-last= Bulitta |editor2-first=Stephen|editor2-last=Pelle |location=Berlin, Boston |publisher=De Gruyter Akademie Forschung |date=2024 |pages=189–214 |doi=10.1515/9783110776225-007 |isbn=978-3-11-077622-5 }}</ref>{{rp|196}} == Nótaí == {{notelist}} == Tuilleadh le léamh == * {{cite book |last=Binchy |first=D. A. |title=[[Corpus Iuris Hibernici]] ''(6 iml.)'' |date=1978 |publisher=[[Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath]] |location=Baile Átha Cliath}} 1466.11-1531.24 (eagrán dioplómatúil de E). * {{cite book |last=Breatnach |first=Liam |title=A Companion to the ''Corpus Iuris Hibernici'' |series=Early Irish Law Series |volume=5 |location=Baile Átha Cliath |publisher=Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath |date=2005 }} 109-160 (foinsí na sleachta sa Sanas). * {{cite book |last=Stokes |first=Whitley |title=Three Irish glossaries: Cormac's Glossary, O'Davoren's Glossary and a glossary to the Calendar of Oengus the Culdee |location=Londain |url=https://archive.org/details/threeirishglossa00cormuoft |publisher=Williams and Norgate |date=1862 }} ll. 47-124 (téacs as E); ll. 162-168 (sleachta as F). * {{cite journal |last=Stokes |first=Whitley |title=O'Davoren's Glossary |journal=Archiv für celtische Lexikographie |volume=2 |date=1904 |pages=197–504 |url=https://archive.org/details/archivfrceltisc01unkngoog/page/n214 }} == Naisc sheachtracha == * [https://codecs.vanhamel.nl/O%27Davoren%27s_glossary Sanas Uí Dhuibhdábhoireann] ar [[CODECS]]. == Tagairtí == {{reflist}} {{Dlí luath na hÉireann}} {{DEFAULTSORT:Sanas Ui Dhuibhdabhoireann}} [[Catagóir:An Féineachas]] [[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]] sgf0cnc693mwtgvb9lp3x0tvsob3o83 14 119399 1268485 1267500 2025-06-03T05:56:27Z Alison 570 Ord 1268485 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Filipíneacha de réir slí bheatha|Dorn]] [[Catagóir:Dornálaithe de réir tíre|Fil]] 8jg5rfkf0lsniwfchylp5zqtk1nxbsd 0 119406 1268343 1268035 2025-06-03T01:30:31Z Alison 570 Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha 1268343 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is é '''Vincent Joseph Lambe''' (rugadh 1 Nollaig 1980, [[Baile Átha Cliath]])<ref>{{Cite web-en|url=https://variety.com/2019/film/news/oscars-2019-detainment-director-vincent-lambe-defends-film-1203116878/|title=Director Defends Controversial Film About Murdered Toddler, Won't Pull It From the Oscars|date=24 January 2019|work=Variety | access-date=24 January 2019}}</ref> [[stiúrthóir scannán]], scríbhneoir scáileáin agus [[Léiritheoir scannáin|léiritheoir]] [[Éire|Éireannach]]. Fuair Lambe moladh as stiúradh an ghearrscannáin 2018 ''Detainment (Coinneáil)'', a bhaineann le [[dúnmharú James Bulger]].<ref>{{Cite web-en|url=https://www.standard.co.uk/go/london/film/detainment-director-vincent-lambe-james-bulger-case-a4041341.html|title=Detainment director Vincent Lambe: 'I wanted to bring some shades of grey to the James Bulger case'|date=17 January 2019|work=Go London|access-date=23 January 2019}}</ref><ref name="BBCNom">{{Cite web-en|url=https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-46964691|title="Oscars 2019: James Bulger's mother 'disgusted' by nomination" | work=BBC News | date=22 January 2019|access-date=27 May 2025}}</ref> Ghnóthaigh an scannán ainmniúchán [[Duaiseanna an Acadaimh|Gradam Acadaimh]] 2019 dó.<ref>{{Cite web-en|url=https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-46917940|title="Oscars 2019: Winners in full"|work=BBC News|date=25 February 2019|access-date=27 May 2025}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=http://www.iadt.ie/news/three-iadt-graduates-nominated-for-oscars|title=Three IADT graduates nominated for Oscars|work=[[Institiúid Ealaíne, Deartha agus Teicneolaíochta Dhún Laoghaire]]|access-date=22 January 2019}}</ref> Is céimí de chuid Scoil Náisiúnta na Scannán in [[Institiúid Ealaíne, Deartha agus Teicneolaíochta Dhún Laoghaire]] é Lambe. == Scannánaíocht == * ''After the War'' (1999, gearrscannán) * ''Sacred'' (2000, gearrscannán) * ''Broken Things'' (2002, gearrscannán) * ''Detainment'' (2018, gearrscannán) == Gradaim agus ainmniúcháin == ; 1999 * ''After the War'' ** Féile Scannán Úr: Gearrscannán – buaite  ; 2003 * ''Broken Things'' ** Féile Scannán Woods Hole: An Gearr/Dráma is Fearr – buaite  ** Fleadh Scannán agus Ceoil Bhaile Átha Cliath: An Gearrdhráma is Fearr, an Stiúrthóir is Gealaí – a bhuaigh  ; 2018 * ''Detainment'' ** Féile Scannán Winchester: Gearrscannán Eachtrach is Fearr – buaite <ref>{{Cite web-en|url=https://winchesterfilmfestival.com/?page_id=1390|title=Winners 2018 - Winchesterfilmfestival.com|access-date=02 September 2024}}</ref> ** Féile Scannán Idirnáisiúnta Odense: An Scannán Idirnáisiúnta is Fearr, Grand Prix - Duais HCA - buaite <ref>{{Cite web-en|url=https://filmfestival.dk/en/off18-winners-and-nominees/|title=OFF18 Winners and Nominees - OFF - Odense International Film Festival|access-date=2 September 2024}}</ref> ** Féile Scannán Idirnáisiúnta Richard Harris: An Stiúrthóir is Fearr, An Gearrscannán is Fearr – buaite  ** Féile Scannán Krakow: Duais Don Quixote – buaite <ref> {{Cite web-en|url=https://www.krakowfilmfestival.pl/en/archiwum/awards-2/|title=Winners - Krakow Film Festival|access-date=2 September 2024}} </ref> ** Féile Scannán Chiarraí: An Gearrscannán is Fearr – buaite  ** Irish Screen America: Gradam Rising Star – buaite  ** Féile Idirnáisiúnta na Cruthaitheachta Cannes Lions: An Gearrscannán is Fearr, Gradam Speisialta an Ghiúiré – buaite  ; 2019 * ''Detainment'' ** [[Duaiseanna an Acadaimh|Oscar]]: Gearrscannán Beo Aicsin is Fearr – ainmniú <ref>{{Cite web-en|url=https://www.newspapers.com/article/the-vancouver-sun-short-and-sweet/148816397/|work=Vancouver Sun|title="Short and Sweet|date=8 February 2019|access-date=27 May 2025}}</ref> ** Féile Gearrscannáin Idirnáisiúnta Clermont-Ferrand: Grand Prix – ainmniú <ref>{{Cite web-en|url=https://www.shortfilmwire.com/en/2019/programmation/section/2/International-competition|title=ShortFilmWire 2019 International Competition|access-date=2 September 2024}}</ref> == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Lambe, Vincent}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1980]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Éireannacha]] [[Catagóir:Alumni Institiúid Ealaíne, Deartha agus Teicneolaíochta Dhún Laoghaire]] [[Catagóir:Daoine as Baile Átha Cliath]] ndmt13f3cz1x7g5ytmg1xt22j80g5ww 0 119420 1268781 1267712 2025-06-05T13:22:53Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1268781 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Is [[ráth]] é '''Cathair Mhic Neachtain''' suite taobh ó dheas de {{h|Baile Uí Bheacháin}} sa [[an Bhoirinn|Bhoirinn]] i g[[Contae an Chláir]]. Sa ráth féin, nó i bhfoirgneamh lámh leis, bhíodh scoil dlí mór le rá [[Uí Dhuibhdábhoireann]].<ref name="Gibson2012">{{cite book | author=D. Blair Gibson | title=From Chiefdom to State in Early Ireland | url=https://books.google.com/books?id=tLUhAwAAQBAJ&pg=PA245 | date=27ú Lúnasa 2012 | publisher=Cambridge University Press | isbn=978-1-139-56070-2 | pages=244–5 }}</ref> Is [[Séadchomhartha Náisiúnta na hÉireann]] é an ráth. == Suíomh == Tá an ráth suite gar de bhóthar idir na sráidbhailte Baile Uí Bheacháin agus [[Cill Fhionnúrach]], é i mbaile fearainn Chathair Mhic Neachtain i bparóiste sibhialta [[Ráth Boirne]]. == Stair == Ba ''{{h|breithem}}'' ó oidhreacht [[Uí Lochlainn]] (a dúradh gur "Ríthe Bhoirne" sa mheánaois iad) í clann Uí Dhuibhdábhoireann. Tá fianaise scríofa ar an gclann a théann siar go dtí an bhliain 1364 ar a laghadh.<ref>''[[Annála Chonnacht]]'' 1364.8: ''Gilla na Naem h. Duib da Borenn ollam Corcumruadh re brethemnus do ec in hoc annao''</ref> Cé gur measadh le tamall fada anuas go raibh an scoil suite laistigh den ráth féin, moltar anois go bhfuarthas í i bhfoirgneamh eile 870 m siar ó dheas, dath ainm ''Cabhail Tighe Breac''. Is dócha go raibh foirgneamh cónaithe lasistigh den rath ag an am. Ba é seo ''ceann-áit'' Uí Dhuibhdábhoireann.<ref name="Arch">{{cite book | last=Carthy | first=Hugh | title=Burren Archaeology | publisher=The Collins Press | year=2011 | isbn=9781848891050 }}</ref>{{rp|139–41}} Bhíodh daoine cónaithe sa ráth go dtí an 17ú haois ar a laghad. Tá gníomhas ann as an mbliain 1606 a leagan amach roinnt réadmhaoine idir dhá oidhre den chlann.<ref name="Arch"/>{{rp|139–41}} == Cúr síos == Ta an caiseal 30 méadar ar trastomhas. Tá an urlár laistigh níos airde ná an talamh lasmuigh, is dócha de bharr smionagair bailithe I gcaitheamh ama. Taobh istigh tá cúig fhoirgneamh dhronuilleogacha déanta as cloch.<ref name="Arch"/>{{rp|139–41}} Tá teach geata neamhghnách ann, le dhá stór den 15ú haois. Cé nach bhfuil ann anois ach fothrach, tá an dís ar marthain cur síos agus pictiúirí den 19ú agus luath-20ú haoiseanna.<ref name="Arch"/>{{rp|141}} Sa ghleann cúng 3&nbsp;km ar fad, ag dul thoir ó thuaidh go dtí siar ó dheas, faightear ar a laghad ceithre chaiseal eile, go leor banrach agus ballaí éagsúla, le pobal mhór ann.<ref name="Arch"/>{{rp|139–41}} Rinne seandálaithe fiosrú ar an scoil dlí sa bhliain 2007. Is teach le stór amháin é le trí sheomra agus lochta, tógtha is dócha sa 16ú haois. Fuarthas ann le déanaí píosa scláta le litir amháin scríofa air, fianaise bheag b'fhéidir gur scoil go domhain a bhí ann.<ref name="Arch"/>{{rp|141}} == Naisc sheachtracha == * [http://www.clarelibrary.ie/eolas/coclare/archaeology/CL009-00110-.htm Info], Leabharlann Chontae an Chláir * [http://www.clarelibrary.ie/eolas/coclare/genealogy/odavoren/cahermacnaughten.htm ''The O'Davorens of Cahermacnaughten, Burren, Co. Clare''] le George U. Macnamara, Leabharlann Chontae an Chláir * Eolas faoi [http://www.excavations.ie/report/2008/Clare/0019126/ tochailt 2008] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170618110108/http://www.excavations.ie/report/2008/Clare/0019126/ |date=2017-06-18 }} * [https://web.archive.org/web/20150712072310/http://www.heritagecouncil.ie/fileadmin/user_upload/INSTAR_Database/Burren_Landscape_and_Settlement_Final_Report_08.pdf ''Cahermacnaghten: investigating Gaelic estates''] in: Burren Landscape and Settlement (PDF) == Tagairtí == {{reflist}} {{Turasóireacht i gContae an Chláir}} [[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta i gContae an Chláir]] j5xmuo6cq15z7ans4yhyagsfk67b3km 0 119472 1268543 1267983 2025-06-03T21:17:32Z Marcas.oduinn 33120 Oidhreacht inroinnte 1268543 wikitext text/x-wiki Córas [[tionacht talún]] bunaithe ar oidhreacht inroinnte ba ea '''Gabháil chine''',<ref>[https://www.tearma.ie/q/Gavelkind Gavelkind], ''gabháil chine'', téarma.ie</ref> go háirithe i [[Dlí Ceilteach|nDlí Ceilteach]] i [[Éire|nÉirinn]] agus sa [[an Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]], agus chomh maith in [[Kent]] i Sasana. <ref>[https://books.google.com/books?id=0ogOAAAAQAAJ&dq=gavail-kinne&pg=PA223 ''Collectanea de Rebus Hibernicus'', Iml. 1]</ref> Le himeacht ama, baineadh an téarma seo le gach cleachtas tionachta agus oidhreachta, inar roinneadh réadmhaoin go cothrom idir mhic agus oidhrí eile.<ref>{{Cite book | first=A. S. | last=Esmonde Cleary | title=The Ending of Roman Britain | publisher=Barnes and Noble | location=Savage, Maryland | year=1990 | isbn=0-389-20893-0 | page=364 }}</ref><ref>{{lua idirlín | url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/gavelkind | teideal=Gavelkind | foilsitheoir=Webster's Dictionary | dáta-rochtana=24ú Lúnasa 2012 }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} bg0lzdej5uwkq084f5ivsi08kxdzxhn 1268549 1268543 2025-06-03T21:51:23Z Marcas.oduinn 33120 Typo 1268549 wikitext text/x-wiki Córas [[tionacht talún]] bunaithe ar oidhreacht inroinnte ba ea '''gabháil chine''',<ref>[https://www.tearma.ie/q/Gavelkind Gavelkind], ''gabháil chine'', téarma.ie</ref> go háirithe i [[Dlí Ceilteach|nDlí Ceilteach]] i [[Éire|nÉirinn]] agus sa [[an Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]], agus chomh maith in [[Kent]] i Sasana. <ref>[https://books.google.com/books?id=0ogOAAAAQAAJ&dq=gavail-kinne&pg=PA223 ''Collectanea de Rebus Hibernicus'', Iml. 1]</ref> Le himeacht ama, baineadh an téarma seo le gach cleachtas tionachta agus oidhreachta, inar roinneadh réadmhaoin go cothrom idir mhic agus oidhrí eile.<ref>{{Cite book | first=A. S. | last=Esmonde Cleary | title=The Ending of Roman Britain | publisher=Barnes and Noble | location=Savage, Maryland | year=1990 | isbn=0-389-20893-0 | page=364 }}</ref><ref>{{lua idirlín | url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/gavelkind | teideal=Gavelkind | foilsitheoir=Webster's Dictionary | dáta-rochtana=24ú Lúnasa 2012 }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} pc4c4hojg5mm1eq93vpry78us9y4411 0 119489 1268144 1268130 2025-06-02T15:14:38Z TGcoa 21229 1268144 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhain na teochtaí ar fud an domhain na leibhéil is airde riamh amach le linn 2024. Mhaígh an tseirbhís [[Clár Copernicus|Copernicus]], a dhéanann anailís ar an athrú aeráide, gurbh í an bhliain 2024 ba theo riamh (go dtí sin) ó cuireadh tús le taifid.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='2024 ba theo riamh'-Copernicus|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0110/1490071-2024-ba-theo-riamh-copernicus/|date=2025-01-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:January 2024 was the warmest January on record (Copernicus 2024-02-10).jpg|clé|mion|Curiarracht nua: teocht dromchla ar fud an domhain i mí Eanáir 2024 (Foinse: [[Clár Copernicus|Copernicus]])]] [[Íomhá:ECDM 20240826 World Temperature Anomaly July.pdf|clé|mion|Iúil 2024: aimhrialtachtaí timpeall an domhain (Foinse: [[Clár Copernicus|Copernicus]]/ERCC)<ref>{{Lua idirlín|url=https://erccportal.jrc.ec.europa.eu/ECHO-Products/Maps#/maps/4978|teideal=Maps|work=erccportal.jrc.ec.europa.eu|dátarochtana=2025-06-02}}</ref>]] [[Íomhá:1940-2024 Global surface temperature - stacked - Copernicus.jpg|clé|mion|1940-2024 Curiarracht nua: teocht dromchla ar fud an domhain ([[Clár Copernicus|Copernicus)]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://climate.copernicus.eu/global-climate-highlights-2024|teideal=Global Climate Highlights 2024 {{!}} Copernicus|language=en|work=climate.copernicus.eu|dátarochtana=2025-06-02}}</ref>]] [[Íomhá:Unusual weather in Europe (Copernicus 2024-01-07).jpg|clé|mion|Tús mhí Iúil 2024 thar a bheith greannmhar (Foinse: Copernicus 2024-01-07)]] == Polaitíocht == Reáchtáladh [[COP29]] san [[An Asarbaiseáin|Asarbaiseáin]]. Mhaígh uachtarán na tíre óstaí, an tUachtarán [[Ilham Aliyev]], leis an chomhdháil aeráide gur “bronntanas Dé” iad an ola agus an gás. Rinne sé cáineadh ar “bhréagnuacht an Iarthair” faoi astaíochtaí na tíre, agus mhaígh nár cheart an locht a chur ar náisiúin, as stoc breoslaí iontaise a bheith acu.<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/16-samhain-2024-d%C3%BAn-na-ngall/id1525428808?i=1000677176269|teideal=Nuacht Mhall (Dún na nGall)|údar=Conradh na Gaeilge Londain|dáta=16 Samhain 2024|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2024-11-21}}</ref> Toghadh [[Donald Trump]] mar [[Uachtarán na Stát Aontaithe]] in 2024. Mhaígh Trump go raibh éigeandáil náisiúnta fuinnimh ann agus thug sé le fios go rachfaí i muinín na mianadóireachta idir muir agus thír lena mhaolú. "Drill, baby, drill" an mana a bhí aige.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/drill-baby-drill-re-nua-ar-dhath-na-hola-geallta-ag-donald-trump/|teideal=‘Drill baby, drill!’ – ré nua ar dhath na hola geallta ag Donald Trump|údar=Alex Hijmans|dáta=22 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-22}}</ref>{{Main|Athrú aeráide sna Stáit Aontaithe}} {{Main|Dara téarma Donald Trump}} === Polasaithe === Ar an 19 Márta 2024, thug an t[[Eagras Meitéareolaíochta Domhanda]] foláireamh go bhféadfadh an t-[[athrú aeráide]] an saol a chur trína chéile ar fad.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://library.wmo.int/idurl/4/68835|teideal=State of the Global Climate 2023|údar=WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> Má fhanann cúrsaí mar atá, deir na Náisiúin Aontaithe gur téamh 3 céim Celsius atá i ndán dúinn agus gur “tubaiste aeráide” an toradh a bheadh air sin. Deir lucht na heolaíochta go gcaithfidh tíortha imeacht ó bhreoslaí iontaise láithreach bonn má táthar chun an tubaiste a sheachaint.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-20}}</ref><ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> == Aeráid agus tubaistí == Bhí Dé Domhnaigh [[21 Iúil]] [[2024]] ar an lá ba theo riamh ar fud an domhain ó cuireadh tús leis na taifid.<ref>de réir eolais atá curtha ar fáil ag Seirbhís an Aontais Eorpaigh um Athrú Aeráide, [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]].</ref><ref name=":02">{{Luaigh foilseachán|title=Domhnach 21 Iúil ar an lá ba theo riamh ó thús na dtaifead|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0723/1461417-domhnach-21-iuil-ar-an-la-ba-theo-riamh-o-thus-na-dtaifead/|date=2024-07-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ar an meán, bhí an teocht dhá mhéadar os cionn dhromchla an domhain chomh hard le 17.09 céim Celsius, .01C níb airde ná an teocht ab airde roimhe sin sa bhliain 2023.<ref>Bhí stráicí móra de na Stáit Aontaithe, den Eoraip agus den Rúis buailte go trom ag tonnta teasa in 2024.</ref> Gach mí ó bhí Meitheamh 2023 ann - trí mhí dhéag as a chéile - chuir [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]] tuarascáil ar fáil go bhfuil gach mí ar an mí ba theo riamh ó cuireadh tús leis na taifid, i.e., bhí Márta 2024 ar an Márta ba theo riamh; bhí Aibreán 2024 ar an Aibreán ba theo riamh agus bhí Bealtaine 2024 ar an mBealtaine ba theo riamh agus mar sin de. Tharla [[Tuilte sa Spáinn, 2024|Tuilte sa Spáinn]] cúpla lá roimh [[COP29]] i mí na Samhna. Chonaic pobal na hÉireann an damáiste uafásach a rinneadh i Valencia d'fhoirgneamh, d'infrastruchtúr, do thithe daoine agus an t-uafás ina dhiaidh. Bhí sé sé soiléir an tionchar diúltach ag athrú aeráide ar phobail timpeall an domhain ag an am.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Bhfuil Éireann réidh d'eachtraí adhaimsire aeráide?|url=https://www.rte.ie/gaeilge/2024/1110/1480066-bhfuil-eireann-reidh-deachtrai-adhaimsire-aeraide/|date=2024-11-10|language=ga-IE|author=RTÉ / agallamh le Deirdre de Búrca, Comhairleoir Neamhspleách Timpeallachta Deirdre de Búrca}}</ref> == Féach freisin == * [[Aimsir na bliana 2022]], [[Aimsir na bliana 2023]], [[Aimsir na bliana 2024]], [[Aimsir na bliana 2025]] * [[COP29]] * [[Athrú aeráide in 2023]], [[Athrú aeráide in 2025]] * [[Tuilte sa Spáinn, 2024]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:An tEagras Meitéareolaíochta Domhanda]] [[Catagóir:Apacailipteachas]] [[Catagóir:Aimsir na bliana 2024]] [[Catagóir:2024]] 4yz5p76qwr5g081ornql3wfmj4aohb2 1268175 1268144 2025-06-02T18:11:46Z TGcoa 21229 1268175 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhain na teochtaí ar fud an domhain na leibhéil is airde riamh amach le linn 2024. Mhaígh an tseirbhís [[Clár Copernicus|Copernicus]], a dhéanann anailís ar an athrú aeráide, gurbh í an bhliain 2024 ba theo riamh (go dtí sin) ó cuireadh tús le taifid.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='2024 ba theo riamh'-Copernicus|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0110/1490071-2024-ba-theo-riamh-copernicus/|date=2025-01-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:January 2024 was the warmest January on record (Copernicus 2024-02-10).jpg|clé|mion|Curiarracht nua: teocht dromchla ar fud an domhain i mí Eanáir 2024 (Foinse: [[Clár Copernicus|Copernicus]])]] [[Íomhá:ECDM 20240826 World Temperature Anomaly July.pdf|clé|mion|Iúil 2024: aimhrialtachtaí timpeall an domhain (Foinse: [[Clár Copernicus|Copernicus]]/ERCC)<ref>{{Lua idirlín|url=https://erccportal.jrc.ec.europa.eu/ECHO-Products/Maps#/maps/4978|teideal=Maps|work=erccportal.jrc.ec.europa.eu|dátarochtana=2025-06-02}}</ref>]] [[Íomhá:1940-2024 Global surface temperature - stacked - Copernicus.jpg|clé|mion|1940-2024 Curiarracht nua: teocht dromchla ar fud an domhain ([[Clár Copernicus|Copernicus)]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://climate.copernicus.eu/global-climate-highlights-2024|teideal=Global Climate Highlights 2024 {{!}} Copernicus|language=en|work=climate.copernicus.eu|dátarochtana=2025-06-02}}</ref>]] [[Íomhá:Unusual weather in Europe (Copernicus 2024-01-07).jpg|clé|mion|Tús mhí Iúil 2024 thar a bheith greannmhar (Foinse: Copernicus 2024-01-07)]] == Polaitíocht == Reáchtáladh [[COP29]] san [[An Asarbaiseáin|Asarbaiseáin]]. Mhaígh uachtarán na tíre óstaí, an tUachtarán [[Ilham Aliyev]], leis an chomhdháil aeráide gur “bronntanas Dé” iad an ola agus an gás. Rinne sé cáineadh ar “bhréagnuacht an Iarthair” faoi astaíochtaí na tíre, agus mhaígh nár cheart an locht a chur ar náisiúin, as stoc breoslaí iontaise a bheith acu.<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/16-samhain-2024-d%C3%BAn-na-ngall/id1525428808?i=1000677176269|teideal=Nuacht Mhall (Dún na nGall)|údar=Conradh na Gaeilge Londain|dáta=16 Samhain 2024|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2024-11-21}}</ref> Toghadh [[Donald Trump]] mar [[Uachtarán na Stát Aontaithe]] in 2024. Mhaígh Trump go raibh éigeandáil náisiúnta fuinnimh ann agus thug sé le fios go rachfaí i muinín na mianadóireachta idir muir agus thír lena mhaolú. "Drill, baby, drill" an mana a bhí aige.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/drill-baby-drill-re-nua-ar-dhath-na-hola-geallta-ag-donald-trump/|teideal=‘Drill baby, drill!’ – ré nua ar dhath na hola geallta ag Donald Trump|údar=Alex Hijmans|dáta=22 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-22}}</ref>{{Main|Athrú aeráide sna Stáit Aontaithe}} {{Main|Dara téarma Donald Trump}} === Polasaithe === Ar an 19 Márta 2024, thug an t[[Eagras Meitéareolaíochta Domhanda]] foláireamh go bhféadfadh an t-[[athrú aeráide]] an saol a chur trína chéile ar fad.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://library.wmo.int/idurl/4/68835|teideal=State of the Global Climate 2023|údar=WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> Má fhanann cúrsaí mar atá, deir na Náisiúin Aontaithe gur téamh 3 céim Celsius atá i ndán dúinn agus gur “tubaiste aeráide” an toradh a bheadh air sin. Deir lucht na heolaíochta go gcaithfidh tíortha imeacht ó bhreoslaí iontaise láithreach bonn má táthar chun an tubaiste a sheachaint.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-20}}</ref><ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> == Aeráid agus tubaistí == Bhí Dé Domhnaigh [[21 Iúil]] [[2024]] ar an lá ba theo riamh ar fud an domhain ó cuireadh tús leis na taifid.<ref>de réir eolais atá curtha ar fáil ag Seirbhís an Aontais Eorpaigh um Athrú Aeráide, [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]].</ref><ref name=":02">{{Luaigh foilseachán|title=Domhnach 21 Iúil ar an lá ba theo riamh ó thús na dtaifead|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0723/1461417-domhnach-21-iuil-ar-an-la-ba-theo-riamh-o-thus-na-dtaifead/|date=2024-07-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ar an meán, bhí an teocht dhá mhéadar os cionn dhromchla an domhain chomh hard le 17.09 céim Celsius, .01C níb airde ná an teocht ab airde roimhe sin sa bhliain 2023.<ref>Bhí stráicí móra de na Stáit Aontaithe, den Eoraip agus den Rúis buailte go trom ag tonnta teasa in 2024.</ref> Gach mí ó bhí Meitheamh 2023 ann - trí mhí dhéag as a chéile - chuir [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]] tuarascáil ar fáil go bhfuil gach mí ar an mí ba theo riamh ó cuireadh tús leis na taifid, i.e., bhí Márta 2024 ar an Márta ba theo riamh; bhí Aibreán 2024 ar an Aibreán ba theo riamh agus bhí Bealtaine 2024 ar an mBealtaine ba theo riamh agus mar sin de. Tharla [[Tuilte sa Spáinn, 2024|Tuilte sa Spáinn]] cúpla lá roimh [[COP29]] i mí na Samhna. Chonaic pobal na hÉireann an damáiste uafásach a rinneadh i Valencia d'fhoirgneamh, d'infrastruchtúr, do thithe daoine agus an t-uafás ina dhiaidh. Bhí sé sé soiléir an tionchar diúltach ag athrú aeráide ar phobail timpeall an domhain ag an am.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Bhfuil Éireann réidh d'eachtraí adhaimsire aeráide?|url=https://www.rte.ie/gaeilge/2024/1110/1480066-bhfuil-eireann-reidh-deachtrai-adhaimsire-aeraide/|date=2024-11-10|language=ga-IE|author=RTÉ / agallamh le Deirdre de Búrca, Comhairleoir Neamhspleách Timpeallachta Deirdre de Búrca}}</ref> == Féach freisin == * [[Aimsir na bliana 2022]], [[Aimsir na bliana 2023]], [[Aimsir na bliana 2024]], [[Aimsir na bliana 2025]] * [[COP29]] * [[Athrú aeráide in 2023]], [[Athrú aeráide in 2025]] * [[Tuilte sa Spáinn, 2024]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:Apacailipteachas]] [[Catagóir:Aimsir na bliana 2024]] [[Catagóir:2024]] [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] hbvyhc9izshx6j63wmbqj0ibagch5qr 0 119490 1268190 1268106 2025-06-02T22:35:40Z Taghdtaighde 60452 Beagán curtha leis agus mionathruithe 1268190 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán |editor=[[Éanna Ó Caollaí]] <!--|propietari=Úinéir--> |periodicitat=Seachtainiúil <!--|fundador=bunaitheoir--> |genere=[[Nuachtán]] |tema=[[Nuacht]], [[Cúrsaí reatha]], [[Nósanna maireachtála]], [[Cultúr]], [[Spórt]] <!--|publicat_a=[[Éire]]--> |distribucio=Leagan clóite |idioma=[[An Ghaeilge]] <!--|editorial=foilsitheoir--> |fundacio=15/04/2025 <!--|tancament=Am deiridh--> |seu=[[Éire]] <!--|preu=Saor in aisce--> <!--|website=--> |digital=mailto:sceal@irishtimes.com |dia_publicacio=Dé Máirt }} Nuachtán seachtainiúil [[An Ghaeilge|Gaeilge]] is ea '''[[Scéal (nuachtán)|''Scéal'']]'''. Clúdaíonn sé cúrsaí reatha taobh le colúin tuairimíochta, léirmheasanna cultúrtha, próifílí, agallaimh, clúdach ar imeachtaí Gaeilge, gné oideachasúil san áireamh le ceacht seachtainiúil dírithe ar léitheoirí le gach leibhéal líofachta.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|author=[[Éanna Ó Caollaí]]|date=2025-04-15|title=Scéal|journal=[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]|issue=1|pages=lch 2}}</ref><ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|teideal=Áine Ní Dhonnaile, iriseoir.|údar=[[Pé Scéal É]]|dáta=2025-04-25|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-01|archiveurl=https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0530/20250530_rteraidion-pesceale-inendhonna_c22517206_22517215_232_.mp3|archivedate=2025-06-01}}</ref> Foilsítear é gach maidin Dé Máirt le ''[[The Irish Times]]'' agus leis an ''[[Irish Examiner]]''. Seoladh ar an 15ú Aibreán 2025 é.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/gaeilge/tuarascail/2025/04/15/gearcheim-theangeolaiochta-bhrisfeadh-se-do-chroi/|teideal=Géarchéim theangeolaíochta: ‘Bhrisfeadh sé do chroí’|údar=[[Michelle Nic Pháidín]]|dáta=2025-04-15|work=[[The Irish Times]]|dátarochtana=2025-06-01}}</ref><ref name=":3">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22505509/|teideal=Éanna Ó Caollaí, Irish Times.|údar=[[Adhmhaidin]]|dáta=2025-04-15|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250601210820/https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0415/20250415_rteraidion-adhmhaidin-annacaolla_c22505509_22505539_232_.mp3|archivedate=2025-06-01}}</ref> == Foireann == Is é [[Éanna Ó Caollaí]] eagarthóir ''Scéal''. Luaite mar scríbhneoirí tá:<ref name=":3" /><ref name=":0" /> * [[Michelle Nic Pháidín]] (scríbhneoir agus iriseoir) * [[Una Mullally]] (colúnaí agus scríbhneoir) * [[Dónall P. Ó Baoill]] (saineolaí Gaeilge agus teangeolaíochta) * [[Concubhar Ó Liatháin]] (iriseoir) * [[Catherine Foley]] (iriseoir) * [[Alan Titley]] (colúnaí agus scríbhneoir) * Máire Ní Bhraonáin (láithreoir, tráchtaire agus colúnaí spóirt) * [[Harry McGee]] * [[Ursula Savage]] Tá daoine ag obair go neamhspleách air freisin, m.sh. an colúnaí nósanna maireachtála [[Áine Ní Dhonnaile]].<ref name=":2" /> Chuir an t-eagarthóir béim ar thaithí an fhoireann scríbhneoirí ar chúrsaí "Gaeilge, cúrsaí na Gaeltachta, cúrsaí na tíre freisin, cúrsaí na polaitíochta, na litríochta is 'chuile sheort."<ref name=":3" /> == Ábhar == {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:30em; max-width: 40%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" | "Tarraingíonn scéal scéal eile" |- | style="text-align: right;" |—Seanfhocal<ref name=":0" /> |} In eagarfhocal an chéad eagráin, scríobh Ó Caollaí go bhfuil "stair phobal agus ghluaiseacht na Gaeilge bunaithe ar ghníomhaíocht", é ag lua roinnt torthaí atá an fheachtasaíocht phobail tar éis baint amach go dtí seo ó bhunú [[RTÉ Raidió na Gaeltachta|RnaG]] i leith agus á rá go mbeidh ''Scéal'' ag déanamh iriseoireachta ar fhadhbanna atá ag bagairt ar an bpobal fós. Chuir sé fáilte roimh thuairimí lucht léite an fhoilseacháin nua, á rá go bhfuil an foireann ag súil le nuachtán a chruthú "a fhreastalaíonn ar phobal ilchineálach na Gaeilge."<ref name=":0" /> Chomh maith le scéalta nuaíochta agus cúrsaí reatha, tá colúin nósanna maireachtála agus spóirt ann, eolas ar imeachtaí na seachtaine, cluichí beaga agus cúpla puzal d'fhoghlaimeoirí. Dar leis an gcolúnaí nósanna maireachtála Áine Ní Dhonnaile, cuireann ''Scéal'' roimhe "ní áis foghlamtha, ach go díreach áis Ghaeilig a chur ar fáil do dhaoine." Tá sé dírithe ar phobal leathan léitheoirí.<ref name=":2" /> == Dáileadh agus maoiniú == Is le ceannach mar fhorlíonadh san ''Irish Times'' agus san ''Irish Examiner'' araon atá fáil ar ''Scéal''.<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":2" /> Nuachtán 16 leathanach atá ann.<ref name=":3" /><ref name=":2" /> I leagan clóite amháin a fhoilsítear é.<ref name=":2" /><ref group="nóta">Seiceáilte 01/06/2025</ref> Thug an t-eagarthóir le fios go raibh méadú ar fhógraíocht i nGaeilge ó chomhlachtaí poiblí le deireanas i measc na dtosca a spreag bunú an fhoilseacháin seo.<ref name=":3" /> == Naisc sheachtracha == * Suíomh (neamhiomlán): [https://www.irishtimes.com/tags/sceal/ ''Scéal''] * [https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22505509/ Agallamh leis an eagarthóir Éanna Ó Caollaí ar ''Adhmhaidin'' (15/04/2025)] * [https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/ Agallamh leis an saoririseoir Áine Ní Dhonnaile ar ''Pé Scéal É'' (25/04/2025)] == Féach freisin == * [[An Páipéar|''An Páipéar'']] * ''[[Tuairisc.ie]]'' * [[Seachtain (nuachtán)|''Seachtain'']] * ''[[Comhar]]'' * [[Nós (iris)|''Nós.ie'']] * ''[[ExtraG.ie]]'' ==Tagairtí == {{Reflist}} ==Nótaí== {{reflist|group=nóta}} {{DEFAULTSORT:Sceal}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Irish Times]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 2025]] 2no58xyb260bizlxwp9rn27uwhm6bfn 1268435 1268190 2025-06-03T05:03:54Z Alison 570 {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} 1268435 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Nuachtán |editor=[[Éanna Ó Caollaí]] <!--|propietari=Úinéir--> |periodicitat=Seachtainiúil <!--|fundador=bunaitheoir--> |genere=[[Nuachtán]] |tema=[[Nuacht]], [[Cúrsaí reatha]], [[Nósanna maireachtála]], [[Cultúr]], [[Spórt]] <!--|publicat_a=[[Éire]]--> |distribucio=Leagan clóite |idioma=[[An Ghaeilge]] <!--|editorial=foilsitheoir--> |fundacio=15/04/2025 <!--|tancament=Am deiridh--> |seu=[[Éire]] <!--|preu=Saor in aisce--> <!--|website=--> |digital=mailto:sceal@irishtimes.com |dia_publicacio=Dé Máirt }} Nuachtán seachtainiúil [[An Ghaeilge|Gaeilge]] is ea '''[[Scéal (nuachtán)|''Scéal'']]'''. Clúdaíonn sé cúrsaí reatha taobh le colúin tuairimíochta, léirmheasanna cultúrtha, próifílí, agallaimh, clúdach ar imeachtaí Gaeilge, gné oideachasúil san áireamh le ceacht seachtainiúil dírithe ar léitheoirí le gach leibhéal líofachta.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|author=[[Éanna Ó Caollaí]]|date=2025-04-15|title=Scéal|journal=[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]|issue=1|pages=lch 2}}</ref><ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|teideal=Áine Ní Dhonnaile, iriseoir.|údar=[[Pé Scéal É]]|dáta=2025-04-25|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-01|archiveurl=https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0530/20250530_rteraidion-pesceale-inendhonna_c22517206_22517215_232_.mp3|archivedate=2025-06-01}}</ref> Foilsítear é gach maidin Dé Máirt le ''[[The Irish Times]]'' agus leis an ''[[Irish Examiner]]''. Seoladh ar an 15ú Aibreán 2025 é.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/gaeilge/tuarascail/2025/04/15/gearcheim-theangeolaiochta-bhrisfeadh-se-do-chroi/|teideal=Géarchéim theangeolaíochta: ‘Bhrisfeadh sé do chroí’|údar=[[Michelle Nic Pháidín]]|dáta=2025-04-15|work=[[The Irish Times]]|dátarochtana=2025-06-01}}</ref><ref name=":3">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22505509/|teideal=Éanna Ó Caollaí, Irish Times.|údar=[[Adhmhaidin]]|dáta=2025-04-15|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250601210820/https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0415/20250415_rteraidion-adhmhaidin-annacaolla_c22505509_22505539_232_.mp3|archivedate=2025-06-01}}</ref> == Foireann == Is é [[Éanna Ó Caollaí]] eagarthóir ''Scéal''. Luaite mar scríbhneoirí tá:<ref name=":3" /><ref name=":0" /> * [[Michelle Nic Pháidín]] (scríbhneoir agus iriseoir) * [[Una Mullally]] (colúnaí agus scríbhneoir) * [[Dónall P. Ó Baoill]] (saineolaí Gaeilge agus teangeolaíochta) * [[Concubhar Ó Liatháin]] (iriseoir) * [[Catherine Foley]] (iriseoir) * [[Alan Titley]] (colúnaí agus scríbhneoir) * Máire Ní Bhraonáin (láithreoir, tráchtaire agus colúnaí spóirt) * [[Harry McGee]] * [[Ursula Savage]] Tá daoine ag obair go neamhspleách air freisin, m.sh. an colúnaí nósanna maireachtála [[Áine Ní Dhonnaile]].<ref name=":2" /> Chuir an t-eagarthóir béim ar thaithí an fhoireann scríbhneoirí ar chúrsaí "Gaeilge, cúrsaí na Gaeltachta, cúrsaí na tíre freisin, cúrsaí na polaitíochta, na litríochta is 'chuile sheort."<ref name=":3" /> == Ábhar == {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:30em; max-width: 40%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" | "Tarraingíonn scéal scéal eile" |- | style="text-align: right;" |—Seanfhocal<ref name=":0" /> |} In eagarfhocal an chéad eagráin, scríobh Ó Caollaí go bhfuil "stair phobal agus ghluaiseacht na Gaeilge bunaithe ar ghníomhaíocht", é ag lua roinnt torthaí atá an fheachtasaíocht phobail tar éis baint amach go dtí seo ó bhunú [[RTÉ Raidió na Gaeltachta|RnaG]] i leith agus á rá go mbeidh ''Scéal'' ag déanamh iriseoireachta ar fhadhbanna atá ag bagairt ar an bpobal fós. Chuir sé fáilte roimh thuairimí lucht léite an fhoilseacháin nua, á rá go bhfuil an foireann ag súil le nuachtán a chruthú "a fhreastalaíonn ar phobal ilchineálach na Gaeilge."<ref name=":0" /> Chomh maith le scéalta nuaíochta agus cúrsaí reatha, tá colúin nósanna maireachtála agus spóirt ann, eolas ar imeachtaí na seachtaine, cluichí beaga agus cúpla puzal d'fhoghlaimeoirí. Dar leis an gcolúnaí nósanna maireachtála Áine Ní Dhonnaile, cuireann ''Scéal'' roimhe "ní áis foghlamtha, ach go díreach áis Ghaeilig a chur ar fáil do dhaoine." Tá sé dírithe ar phobal leathan léitheoirí.<ref name=":2" /> == Dáileadh agus maoiniú == Is le ceannach mar fhorlíonadh san ''Irish Times'' agus san ''Irish Examiner'' araon atá fáil ar ''Scéal''.<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":2" /> Nuachtán 16 leathanach atá ann.<ref name=":3" /><ref name=":2" /> I leagan clóite amháin a fhoilsítear é.<ref name=":2" /><ref group="nóta">Seiceáilte 01/06/2025</ref> Thug an t-eagarthóir le fios go raibh méadú ar fhógraíocht i nGaeilge ó chomhlachtaí poiblí le deireanas i measc na dtosca a spreag bunú an fhoilseacháin seo.<ref name=":3" /> == Naisc sheachtracha == * Suíomh (neamhiomlán): [https://www.irishtimes.com/tags/sceal/ ''Scéal''] * [https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22505509/ Agallamh leis an eagarthóir Éanna Ó Caollaí ar ''Adhmhaidin'' (15/04/2025)] * [https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/ Agallamh leis an saoririseoir Áine Ní Dhonnaile ar ''Pé Scéal É'' (25/04/2025)] == Féach freisin == * [[An Páipéar|''An Páipéar'']] * ''[[Tuairisc.ie]]'' * [[Seachtain (nuachtán)|''Seachtain'']] * ''[[Comhar]]'' * [[Nós (iris)|''Nós.ie'']] * ''[[ExtraG.ie]]'' ==Tagairtí == {{Reflist}} ==Nótaí== {{reflist|group=nóta}} {{Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann}} {{DEFAULTSORT:Sceal}} [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Irish Times]] [[Catagóir:Bunaithe sa bhliain 2025]] 0l8w58xbxjvm0up1t67rrn5227gbej6 0 119499 1268146 2025-06-02T15:43:59Z Marcas.oduinn 33120 Cruthaithe mar shíol ó enwiki 1268146 wikitext text/x-wiki {{teideal iodálach}} [[Íomhá:Proclaiming the Laws of Howel Dda.jpg|thumb|Íomhá nua-aimsearthachta de Hywel Dda ag fógairt na ndlíthe.]] Córas [[dlí]] sa [[an Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]] meánaoiseach ba ea '''''Cyfraith Hywel''''' (''Dlíthe [[Hywel Dda|Hywel]]''), aitheanta fosta mar ''Dlí Breatnach'', roimh choncas [[Éadbhard I Shasana]]. I ndiaidh sin, tháinig [[Reacht Rhuddlan]] i réim mar chód coiriúil sa bhliain 1284 agus dlíthe [[Anraí VIII Shasana|Anraí VIII]] mar chód sibhialta i réim idir na blianta 1535 agus 1542]]. Saghas [[Dlí Ceilteach|dlí Cheiltigh]] ba ea dlí Breatnach, agus an-chuid cosúlachtaí idir é agus [[An Féineachas]] na [[Éire|hÉireann]] agus, i dteannta sin, le nósanna agus téarmaíocht na mBriotanach as [[Kingdom of Strathclyde|Strathclyde]].<ref>[[John Edward Lloyd|Lloyd, J.E.]] ''[https://archive.org/stream/historyofwalesfr01lloyuoft#page/286/mode/2up A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest]'', Iml. I, l. 287. Longmans, 1912. Data Rochdale 5ú Feabhra 2013.</ref> Seachadadh an béaloideas úd ar aghaidh ó ghlúin go glúin ag dlí-eoluithe agus and baird. De réir an sean-nós, níor scríobhadh síos é go dtí lár na 10ú haoise le linn réimeas, [[Hywel Dda]]. Ní théann ámh na lámhscríbhinní atá ar marthain siar ach go dtí an luath-13ú haois, agus iad scríofa as [[Laidin]]. Ar bhonn réigiúnach, tá difríochtaí suntasacha eatarthu.<ref name=":0">Wade-Evans, Arthur. ''[[s:Page:Welsh Medieval Law.djvu/13|Welsh Medieval Law]]''. Oxford Univ., 1909. Accessed 1 Feb 2013.</ref> Níor athraíodh an dlí go bhfios dúinn ach ag cúpla rialóir, go háirithe [[Bleddyn ap Cynfyn]] luaite leis an [[Teyrnas Powys]]. Mar sin féin, is léir go ndéarna [[saineolaí dlí]]s athruithe ann le himeacht ama. Dá bharr is deacair é a rá cé chomh mhéid is atá ann fós den chéad chód le Hywel. I measc tréithe suntasacha de dhlí Breatnach, tá a leanas: * chomh-chúram na [[cenél|gcineálacha]] dá muintir * oidhreacht talún idir cách sa chlann (na fir ach amháin, ámh) ([[gabháil chine]]) * córas 'airgead fola' (''[[galanas]]'' nó ''[[éraic]]'') * [[sclábhaíocht]] agus [[daoirse]] * nár tugadh [[saoránacht]] do ghaill níos luaithe ná an ceathrú glúin * dlíthe scaoilte maidir le colscaradh agus dlisteanacht, rud a thug scamall don chléir. == Féach freisin == * [[Dlí Ceilteach]] * [[An Féineachas]] ([[Dlí Gaelach]]) * [[Leges inter Brettos et Scottos]] == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} gefv5h938qtl6l7jh28zl0wflx7r1ms 1268163 1268146 2025-06-02T16:29:56Z Alison 570 +WD, srl. 1268163 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} [[Íomhá:Proclaiming the Laws of Howel Dda.jpg|thumb|Íomhá nua-aimsearthachta de Hywel Dda ag fógairt na ndlíthe.]] Córas [[dlí]] sa [[an Bhreatain Bheag|Bhreatain Bheag]] meánaoiseach ba ea '''''Cyfraith Hywel''''' (''Dlíthe [[Hywel Dda|Hywel]]''), aitheanta fosta mar ''Dlí Breatnach'', roimh choncas [[Éadbhard I Shasana]]. I ndiaidh sin, tháinig [[Reacht Rhuddlan]] i réim mar chód coiriúil sa bhliain 1284 agus dlíthe [[Anraí VIII Shasana|Anraí VIII]] mar chód sibhialta i réim idir na blianta 1535 agus 1542]]. Saghas [[Dlí Ceilteach|dlí Cheiltigh]] ba ea dlí Breatnach, agus an-chuid cosúlachtaí idir é agus [[An Féineachas]] na [[Éire|hÉireann]] agus, i dteannta sin, le nósanna agus téarmaíocht na mBriotanach as [[Kingdom of Strathclyde|Strathclyde]].<ref>[[John Edward Lloyd|Lloyd, J.E.]] ''[https://archive.org/stream/historyofwalesfr01lloyuoft#page/286/mode/2up A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest]'', Iml. I, l. 287. Longmans, 1912. Data Rochdale 5ú Feabhra 2013.</ref> Seachadadh an béaloideas úd ar aghaidh ó ghlúin go glúin ag dlí-eoluithe agus and baird. De réir an sean-nós, níor scríobhadh síos é go dtí lár na 10ú haoise le linn réimeas, [[Hywel Dda]]. Ní théann ámh na lámhscríbhinní atá ar marthain siar ach go dtí an luath-13ú haois, agus iad scríofa as [[Laidin]]. Ar bhonn réigiúnach, tá difríochtaí suntasacha eatarthu.<ref name=":0">Wade-Evans, Arthur. ''[[s:Page:Welsh Medieval Law.djvu/13|Welsh Medieval Law]]''. Oxford Univ., 1909. Accessed 1 Feb 2013.</ref> Níor athraíodh an dlí go bhfios dúinn ach ag cúpla rialóir, go háirithe [[Bleddyn ap Cynfyn]] luaite leis an [[Teyrnas Powys]]. Mar sin féin, is léir go ndéarna [[saineolaí dlí]]s athruithe ann le himeacht ama. Dá bharr is deacair é a rá cé chomh mhéid is atá ann fós den chéad chód le Hywel. I measc tréithe suntasacha de dhlí Breatnach, tá a leanas: * chomh-chúram na [[cenél|gcineálacha]] dá muintir * oidhreacht talún idir cách sa chlann (na fir ach amháin, ámh) ([[gabháil chine]]) * córas 'airgead fola' (''[[galanas]]'' nó ''[[éraic]]'') * [[sclábhaíocht]] agus [[daoirse]] * nár tugadh [[saoránacht]] do ghaill níos luaithe ná an ceathrú glúin * dlíthe scaoilte maidir le colscaradh agus dlisteanacht, rud a thug scamall don chléir. == Féach freisin == * [[Dlí Ceilteach]] * [[An Féineachas]] ([[Dlí Gaelach]]) * [[Leges inter Brettos et Scottos]] == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-cy}} [[Catagóir:Dlí na Breataine Bige]] g3fd2zm7xsxp9p1cpb1i9bxo221huf2 0 119500 1268150 2025-06-02T15:47:32Z Marcas.oduinn 33120 Cruthaithe mar shíol ó enwiki 1268150 wikitext text/x-wiki {{teideal iodálach}} Sa dlí Breatnach darb ainm [[Cyfraith Hywel]], [[éraic|éiric]] ba ea '''''galanas''''', .i. íocaíocht chúiteamh le haghaidh báis nó gortaithe, ó chiontóir do mhuintir an íobartaigh.<ref>{{lua idirlín | teideal=Definition of GALANAS | url = https://www.merriam-webster.com/dictionary/galanas |dáta-dúchais=2025-04-15 | website=www.merriam-webster.com | language=en }}</ref><ref name=":0">{{cite book | last=Jenkins |first=Dafydd | title=The Law of Hywel Dda: law texts from Medieval Wales |date=1986 | publisher=Gomer Press | others=Pays de Galles | isbn=978-0-86383-277-2 | series=The Welsh classics | location=Llandysul, GB }}</ref> == Cúr síos == Tá na sonraí a bhaineann le ''galanas'' leagtha amach sa [[Cyfraith Hywel]], a scríobhadh síos go bhfios dúinn le linn lár na 10ú haoise ag an rí [[Hywel Dda]], ach cinnte seachadadh ar aghaidh ó ghlúin go glúin mar bhéaloideas ag dlí-eoluithe agus baird.<ref>{{cite book | last=Davies | first=John | title=Hanes Cymru: a history of Wales in Welsh | date=1992 | publisher=Penguin | isbn=978-0-14-012570-2 | location=Londain }}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal=The Laws of Howel the Good/Translation - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/The_Laws_of_Howel_the_Good/Translation | access-date=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> Is iad na lámhscríbhinní is luaithe atá ar marthain faoina dlíthe ná Peniarth LSS 28 agus 29 (aitheanta mar ''[[Llyfr Du o'r Waun]])'' scríofa c. 1200.<ref>{{lua idirlín | teideal=Page:Welsh Medieval Law.djvu/13 - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/Page:Welsh_Medieval_Law.djvu/13 | dáta-rochtana=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> == Féach freisin == * ''[[Blood money]] * [[Éraic]] * [[Weregild]] * [[Główszczyzna]] * [[Diyya]] == Tagairtí == {{reflist}} {{síol}} ptoun5z7i4sa5ch8j3g4iw6at3qbzej 1268162 1268150 2025-06-02T16:28:58Z Alison 570 ++ 1268162 wikitext text/x-wiki {{teideal iodálach}} Sa dlí Breatnach darb ainm [[Cyfraith Hywel]], [[éraic|éiric]] ba ea '''''galanas''''', .i. íocaíocht chúiteamh le haghaidh báis nó gortaithe, ó chiontóir do mhuintir an íobartaigh.<ref>{{lua idirlín | teideal=Definition of GALANAS | url = https://www.merriam-webster.com/dictionary/galanas |dáta-dúchais=2025-04-15 | website=www.merriam-webster.com | language=en }}</ref><ref name=":0">{{cite book | last=Jenkins |first=Dafydd | title=The Law of Hywel Dda: law texts from Medieval Wales |date=1986 | publisher=Gomer Press | others=Pays de Galles | isbn=978-0-86383-277-2 | series=The Welsh classics | location=Llandysul, GB }}</ref> == Cúr síos == Tá na sonraí a bhaineann le ''galanas'' leagtha amach sa [[Cyfraith Hywel]], a scríobhadh síos go bhfios dúinn le linn lár na 10ú haoise ag an rí [[Hywel Dda]], ach cinnte seachadadh ar aghaidh ó ghlúin go glúin mar bhéaloideas ag dlí-eoluithe agus baird.<ref>{{cite book | last=Davies | first=John | title=Hanes Cymru: a history of Wales in Welsh | date=1992 | publisher=Penguin | isbn=978-0-14-012570-2 | location=Londain }}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal=The Laws of Howel the Good/Translation - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/The_Laws_of_Howel_the_Good/Translation | access-date=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> Is iad na lámhscríbhinní is luaithe atá ar marthain faoina dlíthe ná Peniarth LSS 28 agus 29 (aitheanta mar ''[[Llyfr Du o'r Waun]])'' scríofa c. 1200.<ref>{{lua idirlín | teideal=Page:Welsh Medieval Law.djvu/13 - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/Page:Welsh_Medieval_Law.djvu/13 | dáta-rochtana=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> == Féach freisin == * ''[[Blood money]] * [[Éraic]] * [[Weregild]] * [[Główszczyzna]] * [[Diyya]] == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-cy}} [[Catagóir:Dlí na Breataine Bige]] 4d3259p6hmulqq3kyd2d63wg1b1z07c 1268164 1268162 2025-06-02T16:30:23Z Alison 570 +WD 1268164 wikitext text/x-wiki {{teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Doiciméad}} Sa dlí Breatnach darb ainm [[Cyfraith Hywel]], [[éraic|éiric]] ba ea '''''galanas''''', .i. íocaíocht chúiteamh le haghaidh báis nó gortaithe, ó chiontóir do mhuintir an íobartaigh.<ref>{{lua idirlín | teideal=Definition of GALANAS | url = https://www.merriam-webster.com/dictionary/galanas |dáta-dúchais=2025-04-15 | website=www.merriam-webster.com | language=en }}</ref><ref name=":0">{{cite book | last=Jenkins |first=Dafydd | title=The Law of Hywel Dda: law texts from Medieval Wales |date=1986 | publisher=Gomer Press | others=Pays de Galles | isbn=978-0-86383-277-2 | series=The Welsh classics | location=Llandysul, GB }}</ref> == Cúr síos == Tá na sonraí a bhaineann le ''galanas'' leagtha amach sa [[Cyfraith Hywel]], a scríobhadh síos go bhfios dúinn le linn lár na 10ú haoise ag an rí [[Hywel Dda]], ach cinnte seachadadh ar aghaidh ó ghlúin go glúin mar bhéaloideas ag dlí-eoluithe agus baird.<ref>{{cite book | last=Davies | first=John | title=Hanes Cymru: a history of Wales in Welsh | date=1992 | publisher=Penguin | isbn=978-0-14-012570-2 | location=Londain }}</ref><ref>{{lua idirlín | teideal=The Laws of Howel the Good/Translation - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/The_Laws_of_Howel_the_Good/Translation | access-date=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> Is iad na lámhscríbhinní is luaithe atá ar marthain faoina dlíthe ná Peniarth LSS 28 agus 29 (aitheanta mar ''[[Llyfr Du o'r Waun]])'' scríofa c. 1200.<ref>{{lua idirlín | teideal=Page:Welsh Medieval Law.djvu/13 - Wikisource, the free online library | url = https://en.wikisource.org/wiki/Page:Welsh_Medieval_Law.djvu/13 | dáta-rochtana=2025-04-16 | website=en.wikisource.org | language=en }}</ref> == Féach freisin == * ''[[Blood money]] * [[Éraic]] * [[Weregild]] * [[Główszczyzna]] * [[Diyya]] == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-cy}} [[Catagóir:Dlí na Breataine Bige]] an3agmebg2y9r3jitceqfp1q2temd27 0 119501 1268151 2025-06-02T15:49:37Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le ' {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Gníomhaireacht speisialta de chuid na [[Náisiúin Aontaithe|Náisiún Aontaithe]] a phléann le [[meitéareolaíocht]] is ea '''Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta''' (EDM)<ref>i mBéarla, ''World Meteorological Organization (WMO)'' </ref> Bunaíodh an Eagraíocht Idirnáisiúnta Meitéareolaíochta sa bhliain 1873. Bunaíodh an EDM nuair a tháinig an Coinbhinsiún maidir leis an Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíoc...' 1268151 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Gníomhaireacht speisialta de chuid na [[Náisiúin Aontaithe|Náisiún Aontaithe]] a phléann le [[meitéareolaíocht]] is ea '''Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta''' (EDM)<ref>i mBéarla, ''World Meteorological Organization (WMO)'' </ref> Bunaíodh an Eagraíocht Idirnáisiúnta Meitéareolaíochta sa bhliain 1873. Bunaíodh an EDM nuair a tháinig an Coinbhinsiún maidir leis an Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta na Náisiún Aontaithe i bhfeidhm ar an 23 Márta 1950. Ceiliúrtar Lá Domhanda Meitéareolaíochta na Náisiún Aontaithe ar an 23 Márta gach bliain ó shin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://wmo.int/about-wmo/world-meteorological-day|teideal=World Meteorological Day|dáta=2023-01-30|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2025-06-02}}</ref> == Taighde == Sa bhliain 2015 d’fhógair an EDM go raibh na leibhéil [[Dé-ocsaíd charbóin|dé-ocsaíde carbóin]] nó CO2 ag an leibhéal is airde arís don 30ú bliain as a chéile. Dúirt Ard-Rúnaí an EDM go gcaithfear gníomhú anois chun [[Astaíochtaí gás ceaptha teasa|astuithe gás ceaptha teasa]] a laghdú má tá aon seans ann an teocht atá de shíor ag ardú a choimeád ag leibhéal atáthar ábalta a bhainistiú<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.cogg.ie/wp-content/uploads/ar-scath-a-cheile_ossp.compressed.pdf|teideal=Ar Scáth a Cheile|údar=COGG|dátarochtana=2025}}</ref> Bhí an mheánteocht dhomhanda in 2020 1.2°C os cionn na bunlíne réamhthionsclaíoch, de réir na tuarascála de chuid EMD ar Staid na hAeráide Domhanda a foilsíodh i mí Aibreáin 2020.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.met.ie/ga/temporary-exceedance-of-1-5c-increasingly-likely|teideal=MÉADÚ NÍOS DOCHÚLA AR SHÁRÚ SEALADACH AR 1.5°C - Met Éireann - Seirbhís Náisiúnta Meitéareolaíochta na hÉireann|language=ga|work=www.met.ie|dátarochtana=2025-06-02}}</ref> == Féach freisin == * [[Met Éireann]] * Athrú aeráide * [[Meitéareolaíocht]] == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} [[Catagóir:Eagras Meitéareolaíochta Domhanda]] [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:Eagraíochtaí idirnáisiúnta]] [[Catagóir:Aimsir]] [[Catagóir:Meitéareolaíocht]] [[Catagóir:Na Náisiúin Aontaithe]] [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] 2w6mfl01cq00hrax0k52brim62d9eoj 1268153 1268151 2025-06-02T15:50:33Z TGcoa 21229 Bhog TGcoa an leathanach [[An tEagras Meitéareolaíochta Domhanda]] go [[Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] 1268151 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Gníomhaireacht speisialta de chuid na [[Náisiúin Aontaithe|Náisiún Aontaithe]] a phléann le [[meitéareolaíocht]] is ea '''Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta''' (EDM)<ref>i mBéarla, ''World Meteorological Organization (WMO)'' </ref> Bunaíodh an Eagraíocht Idirnáisiúnta Meitéareolaíochta sa bhliain 1873. Bunaíodh an EDM nuair a tháinig an Coinbhinsiún maidir leis an Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta na Náisiún Aontaithe i bhfeidhm ar an 23 Márta 1950. Ceiliúrtar Lá Domhanda Meitéareolaíochta na Náisiún Aontaithe ar an 23 Márta gach bliain ó shin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://wmo.int/about-wmo/world-meteorological-day|teideal=World Meteorological Day|dáta=2023-01-30|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2025-06-02}}</ref> == Taighde == Sa bhliain 2015 d’fhógair an EDM go raibh na leibhéil [[Dé-ocsaíd charbóin|dé-ocsaíde carbóin]] nó CO2 ag an leibhéal is airde arís don 30ú bliain as a chéile. Dúirt Ard-Rúnaí an EDM go gcaithfear gníomhú anois chun [[Astaíochtaí gás ceaptha teasa|astuithe gás ceaptha teasa]] a laghdú má tá aon seans ann an teocht atá de shíor ag ardú a choimeád ag leibhéal atáthar ábalta a bhainistiú<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.cogg.ie/wp-content/uploads/ar-scath-a-cheile_ossp.compressed.pdf|teideal=Ar Scáth a Cheile|údar=COGG|dátarochtana=2025}}</ref> Bhí an mheánteocht dhomhanda in 2020 1.2°C os cionn na bunlíne réamhthionsclaíoch, de réir na tuarascála de chuid EMD ar Staid na hAeráide Domhanda a foilsíodh i mí Aibreáin 2020.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.met.ie/ga/temporary-exceedance-of-1-5c-increasingly-likely|teideal=MÉADÚ NÍOS DOCHÚLA AR SHÁRÚ SEALADACH AR 1.5°C - Met Éireann - Seirbhís Náisiúnta Meitéareolaíochta na hÉireann|language=ga|work=www.met.ie|dátarochtana=2025-06-02}}</ref> == Féach freisin == * [[Met Éireann]] * Athrú aeráide * [[Meitéareolaíocht]] == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} [[Catagóir:Eagras Meitéareolaíochta Domhanda]] [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:Eagraíochtaí idirnáisiúnta]] [[Catagóir:Aimsir]] [[Catagóir:Meitéareolaíocht]] [[Catagóir:Na Náisiúin Aontaithe]] [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] 2w6mfl01cq00hrax0k52brim62d9eoj 1268165 1268153 2025-06-02T16:32:20Z Alison 570 ++ 1268165 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Gníomhaireacht speisialta de chuid na [[Náisiúin Aontaithe|Náisiún Aontaithe]] a phléann le [[meitéareolaíocht]] is ea '''Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta''' (EDM)<ref>i mBéarla, ''World Meteorological Organization (WMO)'' </ref> Bunaíodh an Eagraíocht Idirnáisiúnta Meitéareolaíochta sa bhliain 1873. Bunaíodh an EDM nuair a tháinig an Coinbhinsiún maidir leis an Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta na Náisiún Aontaithe i bhfeidhm ar an 23 Márta 1950. Ceiliúrtar Lá Domhanda Meitéareolaíochta na Náisiún Aontaithe ar an 23 Márta gach bliain ó shin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://wmo.int/about-wmo/world-meteorological-day|teideal=World Meteorological Day|dáta=2023-01-30|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2025-06-02}}</ref> == Taighde == Sa bhliain 2015 d’fhógair an EDM go raibh na leibhéil [[Dé-ocsaíd charbóin|dé-ocsaíde carbóin]] nó CO2 ag an leibhéal is airde arís don 30ú bliain as a chéile. Dúirt Ard-Rúnaí an EDM go gcaithfear gníomhú anois chun [[Astaíochtaí gás ceaptha teasa|astuithe gás ceaptha teasa]] a laghdú má tá aon seans ann an teocht atá de shíor ag ardú a choimeád ag leibhéal atáthar ábalta a bhainistiú<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.cogg.ie/wp-content/uploads/ar-scath-a-cheile_ossp.compressed.pdf|teideal=Ar Scáth a Cheile|údar=COGG|dátarochtana=2025}}</ref> Bhí an mheánteocht dhomhanda in 2020 1.2°C os cionn na bunlíne réamhthionsclaíoch, de réir na tuarascála de chuid EMD ar Staid na hAeráide Domhanda a foilsíodh i mí Aibreáin 2020.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.met.ie/ga/temporary-exceedance-of-1-5c-increasingly-likely|teideal=MÉADÚ NÍOS DOCHÚLA AR SHÁRÚ SEALADACH AR 1.5°C - Met Éireann - Seirbhís Náisiúnta Meitéareolaíochta na hÉireann|language=ga|work=www.met.ie|dátarochtana=2025-06-02}}</ref> == Féach freisin == * [[Met Éireann]] * [[Athrú aeráide]] * [[Meitéareolaíocht]] == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-aimsir}} [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:Eagraíochtaí idirnáisiúnta]] [[Catagóir:Aimsir]] [[Catagóir:Meitéareolaíocht]] [[Catagóir:Na Náisiúin Aontaithe]] [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] t005o17g015u1rfpzoyr6wy2rjn0qxr 1268187 1268165 2025-06-02T18:25:42Z TGcoa 21229 1268187 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Gníomhaireacht speisialta de chuid na [[Náisiúin Aontaithe|Náisiún Aontaithe]] a phléann le [[meitéareolaíocht]] is ea '''Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta''' (EDM)<ref>i mBéarla, ''World Meteorological Organization (WMO)'' </ref> Sa bhliain 1873, bunaíodh an Eagraíocht Idirnáisiúnta Meitéareolaíochta I ndiaidh an Dara Cogadh Domhanda, cuireadh tús leis an EDM ar an 23 Márta 1950 nuair a tháinig an Coinbhinsiún maidir leis an Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta na Náisiún Aontaithe i bhfeidhm. Ceiliúrtar Lá Domhanda Meitéareolaíochta na Náisiún Aontaithe ar an 23 Márta gach bliain ó shin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://wmo.int/about-wmo/world-meteorological-day|teideal=World Meteorological Day|dáta=2023-01-30|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2025-06-02}}</ref> == Taighde == In 2015 d’fhógair an EDM go raibh na leibhéil [[Dé-ocsaíd charbóin|dé-ocsaíde carbóin]] nó CO2 ag an leibhéal is airde arís don 30ú bliain as a chéile. Dúirt Ard-Rúnaí an EDM go gcaithfear gníomhú anois chun [[Astaíochtaí gás ceaptha teasa|astuithe gás ceaptha teasa]] a laghdú má tá aon seans ann an teocht atá de shíor ag ardú a choimeád ag leibhéal atáthar ábalta a bhainistiú<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.cogg.ie/wp-content/uploads/ar-scath-a-cheile_ossp.compressed.pdf|teideal=Ar Scáth a Cheile|údar=COGG|dátarochtana=2025}}</ref> In 2020 bhí an mheánteocht dhomhanda 1.2°C os cionn na bunlíne réamhthionsclaíoch, de réir na tuarascála de chuid EMD ar Staid na hAeráide Domhanda a foilsíodh i mí Aibreáin 2021.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.met.ie/ga/temporary-exceedance-of-1-5c-increasingly-likely|teideal=MÉADÚ NÍOS DOCHÚLA AR SHÁRÚ SEALADACH AR 1.5°C - Met Éireann - Seirbhís Náisiúnta Meitéareolaíochta na hÉireann|language=ga|work=www.met.ie|dátarochtana=2025-06-02}}</ref> == Féach freisin == * [[Met Éireann]] * [[Athrú aeráide]] * [[Meitéareolaíocht]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:Eagraíochtaí idirnáisiúnta]] [[Catagóir:Aimsir]] [[Catagóir:Meitéareolaíocht]] [[Catagóir:Na Náisiúin Aontaithe]] [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] r44our6ux65ljqmtaapri1j68l1bmnu 0 119502 1268154 2025-06-02T15:50:34Z TGcoa 21229 Bhog TGcoa an leathanach [[An tEagras Meitéareolaíochta Domhanda]] go [[Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] 1268154 wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] m3w8s70uw5axb0m5lwu2u0qj84bx9cj 0 119503 1268155 2025-06-02T15:51:51Z TGcoa 21229 Ag athdhíriú go [[Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] 1268155 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] 74vo5wcsykep64vqqloh4siv09abp41 0 119504 1268156 2025-06-02T15:52:51Z TGcoa 21229 Ag athdhíriú go [[Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] 1268156 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] j5um3jmo5eeys1emyxjngei97ddig6e 14 119505 1268157 2025-06-02T15:54:30Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:Eagraíochtaí idirnáisiúnta]] [[Catagóir:Aimsir]] [[Catagóir:Meitéareolaíocht]] [[Catagóir:Na Náisiúin Aontaithe]]' 1268157 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:Eagraíochtaí idirnáisiúnta]] [[Catagóir:Aimsir]] [[Catagóir:Meitéareolaíocht]] [[Catagóir:Na Náisiúin Aontaithe]] 4zykp3xeivxa6nokkb5glun9snftpkb 14 119506 1268158 2025-06-02T15:57:49Z TGcoa 21229 Ag athdhíriú go [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] 1268158 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] ajpizjpx69dxv25aadqmwtnn3o8ef85 14 119507 1268159 2025-06-02T16:27:00Z Alison 570 Nua 1268159 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Dlí agus Ceartas sa Bhreatain Bheag]] [[Catagóir:Dlí de réir tíre]] 3j1um772l68hxhty1kaplmd1f6orckk 14 119508 1268160 2025-06-02T16:27:34Z Alison 570 Nua 1268160 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Dlí]] [[Catagóir:Dlí de réir tíre]] kheazkfwekzdlppv2vr173ou1830f4s 1268161 1268160 2025-06-02T16:28:12Z Alison 570 Catagóir:An Bhreatain Bheag 1268161 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Dlí]] [[Catagóir:Dlí de réir tíre]] [[Catagóir:An Bhreatain Bheag]] ngkwjrezgxya38dly6p4jordrivvqg9 14 119509 1268166 2025-06-02T16:33:48Z Alison 570 Nua 1268166 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Aimsir]] 2tkt6ieq4ed3mhi2pfturkpgz2phdnw 0 119510 1268188 2025-06-02T20:23:28Z Mahagaja 91 Ag athdhíriú go [[Dúchrónaigh]] 1268188 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Dúchrónaigh]] aj0e34v689zrqqt50hvmvsrb5ibx9y0 14 119511 1268199 2025-06-02T23:09:11Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:1859]] [[Catagóir:Bunaithe sna 1850í]] [[Catagóir:Bunaithe de réir bliana]]' 1268199 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:1859]] [[Catagóir:Bunaithe sna 1850í]] [[Catagóir:Bunaithe de réir bliana]] m1t7xn9p1unbgcqu1apo5ekt13z33ch 14 119512 1268200 2025-06-02T23:09:39Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:1841]] [[Catagóir:Bunaithe sna 1840í]] [[Catagóir:Bunaithe de réir bliana]]' 1268200 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:1841]] [[Catagóir:Bunaithe sna 1840í]] [[Catagóir:Bunaithe de réir bliana]] 5gdfeoga2f6nnlpszk78lqiakhg992n 14 119513 1268201 2025-06-02T23:10:16Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:1892]] [[Catagóir:Bunaithe sna 1890í]] [[Catagóir:Bunaithe de réir bliana]]' 1268201 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:1892]] [[Catagóir:Bunaithe sna 1890í]] [[Catagóir:Bunaithe de réir bliana]] qpa225q03cwvvzibxxrf8t2r7dgk7j9 14 119514 1268202 2025-06-02T23:12:18Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:Blianta]]' 1268202 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Blianta]] 15604ze089hk17nwcq4dxluxafpmay2 14 119515 1268203 2025-06-02T23:12:33Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:Blianta]]' 1268203 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Blianta]] 15604ze089hk17nwcq4dxluxafpmay2 14 119516 1268204 2025-06-02T23:14:16Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:1850idí]] [[Catagóir:Bunaithe de réir bliana|1850idi]]' 1268204 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:1850idí]] [[Catagóir:Bunaithe de réir bliana|1850idi]] 6665kq59ow5svlzj98my57ld8stpmfr 0 119517 1268205 2025-06-02T23:14:22Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '{{WD Bosca Sonraí Duine}} Staraí agus Uachtarán na Polainne is ea '''Karol Nawrocki''' (a rugadh ar an 3 Bealtaine 1983). Is é an 6ú uachtarán é ar an Tríú Phoblacht sa Pholainn.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Nawrocki, Uachtarán nua-thofa na Polainne|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0602/1516257-nawrocki-uachtaran-nua-thofa-na-polainne/|date=2025-06-02|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> ar maidin inniu i ndiaidh chomhaireamh na vótaí...' 1268205 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Staraí agus Uachtarán na Polainne is ea '''Karol Nawrocki''' (a rugadh ar an 3 Bealtaine 1983). Is é an 6ú uachtarán é ar an Tríú Phoblacht sa Pholainn.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Nawrocki, Uachtarán nua-thofa na Polainne|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0602/1516257-nawrocki-uachtaran-nua-thofa-na-polainne/|date=2025-06-02|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> ar maidin inniu i ndiaidh chomhaireamh na vótaí sa toghchán a reachtáileadh inné. 50.9% den sciar vótála a bhí ag an Nawrocki; bhí oiread na fríde le spáráil aige sa toghchán uachtaránachta ar an 1 Meitheamh 2025. Sna sála air bhí an t-iarrthóir ón lár,Rafal Trzaskowski le 49.1% den vóta. Buille a bhí ann do leasuithe áirithe a bhí á mbeartú ag príomh-aire na tíre, [[Donald Tusk]]. == Féach freisin == * [[Andrzej Duda]] == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} [[Catagóir:Polaiteoirí na Polainne]] [[Catagóir:Staraithe]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1983]] [[Catagóir:Pobalóirí]] b06nwxo38rjkygi65q551etac2qifzc 1268210 1268205 2025-06-02T23:19:37Z TGcoa 21229 1268210 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Staraí agus Uachtarán na Polainne is ea '''Karol Nawrocki''' (a rugadh ar an 3 Bealtaine 1983). Is é an 6ú uachtarán é ar an Tríú Phoblacht sa Pholainn. Ball den pháirtí Prawo i Sprawiedliwość (PiS), nó Dlí agus Cirt, tá Nawrocki i bhfad amach ar an eite dheis. Fuair Nawrocki 50.9% den sciar vótála sa toghchán uachtaránachta ar an 1 Meitheamh 2025. Sna sála air bhí an t-iarrthóir ón lár, Rafal Trzaskowski le 49.1% den vóta. Buille a bhí ann do leasuithe a bhí á mbeartú ag príomh-aire na tíre, [[Donald Tusk]].<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Nawrocki, Uachtarán nua-thofa na Polainne|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0602/1516257-nawrocki-uachtaran-nua-thofa-na-polainne/|date=2025-06-02|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Andrzej Duda]] == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} [[Catagóir:Polaiteoirí na Polainne]] [[Catagóir:Staraithe]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1983]] [[Catagóir:Pobalóirí]] [[Catagóir:Daoine i bhfad amach ar an eite dheis]] 98ichwf6vkevq9tur8n3w1dtpcmt0kj 1268405 1268210 2025-06-03T02:42:12Z Alison 570 Stub-sort 1268405 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Staraí agus Uachtarán na Polainne is ea '''Karol Nawrocki''' (a rugadh ar an 3 Bealtaine 1983). Is é an 6ú uachtarán é ar an Tríú Phoblacht sa Pholainn. Ball den pháirtí Prawo i Sprawiedliwość (PiS), nó Dlí agus Cirt, tá Nawrocki i bhfad amach ar an eite dheis. Fuair Nawrocki 50.9% den sciar vótála sa toghchán uachtaránachta ar an 1 Meitheamh 2025. Sna sála air bhí an t-iarrthóir ón lár, Rafal Trzaskowski le 49.1% den vóta. Buille a bhí ann do leasuithe a bhí á mbeartú ag príomh-aire na tíre, [[Donald Tusk]].<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Nawrocki, Uachtarán nua-thofa na Polainne|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0602/1516257-nawrocki-uachtaran-nua-thofa-na-polainne/|date=2025-06-02|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Andrzej Duda]] == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-beath-pl}} {{DEFAULTSORT:Nawrocki, Karol}} [[Catagóir:Polaiteoirí na Polainne]] [[Catagóir:Staraithe]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1983]] [[Catagóir:Pobalóirí]] [[Catagóir:Daoine i bhfad amach ar an eite dheis]] gl4162fcw8bbalkdzofp7aeygxavpmn 14 119518 1268206 2025-06-02T23:15:11Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:1840idí]] [[Catagóir:Bunaithe de réir bliana|1840idi]]' 1268206 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:1840idí]] [[Catagóir:Bunaithe de réir bliana|1840idi]] ratv7d9yvh3r97cww17binr12s06gtr 14 119519 1268207 2025-06-02T23:15:37Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:1890idí]] [[Catagóir:Bunaithe de réir bliana|1890idi]]' 1268207 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:1890idí]] [[Catagóir:Bunaithe de réir bliana|1890idi]] 8uaw9gumr6609i448ry2w2v2mlyfrdt 14 119520 1268208 2025-06-02T23:17:18Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:19ú haois]] [[Catagóir:Deichniúra]]' 1268208 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:19ú haois]] [[Catagóir:Deichniúra]] m2g4p45ehymywpn8pmh0jc76ljjdwap 14 119521 1268209 2025-06-02T23:18:06Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:19ú haois]] [[Catagóir:Deichniúra]]' 1268209 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:19ú haois]] [[Catagóir:Deichniúra]] m2g4p45ehymywpn8pmh0jc76ljjdwap 14 119522 1268216 2025-06-02T23:51:21Z Alison 570 Nua 1268216 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Polannacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme]] 3v02i3p3227dhbgfjhtfygjy5303dyj 14 119523 1268220 2025-06-02T23:55:46Z Alison 570 Nua 1268220 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:An tSeoirsia|Daoine]] [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Seoirseach]] pikju97f5ivtr9tnyslwob9s7xrhtxi 14 119524 1268231 2025-06-03T00:08:16Z Alison 570 Nua 1268231 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine as an Ísiltír]] [[Catagóir:Síolta beathaisnéise|Is]] [[Catagóir:Síolta na hÍsiltíre|D]] 30q74k9511p01zerugucj2onwu5ivse 10 119525 1268232 2025-06-03T00:10:31Z Alison 570 Nua 1268232 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = Netherlands | flag alias = Flag of the Netherlands.svg | flag alias-prinsengeus = Naval Jack of the Netherlands.svg | flag alias-army =Flag of the Royal Netherlands Army.svg | flag alias-air force=Flag of the Royal Netherlands Air Force.svg | link alias-air force= Royal Netherlands Air Force | link alias-army= Royal Netherlands Army | flag alias-naval = Flag of the Netherlands.svg | link alias-naval = Royal Netherlands Navy | flag alias-navy = Naval Jack of the Netherlands.svg | link alias-navy=Royal Netherlands Navy | flag alias-marines = Naval Jack of the Netherlands.svg | link alias-marines = Netherlands Marine Corps | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = prinsengeus | redir1 = NLD | redir2 = NED | redir3 = The Netherlands | related1 = Kingdom of the Netherlands | related2 = Dutch Republic | related3 = Batavian Republic </noinclude> }} 27iwpa2kys8s5jmwbunnt50qt5f3r1q 10 119526 1268233 2025-06-03T00:11:23Z Alison 570 Nua 1268233 wikitext text/x-wiki #ATHSHEOLADH [[Teimpléad:Country data Netherlands]] 78hclj9y1kmsnaukp9qipxd8tj3t5ih 10 119527 1268234 2025-06-03T00:11:29Z Alison 570 Nua 1268234 wikitext text/x-wiki #ATHSHEOLADH [[Teimpléad:Country data Netherlands]] 78hclj9y1kmsnaukp9qipxd8tj3t5ih 10 119528 1268235 2025-06-03T00:11:33Z Alison 570 Nua 1268235 wikitext text/x-wiki #ATHSHEOLADH [[Teimpléad:Country data Netherlands]] 78hclj9y1kmsnaukp9qipxd8tj3t5ih 10 119529 1268236 2025-06-03T00:11:52Z Alison 570 Nua 1268236 wikitext text/x-wiki {{Fmbox | name = Síol-beath-nl | subst = <includeonly>{{subst:substcheck}}</includeonly> | small = {{{small|}}} | type = editnotice | color = gray | style = clear:both; margin-top:10px; | image = {{Bio icon|Netherlands|30}} | text = ''Is [[Vicipéid:Síol|síol]] faoi dhuine [[Muintir na hÍsiltíre|Ísiltíreach]] é an t-alt seo. [{{SERVER}}{{localurl:{{NAMESPACE}}:{{PAGENAME}}|action=edit}} Cuir leis], chun cuidiú leis an Vicipéid. <br>''Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán [[Gaeilge]] a dhéanamh. | cat = Síolta }}<includeonly>[[Catagóir:Síolta a bhaineann le daoine as an Ísiltír|Nl]]</includeonly><noinclude>[[Catagóir:Teimpléid de réir tíre|Nl]]</noinclude> 8qv82t2vqsmham68pxq3h88jrwyknsx 14 119530 1268237 2025-06-03T00:14:25Z Alison 570 Nua 1268237 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Staraithe]] [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta]] 29nbmkbp4pkfwoeemr1sxn963t3ttt4 14 119532 1268249 2025-06-03T00:24:48Z Alison 570 Nua 1268249 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAfraice]] s2k49ae284acfybwailw9poaicfu4ni 14 119533 1268257 2025-06-03T00:28:17Z Alison 570 Nua 1268257 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Innealtóirí]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme]] 77celoe7j6wxnnx66qo2i6vzx45h2zp 1268258 1268257 2025-06-03T00:29:08Z Alison 570 Alison moved page [[Catagóir:Innealtóirí de réir slí bheatha]] to [[Catagóir:Innealtóirí de réir náisiúntachta]] without leaving a redirect 1268257 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Innealtóirí]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme]] 77celoe7j6wxnnx66qo2i6vzx45h2zp 1268259 1268258 2025-06-03T00:29:31Z Alison 570 ++ 1268259 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Innealtóirí]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Inn]] 1s66xok3ptnmk4fixdjtx22bcs12sf0 14 119534 1268274 2025-06-03T00:40:25Z Alison 570 Nua 1268274 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Breithiúna]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Bre]] d3zfi7i5o0e0o50mzjpuvtrls1ogfjv 14 119535 1268276 2025-06-03T00:45:22Z Alison 570 Nua 1268276 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Iar]] [[Catagóir:An Iaráic]] djercqv8cwg9ci1flve6ujy48y6m4qw 1268570 1268276 2025-06-03T23:18:33Z Alison 570 Alison moved page [[Catagóir:Daoine Iarácaigh]] to [[Catagóir:Daoine Iarácacha]] without leaving a redirect: Misspelled title: Mar phlé 1268276 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Iar]] [[Catagóir:An Iaráic]] djercqv8cwg9ci1flve6ujy48y6m4qw 14 119536 1268278 2025-06-03T00:47:16Z Alison 570 Nua 1268278 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Iarácaigh]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Iarácaigh]] 0avmhj18p7b0gg113n22i9ipb1366n2 1268572 1268278 2025-06-03T23:19:02Z Alison 570 Alison moved page [[Catagóir:Daoine Iarácaigh de réir slí bheatha]] to [[Catagóir:Daoine Iarácacha de réir slí bheatha]] without leaving a redirect 1268278 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Iarácaigh]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Iarácaigh]] 0avmhj18p7b0gg113n22i9ipb1366n2 1268573 1268572 2025-06-03T23:19:11Z Alison 570 Iarácacha 1268573 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Iarácacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Iarácaigh]] pfzdnk8qk1qacx19xc40e1bj057moi7 14 119537 1268284 2025-06-03T00:52:57Z Alison 570 Nua 1268284 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Iosraelacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Iosraelach]] edbx372w39r8z3lhvtbo6wgsy9m0uey 14 119538 1268291 2025-06-03T00:58:02Z Alison 570 Nua 1268291 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Ind]] [[Catagóir:Daoine Indiacha]] l0myfsv88vnzscs9b28s7aav1kb6u06 14 119539 1268300 2025-06-03T01:04:56Z Alison 570 Nua 1268300 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Indiacha de réir slí bheatha|Réa]] [[Catagóir:Réalteolaithe de réir náisiúntachta|Ind]] 4lb4su1okpf1rkhuq1n515aefdx7xhg 14 119540 1268322 2025-06-03T01:19:17Z Alison 570 Nua 1268322 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Angóla]] [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Ang]] iefnuoomu61jvkyr1nkur5oeny0pbso 14 119541 1268323 2025-06-03T01:20:08Z Alison 570 Nua 1268323 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Angólacha]] [[[[Catagóir:Daoine de réir gairme|Ang]] mfkv5w39v1wbsabnqlu1yufhyeue3cv 1268325 1268323 2025-06-03T01:20:23Z Alison 570 fix 1268325 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Angólacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Ang]] jeronqqugbtcy4jkb1t7hogodjzrgnb 14 119542 1268362 2025-06-03T01:54:36Z Alison 570 Nua 1268362 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine ón Afraic Theas]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Afraic Theas]] aowv4vpdwedqurb9yur07psqmu4hzkp 14 119543 1268376 2025-06-03T02:10:27Z Alison 570 Nua 1268376 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Iorua]] [[Catagóir:Daoine Ioruacha]] 0xyfdwi74uilwbqp8ljkeqvc68gr57x 14 119544 1268387 2025-06-03T02:22:10Z Alison 570 Nua 1268387 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Neipeal]] [[Catagóir:Neipeal]] lfb9yokypegyhdl11jwlsgq0xwfve99 14 119545 1268391 2025-06-03T02:26:45Z Alison 570 Nua 1268391 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Sile]] [[Catagóir:Daoine Sileacha]] ibl4jt98us2gdx19i477rjptp3g0g42 14 119546 1268394 2025-06-03T02:30:25Z Alison 570 Nua 1268394 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Litríocht de réir tíre|Sile]] [[Catagóir:An tSile|Lit]] b5c0fhxmirzz22kogwpnvyskyop8ji5 14 119547 1268398 2025-06-03T02:34:17Z Alison 570 Nua 1268398 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Palaistín]] [[Catagóir:Daoine Palaistíneacha]] qwskqfdyaxo1h8rudzmvkfd0xax85t3 14 119548 1268401 2025-06-03T02:38:51Z Alison 570 Nua 1268401 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Polannacha]] [[Catagóir:Síolta beathaisnéise|Pol]] [[Catagóir:Síolta na Polainne]] dhlakey64599ihm94kkug981y00fvqq 10 119549 1268402 2025-06-03T02:40:36Z Alison 570 Nua 1268402 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = Poland | flag alias = Flag of Poland.svg | flag alias-state = Flag of Poland (with coat of arms).svg | flag alias-1815 = Flag of the Congress of Poland.svg | flag alias-1919 = Flag of Poland (1919-1928).svg | flag alias-1928 = Flag of Poland (1928–1980).svg | flag alias-1955 = Flag of Poland (with coat of arms, 1955-1980).svg | flag alias-1980 = Flag of Poland (with coat of arms, 1980-1990).svg | flag alias-1990 = Flag of Poland (with coat of arms).svg | flag alias-naval = PL navy flag IIIRP.svg | border-naval = | flag alias-naval-1919 = Naval Ensign of IIRP v1.svg | border-naval-1919 = | flag alias-naval-1946 = Naval Ensign of PRL v1.svg | border-naval-1946 = | flag alias-naval-auxiliary = Flaga pomocniczych jednostek pływających Polskiej Marynarki Wojennej.svg | flag alias-naval-auxiliary-1955 = POL Bandera pjp PRL v1.svg | link alias-naval = Polish Navy | flag alias-navy = Naval Ensign of Poland.svg | border-navy = | link alias-navy = Polish Navy | flag alias-marines = Flag of the Polish Land Forces.svg | border-marines = | link alias-marines = Polish 7th Coastal Defense Brigade | flag alias-air force = PL air force flag IIIRP.svg | border-air force = | link alias-air force = Polish Air Force | flag alias-army = Flag of the Polish Land Forces.svg | border-army = | link alias-army = Polish Land Forces | size = {{{size|}}} | size flag alias-naval = 25px | size flag alias-naval-1919 = 25px | size flag alias-naval-1946 = 25px | size flag alias-air force = 25px | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = state | var2 = 1815 | var3 = 1919 | var4 = 1928 | var5 = 1955 | var6 = 1980 | var7 = 1990 | var10 = naval-1919 | var11 = naval-1946 | var12 = naval-auxiliary | var13 = naval-auxiliary-1955 | redir1 = POL </noinclude> }} jdj0tw6prx9akax7gy2qokiy8dtoofd 10 119550 1268403 2025-06-03T02:41:12Z Alison 570 Nua 1268403 wikitext text/x-wiki #ATHSHEOLADH [[Teimpléad:Country data Poland]] iejnhlakgcpr7hxu0u28rxegwsjhx70 10 119551 1268404 2025-06-03T02:41:24Z Alison 570 Nua 1268404 wikitext text/x-wiki {{Fmbox | name = Síol-beath-pl | subst = <includeonly>{{subst:substcheck}}</includeonly> | small = {{{small|}}} | type = editnotice | color = gray | style = clear:both; margin-top:10px; | image = {{Bio icon|Poland|30}} | text = ''Is [[Vicipéid:Síol|síol]] faoi dhuine [[Muintir na Polainne|Polannach]] é an t-alt seo. [{{SERVER}}{{localurl:{{NAMESPACE}}:{{PAGENAME}}|action=edit}} Cuir leis], chun cuidiú leis an Vicipéid. <br>''Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán [[Gaeilge]] a dhéanamh. | cat = Síolta }}<includeonly>[[Catagóir:Síolta a bhaineann le daoine as an Pholainn]]</includeonly><noinclude>[[Catagóir:Teimpléid de réir tíre|Pl]]</noinclude> bqe8xcf1cretqfrid9ing6q8pxfubcy 10 119552 1268407 2025-06-03T02:58:52Z Alison 570 First hack 1268407 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = [[Liosta nuachtán i bPoblacht na hÉireann|Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann]] | bodyclass = hlist | above = [[Meáin chumarsáide na hÉireann]] | group1 = Náisiúnta | list1 = * ''[[The Sunday Business Post]]'' * ''[[Gaelic Life]]'' * ''[[The Herald]]'' * ''[[Irish Daily Star]]'' * ''[[Irish Examiner]]'' * ''[[Irish Independent]]'' * ''[[The Irish Catholic]]'' * ''[[The Irish News]]'' * ''[[The Irish Times]]'' * ''[[The Sunday Times]]'' * ''[[Sunday Independent]]'' * ''[[Sunday World]]'' | group2 = Réigiúnach | list2 = * ''[[The Anglo-Celt]]'' * ''[[The Argus]]'' * ''[[The Clare Champion]]'' * ''[[Clare Courier]]'' * ''[[Connacht Tribune]]'' * ''[[The Connaught Telegraph]]'' * ''[[The Corkman]]'' * ''[[Derry Journal]]'' * [[Donegal News|''Derry People''/''Donegal News'']] * ''[[Donegal Democrat]]'' * ''[[Donegal People's Press]]'' * ''[[Donegal Post]]'' * ''[[Drogheda Independent]]'' * ''[[Drogheda Leader]]'' * ''[[Dundalk Democrat]]'' * ''[[Evening Echo]]'' * ''[[The Echo]]'' * ''[[Finn Valley Post]]'' * ''[[Finn Valley Voice]]'' * ''[[Inish Times]]'' * ''[[Inishowen Independent]]'' * ''[[Kerry's Eye]]'' * ''[[The Kerryman]]'' * ''[[Kilkenny People]]'' * ''[[Leinster Leader]]'' * ''[[Leinster Express]]'' * ''[[Leitrim Observer]]'' * ''[[Liffey Champion]]'' * ''[[Limerick Leader]]'' * ''[[Longford Leader]]'' * ''[[The Mayo News]]'' * ''[[Meath Chronicle]]'' * ''[[The Munster Express]]'' * ''[[Carlow Nationalist]]'' * ''[[The Nationalist]]'' * ''[[The Nenagh Guardian]]'' * ''[[New Ross Standard]]'' * ''[[Offaly Express]]'' * ''[[Offaly Independent]]'' * ''[[The Sligo Champion]]'' * ''[[Sligo Weekender]]'' * ''[[The Southern Star]]'' * ''[[Tipperary Star]]'' * ''[[Tirconaill Tribune]]'' * ''[[The Tuam Herald]]'' * ''[[Waterford News & Star]]'' * ''[[Western People]]'' * ''[[Westmeath Examiner]]'' * ''[[Westmeath Independent]]'' * ''[[Wexford People]]'' | group3 = Polaitiúil | list3 = * ''[[The Irish Workers' Voice]]'' * ''[[An Phoblacht (nuachtán)|An Phoblacht]]'' * ''[[The Socialist]]'' * ''[[Socialist Voice]]'' | group4 = Nuachtáin <br />saor in aisce | list4 = * ''[[Cavan Echo]]'' * ''[[Cork Independent]]'' * ''[[Galway Advertiser]]'' * ''[[Galway Independent]]'' * ''[[Letterkenny People]]'' * ''[[Letterkenny Post]]'' * ''[[Limerick Post]]'' * ''[[Northside People]]'' * ''[[Southside People]]'' | group5 = Éagtha | list5 = * ''[[Aiséirí]]'' * ''[[Amárach]]'' * ''[[Anois]]'' * ''[[The Clare People]]'' * ''[[Cork Constitution]]'' * ''[[Cork Free Press]]'' * ''[[Daily Express]]'' * ''[[Daily Ireland]]'' * ''[[Daily Irish Independent]]'' * ''[[Daily News]]'' * ''[[Donegal on Sunday]]'' * ''[[Donegal Times]]'' * ''[[Dublin Evening Mail]]'' * ''[[Enniscorthy Echo]]'' * ''[[Evening Press]]'' * ''[[Foinse]]'' * ''[[An Gaedheal]]'' * ''[[Herald AM]]'' * ''[[Inniu]]'' * ''[[Ireland on Sunday]]'' * ''[[The Irish Press]]'' * ''[[The Kilkenny Voice]]'' * ''[[Leitrim Post]]'' * ''[[Mayo Echo]]'' * ''[[Metro Éireann]]'' * ''[[Metro Herald]]'' * ''[[Saol (Nuachtán)|Saol]]'' * ''[[Sligo Post]]'' * ''[[The Sunday Press]]'' * ''[[Sunday Tribune]]'' | group6 = Comhlachtaí | list6 = * [[Celtic Media Group]] * [[Derry Journal Newspapers]] * [[Iconic Newspapers]] * [[Independent News & Media]] * [[Landmark Media Investments]] {{small|(roimhe)}} * [[North West of Ireland Printing and Publishing Company]] * [[Sunrise Media]] * [[Thomas Crosbie Holdings]] {{small|(roimhe)}} | below = }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Catagóir:Navbox|Nuachtáin]] </noinclude> hajffxnzy8vtg4adcdgt8he9knhdkpx 1268408 1268407 2025-06-03T04:47:56Z Alison 570 ++ 1268408 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = [[Liosta nuachtán i bPoblacht na hÉireann|Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann]] | bodyclass = hlist | above = [[Meáin chumarsáide na hÉireann]] | group1 = Náisiúnta | list1 = * ''[[The Sunday Business Post]]'' * ''[[Gaelic Life]]'' * ''[[The Herald]]'' * ''[[Irish Daily Star]]'' * ''[[Irish Examiner]]'' * ''[[Irish Independent]]'' * ''[[The Irish Catholic]]'' * ''[[The Irish News]]'' * ''[[The Irish Times]]'' * ''[[The Sunday Times]]'' * ''[[Sunday Independent]]'' * ''[[Sunday World]]'' | group2 = Réigiúnach | list2 = * ''[[The Anglo-Celt]]'' * ''[[The Argus]]'' * ''[[The Clare Champion]]'' * ''[[Clare Courier]]'' * ''[[The Connaught Telegraph]]'' * ''[[The Corkman]]'' * ''[[An Curadh Connachtach]]'' * ''[[Derry Journal]]'' * [[Donegal News|''Derry People''/''Donegal News'']] * ''[[Donegal Democrat]]'' * ''[[Donegal People's Press]]'' * ''[[Donegal Post]]'' * ''[[Drogheda Independent]]'' * ''[[Drogheda Leader]]'' * ''[[Dundalk Democrat]]'' * ''[[Evening Echo]]'' * ''[[The Echo]]'' * ''[[Finn Valley Post]]'' * ''[[Finn Valley Voice]]'' * ''[[Inish Times]]'' * ''[[Inishowen Independent]]'' * ''[[Kerry's Eye]]'' * ''[[The Kerryman]]'' * ''[[Kilkenny People]]'' * ''[[Leinster Leader]]'' * ''[[Leinster Express]]'' * ''[[Leitrim Observer]]'' * ''[[Liffey Champion]]'' * ''[[Limerick Leader]]'' * ''[[Longford Leader]]'' * ''[[Mayo News]]'' * ''[[Meath Chronicle]]'' * ''[[The Munster Express]]'' * ''[[Carlow Nationalist]]'' * ''[[The Nationalist]]'' * ''[[The Nenagh Guardian]]'' * ''[[New Ross Standard]]'' * ''[[Offaly Express]]'' * ''[[Offaly Independent]]'' * ''[[The Sligo Champion]]'' * ''[[Sligo Weekender]]'' * ''[[The Southern Star]]'' * ''[[Tipperary Star]]'' * ''[[Tirconaill Tribune]]'' * ''[[The Tuam Herald]]'' * ''[[Waterford News & Star]]'' * ''[[Western People]]'' * ''[[Westmeath Examiner]]'' * ''[[Westmeath Independent]]'' * ''[[Wexford People]]'' | group3 = Polaitiúil | list3 = * ''[[The Irish Workers' Voice]]'' * ''[[An Phoblacht (nuachtán)|An Phoblacht]]'' * ''[[The Socialist]]'' * ''[[Socialist Voice]]'' | group4 = Nuachtáin <br />saor in aisce | list4 = * ''[[Cavan Echo]]'' * ''[[Cork Independent]]'' * ''[[Galway Advertiser]]'' * ''[[Galway Independent]]'' * ''[[Letterkenny People]]'' * ''[[Letterkenny Post]]'' * ''[[Limerick Post]]'' * ''[[Northside People]]'' * ''[[Southside People]]'' | group5 = Éagtha | list5 = * ''[[Aiséirí]]'' * ''[[Amárach]]'' * ''[[Anois]]'' * ''[[The Clare People]]'' * ''[[Cork Constitution]]'' * ''[[Cork Free Press]]'' * ''[[Daily Express]]'' * ''[[Daily Ireland]]'' * ''[[Daily Irish Independent]]'' * ''[[Daily News]]'' * ''[[Donegal on Sunday]]'' * ''[[Donegal Times]]'' * ''[[Dublin Evening Mail]]'' * ''[[Enniscorthy Echo]]'' * ''[[Evening Press]]'' * ''[[Foinse]]'' * ''[[An Gaedheal]]'' * ''[[Herald AM]]'' * ''[[Inniu]]'' * ''[[Ireland on Sunday]]'' * ''[[The Kilkenny Voice]]'' * ''[[Leitrim Post]]'' * ''[[Mayo Echo]]'' * ''[[Metro Éireann]]'' * ''[[Metro Herald]]'' * ''[[Saol (Nuachtán)|Saol]]'' * ''[[Scéala Éireann]]'' * ''[[Sligo Post]]'' * ''[[The Sunday Press]]'' * ''[[Sunday Tribune]]'' | group6 = Comhlachtaí | list6 = * [[Celtic Media Group]] * [[Derry Journal Newspapers]] * [[Iconic Newspapers]] * [[Independent News & Media]] * [[Landmark Media Investments]] {{small|(roimhe)}} * [[North West of Ireland Printing and Publishing Company]] * [[Sunrise Media]] * [[Thomas Crosbie Holdings]] {{small|(roimhe)}} | below = }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Catagóir:Navbox|Nuachtáin]] </noinclude> e69z870fu9i7aeqf7fcajwrvyew41ui 1268436 1268408 2025-06-03T05:05:25Z Alison 570 + Scéal 1268436 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = [[Liosta nuachtán i bPoblacht na hÉireann|Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann]] | bodyclass = hlist | above = [[Meáin chumarsáide na hÉireann]] | group1 = Náisiúnta | list1 = * ''[[The Sunday Business Post]]'' * ''[[Gaelic Life]]'' * ''[[The Herald]]'' * ''[[Irish Daily Star]]'' * ''[[Irish Examiner]]'' * ''[[Irish Independent]]'' * ''[[The Irish Catholic]]'' * ''[[The Irish News]]'' * ''[[The Irish Times]]'' * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' * ''[[The Sunday Times]]'' * ''[[Sunday Independent]]'' * ''[[Sunday World]]'' | group2 = Réigiúnach | list2 = * ''[[The Anglo-Celt]]'' * ''[[The Argus]]'' * ''[[The Clare Champion]]'' * ''[[Clare Courier]]'' * ''[[The Connaught Telegraph]]'' * ''[[The Corkman]]'' * ''[[An Curadh Connachtach]]'' * ''[[Derry Journal]]'' * [[Donegal News|''Derry People''/''Donegal News'']] * ''[[Donegal Democrat]]'' * ''[[Donegal People's Press]]'' * ''[[Donegal Post]]'' * ''[[Drogheda Independent]]'' * ''[[Drogheda Leader]]'' * ''[[Dundalk Democrat]]'' * ''[[Evening Echo]]'' * ''[[The Echo]]'' * ''[[Finn Valley Post]]'' * ''[[Finn Valley Voice]]'' * ''[[Inish Times]]'' * ''[[Inishowen Independent]]'' * ''[[Kerry's Eye]]'' * ''[[The Kerryman]]'' * ''[[Kilkenny People]]'' * ''[[Leinster Leader]]'' * ''[[Leinster Express]]'' * ''[[Leitrim Observer]]'' * ''[[Liffey Champion]]'' * ''[[Limerick Leader]]'' * ''[[Longford Leader]]'' * ''[[Mayo News]]'' * ''[[Meath Chronicle]]'' * ''[[The Munster Express]]'' * ''[[Carlow Nationalist]]'' * ''[[The Nationalist]]'' * ''[[The Nenagh Guardian]]'' * ''[[New Ross Standard]]'' * ''[[Offaly Express]]'' * ''[[Offaly Independent]]'' * ''[[The Sligo Champion]]'' * ''[[Sligo Weekender]]'' * ''[[The Southern Star]]'' * ''[[Tipperary Star]]'' * ''[[Tirconaill Tribune]]'' * ''[[The Tuam Herald]]'' * ''[[Waterford News & Star]]'' * ''[[Western People]]'' * ''[[Westmeath Examiner]]'' * ''[[Westmeath Independent]]'' * ''[[Wexford People]]'' | group3 = Polaitiúil | list3 = * ''[[The Irish Workers' Voice]]'' * ''[[An Phoblacht (nuachtán)|An Phoblacht]]'' * ''[[The Socialist]]'' * ''[[Socialist Voice]]'' | group4 = Nuachtáin <br />saor in aisce | list4 = * ''[[Cavan Echo]]'' * ''[[Cork Independent]]'' * ''[[Galway Advertiser]]'' * ''[[Galway Independent]]'' * ''[[Letterkenny People]]'' * ''[[Letterkenny Post]]'' * ''[[Limerick Post]]'' * ''[[Northside People]]'' * ''[[Southside People]]'' | group5 = Éagtha | list5 = * ''[[Aiséirí]]'' * ''[[Amárach]]'' * ''[[Anois]]'' * ''[[The Clare People]]'' * ''[[Cork Constitution]]'' * ''[[Cork Free Press]]'' * ''[[Daily Express]]'' * ''[[Daily Ireland]]'' * ''[[Daily Irish Independent]]'' * ''[[Daily News]]'' * ''[[Donegal on Sunday]]'' * ''[[Donegal Times]]'' * ''[[Dublin Evening Mail]]'' * ''[[Enniscorthy Echo]]'' * ''[[Evening Press]]'' * ''[[Foinse]]'' * ''[[An Gaedheal]]'' * ''[[Herald AM]]'' * ''[[Inniu]]'' * ''[[Ireland on Sunday]]'' * ''[[The Kilkenny Voice]]'' * ''[[Leitrim Post]]'' * ''[[Mayo Echo]]'' * ''[[Metro Éireann]]'' * ''[[Metro Herald]]'' * ''[[Saol (Nuachtán)|Saol]]'' * ''[[Scéala Éireann]]'' * ''[[Sligo Post]]'' * ''[[The Sunday Press]]'' * ''[[Sunday Tribune]]'' | group6 = Comhlachtaí | list6 = * [[Celtic Media Group]] * [[Derry Journal Newspapers]] * [[Iconic Newspapers]] * [[Independent News & Media]] * [[Landmark Media Investments]] {{small|(roimhe)}} * [[North West of Ireland Printing and Publishing Company]] * [[Sunrise Media]] * [[Thomas Crosbie Holdings]] {{small|(roimhe)}} | below = }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Catagóir:Navbox|Nuachtáin]] </noinclude> 8dopr5xe2zyd9di9cnltadzr227pya8 1268441 1268436 2025-06-03T05:10:33Z Alison 570 + An Stoc 1268441 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = [[Liosta nuachtán i bPoblacht na hÉireann|Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann]] | bodyclass = hlist | above = [[Meáin chumarsáide na hÉireann]] | group1 = Náisiúnta | list1 = * ''[[The Sunday Business Post]]'' * ''[[Gaelic Life]]'' * ''[[The Herald]]'' * ''[[Irish Daily Star]]'' * ''[[Irish Examiner]]'' * ''[[Irish Independent]]'' * ''[[The Irish Catholic]]'' * ''[[The Irish News]]'' * ''[[The Irish Times]]'' * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' * ''[[The Sunday Times]]'' * ''[[Sunday Independent]]'' * ''[[Sunday World]]'' | group2 = Réigiúnach | list2 = * ''[[The Anglo-Celt]]'' * ''[[The Argus]]'' * ''[[The Clare Champion]]'' * ''[[Clare Courier]]'' * ''[[The Connaught Telegraph]]'' * ''[[The Corkman]]'' * ''[[An Curadh Connachtach]]'' * ''[[Derry Journal]]'' * [[Donegal News|''Derry People''/''Donegal News'']] * ''[[Donegal Democrat]]'' * ''[[Donegal People's Press]]'' * ''[[Donegal Post]]'' * ''[[Drogheda Independent]]'' * ''[[Drogheda Leader]]'' * ''[[Dundalk Democrat]]'' * ''[[Evening Echo]]'' * ''[[The Echo]]'' * ''[[Finn Valley Post]]'' * ''[[Finn Valley Voice]]'' * ''[[Inish Times]]'' * ''[[Inishowen Independent]]'' * ''[[Kerry's Eye]]'' * ''[[The Kerryman]]'' * ''[[Kilkenny People]]'' * ''[[Leinster Leader]]'' * ''[[Leinster Express]]'' * ''[[Leitrim Observer]]'' * ''[[Liffey Champion]]'' * ''[[Limerick Leader]]'' * ''[[Longford Leader]]'' * ''[[Mayo News]]'' * ''[[Meath Chronicle]]'' * ''[[The Munster Express]]'' * ''[[Carlow Nationalist]]'' * ''[[The Nationalist]]'' * ''[[The Nenagh Guardian]]'' * ''[[New Ross Standard]]'' * ''[[Offaly Express]]'' * ''[[Offaly Independent]]'' * ''[[The Sligo Champion]]'' * ''[[Sligo Weekender]]'' * ''[[The Southern Star]]'' * ''[[Tipperary Star]]'' * ''[[Tirconaill Tribune]]'' * ''[[The Tuam Herald]]'' * ''[[Waterford News & Star]]'' * ''[[Western People]]'' * ''[[Westmeath Examiner]]'' * ''[[Westmeath Independent]]'' * ''[[Wexford People]]'' | group3 = Polaitiúil | list3 = * ''[[The Irish Workers' Voice]]'' * ''[[An Phoblacht (nuachtán)|An Phoblacht]]'' * ''[[The Socialist]]'' * ''[[Socialist Voice]]'' | group4 = Nuachtáin <br />saor in aisce | list4 = * ''[[Cavan Echo]]'' * ''[[Cork Independent]]'' * ''[[Galway Advertiser]]'' * ''[[Galway Independent]]'' * ''[[Letterkenny People]]'' * ''[[Letterkenny Post]]'' * ''[[Limerick Post]]'' * ''[[Northside People]]'' * ''[[Southside People]]'' | group5 = Éagtha | list5 = * ''[[Aiséirí]]'' * ''[[Amárach]]'' * ''[[Anois]]'' * ''[[The Clare People]]'' * ''[[Cork Constitution]]'' * ''[[Cork Free Press]]'' * ''[[Daily Express]]'' * ''[[Daily Ireland]]'' * ''[[Daily Irish Independent]]'' * ''[[Daily News]]'' * ''[[Donegal on Sunday]]'' * ''[[Donegal Times]]'' * ''[[Dublin Evening Mail]]'' * ''[[Enniscorthy Echo]]'' * ''[[Evening Press]]'' * ''[[Foinse]]'' * ''[[An Gaedheal]]'' * ''[[Herald AM]]'' * ''[[Inniu]]'' * ''[[Ireland on Sunday]]'' * ''[[The Kilkenny Voice]]'' * ''[[Leitrim Post]]'' * ''[[Mayo Echo]]'' * ''[[Metro Éireann]]'' * ''[[Metro Herald]]'' * ''[[Saol (Nuachtán)|Saol]]'' * ''[[Scéala Éireann]]'' * ''[[Sligo Post]]'' * ''[[An Stoc]]'' * ''[[The Sunday Press]]'' * ''[[Sunday Tribune]]'' | group6 = Comhlachtaí | list6 = * [[Celtic Media Group]] * [[Derry Journal Newspapers]] * [[Iconic Newspapers]] * [[Independent News & Media]] * [[Landmark Media Investments]] {{small|(roimhe)}} * [[North West of Ireland Printing and Publishing Company]] * [[Sunrise Media]] * [[Thomas Crosbie Holdings]] {{small|(roimhe)}} | below = }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Catagóir:Navbox|Nuachtáin]] </noinclude> lpa2nb6e05y9vlx4fm72yeo82dg31g3 1268445 1268441 2025-06-03T05:12:40Z Alison 570 + Guth agus Tuairim 1268445 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = [[Liosta nuachtán i bPoblacht na hÉireann|Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann]] | bodyclass = hlist | above = [[Meáin chumarsáide na hÉireann]] | group1 = Náisiúnta | list1 = * ''[[The Sunday Business Post]]'' * ''[[Gaelic Life]]'' * ''[[The Herald]]'' * ''[[Irish Daily Star]]'' * ''[[Irish Examiner]]'' * ''[[Irish Independent]]'' * ''[[The Irish Catholic]]'' * ''[[The Irish News]]'' * ''[[The Irish Times]]'' * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' * ''[[The Sunday Times]]'' * ''[[Sunday Independent]]'' * ''[[Sunday World]]'' | group2 = Réigiúnach | list2 = * ''[[The Anglo-Celt]]'' * ''[[The Argus]]'' * ''[[The Clare Champion]]'' * ''[[Clare Courier]]'' * ''[[The Connaught Telegraph]]'' * ''[[The Corkman]]'' * ''[[An Curadh Connachtach]]'' * ''[[Derry Journal]]'' * [[Donegal News|''Derry People''/''Donegal News'']] * ''[[Donegal Democrat]]'' * ''[[Donegal People's Press]]'' * ''[[Donegal Post]]'' * ''[[Drogheda Independent]]'' * ''[[Drogheda Leader]]'' * ''[[Dundalk Democrat]]'' * ''[[Evening Echo]]'' * ''[[The Echo]]'' * ''[[Finn Valley Post]]'' * ''[[Finn Valley Voice]]'' * ''[[Inish Times]]'' * ''[[Inishowen Independent]]'' * ''[[Kerry's Eye]]'' * ''[[The Kerryman]]'' * ''[[Kilkenny People]]'' * ''[[Leinster Leader]]'' * ''[[Leinster Express]]'' * ''[[Leitrim Observer]]'' * ''[[Liffey Champion]]'' * ''[[Limerick Leader]]'' * ''[[Longford Leader]]'' * ''[[Mayo News]]'' * ''[[Meath Chronicle]]'' * ''[[The Munster Express]]'' * ''[[Carlow Nationalist]]'' * ''[[The Nationalist]]'' * ''[[The Nenagh Guardian]]'' * ''[[New Ross Standard]]'' * ''[[Offaly Express]]'' * ''[[Offaly Independent]]'' * ''[[The Sligo Champion]]'' * ''[[Sligo Weekender]]'' * ''[[The Southern Star]]'' * ''[[Tipperary Star]]'' * ''[[Tirconaill Tribune]]'' * ''[[The Tuam Herald]]'' * ''[[Waterford News & Star]]'' * ''[[Western People]]'' * ''[[Westmeath Examiner]]'' * ''[[Westmeath Independent]]'' * ''[[Wexford People]]'' | group3 = Polaitiúil | list3 = * ''[[The Irish Workers' Voice]]'' * ''[[An Phoblacht (nuachtán)|An Phoblacht]]'' * ''[[The Socialist]]'' * ''[[Socialist Voice]]'' | group4 = Nuachtáin <br />saor in aisce | list4 = * ''[[Cavan Echo]]'' * ''[[Cork Independent]]'' * ''[[Galway Advertiser]]'' * ''[[Galway Independent]]'' * ''[[Letterkenny People]]'' * ''[[Letterkenny Post]]'' * ''[[Limerick Post]]'' * ''[[Northside People]]'' * ''[[Southside People]]'' | group5 = Éagtha | list5 = * ''[[Aiséirí]]'' * ''[[Amárach]]'' * ''[[Anois]]'' * ''[[The Clare People]]'' * ''[[Cork Constitution]]'' * ''[[Cork Free Press]]'' * ''[[Daily Express]]'' * ''[[Daily Ireland]]'' * ''[[Daily Irish Independent]]'' * ''[[Daily News]]'' * ''[[Donegal on Sunday]]'' * ''[[Donegal Times]]'' * ''[[Dublin Evening Mail]]'' * ''[[Enniscorthy Echo]]'' * ''[[Evening Press]]'' * ''[[Foinse]]'' * ''[[An Gaedheal]]'' * ''[[Guth agus Tuairim]]'' * ''[[Herald AM]]'' * ''[[Inniu]]'' * ''[[Ireland on Sunday]]'' * ''[[The Kilkenny Voice]]'' * ''[[Leitrim Post]]'' * ''[[Mayo Echo]]'' * ''[[Metro Éireann]]'' * ''[[Metro Herald]]'' * ''[[Saol (Nuachtán)|Saol]]'' * ''[[Scéala Éireann]]'' * ''[[Sligo Post]]'' * ''[[An Stoc]]'' * ''[[The Sunday Press]]'' * ''[[Sunday Tribune]]'' | group6 = Comhlachtaí | list6 = * [[Celtic Media Group]] * [[Derry Journal Newspapers]] * [[Iconic Newspapers]] * [[Independent News & Media]] * [[Landmark Media Investments]] {{small|(roimhe)}} * [[North West of Ireland Printing and Publishing Company]] * [[Sunrise Media]] * [[Thomas Crosbie Holdings]] {{small|(roimhe)}} | below = }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Catagóir:Navbox|Nuachtáin]] </noinclude> azaq9o2odwk3z9t5esor0fvhd6nlkub 1268447 1268445 2025-06-03T05:14:10Z Alison 570 + The Freeman’s Journal 1268447 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = [[Liosta nuachtán i bPoblacht na hÉireann|Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann]] | bodyclass = hlist | above = [[Meáin chumarsáide na hÉireann]] | group1 = Náisiúnta | list1 = * ''[[The Sunday Business Post]]'' * ''[[Gaelic Life]]'' * ''[[The Herald]]'' * ''[[Irish Daily Star]]'' * ''[[Irish Examiner]]'' * ''[[Irish Independent]]'' * ''[[The Irish Catholic]]'' * ''[[The Irish News]]'' * ''[[The Irish Times]]'' * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' * ''[[The Sunday Times]]'' * ''[[Sunday Independent]]'' * ''[[Sunday World]]'' | group2 = Réigiúnach | list2 = * ''[[The Anglo-Celt]]'' * ''[[The Argus]]'' * ''[[The Clare Champion]]'' * ''[[Clare Courier]]'' * ''[[The Connaught Telegraph]]'' * ''[[The Corkman]]'' * ''[[An Curadh Connachtach]]'' * ''[[Derry Journal]]'' * [[Donegal News|''Derry People''/''Donegal News'']] * ''[[Donegal Democrat]]'' * ''[[Donegal People's Press]]'' * ''[[Donegal Post]]'' * ''[[Drogheda Independent]]'' * ''[[Drogheda Leader]]'' * ''[[Dundalk Democrat]]'' * ''[[Evening Echo]]'' * ''[[The Echo]]'' * ''[[Finn Valley Post]]'' * ''[[Finn Valley Voice]]'' * ''[[Inish Times]]'' * ''[[Inishowen Independent]]'' * ''[[Kerry's Eye]]'' * ''[[The Kerryman]]'' * ''[[Kilkenny People]]'' * ''[[Leinster Leader]]'' * ''[[Leinster Express]]'' * ''[[Leitrim Observer]]'' * ''[[Liffey Champion]]'' * ''[[Limerick Leader]]'' * ''[[Longford Leader]]'' * ''[[Mayo News]]'' * ''[[Meath Chronicle]]'' * ''[[The Munster Express]]'' * ''[[Carlow Nationalist]]'' * ''[[The Nationalist]]'' * ''[[The Nenagh Guardian]]'' * ''[[New Ross Standard]]'' * ''[[Offaly Express]]'' * ''[[Offaly Independent]]'' * ''[[The Sligo Champion]]'' * ''[[Sligo Weekender]]'' * ''[[The Southern Star]]'' * ''[[Tipperary Star]]'' * ''[[Tirconaill Tribune]]'' * ''[[The Tuam Herald]]'' * ''[[Waterford News & Star]]'' * ''[[Western People]]'' * ''[[Westmeath Examiner]]'' * ''[[Westmeath Independent]]'' * ''[[Wexford People]]'' | group3 = Polaitiúil | list3 = * ''[[The Irish Workers' Voice]]'' * ''[[An Phoblacht (nuachtán)|An Phoblacht]]'' * ''[[The Socialist]]'' * ''[[Socialist Voice]]'' | group4 = Nuachtáin <br />saor in aisce | list4 = * ''[[Cavan Echo]]'' * ''[[Cork Independent]]'' * ''[[Galway Advertiser]]'' * ''[[Galway Independent]]'' * ''[[Letterkenny People]]'' * ''[[Letterkenny Post]]'' * ''[[Limerick Post]]'' * ''[[Northside People]]'' * ''[[Southside People]]'' | group5 = Éagtha | list5 = * ''[[Aiséirí]]'' * ''[[Amárach]]'' * ''[[Anois]]'' * ''[[The Clare People]]'' * ''[[Cork Constitution]]'' * ''[[Cork Free Press]]'' * ''[[Daily Express]]'' * ''[[Daily Ireland]]'' * ''[[Daily Irish Independent]]'' * ''[[Daily News]]'' * ''[[Donegal on Sunday]]'' * ''[[Donegal Times]]'' * ''[[Dublin Evening Mail]]'' * ''[[Enniscorthy Echo]]'' * ''[[Evening Press]]'' * ''[[Foinse]]'' * ''[[The Freeman’s Journal]]'' * ''[[An Gaedheal]]'' * ''[[Guth agus Tuairim]]'' * ''[[Herald AM]]'' * ''[[Inniu]]'' * ''[[Ireland on Sunday]]'' * ''[[The Kilkenny Voice]]'' * ''[[Leitrim Post]]'' * ''[[Mayo Echo]]'' * ''[[Metro Éireann]]'' * ''[[Metro Herald]]'' * ''[[Saol (Nuachtán)|Saol]]'' * ''[[Scéala Éireann]]'' * ''[[Sligo Post]]'' * ''[[An Stoc]]'' * ''[[The Sunday Press]]'' * ''[[Sunday Tribune]]'' | group6 = Comhlachtaí | list6 = * [[Celtic Media Group]] * [[Derry Journal Newspapers]] * [[Iconic Newspapers]] * [[Independent News & Media]] * [[Landmark Media Investments]] {{small|(roimhe)}} * [[North West of Ireland Printing and Publishing Company]] * [[Sunrise Media]] * [[Thomas Crosbie Holdings]] {{small|(roimhe)}} | below = }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Catagóir:Navbox|Nuachtáin]] </noinclude> 6ni6mhd56n8qygak0ilqolka76xbwsa 1268449 1268447 2025-06-03T05:15:18Z Alison 570 + Fáinne an Lae 1898-1900 1268449 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = [[Liosta nuachtán i bPoblacht na hÉireann|Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann]] | bodyclass = hlist | above = [[Meáin chumarsáide na hÉireann]] | group1 = Náisiúnta | list1 = * ''[[The Sunday Business Post]]'' * ''[[Gaelic Life]]'' * ''[[The Herald]]'' * ''[[Irish Daily Star]]'' * ''[[Irish Examiner]]'' * ''[[Irish Independent]]'' * ''[[The Irish Catholic]]'' * ''[[The Irish News]]'' * ''[[The Irish Times]]'' * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' * ''[[The Sunday Times]]'' * ''[[Sunday Independent]]'' * ''[[Sunday World]]'' | group2 = Réigiúnach | list2 = * ''[[The Anglo-Celt]]'' * ''[[The Argus]]'' * ''[[The Clare Champion]]'' * ''[[Clare Courier]]'' * ''[[The Connaught Telegraph]]'' * ''[[The Corkman]]'' * ''[[An Curadh Connachtach]]'' * ''[[Derry Journal]]'' * [[Donegal News|''Derry People''/''Donegal News'']] * ''[[Donegal Democrat]]'' * ''[[Donegal People's Press]]'' * ''[[Donegal Post]]'' * ''[[Drogheda Independent]]'' * ''[[Drogheda Leader]]'' * ''[[Dundalk Democrat]]'' * ''[[Evening Echo]]'' * ''[[The Echo]]'' * ''[[Finn Valley Post]]'' * ''[[Finn Valley Voice]]'' * ''[[Inish Times]]'' * ''[[Inishowen Independent]]'' * ''[[Kerry's Eye]]'' * ''[[The Kerryman]]'' * ''[[Kilkenny People]]'' * ''[[Leinster Leader]]'' * ''[[Leinster Express]]'' * ''[[Leitrim Observer]]'' * ''[[Liffey Champion]]'' * ''[[Limerick Leader]]'' * ''[[Longford Leader]]'' * ''[[Mayo News]]'' * ''[[Meath Chronicle]]'' * ''[[The Munster Express]]'' * ''[[Carlow Nationalist]]'' * ''[[The Nationalist]]'' * ''[[The Nenagh Guardian]]'' * ''[[New Ross Standard]]'' * ''[[Offaly Express]]'' * ''[[Offaly Independent]]'' * ''[[The Sligo Champion]]'' * ''[[Sligo Weekender]]'' * ''[[The Southern Star]]'' * ''[[Tipperary Star]]'' * ''[[Tirconaill Tribune]]'' * ''[[The Tuam Herald]]'' * ''[[Waterford News & Star]]'' * ''[[Western People]]'' * ''[[Westmeath Examiner]]'' * ''[[Westmeath Independent]]'' * ''[[Wexford People]]'' | group3 = Polaitiúil | list3 = * ''[[The Irish Workers' Voice]]'' * ''[[An Phoblacht (nuachtán)|An Phoblacht]]'' * ''[[The Socialist]]'' * ''[[Socialist Voice]]'' | group4 = Nuachtáin <br />saor in aisce | list4 = * ''[[Cavan Echo]]'' * ''[[Cork Independent]]'' * ''[[Galway Advertiser]]'' * ''[[Galway Independent]]'' * ''[[Letterkenny People]]'' * ''[[Letterkenny Post]]'' * ''[[Limerick Post]]'' * ''[[Northside People]]'' * ''[[Southside People]]'' | group5 = Éagtha | list5 = * ''[[Aiséirí]]'' * ''[[Amárach]]'' * ''[[Anois]]'' * ''[[The Clare People]]'' * ''[[Cork Constitution]]'' * ''[[Cork Free Press]]'' * ''[[Daily Express]]'' * ''[[Daily Ireland]]'' * ''[[Daily Irish Independent]]'' * ''[[Daily News]]'' * ''[[Donegal on Sunday]]'' * ''[[Donegal Times]]'' * ''[[Dublin Evening Mail]]'' * ''[[Enniscorthy Echo]]'' * ''[[Evening Press]]'' * ''[[Fáinne an Lae 1898-1900|Fáinne an Lae]]'' * ''[[Foinse]]'' * ''[[The Freeman’s Journal]]'' * ''[[An Gaedheal]]'' * ''[[Guth agus Tuairim]]'' * ''[[Herald AM]]'' * ''[[Inniu]]'' * ''[[Ireland on Sunday]]'' * ''[[The Kilkenny Voice]]'' * ''[[Leitrim Post]]'' * ''[[Mayo Echo]]'' * ''[[Metro Éireann]]'' * ''[[Metro Herald]]'' * ''[[Saol (Nuachtán)|Saol]]'' * ''[[Scéala Éireann]]'' * ''[[Sligo Post]]'' * ''[[An Stoc]]'' * ''[[The Sunday Press]]'' * ''[[Sunday Tribune]]'' | group6 = Comhlachtaí | list6 = * [[Celtic Media Group]] * [[Derry Journal Newspapers]] * [[Iconic Newspapers]] * [[Independent News & Media]] * [[Landmark Media Investments]] {{small|(roimhe)}} * [[North West of Ireland Printing and Publishing Company]] * [[Sunrise Media]] * [[Thomas Crosbie Holdings]] {{small|(roimhe)}} | below = }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Catagóir:Navbox|Nuachtáin]] </noinclude> 5jl89xpgy1pp94dnqc399bzzymlzp9t 1268538 1268449 2025-06-03T19:44:20Z Taghdtaighde 60452 Míreanna curtha leis 1268538 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann | state = {{{state<includeonly>|collapsed</includeonly>}}} | title = [[Liosta nuachtán i bPoblacht na hÉireann|Nuachtáin i bPoblacht na hÉireann]] | bodyclass = hlist | above = [[Meáin chumarsáide na hÉireann]] | group1 = Náisiúnta | list1 = * ''[[The Sunday Business Post]]'' * ''[[Gaelic Life]]'' * ''[[The Herald]]'' * ''[[Irish Daily Star]]'' * ''[[Irish Examiner]]'' * ''[[Irish Independent]]'' * ''[[The Irish Catholic]]'' * ''[[The Irish News]]'' * ''[[The Irish Times]]'' * ''[[An Páipéar]]'' * ''[[Scéal (nuachtán)|Scéal]]'' * ''[[The Sunday Times]]'' * ''[[Sunday Independent]]'' * ''[[Sunday World]]'' | group2 = Réigiúnach | list2 = * ''[[The Anglo-Celt]]'' * ''[[The Argus]]'' * ''[[The Clare Champion]]'' * ''[[Clare Courier]]'' * ''[[The Connaught Telegraph]]'' * ''[[The Corkman]]'' * ''[[An Curadh Connachtach]]'' * ''[[Derry Journal]]'' * [[Donegal News|''Derry People''/''Donegal News'']] * ''[[Donegal Democrat]]'' * ''[[Donegal People's Press]]'' * ''[[Donegal Post]]'' * ''[[Drogheda Independent]]'' * ''[[Drogheda Leader]]'' * ''[[Dublin InQuirer]]'' * ''[[Dundalk Democrat]]'' * ''[[Evening Echo]]'' * ''[[The Echo]]'' * ''[[Finn Valley Post]]'' * ''[[Finn Valley Voice]]'' * ''[[Inish Times]]'' * ''[[Inishowen Independent]]'' * ''[[Kerry's Eye]]'' * ''[[The Kerryman]]'' * ''[[Kilkenny People]]'' * ''[[Leinster Leader]]'' * ''[[Leinster Express]]'' * ''[[Leitrim Observer]]'' * ''[[Liffey Champion]]'' * ''[[Limerick Leader]]'' * ''[[Longford Leader]]'' * ''[[Mayo News]]'' * ''[[Meath Chronicle]]'' * ''[[The Munster Express]]'' * ''[[Carlow Nationalist]]'' * ''[[The Nationalist]]'' * ''[[The Nenagh Guardian]]'' * ''[[New Ross Standard]]'' * ''[[Offaly Express]]'' * ''[[Offaly Independent]]'' * ''[[The Sligo Champion]]'' * ''[[Sligo Weekender]]'' * ''[[The Southern Star]]'' * ''[[Tipperary Star]]'' * ''[[Tirconaill Tribune]]'' * ''[[The Tuam Herald]]'' * ''[[Waterford News & Star]]'' * ''[[Western People]]'' * ''[[Westmeath Examiner]]'' * ''[[Westmeath Independent]]'' * ''[[Wexford People]]'' | group3 = Polaitiúil | list3 = * ''[[The Irish Workers' Voice]]'' * ''[[An Phoblacht (nuachtán)|An Phoblacht]]'' * ''[[The Socialist]]'' * ''[[Socialist Voice]]'' | group4 = Nuachtáin <br />saor in aisce | list4 = * ''[[Cavan Echo]]'' * ''[[Cork Independent]]'' * ''[[Galway Advertiser]]'' * ''[[Galway Independent]]'' * ''[[Letterkenny People]]'' * ''[[Letterkenny Post]]'' * ''[[Limerick Post]]'' * ''[[Northside People]]'' * ''[[Southside People]]'' | group5 = Éagtha | list5 = * ''[[Aiséirí]]'' * ''[[Amárach]]'' * ''[[Anois]]'' * ''[[The Clare People]]'' * ''[[Cork Constitution]]'' * ''[[Cork Free Press]]'' * ''[[Daily Express]]'' * ''[[Daily Ireland]]'' * ''[[Daily Irish Independent]]'' * ''[[Daily News]]'' * ''[[Donegal on Sunday]]'' * ''[[Donegal Times]]'' * ''[[Dublin Evening Mail]]'' * ''[[Enniscorthy Echo]]'' * ''[[Evening Press]]'' * ''[[Fáinne an Lae 1898-1900|Fáinne an Lae]]'' * ''[[Foinse]]'' * ''[[The Freeman’s Journal]]'' * ''[[An Gaedheal]]'' * ''[[Guth agus Tuairim]]'' * ''[[Herald AM]]'' * ''[[Inniu]]'' * ''[[Ireland on Sunday]]'' * ''[[The Kilkenny Voice]]'' * ''[[Leitrim Post]]'' * ''[[Mayo Echo]]'' * ''[[Metro Éireann]]'' * ''[[Metro Herald]]'' * ''[[Saol (Nuachtán)|Saol]]'' * ''[[Scéala Éireann]]'' * ''[[Sligo Post]]'' * ''[[An Stoc]]'' * ''[[The Sunday Press]]'' * ''[[Sunday Tribune]]'' | group6 = Comhlachtaí | list6 = * [[Celtic Media Group]] * [[Derry Journal Newspapers]] * [[Iconic Newspapers]] * [[Independent News & Media]] * [[Landmark Media Investments]] {{small|(roimhe)}} * [[North West of Ireland Printing and Publishing Company]] * [[Sunrise Media]] * [[Thomas Crosbie Holdings]] {{small|(roimhe)}} | below = }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Catagóir:Navbox|Nuachtáin]] </noinclude> t3eje3203bvaxueptcpxrioclwifqt8 14 119553 1268451 2025-06-03T05:20:24Z Alison 570 Nua 1268451 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:An Ailgéir]] [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Ail]] 2c0uzxkv9l14hg8shc3ahbfz2otqkqq 14 119554 1268452 2025-06-03T05:21:17Z Alison 570 Nua 1268452 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Ailgéaracha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Ail]] 596u8j16kgtzjzfirwmfdhnke52exh1 14 119555 1268455 2025-06-03T05:25:40Z Alison 570 Nua 1268455 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Úcránacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Úcráin]] hqrgkzegsu0yaomu46zu3qvhatiwoz0 14 119556 1268464 2025-06-03T05:33:34Z Alison 570 ++ 1268464 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|Culture of Ukraine|Cultúr na hÚcráine}} {{DEFAULTSORT:Cultur na hÚcráine}} [[Catagóir:An Úcráin]] [[Catagóir:Cultúr de réir tíre|Úcráin]] [[Catagóir:Cultúr na hEorpa|Úcráin]] d5iob4pcb2b6t2267pae71ahhei6vfd 14 119557 1268468 2025-06-03T05:39:43Z Alison 570 Nua 1268468 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Samó]] [[Catagóir:Samó]] 3akusjc03r6uyrqjbe3spkdm47rkzpn 14 119558 1268469 2025-06-03T05:41:05Z Alison 570 Nua 1268469 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Sam]] [[Catagóir:Daoine Samócha]] asrcnj28pthfeq2rno13e86olwmb3mb 14 119559 1268480 2025-06-03T05:53:33Z Alison 570 Nua 1268480 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Maisitheoirí]] [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Mai]] tvi7iykuaxfrcpz11en6ujmeu2gbsm1 14 119560 1268487 2025-06-03T06:00:43Z Alison 570 Nua 1268487 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta]] [[Catagóir:Doiminice]] hi28ibkhhs3ut0lpjl50wylb9pbijmg 14 119561 1268488 2025-06-03T06:01:49Z Alison 570 Nua 1268488 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Doiminiceacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Doiminice]] 97fl7z0qj3j95c0r9szmbbspyzl1h2r 14 119562 1268490 2025-06-03T06:05:54Z Alison 570 Nua 1268490 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cúba]] [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Cúba]] gvfrkoiz5pohnm6wl58ag5dvl0fc5pc 14 119563 1268491 2025-06-03T06:07:00Z Alison 570 Nua 1268491 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Cúbacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Cúba]] 50n1d6olhiehbyop75x80meyqez84f8 14 119564 1268495 2025-06-03T06:10:56Z Alison 570 Nua 1268495 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:An Chróit]] [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Cróit]] etefgw5bn5cynppl4u3so2ulq1cses9 14 119565 1268496 2025-06-03T06:12:26Z Alison 570 Nua 1268496 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Crótacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Cróit]] 70szgg29jlzc7c97i0ge5xwa3rray5j 14 119566 1268503 2025-06-03T06:19:48Z Alison 570 Nua 1268503 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:An Chasacstáin]] [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Casac]] tro9r1nn75hjp2q5mzck17tbebdv63l 14 119567 1268504 2025-06-03T06:21:18Z Alison 570 Nua 1268504 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Casacstánacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Casac]] ji10uouqajw8e2el8tk0soiu7hnp8r2 14 119568 1268506 2025-06-03T06:24:35Z Alison 570 Nua 1268506 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Camarún]] [[Catagóir:Daoine de réir náisiúntachta|Camarún]] tb4dqh6y3nnkcps55wxh0t3fwh2731d 14 119569 1268507 2025-06-03T06:26:05Z Alison 570 Nua 1268507 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Camarúnacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Camarún]] 088cpmrn3ccwo1buu1t7ihngac1dbf3 14 119570 1268511 2025-06-03T06:32:29Z Alison 570 Nua 1268511 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Airméanacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Airméan]] cy5ctxwhn5prktdtw6r8l0iy7l8pcqw 14 119571 1268514 2025-06-03T06:37:12Z Alison 570 Nua 1268514 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine Airgintíneacha]] [[Catagóir:Daoine de réir gairme|Airgint]] 2n5zoutjsumlykcl5krktexrgj3r0qp 0 119572 1268535 2025-06-03T18:54:57Z Alison 570 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1293696390|Arthur MacCaig]]" 1268535 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Scannán faisnéise|Déantóir scannán faisnéise]] Meiriceánach agus bunaitheoir an chomhlachta léiriúcháin, ''"Dathanna"'' ab ea '''Arthur MacCaig''' (13 Meitheamh, 1948 – 6 Samhain, 2008). <ref name="Icarus">{{Cite web-en|url=http://icarusfilms.com/filmmakers/maccaig.html|title=Icarus Films: Arthur MacCaig|work=icarusfilms.com|access-date=29 May 2025}}</ref> == Beathaisnéis == Rugadh MacCaig i Weehawken, New Jersey, agus tógadh é i gcomharsanacht [[Lucht oibre|oibrithe]] i North Bergen, New Jersey, ar bhruach an [[Abhainn Hudson]], i dteaghlach de shliocht Éireannach. Ba oibrí duga ar Abhainn Hudson agus gníomhaí ceardchumainn a athair, a raibh a theaghlach as [[Béal Feirste]] ó dhúchas. Ba mhór an lucht leanúna é de phearsa stairiúil [[Séamus Ó Conghaile|Séamas Ó Conghaile]], príomhphearsa in [[Éirí Amach na Cásca]] 1916. Ba Chaitliceach cráifeach í a mháthair, a raibh a muintir as [[Contae Chorcaí]] ó dhúchas. Thacaigh a uncail, iar- Mhara na Stát Aontaithe agus [[Oifig Feidearálach an Imscrúdaithe|gníomhaire den FBI]], leis an IRA freisin, trína mheas ar [[Mícheál Ó Coileáin|Michael Collins]] . D’fhreastail MacCaig ar Ollscoil Haváí áit ar bhain sé céim amach san antraipeolaíocht i 1971, agus céim bhreise ó École nationale supérieure Louis-Lumière i 1977. <ref name="Icarus">{{Cite web-en|url=http://icarusfilms.com/filmmakers/maccaig.html|title=Icarus Films: Arthur MacCaig|work=icarusfilms.com|access-date=29 May 2025}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://icarusfilms.com/filmmakers/maccaig.html "Icarus Films: Arthur MacCaig"]. ''icarusfilms.com''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">May 29,</span> 2025</span>.</cite></ref> Léirigh sé roinnt scannán faisnéise do sheirbhís teilifíse na [[Eagraíocht um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta|hEagraíochta um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta]] i bPáras, agus ina dhiaidh sin bhunaigh sé a chomhlacht léiriúcháin faisnéise neamhspleách, ''"Dathanna"'' . Ba é a chéad chlár faisnéise, ''The Patriot Game'' (1979), ceann dá chéad shaothair, ina ndéanann sé cur síos ar stair Thuaisceart Éireann ó [[1922]] i leith trí agallaimh agus pictiúir, cuid acu faoi rún, ó na sráideanna. <ref name="IT">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/film/a-son-explores-the-cinematic-legacy-of-the-father-he-never-knew-1.3590004|language=en|work=[[The Irish Times]]}}</ref> Sa bhliain 1984 rinne sé iniúchadh ar choinbhleacht na mBascach tríd an gclár faisnéise ''Euskadi: Hors d'État'' ({{Lang-ga|Euskadi: an Náisiún Gan Stát}}. <ref>{{Cite web-en|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/maccaig-arthur/ar-90602/|title=MacCaig, Arthur - Auñamendi Eusko Entziklopedia|language=eu|work=Auñamendi Eusko Entziklopedia|access-date=29 May 2025}}</ref> Is é athair an déantóra scannán faisnéise Éireannach, Dónal Foreman. <ref name="IT">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/film/a-son-explores-the-cinematic-legacy-of-the-father-he-never-knew-1.3590004|language=en|work=[[The Irish Times]]}}<cite class="citation news cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBrady2018">Brady, Tara (August 11, 2018). [https://www.irishtimes.com/culture/film/a-son-explores-the-cinematic-legacy-of-the-father-he-never-knew-1.3590004 "A son explores the cinematic legacy of the father he never knew"]. ''[[The Irish Times]]''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">May 29,</span> 2025</span>.</cite></ref> == Scannánaíocht == * ''A Song for Ireland'' (2005) * ''States of Terror'' (2001) * ''War and Peace in Ireland'' (1998) * ''I Am Become Death: They Made the Bomb'' (1996) * ''Voix Irlandaises'' (12 min - 1994-95) * ''State Of Terror'' (3 x 51 min - 1994) * ''Wearing The Green'' (52 min - 1994) * ''Les Années Kalachnikov'' (4 x 52 min 1991-92) * ''Irish Voices'' (1996) * ''Contre Sa Majesté'' (24 min - 1991) * ''Avenue de la Liberté'' (1990) * ''Wearing the Green: Longtermers of the New York State Prison System'' (1996) * ''Irish Ways'' (52 min - 1989) * ''Provos: témoignage d'une guerre'' (1987) * ''Comprendre son Enfant par le Jeu'' (1987) * ''Les Mains Sales'' (40 min - France 2 1986 - Arthur Mac Caig - Stéphane Gillet) * ''The Jackets Green'' (14 minutes - color Release: 1996) * ''Euskadi: Hors d'État'' (95 min - Dathanna 1984) * ''Ammoniac City'' (35 min - 1982) * ''The Patriot Game'' (93 min - 1979 - Award winner at the Bilbao, Alès and Festkinon Festivals) == Duaiseanna == * Cinéma du Réel - ainmniúchán, 1979 == Tagairtí == {{Reflist}}{{Rialú údaráis}} [[Catagóir:Meiriceánaigh de bhunadh na hÉireann]] [[Catagóir:Básanna in 2008]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1948]] bb8e33z0krj0evy1rccjhazgax1mkwq 1268536 1268535 2025-06-03T19:02:12Z Alison 570 ++ 1268536 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Scannán faisnéise|Déantóir scannán faisnéise]] Meiriceánach agus bunaitheoir an chomhlachta léiriúcháin, ''"Dathanna"'' ab ea '''Arthur MacCaig''' (13 Meitheamh, 1948 – 6 Samhain, 2008).<ref name="Icarus">{{Cite web-en|url=http://icarusfilms.com/filmmakers/maccaig.html|title=Icarus Films: Arthur MacCaig|work=icarusfilms.com|access-date=29 May 2025}}</ref> == Beathaisnéis == Rugadh MacCaig i Weehawken, New Jersey, agus tógadh é i gcomharsanacht [[Lucht oibre|oibrithe]] i North Bergen, New Jersey, ar bhruach an [[Abhainn Hudson]], i dteaghlach de shliocht Éireannach. Ba oibrí duga ar Abhainn Hudson agus gníomhaí ceardchumainn a athair, a raibh a theaghlach as [[Béal Feirste]] ó dhúchas. Ba mhór an lucht leanúna é de phearsa stairiúil [[Séamus Ó Conghaile|Séamas Ó Conghaile]], príomhphearsa in [[Éirí Amach na Cásca]] 1916. Ba Chaitliceach cráifeach í a mháthair, a raibh a muintir as [[Contae Chorcaí]] ó dhúchas. Thacaigh a uncail, iar- Mhara na Stát Aontaithe agus [[Oifig Feidearálach an Imscrúdaithe|gníomhaire den FBI]], leis an IRA freisin, trína mheas ar [[Mícheál Ó Coileáin|Michael Collins]] . D’fhreastail MacCaig ar Ollscoil Haváí áit ar bhain sé céim amach san antraipeolaíocht i 1971, agus céim bhreise ó École nationale supérieure Louis-Lumière i 1977.<ref name="Icarus" /> Léirigh sé roinnt scannán faisnéise do sheirbhís teilifíse na [[Eagraíocht um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta|hEagraíochta um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta]] i bPáras, agus ina dhiaidh sin bhunaigh sé a chomhlacht léiriúcháin faisnéise neamhspleách, ''"Dathanna"''. Ba é a chéad chlár faisnéise, ''The Patriot Game'' (1979), ceann dá chéad shaothair, ina ndéanann sé cur síos ar stair Thuaisceart Éireann ó [[1922]] i leith trí agallaimh agus pictiúir, cuid acu faoi rún, ó na sráideanna.<ref name="IT">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/film/a-son-explores-the-cinematic-legacy-of-the-father-he-never-knew-1.3590004|teideal=A son explores the cinematic legacy of the father he never knew|language=en|work=[[The Irish Times]]}}</ref> Sa bhliain 1984 rinne sé iniúchadh ar choinbhleacht na mBascach tríd an gclár faisnéise ''Euskadi: Hors d'État'' ({{Lang-ga|Euskadi: an Náisiún Gan Stát}}).<ref>{{Cite web-en|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/maccaig-arthur/ar-90602/|title=MacCaig, Arthur - Auñamendi Eusko Entziklopedia|language=eu|work=Auñamendi Eusko Entziklopedia|access-date=29 May 2025}}</ref> Is é athair an déantóra scannán faisnéise Éireannach, [[Dónal Foreman]].<ref name="IT" /> == Scannánaíocht == * ''A Song for Ireland'' (2005) * ''States of Terror'' (2001) * ''War and Peace in Ireland'' (1998) * ''I Am Become Death: They Made the Bomb'' (1996) * ''Voix Irlandaises'' (12 nóim - 1994-95) * ''State Of Terror'' (3 x 51 nóim - 1994) * ''Wearing The Green'' (52 nóim - 1994) * ''Les Années Kalachnikov'' (4 x 52 nóim 1991-92) * ''Irish Voices'' (1996) * ''Contre Sa Majesté'' (24 nóim - 1991) * ''Avenue de la Liberté'' (1990) * ''Wearing the Green: Longtermers of the New York State Prison System'' (1996) * ''Irish Ways'' (52 nóim - 1989) * ''Provos: témoignage d'une guerre'' (1987) * ''Comprendre son Enfant par le Jeu'' (1987) * ''Les Mains Sales'' (40 nóim - France 2 1986 - Arthur Mac Caig - Stéphane Gillet) * ''The Jackets Green'' (14 minutes - color Release: 1996) * ''Euskadi: Hors d'État'' (95 nóim - Dathanna 1984) * ''Ammoniac City'' (35 nóim - 1982) * ''The Patriot Game'' (93 nóim - 1979 - Buaiteoir duaise ag na féilte Bilbao, Alès agus Festkinon) == Duaiseanna == * Cinéma du Réel - ainmniúchán, 1979 == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Rialú údaráis}} {{DEFAULTSORT:MacCaig, Arthur}} [[Catagóir:Meiriceánaigh de bhunadh na hÉireann]] [[Catagóir:Básanna in 2008]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1948]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Léiritheoirí scannán]] [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Meiriceánacha]] 68im6clmd26gxrcme8yavd6r6rjz05d 1268537 1268536 2025-06-03T19:05:12Z Alison 570 /* Scannánaíocht */ ++ 1268537 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Scannán faisnéise|Déantóir scannán faisnéise]] Meiriceánach agus bunaitheoir an chomhlachta léiriúcháin, ''"Dathanna"'' ab ea '''Arthur MacCaig''' (13 Meitheamh, 1948 – 6 Samhain, 2008).<ref name="Icarus">{{Cite web-en|url=http://icarusfilms.com/filmmakers/maccaig.html|title=Icarus Films: Arthur MacCaig|work=icarusfilms.com|access-date=29 May 2025}}</ref> == Beathaisnéis == Rugadh MacCaig i Weehawken, New Jersey, agus tógadh é i gcomharsanacht [[Lucht oibre|oibrithe]] i North Bergen, New Jersey, ar bhruach an [[Abhainn Hudson]], i dteaghlach de shliocht Éireannach. Ba oibrí duga ar Abhainn Hudson agus gníomhaí ceardchumainn a athair, a raibh a theaghlach as [[Béal Feirste]] ó dhúchas. Ba mhór an lucht leanúna é de phearsa stairiúil [[Séamus Ó Conghaile|Séamas Ó Conghaile]], príomhphearsa in [[Éirí Amach na Cásca]] 1916. Ba Chaitliceach cráifeach í a mháthair, a raibh a muintir as [[Contae Chorcaí]] ó dhúchas. Thacaigh a uncail, iar- Mhara na Stát Aontaithe agus [[Oifig Feidearálach an Imscrúdaithe|gníomhaire den FBI]], leis an IRA freisin, trína mheas ar [[Mícheál Ó Coileáin|Michael Collins]] . D’fhreastail MacCaig ar Ollscoil Haváí áit ar bhain sé céim amach san antraipeolaíocht i 1971, agus céim bhreise ó École nationale supérieure Louis-Lumière i 1977.<ref name="Icarus" /> Léirigh sé roinnt scannán faisnéise do sheirbhís teilifíse na [[Eagraíocht um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta|hEagraíochta um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta]] i bPáras, agus ina dhiaidh sin bhunaigh sé a chomhlacht léiriúcháin faisnéise neamhspleách, ''"Dathanna"''. Ba é a chéad chlár faisnéise, ''The Patriot Game'' (1979), ceann dá chéad shaothair, ina ndéanann sé cur síos ar stair Thuaisceart Éireann ó [[1922]] i leith trí agallaimh agus pictiúir, cuid acu faoi rún, ó na sráideanna.<ref name="IT">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/film/a-son-explores-the-cinematic-legacy-of-the-father-he-never-knew-1.3590004|teideal=A son explores the cinematic legacy of the father he never knew|language=en|work=[[The Irish Times]]}}</ref> Sa bhliain 1984 rinne sé iniúchadh ar choinbhleacht na mBascach tríd an gclár faisnéise ''Euskadi: Hors d'État'' ({{Lang-ga|Euskadi: an Náisiún Gan Stát}}).<ref>{{Cite web-en|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/maccaig-arthur/ar-90602/|title=MacCaig, Arthur - Auñamendi Eusko Entziklopedia|language=eu|work=Auñamendi Eusko Entziklopedia|access-date=29 May 2025}}</ref> Is é athair an déantóra scannán faisnéise Éireannach, [[Dónal Foreman]].<ref name="IT" /> == Scannánaíocht == * ''A Song for Ireland'' (2005) * ''States of Terror'' (2001) * ''War and Peace in Ireland'' (1998) * ''I Am Become Death: They Made the Bomb'' (1996) * ''Voix Irlandaises'' (12 nóim - 1994-95) * ''State Of Terror'' (3 x 51 nóim - 1994) * ''Wearing The Green'' (52 nóim - 1994) * ''Les Années Kalachnikov'' (4 x 52 nóim 1991-92) * ''Irish Voices'' (1996) * ''Contre Sa Majesté'' (24 nóim - 1991) * ''Avenue de la Liberté'' (1990) * ''Wearing the Green: Longtermers of the New York State Prison System'' (1996) * ''Irish Ways'' (52 nóim - 1989) * ''Provos: témoignage d'une guerre'' (1987) * ''Comprendre son Enfant par le Jeu'' (1987) * ''Les Mains Sales'' (40 nóim - France 2 1986 - Arthur Mac Caig - Stéphane Gillet) * ''The Jackets Green'' (14 nóim, datha - Eisithe: 1996) * ''Euskadi: Hors d'État'' (95 nóim, datha - 1984) * ''Ammoniac City'' (35 nóim - 1982) * ''The Patriot Game'' (93 nóim - 1979 - Buaiteoir duaise ag na féilte Bilbao, Alès agus Festkinon) == Duaiseanna == * Cinéma du Réel - ainmniúchán, 1979 == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{Rialú údaráis}} {{DEFAULTSORT:MacCaig, Arthur}} [[Catagóir:Meiriceánaigh de bhunadh na hÉireann]] [[Catagóir:Básanna in 2008]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1948]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Léiritheoirí scannán]] [[Catagóir:Stiúrthóirí scannán Meiriceánacha]] pagr7ehsy843h55yt6grukgya77bat9 0 119574 1268540 2025-06-03T20:38:53Z TGcoa 21229 Ag athdhíriú go [[Cás Madeleine McCann]] 1268540 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[Cás Madeleine McCann]] i2gbiu1q8ilelmsvurh0p8vr2vuqt1s 0 119575 1268548 2025-06-03T21:38:19Z TGcoa 21229 Ag athdhíriú go [[Recep Tayyip Erdoğan]] 1268548 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[Recep Tayyip Erdoğan]] oz5oi7ke0cjek2n88g9jh482d0wrk9y 0 119576 1268551 2025-06-03T21:55:29Z Marcas.oduinn 33120 Cruthaithe ó enwiki 1268551 wikitext text/x-wiki [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha == Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir an nóis, Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh faoi cheilt aige, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí air sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. I ndiaidh do Ghaillimh géilleadh don [[New Model Army]] sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce go dtí an Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothar i [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair == Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} St. Malo(?). Tiomnaithe do [[Séarlas II Shasana|Shéarlas II]]. Aistrithe ón Laidin, le nótaí agus léargas, ag [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Sa téacs, cosnaíonn Lynch scor na bianna 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648; cáineann an nuinteas; agus molann polasaí Urumhan. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau‘'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities’''}} 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} St. Omer(?), 1667. Cáineann Lynch an Caipisíneach Richard Ferral, a scríobh dréacht mídhílis sa bhliain 1658 chuig an g[[Congregatio de Propaganda Fide]] ar rialú eaglaise i nÉirinn, rud a athmhúscail an t-easaontas idir an ''‘mere antient Irish’'' agus na hAngla-Éireannaigh a tháinig le [[Anraí II Shasana|hAnraí II]]. Ba é teideal dréacht Ferral ná ''Ad Sacram Congregationem''.{{efn|Teideal iomlán: '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’'}} * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon’'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’''}} St. Malo, 1669. '' Cuireadh an beathaisnéis seo de [[Francis Kirwan]], uncail le Lynch, ar athchló ag Baile Átha Cliath sa bhliain 1848, le aistriúchán Béarla agus nótaí le [[Charles Patrick Meehan]], a d'fhoilsigh dara heagrán sa bhliain 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha ≠= * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí == {{notelist}} == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} jia03beb1vdv4mtkqja8yd4ptfavshc 1268598 1268551 2025-06-03T23:42:34Z Alison 570 ++ 1268598 wikitext text/x-wiki {{Glanadh|formaid, srl.}} {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Sagart]] Éireannach agus [[Ard-Deagánach Thuama]] ba ea '''John Lynch''' (ainm cleite '''Gratianus Lucius'''; c. 1599 – c. 1677). Bhí cáil aige mar [[staraí]]. == Beatha == Rugadh é i [[Contae na Gaillimhe|nGaillimh]] tuairim is an bhliain 1599, agus [[Gael-Normanach]] a mhuintir. De réir an nóis, Alexander Lynch múinteoir ba ea a athair. Múineadh é féin ag na [[Cumann Íosa|Íosánaigh]], agus d'éirigh sé féin ina ghnáth-shagart c. 1622. Bhíodh [[Aifreann Laidineach|aifreann]] á cheiliúradh faoi cheilt aige, agus bhí sé féin ina múinteoir scoile.<ref name = DNB>''[[Dictionary of National Biography]]'', Lynch, John (1599?–1673?), Irish historian, le Thompson Cooper. Foilsithe 1893.</ref> Ceapadh é ina ard-deagánach [[Tuaim|Thuama]], agus bhí cónaí air sa seanchaisleán le [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair|Ruaidrí Ua Conchobair]]. Bhí [[Dubhaltach Mac Fhirbhisigh|Dubhaltach Mac Firbhisigh]] ina chara leis. I ndiaidh do Ghaillimh géilleadh don [[New Model Army]] sa bhliain 1652, chuaigh sé ar imirce go dtí an Fhrainc. Foilsíodh chuid dá shaothar i [[Saint Malo]]. D'éag sé sa Fhrainc tuairim is an bhliain 1677.<ref name = DNB/> == Saothair == Bhí Lynch ina údar ar na saothair a leanas: * ''A translation into Latin of [[Seathrún Céitinn|Geoffrey Keating's]] ‘[[Foras Feasa ar Éirinn|History of Ireland]],‘'' lámhscríbhinn. * ''‘Cambrensis Eversus,‘''{{efn|Teideal iomlána: ''Cambrensis Eversus sive potius Historica Fides in Rebus Hibernicis Giraldo Cambrensi abrogata; in quo plerasque justi historici dotes desiderari, plerosque nævos inesse, ostendit Gratianus Lucius, Hibernus, qui etiam aliquot res memorabiles Hibernicas veteris et novæ memoriæ passim e re nata huic operi inseruit. Impress. An. MDCLXII’'}} St. Malo(?). Tiomnaithe do [[Séarlas II Shasana|Shéarlas II]]. Aistrithe ón Laidin, le nótaí agus léargas, ag [[Theophilus O'Flanagan]], Baile Átha Cliath, 1795. Sa téacs, cosnaíonn Lynch scor na bianna 1643, síocháin na bliana 1646 agus 1648; cáineann an nuinteas; agus molann polasaí Urumhan. <!--An edition of this work, with an English translation and notes, by [[Matthew Kelly]], was printed for the Celtic Society, 3 vols. Baile Átha Cliath, 1848–52.--> * ''‘Epistle to M. Boileau‘'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Epistle to M. Boileau, Historian of the University of Paris, on the subject of Scottish Antiquities’''}} 1664. Foilsithe in ''‘Ogygia vindicated’'' le [[Ruairí Ó Flaithbheartaigh]], Baile Átha Cliath, 1775. * ''‘Alithinologia’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Alithinologia sive veridica Reponsio {{sic}} ad Invectivam, Mendaciis, falaciis, calumniis, & imposturis fœtam in plurimos Antistites, Proceres, & omnis ordinis Hibernos a R. P. R[ichardo] F[erral] C[appucino] Congregationi de Propaganda Fide, Anno Domini 1659, exhibitam. Eudoxio Alithinologo authore. Impress. An. MDCLXIV’''}} agus ''‘Supplementum Alithinologiæ’''{{efn|Teideal iomlán: ''‘Supplementum Alithinologiæ, quod partes invectivæ in Hibernos cusæ in Alithinologia non oppugnatas evertit’''}} St. Omer(?), 1667. Cáineann Lynch an Caipisíneach Richard Ferral, a scríobh dréacht mídhílis sa bhliain 1658 chuig an g[[Congregatio de Propaganda Fide]] ar rialú eaglaise i nÉirinn, rud a athmhúscail an t-easaontas idir an ''‘mere antient Irish’'' agus na hAngla-Éireannaigh a tháinig le [[Anraí II Shasana|hAnraí II]]. Ba é teideal dréacht Ferral ná ''Ad Sacram Congregationem''.{{efn|Teideal iomlán: '‘Ad Sacram Congregationem de Propagandâ Fide. Hic authores et Modus eversionis Catholicæ Religionis in Hiberniâ recensētur, et aliquot remedia pro conservandis reliquiis Catholicæ Religionis et Gentis proponuntur.’'}} * Dán as Laidin, scríofa c. 1667, '' ag freagairt na ceiste ''‘Cur in patriam non redis?’'' Eagraithe le [[Séamas Ó hArgadáin]] agus foilsithe in '‘Miscellany of the [[Irish Archaeological Society|Irish Archæological Society]],’' i. 90–98. * ''‘Pii Antistitis Icon’'',{{efn|Teideal iomlán: ''‘Pii Antistitis Icon, sive de Vita et Morte Rmi D. Francisci Kirovani, Alladensis Episcopi,’''}} St. Malo, 1669. '' Cuireadh an beathaisnéis seo de [[Francis Kirwan]], uncail le Lynch, ar athchló ag Baile Átha Cliath sa bhliain 1848, le aistriúchán Béarla agus nótaí le [[Charles Patrick Meehan]], a d'fhoilsigh dara heagrán sa bhliain 1884.<ref name=DNB/> == Tuilleadh le léamh == * ''John Lynch of Galway (c. 1599-1677): his career, exile and writing'', le Rene d’Ambrieres & Eamon Ó Ciosáin, in ''Journal of the [[Galway Archaeological and Historical Society]]'', Iml. 55, 2003. * ''The Tribes of Galway:1124-1642'', Adrian Martyn, Gallaimh, 2016. == Naisc sheachtracha == * [http://www.libraryireland.com/biography/JohnLynch.php John Lynch] ar libraryireland.com * {{cite journal |last1=D'Ambrières |first1=René |last2=Ó Ciosáin |first2=Éamon |title=John Lynch of Galway (C.1599-1677): His Career, Exile and Writing |journal=Journal of the Galway Archaeological and Historical Society |date=2003 |volume=55 |pages=50–63 |jstor=25535756 }} == Nótaí == {{notelist}} == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Lynch, John}} [[Catagóir:Básanna sna 1670í]] [[Catagóir:Daoine as Contae na Gaillimhe]] [[Catagóir:Filí na hÉireann]] [[Catagóir:Sagairt Éireannacha]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Éireannacha]] dxk8bll4f21kb6fi2jhokxrg0g3g7eg 14 119577 1268552 2025-06-03T21:59:41Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '{{DEFAULTSORT:Magraib}} [[Catagóir:An Afraic]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh|*]] [[Catagóir:Sahára]] [[Catagóir:Réigiúin na hAfraice]] [[Catagóir:Réigiúin gheografacha]]' 1268552 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Magraib}} [[Catagóir:An Afraic]] [[Catagóir:Afraic Thuaidh|*]] [[Catagóir:Sahára]] [[Catagóir:Réigiúin na hAfraice]] [[Catagóir:Réigiúin gheografacha]] ef1fztndlakui9jksjsmj4cudnqawk5 0 119578 1268563 2025-06-03T22:33:43Z Taghdtaighde 60452 Ag athdhíriú go [[An tAontas Afracach]] 1268563 wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[An tAontas Afracach]] 7xgzwq274fkk5kx2hhzcndvss4pqikb 1268610 1268563 2025-06-04T09:46:36Z EmausBot 6926 Ag socrú athsheolta dúbailte → [[Aontas Afracach]] 1268610 wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Aontas Afracach]] 4tlwo1ty7klr99mcf82kyvllvm41eab 0 119579 1268564 2025-06-03T22:34:48Z Taghdtaighde 60452 Ag athdhíriú go [[Sahára Thiar]] 1268564 wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Sahára Thiar]] gv6d0ufbxiv381yjqhi5m49uj6cuhiq 0 119580 1268565 2025-06-03T22:35:07Z Taghdtaighde 60452 Ag athdhíriú go [[Maracó]] 1268565 wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Maracó]] qqy7rba1ms73x8i4svmp26m2i83vgxw 15 119581 1268567 2025-06-03T22:48:55Z Taghdtaighde 60452 /* Ainm */ mír nua 1268567 wikitext text/x-wiki == Ainm == Tá ainmfhocal in áit aidiachta in ainm na catagóire. Is aidiacht cosúil le "hÉireannach" í, mar sin "Daoine Iarácacha" [[Úsáideoir:Taghdtaighde|Taghdtaighde]] ([[Plé úsáideora:Taghdtaighde|plé]]) 22:48, 3 Meitheamh 2025 (UTC) hj7egh5pvyc2aelzns4dajk7rlyvuxn 1268571 1268567 2025-06-03T23:18:33Z Alison 570 Alison moved page [[Plé catagóire:Daoine Iarácaigh]] to [[Plé catagóire:Daoine Iarácacha]] without leaving a redirect: Misspelled title: Mar phlé 1268567 wikitext text/x-wiki == Ainm == Tá ainmfhocal in áit aidiachta in ainm na catagóire. Is aidiacht cosúil le "hÉireannach" í, mar sin "Daoine Iarácacha" [[Úsáideoir:Taghdtaighde|Taghdtaighde]] ([[Plé úsáideora:Taghdtaighde|plé]]) 22:48, 3 Meitheamh 2025 (UTC) hj7egh5pvyc2aelzns4dajk7rlyvuxn 1268577 1268571 2025-06-03T23:21:43Z Alison 570 /* Ainm */ Freagra 1268577 wikitext text/x-wiki == Ainm == Tá ainmfhocal in áit aidiachta in ainm na catagóire. Is aidiacht cosúil le "hÉireannach" í, mar sin "Daoine Iarácacha" [[Úsáideoir:Taghdtaighde|Taghdtaighde]] ([[Plé úsáideora:Taghdtaighde|plé]]) 22:48, 3 Meitheamh 2025 (UTC) :Yep - tá ceart agat - [[Úsáideoir:Alison|<span style="color:#FF823D;font-family: comic sans ms">'''A<font color= "#FF7C0A">l<font color= "#FFB550">is</font>o</font>n'''</span>]] ^{[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]} 23:21, 3 Meitheamh 2025 (UTC) bd7268xeqwv916645jkl1ciia757nr8 0 119583 1268583 2025-06-03T23:28:59Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}Ar an 18 Márta 2025 Cchuir Iosrael deireadh leis an sos cogaidh a bhí i bhfeidhm ag an am. I gcaitheamh na hoíche ar an 17/18 Márta, bhí os cionn 400 Palaistíneach maraithe ag ionsaithe Iosrael ar Gaza, ón aer agus ar talamh, tar éis thréimhse réasúnta ciúin. Tháinig Iosrael ar an namhaid gan fhios. Mar sin bhí Iosrael ceannairí Hamas - agus a gclann - a mharú gan stró. Bhí sé ina imní go mbeadh sé ina chogadh dea...' 1268583 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}}Ar an 18 Márta 2025 Cchuir Iosrael deireadh leis an sos cogaidh a bhí i bhfeidhm ag an am. I gcaitheamh na hoíche ar an 17/18 Márta, bhí os cionn 400 Palaistíneach maraithe ag ionsaithe Iosrael ar Gaza, ón aer agus ar talamh, tar éis thréimhse réasúnta ciúin. Tháinig Iosrael ar an namhaid gan fhios. Mar sin bhí Iosrael ceannairí Hamas - agus a gclann - a mharú gan stró. Bhí sé ina imní go mbeadh sé ina chogadh dearg arís, rud a tharla.<ref>{{Lua idirlín|url=https://apnews.com/live/latest-updates-israel-launches-new-wave-of-airstrikes-across-gaza-after-ceasefire-talks-stall|teideal=Israel breaks ceasefire with surprise airstrike, killing more than 400 Palestinians|language=en|work=AP News|dátarochtana=2025-03-19}}</ref><ref name=":02">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/os-cionn-400-palaistineach-maraithe-ag-aerionsaithe-iosrael-ar-gaza-sos-cogaidh-scriosta/|teideal=Os cionn 400 Palaistíneach maraithe ag aerionsaithe Iosrael ar Gaza, sos cogaidh scriosta|dáta=2025-03-18|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-03-18}}</ref> == Cúlra == Chuir Iosrael imshuí i bhfeidhm ar Gaza ar an 2 Márta nuair a theip ar chainteanna a bhí dírithe ar fad a chur le sos cogaidh agus Iosrael tar éis tús a chur le hionsaithe ar Gaza arís.  Tharla géarú ar an ngéarchéim dhaonnúil in Gaza ó chuir Iosrael stad le seachadadh fóirithinte nuair a chlis ar an sos cogaidh i mí an Mhárta. Bhí smacht iomlán ag Iosrael ar chúnamh idirnáisiúnta, rud a bhí fíorthábhachtach do mhuintir Gaza. Chuir Iosrael bac iomlán ar chúnamh ar an 15 Márta go gairid sular bhriseadar an sos cogaidh a bhí i bhfeidhm. Fuair 2,326 duine bás ó briseadh an sos cogaidh go dtí an 7 Bealtaine.<ref>{{Lua idirlín|url=https://xn--anpipar-jwa8e.ie/2025/05/uafas-is-ea-e-an-rud-ata-ag-tarlu-do-mhuintir-gaza-an-dr-mike-ryan/|teideal=“Uafás is ea é an rud atá ag tarlú do mhuintir Gaza” – an Dr Mike Ryan|údar=Domhnall Mac Concharraige|dáta=2025-05-09|language=ga-IE|foilsitheoir=An Páipéar - Eagrán #28|dátarochtana=2025-05-16}}</ref> Bhí plean ag Iosrael agus na Stáit Aontaithe ceannas a ghlacadh ar dháileadh cúnamh daonnúil agus comhlachtaí príobháideacha a chur ina bhun. Dúirt an tAire Airgeadais Iosrael, Bezalel Smotrich go ndéanfar "scrios iomlán" ar Gaza sula bhfágfaidh muintir Gaza an stráice. "Scriosfar Gaza. Cuirfear na sibhialtaigh ar fad go dtí limistéar daonnachtúil ó dheas, áit a mbeidh siad saor ó Hamas agus ó sceimhlitheoireacht. Scriosfar an chuid eile den stráice. Ansin, fágfaidh na sibhialtaigh ina mílte agus rachaidh siad go dtí tíortha eile."<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title="Déanfar scrios iomlán ar Gaza"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0506/1511360-deanfar-scrios-iomlan-ar-gaza-aire-airgeadais-iosrael/|date=2025-05-06|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Displaced_Palestinians_gather_to_receive_food_from_a_charity_in_Deir_el-Balah,_Gaza_Strip.jpg|mion|2024: bhí cead sholáthairtí bia a thabhairt isteach san iamhchríoch ag an am sin]] === Ocras mar arm cogaíochta === Chuir na hIosraelaigh cosc ar sholáthairtí bia a thabhairt isteach san iamhchríoch i mí an Mhárta.<ref name=":3">{{Luaigh foilseachán|title=Gan ach 'díol dreoilín' á ligean isteach in Gaza ag Iosrael|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0522/1514268-gan-ach-diol-dreoilin-a-ligean-isteach-in-gaza-ag-iosrael/|date=2025-05-22|language=ga-IE|author=Nuacht RTE}}</ref> * Thug an [[Clár Domhanda Bia]] le fios i mí Aibreáin go bhfuil na soláthairtí bia ídithe go mór.<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Ionsaí Dróin déanta ar long shibhialtach in uiscí idirnáisiúnta"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0502/1510735-ionsai-droin-deanta-ar-long-shibhialtach-in-uisci-idirnaisiunta/|date=2025-05-02|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * I dtús mí na Bealtaine, dúirt [[Cumann na Croise Deirge]] go raibh cliste go hiomlán, nach mór, ar iarrachtaí cúnamh daonnúil a chur ar fáil don phobal ansin, i ndiaidh cúig mhí dhéag den chogaíocht. * Dúirt na [[Na Náisiúin Aontaithe|Náisiún Aontaithe]] go raibh "gasúir Ghaza ag fulaingt leis an ngorta". Bhí bia agus breosla agus bunábhar eile fíor-ghann agus na stórais á bhfolmhú go tréan.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cogadh beag beann ar ghiall a ligean as géibheann – Netanyahu|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0512/1512372-cogadh-beag-beann-ar-ghiall-a-ligean-as-geibheann-netanyahu/|date=2025-05-12|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * Bhí sé curtha i leith Iosrael ag Hamas go raibh ocras á úsáid acu mar arm cogaíochta ag Iosrael. Mar shampla, dúirt an Taoiseach, [[Mícheál Ó Máirtín|Micheál Martin]] gur léir gur coir cogaidh é an bac a bhí curtha ag Iosrael ar sheachadadh fóirithinte go Gaza idir Márta-Bealtaine 2025.<ref name=":1" /> * Rinne [[Médecins sans Frontiéres|Médecins San Frontières]] cáineadh ar Iosrael maidir le “tubaiste dhaonnúil d’aon ghnó” a chruthú agus chuir an carthanas iomardú ar Iosrael faoi chuidiú coinníollach ar easáitiú éigeantach na bPalaistíneach a chothú. “Tá muid inár bhfinnéithe, lom láithreach, ag cruthaíocht coinníollacha le deireadh a chur le saol na bPalaistíneach in Gaza,” a dhearbhaigh an charthúnacht leighis MSF. “Tá ifreann ar talamh cruthaithe in Gaza do na Palaistínigh.”<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/17-bealtaine-2025-d%C3%BAn-na-ngall/id1525428808?i=1000708820920|teideal=Nuacht Mhall (Dún na nGall)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=17 Bealtaine 2025|language=en-CA|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-05-17}}</ref> * D'fhógair ceannaire gnóthaí daonnúla na Náisiún Aontaithe, Tom Fletcher, ar an 20 Bealtaine go bhféadfadh páistí go leor bás a fháil mura gcuirtear bia ar fáil dóibh láithreach.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/crk2264nrn2o|teideal=UN says no aid yet distributed in Gaza as international pressure on Israel mounts|dáta=2025-05-21|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> In ainneoin cáineadh forleathan ón bpobal idirnáisiúnta, níor cheadaigh Ios rael ach cúpla leoraí cúnaimh isteach i nGaza, cé go bhfuil níos mó ná 2.3 milliún duine ocrach le beagnach trí mhí. Bhí rís, pasta agus a leithéidí sin le fáil uaireanta, ach ní raibh torthaí, glasraí ná feoil ite ag daoine le míonna.<ref name=":4">{{Luaigh foilseachán|title='Córas sláinte Gaza ar tí titim as a chéile'|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0523/1514501-coras-slainte-gaza-ar-ti-titim-as-a-cheile/|date=2025-05-23|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * Ar an 21 Bealtaine, dúirt Oxfam go raibh daoine i nGaza ag fáil bháis leis an ocras agus go raibh daoine tar éis bás a fháil leis an ocras cheana féin, daoine óga agus seandaoine ina measc. Bhí achainí déanta ag an b[[Pápa Leon XIV|Pápa Leon]] agus ag an dTaoiseach Micheál Martin ar Iosrael soláthairtí fóirithinte a scaoileadh isteach i nGaza.<ref name=":5">{{Luaigh foilseachán|title=Níl aon chúnamh faighte ag Palaistínigh fós, a deir carthanachtaí|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0521/1514073-meid-easnamhach-foirithinte-a-scaoileadh-isteach-go-gaza-msf/|date=2025-05-21|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Gaza's_Rubble_in_Wehda_Street_during_Gaza_war_23-25.jpg|mion|Srádi Wehda ar an 27 Feabhra 2025. Ar an 7 Bealtaine, d'ionsaigh an [[IDF]] margadh agus bialann i Sráid Wehda in Rimal. Maraíodh 33+.<ref name=":6">{{Luaigh foilseachán|title=2025 Wehda Street airstrikes|url=https://en.wikipedia.org/wiki/2025_Wehda_Street_airstrikes|journal=Wikipedia|date=2025-05-12|language=en}}</ref>]] == Imeachtaí == === Márta === {{Main|Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025}} === Bealtaine === I dtús mhí na Bealtaine, cheadaigh rialtas Iosrael pleananna chun na hionsaithe ar Gaza a leathnú, agus Gaza a chur faoi chois. Chuir Iosrael na mílte cúlfhórsa sa bhreis i mbun dualgais in Gaza chun an stráice ina iomláine a ghabháil. * 3 Bealtaine: Rinne Iosrael ionsaí dróin ar [[Gaza Freedom Flotilla, 2025|long shibhialtach]] a bhí ag triall ar Ghaza {{Main|Gaza Freedom Flotilla, 2025}} * 7 Bealtaine: D'ionsaigh an [[IDF]] margadh agus bialann i Sráid Wehda in Rimal. Maraíodh 33+.<ref name=":6" /> * 9 Bealtaine: Thug na Stáit Aontaithe le fios inniu gur córas éigin Meiriceánach a bheas i mbun fóirithint a sheachadadh go Gaza.<ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|title="Ní bheidh baint ag Iosrael le seachadadh fóirithinte go Gaza"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0509/1512020-ni-bheidh-baint-ag-iosrael-le-seachadadh-foirithinte-go-gaza/|date=2025-05-09|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 9 Bealtaine: D'iarr an [[Pápa Leon XIV|Pápa Leon]] ar Rialtas Iosrael agus ar Hamas teacht ar shocrú éigin ionas go bhféadfaí sos comhraic buan a chur i bhfeidhm.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Cuirtear deireadh le cogaíocht i Gaza'-An Pápa Leo|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0511/1512315-cuirtear-deireadh-le-cogaiocht-i-gaza-an-papa-leo/|date=2025-05-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 11 Bealtaine: Maraíodh ar a laghad 15 duine i scoil ina raibh daoine gan dídean tar éis teitheadh i Jabalia i dtuaisceart Ghaza.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Giall - saighdiúir as Meiriceá - ligthe saor ag Hamas|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0512/1512480-giall-saighdiuir-as-meiricea-ligthe-saor-ag-hamas/|date=2025-05-12|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 12 Bealtaine: Scaoil [[Hamas]] saor an Meiriceánach Edan Alexander, saighdiúir de chuid Arm Iosrael a bhí coinnithe ina ghiall acu, toradh ar chainteanna díreacha idir Hamas agus na Stáit Aontaithe,. Ní raibh bhaint ag Rialtas Iosrael leis an margadh agus shí imní in Iosrael. go raibh deighilt ag tarlú idir Iosrael agus Réimeas Trump.<ref>Dúirt Einav Zangauker, a raibh a mac Matan i measc na ngiall a bhí fós ina mbeatha, go raibh an Príomhaire Netanyahu ag cur a shaol féin sa bpolaitíocht chun tosaigh ar réiteach a fháil ar an gcogadh.</ref><ref name=":0" /><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22512521/|teideal=Mícheál Ó hUanacháin : Tráchtaire ar chúrsaí an Mheán Oirthir.|údar=RnaG|dáta=2025-05-13|language=ga-IE|work=RTE Radio|dátarochtana=2025-05-16}}</ref> * 12 Bealtaine: Dúirt na Náisiún Aontaithe go gcaithfear "deireadh a chur láithreach leis an léigear atá ar Ghaza.<ref name=":2" /> * 13 Bealtaine: D'impigh ceannasaí gnóthaí daonnúla na Náisiún Aontaithe ar Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe beart a dhéanamh go beo chun "an cinedhíothú" i nGaza a chosc.<ref name=":9">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/70-palaistineach-eile-ar-a-laghad-maraithe-in-ionsaithe-iosrael/|teideal=70 Palaistíneach eile ar a laghad maraithe in ionsaithe Iosrael|dáta=2025-05-14|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-05-16}}</ref> * 13/14 Bealtaine: D'ionsaigh an IDF an ''European Hospital'' in Khan Yunis.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=2025 Gaza European Hospital strikes|url=https://en.wikipedia.org/wiki/2025_Gaza_European_Hospital_strikes|journal=Wikipedia|date=2025-05-23|language=en}}</ref> Maradíodh ceannare Hamas, b'fhéidir. Bhí 70+ Palaistíneach in iomlán maraithe in ionsaithe a rinne Iosrael ar fud Gaza. Dúirt lucht leighis gur maraíodh formhór na ndaoine seo, mná agus páistí ina measc, nuair a rinne arm Iosrael baráiste ionsaithe aeir ar thithe i gceantar Jabalia, i dtuaisceart Gaza. Ach mhaígh údaráis mhíleata Iosrael gur thug siad rabhadh do na daoine a bhí ina gcónaí i Jabalia agus sna ceantair máguaird imeacht as an áit sin tar éis do ghrúpa armtha Palaistíneach roicéad a scaoileadh le hIosrael.<ref name=":9" />15 Bealtaine: Bhí níos mó ná 80 duine maraithe in ionsaithe aeir agus buamáil airtléire Iosrael ar Gaza.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Ar a laghad 82 maraithe in ionsaí aeir is déanaí ar Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0515/1513074-ar-a-laghad-82-maraithe-in-ionsai-aeir-is-deanai-ar-gaza/|date=2025-05-15|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 16 Bealtaine: D'fhógair Arm Iosrael [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025|feachtas nua cogaíochta]].<ref name=":7">{{Luaigh foilseachán|title=Iosrael le leoraithe bia páistí a cheadú isteach go Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0519/1513725-iosrael-le-lorraithe-bia-paisti-a-cheadu-isteach-go-gaza/|date=2025-05-19|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> => {{Main|Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025}} == Féach freisin == * [[Cogadh Iosrael-Gaza]] * [[Gaza Freedom Flotilla, 2025]] * [[Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025]] * [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Cogadh Iosrael-Gaza]] [[Catagóir:2025]] okfpwqflh0rbpea761vssxlsnejqaew 1268585 1268583 2025-06-03T23:31:48Z TGcoa 21229 1268585 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}}Ar an 18 Márta 2025 chuir Iosrael deireadh leis an sos cogaidh a bhí i bhfeidhm ag an am. [[Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025|I gcaitheamh na hoíche ar an 17/18 Márta, bhí os cionn 400 Palaistíneach maraithe]] ag ionsaithe Iosrael ar Gaza, ón aer agus ar talamh, tar éis thréimhse réasúnta ciúin. Tháinig Iosrael ar an namhaid gan fhios. Mar sin bhí Iosrael ceannairí Hamas - agus a gclann - a mharú gan stró. Bhí sé ina imní go mbeadh sé ina chogadh dearg arís, rud a tharla.<ref>{{Lua idirlín|url=https://apnews.com/live/latest-updates-israel-launches-new-wave-of-airstrikes-across-gaza-after-ceasefire-talks-stall|teideal=Israel breaks ceasefire with surprise airstrike, killing more than 400 Palestinians|language=en|work=AP News|dátarochtana=2025-03-19}}</ref><ref name=":02">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/os-cionn-400-palaistineach-maraithe-ag-aerionsaithe-iosrael-ar-gaza-sos-cogaidh-scriosta/|teideal=Os cionn 400 Palaistíneach maraithe ag aerionsaithe Iosrael ar Gaza, sos cogaidh scriosta|dáta=2025-03-18|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-03-18}}</ref> == Cúlra == Chuir Iosrael imshuí i bhfeidhm ar Gaza ar an 2 Márta nuair a theip ar chainteanna a bhí dírithe ar fad a chur le sos cogaidh agus Iosrael tar éis tús a chur le hionsaithe ar Gaza arís.  Tharla géarú ar an ngéarchéim dhaonnúil in Gaza ó chuir Iosrael stad le seachadadh fóirithinte nuair a chlis ar an sos cogaidh i mí an Mhárta. Bhí smacht iomlán ag Iosrael ar chúnamh idirnáisiúnta, rud a bhí fíorthábhachtach do mhuintir Gaza. Chuir Iosrael bac iomlán ar chúnamh ar an 15 Márta go gairid sular bhriseadar an sos cogaidh a bhí i bhfeidhm. Fuair 2,326 duine bás ó briseadh an sos cogaidh go dtí an 7 Bealtaine.<ref>{{Lua idirlín|url=https://xn--anpipar-jwa8e.ie/2025/05/uafas-is-ea-e-an-rud-ata-ag-tarlu-do-mhuintir-gaza-an-dr-mike-ryan/|teideal=“Uafás is ea é an rud atá ag tarlú do mhuintir Gaza” – an Dr Mike Ryan|údar=Domhnall Mac Concharraige|dáta=2025-05-09|language=ga-IE|foilsitheoir=An Páipéar - Eagrán #28|dátarochtana=2025-05-16}}</ref> Bhí plean ag Iosrael agus na Stáit Aontaithe ceannas a ghlacadh ar dháileadh cúnamh daonnúil agus comhlachtaí príobháideacha a chur ina bhun. Dúirt an tAire Airgeadais Iosrael, Bezalel Smotrich go ndéanfar "scrios iomlán" ar Gaza sula bhfágfaidh muintir Gaza an stráice. "Scriosfar Gaza. Cuirfear na sibhialtaigh ar fad go dtí limistéar daonnachtúil ó dheas, áit a mbeidh siad saor ó Hamas agus ó sceimhlitheoireacht. Scriosfar an chuid eile den stráice. Ansin, fágfaidh na sibhialtaigh ina mílte agus rachaidh siad go dtí tíortha eile."<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title="Déanfar scrios iomlán ar Gaza"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0506/1511360-deanfar-scrios-iomlan-ar-gaza-aire-airgeadais-iosrael/|date=2025-05-06|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Displaced_Palestinians_gather_to_receive_food_from_a_charity_in_Deir_el-Balah,_Gaza_Strip.jpg|mion|2024: bhí cead sholáthairtí bia a thabhairt isteach san iamhchríoch ag an am sin]] === Ocras mar arm cogaíochta === Chuir na hIosraelaigh cosc ar sholáthairtí bia a thabhairt isteach san iamhchríoch i mí an Mhárta.<ref name=":3">{{Luaigh foilseachán|title=Gan ach 'díol dreoilín' á ligean isteach in Gaza ag Iosrael|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0522/1514268-gan-ach-diol-dreoilin-a-ligean-isteach-in-gaza-ag-iosrael/|date=2025-05-22|language=ga-IE|author=Nuacht RTE}}</ref> * Thug an [[Clár Domhanda Bia]] le fios i mí Aibreáin go bhfuil na soláthairtí bia ídithe go mór.<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Ionsaí Dróin déanta ar long shibhialtach in uiscí idirnáisiúnta"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0502/1510735-ionsai-droin-deanta-ar-long-shibhialtach-in-uisci-idirnaisiunta/|date=2025-05-02|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * I dtús mí na Bealtaine, dúirt [[Cumann na Croise Deirge]] go raibh cliste go hiomlán, nach mór, ar iarrachtaí cúnamh daonnúil a chur ar fáil don phobal ansin, i ndiaidh cúig mhí dhéag den chogaíocht. * Dúirt na [[Na Náisiúin Aontaithe|Náisiún Aontaithe]] go raibh "gasúir Ghaza ag fulaingt leis an ngorta". Bhí bia agus breosla agus bunábhar eile fíor-ghann agus na stórais á bhfolmhú go tréan.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cogadh beag beann ar ghiall a ligean as géibheann – Netanyahu|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0512/1512372-cogadh-beag-beann-ar-ghiall-a-ligean-as-geibheann-netanyahu/|date=2025-05-12|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * Bhí sé curtha i leith Iosrael ag Hamas go raibh ocras á úsáid acu mar arm cogaíochta ag Iosrael. Mar shampla, dúirt an Taoiseach, [[Mícheál Ó Máirtín|Micheál Martin]] gur léir gur coir cogaidh é an bac a bhí curtha ag Iosrael ar sheachadadh fóirithinte go Gaza idir Márta-Bealtaine 2025.<ref name=":1" /> * Rinne [[Médecins sans Frontiéres|Médecins San Frontières]] cáineadh ar Iosrael maidir le “tubaiste dhaonnúil d’aon ghnó” a chruthú agus chuir an carthanas iomardú ar Iosrael faoi chuidiú coinníollach ar easáitiú éigeantach na bPalaistíneach a chothú. “Tá muid inár bhfinnéithe, lom láithreach, ag cruthaíocht coinníollacha le deireadh a chur le saol na bPalaistíneach in Gaza,” a dhearbhaigh an charthúnacht leighis MSF. “Tá ifreann ar talamh cruthaithe in Gaza do na Palaistínigh.”<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/17-bealtaine-2025-d%C3%BAn-na-ngall/id1525428808?i=1000708820920|teideal=Nuacht Mhall (Dún na nGall)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=17 Bealtaine 2025|language=en-CA|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-05-17}}</ref> * D'fhógair ceannaire gnóthaí daonnúla na Náisiún Aontaithe, Tom Fletcher, ar an 20 Bealtaine go bhféadfadh páistí go leor bás a fháil mura gcuirtear bia ar fáil dóibh láithreach.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/crk2264nrn2o|teideal=UN says no aid yet distributed in Gaza as international pressure on Israel mounts|dáta=2025-05-21|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-05-25}}</ref> In ainneoin cáineadh forleathan ón bpobal idirnáisiúnta, níor cheadaigh Ios rael ach cúpla leoraí cúnaimh isteach i nGaza, cé go bhfuil níos mó ná 2.3 milliún duine ocrach le beagnach trí mhí. Bhí rís, pasta agus a leithéidí sin le fáil uaireanta, ach ní raibh torthaí, glasraí ná feoil ite ag daoine le míonna.<ref name=":4">{{Luaigh foilseachán|title='Córas sláinte Gaza ar tí titim as a chéile'|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0523/1514501-coras-slainte-gaza-ar-ti-titim-as-a-cheile/|date=2025-05-23|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * Ar an 21 Bealtaine, dúirt Oxfam go raibh daoine i nGaza ag fáil bháis leis an ocras agus go raibh daoine tar éis bás a fháil leis an ocras cheana féin, daoine óga agus seandaoine ina measc. Bhí achainí déanta ag an b[[Pápa Leon XIV|Pápa Leon]] agus ag an dTaoiseach Micheál Martin ar Iosrael soláthairtí fóirithinte a scaoileadh isteach i nGaza.<ref name=":5">{{Luaigh foilseachán|title=Níl aon chúnamh faighte ag Palaistínigh fós, a deir carthanachtaí|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0521/1514073-meid-easnamhach-foirithinte-a-scaoileadh-isteach-go-gaza-msf/|date=2025-05-21|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Gaza's_Rubble_in_Wehda_Street_during_Gaza_war_23-25.jpg|mion|Srádi Wehda ar an 27 Feabhra 2025. Ar an 7 Bealtaine, d'ionsaigh an [[IDF]] margadh agus bialann i Sráid Wehda in Rimal. Maraíodh 33+.<ref name=":6">{{Luaigh foilseachán|title=2025 Wehda Street airstrikes|url=https://en.wikipedia.org/wiki/2025_Wehda_Street_airstrikes|journal=Wikipedia|date=2025-05-12|language=en}}</ref>]] == Imeachtaí == === Márta === {{Main|Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025}} === Bealtaine === I dtús mhí na Bealtaine, cheadaigh rialtas Iosrael pleananna chun na hionsaithe ar Gaza a leathnú, agus Gaza a chur faoi chois. Chuir Iosrael na mílte cúlfhórsa sa bhreis i mbun dualgais in Gaza chun an stráice ina iomláine a ghabháil. * 3 Bealtaine: Rinne Iosrael ionsaí dróin ar [[Gaza Freedom Flotilla, 2025|long shibhialtach]] a bhí ag triall ar Ghaza {{Main|Gaza Freedom Flotilla, 2025}} * 7 Bealtaine: D'ionsaigh an [[IDF]] margadh agus bialann i Sráid Wehda in Rimal. Maraíodh 33+.<ref name=":6" /> * 9 Bealtaine: Thug na Stáit Aontaithe le fios inniu gur córas éigin Meiriceánach a bheas i mbun fóirithint a sheachadadh go Gaza.<ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|title="Ní bheidh baint ag Iosrael le seachadadh fóirithinte go Gaza"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0509/1512020-ni-bheidh-baint-ag-iosrael-le-seachadadh-foirithinte-go-gaza/|date=2025-05-09|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 9 Bealtaine: D'iarr an [[Pápa Leon XIV|Pápa Leon]] ar Rialtas Iosrael agus ar Hamas teacht ar shocrú éigin ionas go bhféadfaí sos comhraic buan a chur i bhfeidhm.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Cuirtear deireadh le cogaíocht i Gaza'-An Pápa Leo|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0511/1512315-cuirtear-deireadh-le-cogaiocht-i-gaza-an-papa-leo/|date=2025-05-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 11 Bealtaine: Maraíodh ar a laghad 15 duine i scoil ina raibh daoine gan dídean tar éis teitheadh i Jabalia i dtuaisceart Ghaza.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Giall - saighdiúir as Meiriceá - ligthe saor ag Hamas|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0512/1512480-giall-saighdiuir-as-meiricea-ligthe-saor-ag-hamas/|date=2025-05-12|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 12 Bealtaine: Scaoil [[Hamas]] saor an Meiriceánach Edan Alexander, saighdiúir de chuid Arm Iosrael a bhí coinnithe ina ghiall acu, toradh ar chainteanna díreacha idir Hamas agus na Stáit Aontaithe,. Ní raibh bhaint ag Rialtas Iosrael leis an margadh agus shí imní in Iosrael. go raibh deighilt ag tarlú idir Iosrael agus Réimeas Trump.<ref>Dúirt Einav Zangauker, a raibh a mac Matan i measc na ngiall a bhí fós ina mbeatha, go raibh an Príomhaire Netanyahu ag cur a shaol féin sa bpolaitíocht chun tosaigh ar réiteach a fháil ar an gcogadh.</ref><ref name=":0" /><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22512521/|teideal=Mícheál Ó hUanacháin : Tráchtaire ar chúrsaí an Mheán Oirthir.|údar=RnaG|dáta=2025-05-13|language=ga-IE|work=RTE Radio|dátarochtana=2025-05-16}}</ref> * 12 Bealtaine: Dúirt na Náisiún Aontaithe go gcaithfear "deireadh a chur láithreach leis an léigear atá ar Ghaza.<ref name=":2" /> * 13 Bealtaine: D'impigh ceannasaí gnóthaí daonnúla na Náisiún Aontaithe ar Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe beart a dhéanamh go beo chun "an cinedhíothú" i nGaza a chosc.<ref name=":9">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/70-palaistineach-eile-ar-a-laghad-maraithe-in-ionsaithe-iosrael/|teideal=70 Palaistíneach eile ar a laghad maraithe in ionsaithe Iosrael|dáta=2025-05-14|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-05-16}}</ref> * 13/14 Bealtaine: D'ionsaigh an IDF an ''European Hospital'' in Khan Yunis.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=2025 Gaza European Hospital strikes|url=https://en.wikipedia.org/wiki/2025_Gaza_European_Hospital_strikes|journal=Wikipedia|date=2025-05-23|language=en}}</ref> Maradíodh ceannare Hamas, b'fhéidir. Bhí 70+ Palaistíneach in iomlán maraithe in ionsaithe a rinne Iosrael ar fud Gaza. Dúirt lucht leighis gur maraíodh formhór na ndaoine seo, mná agus páistí ina measc, nuair a rinne arm Iosrael baráiste ionsaithe aeir ar thithe i gceantar Jabalia, i dtuaisceart Gaza. Ach mhaígh údaráis mhíleata Iosrael gur thug siad rabhadh do na daoine a bhí ina gcónaí i Jabalia agus sna ceantair máguaird imeacht as an áit sin tar éis do ghrúpa armtha Palaistíneach roicéad a scaoileadh le hIosrael.<ref name=":9" />15 Bealtaine: Bhí níos mó ná 80 duine maraithe in ionsaithe aeir agus buamáil airtléire Iosrael ar Gaza.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Ar a laghad 82 maraithe in ionsaí aeir is déanaí ar Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0515/1513074-ar-a-laghad-82-maraithe-in-ionsai-aeir-is-deanai-ar-gaza/|date=2025-05-15|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> * 16 Bealtaine: D'fhógair Arm Iosrael [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025|feachtas nua cogaíochta]].<ref name=":7">{{Luaigh foilseachán|title=Iosrael le leoraithe bia páistí a cheadú isteach go Gaza|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0519/1513725-iosrael-le-lorraithe-bia-paisti-a-cheadu-isteach-go-gaza/|date=2025-05-19|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> => {{Main|Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025}} == Féach freisin == * [[Cogadh Iosrael-Gaza]] * [[Gaza Freedom Flotilla, 2025]] * [[Ionsaithe Iosrael ar Gaza, Márta 2025]] * [[Ionsaithe ar Gaza, Bealtaine 2025]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Cogadh Iosrael-Gaza]] [[Catagóir:2025]] 2rvtfu51u4f6ppedz1uvn594j4nh483 14 119584 1268584 2025-06-03T23:31:14Z Alison 570 Nua 1268584 wikitext text/x-wiki {{Catcómhaoin|1670s deaths|Básanna sna 1670í}} [[Catagóir:Blianta báis|1670í]] 0zqp7wmbxjdvksaj9tnmkoxd8s3ms16 14 119585 1268591 2025-06-03T23:35:16Z Alison 570 Nua 1268591 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Blianta]] 15604ze089hk17nwcq4dxluxafpmay2 14 119586 1268592 2025-06-03T23:35:34Z Alison 570 Nua 1268592 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Blianta]] 15604ze089hk17nwcq4dxluxafpmay2 14 119587 1268593 2025-06-03T23:36:11Z Alison 570 Nua 1268593 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Blianta]] 15604ze089hk17nwcq4dxluxafpmay2 14 119588 1268594 2025-06-03T23:36:40Z Alison 570 Nua 1268594 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Blianta]] 15604ze089hk17nwcq4dxluxafpmay2 3 119589 1268604 2025-06-04T08:09:19Z Alison 570 Fáilte! 1268604 wikitext text/x-wiki == Fáilte isteach! == ((subst:Fáilte}} — [[Úsáideoir:Alison|<span style="color:#FF823D;font-family: comic sans ms">'''A<font color= "#FF7C0A">l<font color= "#FFB550">is</font>o</font>n'''</span>]] ^{[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]} 08:09, 4 Meitheamh 2025 (UTC) rit4lf8p7ryklpwc10vpqnbggjdxjr1 1268605 1268604 2025-06-04T08:09:52Z Alison 570 /* Fáilte isteach! */ + 1268605 wikitext text/x-wiki == Fáilte isteach! == Haigh, a Mohammad hajeer, agus tá [[Vicipéid:Réamhrá|fáilte romhat]] chuig an Vicipéid! Go raibh maith agat as [[Special:Contributions/Mohammad hajeer|do chuid dréachtaí]] a sheoladh isteach. Tá súil agam go mbainfidh tú taitneamh as d'am anseo! Tá sé éasca ailt nua a chruthú, agus téigh go dtí an [[Vicipéid:Halla baile|Halla Baile]] chun caint leis na [[Vicipéid:Vicipéideoirí|Vicipéideoirí]] eile (más mian leat é sin a dhéanamh), nó téigh go dtí an [[Vicipéid:Lárionad comhphobail|Lárionad Comhphobail]] chun breathnú ar na heachtraí Vicipéide is déanaí. Tá breis eolais fóinteach in ár [[Vicipéid:Réamhrá|reamhrá]], freisin. Más é do thoil é, [[Vicipéid:Sínigh é|sínigh do chuid theachtaireachtaí]] ar leathanaigh phlé le ceithre thilde a chlóscríobh (<nowiki>~~~~</nowiki>); ciallaíonn sé sinn go hionsáfar d'ainm úsáideora agus an dáta go huathoibríoch. Má tá cabhair ag teastail uait, féach ar [[Vicipéid:Cabhair]], nó cuir ceist dom armo leathanach phlé. Uair amháin eile, fáilte romhat!<!-- Template:Welcome --> — [[Úsáideoir:Alison|<span style="color:#FF823D;font-family: comic sans ms">'''A<font color= "#FF7C0A">l<font color= "#FFB550">is</font>o</font>n'''</span>]] ^{[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]} 08:09, 4 Meitheamh 2025 (UTC) oat8gv68sybwaft6ely3pb8gb5kucww 2 119590 1268614 2025-06-04T12:19:27Z J4malaO 67229 Leathanach cruthaithe le 'hi i am jamal and i am new here.' 1268614 wikitext text/x-wiki hi i am jamal and i am new here. knw08hx92ulmgzhmhsph2ttbx4d46by 1268762 1268614 2025-06-05T06:40:43Z J4malaO 67229 1268762 wikitext text/x-wiki '''Haigh! Is mise J4malaO.''' Tá suim agam leathanaigh Vicipéid a bhaineann le bia, bialanna agus biachláir a chur in eagar agus a fheabhsú. Déanaim iarracht ranníocaíochtaí beaga ach úsáideacha a dhéanamh—mar shampla gramadach a cheartú, foinsí a chur leis, agus nascadh le hacmhainní cabhracha a fheabhsaíonn taithí an léitheora. Dírím den chuid is mó ar shlabhraí bia mear agus a chinntiú gur féidir le daoine faisnéis shoiléir, cothrom le dáta a fháil faoi mhíreanna biachláir agus praghsáil. Is maith liom freisin formáidiú a ghlanadh agus cabhrú le leathanaigh breathnú níos eagraithe. Má tá aon cheist agat faoi mo chuid eagarthóireachtaí, bíodh leisce ort teachtaireacht a fhágáil ar mo leathanach Plé. Go raibh maith agat as cuairt a thabhairt! == Naisc Sheachtracha == * [https://raisingcanesmenus.com/ Raising cane's menu] 6gevt710ifxiz40s4f2y9qczb03kc1j 10 119591 1268668 2025-06-04T17:31:19Z Alison 570 Nua 1268668 wikitext text/x-wiki #ATHSHEOLADH [[Teimpléad:Harvard citation]] 0nkpbq8stqyk8vkqas2fym3pnklgyg8 10 119592 1268669 2025-06-04T17:31:35Z Alison 570 Nua 1268669 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#invoke:Footnotes|harvard_citation |bracket_left= ( |bracket_right = ) }}</includeonly><noinclude> {{Doiciméadú}} [[Catagóir:Teimpléid lua|Harvard citation]] </noinclude> aoiz18x8bu7o9zolzl87cdahxxlm2g8 10 119593 1268716 2025-06-04T18:07:44Z Alison 570 Nua - first hack 1268716 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí | name = WD Bosca Sonraí Ainm | title = <span style="float:left;">[[File:Black - replace this image female.svg|22px|Bosca Sonraí Ainm|link=]]</span>{{{nom|{{Teideal gan idirdhealú}}}}} | titlestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | belowstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | image = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:wikidades |claim |property=p18 |value={{{imatge|{{{image|}}}}}} | list=false }} | size=300x300px |alt={{{alt|}}} }} | caption = {{#if:{{{image |{{{image|}}}}}} | {{{llegenda|{{{descripció|}}}}}} | {{#invoke:wikidades | claim | property=P18 |qualifier=P2096 | list=false }} }} | headerstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | labelstyle = width:50%; background:#eeeeee; | captionstyle = font-size:90%; | label1 = Cineál | data1 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P31 | value={{{cineál|}}} }} | label2 = Teanga | data2 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P407 | value={{{teanga|}}} }} | label3 = Eapainm | data3 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P138 | value={{{eapainm|}}} }} | label4 = Origen | data4 = {{{origen|}}} | label5 = Nom en la llengua original | data5 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1705 | value={{{lnom_original|}}} }} | label6 = Gènere | data6 = {{{genere|}}} | label7 = Nom corresponent a l'altre gènere | data7 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1560 | value={{{corresponent|}}} }} | label8 = Variants / En altres llengües | data8 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P460 | value={{{variants|}}} }} | label13 = Festa | data13 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1750 | value={{{santoral|}}} }} | label14 = Significat | data14 = {{{significat|}}} | label16 = Cognom idèntic | data16 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1533 | value={{{cognom|}}} }} | header45 = {{#if:{{#property:P1846}}|Distribució}} | data46 = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:wikidades |claim |property=P1846 |value={{{mapa|}}} |list=false}} | size=300x300px}} | data47 = {{Resize|{{#if:{{{mapa|}}} |{{{mapa_llegenda|}}} |{{#invoke:wikidades|claim|property=P1846|qualifier=P2096|list=false }} }} }} | label48 = Zona d'ús comú | data48 = {{{zona|}}} | header59 = {{#if:{{#property:P1888}}|Més informació}} | label60 = [[Dictionary of Medieval Names from European Sources|DMNES]] | data60 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1888 | value={{{dmnes|}}} | formatting=[http://dmnes.org/name/$1 $1] }} | below = <includeonly>{{Comença per|{{{nom|{{Teideal gan idirdhealú}}}}}}}<br>[https://petscan.wmflabs.org/?language=ca&project=wikipedia&depth=12&categories=Biografies&ns%5B0%5D=1&show_redirects=no&wikidata_prop_item_use={{#invoke:wikibase|id}}&interface_language=en&&doit= Persones amb aquest nom (Wikidata)]</includeonly> }}<noinclude>{{Doiciméadú}} [[Catagóir:WD Boscaí sonraí]] </noinclude> sy463htnqop62rpfznu2o6zcgkbeo1p 1268718 1268716 2025-06-04T18:12:31Z Alison 570 Féach ó 1268718 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí | name = WD Bosca Sonraí Ainm | title = <span style="float:left;">[[File:Black - replace this image female.svg|22px|Bosca Sonraí Ainm|link=]]</span>{{{nom|{{Teideal gan idirdhealú}}}}} | titlestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | belowstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | image = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:wikidades |claim |property=p18 |value={{{imatge|{{{image|}}}}}} | list=false }} | size=300x300px |alt={{{alt|}}} }} | caption = {{#if:{{{image |{{{image|}}}}}} | {{{llegenda|{{{descripció|}}}}}} | {{#invoke:wikidades | claim | property=P18 |qualifier=P2096 | list=false }} }} | headerstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | labelstyle = width:50%; background:#eeeeee; | captionstyle = font-size:90%; | label1 = Cineál | data1 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P31 | value={{{cineál|}}} }} | label2 = Teanga | data2 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P407 | value={{{teanga|}}} }} | label3 = Eapainm | data3 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P138 | value={{{eapainm|}}} }} | label4 = Origen | data4 = {{{origen|}}} | label5 = Nom en la llengua original | data5 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1705 | value={{{lnom_original|}}} }} | label6 = Gènere | data6 = {{{genere|}}} | label7 = Nom corresponent a l'altre gènere | data7 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1560 | value={{{corresponent|}}} }} | label8 = Variants / En altres llengües | data8 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P460 | value={{{variants|}}} }} | label13 = Festa | data13 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1750 | value={{{santoral|}}} }} | label14 = Significat | data14 = {{{significat|}}} | label16 = Cognom idèntic | data16 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1533 | value={{{cognom|}}} }} | header45 = {{#if:{{#property:P1846}}|Distribució}} | data46 = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:wikidades |claim |property=P1846 |value={{{mapa|}}} |list=false}} | size=300x300px}} | data47 = {{Resize|{{#if:{{{mapa|}}} |{{{mapa_llegenda|}}} |{{#invoke:wikidades|claim|property=P1846|qualifier=P2096|list=false }} }} }} | label48 = Zona d'ús comú | data48 = {{{zona|}}} | header59 = {{#if:{{#property:P1888}}|Més informació}} | label60 = [[Dictionary of Medieval Names from European Sources|DMNES]] | data60 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1888 | value={{{dmnes|}}} | formatting=[http://dmnes.org/name/$1 $1] }} | below = <includeonly>{{Féach ó|{{{nom|{{Teideal gan idirdhealú}}}}}}}<br>[https://petscan.wmflabs.org/?language=ca&project=wikipedia&depth=12&categories=Biografies&ns%5B0%5D=1&show_redirects=no&wikidata_prop_item_use={{#invoke:wikibase|id}}&interface_language=en&&doit= Persones amb aquest nom (Wikidata)]</includeonly> }}<noinclude>{{Doiciméadú}} [[Catagóir:WD Boscaí sonraí]] </noinclude> ii1ezm870fozoucuvq3qhvmo4ef692e 1268719 1268718 2025-06-04T18:13:40Z Alison 570 >ga 1268719 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí | name = WD Bosca Sonraí Ainm | title = <span style="float:left;">[[File:Black - replace this image female.svg|22px|Bosca Sonraí Ainm|link=]]</span>{{{nom|{{Teideal gan idirdhealú}}}}} | titlestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | belowstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | image = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:wikidades |claim |property=p18 |value={{{imatge|{{{image|}}}}}} | list=false }} | size=300x300px |alt={{{alt|}}} }} | caption = {{#if:{{{image |{{{image|}}}}}} | {{{llegenda|{{{descripció|}}}}}} | {{#invoke:wikidades | claim | property=P18 |qualifier=P2096 | list=false }} }} | headerstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | labelstyle = width:50%; background:#eeeeee; | captionstyle = font-size:90%; | label1 = Cineál | data1 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P31 | value={{{cineál|}}} }} | label2 = Teanga | data2 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P407 | value={{{teanga|}}} }} | label3 = Eapainm | data3 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P138 | value={{{eapainm|}}} }} | label4 = Origen | data4 = {{{origen|}}} | label5 = Nom en la llengua original | data5 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1705 | value={{{lnom_original|}}} }} | label6 = Gènere | data6 = {{{genere|}}} | label7 = Nom corresponent a l'altre gènere | data7 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1560 | value={{{corresponent|}}} }} | label8 = Variants / En altres llengües | data8 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P460 | value={{{variants|}}} }} | label13 = Festa | data13 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1750 | value={{{santoral|}}} }} | label14 = Significat | data14 = {{{significat|}}} | label16 = Cognom idèntic | data16 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1533 | value={{{cognom|}}} }} | header45 = {{#if:{{#property:P1846}}|Distribució}} | data46 = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:wikidades |claim |property=P1846 |value={{{mapa|}}} |list=false}} | size=300x300px}} | data47 = {{Resize|{{#if:{{{mapa|}}} |{{{mapa_llegenda|}}} |{{#invoke:wikidades|claim|property=P1846|qualifier=P2096|list=false }} }} }} | label48 = Zona d'ús comú | data48 = {{{zona|}}} | header59 = {{#if:{{#property:P1888}}|Més informació}} | label60 = [[Dictionary of Medieval Names from European Sources|DMNES]] | data60 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1888 | value={{{dmnes|}}} | formatting=[http://dmnes.org/name/$1 $1] }} | below = <includeonly>{{Féach ó|{{{nom|{{Teideal gan idirdhealú}}}}}}}<br>[https://petscan.wmflabs.org/?language=ca&project=wikipedia&depth=12&categories=Biografies&ns%5B0%5D=1&show_redirects=no&wikidata_prop_item_use={{#invoke:wikibase|id}}&interface_language=en&&doit=Daoine leis an ainm seo (Wikidata)]</includeonly> }}<noinclude>{{Doiciméadú}} [[Catagóir:WD Boscaí sonraí]] </noinclude> rrz90if4evmvlgh1i8ixm0ttn6pgkpj 1268720 1268719 2025-06-04T18:14:10Z Alison 570 sp. 1268720 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí | name = WD Bosca Sonraí Ainm | title = <span style="float:left;">[[File:Black - replace this image female.svg|22px|Bosca Sonraí Ainm|link=]]</span>{{{nom|{{Teideal gan idirdhealú}}}}} | titlestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | belowstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | image = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:wikidades |claim |property=p18 |value={{{imatge|{{{image|}}}}}} | list=false }} | size=300x300px |alt={{{alt|}}} }} | caption = {{#if:{{{image |{{{image|}}}}}} | {{{llegenda|{{{descripció|}}}}}} | {{#invoke:wikidades | claim | property=P18 |qualifier=P2096 | list=false }} }} | headerstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | labelstyle = width:50%; background:#eeeeee; | captionstyle = font-size:90%; | label1 = Cineál | data1 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P31 | value={{{cineál|}}} }} | label2 = Teanga | data2 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P407 | value={{{teanga|}}} }} | label3 = Eapainm | data3 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P138 | value={{{eapainm|}}} }} | label4 = Origen | data4 = {{{origen|}}} | label5 = Nom en la llengua original | data5 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1705 | value={{{lnom_original|}}} }} | label6 = Gènere | data6 = {{{genere|}}} | label7 = Nom corresponent a l'altre gènere | data7 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1560 | value={{{corresponent|}}} }} | label8 = Variants / En altres llengües | data8 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P460 | value={{{variants|}}} }} | label13 = Festa | data13 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1750 | value={{{santoral|}}} }} | label14 = Significat | data14 = {{{significat|}}} | label16 = Cognom idèntic | data16 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1533 | value={{{cognom|}}} }} | header45 = {{#if:{{#property:P1846}}|Distribució}} | data46 = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:wikidades |claim |property=P1846 |value={{{mapa|}}} |list=false}} | size=300x300px}} | data47 = {{Resize|{{#if:{{{mapa|}}} |{{{mapa_llegenda|}}} |{{#invoke:wikidades|claim|property=P1846|qualifier=P2096|list=false }} }} }} | label48 = Zona d'ús comú | data48 = {{{zona|}}} | header59 = {{#if:{{#property:P1888}}|Més informació}} | label60 = [[Dictionary of Medieval Names from European Sources|DMNES]] | data60 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1888 | value={{{dmnes|}}} | formatting=[http://dmnes.org/name/$1 $1] }} | below = <includeonly>{{Féach ó|{{{nom|{{Teideal gan idirdhealú}}}}}}}<br>[https://petscan.wmflabs.org/?language=ca&project=wikipedia&depth=12&categories=Biografies&ns%5B0%5D=1&show_redirects=no&wikidata_prop_item_use={{#invoke:wikibase|id}}&interface_language=en&&doit= Daoine leis an ainm seo (Wikidata)]</includeonly> }}<noinclude>{{Doiciméadú}} [[Catagóir:WD Boscaí sonraí]] </noinclude> 396gya7k0glqm34xhtwm0xp5s6owx35 1268723 1268720 2025-06-04T18:22:03Z Alison 570 >ga 1268723 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí | name = WD Bosca Sonraí Ainm | title = <span style="float:left;">[[File:Black - replace this image female.svg|22px|Bosca Sonraí Ainm|link=]]</span>{{{nom|{{Teideal gan idirdhealú}}}}} | titlestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | belowstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | image = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:wikidades |claim |property=p18 |value={{{imatge|{{{image|}}}}}} | list=false }} | size=300x300px |alt={{{alt|}}} }} | caption = {{#if:{{{image |{{{image|}}}}}} | {{{llegenda|{{{descripció|}}}}}} | {{#invoke:wikidades | claim | property=P18 |qualifier=P2096 | list=false }} }} | headerstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | labelstyle = width:50%; background:#eeeeee; | captionstyle = font-size:90%; | label1 = Cineál | data1 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P31 | value={{{cineál|}}} }} | label2 = Teanga | data2 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P407 | value={{{teanga|}}} }} | label3 = Eapainm | data3 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P138 | value={{{eapainm|}}} }} | label4 = Bunús | data4 = {{{bunús|}}} | label5 = Ainm sa bhunteanga | data5 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1705 | value={{{bunteanga|}}} }} | label6 = Inscne | data6 = {{{inscne|}}} | label7 = Ainm a fhreagraíonn don inscne eile | data7 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1560 | value={{{comhfhreagrach|}}} }} | label8 = Malartacha / I dteangacha eile | data8 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P460 | value={{{malartacha|}}} }} | label13 = Lá ainmnithe | data13 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1750 | value={{{lá_ainmnithe |}}} }} | label14 = Significat | data14 = {{{significat|}}} | label16 = Cognom idèntic | data16 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1533 | value={{{cognom|}}} }} | header45 = {{#if:{{#property:P1846}}|Dáileadh}} | data46 = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:wikidades |claim |property=P1846 |value={{{léarscáil|}}} |list=false}} | size=300x300px}} | data47 = {{Resize|{{#if:{{{léarscáil|}}} |{{{finscéal|}}} |{{#invoke:wikidades|claim|property=P1846|qualifier=P2096|list=false }} }} }} | label48 = Réimse úsáide coitianta | data48 = {{{réimse|}}} | header59 = {{#if:{{#property:P1888}}|Més informació}} | label60 = [[Dictionary of Medieval Names from European Sources|DMNES]] | data60 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1888 | value={{{dmnes|}}} | formatting=[http://dmnes.org/name/$1 $1] }} | below = <includeonly>{{Féach ó|{{{nom|{{Teideal gan idirdhealú}}}}}}}<br>[https://petscan.wmflabs.org/?language=ca&project=wikipedia&depth=12&categories=Biografies&ns%5B0%5D=1&show_redirects=no&wikidata_prop_item_use={{#invoke:wikibase|id}}&interface_language=en&&doit= Daoine leis an ainm seo (Wikidata)]</includeonly> }}<noinclude>{{Doiciméadú}} [[Catagóir:WD Boscaí sonraí]] </noinclude> fle770j81d037lp2imqj1ep4rojvj00 1268724 1268723 2025-06-04T18:27:37Z Alison 570 ++ 1268724 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí | name = WD Bosca Sonraí Ainm | title = <span style="float:left;">[[File:Black - replace this image female.svg|22px|Bosca Sonraí Ainm|link=]]</span>{{{ainm|{{Teideal gan idirdhealú}}}}} | titlestyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | belowstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | image = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:wikidades |claim |property=p18 |value={{{Image|{{{image|}}}}}} | list=false }} | size=300x300px |alt={{{alt|}}} }} | caption = {{#if:{{{image |{{{image|}}}}}} | {{{eochair_eolais|{{{tuairisc|}}}}}} | {{#invoke:wikidades | claim | property=P18 |qualifier=P2096 | list=false }} }} | headerstyle = background:{{WD Bosca Sonraí/dathanna|cultúr}} | labelstyle = width:50%; background:#eeeeee; | captionstyle = font-size:90%; | label1 = Cineál | data1 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P31 | value={{{cineál|}}} }} | label2 = Teanga | data2 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P407 | value={{{teanga|}}} }} | label3 = Eapainm | data3 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P138 | value={{{eapainm|}}} }} | label4 = Bunús | data4 = {{{bunús|}}} | label5 = Ainm sa bhunteanga | data5 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1705 | value={{{bunteanga|}}} }} | label6 = Inscne | data6 = {{{inscne|}}} | label7 = Ainm a fhreagraíonn don inscne eile | data7 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1560 | value={{{comhfhreagrach|}}} }} | label8 = Malartacha /<br />I dteangacha eile | data8 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P460 | value={{{malartacha|}}} }} | label13 = Lá ainmnithe | data13 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1750 | value={{{lá_ainmnithe |}}} }} | label14 = Significat | data14 = {{{significat|}}} | label16 = Cognom idèntic | data16 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1533 | value={{{cognom|}}} }} | header45 = {{#if:{{#property:P1846}}|Dáileadh}} | data46 = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#invoke:wikidades |claim |property=P1846 |value={{{léarscáil|}}} |list=false}} | size=300x300px}} | data47 = {{Resize|{{#if:{{{léarscáil|}}} |{{{eochair_eolais_léarscáil|}}} |{{#invoke:wikidades|claim|property=P1846|qualifier=P2096|list=false }} }} }} | label48 = Réimse úsáide coitianta | data48 = {{{réimse|}}} | header59 = {{#if:{{#property:P1888}}|Tuilleadh eolais}} | label60 = [[Dictionary of Medieval Names from European Sources|DMNES]] | data60 = {{#invoke:wikidades | claim | property=P1888 | value={{{dmnes|}}} | formatting=[http://dmnes.org/name/$1 $1] }} | below = <includeonly>{{Féach ó|{{{nom|{{Teideal gan idirdhealú}}}}}}}<br>[https://petscan.wmflabs.org/?language=ga&project=wikipedia&depth=2&categories=Daoine&ns%5B0%5D=1&show_redirects=no&wikidata_prop_item_use={{#invoke:wikibase|id}}&interface_language=en&&doit= Daoine leis an ainm seo (Wikidata)]</includeonly> }}<noinclude>{{Doiciméadú}} [[Catagóir:WD Boscaí sonraí]] </noinclude> qcfpokxu4kg689bhynwzim4euz7qnpf 10 119594 1268717 2025-06-04T18:11:54Z Alison 570 Nua 1268717 wikitext text/x-wiki <span class="selfreference">[[Speisialta:PrefixIndex/{{#if:{{{2|}}} |{{{2}}}:{{{1|{{PAGENAME}} }}} |{{{1|{{FULLPAGENAME}} }}} }}|{{{3|Gach leathanach le teidil ag tosú le {{#if:{{{2|}}} |''{{{2}}}:{{{1|{{PAGENAME}} }}}'' |''{{{1|{{FULLPAGENAME}} }}}'' }}}}}]]</span><noinclude> {{Doiciméadú}} [[Catagóir:Teimpléid|Féach ó]] </noinclude> cf8cfzhbs1ksalacxrv5knh9flptc5f 14 119595 1268725 2025-06-04T18:30:25Z Alison 570 Nua 1268725 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Ainmneacha]] [[Catagóir:An Ghaeilge]] sfzs7rlks7k1l0onyr0dwdgnb1h1717 14 119596 1268738 2025-06-04T23:23:15Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '{{DEFAULTSORT:Meain chloite na Gaeilge}} [[Catagóir:Meáin chlóite|*]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]]' 1268738 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Meain chloite na Gaeilge}} [[Catagóir:Meáin chlóite|*]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]] dx4vj2u84a50ssywxywpba04q8xb33l 1268742 1268738 2025-06-04T23:25:28Z Taghdtaighde 60452 Catagóir curtha leis 1268742 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Meain chloite na Gaeilge}} [[Catagóir:Meáin chlóite|*]] [[Catagóir:Meáin na Gaeilge]] [[Catagóir:Saothair Ghaeilge]] lcnewbqg47b17yaihy4qxnuuwm7jgv0 0 119597 1268741 2025-06-04T23:25:19Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '{{WD Bosca Sonraí Duine}} Aisteoir as Contae Shligigh is ea '''Marie Mullen''' (a rugadh in 1953). Bhí sí ar dhuine den dream a bhunaigh Compántas Amharclannaíochta an Druid. Sa bhliain 1975, in éineacht lena comh-mhic léinn as Ollscoil na Gaillimhe, [[Garry Hynes]] agus [[Micheál Ó Maolallaí|Mick Lally]] (nach maireann), bhunaigh sí an Druid. Thar thréimhse 40 bliain an chompántais, is iomaí ról mór le rá a bhí aici. Sa bhliain 1998, bronnadh...' 1268741 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Aisteoir as Contae Shligigh is ea '''Marie Mullen''' (a rugadh in 1953). Bhí sí ar dhuine den dream a bhunaigh Compántas Amharclannaíochta an Druid. Sa bhliain 1975, in éineacht lena comh-mhic léinn as Ollscoil na Gaillimhe, [[Garry Hynes]] agus [[Micheál Ó Maolallaí|Mick Lally]] (nach maireann), bhunaigh sí an Druid. Thar thréimhse 40 bliain an chompántais, is iomaí ról mór le rá a bhí aici. Sa bhliain 1998, bronnadh Gradam Tony ar Marie dá ról mar Maureen sa léiriúchán mór le rá a rinne an Druid ar ''The Beauty Queen of Leenane'' le Martin McDonagh, in Broadway. Sa bhliain 2012 tugadh ómós ar leith di ag Gradaim Amharclannaíochta na hÉireann de chuid an ''[[The Irish Times|Irish Times]]'' as an méid a bhí bainte amach aici i leith na hamharclannaíochta. In 2013, bhronn Coláiste na hOllscoile Gaillimh Céim Dhochtúireachta sna Dána ''(honoris causa)'' ar Marie Mullen.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.universityofgalway.ie/about-us/news-and-events/news-archive/2013/october2013/autumn-conferrings-at-nui-galway.html|teideal=October 2013 - University of Galway|work=www.universityofgalway.ie|dátarochtana=2025-06-04}}</ref> == Féach freisin == * [[Garry Hynes]] * [[Mick Lally]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Mullen, Marie}} [[Catagóir:Daoine as Contae Mhaigh Eo]] [[Catagóir:Alumni Choláiste na hOllscoile, Gaillimh]] [[Catagóir:Ban-aisteoirí Éireannacha]] 5c698zj7e6vd02fzvg9w49tgjmu3ctr 1268743 1268741 2025-06-04T23:28:00Z TGcoa 21229 1268743 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Aisteoir as Contae Shligigh is ea '''Marie Mullen''' (a rugadh in 1953). Bhí sí ar dhuine den dream a bhunaigh Compántas Amharclannaíochta an Druid. Sa bhliain 1975, in éineacht lena comh-mhic léinn as Ollscoil na Gaillimhe, [[Garry Hynes]] agus [[Micheál Ó Maolallaí|Mick Lally]] (nach maireann), bhunaigh sí an Druid. Thar thréimhse 40 bliain an chompántais, is iomaí ról mór le rá a bhí aici. Sa bhliain 1998, bronnadh Gradam Tony ar Marie dá ról mar Maureen sa léiriúchán mór le rá a rinne an Druid ar ''The Beauty Queen of Leenane'' le Martin McDonagh, in Broadway. Sa bhliain 2012 tugadh ómós ar leith di ag Gradaim Amharclannaíochta na hÉireann de chuid an ''[[The Irish Times|Irish Times]]'' as an méid a bhí bainte amach aici i leith na hamharclannaíochta. In 2013, bhronn Coláiste na hOllscoile Gaillimh Céim Dhochtúireachta sna Dána ''(honoris causa)'' ar Marie Mullen.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.universityofgalway.ie/about-us/news-and-events/news-archive/2013/october2013/autumn-conferrings-at-nui-galway.html|teideal=October 2013 - University of Galway|work=www.universityofgalway.ie|dátarochtana=2025-06-04}}</ref> == Féach freisin == * [[Garry Hynes]] * [[Mick Lally]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Mullen, Marie}} [[Catagóir:Daoine as Contae Mhaigh Eo]] [[Catagóir:Alumni Choláiste na hOllscoile, Gaillimh]] [[Catagóir:Ban-aisteoirí Éireannacha]] 9oigxn4bgnftdu119tauvedo8s01wx6 1268745 1268743 2025-06-04T23:29:49Z Alison 570 ++ 1268745 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Aisteoir as Contae Shligigh is ea '''Marie Mullen''' (a rugadh in 1953). Bhí sí ar dhuine den dream a bhunaigh Compántas Amharclannaíochta an Druid. Sa bhliain 1975, in éineacht lena comh-mhic léinn as Ollscoil na Gaillimhe, [[Garry Hynes]] agus [[Micheál Ó Maolallaí|Mick Lally]] (nach maireann), bhunaigh sí an Druid. Thar thréimhse 40 bliain an chompántais, is iomaí ról mór le rá a bhí aici. Sa bhliain 1998, bronnadh Gradam Tony ar Marie dá ról mar Maureen sa léiriúchán mór le rá a rinne an Druid ar ''The Beauty Queen of Leenane'' le Martin McDonagh, in Broadway. Sa bhliain 2012 tugadh ómós ar leith di ag Gradaim Amharclannaíochta na hÉireann de chuid an ''[[The Irish Times|Irish Times]]'' as an méid a bhí bainte amach aici i leith na hamharclannaíochta. In 2013, bhronn Coláiste na hOllscoile Gaillimh Céim Dhochtúireachta sna Dána ''(honoris causa)'' ar Marie Mullen.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.universityofgalway.ie/about-us/news-and-events/news-archive/2013/october2013/autumn-conferrings-at-nui-galway.html|teideal=October 2013 - University of Galway|work=www.universityofgalway.ie|dátarochtana=2025-06-04}}</ref> == Féach freisin == * [[Garry Hynes]] * [[Mick Lally]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Mullen, Marie}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1953]] [[Catagóir:Daoine as Contae Mhaigh Eo]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Alumni Choláiste na hOllscoile, Gaillimh]] [[Catagóir:Ban-aisteoirí Éireannacha]] r7ws3hznpvdj15gpduxshw6qhtpujn2 1268747 1268745 2025-06-04T23:30:17Z Alison 570 Fmd. 1268747 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Aisteoir as Contae Shligigh is ea '''Marie Mullen''' (a rugadh in 1953). Bhí sí ar dhuine den dream a bhunaigh Compántas Amharclannaíochta an Druid. Sa bhliain 1975, in éineacht lena comh-mhic léinn as Ollscoil na Gaillimhe, [[Garry Hynes]] agus [[Micheál Ó Maolallaí|Mick Lally]] (nach maireann), bhunaigh sí an Druid. Thar thréimhse 40 bliain an chompántais, is iomaí ról mór le rá a bhí aici. Sa bhliain 1998, bronnadh Gradam Tony ar Marie dá ról mar Maureen sa léiriúchán mór le rá a rinne an Druid ar ''The Beauty Queen of Leenane'' le Martin McDonagh, in Broadway. Sa bhliain 2012 tugadh ómós ar leith di ag Gradaim Amharclannaíochta na hÉireann de chuid an ''[[The Irish Times|Irish Times]]'' as an méid a bhí bainte amach aici i leith na hamharclannaíochta. In 2013, bhronn Coláiste na hOllscoile Gaillimh Céim Dhochtúireachta sna Dána ''(honoris causa)'' ar Marie Mullen.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.universityofgalway.ie/about-us/news-and-events/news-archive/2013/october2013/autumn-conferrings-at-nui-galway.html|teideal=October 2013 - University of Galway|work=www.universityofgalway.ie|dátarochtana=2025-06-04}}</ref> == Féach freisin == * [[Garry Hynes]] * [[Mick Lally]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Mullen, Marie}} [[Catagóir:Alumni Choláiste na hOllscoile, Gaillimh]] [[Catagóir:Ban-aisteoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1953]] [[Catagóir:Daoine as Contae Mhaigh Eo]] [[Catagóir:Daoine beo]] fgbpu4ugnxciowmxqr6hy762pd1x3c2 1268803 1268747 2025-06-05T21:13:57Z TGcoa 21229 1268803 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Aisteoir as Contae Shligigh is ea '''Marie Mullen''' (a rugadh in 1953). Bhí sí ar dhuine den dream a bhunaigh Compántas Amharclannaíochta an Druid. Sa bhliain 1975, in éineacht lena comh-mhic léinn as Ollscoil na Gaillimhe, [[Garry Hynes]] agus [[Micheál Ó Maolallaí|Mick Lally]] (nach maireann), bhunaigh sí an Druid. Thar thréimhse 40 bliain an chompántais, is iomaí ról mór le rá a bhí aici.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/is-banscribhneoir-me-scriobhaim-i-gcead-teanga-oifigiuil-na-tire-seo-ta-me-brean-de-bheith-ag-gabhail-leithsceil/|teideal=‘Is banscríbhneoir mé, scríobhaim i gcéad teanga oifigiúil na tíre seo’ – tá mé bréan de bheith ag gabháil leithscéil|údar=Celia de Fréine|dáta=17 Samhain 2015|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-05}}</ref> Sa bhliain 1998, bronnadh Gradam Tony ar Marie dá ról mar Maureen sa léiriúchán mór le rá a rinne an Druid ar ''The Beauty Queen of Leenane'' le Martin McDonagh, in Broadway. Sa bhliain 2012 tugadh ómós ar leith di ag Gradaim Amharclannaíochta na hÉireann de chuid an ''[[The Irish Times|Irish Times]]'' as an méid a bhí bainte amach aici i leith na hamharclannaíochta. In 2013, bhronn Coláiste na hOllscoile Gaillimh Céim Dhochtúireachta sna Dána ''(honoris causa)'' ar Marie Mullen.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.universityofgalway.ie/about-us/news-and-events/news-archive/2013/october2013/autumn-conferrings-at-nui-galway.html|teideal=October 2013 - University of Galway|work=www.universityofgalway.ie|dátarochtana=2025-06-04}}</ref> == Féach freisin == * [[Garry Hynes]] * [[Mick Lally]] * [[Druid (comhlacht)]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Mullen, Marie}} [[Catagóir:Alumni Choláiste na hOllscoile, Gaillimh]] [[Catagóir:Ban-aisteoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1953]] [[Catagóir:Daoine as Contae Mhaigh Eo]] [[Catagóir:Daoine beo]] loz51e53sv10tg8zh7pfzpjfx2hm10t 14 119598 1268744 2025-06-04T23:29:01Z Taghdtaighde 60452 Leathanach cruthaithe le '{{DEFAULTSORT:Paimfléid i nGaeilge}} [[Catagóir:Paimfléid|*]] [[Catagóir:Meáin chlóite na Gaeilge]]' 1268744 wikitext text/x-wiki {{DEFAULTSORT:Paimfléid i nGaeilge}} [[Catagóir:Paimfléid|*]] [[Catagóir:Meáin chlóite na Gaeilge]] kurrnzua0va34wwzyepcjkrh27eun0c 0 119599 1268801 2025-06-05T21:02:36Z TGcoa 21229 Ag athdhíriú go [[Marie Mullen]] 1268801 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[Marie Mullen]] mqcwv7dng2dfo36m22xeojiwk9ve9xz 0 119600 1268802 2025-06-05T21:03:12Z TGcoa 21229 Ag athdhíriú go [[Marie Mullen]] 1268802 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[Marie Mullen]] mqcwv7dng2dfo36m22xeojiwk9ve9xz 0 119601 1268806 2025-06-05T21:51:04Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '[[Íomhá:Bono portrait by John Hewson.png|mion|Bono i g[[Cill Iníon Léinín]] sa bhliain 2022]] Is é '''"Bono: Stories of Surrender"''' scannán faisnéise agus cuimhní cinn a léiríonn seó aonair Bono, príomhamhránaí U2, a tharla sa Beacon Theatre, Nua-Eabhrac, sa bhliain 2023. Tá an scannán bunaithe ar a leabhar cuimhní, ''Surrender: 40 Songs, One Story'', a foilsíodh in 2022.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/dialann-tuairisc-n...' 1268806 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Bono portrait by John Hewson.png|mion|Bono i g[[Cill Iníon Léinín]] sa bhliain 2022]] Is é '''"Bono: Stories of Surrender"''' scannán faisnéise agus cuimhní cinn a léiríonn seó aonair Bono, príomhamhránaí U2, a tharla sa Beacon Theatre, Nua-Eabhrac, sa bhliain 2023. Tá an scannán bunaithe ar a leabhar cuimhní, ''Surrender: 40 Songs, One Story'', a foilsíodh in 2022.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/dialann-tuairisc-notai-o-thur-claonta-agus-pairc-pheile-rath-chairn-eachtrai-bono-agus-moimint-mhairtin-ui-chadhain/|teideal=DIALANN TUAIRISC: Nótaí ó Thúr Claonta agus páirc pheile Ráth Chairn; eachtraí Bono; agus móimint Mháirtín Uí Chadhain|údar=Pádraic Ó Ciardha agus Seán Tadhg Ó Gairbhí|dáta=5 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-05}}</ref> === Scéal Pavarotti === Tá insint ghreannmhar aige ar chomhrá a bhí aige lena athair faoi [[Pavarotti]]. Bhí an t-athair scoite chun na ceoldrámaíochta ach bhíodh sé righin faoi mholadh maidir le ceol a mhic. Bhí glaoch faighte ag Bono ó Pavarotti a bhí ag iarraidh amhrán a scríobh leis agus cheap Bono gur seans iontach a bhí anseo dul i bhfeidhm ar a athair, Bob. Rinne Bono a dhícheall ach má bhí a scéal ag dul i bhfeidhm ar a athair, níor lig sé air féin é. ‘Bhuel,’ arsa Bono ar deireadh, ‘tá Pavarotti ag iarraidh teacht go dtí Baile Átha Cliath chun bualadh linne. Cé hé an focain eejit anois?’ ‘Eisean,’ arsa a athair.<ref name=":0" /> === Ábhar an scannáin === Taispeánann an scannán an léiriú beo in 2023, ag eachtraí scéalta pearsanta óna shaol – a mháthair a chaill sé nuair a bhí sé óg, a athair, agus a shaol mar amhránaí; Fíricí faoi bhunú agus stair U2.; A ghníomhaíocht dhaonnúil agus pholaitiúil, srl. Tá gach caibidil ainmnithe i ndiaidh amhrán de chuid U2. Meascann an scannán ceol, scéalaíocht agus léiriú amharclainne le fístaifeadadh dubh-agus-bán, rud a chuireann béim ar nádúr machnamhach agus pearsanta an ábhair. == Féach freisin == * [[Bono]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Scannáin 2025]] [[Catagóir:U2]] [[Catagóir:Bono]] [[Catagóir:Pavarotti]] tk9zps172udwdij8e4tkskgnqgoz3gp 1268809 1268806 2025-06-05T22:03:41Z TGcoa 21229 1268809 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Bono portrait by John Hewson.png|mion|Bono i g[[Cill Iníon Léinín]] sa bhliain 2022]] Is é '''"Bono: Stories of Surrender"''' scannán faisnéise agus cuimhní cinn a léiríonn seó aonair Bono, príomhamhránaí U2, a tharla sa Beacon Theatre, Nua-Eabhrac, sa bhliain 2023. Tá an scannán bunaithe ar a leabhar cuimhní, ''Surrender: 40 Songs, One Story'', a foilsíodh in 2022.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/dialann-tuairisc-notai-o-thur-claonta-agus-pairc-pheile-rath-chairn-eachtrai-bono-agus-moimint-mhairtin-ui-chadhain/|teideal=DIALANN TUAIRISC: Nótaí ó Thúr Claonta agus páirc pheile Ráth Chairn; eachtraí Bono; agus móimint Mháirtín Uí Chadhain|údar=Pádraic Ó Ciardha agus Seán Tadhg Ó Gairbhí|dáta=5 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-05}}</ref> === Scéal Pavarotti === Tá insint ghreannmhar aige ar chomhrá a bhí aige lena athair faoi [[Pavarotti]]. Bhí an t-athair scoite chun na ceoldrámaíochta ach bhíodh sé righin faoi mholadh maidir le ceol a mhic. Bhí glaoch faighte ag Bono ó Pavarotti a bhí ag iarraidh amhrán a scríobh leis agus cheap Bono gur seans iontach a bhí anseo dul i bhfeidhm ar a athair, Bob. Rinne Bono a dhícheall ach má bhí a scéal ag dul i bhfeidhm ar a athair, níor lig sé air féin é. ‘Bhuel,’ arsa Bono ar deireadh, ‘tá Pavarotti ag iarraidh teacht go dtí Baile Átha Cliath chun bualadh linne. Cé hé an focain eejit anois?’ ‘Eisean,’ arsa a athair.<ref name=":0" /> === Ábhar an scannáin === Taispeánann an scannán an léiriú beo in 2023, ag eachtraí scéalta pearsanta óna shaol – a mháthair a chaill sé nuair a bhí sé óg, a athair, agus a shaol mar amhránaí; Fíricí faoi bhunú agus stair U2.; A ghníomhaíocht dhaonnúil agus pholaitiúil, srl. Tá gach caibidil ainmnithe i ndiaidh amhrán de chuid U2. Meascann an scannán ceol, scéalaíocht agus léiriú amharclainne le fístaifeadadh dubh-agus-bán, rud a chuireann béim ar nádúr machnamhach agus pearsanta an ábhair. == Féach freisin == * [[Bono]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Scannáin 2025]] [[Catagóir:U2]] [[Catagóir:Bono]] [[Catagóir:Pavarotti]] [[Catagóir:Scannáin faisnéise]] tlcob10g6hec0knoi1mogi6jq7i1q7y 1268813 1268809 2025-06-05T22:34:58Z Alison 570 +WD 1268813 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Scannáin}} [[Íomhá:Bono portrait by John Hewson.png|mion|Bono i g[[Cill Iníon Léinín]] sa bhliain 2022]] Is é '''"Bono: Stories of Surrender"''' scannán faisnéise agus cuimhní cinn a léiríonn seó aonair Bono, príomhamhránaí U2, a tharla sa Beacon Theatre, Nua-Eabhrac, sa bhliain 2023. Tá an scannán bunaithe ar a leabhar cuimhní, ''Surrender: 40 Songs, One Story'', a foilsíodh in 2022.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/dialann-tuairisc-notai-o-thur-claonta-agus-pairc-pheile-rath-chairn-eachtrai-bono-agus-moimint-mhairtin-ui-chadhain/|teideal=DIALANN TUAIRISC: Nótaí ó Thúr Claonta agus páirc pheile Ráth Chairn; eachtraí Bono; agus móimint Mháirtín Uí Chadhain|údar=Pádraic Ó Ciardha agus Seán Tadhg Ó Gairbhí|dáta=5 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-05}}</ref> === Scéal Pavarotti === Tá insint ghreannmhar aige ar chomhrá a bhí aige lena athair faoi [[Pavarotti]]. Bhí an t-athair scoite chun na ceoldrámaíochta ach bhíodh sé righin faoi mholadh maidir le ceol a mhic. Bhí glaoch faighte ag Bono ó Pavarotti a bhí ag iarraidh amhrán a scríobh leis agus cheap Bono gur seans iontach a bhí anseo dul i bhfeidhm ar a athair, Bob. Rinne Bono a dhícheall ach má bhí a scéal ag dul i bhfeidhm ar a athair, níor lig sé air féin é. ‘Bhuel,’ arsa Bono ar deireadh, ‘tá Pavarotti ag iarraidh teacht go dtí Baile Átha Cliath chun bualadh linne. Cé hé an focain eejit anois?’ ‘Eisean,’ arsa a athair.<ref name=":0" /> === Ábhar an scannáin === Taispeánann an scannán an léiriú beo in 2023, ag eachtraí scéalta pearsanta óna shaol – a mháthair a chaill sé nuair a bhí sé óg, a athair, agus a shaol mar amhránaí; Fíricí faoi bhunú agus stair U2.; A ghníomhaíocht dhaonnúil agus pholaitiúil, srl. Tá gach caibidil ainmnithe i ndiaidh amhrán de chuid U2. Meascann an scannán ceol, scéalaíocht agus léiriú amharclainne le fístaifeadadh dubh-agus-bán, rud a chuireann béim ar nádúr machnamhach agus pearsanta an ábhair. == Féach freisin == * [[Bono]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Scannáin 2025]] [[Catagóir:U2]] [[Catagóir:Bono]] [[Catagóir:Pavarotti]] [[Catagóir:Scannáin faisnéise]] bqol9fky0ynl4h9marfgla1lsw5fszw 0 119602 1268807 2025-06-05T21:51:54Z TGcoa 21229 Ag athdhíriú go [[Bono: Stories of Surrender]] 1268807 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[Bono: Stories of Surrender]] 74ajad6fso462sbgzfi35fkpyoxuojh