An tSeapáin

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="ga">
  <siteinfo>
    <sitename>Vicipéid</sitename>
    <dbname>gawiki</dbname>
    <base>https://ga.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%ADomhleathanach</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.4</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Meán</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Speisialta</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Plé</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Úsáideoir</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Plé úsáideora</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Vicipéid</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Plé Vicipéide</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Íomhá</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Plé íomhá</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Plé MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Teimpléad</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Plé teimpléid</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Cabhair</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Plé cabhrach</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Catagóir</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Plé catagóire</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>An tSeapáin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>613</id>
    <revision>
      <id>1269938</id>
      <parentid>1205208</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T05:20:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269938</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6526" sha1="pxj8m7mjwaf8te25boufczimigp9xdb" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}
Is [[tír]] in oirthuaisceart na h[[An Áise|Áise]] í '''an tSeapáin''' (''Nippon/Nihon''; 日 (grian); 本 (fréamh ach bunús); 国 (tír), go litriúil ''tír bunús na [[An Ghrian|gréine]]''). Tá sí suite idir [[an tAigéan Ciúin]] agus [[Muir na Seapáine]].

== Tíreolaíocht ==
[[Oileán]]ra atá sa tSeapáin. Tá timpeall ar 6,800 oileán ann ar fad, ach is iad '''[[Kyushu|Kyūshū]]''' (九州), '''[[Shikoku]]''' (四国), '''[[Honshu]]''' (本州, an t-oileán is mó), agus '''[[Hokkaido|Hokkaidō]]''' (北海道) na cinn is tábhachtaí. Tá [[sliabh|sléibhte]] arda sa chuid is mó de na hoileáin, agus [[bolcán]]achas áirithe ann chomh maith. Is bolcán é Sliabh Fuji freisin, arb é an sliabh is airde sna hoileáin. 

Tá beagnach 128 milliún duine ina gcónaí sa tSeapáin, agus mar sin, tá sí ar an deichiú tír is mó daonra. Is é réigiún [[Tóiceo|Thóiceo]] an mórcheantar uirbeach is mó uirthi.

== Stair ==
Tugann fianaise na [[seandálaíocht]]a le fios go raibh áitreabh daonna sa tSeapáin chomh luath leis an ré Phailéiliteach Uachtarach, is é sin, tríú trian na ré Pailéilití, 40,000-10,000 bliain ó shin. 

Rinneadh an chéad tagairt liteartha don tSeapáin sa chéad aois AD, i dtéacsanna stairiúla ón [[An tSín|tSín]]. 

=== 1800idí ===
Bhí tréimhsí na hoscailteachta agus tréimhsí na scoilteachta ag teacht sna sála ag a chéile ansin. Le linn [[Bunreacht Meiji|Tréimhse Meiji]] (明治維新, Meiji Ishin), thosaigh an tSeapáin ag trádáil leis an domhan. 

=== An Dara Cogadh Domhanda ===
D'fhógair an tImpire Hirohito gur ghlac an tSeapáin an [[Potsdam|fógra Potsdam]] ar an [[15 Lúnasa]] [[1945]] (an craoladh &quot;Jewel Voice&quot;)&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Jewel_Voice_Broadcast|teideal=Jewel_Voice_Broadcast|údar=Wikipedia|dáta=|dátarochtana=12 Lúnasa 2018}}&lt;/ref&gt;. Mar sin, ghéill an tSeapáin agus chuir an craoladh seo críoch leis an g[[Cogadh|cogaíocht]].

Ar an [[2 Meán Fómhair]] [[1945]], shínigh an tSeapáin géilleadh gan chomha ar bhord na [[Long|loinge]] USS Missouri ag cur deireadh leis an [[An Dara Cogadh Domhanda|Dara Cogadh Domhanda]].

=== Borradh iarchogaidh ===
Ó glacadh le Bunreacht na Bliana 1947, tá córas [[polaitíocht|polaitiúil]] na tíre bunaithe ar impireacht bhunreachtúil. Is é sin, is é an tImpire atá ag rialú na tíre go hoifigiúil, ach is ag an bParlaimint, an ''kokkai'', atá an fhíorchumhacht. Mar sin, is tír dhaonlathach pharlaiminteach í an tSeapáin go praiticiúil.

== Déimeagrafaic ==
Is í an t[[An tSeapáinis|Seapáinis]] [[teanga oifigiúil]] na tíre, agus labhraíonn formhór mór na Seapánach leaganacha éagsúla den teanga seo. Thairis sin, áfach, tá na teangacha in Oileáin Ryukyu i nDeisceart na Seapáine chomh difriúil is go bhfuil sé ciallmhar glacadh leo mar theangacha gaolmhara, seachas mar chanúintí. Thairis sin, tá iarsmaí áirithe den [[Aidhniúis|teanga Ainu]] fágtha i dTuaisceart na Seapáine: teanga í sin nach bhfuil gaol ar bith aici leis an tSeapáinis ach oiread le haon teanga eile. Saothraítear í mar chaitheamh aimsire cultúrtha, cosúil leis an dóigh a mbíonn Gaeilgeoirí ag iarraidh [[An Ghaeilge|Gaeilge]] a labhairt agus a chur chun cinn i gcathracha móra na [[Éire|hÉireann]], ach dealraíonn sé nach bhfuil cainteoirí dúchais ar bith ann inniu.

Is iad na Seapánaigh an dream eitneach is mó atá ann, cé go bhfuil [[An Chóiré|Cóiréigh]] agus Sínigh ina gcónaí sa tír chomh maith. Le fírinne, is iad na ''Burakumin'' an mionlach is tábhachtaí sa tSeapáin. Ní mionlach eitneach iad, áfach, ach aicme ar leith. I ré fheodach na Seapáine, bhí na ''Burakumin'' (部落民) ag plé le ceirdeanna a raibh [[neamhghlaine dheasghnách]] nó bás ag baint leo, is é sin, ag búistéireacht, ag súdaireacht, ag adhlacadh daoine marbha nó ag cur daoine daortha chun báis. Chuaigh an neamhghlaine dheasghnách greamaithe sna daoine seo, agus iad ag cur fúthu i ngeiteonna dá gcuid féin ionas go bhféadfadh na Seapánaigh eile iad a sheachaint. Níor tháinig maolú ar an leithcheal seo ach le déanaí, agus inniu féin is iomaí Seapánach nach gceadódh dá mhac nó dá iníon duine de na ''Burakumin'' a phósadh.


== Limistéir Riaracháin na Seapáine ==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;border-style: solid; border-width: 4px; float:right; margin-left: 10px; height:20px; width:300px;&quot;
|+ Limistéir Riaracháin na Seapáine
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|[[Réigiún na Seapáine]] 
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|[[Maoracht na Seapáine]]     
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|[[Cathracha Sainithe na Seapáine]] 
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|[[Croí-Cathracha na Seapáine]]  
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|[[Cathracha Speisialta na Seapáine]] 
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|[[Cathracha na Seapáine]] 
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|[[Bailte na Seapáine]] 
|-
|style=&quot;text-align:center;&quot;|[[Sráidbhailte na Seapáine]] 
|-
|} 

Is iad na 47 Maoracht an céad leibhéal sna limistéar riaracháin sa tSeapáin. Is Méara tofa díreach ag an bpobal é an príomhfheidhmeannach i ngach Maoracht.  Bíonn na [[Dlí|dl]]íthe agus buiséid aontaithe i dtionól aon seomra reachtaigh. 

Tá gach maoracht foroinnte ina g[[Cathair (lonnaíocht)|Cathracha]] agus Ceantair. Bhíonn na Ceantair foroinnte i mbailte agus [[Sráidbhaile|sráidbhailte]].  

==== Sráidbhailte ====
Tá an sráidbhaile níos mó ná an lonnaíocht féin toisc gur fo-roinn den cheantar faoin tuath (郡 ''gun'') é. De bharr comhnascadh, tá an méid sráidbhailte sa Seapáin ag dul i laghad. 

Tá leagan amach na Limistéir Riaracháin ag dul tríd athbhreithniú le cathracha, bailte agus [[Sráidbhaile|sráidbhailte]] á cónascadh le chéile. Tá sé mar sprioc ná an méid limistéar fo-maoracht a ísliú agus costais riaracháin a ísliú dá bharr. 
[[Íomhá:Regions and Prefectures of Japan No Title.png|clé|mion|407x407px|an tSeapáin roinnte i Réigiún]]

==== Réigiún ====
Go traidisiúnta, tá an tSeapáin roinnte in ocht Réigiúin, cé nach limistéir riaracháin oifigiúil iad.

== Eolas ==

* [[Sráidbhailte na Seapáine|Sráidbhailte]] [[Sráidbhailte na Seapáine|na Seapáine]]

==Tagairtí==
{{reflist}}

{{Náisiúin G-20}}
{{síol-tír-jp}}

{{DEFAULTSORT:Seapain, An}}
[[Catagóir:An tSeapáin| ]]
[[Catagóir:Náisiúin G-8]]
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]
[[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe]]</text>
      <sha1>pxj8m7mjwaf8te25boufczimigp9xdb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Manhattan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2203</id>
    <revision>
      <id>1269838</id>
      <parentid>1117990</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T14:05:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>440</id>
      </contributor>
      <comment>Ag baint [[:Íomhá:Manhattan_Highlight_New_York_City_Map_Julius_Schorzman.png|Manhattan_Highlight_New_York_City_Map_Julius_Schorzman.png]] amach, agus ag chur [[:Íomhá:Manhattan_Highlight_New_York_City_Map.png|Manhattan_Highlight_New_York_City_Map.png]] is</comment>
      <origin>1269838</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2274" sha1="6r7pebguf0g7iq0xmmlggjuddbldrat" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}[[Íomhá:Manhattan_1931.jpg|thumb|220px|Manhattan (~1931)]]

[[Íomhá:Manhattan Highlight New York City Map.png|thumb|220px|Suíomh (buí).]]

'''Manhattan''' a thugtar go hiondúil ar bhuirg Nua-Eabhrac, ceann de na cúig bhuirg atá i gcathair [[Nua-Eabhrac (cathair)|Nua-Eabhrac]], agus ar an oileán ar a bhfuil sé suite. Is cuid den chathair é, maille le [[Queens]], [[Brooklyn]], [[Oileán Staten, Nua Eabhrac|Oileán Staten]] agus an [[Bronx]]. Tá daonra timpeall 1.4 milliún ar Manhattan féin, ach ar ndóigh bíonn ar a laghad cúpla chéad míle eile ann i rith laethanta gnótha, mar aon leis na mílte turasóirí.

Is ann atá ceantar gnó chathair Nua-Eabhrac. Is ann freisin atá na ceantair chlúiteacha caithimh aimsire. Bíonn raidhse mór drámaí agus ceoldrámaí i gcónaí sa cheantar drámadóireachta [[Broadway]]. Tá an [[An Opera Meitreapólach|Opera Meitreapólach]], Bailé Chathair Nua-Eabhrac, agus Ceolfhoireann Fhiolármónach Nua-Eabhrac suite i [[Ionad Lincoln|Látharlann Lincoln]]. Bíonn raidhse mór de cheol clasaiceach agus de gach sórt eile ag [[Carnegie Hall]], agus bíonn drámaí nua i gcónaí ar ''off Broadway'' agus ''off-off-Broadway''.

== Naisc sheachtracha ==
* [http://translate.google.com/translate?langpair=fr%7Cen&amp;hl=en&amp;prev=%2Flanguage_tools&amp;u=http%3A%2F%2Fwww.insecula.com%2Fmusee%2FM0100.html/ Ascail agus sráideanna Manhattan]
* [http://www.lostnewyorkcity.com/ Randall: ''Lost New York City''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081028183314/http://www.lostnewyorkcity.com/ |date=2008-10-28 }}
* [http://teachpol.tcnj.edu/amer_pol_hist/fi/00000002.htm Litir ó 1626 ag cur síos gur ceannaíodh oileán Manhattan ar luach 60 guilder (PD)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090228094314/http://teachpol.tcnj.edu/amer_pol_hist/fi/00000002.htm |date=2009-02-28 }}
* [http://teachpol.tcnj.edu/amer_pol_hist/fi/00000006.htm Mapa de Mannados nó Manhattan i 1661 (PD)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050405202600/http://teachpol.tcnj.edu/amer_pol_hist/fi/00000006.htm |date=2005-04-05 }}
* [http://www.mta.nyc.ny.us/nyct/maps/manbus.pdf NYC Mapa Bus MTA de Manhattan] (PDF)

{{Nua-Eabhrac}}
[[Catagóir:Nua-Eabhrac (cathair)]]</text>
      <sha1>6r7pebguf0g7iq0xmmlggjuddbldrat</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vicipéid:Halla baile</title>
    <ns>4</ns>
    <id>2217</id>
    <revision>
      <id>1269923</id>
      <parentid>1268128</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T23:00:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>18417</id>
      </contributor>
      <comment>/* Vote now in the 2025 U4C Election */ mír nua</comment>
      <origin>1269923</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82722" sha1="11z1buepi8y5wtvpozf9ly5intv4ynu" xml:space="preserve">{{aicearra|VP:HB|VP:BAILE|VP:HOME}}
__NEWSECTIONLINK__

Is áit é an '''halla baile''' chun an Vicipéid a phlé is ceisteanna a chur.
Is áit é chun fadhbanna teicniúla, polaisaithe agus oibrithe an Vicipéid a phlé. Is féidir leat nithe eile a bhaineann leis an Vicipéid a lua anseo freisin.

----
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;float:right;&quot; width=&quot;420px&quot;
|-
! align=&quot;center&quot; | [[Íomhá:Vista-file-manager.png|50px|Archive]]&lt;br /&gt;[[Vicipéid:How to archive a talk page|Cartlann]]
|-
|
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 1|Cartlann 1]] (suas go dtí 29 Deireadh Fómhair 2006)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 2|Cartlann 2]] (suas go dtí 29 Meán Fómhair 2007)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 3|Cartlann 3]] (suas go dtí 29 Meán Fómhair 2008)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 4|Cartlann 4]] (suas go dtí 19 Deireadh Fómhair 2009)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 5|Cartlann 5]] (suas go dtí 21 Nollaig 2011)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 6|Cartlann 6]] (suas go dtí 13 Márta 2013)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 7|Cartlann 7]] (suas go dtí 20 Feabhra 2014)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 8|Cartlann 8]] (suas go dtí 13 Deireadh Fómhair 2014)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 9|Cartlann 9]] (suas go dtí 17 Bealtaine 2015)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 10|Cartlann 10]] (suas go dtí 1 Lúnasa 2015)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 11|Cartlann 11]] (suas go dtí 25 Samhain 2015)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 12|Cartlann 12]] (suas go dtí 16 Bealtaine 2017)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 13|Cartlann 13]] (suas go dtí 31 Nollaig 2019)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 14|Cartlann 14]] (suas go dtí 31 Nollaig 2020)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 15|Cartlann 15]] (suas go dtí 31 Nollaig 2021)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 16|Cartlann 16]] (suas go dtí 31 Nollaig 2022)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 17|Cartlann 17]] (suas go dtí 31 Nollaig 2023)
# [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 17|Cartlann 18]] (suas go dtí 31 Nollaig 2024)
# [[Vicipéid:Halla baile]] (Leagan reatha)
#
|}&lt;!--Template:Archivebox--&gt;

==&quot;Beirt nach bhfuil ‘Gaeilge mhaith’ acu a scríobh formhór na n-alt ar an Vicipéid&quot;==
https://tuairisc.ie/beirt-nach-bhfuil-gaeilge-mhaith-acu-a-scriobh-formhor-na-n-alt-ar-an-vicipeid/&lt;br&gt;
le Maitiú Ó Coimín,  Déardaoin, Eanáir 9 2025&lt;br&gt;
Cé hiad an bheirt... Chaco cinnte ... Mise ?!  Ach grásta Dé, b'amhlaidh dom féin !&lt;br&gt;
An bhfuil go leor ailt a scríobh Chaco ann fós ?&lt;br&gt;
Ní fheicim a lán níos mó, agus ní fheicim meaisínaistriúchán go minic.&lt;br&gt;
&lt;br&gt;
Níor ghlac &quot;ach le 1% den 61,000 alt ar an suíomh sa chorpas Gaeilge  a seoladh in 2024&lt;br&gt;
Seo  https://www.corpas.ie/ga/eolas/&lt;br&gt;
Ní raibh a fhios agam go bhfuil Corpas ann anois.&lt;br&gt;
&lt;br&gt;
D'fhág an t-alt in ísle brí mé.&lt;br&gt;&lt;br&gt;
Tá a fhios agam go bhfuil fadhbanna againn, ach tá súil agam go bhfuil cúrsaí ag feabhsú de réir a chéile.&lt;br&gt;
Focal ar bith faoi na foinsí... déanaimid aistriúcháin go minic, ach neamhaird déanta ar na foinsí iontacha atá ann as Gaeilge
[[Úsáideoir:TGcoa|TGcoa]] ([[Plé úsáideora:TGcoa|plé]]) 22:29, 9 Eanáir 2025 (UTC)

:Yeah, mothaím mar an gcéanna :/ Táim anseo beagnach 20 bliain anois - an bhfuil mise an &quot;fhadhb&quot;? Tá ach &quot;Ghaeilge na hArdteist&quot; agam, as breis is 40 bliain ó shin anois, ach déanaim mó dhícheall lá i ndiaidh lae chun a vicí a fheabhsú; thrí obair ar infreastruchtúr, srl - saghas obair '[[Sisifeas|Sisyphean]]' é. Mura bhfuil mo chaighdeán Gaeilge maith go leor, cén fáth ar cheart dom fanacht anseo fiú? I'm so díspreagtha right now, that I want to pack it in - [[Úsáideoir:Alison|&lt;span style=&quot;color:#FF823D;font-family: comic sans ms&quot;&gt;'''A&lt;font color= &quot;#FF7C0A&quot;&gt;l&lt;font color= &quot;#FFB550&quot;&gt;is&lt;/font&gt;o&lt;/font&gt;n'''&lt;/span&gt;]] &lt;sup&gt;[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]&lt;/sup&gt; 18:58, 10 Eanáir 2025 (UTC)
:: {{Ping|Kevin Scannell}} - sin ceist duitse, i ndáiríre. Cad is brí le &quot;maith go leor&quot; sa chomhthéacs seo? An bhfuilimíd ach dliteanais éigin? - [[Úsáideoir:Alison|&lt;span style=&quot;color:#FF823D;font-family: comic sans ms&quot;&gt;'''A&lt;font color= &quot;#FF7C0A&quot;&gt;l&lt;font color= &quot;#FFB550&quot;&gt;is&lt;/font&gt;o&lt;/font&gt;n'''&lt;/span&gt;]] &lt;sup&gt;[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]&lt;/sup&gt; 19:03, 10 Eanáir 2025 (UTC)


@[[Úsáideoir:Alison|'''Alison''']]  Déanann tú obair iontach ... na bí buartha !   Bhí an-díomá orm nach raibh tú linn ar feadh ama in 2024.

'''@[[Úsáideoir:Kevin Scannell|Kevin Scannell]]''': - Táim buartha  anois...  29 Nollaig an uair dheireanach a rinne tú eagarthóireacht  anseo ! Tá súil againn go mbeidh tú ar ais go luath !

&lt;nowiki&gt;***&lt;/nowiki&gt; &quot;Is ó lámh beirt úsáideoirí a tháinig formhór na n-alt (61,000) atá ar an Vicipéid.&quot;  Sin 31,000+ !  Sin méid dochreidte, agus ní thuigim.  

* Scríobh @[[Úsáideoir:Chaco|Chaco]] (ógánach as an gCatalóin) alt amháin beagnach gach lá ar feadh cúpla bliain, 2011-2020 ... b'fhéidir 3,500 in iomlán.  

* Chruthaigh an buachaill scoile  @[[Úsáideoir:Dmd3music|DMD3Music]] b'fhéidir 2,500  le linn 2014-2022. &lt;br&gt;
Is mise a thug dúshláin dóibh.... i bhfad ró-dhéanach.  Tá muid ró-chineálta, ... i gcónaí. 

An raibh rógairí eile ann a rinne dochar ollmhór ?!

An bhfuil míthuiscint éigin ann agus  &quot;ó lámh beirt úsáideoirí a tháinig formhór na n-alt&quot; ACH IN ALBAINIS ?!

Feicim

https://stats.wikimedia.org/#/ga.wikipedia.org

&lt;nowiki&gt;***&lt;/nowiki&gt; Eagarthóirí ... 6/7 atá gníomhach, a cruthaíonn leathanaigh.   Scríobh an t-iriseoir &quot;95 a dhéanann eagarthóireacht cúig huaire sa mhí&quot;    Raiméis !  Ar seachrán++ !  

https://stats.wikimedia.org/#/ga.wikipedia.org/contributing/top-editors/normal|table|2024-12-01~2025-02-01|~total|monthly

&quot;“Le sé mhí anuas – an dara leath den bhliain 2024 – tá b’fhéidir scór daoine níos mó ar an ardán ag cur leis na hailt&quot;

... ghabh mo leithscéal, ach ní fheicim an &quot;scór daoine&quot; ... ní fheicim duine ar bith !

&lt;nowiki&gt;***&lt;/nowiki&gt; Na leathanaigh... 88,300 a bhí ann i Nollaig 2024.   Cá bhfuair an t-iriseoir an 61,000 ?  Sainmhíniú eile ?

https://stats.wikimedia.org/#/ga.wikipedia.org/content/pages-to-date/normal|line|2006-07-01~2025-02-01|~total|monthly

Méadú ollmhór le linn 2013-2014 (Hussey)  agus arís i 2017/2018 ... cén fáth? 

&lt;nowiki&gt;***&lt;/nowiki&gt; “Tá liosta riarthóirí Vicipéide ar fáil ar an suíomh&quot; 

Hmm cén áit ?!   Cá bhfuil an liosta ?

&lt;nowiki&gt;***&lt;/nowiki&gt; Cé mhéad &quot;síolta” atá ann ... cá bhfuil na huimhreacha, le do thoil ?

&lt;nowiki&gt;***&lt;/nowiki&gt; &quot;Aistríodh roinnt mhaith alt tríd an meaisínaistriúchán&quot;  ... an bhfuil a fhios cé mhéad ... ? is annamh a fheicim iad 

&lt;nowiki&gt;***&lt;/nowiki&gt; D'oibrigh mé le go leor iriseoirí i mo shaol  agus is minic a bhíonn mí-thuiscintí ann.  Céard a tharla sa chás seo? Cinnte tá na páipéir lán le scéalta gáifeacha, ag tochras ar a gceirtlín féin uaireanta.  

&lt;nowiki&gt;***&lt;/nowiki&gt; &quot;Ní féidir glacadh ach le 1% den 61,000 alt ar an suíomh&quot;  OK seo an corpas, tuigim.  Ach tuigfidh an gnáthléitheoir Tuairisc nach bhfuil ach 610 alt atá réasúnta maith.  Dubh agus bán a chur i gcomparáid le chéile !

&lt;nowiki&gt;***&lt;/nowiki&gt; &quot;Tá an meon ann i measc riarthóirí nár cheart d’easpa cumais i dteanga bac a chur ar dhuine ábhar a chruthú&quot;... I ndáiríre ?!  Bhuel níl ach beirt riarthóirí ann... Kevin Scannell agus Alison.  Cé a dúirt nó a scríobh é sin ?!  Raiméis arís ?!

Ó bhó ... tá scéal na Vicipéidie ar bharr  &quot;I mBéal an Phobail&quot; ar tuairisc.ie anois.  Tá &quot; droch-cháil ar an Vicipéid&quot; agus  tá an droch-cháil níos measa anois ná mar a bhí riamh roimhe an t-alt seo !  Céard a tharla ?
[[Úsáideoir:TGcoa|TGcoa]] ([[Plé úsáideora:TGcoa|plé]]) 22:47, 11 Eanáir 2025 (UTC)

[[Úsáideoir:Colin Ryan|Colin Ryan]] ([[Plé úsáideora:Colin Ryan|plé]]) 03:49, 12 Eanáir 2025 (UTC) Is fearr dúinn ár n-aird a dhíriú ar na rudaí atá ag teastáil. Ní féidir stóras ollmhór eolais a dhéanamh den Vicipéid, ach ba cheart di trácht éigin a dhéanamh ar thopaicí coitianta (mar atá déanta cheana, mórán), agus trácht ar leith a dhéanamh ar ábhar a bhaineann leis na hÉireannaigh nó lena sliocht sa bhaile agus i gcéin. Ba mhaith liom breis alt a bheith ann ar ghnéanna den eolaíocht agus den fhealsúnacht. Ach is í an fhadhb is mó atá ann nach bhfuil ár ndóthain eagarthóirí ann agus Gaeilge measartha cruinn acu. Aontaím gur mhaith an rud é dá mbeadh breis béime in alt Tuairisc ar na rudaí is fearr a rinne lucht na Vicipéide, ach ní gá dúinn ár misneach a chailleadh.

Tá easpa ama orm féin le tamall anuas ach tá rún agam níos mó alt a sholáthar as seo amach. Déanaimis ár ndícheall.

* {{Ping|TGcoa}} - ah, GRMMMA - is an-chineálta thú :) I rith 2024, d'fhág mé ar feadh beagánín mar bhí mé an-gnóthach ar mo [[Apple Inc.|phost laethiúil]], agus bhraithim ar an am céanna nach raibh mé maith go leor chun bheith anseo, agus mar sin thóg mé sos - [[Úsáideoir:Alison|&lt;span style=&quot;color:#FF823D;font-family: comic sans ms&quot;&gt;'''A&lt;font color= &quot;#FF7C0A&quot;&gt;l&lt;font color= &quot;#FFB550&quot;&gt;is&lt;/font&gt;o&lt;/font&gt;n'''&lt;/span&gt;]] &lt;sup&gt;[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]&lt;/sup&gt; 04:49, 12 Eanáir 2025 (UTC)
* Ok - tá an airteagal [[Tuairisc]] ag éirí chosa a fhás anois agus tá sé scaipthe [https://www.thejournal.ie/gaeilge-wikipedia-written-by-editors-who-did-not-speak-irish-6589572-Jan2025/ anseo] ar [[TheJournal.ie]] inniu. I'm going to switch to Béarla, as the Journal crowd are going to start to arrive now. Na ceisteanna;
:* ''&quot;Na leathanaigh... 88,300 a bhí ann i Nollaig 2024. Cá bhfuair an t-iriseoir an 61,000? Sainmhíniú eile?&quot;'' - there are over 61,000 pages here now, but they are in content space. There are over 100,000 pages including talk, templates, categories and so on. Bain súil ar an [[Speisialta:Statistics|lch staidrimh]].
:* ''&quot;“Tá liosta riarthóirí Vicipéide ar fáil ar an suíomh&quot; - Cén áit? Cá bhfuil an liosta?&quot;'' - there is an admin page - it's [[Vicipéid:Riarthóirí|here]], and it details what's expected of them. The live list of admins is available [https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Speisialta:ListUsers&amp;group=sysop here] - there are seven, but really only two or so that are active. Similarly, there are three [https://ga.wikipedia.org/w/index.php?title=Speisialta:ListUsers&amp;group=bureaucrat Bureaucrats], including {{Ping|Kwekubo}} Gabriel Beecham, the creator of ga.wp (fear uasal é freisin) and myself. The list of all admin requests to-date are [[Plé Vicipéide:Riarthóirí|here, too]]
:* ''&quot;Cé mhéad &quot;síolta” atá ann ... cá bhfuil na huimhreacha, le do thoil&quot;'' - that's difficult. Just about every article here is just a few paragraphs. Many of the 'Chaco' ones are even just a single line. There's no automation to quantify these or to tag them, so I take that on myself, and try to 'bucketise' them into categories so that someone, somewhere will (I hope) augment them. You can get a hint at how many there are through the categorisation. Bain súil ar [[:Catagóir:Síolta]] - it doesn't look to bad, until you look at something like [[:Catagóir:Síolta tíreolaíochta na hÉireann]] - where there are over 3,000 geography stubs related to Ireland alone. A big chunk of those are one-liners built by a certain editor. I'd be willing to say that easily the majority of articles are stubs here. With the notable exception of yours, BTW :)
:* {{Úsáideoir|Chaco}} has [[Speisialta:CentralAuth/Chaco|made 28,889 edits]] here. {{Úsáideoir|Dmd3music}} has [[Speisialta:CentralAuth/Dmd3music|made 85,219]]. Both of these are way more than I'd expected and could well be responsible for the vast amount of stubs just by sheer numbers.
:* Regarding the stub articles, there are two schools of thought; they're worthless garbage and a waste of space - they're a useful start, and encourage others to get involved. The latter is how en.wp got started, but we don't have the critical mass of editors to make something of them, so they hang around as stubs. Are they useful? Well .... not really.
:* The reason I'm so invested in templating, particularly Wikidata-enabled templates, is that these are an easy way to import useful information and turn a stub article into ... ''something'' ... that we can stand over. And each of the 'properties' (P-values) and labels (Q-values) only have to be translated to Irish once, and every article benefits from that.
:* ''&quot;Tá an meon ann i measc riarthóirí nár cheart d’easpa cumais i dteanga bac a chur ar dhuine ábhar a chruthú&quot;'' - yeah, there are basically only two active admins, like you say - Kevin and myself. So I assume this is a reference to me? The reason I have that stance is that it literally states on the main page; ''&quot;an chiclipéid shaor ar féidir le cách í a chur in eagar&quot;'' - &quot;the free encyclopedia that anyone can edit&quot;. So, can they or can they not. {{Ping|TGcoa}} as it happens, you and I disagreed over that in the past, but we've been civil and worked with each other on compromise where possible. I don't think either of us went to the press and called each other out publicly on the matter. We all agree, though, that there's a constant battle between letting literally anyone edit vs. compromising on the standard. And we don't have a cadre of editors to clean up messes, like enwiki does, so both you and Kevin ''do'' have a point. See [[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 17#Maidir le Coláiste Oiriall / daltaí ar an vicí]] - we all tried pretty hard to fix this.
:* [[Vicipéid:Fáilte]] formalises this stance, and was written by Gabriel way back in 2004. It's written in a welcoming tone and says, ''&quot;Ná bí buartha mura bhfuil Gaeilge líofa agat agus tú ag cruthú alt nua. Is féidir an teimpléad seo a chur ar bharr an ailt ionas go mbeidh cainteoir dúchais nó cainteoir líofa in ann súil a chaitheamh ar an litriú agus ar an ngramadach níos déanaí.&quot;'' If we want to move away from this, I'm fine. But we should agree to as a community, and then formalise it. I don't know how other wikis do this, but openness is supposed to be baked into the &quot;anyone can edit&quot; philosophy. Again, we can change this.
:* More later - táim tuirseach :p 
* - [[Úsáideoir:Alison|&lt;span style=&quot;color:#FF823D;font-family: comic sans ms&quot;&gt;'''A&lt;font color= &quot;#FF7C0A&quot;&gt;l&lt;font color= &quot;#FFB550&quot;&gt;is&lt;/font&gt;o&lt;/font&gt;n'''&lt;/span&gt;]] &lt;sup&gt;[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]&lt;/sup&gt; 05:18, 12 Eanáir 2025 (UTC)
&lt;p&gt;&lt;p&gt;&lt;p&gt;&lt;p&gt;

- [[Úsáideoir:Alison|&lt;span style=&quot;color:#FF823D;font-family: comic sans ms&quot;&gt;'''A&lt;font color= &quot;#FF7C0A&quot;&gt;l&lt;font color= &quot;#FFB550&quot;&gt;is&lt;/font&gt;o&lt;/font&gt;n'''&lt;/span&gt;]] &lt;sup&gt;[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]&lt;/sup&gt; 06:22, 12 Eanáir 2025 (UTC)

* Speaking for myself, I think the bit that hurts most is; &quot;''Is beag is féidir a dhéanamh faoin gcás, dar le Scannell, ó tharla go bhfuil an meon ann i measc riarthóirí Wikipedia nár cheart d’easpa cumais i dteanga bac a chur ar dhuine ábhar a chruthú don suíomh.''&quot; since that's calling me out specifically. Those who know, will know. And if I'm the problem here, just please tell me to my face. It feels like a hit piece, TBH, as no real solutions are being suggested and it's likely to just drive away any native or proficient speakers from wanting to get involved. {{Ping|OifigeachWMIE}} Amy is at least talking about outreach, and community support, but comparing this to the sco.wiki issue in 2020 isn't helpful. Fortunately, that wasn't carried into the Journal article - [[Úsáideoir:Alison|&lt;span style=&quot;color:#FF823D;font-family: comic sans ms&quot;&gt;'''A&lt;font color= &quot;#FF7C0A&quot;&gt;l&lt;font color= &quot;#FFB550&quot;&gt;is&lt;/font&gt;o&lt;/font&gt;n'''&lt;/span&gt;]] &lt;sup&gt;[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]&lt;/sup&gt; 07:06, 12 Eanáir 2025 (UTC)
*:Tuigim go maith go bhfuil díomá ar dhaoine, agus go bhfuil ceisteanna fós gan freagra i dtaobh an alt sin agus na figiúirí éagsúla (61,000 vs. 88,000). Ó thaobh na ceiste “cé hiad an bheirt?”—nílim féin cinnte, agus sílim gur ceist í sin dár gcomhghleacaí Kevin.
*:Maidir le: 
*:''&quot;Le sé mhí anuas – an dara leath den bhliain 2024 – tá b’fhéidir scór daoine níos mó ar an ardán ag cur leis na hailt&quot;''
*:&gt;&gt;&gt;&gt; Ó Mheán Fómhair go Nollaig 2024 bhí méadú de níos mó ná 30 duine ar líon na rannpháirtithe rialta Vicipéid (mar atá le feiceáil ar an bPríomhleathanach) agus mé ag breathnú ar na sonraí sin. An rud céanna maidir leis an méid hailt. 
*:Féach anseo: [[Speisialta:ActiveUsers]]
*:Ba é an bhéim a leag mé féin agus mé ag labhairt leis na hiriseoirí ná an obair for-rochtana agus na hacmhainní atáimid a fhorbairt: oiliúint, ceardlanna, cúrsaí teagaisc ar líne, imeachtaí pobail (m.sh. Celtic Knot 2024), agus mar sin de. Is é ár sprioc ná cur chuige dearfach agus tacaíochta a léiriú do dhaoine nua, ionas go bhfoghlaimfidh siad, go bhfeabhsóidh siad, agus go bhfanfaidh siad linn san fhadtréimhse.
*:Mar is eol daoibh, i bpobal na Gaeilge, níl formhór againn líofa ó dhúchas (mise freisin, Gaeilge foghlamtha agam agus céim, ach fós bíonn botúin). 
*:Déanaimid go léir ár ndícheall, mar atá ráite. 
*:Má dhéanaimid neamhaird ar dhaoine a bhfuil Gaeilge idir eatarthu, nó mura gcuirimid fáilte roimh fhoghlaimeoirí, d’fhéadfadh an teanga í féin agus an Vicipéid a bheith i mbaol. Mar sin féin, tá sé tábhachtach go mbeadh féinfheasacht ag gach duine: go dtuigfí cathain is fearr cabhair a lorg, cathain is ceart seiceáil litrithe a dhéanamh, srl. Ach,  ní ceart a bheith mífhoighneach ná mífheagrach leis na múinteoirí i gColáiste Oiriall (nó áit ar bith eile, le bhur dtoil). Ó mo thaithí féin, thaispeáin múinteoirí sin fíor-thuairim dearfach dúinn, agus ghlac siad lenár dtuairimí agus comhairle tar éis fadhbanna. Má chuirimid drochmheas, cruthaímid timpeallacht nimhiúil gan pobal a thógáil. '''Pointe eile tábhachtach''' is ea an dul chun cinn atá déanta ag na daltaí sin a ghlac páirt sa tionscadal. D’fheabhsaigh a gcuid Gaeilge go suntasach, mar aon lena muinín agus a scileanna. Seo an dream a gcaithfimid a spreagadh agus a thacú, ionas go leanfaidh siad orthu ag cur le Vicipéid agus ag forbairt mar chainteoirí Gaeilge. Is deis iontach é an Vicipéíd chun scríobh agus léamh na Gaeilge a chleactadh - ar an gClár Dubh, tá a fhios agam, ó thaobh an scríobh de is deis iontach é. 
*:Tá '''oscailteacht''' ar cheann de bhunchlocha Wikipedia, mar is eol daoibh go léir: 
*:“Is féidir le cách í a chur in eagar.” 
*:Teastaíonn uainn leanúint leis an spiorad sin, agus ag an am céanna caighdeán maith a choinneáil. Mar sin táimid ag cruthú acmhainní, ag reáchtáil imeachtaí pobail, agus ag glacadh páirte i bhfeachtais idirnáisiúnta Wikimedia (féach ar an bpostáil a rinne mé thuas ''Glao ar Vicipéideoirí: Aiteachas a chur ar Vicipéid'') le béim a chur ar ábhar ar leith atá in easnamh. Bheadh sé iontach tuilleadh daoine a fheiceáil ag glacadh páirte iontu freisin.
*:Mar fhocal scoir, ba mhaith liom cuireadh a thabhairt daoibh go léir teagmháil a dhéanamh liom le haon smaointe, moltaí nó iarratais a d’fhéadfadh cabhrú leis an obair riaracháin, an próiseas eagarthóireachta, nó le tacaíocht a thabhairt do dhaoine nua. Más dóigh libh go gcabhródh acmhainní nua, ranganna oiliúna, nó imeachtaí comhoibrithe, bíodh drogall oraibh scríobh chugainn. Ní éireoidh linn ach le chéile, agus táim ag tnúth le hoibriú libh uile chun an pobal Vicipéide a neartú agus a mhéadú.
*:Ó thaobh dul chun cinn a dhéanamh amach anseo, mholfainn daoibh go léir bheith rannpháirteach in imeachtaí pobail. Tá mé sásta an Eagaratón míosúil a athbhunú ar líne, ionas gur féidir linn bualadh le chéile, ceisteanna a fhreagairt go díreach, agus tacaíocht a thabhairt dá chéile trí seisiúin comhibriú. 
*:.- [[Úsáideoir:OifigeachWMIE|OifigeachWMIE]] [[Úsáideoir:OifigeachWMIE|OifigeachWMIE]] ([[Plé úsáideora:OifigeachWMIE|plé]]) 15:12, 12 Eanáir 2025 (UTC)

&lt;br&gt;&lt;br&gt;&lt;br&gt;&lt;br&gt;

An t-alt ar journal.ie agus agallamh le Amy anois !

https://www.thejournal.ie/gaeilge-wikipedia-written-by-editors-who-did-not-speak-irish-6589572-Jan2025/

&quot;Vicipéid was mostly written by two people who do not have fluent Irish.&quot;

Raiméis ceapaim.... ceartúcháin bheaga, an chuid is mó, a rinne an gasúr Dmd3music agus ailt aon líne nó dhó a rinne Chaco.

@Amy / @[[Úsáideoir:OifigeachWMIE|'''OifigeachWMIE''']]... cá bhfuil na foinsí,   na sonraí faoi? ?!  

@[[Úsáideoir:Alison|'''Alison''']]   níl ráiteas Kevin dírithe ort  Bhí tú / tá tú i gcónaí thar a bheith cúramach ... chaith tú agus caitheann tú an t-am chun scríobh go maith.  Agus ní scríobhann tú mórán ar aon nós.  Difríocht an-mhór le Chaco &amp; Dmd3music... they didn't know what they didn't know and couldn't care less.   

Tá a fhios ag tú féin, a Alison, ag Kevin féin, mé féin, Seomac (fáilte ar ais !) agus eagarthóirí eile, nach bhfuil Gaeilge chruinn acu gach uair..   déanann muid go léir iarrachtaí chun srian a chur leis an damáiste.   &lt;br&gt;
Aontaím go huile agus go hiomlán, &quot;níor cheart easpa cumais i nGaeilge bac a chur orainn eagarthóireacht a dhéanamh&quot;, mar shampla, póilíneacht, catagóirí, pictiúir, foinsí, srl.  
Caithfidh na heagarthóirí a bheith &quot;féinfheasach&quot;  ... na hógánaigh Chaco &amp; Dmd3music agus an dream i g[[Vicipéid:Halla baile/Cartlann 17#Maidir le Coláiste Oiriall / daltaí ar an vicí|Coláiste Oiriall / daltaí ar an vicí]], ní raibh siad féineolach, agus ba chuma leo sa diabhal.     &lt;br&gt;
Níos measa, ba chuma leis na múinteoirí i gColáiste Oiriall ?

Alison, déanann tú an póilíneacht, agus déanann tú jab iontach !

Níl clúmhilleadh ar intinn Kevin nó Amy ar chor ar bith, táim cinnte de. Praiseach cheart atá ann, ... níor thig an t-iriseoir nó ní raibh an chumarsáid soiléir nó mar sin de.   '''@[[Úsáideoir:Kevin Scannell|Kevin Scannell]]'''  agus  '''@[[Úsáideoir:OifigeachWMIE|OifigeachWMIE]] ?'''

[[Úsáideoir:Colin Ryan|Colin Ryan]] ([[Plé úsáideora:Colin Ryan|plé]]) 02:56, 13 Eanáir 2025 (UTC) Ceann de na fadhbanna a thagann de seo ná go dtógann sé an oiread sin ama gach alt lochtach a cheartú. Déanaim féin é ach deis a bheith agam chuige, agus nílim ag caint anseo ar bhotúin mhóra ach ar rudaí atá neafaiseach go leor. Tá ailt in Wikipedia an Bhéarla féin agus ba léir duit nach cainteoirí dúchais a scríobh iad. (Tá lucht na Fraincise an-chruinn i gcónaí, ar ndóigh!) 
Tagann domheanma éigin orm nuair a thagaim trasna ar an oiread sin síolta agus gan aga agam ar rud tathagach a dhéanamh díobh, ach níl leigheas air.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mholfainn do gach aon duine bhfuil spéis acu san ábhar seo an téacsleabhar ‘'''Ó Bhéarla go Gaeilge'''’, scríofa ag Antain Mac Lochlainn a léamh!
Seo a leanas mír as a théacsleabhar;
“''Cainteoirí dúchais Béarla, a d’fhoghlaim Gaeilge go leibhéil chumais éagsúla, is mó a bhíonn ag aistriú go Gaeilge . Tá mise ar dhuine acu. Ní léir dom go díreach cén chiall atá le ‘cumas cainteoir dúchais’ i gcomhthéacs na dtéacsanna ardréime a bhíonn á n-aistriú go Gaeilge. Bíonn soctheangeolaithe ag trácht ar an Ghaeilge ‘thraidisiúnta’ a labhraítear go fóill i gceantair Ghaeltachta na hÉireann. An leor an Ghaeilge thraidisiúnta sin don té a bheadh i ngleic le téacs dlí a aistriú? Feictear domsa gur mar a chéile , cuid mhór, na dúshláin chomhréire agus na téarmaíochta ag an chainteoir dúchais agus ag an fhoghlaimeoir chumasach.''”[[Úsáideoir:Ériugena|Ériugena]] ([[Plé úsáideora:Ériugena|plé]]) 13:26, 14 Eanáir 2025 (UTC)

&lt;p&gt; &lt;p&gt;.&lt;p&gt;.&lt;p&gt;
*:A chairde, gabhaigí mo leithscéal nach raibh mé in ann páirt a ghlacadh sa chomhrá seo roimhe seo. Tá cúpla rud ag cur isteach orm i mo shaol pearsanta, ach chonaic mé na fógraí i mo chuntas cúpla lá ó shin, agus bhí mé ag iarraidh rud éigin a rá faoi seo. Ar dtús, níl mé ciúin ar an Vicipéid faoi láthair mar gheall ar an bpraiseach seo. Beidh mé ar ais go luath le cúnamh Dé.  Agus le bheith soiléir, glacaim gur ormsa an locht iomlán as an bpraiseach a d'éirigh as na haltanna, agus as aon díomá atá ar éinne anseo. Gabhaigí mo leithscéal seo sin — ar ndóigh níorbh é sin an sprioc a bhí agam nuair a rinne mé comhrá le Maitiú.     
*:Tá meas mór agam ar gach duine atá anseo — daoine a bhfuil obair na gcapall déanta acu thar na blianta, go háirithe @[[Úsáideoir:Alison|Alison]] agus @[[Úsáideoir:TGcoa|TGcoa]].  Tá mé bródúil as go leor rudaí ar an suíomh seo, ach níor luadh an tuairim sin na haltanna.
*:Maidir le &quot;Tá an meon ann i measc riarthóirí...&quot; — ba thagairt é sin don pholasaí sa tionscadal ina iomláine, agus luaigh mé an ráiteas ar Vicipéid an Bhéarla. Ní &quot;callout&quot; ortsa ar chor ar bith é, a Alison.
*:Sea, dúirt mé go raibh beirt freagrach as cuid mhaith de na drochaltanna.  Dúirt mé an rud céanna sa léacht a thug mé ag an Celtic Knot. Seans gurbh é an cur-i-láthair ón léacht sin a spreag spéis Maitiú i dtús báire. Ar aon nós, ní cuimhin liom na focail a d'úsáid mé ach tá muinín agam as Maitiú mar iriseoir, tá an t-alt sin cruinn gan dabht. Ach sílim go raibh siad curtha as a riocht san alt Béarla (sa Journal). Maidir leis an mbeirt eagarthóirí, níl ceachtar acu gníomhach anois, agus luaigh mé go bhfuil cuid mhaith den ábhar sin glanta nó scriosta anois.  
*:Creidim go gcaithfimid feabhas a chur ar an Vicipéid ar go leor bealaí, agus leag mé na fáthanna amach ag an Celtic Knot. Níl mé cinnte cad é an bealach is fearr, leis an bhfírinne a rá. Tá súil agam go mbeidh deis agam páirt a ghlacadh in aon chomhrá a éireoidh as seo. [[Úsáideoir:Kevin Scannell|kscanne]] ([[Plé úsáideora:Kevin Scannell|plé]]) 23:42, 8 Feabhra 2025 (UTC)

Le haghaidh spraoi, seo wikitable na heagarthóirí de réir chomhaireamh eagarthóireachta;

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+
|-
! Ainm !! Comhaireamh !! Ghníomhaíocht is déanaí
|-
| {{Úsáideoir|Alison}} || [[Speisialta:CentralAuth/Alison|28,303]] || Inniu
|-
| {{Úsáideoir|Chaco}} || [[Speisialta:CentralAuth/Chaco|28,889]] || 16 Deireadh Fómhair 2020
|-
| {{Úsáideoir|Colin Ryan}} || [[Speisialta:CentralAuth/Colin Ryan|6,276]] || Inniu
|-
| {{Úsáideoir|Conradder}} || [[Speisialta:CentralAuth/Conradder|4,100]] || 11 Eanáir 2025
|-
| {{Úsáideoir|Dmd3music}} || [[Speisialta:CentralAuth/Dmd3music|85,219]] || 7 Nollaig 2023
|-
| {{Úsáideoir|Eomurchadha}} || [[Speisialta:CentralAuth/Eomurchadha|10,441]] || 9 Eanáir 2025
|-
| {{Úsáideoir|Ériugena}} || [[Speisialta:CentralAuth/Ériugena|30,091]] || 11 Eanáir 2025
|-
| {{Úsáideoir|Kevin Scannell}} || [[Speisialta:CentralAuth/Kevin Scannell|39,848]] || 29 Nollaig 2024
|-
| {{Úsáideoir|Kwekubo}} || [[Speisialta:CentralAuth/Kwekubo|3,036]] || 26 Iúil 2023
|-
| {{Úsáideoir|Panu Petteri Höglund}} || [[Speisialta:CentralAuth/Panu Petteri Höglund|12,319]] || 6 Eanáir 2025
|-
| {{Úsáideoir|TGcoa}} || [[Speisialta:CentralAuth/TGcoa|39,065]] || Inniu
|}

&lt;p&gt;.&lt;p&gt;.&lt;p&gt;
 '''@[[Úsáideoir:Kevin Scannell|Kevin Scannell]]'''  Iontach a Chaoimhín agus fáilte ar ais !  Mar  a dúirt mé,  d'oibrigh mé le go leor iriseoirí i rith mo shaoil phroifisiúnta agus is minic a bhíonn mí-thuiscintí ann.  Tuigim ! Beir bua.   Ciarán. [[Úsáideoir:TGcoa|TGcoa]] ([[Plé úsáideora:TGcoa|plé]]) 14:29, 9 Feabhra 2025 (UTC)

== Launching! Join Us for Wiki Loves Ramadan 2025! ==

Dear All,

We’re happy to announce the launch of [[m:Wiki Loves Ramadan 2025|Wiki Loves Ramadan 2025]], an annual international campaign dedicated to celebrating and preserving Islamic cultures and history through the power of Wikipedia. As an active contributor to the Local Wikipedia, you are specially invited to participate in the launch. 

This year’s campaign will be launched for you to join us write, edit, and improve articles that showcase the richness and diversity of Islamic traditions, history, and culture.

* Topic: [[m:Event:Wiki Loves Ramadan 2025 Campaign Launch|Wiki Loves Ramadan 2025 Campaign Launch]]
* When: Jan 19, 2025 
* Time: 16:00 Universal Time UTC and runs throughout Ramadan (starting February 25, 2025).
* Join Zoom Meeting: https://us02web.zoom.us/j/88420056597?pwd=NdrpqIhrwAVPeWB8FNb258n7qngqqo.1 
* Zoom meeting hosted by [[m:Wikimedia Bangladesh|Wikimedia Bangladesh]]

To get started, visit the [[m:Wiki Loves Ramadan 2025|campaign page]] for details, resources, and guidelines: Wiki Loves Ramadan 2025.

Add [[m:Wiki Loves Ramadan 2025/Participant|your community here]], and organized Wiki Loves Ramadan 2025 in your local language.

Whether you’re a first-time editor or an experienced Wikipedian, your contributions matter. Together, we can ensure Islamic cultures and traditions are well-represented and accessible to all.

Feel free to invite your community and friends too. Kindly reach out if you have any questions or need support as you prepare to participate.

Let’s make Wiki Loves Ramadan 2025 a success!

For the [[m:Wiki Loves Ramadan 2025/Team|International Team]] 12:08, 16 Eanáir 2025 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=27568454 --&gt;

== Universal Code of Conduct annual review: provide your comments on the UCoC and Enforcement Guidelines ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
My apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}.

I am writing to you to let you know the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines is open now. You can make suggestions for changes through 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review.
[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]].

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]].

Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 01:11, 24 Eanáir 2025 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=27746256 --&gt;

== Feminism and Folklore 2025 starts soon ==

&lt;div style=&quot;border:8px maroon ridge;padding:6px;&gt;

[[File:Feminism and Folklore 2025 logo.svg|centre|550px|frameless]]
::&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;center&gt;''{{int:please-translate}}''&lt;/center&gt;

Dear Wiki Community,

You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025]]''' writing competition from February 1, 2025, to March 31, 2025 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia.
 
You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles.
 
Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project:
# Create a page for the contest on the local wiki.
# Set up a campaign on '''CampWiz''' tool.
# Create the local list and mention the timeline and local and international prizes.
# Request local admins for site notice.
# Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta project page]].

This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools''']

Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2025|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance.
 
We look forward to your immense coordination.
 
Thank you and Best wishes,

'''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025 International Team]]'''

::::Stay connected [[File:B&amp;W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&amp;nbsp; [[File:B&amp;W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]]

&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
--[[Úsáideoir:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Plé úsáideora:MediaWiki message delivery|plé]]) 02:35, 29 Eanáir 2025 (UTC)

== Wiki Loves Folklore is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Dear Wiki Community,
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore 2025]]''' an international media contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2025 submitting] them in this commons contest.

You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language.

Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2025|project Talk page]] if you need any assistance. 

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''
--[[Úsáideoir:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Plé úsáideora:MediaWiki message delivery|plé]]) 02:35, 29 Eanáir 2025 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&amp;oldid=26503019 --&gt;

== Reminder: first part of the annual UCoC review closes soon ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
My apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}.

This is a reminder that the first phase of the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines will be closing soon. You can make suggestions for changes through [[d:Q614092|the end of day]], 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review.
[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. After review of the feedback, proposals for updated text will be published on Meta in March for another round of community review. 

Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 00:48, 3 Feabhra 2025 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28198931 --&gt;

== Suirbhé Aiseolais Vicipéide – Glac Páirt! ==

A chairde,

[https://wikimedia.ie/2025/02/07/enhancing-vicipeid-take-part-in-the-irish-language-community-survey/ Táimid ag seoladh suirbhé gairid le heolas a bhailiú] faoi cad atá ag teastáil ón bpobal gníomhach ar an Vicipéid, agus tionscadail Vicí eile. 

Baineann sé le hacmhainní, ceardlanna, imeachtaí comhphobail, agus conas is fearr a d’fhéadfaimis cabhrú le heagarthóirí nua agus le heagarthóirí atá linn le fada.

'''Cliceáil [https://wikimedia.ie/2025/02/07/enhancing-vicipeid-take-part-in-the-irish-language-community-survey/ anseo] chun an suirbhé a líonadh (tógfaidh sé níos lú ná 5 nóiméad):'''

Go raibh míle maith agaibh as bhur rannpháirtíocht agus as bhur n-obair leanúnach. Táim ag tnúth le bhur smaointe a léamh! 

Le gach dea-ghuí, 

Amy @[[Úsáideoir:OifigeachWMIE|OifigeachWMIE]] [[Úsáideoir:OifigeachWMIE|OifigeachWMIE]] ([[Plé úsáideora:OifigeachWMIE|plé]]) 10:45, 11 Feabhra 2025 (UTC)

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt; Upcoming Language Community Meeting (Feb 28th, 14:00 UTC) and Newsletter&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;
Hello everyone!
[[File:WP20Symbols WIKI INCUBATOR.svg|right|frameless|150x150px|alt=An image symbolising multiple languages]]
We’re excited to announce that the next '''Language Community Meeting''' is happening soon, '''February 28th at 14:00 UTC'''! If you’d like to join, simply sign up on the '''[[mw:Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#28_February_2025|wiki page]]'''.

This is a participant-driven meeting where we share updates on language-related projects, discuss technical challenges in language wikis, and collaborate on solutions. In our last meeting, we covered topics like developing language keyboards, creating the Moore Wikipedia, and updates from the language support track at Wiki Indaba.

'''Got a topic to share?''' Whether it’s a technical update from your project, a challenge you need help with, or a request for interpretation support, we’d love to hear from you! Feel free to '''reply to this message''' or add agenda items to the document '''[[etherpad:p/language-community-meeting-feb-2025|here]]'''.

Also, we wanted to highlight that the sixth edition of the Language &amp; Internationalization newsletter (January 2025) is available here: [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January]]. This newsletter provides updates from the October–December 2024 quarter on new feature development, improvements in various language-related technical projects and support efforts, details about community meetings, and ideas for contributing to projects. To stay updated, you can subscribe to the newsletter on its wiki page: [[:mw:Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter]].

We look forward to your ideas and participation at the language community meeting, see you there!
&lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 08:29, 22 Feabhra 2025 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:SSethi (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28217779 --&gt;

== Nuashonrú teimpléad ag teastáil ==
Ní mór [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí]] a nuashonrú chun nach n-úsáidfear airí Wikidata [[wikidata:Property:P642|P642]], a bhfuil sé beartaithe é a dhímheas. D'fhág mé teachtaireacht [[Plé teimpléid:WD Bosca Sonraí Duine#Úsáid P642|ar an leathanach plé teimpléad]], ach níl a fhios agam an bhfuiltear ag breathnú air. Go raibh maith agat! [[Úsáideoir:Swpb|Swpb]] ([[Plé úsáideora:Swpb|plé]]) 20:21, 3 Márta 2025 (UTC)

== Imeacht i mBaile Átha Cliath Amárach  ==

Haigh a chairde, seans nach bhfuil an póstáil seo feicthe agaibh. 

Ba mhaith liom fógra gairid a thabhairt daoibh faoin '''Edit-a-thon Art+Feminism''' a bheidh ar siúl i gColáiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, ar an '''5ú Márta 2025''', ó '''13:00 go 16:30'''. Beidh an t-imeacht suite sa '''South Training Room''', i mbunurlár Leabharlann Eavan Boland (buaileann muid le chéile i bhfoyer na Leabharlainne).

Is ócáid speisialta í seo le ceiliúradh a dhéanamh le linn '''Lá Idirnáisiúnta na mBan''' agus chun an bhearna inscne a laghdú ar Wikipedia/Vicipéid. Tugtar cuireadh faoi leith do dhaoine a bhfuil spéis acu in ealaín, i stair agus i dteanga na Gaeilge, chun altanna a chruthú nó a fheabhsú faoi ealaíontóirí ban agus ábhair ghaolmhara. 

Níl taithí roimh ré ag teastáil: tabharfar treoirlínte agus acmhainní d’eagarthóirí nua. 

Moltar ríomhairí glúine a thabhairt leat, ionas gur féidir leat bheith ag obair gan stró.

Chun clárú, [https://wikimedia.ie/2025/02/18/artfeminism-is-coming-to-trinity-college-dublin-for-international-womens-day-2025/ féach ar an nasc sa bhunphost.] Táimid ag súil le bualadh le dhaoine ar an lá — beidh mé ann!

Go raibh míle maith agaibh!

&lt;nowiki&gt;~~~ Amy @&lt;/nowiki&gt;[[Úsáideoir:OifigeachWMIE|OifigeachWMIE]]


[[Úsáideoir:OifigeachWMIE|OifigeachWMIE]] ([[Plé úsáideora:OifigeachWMIE|plé]]) 12:05, 4 Márta 2025 (UTC)

== Imeacht Seachtain na Gaeilge: MeithealWiki ==

Tá áthas orm a fhógairt go mbeidh an chéad cheardlann do '''MeithealWiki''' - togra nua eagraithe agam mar chuid de mo chuid oibre i bPobal Éireann Wikimedia - ar an 13ú Márta. 

Beidh mé ag tabhairt cur síos faoi Vicipéid, bunscileanna eagarthóireachta, agus an obair atá le déanamh (ó foinsí a chur le halt go alt nua a chruthú.)

* '''Cathain?''' Déardaoin, 13ú Márta @ 17:00 - 19:00 UTC 
* '''Cá bhfuil sé?''' Ar líne ([https://vicipeid.kit.com/meithealwiki clárú anseo] don líosta)
* '''Cé atá fáilte?''' Duine ar bith a bhfuil suim acu sa Ghaeilge agus an domhan Wikimedia, is cuma do leibhéal taithí - ach beidh an ceardlann trí Ghaeilge amháin!

Déanfaidh muid plé ar cad is Vicipéid ann (agus conas a oibríonn sé), conas alt nua a thosú, tagairtí a chur leis, agus bealaí le bearnaí eolais a líonadh. Tá sé seo oiriúnach do thosaitheoirí agus tá fáite roimh dhaoine a bhfuil taithí eagarthóireachta acu cheana féin freisin. Beidh seisiúin comhoibriú tar éis an cur i láthair agus taispéaintas dá mbeadh fonn ar éinne taispéaintas scilleanna nó cabhair a thabhairt don lucht freastail i rith an imeacht. 

Más mian leat páirt a ghlacadh, cláraigh linn inniu [https://vicipeid.kit.com/meithealwiki tríd an nasc seo]! Ag tnúth go mór le bualadh libh!

[[Úsáideoir:OifigeachWMIE|OifigeachWMIE]] ([[Plé úsáideora:OifigeachWMIE|plé]]) 11:18, 6 Márta 2025 (UTC)

== Universal Code of Conduct annual review: proposed changes are available for comment ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
My apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}.

I am writing to you to let you know that [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|proposed changes]] to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter]] are open for review. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|You can provide feedback on suggested changes]]''' through the [[d:Q614092|end of day]] on Tuesday, 18 March 2025. This is the second step in the annual review process, the final step will be community voting on the proposed changes.
[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find relevant links about the process on the UCoC annual review page on Meta]].

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]].

Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] 18:51, 7 Márta 2025 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28307738 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Your wiki will be in read-only soon&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;server-switch&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will switch the traffic between its data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster.

All traffic will switch on '''{{#time:j xg|2025-03-19|en}}'''. The switch will start at '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2025-03-19T14:00|en}} {{#time:H:i e|2025-03-19T14:00}}]'''.

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Special:MyLanguage/Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. This banner will remain visible until the end of the operation. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2025-03-19|en}}.
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
* We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.
* [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes.

This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. 

'''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;server-switch&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 23:15, 14 Márta 2025 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=28307742 --&gt;

== Final proposed modifications to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter now posted ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
The proposed modifications to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] and the U4C Charter [[m:Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Proposed_Changes|are now on Meta-wiki for community notice]] in advance of the voting period. This final draft was developed from the previous two rounds of community review. Community members will be able to vote on these modifications starting on 17 April 2025. The vote will close on 1 May 2025, and results will be announced no later than 12 May 2025. The U4C election period, starting with a call for candidates, will open immediately following the announcement of the review results. More information will be posted on [[m:Special:MyLanguage//Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election|the wiki page for the election]] soon.

Please be advised that this process will require more messages to be sent here over the next two months. 

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 02:04, 4 Aibreán 2025 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28469465 --&gt;

== Feimineachas agus Béaloideas 2025 sínte go dtí an 20ú Aibreán 2025! 📅 ==

A chairde,

Tá ár gcomórtas scríbhneoireachta '''Feimineachas agus Béaloideas 2025''' sínte go dtí '''an 20ú Aibreán 2025'''! 📅

Is cuid den fheachtas idirnáisiúnta '''Wiki Loves Folklore''' é an comórtas seo, agus tá sé dírithe ar ailt a chruthú nó a fheabhsú a bhaineann le '''mná agus inscní faoi ghannionadaíocht i mbéaloideas''', le béim ar oidhreacht chultúrtha, ceardaíocht, scéalta pobail, agus daoine tábhachtacha.

'''Duaiseanna le buachan:'''

* €75 don chéad áit
* €50 don dara háit
* €25 don tríú háit

'''Chun páirt a ghlacadh, cláraigh [https://outreachdashboard.wmflabs.org/courses/Pobal_%C3%89ireann_Wikimedia_-_Wikimedia_Community_Ireland/Feimineachas_agus_B%C3%A9aloideas_2025_(M%C3%AD_Aibre%C3%A1in)?enroll=b%C3%A9aloideas anseo] (Deais nua)'''

Tá liosta ar an nDeais le hábhair agus ailt nach bhfuil ar an Vicipéid fós. Tá fáilte roimh ranníocaíochtaí ar ábhair eile chomh mhaith atá dírithe ar an mbéaloideas. 

Míle buíochas leis na rannpháirtithe go léir go dtí seo – agus tá sé fós in am le páirt a ghlacadh agus duais a bhuaigh!

Má tá ceist ar bith agaibh, ná bíodh drogall ort teagmháil a dhéanamh liom. 

📧 '''oifigeach.gaeilge@wikimedia.ie''' [[Úsáideoir:OifigeachWMIE|OifigeachWMIE]] ([[Plé úsáideora:OifigeachWMIE|plé]]) 14:58, 8 Aibreán 2025 (UTC)

== Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025: Invitation ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:UCDM 2025 general.png|180px|right]]
{{int:please-translate}}

Hello, dear Wikipedians!&lt;br/&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the fifth edition of writing challenge &quot;'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''&quot;, which lasts from '''14th April''' until '''16th May 2025'''. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design, and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contributions in every language! 

The most active contesters will receive prizes.

If you are interested in coordinating long-term community engagement for the campaign and becoming a local ambassador, we would love to hear from you! Please let us know your interest.
&lt;br/&gt;

We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:OlesiaLukaniuk (WMUA)|OlesiaLukaniuk (WMUA)]] ([[:m:User talk:OlesiaLukaniuk (WMUA)|talk]])
&lt;/div&gt;

16:11, 16 Aibreán 2025 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Hide on Rosé@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:OlesiaLukaniuk_(WMUA)/list_of_wikis&amp;oldid=28552112 --&gt;

== Vote now on the revised UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines (&quot;UCoC EG&quot;) and the UCoC's Coordinating Committee Charter is open now through the end of 1 May (UTC) ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Voter_information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review of the EG and Charter was planned and implemented by the U4C. Further information will be provided in the coming months about the review of the UCoC itself. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

In cooperation with the U4C -- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 00:34, 17 Aibreán 2025 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28469465 --&gt;


== Íomhanna:  réamhshocrú  anois 250px in áit 220px ==

Go dtí cúpla lá ó shin, bhí an  réamhshocrú  220px.   Anois  250px !    Ach tá 99% na n-íomhánna ar an Vicipéid 220px.    [[Úsáideoir:TGcoa|TGcoa]] ([[Plé úsáideora:TGcoa|plé]]) 22:45, 20 Aibreán 2025 (UTC)

== Céard é &quot;síol&quot;? ==

Feictear an catagóir &quot;síol&quot; go minic, 

Má tá innéacs ann san alt, ní &quot;síol&quot; atá ann, i mo thuairim.   

Má tá 2.000 + caractar ann,  ní &quot;síol&quot; atá ann, i mo thuairim. 

[[Úsáideoir:TGcoa|TGcoa]] ([[Plé úsáideora:TGcoa|plé]]) 22:31, 23 Aibreán 2025 (UTC)

:Yeah, níl aon fhíor-chaighdeán anseo anseo, ach féach ar [[en:WP:STUB]] le haghaidh &quot;bunlíne&quot; fónta; ''&quot;There is no set size at which an article stops being a stub&quot;'' srl. - [[Úsáideoir:Alison|&lt;span style=&quot;color:#FF823D;font-family: comic sans ms&quot;&gt;'''A&lt;font color= &quot;#FF7C0A&quot;&gt;l&lt;font color= &quot;#FFB550&quot;&gt;is&lt;/font&gt;o&lt;/font&gt;n'''&lt;/span&gt;]] &lt;sup&gt;[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]&lt;/sup&gt; 23:42, 23 Aibreán 2025 (UTC)

== Sub-referencing: User testing ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:Sub-referencing reuse visual.png|400px|right]]
&lt;small&gt;''Apologies for writing in English, please help us by providing a translation below''&lt;/small&gt;

Hi I’m Johannes from [[:m:Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]'s [[:m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes team]]. We are making great strides with the new [[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|sub-referencing feature]] and we’d love to invite you to take part in two activities to help us move this work further:

#'''Try it out and share your feedback'''
#:[[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing# Test the prototype|Please try]] the updated ''wikitext'' feature [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Sub-referencing on the beta wiki] and let us know what you think, either [[:m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|on our talk page]] or by [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/talktotechwish booking a call] with our UX researcher. 
#'''Get a sneak peak and help shape the ''Visual Editor'' user designs'''
#:Help us test the new design prototypes by participating in user sessions – [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/gxk0taud/apply sign up here to receive an invite]. We're especially hoping to speak with people from underrepresented and diverse groups. If that's you, please consider signing up! No prior or extensive editing experience is required. User sessions will start ''May 14th''.

We plan to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We’ll reach out to wikis for piloting in time for deployments. Creators and maintainers of reference-related tools and templates will be contacted beforehand as well.

Thank you very much for your support and encouragement so far in helping bring this feature to life! &lt;/div&gt; &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]])&lt;/bdi&gt; 15:03, 28 Aibreán 2025 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&amp;oldid=28628657 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Vote on proposed modifications to the UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter closes on 1 May 2025 at 23:59 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025/Voter information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community in your language, as appropriate, so they can participate as well.

In cooperation with the U4C -- &lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 03:41, 29 Aibreán 2025 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28618011 --&gt;

== Íomhanna:  réamhshocrú  anois 250px in áit 220px ==

Go dtí cúpla lá ó shin, bhí an  réamhshocrú  220px.   Anois  250px !    Ach bhí 95% na n-íomhánna ar an Vicipéid 220px.    [[Úsáideoir:TGcoa|TGcoa]] ([[Plé úsáideora:TGcoa|plé]]) 22:45, 20 Aibreán 2025 (UTC)
&lt;p&gt;
:Tháinig athrú ar an leagan amach, athraithe mí-ámharacha uaireanta.  Céard a tharla ?  Cé atá freagrach, an bhfuil a fhios againn ? [[Úsáideoir:TGcoa|TGcoa]] ([[Plé úsáideora:TGcoa|plé]]) 08:47, 29 Aibreán 2025 (UTC)
::Brón orm, ach níl tuairim fén spéir agam. B’fhéidir gur cheart dúinn ceist a chur ar thaobh Meta? - [[Úsáideoir:Alison|&lt;span style=&quot;color:#FF823D;font-family: comic sans ms&quot;&gt;'''A&lt;font color= &quot;#FF7C0A&quot;&gt;l&lt;font color= &quot;#FFB550&quot;&gt;is&lt;/font&gt;o&lt;/font&gt;n'''&lt;/span&gt;]] &lt;sup&gt;[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]&lt;/sup&gt; 16:37, 29 Aibreán 2025 (UTC)
:: Ok - iarratas [[m:Help_Forum#Odd_default_image_thumbnail_size_over_on_ga.wikipedia|anseo]] anois - [[Úsáideoir:Alison|&lt;span style=&quot;color:#FF823D;font-family: comic sans ms&quot;&gt;'''A&lt;font color= &quot;#FF7C0A&quot;&gt;l&lt;font color= &quot;#FFB550&quot;&gt;is&lt;/font&gt;o&lt;/font&gt;n'''&lt;/span&gt;]] &lt;sup&gt;[[Plé_úsáideora:Alison|plé]]&lt;/sup&gt; 16:43, 29 Aibreán 2025 (UTC)

== We will be enabling the new Charts extension on your wiki soon! ==

''(Apologies for posting in English)''

Hi all! We have good news to share regarding the ongoing problem with graphs and charts affecting all wikis that use them.

As you probably know, the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|old Graph extension]] was disabled in 2023 [[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/EWL4AGBEZEDMNNFTM4FRD4MHOU3CVESO/|due to security reasons]]. We’ve worked in these two years to find a solution that could replace the old extension, and provide a safer and better solution to users who wanted to showcase graphs and charts in their articles. We therefore developed the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Charts extension]], which will be replacing the old Graph extension and potentially also the [[:mw:Extension:EasyTimeline|EasyTimeline extension]].

After successfully deploying the extension on Italian, Swedish, and Hebrew Wikipedia, as well as on MediaWiki.org, as part of a pilot phase, we are now happy to announce that we are moving forward with the next phase of deployment, which will also include your wiki.

The deployment will happen in batches, and will start from '''May 6'''. Please, consult [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project#Deployment Timeline|our page on MediaWiki.org]] to discover when the new Charts extension will be deployed on your wiki. You can also [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|consult the documentation]] about the extension on MediaWiki.org.

If you have questions, need clarifications, or just want to express your opinion about it, please refer to the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension_talk:Chart/Project|project’s talk page on Mediawiki.org]], or ping me directly under this thread. If you encounter issues using Charts once it gets enabled on your wiki, please report it on the [[:mw:Extension_talk:Chart/Project|talk page]] or at [[phab:tag/charts|Phabricator]].

Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|User:Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|talk]]) 15:07, 6 Bealtaine 2025 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Sannita (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&amp;oldid=28663781 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Call for Candidates for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
The results of voting on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025#Results|available on Meta-wiki]].

You may now [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025/Candidates|submit your candidacy to serve on the U4C]] through 29 May 2025 at 12:00 UTC. Information about [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|eligibility, process, and the timeline are on Meta-wiki]]. Voting on candidates will open on 1 June 2025 and run for two weeks, closing on 15 June 2025 at 12:00 UTC.

If you have any questions, you can ask on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|the discussion page for the election]]. -- in cooperation with the U4C, &lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|plé]])&lt;/bdi&gt; 22:07, 15 Bealtaine 2025 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28618011 --&gt;

== RfC ongoing regarding Abstract Wikipedia (and your project) ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
''(Apologies for posting in English, if this is not your first language)''

Hello all! We opened a discussion on Meta about a very delicate issue for the development of [[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. Since some of the hypothesis involve your project, we wanted to hear your thoughts too. 

We want to make the decision process clear: we do not yet know which option we want to use, which is why we are consulting here. We will take the arguments from the Wikimedia communities into account, and we want to consult with the different communities and hear arguments that will help us with the decision. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation.

You can read the various hypothesis and have your say at [[:m:Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|&lt;span class=&quot;signature-talk&quot;&gt;{{int:Talkpagelinktext}}&lt;/span&gt;]]) 15:26, 22 Bealtaine 2025 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Sannita (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&amp;oldid=28768453 --&gt;

== 📣Cruinniú Pobail Ar Líne 27ú Bealtaine: Fáilte roimh chách! ==

Tá áthas orainn cuireadh a thabhairt do bhaill nua agus reatha, nó d’aon duine ar spéis leo obair Wikimedia, teacht chugainn don chéad chruinniú pobail eile:

🗓️ '''Dé Máirt, 27 Bealtaine @ 18:00'''

&lt;nowiki&gt;**&lt;/nowiki&gt;Ar Google Meet: [https://meet.google.com/mnw-pubq-xyc meet.google.com/mnw-pubq-xyc]

&lt;nowiki&gt;**&lt;/nowiki&gt;Nó cuir glao ar: +353 1 571 2001 agus cuir isteach PIN: 202 328 238#

Ag an gcruinniú seo:

&lt;nowiki&gt;**&lt;/nowiki&gt;Roinnfear nuacht is forbairtí le déanaí

&lt;nowiki&gt;**&lt;/nowiki&gt;Pléifimid smaointe nua, dúshláin agus do chuid aiseolais

&lt;nowiki&gt;**&lt;/nowiki&gt;Agus beidh '''vóta ar ár Straitéis 2025–2028'''!

&lt;nowiki&gt;**&lt;/nowiki&gt;Is féidir an dréacht a léamh roimh ré ar Wikimedia Commons: [[commons:File:2025-2030_Strategic_Plan_Wikimedia_Community_Ireland-Draft.pdf|[nascaithe anseo]]]

Muna bhfuil tú in ann dul, tá fáilte romhaibh r-phost a sheoladh chugam - oifigeach.gaeilge @ wikimedia[dot]ie - má tá aon moltaí nó ceisteanna agaibh! 

&lt;nowiki&gt;**&lt;/nowiki&gt;'''Bígí linn!''' Is deis oscailte é seo le do thuairim a roinnt agus le cur le todhchaí Vicipéide.

Cláraigh anseo: 

🔗 [https://www.meetup.com/wikimedia-community-ireland-meetup/events/xntcrtyhchbkc RSVP ar Meetup] [[Úsáideoir:OifigeachWMIE|OifigeachWMIE]] ([[Plé úsáideora:OifigeachWMIE|plé]]) 13:47, 23 Bealtaine 2025 (UTC)

:Ba mhaith liom cúpla focal a chur lena bhfuil ráite 
:AI
:The elephant in the room today is AI (AI does not figure in the Straitéis at all);  why bother with Wikipedia, let alone the Vicipéid, with AI around?  I would be interested to see training or presentation material that addresses this and other material.  For the Vicipeid, the challenge now is acute. For example, if you want to know what an Eiscir (esker) is as Gaeilge, you are far better off asking ChatGPT today.   That will remain the case until Irish language editors go to COGG and reliable sources like leabhair scoile and import massively content that is well written, and Wikify it. 
:=&gt; Current Vicipéid editors need to be persuaded to do that rather than starting translations from scratch of ponderous, heavy text on English Wikipedia, or writing on entertainment and sports topics.
:PRESS COVERAGE
:The Vicipéid highlight of the year so far has been very negative and uninformed press coverage, prompted by a Tuairisc article in January.
:More generally, I would like to see attempts to go “i ngleic” with the Irish media, in English and Irish….  With interviews and articles, on the radio, TV, and the press. I appreciate that this is a skill and not everyone may know how to go about doing it.  For the Vicipéid, it would not be too hard to just rehash some of the positive articles that came out in the press in the mid-2000s and get them placed in written media again today.
:SCOILEANNA
:For the Vicipéid, I would see collaboration with schools to be just about raising awareness.   That supposes that the Vicipéid has decent content to offer school pupils.    But in the areas of History and Geography, articles in school textbooks as Gaeilge are generally superior to the Vicipéid (eg the Esker example above).   I am very opposed to editing events for schools, or indeed edathons for anyone that doesn’t have good written Gaeilge and is mature. Past contributions from school pupils have yielded far more trouble than value.  
:  
:EVENTS
:I would prefer to see participation in concrete, key, language events such as Oireachtas na Gaeilge, ArdFheis Conradh na G,  and Scoileanna and Eigse like Scoil Merriman, that are more likely to have potentially competent editors.  I would see “Seachtain na Gaeilge” type events as more about raising awareness of the existence of the Vicipéid vs AI. And the  SnaG page on wikimedia.ie has yet to be updated for 2025 (I would have liked to see more concrete information for 2024).
:TRAVEL
:I would prefer to see resources put into Ireland, not collaboration in editing events abroad.
:Wikimedia Community Ireland
:“The group meets virtually monthly. Minutes from those meetings can be found …”   No update since 2023.
:I would expect regular attempts to communicate with editors.  I would have liked more notice to prepare comments on  “dréacht-Straitéis 2025–2028”;  I got 4-days notice of the meeting on 27 May 2025.
:Dréacht-Straitéis 2025–2028
:I would appreciate
:* More concrete information and ideas.
:* At least a recognition of AI in the Straitéis, and some ideas around how technology can help us (references to DCU itself absent from the doc)
:* There have been requests to prioritise Tuaisceart Éireann for 2 years now. Expecting concrete  details.
:* “Continue to refine resources for educators”.  What concretely are these “resources”;  what toolkits do we have in mind?  Is it possible to see the Wiki Women toolkit?
:* “leveraging social media to highlight relevant Irish language hashtags”. Any more concrete ideas? [[Úsáideoir:TGcoa|TGcoa]] ([[Plé úsáideora:TGcoa|plé]]) 13:42, 27 Bealtaine 2025 (UTC)
::I will certainly bring these up at the meeting if you are unable to attend. AI in the strategy is a good point. 
::Chun dul ar ais chugat ar cúpla rudaí: 
::&quot; I would like to see attempts to go “i ngleic” with the Irish media, in English and Irish….  With interviews and articles, on the radio, TV, and the press.&quot;
::Bhí mé ar an raidió le déanaí (ar Raidió na Life) chun tionscadal nua a phlé - bhí [https://bsky.app/profile/vicipeid.bsky.social/post/3lpte7gv6mk2d postáil agam ar BlueSky maidir leis] agus ag seoladh preasráiteas nuair atá rudaí a roinnt maidir leis an méid oibre atá idir lámha againn anseo. Má tá aon ábhair nó rudaí a phlé sna meáin téigh i dteaghmháil liom! 
::&quot; I am very opposed to editing events for schools, or indeed edathons for anyone that doesn’t have good written Gaeilge and is mature. Past contributions from school pupils have yielded far more trouble than value.&quot;
::I hear what you are saying and we have certainly learned from previous projects that we will take into future however looking at other small language communities being exclusionary with who is allowed to edit is not helpful overall. I am looking at avenues to get funding for language lessons for editors (new and existing) to improve standard of Irish overall. Happy to also bring this up to discuss at the meeting. 
::&quot;I would prefer to see participation in concrete, key, language events such as Oireachtas na Gaeilge, ArdFheis Conradh na G,  and Scoileanna and Eigse like Scoil Merriman, that are more likely to have potentially competent editors.&quot;
::Bhí mise agus Éamon ag an Oireachtais i 2024 agus seastán againn, agus beidh muid ann arís im mbliana. Bhí an-chuid spéis ag daoine (ach dar leo nil an t-am acu chun eagarthóireacht a dhéanamh) agus fuair mé cruinniú leis an Rialtas ón seastán, tá obair idir lámha maidir le seo faoi láthair. 
::&quot;the  SnaG page on wikimedia.ie has yet to be updated for 2025 (I would have liked to see more concrete information for 2024).&quot;
::Noted and will bring that and your other points up! Go raibh maith agat. 
::Agus ar do phointe &quot;I would have liked more notice to prepare comments on  “dréacht-Straitéis 2025–2028”;  I got 4-days notice of the meeting on 27 May 2025.&quot; 
::Brón orm faoi seo, ba meabhrúchán é an postáil seo thuas. Bhí r-phost seolta amach ag Sophie cheana agus bhí na sonraí ar an nuachtlitir (seolta amach ar an 24ú Aibreáin) - an raibh r-phost faighte agat ag an am?  [[Úsáideoir:OifigeachWMIE|OifigeachWMIE]] ([[Plé úsáideora:OifigeachWMIE|plé]]) 15:32, 27 Bealtaine 2025 (UTC)

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 Selection &amp; Call for Questions&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Dear all,

This year, the term of 2 (two) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats.

The Elections Committee will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Governance Committee, composed of trustees who are not candidates in the 2025 community-and-affiliate-selected trustee selection process (Raju Narisetti, Shani Evenstein Sigalov, Lorenzo Losa, Kathy Collins, Victoria Doronina and Esra’a Al Shafei) [3], is tasked with providing Board oversight for the 2025 trustee selection process and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4].

Here are the key planned dates:

* May 22 – June 5: Announcement (this communication) and call for questions period [6]
* June 17 – July 1, 2025: Call for candidates
* July 2025: If needed, affiliates vote to shortlist candidates if more than 10 apply [5]
* August 2025: Campaign period
* August – September 2025: Two-week community voting period
* October – November 2025: Background check of selected candidates
* Board’s Meeting in December 2025: New trustees seated

Learn more about the 2025 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on this Meta-wiki page [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025|[link]]].

'''Call for Questions'''

In each selection process, the community has the opportunity to submit questions for the Board of Trustees candidates to answer. The Election Committee selects questions from the list developed by the community for the candidates to answer. Candidates must answer all the required questions in the application in order to be eligible; otherwise their application will be disqualified. This year, the Election Committee will select 5 questions for the candidates to answer. The selected questions may be a combination of what’s been submitted from the community, if they’re alike or related. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates|[link]]]

'''Election Volunteers'''

Another way to be involved with the 2025 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this Meta-wiki page [[m:Wikimedia_Foundation_elections/2025/Election_volunteers|[link].]]

Thank you!

[1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Results

[2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter

[3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Resolution:Committee_Membership,_December_2024

[4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles

[5] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/FAQ

[6] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates

Best regards,

Victoria Doronina

Board Liaison to the Elections Committee

Governance Committee&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[Úsáideoir:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Plé úsáideora:MediaWiki message delivery|plé]]) 03:07, 28 Bealtaine 2025 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28618011 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;  Upcoming Deployment of the CampaignEvents Extension&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;
Hello everyone,  

''(Apologies for posting in English if English is not your first language. Please help translate to your language.)''

The Campaigns Product Team is planning a global deployment of the '''[[:mw:Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]]''' to all Wikipedias, including this wiki, during the '''week of June 23rd'''.

This extension is designed to help organizers plan and manage events, WikiProjects, and other on-wiki collaborations - and to make these efforts more discoverable.

The three main features of this extension are:

* '''[[:m:Event_Center/Registration|Event Registration]]''': A simple way to sign up for events on the wiki.
*  '''[[:m:CampaignEvents/Collaboration_list|Collaboration List]]''': A global list of events and a local list of WikiProjects, accessible at '''[[:m:Special:AllEvents|Special:AllEvents]]'''.
*  '''[[:m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Invitation_list|Invitation Lists]]''': A tool to help organizers find editors who might want to join, based on their past contributions.

'''Note''': The extension comes with a new user right called '''&quot;Event Organizer&quot;''', which will be managed by administrators on this wiki. Organizer tools like Event Registration and Invitation Lists will only work if someone is granted this right. The Collaboration List is available to everyone immediately after deployment.

The extension is already live on several wikis, including '''Meta, Wikidata, English Wikipedia''', and more ( [[m:CampaignEvents/Deployment_status#Current_Deployment_Status_for_CampaignEvents_extension| See the full deployment list]])

If you have any questions, concerns, or feedback, please feel free to share them on the [[m:Talk:CampaignEvents| extension talkpage]]. We’d love to hear from you before the rollout.

Thank you! &lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:Udehb-WMF|Udehb-WMF]] ([[User talk:Udehb-WMF|plé]]) 16:47, 29 Bealtaine 2025 (UTC)&lt;/bdi&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Udehb-WMF@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Udehb-WMF/sandbox/deployment_audience&amp;oldid=28803829 --&gt;

== Teastaíonn do chabhair uaim ==

Dia duit, gach duine. Tá súil agam nach bhfuil an áit mícheart le scríobh agam. Scríobh mé alt le healaíontóir Iodálach a bhfuil cáil air as Gaeilge, ach tá ceartú éigin de dhíth ar an alt, mar tá roinnt earráidí gramadaí ann.
https://ga.wikipedia.org/wiki/Andrea_Benetti
An féidir leat cabhrú liom? Nó an féidir leat a rá liom cé leis ar cheart dom teagmháil a dhéanamh? Go raibh míle maith agat! [[Úsáideoir:PamelaBertaccini|PamelaBertaccini]] ([[Plé úsáideora:PamelaBertaccini|plé]]) 07:25, 2 Meitheamh 2025 (UTC)

== Vote now in the 2025 U4C Election ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
Apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}

Eligible voters are asked to participate in the 2025 [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] election. More information–including an eligibility check, voting process information, candidate information, and a link to the vote–are available on Meta at the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election/2025|2025 Election information page]]. The vote closes on 17 June 2025 at [https://zonestamp.toolforge.org/1750161600 12:00 UTC].

Please vote if your account is eligible. Results will be available by 1 July 2025. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 23:00, 13 Meitheamh 2025 (UTC) &lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28848819 --&gt;</text>
      <sha1>11z1buepi8y5wtvpozf9ly5intv4ynu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Conamara</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2252</id>
    <revision>
      <id>1269917</id>
      <parentid>1224810</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:45:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>{{An Ghaeltacht}}</comment>
      <origin>1269917</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2561" sha1="s3mzp37ycuwt1q4mvp6393vnxyrpcim" xml:space="preserve">{{Glanadh-mar|Drochchaighdeán Gaeilge agus amhras faoi roinnt den eolas san alt}}
{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

[[Íomhá:Connemara12Bens.jpg|mion|clé|Conamara, [[Contae na Gaillimhe]], leis na [[Beanna Beola]] sa chúlra.]]

'''Conamara''' a thugtar ar cheantar in iarthar [[Contae na Gaillimhe|Chontae na Gaillimhe]] in iarthar na h[[Éire]]ann. Tagann an t-ainm as [[Conmhaicne Mara]], ceann de líon Conmhaicne sa tír, tailte a bhain le clann áirithe, agus bhí an ceann seo buailte leis an muir. Inniu deirtear amanta go gclúdaíonn sé an tír ó chathair na [[Gaillimh]]e siar go dtí [[An Clochán (Contae na Gaillimhe)|an Chlochán]]. Ach is [[Cois Fharraige]] a thugtar i gceart ar an gceantar siar as Gaillimh, agus tosaíonn Conamara i gceart siar-aduaidh uaidh sin.

Is é an Clochán an baile is mó atá i gConamara. Tá an talamh garbh, ach tá meas ag go leor ar an taobh sin tíre mar go bhfuil sé fáiltiúil, go bhfuil radharcanna áille ar thír agus ar fharraige, agus go labhraítear roinnt [[Gaeilge]] fós ann. Ó dheas, tá oileáin i g[[Cuan Chill Chiaráin]] ar chuid de Chonamara iad, m.sh. [[Garumna]], [[Leitir Móir]] agus [[Leitir Mealláin]]. Tá [[Carna]] anseo freisin.

Lastuaidh ón gceantar tá [[Loch Coiribe]], [[Loch Measca]] agus na [[Beanna Beola]], sléibhte a shroicheann tuairim 730 méadar ar airde. Ó dheas, tá [[cuan na Gaillimhe]] agus [[Oileáin Árann]] agus siar agus ó dheas tá [[an Aigéan Atlantach]]. 

Tugtar [[Dúiche Sheoigheach]] go minic ar an gceantar i dTuaisceart Chonamara ina bhfuil [[An Sraith Saileach(Recess)]] ,[[An Teach Dóite]] (Maam Cross), [[An Mám]] (Maam), [[Corr na Móna]] (Cornamona) agus [[An Fhairche]] (Clonbur).

Bíonn [[rásaí currachaí]] ar siúl i gCeantar Chonamara gach Samhradh. Ina theannta sin, tagann na mílte scoláirí anseo gach Samhradh le freastal a dhéanamh ar Cursaí Samhradh ar nós Spleodar agus Coláiste na bhfiann. Tá na cúrsaí seo á reáchtáil i gCamus, Ros Muc, Corr na Móna, Leitir Meallain agus i Leitir Móir.

== Léitheoireacht bhreise ==
* [[Áine Ní Bhreisleáin]]. (2022). [https://www.independent.ie/seachtain/sciuird-an-tsamhraidh-ag-dul-siar-go-conamara-ait-a-mbionn-an-chraic-is-an-spraoi/41931851.html Sciuird an tsamhraidh: ag dul siar go Conamara, áit a mbíonn an chraic is an spraoi]. [[Seachtain (nuachtán)|Seachtain]].

== Tagairtí ==
{{Catcómhaoin|Connemara}}
{{Reflist}}

{{An Ghaeltacht}}
{{Síol-tír-ie}}

[[Catagóir:An Fhíor-Ghaeltacht]]
[[Catagóir:Gaeltachtaí Chontae na Gaillimhe]]</text>
      <sha1>s3mzp37ycuwt1q4mvp6393vnxyrpcim</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Loch Coirib</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2434</id>
    <revision>
      <id>1269867</id>
      <parentid>1194543</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:38:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóir curtha leis agus mionathruithe eile</comment>
      <origin>1269867</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1624" sha1="gyhce09p5el6xrab939lnv37uzom013" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}
Tá '''Loch Coirib'''&lt;ref name=&quot;Logainm&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/1166343|title=Loch Coirib/Lough Corrib {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}&lt;/ref&gt; (nó '''An Choirib''') ar cheann de mhór-locha na [[Éire|hÉireann]], agus é suite in iarthar na tíre. Tá iascaireacht bhreá ar an loch agus san abhainn ([[Abhainn na Gaillimhe]]) ghairid a cheanglaíonn an loch le cathair na [[Gaillimh]]e agus [[Cuan na Gaillimhe]]. Is iondúil báid aeraíochta ar an loch freisin i rith an tsamhraidh. 

Bhíodh an t-ainm '''Loch (n)Oirbsen''' ar an loch sa sean-am, de réir leabhair [[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh|Ruaidhrí Uí Fhlaithbheartaigh]], ó [[1684]], agus is as sin a tháinig an ainm [[Loch Coirib]], ó bhrú na litreacha le chéile. Ba ainm a bhí ar [[Mhanannán mac Lír]] é Oirbse nó Oirbsiu. Ní úsáidtear an ainm ''Loch Oirbsen'' anois i n[[Gaeilge]] ná i m[[Béarla]] le tagairt don loch.

==Oileáin==
Tá go leor oileán sa loch, níos mó ná 1000 san áireamh.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.anglingcharts.com/charts/newcorribcharts.html|teideal=New Lough Corrib GPS Charts|work=www.anglingcharts.com|dátarochtana=2021-08-19}}&lt;/ref&gt; I measc na n-oileán mór tá [[Inis an Ghaill Crabhthigh]], ar a bhfuil mainistir ársa, agus Caisleán na Circe.

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol}}

[[Catagóir:Uiscí Chonnachta]]
[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|Coirib]]
[[Catagóir:Gaeltachtaí Chontae na Gaillimhe]]</text>
      <sha1>gyhce09p5el6xrab939lnv37uzom013</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Conradh na Gaeilge</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2714</id>
    <revision>
      <id>1269918</id>
      <parentid>1254221</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:46:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>{{An Ghaeltacht}}</comment>
      <origin>1269918</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35612" sha1="g648cw6oi0agnzsvf63imlkd4s1nvje" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} 

Eagraíocht is ea '''Conradh na Gaeilge''' (seanlitriú: ''Connradh na Gaedhilge'') a bunaíodh sa bhliain [[1893]] chun an [[Gaeilge|Ghaeilge]] a chur chun cinn. Uachtarán reatha Paula Melvin. 

Is gnách dearcadh ar [[Dubhghlas de hÍde|Dhubhghlas de hÍde]] mar phríomhbhunaitheoir an Chonartha, ós rud é gurbh eisean a chuir tús leis an ngluaiseacht Gaeilge lena chuid óráidíochta faoi 'ath-Ghaelú na hÉireann'. Bunaitheoirí tábhachtacha eile ab ea [[Eoin Mac Néill]] agus [[Eoghan Ó Gramhnaigh]].

== Bunú an Chonartha agus aisling Dhubhghlais de hÍde ==
[[Íomhá:Douglas Hyde - Project Gutenberg eText 19028.jpg|clé|100px|thumb|[[Dubhghlas de hÍde|Dubhghlas de hÍde.]]]]
Ar 31 Iúil 1893, tháinig dream bheag díograiseoirí le chéile ag 9 [[Sráid Uí Chonaill]]  i m[[Baile Átha Cliath]] (Sráid Sackville ag an am), ar chuireadh ó [[Eoin Mac Néill]], chun faobhar nua a chur faoi [[Athbheochan na Gaeilge|ghluaiseacht na hathbheochana Gaeilge]]. Tugadh Connradh na Gaedhilge ar an eagraíochta nua.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://m.facebook.com/groups/cumann.gaeilge.na.hastraile/posts/10153525251581486/|teideal=Conradh - stair|údar=CumannGaeilge na hAstraile|dáta=2016|dátarochtana=2022}}&lt;/ref&gt;

B'é ba spreagadh d'Eoin Mac Néill féin ná an óráid a thug Dubhghlas de hÍde do [[Cumann na Gaeilge|Chumann na Gaeilge]] i [[Nua-Eabhrac (cathair)|Nua-Eabhrac]] faoi &quot;dhíghalldú&quot; na hÉireann, ar an [[16 Meitheamh|16ú lá de Mhí an Mheithimh]] sa bhliain [[1891]], chomh maith leis an léacht a thug sé do [[Cumann Náisiúnta na Litríochta|Chumann Náisiúnta na Litríochta]] ar an [[25 Samhain|25ú lá de Mhí na Samhna]] sa bhliain [[1892]]. 

B'í aisling de hÍde ná an tÉireannach a 'ath-Ghaelú' le cuidiú leis cothromaíocht cheart a shaoil a fháil ar ais. Go bunúsach, bhí de hÍde den bharúil go raibh an tÉireannach ag déanamh aithrise ar theanga agus ar nósanna [[Sasana|Shasana]], agus gurb ábhar áthais dó, mar Éireannach, gach taisme nó tubaiste a d'éiríodh do Shasana. B'é tuairim de hÍde ná go mbeadh an tÉireannach ábalta dul i dteagmháil leis an Sasanach féin ar bhonn ní ba chothroime, dá mbeadh teanga dá chuid féin á labhairt aige agus nósanna dá chuid féin á gcleachtadh aige.
[[Íomhá:Eoin Mac Néill.jpg|deas|100px|thumb|Eoin Mac Néill]]
Na heagraíochtaí Gaeilge a bhí ann roimh an gConradh, ar nós [[Aontas na Gaeilge]] agus [[Cumann Buan-Choiméadta na Gaeilge]], níor dhírigh siad ar thábhacht na Gaeilge mar theanga bheo, mar a rinne de hÍde. Chuir lucht na gcumann seo i bhfad níos mó béime ar na sean-lámhscríbhinní agus ar an tseanfhilíocht, agus iad, fiú, ag díspeagadh na teanga labhartha, nó bhí siad inbharúla go raibh sí truaillithe cibé scéal é. B'í caint na ndaoine an chloch ba mhó ar phaidrín an Chonartha ó thús báire, agus theastaigh ó bhunaitheoirí na heagraíochta gluaiseacht phobail a dhéanamh de ghluaiseacht na Gaeilge, seachas gluaiseacht an lucht léinn.

Faoi thionchar léacht de hÍde, d'fhoilsigh Eoin Mac Néill alt faoi dhrochstaid na Gaeilge ar an ''[[Irish Ecclesiastical Record]]''. Léigh [[Eoghan Ó Gramhnaigh]], sagart óg, an t-alt, agus chuaigh sé i dteagmháil le hEoin Mac Néill, agus in éineacht, d'fhoilsigh an bheirt seo gairm shlógtha do chairde na Gaeilge ar [[Irisleabhar na Gaeilge]], arb í iris Aontas na Gaeilge í. Toradh díreach don achainí seo ab ea bunú Chonradh na Gaeilge, nó ''Leug na Gaedhilge'' (is é sin, ''Léig na Gaeilge'' i litriú an lae inniu), mar a baisteadh ar an eagraíocht ar dtús.

Na daoine a bhunaigh an Conradh, daoine óga ab ea an chuid ba mhó acu. B'é [[Tomás Ó Néill Ruiséal]], a raibh seacht mbliana is trí scór d'aois aige faoi seo, an duine ba sine acu. 

Níor ghlac Eoghan Ó Gramhnaigh páirt sa chéad chruinniú. Le fírinne, bhí sé ag éileamh le heitinn, agus cúpla bliain i ndiaidh bhunú an Chonartha, b'éigean dó dul ar imirce go [[California]] ar lorg bisigh. B'ansin a shíothlaigh sé, ach d'fhág sé téacsleabhar ina dhiaidh ar bhain glúin i ndiaidh glúine de [[Gaeilgeoirí|Ghaeilgeoirí]] leas aisti mar áis teagaisc, ''Simple Lessons in Irish''.

== An Eagraíocht ag Forbairt ==

Ar dtús, bhítí ag lochtú an Chonartha toisc go raibh a chuid gníomhaíochtaí comhchruinnithe sa phríomhchathair amháin, ach de réir a chéile, thosaigh craobhacha ag teacht ar an bhfód ar fud na tíre. Ba mhinic a chuaigh an Conradh i dtuilleamaí na mboc mór áitiúil, má bhí siad sásta cúpla focal a labhairt go poiblí ar son na Gaeilge. I dtús báire, bhí na heaglaisigh sásta cuidiú agus comhoibriú leis na Conraitheoirí, ach de réir a chéile, tháinig drochamhras ar chuid acu i leith an Chonartha. Is amhlaidh go raibh na mná agus na fir ag freastal ar na ranganna céanna Gaeilge, rud nár thaitin le maoir na moráltachta ar aon nós. Le fírinne, eagraíocht cheannródaíoch ab ea an Conradh ó thaobh chearta na mban féin de. Bhí cead ag na mná páirt a ghlacadh i saol agus i saothar an Chonartha ar aon leibhéal leis na fir, agus mar sin, mheall an eagraíocht agus an Ghaeilge ina leith an chuid ab airde oideachais de mhná na hÉireann san am.

Is léir gur chuir lucht na himirce suim sa Ghaeilgeoireacht freisin. Mar shampla, chuaigh cumann liteartha na nÉireannach i [[Londain]] sa Chonradh mar chraobh. Ball den chraobh seo ab ea [[Pádraic Ó Conaire]], a chuir tús le próslitríocht nua-aoiseach na Gaeilge.

== Cogadh an Oideachais ==

B'é Cogadh an Oideachais an chéad mhórfheachtas a chóirigh an Conradh leis an nGaeilge a chur chun cinn. B'é an cuspóir a bhí acu ná oideachas dátheangach a chur ag obair ar scoileanna na [[Galltacht]]a agus oideachas trí mheán na Gaeilge a chinntiú i scoileanna na [[Gaeltacht]]a. Níor éirigh ach ar éigean leo. Is amhlaidh go raibh Robert Atkinson, Ollamh le Gaeilge i g[[Coláiste na Tríonóide]], ag cur in aghaidh an fheachtais go poiblí. Bhí seisean den bharúil nach raibh aon mhaithe i [[litríocht na Gaeilge]], nó dúirt sé nach raibh ach trí chineál litríochta ar fáil sa teanga: páistiúil, reiligiúnda nó mígheanmnaí. Dealraíonn sé nach raibh an tOllamh ró-eolach ar an nGaeilge é féin, nó is é an rud a dúirt an tAthair [[Peadar Ua Laoghaire]] ina léirmheas ar phríomhshaothar léannta Atkinson, eagrán scolártha de ''Trí Bhior-ghaoithe an Bháis'' le [[Seathrún Céitinn]], ná nach raibh an tOllamh ábalta an difríocht idir &quot;is&quot; agus &quot;tá&quot; a thuiscint. B'fhéidir go raibh eagla ar Atkinson roimh ghluaiseacht na Gaeilge: dá n-éireodh leis an ngluaiseacht, ní thógfadh sé mórán ama go mbeadh na scórtha Gaeilgeoirí léannta timpeall, agus iad níos líofa sa teanga ná é féin.
[[Íomhá:Patrick Pearse.jpg|clé|150px|thumb|Pádraic Mac Piarais]]
Mar sin féin, níor theip a mhisneach ar de hÍde go fóill. Chuir sé gairm shlógtha ar na saineolaithe eachtrannacha a raibh ciall acu do chúrsaí an léinn Cheiltigh, idir Ghearmánach, Fhrancach, agus Bhreatnach, agus chabhraigh cuid mhaith acu leis. Mhínigh siadsan do na húdaráis an luach a bhí sa Ghaeilge don taighde agus don chultúr, beag beann ar Atkinson. Nuair a bhí an feachtas thart, sa bhliain [[1901]], bhí na húdaráis sásta oideachas dátheangach a thairiscint do na páistí Gaeltachta, ach fágadh an Ghaeilge gan saothrú i gcónaí i scoileanna na Galltachta.

I dtús an fheachtais seo a chuaigh [[Pádraic Mac Piarais]] sa Chonradh, agus chuir sé spéis i gceist an oideachais. Bhreac sé síos a aiste cáiliúil faoi &quot;mheaisín an mhurdair&quot;, is é sin, polasaí aonteangach [[Béarla]] na scoileanna náisiúnta a bhí ag marú na n-iarsmaí deireanacha den Ghaeilge, dar leisean. Leis an meaisín a stopadh, bhunaigh sé scoil chónaitheach lán-Ghaeilge dá chuid féin, [[Scoil Éanna]], i m[[Baile Átha Cliath]].

== Mairtíreacht Mhíchíl Uí Ící ==

Thosaigh an dara cogadh oideachais sa bhliain [[1905]], nuair a d'eisigh Conradh na Gaeilge rún, inar cáineadh aonteangachas Béarla na n-ollscoileanna. Lochtaigh an Conradh curaclam ró-Ghallda Mhaigh Nuad freisin, rud a chuir an-fhearg ar na heaspaig, nó bhí siad den bharúil nár chóir do na tuataí a ladar a chur i gcúrsaí inmheánacha an tseimineáir [[Caitliceachas|Chaitlicigh]]. 

Thuig na Conraitheoirí nár mhór duine de chuid na hEaglaise féin a earcú leis na heaspaig a chur ar athrú comhairle. Bhí an tOllamh le Gaeilge i [[Maigh Nuad]], [[Mícheál Ó hÍcí]], sásta comhoibriú leo. Ag druidim chun deiridh don bhliain [[1908]], thosaigh sé ag cur brú ar na heaspaig le litreacha príobháideacha, agus é ag lochtú pholasaí Gallda Mhaigh Nuad go poiblí, fiú. Níor thaitin a leithéid sin leis na heaspaig, áfach. Tugadh bata agus bóthar dó as Maigh Nuad, agus fágadh ar an mblár fholamh é. Fuair sé bás i gceann cúpla bliain, i ndiaidh dó laethanta deireanacha a shaoil a chur amú ag iarraidh a phost a fháil ar ais. Is féidir a rá gurbh eisean an chéad mhairtíreach a thug a shaol ar son na Gaeilge.

== Timirí agus Múinteoirí Taistil ==

Ó nach raibh ag éirí go rómhaith leis na feachtais oideachais, b'é an tátal a baineadh as an scéal gur chóir do lucht an Chonartha an t-oideachas Gaeilge a sholáthar as a stuaim féin. Is féidir a rá gur eagraíocht cheannródaíoch ab ea Conradh na Gaeilge in Éirinn, i bhfianaise an oiread oibre agus a rinneadh leis an oideachas aosach a chur chun cinn. 

Bhí páirt lárnach ag na timirí agus ag na múinteoirí taistil san obair seo. Thosaigh an Conradh á n-earcú chomh fada siar leis an mbliain [[1898]]. Bhíodh na timirí ag rothaíocht ó bhaile go baile le soiscéal na Gaeilge a chraobhscaoileadh. Labhraídís leis na boic mhóra áitiúla faoi thábhacht na teanga. D'eagraídís craobhacha nua do Chonradh na Gaeilge. Dhéanaidís bolscaireacht ar son na teanga sna nuachtáin áitiúla. Mhúinidís an cúpla focal dóibh siúd a raibh a suim múscailte. Ba mhinic a fuair siad fáilte fhuar ó na sagairt agus ó na húdaráis áitiúla, agus ní raibh an náisiúnachas chomh fabhrach don Ghaeilgeoireacht agus a shílfeá. Nó má bhí fir óga na háite ar fad ag druileáil in Óglaigh na hÉireann, ní raibh am saor acu leis an nGaeilge a fhoghlaim. 

== Na Scoileanna Samhraidh ==

Sna blianta [[1904]]-[[1912]], bunaíodh fiche scoil le Gaeilge a mhúineadh do na hábhair mhúinteora. Ó tharla nach raibh scoileanna traenála ag an Stát le múinteoirí dátheangacha a oiliúint le haghaidh na Gaeltachta, ní raibh an dara suí sa bhuaile ag na húdaráis ach stádais oifigiúil a bhronnadh ar scoileanna samhraidh an Chonartha. Bhronn [[Ruairí Mac Easmainn]] suim mhór airgid ar an gConradh leis na scoileanna seo a mhaoiniú. Tháinig an smaoineamh ón m[[An Bhreatain Bheag|Breatain Bheag]], áit ar osclaíodh an chéad scoil Breatnaise den chineál seo sa bhliain [[1903]]. Chomh maith leis na múinteoirí bunscoile, d'fhoghlaim scoláirí Ceilteacha ó na tíortha iasachta, ar nós [[Julius Pokorny]] agus [[Kuno Meyer]], a gcuid Gaeilge sna scoileanna seo.

== An Conradh agus an Pholaitíocht ==

Bhí go maith agus ní raibh go holc, go dtí gur tuigeadh do [[Bráithreachas na Poblachta|Bhráithreachas na Poblachta]] an leas a bhí le baint as an gConradh. Ar dtús, bhí Conradh na Gaeilge neamhpholaitiúil go hiomlán mar eagraíocht, agus [[Protastúnachas|Protastúnaigh]] is Aontachtóirí ag glacadh páirt dhíograiseach in athbheochan na Gaeilge. Ó bhí ceist neamhspleáchas na hÉireann ag éirí níos práinní in aghaidh an lae, is éadócha go bhféadfadh an Conradh fanacht slán ón bpolaitiú a bhí ag bagairt ar gach eagraíocht chultúrtha Ghaelach, go háirithe i bhfianaise an dóigh ar shealbhaigh [[na Fíníní]] [[Cumann Lúthchleas Gael]] roimhe sin.

=== Craobh an Chéitinnigh ===
[[Íomhá:Dinneen by Yeats.jpg|150px|deas|thumb|[[Pádraig Ua Duinnín]], le [[Jack Butler Yeats]].]]
Bhí cineál seicteachas ag baint le craobhacha áirithe den Chonradh, go háirithe [[Craobh an Chéitinnigh]], ceann de na craobhacha a bhí ag obair sa phríomhchathair. Bhí an chraobh seo dírithe ar Ghaeilgeoirí ó [[Cúige Mumhan|Chúige Mumhan]] a earcú, agus bhí sé ina scéilín magaidh ag Gaeilgeoirí na linne go raibh gníomhairí rúnda de chuid Chraobh an Chéitinnigh ar síorgharda ar stáisiún na traenach ag fanacht le traein [[Contae Chorcaí|Chorcaí]], chun gach duine le Gaeilge ón taobh sin den tír a fhruiliú dá gcraobh. Le fírinne, áfach, bhí an chraobh in ann dornán maith de dhaoine a mhealladh chuici a bhí le páirt thábhachtach a dhéanamh i saol na Gaeilge agus na hÉireann i ndiaidh imeacht na Sasanach. Baill den Chraobh ab ea [[Máire Ní Chinnéide]], a chuir dírbheathaisnéis [[Peig Sayers|Pheig Sayers]] in eagar, agus an tAthair [[Pádraig Ua Duinnín]], a scríobh [[Foclóir Uí Dhuinnín|an chéad mhórfhoclóir Gaeilge san fhichiú haois]]. Thairis sin, bhí ceathrar iarbhall de chuid na Craoibhe i measc na n-oifigeach ab airde in [[Arm an tSaorstáit]] nuair a bunaíodh é: [[Risteard Ó Maolchatha]], [[Gearóid Ó Súilleabháin]], [[Diarmuid Ó hEigeartaigh]], agus [[Seán Ó Muirthile]].

Dream ardnósach ab ea na Céitinnigh seo, agus iad suite siúráilte roimh ré go mbeadh cinniúint as an ngnáth i ndán dóibh nuair a gheobhadh Éire a saoirse. Scéal eile, áfach, nach gceadódh a gcreideamh dian Caitliceach dóibh mórán mórtachais a dhéanamh le Protastúnaigh an Chonartha, daoine ar nós [[Seosamh Laoide]] (Joe Lloyd) a bhí i gceannas obair fhoilsitheoireachta na heagraíochta.

=== Dubhghlas de hÍde agus an ''Playboy of the Western World'' ===
[[Íomhá:John Millington Synge.jpg|deas|100px|thumb|John Millington Synge]]
Leis na Caitlicigh choimeádacha a ghiúmaráil, b'éigean do de hÍde uaireanta seasaimh a ghlacadh i gcúrsaí na polaitíochta cultúrtha nach bhfuil róchuma orthu agus iad á scrúdú le súile ár linne féin. B'é an sampla ba mhíchlúití den chineál seo ná an callán a tharraing an dráma úd ''[[Playboy of the Western World]]'' le [[John Millington Synge]] sa bhliain [[1907]]. Bhí an dráma ina chnámh spairne idir na hintleachtóirí liobrálacha agus na daoine a raibh dearcadh ní ba choimeádaí acu, agus b'éigean do de hÍde taobhú leis an dara dream acu, rud nár mhaith [[William Butler Yeats]] dó riamh. Bhí de hÍde ag brath ar na deontais a d'fhaigheadh sé ó na [[Gael-Mheiriceánaigh]] leis an gConradh a choinneáil ag obair, agus dearcadh coimeádach acu siúd ar chúrsaí cultúrtha na hÉireann. Bhí an dráma féin bunaithe ar na hamhráin Ghaelacha a bhí foilsithe agus aistrithe ag de hÍde féin ina dhíolaim cháiliúil ''[[The Love-Songs of Connacht|Abhráin Ghrádha Chúige Chonnacht]]'', agus b'iomaí duine sa Chonradh féin a shíl go mba chóir d'Uachtarán an Chonartha an ''Playboy'' a chosaint, seachas a ionsaí. Ar chúiseanna airgid, áfach, b'éigean dó an seasamh coimeádach a roghnú. Inniu féin, is minic a dhéanann naimhde na Gaeilge tagairt do scéal an ''Phlayboy'', agus iad ag áitiú go bhfuil an Ghaeilge agus an coimeádachas cultúrtha pósta ceangailte go doscartha.

=== Frithdhúnadh na Bliana 1913 ===

Sa bhliain [[1913]], bhí Baile Átha Cliath ar bharr lasrach, agus an cogadh idir an [[lucht oibre]] agus na fostóirí faoi lán an tseoil. Chuir na fostóirí [[Frithdhúnadh Mór Bhaile Atha Cliath|frithdhúnadh]] i bhfeidhm leis na ceardchumainn a throid, agus iad ag tarraingt isteach sáraitheoirí stailce ó Shasana leis an obair a dhéanamh os comhair shúile an lucht oibre áitiúil. Ós rud é go raibh teaghlaigh na n-oibrithe Éireannacha ag fulaingt go mór mór le hocras faoi na himthosca seo, bhí an lucht oibre ar coipeadh le fearg agus le héadóchas. Bhí an chathair ar fad ina cíor thuathail, nuair a bhí an lucht oibre áitiúil ag iarraidh na sáraitheoirí stailce a imeaglú, agus na péas ag gabháil de smachtíní orthu. B'iad [[Séamas Ó Conghaile]] agus [[Séamas Ó Lorcáin|Séamas Mór Ó Lorcáin]] ceannairí an lucht oibre le linn na dtrioblóidí seo.

Daoine sócúlacha meánaicmeacha ab ea tromlach na gConraitheoirí i ndiaidh an iomláin, agus ba leasc leo taobhú leis an lucht oibre sa choimhlint seo, go háirithe ó bhí an [[Eaglais Chaitliceach]] go tréan ag cosaint na bhfostóirí agus ag lochtú na n-oibrithe. Dá dheasca sin, is iomaí Gaeilgeoir de phór íseal a fuair é féin idir dhá thine Bhealtaine ag iarraidh dhá thrá na Gaeilge agus an t[[Sóisialachas|Sóisialachais]] a fhreastal, ó bhí an chuma ag teacht ar an scéal nach bhféadfá an dá chuid a roghnú. B'ansin a chaill [[Seán Ó Cathasaigh]], an drámadóir, a shuim sa náisiúnachas Éireannach agus sa Ghaeilge araon, agus an mealladh a bhain imeachtaí an fhrithdhúnta as. Bhí [[Cathal Brugha]], cathaoirleach Chraobh an Chéitinnigh, go tréan in aghaidh an lucht oibre, mar shampla. Dealraíonn sé gurbh é Pádraig Mac Piarais an t-aon Chonraitheoir mór le rá a bhí sásta tacú leis an lucht oibre. Bhí aithne phearsanta aige ar Shéamas Ó Conghaile cheana féin, agus clann Uí Lorcáin ag dul ar [[Scoil Éanna]].

=== Insíothlú na bhFíníní ===
[[Íomhá:Thomas Clarke, 1910.jpg|clé|150px|thumb|Tomás Ó Cléirigh]]
Faoin am ar thosaigh [[an Chéad Chogadh Domhanda]], chuaigh insíothlú na bhFíníní i dtreise sa Chonradh. B'é [[Tomás Ó Cléirigh]] a bhí i gceannas ar an ngníomhaíocht seo. Thuig sé an poitéinseal a bhí sa Chonradh do ghluaiseacht na Poblachta, agus d'fhéach sé chuige gurbh iad lucht a leanúna féin a shealbhódh an eagraíocht. Ní raibh mórán céille aige don Ghaeilge féin riamh. Sa bhliain [[1915]], nuair a tháinig lucht an Chonartha le chéile ag Ard-Fheis Dhún Dealgan, vótáladh iarrthóirí na bhFíníní isteach ar choiste gnó an Chonartha, ionas gur fágadh an eagraíocht faoina smacht. Ag an gcruinniú céanna, d'iompaigh siad an Conradh ina eagraíocht náisiúnaíoch trí rialacha na heagraíochta a athrú, ionas go raibh ruaigeadh na nGall as Éirinn mar chuspóir oifigiúil ag an gConradh feasta. 

Ní raibh de hÍde sásta leis an gcuma a tháinig ar na cúrsaí. Bhí sé riamh den tuairim gur chóir an pholaitíocht a choinneáil scartha ó obair an Chonartha, agus é cinnte go mbeadh gluaiseacht na Gaeilge in inmhe gach aon rud cothrom a rithfeadh léi a chur i gcrích, ar acht is go bhfanfadh sí slán ón bpolaitíocht. Mar sin, níor fágadh an dara suí sa bhuaile aige ach éirí as mar chathaoirleach. Ní raibh na Protastúnaigh ná na hAontachtóirí sásta fanacht ansin ach an oiread. Ina measc siúd a thréig an Conradh i ndiaidh na hArd-Fheise seo, bhí Seosamh Laoide (Joe Lloyd), a bhí i mbun na foilsitheoireachta sa Chonradh.

Ina dhiaidh sin, is féidir a rá go raibh an Conradh ag déanamh neamhshuime ar fad dá aidhm oifigiúil, nó chuaigh an [[náisiúnachas]] agus an ghleic armtha ar son shaoirse na hÉireann in áit na Gaeilge ar fad. Ghlac cuid mhaith de cheannairí agus de ghnáthbhallra na heagraíochta páirt in [[Éirí Amach na Cásca]], agus mura bhfuair siad bás i bpáirc an áir nó os comhair fhoireann na mbásadóirí i b[[Príosún Cill Mhaighneann|Príosún Chill Mhaighneann]], chaith siad tamall fada i bh[[Frongoch]].

Sa bhliain 2008 agus Dáithí Mac Cárthaigh ina uachtarán, ghlac Conradh na Gaeilge le bunreacht nua a réitigh leis leagan amach neamhpholaitiúil roimh 1915 agus a d'fhág ar lár aon tagairt do shaoirse na hÉireann. Seo mar a fhoráiltear le Bunreacht an Chonartha anois: &quot;Is í aidhm na hEagraíochta an Ghaeilge a athréimniú mar ghnáththeanga na hÉireann&quot;.

=== Ré na nDúchrónach agus an Náisiúnachais ===

I [[Mí na Nollag]] [[1918]], ghnóthaigh [[Sinn Féin]] an toghchán agus bhunaigh siad [[Dáil Éireann]] mar mhalairt ar an Westminster. An rialtas a fuair na cumhachtaí ón Dáil in Aibreán [[1919]], is ar éigean a bhí aon duine air nach raibh ina shean-Chonraitheoir. Is féidir a rá go raibh saol polaitiúil na tíre á chasadh timpeall Chonradh na Gaeilge san am sin. Baineadh úsáid áirithe as an nGaeilge mar chuid de nós imeachta na chéad Dála, ach b'é an Béarla ba mhó a chualathas le linn na díospóireachta. 

Ar an lá céanna ar tháinig an Dáil le chéile an chéad uair, thosaigh [[Cogadh na Saoirse (Éire)|Cogadh na Saoirse]], nuair a mharaigh dornán d'Óglaigh beirt [[Constáblacht Ríoga na hÉireann|saighdiúirí dubha]] ar [[an tSulchóid Bheag]] i g[[Contae Thiobraid Árann]]. Bhí cuid mhaith Conraitheoirí i measc na nÓglach a rinne an obair, agus seantimire de chuid an Chonartha i gceannas orthu.

B'é [[Seán Ua Ceallaigh]], &quot;Sceilg&quot;, a toghadh mar Uachtarán ar an [[5 Lúnasa]] 1919. Sa bhliain sin, b'i g[[cathair Chorcaí]] a tháinig an Ard-Fheis le chéile, agus mar sin, ba toscairí ó Chúige Mumhan iad an chuid ba mhó dá raibh i láthair, ós rud é go raibh sé dainséarach an tír a thaisteal agus an cineál ama a bhí ann. Bhí an Ard-Fheis breá sásta go raibh Dáil Éireann tar éis stádas oifigiúil a bhronnadh ar an teanga in Éirinn, ach san am céanna, bhí go leor de mhaithe agus de mhóruaisle na tíre ar nós cuma liom nó fiú diúltach i leith na Gaeilge. Bhí dearcadh na hEaglaise Caitlicí ina ábhar míshástachta, chomh maith leis an lucht gnó, ó bhí drogall orthu teanga &quot;mharbh neamhthrádálach&quot; cosúil leis an nGaeilge a úsáid.

Sa bhliain 1919 a thosaigh lucht rialtais Shasana troid a chur ar an gConradh i ndáiríre. Coisceadh [[Fáinne an Lae]], iris an Chonartha, ar an [[20 Meán Fómhair]] 1919, ach tháinig an iris nua, Misneach, ina leaba i Mí na Samhna. Bhí sé deacair, áfach, iris ar bith a scaipeadh, ós rud é go raibh an tír ina cíor thuathail ag an gcogadh. San am céanna, mar atá, an [[25 Samhain]] 1919, d'fhógair rialtas Shasana go hoifigiúil gur eagraíocht antoisceach Náisiúnaíoch ab ea an Conradh, agus go raibh an stát lena chur de dhroim an tsaoil. 

Nuair a tháinig na [[Dúchrónaigh]] go hÉirinn an bhliain a bhí chugainn, chuir siad troid fhíochmhar ar an nGaeilge mar rud. Chuir siad tithe agus maoin eile de chuid an Chonartha trí thine, bhain siad anuas comharthaí Gaeilge aon áit a bhfaca siad a leithéidí, agus d'ionsaigh siad aon duine a chuala siad ag caint Gaeilge. Ní raibh de thoradh ar na hiarrachtaí seo ach amháin gur tharraing siad tuilleadh daoine i dtreo na Gaeilge agus na Gaeilgeoireachta.

Le teacht an tsosa chogaidh, bhí áthas ar go leor Gaeilgeoirí, ós rud é gur Conraitheoirí gníomhacha a bheadh i gceannas ar an tír feasta. Shíl siad go mbeadh an Ghaeilge slán sábháilte anois, agus gur dhual di an ceann ab fhearr a fháil ar an mBéarla.

== An Eagraíocht Reatha ==
Eagraíocht feasachta atá ann. D'eagraigh Conradh an feachtas [[Polaitíocht|polaitiúil]] agus sraith agóidí &quot;[[Dearg le Fearg]]&quot;, chun cur in aghaidh na n-ionsaithe a bhí á ndéanamh ar [[an Ghaeilge]] sa bhliain 2013.

Tháinig an &quot;Dream Dearg&quot;&lt;ref&gt;[https://www.facebook.com/AnDreamDearg/ An Dream Dearg ar Facebook]&lt;/ref&gt; le chéile sa bhliain 2016 mar gheall ar an fhrustrachas i measc phobal na Gaeilge sa Tuaisceart faoi ionsaithe leanúnacha ar an Ghaeilge, is cosúil, ó rialtas agus ionadaithe pobail&lt;ref&gt;[https://www.meoneile.ie/nuacht/an-dream-dearg-dearg-le-fearg Meon Eile 13 Eanáir 2017]&lt;/ref&gt;. &quot;Acht na Gaeilge&quot; sa Tuaisceart atá ag teastáil ón Dream Dearg, rud a chosnódh an Ghaeilge óna leithéid d'ionsaithe amach anseo, dar leo. 

Mar chuid dá bhfeachtas Croí na Féile, eagraíonn an Conradh imeachtaí gach bliain ag an b[[An Phicnic Leictreach|Picnic Leictreach]]. Ó 2018 i leith eagraíonn siad &quot;Láthair Ghaeltachta&quot; ina mbíonn &quot;craic, cannaí agus comhluadar na n[[An Ghaeilge|Gael]]&quot; ag lucht campála agus is sa bhliain chéanna a cuireadh tús leis an g[[An Phicnic Leictreach#Gaeilge|Collchoill]], ardán don uile saghas ceoil i nGaeilge istoíche.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/seachtain/an-ghaeilge-i-lar-an-aonaigh-ag-an-phicnic-leictreach-aris/a1328093189.html|teideal=An Ghaeilge i lár an aonaigh ag an Phicnic Leictreach arís|údar=[[Eoin O’Hare]]|dáta=30 Lúnasa 2023|language=|work=[[Irish Independent]]|dátarochtana=31 Bealtaine 2024|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230907011225/https://www.independent.ie/seachtain/an-ghaeilge-i-lar-an-aonaigh-ag-an-phicnic-leictreach-aris/a1328093189.html|archivedate=07 Meán Fómhair 2023}}&lt;/ref&gt;

Sa bhliain 2024, d'oscail Conradh oifig nua ar [[An Tulaigh (Cois Fharraige)|an Tulaigh]] i nGaeltacht na Gaillimhe.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/oifig-nua-le-hoscailt-ag-conradh-na-gaeilge-i-ngaeltacht-chonamara/|teideal=Oifig nua le hoscailt ag Conradh na Gaeilge i nGaeltacht Chonamara|údar=Maitiú Ó Coimín|dáta=29 Bealtaine 2024|language=ga-IE|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=01 Meitheamh 2024|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240529124029/https://tuairisc.ie/oifig-nua-le-hoscailt-ag-conradh-na-gaeilge-i-ngaeltacht-chonamara/|archivedate=29 Bealtaine 2024}}&lt;/ref&gt;

Níos déanaí in 2024,  dúnadh ceannáras Chonradh ag Uimhir 6 [[Sráid Fhearchair]] i mBÁC. in 2020 fuair Conradh cead pleanála chun mór-fhorbairt a dhéanamh ar an cheannáras. Tá amharclann, caifé agus stiúideo raidió i measc na n-áiseanna nua a bheidh ar fáil san ionad nua, sa bhliain 2027.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=CnaG ag ullmhú le bogadh amach as uimhir 6 Shráid Fhearchair|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0903/1468190-cnag-ag-ullmhu-le-bogadh-amach-as-uimhir-6-shraid-fhearchair/|date=2024-09-03|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

== Comhaltas Uladh ==

I ndiaidh [[críochdheighilt na hÉireann|chríochdheighilt na hÉireann]], bhunaigh Gaeilgeoirí an Tuaiscirt eagraíocht leath neamhspleách dá gcuid féin, mar atá, [[Comhaltas Uladh]]. Go hoifigiúil, is cuid den Chonradh é, cé gur féidir a rá go bhfuil polasaí agus próifíl dá chuid féin aige. Tháinig an Comhaltas ar an bhfód sa bhliain [[1926]], agus sagairt Chaitliceacha ab ea an chuid ba mhó de na bunaitheoirí. Sna blianta tosaigh, bhí an Comhaltas á stiúradh ag an Athair [[Lorcán Ó Muirí]], náisiúnaí dian dásachtach, a chríochnaigh a staidéar diagachta i [[Minnesota]], i ndiaidh dó bata agus bóthar a fháil ó Mhaigh Nuad toisc go raibh sé róghníomhach sna heagraíochtaí náisiúnaíocha.

Fágadh [[Cúige Uladh]] go léir, seachas [[Tuaisceart na hÉireann]] amháin, faoin gComhaltas, agus d'áirigh an tAthair Ó Muirí Contae Lú mar chuid de Chúige Uladh. B'as Lú dó féin, ach ón taobh eile de, an beagán Gaeilge a bhí á labhairt i Lú i dtosach na fichiú haoise, is follasach gur ceann de na canúintí Ultacha a bhí ann.

Bhí dearcadh an-chúigiúil ag an Athair Ó Muirí ar cheisteanna canúna, agus é ag cur béime ar thábhacht chanúint Chúige Uladh in obair an Chomhaltais. Sa bhliain [[1935]], ruaig an tAthair craobh i n[[Dún Dealgan]] a bhí ag cleachtadh chanúint na Mumhan.

Ar feadh breis agus caoga bliain, leis an fhírinne a dhéanamh, ba é Comhaltas Uladh an t-aon eagraíocht sna Sé Chontae a bhí ag cosaint na Gaeilge. Bhí easpa iomlán tacaíochta ag an teanga ó rialtas a bhí go hiomlán naimhdeach don teanga. Is é Niall Comer, de bhunadh an Iúir ó dhúchas, agus atá ina léachtóir ollscoile i gColáiste Mhig Aoidh, Doire, atá ina uachtarán reatha ar an Chomhaltas.

== Oireachtas na Gaeilge ==

Eagraíonn Conradh na Gaeilge an t[[Oireachtas na Gaeilge|Oireachtas]], féile a dhéanann ceiliúradh ar na healaíona dúchasacha trí mheán na Gaeilge. 

{{Main|Oireachtas na Gaeilge}}

== Craobhacha ==
Liosta na gcraobhacha thíos;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://cnag.ie/ga/ballraiocht/craobhacha/aimsitheoir-craobhacha.html|teideal=Aimsigh do Chraobh - Conradh na Gaeilge {{!}} Ar son phobal na Gaeilge|work=cnag.ie|dátarochtana=2022-07-30}}&lt;/ref&gt;

=== Craobhacha sa Bhreatain ===
* [http://www.cnag.london/ Londain]  agus [https://podcasts.apple.com/ca/podcast/nuacht-mhall/id1525428808 Nuacht mhall, Conradh na Gaeilge Londain]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://anchor.fm/cnag-ldn|teideal=‎Nuacht Mhall|údar=Conradh Londain|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2022-07-30}}&lt;/ref&gt;
* [http://www.cnag-glaschu.co.uk/ Glaschú, Albain] ''(Craobh Phádraig Mhic Phiarais)''

=== Craobhacha sna Stáit Aontaithe ===
* [http://www.gaeilge.org/ Sasana Nua] ''(New England)''
* [http://www.philo-celtic.com/ Nua-Eabhrac] ''(New York)''
* [http://www.cumann-na-gaeilge.org/ Bostún] (''Boston'')
* [http://irishmilwaukee.org/links.html Milwaukee]
* [http://www.gaelicleagueofdetroit.org/ Detroit]
* [http://www.gaelminn.org/ Minnesota]
* [http://www.dfwgaelicleague.com/ Dallas/Fort Worth, Texas] ''(Friendship Branch)''
* [https://irishculturebayarea.com/event/douglas-hyde-in-california/ San Francisco]
* [https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=260033662537909&amp;id=108967470977863 L.A.]

=== Craobhacha i dtíortha eile ===

* [https://www.facebook.com/anghaeltachtsurseine/ Páras - Gaeilge sur Seine]
* [http://www.gaeilgesanastrail.com/ An Astráil]
* [https://www.facebook.com/Conradh-na-Gaeilge-Bheirl%C3%ADn-100226006738971/ Beirlín, An Ghearmáin]
===[[Cúige Uladh]] agus Contae Lú=== 
*[[Contae Thír Eoghain]], 1. Craobh an tSratha Báin, 2. Craobh Ard Bó, 3. Craobh Chabhán an Chaorthainn, 4. Craobh Chaisleán na Deirge, 5. Craobh Chluain Eo, 6. Craobh Loch Mhic Ruairí, 7. Craobh na Carraige Móire, 8. Craobh Phort an Dúnáin, 9. Craobh Rua Dún Geanainn. 10. Craobh Ruairí Mhic Easmainn, 11. Port Mór
*[[Contae Fhear Manach]], 1. Lios na Scéithe
*[[Contae Mhuineacháin]], 1. Craobh Charraig Mhachaire Rois, 2. Craobh Chluain Eois
*[[Contae Lú]], 1, Craobh Chrois Mhic Lionnáin, 2. Craobh Dhún Dealgan

===[[Cúige Laighean]], gan Chontae Lú===
*[[Contae Bhaile Átha Cliath|'''Contae Bhaile Átha Cliath''']], 1. '''Craobh Ghaelphobal Thamhlachta''', Tamhlacht, Baile Átha Cliath. 2. '''Craobh Ghleann na Life''' , Baile Phámar, Baile Átha Cliath.  3. '''Craobh Inse Chór''', Hall Chraobh Inse Chór, Corrán Grattan, Inse Chór, Baile Átha Cliath 8, Áth Cliath.    4. '''Craobh na Ridirí''', Bóthar na hUaimhe, Áth Cliath.    5. '''Craobh Chairde an Chlub''', Club Chonradh na Gaeilge, 6 [[Sráid Fhearchair]],    6. '''Craobh Mháirtín Uí Chadhain''', 6 Sráid Fhearchai    7. '''Craobh na gCeithre Cúirteanna''', Na Ceithre Chúirt, Baile Átha Cliath 7.   8. '''Craobh nGO (Na Gaeil Óga)''', 9. '''Craobh Raidió Rí-Rá''', Raidió Rí-Rá, f/ch Chonradh na Gaeilge, 6 Sráid Fhearchair   10. '''Craobh Rith''', 11. '''An Ardchraobh''', f/ch Chonradh na Gaeilge, 6 Sráid Fhearchair   12. '''Cumann Gaelach Choláiste na Tríonóide''', Coláiste na Tríonóide    13, '''Cumann Gaelach Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath''', Ollscoil Chathair Átha Cliath    14. '''Cumann Gaelach Choláiste Phádraig'''. Áth Cliath    15. '''An Cumann Gaelach Coláiste Ollscoile Bhaile Átha Cliath''', Baile Átha Cliath 4.  16. '''Aontas na Mac Léinn in Éirinn''', Áth Cliath   17. '''Coiste Contae Átha Cliath''', 18. '''Craobh Dhream Conrach''', Baile Átha Cliath 9.  19. '''Pobal Gaeilge 15''', 21. '''Craobh Bhréanainn'''. Ard Aighin, Baile Átha Cliath 5.   22 '''Craobh Thithe an Oireachtais''', Seomra 2.21, Rannóg an Aistriúcháin, Sráid Chill Dara, Baile Átha Cliath 2.
*[[Contae Laoise]], 1. Craobh Thomáis Uí Dhuibhir
*[[Contae an Longfoirt]], 1. Craobh an Longfoirt
*[[Contae na Mí]], 1. Craobh Bhaile Ghib. 2. Craobh Bhaile Átha Troim, 3. Craobh Cholmcille, 4. Craobh na hUaimhe, 5. Craobh na nAisteoirí,6.  Craobh Ráth Chairn, 7. Craobh Átha Buí
*[[Contae Chill Mhantáin]], 1. Craobh iMeasc

===[[Cúige Mumhan]]===
*[[Contae Luimnigh]], 1. Cumann Gaelach, 2. Choláiste Mhuire Gan Smál, 3. Craobh an Chaisleán Nua, 4. Craobh Luimnigh
*[[Contae Phort Láirge]], 1. Craobh Dhún Garbhán, 2. Craobh Rinn Ó gCuanach agus 3. Cumann Gaelach IT Phort Láirge
*[[Contae Thiobraid Árann]], 1. Craobh an Aonaigh, 2. Craobh Bhaile Thiobraid Árainn, 3. Craobh Chaiseal Mumhan, 4. Craobh Dhúrlas Éile, 5. Craobh Ros Cré, 6. Craobh Uí hIcí, 7. Cumann Gaelach Chluain Meala.

===[[Cúige Chonnacht]]===
*[[Contae Liatroma]], 1. Craobh Thomáis Uí Dhuibhir
*[[Contae Mhaigh Eo]], 1. Craobh Achadh Mór, 2. Craobh Bhall Álainn, 3. Craobh Bhéal an Átha, 4. Craobh Chaisleán a Bharraigh, 5. Craobh Chlár Chlainne Mhuiris, 6. Craobh Contae Mhaigh Eo, 7. Craobh Thuar Mhic Éadaigh, 8. Craobh Uileog de Búrca.
*[[Contae Ros Comáin]], 1.  Craobh Ros Comáin
*[[Contae Shligigh]], 1. Coláiste San Aingeal agus 2.   Craobh Dhúiche Cholmáin

== Uachtaráin ==
*1893–1915, [[Dubhghlas de hÍde]]
*1916–1919, [[Eoin Mac Néill]]
*1919–1922, [[Seán Ua Ceallaigh]]
*1922–1925, [[Peadar Mac Fhionnlaoich]]
*1925–1926, [[Seán P. Mac Énrí]]
*1926–1928, [[Cormac Breatnach]]
*1928–1933, [[Mac Giolla Bhríde]]
*1933–1940, [[Peadar Mac Fhionnlaoich]]
*1940–1941, [[Liam Ó Buachalla]]
*1941–1942, [[Seán Óg Ó Tuama]]
*1942–1945, [[Diarmuid Mac Fhionnlaoich]]
*1945–1946, [[Seán Mac Gearailt]]
*1946–1949, [[Liam Ó Luanaigh]]
*1949–1950, [[Diarmuid Mac Fhionnlaoich]]
*1950–1952, [[Annraoi Ó Liatháin]]
*1952–1955, [[Seán Mac Gearailt]]
*1955–1959, [[Tomás Ó Muircheartaigh]]
*1959–1965, [[Micheál Mac Cárthaigh]]
*1965–1968, [[Cathal Ó Feinneadha]]
*1968–1974, [[Maolsheachlainn Ó Caollaí]]
*1974–1979, [[Pádraig Ó Snodaigh]]
*1979–1982, [[Albert Fry]]
*1982–1985, [[Micheál Ó Murchú]]
*1985–1989, [[Íte Ní Chionnaith]]
*1989–1994, [[Proinsias Mac Aonghusa]]
*1994–1995, [[Áine de Baróid]]
*1995–1998, [[Gearóid Ó Cairealláin]]
*1998–2003, [[Tomás Mac Ruairí]]
*2003–2004, [[Séagh Mac Siúrdáin]]
*2004–2005, [[Nollaig Ó Gadhra]]
*2005–2008, [[Dáithí Mac Cárthaigh]]
*2008–2011, [[Pádraig Mac Fhearghusa]]
*2011–2014, [[Donnchadh Ó hAodha]]
*2014–2017 [[Cóilín Ó Cearbhaill]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.gaelport.com/?treeID=37&amp;NewsItemID=10985 |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2015-06-14 |archivedate=2015-05-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150526193744/http://www.gaelport.com/?treeID=37&amp;NewsItemID=10985 }}&lt;/ref&gt;
*2017–2022 [[Niall Comer]]
*2022– [[Paula Melvin]]

==Féach freisin==
* [[GaelVóta|#GaelVóta]]
* [[TINTEÁN (feachtas)|TINTEÁN]] (feachtas tithíochta don Ghaeltacht)
* [[Dearg le Fearg]]
* [[Oireachtas na Gaeilge]]
* [[Sráid Fhearchair]]

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

== Naisc sheachtracha ==
* [http://www.cnag.ie/ Suíomh oifigiúil CnaG]
* [http://www.antoireachtas.ie/ An tOireachtas]
* [http://www.clrg.ie/ An Coimisiún le Rincí Gaelacha]
* [http://www.snag.ie/ Seachtain na Gaeilge]
* [https://podcasts.apple.com/ca/podcast/nuacht-mhall/id1525428808 Nuacht mhall, Conradh na Gaeilge Londain]

{{An Ghaeltacht}}

[[Catagóir:Conradh na Gaeilge| ]]
[[Catagóir:Agóidíocht na Gaeilge]]
[[Catagóir:Cearta Gaeilge]]
[[Catagóir:Stair na Gaeilge]]
[[Catagóir:Eagraíochtaí a bunaíodh i 1893]]
[[Catagóir:Eagraíochtaí neamhrialtasacha]]
[[Catagóir:Eagraíochtaí neamhbhrabúis]]
[[Catagóir:Eagraíochtaí idirnáisiúnta]]
[[Catagóir:Athbheochan na Gaeilge]]
[[Catagóir:Gníomhaithe Gaeilge]]
[[Catagóir:Sráid Fhearchair, BÁC]]</text>
      <sha1>g648cw6oi0agnzsvf63imlkd4s1nvje</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Bhrasaíl</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2791</id>
    <revision>
      <id>1269931</id>
      <parentid>1244155</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T04:41:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Stair na Brasaíle */</comment>
      <origin>1269931</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47430" sha1="ivqz62dpxhv23542lkp4p0ryji2mgsb" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

Is tír i [[Meiriceá Theas]] í an '''Bhrasaíl''' ('''Poblacht Chónaidhmitheach na Brasaíle''', go hoifigiúil). Is í an tír is mó in ilchríoch Mheiriceá Theas í, agus í ag clúdach réimse ollmhór talún idir shléibhte na nAindéas agus [[an tAigéan Atlantach]].

Ritheann [[an Amasóin|Abhainn na hAmasóine]] trí thuaisceart na tíre, agus tá a habhantrach ar cheann de na réigiúin is tábhachtaí ar domhan ó thaobh na bithéagsúlachta de, chomh maith le tábhacht na gcoillte don atmaisféar. 

Tá timpeall 180 milliún duine ina gcónaí sa Bhrasaíl. Is í [[Brasília]] príomhchathair na tíre, ach is iad [[São Paulo]] agus [[Rio de Janeiro]] na cathracha is mó sa tír.

== Stair na Brasaíle ==

=== Fionnachtain na Brasaíle agus Tús na Coilíneachta ===

Tá daoine sa tír le breis agus 6,000 bliain, ach ní raibh trácht uirthi sa stair go dtí gur tháinig taiscéalaithe [[an Phortaingéil|Portaingéalacha]] i dtír inti sa bhliain 1500, agus iad faoi cheannas [[Pedro Álvares Cabral]]. Chuir Portaingéalaigh fúthu sa tír agus ghearr siad an t-adhmad. Bhí an-tóir acu ar adhmad as an gcrann brasaíle, agus deirtear gur ainmníodh an tír as an adhmad sin. Tá an tuairim ag roinnt daoine áfach gur ainmníodh an tír as an oileán samhalta Uíbh Bhreasail, a bhí ann de réir finscéalta na nGael, áit éigin amuigh san fharraige mhór taobh thiar d'[[Éire|Éirinn]]. Chuaigh an siúcra i dtábhacht mar bharr de réir a chéile, agus tugadh na sluaite sclábhaithe as [[an Afraic]] chun na Brasaíle ar mhaithe le saothrú na talún. 

Bhunaigh na Portaingéalaigh an chéad chathair sheasta, São Vicente, sa Bhrasaíl sa bhliain [[1531]]. Trí bliana ina dhiaidh sin, roinn [[Eoin a Trí (An Phortaingéil)|Eoin a Trí]], rí na Portaingéile, cósta na Brasaíle ina &quot;chaptaenachtaí&quot;, trí cheann déag acu ar fad, agus bhronn sé gach captaenacht ar dhuine uasal éigin, le go rialódh sé í mar [[Feodachas|fheod]] príobháideach. De réir a chéile, áfach, d'iompaigh sé amach nach raibh ag éirí leis an bpolasaí seo, agus sa deireadh, bhain an rí na captaenachtaí ar ais de na glacadóirí. Ansin, bhunaigh sé trí choilíneacht mhóra — Maranhão, Grão Pará, agus an Bhrasaíl. Bhí gach coilíneacht á rialú ag a gobharnóir ginearálta féin, agus mionghobharnóirí i gceannas ar na captaenachtaí a bhí ann roimhe sin.

An chuid ba mhó den am, ní raibh an Phortaingéil ag coinneáil greim ródhocht ar na coilíneachtaí seo. Tháinig cathracha ar an bhfód de réir a chéile, agus bardais á rialú agus ag cur orduithe ón rí i bhfeidhm orthu. Faoin tuath, áfach, ba iad na &quot;captaein mhóra&quot; nó na &quot;coirnéil&quot; a bhí i mbun na gcúrsaí, agus iad sách neamhspleách ar an mbardas agus ar an ngobharnóir.

=== Iarrachtaí na bhFrancach is na nOllannach ===

Rinne cumhachtaí coilíneacha eile cúpla iarracht cúngú ar thailte na Portaingéile sa Bhrasaíl. Sna 1550idí, bhunaigh na [[An Fhrainc|Francaigh]] coilíneacht na Fraince Antartaí (''France Antarctique'') san áit a bhfuil [[Rio de Janeiro]] inniu, ach ní raibh teacht aniar ar bith sa choilíneacht. Ghabh na Portaingéalaigh an Fhrainc Antartach sa bhliain [[1567]] agus chuir siad cathair dá gcuid féin ar bun ansin.

Sa bhliain [[1580]], chuaigh an Phortaingéil agus an Spáinn in aontas pearsanta faoi aon rí amháin, nuair a cailleadh Sebastião, Rí na Portaingéile, gan oidhre nó ríchomharba a fhágáil ina dhiaidh. Bhí an fhadhb ag dul leis an aontas seo ná go bhfuair na Portaingéalaigh trioblóidí leis na hOllannaigh, arbh iad sean-naimhde na Spáinneach iad. Roimhe sin, bhí an caidreamh idir an Phortaingéil agus an Ollainn cairdiúil go maith, agus iad ag déanamh an-trádála le chéile. Tháinig deireadh leis seo, agus d'fhorghabh na hOllannaigh cuid mhór de choilíneachtaí na Portaingéile sa Chian-Oirthear. D'fhéach siad, fiú, an Bhrasaíl a sciobadh ó na Portaingéalaigh. Ghabh [[Jacob Willekens]] agus [[Piet Hein]] Bahia, príomhchathair na gcoilíneachtaí Portaingéalacha i Meiriceá Theas, sa bhliain [[1624]]. Sheol fórsa millteanach Spáinneach go Bahia le ruaigeadh a chur ar na hionróirí, ach má chuir féin, tháinig siad ar ais sa bhliain [[1630]]. Bhunaigh na hOllannaigh coilíneacht i b[[Pernambuco]], agus thosaigh siad ag sealbhú tailte Portaingéalacha timpeall na háite.

[[Íomhá:Brazil 16thc map.jpg|thumb|Léarscáil Phortaingéalach ón 16ú haois]]
Rinne na hOllannaigh seadú maith i bPernambuco. Thosaigh siad ag tógáil cathracha agus ag forbairt na gcoilíneachta s'acu. B'é an siúcra an tráchtearra ba mhó a bhí ann, agus b'iad na daoir ón Afraic a bhí á tháirgiú.

Sa bhliain [[1640]], fuair na Portaingéalaigh dealú ón Spáinn arís, agus ocht mbliana ina dhiaidh sin, d'fhorghabh siad Luanda, an cuan trádála san Afraic trína bhfaigheadh Pernambuco an chuid ba mhó de na daoir. Bhí trádáil na ndaor faoi smacht na bPortaingéalach anois, agus ó bhí coilíneacht Pernambuco ag brath ar na daoir Afracacha leis an gcána siúcra a shaothrú, fuair na hOllannaigh ansin iad féin i gcruachás eacnamaíochta. Ní raibh suim ag lucht rialtais na hÍsiltíre i gcoilíneacht nach raibh airgead ag teacht aisti a thuilleadh, agus sa bhliain [[1662]], dhíol siad iarsmaí na gcoilíneachtaí leis an bPortaingéil. Na hOllannaigh a bhí ina gcónaí ansin, bhog siad go dtí coilíneachtaí eile na hÍsiltíre.

Anois, agus rítheaghlach Bragança ag rialú na tíre, bhí an Phortaingéil ag éirí mór le Sasana, agus an trádáil idir an dá thír seo ag dul chun tábhachta. Ar ndóigh, b'iad táirgí na Brasaíle na honnmhuirí ba mhó a bhí an Phortaingéil a dhíol le Sasana.

=== Fairsingiú na Brasaíle agus Ré na m''Bandeirantes'' ===

Bhí an Bhrasaíl á fairsingiú siar, agus cathracha nua á mbunú i bhfad isteach ón gcósta, go háirithe [[Manaus]], a tháinig ar an bhfód sa bhliain [[1674]]. Bhí páirt lárnach ag [[São Paulo]] san fhairsingiú seo. Bhunaigh na hÍosánaigh Misinéireacht Naomh Póil sa bhliain [[1532]], agus d'fhás cathair timpeall an stáisiúin mhisinéireachta—São Paulo. Lucht trádála daor ba mhó a shocraigh síos i São Paulo, agus iad ag eagrú ''bandeiras'' nó cineál díormaí paraimíleata le breith ar na daoir Afracacha a d'éalaigh ó na coilíneachtaí agus le troid a chur ar na bundúchasaigh. Ba mhinic a rinne na ''bandeirantes—''na saighdiúirí paraimíleata—an-ródach orthu siúd.

[[Íomhá:Ci monumentobandeirantes.jpg|thumb|Dealbh cuimhneacháin do na ''bandeirantes'' ([[São Paulo|Sao Paulo]])]]
Ní raibh an Eaglais sásta leis an dóigh a raibh na ''bandeirantes—''baill na m''bandeiras—''ag rith damhsa sna cúlriasca, nó choisc an [[Pápa]] sa bhliain 1640 an daorthrádáil leis na [[Bundúchasaigh Mheiriceá|bundúchasaigh Mheiriceánacha]]. Ní raibh an toirmeasc seo inchurtha i bhfeidhm, áfach. A mhalairt ar fad, b'éigean do na hÍosánaigh éalú ó São Paulo agus ó chúpla cathair eile, nó bhí an oiread sin feirge ar na ''bandeirantes'' le haon duine a raibh baint ar bith aige leis an Eaglais.

Sa bhliain 1680, bhunaigh na Portaingéalaigh coilíneacht nua, [[Colônia do Sacramento|''Colônia do Sacramento'']], in aice le [[Buenos Aires]]. Ní raibh na ''bandeirantes'' féin ábalta an choilíneacht seo a chosaint ar na Spáinnigh. Bhí an choilíneacht ag dul ón bPortaingéil go dtí an Spáinn agus ar ais, agus muintir an dá thaobh ag cur fúthu ansin. Sa bhliain 1724, bhunaigh na Spáinnigh cathair Montevideo ansin, ar imeall an áitribh Phortaingéalaigh.

=== Ruathar an Óir agus Bunú Minas Gerais ===

I ndeireadh na seachtú haoise déag, thosaigh an ruathar óir go dtí an Tuaisceart, agus de thoradh an ruathair seo tháinig áitreabh nua ar an bhfód san áit a bhfuil stát Minas Gerais inniu. Is é is brí le Minas Gerais ná &quot;Na Mianaigh Ghinearálta&quot;. Tharla cúpla ruathar óir eile sa chéad leath den ochtú haois déag, agus chuir na ruathair seo tús leis an áitreabh i nGoiás agus i Mato Grosso. Cé go ndearna lucht na mianadóireachta iarrachtaí a gcuid táirgí a smuigleáil as an tír beag beann ar an gcustam, is follasach gur chuidigh na fionnachtana óir go mór mór le heacnamaíocht na Brasaíle ar fad.

Le fírinne, bhí an t-airgead ró-bhog, ró-shaoráideach sa chéad leath den ochtú haois déag. Má bhí teacht isteach maith ag an mBrasaíl, níor bhac aon duine de na gróintíní is na boic mhóra le geilleagar na coilíneachta a fhorbairt ná le bun a chur le tionsclaíocht.

=== Leasuithe Pombal ===
[[Íomhá:Retrato de Sebastião José de Carvalho e Melo (2.ª metade, séc XVIII).png|mion|Sebastião José de Carvalho e Melo (2.ª metade, séc XVIII)]]
Sa bhliain 1750, tháinig an Rí Seosamh I (José I) i gcomharbacht ar Eoin V (João V). Fear beartach gníomhach ab ea Seosamh, agus theastaigh uaidh an Phortaingéil agus an Bhrasaíl a fhorbairt. Bhronn sé cumhachtaí fairsinge ar Sebastião José Carvalho e Mello, Marcas Pombal, le geilleagar agus córas riaracháin na tíre is na gcoilíneachtaí a leasú go cuimsitheach. Sa Bhrasaíl, threisigh an Marcas le bailiú na gcánach, le go bhfaigheadh an choróin an deachú ba dual di. Rinneadh príomhchathair na Brasaíle de Río de Janeiro. Le saol gnó an tuaiscirt a athbheochan, bhunaigh an Marcas comhlachtaí nua le freastal ar Grão Pará, Maranhão, Pernambuco agus Paraíba, agus fuair na gnólachtaí seo cearta monaplachta. Chabhraigh na comhlachtaí monaplachta le forbairt an áitribh, na talmhaíochta is na curadóireachta gan aon agó, ach b'éigean don Mharcas na seanghildeanna tráchtála a throid agus a scor, ó bhí a mballra an-mhíshásta leis an monaplú. Theastaigh ón Marcas na bundúchasaigh a thabhairt chun sibhialtais agus chun Eorpachais, agus bhí sé barúlach gur chóir cleamhnais mheasctha a spreagadh idir na hIndiaigh agus na daoine de phór na hEorpa.

=== Colônia do Sacramento ina Chnámh Spairne ===

San am seo, bhí sé ina chnámh spairne i gcónaí, cá raibh teorainneacha na Spáinne is na Portaingéile ag rith san Oileán Úr. Sa bhliain 1750, shínigh na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh Conradh Mhaidrid leis an easaontas a shocrú. De réir an Chonartha seo, d'fhág an Phortaingéil uaithi Colônia do Sacramento, ach ón taobh eile de, fuair sí seilbh ar limistéar na Seacht Misiún, mar a thugtaí air san am - is é stát feidearálach Río Grande do Sul atá ansin inniu. Na bundúchasaigh a bhí ina gcónaí timpeall na misin Íosánach seo, ní raibh siad sásta leis na Spáinnigh ná leis na Portaingéalaigh mar mháistrí coilíneacha, agus sa bhliain 1754-56, d'éirigh siad amach in aghaidh an dá chumhacht le cuidiú ó na hÍosánaigh. Bhí an Marcas agus na hÍosánaigh in adharca a chéile, toisc go raibh an-chumhacht, an-tailte agus an-fháltas ag Cumann Íosa. Thairis sin, dhiúltaigh na hÍosánaigh cáin, cíos nó deachú a íoc le coróin na Portaingéile, ó bhí cearta eistíre acu ón bPápa. Sa bhliain 1759, d'éirigh leis an Marcas na hÍosánaigh a ruaigeadh scun scan as tailte na Portaingéile.
[[Íomhá:Vice-Reino do Brazil 1763.jpg|mion|Vice-Reino do Brazil 1763]]
Sna blianta 1756-63 bhí Cogadh na Seacht mBliana á fhearadh ag an Spáinn agus ag an bPortaingéil ar a chéile, agus bhí Colônia do Sacramento ina cnámh spairne arís, beag beann ar Chonradh Mhaidrid. Le fírinne, bhí Colônia ag dul ón Spáinn go dtí an Phortaingéil agus ar ais ó sin. Níor tháinig deireadh le tionlacan na n-óinseach seo roimh na 1820idí, nuair a gaireadh poblacht neamhspleách, Poblacht Oirthearach [[Uragua]], de Colônia.

=== Eascairt an Scarúnachais agus Neamhspleáchas na Brasaíle ===

Fiú nuair a thosaigh tréimhse na gcoilíníochtaí ag druidim chun deireanais i Meiriceá Theas, ní raibh an scarúnachas leath chomh láidir sa Bhrasaíl agus a bhí sé i gcoilíníochtaí na Spáinne. Bhí na longa ag teacht agus ag imeacht go tiubh téirimeach idir an Phortaingéil agus an Bhrasaíl. B'iad na dlíthe céanna a bhí i bhfeidhm sa dá thír.
[[Íomhá:Oscar Pereira da Silva - Retrato de Joaquim José da Silva Xavier - Tiradentes, Acervo do Museu Paulista da USP.jpg|mion|Joaquim José da Silva Xavier - Tiradentes (Oscar Pereira da Silva)]]
Is é is cúis le dílseacht fhadsaolach na mBrasaíleach don Phortaingéil ná go raibh dhá leath na hImpireachta cothrom le chéile. Ní fhéadfá a rá go raibh an Phortaingéil ag glacadh buntáiste ar an mBrasaíl agus ag teacht i dtír uirthi. Sa deireadh thiar, áfach, shroich an scarúnachas an Bhrasaíl féin. Ní raibh ollscoil dá gcuid féin ag na Brasaíligh, agus mar sin chaithfidís dul go hOllscoil Coimbra sa Phortaingéil ar lorg ardoideachais. Mar sin, nuair a thosaigh réabhlóid na Fraince ag eascairt, ní raibh na hidéanna ba bhun leis an réabhlóid i bhfad ag teacht an Bhrasaíl féin. Sa bhliain 1789, ghabh na húdaráis baicle d'intleachtóirí agus de bhuirgéisigh i gcúige Minas Gerais, tar éis dóibh súil an ghobharnóra áitiúil a tharraingt orthu leis an dóigh a mbídís ag teacht le chéile le comhrá a dhéanamh faoi chúrsaí poblachtánachais agus réabhlóideachais. Scaoileadh cuid mhór den bhaicle saor i ndiaidh tamaill bhig, ach má scaoileadh féin, ní bhfuair a gceann feadhna, oifigeach airm darbh ainm Joaquim José da Silva Xaver, trua ná trócaire ó na húdaráis. Cuireadh chun báis é mar thréatúir. Nuair a bhain an Bhrasaíl amach a neamhspleáchas, gaireadh mairtíreach agus laoch náisiúnta de Silva Xaver, nó &quot;Tiradentes&quot;. Sin é an leasainm a bhí air—&quot;Fear Tarraingthe na bhFiacal&quot;—ó bhí sé ina fhiaclóir san Arm.

Níorbh é sin bás na ceannairceoireachta, áfach. Sa bhliain 1798, tháinig gluaiseacht chriticiúil eile chun solais i mBahia, agus í i bhfad ní ba radacaí ná lucht leanúna Tiradentes. I mBahia, bhí Gormaigh páirteach sa ghluaiseacht, agus iad ag éileamh go gcuirfí deireadh le daoirse an chine ghoirm agus go dtabharfaí cothrom na Féinne do na Gormaigh sa tsochaí.

[[Íomhá:Flag of Empire of Brazil (1822-1870).svg|thumb|Bratach na hImpireachta (1822–1870)]]

Chuir na húdaráis stop tobann le gluaiseacht Bahia chomh maith, ach b'fhollasach go raibh an port ag athrú sa Bhrasaíl. Ní raibh an choilíneacht chomh spleách ar an bPortaingéil agus a bhíodh. Thairis sin, bhí scothaicmí na tíre ag foghlaim teangacha iasachta—ní raibh sé deacair teacht ar dhuine a raibh Fraincis líofa aige, mar shampla—agus mar sin, bhí siad ábalta leabhair na hEorpa a léamh agus smaointeachas na hEorpa a thuiscint. 

Sa bhliain [[1808]], rinne [[Napoléon Bonaparte|Napoléon]] ionradh ar an b[[an Phortaingéil|Portaingéil]]. Ansin, b'éigean don Rí Eoin (João) agus rítheaghlach na tíre ar fad teitheadh go dtí an Bhrasaíl. Chuir Eoin agus a chúirt fúthu i Rio de Janeiro, agus ó bhí sé an-fhonnmhar sochaí na Brasaíle a fhorbairt is a fheabhsú, bhí muintir na coilíneachta breá sásta leis mar Rí. Mhaolaigh dearcadh forásach Eoin ar an radacachas sa Bhrasaíl. Bhí cuid mhór de bhunadh na tíre den bharúil go raibh an Bhrasaíl ag fáil a cirt ó Eoin. Ní raibh sé ag déanamh éagóra ar mhuintir na coilíneachta ná ag glacadh buntáiste orthu. 

Bhain Eoin an Bhrasaíl amach i Mí Eanáir 1808. A thúisce is a bhí sé socraithe thall ansin, chrom sé ar na leasuithe sóisialta a chur i ngníomh. Chuir sé deireadh leis na monaplachtaí trádála agus bhunaigh sé an chéad bhanc sa Bhrasaíl. Faoin am céanna, tháinig an chéad nuachtán i gcló sa Bhrasaíl, ''Gazeta do Rio de Janeiro''. Chuir Eoin feabhas mór ar an oideachas, nó bhunaigh sé scoileanna nua. Tháinig borradh mór ar thrádáil na Brasaíle le Sasana, agus bronnadh cearta eistíre ar na trádálaithe Sasanacha sa Bhrasaíl—is é sin, dá ndéanfadh duine acu coir nó míghníomh sa Bhrasaíl, chaithfeá dlí Shasana a chur air, seachas dlí na Brasaíle.

{{DEFAULTSORT:Brasaíl, An}}
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]
[[File:Aclamação_do_rei_Dom_João_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aclama%C3%A7%C3%A3o_do_rei_Dom_Jo%C3%A3o_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|mion|King João VI,1818]]
Sa bhliain 1815, hardaíodh an Bhrasaíl ar aon leibhéal leis an bPortaingéil taobh istigh den ríocht. Tugadh Ríocht Aontaithe na Portaingéile, na Brasaíle agus na nAlgarves (''Reino Unido de Portugal, Brasil e Algarves'') ar an ríocht seo anois. Faoin am seo, áfach, tháinig deireadh le tíorántacht Napoléon sa Phortaingéil, agus muintir na tíre sin ag éileamh ar an rí filleadh abhaile. Ansin, d'éirigh na Brasaíligh buartha faoi thodhchaí a dtíre agus faoin stádas a bheadh acu sa mhonarcacht aontaithe feasta, dá rachadh Eoin ar ais go dtí an mháthairthír. 
[[Íomhá:Emperor Dom Pedro I 1822.png|mion|Impire Dom Pedro, 1822]]
Sa bhliain 1820, phléasc réabhlóid amach sa Phortaingéil. Chuir na Portaingéalaigh deireadh leis an monarcacht absalóideach a bhí i bhfeidhm go dtí sin, agus d'achtaigh siad bunreacht a chuir srianta cúnga le cumhacht an rí. Chaithfeadh Eoin filleadh abhaile anois le hiarsmaí a chumhachta a shábháil sa Phortaingéil. D'fhág sé a mhac Peadar, nó ''Dom Pedro'', i Rio de Janeiro mar fhear ionaid. Ní raibh i bPeadar ach fear óg san am.

Tháinig sé chun solais go gairid ina dhiaidh sin nach raibh rialtas bunreachtúil na Portaingéile cineálta ná cairdiúil leis na Brasaíligh. Theastaigh ó na Portaingéalaigh an Bhrasaíl a iompú ina coilíneacht arís, na monaplachtaí a chur i bhfeidhm in athuair agus leasuithe sóisialta Eoin a chur ar ceal. B'fhearr leo fosta go dtiocfadh Dom Pedro ar ais ón mBrasaíl.
[[Íomhá:Independência ou Morte (1888).jpg|mion|Independência ou Morte (1888)]]

=== An Gháir ó Ipiranga ===

Is follasach nár thaithin an chaint seo leis na Brasaíligh. D'iarr siad ar Pheadar fanacht sa Bhrasaíl agus an tír a chosaint ar éilimh na bPortaingéalach. Is é an freagra a fuair siad ná ''fico''—&quot;fanfaidh mé&quot;. Anois, chuaigh Peadar i gceannas ar na Brasaíligh ag cur catha ar son na saoirse. Ar an [[7 Meán Fómhair]] [[1822]], d'fhógair Peadar chois Abhainn Ipiranga gur tír neamhspleách a bheadh sa Bhrasaíl feasta. Is iad na focail a labhair sé, de réir an mhiotais thírghráúil, ná ''Independência ou Morte!''—an neamhspleáchas nó an bás! Chuir an forógra seo—an Gháir ó Ipiranga—tús leis an troid ar son na saoirse. Le cuidiú na Sasanach, chloígh na trúpaí Brasaíleacha iarsmaí an gharastúin Phortaingéalaigh i rith na bliana 1823. Bhí stát nua bunaithe anois—Impireacht na Brasaíle, nó ''Império do Brasil''.

Ar ndóigh, ní raibh na Portaingéalaigh sásta neamhspleáchas na Brasaíle a admháil. B'iad na Stáit Aontaithe ba thúisce a thug aitheantas don Bhrasaíl. Rinne na Sasanaigh eadráin idir an Bhrasaíl agus an Phortaingéil, go dtí gur lig an mháthairthír a saoirse leis an iarchoilíneacht go hoifigiúil sa bhliain 1825.

=== Ceist Uragua ===

Bhí ceist Uragua (Banda Oriental, nó Colônia do Sacramento) le socrú go fóill. Ar dtús, gaireadh cúige Brasaíleach de Colônia. Sa bhliain 1825, ámh, d'éirigh muintir an chúige amach le cuidiú ón Airgintín (nó &quot;Cúigí Aontaithe Río de la Plata&quot;, mar a thugtaí ar an Airgintín san am seo). Chuir an Bhrasaíl agus an Airgintín cogadh i ndiaidh cogaidh ar a chéile faoin gcúige, ach mar is léir dúinn inniu, ní bhfuair ceachtar acu é sa deireadh. Sa bhliain 1828, bhain an tír amach neamhspleáchas mar Phoblacht Oirthearach Uragua, ''República Oriental de Uruguay''.

=== Peadar Mór agus Peadar Beag ===
[[Íomhá:José Bonifácio de Andrada por S. A. Sisson.jpg|clé|mion|José Bonifácio de Andrada, 1858]]
Cé go raibh Peadar a hAon go bunúsach ina Impire bunreachtúil, d'éirigh leis an-chumhacht a chruinniú chuige féin. Sa bhliain 1823, tháinig comhthionól le chéile le bunreacht a dhréachtáil is a achtú, ach nuair a d'éirigh idir an tImpire agus a Phríomh-Aire, José Bonifácio de Andrada, scoir an tImpire an comhthionól. Ansin, cheap sé coiste dá rogha féin le malairt bunreachta a chumadh a d'fhágfadh an focal deireanach ag an Impire i gcúrsaí rialaithe na tíre. 

Má bhí meas ag muintir na Brasaíle ar Pheadar ar dtús, d'athraigh an port sin go sciobtha de dheasca na ngeáitsí tíoránta seo. Sa bhliain 1831, chuir na Brasaíligh ruaigeadh ar Pheadar as an tír ar fad. D'fhan a mhac, Peadar Óg, thiar sa Bhrasaíl mar ríchomharba. Ní raibh an prionsa beag ach cúig bliana d'aois san am, ach d'fhéach lucht a choimirce chuige go bhfaigheadh sé oiliúint agus oideachas maith a chuirfeadh ar a chumas an tír a rialú go críonna ciallmhar.

Go gairid i ndiaidh imeacht Shean-Pheadair, áfach, d'éirigh na cúigí amach in aghaidh an rialtais lárnaigh. Le maolú ar an scarúnachas seo, bhronn an rialtas parlaimintí beaga nó tionóil reachtaíochta dá gcuid féin ar na réigiúin, ionas go bhféadfaidís a gcúrsaí féin a stiúradh. Mar sin féin, bhí an saol polaitiúil sách corrach sa tír, agus sa deireadh, tugadh a choróin do Pheadar Óg, le go rachadh sé féin i gceannas ar an mBrasaíl. Ní raibh sé ach cúig bliana déag ar lá a chorónaithe. 

Chaith Peadar Óg beagnach leathchéad bliain ag rialú na Brasaíle. Tríd is tríd, ní mór a rá go raibh an saol ní b'fhearr sa Bhrasaíl san am ná i dtíortha eile Mheiriceá Theas. Bhí síocháin, suaimhneas agus seasmhacht ag baint le rialtas Pheadair, nuair a bhí an chuid eile den ilchríoch á rialú ag ''caudillos'' gearrshaolacha. Bhí iarsmaí na gceannairceoirí ag éirí amach in áiteanna: sa bhliain 1841 i Maranhão, sa bhliain 1842 i Minas Gerais agus i São Paulo, agus bhí muintir Rio Grande do Sul ag dul chun cearmansaíochta ar an rialtas ón mbliain 1836 anuas. B'é an Ginearál Luís Alves de Lima e Silva a chloígh na ceannaircí seo, agus bhronn an tImpire diúcacht ar an nGinearál lena bhuíochas a chur in iúl.

=== Ceist Uragua—arís eile ===
[[Íomhá:Juan Manuel de Rosas.jpg|mion|Juan Manuel de Rosas, 1840idí]]
Sna 1840idí, baineadh fuil as seancholm Uragua arís eile. Bhí deachtóir na hAirgintíne, Juan Manuel de Rosas, tar éis dul i gcomhghuaillíocht le coimeádaigh Uragua, agus trúpaí Airgintíneacha ar garastún i Montevideo. D'éirigh na Brasaíligh buartha, agus an chuma ag teacht ar na cúrsaí go raibh na hAirgintínigh tar éis a gcuid féin a dhéanamh d'Uragua go buan. Mar sin, chuaigh na Brasaíligh i gcomhar le Liobrálaigh Uragua leis na hAirgintínigh a chaitheamh amach as an tír. 

Sa bhliain 1852, chloígh na Liobrálaigh agus a gcuid comhghuaillithe Brasaíleacha na hAirgintínigh faoi cheannas Justo José de Urquiza, ionas gurbh éigean don deachtóir Rosas imeacht ón Airgintín. Níor chuir an bua seo deireadh leis an dóigh a mbíodh an Bhrasaíl agus an Airgintín in adharca le chéile faoi Uragua, áfach, ach ar a laghad, bhí siad sásta conradh a shíniú sa bhliain 1859 le neamhspleáchas iomlán Uragua a admháil is a aithint.

=== An Sclábhaíocht ina Cnámh Spairne ===

San am seo, bhí an Bhrasaíl i gcónaí ag trádáil le sclábhaithe Afracacha. Ón mbliain 1845 anuas, bhí na Sasanaigh ag iarraidh deireadh a chur leis an ngnó náireach seo. Bhí sé de nós ag longa cogaidh na Breataine Móire longa sclábhaithe Brasaíleacha a stopadh amuigh ar an teisclinn mhór agus dlí Shasana a chur ar an gcaptaen. De réir a chéile, d'éirigh an Bhrasaíl as an trádáil seo, ach ina dhiaidh sin féin, bhí caidreamh na Brasaíle le Sasana curtha ó mhaith. I dtús na 1860idí, bhí an dá thír ar tí cogadh a fhógairt dá chéile, ach sa deireadh thiar, d'éirigh le rí na Portaingéile an dá thaobh a thabhairt in araicis a chéile agus an caidreamh eatarthu a thabhairt chun síochántachta arís.
[[Íomhá:Francisco Solano Lopez 1869.jpg|mion|Francisco Solano Lopez 1869]]

=== Cogadh na Trípháirtíochta ===

Sna blianta 1864-70, d'éirigh ina chogadh—[[Cogadh na Trípháirtíochta]]—idir Paragua ó thaobh amháin de agus an Bhrasaíl, [[an Airgintín]] agus [[Uragua]] ón taobh eile de. Ar chrann na mBrasaíleach a thit sé an chuid ba mhó de na trúpaí a sholáthar. Chuir na Paraguaigh troid éadóchasach ar na naimhde, ach sa deireadh, maraíodh Francisco López, deachtóir Pharagua, i gcath Cerro Corá i Márta 1870. D'fhan na trúpaí Brasaíleacha i bParagua go dtí an bhliain 1875, nuair a síníodh conradh na síochána. Fuair an Bhrasaíl críocha thuaidh Pharagua in éiric an chogaidh. 

=== An Eacnamaíocht ag Forbairt ===

San am seo, bhí borradh maith ag teacht faoi gheilleagar na Brasaíle. Bhí tráchtearraí nua á n-easpórtáil i mbreis ar an tobac agus ar an siúcra, cosúil leis an mairteoil, an caife agus an cúitiúc (amhábhar an rubair). Thosaigh an tionsclaíocht ag forbairt, agus nuair a bunaíodh [[Banc Ceannais na Brasaíle|Banc Ceannais]] don Bhrasaíl, tháinig lucht infheistíochta ón gcoigríoch le hairgead a shuncáil i ngnóthais Bhrasaíleacha.

Thosaigh lucht inimirce ag tonnadh isteach ón Eoraip. Cuid mhór de na hinimircigh, chuaigh siad ag obair i bplandálacha móra caife mar thionóntaí. Go bunúsach, chaithfeadh na tionóntaí seo aire a thabhairt do chuid áirithe den phlandáil, agus d'fhaighidís leath na mbarr a d'fhásfadh ar na toir chaife a bhí faoina gcúram.

=== Deireadh na Sclábhaíochta ===

Ní raibh sé furasta, á fach, lucht oibre a bhréagadh isteach i dtír ina raibh an sclábhaíocht i bhfeidhm i gcónaí. Ar dhóigheanna eile freisin, bhí an chuma ag teacht ar an scéal go gcaithfeadh an Bhrasaíl éirí as an daoirse. Sa bhliain 1871, reachtaíodh Dlí Rio Branco. Shaor an t-acht seo sclábhaithe an Stáit ó bhráca, ionas nár fágadh sclábhaithe ach ag úinéirí príobháideacha. Maidir le clann na sclábhaithe príobháideacha, chaithfidís fanacht ag obair ar fheirm an úinéara go dtí go slánóidís bliain is fiche d'aois. I ndiaidh an dlí seo, bhí ré na daoirse ag druidim chun deiridh go tiubh téirimeach. Sa bhliain 1888, saoradh na sclábhaithe deireanacha ó bhráca, agus faoin am seo, bhí na húinéirí féin breá sásta leis an smaoineamh, ó bhí a ndóthain ama acu dul ina thaithí. Thairis sin, d'fhan cuid mhór de na hiarsclábhaithe ag obair dá gcuid iarúinéirí cibé scéal é.
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]
[[Íomhá:Count of Eu and Deodoro da Fonseca.jpg|mion|Deodoro da Fonseca i lár, 1885]]
=== Bunú na Poblachta ===
In éineacht le fuascailt na ndaor, bhí bunú na poblachta á chaibidil ag na Brasaíligh. Bhí na Liobrálaigh ag éirí míshásta le Peadar a Dó, go háirithe nuair a scoir sé rialtas agus parlaimint Liobrálach sa bhliain 1868. Ón taobh eile de, bhí na Coimeádaigh barúlach go raibh sé ag ligean an iomarca scóid leis na Liobrálaigh. Sa deireadh, b'iad na saighdiúirí a shocraigh an scéal. Bhí smaointeachas an phoblachtánachais ag dul i bhfairsinge san arm féin. Sa bhliain 1889, cheap Peadar polaiteoir Coimeádach mar Phríomh-Aire, cé go raibh na Liobrálaigh ina dromlach sa pharlaimint. Ansin, thug an Ginearál Manoel Deodoro da Fonseca fógra deiridh do Pheadar: chaithfeadh sé a ríchathaoir a thabhairt suas, nó d'éireodh an t-arm amach ina aghaidh. Ar an 15 Samhain 1889, d'éirigh Peadar as, agus gaireadh Uachtarán sealadach den Ghinearál Fonseca. Thug an t-iar-Impire a aghaidh ar an bhFrainc, áit a bhfuair sé bás go gairid ina dhiaidh sin.
[[Íomhá:Deodoro da Fonseca (1889).jpg|clé|mion|Deodoro da Fonseca (1889)]]
Sa bhliain 1891, fuair an Bhrasaíl bunreacht forásach feidearálach a bhí go mór faoi thionchar bhunreacht na Stát Aontaithe. Tugadh, fiú, &quot;Stáit Aontaithe na Brasaíle&quot; ar an tír féin. Reachtálfaí toghcháin an Uachtaráin uair in aghaidh an cheithre bliana, agus bheadh parlaimint, nó Comhdháil, dhá theach ann le srianta a choinneáil le cumhacht mhór an cheann stáit. Scéal eile ab ea é, áfach, an rabhthas ábalta an bunreacht a leanúint. Ní raibh féith na dioplómaitiúlachta san Uachtarán Fonseca, agus nuair a d'éirigh idir eisean agus an Chomhdháil, d'ordaigh sé dá chuid saighdiúirí an Chomhdháil a scor scun scan. Ní raibh na Brasaíligh sásta le gothaí seo an deachtóra, agus b'éigean do Fonseca éirí as agus an Uachtaránacht a fhágáil ag an Aimiréal Floriano Peixoto. Bhí nósanna míleata ag Peixoto chomh maith le Fonseca féin, agus mar sin, ní raibh mórán foighne aige leis an bhfreasúra. Ní hamháin go raibh deacrachtaí aige leis na Liobrálaigh, nó thairis sin, chuaigh lucht an mhonarcachais chun ceannairce air. Bhí cuid mhaith monarcaithe sa chabhlach a d'éirigh amach in aghaidh Peixoto i Meán Fómhair 1893. Ba gheall le cogadh cathartha é, agus na ceannairceoirí ag druidim isteach le São Paulo go bagrach. Mar sin féin, chloígh Peixoto iad, ach i ndeireadh na bliana 1894, d'éirigh sé as an uachtaránacht, cé gur threisigh a bhua ar na monarcaithe ar an muinín a bhí ag muintir na Brasaíle as.

B'é Prudente de Morais Barros a tháinig i gcomharbas ar Peixoto. B'eisean an chéad Uachtarán nach raibh ina fhear míleata. Dlíodóir a bhí ann, agus b'as São Paulo dó, an cúige a d'éirigh saibhir ar an gcaife, Sna blianta 1889-1930, bhí an tír á rialú ag an &quot;gcaife le bainne&quot;, nó ''café com leite'' as Portaingéilis. B'é Stát São Paulo an caife, agus b'é Stát Minas Gerais an bainne, nó b'é an t-eallach an fhoinse ioncaim ba thábhachtaí ansin. Ní raibh an tionchar céanna ag na cúigí eile ar pholaitíocht na tíre, nó b'é Epitácio Pessoa (ina Uachtarán sna blianta 1919-1922) an t-aon Uachtarán amháin a vótáladh isteach sna blianta sin nárbh as ceann den dá stát sin dó. B'as stát Paraíba do Pessoa.

Nuair a bhí an caife agus an bainne ag rialú na tíre, bhí neamhshuim á déanamh ag lucht rialtais na Brasaíle de na cúigí bochta. Bhí siad faoi chois na heaglaise, na dtraidisiún, na bpiseog is na dtiarnaí talún. Ní raibh mórán tuisceana ag na bochtáin do sheoraí cainte an phoblachtánachais, a mhalairt ar fad: is iomaí duine dealbh daibhir faoin tuath a shíl gurbh é an Diabhal féin a chuir ruaigeadh ar an Impire agus a bhunaigh an phoblacht.
[[Íomhá:Canudos 24o Batalhão de Infantaria.jpg|mion|Canudos 24o Batalhão de Infantaria]]

=== Cogadh Canudos ===
:''Príomhalt: [[Cogadh Canudos]]''

Sa bhliain 1896, d'éirigh seict mhílaoiseach amach in aghaidh na n-údarás san iargúltacht i Stát Bahia. Cúpla bliain roimhe sin, shocraigh an tseict seo - timpeall ar dheich míle duine ar fad—síos i gCanudos i mBahia faoi cheannas an &quot;fháidh&quot; Antônio Conselheiro, nó &quot;Antoine na Dea-Chomhairle&quot;. Bhí pobal Canudos ábalta trí ionsaí armtha a chosc, ach sa bhliain 1897, chuaigh ocht míle saighdiúir ar fad go Canudos leis an bpobal a chloí. D'imshuigh na saighdiúirí Canudos, ach b'éigean dóibh an pobal a choinneáil faoi léigear mí i ndiaidh míosa leis an misneach a bhaint de na fíréin fhanaiceacha seo. Níos deireanaí, scríobh Euclides da Cunha aiste staire agus socheolaíochta faoi imeachtaí Canudos ''Os Sertões''. Lenár linn féin, bhreac [[Mario Vargas Llosa]] síos an t-úrscéal ''La Guerra del Fin del Mundo'' (&quot;Cogadh Dheireadh an Domhain&quot;, nó &quot;Cogadh na gCríoch Déanach&quot;) faoi imeachtaí an éirí amach seo.
[[Íomhá:Afonso Pena II.jpg|clé|mion|236x236px|Afonso Pena, 1906]]

=== Na Saighdiúirí ag Cur a Ladair sa Pholaitíocht ===

Sa bhliain 1910, d'fhéach an t-arm le ladar a chur i gcúrsaí polaitíochta. Bhí an tUachtarán Afonso Pena básaithe roimh dheireadh a théarma. Sna toghcháin a lean, thacaigh an t-arm le Hermes da Fonseca, nia le Deodoro da Fonseca. B'é Ruy Barbosa an t-iarrthóir ba láidre, áfach, agus é ag canbhasáil ar fud na tíre - b'é sin an chéad fheachtas nua-aoiseach toghchánaíochta riamh i stair na Brasaíle. B'fhollasach do chách gurbh é Barbosa a ghnóthaigh na toghcháin, ach mar sin féin, cuireadh Fonseca isteach mar Uachtarán. 

Nuair a bhí sé ag rialú na tíre, tháinig cúlú ar an ngeilleagar. Sna blianta roimhe sin, bhí an cúitiúc—amhábhar an rubair—ag saothrú an-airgid don Bhrasaíl, ionas go raibh borradh faoin eacnamaíocht taobh amuigh de &quot;stáit an chaife is an bhainne&quot; freisin. I rith théarma uachtaránachta Fonseca, áfach, fuair tionsclaíocht chúitiúic na Brasaíle an-chéile iomaíochta san Áise, agus tháinig deireadh leis an mborradh, go háirithe nuair a thit praghas an chaife féin, agus an iomarca den earra sin á tháirgeadh ar fud an domhain.

=== An Bhrasaíl agus an Chéad Chogadh Domhanda ===
[[Íomhá:Venceslau Brás Pereira Gomes, ex-presidente da República.tif|mion|Venceslau Brás Pereira Gomes, 1961]]
Nuair a d'éirigh na daoine amach in aghaidh an rialtais in áiteanna, tuigeadh do na fórsaí armtha nach raibh an oiread suilt ag baint leis an gcumhacht is a shíl siad ar dtús. Ní raibh fonn orthu ladar a chur sa chéad toghchán eile. Sa bhliain 1914, b'é Venceslau Brás Pereira Gomes a vótáladh isteach mar Uachtarán.  

Bhí an t-arm sásta a bhua a ligean leis, agus tríd is tríd, thiontaigh sé amach ina Uachtarán maith, cé go raibh an t-ádh leis: bhí an Chéad Chogadh Domhanda fabhrach do thrádáil na Brasaíle, agus amhábhair ag teastáil ón mBreatain Mhór agus ón bhFrainc. Ní raibh táirgí tionsclaíochta ar fáil ó na tíortha sin le linn an chogaidh chomh flúirseach agus i mblianta na síochána, ach ó bhí an easpórtáil ag tabhairt barr maith airgid, thosaigh stát na Brasaíle ag forbairt tionsclaíochta d'aon turas.  

Sa bhliain 1917, d'fhógair na Brasaíligh cogadh don Ghearmáin, nuair a shuncáil fomhuireán Gearmánach longa Brasaíleacha. B'í an Bhrasaíl an t-aon tír amháin i Meiriceá Theas a ghlac páirt sa Chogadh. Níor chuir na Brasaíligh trúpaí go dtí an Eoraip, ach ar a laghad, bhí siad ábalta géarleanúint a dhéanamh ar na hinimircigh ón nGearmáin agus ó Impireacht na hOstaire is na hUngáire agus maoin shaolta na n-inimirceach seo a choigistiú. 
[[Íomhá:Getúlio Vargas - 1930.jpg|clé|mion|Vargas, 1930]]

=== Ré Getúlio Vargas ===

I ndiaidh bhlianta an chogaidh, bhí eacnamaíocht na tíre ag dul ar gcúl, agus thosaigh na Brasaíligh ag cur suime in idé-eolaíochtaí antoisceacha, nuair a bhí an chuma ag teacht ar an saol nach bhféadfadh an daonlathas rath ná bláth a chinntiú do gheilleagar na tíre. Bhí oifigigh óga na bhfórsaí armtha faoi thionchar an Fhaisisteachais san Iodáil, agus bochta na tuaithe ag claonadh i leith na heite clé agus an Chumannachais.

Bhí deachtóireacht de shórt éigin ar na bacáin, agus sa bhliain 1930, chuir na fórsaí armtha Getúlio Vargas, gobharnóir Rio Grande do Sul, i gceannas ar an mBrasaíl. Bhí Vargas leis an tír a rialú, a bheag nó a mhór, go lá a bháis sa bhliain 1954.

Chuir Vargas lámh láidir an deachtóra i bhfeidhm ar an mBrasaíl, ach san am céanna, theastaigh uaidh an Bhrasaíl a fhorbairt is a leasú. Sa bhliain 1933, d'eagraigh sé comhthionól le bunreacht nua a achtú. Baineadh de chearta na mballstát, ach ón taobh eile, ceadaíodh don lucht oibre dul ar stailc. 

Ní raibh Vargas foighneach ná fulangach i leith na heite clé, áfach. Bhí a chuid saighdiúirí ag déanamh géarleanúna ar an bpríomhpháirtí clé, ''Aliança Libertadora Nacional'' (Comhghuaillíocht Fhuascailte an Náisiúin). Faoi dheireadh na bliana 1935, d'éirigh an eite chlé amach in áiteanna, ach ní raibh gar ann. Mar is iondúil ag ócáidí den chineál seo, níor éirigh leis an réabhlóid, ach spreag an cheannairc an deachtóir chun srianta ní ba déine ná roimhe sin a chur leis an bhfreasúra polaitiúil. D'fhógair Vargas éigeandáil, agus leis na cumhachtaí a bhí aige de réir na ndlíthe éigeandála, rinne na fórsaí slándála ciolar chiot den eite chlé. Is iomaí gníomhaí polaitiúil clé a maraíodh, a céasadh nó a caitheadh i dtóin phríosúin gan phróis chuí an dlí.
[[Íomhá:Logo of Ação Integralista Brasileira original version.svg|mion|177x177px|''Ação Integralista Brasileira'']]

=== An &quot;Stát Nua&quot; ===

Cé go raibh Vargas ag rialú na tíre mar a bheadh deachtóir ann, bhí sé, de réir na tuisceana a bhí ag saol polaitiúil na tíre, leis an gcumhacht a fhágáil uaidh i ndiaidh an chéad toghchán eile. I Mí na Samhna 1937, chinn Vargas ar an gcumhacht a choinneáil aige féin beag beann ar thoil na cosmhuintire. Le cuidiú na fórsaí armtha, scoir sé an pharlaimint, chuir sé na toghcháin ar fionraí agus bhunaigh sé &quot;An Stát Nua&quot;—''O Estado Novo''—a bhí cosúil go leor le deachtóireachtaí comhaimseartha na hEorpa. Choisc sé na páirtithe polaitiúla freisin.

B'í an mheánaicme a bhí ina crann taca don &quot;Stát Nua&quot;. Ón taobh eile de, bhí lucht saibhir gnó an chaife agus an bhainne sách criticiúil ina leith. Cé go raibh an frith-Chumannachas fite fuaite le deachtóireacht Vargas, b'iad na h''Integralistas''—baill den pháirtí úd ''[[Ação Integralista Brasileira]]''; cineál gluaiseacht fhaisisteach a bhí iontu—an t-aon dream a d'éirigh amach in aghaidh an Stáit Nua. I Mí Bealtaine 1938, d'ionsaigh siad Áras an Uachtaráin, ach sa deireadh, chloígh na saighdiúirí iad.
[[Íomhá:Propaganda do Estado Novo (Brasil).jpg|clé|mion|267x267px|Estado Novo sa bhliain 1938:  bolscaireacht le Getúlio Vargas]]

==== Stát Faisisteach? ====

Is deacair a rá, an stát &quot;Faisisteach&quot; a bhí i gceist leis an ''Estado Novo''. B'iad na h''Integralistas'' an dream ba mhó a bhí cosúil leis na Faisistigh i mBrasaíl a linne, ach mar a chonaic muid, cé go raibh sé sásta a leas féin a bhaint astu in aghaidh na gCumannach, ní raibh Vargas faoi shotal ar bith dóibh nuair a tháinig an scéal go cnámh na huillinne. Ón taobh eile de, is léir go raibh Vargas ina thuathghríosóir mór cosúil le Hitler, agus go raibh sé ag cur an-bhéim ar leas na bhfórsaí armtha agus ar an téisclim chogaidh. Ar ndóigh, bhí na nuachtáin faoi chois ag an gcinsireacht, agus ní raibh mórán cead cainte ag aon duine nach raibh ródhoirte do Vargas.

==== An Dara Cogadh Domhanda ====

Maidir leis an nGearmáin, bhí Vargas sásta trádáil a dhéanamh leis na Naitsithe a fhad is a cheadaigh leas na Brasaíle é. Bhí sé i bhfad ní ba thábhachtaí aige, áfach, gan an caidreamh leis na Stáit Aontaithe a chur ó mhaith. Nuair a d'éirigh ina chogadh idir an Ghearmáin agus na Stáit Aontaithe, ní raibh Vargas ábalta síocháin a choinneáil leis na Naitsithe a thuilleadh. Throid, fiú, cúig mhíle fichead de shaighdiúirí Brasaíleacha in aghaidh thrúpaí Mussolini san Iodáil.
[[Íomhá:24012018-acampamento-85 (26025646388).jpg|mion|''Partido Trabalhista Brasileiro,'' 2018]]
Nuair a ghlac an Bhrasaíl páirt sa chogadh in aghaidh na Naitsithe, tháinig athrú ar atmaisféar polaitiúil na tíre, agus an eite chlé ag dul i dtreise. Tapadóir go smior a bhí i Vargas, agus ní raibh sé rómhall ag iarraidh an deis áirithe seo a thapú ach an oiread. Chuir sé cuma na heite clé air féin agus thosaigh sé ag tabhairt isteach d'éilimh an lucht oibre. Cheadaigh sé na ceardchumainn agus na páirtithe polaitiúla, ach san am céanna, bhunaigh sé páirtí clé dá chuid féin le vótaí an lucht oibre a cheapadh, mar atá, ''Partido Trabalhista Brasileiro'', Páirtí Lucht Oibre na Brasaíle. Ní páirtí radacach a bhí ann, ar ndóigh - bhí sé múnlaithe ar Pháirtí an Lucht Oibre i Sasana.  

Bhí Vargas sásta, áfach, geimhle a bhaint den eite chlé radacach féin, nó sa bhliain 1945, scaoileadh saor le Luís Carlos Prestes, cathaoirleach an Pháirtí Chumannaigh, a bhí i dtóin an phríosúin le fada. Le fírinne, is beag buíochas a ghlac Prestes le Vargas as a shaoirse nua, nó idir an dá linn, bhí bean chéile Prestes, bean Ghiúdach darbh ainm Olga Benário, ruaigthe go dtí an Ghearmáin, áit ar tachtadh le gás í i gceann de champaí báis an [[Uileloscadh|Uilelosctha]]. [[Íomhá:Eurico Gaspar Dutra.jpg|clé|mion|Eurico Gaspar Dutra, 1946]]
=== Vargas ag éirí as—agus ag filleadh ===
Bhí an tArm den bharúil, áfach, go raibh Vargas ag dul thar fóir ag iarraidh an eite chlé a ghiúmaráil. I Mí Dheireadh Fómhair, 1945, chuir na ginearáil brú ar Vargas éirí as an Uachtaránacht, rud a rinne sé. I Mí na Nollag, chuaigh muintir na Brasaíle chun toghcháin, agus d'éirigh leis na Cumannaigh féin go measartha. Mar sin féin, bhí sé i ndán don Bhrasaíl casadh ar dheis arís, nó b'é an Ginearál Eurico Gaspar Dutra a vótáladh isteach mar Uachtarán.

Nuair a bhí Dutra ina Uachtarán, d'fhill an Bhrasaíl ar na polasaithe a bhí i bhfeidhm roimh lá Vargas, cé go raibh Dutra féin ina chomhghuaillí ag Vargas ag tógáil an &quot;Stáit Nua&quot; i ndeireadh na dtríochaidí. Chuir Dutra béim ar an gcaife i gcúrsaí eacnamaíochta, agus ní raibh suim aige i bhforbairt na tionsclaíochta. Chuir sé an eite chlé faoi smacht arís, nó choisc sé an Páirtí Cumannach. 

Níor éirigh go rómhaith le Dutra, nó sa bhliain 1950, bhí na Brasaíligh sásta Uachtarán a dhéanamh de Vargas arís eile, agus sin i dtoghcháin dhaonlathacha. Chuir Vargas béim ar ról an stáit i gcúrsaí eacnamaíochta, agus d'fhéach sé le tionsclaíocht na hartola a náisiúnú. D'ardaigh sé tuarastail an lucht oibre lena chuid geallúintí a chomhlíonadh, ach ní raibh na hoibrithe sásta leis an méid a fuair siad, agus sa deireadh, thosaigh siad ag dul ar stailc fud fad na tíre. Nuair a bhronn an rialtas ardú pá eile orthu, bhí na fostóirí scanraithe, agus cháin Uachtarán na Stát Aontaithe féin, Dwight Eisenhower, polasaithe míréasúnta na Brasaíle. 
[[Íomhá:Carlos Frederico Werneck de Lacerda, governador do Estado da Guanabara (cropped).png|mion|Carlos Lacerda, 1962]]

=== An scannal a chuir cor i gcinniúint Vargas ===

Ansin, tháinig sé chun solais go raibh gardaí slándála Vargas tar éis iarracht a dhéanamh an t-iriseoir Carlos Lacerda a mharú. Dealraíonn sé nach raibh a fhios ag Vargas féin é, ach mar sin féin, ós rud é go raibh Lacerda ar dhuine de na h[[iriseoir]]í ba mhó a bhí ag lochtú Vargas, bhí an chosúlacht ar an scéal go raibh baint éigin ag an Uachtarán leis. Mar a d'iompaigh an scéal amach, tháinig Lacerda féin as an iarracht gan ghránú, ach bhuail an piléar an duine a bhí á thionlacan. Oifigeach de chuid Aerfhórsa na Brasaíle a bhí ann agus é sásta bheith ina gharda cosanta ag Lacerda go deonach, saor in aisce.

Bhí na fórsaí armtha ag éirí bagrach ar Vargas roimhe sin féin, nó ní raibh siad róshásta lena chuid polasaithe. Ghlac siad marú an oifigigh aerfhórsa go pearsanta, áfach, agus chuir siad in iúl do Vargas go neamhbhalbh go gcaithfeadh sé éirí as chomh luath in Éirinn agus a thiocfadh leis. Ghéill an tUachtarán don éileamh seo, ar dhóigh, nó chuir sé lámh ina bhás féin.
[[Íomhá:Dilma-posse-Lula-Foto-Lula-Marques-agência PT-11 (25232472934).jpg|mion|Dilma [[Dilma Rousseff|Rousseff]] agus Lula, 2016]]

== Polaitíocht na Brasaíle ==
[[Íomhá:Revolta pela vacina - União da Juventude Socialista (Cartaz) - Porto Alegre, 2021-06 .jpg|mion|Fuair os cionn 700,000 Brasaíleach bás le linn na [[Paindéim COVID-19|paindéime Covid 19]]]]

=== Na córais pholaitíochta ===
Is í [[Brasília]] an [[príomhchathair|phríomhchathair]]. De réir bhunreacht na bliana 1988, is poblacht dhaonlathach ionadaíoch chónascach uachtaráin í an Bhrasaíl. Is é an tUachtarán ceann an [[Rialtas|rialtais]] agus an stáit, agus córas ilpháirtithe i bhfeidhm leis an tsaoirse pholaitiúil a chinntiú do na saoránaigh.
=== An polaitíocht sa 21ú haois ===
Toghadh fear iomráiteach na heite clé, [[Luiz Inácio Lula da Silva|Luiz Inácio da Silva]] (Lula)  mar uachtarán in 2002. Sna blianta 2007 agus 2008 bhí borradh chomh mór sin faoin mBrasaíl nár bhain an ghéarchéim airgeadais a bhain creathadh as an Eoraip agus na S-A an Bhrasaíl amach go ceann cúpla bliain ina dhiaidh sin. Níor mhair an borradh a bhí faoi eacnamaíocht na Brasaíle. Go deimhin caitheadh an oiread sin airgid ar [[Corn FIFA an Domhain 2014|Chorn an Domhain 2014]] agus ar [[Cluichí Oilimpeacha an tSamhraidh 2016|Chluichí Oilimpeacha 2016]] go raibh cófraí an stáit nach mór folamh faoin am gur cuireadh comharba Lula, [[Dilma Rousseff]], as cumhacht go gairid tar éis na gCluichí céanna. D’fhéadfaí a rá gur ''coup d’état'' ‘bog’ a bhí in eachtraí polaitiúla na bliana sin agus thosaigh an Bhrasaíl ag flirteáil leis an bhfaisisteachas.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/sin-a-bhfuil-a-chairde-tar-eis-16-bliain-in-salvador-ta-mo-chuid-malai-a-bpacail-agam/|teideal=Sin a bhfuil, a chairde, tar éis 16 bliain in Salvador, tá mo chuid málaí á bpacáil agam|údar=Alex Hijmans|dáta=14 Feabhra 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-02-14}}&lt;/ref&gt;

Toghadh [[Jair Bolsonaro]], i mí Dheireadh Fómhair 2018, an toradh a bhí ar sin. Bhain [[Paindéim COVID-19|paindéim an choróinvíris]] an ghaoth as seolta Bolsonaro le linn 2020-2022. Fuair os cionn 700,000 Brasaíleach bás le linn na paindéime. 

In 2022, fuair Lula – agus an daonlathas féin – an lámh in uachtar arís tar éis ceithre bliana, ach ba ar éigean é: ní raibh dhá faoin gcéad féin idir é agus Bolsonaro i d[[toghchán uachtaránachta na Brasaíle 2022]]. Agus ní raibh ach seachtain caite in áras an uachtaráin ag Lula nuair a [[Ruathar ar institiúidí an stáit sa Bhrasaíl, 2023|rinne lucht leanúna Bolsonaro iarracht ''coup d’état'']] dáiríre a dhéanamh. In 2024, d’aimsigh na póilíní feidearálacha fianaise go raibh baint ag Bolsonaro féin leis an ionradh a rinneadh ar thithe an rialtais san ardchathair, Brasília, ar an 8 Eanáir 2023.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;[[Íomhá:Redentor024.jpg|thumb|''Cristo Redentor'' do [[Rio de Janeiro]].]]

== Stáit ==
Tá 26 stát agus aon [[Ceantar Cónaidhme Bhrasília|Cheantar Cónaidhme]] amháin sa Bhrasaíl
{| align=&quot;left&quot; cellpadding=&quot;1&quot; 
|-
|
* [[Acre]]
* [[Alagoas]]
* [[Amapá]]
* [[Amazonas]]
* [[Bahia]]
* [[Ceará]]
* [[Espírito Santo|Espírito&amp;nbsp;Santo]]
* [[Goiás]]
* [[Maranhão]]
* [[Mato Grosso|Mato&amp;nbsp;Grosso]]
* [[Mato Grosso do Sul|Mato&amp;nbsp;Grosso&amp;nbsp;do&amp;nbsp;Sul]]
* [[Minas Gerais|Minas&amp;nbsp;Gerais]]
* [[Pará]]
|
* [[Paraíba]]
* [[Paraná]]
* [[Pernambuco]]
* [[Piauí]]
* [[Rio de Janeiro (stát)|Rio&amp;nbsp;de&amp;nbsp;Janeiro]]
* [[Rio Grande do Norte|Rio&amp;nbsp;Grande&amp;nbsp;do&amp;nbsp;Norte]]
* [[Rio Grande do Sul|Rio&amp;nbsp;Grande&amp;nbsp;do&amp;nbsp;Sul]]
* [[Rondônia]]
* [[Roraima]]
* [[Santa Catarina|Santa&amp;nbsp;Catarina]]
* [[São Paulo (stát)|São&amp;nbsp;Paulo]]
* [[Sergipe]]
* [[Tocantins]]
|}


.


.

.

.

== Tagairtí ==
{{Reflist}}


{{Náisiúin G-20}}
{{Meiriceá Theas}}

[[Catagóir:An Bhrasaíl|*]]
[[Catagóir:Náisiúin G-15]]
[[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe|B]]
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]</text>
      <sha1>ivqz62dpxhv23542lkp4p0ryji2mgsb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269933</id>
      <parentid>1269931</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T04:43:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269933</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47429" sha1="s3rb0l7yu2soy2nu7t7us2u7ixblp71" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

Is tír i [[Meiriceá Theas]] í an '''Bhrasaíl''' ('''Poblacht Chónaidhmitheach na Brasaíle''', go hoifigiúil). Is í an tír is mó in ilchríoch Mheiriceá Theas í, agus í ag clúdach réimse ollmhór talún idir shléibhte na nAindéas agus [[an tAigéan Atlantach]].

Ritheann [[an Amasóin|Abhainn na hAmasóine]] trí thuaisceart na tíre, agus tá a habhantrach ar cheann de na réigiúin is tábhachtaí ar domhan ó thaobh na bithéagsúlachta de, chomh maith le tábhacht na gcoillte don atmaisféar. 

Tá timpeall 180 milliún duine ina gcónaí sa Bhrasaíl. Is í [[Brasília]] príomhchathair na tíre, ach is iad [[São Paulo]] agus [[Rio de Janeiro]] na cathracha is mó sa tír.

== Stair na Brasaíle ==

=== Fionnachtain na Brasaíle agus Tús na Coilíneachta ===

Tá daoine sa tír le breis agus 6,000 bliain, ach ní raibh trácht uirthi sa stair go dtí gur tháinig taiscéalaithe [[an Phortaingéil|Portaingéalacha]] i dtír inti sa bhliain 1500, agus iad faoi cheannas [[Pedro Álvares Cabral]]. Chuir Portaingéalaigh fúthu sa tír agus ghearr siad an t-adhmad. Bhí an-tóir acu ar adhmad as an gcrann brasaíle, agus deirtear gur ainmníodh an tír as an adhmad sin. Tá an tuairim ag roinnt daoine áfach gur ainmníodh an tír as an oileán samhalta Uíbh Bhreasail, a bhí ann de réir finscéalta na nGael, áit éigin amuigh san fharraige mhór taobh thiar d'[[Éire|Éirinn]]. Chuaigh an siúcra i dtábhacht mar bharr de réir a chéile, agus tugadh na sluaite sclábhaithe as [[an Afraic]] chun na Brasaíle ar mhaithe le saothrú na talún. 

Bhunaigh na Portaingéalaigh an chéad chathair sheasta, São Vicente, sa Bhrasaíl sa bhliain [[1531]]. Trí bliana ina dhiaidh sin, roinn [[Eoin a Trí (An Phortaingéil)|Eoin a Trí]], rí na Portaingéile, cósta na Brasaíle ina &quot;chaptaenachtaí&quot;, trí cheann déag acu ar fad, agus bhronn sé gach captaenacht ar dhuine uasal éigin, le go rialódh sé í mar [[Feodachas|fheod]] príobháideach. De réir a chéile, áfach, d'iompaigh sé amach nach raibh ag éirí leis an bpolasaí seo, agus sa deireadh, bhain an rí na captaenachtaí ar ais de na glacadóirí. Ansin, bhunaigh sé trí choilíneacht mhóra — Maranhão, Grão Pará, agus an Bhrasaíl. Bhí gach coilíneacht á rialú ag a gobharnóir ginearálta féin, agus mionghobharnóirí i gceannas ar na captaenachtaí a bhí ann roimhe sin.

An chuid ba mhó den am, ní raibh an Phortaingéil ag coinneáil greim ródhocht ar na coilíneachtaí seo. Tháinig cathracha ar an bhfód de réir a chéile, agus bardais á rialú agus ag cur orduithe ón rí i bhfeidhm orthu. Faoin tuath, áfach, ba iad na &quot;captaein mhóra&quot; nó na &quot;coirnéil&quot; a bhí i mbun na gcúrsaí, agus iad sách neamhspleách ar an mbardas agus ar an ngobharnóir.

=== Iarrachtaí na bhFrancach is na nOllannach ===

Rinne cumhachtaí coilíneacha eile cúpla iarracht cúngú ar thailte na Portaingéile sa Bhrasaíl. Sna 1550idí, bhunaigh na [[An Fhrainc|Francaigh]] coilíneacht na Fraince Antartaí (''France Antarctique'') san áit a bhfuil [[Rio de Janeiro]] inniu, ach ní raibh teacht aniar ar bith sa choilíneacht. Ghabh na Portaingéalaigh an Fhrainc Antartach sa bhliain [[1567]] agus chuir siad cathair dá gcuid féin ar bun ansin.

Sa bhliain [[1580]], chuaigh an Phortaingéil agus an Spáinn in aontas pearsanta faoi aon rí amháin, nuair a cailleadh Sebastião, Rí na Portaingéile, gan oidhre nó ríchomharba a fhágáil ina dhiaidh. Bhí an fhadhb ag dul leis an aontas seo ná go bhfuair na Portaingéalaigh trioblóidí leis na hOllannaigh, arbh iad sean-naimhde na Spáinneach iad. Roimhe sin, bhí an caidreamh idir an Phortaingéil agus an Ollainn cairdiúil go maith, agus iad ag déanamh an-trádála le chéile. Tháinig deireadh leis seo, agus d'fhorghabh na hOllannaigh cuid mhór de choilíneachtaí na Portaingéile sa Chian-Oirthear. D'fhéach siad, fiú, an Bhrasaíl a sciobadh ó na Portaingéalaigh. Ghabh [[Jacob Willekens]] agus [[Piet Hein]] Bahia, príomhchathair na gcoilíneachtaí Portaingéalacha i Meiriceá Theas, sa bhliain [[1624]]. Sheol fórsa millteanach Spáinneach go Bahia le ruaigeadh a chur ar na hionróirí, ach má chuir féin, tháinig siad ar ais sa bhliain [[1630]]. Bhunaigh na hOllannaigh coilíneacht i b[[Pernambuco]], agus thosaigh siad ag sealbhú tailte Portaingéalacha timpeall na háite.

[[Íomhá:Brazil 16thc map.jpg|thumb|Léarscáil Phortaingéalach ón 16ú haois]]
Rinne na hOllannaigh seadú maith i bPernambuco. Thosaigh siad ag tógáil cathracha agus ag forbairt na coilíneachta s'acu. B'é an siúcra an tráchtearra ba mhó a bhí ann, agus b'iad na daoir ón Afraic a bhí á tháirgiú.

Sa bhliain [[1640]], fuair na Portaingéalaigh dealú ón Spáinn arís, agus ocht mbliana ina dhiaidh sin, d'fhorghabh siad Luanda, an cuan trádála san Afraic trína bhfaigheadh Pernambuco an chuid ba mhó de na daoir. Bhí trádáil na ndaor faoi smacht na bPortaingéalach anois, agus ó bhí coilíneacht Pernambuco ag brath ar na daoir Afracacha leis an gcána siúcra a shaothrú, fuair na hOllannaigh ansin iad féin i gcruachás eacnamaíochta. Ní raibh suim ag lucht rialtais na hÍsiltíre i gcoilíneacht nach raibh airgead ag teacht aisti a thuilleadh, agus sa bhliain [[1662]], dhíol siad iarsmaí na gcoilíneachtaí leis an bPortaingéil. Na hOllannaigh a bhí ina gcónaí ansin, bhog siad go dtí coilíneachtaí eile na hÍsiltíre.

Anois, agus rítheaghlach Bragança ag rialú na tíre, bhí an Phortaingéil ag éirí mór le Sasana, agus an trádáil idir an dá thír seo ag dul chun tábhachta. Ar ndóigh, b'iad táirgí na Brasaíle na honnmhuirí ba mhó a bhí an Phortaingéil a dhíol le Sasana.

=== Fairsingiú na Brasaíle agus Ré na m''Bandeirantes'' ===

Bhí an Bhrasaíl á fairsingiú siar, agus cathracha nua á mbunú i bhfad isteach ón gcósta, go háirithe [[Manaus]], a tháinig ar an bhfód sa bhliain [[1674]]. Bhí páirt lárnach ag [[São Paulo]] san fhairsingiú seo. Bhunaigh na hÍosánaigh Misinéireacht Naomh Póil sa bhliain [[1532]], agus d'fhás cathair timpeall an stáisiúin mhisinéireachta—São Paulo. Lucht trádála daor ba mhó a shocraigh síos i São Paulo, agus iad ag eagrú ''bandeiras'' nó cineál díormaí paraimíleata le breith ar na daoir Afracacha a d'éalaigh ó na coilíneachtaí agus le troid a chur ar na bundúchasaigh. Ba mhinic a rinne na ''bandeirantes—''na saighdiúirí paraimíleata—an-ródach orthu siúd.

[[Íomhá:Ci monumentobandeirantes.jpg|thumb|Dealbh cuimhneacháin do na ''bandeirantes'' ([[São Paulo|Sao Paulo]])]]
Ní raibh an Eaglais sásta leis an dóigh a raibh na ''bandeirantes—''baill na m''bandeiras—''ag rith damhsa sna cúlriasca, nó choisc an [[Pápa]] sa bhliain 1640 an daorthrádáil leis na [[Bundúchasaigh Mheiriceá|bundúchasaigh Mheiriceánacha]]. Ní raibh an toirmeasc seo inchurtha i bhfeidhm, áfach. A mhalairt ar fad, b'éigean do na hÍosánaigh éalú ó São Paulo agus ó chúpla cathair eile, nó bhí an oiread sin feirge ar na ''bandeirantes'' le haon duine a raibh baint ar bith aige leis an Eaglais.

Sa bhliain 1680, bhunaigh na Portaingéalaigh coilíneacht nua, [[Colônia do Sacramento|''Colônia do Sacramento'']], in aice le [[Buenos Aires]]. Ní raibh na ''bandeirantes'' féin ábalta an choilíneacht seo a chosaint ar na Spáinnigh. Bhí an choilíneacht ag dul ón bPortaingéil go dtí an Spáinn agus ar ais, agus muintir an dá thaobh ag cur fúthu ansin. Sa bhliain 1724, bhunaigh na Spáinnigh cathair Montevideo ansin, ar imeall an áitribh Phortaingéalaigh.

=== Ruathar an Óir agus Bunú Minas Gerais ===

I ndeireadh na seachtú haoise déag, thosaigh an ruathar óir go dtí an Tuaisceart, agus de thoradh an ruathair seo tháinig áitreabh nua ar an bhfód san áit a bhfuil stát Minas Gerais inniu. Is é is brí le Minas Gerais ná &quot;Na Mianaigh Ghinearálta&quot;. Tharla cúpla ruathar óir eile sa chéad leath den ochtú haois déag, agus chuir na ruathair seo tús leis an áitreabh i nGoiás agus i Mato Grosso. Cé go ndearna lucht na mianadóireachta iarrachtaí a gcuid táirgí a smuigleáil as an tír beag beann ar an gcustam, is follasach gur chuidigh na fionnachtana óir go mór mór le heacnamaíocht na Brasaíle ar fad.

Le fírinne, bhí an t-airgead ró-bhog, ró-shaoráideach sa chéad leath den ochtú haois déag. Má bhí teacht isteach maith ag an mBrasaíl, níor bhac aon duine de na gróintíní is na boic mhóra le geilleagar na coilíneachta a fhorbairt ná le bun a chur le tionsclaíocht.

=== Leasuithe Pombal ===
[[Íomhá:Retrato de Sebastião José de Carvalho e Melo (2.ª metade, séc XVIII).png|mion|Sebastião José de Carvalho e Melo (2.ª metade, séc XVIII)]]
Sa bhliain 1750, tháinig an Rí Seosamh I (José I) i gcomharbacht ar Eoin V (João V). Fear beartach gníomhach ab ea Seosamh, agus theastaigh uaidh an Phortaingéil agus an Bhrasaíl a fhorbairt. Bhronn sé cumhachtaí fairsinge ar Sebastião José Carvalho e Mello, Marcas Pombal, le geilleagar agus córas riaracháin na tíre is na gcoilíneachtaí a leasú go cuimsitheach. Sa Bhrasaíl, threisigh an Marcas le bailiú na gcánach, le go bhfaigheadh an choróin an deachú ba dual di. Rinneadh príomhchathair na Brasaíle de Río de Janeiro. Le saol gnó an tuaiscirt a athbheochan, bhunaigh an Marcas comhlachtaí nua le freastal ar Grão Pará, Maranhão, Pernambuco agus Paraíba, agus fuair na gnólachtaí seo cearta monaplachta. Chabhraigh na comhlachtaí monaplachta le forbairt an áitribh, na talmhaíochta is na curadóireachta gan aon agó, ach b'éigean don Mharcas na seanghildeanna tráchtála a throid agus a scor, ó bhí a mballra an-mhíshásta leis an monaplú. Theastaigh ón Marcas na bundúchasaigh a thabhairt chun sibhialtais agus chun Eorpachais, agus bhí sé barúlach gur chóir cleamhnais mheasctha a spreagadh idir na hIndiaigh agus na daoine de phór na hEorpa.

=== Colônia do Sacramento ina Chnámh Spairne ===

San am seo, bhí sé ina chnámh spairne i gcónaí, cá raibh teorainneacha na Spáinne is na Portaingéile ag rith san Oileán Úr. Sa bhliain 1750, shínigh na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh Conradh Mhaidrid leis an easaontas a shocrú. De réir an Chonartha seo, d'fhág an Phortaingéil uaithi Colônia do Sacramento, ach ón taobh eile de, fuair sí seilbh ar limistéar na Seacht Misiún, mar a thugtaí air san am - is é stát feidearálach Río Grande do Sul atá ansin inniu. Na bundúchasaigh a bhí ina gcónaí timpeall na misin Íosánach seo, ní raibh siad sásta leis na Spáinnigh ná leis na Portaingéalaigh mar mháistrí coilíneacha, agus sa bhliain 1754-56, d'éirigh siad amach in aghaidh an dá chumhacht le cuidiú ó na hÍosánaigh. Bhí an Marcas agus na hÍosánaigh in adharca a chéile, toisc go raibh an-chumhacht, an-tailte agus an-fháltas ag Cumann Íosa. Thairis sin, dhiúltaigh na hÍosánaigh cáin, cíos nó deachú a íoc le coróin na Portaingéile, ó bhí cearta eistíre acu ón bPápa. Sa bhliain 1759, d'éirigh leis an Marcas na hÍosánaigh a ruaigeadh scun scan as tailte na Portaingéile.
[[Íomhá:Vice-Reino do Brazil 1763.jpg|mion|Vice-Reino do Brazil 1763]]
Sna blianta 1756-63 bhí Cogadh na Seacht mBliana á fhearadh ag an Spáinn agus ag an bPortaingéil ar a chéile, agus bhí Colônia do Sacramento ina cnámh spairne arís, beag beann ar Chonradh Mhaidrid. Le fírinne, bhí Colônia ag dul ón Spáinn go dtí an Phortaingéil agus ar ais ó sin. Níor tháinig deireadh le tionlacan na n-óinseach seo roimh na 1820idí, nuair a gaireadh poblacht neamhspleách, Poblacht Oirthearach [[Uragua]], de Colônia.

=== Eascairt an Scarúnachais agus Neamhspleáchas na Brasaíle ===

Fiú nuair a thosaigh tréimhse na gcoilíníochtaí ag druidim chun deireanais i Meiriceá Theas, ní raibh an scarúnachas leath chomh láidir sa Bhrasaíl agus a bhí sé i gcoilíníochtaí na Spáinne. Bhí na longa ag teacht agus ag imeacht go tiubh téirimeach idir an Phortaingéil agus an Bhrasaíl. B'iad na dlíthe céanna a bhí i bhfeidhm sa dá thír.
[[Íomhá:Oscar Pereira da Silva - Retrato de Joaquim José da Silva Xavier - Tiradentes, Acervo do Museu Paulista da USP.jpg|mion|Joaquim José da Silva Xavier - Tiradentes (Oscar Pereira da Silva)]]
Is é is cúis le dílseacht fhadsaolach na mBrasaíleach don Phortaingéil ná go raibh dhá leath na hImpireachta cothrom le chéile. Ní fhéadfá a rá go raibh an Phortaingéil ag glacadh buntáiste ar an mBrasaíl agus ag teacht i dtír uirthi. Sa deireadh thiar, áfach, shroich an scarúnachas an Bhrasaíl féin. Ní raibh ollscoil dá gcuid féin ag na Brasaíligh, agus mar sin chaithfidís dul go hOllscoil Coimbra sa Phortaingéil ar lorg ardoideachais. Mar sin, nuair a thosaigh réabhlóid na Fraince ag eascairt, ní raibh na hidéanna ba bhun leis an réabhlóid i bhfad ag teacht an Bhrasaíl féin. Sa bhliain 1789, ghabh na húdaráis baicle d'intleachtóirí agus de bhuirgéisigh i gcúige Minas Gerais, tar éis dóibh súil an ghobharnóra áitiúil a tharraingt orthu leis an dóigh a mbídís ag teacht le chéile le comhrá a dhéanamh faoi chúrsaí poblachtánachais agus réabhlóideachais. Scaoileadh cuid mhór den bhaicle saor i ndiaidh tamaill bhig, ach má scaoileadh féin, ní bhfuair a gceann feadhna, oifigeach airm darbh ainm Joaquim José da Silva Xaver, trua ná trócaire ó na húdaráis. Cuireadh chun báis é mar thréatúir. Nuair a bhain an Bhrasaíl amach a neamhspleáchas, gaireadh mairtíreach agus laoch náisiúnta de Silva Xaver, nó &quot;Tiradentes&quot;. Sin é an leasainm a bhí air—&quot;Fear Tarraingthe na bhFiacal&quot;—ó bhí sé ina fhiaclóir san Arm.

Níorbh é sin bás na ceannairceoireachta, áfach. Sa bhliain 1798, tháinig gluaiseacht chriticiúil eile chun solais i mBahia, agus í i bhfad ní ba radacaí ná lucht leanúna Tiradentes. I mBahia, bhí Gormaigh páirteach sa ghluaiseacht, agus iad ag éileamh go gcuirfí deireadh le daoirse an chine ghoirm agus go dtabharfaí cothrom na Féinne do na Gormaigh sa tsochaí.

[[Íomhá:Flag of Empire of Brazil (1822-1870).svg|thumb|Bratach na hImpireachta (1822–1870)]]

Chuir na húdaráis stop tobann le gluaiseacht Bahia chomh maith, ach b'fhollasach go raibh an port ag athrú sa Bhrasaíl. Ní raibh an choilíneacht chomh spleách ar an bPortaingéil agus a bhíodh. Thairis sin, bhí scothaicmí na tíre ag foghlaim teangacha iasachta—ní raibh sé deacair teacht ar dhuine a raibh Fraincis líofa aige, mar shampla—agus mar sin, bhí siad ábalta leabhair na hEorpa a léamh agus smaointeachas na hEorpa a thuiscint. 

Sa bhliain [[1808]], rinne [[Napoléon Bonaparte|Napoléon]] ionradh ar an b[[an Phortaingéil|Portaingéil]]. Ansin, b'éigean don Rí Eoin (João) agus rítheaghlach na tíre ar fad teitheadh go dtí an Bhrasaíl. Chuir Eoin agus a chúirt fúthu i Rio de Janeiro, agus ó bhí sé an-fhonnmhar sochaí na Brasaíle a fhorbairt is a fheabhsú, bhí muintir na coilíneachta breá sásta leis mar Rí. Mhaolaigh dearcadh forásach Eoin ar an radacachas sa Bhrasaíl. Bhí cuid mhór de bhunadh na tíre den bharúil go raibh an Bhrasaíl ag fáil a cirt ó Eoin. Ní raibh sé ag déanamh éagóra ar mhuintir na coilíneachta ná ag glacadh buntáiste orthu. 

Bhain Eoin an Bhrasaíl amach i Mí Eanáir 1808. A thúisce is a bhí sé socraithe thall ansin, chrom sé ar na leasuithe sóisialta a chur i ngníomh. Chuir sé deireadh leis na monaplachtaí trádála agus bhunaigh sé an chéad bhanc sa Bhrasaíl. Faoin am céanna, tháinig an chéad nuachtán i gcló sa Bhrasaíl, ''Gazeta do Rio de Janeiro''. Chuir Eoin feabhas mór ar an oideachas, nó bhunaigh sé scoileanna nua. Tháinig borradh mór ar thrádáil na Brasaíle le Sasana, agus bronnadh cearta eistíre ar na trádálaithe Sasanacha sa Bhrasaíl—is é sin, dá ndéanfadh duine acu coir nó míghníomh sa Bhrasaíl, chaithfeá dlí Shasana a chur air, seachas dlí na Brasaíle.

{{DEFAULTSORT:Brasaíl, An}}
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]
[[File:Aclamação_do_rei_Dom_João_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aclama%C3%A7%C3%A3o_do_rei_Dom_Jo%C3%A3o_VI_no_Rio_de_Janeiro.jpg|mion|King João VI,1818]]
Sa bhliain 1815, hardaíodh an Bhrasaíl ar aon leibhéal leis an bPortaingéil taobh istigh den ríocht. Tugadh Ríocht Aontaithe na Portaingéile, na Brasaíle agus na nAlgarves (''Reino Unido de Portugal, Brasil e Algarves'') ar an ríocht seo anois. Faoin am seo, áfach, tháinig deireadh le tíorántacht Napoléon sa Phortaingéil, agus muintir na tíre sin ag éileamh ar an rí filleadh abhaile. Ansin, d'éirigh na Brasaíligh buartha faoi thodhchaí a dtíre agus faoin stádas a bheadh acu sa mhonarcacht aontaithe feasta, dá rachadh Eoin ar ais go dtí an mháthairthír. 
[[Íomhá:Emperor Dom Pedro I 1822.png|mion|Impire Dom Pedro, 1822]]
Sa bhliain 1820, phléasc réabhlóid amach sa Phortaingéil. Chuir na Portaingéalaigh deireadh leis an monarcacht absalóideach a bhí i bhfeidhm go dtí sin, agus d'achtaigh siad bunreacht a chuir srianta cúnga le cumhacht an rí. Chaithfeadh Eoin filleadh abhaile anois le hiarsmaí a chumhachta a shábháil sa Phortaingéil. D'fhág sé a mhac Peadar, nó ''Dom Pedro'', i Rio de Janeiro mar fhear ionaid. Ní raibh i bPeadar ach fear óg san am.

Tháinig sé chun solais go gairid ina dhiaidh sin nach raibh rialtas bunreachtúil na Portaingéile cineálta ná cairdiúil leis na Brasaíligh. Theastaigh ó na Portaingéalaigh an Bhrasaíl a iompú ina coilíneacht arís, na monaplachtaí a chur i bhfeidhm in athuair agus leasuithe sóisialta Eoin a chur ar ceal. B'fhearr leo fosta go dtiocfadh Dom Pedro ar ais ón mBrasaíl.
[[Íomhá:Independência ou Morte (1888).jpg|mion|Independência ou Morte (1888)]]

=== An Gháir ó Ipiranga ===

Is follasach nár thaithin an chaint seo leis na Brasaíligh. D'iarr siad ar Pheadar fanacht sa Bhrasaíl agus an tír a chosaint ar éilimh na bPortaingéalach. Is é an freagra a fuair siad ná ''fico''—&quot;fanfaidh mé&quot;. Anois, chuaigh Peadar i gceannas ar na Brasaíligh ag cur catha ar son na saoirse. Ar an [[7 Meán Fómhair]] [[1822]], d'fhógair Peadar chois Abhainn Ipiranga gur tír neamhspleách a bheadh sa Bhrasaíl feasta. Is iad na focail a labhair sé, de réir an mhiotais thírghráúil, ná ''Independência ou Morte!''—an neamhspleáchas nó an bás! Chuir an forógra seo—an Gháir ó Ipiranga—tús leis an troid ar son na saoirse. Le cuidiú na Sasanach, chloígh na trúpaí Brasaíleacha iarsmaí an gharastúin Phortaingéalaigh i rith na bliana 1823. Bhí stát nua bunaithe anois—Impireacht na Brasaíle, nó ''Império do Brasil''.

Ar ndóigh, ní raibh na Portaingéalaigh sásta neamhspleáchas na Brasaíle a admháil. B'iad na Stáit Aontaithe ba thúisce a thug aitheantas don Bhrasaíl. Rinne na Sasanaigh eadráin idir an Bhrasaíl agus an Phortaingéil, go dtí gur lig an mháthairthír a saoirse leis an iarchoilíneacht go hoifigiúil sa bhliain 1825.

=== Ceist Uragua ===

Bhí ceist Uragua (Banda Oriental, nó Colônia do Sacramento) le socrú go fóill. Ar dtús, gaireadh cúige Brasaíleach de Colônia. Sa bhliain 1825, ámh, d'éirigh muintir an chúige amach le cuidiú ón Airgintín (nó &quot;Cúigí Aontaithe Río de la Plata&quot;, mar a thugtaí ar an Airgintín san am seo). Chuir an Bhrasaíl agus an Airgintín cogadh i ndiaidh cogaidh ar a chéile faoin gcúige, ach mar is léir dúinn inniu, ní bhfuair ceachtar acu é sa deireadh. Sa bhliain 1828, bhain an tír amach neamhspleáchas mar Phoblacht Oirthearach Uragua, ''República Oriental de Uruguay''.

=== Peadar Mór agus Peadar Beag ===
[[Íomhá:José Bonifácio de Andrada por S. A. Sisson.jpg|clé|mion|José Bonifácio de Andrada, 1858]]
Cé go raibh Peadar a hAon go bunúsach ina Impire bunreachtúil, d'éirigh leis an-chumhacht a chruinniú chuige féin. Sa bhliain 1823, tháinig comhthionól le chéile le bunreacht a dhréachtáil is a achtú, ach nuair a d'éirigh idir an tImpire agus a Phríomh-Aire, José Bonifácio de Andrada, scoir an tImpire an comhthionól. Ansin, cheap sé coiste dá rogha féin le malairt bunreachta a chumadh a d'fhágfadh an focal deireanach ag an Impire i gcúrsaí rialaithe na tíre. 

Má bhí meas ag muintir na Brasaíle ar Pheadar ar dtús, d'athraigh an port sin go sciobtha de dheasca na ngeáitsí tíoránta seo. Sa bhliain 1831, chuir na Brasaíligh ruaigeadh ar Pheadar as an tír ar fad. D'fhan a mhac, Peadar Óg, thiar sa Bhrasaíl mar ríchomharba. Ní raibh an prionsa beag ach cúig bliana d'aois san am, ach d'fhéach lucht a choimirce chuige go bhfaigheadh sé oiliúint agus oideachas maith a chuirfeadh ar a chumas an tír a rialú go críonna ciallmhar.

Go gairid i ndiaidh imeacht Shean-Pheadair, áfach, d'éirigh na cúigí amach in aghaidh an rialtais lárnaigh. Le maolú ar an scarúnachas seo, bhronn an rialtas parlaimintí beaga nó tionóil reachtaíochta dá gcuid féin ar na réigiúin, ionas go bhféadfaidís a gcúrsaí féin a stiúradh. Mar sin féin, bhí an saol polaitiúil sách corrach sa tír, agus sa deireadh, tugadh a choróin do Pheadar Óg, le go rachadh sé féin i gceannas ar an mBrasaíl. Ní raibh sé ach cúig bliana déag ar lá a chorónaithe. 

Chaith Peadar Óg beagnach leathchéad bliain ag rialú na Brasaíle. Tríd is tríd, ní mór a rá go raibh an saol ní b'fhearr sa Bhrasaíl san am ná i dtíortha eile Mheiriceá Theas. Bhí síocháin, suaimhneas agus seasmhacht ag baint le rialtas Pheadair, nuair a bhí an chuid eile den ilchríoch á rialú ag ''caudillos'' gearrshaolacha. Bhí iarsmaí na gceannairceoirí ag éirí amach in áiteanna: sa bhliain 1841 i Maranhão, sa bhliain 1842 i Minas Gerais agus i São Paulo, agus bhí muintir Rio Grande do Sul ag dul chun cearmansaíochta ar an rialtas ón mbliain 1836 anuas. B'é an Ginearál Luís Alves de Lima e Silva a chloígh na ceannaircí seo, agus bhronn an tImpire diúcacht ar an nGinearál lena bhuíochas a chur in iúl.

=== Ceist Uragua—arís eile ===
[[Íomhá:Juan Manuel de Rosas.jpg|mion|Juan Manuel de Rosas, 1840idí]]
Sna 1840idí, baineadh fuil as seancholm Uragua arís eile. Bhí deachtóir na hAirgintíne, Juan Manuel de Rosas, tar éis dul i gcomhghuaillíocht le coimeádaigh Uragua, agus trúpaí Airgintíneacha ar garastún i Montevideo. D'éirigh na Brasaíligh buartha, agus an chuma ag teacht ar na cúrsaí go raibh na hAirgintínigh tar éis a gcuid féin a dhéanamh d'Uragua go buan. Mar sin, chuaigh na Brasaíligh i gcomhar le Liobrálaigh Uragua leis na hAirgintínigh a chaitheamh amach as an tír. 

Sa bhliain 1852, chloígh na Liobrálaigh agus a gcuid comhghuaillithe Brasaíleacha na hAirgintínigh faoi cheannas Justo José de Urquiza, ionas gurbh éigean don deachtóir Rosas imeacht ón Airgintín. Níor chuir an bua seo deireadh leis an dóigh a mbíodh an Bhrasaíl agus an Airgintín in adharca le chéile faoi Uragua, áfach, ach ar a laghad, bhí siad sásta conradh a shíniú sa bhliain 1859 le neamhspleáchas iomlán Uragua a admháil is a aithint.

=== An Sclábhaíocht ina Cnámh Spairne ===

San am seo, bhí an Bhrasaíl i gcónaí ag trádáil le sclábhaithe Afracacha. Ón mbliain 1845 anuas, bhí na Sasanaigh ag iarraidh deireadh a chur leis an ngnó náireach seo. Bhí sé de nós ag longa cogaidh na Breataine Móire longa sclábhaithe Brasaíleacha a stopadh amuigh ar an teisclinn mhór agus dlí Shasana a chur ar an gcaptaen. De réir a chéile, d'éirigh an Bhrasaíl as an trádáil seo, ach ina dhiaidh sin féin, bhí caidreamh na Brasaíle le Sasana curtha ó mhaith. I dtús na 1860idí, bhí an dá thír ar tí cogadh a fhógairt dá chéile, ach sa deireadh thiar, d'éirigh le rí na Portaingéile an dá thaobh a thabhairt in araicis a chéile agus an caidreamh eatarthu a thabhairt chun síochántachta arís.
[[Íomhá:Francisco Solano Lopez 1869.jpg|mion|Francisco Solano Lopez 1869]]

=== Cogadh na Trípháirtíochta ===

Sna blianta 1864-70, d'éirigh ina chogadh—[[Cogadh na Trípháirtíochta]]—idir Paragua ó thaobh amháin de agus an Bhrasaíl, [[an Airgintín]] agus [[Uragua]] ón taobh eile de. Ar chrann na mBrasaíleach a thit sé an chuid ba mhó de na trúpaí a sholáthar. Chuir na Paraguaigh troid éadóchasach ar na naimhde, ach sa deireadh, maraíodh Francisco López, deachtóir Pharagua, i gcath Cerro Corá i Márta 1870. D'fhan na trúpaí Brasaíleacha i bParagua go dtí an bhliain 1875, nuair a síníodh conradh na síochána. Fuair an Bhrasaíl críocha thuaidh Pharagua in éiric an chogaidh. 

=== An Eacnamaíocht ag Forbairt ===

San am seo, bhí borradh maith ag teacht faoi gheilleagar na Brasaíle. Bhí tráchtearraí nua á n-easpórtáil i mbreis ar an tobac agus ar an siúcra, cosúil leis an mairteoil, an caife agus an cúitiúc (amhábhar an rubair). Thosaigh an tionsclaíocht ag forbairt, agus nuair a bunaíodh [[Banc Ceannais na Brasaíle|Banc Ceannais]] don Bhrasaíl, tháinig lucht infheistíochta ón gcoigríoch le hairgead a shuncáil i ngnóthais Bhrasaíleacha.

Thosaigh lucht inimirce ag tonnadh isteach ón Eoraip. Cuid mhór de na hinimircigh, chuaigh siad ag obair i bplandálacha móra caife mar thionóntaí. Go bunúsach, chaithfeadh na tionóntaí seo aire a thabhairt do chuid áirithe den phlandáil, agus d'fhaighidís leath na mbarr a d'fhásfadh ar na toir chaife a bhí faoina gcúram.

=== Deireadh na Sclábhaíochta ===

Ní raibh sé furasta, á fach, lucht oibre a bhréagadh isteach i dtír ina raibh an sclábhaíocht i bhfeidhm i gcónaí. Ar dhóigheanna eile freisin, bhí an chuma ag teacht ar an scéal go gcaithfeadh an Bhrasaíl éirí as an daoirse. Sa bhliain 1871, reachtaíodh Dlí Rio Branco. Shaor an t-acht seo sclábhaithe an Stáit ó bhráca, ionas nár fágadh sclábhaithe ach ag úinéirí príobháideacha. Maidir le clann na sclábhaithe príobháideacha, chaithfidís fanacht ag obair ar fheirm an úinéara go dtí go slánóidís bliain is fiche d'aois. I ndiaidh an dlí seo, bhí ré na daoirse ag druidim chun deiridh go tiubh téirimeach. Sa bhliain 1888, saoradh na sclábhaithe deireanacha ó bhráca, agus faoin am seo, bhí na húinéirí féin breá sásta leis an smaoineamh, ó bhí a ndóthain ama acu dul ina thaithí. Thairis sin, d'fhan cuid mhór de na hiarsclábhaithe ag obair dá gcuid iarúinéirí cibé scéal é.
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]
[[Íomhá:Count of Eu and Deodoro da Fonseca.jpg|mion|Deodoro da Fonseca i lár, 1885]]
=== Bunú na Poblachta ===
In éineacht le fuascailt na ndaor, bhí bunú na poblachta á chaibidil ag na Brasaíligh. Bhí na Liobrálaigh ag éirí míshásta le Peadar a Dó, go háirithe nuair a scoir sé rialtas agus parlaimint Liobrálach sa bhliain 1868. Ón taobh eile de, bhí na Coimeádaigh barúlach go raibh sé ag ligean an iomarca scóid leis na Liobrálaigh. Sa deireadh, b'iad na saighdiúirí a shocraigh an scéal. Bhí smaointeachas an phoblachtánachais ag dul i bhfairsinge san arm féin. Sa bhliain 1889, cheap Peadar polaiteoir Coimeádach mar Phríomh-Aire, cé go raibh na Liobrálaigh ina dromlach sa pharlaimint. Ansin, thug an Ginearál Manoel Deodoro da Fonseca fógra deiridh do Pheadar: chaithfeadh sé a ríchathaoir a thabhairt suas, nó d'éireodh an t-arm amach ina aghaidh. Ar an 15 Samhain 1889, d'éirigh Peadar as, agus gaireadh Uachtarán sealadach den Ghinearál Fonseca. Thug an t-iar-Impire a aghaidh ar an bhFrainc, áit a bhfuair sé bás go gairid ina dhiaidh sin.
[[Íomhá:Deodoro da Fonseca (1889).jpg|clé|mion|Deodoro da Fonseca (1889)]]
Sa bhliain 1891, fuair an Bhrasaíl bunreacht forásach feidearálach a bhí go mór faoi thionchar bhunreacht na Stát Aontaithe. Tugadh, fiú, &quot;Stáit Aontaithe na Brasaíle&quot; ar an tír féin. Reachtálfaí toghcháin an Uachtaráin uair in aghaidh an cheithre bliana, agus bheadh parlaimint, nó Comhdháil, dhá theach ann le srianta a choinneáil le cumhacht mhór an cheann stáit. Scéal eile ab ea é, áfach, an rabhthas ábalta an bunreacht a leanúint. Ní raibh féith na dioplómaitiúlachta san Uachtarán Fonseca, agus nuair a d'éirigh idir eisean agus an Chomhdháil, d'ordaigh sé dá chuid saighdiúirí an Chomhdháil a scor scun scan. Ní raibh na Brasaíligh sásta le gothaí seo an deachtóra, agus b'éigean do Fonseca éirí as agus an Uachtaránacht a fhágáil ag an Aimiréal Floriano Peixoto. Bhí nósanna míleata ag Peixoto chomh maith le Fonseca féin, agus mar sin, ní raibh mórán foighne aige leis an bhfreasúra. Ní hamháin go raibh deacrachtaí aige leis na Liobrálaigh, nó thairis sin, chuaigh lucht an mhonarcachais chun ceannairce air. Bhí cuid mhaith monarcaithe sa chabhlach a d'éirigh amach in aghaidh Peixoto i Meán Fómhair 1893. Ba gheall le cogadh cathartha é, agus na ceannairceoirí ag druidim isteach le São Paulo go bagrach. Mar sin féin, chloígh Peixoto iad, ach i ndeireadh na bliana 1894, d'éirigh sé as an uachtaránacht, cé gur threisigh a bhua ar na monarcaithe ar an muinín a bhí ag muintir na Brasaíle as.

B'é Prudente de Morais Barros a tháinig i gcomharbas ar Peixoto. B'eisean an chéad Uachtarán nach raibh ina fhear míleata. Dlíodóir a bhí ann, agus b'as São Paulo dó, an cúige a d'éirigh saibhir ar an gcaife, Sna blianta 1889-1930, bhí an tír á rialú ag an &quot;gcaife le bainne&quot;, nó ''café com leite'' as Portaingéilis. B'é Stát São Paulo an caife, agus b'é Stát Minas Gerais an bainne, nó b'é an t-eallach an fhoinse ioncaim ba thábhachtaí ansin. Ní raibh an tionchar céanna ag na cúigí eile ar pholaitíocht na tíre, nó b'é Epitácio Pessoa (ina Uachtarán sna blianta 1919-1922) an t-aon Uachtarán amháin a vótáladh isteach sna blianta sin nárbh as ceann den dá stát sin dó. B'as stát Paraíba do Pessoa.

Nuair a bhí an caife agus an bainne ag rialú na tíre, bhí neamhshuim á déanamh ag lucht rialtais na Brasaíle de na cúigí bochta. Bhí siad faoi chois na heaglaise, na dtraidisiún, na bpiseog is na dtiarnaí talún. Ní raibh mórán tuisceana ag na bochtáin do sheoraí cainte an phoblachtánachais, a mhalairt ar fad: is iomaí duine dealbh daibhir faoin tuath a shíl gurbh é an Diabhal féin a chuir ruaigeadh ar an Impire agus a bhunaigh an phoblacht.
[[Íomhá:Canudos 24o Batalhão de Infantaria.jpg|mion|Canudos 24o Batalhão de Infantaria]]

=== Cogadh Canudos ===
:''Príomhalt: [[Cogadh Canudos]]''

Sa bhliain 1896, d'éirigh seict mhílaoiseach amach in aghaidh na n-údarás san iargúltacht i Stát Bahia. Cúpla bliain roimhe sin, shocraigh an tseict seo - timpeall ar dheich míle duine ar fad—síos i gCanudos i mBahia faoi cheannas an &quot;fháidh&quot; Antônio Conselheiro, nó &quot;Antoine na Dea-Chomhairle&quot;. Bhí pobal Canudos ábalta trí ionsaí armtha a chosc, ach sa bhliain 1897, chuaigh ocht míle saighdiúir ar fad go Canudos leis an bpobal a chloí. D'imshuigh na saighdiúirí Canudos, ach b'éigean dóibh an pobal a choinneáil faoi léigear mí i ndiaidh míosa leis an misneach a bhaint de na fíréin fhanaiceacha seo. Níos deireanaí, scríobh Euclides da Cunha aiste staire agus socheolaíochta faoi imeachtaí Canudos ''Os Sertões''. Lenár linn féin, bhreac [[Mario Vargas Llosa]] síos an t-úrscéal ''La Guerra del Fin del Mundo'' (&quot;Cogadh Dheireadh an Domhain&quot;, nó &quot;Cogadh na gCríoch Déanach&quot;) faoi imeachtaí an éirí amach seo.
[[Íomhá:Afonso Pena II.jpg|clé|mion|236x236px|Afonso Pena, 1906]]

=== Na Saighdiúirí ag Cur a Ladair sa Pholaitíocht ===

Sa bhliain 1910, d'fhéach an t-arm le ladar a chur i gcúrsaí polaitíochta. Bhí an tUachtarán Afonso Pena básaithe roimh dheireadh a théarma. Sna toghcháin a lean, thacaigh an t-arm le Hermes da Fonseca, nia le Deodoro da Fonseca. B'é Ruy Barbosa an t-iarrthóir ba láidre, áfach, agus é ag canbhasáil ar fud na tíre - b'é sin an chéad fheachtas nua-aoiseach toghchánaíochta riamh i stair na Brasaíle. B'fhollasach do chách gurbh é Barbosa a ghnóthaigh na toghcháin, ach mar sin féin, cuireadh Fonseca isteach mar Uachtarán. 

Nuair a bhí sé ag rialú na tíre, tháinig cúlú ar an ngeilleagar. Sna blianta roimhe sin, bhí an cúitiúc—amhábhar an rubair—ag saothrú an-airgid don Bhrasaíl, ionas go raibh borradh faoin eacnamaíocht taobh amuigh de &quot;stáit an chaife is an bhainne&quot; freisin. I rith théarma uachtaránachta Fonseca, áfach, fuair tionsclaíocht chúitiúic na Brasaíle an-chéile iomaíochta san Áise, agus tháinig deireadh leis an mborradh, go háirithe nuair a thit praghas an chaife féin, agus an iomarca den earra sin á tháirgeadh ar fud an domhain.

=== An Bhrasaíl agus an Chéad Chogadh Domhanda ===
[[Íomhá:Venceslau Brás Pereira Gomes, ex-presidente da República.tif|mion|Venceslau Brás Pereira Gomes, 1961]]
Nuair a d'éirigh na daoine amach in aghaidh an rialtais in áiteanna, tuigeadh do na fórsaí armtha nach raibh an oiread suilt ag baint leis an gcumhacht is a shíl siad ar dtús. Ní raibh fonn orthu ladar a chur sa chéad toghchán eile. Sa bhliain 1914, b'é Venceslau Brás Pereira Gomes a vótáladh isteach mar Uachtarán.  

Bhí an t-arm sásta a bhua a ligean leis, agus tríd is tríd, thiontaigh sé amach ina Uachtarán maith, cé go raibh an t-ádh leis: bhí an Chéad Chogadh Domhanda fabhrach do thrádáil na Brasaíle, agus amhábhair ag teastáil ón mBreatain Mhór agus ón bhFrainc. Ní raibh táirgí tionsclaíochta ar fáil ó na tíortha sin le linn an chogaidh chomh flúirseach agus i mblianta na síochána, ach ó bhí an easpórtáil ag tabhairt barr maith airgid, thosaigh stát na Brasaíle ag forbairt tionsclaíochta d'aon turas.  

Sa bhliain 1917, d'fhógair na Brasaíligh cogadh don Ghearmáin, nuair a shuncáil fomhuireán Gearmánach longa Brasaíleacha. B'í an Bhrasaíl an t-aon tír amháin i Meiriceá Theas a ghlac páirt sa Chogadh. Níor chuir na Brasaíligh trúpaí go dtí an Eoraip, ach ar a laghad, bhí siad ábalta géarleanúint a dhéanamh ar na hinimircigh ón nGearmáin agus ó Impireacht na hOstaire is na hUngáire agus maoin shaolta na n-inimirceach seo a choigistiú. 
[[Íomhá:Getúlio Vargas - 1930.jpg|clé|mion|Vargas, 1930]]

=== Ré Getúlio Vargas ===

I ndiaidh bhlianta an chogaidh, bhí eacnamaíocht na tíre ag dul ar gcúl, agus thosaigh na Brasaíligh ag cur suime in idé-eolaíochtaí antoisceacha, nuair a bhí an chuma ag teacht ar an saol nach bhféadfadh an daonlathas rath ná bláth a chinntiú do gheilleagar na tíre. Bhí oifigigh óga na bhfórsaí armtha faoi thionchar an Fhaisisteachais san Iodáil, agus bochta na tuaithe ag claonadh i leith na heite clé agus an Chumannachais.

Bhí deachtóireacht de shórt éigin ar na bacáin, agus sa bhliain 1930, chuir na fórsaí armtha Getúlio Vargas, gobharnóir Rio Grande do Sul, i gceannas ar an mBrasaíl. Bhí Vargas leis an tír a rialú, a bheag nó a mhór, go lá a bháis sa bhliain 1954.

Chuir Vargas lámh láidir an deachtóra i bhfeidhm ar an mBrasaíl, ach san am céanna, theastaigh uaidh an Bhrasaíl a fhorbairt is a leasú. Sa bhliain 1933, d'eagraigh sé comhthionól le bunreacht nua a achtú. Baineadh de chearta na mballstát, ach ón taobh eile, ceadaíodh don lucht oibre dul ar stailc. 

Ní raibh Vargas foighneach ná fulangach i leith na heite clé, áfach. Bhí a chuid saighdiúirí ag déanamh géarleanúna ar an bpríomhpháirtí clé, ''Aliança Libertadora Nacional'' (Comhghuaillíocht Fhuascailte an Náisiúin). Faoi dheireadh na bliana 1935, d'éirigh an eite chlé amach in áiteanna, ach ní raibh gar ann. Mar is iondúil ag ócáidí den chineál seo, níor éirigh leis an réabhlóid, ach spreag an cheannairc an deachtóir chun srianta ní ba déine ná roimhe sin a chur leis an bhfreasúra polaitiúil. D'fhógair Vargas éigeandáil, agus leis na cumhachtaí a bhí aige de réir na ndlíthe éigeandála, rinne na fórsaí slándála ciolar chiot den eite chlé. Is iomaí gníomhaí polaitiúil clé a maraíodh, a céasadh nó a caitheadh i dtóin phríosúin gan phróis chuí an dlí.
[[Íomhá:Logo of Ação Integralista Brasileira original version.svg|mion|177x177px|''Ação Integralista Brasileira'']]

=== An &quot;Stát Nua&quot; ===

Cé go raibh Vargas ag rialú na tíre mar a bheadh deachtóir ann, bhí sé, de réir na tuisceana a bhí ag saol polaitiúil na tíre, leis an gcumhacht a fhágáil uaidh i ndiaidh an chéad toghchán eile. I Mí na Samhna 1937, chinn Vargas ar an gcumhacht a choinneáil aige féin beag beann ar thoil na cosmhuintire. Le cuidiú na fórsaí armtha, scoir sé an pharlaimint, chuir sé na toghcháin ar fionraí agus bhunaigh sé &quot;An Stát Nua&quot;—''O Estado Novo''—a bhí cosúil go leor le deachtóireachtaí comhaimseartha na hEorpa. Choisc sé na páirtithe polaitiúla freisin.

B'í an mheánaicme a bhí ina crann taca don &quot;Stát Nua&quot;. Ón taobh eile de, bhí lucht saibhir gnó an chaife agus an bhainne sách criticiúil ina leith. Cé go raibh an frith-Chumannachas fite fuaite le deachtóireacht Vargas, b'iad na h''Integralistas''—baill den pháirtí úd ''[[Ação Integralista Brasileira]]''; cineál gluaiseacht fhaisisteach a bhí iontu—an t-aon dream a d'éirigh amach in aghaidh an Stáit Nua. I Mí Bealtaine 1938, d'ionsaigh siad Áras an Uachtaráin, ach sa deireadh, chloígh na saighdiúirí iad.
[[Íomhá:Propaganda do Estado Novo (Brasil).jpg|clé|mion|267x267px|Estado Novo sa bhliain 1938:  bolscaireacht le Getúlio Vargas]]

==== Stát Faisisteach? ====

Is deacair a rá, an stát &quot;Faisisteach&quot; a bhí i gceist leis an ''Estado Novo''. B'iad na h''Integralistas'' an dream ba mhó a bhí cosúil leis na Faisistigh i mBrasaíl a linne, ach mar a chonaic muid, cé go raibh sé sásta a leas féin a bhaint astu in aghaidh na gCumannach, ní raibh Vargas faoi shotal ar bith dóibh nuair a tháinig an scéal go cnámh na huillinne. Ón taobh eile de, is léir go raibh Vargas ina thuathghríosóir mór cosúil le Hitler, agus go raibh sé ag cur an-bhéim ar leas na bhfórsaí armtha agus ar an téisclim chogaidh. Ar ndóigh, bhí na nuachtáin faoi chois ag an gcinsireacht, agus ní raibh mórán cead cainte ag aon duine nach raibh ródhoirte do Vargas.

==== An Dara Cogadh Domhanda ====

Maidir leis an nGearmáin, bhí Vargas sásta trádáil a dhéanamh leis na Naitsithe a fhad is a cheadaigh leas na Brasaíle é. Bhí sé i bhfad ní ba thábhachtaí aige, áfach, gan an caidreamh leis na Stáit Aontaithe a chur ó mhaith. Nuair a d'éirigh ina chogadh idir an Ghearmáin agus na Stáit Aontaithe, ní raibh Vargas ábalta síocháin a choinneáil leis na Naitsithe a thuilleadh. Throid, fiú, cúig mhíle fichead de shaighdiúirí Brasaíleacha in aghaidh thrúpaí Mussolini san Iodáil.
[[Íomhá:24012018-acampamento-85 (26025646388).jpg|mion|''Partido Trabalhista Brasileiro,'' 2018]]
Nuair a ghlac an Bhrasaíl páirt sa chogadh in aghaidh na Naitsithe, tháinig athrú ar atmaisféar polaitiúil na tíre, agus an eite chlé ag dul i dtreise. Tapadóir go smior a bhí i Vargas, agus ní raibh sé rómhall ag iarraidh an deis áirithe seo a thapú ach an oiread. Chuir sé cuma na heite clé air féin agus thosaigh sé ag tabhairt isteach d'éilimh an lucht oibre. Cheadaigh sé na ceardchumainn agus na páirtithe polaitiúla, ach san am céanna, bhunaigh sé páirtí clé dá chuid féin le vótaí an lucht oibre a cheapadh, mar atá, ''Partido Trabalhista Brasileiro'', Páirtí Lucht Oibre na Brasaíle. Ní páirtí radacach a bhí ann, ar ndóigh - bhí sé múnlaithe ar Pháirtí an Lucht Oibre i Sasana.  

Bhí Vargas sásta, áfach, geimhle a bhaint den eite chlé radacach féin, nó sa bhliain 1945, scaoileadh saor le Luís Carlos Prestes, cathaoirleach an Pháirtí Chumannaigh, a bhí i dtóin an phríosúin le fada. Le fírinne, is beag buíochas a ghlac Prestes le Vargas as a shaoirse nua, nó idir an dá linn, bhí bean chéile Prestes, bean Ghiúdach darbh ainm Olga Benário, ruaigthe go dtí an Ghearmáin, áit ar tachtadh le gás í i gceann de champaí báis an [[Uileloscadh|Uilelosctha]]. [[Íomhá:Eurico Gaspar Dutra.jpg|clé|mion|Eurico Gaspar Dutra, 1946]]
=== Vargas ag éirí as—agus ag filleadh ===
Bhí an tArm den bharúil, áfach, go raibh Vargas ag dul thar fóir ag iarraidh an eite chlé a ghiúmaráil. I Mí Dheireadh Fómhair, 1945, chuir na ginearáil brú ar Vargas éirí as an Uachtaránacht, rud a rinne sé. I Mí na Nollag, chuaigh muintir na Brasaíle chun toghcháin, agus d'éirigh leis na Cumannaigh féin go measartha. Mar sin féin, bhí sé i ndán don Bhrasaíl casadh ar dheis arís, nó b'é an Ginearál Eurico Gaspar Dutra a vótáladh isteach mar Uachtarán.

Nuair a bhí Dutra ina Uachtarán, d'fhill an Bhrasaíl ar na polasaithe a bhí i bhfeidhm roimh lá Vargas, cé go raibh Dutra féin ina chomhghuaillí ag Vargas ag tógáil an &quot;Stáit Nua&quot; i ndeireadh na dtríochaidí. Chuir Dutra béim ar an gcaife i gcúrsaí eacnamaíochta, agus ní raibh suim aige i bhforbairt na tionsclaíochta. Chuir sé an eite chlé faoi smacht arís, nó choisc sé an Páirtí Cumannach. 

Níor éirigh go rómhaith le Dutra, nó sa bhliain 1950, bhí na Brasaíligh sásta Uachtarán a dhéanamh de Vargas arís eile, agus sin i dtoghcháin dhaonlathacha. Chuir Vargas béim ar ról an stáit i gcúrsaí eacnamaíochta, agus d'fhéach sé le tionsclaíocht na hartola a náisiúnú. D'ardaigh sé tuarastail an lucht oibre lena chuid geallúintí a chomhlíonadh, ach ní raibh na hoibrithe sásta leis an méid a fuair siad, agus sa deireadh, thosaigh siad ag dul ar stailc fud fad na tíre. Nuair a bhronn an rialtas ardú pá eile orthu, bhí na fostóirí scanraithe, agus cháin Uachtarán na Stát Aontaithe féin, Dwight Eisenhower, polasaithe míréasúnta na Brasaíle. 
[[Íomhá:Carlos Frederico Werneck de Lacerda, governador do Estado da Guanabara (cropped).png|mion|Carlos Lacerda, 1962]]

=== An scannal a chuir cor i gcinniúint Vargas ===

Ansin, tháinig sé chun solais go raibh gardaí slándála Vargas tar éis iarracht a dhéanamh an t-iriseoir Carlos Lacerda a mharú. Dealraíonn sé nach raibh a fhios ag Vargas féin é, ach mar sin féin, ós rud é go raibh Lacerda ar dhuine de na h[[iriseoir]]í ba mhó a bhí ag lochtú Vargas, bhí an chosúlacht ar an scéal go raibh baint éigin ag an Uachtarán leis. Mar a d'iompaigh an scéal amach, tháinig Lacerda féin as an iarracht gan ghránú, ach bhuail an piléar an duine a bhí á thionlacan. Oifigeach de chuid Aerfhórsa na Brasaíle a bhí ann agus é sásta bheith ina gharda cosanta ag Lacerda go deonach, saor in aisce.

Bhí na fórsaí armtha ag éirí bagrach ar Vargas roimhe sin féin, nó ní raibh siad róshásta lena chuid polasaithe. Ghlac siad marú an oifigigh aerfhórsa go pearsanta, áfach, agus chuir siad in iúl do Vargas go neamhbhalbh go gcaithfeadh sé éirí as chomh luath in Éirinn agus a thiocfadh leis. Ghéill an tUachtarán don éileamh seo, ar dhóigh, nó chuir sé lámh ina bhás féin.
[[Íomhá:Dilma-posse-Lula-Foto-Lula-Marques-agência PT-11 (25232472934).jpg|mion|Dilma [[Dilma Rousseff|Rousseff]] agus Lula, 2016]]

== Polaitíocht na Brasaíle ==
[[Íomhá:Revolta pela vacina - União da Juventude Socialista (Cartaz) - Porto Alegre, 2021-06 .jpg|mion|Fuair os cionn 700,000 Brasaíleach bás le linn na [[Paindéim COVID-19|paindéime Covid 19]]]]

=== Na córais pholaitíochta ===
Is í [[Brasília]] an [[príomhchathair|phríomhchathair]]. De réir bhunreacht na bliana 1988, is poblacht dhaonlathach ionadaíoch chónascach uachtaráin í an Bhrasaíl. Is é an tUachtarán ceann an [[Rialtas|rialtais]] agus an stáit, agus córas ilpháirtithe i bhfeidhm leis an tsaoirse pholaitiúil a chinntiú do na saoránaigh.
=== An polaitíocht sa 21ú haois ===
Toghadh fear iomráiteach na heite clé, [[Luiz Inácio Lula da Silva|Luiz Inácio da Silva]] (Lula)  mar uachtarán in 2002. Sna blianta 2007 agus 2008 bhí borradh chomh mór sin faoin mBrasaíl nár bhain an ghéarchéim airgeadais a bhain creathadh as an Eoraip agus na S-A an Bhrasaíl amach go ceann cúpla bliain ina dhiaidh sin. Níor mhair an borradh a bhí faoi eacnamaíocht na Brasaíle. Go deimhin caitheadh an oiread sin airgid ar [[Corn FIFA an Domhain 2014|Chorn an Domhain 2014]] agus ar [[Cluichí Oilimpeacha an tSamhraidh 2016|Chluichí Oilimpeacha 2016]] go raibh cófraí an stáit nach mór folamh faoin am gur cuireadh comharba Lula, [[Dilma Rousseff]], as cumhacht go gairid tar éis na gCluichí céanna. D’fhéadfaí a rá gur ''coup d’état'' ‘bog’ a bhí in eachtraí polaitiúla na bliana sin agus thosaigh an Bhrasaíl ag flirteáil leis an bhfaisisteachas.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/sin-a-bhfuil-a-chairde-tar-eis-16-bliain-in-salvador-ta-mo-chuid-malai-a-bpacail-agam/|teideal=Sin a bhfuil, a chairde, tar éis 16 bliain in Salvador, tá mo chuid málaí á bpacáil agam|údar=Alex Hijmans|dáta=14 Feabhra 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-02-14}}&lt;/ref&gt;

Toghadh [[Jair Bolsonaro]], i mí Dheireadh Fómhair 2018, an toradh a bhí ar sin. Bhain [[Paindéim COVID-19|paindéim an choróinvíris]] an ghaoth as seolta Bolsonaro le linn 2020-2022. Fuair os cionn 700,000 Brasaíleach bás le linn na paindéime. 

In 2022, fuair Lula – agus an daonlathas féin – an lámh in uachtar arís tar éis ceithre bliana, ach ba ar éigean é: ní raibh dhá faoin gcéad féin idir é agus Bolsonaro i d[[toghchán uachtaránachta na Brasaíle 2022]]. Agus ní raibh ach seachtain caite in áras an uachtaráin ag Lula nuair a [[Ruathar ar institiúidí an stáit sa Bhrasaíl, 2023|rinne lucht leanúna Bolsonaro iarracht ''coup d’état'']] dáiríre a dhéanamh. In 2024, d’aimsigh na póilíní feidearálacha fianaise go raibh baint ag Bolsonaro féin leis an ionradh a rinneadh ar thithe an rialtais san ardchathair, Brasília, ar an 8 Eanáir 2023.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;[[Íomhá:Redentor024.jpg|thumb|''Cristo Redentor'' do [[Rio de Janeiro]].]]

== Stáit ==
Tá 26 stát agus aon [[Ceantar Cónaidhme Bhrasília|Cheantar Cónaidhme]] amháin sa Bhrasaíl
{| align=&quot;left&quot; cellpadding=&quot;1&quot; 
|-
|
* [[Acre]]
* [[Alagoas]]
* [[Amapá]]
* [[Amazonas]]
* [[Bahia]]
* [[Ceará]]
* [[Espírito Santo|Espírito&amp;nbsp;Santo]]
* [[Goiás]]
* [[Maranhão]]
* [[Mato Grosso|Mato&amp;nbsp;Grosso]]
* [[Mato Grosso do Sul|Mato&amp;nbsp;Grosso&amp;nbsp;do&amp;nbsp;Sul]]
* [[Minas Gerais|Minas&amp;nbsp;Gerais]]
* [[Pará]]
|
* [[Paraíba]]
* [[Paraná]]
* [[Pernambuco]]
* [[Piauí]]
* [[Rio de Janeiro (stát)|Rio&amp;nbsp;de&amp;nbsp;Janeiro]]
* [[Rio Grande do Norte|Rio&amp;nbsp;Grande&amp;nbsp;do&amp;nbsp;Norte]]
* [[Rio Grande do Sul|Rio&amp;nbsp;Grande&amp;nbsp;do&amp;nbsp;Sul]]
* [[Rondônia]]
* [[Roraima]]
* [[Santa Catarina|Santa&amp;nbsp;Catarina]]
* [[São Paulo (stát)|São&amp;nbsp;Paulo]]
* [[Sergipe]]
* [[Tocantins]]
|}


.


.

.

.

== Tagairtí ==
{{Reflist}}


{{Náisiúin G-20}}
{{Meiriceá Theas}}

[[Catagóir:An Bhrasaíl|*]]
[[Catagóir:Náisiúin G-15]]
[[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe|B]]
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]</text>
      <sha1>s3rb0l7yu2soy2nu7t7us2u7ixblp71</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Spáinnis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2892</id>
    <revision>
      <id>1269894</id>
      <parentid>1269408</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T19:30:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Voseo */</comment>
      <origin>1269894</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19512" sha1="1r1sfoc3cuyw878wpkki2hf0a0ojvxo" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í '''an Spáinnis''' nó '''Caistílis''' teanga náisiúnta [[an Spáinn|na Spáinne]], chomh maith leis an gcuid is mó de [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Laidineach]]. Tá tábhacht ag an teanga, freisin, sna h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], agus i gcuid mhaith de Stáit Aontaithe Mheiriceá, go háirithe de thoradh na hinimirce ó thíortha Mheiriceá Laidinigh. Labhraítear Spáinnis i dtuaisceart Mharacó go fóill, sa chuid den tír a bhí ina coilíneacht ag an Spáinn. Is [[Teangacha Rómánsacha|teanga Rómánsach]] í, is é sin, is teanga de bhunadh na [[An Laidin|Laidine]] í. Tugtar ''Castellano'' ar an gcaighdeán oifigiúil go minic, is é sin, an Chaistílis, nó teanga [[An Chaistíl|Chúige na Caistíle]]. Dealraíonn sé gur tháinig an Spáinnis, mar theanga nó mar chanúint ar leith, ar an bhfód i gCantabria i dtuaisceart na Spáinne, ach ansin, chuaigh sí in úsáid sa Chaistíl freisin. Sa bhliain [[1492]], foilsíodh an chéad ghramadach chaighdeánach don Spáinnis. Sa bhliain chéanna, chuaigh [[Criostóir Colambas|Críostóir Colambas]], nó ''Cristobal Colón'', mar a thugann na Spáinniseoirí air, i dtír san Oileán Úr, agus chuir sé an chéad tús leis an ngabháltas millteanach, an ''Conquista'' nó an Concas, a rinne na Spáinnigh ansin. Thug siad a dteanga leo, agus ní raibh aon mhoill ar na bundúchasaigh í a fhoghlaim. Mar sin, is í an Spáinnis an teanga Rómánsach is líonmhaire cainteoirí inniu. Creidtear go bhfuil sí ó dhúchas ag ceithre chéad is deich milliún duine, agus an uimhir sin ag dul in airde. Mar sin, tá an Spáinnis ar theangacha móra an domhain.

==Ainm na teanga==

Is nós le muintir na Spáinne ''español'' a thabhairt ar an teanga le hí a scaradh ó theangacha náisiúnta na dtíortha eile, ach is rogha leo ''castellano'' nó Caistílis a ghlaoch uirthi le béim ar leith a chur ar an difríocht idir í agus teangacha réigiúnda na Spáinne, an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]] ach go háirithe. Dá réir sin, is é an téarma a úsáideann bunreacht na Spáinne ná ''castellano''. Iad siúd a bhfuil teanga réigiúnda éigin á labhairt acu, is minic a bhíonn siad míshásta leis an bhfocal ''español'', ó shamhlaíonn siad le húsáid oifigiúil na deachtóireachta faoi [[Francisco Franco]] é. Is amhlaidh nach raibh meas an mhadra ag Franco ar na teangacha mionlaigh, agus é den tuairim go gcaithfí iad a bhaint de bhéal na ndaoine agus teanga ghlórmhar na Spáinne a chur ina n-áit. Ón taobh eile de, is féidir do náisiúnaí Bascach nó Catalónach an t-ainm sin ''español'' a thabhairt ar an teanga, agus é ag iarraidh a chur in iúl nach leis an Spáinn a réigiún féin ar aon nós, agus gur teanga choimhthíoch í an Spáinnis.

Maidir leis na tíortha eile ina labhraítear an Spáinnis, ní bhíonn mórán polaitíochta ag greamú den téarma sin ''español'', agus braitheann sé ar an nós áitiúil, cé acu focal is minicí a chloistear. Tríd is tríd, áfach, is é an t-ainm sin ''castellano'' an ceann is lú idé-eolaíochta.

== Teangacha Gaolmhara ==

Is iad na teangacha Ibéaracha Rómánsacha eile sa Leithinis Phirinéach na gaolta is dlúithe atá ag an Spáinnis, mar atá, an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]], an [[An Aragóinis|Aragóinis]], an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]], an [[An Ghailísis|Ghailísis]], agus an [[Spáinnis Ghiúdach]] chomh maith leis na canúintí úd Asturianu, Estremeñu, Aranès, agus Llïonés. An chuid is mó de na teangacha seo, tháinig siad ar an bhfód nuair a d'fhoghlaim na ciníocha Ceilteacha in Iarthar na hEorpa leagan éigin den Laidin, agus mar sin, is féidir comhthréithe a aithint eatarthu go raidhsiúil. Tá an Iodáilis sách intuigthe ag an Spáinniseoir chomh maith, cé nach bhfuil an gaol chomh dlúth céanna. Ón taobh eile de, bíonn sé deacair ag an Spáinneach mórán adhmaid a dhéanamh de chaint an Fhrancaigh, mura bhfuil staidéar déanta aige ar an bh[[An Fhraincis|Fraincis]].

Maidir leis an Spáinnis Ghiúdach, is ionann í, go bunúsach, agus Spáinnis na Meánaoise. Cruthaíodh mar theanga ar leith í, nuair a ruaigeadh na Giúdaigh as an Spáinn sa chúigiú haois déag. Chuaigh siad ina gcónaí sna Balcáin, áit a raibh na Turcaigh i gceannas ar san am sin, agus lean siad ag labhairt na Spáinnise ansin. Chuir siad aibítir na hEabhraise i bhfeidhm ar an Spáinnis, agus is follasach gur imir teangacha áitiúla a dtimpeallachta, ar nós na Bulgáirise agus na Tuircise, tionchar áirithe ar an teanga. Dúirt an pianódóir Meiriceánach [[Murray Perahia]], a bhfuil an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas aige, go magúil go bhfuair sé an teanga san úrscéal [[Don Cíochótae]] an-nua-aimseartha - scríobhadh an leabhar i dtús na seachtú haoise déag. Bhí an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas ag an scríbhneoir [[Elias Canetti]] freisin, cé gur roghnaigh sé a chuid scríbhneoireachta a dhéanamh trí mheán na [[An Ghearmáinis|Gearmáinise]].

=== An Spáinnis agus an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] ===

Tá dlúthghaol ag an Spáinnis agus ag an bPortaingéilis le chéile, ach mar sin féin, is iomaí difríocht is féidir a aithint eatarthu. Ó thaobh na foghraíochta de, is luath a thosaigh comhcheangail na gconsan ag forbairt a mbealach féin sa dá theanga.


{|style=&quot;width:70%; height:100px&quot; border=&quot;1
|'''[[An Laidin|Laidin]]''' || '''Spáinnis'''||'''[[An Phortaingéilis|Portaingéilis]]'''
|-
|''o'''ct'''o''||''o'''ch'''o''||''o'''it'''o''||ocht
|-
|''no'''ct'''e(m)''||''no'''ch'''e''||''no'''it'''e''||oíche
|-
|''mŭ'''lt'''u(m)''||''mu'''ch'''o''||''mu'''it'''o''||a lán, cuid mhór
|-
|''a'''rg'''illa(m)''||''a'''rc'''illa''||''a'''rg'''ila''||cré
|-
|'''''cl'''amāre''||'''''ll'''amar''||'''''ch'''amar''||glaoch (a chur ar dhuine), scairteadh
|-
|'''''fl'''amma(m)''||'''''ll'''ama''||'''''ch'''ama''||bladhaire, lasair
|-
|'''''pl'''ēnu(m)''||'''''ll'''eno''||'''''ch'''eio''||lán
|-
|'''''bl'''andu(m)''||'''''bl'''ando''||'''''br'''ando''||bog
|-
|''homĭne(m)'' &gt; ''ho'''m'n'''e''||''ho'''mbr'''e''||''ho'''m'''em''||fear
|-
|''tremulāre'' &gt; '''''tr'''e'''m'l'''are''||'''''t'''e'''mbl'''ar''||'''''tr'''e'''m'''er''||crith, creathnú
|-
|''cā'''s'''ĕu(m)''||''que'''s'''o''||''que'''ij'''o''||cáis
|-
|''a'''lĭ'''u(m)''||''a'''j'''o''|||''a'''lh'''o''||gairleog
|-
|''ocŭlu(m)'' &gt; ''o'''c'l'''u''||''o'''j'''o''||''o'''lh'''o''||súil, rosc
|}

Sna háiteanna ina bhfuil an Spáinnis agus an Phortaingéilis i síor-theagmháil le chéile, bíonn siad ag imirt tionchair ar a chéile, ionas go bhforbraítear cineál béarlagair measctha. Tugtar ''Portuñol'' (&quot;Portáinnis&quot;, as ''portugués'', is é sin, meascán de Phortaingéilis, agus ''español'', Spáinnis) nó ''Fronterizo'' (&quot;teanga na teorainne&quot;, &quot;Teorainnis&quot;) ar theangacha measctha den chineál seo. Is é an leagan is aithnidiúla den Phortuñol ná an ceann a labhraítear in aice le teorainn na Brasaíle agus Uragua. Imríonn an cineál seo Portuñol, fiú, tionchar nach beag ar an Spáinnis a chloistear i lár na tíre.

== Stair ==

Teanga Rómánsach í an Spáinnis, rud a chiallaíonn gurb í an [[An Laidin|Laidin]] - nó an leagan labhartha den Laidin - is bunús léi. D'imir an [[Ceiltibéiris|Cheiltibéiris]], an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Araibis|Araibis]] tionchar ar an Spáinnis, agus í á forbairt cois chósta thuaidh na Leathinise Ibéirí. Tréithe tipiciúla iad séimhiú na gconsan - rinneadh ''vida'' [βi:δa] de ''vita'' na Laidine - an caolú (''annum'' -&gt; ''año''), agus défhoghrú na ngutaí (''terra'' -&gt; ''tierra'', ''novus'' -&gt; ''nuevo''). De réir mar a bhí Críostaithe an Tuaiscirt ag athghabháil na Leathinise ó na Muslamaigh, leath an chanúint seo ó dheas. Sa bhliain [[1492]], d'fhoilsigh [[Elo Antonio de Nebrija]] an chéad ghramadach Spáinnise leis an teanga a chaighdeánú. Nuair a chuir sé an saothar seo faoi bhráid na Banríona Isibéil, d'fhiafraigh sise de: ''Cén úsáid a bheadh ina leithéid seo dom, agus an teanga go líofa agam cheana féin?'' Is é an freagra a thug Nebrija ná: ''A Mhórgacht, is iontach an áis an teanga chun an Impireacht a rialú.''

Tháinig focail Nebrija isteach fíor, nó de réir mar a bhí an Spáinn ag gabháil coilíneachtaí nua ar fud an domhain, chuaigh an teanga i bhfairsinge.

[[Íomhá:Spanish language World Map.svg|mion|clé|350px|
An Domhan:
{{legend|#FF0000|Dearg - teanga oifigiúil}}
{{legend|#0000FF|Dubhghorm - dara teanga}}
&lt;!--SAM:
{{legend|#0000FF|+25%}}
{{legend|#0080FF|10-20%}}
{{legend|#78C0FF|5-10%}}--&gt;
]]

== Cá Labhraítear Spáinnis? ==
Inniu, labhraítear Spáinnis ar fud Mheiriceá Theas. Is í an [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]] an t-aon tír mhór san ilchríoch sin nach bhfuil an Spáinnis mar phríomhtheanga ansin, nó is í an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] teanga na Brasaíle. Tá stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[An Bholaiv|Bholaiv]], i b[[Peiriú]], san [[An Airgintín|Airgintín]], sa t[[An tSile|Sile]], sa [[An Cholóim|Cholóim]], i g[[Cósta Ríce]], i g[[Cúba]], sa [[An Phoblacht Dhoiminiceach|Phoblacht Dhoiminiceach]], i [[Meicsiceo]], sa t[[An tSalvadóir|Salvadóir]], in [[Eacuadór]], sa [[An Ghuine Mheánchriosach|Ghuine Mheánchiorclach]], i n[[Guatamala]], i [[Hondúras]], i b[[Pórtó Ríce]], sa [[An Spáinn|Spáinn]], i [[Veiniséala]], i b[[Paragua]], in [[Uragua]], agus sa t[[An tSahára Thiar|Sahára Thiar]].

Níl stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[an Bheilís|Bheilís]], ach mura bhfuil féin, tá sí á labhairt ansin go fairsing. Sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], tá sí ag tríocha milliún duine, ach níl stádas oifigiúil aici ach i bPortó Ríce. Is minic a shíltear go bhfuil an Spáinnis ina teanga oifigiúil i [[Nua-Mheicsiceo]], ach le fírinne, níl teanga oifigiúil ar bith ag Nua-Mheicsiceo. Cibé faoin stádas oifigiúil, tuigeann cuid mhór de na húdaráis áitiúla sna Stáit go gcaithfidh siad freastal éigin a dhéanamh ar riachtanaisí lucht labhartha na Spáinnise, líonmhar is uile agus atá siad. Tá tábhacht na Spáinnise ag dul i méadaíocht sna Stáit, agus a lán daoine á foghlaim mar theanga iasachta.

Maidir leis na h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], bhí an Spáinnis á saothrú mar theanga choilíneach ar feadh i bhfad, ach níor éirigh leis na Spáinnigh na teangacha bundúchasacha a bhaint de bhéal na ndaoine. Cé gur imir an Spáinnis an-tionchar orthu, d'imigh sí as úsáid go géar gasta i ndiaidh an ghabháltais a rinne na Meiriceánaigh ar na hoileáin i dtús na fichiú haoise. Níl sí ina teanga oifigiúil a thuilleadh, agus níl sí ó dhúchas ag trí mhíle duine sna hoileáin. Na leaganacha [[Fásteanga|criólaithe]] den Spáinnis a tháinig ar an bhfód de thoradh theagmháil na Spáinnise leis na teangacha bundúchasacha, tá siad á labhairt ag trí chéad míle duine sna hoileáin. San am céanna, tá an [[An Tagálaigis|Tagálaigis]], an ceann is tábhachtaí de na teangacha bundúchasacha, ó dhúchas ag dhá mhilliún is fiche de dhaoine, agus í foghlamthe mar [[Francbhéarla|fhrancbhéarla]] réigiúnda ag dhá nó trí oiread eile. Tríd is tríd, níl mórán tábhachta leis an Spáinnis sna hOileáin Fhilipíneacha inniu, cé go raibh na hoileáin á gcoilíniú ag na Spáinnigh go deireadh na naoú haoise déag.


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ordú de réir na hAibítre
! Líon na gCainteoirí Dúchais
|-
|
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An Airgintín]] (41,248,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000)
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[An Cholóim]] (45,600,000) 
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000) 
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[An tSín]] (250,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000)
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
|
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[An Cholóim]] (45,600,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000) 
# [[An Airgintín]] (41,248,000) 
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000) 
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000) 
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000) 
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An tSín]] (250,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
|-
! colspan=&quot;2&quot; | Is deacair líon cruinn na Spáinniseoirí a shainiú, nó fiú sna tíortha ina bhfuil stádas oifigiúil aici, is iomaí duine nach bhfuil in ann í a labhairt. Ón taobh eile, an chuid is mó de na Spáinniseoirí sna Stáit Aontaithe nó i dtíortha móra Béarla eile, bíonn Béarla acu, agus cuid acu tá líofacht níos fearr acu sa Bhéarla ná sa Spáinnis féin.  
|}

== Difríochtaí Réigiúnda ==

=== Fuaimniú na litreach ''z'' agus ''c'' roimh ''e'' agus ''i'' ===

Ceann de na príomhdhifríochtaí idir Spáinnis Mheiriceá Laidinigh agus Spáinnis na Spáinne féin is ea fuaimniú na litreach ''z'' chomh maith le fuaimniú na litreach ''c'' nuair a thagann sí le ''e'' nó ''i''. Sa chuid is mó den Spáinn, fuaimnítear iad [θ] - is é sin, mar ''th'' an Bhéarla san fhocal &quot;''thick''&quot;, agus tugtar ''zezeo'' ar an bhfeiniméan seo.

Sna hOileáin Chanáracha, i gcodanna na hAndalúise, agus i Meiriceá Laidineach iomlán, áfach, is mar [s] a fhuaimnítear iad - ''ceceo'' a thugtar air seo.

=== Le nó lo? ===

Cé go bhfuil an chuid is mó de dhíochlaonta na Laidine imithe as an Spáinnis, aithnítear an tuiseal cuspóireach agus an tuiseal tabharthach ó chéile i gcónaí i bhforainmneacha áirithe. De réir an chaighdeáin, deirtear '''''lo''' hice'' &quot;rinne mé é&quot; (tuiseal cuspóireach), ach '''''le''' hablé'' &quot;labhair mé leis&quot;, nó &quot;labhair mé '''dó'''&quot;, focal ar fhocal (tuiseal tabharthach). Sna canúintí ina gcleachtaítear an ''loísmo'', úsáidtear ''lo'' sa dá chiall: ''lo hice'', ''lo hablé''. Ní cuid den teanga chaighdeánach é an ''loísmo'' dar le hAcadamh Ríoga na Spáinnise, ach mar sin féin, cloistear go minic sa Spáinn féin é, go háirithe i gcanúintí Thuaisceart na Caistíle.

=== Voseo ===

Le coincheap an ''voseo'' a thuiscint, ní mór dúinn súil a chaitheamh ar iarmhíreanna pearsanta na mbriathar Spáinnise mar a labhraítear sa Spáinn féin í:

:yo soy = is mé
:tú eres = is tú
:él es/ella es = is é/is í

:nosotros somos = is sinn
:vosotros sois = is sibh
:ellos/ellas son = is iad

:Usted es = is tú (ag labhairt go múinte le duine nach bhfuil aithne mhaith agat air)
:Ustedes son = is sibh (ag labhairt go múinte le daoine nach bhfuil aithne mhaith agat orthu)

I gcanúintí Mheiriceá Theas, tá an forainm úd ''vosotros'' dulta in éag, agus úsáidtear ''ustedes'' ina áit, fiú má táthar ag labhairt le daoine a bhfuil aithne mhaith ag an gcainteoir orthu. San am céanna, maireann an sean-fhorainm úd ''vos'' i gcónaí in áiteanna i Meiriceá Theas, agus an fhoirm den bhriathar atá ag dul leis, tá sí cosúil leis an bhfoirm atá ag dul le ''vosotros'', ach amháin go bhfuil an t-''i'' roimh an ''s'' fágtha ar lár: ''vos sos'' in áit ''tu eres'', ''vos hablás'' in áit ''tu hablas'' &quot;labhraíonn tú, tá tú ag labhairt&quot; (cf. ''vosotros habláis'' = &quot;labhraíonn sibh, tá sibh ag labhairt&quot;). Tabhair faoi deara, áfach, go ndéantar ''-ís'' seachas ''-és'' den iarmhír ''-éis'': ''tu comes'' = &quot;itheann tú, tá tú ag ithe&quot;, ''vosotros coméis'' = &quot;itheann sibh, tá sibh ag ithe&quot;, ''vos comís'' = &quot;itheann tú, tá tú ag ithe&quot; (sna canúintí leis an ''voseo''). 

Tá glacadh leis an ''voseo'' sa teanga liteartha féin i dtíortha Río de la Plata, mar atá, [[Uragua]], [[An Cholóim]], [[Paragua]], agus [[an Airgintín]], ach bíonn sé coitianta go leor sa ghnáthchaint ina lán tíortha eile, go háirithe i Lár Mheiriceá.

== Gramadach ==

Tá tuisil agus inscne neodrach na Laidine imithe as an Spáinnis go hiomlán, agus tá sé an-fhurasta uimhir iolra na n-ainmfhocal a fhoirmiú, nó níl de dhíth ach -s nó -es a chur leo: ''hombre'' - ''hombres'', ''mujer'' - ''mujeres'', ''país'' - ''países'', agus araile. Scéal eile ar fad é an briathar, go háirithe úsáid an mhodha fhoshuitigh, nó is ar éigean is féidir í a fhoghlaim mar is ceart gan an teanga a chleachtadh i gcuideachta na gcainteoirí dúchais nó dianstaidéar a dhéanamh ar an litríocht Spáinnise. 

Is iad na haimsirí is tábhachtaí sa Spáinnis ná an aimsir láithreach, an aimsir fháistineach, an aimsir chaite neamhfhoirfe agus an aimsir chaite fhoirfe, ach tá foirmeacha eile ann fós. Tá modh coinníollach ag na briathra freisin.

Cosúil leis an nGaeilge, baineann an Spáinnis úsáid as dhá bhriathar a d'aistreofí go to be i mBéarla - ''es'' (arb ionann, don chuid is mó, é agus ''is'' na Gaeilge) agus ''está'' (a chomhfhreagraíonn  le ''tá'' na Gaeilge ina úsáid).

{{IdirVicí|cód=es}}

{{Teangacha oifigiúla na NA}}
{{Teangacha oifigiúla an AE}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

==Naisc sheachtracha==


{{DEFAULTSORT:Spáinnis, An}}
[[Catagóir:An Spáinnis| ]]
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:Teangacha na Spáinne|Spáinnis]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Theas]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Thuaidh]]
[[Catagóir:An Spáinn]]
[[Catagóir:Meiriceá Laidineach]]
[[Catagóir:Meicsiceo]]
[[Catagóir:An Airgintín]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla na Náisiún Aontaithe]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla an Aontais Eorpaigh]]</text>
      <sha1>1r1sfoc3cuyw878wpkki2hf0a0ojvxo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269895</id>
      <parentid>1269894</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T21:31:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Gramadach */</comment>
      <origin>1269895</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19514" sha1="icysj4pjhbsho600ha74fh3nw2zah2f" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í '''an Spáinnis''' nó '''Caistílis''' teanga náisiúnta [[an Spáinn|na Spáinne]], chomh maith leis an gcuid is mó de [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Laidineach]]. Tá tábhacht ag an teanga, freisin, sna h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], agus i gcuid mhaith de Stáit Aontaithe Mheiriceá, go háirithe de thoradh na hinimirce ó thíortha Mheiriceá Laidinigh. Labhraítear Spáinnis i dtuaisceart Mharacó go fóill, sa chuid den tír a bhí ina coilíneacht ag an Spáinn. Is [[Teangacha Rómánsacha|teanga Rómánsach]] í, is é sin, is teanga de bhunadh na [[An Laidin|Laidine]] í. Tugtar ''Castellano'' ar an gcaighdeán oifigiúil go minic, is é sin, an Chaistílis, nó teanga [[An Chaistíl|Chúige na Caistíle]]. Dealraíonn sé gur tháinig an Spáinnis, mar theanga nó mar chanúint ar leith, ar an bhfód i gCantabria i dtuaisceart na Spáinne, ach ansin, chuaigh sí in úsáid sa Chaistíl freisin. Sa bhliain [[1492]], foilsíodh an chéad ghramadach chaighdeánach don Spáinnis. Sa bhliain chéanna, chuaigh [[Criostóir Colambas|Críostóir Colambas]], nó ''Cristobal Colón'', mar a thugann na Spáinniseoirí air, i dtír san Oileán Úr, agus chuir sé an chéad tús leis an ngabháltas millteanach, an ''Conquista'' nó an Concas, a rinne na Spáinnigh ansin. Thug siad a dteanga leo, agus ní raibh aon mhoill ar na bundúchasaigh í a fhoghlaim. Mar sin, is í an Spáinnis an teanga Rómánsach is líonmhaire cainteoirí inniu. Creidtear go bhfuil sí ó dhúchas ag ceithre chéad is deich milliún duine, agus an uimhir sin ag dul in airde. Mar sin, tá an Spáinnis ar theangacha móra an domhain.

==Ainm na teanga==

Is nós le muintir na Spáinne ''español'' a thabhairt ar an teanga le hí a scaradh ó theangacha náisiúnta na dtíortha eile, ach is rogha leo ''castellano'' nó Caistílis a ghlaoch uirthi le béim ar leith a chur ar an difríocht idir í agus teangacha réigiúnda na Spáinne, an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]] ach go háirithe. Dá réir sin, is é an téarma a úsáideann bunreacht na Spáinne ná ''castellano''. Iad siúd a bhfuil teanga réigiúnda éigin á labhairt acu, is minic a bhíonn siad míshásta leis an bhfocal ''español'', ó shamhlaíonn siad le húsáid oifigiúil na deachtóireachta faoi [[Francisco Franco]] é. Is amhlaidh nach raibh meas an mhadra ag Franco ar na teangacha mionlaigh, agus é den tuairim go gcaithfí iad a bhaint de bhéal na ndaoine agus teanga ghlórmhar na Spáinne a chur ina n-áit. Ón taobh eile de, is féidir do náisiúnaí Bascach nó Catalónach an t-ainm sin ''español'' a thabhairt ar an teanga, agus é ag iarraidh a chur in iúl nach leis an Spáinn a réigiún féin ar aon nós, agus gur teanga choimhthíoch í an Spáinnis.

Maidir leis na tíortha eile ina labhraítear an Spáinnis, ní bhíonn mórán polaitíochta ag greamú den téarma sin ''español'', agus braitheann sé ar an nós áitiúil, cé acu focal is minicí a chloistear. Tríd is tríd, áfach, is é an t-ainm sin ''castellano'' an ceann is lú idé-eolaíochta.

== Teangacha Gaolmhara ==

Is iad na teangacha Ibéaracha Rómánsacha eile sa Leithinis Phirinéach na gaolta is dlúithe atá ag an Spáinnis, mar atá, an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]], an [[An Aragóinis|Aragóinis]], an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]], an [[An Ghailísis|Ghailísis]], agus an [[Spáinnis Ghiúdach]] chomh maith leis na canúintí úd Asturianu, Estremeñu, Aranès, agus Llïonés. An chuid is mó de na teangacha seo, tháinig siad ar an bhfód nuair a d'fhoghlaim na ciníocha Ceilteacha in Iarthar na hEorpa leagan éigin den Laidin, agus mar sin, is féidir comhthréithe a aithint eatarthu go raidhsiúil. Tá an Iodáilis sách intuigthe ag an Spáinniseoir chomh maith, cé nach bhfuil an gaol chomh dlúth céanna. Ón taobh eile de, bíonn sé deacair ag an Spáinneach mórán adhmaid a dhéanamh de chaint an Fhrancaigh, mura bhfuil staidéar déanta aige ar an bh[[An Fhraincis|Fraincis]].

Maidir leis an Spáinnis Ghiúdach, is ionann í, go bunúsach, agus Spáinnis na Meánaoise. Cruthaíodh mar theanga ar leith í, nuair a ruaigeadh na Giúdaigh as an Spáinn sa chúigiú haois déag. Chuaigh siad ina gcónaí sna Balcáin, áit a raibh na Turcaigh i gceannas ar san am sin, agus lean siad ag labhairt na Spáinnise ansin. Chuir siad aibítir na hEabhraise i bhfeidhm ar an Spáinnis, agus is follasach gur imir teangacha áitiúla a dtimpeallachta, ar nós na Bulgáirise agus na Tuircise, tionchar áirithe ar an teanga. Dúirt an pianódóir Meiriceánach [[Murray Perahia]], a bhfuil an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas aige, go magúil go bhfuair sé an teanga san úrscéal [[Don Cíochótae]] an-nua-aimseartha - scríobhadh an leabhar i dtús na seachtú haoise déag. Bhí an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas ag an scríbhneoir [[Elias Canetti]] freisin, cé gur roghnaigh sé a chuid scríbhneoireachta a dhéanamh trí mheán na [[An Ghearmáinis|Gearmáinise]].

=== An Spáinnis agus an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] ===

Tá dlúthghaol ag an Spáinnis agus ag an bPortaingéilis le chéile, ach mar sin féin, is iomaí difríocht is féidir a aithint eatarthu. Ó thaobh na foghraíochta de, is luath a thosaigh comhcheangail na gconsan ag forbairt a mbealach féin sa dá theanga.


{|style=&quot;width:70%; height:100px&quot; border=&quot;1
|'''[[An Laidin|Laidin]]''' || '''Spáinnis'''||'''[[An Phortaingéilis|Portaingéilis]]'''
|-
|''o'''ct'''o''||''o'''ch'''o''||''o'''it'''o''||ocht
|-
|''no'''ct'''e(m)''||''no'''ch'''e''||''no'''it'''e''||oíche
|-
|''mŭ'''lt'''u(m)''||''mu'''ch'''o''||''mu'''it'''o''||a lán, cuid mhór
|-
|''a'''rg'''illa(m)''||''a'''rc'''illa''||''a'''rg'''ila''||cré
|-
|'''''cl'''amāre''||'''''ll'''amar''||'''''ch'''amar''||glaoch (a chur ar dhuine), scairteadh
|-
|'''''fl'''amma(m)''||'''''ll'''ama''||'''''ch'''ama''||bladhaire, lasair
|-
|'''''pl'''ēnu(m)''||'''''ll'''eno''||'''''ch'''eio''||lán
|-
|'''''bl'''andu(m)''||'''''bl'''ando''||'''''br'''ando''||bog
|-
|''homĭne(m)'' &gt; ''ho'''m'n'''e''||''ho'''mbr'''e''||''ho'''m'''em''||fear
|-
|''tremulāre'' &gt; '''''tr'''e'''m'l'''are''||'''''t'''e'''mbl'''ar''||'''''tr'''e'''m'''er''||crith, creathnú
|-
|''cā'''s'''ĕu(m)''||''que'''s'''o''||''que'''ij'''o''||cáis
|-
|''a'''lĭ'''u(m)''||''a'''j'''o''|||''a'''lh'''o''||gairleog
|-
|''ocŭlu(m)'' &gt; ''o'''c'l'''u''||''o'''j'''o''||''o'''lh'''o''||súil, rosc
|}

Sna háiteanna ina bhfuil an Spáinnis agus an Phortaingéilis i síor-theagmháil le chéile, bíonn siad ag imirt tionchair ar a chéile, ionas go bhforbraítear cineál béarlagair measctha. Tugtar ''Portuñol'' (&quot;Portáinnis&quot;, as ''portugués'', is é sin, meascán de Phortaingéilis, agus ''español'', Spáinnis) nó ''Fronterizo'' (&quot;teanga na teorainne&quot;, &quot;Teorainnis&quot;) ar theangacha measctha den chineál seo. Is é an leagan is aithnidiúla den Phortuñol ná an ceann a labhraítear in aice le teorainn na Brasaíle agus Uragua. Imríonn an cineál seo Portuñol, fiú, tionchar nach beag ar an Spáinnis a chloistear i lár na tíre.

== Stair ==

Teanga Rómánsach í an Spáinnis, rud a chiallaíonn gurb í an [[An Laidin|Laidin]] - nó an leagan labhartha den Laidin - is bunús léi. D'imir an [[Ceiltibéiris|Cheiltibéiris]], an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Araibis|Araibis]] tionchar ar an Spáinnis, agus í á forbairt cois chósta thuaidh na Leathinise Ibéirí. Tréithe tipiciúla iad séimhiú na gconsan - rinneadh ''vida'' [βi:δa] de ''vita'' na Laidine - an caolú (''annum'' -&gt; ''año''), agus défhoghrú na ngutaí (''terra'' -&gt; ''tierra'', ''novus'' -&gt; ''nuevo''). De réir mar a bhí Críostaithe an Tuaiscirt ag athghabháil na Leathinise ó na Muslamaigh, leath an chanúint seo ó dheas. Sa bhliain [[1492]], d'fhoilsigh [[Elo Antonio de Nebrija]] an chéad ghramadach Spáinnise leis an teanga a chaighdeánú. Nuair a chuir sé an saothar seo faoi bhráid na Banríona Isibéil, d'fhiafraigh sise de: ''Cén úsáid a bheadh ina leithéid seo dom, agus an teanga go líofa agam cheana féin?'' Is é an freagra a thug Nebrija ná: ''A Mhórgacht, is iontach an áis an teanga chun an Impireacht a rialú.''

Tháinig focail Nebrija isteach fíor, nó de réir mar a bhí an Spáinn ag gabháil coilíneachtaí nua ar fud an domhain, chuaigh an teanga i bhfairsinge.

[[Íomhá:Spanish language World Map.svg|mion|clé|350px|
An Domhan:
{{legend|#FF0000|Dearg - teanga oifigiúil}}
{{legend|#0000FF|Dubhghorm - dara teanga}}
&lt;!--SAM:
{{legend|#0000FF|+25%}}
{{legend|#0080FF|10-20%}}
{{legend|#78C0FF|5-10%}}--&gt;
]]

== Cá Labhraítear Spáinnis? ==
Inniu, labhraítear Spáinnis ar fud Mheiriceá Theas. Is í an [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]] an t-aon tír mhór san ilchríoch sin nach bhfuil an Spáinnis mar phríomhtheanga ansin, nó is í an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] teanga na Brasaíle. Tá stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[An Bholaiv|Bholaiv]], i b[[Peiriú]], san [[An Airgintín|Airgintín]], sa t[[An tSile|Sile]], sa [[An Cholóim|Cholóim]], i g[[Cósta Ríce]], i g[[Cúba]], sa [[An Phoblacht Dhoiminiceach|Phoblacht Dhoiminiceach]], i [[Meicsiceo]], sa t[[An tSalvadóir|Salvadóir]], in [[Eacuadór]], sa [[An Ghuine Mheánchriosach|Ghuine Mheánchiorclach]], i n[[Guatamala]], i [[Hondúras]], i b[[Pórtó Ríce]], sa [[An Spáinn|Spáinn]], i [[Veiniséala]], i b[[Paragua]], in [[Uragua]], agus sa t[[An tSahára Thiar|Sahára Thiar]].

Níl stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[an Bheilís|Bheilís]], ach mura bhfuil féin, tá sí á labhairt ansin go fairsing. Sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], tá sí ag tríocha milliún duine, ach níl stádas oifigiúil aici ach i bPortó Ríce. Is minic a shíltear go bhfuil an Spáinnis ina teanga oifigiúil i [[Nua-Mheicsiceo]], ach le fírinne, níl teanga oifigiúil ar bith ag Nua-Mheicsiceo. Cibé faoin stádas oifigiúil, tuigeann cuid mhór de na húdaráis áitiúla sna Stáit go gcaithfidh siad freastal éigin a dhéanamh ar riachtanaisí lucht labhartha na Spáinnise, líonmhar is uile agus atá siad. Tá tábhacht na Spáinnise ag dul i méadaíocht sna Stáit, agus a lán daoine á foghlaim mar theanga iasachta.

Maidir leis na h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], bhí an Spáinnis á saothrú mar theanga choilíneach ar feadh i bhfad, ach níor éirigh leis na Spáinnigh na teangacha bundúchasacha a bhaint de bhéal na ndaoine. Cé gur imir an Spáinnis an-tionchar orthu, d'imigh sí as úsáid go géar gasta i ndiaidh an ghabháltais a rinne na Meiriceánaigh ar na hoileáin i dtús na fichiú haoise. Níl sí ina teanga oifigiúil a thuilleadh, agus níl sí ó dhúchas ag trí mhíle duine sna hoileáin. Na leaganacha [[Fásteanga|criólaithe]] den Spáinnis a tháinig ar an bhfód de thoradh theagmháil na Spáinnise leis na teangacha bundúchasacha, tá siad á labhairt ag trí chéad míle duine sna hoileáin. San am céanna, tá an [[An Tagálaigis|Tagálaigis]], an ceann is tábhachtaí de na teangacha bundúchasacha, ó dhúchas ag dhá mhilliún is fiche de dhaoine, agus í foghlamthe mar [[Francbhéarla|fhrancbhéarla]] réigiúnda ag dhá nó trí oiread eile. Tríd is tríd, níl mórán tábhachta leis an Spáinnis sna hOileáin Fhilipíneacha inniu, cé go raibh na hoileáin á gcoilíniú ag na Spáinnigh go deireadh na naoú haoise déag.


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ordú de réir na hAibítre
! Líon na gCainteoirí Dúchais
|-
|
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An Airgintín]] (41,248,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000)
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[An Cholóim]] (45,600,000) 
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000) 
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[An tSín]] (250,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000)
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
|
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[An Cholóim]] (45,600,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000) 
# [[An Airgintín]] (41,248,000) 
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000) 
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000) 
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000) 
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An tSín]] (250,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
|-
! colspan=&quot;2&quot; | Is deacair líon cruinn na Spáinniseoirí a shainiú, nó fiú sna tíortha ina bhfuil stádas oifigiúil aici, is iomaí duine nach bhfuil in ann í a labhairt. Ón taobh eile, an chuid is mó de na Spáinniseoirí sna Stáit Aontaithe nó i dtíortha móra Béarla eile, bíonn Béarla acu, agus cuid acu tá líofacht níos fearr acu sa Bhéarla ná sa Spáinnis féin.  
|}

== Difríochtaí Réigiúnda ==

=== Fuaimniú na litreach ''z'' agus ''c'' roimh ''e'' agus ''i'' ===

Ceann de na príomhdhifríochtaí idir Spáinnis Mheiriceá Laidinigh agus Spáinnis na Spáinne féin is ea fuaimniú na litreach ''z'' chomh maith le fuaimniú na litreach ''c'' nuair a thagann sí le ''e'' nó ''i''. Sa chuid is mó den Spáinn, fuaimnítear iad [θ] - is é sin, mar ''th'' an Bhéarla san fhocal &quot;''thick''&quot;, agus tugtar ''zezeo'' ar an bhfeiniméan seo.

Sna hOileáin Chanáracha, i gcodanna na hAndalúise, agus i Meiriceá Laidineach iomlán, áfach, is mar [s] a fhuaimnítear iad - ''ceceo'' a thugtar air seo.

=== Le nó lo? ===

Cé go bhfuil an chuid is mó de dhíochlaonta na Laidine imithe as an Spáinnis, aithnítear an tuiseal cuspóireach agus an tuiseal tabharthach ó chéile i gcónaí i bhforainmneacha áirithe. De réir an chaighdeáin, deirtear '''''lo''' hice'' &quot;rinne mé é&quot; (tuiseal cuspóireach), ach '''''le''' hablé'' &quot;labhair mé leis&quot;, nó &quot;labhair mé '''dó'''&quot;, focal ar fhocal (tuiseal tabharthach). Sna canúintí ina gcleachtaítear an ''loísmo'', úsáidtear ''lo'' sa dá chiall: ''lo hice'', ''lo hablé''. Ní cuid den teanga chaighdeánach é an ''loísmo'' dar le hAcadamh Ríoga na Spáinnise, ach mar sin féin, cloistear go minic sa Spáinn féin é, go háirithe i gcanúintí Thuaisceart na Caistíle.

=== Voseo ===

Le coincheap an ''voseo'' a thuiscint, ní mór dúinn súil a chaitheamh ar iarmhíreanna pearsanta na mbriathar Spáinnise mar a labhraítear sa Spáinn féin í:

:yo soy = is mé
:tú eres = is tú
:él es/ella es = is é/is í

:nosotros somos = is sinn
:vosotros sois = is sibh
:ellos/ellas son = is iad

:Usted es = is tú (ag labhairt go múinte le duine nach bhfuil aithne mhaith agat air)
:Ustedes son = is sibh (ag labhairt go múinte le daoine nach bhfuil aithne mhaith agat orthu)

I gcanúintí Mheiriceá Theas, tá an forainm úd ''vosotros'' dulta in éag, agus úsáidtear ''ustedes'' ina áit, fiú má táthar ag labhairt le daoine a bhfuil aithne mhaith ag an gcainteoir orthu. San am céanna, maireann an sean-fhorainm úd ''vos'' i gcónaí in áiteanna i Meiriceá Theas, agus an fhoirm den bhriathar atá ag dul leis, tá sí cosúil leis an bhfoirm atá ag dul le ''vosotros'', ach amháin go bhfuil an t-''i'' roimh an ''s'' fágtha ar lár: ''vos sos'' in áit ''tu eres'', ''vos hablás'' in áit ''tu hablas'' &quot;labhraíonn tú, tá tú ag labhairt&quot; (cf. ''vosotros habláis'' = &quot;labhraíonn sibh, tá sibh ag labhairt&quot;). Tabhair faoi deara, áfach, go ndéantar ''-ís'' seachas ''-és'' den iarmhír ''-éis'': ''tu comes'' = &quot;itheann tú, tá tú ag ithe&quot;, ''vosotros coméis'' = &quot;itheann sibh, tá sibh ag ithe&quot;, ''vos comís'' = &quot;itheann tú, tá tú ag ithe&quot; (sna canúintí leis an ''voseo''). 

Tá glacadh leis an ''voseo'' sa teanga liteartha féin i dtíortha Río de la Plata, mar atá, [[Uragua]], [[An Cholóim]], [[Paragua]], agus [[an Airgintín]], ach bíonn sé coitianta go leor sa ghnáthchaint ina lán tíortha eile, go háirithe i Lár Mheiriceá.

== Gramadach ==

Tá tuisil agus inscne neodrach na Laidine imithe as an Spáinnis go hiomlán, agus tá sé an-fhurasta uimhir iolra na n-ainmfhocal a fhoirmiú, nó níl de dhíth ach -s nó -es a chur leo: ''hombre'' - ''hombres'', ''mujer'' - ''mujeres'', ''país'' - ''países'', agus araile. Scéal eile ar fad é an briathar, go háirithe úsáid an mhodha fhoshuitigh, nó is ar éigean is féidir í a fhoghlaim mar is ceart gan an teanga a chleachtadh i gcuideachta na gcainteoirí dúchais nó dianstaidéar a dhéanamh ar an litríocht Spáinnise. 

Is iad na haimsirí is tábhachtaí sa Spáinnis ná an aimsir láithreach, an aimsir fháistineach, an aimsir chaite neamhfhoirfe agus an aimsir chaite fhoirfe, ach tá foirmeacha eile ann fós. Tá modh coinníollach ag na briathra freisin.

Cosúil leis an nGaeilge, baineann an Spáinnis úsáid as dhá bhriathar a d'aistreofí go ''to be'' i mBéarla - ''es'' (is ionann ''es'' na Spáinnise agus &quot;is&quot; na Gaeilge) agus ''está'' (a chomhfhreagraíonn do ''&quot;'' tá&quot; na Gaeilge ina úsáid).

{{IdirVicí|cód=es}}

{{Teangacha oifigiúla na NA}}
{{Teangacha oifigiúla an AE}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

==Naisc sheachtracha==


{{DEFAULTSORT:Spáinnis, An}}
[[Catagóir:An Spáinnis| ]]
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:Teangacha na Spáinne|Spáinnis]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Theas]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Thuaidh]]
[[Catagóir:An Spáinn]]
[[Catagóir:Meiriceá Laidineach]]
[[Catagóir:Meicsiceo]]
[[Catagóir:An Airgintín]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla na Náisiún Aontaithe]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla an Aontais Eorpaigh]]</text>
      <sha1>icysj4pjhbsho600ha74fh3nw2zah2f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269896</id>
      <parentid>1269895</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T21:44:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Voseo */</comment>
      <origin>1269896</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19410" sha1="5ja3r6ffwuafog75e87jrqb0c5u2vu3" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í '''an Spáinnis''' nó '''Caistílis''' teanga náisiúnta [[an Spáinn|na Spáinne]], chomh maith leis an gcuid is mó de [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Laidineach]]. Tá tábhacht ag an teanga, freisin, sna h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], agus i gcuid mhaith de Stáit Aontaithe Mheiriceá, go háirithe de thoradh na hinimirce ó thíortha Mheiriceá Laidinigh. Labhraítear Spáinnis i dtuaisceart Mharacó go fóill, sa chuid den tír a bhí ina coilíneacht ag an Spáinn. Is [[Teangacha Rómánsacha|teanga Rómánsach]] í, is é sin, is teanga de bhunadh na [[An Laidin|Laidine]] í. Tugtar ''Castellano'' ar an gcaighdeán oifigiúil go minic, is é sin, an Chaistílis, nó teanga [[An Chaistíl|Chúige na Caistíle]]. Dealraíonn sé gur tháinig an Spáinnis, mar theanga nó mar chanúint ar leith, ar an bhfód i gCantabria i dtuaisceart na Spáinne, ach ansin, chuaigh sí in úsáid sa Chaistíl freisin. Sa bhliain [[1492]], foilsíodh an chéad ghramadach chaighdeánach don Spáinnis. Sa bhliain chéanna, chuaigh [[Criostóir Colambas|Críostóir Colambas]], nó ''Cristobal Colón'', mar a thugann na Spáinniseoirí air, i dtír san Oileán Úr, agus chuir sé an chéad tús leis an ngabháltas millteanach, an ''Conquista'' nó an Concas, a rinne na Spáinnigh ansin. Thug siad a dteanga leo, agus ní raibh aon mhoill ar na bundúchasaigh í a fhoghlaim. Mar sin, is í an Spáinnis an teanga Rómánsach is líonmhaire cainteoirí inniu. Creidtear go bhfuil sí ó dhúchas ag ceithre chéad is deich milliún duine, agus an uimhir sin ag dul in airde. Mar sin, tá an Spáinnis ar theangacha móra an domhain.

==Ainm na teanga==

Is nós le muintir na Spáinne ''español'' a thabhairt ar an teanga le hí a scaradh ó theangacha náisiúnta na dtíortha eile, ach is rogha leo ''castellano'' nó Caistílis a ghlaoch uirthi le béim ar leith a chur ar an difríocht idir í agus teangacha réigiúnda na Spáinne, an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]] ach go háirithe. Dá réir sin, is é an téarma a úsáideann bunreacht na Spáinne ná ''castellano''. Iad siúd a bhfuil teanga réigiúnda éigin á labhairt acu, is minic a bhíonn siad míshásta leis an bhfocal ''español'', ó shamhlaíonn siad le húsáid oifigiúil na deachtóireachta faoi [[Francisco Franco]] é. Is amhlaidh nach raibh meas an mhadra ag Franco ar na teangacha mionlaigh, agus é den tuairim go gcaithfí iad a bhaint de bhéal na ndaoine agus teanga ghlórmhar na Spáinne a chur ina n-áit. Ón taobh eile de, is féidir do náisiúnaí Bascach nó Catalónach an t-ainm sin ''español'' a thabhairt ar an teanga, agus é ag iarraidh a chur in iúl nach leis an Spáinn a réigiún féin ar aon nós, agus gur teanga choimhthíoch í an Spáinnis.

Maidir leis na tíortha eile ina labhraítear an Spáinnis, ní bhíonn mórán polaitíochta ag greamú den téarma sin ''español'', agus braitheann sé ar an nós áitiúil, cé acu focal is minicí a chloistear. Tríd is tríd, áfach, is é an t-ainm sin ''castellano'' an ceann is lú idé-eolaíochta.

== Teangacha Gaolmhara ==

Is iad na teangacha Ibéaracha Rómánsacha eile sa Leithinis Phirinéach na gaolta is dlúithe atá ag an Spáinnis, mar atá, an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]], an [[An Aragóinis|Aragóinis]], an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]], an [[An Ghailísis|Ghailísis]], agus an [[Spáinnis Ghiúdach]] chomh maith leis na canúintí úd Asturianu, Estremeñu, Aranès, agus Llïonés. An chuid is mó de na teangacha seo, tháinig siad ar an bhfód nuair a d'fhoghlaim na ciníocha Ceilteacha in Iarthar na hEorpa leagan éigin den Laidin, agus mar sin, is féidir comhthréithe a aithint eatarthu go raidhsiúil. Tá an Iodáilis sách intuigthe ag an Spáinniseoir chomh maith, cé nach bhfuil an gaol chomh dlúth céanna. Ón taobh eile de, bíonn sé deacair ag an Spáinneach mórán adhmaid a dhéanamh de chaint an Fhrancaigh, mura bhfuil staidéar déanta aige ar an bh[[An Fhraincis|Fraincis]].

Maidir leis an Spáinnis Ghiúdach, is ionann í, go bunúsach, agus Spáinnis na Meánaoise. Cruthaíodh mar theanga ar leith í, nuair a ruaigeadh na Giúdaigh as an Spáinn sa chúigiú haois déag. Chuaigh siad ina gcónaí sna Balcáin, áit a raibh na Turcaigh i gceannas ar san am sin, agus lean siad ag labhairt na Spáinnise ansin. Chuir siad aibítir na hEabhraise i bhfeidhm ar an Spáinnis, agus is follasach gur imir teangacha áitiúla a dtimpeallachta, ar nós na Bulgáirise agus na Tuircise, tionchar áirithe ar an teanga. Dúirt an pianódóir Meiriceánach [[Murray Perahia]], a bhfuil an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas aige, go magúil go bhfuair sé an teanga san úrscéal [[Don Cíochótae]] an-nua-aimseartha - scríobhadh an leabhar i dtús na seachtú haoise déag. Bhí an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas ag an scríbhneoir [[Elias Canetti]] freisin, cé gur roghnaigh sé a chuid scríbhneoireachta a dhéanamh trí mheán na [[An Ghearmáinis|Gearmáinise]].

=== An Spáinnis agus an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] ===

Tá dlúthghaol ag an Spáinnis agus ag an bPortaingéilis le chéile, ach mar sin féin, is iomaí difríocht is féidir a aithint eatarthu. Ó thaobh na foghraíochta de, is luath a thosaigh comhcheangail na gconsan ag forbairt a mbealach féin sa dá theanga.


{|style=&quot;width:70%; height:100px&quot; border=&quot;1
|'''[[An Laidin|Laidin]]''' || '''Spáinnis'''||'''[[An Phortaingéilis|Portaingéilis]]'''
|-
|''o'''ct'''o''||''o'''ch'''o''||''o'''it'''o''||ocht
|-
|''no'''ct'''e(m)''||''no'''ch'''e''||''no'''it'''e''||oíche
|-
|''mŭ'''lt'''u(m)''||''mu'''ch'''o''||''mu'''it'''o''||a lán, cuid mhór
|-
|''a'''rg'''illa(m)''||''a'''rc'''illa''||''a'''rg'''ila''||cré
|-
|'''''cl'''amāre''||'''''ll'''amar''||'''''ch'''amar''||glaoch (a chur ar dhuine), scairteadh
|-
|'''''fl'''amma(m)''||'''''ll'''ama''||'''''ch'''ama''||bladhaire, lasair
|-
|'''''pl'''ēnu(m)''||'''''ll'''eno''||'''''ch'''eio''||lán
|-
|'''''bl'''andu(m)''||'''''bl'''ando''||'''''br'''ando''||bog
|-
|''homĭne(m)'' &gt; ''ho'''m'n'''e''||''ho'''mbr'''e''||''ho'''m'''em''||fear
|-
|''tremulāre'' &gt; '''''tr'''e'''m'l'''are''||'''''t'''e'''mbl'''ar''||'''''tr'''e'''m'''er''||crith, creathnú
|-
|''cā'''s'''ĕu(m)''||''que'''s'''o''||''que'''ij'''o''||cáis
|-
|''a'''lĭ'''u(m)''||''a'''j'''o''|||''a'''lh'''o''||gairleog
|-
|''ocŭlu(m)'' &gt; ''o'''c'l'''u''||''o'''j'''o''||''o'''lh'''o''||súil, rosc
|}

Sna háiteanna ina bhfuil an Spáinnis agus an Phortaingéilis i síor-theagmháil le chéile, bíonn siad ag imirt tionchair ar a chéile, ionas go bhforbraítear cineál béarlagair measctha. Tugtar ''Portuñol'' (&quot;Portáinnis&quot;, as ''portugués'', is é sin, meascán de Phortaingéilis, agus ''español'', Spáinnis) nó ''Fronterizo'' (&quot;teanga na teorainne&quot;, &quot;Teorainnis&quot;) ar theangacha measctha den chineál seo. Is é an leagan is aithnidiúla den Phortuñol ná an ceann a labhraítear in aice le teorainn na Brasaíle agus Uragua. Imríonn an cineál seo Portuñol, fiú, tionchar nach beag ar an Spáinnis a chloistear i lár na tíre.

== Stair ==

Teanga Rómánsach í an Spáinnis, rud a chiallaíonn gurb í an [[An Laidin|Laidin]] - nó an leagan labhartha den Laidin - is bunús léi. D'imir an [[Ceiltibéiris|Cheiltibéiris]], an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Araibis|Araibis]] tionchar ar an Spáinnis, agus í á forbairt cois chósta thuaidh na Leathinise Ibéirí. Tréithe tipiciúla iad séimhiú na gconsan - rinneadh ''vida'' [βi:δa] de ''vita'' na Laidine - an caolú (''annum'' -&gt; ''año''), agus défhoghrú na ngutaí (''terra'' -&gt; ''tierra'', ''novus'' -&gt; ''nuevo''). De réir mar a bhí Críostaithe an Tuaiscirt ag athghabháil na Leathinise ó na Muslamaigh, leath an chanúint seo ó dheas. Sa bhliain [[1492]], d'fhoilsigh [[Elo Antonio de Nebrija]] an chéad ghramadach Spáinnise leis an teanga a chaighdeánú. Nuair a chuir sé an saothar seo faoi bhráid na Banríona Isibéil, d'fhiafraigh sise de: ''Cén úsáid a bheadh ina leithéid seo dom, agus an teanga go líofa agam cheana féin?'' Is é an freagra a thug Nebrija ná: ''A Mhórgacht, is iontach an áis an teanga chun an Impireacht a rialú.''

Tháinig focail Nebrija isteach fíor, nó de réir mar a bhí an Spáinn ag gabháil coilíneachtaí nua ar fud an domhain, chuaigh an teanga i bhfairsinge.

[[Íomhá:Spanish language World Map.svg|mion|clé|350px|
An Domhan:
{{legend|#FF0000|Dearg - teanga oifigiúil}}
{{legend|#0000FF|Dubhghorm - dara teanga}}
&lt;!--SAM:
{{legend|#0000FF|+25%}}
{{legend|#0080FF|10-20%}}
{{legend|#78C0FF|5-10%}}--&gt;
]]

== Cá Labhraítear Spáinnis? ==
Inniu, labhraítear Spáinnis ar fud Mheiriceá Theas. Is í an [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]] an t-aon tír mhór san ilchríoch sin nach bhfuil an Spáinnis mar phríomhtheanga ansin, nó is í an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] teanga na Brasaíle. Tá stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[An Bholaiv|Bholaiv]], i b[[Peiriú]], san [[An Airgintín|Airgintín]], sa t[[An tSile|Sile]], sa [[An Cholóim|Cholóim]], i g[[Cósta Ríce]], i g[[Cúba]], sa [[An Phoblacht Dhoiminiceach|Phoblacht Dhoiminiceach]], i [[Meicsiceo]], sa t[[An tSalvadóir|Salvadóir]], in [[Eacuadór]], sa [[An Ghuine Mheánchriosach|Ghuine Mheánchiorclach]], i n[[Guatamala]], i [[Hondúras]], i b[[Pórtó Ríce]], sa [[An Spáinn|Spáinn]], i [[Veiniséala]], i b[[Paragua]], in [[Uragua]], agus sa t[[An tSahára Thiar|Sahára Thiar]].

Níl stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[an Bheilís|Bheilís]], ach mura bhfuil féin, tá sí á labhairt ansin go fairsing. Sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], tá sí ag tríocha milliún duine, ach níl stádas oifigiúil aici ach i bPortó Ríce. Is minic a shíltear go bhfuil an Spáinnis ina teanga oifigiúil i [[Nua-Mheicsiceo]], ach le fírinne, níl teanga oifigiúil ar bith ag Nua-Mheicsiceo. Cibé faoin stádas oifigiúil, tuigeann cuid mhór de na húdaráis áitiúla sna Stáit go gcaithfidh siad freastal éigin a dhéanamh ar riachtanaisí lucht labhartha na Spáinnise, líonmhar is uile agus atá siad. Tá tábhacht na Spáinnise ag dul i méadaíocht sna Stáit, agus a lán daoine á foghlaim mar theanga iasachta.

Maidir leis na h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], bhí an Spáinnis á saothrú mar theanga choilíneach ar feadh i bhfad, ach níor éirigh leis na Spáinnigh na teangacha bundúchasacha a bhaint de bhéal na ndaoine. Cé gur imir an Spáinnis an-tionchar orthu, d'imigh sí as úsáid go géar gasta i ndiaidh an ghabháltais a rinne na Meiriceánaigh ar na hoileáin i dtús na fichiú haoise. Níl sí ina teanga oifigiúil a thuilleadh, agus níl sí ó dhúchas ag trí mhíle duine sna hoileáin. Na leaganacha [[Fásteanga|criólaithe]] den Spáinnis a tháinig ar an bhfód de thoradh theagmháil na Spáinnise leis na teangacha bundúchasacha, tá siad á labhairt ag trí chéad míle duine sna hoileáin. San am céanna, tá an [[An Tagálaigis|Tagálaigis]], an ceann is tábhachtaí de na teangacha bundúchasacha, ó dhúchas ag dhá mhilliún is fiche de dhaoine, agus í foghlamthe mar [[Francbhéarla|fhrancbhéarla]] réigiúnda ag dhá nó trí oiread eile. Tríd is tríd, níl mórán tábhachta leis an Spáinnis sna hOileáin Fhilipíneacha inniu, cé go raibh na hoileáin á gcoilíniú ag na Spáinnigh go deireadh na naoú haoise déag.


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ordú de réir na hAibítre
! Líon na gCainteoirí Dúchais
|-
|
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An Airgintín]] (41,248,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000)
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[An Cholóim]] (45,600,000) 
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000) 
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[An tSín]] (250,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000)
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
|
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[An Cholóim]] (45,600,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000) 
# [[An Airgintín]] (41,248,000) 
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000) 
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000) 
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000) 
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An tSín]] (250,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
|-
! colspan=&quot;2&quot; | Is deacair líon cruinn na Spáinniseoirí a shainiú, nó fiú sna tíortha ina bhfuil stádas oifigiúil aici, is iomaí duine nach bhfuil in ann í a labhairt. Ón taobh eile, an chuid is mó de na Spáinniseoirí sna Stáit Aontaithe nó i dtíortha móra Béarla eile, bíonn Béarla acu, agus cuid acu tá líofacht níos fearr acu sa Bhéarla ná sa Spáinnis féin.  
|}

== Difríochtaí Réigiúnda ==

=== Fuaimniú na litreach ''z'' agus ''c'' roimh ''e'' agus ''i'' ===

Ceann de na príomhdhifríochtaí idir Spáinnis Mheiriceá Laidinigh agus Spáinnis na Spáinne féin is ea fuaimniú na litreach ''z'' chomh maith le fuaimniú na litreach ''c'' nuair a thagann sí le ''e'' nó ''i''. Sa chuid is mó den Spáinn, fuaimnítear iad [θ] - is é sin, mar ''th'' an Bhéarla san fhocal &quot;''thick''&quot;, agus tugtar ''zezeo'' ar an bhfeiniméan seo.

Sna hOileáin Chanáracha, i gcodanna na hAndalúise, agus i Meiriceá Laidineach iomlán, áfach, is mar [s] a fhuaimnítear iad - ''ceceo'' a thugtar air seo.

=== Le nó lo? ===

Cé go bhfuil an chuid is mó de dhíochlaonta na Laidine imithe as an Spáinnis, aithnítear an tuiseal cuspóireach agus an tuiseal tabharthach ó chéile i gcónaí i bhforainmneacha áirithe. De réir an chaighdeáin, deirtear '''''lo''' hice'' &quot;rinne mé é&quot; (tuiseal cuspóireach), ach '''''le''' hablé'' &quot;labhair mé leis&quot;, nó &quot;labhair mé '''dó'''&quot;, focal ar fhocal (tuiseal tabharthach). Sna canúintí ina gcleachtaítear an ''loísmo'', úsáidtear ''lo'' sa dá chiall: ''lo hice'', ''lo hablé''. Ní cuid den teanga chaighdeánach é an ''loísmo'' dar le hAcadamh Ríoga na Spáinnise, ach mar sin féin, cloistear go minic sa Spáinn féin é, go háirithe i gcanúintí Thuaisceart na Caistíle.

=== Voseo ===

Le coincheap an ''voseo'' a thuiscint, ní mór dúinn súil a chaitheamh ar iarmhíreanna pearsanta na mbriathar Spáinnise mar a labhraítear sa Spáinn féin í:

:yo soy = is mé
:tú eres = is tú
:él es/ella es = is é/is í

:nosotros somos = is sinn
:vosotros sois = is sibh
:ellos/ellas son = is iad

:Usted es = is tú (ag labhairt go múinte le duine nach bhfuil aithne mhaith agat air)
:Ustedes son = is sibh (ag labhairt go múinte le daoine nach bhfuil aithne mhaith agat orthu)

Ní deirtear ''vosotros'' i Meiriceá Laidineach; úsáidtear ''ustedes'' ina áit--fiú má táthar ag labhairt le daoine a bhfuil aithne mhaith ag an gcainteoir orthu. San am céanna, maireann an sean-fhorainm úd ''vos'' i gcónaí in áiteanna i Meiriceá Theas, agus an fhoirm den bhriathar atá ag dul leis san aimsir láithreach, tá sí cosúil leis an bhfoirm atá ag dul le ''vosotros'', ach amháin go bhfuil an litreach &quot;i&quot; roimh an ''&quot;s&quot;'' caillte di: ''vos sos'' in áit ''tu eres'', ''vos hablás'' in áit ''tu hablas'' &quot;labhraíonn tú&quot; (cf. ''vosotros habláis'' = &quot;labhraíonn sibh&quot;). Tabhair faoi deara, áfach, go ndéantar ''-ís'' seachas ''-és'' den iarmhír ''-éis'': ''tu comes'' = &quot;itheann tú&quot;, ''vosotros coméis'' = &quot;itheann sibh&quot;, ''vos comís'' = &quot;itheann tú&quot; (sna canúintí leis an ''voseo''). 

Tá glacadh leis an ''voseo'' sa teanga liteartha féin i dtíortha Río de la Plata, mar atá, [[Uragua]], [[An Cholóim]], [[Paragua]], agus [[an Airgintín]], ach bíonn sé coitianta go leor sa ghnáthchaint ina lán tíortha eile, go háirithe i Lár Mheiriceá.

== Gramadach ==

Tá tuisil agus inscne neodrach na Laidine imithe as an Spáinnis go hiomlán, agus tá sé an-fhurasta uimhir iolra na n-ainmfhocal a fhoirmiú, nó níl de dhíth ach -s nó -es a chur leo: ''hombre'' - ''hombres'', ''mujer'' - ''mujeres'', ''país'' - ''países'', agus araile. Scéal eile ar fad é an briathar, go háirithe úsáid an mhodha fhoshuitigh, nó is ar éigean is féidir í a fhoghlaim mar is ceart gan an teanga a chleachtadh i gcuideachta na gcainteoirí dúchais nó dianstaidéar a dhéanamh ar an litríocht Spáinnise. 

Is iad na haimsirí is tábhachtaí sa Spáinnis ná an aimsir láithreach, an aimsir fháistineach, an aimsir chaite neamhfhoirfe agus an aimsir chaite fhoirfe, ach tá foirmeacha eile ann fós. Tá modh coinníollach ag na briathra freisin.

Cosúil leis an nGaeilge, baineann an Spáinnis úsáid as dhá bhriathar a d'aistreofí go ''to be'' i mBéarla - ''es'' (is ionann ''es'' na Spáinnise agus &quot;is&quot; na Gaeilge) agus ''está'' (a chomhfhreagraíonn do ''&quot;'' tá&quot; na Gaeilge ina úsáid).

{{IdirVicí|cód=es}}

{{Teangacha oifigiúla na NA}}
{{Teangacha oifigiúla an AE}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

==Naisc sheachtracha==


{{DEFAULTSORT:Spáinnis, An}}
[[Catagóir:An Spáinnis| ]]
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:Teangacha na Spáinne|Spáinnis]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Theas]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Thuaidh]]
[[Catagóir:An Spáinn]]
[[Catagóir:Meiriceá Laidineach]]
[[Catagóir:Meicsiceo]]
[[Catagóir:An Airgintín]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla na Náisiún Aontaithe]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla an Aontais Eorpaigh]]</text>
      <sha1>5ja3r6ffwuafog75e87jrqb0c5u2vu3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269900</id>
      <parentid>1269896</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:02:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Voseo */</comment>
      <origin>1269900</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19392" sha1="n6k49rcnu81t6smx9jb2dzq20omrrwu" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í '''an Spáinnis''' nó '''Caistílis''' teanga náisiúnta [[an Spáinn|na Spáinne]], chomh maith leis an gcuid is mó de [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Laidineach]]. Tá tábhacht ag an teanga, freisin, sna h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], agus i gcuid mhaith de Stáit Aontaithe Mheiriceá, go háirithe de thoradh na hinimirce ó thíortha Mheiriceá Laidinigh. Labhraítear Spáinnis i dtuaisceart Mharacó go fóill, sa chuid den tír a bhí ina coilíneacht ag an Spáinn. Is [[Teangacha Rómánsacha|teanga Rómánsach]] í, is é sin, is teanga de bhunadh na [[An Laidin|Laidine]] í. Tugtar ''Castellano'' ar an gcaighdeán oifigiúil go minic, is é sin, an Chaistílis, nó teanga [[An Chaistíl|Chúige na Caistíle]]. Dealraíonn sé gur tháinig an Spáinnis, mar theanga nó mar chanúint ar leith, ar an bhfód i gCantabria i dtuaisceart na Spáinne, ach ansin, chuaigh sí in úsáid sa Chaistíl freisin. Sa bhliain [[1492]], foilsíodh an chéad ghramadach chaighdeánach don Spáinnis. Sa bhliain chéanna, chuaigh [[Criostóir Colambas|Críostóir Colambas]], nó ''Cristobal Colón'', mar a thugann na Spáinniseoirí air, i dtír san Oileán Úr, agus chuir sé an chéad tús leis an ngabháltas millteanach, an ''Conquista'' nó an Concas, a rinne na Spáinnigh ansin. Thug siad a dteanga leo, agus ní raibh aon mhoill ar na bundúchasaigh í a fhoghlaim. Mar sin, is í an Spáinnis an teanga Rómánsach is líonmhaire cainteoirí inniu. Creidtear go bhfuil sí ó dhúchas ag ceithre chéad is deich milliún duine, agus an uimhir sin ag dul in airde. Mar sin, tá an Spáinnis ar theangacha móra an domhain.

==Ainm na teanga==

Is nós le muintir na Spáinne ''español'' a thabhairt ar an teanga le hí a scaradh ó theangacha náisiúnta na dtíortha eile, ach is rogha leo ''castellano'' nó Caistílis a ghlaoch uirthi le béim ar leith a chur ar an difríocht idir í agus teangacha réigiúnda na Spáinne, an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]] ach go háirithe. Dá réir sin, is é an téarma a úsáideann bunreacht na Spáinne ná ''castellano''. Iad siúd a bhfuil teanga réigiúnda éigin á labhairt acu, is minic a bhíonn siad míshásta leis an bhfocal ''español'', ó shamhlaíonn siad le húsáid oifigiúil na deachtóireachta faoi [[Francisco Franco]] é. Is amhlaidh nach raibh meas an mhadra ag Franco ar na teangacha mionlaigh, agus é den tuairim go gcaithfí iad a bhaint de bhéal na ndaoine agus teanga ghlórmhar na Spáinne a chur ina n-áit. Ón taobh eile de, is féidir do náisiúnaí Bascach nó Catalónach an t-ainm sin ''español'' a thabhairt ar an teanga, agus é ag iarraidh a chur in iúl nach leis an Spáinn a réigiún féin ar aon nós, agus gur teanga choimhthíoch í an Spáinnis.

Maidir leis na tíortha eile ina labhraítear an Spáinnis, ní bhíonn mórán polaitíochta ag greamú den téarma sin ''español'', agus braitheann sé ar an nós áitiúil, cé acu focal is minicí a chloistear. Tríd is tríd, áfach, is é an t-ainm sin ''castellano'' an ceann is lú idé-eolaíochta.

== Teangacha Gaolmhara ==

Is iad na teangacha Ibéaracha Rómánsacha eile sa Leithinis Phirinéach na gaolta is dlúithe atá ag an Spáinnis, mar atá, an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]], an [[An Aragóinis|Aragóinis]], an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]], an [[An Ghailísis|Ghailísis]], agus an [[Spáinnis Ghiúdach]] chomh maith leis na canúintí úd Asturianu, Estremeñu, Aranès, agus Llïonés. An chuid is mó de na teangacha seo, tháinig siad ar an bhfód nuair a d'fhoghlaim na ciníocha Ceilteacha in Iarthar na hEorpa leagan éigin den Laidin, agus mar sin, is féidir comhthréithe a aithint eatarthu go raidhsiúil. Tá an Iodáilis sách intuigthe ag an Spáinniseoir chomh maith, cé nach bhfuil an gaol chomh dlúth céanna. Ón taobh eile de, bíonn sé deacair ag an Spáinneach mórán adhmaid a dhéanamh de chaint an Fhrancaigh, mura bhfuil staidéar déanta aige ar an bh[[An Fhraincis|Fraincis]].

Maidir leis an Spáinnis Ghiúdach, is ionann í, go bunúsach, agus Spáinnis na Meánaoise. Cruthaíodh mar theanga ar leith í, nuair a ruaigeadh na Giúdaigh as an Spáinn sa chúigiú haois déag. Chuaigh siad ina gcónaí sna Balcáin, áit a raibh na Turcaigh i gceannas ar san am sin, agus lean siad ag labhairt na Spáinnise ansin. Chuir siad aibítir na hEabhraise i bhfeidhm ar an Spáinnis, agus is follasach gur imir teangacha áitiúla a dtimpeallachta, ar nós na Bulgáirise agus na Tuircise, tionchar áirithe ar an teanga. Dúirt an pianódóir Meiriceánach [[Murray Perahia]], a bhfuil an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas aige, go magúil go bhfuair sé an teanga san úrscéal [[Don Cíochótae]] an-nua-aimseartha - scríobhadh an leabhar i dtús na seachtú haoise déag. Bhí an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas ag an scríbhneoir [[Elias Canetti]] freisin, cé gur roghnaigh sé a chuid scríbhneoireachta a dhéanamh trí mheán na [[An Ghearmáinis|Gearmáinise]].

=== An Spáinnis agus an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] ===

Tá dlúthghaol ag an Spáinnis agus ag an bPortaingéilis le chéile, ach mar sin féin, is iomaí difríocht is féidir a aithint eatarthu. Ó thaobh na foghraíochta de, is luath a thosaigh comhcheangail na gconsan ag forbairt a mbealach féin sa dá theanga.


{|style=&quot;width:70%; height:100px&quot; border=&quot;1
|'''[[An Laidin|Laidin]]''' || '''Spáinnis'''||'''[[An Phortaingéilis|Portaingéilis]]'''
|-
|''o'''ct'''o''||''o'''ch'''o''||''o'''it'''o''||ocht
|-
|''no'''ct'''e(m)''||''no'''ch'''e''||''no'''it'''e''||oíche
|-
|''mŭ'''lt'''u(m)''||''mu'''ch'''o''||''mu'''it'''o''||a lán, cuid mhór
|-
|''a'''rg'''illa(m)''||''a'''rc'''illa''||''a'''rg'''ila''||cré
|-
|'''''cl'''amāre''||'''''ll'''amar''||'''''ch'''amar''||glaoch (a chur ar dhuine), scairteadh
|-
|'''''fl'''amma(m)''||'''''ll'''ama''||'''''ch'''ama''||bladhaire, lasair
|-
|'''''pl'''ēnu(m)''||'''''ll'''eno''||'''''ch'''eio''||lán
|-
|'''''bl'''andu(m)''||'''''bl'''ando''||'''''br'''ando''||bog
|-
|''homĭne(m)'' &gt; ''ho'''m'n'''e''||''ho'''mbr'''e''||''ho'''m'''em''||fear
|-
|''tremulāre'' &gt; '''''tr'''e'''m'l'''are''||'''''t'''e'''mbl'''ar''||'''''tr'''e'''m'''er''||crith, creathnú
|-
|''cā'''s'''ĕu(m)''||''que'''s'''o''||''que'''ij'''o''||cáis
|-
|''a'''lĭ'''u(m)''||''a'''j'''o''|||''a'''lh'''o''||gairleog
|-
|''ocŭlu(m)'' &gt; ''o'''c'l'''u''||''o'''j'''o''||''o'''lh'''o''||súil, rosc
|}

Sna háiteanna ina bhfuil an Spáinnis agus an Phortaingéilis i síor-theagmháil le chéile, bíonn siad ag imirt tionchair ar a chéile, ionas go bhforbraítear cineál béarlagair measctha. Tugtar ''Portuñol'' (&quot;Portáinnis&quot;, as ''portugués'', is é sin, meascán de Phortaingéilis, agus ''español'', Spáinnis) nó ''Fronterizo'' (&quot;teanga na teorainne&quot;, &quot;Teorainnis&quot;) ar theangacha measctha den chineál seo. Is é an leagan is aithnidiúla den Phortuñol ná an ceann a labhraítear in aice le teorainn na Brasaíle agus Uragua. Imríonn an cineál seo Portuñol, fiú, tionchar nach beag ar an Spáinnis a chloistear i lár na tíre.

== Stair ==

Teanga Rómánsach í an Spáinnis, rud a chiallaíonn gurb í an [[An Laidin|Laidin]] - nó an leagan labhartha den Laidin - is bunús léi. D'imir an [[Ceiltibéiris|Cheiltibéiris]], an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Araibis|Araibis]] tionchar ar an Spáinnis, agus í á forbairt cois chósta thuaidh na Leathinise Ibéirí. Tréithe tipiciúla iad séimhiú na gconsan - rinneadh ''vida'' [βi:δa] de ''vita'' na Laidine - an caolú (''annum'' -&gt; ''año''), agus défhoghrú na ngutaí (''terra'' -&gt; ''tierra'', ''novus'' -&gt; ''nuevo''). De réir mar a bhí Críostaithe an Tuaiscirt ag athghabháil na Leathinise ó na Muslamaigh, leath an chanúint seo ó dheas. Sa bhliain [[1492]], d'fhoilsigh [[Elo Antonio de Nebrija]] an chéad ghramadach Spáinnise leis an teanga a chaighdeánú. Nuair a chuir sé an saothar seo faoi bhráid na Banríona Isibéil, d'fhiafraigh sise de: ''Cén úsáid a bheadh ina leithéid seo dom, agus an teanga go líofa agam cheana féin?'' Is é an freagra a thug Nebrija ná: ''A Mhórgacht, is iontach an áis an teanga chun an Impireacht a rialú.''

Tháinig focail Nebrija isteach fíor, nó de réir mar a bhí an Spáinn ag gabháil coilíneachtaí nua ar fud an domhain, chuaigh an teanga i bhfairsinge.

[[Íomhá:Spanish language World Map.svg|mion|clé|350px|
An Domhan:
{{legend|#FF0000|Dearg - teanga oifigiúil}}
{{legend|#0000FF|Dubhghorm - dara teanga}}
&lt;!--SAM:
{{legend|#0000FF|+25%}}
{{legend|#0080FF|10-20%}}
{{legend|#78C0FF|5-10%}}--&gt;
]]

== Cá Labhraítear Spáinnis? ==
Inniu, labhraítear Spáinnis ar fud Mheiriceá Theas. Is í an [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]] an t-aon tír mhór san ilchríoch sin nach bhfuil an Spáinnis mar phríomhtheanga ansin, nó is í an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] teanga na Brasaíle. Tá stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[An Bholaiv|Bholaiv]], i b[[Peiriú]], san [[An Airgintín|Airgintín]], sa t[[An tSile|Sile]], sa [[An Cholóim|Cholóim]], i g[[Cósta Ríce]], i g[[Cúba]], sa [[An Phoblacht Dhoiminiceach|Phoblacht Dhoiminiceach]], i [[Meicsiceo]], sa t[[An tSalvadóir|Salvadóir]], in [[Eacuadór]], sa [[An Ghuine Mheánchriosach|Ghuine Mheánchiorclach]], i n[[Guatamala]], i [[Hondúras]], i b[[Pórtó Ríce]], sa [[An Spáinn|Spáinn]], i [[Veiniséala]], i b[[Paragua]], in [[Uragua]], agus sa t[[An tSahára Thiar|Sahára Thiar]].

Níl stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[an Bheilís|Bheilís]], ach mura bhfuil féin, tá sí á labhairt ansin go fairsing. Sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], tá sí ag tríocha milliún duine, ach níl stádas oifigiúil aici ach i bPortó Ríce. Is minic a shíltear go bhfuil an Spáinnis ina teanga oifigiúil i [[Nua-Mheicsiceo]], ach le fírinne, níl teanga oifigiúil ar bith ag Nua-Mheicsiceo. Cibé faoin stádas oifigiúil, tuigeann cuid mhór de na húdaráis áitiúla sna Stáit go gcaithfidh siad freastal éigin a dhéanamh ar riachtanaisí lucht labhartha na Spáinnise, líonmhar is uile agus atá siad. Tá tábhacht na Spáinnise ag dul i méadaíocht sna Stáit, agus a lán daoine á foghlaim mar theanga iasachta.

Maidir leis na h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], bhí an Spáinnis á saothrú mar theanga choilíneach ar feadh i bhfad, ach níor éirigh leis na Spáinnigh na teangacha bundúchasacha a bhaint de bhéal na ndaoine. Cé gur imir an Spáinnis an-tionchar orthu, d'imigh sí as úsáid go géar gasta i ndiaidh an ghabháltais a rinne na Meiriceánaigh ar na hoileáin i dtús na fichiú haoise. Níl sí ina teanga oifigiúil a thuilleadh, agus níl sí ó dhúchas ag trí mhíle duine sna hoileáin. Na leaganacha [[Fásteanga|criólaithe]] den Spáinnis a tháinig ar an bhfód de thoradh theagmháil na Spáinnise leis na teangacha bundúchasacha, tá siad á labhairt ag trí chéad míle duine sna hoileáin. San am céanna, tá an [[An Tagálaigis|Tagálaigis]], an ceann is tábhachtaí de na teangacha bundúchasacha, ó dhúchas ag dhá mhilliún is fiche de dhaoine, agus í foghlamthe mar [[Francbhéarla|fhrancbhéarla]] réigiúnda ag dhá nó trí oiread eile. Tríd is tríd, níl mórán tábhachta leis an Spáinnis sna hOileáin Fhilipíneacha inniu, cé go raibh na hoileáin á gcoilíniú ag na Spáinnigh go deireadh na naoú haoise déag.


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ordú de réir na hAibítre
! Líon na gCainteoirí Dúchais
|-
|
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An Airgintín]] (41,248,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000)
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[An Cholóim]] (45,600,000) 
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000) 
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[An tSín]] (250,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000)
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
|
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[An Cholóim]] (45,600,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000) 
# [[An Airgintín]] (41,248,000) 
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000) 
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000) 
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000) 
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An tSín]] (250,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
|-
! colspan=&quot;2&quot; | Is deacair líon cruinn na Spáinniseoirí a shainiú, nó fiú sna tíortha ina bhfuil stádas oifigiúil aici, is iomaí duine nach bhfuil in ann í a labhairt. Ón taobh eile, an chuid is mó de na Spáinniseoirí sna Stáit Aontaithe nó i dtíortha móra Béarla eile, bíonn Béarla acu, agus cuid acu tá líofacht níos fearr acu sa Bhéarla ná sa Spáinnis féin.  
|}

== Difríochtaí Réigiúnda ==

=== Fuaimniú na litreach ''z'' agus ''c'' roimh ''e'' agus ''i'' ===

Ceann de na príomhdhifríochtaí idir Spáinnis Mheiriceá Laidinigh agus Spáinnis na Spáinne féin is ea fuaimniú na litreach ''z'' chomh maith le fuaimniú na litreach ''c'' nuair a thagann sí le ''e'' nó ''i''. Sa chuid is mó den Spáinn, fuaimnítear iad [θ] - is é sin, mar ''th'' an Bhéarla san fhocal &quot;''thick''&quot;, agus tugtar ''zezeo'' ar an bhfeiniméan seo.

Sna hOileáin Chanáracha, i gcodanna na hAndalúise, agus i Meiriceá Laidineach iomlán, áfach, is mar [s] a fhuaimnítear iad - ''ceceo'' a thugtar air seo.

=== Le nó lo? ===

Cé go bhfuil an chuid is mó de dhíochlaonta na Laidine imithe as an Spáinnis, aithnítear an tuiseal cuspóireach agus an tuiseal tabharthach ó chéile i gcónaí i bhforainmneacha áirithe. De réir an chaighdeáin, deirtear '''''lo''' hice'' &quot;rinne mé é&quot; (tuiseal cuspóireach), ach '''''le''' hablé'' &quot;labhair mé leis&quot;, nó &quot;labhair mé '''dó'''&quot;, focal ar fhocal (tuiseal tabharthach). Sna canúintí ina gcleachtaítear an ''loísmo'', úsáidtear ''lo'' sa dá chiall: ''lo hice'', ''lo hablé''. Ní cuid den teanga chaighdeánach é an ''loísmo'' dar le hAcadamh Ríoga na Spáinnise, ach mar sin féin, cloistear go minic sa Spáinn féin é, go háirithe i gcanúintí Thuaisceart na Caistíle.

=== Voseo ===

Le coincheap an ''voseo'' a thuiscint, ní mór dúinn súil a chaitheamh ar iarmhíreanna pearsanta na mbriathar Spáinnise mar a labhraítear sa Spáinn féin í:

:yo soy = is mé
:tú eres = is tú
:él es/ella es = is é/is í

:nosotros somos = is sinn
:vosotros sois = is sibh
:ellos/ellas son = is iad

:Usted es = is tú (ag labhairt go múinte le duine nach bhfuil aithne mhaith agat air)
:Ustedes son = is sibh (ag labhairt go múinte le daoine nach bhfuil aithne mhaith agat orthu) 

Ní deirtear ''vosotros'' i Meiriceá Laidineach; úsáidtear ''ustedes'' ina áit--fiú má táthar ag labhairt le daoine a bhfuil aithne mhaith ag an gcainteoir orthu. San am céanna, maireann an sean-fhorainm úd ''vos'' i gcónaí in áiteanna i Meiriceá Theas, agus an fhoirm den bhriathar atá ag dul leis san aimsir láithreach, tá sí cosúil leis an bhfoirm atá ag dul le ''vosotros'', ach amháin go bhfuil an litreach &quot;i&quot; roimh an ''&quot;s&quot;'' caillte di: ''vos sos'' in áit ''tu eres (&quot;''is tú''&quot;),'' ''vos hablás'' in áit ''tu hablas'' (&quot;labhraíonn tú&quot;) (cf. ''vosotros habláis'' = &quot;labhraíonn sibh&quot;). Tabhair faoi deara, áfach, go ndéantar ''-ís'' seachas ''-és'' den iarmhír ''-éis'':  ''vos comís'' in áit ''tu comes'' (&quot;itheann tú&quot;),  (C.f. ''vosotros coméis=&quot;''itheann sibh&quot;).  

Tá glacadh leis an ''voseo'' sa teanga liteartha féin i dtíortha Río de la Plata, mar atá, [[Uragua]], [[An Cholóim]], [[Paragua]], agus [[an Airgintín]], ach bíonn sé coitianta go leor sa ghnáthchaint ina lán tíortha eile, go háirithe i Lár Mheiriceá.

== Gramadach ==

Tá tuisil agus inscne neodrach na Laidine imithe as an Spáinnis go hiomlán, agus tá sé an-fhurasta uimhir iolra na n-ainmfhocal a fhoirmiú, nó níl de dhíth ach -s nó -es a chur leo: ''hombre'' - ''hombres'', ''mujer'' - ''mujeres'', ''país'' - ''países'', agus araile. Scéal eile ar fad é an briathar, go háirithe úsáid an mhodha fhoshuitigh, nó is ar éigean is féidir í a fhoghlaim mar is ceart gan an teanga a chleachtadh i gcuideachta na gcainteoirí dúchais nó dianstaidéar a dhéanamh ar an litríocht Spáinnise. 

Is iad na haimsirí is tábhachtaí sa Spáinnis ná an aimsir láithreach, an aimsir fháistineach, an aimsir chaite neamhfhoirfe agus an aimsir chaite fhoirfe, ach tá foirmeacha eile ann fós. Tá modh coinníollach ag na briathra freisin.

Cosúil leis an nGaeilge, baineann an Spáinnis úsáid as dhá bhriathar a d'aistreofí go ''to be'' i mBéarla - ''es'' (is ionann ''es'' na Spáinnise agus &quot;is&quot; na Gaeilge) agus ''está'' (a chomhfhreagraíonn do ''&quot;'' tá&quot; na Gaeilge ina úsáid).

{{IdirVicí|cód=es}}

{{Teangacha oifigiúla na NA}}
{{Teangacha oifigiúla an AE}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

==Naisc sheachtracha==


{{DEFAULTSORT:Spáinnis, An}}
[[Catagóir:An Spáinnis| ]]
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:Teangacha na Spáinne|Spáinnis]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Theas]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Thuaidh]]
[[Catagóir:An Spáinn]]
[[Catagóir:Meiriceá Laidineach]]
[[Catagóir:Meicsiceo]]
[[Catagóir:An Airgintín]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla na Náisiún Aontaithe]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla an Aontais Eorpaigh]]</text>
      <sha1>n6k49rcnu81t6smx9jb2dzq20omrrwu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269901</id>
      <parentid>1269900</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:06:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Voseo */</comment>
      <origin>1269901</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19395" sha1="pdaclrf4xc3146byscikh9gc25yc8u2" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í '''an Spáinnis''' nó '''Caistílis''' teanga náisiúnta [[an Spáinn|na Spáinne]], chomh maith leis an gcuid is mó de [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Laidineach]]. Tá tábhacht ag an teanga, freisin, sna h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], agus i gcuid mhaith de Stáit Aontaithe Mheiriceá, go háirithe de thoradh na hinimirce ó thíortha Mheiriceá Laidinigh. Labhraítear Spáinnis i dtuaisceart Mharacó go fóill, sa chuid den tír a bhí ina coilíneacht ag an Spáinn. Is [[Teangacha Rómánsacha|teanga Rómánsach]] í, is é sin, is teanga de bhunadh na [[An Laidin|Laidine]] í. Tugtar ''Castellano'' ar an gcaighdeán oifigiúil go minic, is é sin, an Chaistílis, nó teanga [[An Chaistíl|Chúige na Caistíle]]. Dealraíonn sé gur tháinig an Spáinnis, mar theanga nó mar chanúint ar leith, ar an bhfód i gCantabria i dtuaisceart na Spáinne, ach ansin, chuaigh sí in úsáid sa Chaistíl freisin. Sa bhliain [[1492]], foilsíodh an chéad ghramadach chaighdeánach don Spáinnis. Sa bhliain chéanna, chuaigh [[Criostóir Colambas|Críostóir Colambas]], nó ''Cristobal Colón'', mar a thugann na Spáinniseoirí air, i dtír san Oileán Úr, agus chuir sé an chéad tús leis an ngabháltas millteanach, an ''Conquista'' nó an Concas, a rinne na Spáinnigh ansin. Thug siad a dteanga leo, agus ní raibh aon mhoill ar na bundúchasaigh í a fhoghlaim. Mar sin, is í an Spáinnis an teanga Rómánsach is líonmhaire cainteoirí inniu. Creidtear go bhfuil sí ó dhúchas ag ceithre chéad is deich milliún duine, agus an uimhir sin ag dul in airde. Mar sin, tá an Spáinnis ar theangacha móra an domhain.

==Ainm na teanga==

Is nós le muintir na Spáinne ''español'' a thabhairt ar an teanga le hí a scaradh ó theangacha náisiúnta na dtíortha eile, ach is rogha leo ''castellano'' nó Caistílis a ghlaoch uirthi le béim ar leith a chur ar an difríocht idir í agus teangacha réigiúnda na Spáinne, an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]] ach go háirithe. Dá réir sin, is é an téarma a úsáideann bunreacht na Spáinne ná ''castellano''. Iad siúd a bhfuil teanga réigiúnda éigin á labhairt acu, is minic a bhíonn siad míshásta leis an bhfocal ''español'', ó shamhlaíonn siad le húsáid oifigiúil na deachtóireachta faoi [[Francisco Franco]] é. Is amhlaidh nach raibh meas an mhadra ag Franco ar na teangacha mionlaigh, agus é den tuairim go gcaithfí iad a bhaint de bhéal na ndaoine agus teanga ghlórmhar na Spáinne a chur ina n-áit. Ón taobh eile de, is féidir do náisiúnaí Bascach nó Catalónach an t-ainm sin ''español'' a thabhairt ar an teanga, agus é ag iarraidh a chur in iúl nach leis an Spáinn a réigiún féin ar aon nós, agus gur teanga choimhthíoch í an Spáinnis.

Maidir leis na tíortha eile ina labhraítear an Spáinnis, ní bhíonn mórán polaitíochta ag greamú den téarma sin ''español'', agus braitheann sé ar an nós áitiúil, cé acu focal is minicí a chloistear. Tríd is tríd, áfach, is é an t-ainm sin ''castellano'' an ceann is lú idé-eolaíochta.

== Teangacha Gaolmhara ==

Is iad na teangacha Ibéaracha Rómánsacha eile sa Leithinis Phirinéach na gaolta is dlúithe atá ag an Spáinnis, mar atá, an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]], an [[An Aragóinis|Aragóinis]], an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]], an [[An Ghailísis|Ghailísis]], agus an [[Spáinnis Ghiúdach]] chomh maith leis na canúintí úd Asturianu, Estremeñu, Aranès, agus Llïonés. An chuid is mó de na teangacha seo, tháinig siad ar an bhfód nuair a d'fhoghlaim na ciníocha Ceilteacha in Iarthar na hEorpa leagan éigin den Laidin, agus mar sin, is féidir comhthréithe a aithint eatarthu go raidhsiúil. Tá an Iodáilis sách intuigthe ag an Spáinniseoir chomh maith, cé nach bhfuil an gaol chomh dlúth céanna. Ón taobh eile de, bíonn sé deacair ag an Spáinneach mórán adhmaid a dhéanamh de chaint an Fhrancaigh, mura bhfuil staidéar déanta aige ar an bh[[An Fhraincis|Fraincis]].

Maidir leis an Spáinnis Ghiúdach, is ionann í, go bunúsach, agus Spáinnis na Meánaoise. Cruthaíodh mar theanga ar leith í, nuair a ruaigeadh na Giúdaigh as an Spáinn sa chúigiú haois déag. Chuaigh siad ina gcónaí sna Balcáin, áit a raibh na Turcaigh i gceannas ar san am sin, agus lean siad ag labhairt na Spáinnise ansin. Chuir siad aibítir na hEabhraise i bhfeidhm ar an Spáinnis, agus is follasach gur imir teangacha áitiúla a dtimpeallachta, ar nós na Bulgáirise agus na Tuircise, tionchar áirithe ar an teanga. Dúirt an pianódóir Meiriceánach [[Murray Perahia]], a bhfuil an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas aige, go magúil go bhfuair sé an teanga san úrscéal [[Don Cíochótae]] an-nua-aimseartha - scríobhadh an leabhar i dtús na seachtú haoise déag. Bhí an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas ag an scríbhneoir [[Elias Canetti]] freisin, cé gur roghnaigh sé a chuid scríbhneoireachta a dhéanamh trí mheán na [[An Ghearmáinis|Gearmáinise]].

=== An Spáinnis agus an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] ===

Tá dlúthghaol ag an Spáinnis agus ag an bPortaingéilis le chéile, ach mar sin féin, is iomaí difríocht is féidir a aithint eatarthu. Ó thaobh na foghraíochta de, is luath a thosaigh comhcheangail na gconsan ag forbairt a mbealach féin sa dá theanga.


{|style=&quot;width:70%; height:100px&quot; border=&quot;1
|'''[[An Laidin|Laidin]]''' || '''Spáinnis'''||'''[[An Phortaingéilis|Portaingéilis]]'''
|-
|''o'''ct'''o''||''o'''ch'''o''||''o'''it'''o''||ocht
|-
|''no'''ct'''e(m)''||''no'''ch'''e''||''no'''it'''e''||oíche
|-
|''mŭ'''lt'''u(m)''||''mu'''ch'''o''||''mu'''it'''o''||a lán, cuid mhór
|-
|''a'''rg'''illa(m)''||''a'''rc'''illa''||''a'''rg'''ila''||cré
|-
|'''''cl'''amāre''||'''''ll'''amar''||'''''ch'''amar''||glaoch (a chur ar dhuine), scairteadh
|-
|'''''fl'''amma(m)''||'''''ll'''ama''||'''''ch'''ama''||bladhaire, lasair
|-
|'''''pl'''ēnu(m)''||'''''ll'''eno''||'''''ch'''eio''||lán
|-
|'''''bl'''andu(m)''||'''''bl'''ando''||'''''br'''ando''||bog
|-
|''homĭne(m)'' &gt; ''ho'''m'n'''e''||''ho'''mbr'''e''||''ho'''m'''em''||fear
|-
|''tremulāre'' &gt; '''''tr'''e'''m'l'''are''||'''''t'''e'''mbl'''ar''||'''''tr'''e'''m'''er''||crith, creathnú
|-
|''cā'''s'''ĕu(m)''||''que'''s'''o''||''que'''ij'''o''||cáis
|-
|''a'''lĭ'''u(m)''||''a'''j'''o''|||''a'''lh'''o''||gairleog
|-
|''ocŭlu(m)'' &gt; ''o'''c'l'''u''||''o'''j'''o''||''o'''lh'''o''||súil, rosc
|}

Sna háiteanna ina bhfuil an Spáinnis agus an Phortaingéilis i síor-theagmháil le chéile, bíonn siad ag imirt tionchair ar a chéile, ionas go bhforbraítear cineál béarlagair measctha. Tugtar ''Portuñol'' (&quot;Portáinnis&quot;, as ''portugués'', is é sin, meascán de Phortaingéilis, agus ''español'', Spáinnis) nó ''Fronterizo'' (&quot;teanga na teorainne&quot;, &quot;Teorainnis&quot;) ar theangacha measctha den chineál seo. Is é an leagan is aithnidiúla den Phortuñol ná an ceann a labhraítear in aice le teorainn na Brasaíle agus Uragua. Imríonn an cineál seo Portuñol, fiú, tionchar nach beag ar an Spáinnis a chloistear i lár na tíre.

== Stair ==

Teanga Rómánsach í an Spáinnis, rud a chiallaíonn gurb í an [[An Laidin|Laidin]] - nó an leagan labhartha den Laidin - is bunús léi. D'imir an [[Ceiltibéiris|Cheiltibéiris]], an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Araibis|Araibis]] tionchar ar an Spáinnis, agus í á forbairt cois chósta thuaidh na Leathinise Ibéirí. Tréithe tipiciúla iad séimhiú na gconsan - rinneadh ''vida'' [βi:δa] de ''vita'' na Laidine - an caolú (''annum'' -&gt; ''año''), agus défhoghrú na ngutaí (''terra'' -&gt; ''tierra'', ''novus'' -&gt; ''nuevo''). De réir mar a bhí Críostaithe an Tuaiscirt ag athghabháil na Leathinise ó na Muslamaigh, leath an chanúint seo ó dheas. Sa bhliain [[1492]], d'fhoilsigh [[Elo Antonio de Nebrija]] an chéad ghramadach Spáinnise leis an teanga a chaighdeánú. Nuair a chuir sé an saothar seo faoi bhráid na Banríona Isibéil, d'fhiafraigh sise de: ''Cén úsáid a bheadh ina leithéid seo dom, agus an teanga go líofa agam cheana féin?'' Is é an freagra a thug Nebrija ná: ''A Mhórgacht, is iontach an áis an teanga chun an Impireacht a rialú.''

Tháinig focail Nebrija isteach fíor, nó de réir mar a bhí an Spáinn ag gabháil coilíneachtaí nua ar fud an domhain, chuaigh an teanga i bhfairsinge.

[[Íomhá:Spanish language World Map.svg|mion|clé|350px|
An Domhan:
{{legend|#FF0000|Dearg - teanga oifigiúil}}
{{legend|#0000FF|Dubhghorm - dara teanga}}
&lt;!--SAM:
{{legend|#0000FF|+25%}}
{{legend|#0080FF|10-20%}}
{{legend|#78C0FF|5-10%}}--&gt;
]]

== Cá Labhraítear Spáinnis? ==
Inniu, labhraítear Spáinnis ar fud Mheiriceá Theas. Is í an [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]] an t-aon tír mhór san ilchríoch sin nach bhfuil an Spáinnis mar phríomhtheanga ansin, nó is í an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] teanga na Brasaíle. Tá stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[An Bholaiv|Bholaiv]], i b[[Peiriú]], san [[An Airgintín|Airgintín]], sa t[[An tSile|Sile]], sa [[An Cholóim|Cholóim]], i g[[Cósta Ríce]], i g[[Cúba]], sa [[An Phoblacht Dhoiminiceach|Phoblacht Dhoiminiceach]], i [[Meicsiceo]], sa t[[An tSalvadóir|Salvadóir]], in [[Eacuadór]], sa [[An Ghuine Mheánchriosach|Ghuine Mheánchiorclach]], i n[[Guatamala]], i [[Hondúras]], i b[[Pórtó Ríce]], sa [[An Spáinn|Spáinn]], i [[Veiniséala]], i b[[Paragua]], in [[Uragua]], agus sa t[[An tSahára Thiar|Sahára Thiar]].

Níl stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[an Bheilís|Bheilís]], ach mura bhfuil féin, tá sí á labhairt ansin go fairsing. Sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], tá sí ag tríocha milliún duine, ach níl stádas oifigiúil aici ach i bPortó Ríce. Is minic a shíltear go bhfuil an Spáinnis ina teanga oifigiúil i [[Nua-Mheicsiceo]], ach le fírinne, níl teanga oifigiúil ar bith ag Nua-Mheicsiceo. Cibé faoin stádas oifigiúil, tuigeann cuid mhór de na húdaráis áitiúla sna Stáit go gcaithfidh siad freastal éigin a dhéanamh ar riachtanaisí lucht labhartha na Spáinnise, líonmhar is uile agus atá siad. Tá tábhacht na Spáinnise ag dul i méadaíocht sna Stáit, agus a lán daoine á foghlaim mar theanga iasachta.

Maidir leis na h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], bhí an Spáinnis á saothrú mar theanga choilíneach ar feadh i bhfad, ach níor éirigh leis na Spáinnigh na teangacha bundúchasacha a bhaint de bhéal na ndaoine. Cé gur imir an Spáinnis an-tionchar orthu, d'imigh sí as úsáid go géar gasta i ndiaidh an ghabháltais a rinne na Meiriceánaigh ar na hoileáin i dtús na fichiú haoise. Níl sí ina teanga oifigiúil a thuilleadh, agus níl sí ó dhúchas ag trí mhíle duine sna hoileáin. Na leaganacha [[Fásteanga|criólaithe]] den Spáinnis a tháinig ar an bhfód de thoradh theagmháil na Spáinnise leis na teangacha bundúchasacha, tá siad á labhairt ag trí chéad míle duine sna hoileáin. San am céanna, tá an [[An Tagálaigis|Tagálaigis]], an ceann is tábhachtaí de na teangacha bundúchasacha, ó dhúchas ag dhá mhilliún is fiche de dhaoine, agus í foghlamthe mar [[Francbhéarla|fhrancbhéarla]] réigiúnda ag dhá nó trí oiread eile. Tríd is tríd, níl mórán tábhachta leis an Spáinnis sna hOileáin Fhilipíneacha inniu, cé go raibh na hoileáin á gcoilíniú ag na Spáinnigh go deireadh na naoú haoise déag.


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ordú de réir na hAibítre
! Líon na gCainteoirí Dúchais
|-
|
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An Airgintín]] (41,248,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000)
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[An Cholóim]] (45,600,000) 
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000) 
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[An tSín]] (250,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000)
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
|
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[An Cholóim]] (45,600,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000) 
# [[An Airgintín]] (41,248,000) 
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000) 
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000) 
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000) 
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An tSín]] (250,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
|-
! colspan=&quot;2&quot; | Is deacair líon cruinn na Spáinniseoirí a shainiú, nó fiú sna tíortha ina bhfuil stádas oifigiúil aici, is iomaí duine nach bhfuil in ann í a labhairt. Ón taobh eile, an chuid is mó de na Spáinniseoirí sna Stáit Aontaithe nó i dtíortha móra Béarla eile, bíonn Béarla acu, agus cuid acu tá líofacht níos fearr acu sa Bhéarla ná sa Spáinnis féin.  
|}

== Difríochtaí Réigiúnda ==

=== Fuaimniú na litreach ''z'' agus ''c'' roimh ''e'' agus ''i'' ===

Ceann de na príomhdhifríochtaí idir Spáinnis Mheiriceá Laidinigh agus Spáinnis na Spáinne féin is ea fuaimniú na litreach ''z'' chomh maith le fuaimniú na litreach ''c'' nuair a thagann sí le ''e'' nó ''i''. Sa chuid is mó den Spáinn, fuaimnítear iad [θ] - is é sin, mar ''th'' an Bhéarla san fhocal &quot;''thick''&quot;, agus tugtar ''zezeo'' ar an bhfeiniméan seo.

Sna hOileáin Chanáracha, i gcodanna na hAndalúise, agus i Meiriceá Laidineach iomlán, áfach, is mar [s] a fhuaimnítear iad - ''ceceo'' a thugtar air seo.

=== Le nó lo? ===

Cé go bhfuil an chuid is mó de dhíochlaonta na Laidine imithe as an Spáinnis, aithnítear an tuiseal cuspóireach agus an tuiseal tabharthach ó chéile i gcónaí i bhforainmneacha áirithe. De réir an chaighdeáin, deirtear '''''lo''' hice'' &quot;rinne mé é&quot; (tuiseal cuspóireach), ach '''''le''' hablé'' &quot;labhair mé leis&quot;, nó &quot;labhair mé '''dó'''&quot;, focal ar fhocal (tuiseal tabharthach). Sna canúintí ina gcleachtaítear an ''loísmo'', úsáidtear ''lo'' sa dá chiall: ''lo hice'', ''lo hablé''. Ní cuid den teanga chaighdeánach é an ''loísmo'' dar le hAcadamh Ríoga na Spáinnise, ach mar sin féin, cloistear go minic sa Spáinn féin é, go háirithe i gcanúintí Thuaisceart na Caistíle.

=== Voseo ===

Le coincheap an ''voseo'' a thuiscint, ní mór dúinn súil a chaitheamh ar iarmhíreanna pearsanta na mbriathar Spáinnise mar a labhraítear sa Spáinn féin í:

:yo soy = is mé
:tú eres = is tú
:él es/ella es = is é/is í

:nosotros somos = is sinn
:vosotros sois = is sibh
:ellos/ellas son = is iad

:Usted es = is tú (ag labhairt go múinte le duine nach bhfuil aithne mhaith agat air)
:Ustedes son = is sibh (ag labhairt go múinte le daoine nach bhfuil aithne mhaith agat orthu) 

Ní deirtear ''vosotros'' i Meiriceá Laidineach; úsáidtear ''ustedes'' ina áit--fiú má táthar ag labhairt le daoine a bhfuil aithne mhaith ag an gcainteoir orthu. San am céanna, maireann an sean-fhorainm úd ''vos'' i gcónaí in áiteanna i Meiriceá Theas, agus an fhoirm den bhriathar atá ag dul leis san aimsir láithreach, tá sí cosúil leis an bhfoirm atá ag dul le ''vosotros'', ach amháin go bhfuil an litreach &quot;i&quot; roimh an ''&quot;s&quot;'' caillte di: ''vos sos'' in áit ''tú eres (&quot;''is tú''&quot;),'' ''vos hablás'' in áit ''tú hablas'' (&quot;labhraíonn tú&quot;) (cf. ''vosotros habláis'' = &quot;labhraíonn sibh&quot;). Tabhair faoi deara, áfach, go ndéantar ''-ís'' seachas ''-és'' den iarmhír ''-éis'':  ''vos comís'' in áit ''tú comes'' (&quot;itheann tú&quot;),  (C.f. ''vosotros coméis=&quot;''itheann sibh&quot;).  

Tá glacadh leis an ''voseo'' sa teanga liteartha féin i dtíortha Río de la Plata, mar atá, [[Uragua]], [[An Cholóim]], [[Paragua]], agus [[an Airgintín]], ach bíonn sé coitianta go leor sa ghnáthchaint ina lán tíortha eile, go háirithe i Lár Mheiriceá.

== Gramadach ==

Tá tuisil agus inscne neodrach na Laidine imithe as an Spáinnis go hiomlán, agus tá sé an-fhurasta uimhir iolra na n-ainmfhocal a fhoirmiú, nó níl de dhíth ach -s nó -es a chur leo: ''hombre'' - ''hombres'', ''mujer'' - ''mujeres'', ''país'' - ''países'', agus araile. Scéal eile ar fad é an briathar, go háirithe úsáid an mhodha fhoshuitigh, nó is ar éigean is féidir í a fhoghlaim mar is ceart gan an teanga a chleachtadh i gcuideachta na gcainteoirí dúchais nó dianstaidéar a dhéanamh ar an litríocht Spáinnise. 

Is iad na haimsirí is tábhachtaí sa Spáinnis ná an aimsir láithreach, an aimsir fháistineach, an aimsir chaite neamhfhoirfe agus an aimsir chaite fhoirfe, ach tá foirmeacha eile ann fós. Tá modh coinníollach ag na briathra freisin.

Cosúil leis an nGaeilge, baineann an Spáinnis úsáid as dhá bhriathar a d'aistreofí go ''to be'' i mBéarla - ''es'' (is ionann ''es'' na Spáinnise agus &quot;is&quot; na Gaeilge) agus ''está'' (a chomhfhreagraíonn do ''&quot;'' tá&quot; na Gaeilge ina úsáid).

{{IdirVicí|cód=es}}

{{Teangacha oifigiúla na NA}}
{{Teangacha oifigiúla an AE}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

==Naisc sheachtracha==


{{DEFAULTSORT:Spáinnis, An}}
[[Catagóir:An Spáinnis| ]]
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:Teangacha na Spáinne|Spáinnis]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Theas]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Thuaidh]]
[[Catagóir:An Spáinn]]
[[Catagóir:Meiriceá Laidineach]]
[[Catagóir:Meicsiceo]]
[[Catagóir:An Airgintín]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla na Náisiún Aontaithe]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla an Aontais Eorpaigh]]</text>
      <sha1>pdaclrf4xc3146byscikh9gc25yc8u2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269902</id>
      <parentid>1269901</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:10:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Voseo */</comment>
      <origin>1269902</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19397" sha1="qsqmvymrfejd3w0qn8h4yx435tvv7wq" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í '''an Spáinnis''' nó '''Caistílis''' teanga náisiúnta [[an Spáinn|na Spáinne]], chomh maith leis an gcuid is mó de [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Laidineach]]. Tá tábhacht ag an teanga, freisin, sna h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], agus i gcuid mhaith de Stáit Aontaithe Mheiriceá, go háirithe de thoradh na hinimirce ó thíortha Mheiriceá Laidinigh. Labhraítear Spáinnis i dtuaisceart Mharacó go fóill, sa chuid den tír a bhí ina coilíneacht ag an Spáinn. Is [[Teangacha Rómánsacha|teanga Rómánsach]] í, is é sin, is teanga de bhunadh na [[An Laidin|Laidine]] í. Tugtar ''Castellano'' ar an gcaighdeán oifigiúil go minic, is é sin, an Chaistílis, nó teanga [[An Chaistíl|Chúige na Caistíle]]. Dealraíonn sé gur tháinig an Spáinnis, mar theanga nó mar chanúint ar leith, ar an bhfód i gCantabria i dtuaisceart na Spáinne, ach ansin, chuaigh sí in úsáid sa Chaistíl freisin. Sa bhliain [[1492]], foilsíodh an chéad ghramadach chaighdeánach don Spáinnis. Sa bhliain chéanna, chuaigh [[Criostóir Colambas|Críostóir Colambas]], nó ''Cristobal Colón'', mar a thugann na Spáinniseoirí air, i dtír san Oileán Úr, agus chuir sé an chéad tús leis an ngabháltas millteanach, an ''Conquista'' nó an Concas, a rinne na Spáinnigh ansin. Thug siad a dteanga leo, agus ní raibh aon mhoill ar na bundúchasaigh í a fhoghlaim. Mar sin, is í an Spáinnis an teanga Rómánsach is líonmhaire cainteoirí inniu. Creidtear go bhfuil sí ó dhúchas ag ceithre chéad is deich milliún duine, agus an uimhir sin ag dul in airde. Mar sin, tá an Spáinnis ar theangacha móra an domhain.

==Ainm na teanga==

Is nós le muintir na Spáinne ''español'' a thabhairt ar an teanga le hí a scaradh ó theangacha náisiúnta na dtíortha eile, ach is rogha leo ''castellano'' nó Caistílis a ghlaoch uirthi le béim ar leith a chur ar an difríocht idir í agus teangacha réigiúnda na Spáinne, an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]] ach go háirithe. Dá réir sin, is é an téarma a úsáideann bunreacht na Spáinne ná ''castellano''. Iad siúd a bhfuil teanga réigiúnda éigin á labhairt acu, is minic a bhíonn siad míshásta leis an bhfocal ''español'', ó shamhlaíonn siad le húsáid oifigiúil na deachtóireachta faoi [[Francisco Franco]] é. Is amhlaidh nach raibh meas an mhadra ag Franco ar na teangacha mionlaigh, agus é den tuairim go gcaithfí iad a bhaint de bhéal na ndaoine agus teanga ghlórmhar na Spáinne a chur ina n-áit. Ón taobh eile de, is féidir do náisiúnaí Bascach nó Catalónach an t-ainm sin ''español'' a thabhairt ar an teanga, agus é ag iarraidh a chur in iúl nach leis an Spáinn a réigiún féin ar aon nós, agus gur teanga choimhthíoch í an Spáinnis.

Maidir leis na tíortha eile ina labhraítear an Spáinnis, ní bhíonn mórán polaitíochta ag greamú den téarma sin ''español'', agus braitheann sé ar an nós áitiúil, cé acu focal is minicí a chloistear. Tríd is tríd, áfach, is é an t-ainm sin ''castellano'' an ceann is lú idé-eolaíochta.

== Teangacha Gaolmhara ==

Is iad na teangacha Ibéaracha Rómánsacha eile sa Leithinis Phirinéach na gaolta is dlúithe atá ag an Spáinnis, mar atá, an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]], an [[An Aragóinis|Aragóinis]], an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]], an [[An Ghailísis|Ghailísis]], agus an [[Spáinnis Ghiúdach]] chomh maith leis na canúintí úd Asturianu, Estremeñu, Aranès, agus Llïonés. An chuid is mó de na teangacha seo, tháinig siad ar an bhfód nuair a d'fhoghlaim na ciníocha Ceilteacha in Iarthar na hEorpa leagan éigin den Laidin, agus mar sin, is féidir comhthréithe a aithint eatarthu go raidhsiúil. Tá an Iodáilis sách intuigthe ag an Spáinniseoir chomh maith, cé nach bhfuil an gaol chomh dlúth céanna. Ón taobh eile de, bíonn sé deacair ag an Spáinneach mórán adhmaid a dhéanamh de chaint an Fhrancaigh, mura bhfuil staidéar déanta aige ar an bh[[An Fhraincis|Fraincis]].

Maidir leis an Spáinnis Ghiúdach, is ionann í, go bunúsach, agus Spáinnis na Meánaoise. Cruthaíodh mar theanga ar leith í, nuair a ruaigeadh na Giúdaigh as an Spáinn sa chúigiú haois déag. Chuaigh siad ina gcónaí sna Balcáin, áit a raibh na Turcaigh i gceannas ar san am sin, agus lean siad ag labhairt na Spáinnise ansin. Chuir siad aibítir na hEabhraise i bhfeidhm ar an Spáinnis, agus is follasach gur imir teangacha áitiúla a dtimpeallachta, ar nós na Bulgáirise agus na Tuircise, tionchar áirithe ar an teanga. Dúirt an pianódóir Meiriceánach [[Murray Perahia]], a bhfuil an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas aige, go magúil go bhfuair sé an teanga san úrscéal [[Don Cíochótae]] an-nua-aimseartha - scríobhadh an leabhar i dtús na seachtú haoise déag. Bhí an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas ag an scríbhneoir [[Elias Canetti]] freisin, cé gur roghnaigh sé a chuid scríbhneoireachta a dhéanamh trí mheán na [[An Ghearmáinis|Gearmáinise]].

=== An Spáinnis agus an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] ===

Tá dlúthghaol ag an Spáinnis agus ag an bPortaingéilis le chéile, ach mar sin féin, is iomaí difríocht is féidir a aithint eatarthu. Ó thaobh na foghraíochta de, is luath a thosaigh comhcheangail na gconsan ag forbairt a mbealach féin sa dá theanga.


{|style=&quot;width:70%; height:100px&quot; border=&quot;1
|'''[[An Laidin|Laidin]]''' || '''Spáinnis'''||'''[[An Phortaingéilis|Portaingéilis]]'''
|-
|''o'''ct'''o''||''o'''ch'''o''||''o'''it'''o''||ocht
|-
|''no'''ct'''e(m)''||''no'''ch'''e''||''no'''it'''e''||oíche
|-
|''mŭ'''lt'''u(m)''||''mu'''ch'''o''||''mu'''it'''o''||a lán, cuid mhór
|-
|''a'''rg'''illa(m)''||''a'''rc'''illa''||''a'''rg'''ila''||cré
|-
|'''''cl'''amāre''||'''''ll'''amar''||'''''ch'''amar''||glaoch (a chur ar dhuine), scairteadh
|-
|'''''fl'''amma(m)''||'''''ll'''ama''||'''''ch'''ama''||bladhaire, lasair
|-
|'''''pl'''ēnu(m)''||'''''ll'''eno''||'''''ch'''eio''||lán
|-
|'''''bl'''andu(m)''||'''''bl'''ando''||'''''br'''ando''||bog
|-
|''homĭne(m)'' &gt; ''ho'''m'n'''e''||''ho'''mbr'''e''||''ho'''m'''em''||fear
|-
|''tremulāre'' &gt; '''''tr'''e'''m'l'''are''||'''''t'''e'''mbl'''ar''||'''''tr'''e'''m'''er''||crith, creathnú
|-
|''cā'''s'''ĕu(m)''||''que'''s'''o''||''que'''ij'''o''||cáis
|-
|''a'''lĭ'''u(m)''||''a'''j'''o''|||''a'''lh'''o''||gairleog
|-
|''ocŭlu(m)'' &gt; ''o'''c'l'''u''||''o'''j'''o''||''o'''lh'''o''||súil, rosc
|}

Sna háiteanna ina bhfuil an Spáinnis agus an Phortaingéilis i síor-theagmháil le chéile, bíonn siad ag imirt tionchair ar a chéile, ionas go bhforbraítear cineál béarlagair measctha. Tugtar ''Portuñol'' (&quot;Portáinnis&quot;, as ''portugués'', is é sin, meascán de Phortaingéilis, agus ''español'', Spáinnis) nó ''Fronterizo'' (&quot;teanga na teorainne&quot;, &quot;Teorainnis&quot;) ar theangacha measctha den chineál seo. Is é an leagan is aithnidiúla den Phortuñol ná an ceann a labhraítear in aice le teorainn na Brasaíle agus Uragua. Imríonn an cineál seo Portuñol, fiú, tionchar nach beag ar an Spáinnis a chloistear i lár na tíre.

== Stair ==

Teanga Rómánsach í an Spáinnis, rud a chiallaíonn gurb í an [[An Laidin|Laidin]] - nó an leagan labhartha den Laidin - is bunús léi. D'imir an [[Ceiltibéiris|Cheiltibéiris]], an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Araibis|Araibis]] tionchar ar an Spáinnis, agus í á forbairt cois chósta thuaidh na Leathinise Ibéirí. Tréithe tipiciúla iad séimhiú na gconsan - rinneadh ''vida'' [βi:δa] de ''vita'' na Laidine - an caolú (''annum'' -&gt; ''año''), agus défhoghrú na ngutaí (''terra'' -&gt; ''tierra'', ''novus'' -&gt; ''nuevo''). De réir mar a bhí Críostaithe an Tuaiscirt ag athghabháil na Leathinise ó na Muslamaigh, leath an chanúint seo ó dheas. Sa bhliain [[1492]], d'fhoilsigh [[Elo Antonio de Nebrija]] an chéad ghramadach Spáinnise leis an teanga a chaighdeánú. Nuair a chuir sé an saothar seo faoi bhráid na Banríona Isibéil, d'fhiafraigh sise de: ''Cén úsáid a bheadh ina leithéid seo dom, agus an teanga go líofa agam cheana féin?'' Is é an freagra a thug Nebrija ná: ''A Mhórgacht, is iontach an áis an teanga chun an Impireacht a rialú.''

Tháinig focail Nebrija isteach fíor, nó de réir mar a bhí an Spáinn ag gabháil coilíneachtaí nua ar fud an domhain, chuaigh an teanga i bhfairsinge.

[[Íomhá:Spanish language World Map.svg|mion|clé|350px|
An Domhan:
{{legend|#FF0000|Dearg - teanga oifigiúil}}
{{legend|#0000FF|Dubhghorm - dara teanga}}
&lt;!--SAM:
{{legend|#0000FF|+25%}}
{{legend|#0080FF|10-20%}}
{{legend|#78C0FF|5-10%}}--&gt;
]]

== Cá Labhraítear Spáinnis? ==
Inniu, labhraítear Spáinnis ar fud Mheiriceá Theas. Is í an [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]] an t-aon tír mhór san ilchríoch sin nach bhfuil an Spáinnis mar phríomhtheanga ansin, nó is í an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] teanga na Brasaíle. Tá stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[An Bholaiv|Bholaiv]], i b[[Peiriú]], san [[An Airgintín|Airgintín]], sa t[[An tSile|Sile]], sa [[An Cholóim|Cholóim]], i g[[Cósta Ríce]], i g[[Cúba]], sa [[An Phoblacht Dhoiminiceach|Phoblacht Dhoiminiceach]], i [[Meicsiceo]], sa t[[An tSalvadóir|Salvadóir]], in [[Eacuadór]], sa [[An Ghuine Mheánchriosach|Ghuine Mheánchiorclach]], i n[[Guatamala]], i [[Hondúras]], i b[[Pórtó Ríce]], sa [[An Spáinn|Spáinn]], i [[Veiniséala]], i b[[Paragua]], in [[Uragua]], agus sa t[[An tSahára Thiar|Sahára Thiar]].

Níl stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[an Bheilís|Bheilís]], ach mura bhfuil féin, tá sí á labhairt ansin go fairsing. Sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], tá sí ag tríocha milliún duine, ach níl stádas oifigiúil aici ach i bPortó Ríce. Is minic a shíltear go bhfuil an Spáinnis ina teanga oifigiúil i [[Nua-Mheicsiceo]], ach le fírinne, níl teanga oifigiúil ar bith ag Nua-Mheicsiceo. Cibé faoin stádas oifigiúil, tuigeann cuid mhór de na húdaráis áitiúla sna Stáit go gcaithfidh siad freastal éigin a dhéanamh ar riachtanaisí lucht labhartha na Spáinnise, líonmhar is uile agus atá siad. Tá tábhacht na Spáinnise ag dul i méadaíocht sna Stáit, agus a lán daoine á foghlaim mar theanga iasachta.

Maidir leis na h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], bhí an Spáinnis á saothrú mar theanga choilíneach ar feadh i bhfad, ach níor éirigh leis na Spáinnigh na teangacha bundúchasacha a bhaint de bhéal na ndaoine. Cé gur imir an Spáinnis an-tionchar orthu, d'imigh sí as úsáid go géar gasta i ndiaidh an ghabháltais a rinne na Meiriceánaigh ar na hoileáin i dtús na fichiú haoise. Níl sí ina teanga oifigiúil a thuilleadh, agus níl sí ó dhúchas ag trí mhíle duine sna hoileáin. Na leaganacha [[Fásteanga|criólaithe]] den Spáinnis a tháinig ar an bhfód de thoradh theagmháil na Spáinnise leis na teangacha bundúchasacha, tá siad á labhairt ag trí chéad míle duine sna hoileáin. San am céanna, tá an [[An Tagálaigis|Tagálaigis]], an ceann is tábhachtaí de na teangacha bundúchasacha, ó dhúchas ag dhá mhilliún is fiche de dhaoine, agus í foghlamthe mar [[Francbhéarla|fhrancbhéarla]] réigiúnda ag dhá nó trí oiread eile. Tríd is tríd, níl mórán tábhachta leis an Spáinnis sna hOileáin Fhilipíneacha inniu, cé go raibh na hoileáin á gcoilíniú ag na Spáinnigh go deireadh na naoú haoise déag.


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ordú de réir na hAibítre
! Líon na gCainteoirí Dúchais
|-
|
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An Airgintín]] (41,248,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000)
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[An Cholóim]] (45,600,000) 
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000) 
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[An tSín]] (250,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000)
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
|
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[An Cholóim]] (45,600,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000) 
# [[An Airgintín]] (41,248,000) 
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000) 
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000) 
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000) 
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An tSín]] (250,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
|-
! colspan=&quot;2&quot; | Is deacair líon cruinn na Spáinniseoirí a shainiú, nó fiú sna tíortha ina bhfuil stádas oifigiúil aici, is iomaí duine nach bhfuil in ann í a labhairt. Ón taobh eile, an chuid is mó de na Spáinniseoirí sna Stáit Aontaithe nó i dtíortha móra Béarla eile, bíonn Béarla acu, agus cuid acu tá líofacht níos fearr acu sa Bhéarla ná sa Spáinnis féin.  
|}

== Difríochtaí Réigiúnda ==

=== Fuaimniú na litreach ''z'' agus ''c'' roimh ''e'' agus ''i'' ===

Ceann de na príomhdhifríochtaí idir Spáinnis Mheiriceá Laidinigh agus Spáinnis na Spáinne féin is ea fuaimniú na litreach ''z'' chomh maith le fuaimniú na litreach ''c'' nuair a thagann sí le ''e'' nó ''i''. Sa chuid is mó den Spáinn, fuaimnítear iad [θ] - is é sin, mar ''th'' an Bhéarla san fhocal &quot;''thick''&quot;, agus tugtar ''zezeo'' ar an bhfeiniméan seo.

Sna hOileáin Chanáracha, i gcodanna na hAndalúise, agus i Meiriceá Laidineach iomlán, áfach, is mar [s] a fhuaimnítear iad - ''ceceo'' a thugtar air seo.

=== Le nó lo? ===

Cé go bhfuil an chuid is mó de dhíochlaonta na Laidine imithe as an Spáinnis, aithnítear an tuiseal cuspóireach agus an tuiseal tabharthach ó chéile i gcónaí i bhforainmneacha áirithe. De réir an chaighdeáin, deirtear '''''lo''' hice'' &quot;rinne mé é&quot; (tuiseal cuspóireach), ach '''''le''' hablé'' &quot;labhair mé leis&quot;, nó &quot;labhair mé '''dó'''&quot;, focal ar fhocal (tuiseal tabharthach). Sna canúintí ina gcleachtaítear an ''loísmo'', úsáidtear ''lo'' sa dá chiall: ''lo hice'', ''lo hablé''. Ní cuid den teanga chaighdeánach é an ''loísmo'' dar le hAcadamh Ríoga na Spáinnise, ach mar sin féin, cloistear go minic sa Spáinn féin é, go háirithe i gcanúintí Thuaisceart na Caistíle.

=== Voseo ===

Le coincheap an ''voseo'' a thuiscint, ní mór dúinn súil a chaitheamh ar iarmhíreanna pearsanta na mbriathar Spáinnise mar a labhraítear sa Spáinn féin í:

:yo soy = is mé
:tú eres = is tú
:él es/ella es = is é/is í

:nosotros somos = is sinn
:vosotros sois = is sibh
:ellos/ellas son = is iad

:Usted es = is tú (ag labhairt go múinte le duine nach bhfuil aithne mhaith agat air)
:Ustedes son = is sibh (ag labhairt go múinte le daoine nach bhfuil aithne mhaith agat orthu) 

Ní deirtear ''vosotros'' i Meiriceá Laidineach; úsáidtear ''ustedes'' ina áit--fiú má táthar ag labhairt le daoine a bhfuil aithne mhaith ag an gcainteoir orthu. San am céanna, maireann an sean-fhorainm ''vos'' i gcónaí in áiteanna i Meiriceá Laidineach, agus an fhoirm den bhriathar atá ag dul leis san aimsir láithreach, tá sí cosúil leis an bhfoirm atá ag dul le ''vosotros'', ach amháin go bhfuil an litir &quot;i&quot; roimh an ''&quot;''s''&quot;'' caillte di: ''vos sos'' in áit ''tú eres (&quot;''is tú''&quot;),'' ''vos hablás'' in áit ''tú hablas'' (&quot;labhraíonn tú&quot;) (cf. ''vosotros habláis'' = &quot;labhraíonn sibh&quot;). Tabhair faoi deara, áfach, go ndéantar ''-ís'' seachas ''-és'' den iarmhír ''-éis'':  ''vos comís'' in áit ''tú comes'' (&quot;itheann tú&quot;),  (C.f. ''vosotros coméis=&quot;''itheann sibh&quot;).  

Tá glacadh leis an ''voseo'' sa teanga liteartha féin i dtíortha Río de la Plata, mar atá, [[Uragua]], [[An Cholóim]], [[Paragua]], agus [[an Airgintín]], ach bíonn sé coitianta go leor sa ghnáthchaint ina lán tíortha eile, go háirithe i Lár Mheiriceá.

== Gramadach ==

Tá tuisil agus inscne neodrach na Laidine imithe as an Spáinnis go hiomlán, agus tá sé an-fhurasta uimhir iolra na n-ainmfhocal a fhoirmiú, nó níl de dhíth ach -s nó -es a chur leo: ''hombre'' - ''hombres'', ''mujer'' - ''mujeres'', ''país'' - ''países'', agus araile. Scéal eile ar fad é an briathar, go háirithe úsáid an mhodha fhoshuitigh, nó is ar éigean is féidir í a fhoghlaim mar is ceart gan an teanga a chleachtadh i gcuideachta na gcainteoirí dúchais nó dianstaidéar a dhéanamh ar an litríocht Spáinnise. 

Is iad na haimsirí is tábhachtaí sa Spáinnis ná an aimsir láithreach, an aimsir fháistineach, an aimsir chaite neamhfhoirfe agus an aimsir chaite fhoirfe, ach tá foirmeacha eile ann fós. Tá modh coinníollach ag na briathra freisin.

Cosúil leis an nGaeilge, baineann an Spáinnis úsáid as dhá bhriathar a d'aistreofí go ''to be'' i mBéarla - ''es'' (is ionann ''es'' na Spáinnise agus &quot;is&quot; na Gaeilge) agus ''está'' (a chomhfhreagraíonn do ''&quot;'' tá&quot; na Gaeilge ina úsáid).

{{IdirVicí|cód=es}}

{{Teangacha oifigiúla na NA}}
{{Teangacha oifigiúla an AE}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

==Naisc sheachtracha==


{{DEFAULTSORT:Spáinnis, An}}
[[Catagóir:An Spáinnis| ]]
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:Teangacha na Spáinne|Spáinnis]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Theas]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Thuaidh]]
[[Catagóir:An Spáinn]]
[[Catagóir:Meiriceá Laidineach]]
[[Catagóir:Meicsiceo]]
[[Catagóir:An Airgintín]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla na Náisiún Aontaithe]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla an Aontais Eorpaigh]]</text>
      <sha1>qsqmvymrfejd3w0qn8h4yx435tvv7wq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269903</id>
      <parentid>1269902</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:13:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Voseo */</comment>
      <origin>1269903</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19397" sha1="oqq3tpk76a8kme4j7534j6h68kdn7k5" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í '''an Spáinnis''' nó '''Caistílis''' teanga náisiúnta [[an Spáinn|na Spáinne]], chomh maith leis an gcuid is mó de [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Laidineach]]. Tá tábhacht ag an teanga, freisin, sna h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], agus i gcuid mhaith de Stáit Aontaithe Mheiriceá, go háirithe de thoradh na hinimirce ó thíortha Mheiriceá Laidinigh. Labhraítear Spáinnis i dtuaisceart Mharacó go fóill, sa chuid den tír a bhí ina coilíneacht ag an Spáinn. Is [[Teangacha Rómánsacha|teanga Rómánsach]] í, is é sin, is teanga de bhunadh na [[An Laidin|Laidine]] í. Tugtar ''Castellano'' ar an gcaighdeán oifigiúil go minic, is é sin, an Chaistílis, nó teanga [[An Chaistíl|Chúige na Caistíle]]. Dealraíonn sé gur tháinig an Spáinnis, mar theanga nó mar chanúint ar leith, ar an bhfód i gCantabria i dtuaisceart na Spáinne, ach ansin, chuaigh sí in úsáid sa Chaistíl freisin. Sa bhliain [[1492]], foilsíodh an chéad ghramadach chaighdeánach don Spáinnis. Sa bhliain chéanna, chuaigh [[Criostóir Colambas|Críostóir Colambas]], nó ''Cristobal Colón'', mar a thugann na Spáinniseoirí air, i dtír san Oileán Úr, agus chuir sé an chéad tús leis an ngabháltas millteanach, an ''Conquista'' nó an Concas, a rinne na Spáinnigh ansin. Thug siad a dteanga leo, agus ní raibh aon mhoill ar na bundúchasaigh í a fhoghlaim. Mar sin, is í an Spáinnis an teanga Rómánsach is líonmhaire cainteoirí inniu. Creidtear go bhfuil sí ó dhúchas ag ceithre chéad is deich milliún duine, agus an uimhir sin ag dul in airde. Mar sin, tá an Spáinnis ar theangacha móra an domhain.

==Ainm na teanga==

Is nós le muintir na Spáinne ''español'' a thabhairt ar an teanga le hí a scaradh ó theangacha náisiúnta na dtíortha eile, ach is rogha leo ''castellano'' nó Caistílis a ghlaoch uirthi le béim ar leith a chur ar an difríocht idir í agus teangacha réigiúnda na Spáinne, an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]] ach go háirithe. Dá réir sin, is é an téarma a úsáideann bunreacht na Spáinne ná ''castellano''. Iad siúd a bhfuil teanga réigiúnda éigin á labhairt acu, is minic a bhíonn siad míshásta leis an bhfocal ''español'', ó shamhlaíonn siad le húsáid oifigiúil na deachtóireachta faoi [[Francisco Franco]] é. Is amhlaidh nach raibh meas an mhadra ag Franco ar na teangacha mionlaigh, agus é den tuairim go gcaithfí iad a bhaint de bhéal na ndaoine agus teanga ghlórmhar na Spáinne a chur ina n-áit. Ón taobh eile de, is féidir do náisiúnaí Bascach nó Catalónach an t-ainm sin ''español'' a thabhairt ar an teanga, agus é ag iarraidh a chur in iúl nach leis an Spáinn a réigiún féin ar aon nós, agus gur teanga choimhthíoch í an Spáinnis.

Maidir leis na tíortha eile ina labhraítear an Spáinnis, ní bhíonn mórán polaitíochta ag greamú den téarma sin ''español'', agus braitheann sé ar an nós áitiúil, cé acu focal is minicí a chloistear. Tríd is tríd, áfach, is é an t-ainm sin ''castellano'' an ceann is lú idé-eolaíochta.

== Teangacha Gaolmhara ==

Is iad na teangacha Ibéaracha Rómánsacha eile sa Leithinis Phirinéach na gaolta is dlúithe atá ag an Spáinnis, mar atá, an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]], an [[An Aragóinis|Aragóinis]], an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]], an [[An Ghailísis|Ghailísis]], agus an [[Spáinnis Ghiúdach]] chomh maith leis na canúintí úd Asturianu, Estremeñu, Aranès, agus Llïonés. An chuid is mó de na teangacha seo, tháinig siad ar an bhfód nuair a d'fhoghlaim na ciníocha Ceilteacha in Iarthar na hEorpa leagan éigin den Laidin, agus mar sin, is féidir comhthréithe a aithint eatarthu go raidhsiúil. Tá an Iodáilis sách intuigthe ag an Spáinniseoir chomh maith, cé nach bhfuil an gaol chomh dlúth céanna. Ón taobh eile de, bíonn sé deacair ag an Spáinneach mórán adhmaid a dhéanamh de chaint an Fhrancaigh, mura bhfuil staidéar déanta aige ar an bh[[An Fhraincis|Fraincis]].

Maidir leis an Spáinnis Ghiúdach, is ionann í, go bunúsach, agus Spáinnis na Meánaoise. Cruthaíodh mar theanga ar leith í, nuair a ruaigeadh na Giúdaigh as an Spáinn sa chúigiú haois déag. Chuaigh siad ina gcónaí sna Balcáin, áit a raibh na Turcaigh i gceannas ar san am sin, agus lean siad ag labhairt na Spáinnise ansin. Chuir siad aibítir na hEabhraise i bhfeidhm ar an Spáinnis, agus is follasach gur imir teangacha áitiúla a dtimpeallachta, ar nós na Bulgáirise agus na Tuircise, tionchar áirithe ar an teanga. Dúirt an pianódóir Meiriceánach [[Murray Perahia]], a bhfuil an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas aige, go magúil go bhfuair sé an teanga san úrscéal [[Don Cíochótae]] an-nua-aimseartha - scríobhadh an leabhar i dtús na seachtú haoise déag. Bhí an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas ag an scríbhneoir [[Elias Canetti]] freisin, cé gur roghnaigh sé a chuid scríbhneoireachta a dhéanamh trí mheán na [[An Ghearmáinis|Gearmáinise]].

=== An Spáinnis agus an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] ===

Tá dlúthghaol ag an Spáinnis agus ag an bPortaingéilis le chéile, ach mar sin féin, is iomaí difríocht is féidir a aithint eatarthu. Ó thaobh na foghraíochta de, is luath a thosaigh comhcheangail na gconsan ag forbairt a mbealach féin sa dá theanga.


{|style=&quot;width:70%; height:100px&quot; border=&quot;1
|'''[[An Laidin|Laidin]]''' || '''Spáinnis'''||'''[[An Phortaingéilis|Portaingéilis]]'''
|-
|''o'''ct'''o''||''o'''ch'''o''||''o'''it'''o''||ocht
|-
|''no'''ct'''e(m)''||''no'''ch'''e''||''no'''it'''e''||oíche
|-
|''mŭ'''lt'''u(m)''||''mu'''ch'''o''||''mu'''it'''o''||a lán, cuid mhór
|-
|''a'''rg'''illa(m)''||''a'''rc'''illa''||''a'''rg'''ila''||cré
|-
|'''''cl'''amāre''||'''''ll'''amar''||'''''ch'''amar''||glaoch (a chur ar dhuine), scairteadh
|-
|'''''fl'''amma(m)''||'''''ll'''ama''||'''''ch'''ama''||bladhaire, lasair
|-
|'''''pl'''ēnu(m)''||'''''ll'''eno''||'''''ch'''eio''||lán
|-
|'''''bl'''andu(m)''||'''''bl'''ando''||'''''br'''ando''||bog
|-
|''homĭne(m)'' &gt; ''ho'''m'n'''e''||''ho'''mbr'''e''||''ho'''m'''em''||fear
|-
|''tremulāre'' &gt; '''''tr'''e'''m'l'''are''||'''''t'''e'''mbl'''ar''||'''''tr'''e'''m'''er''||crith, creathnú
|-
|''cā'''s'''ĕu(m)''||''que'''s'''o''||''que'''ij'''o''||cáis
|-
|''a'''lĭ'''u(m)''||''a'''j'''o''|||''a'''lh'''o''||gairleog
|-
|''ocŭlu(m)'' &gt; ''o'''c'l'''u''||''o'''j'''o''||''o'''lh'''o''||súil, rosc
|}

Sna háiteanna ina bhfuil an Spáinnis agus an Phortaingéilis i síor-theagmháil le chéile, bíonn siad ag imirt tionchair ar a chéile, ionas go bhforbraítear cineál béarlagair measctha. Tugtar ''Portuñol'' (&quot;Portáinnis&quot;, as ''portugués'', is é sin, meascán de Phortaingéilis, agus ''español'', Spáinnis) nó ''Fronterizo'' (&quot;teanga na teorainne&quot;, &quot;Teorainnis&quot;) ar theangacha measctha den chineál seo. Is é an leagan is aithnidiúla den Phortuñol ná an ceann a labhraítear in aice le teorainn na Brasaíle agus Uragua. Imríonn an cineál seo Portuñol, fiú, tionchar nach beag ar an Spáinnis a chloistear i lár na tíre.

== Stair ==

Teanga Rómánsach í an Spáinnis, rud a chiallaíonn gurb í an [[An Laidin|Laidin]] - nó an leagan labhartha den Laidin - is bunús léi. D'imir an [[Ceiltibéiris|Cheiltibéiris]], an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Araibis|Araibis]] tionchar ar an Spáinnis, agus í á forbairt cois chósta thuaidh na Leathinise Ibéirí. Tréithe tipiciúla iad séimhiú na gconsan - rinneadh ''vida'' [βi:δa] de ''vita'' na Laidine - an caolú (''annum'' -&gt; ''año''), agus défhoghrú na ngutaí (''terra'' -&gt; ''tierra'', ''novus'' -&gt; ''nuevo''). De réir mar a bhí Críostaithe an Tuaiscirt ag athghabháil na Leathinise ó na Muslamaigh, leath an chanúint seo ó dheas. Sa bhliain [[1492]], d'fhoilsigh [[Elo Antonio de Nebrija]] an chéad ghramadach Spáinnise leis an teanga a chaighdeánú. Nuair a chuir sé an saothar seo faoi bhráid na Banríona Isibéil, d'fhiafraigh sise de: ''Cén úsáid a bheadh ina leithéid seo dom, agus an teanga go líofa agam cheana féin?'' Is é an freagra a thug Nebrija ná: ''A Mhórgacht, is iontach an áis an teanga chun an Impireacht a rialú.''

Tháinig focail Nebrija isteach fíor, nó de réir mar a bhí an Spáinn ag gabháil coilíneachtaí nua ar fud an domhain, chuaigh an teanga i bhfairsinge.

[[Íomhá:Spanish language World Map.svg|mion|clé|350px|
An Domhan:
{{legend|#FF0000|Dearg - teanga oifigiúil}}
{{legend|#0000FF|Dubhghorm - dara teanga}}
&lt;!--SAM:
{{legend|#0000FF|+25%}}
{{legend|#0080FF|10-20%}}
{{legend|#78C0FF|5-10%}}--&gt;
]]

== Cá Labhraítear Spáinnis? ==
Inniu, labhraítear Spáinnis ar fud Mheiriceá Theas. Is í an [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]] an t-aon tír mhór san ilchríoch sin nach bhfuil an Spáinnis mar phríomhtheanga ansin, nó is í an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] teanga na Brasaíle. Tá stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[An Bholaiv|Bholaiv]], i b[[Peiriú]], san [[An Airgintín|Airgintín]], sa t[[An tSile|Sile]], sa [[An Cholóim|Cholóim]], i g[[Cósta Ríce]], i g[[Cúba]], sa [[An Phoblacht Dhoiminiceach|Phoblacht Dhoiminiceach]], i [[Meicsiceo]], sa t[[An tSalvadóir|Salvadóir]], in [[Eacuadór]], sa [[An Ghuine Mheánchriosach|Ghuine Mheánchiorclach]], i n[[Guatamala]], i [[Hondúras]], i b[[Pórtó Ríce]], sa [[An Spáinn|Spáinn]], i [[Veiniséala]], i b[[Paragua]], in [[Uragua]], agus sa t[[An tSahára Thiar|Sahára Thiar]].

Níl stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[an Bheilís|Bheilís]], ach mura bhfuil féin, tá sí á labhairt ansin go fairsing. Sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], tá sí ag tríocha milliún duine, ach níl stádas oifigiúil aici ach i bPortó Ríce. Is minic a shíltear go bhfuil an Spáinnis ina teanga oifigiúil i [[Nua-Mheicsiceo]], ach le fírinne, níl teanga oifigiúil ar bith ag Nua-Mheicsiceo. Cibé faoin stádas oifigiúil, tuigeann cuid mhór de na húdaráis áitiúla sna Stáit go gcaithfidh siad freastal éigin a dhéanamh ar riachtanaisí lucht labhartha na Spáinnise, líonmhar is uile agus atá siad. Tá tábhacht na Spáinnise ag dul i méadaíocht sna Stáit, agus a lán daoine á foghlaim mar theanga iasachta.

Maidir leis na h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], bhí an Spáinnis á saothrú mar theanga choilíneach ar feadh i bhfad, ach níor éirigh leis na Spáinnigh na teangacha bundúchasacha a bhaint de bhéal na ndaoine. Cé gur imir an Spáinnis an-tionchar orthu, d'imigh sí as úsáid go géar gasta i ndiaidh an ghabháltais a rinne na Meiriceánaigh ar na hoileáin i dtús na fichiú haoise. Níl sí ina teanga oifigiúil a thuilleadh, agus níl sí ó dhúchas ag trí mhíle duine sna hoileáin. Na leaganacha [[Fásteanga|criólaithe]] den Spáinnis a tháinig ar an bhfód de thoradh theagmháil na Spáinnise leis na teangacha bundúchasacha, tá siad á labhairt ag trí chéad míle duine sna hoileáin. San am céanna, tá an [[An Tagálaigis|Tagálaigis]], an ceann is tábhachtaí de na teangacha bundúchasacha, ó dhúchas ag dhá mhilliún is fiche de dhaoine, agus í foghlamthe mar [[Francbhéarla|fhrancbhéarla]] réigiúnda ag dhá nó trí oiread eile. Tríd is tríd, níl mórán tábhachta leis an Spáinnis sna hOileáin Fhilipíneacha inniu, cé go raibh na hoileáin á gcoilíniú ag na Spáinnigh go deireadh na naoú haoise déag.


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ordú de réir na hAibítre
! Líon na gCainteoirí Dúchais
|-
|
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An Airgintín]] (41,248,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000)
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[An Cholóim]] (45,600,000) 
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000) 
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[An tSín]] (250,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000)
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
|
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[An Cholóim]] (45,600,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000) 
# [[An Airgintín]] (41,248,000) 
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000) 
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000) 
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000) 
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An tSín]] (250,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
|-
! colspan=&quot;2&quot; | Is deacair líon cruinn na Spáinniseoirí a shainiú, nó fiú sna tíortha ina bhfuil stádas oifigiúil aici, is iomaí duine nach bhfuil in ann í a labhairt. Ón taobh eile, an chuid is mó de na Spáinniseoirí sna Stáit Aontaithe nó i dtíortha móra Béarla eile, bíonn Béarla acu, agus cuid acu tá líofacht níos fearr acu sa Bhéarla ná sa Spáinnis féin.  
|}

== Difríochtaí Réigiúnda ==

=== Fuaimniú na litreach ''z'' agus ''c'' roimh ''e'' agus ''i'' ===

Ceann de na príomhdhifríochtaí idir Spáinnis Mheiriceá Laidinigh agus Spáinnis na Spáinne féin is ea fuaimniú na litreach ''z'' chomh maith le fuaimniú na litreach ''c'' nuair a thagann sí le ''e'' nó ''i''. Sa chuid is mó den Spáinn, fuaimnítear iad [θ] - is é sin, mar ''th'' an Bhéarla san fhocal &quot;''thick''&quot;, agus tugtar ''zezeo'' ar an bhfeiniméan seo.

Sna hOileáin Chanáracha, i gcodanna na hAndalúise, agus i Meiriceá Laidineach iomlán, áfach, is mar [s] a fhuaimnítear iad - ''ceceo'' a thugtar air seo.

=== Le nó lo? ===

Cé go bhfuil an chuid is mó de dhíochlaonta na Laidine imithe as an Spáinnis, aithnítear an tuiseal cuspóireach agus an tuiseal tabharthach ó chéile i gcónaí i bhforainmneacha áirithe. De réir an chaighdeáin, deirtear '''''lo''' hice'' &quot;rinne mé é&quot; (tuiseal cuspóireach), ach '''''le''' hablé'' &quot;labhair mé leis&quot;, nó &quot;labhair mé '''dó'''&quot;, focal ar fhocal (tuiseal tabharthach). Sna canúintí ina gcleachtaítear an ''loísmo'', úsáidtear ''lo'' sa dá chiall: ''lo hice'', ''lo hablé''. Ní cuid den teanga chaighdeánach é an ''loísmo'' dar le hAcadamh Ríoga na Spáinnise, ach mar sin féin, cloistear go minic sa Spáinn féin é, go háirithe i gcanúintí Thuaisceart na Caistíle.

=== Voseo ===

Le coincheap an ''voseo'' a thuiscint, ní mór dúinn súil a chaitheamh ar iarmhíreanna pearsanta na mbriathar Spáinnise mar a labhraítear sa Spáinn féin í:

:yo soy = is mé
:tú eres = is tú
:él es/ella es = is é/is í

:nosotros somos = is sinn
:vosotros sois = is sibh
:ellos/ellas son = is iad
:Usted es = is tú (ag labhairt go múinte le duine nach bhfuil aithne mhaith agat air)
:Ustedes son = is sibh (ag labhairt go múinte le daoine nach bhfuil aithne mhaith agat orthu)

Ní deirtear ''vosotros'' i Meiriceá Laidineach; úsáidtear ''ustedes'' ina áit--fiú má táthar ag labhairt le daoine a bhfuil aithne mhaith ag an gcainteoir orthu. San am céanna, maireann an sean-fhorainm ''vos'' i gcónaí in áiteanna i Meiriceá Laidineach, agus an fhoirm den bhriathar atá ag dul leis san aimsir láithreach, tá sí cosúil leis an bhfoirm atá ag dul le ''vosotros'', ach amháin go bhfuil an litir ''i'' roimh an litir ''s'' caillte di: ''vos sos'' in áit ''tú eres (&quot;''is tú''&quot;),'' ''vos hablás'' in áit ''tú hablas'' (&quot;labhraíonn tú&quot;) (cf. ''vosotros habláis'' = &quot;labhraíonn sibh&quot;). Tabhair faoi deara, áfach, go ndéantar ''-ís'' seachas ''-és'' den iarmhír ''-éis'':  ''vos comís'' in áit ''tú comes'' (&quot;itheann tú&quot;),  (C.f. ''vosotros coméis=&quot;''itheann sibh&quot;).  

Tá glacadh leis an ''voseo'' sa teanga liteartha féin i dtíortha Río de la Plata, mar atá, [[Uragua]], [[An Cholóim]], [[Paragua]], agus [[an Airgintín]], ach bíonn sé coitianta go leor sa ghnáthchaint ina lán tíortha eile, go háirithe i Lár Mheiriceá.

== Gramadach ==

Tá tuisil agus inscne neodrach na Laidine imithe as an Spáinnis go hiomlán, agus tá sé an-fhurasta uimhir iolra na n-ainmfhocal a fhoirmiú, nó níl de dhíth ach -s nó -es a chur leo: ''hombre'' - ''hombres'', ''mujer'' - ''mujeres'', ''país'' - ''países'', agus araile. Scéal eile ar fad é an briathar, go háirithe úsáid an mhodha fhoshuitigh, nó is ar éigean is féidir í a fhoghlaim mar is ceart gan an teanga a chleachtadh i gcuideachta na gcainteoirí dúchais nó dianstaidéar a dhéanamh ar an litríocht Spáinnise. 

Is iad na haimsirí is tábhachtaí sa Spáinnis ná an aimsir láithreach, an aimsir fháistineach, an aimsir chaite neamhfhoirfe agus an aimsir chaite fhoirfe, ach tá foirmeacha eile ann fós. Tá modh coinníollach ag na briathra freisin.

Cosúil leis an nGaeilge, baineann an Spáinnis úsáid as dhá bhriathar a d'aistreofí go ''to be'' i mBéarla - ''es'' (is ionann ''es'' na Spáinnise agus &quot;is&quot; na Gaeilge) agus ''está'' (a chomhfhreagraíonn do ''&quot;'' tá&quot; na Gaeilge ina úsáid).

{{IdirVicí|cód=es}}

{{Teangacha oifigiúla na NA}}
{{Teangacha oifigiúla an AE}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

==Naisc sheachtracha==


{{DEFAULTSORT:Spáinnis, An}}
[[Catagóir:An Spáinnis| ]]
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:Teangacha na Spáinne|Spáinnis]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Theas]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Thuaidh]]
[[Catagóir:An Spáinn]]
[[Catagóir:Meiriceá Laidineach]]
[[Catagóir:Meicsiceo]]
[[Catagóir:An Airgintín]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla na Náisiún Aontaithe]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla an Aontais Eorpaigh]]</text>
      <sha1>oqq3tpk76a8kme4j7534j6h68kdn7k5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269904</id>
      <parentid>1269903</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:14:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Voseo */</comment>
      <origin>1269904</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19399" sha1="mucg9m9h9yatmdx5nvj8l8p17rdkz1m" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í '''an Spáinnis''' nó '''Caistílis''' teanga náisiúnta [[an Spáinn|na Spáinne]], chomh maith leis an gcuid is mó de [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Laidineach]]. Tá tábhacht ag an teanga, freisin, sna h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], agus i gcuid mhaith de Stáit Aontaithe Mheiriceá, go háirithe de thoradh na hinimirce ó thíortha Mheiriceá Laidinigh. Labhraítear Spáinnis i dtuaisceart Mharacó go fóill, sa chuid den tír a bhí ina coilíneacht ag an Spáinn. Is [[Teangacha Rómánsacha|teanga Rómánsach]] í, is é sin, is teanga de bhunadh na [[An Laidin|Laidine]] í. Tugtar ''Castellano'' ar an gcaighdeán oifigiúil go minic, is é sin, an Chaistílis, nó teanga [[An Chaistíl|Chúige na Caistíle]]. Dealraíonn sé gur tháinig an Spáinnis, mar theanga nó mar chanúint ar leith, ar an bhfód i gCantabria i dtuaisceart na Spáinne, ach ansin, chuaigh sí in úsáid sa Chaistíl freisin. Sa bhliain [[1492]], foilsíodh an chéad ghramadach chaighdeánach don Spáinnis. Sa bhliain chéanna, chuaigh [[Criostóir Colambas|Críostóir Colambas]], nó ''Cristobal Colón'', mar a thugann na Spáinniseoirí air, i dtír san Oileán Úr, agus chuir sé an chéad tús leis an ngabháltas millteanach, an ''Conquista'' nó an Concas, a rinne na Spáinnigh ansin. Thug siad a dteanga leo, agus ní raibh aon mhoill ar na bundúchasaigh í a fhoghlaim. Mar sin, is í an Spáinnis an teanga Rómánsach is líonmhaire cainteoirí inniu. Creidtear go bhfuil sí ó dhúchas ag ceithre chéad is deich milliún duine, agus an uimhir sin ag dul in airde. Mar sin, tá an Spáinnis ar theangacha móra an domhain.

==Ainm na teanga==

Is nós le muintir na Spáinne ''español'' a thabhairt ar an teanga le hí a scaradh ó theangacha náisiúnta na dtíortha eile, ach is rogha leo ''castellano'' nó Caistílis a ghlaoch uirthi le béim ar leith a chur ar an difríocht idir í agus teangacha réigiúnda na Spáinne, an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]] ach go háirithe. Dá réir sin, is é an téarma a úsáideann bunreacht na Spáinne ná ''castellano''. Iad siúd a bhfuil teanga réigiúnda éigin á labhairt acu, is minic a bhíonn siad míshásta leis an bhfocal ''español'', ó shamhlaíonn siad le húsáid oifigiúil na deachtóireachta faoi [[Francisco Franco]] é. Is amhlaidh nach raibh meas an mhadra ag Franco ar na teangacha mionlaigh, agus é den tuairim go gcaithfí iad a bhaint de bhéal na ndaoine agus teanga ghlórmhar na Spáinne a chur ina n-áit. Ón taobh eile de, is féidir do náisiúnaí Bascach nó Catalónach an t-ainm sin ''español'' a thabhairt ar an teanga, agus é ag iarraidh a chur in iúl nach leis an Spáinn a réigiún féin ar aon nós, agus gur teanga choimhthíoch í an Spáinnis.

Maidir leis na tíortha eile ina labhraítear an Spáinnis, ní bhíonn mórán polaitíochta ag greamú den téarma sin ''español'', agus braitheann sé ar an nós áitiúil, cé acu focal is minicí a chloistear. Tríd is tríd, áfach, is é an t-ainm sin ''castellano'' an ceann is lú idé-eolaíochta.

== Teangacha Gaolmhara ==

Is iad na teangacha Ibéaracha Rómánsacha eile sa Leithinis Phirinéach na gaolta is dlúithe atá ag an Spáinnis, mar atá, an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]], an [[An Aragóinis|Aragóinis]], an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]], an [[An Ghailísis|Ghailísis]], agus an [[Spáinnis Ghiúdach]] chomh maith leis na canúintí úd Asturianu, Estremeñu, Aranès, agus Llïonés. An chuid is mó de na teangacha seo, tháinig siad ar an bhfód nuair a d'fhoghlaim na ciníocha Ceilteacha in Iarthar na hEorpa leagan éigin den Laidin, agus mar sin, is féidir comhthréithe a aithint eatarthu go raidhsiúil. Tá an Iodáilis sách intuigthe ag an Spáinniseoir chomh maith, cé nach bhfuil an gaol chomh dlúth céanna. Ón taobh eile de, bíonn sé deacair ag an Spáinneach mórán adhmaid a dhéanamh de chaint an Fhrancaigh, mura bhfuil staidéar déanta aige ar an bh[[An Fhraincis|Fraincis]].

Maidir leis an Spáinnis Ghiúdach, is ionann í, go bunúsach, agus Spáinnis na Meánaoise. Cruthaíodh mar theanga ar leith í, nuair a ruaigeadh na Giúdaigh as an Spáinn sa chúigiú haois déag. Chuaigh siad ina gcónaí sna Balcáin, áit a raibh na Turcaigh i gceannas ar san am sin, agus lean siad ag labhairt na Spáinnise ansin. Chuir siad aibítir na hEabhraise i bhfeidhm ar an Spáinnis, agus is follasach gur imir teangacha áitiúla a dtimpeallachta, ar nós na Bulgáirise agus na Tuircise, tionchar áirithe ar an teanga. Dúirt an pianódóir Meiriceánach [[Murray Perahia]], a bhfuil an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas aige, go magúil go bhfuair sé an teanga san úrscéal [[Don Cíochótae]] an-nua-aimseartha - scríobhadh an leabhar i dtús na seachtú haoise déag. Bhí an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas ag an scríbhneoir [[Elias Canetti]] freisin, cé gur roghnaigh sé a chuid scríbhneoireachta a dhéanamh trí mheán na [[An Ghearmáinis|Gearmáinise]].

=== An Spáinnis agus an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] ===

Tá dlúthghaol ag an Spáinnis agus ag an bPortaingéilis le chéile, ach mar sin féin, is iomaí difríocht is féidir a aithint eatarthu. Ó thaobh na foghraíochta de, is luath a thosaigh comhcheangail na gconsan ag forbairt a mbealach féin sa dá theanga.


{|style=&quot;width:70%; height:100px&quot; border=&quot;1
|'''[[An Laidin|Laidin]]''' || '''Spáinnis'''||'''[[An Phortaingéilis|Portaingéilis]]'''
|-
|''o'''ct'''o''||''o'''ch'''o''||''o'''it'''o''||ocht
|-
|''no'''ct'''e(m)''||''no'''ch'''e''||''no'''it'''e''||oíche
|-
|''mŭ'''lt'''u(m)''||''mu'''ch'''o''||''mu'''it'''o''||a lán, cuid mhór
|-
|''a'''rg'''illa(m)''||''a'''rc'''illa''||''a'''rg'''ila''||cré
|-
|'''''cl'''amāre''||'''''ll'''amar''||'''''ch'''amar''||glaoch (a chur ar dhuine), scairteadh
|-
|'''''fl'''amma(m)''||'''''ll'''ama''||'''''ch'''ama''||bladhaire, lasair
|-
|'''''pl'''ēnu(m)''||'''''ll'''eno''||'''''ch'''eio''||lán
|-
|'''''bl'''andu(m)''||'''''bl'''ando''||'''''br'''ando''||bog
|-
|''homĭne(m)'' &gt; ''ho'''m'n'''e''||''ho'''mbr'''e''||''ho'''m'''em''||fear
|-
|''tremulāre'' &gt; '''''tr'''e'''m'l'''are''||'''''t'''e'''mbl'''ar''||'''''tr'''e'''m'''er''||crith, creathnú
|-
|''cā'''s'''ĕu(m)''||''que'''s'''o''||''que'''ij'''o''||cáis
|-
|''a'''lĭ'''u(m)''||''a'''j'''o''|||''a'''lh'''o''||gairleog
|-
|''ocŭlu(m)'' &gt; ''o'''c'l'''u''||''o'''j'''o''||''o'''lh'''o''||súil, rosc
|}

Sna háiteanna ina bhfuil an Spáinnis agus an Phortaingéilis i síor-theagmháil le chéile, bíonn siad ag imirt tionchair ar a chéile, ionas go bhforbraítear cineál béarlagair measctha. Tugtar ''Portuñol'' (&quot;Portáinnis&quot;, as ''portugués'', is é sin, meascán de Phortaingéilis, agus ''español'', Spáinnis) nó ''Fronterizo'' (&quot;teanga na teorainne&quot;, &quot;Teorainnis&quot;) ar theangacha measctha den chineál seo. Is é an leagan is aithnidiúla den Phortuñol ná an ceann a labhraítear in aice le teorainn na Brasaíle agus Uragua. Imríonn an cineál seo Portuñol, fiú, tionchar nach beag ar an Spáinnis a chloistear i lár na tíre.

== Stair ==

Teanga Rómánsach í an Spáinnis, rud a chiallaíonn gurb í an [[An Laidin|Laidin]] - nó an leagan labhartha den Laidin - is bunús léi. D'imir an [[Ceiltibéiris|Cheiltibéiris]], an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Araibis|Araibis]] tionchar ar an Spáinnis, agus í á forbairt cois chósta thuaidh na Leathinise Ibéirí. Tréithe tipiciúla iad séimhiú na gconsan - rinneadh ''vida'' [βi:δa] de ''vita'' na Laidine - an caolú (''annum'' -&gt; ''año''), agus défhoghrú na ngutaí (''terra'' -&gt; ''tierra'', ''novus'' -&gt; ''nuevo''). De réir mar a bhí Críostaithe an Tuaiscirt ag athghabháil na Leathinise ó na Muslamaigh, leath an chanúint seo ó dheas. Sa bhliain [[1492]], d'fhoilsigh [[Elo Antonio de Nebrija]] an chéad ghramadach Spáinnise leis an teanga a chaighdeánú. Nuair a chuir sé an saothar seo faoi bhráid na Banríona Isibéil, d'fhiafraigh sise de: ''Cén úsáid a bheadh ina leithéid seo dom, agus an teanga go líofa agam cheana féin?'' Is é an freagra a thug Nebrija ná: ''A Mhórgacht, is iontach an áis an teanga chun an Impireacht a rialú.''

Tháinig focail Nebrija isteach fíor, nó de réir mar a bhí an Spáinn ag gabháil coilíneachtaí nua ar fud an domhain, chuaigh an teanga i bhfairsinge.

[[Íomhá:Spanish language World Map.svg|mion|clé|350px|
An Domhan:
{{legend|#FF0000|Dearg - teanga oifigiúil}}
{{legend|#0000FF|Dubhghorm - dara teanga}}
&lt;!--SAM:
{{legend|#0000FF|+25%}}
{{legend|#0080FF|10-20%}}
{{legend|#78C0FF|5-10%}}--&gt;
]]

== Cá Labhraítear Spáinnis? ==
Inniu, labhraítear Spáinnis ar fud Mheiriceá Theas. Is í an [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]] an t-aon tír mhór san ilchríoch sin nach bhfuil an Spáinnis mar phríomhtheanga ansin, nó is í an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] teanga na Brasaíle. Tá stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[An Bholaiv|Bholaiv]], i b[[Peiriú]], san [[An Airgintín|Airgintín]], sa t[[An tSile|Sile]], sa [[An Cholóim|Cholóim]], i g[[Cósta Ríce]], i g[[Cúba]], sa [[An Phoblacht Dhoiminiceach|Phoblacht Dhoiminiceach]], i [[Meicsiceo]], sa t[[An tSalvadóir|Salvadóir]], in [[Eacuadór]], sa [[An Ghuine Mheánchriosach|Ghuine Mheánchiorclach]], i n[[Guatamala]], i [[Hondúras]], i b[[Pórtó Ríce]], sa [[An Spáinn|Spáinn]], i [[Veiniséala]], i b[[Paragua]], in [[Uragua]], agus sa t[[An tSahára Thiar|Sahára Thiar]].

Níl stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[an Bheilís|Bheilís]], ach mura bhfuil féin, tá sí á labhairt ansin go fairsing. Sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], tá sí ag tríocha milliún duine, ach níl stádas oifigiúil aici ach i bPortó Ríce. Is minic a shíltear go bhfuil an Spáinnis ina teanga oifigiúil i [[Nua-Mheicsiceo]], ach le fírinne, níl teanga oifigiúil ar bith ag Nua-Mheicsiceo. Cibé faoin stádas oifigiúil, tuigeann cuid mhór de na húdaráis áitiúla sna Stáit go gcaithfidh siad freastal éigin a dhéanamh ar riachtanaisí lucht labhartha na Spáinnise, líonmhar is uile agus atá siad. Tá tábhacht na Spáinnise ag dul i méadaíocht sna Stáit, agus a lán daoine á foghlaim mar theanga iasachta.

Maidir leis na h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], bhí an Spáinnis á saothrú mar theanga choilíneach ar feadh i bhfad, ach níor éirigh leis na Spáinnigh na teangacha bundúchasacha a bhaint de bhéal na ndaoine. Cé gur imir an Spáinnis an-tionchar orthu, d'imigh sí as úsáid go géar gasta i ndiaidh an ghabháltais a rinne na Meiriceánaigh ar na hoileáin i dtús na fichiú haoise. Níl sí ina teanga oifigiúil a thuilleadh, agus níl sí ó dhúchas ag trí mhíle duine sna hoileáin. Na leaganacha [[Fásteanga|criólaithe]] den Spáinnis a tháinig ar an bhfód de thoradh theagmháil na Spáinnise leis na teangacha bundúchasacha, tá siad á labhairt ag trí chéad míle duine sna hoileáin. San am céanna, tá an [[An Tagálaigis|Tagálaigis]], an ceann is tábhachtaí de na teangacha bundúchasacha, ó dhúchas ag dhá mhilliún is fiche de dhaoine, agus í foghlamthe mar [[Francbhéarla|fhrancbhéarla]] réigiúnda ag dhá nó trí oiread eile. Tríd is tríd, níl mórán tábhachta leis an Spáinnis sna hOileáin Fhilipíneacha inniu, cé go raibh na hoileáin á gcoilíniú ag na Spáinnigh go deireadh na naoú haoise déag.


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ordú de réir na hAibítre
! Líon na gCainteoirí Dúchais
|-
|
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An Airgintín]] (41,248,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000)
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[An Cholóim]] (45,600,000) 
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000) 
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[An tSín]] (250,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000)
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
|
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[An Cholóim]] (45,600,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000) 
# [[An Airgintín]] (41,248,000) 
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000) 
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000) 
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000) 
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An tSín]] (250,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
|-
! colspan=&quot;2&quot; | Is deacair líon cruinn na Spáinniseoirí a shainiú, nó fiú sna tíortha ina bhfuil stádas oifigiúil aici, is iomaí duine nach bhfuil in ann í a labhairt. Ón taobh eile, an chuid is mó de na Spáinniseoirí sna Stáit Aontaithe nó i dtíortha móra Béarla eile, bíonn Béarla acu, agus cuid acu tá líofacht níos fearr acu sa Bhéarla ná sa Spáinnis féin.  
|}

== Difríochtaí Réigiúnda ==

=== Fuaimniú na litreach ''z'' agus ''c'' roimh ''e'' agus ''i'' ===

Ceann de na príomhdhifríochtaí idir Spáinnis Mheiriceá Laidinigh agus Spáinnis na Spáinne féin is ea fuaimniú na litreach ''z'' chomh maith le fuaimniú na litreach ''c'' nuair a thagann sí le ''e'' nó ''i''. Sa chuid is mó den Spáinn, fuaimnítear iad [θ] - is é sin, mar ''th'' an Bhéarla san fhocal &quot;''thick''&quot;, agus tugtar ''zezeo'' ar an bhfeiniméan seo.

Sna hOileáin Chanáracha, i gcodanna na hAndalúise, agus i Meiriceá Laidineach iomlán, áfach, is mar [s] a fhuaimnítear iad - ''ceceo'' a thugtar air seo.

=== Le nó lo? ===

Cé go bhfuil an chuid is mó de dhíochlaonta na Laidine imithe as an Spáinnis, aithnítear an tuiseal cuspóireach agus an tuiseal tabharthach ó chéile i gcónaí i bhforainmneacha áirithe. De réir an chaighdeáin, deirtear '''''lo''' hice'' &quot;rinne mé é&quot; (tuiseal cuspóireach), ach '''''le''' hablé'' &quot;labhair mé leis&quot;, nó &quot;labhair mé '''dó'''&quot;, focal ar fhocal (tuiseal tabharthach). Sna canúintí ina gcleachtaítear an ''loísmo'', úsáidtear ''lo'' sa dá chiall: ''lo hice'', ''lo hablé''. Ní cuid den teanga chaighdeánach é an ''loísmo'' dar le hAcadamh Ríoga na Spáinnise, ach mar sin féin, cloistear go minic sa Spáinn féin é, go háirithe i gcanúintí Thuaisceart na Caistíle.

=== Voseo ===

Le coincheap an ''voseo'' a thuiscint, ní mór dúinn súil a chaitheamh ar iarmhíreanna pearsanta na mbriathar Spáinnise mar a labhraítear sa Spáinn féin í:

:yo soy = is mé
:tú eres = is tú
:él es/ella es = is é/is í

:nosotros somos = is sinn
:vosotros sois = is sibh
:ellos/ellas son = is iad
:
:Usted es = is tú (ag labhairt go múinte le duine nach bhfuil aithne mhaith agat air)
:Ustedes son = is sibh (ag labhairt go múinte le daoine nach bhfuil aithne mhaith agat orthu)

Ní deirtear ''vosotros'' i Meiriceá Laidineach; úsáidtear ''ustedes'' ina áit--fiú má táthar ag labhairt le daoine a bhfuil aithne mhaith ag an gcainteoir orthu. San am céanna, maireann an sean-fhorainm ''vos'' i gcónaí in áiteanna i Meiriceá Laidineach, agus an fhoirm den bhriathar atá ag dul leis san aimsir láithreach, tá sí cosúil leis an bhfoirm atá ag dul le ''vosotros'', ach amháin go bhfuil an litir ''i'' roimh an litir ''s'' caillte di: ''vos sos'' in áit ''tú eres (&quot;''is tú''&quot;),'' ''vos hablás'' in áit ''tú hablas'' (&quot;labhraíonn tú&quot;) (cf. ''vosotros habláis'' = &quot;labhraíonn sibh&quot;). Tabhair faoi deara, áfach, go ndéantar ''-ís'' seachas ''-és'' den iarmhír ''-éis'':  ''vos comís'' in áit ''tú comes'' (&quot;itheann tú&quot;),  (C.f. ''vosotros coméis=&quot;''itheann sibh&quot;).  

Tá glacadh leis an ''voseo'' sa teanga liteartha féin i dtíortha Río de la Plata, mar atá, [[Uragua]], [[An Cholóim]], [[Paragua]], agus [[an Airgintín]], ach bíonn sé coitianta go leor sa ghnáthchaint ina lán tíortha eile, go háirithe i Lár Mheiriceá.

== Gramadach ==

Tá tuisil agus inscne neodrach na Laidine imithe as an Spáinnis go hiomlán, agus tá sé an-fhurasta uimhir iolra na n-ainmfhocal a fhoirmiú, nó níl de dhíth ach -s nó -es a chur leo: ''hombre'' - ''hombres'', ''mujer'' - ''mujeres'', ''país'' - ''países'', agus araile. Scéal eile ar fad é an briathar, go háirithe úsáid an mhodha fhoshuitigh, nó is ar éigean is féidir í a fhoghlaim mar is ceart gan an teanga a chleachtadh i gcuideachta na gcainteoirí dúchais nó dianstaidéar a dhéanamh ar an litríocht Spáinnise. 

Is iad na haimsirí is tábhachtaí sa Spáinnis ná an aimsir láithreach, an aimsir fháistineach, an aimsir chaite neamhfhoirfe agus an aimsir chaite fhoirfe, ach tá foirmeacha eile ann fós. Tá modh coinníollach ag na briathra freisin.

Cosúil leis an nGaeilge, baineann an Spáinnis úsáid as dhá bhriathar a d'aistreofí go ''to be'' i mBéarla - ''es'' (is ionann ''es'' na Spáinnise agus &quot;is&quot; na Gaeilge) agus ''está'' (a chomhfhreagraíonn do ''&quot;'' tá&quot; na Gaeilge ina úsáid).

{{IdirVicí|cód=es}}

{{Teangacha oifigiúla na NA}}
{{Teangacha oifigiúla an AE}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

==Naisc sheachtracha==


{{DEFAULTSORT:Spáinnis, An}}
[[Catagóir:An Spáinnis| ]]
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:Teangacha na Spáinne|Spáinnis]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Theas]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Thuaidh]]
[[Catagóir:An Spáinn]]
[[Catagóir:Meiriceá Laidineach]]
[[Catagóir:Meicsiceo]]
[[Catagóir:An Airgintín]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla na Náisiún Aontaithe]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla an Aontais Eorpaigh]]</text>
      <sha1>mucg9m9h9yatmdx5nvj8l8p17rdkz1m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269905</id>
      <parentid>1269904</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:17:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Voseo */</comment>
      <origin>1269905</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19401" sha1="sl9p0uvgxclgp0bjhdztphhryfdzyr2" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í '''an Spáinnis''' nó '''Caistílis''' teanga náisiúnta [[an Spáinn|na Spáinne]], chomh maith leis an gcuid is mó de [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Laidineach]]. Tá tábhacht ag an teanga, freisin, sna h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], agus i gcuid mhaith de Stáit Aontaithe Mheiriceá, go háirithe de thoradh na hinimirce ó thíortha Mheiriceá Laidinigh. Labhraítear Spáinnis i dtuaisceart Mharacó go fóill, sa chuid den tír a bhí ina coilíneacht ag an Spáinn. Is [[Teangacha Rómánsacha|teanga Rómánsach]] í, is é sin, is teanga de bhunadh na [[An Laidin|Laidine]] í. Tugtar ''Castellano'' ar an gcaighdeán oifigiúil go minic, is é sin, an Chaistílis, nó teanga [[An Chaistíl|Chúige na Caistíle]]. Dealraíonn sé gur tháinig an Spáinnis, mar theanga nó mar chanúint ar leith, ar an bhfód i gCantabria i dtuaisceart na Spáinne, ach ansin, chuaigh sí in úsáid sa Chaistíl freisin. Sa bhliain [[1492]], foilsíodh an chéad ghramadach chaighdeánach don Spáinnis. Sa bhliain chéanna, chuaigh [[Criostóir Colambas|Críostóir Colambas]], nó ''Cristobal Colón'', mar a thugann na Spáinniseoirí air, i dtír san Oileán Úr, agus chuir sé an chéad tús leis an ngabháltas millteanach, an ''Conquista'' nó an Concas, a rinne na Spáinnigh ansin. Thug siad a dteanga leo, agus ní raibh aon mhoill ar na bundúchasaigh í a fhoghlaim. Mar sin, is í an Spáinnis an teanga Rómánsach is líonmhaire cainteoirí inniu. Creidtear go bhfuil sí ó dhúchas ag ceithre chéad is deich milliún duine, agus an uimhir sin ag dul in airde. Mar sin, tá an Spáinnis ar theangacha móra an domhain.

==Ainm na teanga==

Is nós le muintir na Spáinne ''español'' a thabhairt ar an teanga le hí a scaradh ó theangacha náisiúnta na dtíortha eile, ach is rogha leo ''castellano'' nó Caistílis a ghlaoch uirthi le béim ar leith a chur ar an difríocht idir í agus teangacha réigiúnda na Spáinne, an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]] ach go háirithe. Dá réir sin, is é an téarma a úsáideann bunreacht na Spáinne ná ''castellano''. Iad siúd a bhfuil teanga réigiúnda éigin á labhairt acu, is minic a bhíonn siad míshásta leis an bhfocal ''español'', ó shamhlaíonn siad le húsáid oifigiúil na deachtóireachta faoi [[Francisco Franco]] é. Is amhlaidh nach raibh meas an mhadra ag Franco ar na teangacha mionlaigh, agus é den tuairim go gcaithfí iad a bhaint de bhéal na ndaoine agus teanga ghlórmhar na Spáinne a chur ina n-áit. Ón taobh eile de, is féidir do náisiúnaí Bascach nó Catalónach an t-ainm sin ''español'' a thabhairt ar an teanga, agus é ag iarraidh a chur in iúl nach leis an Spáinn a réigiún féin ar aon nós, agus gur teanga choimhthíoch í an Spáinnis.

Maidir leis na tíortha eile ina labhraítear an Spáinnis, ní bhíonn mórán polaitíochta ag greamú den téarma sin ''español'', agus braitheann sé ar an nós áitiúil, cé acu focal is minicí a chloistear. Tríd is tríd, áfach, is é an t-ainm sin ''castellano'' an ceann is lú idé-eolaíochta.

== Teangacha Gaolmhara ==

Is iad na teangacha Ibéaracha Rómánsacha eile sa Leithinis Phirinéach na gaolta is dlúithe atá ag an Spáinnis, mar atá, an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]], an [[An Aragóinis|Aragóinis]], an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]], an [[An Ghailísis|Ghailísis]], agus an [[Spáinnis Ghiúdach]] chomh maith leis na canúintí úd Asturianu, Estremeñu, Aranès, agus Llïonés. An chuid is mó de na teangacha seo, tháinig siad ar an bhfód nuair a d'fhoghlaim na ciníocha Ceilteacha in Iarthar na hEorpa leagan éigin den Laidin, agus mar sin, is féidir comhthréithe a aithint eatarthu go raidhsiúil. Tá an Iodáilis sách intuigthe ag an Spáinniseoir chomh maith, cé nach bhfuil an gaol chomh dlúth céanna. Ón taobh eile de, bíonn sé deacair ag an Spáinneach mórán adhmaid a dhéanamh de chaint an Fhrancaigh, mura bhfuil staidéar déanta aige ar an bh[[An Fhraincis|Fraincis]].

Maidir leis an Spáinnis Ghiúdach, is ionann í, go bunúsach, agus Spáinnis na Meánaoise. Cruthaíodh mar theanga ar leith í, nuair a ruaigeadh na Giúdaigh as an Spáinn sa chúigiú haois déag. Chuaigh siad ina gcónaí sna Balcáin, áit a raibh na Turcaigh i gceannas ar san am sin, agus lean siad ag labhairt na Spáinnise ansin. Chuir siad aibítir na hEabhraise i bhfeidhm ar an Spáinnis, agus is follasach gur imir teangacha áitiúla a dtimpeallachta, ar nós na Bulgáirise agus na Tuircise, tionchar áirithe ar an teanga. Dúirt an pianódóir Meiriceánach [[Murray Perahia]], a bhfuil an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas aige, go magúil go bhfuair sé an teanga san úrscéal [[Don Cíochótae]] an-nua-aimseartha - scríobhadh an leabhar i dtús na seachtú haoise déag. Bhí an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas ag an scríbhneoir [[Elias Canetti]] freisin, cé gur roghnaigh sé a chuid scríbhneoireachta a dhéanamh trí mheán na [[An Ghearmáinis|Gearmáinise]].

=== An Spáinnis agus an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] ===

Tá dlúthghaol ag an Spáinnis agus ag an bPortaingéilis le chéile, ach mar sin féin, is iomaí difríocht is féidir a aithint eatarthu. Ó thaobh na foghraíochta de, is luath a thosaigh comhcheangail na gconsan ag forbairt a mbealach féin sa dá theanga.


{|style=&quot;width:70%; height:100px&quot; border=&quot;1
|'''[[An Laidin|Laidin]]''' || '''Spáinnis'''||'''[[An Phortaingéilis|Portaingéilis]]'''
|-
|''o'''ct'''o''||''o'''ch'''o''||''o'''it'''o''||ocht
|-
|''no'''ct'''e(m)''||''no'''ch'''e''||''no'''it'''e''||oíche
|-
|''mŭ'''lt'''u(m)''||''mu'''ch'''o''||''mu'''it'''o''||a lán, cuid mhór
|-
|''a'''rg'''illa(m)''||''a'''rc'''illa''||''a'''rg'''ila''||cré
|-
|'''''cl'''amāre''||'''''ll'''amar''||'''''ch'''amar''||glaoch (a chur ar dhuine), scairteadh
|-
|'''''fl'''amma(m)''||'''''ll'''ama''||'''''ch'''ama''||bladhaire, lasair
|-
|'''''pl'''ēnu(m)''||'''''ll'''eno''||'''''ch'''eio''||lán
|-
|'''''bl'''andu(m)''||'''''bl'''ando''||'''''br'''ando''||bog
|-
|''homĭne(m)'' &gt; ''ho'''m'n'''e''||''ho'''mbr'''e''||''ho'''m'''em''||fear
|-
|''tremulāre'' &gt; '''''tr'''e'''m'l'''are''||'''''t'''e'''mbl'''ar''||'''''tr'''e'''m'''er''||crith, creathnú
|-
|''cā'''s'''ĕu(m)''||''que'''s'''o''||''que'''ij'''o''||cáis
|-
|''a'''lĭ'''u(m)''||''a'''j'''o''|||''a'''lh'''o''||gairleog
|-
|''ocŭlu(m)'' &gt; ''o'''c'l'''u''||''o'''j'''o''||''o'''lh'''o''||súil, rosc
|}

Sna háiteanna ina bhfuil an Spáinnis agus an Phortaingéilis i síor-theagmháil le chéile, bíonn siad ag imirt tionchair ar a chéile, ionas go bhforbraítear cineál béarlagair measctha. Tugtar ''Portuñol'' (&quot;Portáinnis&quot;, as ''portugués'', is é sin, meascán de Phortaingéilis, agus ''español'', Spáinnis) nó ''Fronterizo'' (&quot;teanga na teorainne&quot;, &quot;Teorainnis&quot;) ar theangacha measctha den chineál seo. Is é an leagan is aithnidiúla den Phortuñol ná an ceann a labhraítear in aice le teorainn na Brasaíle agus Uragua. Imríonn an cineál seo Portuñol, fiú, tionchar nach beag ar an Spáinnis a chloistear i lár na tíre.

== Stair ==

Teanga Rómánsach í an Spáinnis, rud a chiallaíonn gurb í an [[An Laidin|Laidin]] - nó an leagan labhartha den Laidin - is bunús léi. D'imir an [[Ceiltibéiris|Cheiltibéiris]], an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Araibis|Araibis]] tionchar ar an Spáinnis, agus í á forbairt cois chósta thuaidh na Leathinise Ibéirí. Tréithe tipiciúla iad séimhiú na gconsan - rinneadh ''vida'' [βi:δa] de ''vita'' na Laidine - an caolú (''annum'' -&gt; ''año''), agus défhoghrú na ngutaí (''terra'' -&gt; ''tierra'', ''novus'' -&gt; ''nuevo''). De réir mar a bhí Críostaithe an Tuaiscirt ag athghabháil na Leathinise ó na Muslamaigh, leath an chanúint seo ó dheas. Sa bhliain [[1492]], d'fhoilsigh [[Elo Antonio de Nebrija]] an chéad ghramadach Spáinnise leis an teanga a chaighdeánú. Nuair a chuir sé an saothar seo faoi bhráid na Banríona Isibéil, d'fhiafraigh sise de: ''Cén úsáid a bheadh ina leithéid seo dom, agus an teanga go líofa agam cheana féin?'' Is é an freagra a thug Nebrija ná: ''A Mhórgacht, is iontach an áis an teanga chun an Impireacht a rialú.''

Tháinig focail Nebrija isteach fíor, nó de réir mar a bhí an Spáinn ag gabháil coilíneachtaí nua ar fud an domhain, chuaigh an teanga i bhfairsinge.

[[Íomhá:Spanish language World Map.svg|mion|clé|350px|
An Domhan:
{{legend|#FF0000|Dearg - teanga oifigiúil}}
{{legend|#0000FF|Dubhghorm - dara teanga}}
&lt;!--SAM:
{{legend|#0000FF|+25%}}
{{legend|#0080FF|10-20%}}
{{legend|#78C0FF|5-10%}}--&gt;
]]

== Cá Labhraítear Spáinnis? ==
Inniu, labhraítear Spáinnis ar fud Mheiriceá Theas. Is í an [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]] an t-aon tír mhór san ilchríoch sin nach bhfuil an Spáinnis mar phríomhtheanga ansin, nó is í an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] teanga na Brasaíle. Tá stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[An Bholaiv|Bholaiv]], i b[[Peiriú]], san [[An Airgintín|Airgintín]], sa t[[An tSile|Sile]], sa [[An Cholóim|Cholóim]], i g[[Cósta Ríce]], i g[[Cúba]], sa [[An Phoblacht Dhoiminiceach|Phoblacht Dhoiminiceach]], i [[Meicsiceo]], sa t[[An tSalvadóir|Salvadóir]], in [[Eacuadór]], sa [[An Ghuine Mheánchriosach|Ghuine Mheánchiorclach]], i n[[Guatamala]], i [[Hondúras]], i b[[Pórtó Ríce]], sa [[An Spáinn|Spáinn]], i [[Veiniséala]], i b[[Paragua]], in [[Uragua]], agus sa t[[An tSahára Thiar|Sahára Thiar]].

Níl stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[an Bheilís|Bheilís]], ach mura bhfuil féin, tá sí á labhairt ansin go fairsing. Sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], tá sí ag tríocha milliún duine, ach níl stádas oifigiúil aici ach i bPortó Ríce. Is minic a shíltear go bhfuil an Spáinnis ina teanga oifigiúil i [[Nua-Mheicsiceo]], ach le fírinne, níl teanga oifigiúil ar bith ag Nua-Mheicsiceo. Cibé faoin stádas oifigiúil, tuigeann cuid mhór de na húdaráis áitiúla sna Stáit go gcaithfidh siad freastal éigin a dhéanamh ar riachtanaisí lucht labhartha na Spáinnise, líonmhar is uile agus atá siad. Tá tábhacht na Spáinnise ag dul i méadaíocht sna Stáit, agus a lán daoine á foghlaim mar theanga iasachta.

Maidir leis na h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], bhí an Spáinnis á saothrú mar theanga choilíneach ar feadh i bhfad, ach níor éirigh leis na Spáinnigh na teangacha bundúchasacha a bhaint de bhéal na ndaoine. Cé gur imir an Spáinnis an-tionchar orthu, d'imigh sí as úsáid go géar gasta i ndiaidh an ghabháltais a rinne na Meiriceánaigh ar na hoileáin i dtús na fichiú haoise. Níl sí ina teanga oifigiúil a thuilleadh, agus níl sí ó dhúchas ag trí mhíle duine sna hoileáin. Na leaganacha [[Fásteanga|criólaithe]] den Spáinnis a tháinig ar an bhfód de thoradh theagmháil na Spáinnise leis na teangacha bundúchasacha, tá siad á labhairt ag trí chéad míle duine sna hoileáin. San am céanna, tá an [[An Tagálaigis|Tagálaigis]], an ceann is tábhachtaí de na teangacha bundúchasacha, ó dhúchas ag dhá mhilliún is fiche de dhaoine, agus í foghlamthe mar [[Francbhéarla|fhrancbhéarla]] réigiúnda ag dhá nó trí oiread eile. Tríd is tríd, níl mórán tábhachta leis an Spáinnis sna hOileáin Fhilipíneacha inniu, cé go raibh na hoileáin á gcoilíniú ag na Spáinnigh go deireadh na naoú haoise déag.


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ordú de réir na hAibítre
! Líon na gCainteoirí Dúchais
|-
|
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An Airgintín]] (41,248,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000)
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[An Cholóim]] (45,600,000) 
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000) 
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[An tSín]] (250,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000)
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
|
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[An Cholóim]] (45,600,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000) 
# [[An Airgintín]] (41,248,000) 
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000) 
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000) 
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000) 
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An tSín]] (250,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
|-
! colspan=&quot;2&quot; | Is deacair líon cruinn na Spáinniseoirí a shainiú, nó fiú sna tíortha ina bhfuil stádas oifigiúil aici, is iomaí duine nach bhfuil in ann í a labhairt. Ón taobh eile, an chuid is mó de na Spáinniseoirí sna Stáit Aontaithe nó i dtíortha móra Béarla eile, bíonn Béarla acu, agus cuid acu tá líofacht níos fearr acu sa Bhéarla ná sa Spáinnis féin.  
|}

== Difríochtaí Réigiúnda ==

=== Fuaimniú na litreach ''z'' agus ''c'' roimh ''e'' agus ''i'' ===

Ceann de na príomhdhifríochtaí idir Spáinnis Mheiriceá Laidinigh agus Spáinnis na Spáinne féin is ea fuaimniú na litreach ''z'' chomh maith le fuaimniú na litreach ''c'' nuair a thagann sí le ''e'' nó ''i''. Sa chuid is mó den Spáinn, fuaimnítear iad [θ] - is é sin, mar ''th'' an Bhéarla san fhocal &quot;''thick''&quot;, agus tugtar ''zezeo'' ar an bhfeiniméan seo.

Sna hOileáin Chanáracha, i gcodanna na hAndalúise, agus i Meiriceá Laidineach iomlán, áfach, is mar [s] a fhuaimnítear iad - ''ceceo'' a thugtar air seo.

=== Le nó lo? ===

Cé go bhfuil an chuid is mó de dhíochlaonta na Laidine imithe as an Spáinnis, aithnítear an tuiseal cuspóireach agus an tuiseal tabharthach ó chéile i gcónaí i bhforainmneacha áirithe. De réir an chaighdeáin, deirtear '''''lo''' hice'' &quot;rinne mé é&quot; (tuiseal cuspóireach), ach '''''le''' hablé'' &quot;labhair mé leis&quot;, nó &quot;labhair mé '''dó'''&quot;, focal ar fhocal (tuiseal tabharthach). Sna canúintí ina gcleachtaítear an ''loísmo'', úsáidtear ''lo'' sa dá chiall: ''lo hice'', ''lo hablé''. Ní cuid den teanga chaighdeánach é an ''loísmo'' dar le hAcadamh Ríoga na Spáinnise, ach mar sin féin, cloistear go minic sa Spáinn féin é, go háirithe i gcanúintí Thuaisceart na Caistíle.

=== Voseo ===

Le coincheap an ''voseo'' a thuiscint, ní mór dúinn súil a chaitheamh ar iarmhíreanna pearsanta na mbriathar Spáinnise mar a labhraítear sa Spáinn féin í:

:yo soy = is mé
:tú eres = is tú
:él es/ella es = is é/is í

:nosotros somos = is sinn
:vosotros sois = is sibh
:ellos/ellas son = is iad
:
:
:Usted es = is tú (ag labhairt go múinte le duine nach bhfuil aithne mhaith agat air)
:Ustedes son = is sibh (ag labhairt go múinte le daoine nach bhfuil aithne mhaith agat orthu)

Ní deirtear ''vosotros'' i Meiriceá Laidineach; úsáidtear ''ustedes'' ina áit--fiú má táthar ag labhairt le daoine a bhfuil aithne mhaith ag an gcainteoir orthu. San am céanna, maireann an sean-fhorainm ''vos'' i gcónaí in áiteanna i Meiriceá Laidineach, agus an fhoirm den bhriathar atá ag dul leis san aimsir láithreach, tá sí cosúil leis an bhfoirm atá ag dul le ''vosotros'', ach amháin go bhfuil an litir ''i'' roimh an litir ''s'' caillte di: ''vos sos'' in áit ''tú eres (&quot;''is tú''&quot;),'' ''vos hablás'' in áit ''tú hablas'' (&quot;labhraíonn tú&quot;) (cf. ''vosotros habláis'' = &quot;labhraíonn sibh&quot;). Tabhair faoi deara, áfach, go ndéantar ''-ís'' seachas ''-és'' den iarmhír ''-éis'':  ''vos comís'' in áit ''tú comes'' (&quot;itheann tú&quot;),  (C.f. ''vosotros coméis=&quot;''itheann sibh&quot;).  

Tá glacadh leis an ''voseo'' sa teanga liteartha féin i dtíortha Río de la Plata, mar atá, [[Uragua]], [[An Cholóim]], [[Paragua]], agus [[an Airgintín]], ach bíonn sé coitianta go leor sa ghnáthchaint ina lán tíortha eile, go háirithe i Lár Mheiriceá.

== Gramadach ==

Tá tuisil agus inscne neodrach na Laidine imithe as an Spáinnis go hiomlán, agus tá sé an-fhurasta uimhir iolra na n-ainmfhocal a fhoirmiú, nó níl de dhíth ach -s nó -es a chur leo: ''hombre'' - ''hombres'', ''mujer'' - ''mujeres'', ''país'' - ''países'', agus araile. Scéal eile ar fad é an briathar, go háirithe úsáid an mhodha fhoshuitigh, nó is ar éigean is féidir í a fhoghlaim mar is ceart gan an teanga a chleachtadh i gcuideachta na gcainteoirí dúchais nó dianstaidéar a dhéanamh ar an litríocht Spáinnise. 

Is iad na haimsirí is tábhachtaí sa Spáinnis ná an aimsir láithreach, an aimsir fháistineach, an aimsir chaite neamhfhoirfe agus an aimsir chaite fhoirfe, ach tá foirmeacha eile ann fós. Tá modh coinníollach ag na briathra freisin.

Cosúil leis an nGaeilge, baineann an Spáinnis úsáid as dhá bhriathar a d'aistreofí go ''to be'' i mBéarla - ''es'' (is ionann ''es'' na Spáinnise agus &quot;is&quot; na Gaeilge) agus ''está'' (a chomhfhreagraíonn do ''&quot;'' tá&quot; na Gaeilge ina úsáid).

{{IdirVicí|cód=es}}

{{Teangacha oifigiúla na NA}}
{{Teangacha oifigiúla an AE}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

==Naisc sheachtracha==


{{DEFAULTSORT:Spáinnis, An}}
[[Catagóir:An Spáinnis| ]]
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:Teangacha na Spáinne|Spáinnis]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Theas]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Thuaidh]]
[[Catagóir:An Spáinn]]
[[Catagóir:Meiriceá Laidineach]]
[[Catagóir:Meicsiceo]]
[[Catagóir:An Airgintín]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla na Náisiún Aontaithe]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla an Aontais Eorpaigh]]</text>
      <sha1>sl9p0uvgxclgp0bjhdztphhryfdzyr2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269906</id>
      <parentid>1269905</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:18:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Voseo */</comment>
      <origin>1269906</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19398" sha1="cp4aswwig2bblpopc3yv1hncb917l4i" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í '''an Spáinnis''' nó '''Caistílis''' teanga náisiúnta [[an Spáinn|na Spáinne]], chomh maith leis an gcuid is mó de [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Laidineach]]. Tá tábhacht ag an teanga, freisin, sna h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], agus i gcuid mhaith de Stáit Aontaithe Mheiriceá, go háirithe de thoradh na hinimirce ó thíortha Mheiriceá Laidinigh. Labhraítear Spáinnis i dtuaisceart Mharacó go fóill, sa chuid den tír a bhí ina coilíneacht ag an Spáinn. Is [[Teangacha Rómánsacha|teanga Rómánsach]] í, is é sin, is teanga de bhunadh na [[An Laidin|Laidine]] í. Tugtar ''Castellano'' ar an gcaighdeán oifigiúil go minic, is é sin, an Chaistílis, nó teanga [[An Chaistíl|Chúige na Caistíle]]. Dealraíonn sé gur tháinig an Spáinnis, mar theanga nó mar chanúint ar leith, ar an bhfód i gCantabria i dtuaisceart na Spáinne, ach ansin, chuaigh sí in úsáid sa Chaistíl freisin. Sa bhliain [[1492]], foilsíodh an chéad ghramadach chaighdeánach don Spáinnis. Sa bhliain chéanna, chuaigh [[Criostóir Colambas|Críostóir Colambas]], nó ''Cristobal Colón'', mar a thugann na Spáinniseoirí air, i dtír san Oileán Úr, agus chuir sé an chéad tús leis an ngabháltas millteanach, an ''Conquista'' nó an Concas, a rinne na Spáinnigh ansin. Thug siad a dteanga leo, agus ní raibh aon mhoill ar na bundúchasaigh í a fhoghlaim. Mar sin, is í an Spáinnis an teanga Rómánsach is líonmhaire cainteoirí inniu. Creidtear go bhfuil sí ó dhúchas ag ceithre chéad is deich milliún duine, agus an uimhir sin ag dul in airde. Mar sin, tá an Spáinnis ar theangacha móra an domhain.

==Ainm na teanga==

Is nós le muintir na Spáinne ''español'' a thabhairt ar an teanga le hí a scaradh ó theangacha náisiúnta na dtíortha eile, ach is rogha leo ''castellano'' nó Caistílis a ghlaoch uirthi le béim ar leith a chur ar an difríocht idir í agus teangacha réigiúnda na Spáinne, an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]] ach go háirithe. Dá réir sin, is é an téarma a úsáideann bunreacht na Spáinne ná ''castellano''. Iad siúd a bhfuil teanga réigiúnda éigin á labhairt acu, is minic a bhíonn siad míshásta leis an bhfocal ''español'', ó shamhlaíonn siad le húsáid oifigiúil na deachtóireachta faoi [[Francisco Franco]] é. Is amhlaidh nach raibh meas an mhadra ag Franco ar na teangacha mionlaigh, agus é den tuairim go gcaithfí iad a bhaint de bhéal na ndaoine agus teanga ghlórmhar na Spáinne a chur ina n-áit. Ón taobh eile de, is féidir do náisiúnaí Bascach nó Catalónach an t-ainm sin ''español'' a thabhairt ar an teanga, agus é ag iarraidh a chur in iúl nach leis an Spáinn a réigiún féin ar aon nós, agus gur teanga choimhthíoch í an Spáinnis.

Maidir leis na tíortha eile ina labhraítear an Spáinnis, ní bhíonn mórán polaitíochta ag greamú den téarma sin ''español'', agus braitheann sé ar an nós áitiúil, cé acu focal is minicí a chloistear. Tríd is tríd, áfach, is é an t-ainm sin ''castellano'' an ceann is lú idé-eolaíochta.

== Teangacha Gaolmhara ==

Is iad na teangacha Ibéaracha Rómánsacha eile sa Leithinis Phirinéach na gaolta is dlúithe atá ag an Spáinnis, mar atá, an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]], an [[An Aragóinis|Aragóinis]], an [[An Chatalóinis|Chatalóinis]], an [[An Ghailísis|Ghailísis]], agus an [[Spáinnis Ghiúdach]] chomh maith leis na canúintí úd Asturianu, Estremeñu, Aranès, agus Llïonés. An chuid is mó de na teangacha seo, tháinig siad ar an bhfód nuair a d'fhoghlaim na ciníocha Ceilteacha in Iarthar na hEorpa leagan éigin den Laidin, agus mar sin, is féidir comhthréithe a aithint eatarthu go raidhsiúil. Tá an Iodáilis sách intuigthe ag an Spáinniseoir chomh maith, cé nach bhfuil an gaol chomh dlúth céanna. Ón taobh eile de, bíonn sé deacair ag an Spáinneach mórán adhmaid a dhéanamh de chaint an Fhrancaigh, mura bhfuil staidéar déanta aige ar an bh[[An Fhraincis|Fraincis]].

Maidir leis an Spáinnis Ghiúdach, is ionann í, go bunúsach, agus Spáinnis na Meánaoise. Cruthaíodh mar theanga ar leith í, nuair a ruaigeadh na Giúdaigh as an Spáinn sa chúigiú haois déag. Chuaigh siad ina gcónaí sna Balcáin, áit a raibh na Turcaigh i gceannas ar san am sin, agus lean siad ag labhairt na Spáinnise ansin. Chuir siad aibítir na hEabhraise i bhfeidhm ar an Spáinnis, agus is follasach gur imir teangacha áitiúla a dtimpeallachta, ar nós na Bulgáirise agus na Tuircise, tionchar áirithe ar an teanga. Dúirt an pianódóir Meiriceánach [[Murray Perahia]], a bhfuil an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas aige, go magúil go bhfuair sé an teanga san úrscéal [[Don Cíochótae]] an-nua-aimseartha - scríobhadh an leabhar i dtús na seachtú haoise déag. Bhí an Spáinnis Ghiúdach ó dhúchas ag an scríbhneoir [[Elias Canetti]] freisin, cé gur roghnaigh sé a chuid scríbhneoireachta a dhéanamh trí mheán na [[An Ghearmáinis|Gearmáinise]].

=== An Spáinnis agus an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] ===

Tá dlúthghaol ag an Spáinnis agus ag an bPortaingéilis le chéile, ach mar sin féin, is iomaí difríocht is féidir a aithint eatarthu. Ó thaobh na foghraíochta de, is luath a thosaigh comhcheangail na gconsan ag forbairt a mbealach féin sa dá theanga.


{|style=&quot;width:70%; height:100px&quot; border=&quot;1
|'''[[An Laidin|Laidin]]''' || '''Spáinnis'''||'''[[An Phortaingéilis|Portaingéilis]]'''
|-
|''o'''ct'''o''||''o'''ch'''o''||''o'''it'''o''||ocht
|-
|''no'''ct'''e(m)''||''no'''ch'''e''||''no'''it'''e''||oíche
|-
|''mŭ'''lt'''u(m)''||''mu'''ch'''o''||''mu'''it'''o''||a lán, cuid mhór
|-
|''a'''rg'''illa(m)''||''a'''rc'''illa''||''a'''rg'''ila''||cré
|-
|'''''cl'''amāre''||'''''ll'''amar''||'''''ch'''amar''||glaoch (a chur ar dhuine), scairteadh
|-
|'''''fl'''amma(m)''||'''''ll'''ama''||'''''ch'''ama''||bladhaire, lasair
|-
|'''''pl'''ēnu(m)''||'''''ll'''eno''||'''''ch'''eio''||lán
|-
|'''''bl'''andu(m)''||'''''bl'''ando''||'''''br'''ando''||bog
|-
|''homĭne(m)'' &gt; ''ho'''m'n'''e''||''ho'''mbr'''e''||''ho'''m'''em''||fear
|-
|''tremulāre'' &gt; '''''tr'''e'''m'l'''are''||'''''t'''e'''mbl'''ar''||'''''tr'''e'''m'''er''||crith, creathnú
|-
|''cā'''s'''ĕu(m)''||''que'''s'''o''||''que'''ij'''o''||cáis
|-
|''a'''lĭ'''u(m)''||''a'''j'''o''|||''a'''lh'''o''||gairleog
|-
|''ocŭlu(m)'' &gt; ''o'''c'l'''u''||''o'''j'''o''||''o'''lh'''o''||súil, rosc
|}

Sna háiteanna ina bhfuil an Spáinnis agus an Phortaingéilis i síor-theagmháil le chéile, bíonn siad ag imirt tionchair ar a chéile, ionas go bhforbraítear cineál béarlagair measctha. Tugtar ''Portuñol'' (&quot;Portáinnis&quot;, as ''portugués'', is é sin, meascán de Phortaingéilis, agus ''español'', Spáinnis) nó ''Fronterizo'' (&quot;teanga na teorainne&quot;, &quot;Teorainnis&quot;) ar theangacha measctha den chineál seo. Is é an leagan is aithnidiúla den Phortuñol ná an ceann a labhraítear in aice le teorainn na Brasaíle agus Uragua. Imríonn an cineál seo Portuñol, fiú, tionchar nach beag ar an Spáinnis a chloistear i lár na tíre.

== Stair ==

Teanga Rómánsach í an Spáinnis, rud a chiallaíonn gurb í an [[An Laidin|Laidin]] - nó an leagan labhartha den Laidin - is bunús léi. D'imir an [[Ceiltibéiris|Cheiltibéiris]], an [[An Bhascais|Bhascais]] agus an [[An Araibis|Araibis]] tionchar ar an Spáinnis, agus í á forbairt cois chósta thuaidh na Leathinise Ibéirí. Tréithe tipiciúla iad séimhiú na gconsan - rinneadh ''vida'' [βi:δa] de ''vita'' na Laidine - an caolú (''annum'' -&gt; ''año''), agus défhoghrú na ngutaí (''terra'' -&gt; ''tierra'', ''novus'' -&gt; ''nuevo''). De réir mar a bhí Críostaithe an Tuaiscirt ag athghabháil na Leathinise ó na Muslamaigh, leath an chanúint seo ó dheas. Sa bhliain [[1492]], d'fhoilsigh [[Elo Antonio de Nebrija]] an chéad ghramadach Spáinnise leis an teanga a chaighdeánú. Nuair a chuir sé an saothar seo faoi bhráid na Banríona Isibéil, d'fhiafraigh sise de: ''Cén úsáid a bheadh ina leithéid seo dom, agus an teanga go líofa agam cheana féin?'' Is é an freagra a thug Nebrija ná: ''A Mhórgacht, is iontach an áis an teanga chun an Impireacht a rialú.''

Tháinig focail Nebrija isteach fíor, nó de réir mar a bhí an Spáinn ag gabháil coilíneachtaí nua ar fud an domhain, chuaigh an teanga i bhfairsinge.

[[Íomhá:Spanish language World Map.svg|mion|clé|350px|
An Domhan:
{{legend|#FF0000|Dearg - teanga oifigiúil}}
{{legend|#0000FF|Dubhghorm - dara teanga}}
&lt;!--SAM:
{{legend|#0000FF|+25%}}
{{legend|#0080FF|10-20%}}
{{legend|#78C0FF|5-10%}}--&gt;
]]

== Cá Labhraítear Spáinnis? ==
Inniu, labhraítear Spáinnis ar fud Mheiriceá Theas. Is í an [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]] an t-aon tír mhór san ilchríoch sin nach bhfuil an Spáinnis mar phríomhtheanga ansin, nó is í an [[An Phortaingéilis|Phortaingéilis]] teanga na Brasaíle. Tá stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[An Bholaiv|Bholaiv]], i b[[Peiriú]], san [[An Airgintín|Airgintín]], sa t[[An tSile|Sile]], sa [[An Cholóim|Cholóim]], i g[[Cósta Ríce]], i g[[Cúba]], sa [[An Phoblacht Dhoiminiceach|Phoblacht Dhoiminiceach]], i [[Meicsiceo]], sa t[[An tSalvadóir|Salvadóir]], in [[Eacuadór]], sa [[An Ghuine Mheánchriosach|Ghuine Mheánchiorclach]], i n[[Guatamala]], i [[Hondúras]], i b[[Pórtó Ríce]], sa [[An Spáinn|Spáinn]], i [[Veiniséala]], i b[[Paragua]], in [[Uragua]], agus sa t[[An tSahára Thiar|Sahára Thiar]].

Níl stádas oifigiúil ag an Spáinnis sa [[an Bheilís|Bheilís]], ach mura bhfuil féin, tá sí á labhairt ansin go fairsing. Sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], tá sí ag tríocha milliún duine, ach níl stádas oifigiúil aici ach i bPortó Ríce. Is minic a shíltear go bhfuil an Spáinnis ina teanga oifigiúil i [[Nua-Mheicsiceo]], ach le fírinne, níl teanga oifigiúil ar bith ag Nua-Mheicsiceo. Cibé faoin stádas oifigiúil, tuigeann cuid mhór de na húdaráis áitiúla sna Stáit go gcaithfidh siad freastal éigin a dhéanamh ar riachtanaisí lucht labhartha na Spáinnise, líonmhar is uile agus atá siad. Tá tábhacht na Spáinnise ag dul i méadaíocht sna Stáit, agus a lán daoine á foghlaim mar theanga iasachta.

Maidir leis na h[[Na hOileáin Fhilipíneacha|Oileáin Fhilipíneacha]], bhí an Spáinnis á saothrú mar theanga choilíneach ar feadh i bhfad, ach níor éirigh leis na Spáinnigh na teangacha bundúchasacha a bhaint de bhéal na ndaoine. Cé gur imir an Spáinnis an-tionchar orthu, d'imigh sí as úsáid go géar gasta i ndiaidh an ghabháltais a rinne na Meiriceánaigh ar na hoileáin i dtús na fichiú haoise. Níl sí ina teanga oifigiúil a thuilleadh, agus níl sí ó dhúchas ag trí mhíle duine sna hoileáin. Na leaganacha [[Fásteanga|criólaithe]] den Spáinnis a tháinig ar an bhfód de thoradh theagmháil na Spáinnise leis na teangacha bundúchasacha, tá siad á labhairt ag trí chéad míle duine sna hoileáin. San am céanna, tá an [[An Tagálaigis|Tagálaigis]], an ceann is tábhachtaí de na teangacha bundúchasacha, ó dhúchas ag dhá mhilliún is fiche de dhaoine, agus í foghlamthe mar [[Francbhéarla|fhrancbhéarla]] réigiúnda ag dhá nó trí oiread eile. Tríd is tríd, níl mórán tábhachta leis an Spáinnis sna hOileáin Fhilipíneacha inniu, cé go raibh na hoileáin á gcoilíniú ag na Spáinnigh go deireadh na naoú haoise déag.


{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ordú de réir na hAibítre
! Líon na gCainteoirí Dúchais
|-
|
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An Airgintín]] (41,248,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000)
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[An Cholóim]] (45,600,000) 
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000) 
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[An tSín]] (250,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000)
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
|
# [[Meicsiceo]] (106,255,000) 
# [[An Cholóim]] (45,600,000)
# [[An Spáinn]] (44,400,000) 
# [[An Airgintín]] (41,248,000) 
# [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (41,000,000)
# [[Peiriú]] (26,152,265)
# [[Veiniséala]] (26,021,000) 
# [[An Bhrasaíl]] (19,700,000)
# [[An tSile]] (15,795,000) 
# [[Cúba]] (11,285,000) 
# [[Eacuadór]] (10,946,000) 
# [[An Phoblacht Dhoiminiceach]] (8,850,000)
# [[Guatamala]] (8,163,000) 
# [[Hondúras]] (7,267,000)
# [[An Bholaiv]] (7,010,000) 
# [[An tSalvadóir]] (6,859,000)
# [[Nicearagua]] (5,503,000) 
# [[Paragua]] (4,737,000)
# [[Cósta Ríce]] (4,220,000)
# [[Pórtó Ríce]] (4,017,000)
# [[Uragua]] (3,442,000)
# [[Panama]] (3,108,000)
# [[Na hOileáin Fhilipíneacha]] (2,900,000)
# [[An Fhrainc]] (2,100,000)
# [[An Rúis]] (1,200,000)
# [[An Ríocht Aontaithe]] (900,000)
# [[An tSeapáin]] (500,000)
# [[An Iodáil]] (455,000)
# [[An Ghuine Mheánchriosach|An Ghuine Mheánchiorclach]] (447,000)
# [[An Ghearmáin]] (410,000)
# [[An Sahára Thiar]] (341,000)
# [[Ceanada]] (272,000)
# [[An tSín]] (250,000)
# [[Iosrael]] (160,000)
# [[An Astráil]] (150,000)
# [[An Bheilís]] (130,000)
# [[An Chóiré Theas]] (90,000)
# [[Maracó]] (86,000)
# [[Andóra|Andorra]] (40,000)
# [[An tSualainn]] (39,700)
# [[An Tuirc]] (29,500)
# [[An Fhionlainn]] (17,200)
# [[An Rómáin]] (7,000)
# [[An Liobáin]] (2,300)
|-
! colspan=&quot;2&quot; | Is deacair líon cruinn na Spáinniseoirí a shainiú, nó fiú sna tíortha ina bhfuil stádas oifigiúil aici, is iomaí duine nach bhfuil in ann í a labhairt. Ón taobh eile, an chuid is mó de na Spáinniseoirí sna Stáit Aontaithe nó i dtíortha móra Béarla eile, bíonn Béarla acu, agus cuid acu tá líofacht níos fearr acu sa Bhéarla ná sa Spáinnis féin.  
|}

== Difríochtaí Réigiúnda ==

=== Fuaimniú na litreach ''z'' agus ''c'' roimh ''e'' agus ''i'' ===

Ceann de na príomhdhifríochtaí idir Spáinnis Mheiriceá Laidinigh agus Spáinnis na Spáinne féin is ea fuaimniú na litreach ''z'' chomh maith le fuaimniú na litreach ''c'' nuair a thagann sí le ''e'' nó ''i''. Sa chuid is mó den Spáinn, fuaimnítear iad [θ] - is é sin, mar ''th'' an Bhéarla san fhocal &quot;''thick''&quot;, agus tugtar ''zezeo'' ar an bhfeiniméan seo.

Sna hOileáin Chanáracha, i gcodanna na hAndalúise, agus i Meiriceá Laidineach iomlán, áfach, is mar [s] a fhuaimnítear iad - ''ceceo'' a thugtar air seo.

=== Le nó lo? ===

Cé go bhfuil an chuid is mó de dhíochlaonta na Laidine imithe as an Spáinnis, aithnítear an tuiseal cuspóireach agus an tuiseal tabharthach ó chéile i gcónaí i bhforainmneacha áirithe. De réir an chaighdeáin, deirtear '''''lo''' hice'' &quot;rinne mé é&quot; (tuiseal cuspóireach), ach '''''le''' hablé'' &quot;labhair mé leis&quot;, nó &quot;labhair mé '''dó'''&quot;, focal ar fhocal (tuiseal tabharthach). Sna canúintí ina gcleachtaítear an ''loísmo'', úsáidtear ''lo'' sa dá chiall: ''lo hice'', ''lo hablé''. Ní cuid den teanga chaighdeánach é an ''loísmo'' dar le hAcadamh Ríoga na Spáinnise, ach mar sin féin, cloistear go minic sa Spáinn féin é, go háirithe i gcanúintí Thuaisceart na Caistíle.

=== Voseo ===

Le coincheap an ''voseo'' a thuiscint, ní mór dúinn súil a chaitheamh ar iarmhíreanna pearsanta na mbriathar Spáinnise mar a labhraítear sa Spáinn féin í:

:yo soy = is mé
:tú eres = is tú
:él es/ella es = is é/is í

:nosotros somos = is sinn
:vosotros sois = is sibh
:ellos/ellas son = is iad

:Usted es = is tú (ag labhairt go múinte le duine nach bhfuil aithne mhaith agat air)
:Ustedes son = is sibh (ag labhairt go múinte le daoine nach bhfuil aithne mhaith agat orthu)

Ní deirtear ''vosotros'' i Meiriceá Laidineach; úsáidtear ''ustedes'' ina áit--fiú má táthar ag labhairt le daoine a bhfuil aithne mhaith ag an gcainteoir orthu. San am céanna, maireann an sean-fhorainm ''vos'' i gcónaí in áiteanna i Meiriceá Laidineach, agus an fhoirm den bhriathar atá ag dul leis san aimsir láithreach, tá sí cosúil leis an bhfoirm atá ag dul le ''vosotros'', ach amháin go bhfuil an litir ''i'' roimh an litir ''s'' caillte di: ''vos sos'' in áit ''tú eres (&quot;''is tú''&quot;),'' ''vos hablás'' in áit ''tú hablas'' (&quot;labhraíonn tú&quot;) (cf. ''vosotros habláis'' = &quot;labhraíonn sibh&quot;). Tabhair faoi deara, áfach, go ndéantar ''-ís'' seachas ''-és'' den iarmhír ''-éis'':  ''vos comís'' in áit ''tú comes'' (&quot;itheann tú&quot;),  (C.f. ''vosotros coméis=&quot;''itheann sibh&quot;).  

Tá glacadh leis an ''voseo'' sa teanga liteartha féin i dtíortha Río de la Plata, mar atá, [[Uragua]], [[An Cholóim]], [[Paragua]], agus [[an Airgintín]], ach bíonn sé coitianta go leor sa ghnáthchaint ina lán tíortha eile, go háirithe i Lár Mheiriceá.

== Gramadach ==

Tá tuisil agus inscne neodrach na Laidine imithe as an Spáinnis go hiomlán, agus tá sé an-fhurasta uimhir iolra na n-ainmfhocal a fhoirmiú, nó níl de dhíth ach -s nó -es a chur leo: ''hombre'' - ''hombres'', ''mujer'' - ''mujeres'', ''país'' - ''países'', agus araile. Scéal eile ar fad é an briathar, go háirithe úsáid an mhodha fhoshuitigh, nó is ar éigean is féidir í a fhoghlaim mar is ceart gan an teanga a chleachtadh i gcuideachta na gcainteoirí dúchais nó dianstaidéar a dhéanamh ar an litríocht Spáinnise. 

Is iad na haimsirí is tábhachtaí sa Spáinnis ná an aimsir láithreach, an aimsir fháistineach, an aimsir chaite neamhfhoirfe agus an aimsir chaite fhoirfe, ach tá foirmeacha eile ann fós. Tá modh coinníollach ag na briathra freisin.

Cosúil leis an nGaeilge, baineann an Spáinnis úsáid as dhá bhriathar a d'aistreofí go ''to be'' i mBéarla - ''es'' (is ionann ''es'' na Spáinnise agus &quot;is&quot; na Gaeilge) agus ''está'' (a chomhfhreagraíonn do ''&quot;'' tá&quot; na Gaeilge ina úsáid).

{{IdirVicí|cód=es}}

{{Teangacha oifigiúla na NA}}
{{Teangacha oifigiúla an AE}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

==Naisc sheachtracha==


{{DEFAULTSORT:Spáinnis, An}}
[[Catagóir:An Spáinnis| ]]
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:Teangacha na Spáinne|Spáinnis]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Theas]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Thuaidh]]
[[Catagóir:An Spáinn]]
[[Catagóir:Meiriceá Laidineach]]
[[Catagóir:Meicsiceo]]
[[Catagóir:An Airgintín]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla na Náisiún Aontaithe]]
[[Catagóir:Teangacha oifigiúla an Aontais Eorpaigh]]</text>
      <sha1>cp4aswwig2bblpopc3yv1hncb917l4i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cruach Phádraig</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3370</id>
    <revision>
      <id>1269949</id>
      <parentid>1161056</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T06:44:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <origin>1269949</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3364" sha1="1460sj82hq3wco9mhgojgmqyqt2bhw5" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}
[[Sliabh]] in iarthar [[Contae Mhaigh Eo|Chontae Mhaigh Eo]], os cionn Chuan Mó, is ea '''Cruach Phádraig'''&lt;ref name=&quot;Logainm&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/114135|title=Cruach Phádraig/Croagh Patrick {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}&lt;/ref&gt;, i m[[Béarla]] '''Croagh Patrick''' nó '''The Reek''' (ón fhocal ''cruach''). 

Tá an sliabh 762m in airde.  Tá [[Binn Ghorm]] thiar dó. 

Tugadh '''Cruachán Aigle''' (&lt; ''aicil'' &lt; [[An Laidin|Laidin]] ''aquila'' 'iolar', agus [[An Fhraincis|Fraincis]], ''aigle'') air sa [[An Mheánaois|mheánaois]] is cosúil.

== Seanchas ==
Tá cnocán i láthair ar an sliabh. D’fhéadfadh gur cosaint ón gCré-umhaois é seo. Rinne seandálaithe é a thochailt ach ní raibh siad in ann dáta radacarbóin a fháil.    

De réir an t[[Béaloideas|seanchais]] chaith Naomh Pádraig [[Carghas]] na bliana 441 anseo ag guí agus ag troscadh.  

Deirtear gur chaith [[Naomh Pádraig]] daichead [[lá]] ar an sliabh ag guí sa [[5ú haois|chúigiú chéad]]. Deirtear freisin gur ruaig Naomh Pádraig na [[Nathair|nathracha]] [[nimh]]&lt;nowiki/&gt;e agus créatúir nimhe eile as Éirinn ó bharr na cruaiche.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.mayococo.ie/ga/NaSeirbhisi/Comhshaol/AineasagusAiseanna/Tranna/TraBhertrai/|teideal=Mayo County Council|údar=Mayo County Council|language=ga|work=www.mayococo.ie|dátarochtana=2019-07-16|archivedate=2019-05-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190524210225/http://www.mayococo.ie/ga/NaSeirbhisi/Comhshaol/AineasagusAiseanna/Tranna/TraBhertrai/}}&lt;/ref&gt; 
[[steel]] [[iron]]
== Oilithreacht ==
Láthair oilithreachta atá ann leis na céadta bliana. Mar aithris ar Naomh Pádraig, tá na mílte ag dreapadh na cruaiche, iad cosnocht go minic.  

Bíonn oilithreacht [[Dhomhnach na Cruaiche]] ann (Garland Sunday nó Reek Sunday i m[[An Béarla|Béarla]]) ar an [[Domhnach]] deireanach de mhí [[Iúil]] gach bliain. Glacann na scórtha míle [[duine]] páirt san oilithreacht.

Tá [[séipéal]] beag ar bharr an tsléibhe, a tógadh sa bhliain [[1905]]. Ceiliúrtar an t[[Aifreann]] gach cúpla [[An Domhnach|Domhnach]] sa [[samhradh]], agus go háirithe ar [[15 Lúnasa]] agus Domhnach na Cruaiche.

{{commons|Croagh Patrick|Cruach Phádraig}}
&lt;gallery&gt;
Íomhá:Croaghpatrick.jpg|Radharc ar Chruach Phádraig ó [[Cathair na Mart|Chathair na Mart]]
Íomhá:Croagh-patrick-path1.jpg|Cloich ag Cruach Phádraig
Íomhá:Reek-in-mist.jpg|Radharc ar Chruach Phádraig ó [[Leac an Anfa]] ar maidin i mí Iúil
&lt;/gallery&gt;
==Fionnachtain óir==
Thángthas ar seam [[óir]] sa sliabh sna 1980idí. Mar gheall ar an bhfreasúra áitiúil ó Ghrúpa Comhshaoil Mhaigh Eo faoi cheannas Paddy Hopkins, shocraigh Comhairle Contae Mhaigh Eo gan mianadóireacht a cheadú ar Chruach Phádraig.
Is féidir go léiríonn ainm na hAbhann Bhuí (Abhainn Bhuí, an abhainn bhuí), ar dheisceart an tsléibhe, go raibh eolas fadó ar thaiscí óir sa cheantar, agus go ndearnadh iarracht ór a scagadh san abhainn.

== Tagairtí ==
{{Reflist}}{{síol}}

[[Catagóir:Sléibhte agus sliabhraonta na hÉireann]]
[[Catagóir:Béaloideas na hÉireann]]
[[Catagóir:Creideamh in Éirinn]]
[[Catagóir:Contae Mhaigh Eo]]</text>
      <sha1>1460sj82hq3wco9mhgojgmqyqt2bhw5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gàidhealtachd na h-Alba</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3408</id>
    <revision>
      <id>1269919</id>
      <parentid>1262148</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:46:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>{{An Ghaeltacht}}</comment>
      <origin>1269919</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2571" sha1="c7t616dn6jlmqmygla2ksigb40k7nsv" xml:space="preserve">[[Íomhá:ScotlandGaelicSpeakers2001-ga.gif|thumb|336px|right|Dáileadh Geografach na gCainteoirí Gàidhlige in Albain (2001)]]&lt;div style=&quot;float: right&quot;&gt;[[Íomhá:Scottish Highlands and Lowlands.png|thumb|168px|[[Na Garbhchríocha]]]][[Íomhá:Highland in Scotland.svg|thumb|168px|[[Comhairle na Gàidhealtachd]]]]&lt;/div&gt;
Is focal de chuid [[Gaeilge na hAlban|Ghaeilge na hAlban]] é '''Gàidhealtachd''' ({{IPA|kɛːəlˠ̪t̪əxk|}} {{Audio|Gaidhealtachd.ogg|éist}}), focal a bhfuil brí níos leithne leis ná brí an fhocail [[Gaeltacht]]. Is féidir an focal seo a úsáid do na [[Na Garbhchríocha|Garbhchríocha agus Oileáin na hAlban]], .i. áiteanna faoi thionchar an chultúir Ghaelaigh, nó mar téarma teangeolaíochta, .i. an réigiún ina labhraítear Gaeilge na hAlban. Tugtar ''Galldachd'' ar an gcuid eile den tír, .i. [[Galltacht Alban]].

Lena chois sin tugtar ''A'Ghàidhealtachd'' nó ''[[Comhairle na Gàidhealtachd]]'' ar an gcomhairle áitiúil a bhfuil &quot;Highland&quot; air sa Bhéarla, cé nach gcuimsíonn an chomhairle sin [[Inse Ghall|Na hOileáin Siar]] ná [[Earra-Gháidheal|Earraghael]], áiteanna ina labhraítear an teanga. 

== Stair ==
Go dtí cúpla céad bliain ó shin, bheadh an chuid is mó d'Albain taobh ó thuaidh den [[Linn Foirthe]] agus [[Gall-Ghàidhealaibh]] sa Ghàidhealtachd, ach amháin [[Oileáin Thuaidh|Na hOileáin Thuaidh]]. Tá logainmneacha de bhunadh Gaelach le fáil ar fud na tíre, mar shampla [[Dún Déagh|Dùn Dèagh]], [[Inbhear Nis|Inbhir Nis]], [[Earra-Ghàidheal]], [[Gall-Ghàidhealaibh]] agus [[Sruighlea]]. Tháinig Gaeilgeoirí tábhachtacha ó áiteanna atá ina gceantair Bhéarla inniu, mar shampla [[George Buchanan]] ó [[Sruighlea|chontae Sruighlea]], [[Roibeard Brús]] ó [[Gall-Ghàidhealaibh|Ghall-Ghàidhealaibh]] agus [[Margaret McMurray]] ó [[Inbhear Áir|chontae Inbhear Áir]].
&lt;br clear=&quot;all&quot; /&gt;

== Gàidhealtachd Cheanada ==
[[Íomhá:Distribution-gd-CA.png|thumb|330px|right|Limistéir Cheanada ina labhraítear Gaeilge na hAlban]]
Sa bhliain 2011, bhí Gaeilge na hAlban ag 1,275 duine i nGaidhealtachd Cheanada.&lt;ref&gt;[http://www12.statcan.gc.ca/nhs-enm/2011/dp-pd/prof/details/Page.cfm?Lang=E&amp;Geo1=PR&amp;Code1=12&amp;Data=Count&amp;SearchText=Nova%20Scotia&amp;SearchType=Begins&amp;SearchPR=01&amp;A1=All&amp;B1=All&amp;GeoLevel=PR&amp;GeoCode=12] StatCan, 2011, arna rochtain ar 4 Bealtaine 2016&lt;/ref&gt; Bhí an teanga ag timpeall is 300 duine mar phríomhtheanga.

==Tagairtí==
{{reflist}}

{{An Ghaeltacht}}
{{síol-gd}}

[[Catagóir:Gaeilge na hAlban]]
[[Catagóir:Cultúr na hAlban]]
[[Catagóir:Gaeltacht]]</text>
      <sha1>c7t616dn6jlmqmygla2ksigb40k7nsv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Rúis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4202</id>
    <revision>
      <id>1269939</id>
      <parentid>1244208</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T05:33:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269939</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4946" sha1="bsc7i865f4hfunh5sg0h46nhyv11h8y" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

Is tír ollmhór a shíneann thar teorainn na hEorpa agus [[An Áise|Áise]] í an '''Rúis''' (ainm oifigiúil: '''Cónaidhm na Rúise'''). Is í an tír is mó ar domhan, le hachar 17,075,400 km², beagnach dhá oiread níos mó ná an chéad tír eile, is é sin, [[Ceanada]]. Is í an t-ochtú tír is mó maidir le daonra. Is í [[Moscó]] an [[príomhchathair|phríomhchathair]]. Is í an [[An Rúisis|Rúisis]] an teanga oifigiúil, siúd is go bhfuil an dúrud teangacha eile á labhairt ag na mionlaigh ar fud na tíre.

Bhí sí ar an tír cheannasach in [[An tAontas Sóivéadach|Aontas na bPoblachtaí Sóivéideacha Sóisialacha]] (APSS) agus is iomaí duine sa Rúis a airíonn uaidh cumhacht na Rúise sna laethanta a bhí. Is é Vladimir Putin uachtarán den tír agus i 2022, rinne sé ionsú ar an Úcráin.

== Stair ==
:''Príomhalt: [[Stair na Rúise]]'' 

==Déimeagrafaic==

===Teangacha===

Labhraítear 100 teanga difriúla. Is í an [[An Rúisis|Rúisis]] an t-aon teanga oifigiúil ach tá 27 teanga mhionlach atá aitheanta. De réir an daonáirimh sa bhliain 2002, bhí 142.6 milliún duine ábalta Rúisis a labhairt de na 143.8 milliún duine ar fad sa Rúis (99.1%). Is í an [[Tatairis]] an dara teanga is mó le 5.5 milliún cainteoirí. Is í an [[An Úcráinis|Úcráinis]] an tríú teanga is mó agus 1.8 milliún cainteoirí aici. Tá an Rúisis ar cheann de sé theanga oifigiúla na [[Náisiúin Aontaithe|Náisiún Aontaithe]].

===Oideachas===

Tá córas oideachais saor i gcóir gach duine mar chuid den bhunreacht. Ó 1990, tá córas 11 bhliain i réim. Sa bhliain 2004, chaith rialtas na Rúise 3.6% de GDP na tíre ar an oideachas.

===Reiligiún===   
[[Íomhá:NN Stroganov Church 08-2016 img2.jpg|mion|clé|An eaglais Stroganov in [[Nizhny Novgorod]]]]
Níl aon daonáireamh oifigiúil i gcóir reiligiúin, ach tá na figiúirí seo bunaithe ar suirbhéanna. I Lúnasa, ceap ARENA gur [[An Chríostaíocht|Críostaithe]] iad ([[Ceartchreidmheachas|Ceartchreidmhaigh]], [[Eaglais Chaitliceach Rómhánach|Caitlicigh]] agus [[An Protastúnachas|Protastúnaigh]] araon) iad 46% den daonáireamh. Ceapann Levada go bhfuil 76% den daonra sa Rúis ina gCríostaithe. De réir POF tá 65% ina Chríostaithe agus de réir PRC 73.6%.

Baineann timpeall 95% de pharóistí Ceartcreidmheacha sá Rúis leis an Eaglais Cheartchreidmheach Rúiseach.

Is iad an Chríostaíocht Cheartchreidmheach, [[Ioslam]], Giúdachas agus Búdachas na reiligiúin traidisiúnta sa tír. 

Is é Ioslam an dara reiligiún is mó sa Rúis. In iomlán tá 9,400,000 Moslamach sa Rúis (6.5%) i 2012 (níl an figiúr seo ró-chruinn mar ní chlúdaínn sé na Stáit Mhoslamacha traidisiúnta, .i. Chechnya agus Ingushetia. Seo hiad na stáit (a bhí clúdaithe sa suirbhé) le níos mó ná 10% Moslamach: Kabardino-Balkaria (49%),  Bashkortostan (38%), KarachayCherkessia (34%), Tatarstan (31%), Yamalia (13%), Orenburg Oblast (11%), Adygea (11%) agus [[Cúige na hAstracáine]] (11%). Tá daonra Moslamach idir 1-2% sa chuid is mó de na stáit sa [[An tSibéir|tSibéir]].

==Cultúr==

===Litríocht===
: ''Príomhalt: [[Litríocht na Rúise]]''
Is í litríocht na Rúise litríocht na Rúise féin agus a cuid deoraithe, agus litríocht Rúisise na dtíortha a bhain leis an Rúis nó leis an Aontas Sóivéadach.

===Spórt===
Beidh Corn an Domhain Sacair 2018 insan Rúis.

==Caidreamh iasachta== 

Sa bhliain 2009 bhí caidreamh ag an Rúis le 191 tíortha agus bhí ambasáidí i 144 tíortha.

== Gailearaí ==
&lt;gallery&gt;
Íomhá:Catherine Park, Saint-Pétersbourg, Russie.jpg|Páirc Chaitrín, [[Cathair Pheadair]]
Íomhá:Ekaterinburg Riverside.jpg|[[Yekaterinburg]]
Íomhá:Wheat Tomsk.jpg|[[Cruithneacht]] ag fás i g[[Cúige Tomsk]]. Tairgeoir mór cruithneachta is ea an Rúis.
Íomhá:Ural Mountains Tyuluk (31373803663).jpg|[[Sléibhte na hÚraile]], Tyuluk
Íomhá:Gran Palacio del Kremlin, Moscú, Rusia, 2016-10-03, DD 28-29 HDR.jpg|Pálás na [[An Chreimil|Creimile]] i [[Moscó]], áras oifigiúil Uachtarán na Rúise
Íomhá:Ледяные парусники.jpg|[[Loch Baikal]], an loch is doimhne ar domhan, sa gheimhreadh
Íomhá:Winter Palace Panorama 4.jpg|An Pálás Geimhridh i [[Cathair Pheadair|gCathair Pheadair]]
Íomhá:The bridge over Kogasha river and Ivan Kislovs mansion.jpg|Tolbukhino, Cúige Yaroslavl
Íomhá:Yaroslavl. Yaroslavl Shipyard P5212697 2200.jpg|Longcheárta [[Yaroslavl]]
Íomhá:Болотные Кипарисы.jpg|Crainn fhómhair in Krasnodar Krai 
Íomhá:Rostov meria.JPG|Halla na Cathrach, [[Rostov]]
Íomhá:Beloretsky District, Republic of Bashkortostan, Russia - panoramio (1).jpg|Beloretsky, Bashkortostan
Íomhá:Smolensk Station.jpg|Stáisiún traenach Smolensk
&lt;/gallery&gt;

==Tagairtí==
{{Reflist}}

==Naisc sheachtracha==

{{Náisiúin G-20}}

{{DEFAULTSORT:Rúis, An}}
[[Catagóir:An Rúis| ]]</text>
      <sha1>bsc7i865f4hfunh5sg0h46nhyv11h8y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Baile Chláir</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4455</id>
    <revision>
      <id>1269866</id>
      <parentid>1269676</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:38:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóir curtha leis agus mionathruithe eile</comment>
      <origin>1269866</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1406" sha1="k48bxa0n56d3shxv08pl6foaf6opne4" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

Is baile é '''Baile Chláir'''&lt;ref name=&quot;Logainm&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/18591|title=Baile Chláir/Claregalway {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}&lt;/ref&gt; (nó Baile Chláir na Gaillimhe scaití) atá suite taobh thoir de Chathair na Gaillimhe i g[[Contae na Gaillimhe]]. Tá 1,536 Gaeilgeoir ina gcónaí ann.{{Cathain}}

Cé go bhfuil sé laistigh de limistéir na [[An Ghaeltacht|Gaeltachta]], ní cheadófar do Bhaile Chláir aitheantas oifigiúil mar [[Bailte Seirbhíse Gaeltachta|Bhaile Seirbhíse Gaeltachta]] a bhaint amach.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.oireachtas.ie/ga/debates/question/2024-04-11/133|teideal=Pleanáil Teanga – Thursday, 11 Apr 2024 – Ceisteanna Parlaiminte (33rd Dáil) – Tithe an Oireachtais|údar=Tithe an Oireachtais|dáta=2024-04-11|language=|work=www.oireachtas.ie|dátarochtana=2024-07-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240705203301/https://www.oireachtas.ie/ga/debates/question/2024-04-11/133/|archivedate=05 Iúil 2024}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{Contae na Gaillimhe}}
{{Síol-tír-ie}}

{{DEFAULTSORT:Baile Chlair}}
[[Catagóir:Bailte i gContae na Gaillimhe]]
[[Catagóir:Gaeltachtaí Chontae na Gaillimhe]]
[[Catagóir:BSG nach gceadaítear]]</text>
      <sha1>k48bxa0n56d3shxv08pl6foaf6opne4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Spáinn</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5336</id>
    <revision>
      <id>1269927</id>
      <parentid>1237075</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T03:55:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <origin>1269927</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5695" sha1="h3n2dpyu55hfvz0se7dp9j76ma85ehf" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

Is [[tír]] í '''an Spáinn''' ([[An Spáinnis|Spáinnis]]: ''España''), nó '''Ríocht na Spáinne''' go hoifigiúil ([[An Spáinnis|Spáinnis]]: ''Reino de España''), atá suite in iardheisceart na hEorpa ar leithinis na hIbéire.   

Is ball den [[An tAontas Eorpach|Aontas Eorpach]] í, agus is [[monarcacht]] bhunreachtúil í. 

Is mór an tionchar atá imeartha ag an Spáinn ar an saol. Mar shampla, tá [[an Spáinnis]] mar theanga dhúchais ag 480 milliún daoine ar fud an domhain.

==  Tíreolaíocht  ==

Le 194,884 mi² (504,782 km²), is í an Spáinn an 51ú tír is mó den domhan. 

San iarthar, tá teorainn aici leis an b[[An Phortaingéil|Portaingéil]], ó dheas tá [[Giobráltar]] (réigiún de chuid na [[An Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]]) agus [[Maracó]], (de bharr na cathracha i dtuaisceart na hAfraice; [[Ceuta]] agus [[Melilla]]). 

San oirthuaisceart, in aice le sliabhraon na bPiréiní, tá teorainn aici leis an bh[[An Fhrainc|Frainc]] agus [[Andóra|Andorra]]. 

Tá [[na hOileáin Bhailéaracha]] sa Mheánmhuir, agus [[Na hOileáin Chanáracha]] san Aigéain Atlantach chomh maith. 

Sa [[An Chatalóin|Chatalóin]] tá baile beag timpeallaithe ag an bhFrainc, Llívia.

Tá lár na Spáinne lán le [[sliabh]]&lt;nowiki/&gt;raonta agus talamh ard, mar shampla Sierra Nevada. Sna hairde seo éiríonn na h[[Abhainn|aibhneacha]] móra; an Tagus, an Ebro, an Duero, an Guadiana agus an Guadalquivir.

Tá [[Machaire|machairí]] glárach ar fud an [[Cósta|chósta]]. Is í an Guadalquivir in [[An Andalúis|Andalucía]] an ceann is mó sa tír.

== Réigiúin ==
Tá an tír roinnte i 17 réigiúin de réir bunreacht 1978.

Is í [[Maidrid]] [[príomhchathair]] na tíre. Tá sí lonnaithe i gceartlár na leithinse. 

Is í [[Barcelona]] an dara chathair is mó sa tír agus príomhchathair na [[An Chatalóin|Catalóine]]. 

* [[An Andalúis]]
* [[An Aragóin]]
* [[Asturias]] nó ''Asturies'' as [[Astúiris]]
* [[Na hOileáin Bhailéaracha]] nó ''Illes Balears'' as [[An Chatalóinis|Catalóinis]]
* [[Tír na mBascach Theas|An Tír Bhascach Theas]] nó ''Euskadi'' as [[An Bhascais|Bascais]]
* [[Na hOileáin Chanáracha]]
* [[Cantabria]]
* [[An Chatalóin]] nó ''Catalunya'' as [[An Chatalóinis|Catalóinis]]
* [[an Chaistíl-La Mancha]]
* [[an Chaistíl agus León]]
* [[Extremadura]]
* [[An Ghailís]] nó ''Galicia'' nó ''Galiza'' as [[An Ghailísis|Gailísis]]
* [[La Rioja]]
* [[Comhphobal Mhaidrid|Comhphobal Maidrid]]
* [[Réigiún Murcia]]
* [[Navarra]] nó ''Nafarroa'' as [[An Bhascais|Bascais]]
* [[Comhphobal Valencia|An Comhphobal Vaileinseach]] nó ''Comunitat Valenciana'' as [[Vaileinsis]]
 
Is cathracha féinrialaithe iad Ceuta agus Melilla, chomh maith.

== Stair ==
''Príomhalt: [[Stair na Spáinne]]''


Bhí an tír aontaithe sa [[15ú haois]] i ndiaidh pósadh [[na Monarcaí Caitliceacha]] agus deireadh an [[An Athghabháil|Reconquista]] sa bhliain 1492. D'fhás cumhacht na tíre go mór ina dhiaidh sin. 
* [[Réamhstair na Spáinne]]
* [[Stair na Rómhánach]]
* [[Na Viseagotaigh]]
* [[Ionradh na Moslamach]]
* [[Al Andalus]]
* [[An Athghabháil]]
* [[Teach na hOstaire]]
* [[Teach na mBúrbónach]]
* [[An Eagnaíocht]]
* [[Cogadh na Saoirse (An Spáinn)|Cogadh na Saoirse]]
* [[Athghairm an Absalóideachais]]
* [[Réabhlóid Liobrálach agus an Stát Bunreachtúil]]
* [[Chéad Phoblacht na Spáinne]]
* Athghairm na mBúrbónach
* [[Dara Phoblacht na Spáinne|Dara Poblacht na Spáinne]]
* [[Cogadh Cathartha na Spáinne]]
* [[An Deachtóireacht]]
* [[An Idirthréimhse]]

== Eacnamaíocht ==
[[Íomhá:Lascar Banco de España (Bank of Spain) - Central Bank of Spain (4607212122).jpg|mion|Banc Ceannais na Spáinne]]
Úsáidtear an [[euro]] mar airgeadra sa Spáinn. Dar le tuairisc na bliana 2017 ón [[Ciste Airgeadaíochta Idirnáisiúnta|gCiste Airgeadúil Idirnáisiúnta]], is é geilleagar na Spáinne an 16ú ceann is mó ar domhan de réir olltáirgeacht intíre ([[Olltáirgeacht intíre|OTI]]) paireachta cumhacht cheannaigh (PCC), agus an 14ú ceann de réir OTI ainmniúla. De réir OTI PCC de réir chónaithigh, is an 34ú geilleagar is mó ar domhan atá ag an Spáinn, é ar $38,171 don chónaitheach.

De réir ''Innéacs Forbartha Daonna, Socraithe don Éagothroime, 2019'' na [[Na Náisiúin Aontaithe|Náisiún Aontaithe]] ([[:en:Human_Development_Index#Inequality-adjusted_HDI|en]]), innéacs a dhéanann iarracht an caighdeán maireachtála a thomhas i ngach tír de réir gnéithe eacnamaíochta agus neamheacnamaíochta, is í an 37ú tír is forbartha ar domhan í an Spáinn, as 150 tír a tomhaiseadh.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2019_overview_-_english.pdf|teideal=Human Development Report 2019 - Overview|údar=Náisiúin Aontaithe|dáta=2019|language=Béarla|dátarochtana=15-03-2020}}&lt;/ref&gt; Cuireann sé sin í mar an 24ú tír is forbartha as 27 ballstát an [[An tAontas Eorpach|Aontais Eorpaigh]]. I ''dTuarascáil Sonais Domhanda'' ''2018'' na Náisiún Aontaithe, meastar gurb í an Spáinn an 36ú tír is sona, as 156 tír.

I Mí Eanáir 2020, is ag 13.7% a bhí ráta dífhostaithe na tíre, an dara leibhéal is airde san Aontas Eorpach.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Unemployment_statistics|teideal=Unemployment statistics - Statistics Explained|work=ec.europa.eu|dátarochtana=2019-01-26}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{Commonscat|Spain}}
{{AE}}
{{síol-tír-es}}


{{DEFAULTSORT:Spainn, an}}
[[Catagóir:An Spáinn]]
[[Catagóir:Ballstáit den Aontas Eorpach|Spáinn, An]]
[[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe]]</text>
      <sha1>h3n2dpyu55hfvz0se7dp9j76ma85ehf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Phortaingéil</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6750</id>
    <revision>
      <id>1269928</id>
      <parentid>1244271</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T04:08:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269928</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2816" sha1="g53ohezjepktdlv8pl1rcyve007uaj8" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

Is poblacht daonlathach í '''an Phortaingéil''' ([[An Phortaingéilis|Portaingéilis]]: ''Portugal''), go hoifigiúil '''an Phoblacht Phortaingéalach''' ([[An Phortaingéilis|Portaingéilis]]: ''República Portuguesa''), atá suite in iardheisceart na [[an Eoraip|hEorpa]]. Tá sí teorannaithe ag [[an Spáinn]] san oirthear, agus ag [[an tAigéan Atlantach]] san iarthar, mar a luionn a cuid oileán, [[na hAsóir]] agus [[Maidéara]]. Is í Liospóin an chathair is mó sa Phortaingéil agus príomhchathair na tíre.

== Cathracha sa Phortaingéil ==
* [[Liospóin]]
* [[Porto]]
* [[Amadora]]
* [[Braga]]
* [[Coimbra]]
* [[Évora]]
* [[Funchal]]
* [[Faro]]
* [[Setúbal]]
* [[Aveiro]]
* [[Guarda]]
* [[Almada]]
* [[Viseu]]
* [[Vila Real]]
* [[Ponta Delgada]]
* [[Agualva-Cacém]]
* [[Queluz]]
* [[Vila Nova de Gaia]]
* [[Guimarães]]
* [[Alguierão-Mem Martins]]
* [[Odivelas]]
* [[Amora]]
* [[Seixal]]
* [[Santarém]]
* [[Leiria]]
* [[Sacavém]]

== Eacnamaíocht ==
Úsáidtear an [[euro]] mar airgeadra sa Phortaingéil. Dar le tuairisc na bliana 2017 ón [[Ciste Airgeadaíochta Idirnáisiúnta|gCiste Airgeadúil Idirnáisiúnta]], is é geilleagar na Portaingéile an 55ú ceann is mó ar domhan de réir olltáirgeacht intíre ([[Olltáirgeacht intíre|OTI]]) paireachta cumhacht cheannaigh (PCC), agus an 47ú ceann de réir OTI ainmniúla. De réir OTI PCC de réir chónaithigh, is an 46ú geilleagar is mó ar domhan atá ag an bPortaingéil, é ar $30,258 don chónaitheach. 

Dar le ''hInnéacs Forbartha Daonna Socraithe don Éagothroime'' na [[Na Náisiúin Aontaithe|Náisiún Aontaithe]], a thomhaiseann caighdeán an tsaoil i dtíortha éagsúla de réir gnéithe eacnamaíochta agus neamh-eacnamaíochta, is í an Phortaingéil an 42ú tír is forbartha ar domhan, as 151 ceann a tomhaiseadh, agus an 26ú tír is forbartha san [[An tAontas Eorpach|Aontas Eorpach]], as 28 ceann.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://hdr.undp.org/en/composite/IHDI|teideal={{!}} Human Development Reports|work=hdr.undp.org|dátarochtana=2019-01-27}}&lt;/ref&gt; I ''dTuarascáil Sonais Domhanda'' 2018 na Náisiún Aontaithe, meastar gurb í an Phortaingéil an 77ú tír is sona, as 156 thír.

I Mí na Márta 2019, bhí ráta [[Dífhostaíocht|dífhostaithe]] na tíre ag 6.4%, an 20ú leibhéal is fearr san Aontas Eorpach.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Unemployment_statistics|teideal=Unemployment statistics - Statistics Explained|work=ec.europa.eu|dátarochtana=2019-01-26}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{Reflist}}


{{AE}}
&lt;!---Idirvicí---&gt;


{{DEFAULTSORT:Portaingéil, An}}
[[Catagóir:An Phortaingéil| ]]
[[Catagóir:Ballstáit den Aontas Eorpach|Phortaingéil, An]]
[[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe|P]]</text>
      <sha1>g53ohezjepktdlv8pl1rcyve007uaj8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Críostóir Colambas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6838</id>
    <revision>
      <id>1269925</id>
      <parentid>1218086</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T03:25:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Cuntas ar thuras Chriostóir Colambas sa bhliain 1492 */</comment>
      <origin>1269925</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12953" sha1="k0ruwom4eg6rigsoplaztv7ge23brpy" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Ba [[Loingseoireacht|loingseoir]] agus taiscéalaí [[An Iodáil|Iodálach]] é '''Críostóir Colambas''' (nó ''Cristoforo Colombo'' as [[Iodáilis]])  i seirbhís do [[Rí]] na Spáinne ([[Genova]] [?] [[25 Lúnasa]] nó [[31 Deireadh Fómhair]] [[1451]] - [[Valladolid]], [[An Spáinn]], [[20 Bealtaine]] [[1506]]). 

Tá clú bainte amach ag Colambas mar gheall ar a chéad  thuras trasna an [[Aigéan Atlantach|Aigéin Atlantaigh]] sna longa la [[Céadchuairt Chríostóir Colambas go Meiriceá|Niña, la Pinta agus la Santa Maria]] i [[1492]], ar thóir bealach nua go dtí an t-Oirthear. [[Íomhá:Viajes de colon.svg|clé|mion|400x400px|Sa bhliain 1492, 1493, 1498, agus 1502,  tháinig Columbus go [[Meiriceá]].]][[Íomhá:Christopher Columbus voyages.gif|clé|mion|400x400px]]

== Cúlra ==
Roimh am Cholambais, bhíodh trádáil ar siúl thar tír idir an [[An Eoraip|Eoraip]] agus an [[An Áise|Áise]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.forasnagaeilge.ie/angum/wp-content/uploads/sites/5/2021/07/17-Criostoir-Colambas.pdf|teideal=Colambas|údar=Foras na Gaeilge|dátarochtana=2021}}&lt;/ref&gt;  Go leor de na hearraí a tháinig ón Áise, is trí [[Cathair Chonstaintín|Chathair Chonstaintín]] a tháinig siad. Cathair faoi smacht rialtas Chríostaigh a ba ea í go dtí na 1400idí, nuair a gabhadh í ag na Moslamaigh. Ní raibh sé sábháilte a thuilleadh do Chríostaithe, mar sin, a bheith ag taisteal an bhealaigh sin. 

Roimh i bhfad bhí impireacht mhór ag an Phortaingéil san [[Afraic]], san India agus in Oirdheisceart na hÁise. Ba ghairid go raibh an Spáinn in iomaíocht léi.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.cogg.ie/pdf/notaiTSIomlan.pdf|teideal=Nótaí staire don Teastas Sóisearach|údar=cogg.ie|dáta=2007|work=web.archive.org|dátarochtana=2021-10-12|archivedate=2007-11-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071118231335/http://www.cogg.ie/pdf/notaiTSIomlan.pdf}}&lt;/ref&gt; 

Thug ceannairí na Spáinne tacaíocht airgid do [[Taiscéalaíocht|thaiscéalaithe]] a rachadh ag cuardach tíortha nua agus saibhris mhór. Ba é Críostóir Colambas an taiscéalaí ba cháiliúla ar thug an Spáinn cuidiú dó. Dá réir sin, theastaigh ó Cholambas bealach farraige a aimsiú go dtí an Áise, chun go bhféadfaí earraí a thabhairt go héasca ón Áise chuig an Eoraip arís. Chreid sé dá sheolfadh sé siar ón Eoraip go rachadh sé timpeall an domhain chomh fada leis an Áise. 

Deirtear gurbh é Colambas an chéad [[An Eoraip|Eorpach]] a tháinig go Meiriceá, cé go raibh na [[Lochlannaigh]] ann roimhe. Níorbh é Colambas an chéad duine le críocha Mheiriceá a aimsiú, cinnte. Bhí Meiriceánaigh Dhúchasacha ina gcónaí ann i bhfad sular bhain seisean an áit amach. 

== Saol ==
Rugadh Colambas sa bhliain 1451 i [[Genova|Genoa]] san [[An Iodáil|Iodáil]]. Nílimid cinnte faoina áit bhreithe nó an dáta. Ach d’fhás Colambas aníos cois na farraige. Chuir sé suim mhór sna longa a d’fheiceadh sé amuigh ar an bhfarraige. Nuair a bhí sé ina fhear óg, fuair sé an deis taisteal go tíortha éagsúla san Eoraip ar longa trádála. Tháinig Colambas go [[Gaillimh]], fiú amháin, sa bhliain 1477.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; 

=== Taiscéalaíocht ===
Bhí bealach ag na Portaingéalaigh go dtí na hOileáin Spíosra. Bhí na Spáinnigh anois ag iarraidh bealach nua a fháil chun na nOileán. Shíl Christopher Columbus go mbeadh sé ábalta dul siar thar an Aigéan Atlantach go dtí na hIndí Thiar.  

Ar dtús chuaigh Colambas go dtí Rí na Portaingéile ach ní bhfuair sé tacaíocht uaidh. Ansin chuaigh sé go dtí Rí Ferdinand agus Banríon Isabella na Spáinne. Thug siad airgead agus longa dó.  
[[Íomhá:Columbus - for gold, God and glory (IA columbusforgoldg00dyso 0).pdf|clé|mion|Chun leas a bhaint as na gnáthghaotha Atlantacha d’athraigh Colambas seolta an Nina i gceantar na n[[Na hOileáin Chanáracha|Oileán Canárach]] ó sheolta Laidineacha (triantánacha) go rige cearnógach (thuas)&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;]]

==== 1492 ====
[[Íomhá:Columbus Taking Possession.jpg|clé|mion|Tháinig Colambas  i dtír ar [[12 Meán Fómhair]] [[1492]] sna [[Na Bahámaí|Bahámaí]]  (Prang Educational Co., 1893)]]
Sa bhliain 1492, thug rí agus banríon na Spáinne airgead do Cholambas chun an turas siar a dhéanamh.  

D’fhág Colambas [[Palos de la Frontera]], baile beag san [[Andalúisít|Andalúis]]  agus chroch sé suas a chuid seolta ar an [[3 Lúnasa]] [[1492]] le trí bhád, an Santa Maria, an Niña agus an Pinta.   

Chreid cuid de na mairnéalaigh go raibh an domhan cothrom agus bhí eagla orthu go dtitfeadh siad thar a bhruach ǃ&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; Ach tar éis dhá mhí, tháinig siad i dtír ar 12 Meán Fómhair ar [[oileán Guanahaní]] sna [[Na Bahámaí|Bahámaí]] (thug Colambas 'San Salvador' ar an oileán).  

Shíl Colambas go raibh sé san [[An Áise|Áise]] agus ghlaoigh sé Indiaigh ar na daoine ann. Níor thuig Colambas go raibh ilchríoch idir an Eoraip agus an Áise.  Ní raibh a fhios aige go raibh Meiriceá aimsithe aige agus lean sé ar aghaidh ag lorg tíortha san Áise. Ní raibh a fhios ag aon Eorpach faoi Mheiriceá ag an am.  

Ar 5 Nollaig 1492, tháinig Colambas i d[[tír]] ar oileán [[An Easpáinneoil|Easpáinneoil]] (atá roinnte anois idir [[Háítí]] agus [[an Phoblacht Dhoiminiceach]]). 'La Isla Española' a thug sé ar an oileán (Hispaniola inniu i mBéarla). 
[[Íomhá:Capitulacionsori.jpg|clé|mion|Cuntas ar thuras Chriostóir Colambas - Cartlainn (Capitulations of Santa Fe (Granada) )]]
Bhunaigh sé baile beag ann, &quot;La Navidad&quot;, an chéad lonnaíocht de chuid na hEorpa i Meiriceá.   

Ar 24 Nollaig, cailleadh an Santa Maria.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://gsp.yale.edu/case-studies/colonial-genocides-project/hispaniola|teideal=Hispaniola {{!}} Genocide Studies Program|work=gsp.yale.edu|dátarochtana=2021-12-05}}&lt;/ref&gt;   

Rinne Colambas a dhícheall teacht ar ór, ach ní bhfuair sé ach beagán. D’fhill Colambas agus a mhairnéalaigh abhaile ar an Nina agus an Pinta. Fuair sé fáilte mhór sa Spáinn i mí na Márta 1493.  

==== Cuntas ar thuras Chriostóir Colambas sa bhliain 1492 ====
&lt;blockquote&gt;&quot;Bhíomar ag seoladh siar ó dheas, agus ní raibh aon deireadh leis an bh[[farraige]]. Bhí roinnt comharthaí ann, áfach, a thaispeáin go rabhamar in aice leis an g[[cósta]]. Chonaic roinnt den gcriú éin fharraige san aer agus planda cósta san uisce. Chonaic an criú a bhí ar an Pinta bata agus polla beag san uisce. Nuair a thóg siad amach ón uisce é, bhí an chuma ar an bpolla go raibh obair láimhe déanta air. Chonaic criú an Niña comharthaí talún freisin –géag crainn le caora air. Tháinig faoiseamh ar gach duine agus níorbh fhada é anois go dtí go raibh an ghrian ag dul ina luí.  [[Íomhá:Pinta, Niña y Santa María en el Muelle de las Carabelas.jpg|mion|Macasamhlacha lánscálaː an Niña, an Pinta agus an Santa M, Palos de la Frontera, An Spáinn]]Tar éis dul faoi don ngrian, chas an t[[Aimiréal]] an long ar ais i dtreo an Iarthair, agus lean siad ar aghaidh ag luas timpeall 12 míle san uair. Thart ar a 2 am, bhí 90 míle seolta acu. Mar gur long ní ba thapúla í an Pinta, sheol sí ar aghaidh ós comhair na long eile, agus b’í a chonaic an talamh ar dtús. B’é an mairnéalach Rodrigo de Triana a chonaic an talamh ar dtús. Nuair a d’fhéach an captaen amach óna sheastán, cheap sé go bhfaca sé solas. Ghlaoigh sé ar dhuine de na mairnéalaigh, agus d’iarr sé air féachaint freisin. Ní raibh an bheirt acu cinnte, áfach. 

Ina dhiaidh seo, cheap an tAimiréal go bhfaca sé an solas uair nó dhó ach arís, ní raibh sé cinnte de. Bhí 10,000 bonn óir agus airgid geallta don gcéad duine a chonaic an cósta, ach anois gheall an tAimiréal beart síoda le cur leis seo. Timpeall dhá uair a chloig níos déanaí, chonaic an chéad duine an talamh thart air sé mhíle ón long.&quot;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.cogg.ie/wp-content/uploads/12-Taisc%C3%A9ala%C3%ADocht-agus-Fionnachtana.pdf|teideal=12 Taiscéalaíocht agus Fionnachtana|údar=cogg.ie|dátarochtana=2021|archivedate=2022-06-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220629061248/https://www.cogg.ie/wp-content/uploads/12-Taisc%C3%A9ala%C3%ADocht-agus-Fionnachtana.pdf}}&lt;/ref&gt; &lt;/blockquote&gt;
[[Íomhá:Maqueta Casa Colon Museo La Isabela SDQ 10 2019 1055.jpg|clé|mion|&quot;La Isabela&quot;]]

==== 1493-1502 ====
Ar [[15 Márta]] [[1493]], tháinig Colambas ar ais chuig [[Palos de la Frontera]] san [[Andalúisít|Andalúis]]. 

Rinne Colambas trí aistear eile trasna an Atlantaigh, sna blianta 1493, 1498, agus 1502, le tacaíocht airgid Fernando agus Isabel.. 

I dtús den bhliain 1493, fágadh 39 fear ar oileán [[An Easpáinneoil|Easpáinneoil]] sa bhaile nua, La Navidad. Nuair a tháinig Colambas ar ais níos déanaí sa bhliain sin,&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://nationalhumanitiescenter.org/pds/amerbegin/settlement/text1/ColumbusHispaniola.pdf|teideal=Town of  La Isabela, 1493|údar=nationalhumanitiescenter.org|dátarochtana=2021}}&lt;/ref&gt; bhí an baile scriosta; sléacht a bhí ann nach dtáinig Eorpach ar bith slán as.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.thoughtco.com/la-navidad-first-european-settlement-2136439|teideal=What Was the First European Town in the Americas?|údar=Spanish Ph. D., Spanish M. A., Spanish B. A.|language=en|work=ThoughtCo|dátarochtana=2021-12-05}}&lt;/ref&gt;  Ach bhunaigh Colambas baile nua, La Isabela, an chéad lonnaíocht seasta de chuid na hEorpa i Meiriceá.   

Níos déanaí, d’aimsigh Colambas a lán oileán eile, cosúil le [[Oileán na Tríonóide]], [[Iamáice]], agus [[Guadalúip]] ach, ar ndóigh, níor bhain sé [[an Áise]] amach ariamh.   

=== Bás ===
Bhí sé i ndiaidh teacht ar chríocha Mheiriceá, ach níl a fhios againn ar thuig sé é sin faoin am a fuair sé bás sa bhliain 1506.  Chreid sé ar aon nós gur theip ar a shaol mar nár aimsigh sé bealach nua go dtí [[na hOileáin Spíosra]]. D'éag an taiscéalaí i [[Valladolid]] ar an [[20 Bealtaine]] [[1506]]). Bhí [[airtríteas]] aige, agus b'fhéidir go raibh an [[galar]] Reiter air.

Cuireadh Colambas, is cosúil,  i mainistir Naomh Proinsias i [[Valladolid]] sa bhliain 1505 (tá [[Aodh Rua Ó Domhnaill]] curtha ann freisin). Nó creideann na seandálaithe gur cuireadh Críostóir Colambas ann, cé go bhfuil scéal ann gur aistríodh a chorp go dtí [[Sevilla]] agus ina dhiaidh sin go dtí an [[An Phoblacht Dhoiminiceach|Phoblacht Dhoiminiceach]].&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://gaeilge.org.au/caipeisi/nuachtlitir/anl304.pdf|teideal=An Lúibín|údar=gaeilge.org.au|dáta=2020|dátarochtana=2021}}&lt;/ref&gt;
[[Íomhá:Christopher Columbus Statue Torn Down at Minnesota State Capitol on June 10, 2020.jpg|clé|mion|Leagadh dealbh i Minnesota State Capitol, 10 Meitheamh, 2020]]

== Tionchar ==
[[Íomhá:COLUMBUS STATE STATUE REMOVED.jpg|clé|mion|Leagadh dealbh i Columbus State Community College, 2020]]
Níl a fhios againn céard a cheap Colambas nuair a fuair sé bás; an raibh a fhios aige gur tháinig sé ar [[ilchríoch]] nua? B'fhéidir nach raibh.

Cé gur theip ar Colambas saibhreas a thabhairt ar ais, scaipeadh ráflaí go raibh rud bocht óir le fáil i Meiriceá. Bhí cuid de thaiscéalaithe na Spáinne a bhí ag iarraidh seo a fháil amach dóibh féin. Thug siad drochbhail amach is amach ar bhunadh na háite.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

I mí Dheireadh Fómhair gach bliain déantar ‘Columbus Day’ a cheiliúradh i Stáit Aontaithe Mheiriceá i gcuimhne ar Chríostóir Colambas. Déantar an lá sin a cheiliúradh i roinnt tíortha eile i Meiriceá Thuaidh agus Meiriceá Theas freisin, agus sa Spáinn.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Columbus Day|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Columbus_Day&amp;oldid=1049614876|journal=Wikipedia|date=2021-10-12|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=National Day of Spain|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=National_Day_of_Spain&amp;oldid=1049614332|journal=Wikipedia|date=2021-10-12|language=en}}&lt;/ref&gt;  Ach inniu, tá go leor daoine míshásta go ndéantar comóradh ar thaiscéalaithe mar Chriostóir Colambas le dealbha, srl.&lt;ref&gt;Mar shampla, i mí Lúnasa 2017, chaith agóideoirí péint dhearg ar an dealbh seo de Cholambas in [[Buffalo, Nua-Eabhrac|Buffalo]], Nua-Eabhrac&lt;/ref&gt; In 2020, dhírigh daoine a bhí ag agóidíocht (mar gheall ar éagóir agus idirdhealú in aghaidh daoine de chine daite sna Stáit Aontaithe agus in áiteanna eile) ar go leor dealbh de Chriostóir Colambas.

== Féach freisin ==
* [[Céadchuairt Chríostóir Colambas go Meiriceá]]
* [[Bartolomé Colón]]
*[[Naomh Breandán]]
*[[Taiscealaí]]

==Tagairtí==
{{reflist}}

{{DEFAULTSORT:Colambas, Críostóir}}
[[Catagóir:Taiscéalaithe Iodálacha]]
[[Catagóir:Ré na Fionnachtana]]
[[Catagóir:Daoine as Genova]]
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1451]]
[[Catagóir:Básanna i 1506]]</text>
      <sha1>k0ruwom4eg6rigsoplaztv7ge23brpy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269926</id>
      <parentid>1269925</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T03:32:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.202.71</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Cúlra */</comment>
      <origin>1269926</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12953" sha1="hal4389n0sldjn6glnhe9wjtnnnn57e" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Ba [[Loingseoireacht|loingseoir]] agus taiscéalaí [[An Iodáil|Iodálach]] é '''Críostóir Colambas''' (nó ''Cristoforo Colombo'' as [[Iodáilis]])  i seirbhís do [[Rí]] na Spáinne ([[Genova]] [?] [[25 Lúnasa]] nó [[31 Deireadh Fómhair]] [[1451]] - [[Valladolid]], [[An Spáinn]], [[20 Bealtaine]] [[1506]]). 

Tá clú bainte amach ag Colambas mar gheall ar a chéad  thuras trasna an [[Aigéan Atlantach|Aigéin Atlantaigh]] sna longa la [[Céadchuairt Chríostóir Colambas go Meiriceá|Niña, la Pinta agus la Santa Maria]] i [[1492]], ar thóir bealach nua go dtí an t-Oirthear. [[Íomhá:Viajes de colon.svg|clé|mion|400x400px|Sa bhliain 1492, 1493, 1498, agus 1502,  tháinig Columbus go [[Meiriceá]].]][[Íomhá:Christopher Columbus voyages.gif|clé|mion|400x400px]]

== Cúlra ==
Roimh am Cholambais, bhíodh trádáil ar siúl thar tír idir an [[An Eoraip|Eoraip]] agus an [[An Áise|Áise]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.forasnagaeilge.ie/angum/wp-content/uploads/sites/5/2021/07/17-Criostoir-Colambas.pdf|teideal=Colambas|údar=Foras na Gaeilge|dátarochtana=2021}}&lt;/ref&gt;  Go leor de na hearraí a tháinig ón Áise, is trí [[Cathair Chonstaintín|Chathair Chonstaintín]] a dtáinig siad. Cathair faoi smacht rialtas Chríostaigh a ba ea í go dtí na 1400idí, nuair a gabhadh í ag na Moslamaigh. Ní raibh sé sábháilte a thuilleadh do Chríostaithe, mar sin, a bheith ag taisteal an bhealaigh sin. 

Roimh i bhfad bhí impireacht mhór ag an Phortaingéil san [[Afraic]], san India agus in Oirdheisceart na hÁise. Ba ghairid go raibh an Spáinn in iomaíocht léi.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.cogg.ie/pdf/notaiTSIomlan.pdf|teideal=Nótaí staire don Teastas Sóisearach|údar=cogg.ie|dáta=2007|work=web.archive.org|dátarochtana=2021-10-12|archivedate=2007-11-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071118231335/http://www.cogg.ie/pdf/notaiTSIomlan.pdf}}&lt;/ref&gt; 

Thug ceannairí na Spáinne tacaíocht airgid do [[Taiscéalaíocht|thaiscéalaithe]] a rachadh ag cuardach tíortha nua agus saibhris mhór. Ba é Críostóir Colambas an taiscéalaí ba cháiliúla ar thug an Spáinn cuidiú dó. Dá réir sin, theastaigh ó Cholambas bealach farraige a aimsiú go dtí an Áise, chun go bhféadfaí earraí a thabhairt go héasca ón Áise chuig an Eoraip arís. Chreid sé dá sheolfadh sé siar ón Eoraip go rachadh sé timpeall an domhain chomh fada leis an Áise. 

Deirtear gurbh é Colambas an chéad [[An Eoraip|Eorpach]] a tháinig go Meiriceá, cé go raibh na [[Lochlannaigh]] ann roimhe. Níorbh é Colambas an chéad duine le críocha Mheiriceá a aimsiú, cinnte. Bhí Meiriceánaigh Dhúchasacha ina gcónaí ann i bhfad sular bhain seisean an áit amach. 

== Saol ==
Rugadh Colambas sa bhliain 1451 i [[Genova|Genoa]] san [[An Iodáil|Iodáil]]. Nílimid cinnte faoina áit bhreithe nó an dáta. Ach d’fhás Colambas aníos cois na farraige. Chuir sé suim mhór sna longa a d’fheiceadh sé amuigh ar an bhfarraige. Nuair a bhí sé ina fhear óg, fuair sé an deis taisteal go tíortha éagsúla san Eoraip ar longa trádála. Tháinig Colambas go [[Gaillimh]], fiú amháin, sa bhliain 1477.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; 

=== Taiscéalaíocht ===
Bhí bealach ag na Portaingéalaigh go dtí na hOileáin Spíosra. Bhí na Spáinnigh anois ag iarraidh bealach nua a fháil chun na nOileán. Shíl Christopher Columbus go mbeadh sé ábalta dul siar thar an Aigéan Atlantach go dtí na hIndí Thiar.  

Ar dtús chuaigh Colambas go dtí Rí na Portaingéile ach ní bhfuair sé tacaíocht uaidh. Ansin chuaigh sé go dtí Rí Ferdinand agus Banríon Isabella na Spáinne. Thug siad airgead agus longa dó.  
[[Íomhá:Columbus - for gold, God and glory (IA columbusforgoldg00dyso 0).pdf|clé|mion|Chun leas a bhaint as na gnáthghaotha Atlantacha d’athraigh Colambas seolta an Nina i gceantar na n[[Na hOileáin Chanáracha|Oileán Canárach]] ó sheolta Laidineacha (triantánacha) go rige cearnógach (thuas)&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;]]

==== 1492 ====
[[Íomhá:Columbus Taking Possession.jpg|clé|mion|Tháinig Colambas  i dtír ar [[12 Meán Fómhair]] [[1492]] sna [[Na Bahámaí|Bahámaí]]  (Prang Educational Co., 1893)]]
Sa bhliain 1492, thug rí agus banríon na Spáinne airgead do Cholambas chun an turas siar a dhéanamh.  

D’fhág Colambas [[Palos de la Frontera]], baile beag san [[Andalúisít|Andalúis]]  agus chroch sé suas a chuid seolta ar an [[3 Lúnasa]] [[1492]] le trí bhád, an Santa Maria, an Niña agus an Pinta.   

Chreid cuid de na mairnéalaigh go raibh an domhan cothrom agus bhí eagla orthu go dtitfeadh siad thar a bhruach ǃ&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; Ach tar éis dhá mhí, tháinig siad i dtír ar 12 Meán Fómhair ar [[oileán Guanahaní]] sna [[Na Bahámaí|Bahámaí]] (thug Colambas 'San Salvador' ar an oileán).  

Shíl Colambas go raibh sé san [[An Áise|Áise]] agus ghlaoigh sé Indiaigh ar na daoine ann. Níor thuig Colambas go raibh ilchríoch idir an Eoraip agus an Áise.  Ní raibh a fhios aige go raibh Meiriceá aimsithe aige agus lean sé ar aghaidh ag lorg tíortha san Áise. Ní raibh a fhios ag aon Eorpach faoi Mheiriceá ag an am.  

Ar 5 Nollaig 1492, tháinig Colambas i d[[tír]] ar oileán [[An Easpáinneoil|Easpáinneoil]] (atá roinnte anois idir [[Háítí]] agus [[an Phoblacht Dhoiminiceach]]). 'La Isla Española' a thug sé ar an oileán (Hispaniola inniu i mBéarla). 
[[Íomhá:Capitulacionsori.jpg|clé|mion|Cuntas ar thuras Chriostóir Colambas - Cartlainn (Capitulations of Santa Fe (Granada) )]]
Bhunaigh sé baile beag ann, &quot;La Navidad&quot;, an chéad lonnaíocht de chuid na hEorpa i Meiriceá.   

Ar 24 Nollaig, cailleadh an Santa Maria.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://gsp.yale.edu/case-studies/colonial-genocides-project/hispaniola|teideal=Hispaniola {{!}} Genocide Studies Program|work=gsp.yale.edu|dátarochtana=2021-12-05}}&lt;/ref&gt;   

Rinne Colambas a dhícheall teacht ar ór, ach ní bhfuair sé ach beagán. D’fhill Colambas agus a mhairnéalaigh abhaile ar an Nina agus an Pinta. Fuair sé fáilte mhór sa Spáinn i mí na Márta 1493.  

==== Cuntas ar thuras Chriostóir Colambas sa bhliain 1492 ====
&lt;blockquote&gt;&quot;Bhíomar ag seoladh siar ó dheas, agus ní raibh aon deireadh leis an bh[[farraige]]. Bhí roinnt comharthaí ann, áfach, a thaispeáin go rabhamar in aice leis an g[[cósta]]. Chonaic roinnt den gcriú éin fharraige san aer agus planda cósta san uisce. Chonaic an criú a bhí ar an Pinta bata agus polla beag san uisce. Nuair a thóg siad amach ón uisce é, bhí an chuma ar an bpolla go raibh obair láimhe déanta air. Chonaic criú an Niña comharthaí talún freisin –géag crainn le caora air. Tháinig faoiseamh ar gach duine agus níorbh fhada é anois go dtí go raibh an ghrian ag dul ina luí.  [[Íomhá:Pinta, Niña y Santa María en el Muelle de las Carabelas.jpg|mion|Macasamhlacha lánscálaː an Niña, an Pinta agus an Santa M, Palos de la Frontera, An Spáinn]]Tar éis dul faoi don ngrian, chas an t[[Aimiréal]] an long ar ais i dtreo an Iarthair, agus lean siad ar aghaidh ag luas timpeall 12 míle san uair. Thart ar a 2 am, bhí 90 míle seolta acu. Mar gur long ní ba thapúla í an Pinta, sheol sí ar aghaidh ós comhair na long eile, agus b’í a chonaic an talamh ar dtús. B’é an mairnéalach Rodrigo de Triana a chonaic an talamh ar dtús. Nuair a d’fhéach an captaen amach óna sheastán, cheap sé go bhfaca sé solas. Ghlaoigh sé ar dhuine de na mairnéalaigh, agus d’iarr sé air féachaint freisin. Ní raibh an bheirt acu cinnte, áfach. 

Ina dhiaidh seo, cheap an tAimiréal go bhfaca sé an solas uair nó dhó ach arís, ní raibh sé cinnte de. Bhí 10,000 bonn óir agus airgid geallta don gcéad duine a chonaic an cósta, ach anois gheall an tAimiréal beart síoda le cur leis seo. Timpeall dhá uair a chloig níos déanaí, chonaic an chéad duine an talamh thart air sé mhíle ón long.&quot;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.cogg.ie/wp-content/uploads/12-Taisc%C3%A9ala%C3%ADocht-agus-Fionnachtana.pdf|teideal=12 Taiscéalaíocht agus Fionnachtana|údar=cogg.ie|dátarochtana=2021|archivedate=2022-06-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220629061248/https://www.cogg.ie/wp-content/uploads/12-Taisc%C3%A9ala%C3%ADocht-agus-Fionnachtana.pdf}}&lt;/ref&gt; &lt;/blockquote&gt;
[[Íomhá:Maqueta Casa Colon Museo La Isabela SDQ 10 2019 1055.jpg|clé|mion|&quot;La Isabela&quot;]]

==== 1493-1502 ====
Ar [[15 Márta]] [[1493]], tháinig Colambas ar ais chuig [[Palos de la Frontera]] san [[Andalúisít|Andalúis]]. 

Rinne Colambas trí aistear eile trasna an Atlantaigh, sna blianta 1493, 1498, agus 1502, le tacaíocht airgid Fernando agus Isabel.. 

I dtús den bhliain 1493, fágadh 39 fear ar oileán [[An Easpáinneoil|Easpáinneoil]] sa bhaile nua, La Navidad. Nuair a tháinig Colambas ar ais níos déanaí sa bhliain sin,&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://nationalhumanitiescenter.org/pds/amerbegin/settlement/text1/ColumbusHispaniola.pdf|teideal=Town of  La Isabela, 1493|údar=nationalhumanitiescenter.org|dátarochtana=2021}}&lt;/ref&gt; bhí an baile scriosta; sléacht a bhí ann nach dtáinig Eorpach ar bith slán as.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.thoughtco.com/la-navidad-first-european-settlement-2136439|teideal=What Was the First European Town in the Americas?|údar=Spanish Ph. D., Spanish M. A., Spanish B. A.|language=en|work=ThoughtCo|dátarochtana=2021-12-05}}&lt;/ref&gt;  Ach bhunaigh Colambas baile nua, La Isabela, an chéad lonnaíocht seasta de chuid na hEorpa i Meiriceá.   

Níos déanaí, d’aimsigh Colambas a lán oileán eile, cosúil le [[Oileán na Tríonóide]], [[Iamáice]], agus [[Guadalúip]] ach, ar ndóigh, níor bhain sé [[an Áise]] amach ariamh.   

=== Bás ===
Bhí sé i ndiaidh teacht ar chríocha Mheiriceá, ach níl a fhios againn ar thuig sé é sin faoin am a fuair sé bás sa bhliain 1506.  Chreid sé ar aon nós gur theip ar a shaol mar nár aimsigh sé bealach nua go dtí [[na hOileáin Spíosra]]. D'éag an taiscéalaí i [[Valladolid]] ar an [[20 Bealtaine]] [[1506]]). Bhí [[airtríteas]] aige, agus b'fhéidir go raibh an [[galar]] Reiter air.

Cuireadh Colambas, is cosúil,  i mainistir Naomh Proinsias i [[Valladolid]] sa bhliain 1505 (tá [[Aodh Rua Ó Domhnaill]] curtha ann freisin). Nó creideann na seandálaithe gur cuireadh Críostóir Colambas ann, cé go bhfuil scéal ann gur aistríodh a chorp go dtí [[Sevilla]] agus ina dhiaidh sin go dtí an [[An Phoblacht Dhoiminiceach|Phoblacht Dhoiminiceach]].&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://gaeilge.org.au/caipeisi/nuachtlitir/anl304.pdf|teideal=An Lúibín|údar=gaeilge.org.au|dáta=2020|dátarochtana=2021}}&lt;/ref&gt;
[[Íomhá:Christopher Columbus Statue Torn Down at Minnesota State Capitol on June 10, 2020.jpg|clé|mion|Leagadh dealbh i Minnesota State Capitol, 10 Meitheamh, 2020]]

== Tionchar ==
[[Íomhá:COLUMBUS STATE STATUE REMOVED.jpg|clé|mion|Leagadh dealbh i Columbus State Community College, 2020]]
Níl a fhios againn céard a cheap Colambas nuair a fuair sé bás; an raibh a fhios aige gur tháinig sé ar [[ilchríoch]] nua? B'fhéidir nach raibh.

Cé gur theip ar Colambas saibhreas a thabhairt ar ais, scaipeadh ráflaí go raibh rud bocht óir le fáil i Meiriceá. Bhí cuid de thaiscéalaithe na Spáinne a bhí ag iarraidh seo a fháil amach dóibh féin. Thug siad drochbhail amach is amach ar bhunadh na háite.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

I mí Dheireadh Fómhair gach bliain déantar ‘Columbus Day’ a cheiliúradh i Stáit Aontaithe Mheiriceá i gcuimhne ar Chríostóir Colambas. Déantar an lá sin a cheiliúradh i roinnt tíortha eile i Meiriceá Thuaidh agus Meiriceá Theas freisin, agus sa Spáinn.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Columbus Day|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Columbus_Day&amp;oldid=1049614876|journal=Wikipedia|date=2021-10-12|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=National Day of Spain|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=National_Day_of_Spain&amp;oldid=1049614332|journal=Wikipedia|date=2021-10-12|language=en}}&lt;/ref&gt;  Ach inniu, tá go leor daoine míshásta go ndéantar comóradh ar thaiscéalaithe mar Chriostóir Colambas le dealbha, srl.&lt;ref&gt;Mar shampla, i mí Lúnasa 2017, chaith agóideoirí péint dhearg ar an dealbh seo de Cholambas in [[Buffalo, Nua-Eabhrac|Buffalo]], Nua-Eabhrac&lt;/ref&gt; In 2020, dhírigh daoine a bhí ag agóidíocht (mar gheall ar éagóir agus idirdhealú in aghaidh daoine de chine daite sna Stáit Aontaithe agus in áiteanna eile) ar go leor dealbh de Chriostóir Colambas.

== Féach freisin ==
* [[Céadchuairt Chríostóir Colambas go Meiriceá]]
* [[Bartolomé Colón]]
*[[Naomh Breandán]]
*[[Taiscealaí]]

==Tagairtí==
{{reflist}}

{{DEFAULTSORT:Colambas, Críostóir}}
[[Catagóir:Taiscéalaithe Iodálacha]]
[[Catagóir:Ré na Fionnachtana]]
[[Catagóir:Daoine as Genova]]
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1451]]
[[Catagóir:Básanna i 1506]]</text>
      <sha1>hal4389n0sldjn6glnhe9wjtnnnn57e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Airgintín</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7207</id>
    <revision>
      <id>1269934</id>
      <parentid>1253300</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T04:58:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269934</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8235" sha1="7i85ud43j1rrcxxi50cn14isd44yydf" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

Is [[tír]] i [[Meiriceá Theas]] í '''an Airgintín'''. Tá teorainneacha aici leis [[An tSile|an Sile]], le [[Paragua]], leis an m[[An Bholaiv|Bolaiv]], leis an m[[An Bhrasaíl|Brasaíl]] agus le [[Uragua]]. Ceann de thíortha an réigiúin úd ''Río de la Plata'' is ea í (''rioplatense'' mar a deirtear sa Spáinnis), agus cosúil leis na tíortha eile i Río de la Plata, fuair sí a lán tionchair ón Iodáil, ó shocraigh a lán lucht imirce ón tír sin san Airgintín. Tá lorg na hIodáilise féin le mothú sa chineál Spáinnise a labhraítear sa tír. Is iad teangacha na n-inimirceach, leithéidí an Iodáilis (nó leis na canúintí Iodálacha), an Ghearmáinis, an Araibis agus an Béarla féin, na teangacha mionlaigh is mó. Cailleadh an chuid is mó de na teangacha bundúchasacha i ndiaidh theacht na Spáinneach, ach labhraítear cuid acu i gcónaí, Ceatsuaise agus Guaráinise san áireamh. 

Tagann ainm na tíre ón fhocal [[An Laidin|Laidine]] ''argentum'', a chiallaíonn airgead. Ce nach bhfuil airgead go leor ar fáil ann.

Is í [[Buenos Aires]] an phríomhchathair. Bhí 43 milliún duine ina gcónaí ansin sa bhliain 2005.

== Stair ==

===Roimh theacht na nEorpach===

Ní raibh ach áitreabh scaipthe san Airgintín roimh theacht na Spáinneach. Sa chúigiú haois déag, áfach, tháinig trúpaí ó Impireacht na nInceach leis na críocha seo a shealbhú, ó theastaigh mianraí agus miotail an réigiúin ó Tupac Inca Yupanqui a bhí ag rialú na nInceach san am sin. Ba iad na hIncigh a choinnigh an lámh in uachtar ar na críocha seo go dtí gur tháinig na ''conquistadores'' ón Spáinn.

===Na hEorpaigh===

An chéad dream Eorpach a tháinig go dtí an réigiún níorbh iad na Spáinnigh ach na Portaingéalaigh iad. Ba iad Gonçalo Coelho agus Amerigo Vespucci iad sa bhliain 1502. Timpeall ar an mbliain 1512, d'fhionn Joäo de Lisboa agus Estevão de Fróis béal na habhann tábhachtaí úd Río de la Plata, agus chuaigh siad i dteagmháil leis na ''Charrúa'', treibh áitiúil a d'inis dóibh faoi na hIncigh—&quot;na daoine ar an taobh eile de na sléibhte&quot;. Ba é seo an chéad uair a chuala muintir na hEorpa trácht ar impireacht na nInceach. Sa bhliain 1516 tháinig na Spáinnigh faoi cheannas Juan Díaz de Solís, agus fiche bliain ina dhiaidh sin bhunaigh siad an chéad choilíneacht san áit a bhfuil Buenos Aires inniu. Ní raibh maireachtáil i ndán don choilíneacht an iarracht sin, áfach, nó thréig na Spáinnigh í sa bhliain 1541. Níor cuireadh tús buan le Buenos Aires ach sa bhliain 1580, nuair d'athbhunaigh Juan de Garay an choilíneacht. Seacht mbliana roimhe sin, bhí cathair Córdoba (an dara cathair is mó daonra san Airgintín inniu) bunaithe ag Jerónimo Luis de Cabrera. Cuid de Leas-Ríocht Pheiriú ab ea na coilíneachtaí seo, agus is as Peiriú a dtáinig an chéad lucht áitribh. Murab ionann agus na coilíneachtaí eile i Meiriceá Theas, ní de thoradh aon ruathar óir a tháinig an t-áitreabh Spáinneach san Airgintín ar an bhfód.

Ba í an smuigleáil a chuir Buenos Aires agus na cathracha eile sa réigiún ag borradh. Nuair a bhí an réigiún á rialú ó Lima, ní raibh sé ceadaithe úsáid a bhaint as na cuanta maithe nádúrtha i Río de la Plata, nó ba é an dlí a bhí i bhfeidhm ná an trádáil idirnáisiúnta a dhéanamh trí Callao amháin (is é sin, cuan Lima). Sa bhliain 1776, dheighil na Spáinnigh an réigiún ó Leas-Ríocht Pheiriú, agus bhunaigh siad Leas-Ríocht Río de la Plata. Ba í Buenos Aires príomhchathair na coilíneachta nua. Ní raibh Río de la Plata chomh mór i dtuilleamaí na miotal lómhar cosúil le Peiriú, nó bhí an beostoc agus an trádáil mara ní ba thábhachtaí mar fhoinsí ioncaim.

===Neamhspleáchas===
Ar an [[9 Iúil]] [[1816]], d'fhógair an Airgintín a [[Neamhspleách (polaitíocht)|neamhspleáchas]] ón [[An Spáinn|Spáinn]]. Le fírinne  is é an t-ainm a bhí ar an tír san am ná ''Cúigí Aontaithe Mheiriceá Theas'' (''Provincias Unidas de Sudamérica''), agus ina dhiaidh sin, ''Cúigí Aontaithe Río de la Plata'', ós rud é nach raibh cuid de na cúigí sin sásta fanacht in aon stát leis an Airgintín. Rinneadh stát nua na Bolaíve de chúig chúige de chuid sean-Leas-Ríocht Río de la Plata, agus bhain Uragua amach neamhspleáchas di féin le lámh láidir i bpáirc an áir.

Sa bhliain [[1900]] bhí an Airgintín ar ceann de na deich dtíortha is saibhre sa domhan. San am sin bhí na mílte inimirceach ag tonnadh isteach ón Eoraip.
===Deachtóireacht ===
Bhí an tír faoi stiúir an airm agus éagobhsaíocht ghinearálta ó 1930 go dtí 1983, beagnach. Tháinig an ''Peronismo'' (nó ''Justicialismo'') chun saoil sna [[1950idí]] nuair a bhí [[Juan Perón]] agus a bhean chéile, [[Evita]] i gcumhacht. Deachtóireacht a bhí ann a raibh culaith an daonlathais curtha air.

I ndiaidh dó bheith ina [[Aire Rialtas|Aire]] Saothair agus ina Leas-Uachtarán, toghadh faoi thrí é ina [[Uachtarán]] ar an Airgintín agus é in oifig ó Mheitheamh na bliana [[1946]] go Meán Fómhair, [[1955]], nuair a cuireadh as oifig é le ''[[coup d'état]]'', agus arís eile ó Dheireadh Fómhair na bliana 1973 go dtína bhás i mí Iúil, 1974.

Le linn a chéad téarma (1946–52), ba mhór an tacaíocht a fuair Perón ón dara bean chéile aige, Eva Duarte (&quot;Evita&quot;), agus bhí an-ghnaoi ag an bpobal orthu beirt.

===Cogadh===
Sa bhliain 1982, d'ionsaigh [[rialtas]] [[Miléatas|míleata]] na hAirgintíne [[Oileáin Fháclainne]], agus d'éirigh ina [[Cogadh|chogadh]] idir an Airgintín agus an Ríocht Aontaithe. I ndiaidh dhá mhí, d'éirigh leis na [[Sasanach|Sasanaigh]] ruaigeadh a chur ar na hAirgintínigh.

===Daonlathas===
D'éirigh an junta ([[deachtóireacht]]) níos laige i ndiaidh na heachtra seo. Tháinig an [[daonlathas]] ar ais san Airgintín sa bhliain dár gcionn, [[1983]]. 

Tháinig biseach ar na cúrsaí eacnamaíochta nuair a d'éirigh Carlos Menem ina uachtarán ó [[1989]]. 

Ach bhí fadhbanna eacnamaíocha ag deireadh na [[1990í]] agus theip ar na hAirgintínigh a gcuid íocaíochtaí a dhéanamh.

== Struchtúr polaitiúil ==
Tá córas uachtaráin i bhfeidhm, in éineacht le parlaimint le dhá theach, an Chomhdháil le 257 ball agus an Seanad le 72 ball. Tá tréimhse in oifig ceithre bliana ag an uachtarán. Tá 23 cúige ann, chomh maith le ceantar feidearálach Buenos Aires, gach ceann acu lena chomhdháil is lena chóras riaracháin féin, iad go léir faoin rialtas feidearálach.

==Tíreolaíocht==
[[File:ViñedoCafayate.jpg|thumb|Salta]]
* Aibhneacha Paraná, Uruguay agus Limay; eas Iguazu ar an dteorainn leis an mBrasaíl san oirthuaisceart.
* Is é an pointe is airde san Airgintín ná [[Aconcagua]] i [[Cúige Mendoza|gcúige Mendoza]] (6,959 m os cionn leibhéal na mara),&lt;ref&gt;Albanese, Rubén (2009). [https://web.archive.org/web/20130723041514/http://www.ign.gob.ar/AreaProfesional/Geografia/DatosArgentina/MaximasAlturas &quot;Alturas y Depresiones Máximas en la República Argentina&quot;] [Binne agus ísleáin uasta i bPoblacht na hAirgintíne] (i Spáinnis). Buenos Aires: Instituto Geográfico Nacional. Cartlannaithe [http://www.ign.gob.ar/AreaProfesional/Geografia/DatosArgentina/MaximasAlturas ón mbunleagan] ar an 23 Iúil 2013.&lt;/ref&gt; an pointe is airde sna [[Leathsféar theas|leathsféir theas]] agus [[Leathsféar thiar|thiar]].&lt;ref&gt;Young, Ronald (2005). &quot;Argentina&quot;. In McColl, Robert W. (ed.). ''Encyclopedia of World Geography''. Vol. I. New York: Golson Books. pp. 51–53. ISBN 978-0-8160-7229-3.&lt;/ref&gt;
* Las Pampas—limistéar clárach timpeall 1.5 milliún ciliméadar cearnach..
* [[An Phatagóin]].
* Cúigí agus limistéir eile.
* Aeráid.

== Eacnamaíocht ==
* Tábhachtach na talmhaíochta, las Pampas agus na Gauchos.
* Fíon.

== Féach freisin ==
* [[An Phatagóin]]
* [[Cogadh na Malvinas]]

== Tagairtí ==
{{Commons|Argentina}}
{{Reflist}}

{{Meiriceá Theas}}
{{Náisiúin G-20}}
{{síol}}
&lt;!---Idirvicí---&gt;


{{DEFAULTSORT:Airgintín, An}}
[[Catagóir:An Airgintín| ]]
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]
[[Catagóir:Náisiúin G-15]]
[[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe|Airgintín]]</text>
      <sha1>7i85ud43j1rrcxxi50cn14isd44yydf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269935</id>
      <parentid>1269934</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T05:06:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269935</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8223" sha1="ftkyw4sbe2603ga3287lcgslqixwwy0" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

Is [[tír]] i [[Meiriceá Theas]] í '''an Airgintín'''. Tá teorainneacha aici leis [[An tSile|an Sile]], le [[Paragua]], leis an m[[An Bholaiv|Bolaiv]], leis an m[[An Bhrasaíl|Brasaíl]] agus le [[Uragua]]. Ceann de thíortha an réigiúin úd ''Río de la Plata'' is ea í (''rioplatense'' mar a deirtear sa Spáinnis), agus cosúil leis na tíortha eile i Río de la Plata, fuair sí a lán tionchair ón Iodáil, ó shocraigh a lán lucht imirce ón tír sin san Airgintín. Tá lorg na hIodáilise féin le mothú sa chineál Spáinnise a labhraítear sa tír. Is iad teangacha na n-inimirceach, mar an Iodáilis (nó mar na canúintí Iodálacha), an Ghearmáinis, an Araibis agus an Béarla féin, na teangacha mionlaigh is mó. Cailleadh an chuid is mó de na teangacha bundúchasacha i ndiaidh theacht na Spáinneach, ach labhraítear roinnt acu fós, Ceatsuaise agus Guaráinise san áireamh. 

Tagann ainm na tíre ón fhocal [[An Laidin|Laidine]] ''argentum'', a chiallaíonn airgead, cé nach bhfuil airgead go leor ar fáil ann.

Is í [[Buenos Aires]] an phríomhchathair. Bhí 43 milliún duine ina gcónaí ansin sa bhliain 2005.

== Stair ==

===Roimh theacht na nEorpach===

Ní raibh ach áitreabh scaipthe san Airgintín roimh theacht na Spáinneach. Sa chúigiú haois déag, áfach, tháinig trúpaí ó Impireacht na nInceach leis na críocha seo a shealbhú, ó theastaigh mianraí agus miotail an réigiúin ó Tupac Inca Yupanqui a bhí ag rialú na nInceach san am sin. Ba iad na hIncigh a choinnigh an lámh in uachtar ar na críocha seo go dtí gur tháinig na ''conquistadores'' ón Spáinn.

===Na hEorpaigh===

An chéad dream Eorpach a tháinig go dtí an réigiún níorbh iad na Spáinnigh ach na Portaingéalaigh iad. Ba iad Gonçalo Coelho agus Amerigo Vespucci iad sa bhliain 1502. Timpeall ar an mbliain 1512, d'fhionn Joäo de Lisboa agus Estevão de Fróis béal na habhann tábhachtaí úd Río de la Plata, agus chuaigh siad i dteagmháil leis na ''Charrúa'', treibh áitiúil a d'inis dóibh faoi na hIncigh—&quot;na daoine ar an taobh eile de na sléibhte&quot;. Ba é seo an chéad uair a chuala muintir na hEorpa trácht ar impireacht na nInceach. Sa bhliain 1516 tháinig na Spáinnigh faoi cheannas Juan Díaz de Solís, agus fiche bliain ina dhiaidh sin bhunaigh siad an chéad choilíneacht san áit a bhfuil Buenos Aires inniu. Ní raibh maireachtáil i ndán don choilíneacht an iarracht sin, áfach, nó thréig na Spáinnigh í sa bhliain 1541. Níor cuireadh tús buan le Buenos Aires ach sa bhliain 1580, nuair d'athbhunaigh Juan de Garay an choilíneacht. Seacht mbliana roimhe sin, bhí cathair Córdoba (an dara cathair is mó daonra san Airgintín inniu) bunaithe ag Jerónimo Luis de Cabrera. Cuid de Leas-Ríocht Pheiriú ab ea na coilíneachtaí seo, agus is as Peiriú a dtáinig an chéad lucht áitribh. Murab ionann agus na coilíneachtaí eile i Meiriceá Theas, ní de thoradh aon ruathar óir a tháinig an t-áitreabh Spáinneach san Airgintín ar an bhfód.

Ba í an smuigleáil a chuir Buenos Aires agus na cathracha eile sa réigiún ag borradh. Nuair a bhí an réigiún á rialú ó Lima, ní raibh sé ceadaithe úsáid a bhaint as na cuanta maithe nádúrtha i Río de la Plata, nó ba é an dlí a bhí i bhfeidhm ná an trádáil idirnáisiúnta a dhéanamh trí Callao amháin (is é sin, cuan Lima). Sa bhliain 1776, dheighil na Spáinnigh an réigiún ó Leas-Ríocht Pheiriú, agus bhunaigh siad Leas-Ríocht Río de la Plata. Ba í Buenos Aires príomhchathair na coilíneachta nua. Ní raibh Río de la Plata chomh mór i dtuilleamaí na miotal lómhar cosúil le Peiriú, nó bhí an beostoc agus an trádáil mara ní ba thábhachtaí mar fhoinsí ioncaim.

===Neamhspleáchas===
Ar an [[9 Iúil]] [[1816]], d'fhógair an Airgintín a [[Neamhspleách (polaitíocht)|neamhspleáchas]] ón [[An Spáinn|Spáinn]]. Le fírinne  is é an t-ainm a bhí ar an tír san am ná ''Cúigí Aontaithe Mheiriceá Theas'' (''Provincias Unidas de Sudamérica''), agus ina dhiaidh sin, ''Cúigí Aontaithe Río de la Plata'', ós rud é nach raibh cuid de na cúigí sin sásta fanacht in aon stát leis an Airgintín. Rinneadh stát nua na Bolaíve de chúig chúige de chuid sean-Leas-Ríocht Río de la Plata, agus bhain Uragua amach neamhspleáchas di féin le lámh láidir i bpáirc an áir.

Sa bhliain [[1900]] bhí an Airgintín ar ceann de na deich dtíortha is saibhre sa domhan. San am sin bhí na mílte inimirceach ag tonnadh isteach ón Eoraip.
===Deachtóireacht ===
Bhí an tír faoi stiúir an airm agus éagobhsaíocht ghinearálta ó 1930 go dtí 1983, beagnach. Tháinig an ''Peronismo'' (nó ''Justicialismo'') chun saoil sna [[1950idí]] nuair a bhí [[Juan Perón]] agus a bhean chéile, [[Evita]] i gcumhacht. Deachtóireacht a bhí ann a raibh culaith an daonlathais curtha air.

I ndiaidh dó bheith ina [[Aire Rialtas|Aire]] Saothair agus ina Leas-Uachtarán, toghadh faoi thrí é ina [[Uachtarán]] ar an Airgintín agus é in oifig ó Mheitheamh na bliana [[1946]] go Meán Fómhair, [[1955]], nuair a cuireadh as oifig é le ''[[coup d'état]]'', agus arís eile ó Dheireadh Fómhair na bliana 1973 go dtína bhás i mí Iúil, 1974.

Le linn a chéad téarma (1946–52), ba mhór an tacaíocht a fuair Perón ón dara bean chéile aige, Eva Duarte (&quot;Evita&quot;), agus bhí an-ghnaoi ag an bpobal orthu beirt.

===Cogadh===
Sa bhliain 1982, d'ionsaigh [[rialtas]] [[Miléatas|míleata]] na hAirgintíne [[Oileáin Fháclainne]], agus d'éirigh ina [[Cogadh|chogadh]] idir an Airgintín agus an Ríocht Aontaithe. I ndiaidh dhá mhí, d'éirigh leis na [[Sasanach|Sasanaigh]] ruaigeadh a chur ar na hAirgintínigh.

===Daonlathas===
D'éirigh an junta ([[deachtóireacht]]) níos laige i ndiaidh na heachtra seo. Tháinig an [[daonlathas]] ar ais san Airgintín sa bhliain dár gcionn, [[1983]]. 

Tháinig biseach ar na cúrsaí eacnamaíochta nuair a d'éirigh Carlos Menem ina uachtarán ó [[1989]]. 

Ach bhí fadhbanna eacnamaíocha ag deireadh na [[1990í]] agus theip ar na hAirgintínigh a gcuid íocaíochtaí a dhéanamh.

== Struchtúr polaitiúil ==
Tá córas uachtaráin i bhfeidhm, in éineacht le parlaimint le dhá theach, an Chomhdháil le 257 ball agus an Seanad le 72 ball. Tá tréimhse in oifig ceithre bliana ag an uachtarán. Tá 23 cúige ann, chomh maith le ceantar feidearálach Buenos Aires, gach ceann acu lena chomhdháil is lena chóras riaracháin féin, iad go léir faoin rialtas feidearálach.

==Tíreolaíocht==
[[File:ViñedoCafayate.jpg|thumb|Salta]]
* Aibhneacha Paraná, Uruguay agus Limay; eas Iguazu ar an dteorainn leis an mBrasaíl san oirthuaisceart.
* Is é an pointe is airde san Airgintín ná [[Aconcagua]] i [[Cúige Mendoza|gcúige Mendoza]] (6,959 m os cionn leibhéal na mara),&lt;ref&gt;Albanese, Rubén (2009). [https://web.archive.org/web/20130723041514/http://www.ign.gob.ar/AreaProfesional/Geografia/DatosArgentina/MaximasAlturas &quot;Alturas y Depresiones Máximas en la República Argentina&quot;] [Binne agus ísleáin uasta i bPoblacht na hAirgintíne] (i Spáinnis). Buenos Aires: Instituto Geográfico Nacional. Cartlannaithe [http://www.ign.gob.ar/AreaProfesional/Geografia/DatosArgentina/MaximasAlturas ón mbunleagan] ar an 23 Iúil 2013.&lt;/ref&gt; an pointe is airde sna [[Leathsféar theas|leathsféir theas]] agus [[Leathsféar thiar|thiar]].&lt;ref&gt;Young, Ronald (2005). &quot;Argentina&quot;. In McColl, Robert W. (ed.). ''Encyclopedia of World Geography''. Vol. I. New York: Golson Books. pp. 51–53. ISBN 978-0-8160-7229-3.&lt;/ref&gt;
* Las Pampas—limistéar clárach timpeall 1.5 milliún ciliméadar cearnach..
* [[An Phatagóin]].
* Cúigí agus limistéir eile.
* Aeráid.

== Eacnamaíocht ==
* Tábhachtach na talmhaíochta, las Pampas agus na Gauchos.
* Fíon.

== Féach freisin ==
* [[An Phatagóin]]
* [[Cogadh na Malvinas]]

== Tagairtí ==
{{Commons|Argentina}}
{{Reflist}}

{{Meiriceá Theas}}
{{Náisiúin G-20}}
{{síol}}
&lt;!---Idirvicí---&gt;


{{DEFAULTSORT:Airgintín, An}}
[[Catagóir:An Airgintín| ]]
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]
[[Catagóir:Náisiúin G-15]]
[[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe|Airgintín]]</text>
      <sha1>ftkyw4sbe2603ga3287lcgslqixwwy0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269936</id>
      <parentid>1269935</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T05:07:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269936</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8224" sha1="tenski24gwn0idvv8sfb2ebc6x3x9y9" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

Is [[tír]] i [[Meiriceá Theas]] í '''an Airgintín'''. Tá teorainneacha aici leis [[An tSile|an Sile]], le [[Paragua]], leis an m[[An Bholaiv|Bolaiv]], leis an m[[An Bhrasaíl|Brasaíl]] agus le [[Uragua]]. Ceann de thíortha an réigiúin úd ''Río de la Plata'' is ea í (''rioplatense'' mar a deirtear sa Spáinnis), agus cosúil leis na tíortha eile i Río de la Plata, fuair sí a lán tionchair ón Iodáil, ó shocraigh a lán lucht imirce ón tír sin san Airgintín. Tá lorg na hIodáilise féin le mothú sa chineál Spáinnise a labhraítear sa tír. Is iad teangacha na n-inimirceach, mar an Iodáilis (nó mar na canúintí Iodálacha), an Ghearmáinis, an Araibis agus an Bhéarla féin, na teangacha mionlaigh is mó. Cailleadh an chuid is mó de na teangacha bundúchasacha i ndiaidh theacht na Spáinneach, ach labhraítear roinnt acu fós, Ceatsuaise agus Guaráinise san áireamh. 

Tagann ainm na tíre ón fhocal [[An Laidin|Laidine]] ''argentum'', a chiallaíonn airgead, cé nach bhfuil airgead go leor ar fáil ann.

Is í [[Buenos Aires]] an phríomhchathair. Bhí 43 milliún duine ina gcónaí ansin sa bhliain 2005.

== Stair ==

===Roimh theacht na nEorpach===

Ní raibh ach áitreabh scaipthe san Airgintín roimh theacht na Spáinneach. Sa chúigiú haois déag, áfach, tháinig trúpaí ó Impireacht na nInceach leis na críocha seo a shealbhú, ó theastaigh mianraí agus miotail an réigiúin ó Tupac Inca Yupanqui a bhí ag rialú na nInceach san am sin. Ba iad na hIncigh a choinnigh an lámh in uachtar ar na críocha seo go dtí gur tháinig na ''conquistadores'' ón Spáinn.

===Na hEorpaigh===

An chéad dream Eorpach a tháinig go dtí an réigiún níorbh iad na Spáinnigh ach na Portaingéalaigh iad. Ba iad Gonçalo Coelho agus Amerigo Vespucci iad sa bhliain 1502. Timpeall ar an mbliain 1512, d'fhionn Joäo de Lisboa agus Estevão de Fróis béal na habhann tábhachtaí úd Río de la Plata, agus chuaigh siad i dteagmháil leis na ''Charrúa'', treibh áitiúil a d'inis dóibh faoi na hIncigh—&quot;na daoine ar an taobh eile de na sléibhte&quot;. Ba é seo an chéad uair a chuala muintir na hEorpa trácht ar impireacht na nInceach. Sa bhliain 1516 tháinig na Spáinnigh faoi cheannas Juan Díaz de Solís, agus fiche bliain ina dhiaidh sin bhunaigh siad an chéad choilíneacht san áit a bhfuil Buenos Aires inniu. Ní raibh maireachtáil i ndán don choilíneacht an iarracht sin, áfach, nó thréig na Spáinnigh í sa bhliain 1541. Níor cuireadh tús buan le Buenos Aires ach sa bhliain 1580, nuair d'athbhunaigh Juan de Garay an choilíneacht. Seacht mbliana roimhe sin, bhí cathair Córdoba (an dara cathair is mó daonra san Airgintín inniu) bunaithe ag Jerónimo Luis de Cabrera. Cuid de Leas-Ríocht Pheiriú ab ea na coilíneachtaí seo, agus is as Peiriú a dtáinig an chéad lucht áitribh. Murab ionann agus na coilíneachtaí eile i Meiriceá Theas, ní de thoradh aon ruathar óir a tháinig an t-áitreabh Spáinneach san Airgintín ar an bhfód.

Ba í an smuigleáil a chuir Buenos Aires agus na cathracha eile sa réigiún ag borradh. Nuair a bhí an réigiún á rialú ó Lima, ní raibh sé ceadaithe úsáid a bhaint as na cuanta maithe nádúrtha i Río de la Plata, nó ba é an dlí a bhí i bhfeidhm ná an trádáil idirnáisiúnta a dhéanamh trí Callao amháin (is é sin, cuan Lima). Sa bhliain 1776, dheighil na Spáinnigh an réigiún ó Leas-Ríocht Pheiriú, agus bhunaigh siad Leas-Ríocht Río de la Plata. Ba í Buenos Aires príomhchathair na coilíneachta nua. Ní raibh Río de la Plata chomh mór i dtuilleamaí na miotal lómhar cosúil le Peiriú, nó bhí an beostoc agus an trádáil mara ní ba thábhachtaí mar fhoinsí ioncaim.

===Neamhspleáchas===
Ar an [[9 Iúil]] [[1816]], d'fhógair an Airgintín a [[Neamhspleách (polaitíocht)|neamhspleáchas]] ón [[An Spáinn|Spáinn]]. Le fírinne  is é an t-ainm a bhí ar an tír san am ná ''Cúigí Aontaithe Mheiriceá Theas'' (''Provincias Unidas de Sudamérica''), agus ina dhiaidh sin, ''Cúigí Aontaithe Río de la Plata'', ós rud é nach raibh cuid de na cúigí sin sásta fanacht in aon stát leis an Airgintín. Rinneadh stát nua na Bolaíve de chúig chúige de chuid sean-Leas-Ríocht Río de la Plata, agus bhain Uragua amach neamhspleáchas di féin le lámh láidir i bpáirc an áir.

Sa bhliain [[1900]] bhí an Airgintín ar ceann de na deich dtíortha is saibhre sa domhan. San am sin bhí na mílte inimirceach ag tonnadh isteach ón Eoraip.
===Deachtóireacht ===
Bhí an tír faoi stiúir an airm agus éagobhsaíocht ghinearálta ó 1930 go dtí 1983, beagnach. Tháinig an ''Peronismo'' (nó ''Justicialismo'') chun saoil sna [[1950idí]] nuair a bhí [[Juan Perón]] agus a bhean chéile, [[Evita]] i gcumhacht. Deachtóireacht a bhí ann a raibh culaith an daonlathais curtha air.

I ndiaidh dó bheith ina [[Aire Rialtas|Aire]] Saothair agus ina Leas-Uachtarán, toghadh faoi thrí é ina [[Uachtarán]] ar an Airgintín agus é in oifig ó Mheitheamh na bliana [[1946]] go Meán Fómhair, [[1955]], nuair a cuireadh as oifig é le ''[[coup d'état]]'', agus arís eile ó Dheireadh Fómhair na bliana 1973 go dtína bhás i mí Iúil, 1974.

Le linn a chéad téarma (1946–52), ba mhór an tacaíocht a fuair Perón ón dara bean chéile aige, Eva Duarte (&quot;Evita&quot;), agus bhí an-ghnaoi ag an bpobal orthu beirt.

===Cogadh===
Sa bhliain 1982, d'ionsaigh [[rialtas]] [[Miléatas|míleata]] na hAirgintíne [[Oileáin Fháclainne]], agus d'éirigh ina [[Cogadh|chogadh]] idir an Airgintín agus an Ríocht Aontaithe. I ndiaidh dhá mhí, d'éirigh leis na [[Sasanach|Sasanaigh]] ruaigeadh a chur ar na hAirgintínigh.

===Daonlathas===
D'éirigh an junta ([[deachtóireacht]]) níos laige i ndiaidh na heachtra seo. Tháinig an [[daonlathas]] ar ais san Airgintín sa bhliain dár gcionn, [[1983]]. 

Tháinig biseach ar na cúrsaí eacnamaíochta nuair a d'éirigh Carlos Menem ina uachtarán ó [[1989]]. 

Ach bhí fadhbanna eacnamaíocha ag deireadh na [[1990í]] agus theip ar na hAirgintínigh a gcuid íocaíochtaí a dhéanamh.

== Struchtúr polaitiúil ==
Tá córas uachtaráin i bhfeidhm, in éineacht le parlaimint le dhá theach, an Chomhdháil le 257 ball agus an Seanad le 72 ball. Tá tréimhse in oifig ceithre bliana ag an uachtarán. Tá 23 cúige ann, chomh maith le ceantar feidearálach Buenos Aires, gach ceann acu lena chomhdháil is lena chóras riaracháin féin, iad go léir faoin rialtas feidearálach.

==Tíreolaíocht==
[[File:ViñedoCafayate.jpg|thumb|Salta]]
* Aibhneacha Paraná, Uruguay agus Limay; eas Iguazu ar an dteorainn leis an mBrasaíl san oirthuaisceart.
* Is é an pointe is airde san Airgintín ná [[Aconcagua]] i [[Cúige Mendoza|gcúige Mendoza]] (6,959 m os cionn leibhéal na mara),&lt;ref&gt;Albanese, Rubén (2009). [https://web.archive.org/web/20130723041514/http://www.ign.gob.ar/AreaProfesional/Geografia/DatosArgentina/MaximasAlturas &quot;Alturas y Depresiones Máximas en la República Argentina&quot;] [Binne agus ísleáin uasta i bPoblacht na hAirgintíne] (i Spáinnis). Buenos Aires: Instituto Geográfico Nacional. Cartlannaithe [http://www.ign.gob.ar/AreaProfesional/Geografia/DatosArgentina/MaximasAlturas ón mbunleagan] ar an 23 Iúil 2013.&lt;/ref&gt; an pointe is airde sna [[Leathsféar theas|leathsféir theas]] agus [[Leathsféar thiar|thiar]].&lt;ref&gt;Young, Ronald (2005). &quot;Argentina&quot;. In McColl, Robert W. (ed.). ''Encyclopedia of World Geography''. Vol. I. New York: Golson Books. pp. 51–53. ISBN 978-0-8160-7229-3.&lt;/ref&gt;
* Las Pampas—limistéar clárach timpeall 1.5 milliún ciliméadar cearnach..
* [[An Phatagóin]].
* Cúigí agus limistéir eile.
* Aeráid.

== Eacnamaíocht ==
* Tábhachtach na talmhaíochta, las Pampas agus na Gauchos.
* Fíon.

== Féach freisin ==
* [[An Phatagóin]]
* [[Cogadh na Malvinas]]

== Tagairtí ==
{{Commons|Argentina}}
{{Reflist}}

{{Meiriceá Theas}}
{{Náisiúin G-20}}
{{síol}}
&lt;!---Idirvicí---&gt;


{{DEFAULTSORT:Airgintín, An}}
[[Catagóir:An Airgintín| ]]
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]
[[Catagóir:Náisiúin G-15]]
[[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe|Airgintín]]</text>
      <sha1>tenski24gwn0idvv8sfb2ebc6x3x9y9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269937</id>
      <parentid>1269936</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T05:09:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269937</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8222" sha1="4u6t8sbo475arur8w21vnlrkq4d1bb8" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

Is [[tír]] i [[Meiriceá Theas]] í '''an Airgintín'''. Tá teorainneacha aici leis [[An tSile|an Sile]], le [[Paragua]], leis an m[[An Bholaiv|Bolaiv]], leis an m[[An Bhrasaíl|Brasaíl]] agus le [[Uragua]]. Ceann de thíortha an réigiúin úd ''Río de la Plata'' is ea í (''rioplatense'' mar a deirtear sa Spáinnis), agus cosúil leis na tíortha eile i Río de la Plata, fuair sí a lán tionchair ón Iodáil, ó shocraigh a lán lucht imirce ón tír sin san Airgintín. Tá lorg na hIodáilise féin le mothú sa chineál Spáinnise a labhraítear sa tír. Is iad teangacha na n-inimirceach, mar an Iodáilis (nó mar na canúintí Iodálacha), an Ghearmáinis, an Araibis agus an Bhéarla féin, na teangacha mionlaigh is mó. Cailleadh an mhórchuid de na teangacha bundúchasacha i ndiaidh theacht na Spáinneach, ach labhraítear roinnt acu fós, Ceatsuaise agus Guaráinise san áireamh. 

Tagann ainm na tíre ón fhocal [[An Laidin|Laidine]] ''argentum'', a chiallaíonn airgead, cé nach bhfuil airgead go leor ar fáil ann.

Is í [[Buenos Aires]] an phríomhchathair. Bhí 43 milliún duine ina gcónaí ansin sa bhliain 2005.

== Stair ==

===Roimh theacht na nEorpach===

Ní raibh ach áitreabh scaipthe san Airgintín roimh theacht na Spáinneach. Sa chúigiú haois déag, áfach, tháinig trúpaí ó Impireacht na nInceach leis na críocha seo a shealbhú, ó theastaigh mianraí agus miotail an réigiúin ó Tupac Inca Yupanqui a bhí ag rialú na nInceach san am sin. Ba iad na hIncigh a choinnigh an lámh in uachtar ar na críocha seo go dtí gur tháinig na ''conquistadores'' ón Spáinn.

===Na hEorpaigh===

An chéad dream Eorpach a tháinig go dtí an réigiún níorbh iad na Spáinnigh ach na Portaingéalaigh iad. Ba iad Gonçalo Coelho agus Amerigo Vespucci iad sa bhliain 1502. Timpeall ar an mbliain 1512, d'fhionn Joäo de Lisboa agus Estevão de Fróis béal na habhann tábhachtaí úd Río de la Plata, agus chuaigh siad i dteagmháil leis na ''Charrúa'', treibh áitiúil a d'inis dóibh faoi na hIncigh—&quot;na daoine ar an taobh eile de na sléibhte&quot;. Ba é seo an chéad uair a chuala muintir na hEorpa trácht ar impireacht na nInceach. Sa bhliain 1516 tháinig na Spáinnigh faoi cheannas Juan Díaz de Solís, agus fiche bliain ina dhiaidh sin bhunaigh siad an chéad choilíneacht san áit a bhfuil Buenos Aires inniu. Ní raibh maireachtáil i ndán don choilíneacht an iarracht sin, áfach, nó thréig na Spáinnigh í sa bhliain 1541. Níor cuireadh tús buan le Buenos Aires ach sa bhliain 1580, nuair d'athbhunaigh Juan de Garay an choilíneacht. Seacht mbliana roimhe sin, bhí cathair Córdoba (an dara cathair is mó daonra san Airgintín inniu) bunaithe ag Jerónimo Luis de Cabrera. Cuid de Leas-Ríocht Pheiriú ab ea na coilíneachtaí seo, agus is as Peiriú a dtáinig an chéad lucht áitribh. Murab ionann agus na coilíneachtaí eile i Meiriceá Theas, ní de thoradh aon ruathar óir a tháinig an t-áitreabh Spáinneach san Airgintín ar an bhfód.

Ba í an smuigleáil a chuir Buenos Aires agus na cathracha eile sa réigiún ag borradh. Nuair a bhí an réigiún á rialú ó Lima, ní raibh sé ceadaithe úsáid a bhaint as na cuanta maithe nádúrtha i Río de la Plata, nó ba é an dlí a bhí i bhfeidhm ná an trádáil idirnáisiúnta a dhéanamh trí Callao amháin (is é sin, cuan Lima). Sa bhliain 1776, dheighil na Spáinnigh an réigiún ó Leas-Ríocht Pheiriú, agus bhunaigh siad Leas-Ríocht Río de la Plata. Ba í Buenos Aires príomhchathair na coilíneachta nua. Ní raibh Río de la Plata chomh mór i dtuilleamaí na miotal lómhar cosúil le Peiriú, nó bhí an beostoc agus an trádáil mara ní ba thábhachtaí mar fhoinsí ioncaim.

===Neamhspleáchas===
Ar an [[9 Iúil]] [[1816]], d'fhógair an Airgintín a [[Neamhspleách (polaitíocht)|neamhspleáchas]] ón [[An Spáinn|Spáinn]]. Le fírinne  is é an t-ainm a bhí ar an tír san am ná ''Cúigí Aontaithe Mheiriceá Theas'' (''Provincias Unidas de Sudamérica''), agus ina dhiaidh sin, ''Cúigí Aontaithe Río de la Plata'', ós rud é nach raibh cuid de na cúigí sin sásta fanacht in aon stát leis an Airgintín. Rinneadh stát nua na Bolaíve de chúig chúige de chuid sean-Leas-Ríocht Río de la Plata, agus bhain Uragua amach neamhspleáchas di féin le lámh láidir i bpáirc an áir.

Sa bhliain [[1900]] bhí an Airgintín ar ceann de na deich dtíortha is saibhre sa domhan. San am sin bhí na mílte inimirceach ag tonnadh isteach ón Eoraip.
===Deachtóireacht ===
Bhí an tír faoi stiúir an airm agus éagobhsaíocht ghinearálta ó 1930 go dtí 1983, beagnach. Tháinig an ''Peronismo'' (nó ''Justicialismo'') chun saoil sna [[1950idí]] nuair a bhí [[Juan Perón]] agus a bhean chéile, [[Evita]] i gcumhacht. Deachtóireacht a bhí ann a raibh culaith an daonlathais curtha air.

I ndiaidh dó bheith ina [[Aire Rialtas|Aire]] Saothair agus ina Leas-Uachtarán, toghadh faoi thrí é ina [[Uachtarán]] ar an Airgintín agus é in oifig ó Mheitheamh na bliana [[1946]] go Meán Fómhair, [[1955]], nuair a cuireadh as oifig é le ''[[coup d'état]]'', agus arís eile ó Dheireadh Fómhair na bliana 1973 go dtína bhás i mí Iúil, 1974.

Le linn a chéad téarma (1946–52), ba mhór an tacaíocht a fuair Perón ón dara bean chéile aige, Eva Duarte (&quot;Evita&quot;), agus bhí an-ghnaoi ag an bpobal orthu beirt.

===Cogadh===
Sa bhliain 1982, d'ionsaigh [[rialtas]] [[Miléatas|míleata]] na hAirgintíne [[Oileáin Fháclainne]], agus d'éirigh ina [[Cogadh|chogadh]] idir an Airgintín agus an Ríocht Aontaithe. I ndiaidh dhá mhí, d'éirigh leis na [[Sasanach|Sasanaigh]] ruaigeadh a chur ar na hAirgintínigh.

===Daonlathas===
D'éirigh an junta ([[deachtóireacht]]) níos laige i ndiaidh na heachtra seo. Tháinig an [[daonlathas]] ar ais san Airgintín sa bhliain dár gcionn, [[1983]]. 

Tháinig biseach ar na cúrsaí eacnamaíochta nuair a d'éirigh Carlos Menem ina uachtarán ó [[1989]]. 

Ach bhí fadhbanna eacnamaíocha ag deireadh na [[1990í]] agus theip ar na hAirgintínigh a gcuid íocaíochtaí a dhéanamh.

== Struchtúr polaitiúil ==
Tá córas uachtaráin i bhfeidhm, in éineacht le parlaimint le dhá theach, an Chomhdháil le 257 ball agus an Seanad le 72 ball. Tá tréimhse in oifig ceithre bliana ag an uachtarán. Tá 23 cúige ann, chomh maith le ceantar feidearálach Buenos Aires, gach ceann acu lena chomhdháil is lena chóras riaracháin féin, iad go léir faoin rialtas feidearálach.

==Tíreolaíocht==
[[File:ViñedoCafayate.jpg|thumb|Salta]]
* Aibhneacha Paraná, Uruguay agus Limay; eas Iguazu ar an dteorainn leis an mBrasaíl san oirthuaisceart.
* Is é an pointe is airde san Airgintín ná [[Aconcagua]] i [[Cúige Mendoza|gcúige Mendoza]] (6,959 m os cionn leibhéal na mara),&lt;ref&gt;Albanese, Rubén (2009). [https://web.archive.org/web/20130723041514/http://www.ign.gob.ar/AreaProfesional/Geografia/DatosArgentina/MaximasAlturas &quot;Alturas y Depresiones Máximas en la República Argentina&quot;] [Binne agus ísleáin uasta i bPoblacht na hAirgintíne] (i Spáinnis). Buenos Aires: Instituto Geográfico Nacional. Cartlannaithe [http://www.ign.gob.ar/AreaProfesional/Geografia/DatosArgentina/MaximasAlturas ón mbunleagan] ar an 23 Iúil 2013.&lt;/ref&gt; an pointe is airde sna [[Leathsféar theas|leathsféir theas]] agus [[Leathsféar thiar|thiar]].&lt;ref&gt;Young, Ronald (2005). &quot;Argentina&quot;. In McColl, Robert W. (ed.). ''Encyclopedia of World Geography''. Vol. I. New York: Golson Books. pp. 51–53. ISBN 978-0-8160-7229-3.&lt;/ref&gt;
* Las Pampas—limistéar clárach timpeall 1.5 milliún ciliméadar cearnach..
* [[An Phatagóin]].
* Cúigí agus limistéir eile.
* Aeráid.

== Eacnamaíocht ==
* Tábhachtach na talmhaíochta, las Pampas agus na Gauchos.
* Fíon.

== Féach freisin ==
* [[An Phatagóin]]
* [[Cogadh na Malvinas]]

== Tagairtí ==
{{Commons|Argentina}}
{{Reflist}}

{{Meiriceá Theas}}
{{Náisiúin G-20}}
{{síol}}
&lt;!---Idirvicí---&gt;


{{DEFAULTSORT:Airgintín, An}}
[[Catagóir:An Airgintín| ]]
[[Catagóir:Náisiúin G-20]]
[[Catagóir:Náisiúin G-15]]
[[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe|Airgintín]]</text>
      <sha1>4u6t8sbo475arur8w21vnlrkq4d1bb8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7692</id>
    <revision>
      <id>1269893</id>
      <parentid>1223593</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:57:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>++</comment>
      <origin>1269893</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2124" sha1="kbtalbbhzufg71pwgjx2wjs4j0u468w" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}}
Bunaíodh '''Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge''' mar aonad laistigh d'[[Ollscoil na Gaillimhe]] le forbairtí a dhéanamh ar chúrsaí, ar thaighde, ar sheirbhísí agus ar ghníomhaíochtaí ollscoile eile trí mheán na Gaeilge agus le iad a sheachadadh agus a riaradh.

Cuireann clár cúrsaí an Acadaimh deiseanna ar fáil do mhic léinn cur lena gcuid scileanna agus a gcuid saineolais agus tabhairt faoi thaighde i réimsí cosúil leis an gcumarsáid raidió agus teilifíse, an t-aistriúchán, na healaíona, an teicneolaíocht faisnéise agus an t-oideachas.

== Ionaid an Acadaimh ==
Reáchtáiltear clár cúrsaí an Acadaimh ar champas Ollscoil na Gaillimhe; ar an g[[An Cheathrú Rua|Ceathrú Rua]] agus i g[[Carna]] i gCo. na Gaillimhe; agus i n[[Gaoth Dobhair]] i gCo. Dhún na nGall. Is ionaid lán-Ghaeilge iad na hionaid Ghaeltachta. Ina theannta sin, cuirtear an Dioplóma sa Ghaeilge ar fáil i mbreis agus 20 ionad éagsúil ar fud na tíre.

== Léann Teanga: An Reiviú ==
{{main|Léann Teanga: An Reiviú}}
Foilsítear ''An Reiviú'' mar chuid den chúrsa MA sa Léann Teanga leis an Acadamh. Pléann sé leis na téamaí seo a leanas: An tAistriúchán, Blaiseadh den Litríocht, Cúrsaí Cumarsáide, Dúchas, Léirmheasanna, Pleanáil Teanga, Réamhráite, an tSochtheangeolaíocht, Teagasc Teanga, An Teangeolaíocht, An Teicneolaíocht. Is iris phiarmheasúnaithe í.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|author=[[Réamonn Ó Ciaráin]]|url=https://leannteangaanreiviu.com/content/reamhra-le-reamonn-o-ciarain-priomhfheidhmeannach-gael-linn/|title=Réamhrá|journal=[[Léann Teanga: An Reiviú]]|issue=12|year=2024|issn=2737-7636}}&lt;/ref&gt;

== Naisc sheachtracha ==
* [http://www.acadamh.ie Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge]
* [https://leannteangaanreiviu.com/ Léann Teanga: An Reiviú]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{An Ghaeltacht}}
{{Síol-oideachas}}

[[Catagóir:Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge| ]]
[[Catagóir:Ollscoil na Gaillimhe]]
[[Catagóir:Oideachas in Éirinn]]
[[Catagóir:Oideachas na Gaeilge]]
[[Catagóir:Gaeloideachas]]
[[Catagóir:Gaeltacht]]</text>
      <sha1>kbtalbbhzufg71pwgjx2wjs4j0u468w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Corca Dhuibhne</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7926</id>
    <revision>
      <id>1269891</id>
      <parentid>1231547</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:55:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>An Ghaeltacht</comment>
      <origin>1269891</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2335" sha1="hzmnfg30mb2ia4y5afsow57dsn6gfro" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}
'''Corca Dhuibhne''' a thugtar ar an [[leithinis]] díreach laistiar de [[Trá Lí|Thrá Lí]] i [[Contae Chiarraí|gContae Chiarraí]], agus ar an m[[barúntacht]] atá suite ar an leithinis. Is é [[An Daingean]] nó [[Daingean Uí Chúis]] príomhbhaile na leithinse agus ceantar oifigiúil [[Gaeltacht]]a is ea an chuid den leithinis laistiar do [[Lios Póil]] agus den tSráidbhaile. 

=== Iontais ===
Tá Corca Dhuibhne ar cheann desna hionaid is breátha in Éirinn don té a bhfuil suim aige dul ag dreapadh nó dul ag siúl cois trá, cois na haille nó ar cheann de bhealaí siúlóide aitheanta na tíre.  

Dosna cuairteoirí a thabharfaidh aghaidh ar Iarthar Dhuibhneach is féidir tabhairt fé [[Cnoc Bréanainn|Chnoc Bréanainn]], an dara cnoc is airde i g[[Cúige Mumhan]], fé cheann de mhullaigh [[Sliabh Mis (Ciarraí)|Shliabh Mis]] os cionn na farraige, fé Chosán na Naomh nó fé [[Slí Chorca Dhuibhne|Shlí Chorca Dhuibhne]], dhá cheann desna siúlóidí náisiúnta is áille sa tír.

Tá [[Cnoc Bréanainn]] in iarthuaisceart na leithinse ina dheighilt nádúrtha idir an dá chuid stairiúla de Chorca Dhuibhne, mar atá, [[Duibhneach]], laistiar agus laisteas den chnoc agus [[Leitriúch]] lastoir de. 

Amach ó [[Dún Chaoin|Dhún Chaoin]] sa chuid is siar siar atá na [[Blascaodaí]], scata oileán arbh astu do [[Peig Sayers|Pheig Sayers]], [[Thomás Ó Criomhthain]] a scríobh an leabhar cáiliúil [[An tOileánach]], [[Muiris Ó Súilleabháin]], údar [[Fiche Bliain ag Fás]] agus roinnt scríbhneoirí eile.

&lt;br&gt;&lt;gallery&gt;
Dingle-04-von See-2017-gje.jpg|Cois Trá sa [[An Daingean|Daingean]]
Dingle-18-Strand Str-2017-gje.jpg|Sráid na Trá, Daingean Uí Chúis
Dingle-Dolphin watching-16-Cliffs-2017-gje.jpg|[[Bá an Daingin]]
Slea Head-10-Floetist-2017-gje.jpg|[[Ceann Sléibhe]]
Gallarus Oratory-04-1989-gje.jpg|[[Séipéilín Ghallarais|Sáipéilín Ghallarais]]
&lt;/gallery&gt;
{{ÍomháLeathan|Dingle peninsula panorama.jpg|2000px|Leithinis Corca Dhuibhne, i g[[Contae Chiarraí]], [[Poblacht na hÉireann]].}}

== Féach freisin ==
* [[Slí Chorca Dhuibhne]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{An Ghaeltacht}}

[[Catagóir:Corca Dhuibhne| ]]
[[Catagóir:Contae Chiarraí]]
[[Catagóir:Gaeltacht]]
[[Catagóir:An Fhíor-Ghaeltacht]]
[[Catagóir:Daingean]]</text>
      <sha1>hzmnfg30mb2ia4y5afsow57dsn6gfro</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gaoth Dobhair</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7927</id>
    <revision>
      <id>1269909</id>
      <parentid>1236556</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:42:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>An Ghaeltacht</comment>
      <origin>1269909</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17189" sha1="89eky0sd1rnehw98b1r87qj8nfy1tzp" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil
|nom_original= Gaoth Dobhair
}}
'''Gaoth Dobhair'''&lt;ref name=&quot;Logainm&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/130384|title=Gaoth Dobhair/Gweedore {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}&lt;/ref&gt;: ceantar [[Gaeltacht]]a i g[[Contae Dhún na nGall]], [[Éire]]. Anseo atá oifig réigiúnach sheirbhís [[Raidió na Gaeltachta]], agus is é Gaoth Dobhair an paróiste Gaeltachta is mó in [[Éirinn]] (daonra 4,065). Is iad na príomhbhailte fearainn ná [[Croithlí]], [[Dún Lúiche]], [[An Bun Beag]], [[Doirí Beaga]] agus Cnoc Fola. Tá Gaoth Dobhair faoi scáth [[an Earagail|na hEaragaile]], an cnoc is airde i gContae Dhún na nGall.

Tá clú ar Ghaoth Dobhair mar go bhfuil an traidisiún Gaelach beo go fóill i measc na ndaoine áitiúla, idir sean-nósanna, ceol traidisiúnta, drámaíocht, cluichí Gaelacha agus an Ghaeilge. Meallann seo agus radharcra an cheantair cuid mhór turasóirí ó achan chearn den tír, go háirithe ó [[Tuaisceart Éireann|Thuaisceart Éireann]].&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.irishabroad.com/Travel/Features/gweedore.asp |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2011-11-10 |archivedate=2014-06-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140624071054/http://www.irishabroad.com/Travel/Features/gweedore.asp }}&lt;/ref&gt; Tá Gaoth Dobhair suite idir [[Na Rosann]] ó dheas agus [[Cloch Cheann Fhaola]] ó thuaidh, tugtar ''na trí paróistí'' orthu agus is réigiún cultúrtha agus sóisialta ar leith iad, áit ina bhfuil Gaoth Dobhair mar phríomhcheantar do tionscal agus saol oíche.

== Ainm ==
''An Gaoth'' an t-ainm atá ar ghóilín atá ag bun Abhainn Chroithlí atá ina theorainn idir Gaoth Dobhair agus [[na Rosa]]. Is seanfhocal é ''Dobhar'' fá choinne uisce. ''Inbhear uisciúil'' an chiall bhunúsach atá leis an ainm Gaoth Dobhair.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.gaothdobhair.com/gaothdobhair.htm |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2008-05-08 |archivedate=2008-11-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081121175935/http://www.gaothdobhair.com/gaothdobhair.htm }}&lt;/ref&gt;

== Teanga ==

Is í [[an Ghaeilge]] príomhtheanga na ndaoine sa pharóiste, ach tuigtear an [[Béarla]] freisin. Meallann an Ghaeilge na mílte turasóirí agus scoláirí gach bliain chuig na [[:Catagóir:Coláistí Samhraidh Gaeltachta|coláistí samhraidh]], le tuigbheáil níos fearr a fháil ar an teanga. Faigheann páistí agus déagóirí na háite [[oideachas]] s'acu fríd mheán na Gaeilge, agus bíonn na seirbhísí reiligiúnacha agus an chuid is mé de na fógraí poiblí i n[[Gaeilge]]. Ach, is cosúil go bhfuil meath ag teacht ar an Ghaeilge sa cheantar le cúpla bliain anuas.

Siocair go bhfuil an dá theanga ag muintir na háite, is minic a chuireann siad focail Bhéarla isteach sa Ghaeilge agus a mhalairt fosta. Dá bhrí sin tá stór focal neamhghnách forbartha ag muintir Ghaoth Dobhair. Tá siad ag tarraingt aird foclóirithe dá bharr seo. Seo a leanas roinnt samplaí de na frásaí agus focail seo: 
* Bammy - 1. éalárnach; amaideach. 2. Ag léiriú feirge. [Athrú ar an fhocal Bhéarla - Barmy] 
* Shy (ball) - Úsáidtear seo in áit an téarma 'throw-in' i sacar [Foinse anaithnid.] 
* Big wow - Ag léiriú nach bhfuil rud éigin mórthaibhseach.(Is téarma searbhasach é.)
(Úsáidtear na téarmaí seo i n[[Glaschú]]. Chuaigh léar daoine as an cheantar seo go h[[Albain]] blianta ó shin, agus tá cuid mhór nascanna idir an dá thír fós.) 
* -áilte nó -eáilte - Gaelú ar bhriathra Bhéarla: wreckáilte - tuirseach.

== Stair an cheantair ==

Chuir [[Plandáil Uladh]] casadh ar stair an pharóiste sa bhliain [[1609]]. B'éigean do dhaoine Ghaelacha talamh torthúil s'acu a fhágáil sa Lagáin agus imeacht go dtí iarthar [[Contae Dhún na nGall|Dhún na nGall]], agus shroich cuid mhaith acu Gaoth Dobhair. Ag an am chéanna thosaigh lonnaitheoirí [[Sasana]]cha agus [[Albain|Albanacha]] a theacht, agus roinn siad an talamh ina m[[Barúntacht (Éire)|barúntachtaí]]. De réir chosúlachta ní raibh mórán de dhaonra sa pharóiste suas go dtí an [[17ú haois]]. Chónaigh na daoine ar na hoileáin agus ar imeall na farraige i n[[Gráig|gráigeanna]], thóg siad na tithe in aice a chéile i bpócaí beaga.

Ní raibh daonra mór ann suas go dtí an [[19ú haois]] agus tuigtear go raibh caidreamh measartha maith idir na tionóntaí agus na tiarnaí talún. Tháinig laghdú mór ar chaighdeán an tsaoil le linn theacht na dtiarnaí talún úra san [[19ú haois]], go háirithe an Tiarna George Hill (1801-1879) agus a mhac Arthur. Threoraigh an sagart Seán Mac Pháidín muintir na háite agus iad ag troid leis na tiarnaí talún seo nuair a bunaíodh [[Conradh na Talún]] agus an Plean Feachtais. Ba é eachtra ''Marú an Mháirtínigh'' (An Cigire Dúiche William Martin) taobh amuigh de theach pobail [[Dhoirí Beaga]] buaicphointe Chogadh na Talún i nGaoth Dobhair.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://crannog.ie/gaoth-dobhair/stair/|teideal=Stair {{!}} Comharchumann Forbartha Ghaoth Dobhair|language=en-GB|dátarochtana=2019-07-16|archivedate=2019-07-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190716132937/http://crannog.ie/gaoth-dobhair/stair/}}&lt;/ref&gt;

Tá léar leabhar staire foilsithe faoi stair Ghaoth Dobhair. Ba í Cáit Nic Giolla Bhríde (nach maireann) duine de na staraithe ba chlúití sa cheantar.

== Eacnamaíocht ==
[[File:Cnocfola335.jpg|left|300px|thumb|Íomhá lánléargais do Ghaoth Dobhair ó Chnoc Fola.]]
Bunaíodh cuid mhór [[Monarcha|monarchana]] i nGaoth Dobhair sna [[1970idí]], [[1980idí]] agus sna [[1990idí]], nuair a chuir coiste áitiúil brú ar na húdaráis gníomh dearfach a dhéanamh mar chomóradh ar [[Éirí Amach na Cásca]]. Ach dhruid an chuid is mó acu seo sa bhliain [[2001]] mar gheall ar tháirgíocht níos saoire in [[Oirthear na hEorpa]], agus bhuail seo buille an-olc ar gheilleagar na háite agus na gceantar máguaird. Táthar ag táirgeadh bábóga phoircealláin i nGaoth Dobhair ó 1939 faoin ainm ''Bábógaí Chroichshlí'' nó ''Crolly Dolls''. Cé nach bhfuil ionad uirbeach ar bith ann tá dlús daonra an-ard i nGaoth Dobhair le blianta fada, agus chuaigh daoine ar imirce shéasúrach go hAlbain ar feadh na mblianta. Le fás na tionsclaíochta agus na turasóireachta tógadh na céadta teach úr ar fud an cheantair, iad uilig spréite amach ar fud an pharóiste.

Athainmníodh an t-eastát tionsclaíoch go dtí ''Pháirc Ghnó Ghaoth Dobhair'' in [[2003]], agus chuir [[Údarás na Gaeltachta]] feachtas ar bun chun níos mó comhlachtaí a mhealladh go dtí an ceantar. D'éirigh go measartha leis an fheachtas seo. Sa cheantar anois tá roinnt ollmhargaí, siopaí áise, sciamheolaithe, gruagairí, conraitheoirí, garáistí, poitigéirí, tithe leanna, caiféanna, agus sé theach ósta.

== Oideachas ==
[[Íomhá:Doiribeaga.jpg|300px|thumb|An bóthar R257 a théann fríd Ghaoth Dobhair, le feiceáil anseo i n[[Doirí Beaga]].]]
Tá cúig bhunscoil i nGaoth Dobhair, sna bailte fearainn seo a leanas: [[Doirí Beaga]], [[An Bun Beag]], Mín an Chladaigh, Dobhar agus An Luinneach. Is í [[Pobalscoil Ghaoth Dobhair]] an t-aon mheánscoil sa pharóiste. Bunaíodh an scoil i 1973. Bhí an scoil idir dhá fhoirgnimh (Ard Scoil Mhuire agus An Gairm Scoil) go dtí 1980 nuair a tógadh scoil úr ar an Luinnigh. Is é Séamus Ó Briain atá ina phríomhoide inti, agus tá suas le 400 scoláire ag freastal ar faoi láthair. Cuirtear an t-oideachas seo uilig ar fáil fríd mheán na [[Gaeilge]] agus déanann na mic léinn na scrúduithe stáit i nGaeilge.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.psgd.ie/ar-scoil/culra-na-scoile/|teideal=Cúlra na Scoile|language=wp-dev-ga|work=Pobalscoil Ghaoth Dobhair|dátarochtana=2019-07-16}}&lt;/ref&gt;

Sa bhliain [[2004]] d'oscail [[Ollscoil na hÉireann, Gaillimh]] ionad ''[[Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge]]'' le hoideachas tríú leibhéal a chur ar fáil fríd mheán na Gaeilge do mhuintir na háite.&lt;ref&gt;http://acadamh.ie/acadamh/ionaid/gaothdobhair/&lt;/ref&gt;

== Gnéithe fisiceacha ==

Tá Gaoth Dobhair cáiliúil mar gheall ar a áilleacht mara agus tíre. Is dócha gurb í [[an Earagail]] os cionn [[Loch Dhún Lúiche]] an ghné is so-aitheanta sa cheantar. Is é an sliabh is airde é i g[[Contae Dhún na nGall]]. Thart ar Ghaoth Dobhair tá gleanntáin fhairsinge, ina measc tá Gleann Nimhe, [[Caisleán Ghleann Bheatha]] agus [[Páirc Náisiúnta Ghleann Bheatha]], an pháirc náisiúnta is mó sa tír. Radharc suntasach eile i nGaoth Dobhair ná 'Bád Eddie', bád iascaigh a chuaigh ar ancaire i mbá Mhachaire Chlochair sna [[1970idí]] agus atá ann go fóill.

Ar chósta Ghaoth Dobhair tá cuid mhór tráigheanna agus aillte le fáil, chomh maith le hoileáin cosúil le [[Toraigh]] agus [[Gabhla]] agus na caoráin atá forleathan timpeall na háite. Taobh le Gabhla tá na hoileáin Iomphainn, Inis Meán agus [[Inis Oirthir|Inis Oirthear]].

== Iompar ==

D'oscail stáisiún traenach i nGaoth Dobhair ar [[9 Márta]] [[1903]], dúnadh é mar sheirbhís do phaisinéirí ar [[3 Meitheamh]] [[1940]], agus dúnadh é go hiomlán ar [[6 Eanáir]] [[1947]]. Tá roinnt cóistí a théann ó Ghaoth Dobhair go háiteanna ar nós [[Gaillimh]], [[Béal Feirste]] agus [[Baile Átha Cliath]] ann freisin. Chuir Comhlacht Iarnród Loch tSúillí (''Lough Swilly Railway Company'') seirbhísí bhusanna ar fáil don cheantar ar feadh na mblianta fada.

== Spórt ==
[[Íomhá:Clgghaothdobhair.jpg|500px|thumb|Clubtheach CLG Ghaoth Dobhair, suite i Machaire Gathlán.]]
Tá tábhacht mhór ag spórt i saol an pharóiste, mar shampla [[peil Ghaelach]], [[sacar]], [[galf]] agus a leithéidí. Tá [[CLG Ghaoth Dobhair]] ann a thugann áiseanna peile Gaelaí ar fáil do dhaoine sa cheantar, agus tá na clubanna sacair Ceiltigh Ghaoth Dobhair, Gaoth Dobhair Aontaithe agus Ceiltigh Dhún Lúiche. Tá neart peileadóirí iomráiteacha sa cheantar ar nós Hugh Rua Gallagher, Niall Ó Gallchóir, Jack Phaddy Óig, Jim Mc Fadden, Kevin Cassidy, Antoin Carroll, Hiúdaí Beag Ó Gallchóir agus Hughie Tim Boyle. Is as Gaoth Dobhair máthair agus seanmháthair na peileadóirí Albanacha [[Pat Crerand]] agus [[Aiden McGeady]].

== Na healaíona ==
[[Íomhá:Hiudaibeag.jpg|220px|thumb|Teach tábhairne Hiúdaí Beag, An Bun Beag.]]

=== An Ceol ===
Tá aird [[An Domhan|an domhain]] tarraingthe ag ceoltóirí Ghaoth Dobhair ar an pharóiste. Cruthaíodh an grúpa ceoil [[Clannad]] sa bhliain [[1970]], agus ó shin tá breis agus 20 milliún ceirnín díolta acu. Thosaigh an grúpa [[Altan]] i nGaoth Dobhair fosta, agus tagann an príomhamhránaí [[Mairéad Ní Mhaonaigh]] ó Chois Claidí. Is dócha gurb í Eithne Ní Bhraonáin, nó [[Enya]] ab fhearr aithne uirthi, an ceoltóir is clúití ó Ghaoth Dobhair, thosaigh sí ar stáitse [[Amharclann Ghaoth Dobhair]] le linn a hóige agus anois tá níos mó ná 75 milliún ceirnín díolta aici. Tá clú agus cáil ar cheoltóirí eile ón pharóiste, is iad [[Aoife Ní Fhearraigh]], Brídín Brennan, Maria McCool, [[Gearóidín Bhreathnach|Gearóidín Breathnach]], [[Na Casaidigh]], Proinsias Ó Maonaigh, agus Seamus McGee. Bhí nasc mór ag Gaoth Dobhair leis an ghrúpa [[Skara Brae]] fosta. Tá dhá chór ghníomhacha sa pharóiste, Cór Mhuire Dhoirí Beaga (faoi stiúir Mháire 'Baba' Bn. Uí Bhroanáin agus Eibhlín Nic Suibhne) agus Cór Thaobh a' Leithid (faoi stiúir [[Doiminic Mac Giolla Bhríde|Doimnic Mac Giolla Bhríde]]). Tá albaim eisithe ag an dá dhream.

Scríobh Phroinsias Ó Maonaigh an t-amhrán &quot;''[[Gleanntáin Ghlas' Ghaoth Dobhair]]''&quot;, atá anois ina aintiún do mhuintir na háite sa bhaile agus i gcéin.

=== Féilte ===
[[Íomhá:Fist.png|upright=0.7|alt=Stionsal dubh de dhorn|mion|Rosc gnímh le [[Rónán Mac Aodha Bhuí]] ab ea &quot;dorn san aer&quot; chun misneach a mhúscailt sna [[An Ghaeilge|Gaeil]]]]

Bíonn ''[[Scoil Gheimhridh Frankie Kennedy]]'' ar siúl gach bliain úr i nGaoth Dobhair in ómós don cheoltóir aithnidiúil Frankie Kennedy ó [[Bhéal Feirste]] ó dhúchas, a bhí pósta ar [[Mhairéad Ní Mhaonaigh]] go dtí go bhfuair sé bás le hailse in [[1994]].

==== Dorn san Aer ====
I Meán Fómhair 2024 cuireadh féile úr ceoil ar siúl i gceantar dúchais Rónáin, Gaoth Dobhair. Féile ceoil trí lá é [[Dorn san Aer]] a thug cairde, clann agus pobal Rónáin ar an saol le comóradh a dhéanamh ar a rinne sé le ceol comhaimseartha na Gaeilge a chur chun cinn agus le dlúthpháirtíocht a chothú idir na [[An Ghaeilge|Gaeil]] agus pobail uile a chuirtear faoi chois. Breis agus 20 banna a ghlac páirt ann idir ceoltóirí [[Rac-cheol|rac]], [[Hip hop|hip-hop]], trad-leictreach, [[Ceol traidisiúnta na hÉireann|ceol Gaelach]], ska, agus [[reigé]]. Is í an gníomhaí [[Gluaiseacht na gCeart Sibhialta i dTuaisceart Éireann|cearta sibhialta]] [[Bernadette Devlin (McAliskey)|Bernadette McAliskey]] a d'oscail an fhéile go hoifigiúil in [[Amharclann Ghaoth Dobhair]] ar an 27&lt;sup&gt;ú&lt;/sup&gt; Meán Fómhair 2024.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/cultur/ceol/feile-dorn-san-aer-in-omos-do-ronan-le-titim-amach-faoi-scath-na-hearagaile/|teideal=Féile Dorn San Aer in ómós do Rónán le titim amach faoi scáth na hEaragaile|údar=|dáta=2024-06-26|language=|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=2024-08-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240626155512/https://nos.ie/cultur/ceol/feile-dorn-san-aer-in-omos-do-ronan-le-titim-amach-faoi-scath-na-hearagaile/|archivedate=26 Meitheamh 2024}}&lt;/ref&gt;

=== An Amharclannaíocht ===
Tá traidisiún fada [[Aisteoir|aisteoireachta]] sa phobal agus bhí an-cháil ar [[Aisteoirí Ghaoth Dobhair]] agus ar [[Amharclann Ghaoth Dobhair]] ar feadh na mblianta.

== Grianghraif ==
&lt;gallery&gt;
Image:Amharclann2.jpg|[[Amharclann Ghaoth Dobhair]]
Image:Machairechlochair2.JPG|Machaire Chlochair agus Óstán Ghaoth Dobhair
Image:Machairegathlan.jpg|Machaire Gathlán
Image:Magheragallonpier2.JPG|Bád i Machaire Gathlán
Image:Anbunbeag2.jpg|Cé an [[An Bun Beag|Bhun Bhig]]
Image:Anbunbeag.JPG|Cé an Bhun Bhig
Image:Aislanngd.jpg|Áislann Ghaoth Dobhair
Image:RTÉ Raidió na Gaeltachta, Doirí Beaga, Gaoth Dobhair, Dún na nGall.jpg|[[RTÉ Raidió na Gaeltachta]] na [[Doirí Beaga]]
&lt;/gallery&gt;

== Daoine clúiteacha as Gaoth Dobhair ==

* [[Aoife Ní Fhearraigh]], amhránaí
* Áine Ní Churráin, pearsantacht raidió
* Breandán de Gallaí, rinceoir
* [[Bríd Rodgers]], polaiteoir
* Cáit Nic Giolla Bhríde, staraí áitiúil
* [[Clannad]], banna ceoil
* [[Cormac Breslin]], iar-TD agus [[Ceann Comhairle]]
* [[Dinny McGinley]], TD
* [[Enya]], ceoltóir
* James Duffy, faighteoir bonn Victoria Cross
* [[Mad Dog Coll]], coirpeach Meiriceánach
* [[Mairéad Ní Mhaonaigh]], ceoltóir
* [[Moya Brennan]], ceoltóir
* [[Pearse Doherty]], TD
* [[Pádraig Ó Domhnaill]], ball des na Invincibles
* Proinsias Ó Maonaigh, ceoltóir
* [[Rónán Mac Aodha Bhuí]], craoltóir
* Seán 'ac Fhionnlaoich, scríbhneoir
* Tarlach Mac Suibhne, ''An Píobaire Mór''

== Logainmneacha i nGaoth Dobhair ==
* Ard na gCeapairí 
* Baile an Droichid
* Baile Láir
* [[An Bun Beag]]
* Bun an Leaca
* Cnoc Fola
* Cnoc an Stolaire
* An Charraic
* Carraig an tSeascain
[[File:Bunbeg3333.jpg|300px|thumb|'Bád Eddie' (''Cara Na Mara'') agus Gaoth Dobhair agus [[an Earagail]] sa chúlra.]]
* An Choiteann
* [[Croithlí]]
* [[Doirí Beaga]]
* Dobhar
* [[Dún Lúiche]]
* An Ghlaisigh
* Glaise Chú '''nó''' Glais Dhobhar Chú
* Gleann Tornáin
* An Luinneach
* Machaire Chlochair
* Machaire Gathlán
* Mín an Chladaigh
* Mín na Cuinge
* Mín an Iolair
* Mín Doire Dhamh
* An tArd Donn 
* Srath Máirtín

== Oileáin ==
* Inis Sionnaigh
* [[Gabhla]]
* Inis Meáin
* [[Inis Oirthir]]

== Féach freisin ==
* &quot;Na Trí Paróistí&quot;: Gaoth Dobhair, [[Na Rosann]], agus [[Cloch Cheann Fhaola]]
* [[C.U. Burn]] (sraith ghrinn)
* [[Gaeltacht]]
* [[Gaeilge Uladh]]
* [[Aisteoirí Ghaoth Dobhair]]
* [[Scoil Gheimhridh Frankie Kennedy]]
* [[Dorn san Aer]] (féile nuacheoil)

== Tagairtí ==
{{reflist}}

== Léitheoireacht ==
''Scéal Ghaoth Dobhair'', Seán 'ac Fhionnlaoich ([[Foilseacháin Náisiunta Teoranta|FNT]], 1983)
 
== Naisc sheachtracha ==
* [http://www.gaothdobhair.ie/ Suíomh Oifigiúil Ghaoth Dobhair]
* [https://www.logainm.ie/ga/130384 Logainm.ie]
* [https://amharclann.com/ Amharclann Ghaoth Dobhair]
* [http://www.clgghaothdobhair.com/ Cumann Lúthchleas Gael Ghaoth Dobhair] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080404004254/http://www.clgghaothdobhair.com/ |date=2008-04-04 }}
* [http://www.crannog.ie/gaothbear.htm An Chrannóg, lárionad Gaeilge i nGaoth Dobhair] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071022064325/http://crannog.ie/gaothbear.htm |date=2007-10-22 }}
* [https://www.facebook.com/MOLSCEALTG4/videos/1213586792465747/ Zú peataí] ''(Errigal View Pet Zoo - físeán 4:08)''

{{An Ghaeltacht}}

[[Catagóir:Gaoth Dobhair| ]]
[[Catagóir:Gaeltacht Thír Chonaill]]
[[Catagóir:Gaeltacht]]
[[Catagóir:Bailte i gContae Dhún na nGall]]</text>
      <sha1>89eky0sd1rnehw98b1r87qj8nfy1tzp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gaeltacht Bhéal Feirste</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8221</id>
    <revision>
      <id>1269920</id>
      <parentid>1231583</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:46:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>{{An Ghaeltacht}}</comment>
      <origin>1269920</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2913" sha1="rd5ijdfugw48v5c9sriq02qjyj7kxmr" xml:space="preserve">Sa lá atá inniu ann, tá sé le cluinstint i m[[Béal Feirste]] go bhfuil borradh ag teacht ar [[an Ghaeilge]] ins an áit, go háithrid in iarthar na cathrach. Bunaíodh [[Bunscoil Phobal Feirste]] ar [[Bóthar na bhFál|Bhóthar na bhFál]] sna [[1970í|1970idí]], agus ba í an chéad [[Gaelscoil|Ghaelscoil]] ariamh i d[[Tuaisceart Éireann]]. Ba iad muintir an cheantair ina bhfuil an scoil suite a chinn gur fríd mheán na Gaeilge a gheobhadh a gclann a gcuid bunoideachais.

I dtús báire, cha raibh ach naonúr ag freastal ar [[Scoil Phobal Feirste]]. Dhiúltaigh rialtas na Ríochta Aontaithe aitheantas a thabhairt don scoil. Mar gheall air sin, fágadh an scoil gan an tacaíocht ba chuí ar dtús, mar aon leis an chuid is mó de na scoileanna a bhí ag teagasc i dteangacha mionlacha ar fud na Ríochta Aontachta agus Phoblacht na hÉireann. Cúpla bliain ina dhiaidh sin, bunaíodh [[Coláiste Feirste|Meánscoil Feirste]]. Bhí sí ar an chéad [[Meánscoil Lán-Ghaeilge|mheánscoil Lán-Ghaeilig]] i d[[Tuaisceart Éireann]].

Tháinig méadú ar an Ghaeilge i rith na mblianta seo agus inniu, síltear go bhfuil thart fá 30,000 duine ina gcónaí sa cheantar a bhfuil Gaeilig ínteach acu. Bheir roinnt daoine '''[[Gaeltacht]] Sheoige''' nó '''Gaeltacht Bhéal Feirste''' ar an áit, in ainneoin nach Gaeltacht oifigiúil í ar chor ar bith (is é sin, chan fhuair an ceantar aitheantas oifigiúil ó rialtas ar bith). Meastar go labhraíonn 15,000 duine Gaeilge ansin minic go leor, nó duine as gach beirt dá bhfuil cónaí orthu sa cheantar áitiúil.

Ach anois, tá plean ag [[Comhairle Cathrach Bhéal Feirste]] Ceathrú Gaeltachta a bhunú in iarthar na cathrach. Chan fhuil Rialtas na Ríochta Aontaithe sásta stádas Gaeltachta a phronnadh ar an áit, ó nach bhfuil sé de nós acu sin a dhéanamh in áit ar bith sa tír. Ar ndóighe, ós rud é nach cuid de Phoblacht na hÉireann é Béal Feirste, níl sé de cheart ag rialtas na Poblachta reachtaíocht ar bith a chur i bhfeidhm ar an leibhéal áitiúil sin. Cha labhraíonn ach cuid réasúnta bheag den daonra iomlán an teanga. Tá iarrachtaí ar siúl ag eagraíochtaí Gaeilge, áfach, stádas oifigiúil éigin a bhaint amach don cheantar in iarthar Bhéal Feirste, ó thaobh cúrsaí teangtha de.

Tá go leor áiseanna Gaeilge le fáil sa chathair, cosúil leis an nuachtán laethúil [[Lá]], [[An tUltach]], Oifigí [[Foras na Gaeilge|Fhoras na Gaeilge]], [[Forbairt Feirste]], Bunscoil Phobal Feirste, [[An Ceathrú Póilí]], [[Cultúrlann McAdam Ó Fiaich]] agus [[Iontaobhas ULTACH]], gan trácht ar na scoileanna lán-Ghaeilge iad fhéin.

== Naisc sa Vicipéid ==

* [[Béal Feirste]]
* [[Gaeltacht]]
* [[Bunscoil Phobal Feirste]]
* [[Foras na Gaeilge]]
* [[Cultúrlann Mac Adam Ó Fiach]]
* [[Iontaobhas ULTACH]]
* [[Liú Lúnasa]]

{{An Ghaeltacht}}

[[Catagóir:Gaeltacht]]
[[Catagóir:Béal Feirste]]</text>
      <sha1>rd5ijdfugw48v5c9sriq02qjyj7kxmr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nua-Ghaeltacht</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8243</id>
    <revision>
      <id>1269922</id>
      <parentid>668608</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:47:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>{{An Ghaeltacht}}</comment>
      <origin>1269922</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2272" sha1="8xkaejw9pl1azkuc7u2jmkhnjurm377" xml:space="preserve">Is é is '''Nua-Ghaeltacht''' ann ná [[Gaeltacht]] atá bunaithe d'aon ogham, is é sin, coilíneacht nó ceantar [[Gaeilge]] ina bhfuil an teanga ag dul ó ghlúin go glúin go nádúrtha, cé nach raibh an áit féin ina Gaeltacht le fada an lá sular aistrigh na Gaeilgeoirí ansin. Tá dhá áit in Éirinn, ar a laghad, a dtugtar Nua-Ghaeltacht orthu, is é sin, [[Gaeltacht na Mí]] i g[[Contae na Mí]] agus [[Gaeltacht Bhóthar Sheoighe]] i m[[Béal Feirste]]. 

Bunaíodh Gaeltacht na Mí sa bhliain [[1935]], i ndiaidh feachtas fada poiblíochta ar ghlac [[Máirtín Ó Cadhain]] páirt ann, i measc daoine eile. Níor bronnadh stádas oifigiúil Gaeltachta ar an áit roimh an mbliain [[1967]], áfach. D'aistrigh an rialtas timpeall 400 cainteoir dúchais ó [[Gaeltacht Chonamara|Ghaeltacht Chonamara]] go [[Ráth Cairn]] agus [[Baile Ghib]] i g[[Contae na Mí]], le Nua-Ghaeltacht a bhunú ansin. Níor mhair an teanga ach i nGaeltacht Ráth Cairn, áfach.

I mBéal Feirste, d'éirigh leis na Gaeilgeoirí neamhdhúchais pobal nua a bhunú ina bhfuil an Ghaeilge ag maireachtáil go nádúrtha, agus na daoine óga á foghlaim mar chuid de shaol an phobail. Tá muintir na Nua-Ghaeltachta seo den tuairim go bhfuil éirithe leo, toisc go bhfuil saol a gceantair ag feidhmiú trí mheán na Gaeilge ar leibhéil éagsúla, ar dhóigh is go gcastar na daoine céanna ar an duine i rólanna difriúla sóisialta, agus an Ghaeilge ar a dteanga i ngach suíomh.

Níl pleananna ag an rialtas fós Nua-Ghaeltachtaí eile a bhunú. Tá daoine ann, áfach, a bhfuil an smaoineamh acu Nua-Ghaeltacht a bhunú i dTuaisceart [[Contae Átha Cliath|Chontae Átha Cliath]] agus ''Baile na nGaeilgeoirí'' a thabhairt uirthi. Is dócha go dtarraingeoidís ar thaithí na Nua-Ghaeltachtaí i gContae na Mí agus i mBéal Feirste le pobal a chur ar bun a bheadh in ann coinníollacha maithe maireachtála a chinntiú don teanga. Mar sin, bheadh roinnt áiseanna ar fáil san áit i n[[Gaeilge]], ach ní bheadh cead ag daoine gan Gaeilge cur fúthu ansin. Bheadh stáisiún [[Iarnród|traenach]] agus [[mótarbhealach]] suite sa cheantar, agus seans ag na daoine a gcuid gnóthaí a dhéanamh trí mheán na Gaeilge.

{{An Ghaeltacht}}
{{síol-ie}}

[[Catagóir:Gaeltacht]]</text>
      <sha1>8xkaejw9pl1azkuc7u2jmkhnjurm377</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gaeltacht na Mí</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8310</id>
    <revision>
      <id>1269883</id>
      <parentid>1226142</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:04:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóir curtha leis</comment>
      <origin>1269883</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1186" sha1="3abdb8trvlhqwcupqtis7ohwtafsq80" xml:space="preserve">Tá dhá cheantar i gceist atá suite i n'''Gaeltacht na Mí''' — [[Ráth Cairn]] nó Rath Chairn (atá suite gar do [[Baile Átha Buí|Bhaile Átha Buí]]) agus [[Baile Ghib]] (atá suite leath bhealach idir [[an Uaimh]] agus [[Ceanannas|Ceanannas na Mí]]). Bunaíodh [[Gaeltacht]] na Mí sa bhliain [[1935]] nuair a d'aistrigh an rialtas timpeall 400 duine as a bpobal féin i g[[Conamara]] go tithe nua in oirthear na tíre i g[[Contae na Mí]]. Fuair Ráth Cairn agus Baile Ghib stádas Gaeltachta sa bhliain [[1967]].

Is minic a luaitear [[Ráth Chairn]] ar an nuacht nó i gcúrsaí reatha Gaeltachta, ach go minic déantar dearmad ar Bhaile Ghib ó thuaidh de Ráth Chairn in aice leis an Uaimh.

== Daoine cáiliúla a bhfuil baint acu le Gaeltacht na Mí ==
* [[Darach Ó Catháin]] (Ráth Cairn)
* [[Bláthnaid Ní Chofaigh]] (Ráth Cairn)
* [[Hector Ó hEochagáin]] (Baile Ghib)
* [[Liam Mac Cóil]] (Ráth Cairn)

== Féach freisin ==
* [[An Ghaeilge]]
* [[An Ghaeltacht]]
* [[Nua-Ghaeltacht]]
* [[Gaeltacht Bhéal Feirste]]

{{síol}}

[[Catagóir:Gaeltacht na Mí| ]]
[[Catagóir:Gaeltacht]]
[[Catagóir:Contae na Mí]]
[[Catagóir:An Ghaeltacht de réir chontae|Mi]]</text>
      <sha1>3abdb8trvlhqwcupqtis7ohwtafsq80</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269888</id>
      <parentid>1269883</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:50:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>{{An Ghaeltacht}}</comment>
      <origin>1269888</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1207" sha1="661fr24l57n834t730dapkpjieed4t0" xml:space="preserve">Tá dhá cheantar i gceist atá suite i n'''Gaeltacht na Mí''' — [[Ráth Cairn]] nó Rath Chairn (atá suite gar do [[Baile Átha Buí|Bhaile Átha Buí]]) agus [[Baile Ghib]] (atá suite leath bhealach idir [[an Uaimh]] agus [[Ceanannas|Ceanannas na Mí]]). Bunaíodh [[Gaeltacht]] na Mí sa bhliain [[1935]] nuair a d'aistrigh an rialtas timpeall 400 duine as a bpobal féin i g[[Conamara]] go tithe nua in oirthear na tíre i g[[Contae na Mí]]. Fuair Ráth Cairn agus Baile Ghib stádas Gaeltachta sa bhliain [[1967]].

Is minic a luaitear [[Ráth Chairn]] ar an nuacht nó i gcúrsaí reatha Gaeltachta, ach go minic déantar dearmad ar Bhaile Ghib ó thuaidh de Ráth Chairn in aice leis an Uaimh.

== Daoine cáiliúla a bhfuil baint acu le Gaeltacht na Mí ==
* [[Darach Ó Catháin]] (Ráth Cairn)
* [[Bláthnaid Ní Chofaigh]] (Ráth Cairn)
* [[Hector Ó hEochagáin]] (Baile Ghib)
* [[Liam Mac Cóil]] (Ráth Cairn)

== Féach freisin ==
* [[An Ghaeilge]]
* [[An Ghaeltacht]]
* [[Nua-Ghaeltacht]]
* [[Gaeltacht Bhéal Feirste]]

{{An Ghaeltacht}}
{{síol-ie}}

[[Catagóir:Gaeltacht na Mí| ]]
[[Catagóir:Gaeltacht]]
[[Catagóir:Contae na Mí]]
[[Catagóir:An Ghaeltacht de réir chontae|Mi]]</text>
      <sha1>661fr24l57n834t730dapkpjieed4t0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Bailte i gContae Ros Comáin</title>
    <ns>14</ns>
    <id>10381</id>
    <revision>
      <id>1269842</id>
      <parentid>65505</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T16:49:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Ros Comáin</comment>
      <origin>1269842</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="91" sha1="hqqqo5jrwb5w197svh2mtcgtsl0ncej" xml:space="preserve">[[Catagóir:Bailte in Éirinn|Ros Comain]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Ros Comáin]]</text>
      <sha1>hqqqo5jrwb5w197svh2mtcgtsl0ncej</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Phortaingéilis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10603</id>
    <revision>
      <id>1269929</id>
      <parentid>1207787</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T04:25:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269929</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4874" sha1="9jfz1mo4opk3rg4lzmpoeas5z6rbtdo" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í '''an Phortaingéilis''' teanga náisiúnta [[an Phortaingéil|na Portaingéile]], chomh maith le 5 dtír neamhspleách eile ar fud an domhain. Labhraíonn timpeall is 280 milliún duine ó dhúchas í ar fud an domhain, agus céad milliún eile mar dhara teanga nó mar theanga iasachta. Mar sin, tá sí ar theangacha móra an domhain, agus meastar go bhfuil sí ar an tséú teanga is líonmhaire cainteoirí.

Chuaigh an [[teanga (cumarsáid)|teanga]] ar fud an domhain nuair a bhunaigh na Portaingéalaigh a n-impireacht choilíneach. Inniu, tá sí ar an tseachtú teanga is líonmhaire cainteoirí. Is í an Phortaingéilis atá ó dhúchas ag duine as gach beirt i [[Meiriceá Theas]], cé nach labhraítear ach in aon tír amháin í - [[an Bhrasaíl]].

Cé go bhfuil dlúthghaol ag an bPortaingéilis leis an [[An Spáinnis|Spáinnis]], rud atá le haithint ar an ngramadach ach go háirithe, tá fuaimeanna na teanga níos cosúla leis an bh[[An Fhraincis|Fraincis]] agus leis an g[[An Chatalóinis|Catalóinis]], nó bíonn gutaí doiléire agus gutaí srónacha le cloisteáil sa Phortaingéilis. 

Mar cheann de theangacha móra an domhain, is léir gur teanga mhór [[litríocht]]a agus [[filíocht]]a í freisin. Is é an cur síos a thug duine d'fhilí móra na Brasaíle ar a theanga dhúchais ná ''bláth deireanach Latium, chomh fiáin, chomh hálainn''.

== Stór focal ==

Fuair an Phortaingéilis an chuid is mó dá stór focal ón [[An Laidin|Laidin]], ach thairis sin, tá focal Araibise, Bascaise, Ceilteacha agus Gearmáinice (ó na [[Viseagotaigh]]) ann. 

Meadaiodh stor focal na Portaingeilise le meadu Impireacht na Portaingeile le linn na haoiseanna. Cloistear a lán focal ó na teangacha bundúchasacha sa Bhrasaíl, mar shampla. Bhí an teanga bhundúchasach ''Nheengatu'' nó ''lingua geral'' (&quot;teanga ghinearálta&quot;) á labhairt go coitianta faoin tuath, fiú ag sliocht na nEorpach, agus is iomaí focal a tháinig ón teanga sin, go háirithe ainmneacha na n-ainmhithe, na n-éan agus na bplandaí. (Inniu, ní chloisfeá an ''lingua geral'' ach i gcorr-áit sa Bhrasaíl. Teanga Tupi-Guaraní í a bhfuil gaol aici le [[An Ghuaráinis|Guaráinis]] [[Paragua|Pharagua]].) 

Bhí an-trádáil ag na Portaingéalaigh sa Chian-Oirthear, tráth, agus ba ansin a d'fhoghlaim siad an focal Sínise ''chá'', tae. (Le fírinne, is ionann ''chá'' agus &quot;tae&quot; mar fhocail, ach tháinig siad ó chanúintí difriúla Sínise.) 

== Gramadach ==
Ta coras briathra taite sa Portaingéilise, mar is dual do theanga Rómánsach.

==Cá labhraítear Portaingéilis?==

==== An Bhrasaíl ====

Is í Portaingéilis an t-aon teanga oifigiúil sa Bhrasaíl.   

==== Angóla ====

Is teanga oifigiúil í an Phortaingéilis in Angóla. 

====Mósaimbíc====

Is í an Phortaingéilis an t-aon teanga oifigiúil i Mósaimbíc. Bhí eolas ar an bPortaingéilis ag 50̥% den daonra sa bhliain 2007 ach  ó dhúchas ag 3% (1998).  

==== An Fhrainc ====
Tá 650,000 duine de shíolrach na Portaingéile ina gcónaí ann.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.insee.fr/fr/statistiques/3633212|teideal=L'essentiel sur... les immigrés et les étrangers  {{!}} Insee|work=www.insee.fr|dátarochtana=2021-03-13}}&lt;/ref&gt; 

===São Tomé agus Príncipe===

Is í Portaingéilis an teanga oifigiúil i São Tomé agus Príncipe. Tá 98% den daonra ábalta í a labhairt. 

=== Tíortha eile ===

====An Astráil====

I 2001 bhí Portaingéilis ina theanga dhúchais ag 23,688 duine san Astráil. 

====Ceanada====

I 2011 bhí Portaingéilis ina theanga dhúchais ag 211,335 duine i gCeanada ( 219,275 duine i 2006). 

====Guine Bissau====
Is í Portaingéilis an teanga oifigiúil i bPoblacht Guine Bissau, ó dúchas ag 11-14% den daonra.

====An Ghuine Mheánchiorclach====

Is teanga oifigiúil í an Phortaingéilis sa Ghuine Mheánchiorclach chomh maith leis an Spáinnis agus an Fhraincis. 

====Macau====

Is teanga oifigiúil í an Phortaingéilis i Macau, ag 0.6% den daonra.

====An Namaib====

Cé nach bhfuil an Phortaingéilis oifigiúil sa Namaib, measadh i 2011 go raibh sí ina theanga dhúchais ag timpeall 100,000 (4-5% den daonra). 

====S.A.M.====

De réir American Community Survey 2006-2010 bhí an Phortaingéilis á labhairt ag 684,493 duine i S.A.M.. Bhí thart ar 26.5% (181,437) na cainteoirí ina gcónaí i Massachusetts.

==== Tíomór Thoir ====

Teanga oifigiúil i dTíomór Thoir. Measadh i 2012 go raibh 35% den daonra Tíomór Theas ábalta Portaingéilis a léamh, scríobh agus í a labhairt.

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Teangacha oifigiúla an AE}}
{{Síol-teanga}}

{{DEFAULTSORT:Phortaingeilis, An}}
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Theas]]
[[Catagóir:Teangacha na hAfraice]]
[[Catagóir:An Phortaingéil]]</text>
      <sha1>9jfz1mo4opk3rg4lzmpoeas5z6rbtdo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269930</id>
      <parentid>1269929</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T04:30:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269930</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4881" sha1="4ciwbq2y8u7qdc2wftu8jkchbzr9dau" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í '''an Phortaingéilis''' teanga náisiúnta [[an Phortaingéil|na Portaingéile]], chomh maith le 5 dtír neamhspleách eile ar fud an domhain. Labhraíonn timpeall is 280 milliún duine ó dhúchas í ar fud an domhain, agus céad milliún eile mar dhara teanga nó mar theanga iasachta. Mar sin, tá sí ar theangacha móra an domhain, agus meastar go bhfuil sí ar an tséú teanga is líonmhaire cainteoirí.

Chuaigh an [[teanga (cumarsáid)|teanga]] ar fud an domhain nuair a bhunaigh na Portaingéalaigh a n-impireacht choilíneach. Inniu, tá sí ar an tseachtú teanga is líonmhaire cainteoirí. Is í an Phortaingéilis atá ó dhúchas ag duine as gach beirt i [[Meiriceá Theas]], cé nach labhraítear ach in aon tír amháin í - [[an Bhrasaíl]].

Cé go bhfuil dlúthghaol ag an bPortaingéilis leis an [[An Spáinnis|Spáinnis]], rud atá le haithint ar an ngramadach ach go háirithe, tá fuaimeanna na teanga níos cosúla leis an bh[[An Fhraincis|Fraincis]] agus leis an g[[An Chatalóinis|Catalóinis]], nó bíonn gutaí doiléire agus gutaí srónacha le cloisteáil sa Phortaingéilis. 

Mar cheann de theangacha móra an domhain, is léir gur teanga mhór [[litríocht]]a agus [[filíocht]]a í freisin. Is é an cur síos a thug duine d'fhilí móra na Brasaíle ar a theanga dhúchais ná ''bláth deireanach Latium, chomh fiáin, chomh hálainn''.

== Stór focal ==

Fuair an Phortaingéilis an chuid is mó dá stór focal ón [[An Laidin|Laidin]], ach thairis sin, tá focail Araibise, Bascaise, Ceilteacha agus Gearmáinice (ó na [[Viseagotaigh]]) ann. 

Le linn na haoiseanna, meadaíodh foclóir na Portaingéilise le méadú Impireacht na Portaingéile. Cloistear a lán focal ó na teangacha bundúchasacha sa Bhrasaíl, mar shampla. Bhí an teanga bhundúchasach ''Nheengatu'' nó ''lingua geral'' (&quot;teanga ghinearálta&quot;) á labhairt go coitianta faoin tuath, fiú ag sliocht na nEorpach, agus is iomaí focal a tháinig ón teanga sin, go háirithe ainmneacha na n-ainmhithe, na n-éan agus na bplandaí. (Inniu, ní chloisfeá an ''lingua geral'' ach i gcorr-áit sa Bhrasaíl. Teanga Tupi-Guaraní í a bhfuil gaol aici le [[An Ghuaráinis|Guaráinis]] [[Paragua|Pharagua]].) 

Bhí an-trádáil ag na Portaingéalaigh sa Chian-Oirthear, tráth, agus ba ansin a d'fhoghlaim siad an focal Sínise ''chá'', tae. (Le fírinne, is ionann ''chá'' agus &quot;tae&quot; mar fhocail, ach tháinig siad ó chanúintí difriúla Sínise.) 

== Gramadach ==
Ta córas briathra táite sa Portaingéilise, mar is dual do theanga Rómánsach.

==Cá labhraítear Portaingéilis?==

==== An Bhrasaíl ====

Is í Portaingéilis an t-aon teanga oifigiúil sa Bhrasaíl.   

==== Angóla ====

Is teanga oifigiúil í an Phortaingéilis in Angóla. 

====Mósaimbíc====

Is í an Phortaingéilis an t-aon teanga oifigiúil i Mósaimbíc. Bhí eolas ar an bPortaingéilis ag 50̥% den daonra sa bhliain 2007 ach  ó dhúchas ag 3% (1998).  

==== An Fhrainc ====
Tá 650,000 duine de shíolrach na Portaingéile ina gcónaí ann.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.insee.fr/fr/statistiques/3633212|teideal=L'essentiel sur... les immigrés et les étrangers  {{!}} Insee|work=www.insee.fr|dátarochtana=2021-03-13}}&lt;/ref&gt; 

===São Tomé agus Príncipe===

Is í Portaingéilis an teanga oifigiúil i São Tomé agus Príncipe. Tá 98% den daonra ábalta í a labhairt. 

=== Tíortha eile ===

====An Astráil====

I 2001 bhí Portaingéilis ina theanga dhúchais ag 23,688 duine san Astráil. 

====Ceanada====

I 2011 bhí Portaingéilis ina theanga dhúchais ag 211,335 duine i gCeanada ( 219,275 duine i 2006). 

====Guine Bissau====
Is í Portaingéilis an teanga oifigiúil i bPoblacht Guine Bissau, ó dúchas ag 11-14% den daonra.

====An Ghuine Mheánchiorclach====

Is teanga oifigiúil í an Phortaingéilis sa Ghuine Mheánchiorclach chomh maith leis an Spáinnis agus an Fhraincis. 

====Macau====

Is teanga oifigiúil í an Phortaingéilis i Macau, ag 0.6% den daonra.

====An Namaib====

Cé nach bhfuil an Phortaingéilis oifigiúil sa Namaib, measadh i 2011 go raibh sí ina theanga dhúchais ag timpeall 100,000 (4-5% den daonra). 

====S.A.M.====

De réir American Community Survey 2006-2010 bhí an Phortaingéilis á labhairt ag 684,493 duine i S.A.M.. Bhí thart ar 26.5% (181,437) na cainteoirí ina gcónaí i Massachusetts.

==== Tíomór Thoir ====

Teanga oifigiúil i dTíomór Thoir. Measadh i 2012 go raibh 35% den daonra Tíomór Theas ábalta Portaingéilis a léamh, scríobh agus í a labhairt.

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Teangacha oifigiúla an AE}}
{{Síol-teanga}}

{{DEFAULTSORT:Phortaingeilis, An}}
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha Mheiriceá Theas]]
[[Catagóir:Teangacha na hAfraice]]
[[Catagóir:An Phortaingéil]]</text>
      <sha1>4ciwbq2y8u7qdc2wftu8jkchbzr9dau</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Bailte i gContae Liatroma</title>
    <ns>14</ns>
    <id>11313</id>
    <revision>
      <id>1269853</id>
      <parentid>65347</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:08:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>++</comment>
      <origin>1269853</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="111" sha1="suq1q0qjhhvkcp00sga8x681bzeotrq" xml:space="preserve">[[Catagóir:Bailte in Éirinn|Liatroma, Bailte i gContae]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Liatroma|Bailte]]</text>
      <sha1>suq1q0qjhhvkcp00sga8x681bzeotrq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An tAontas Sóivéadach</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11527</id>
    <revision>
      <id>1269940</id>
      <parentid>1253188</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T05:50:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269940</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28083" sha1="8f9n84djwenvr7xijk5sj4fwy2kwgo7" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}
Stát [[Cumannachas|cumannach]] ab ea '''Aontas na bPoblachtaí Sóivéadacha Sóisialacha''', nó ''An tAontas Sóivéadach'' ([[An Rúisis|Rúisis]]: ''Союз Советских Социалистических Республик/Saighiús Saiveitcích Saitiailistitescích Respúblic'') agus é suite san [[An Eoráise|Eoráise]], a mhair ón mbliain [[1922]] go dtí an bhliain [[1991]]. Ón mbliain [[1945]] go lá a scoir, bhí an tAontas Sóivéadach ina mhórchumhacht dhomhanda nach raibh ach na [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]] i gcomórtas léi, agus bhí an dá thír seo [[cogadh Fuar|ag déanamh téisclim cogaidh]] in aghaidh a chéile an chuid ba mhó den am i ndiaidh an [[An Dara Cogadh Domhanda|Dara Cogadh Domhanda]].

== Achoimre ==
Is iomaí duine a shíleann gur tháinig an tAontas Sóivéadach ar an bhfód a thúisce is a [[Réabhlóid Dheireadh Fómhair|shealbhaigh]] [[Vlaidímír Leinín|Vlaidímír Léinín]] agus na [[Boilséivigh]] an chumhacht sa [[An Rúis|Rúis]], ach ní mar sin a bhí. 

Mhair [[Cogadh Cathartha na Rúise]] ón mbliain 1917 go dtí 1922. Mar sin, níor fógraíodh an tAontas Sóivéadach sula raibh an cogadh thart le tamall maith anuas, ar an [[30 Nollaig]] [[1922]]. D'athraigh críocha geografacha na tíre ó am go ham, ach nuair a nascghabhadh Oirthear na Polainne, Oirthear na Rómáine (an Bheasaráib), [[an Eastóin]], [[an Laitvia]] agus [[an Liotuáin]], chomh maith le críocha áirithe eile, i ndiaidh an Dara Cogadh Domhanda, bhí an tAontas Sóivéadach tar éis an chuid ba mhó de na tailte a fhorghabháil a raibh baint acu le h[[Impireacht na Rúise]] go gairid roimh an Réabhlóid. Níorbh ach [[an Fhionlainn]] agus [[an Pholainn]] (a raibh fágtha di) an dá thír nár nascghabhadh, cé gur cuid den Rúis a bhí iontu roimh an mbliain [[1918]].

I mblianta an [[Cogadh Fuar|Chogaidh Fhuair]], b'é an tAontas Sóivéadach prótaitíopa na stát Cumannach go léir. Ní raibh ach aon pháirtí polaitiúil amháin ceadaithe sa tír, is é sin, [[Páirtí Cumannach an Aontais Shóivéadaigh]].

Ní raibh ach ceithre Phoblacht Shóivéadach ann nuair a bunaíodh an tAontas, ach sa bhliain [[1953]], bhí cúig cheann déag acu, is é sin, [[An Airméin|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na hAirméine]], [[An Asarbaiseáin (tír)|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na hAsarbaiseáine]], [[An Bhealarúis|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na Bealarúise]], [[An Eastóin|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na hEastóine]], [[An tSeoirsia|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na Seoirsia]], [[An Chasacstáin|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na Casacstáine]], [[An Chirgeastáin|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na Cirgeastáine]], [[An Laitvia|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na Laitvia]], [[An Liotuáin|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na Liotuáine]], [[An Mholdóiv|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na Moldáive]], [[An Rúis|Poblacht Shóivéadach Fheidearálach Shóisialach na Rúise]], [[An Táidsíceastáin|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na Táidsíceastáine]], [[An Tuircméanastáin|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na Tuircméanastáine]], [[An Úcráin|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na hÚcráine]], agus [[An Úisbéiceastáin|Poblacht Shóivéadach Shóisialach na hÚisbéiceastáine]]. Cé go raibh rialtas dúchais ag na poblachtaí éagsúla go hoifigiúil, bhí an chumhacht go léir i [[Moscó]], agus na poblachtaí ag comhlíonadh gach ordú ó Bhiúró Polaitiúil an Pháirtí Chumannaigh, arbh é fíor-rialtas an stáit Shóivéadaigh ar fad é, go humhal is go hurramach. Mar shampla, cé go raibh stádas oifigiúil ag an teanga réigiúnach i ngach poblacht, is é an chuma a tháinig ar na cúrsaí i rith na mblianta ná go bhfuair an Rúisis an lámh in uachtar ar an gcuid ba mhó de theangacha na bpoblachtaí. Sa Bhealarúis, mar shampla, níor tháinig mórán bisigh ar an teanga náisiúnta i ndiaidh na mblianta Sóivéadacha féin.

Sa bhliain [[1991]], bhain na tíortha seo amach an neamhspleáchas, ach idir an dá linn, is iomaí cor éagsúil a cuireadh ina gcinniúint. Tá an Eastóin, an Laitvia, agus an Liotuáin ina mballstáit den Aontas Eorpach inniu. Na poblachtaí eile, is baill iad de Chomhlathas na Stát Neamhspleách, eagraíocht idirnáisiúnta a bunaíodh le comhoibriú a chothú idir na stáit iar-Shóivéadacha. Níl an Tuircméanastáin ach ina ballstát seachtrach faoi láthair, ach bhí ballraíocht iomlán aici go dtí an 26ú lá de Mhí Lúnasa sa bhliain [[2005]].[[Íomhá:Lenin 1919-03-18.jpg|mion|220x220px|Léinín ag gríosú na sluaite|alt=|clé]]
== Stair ==
Is gnách a cheapadh gurbh é an tAontas Sóivéadach a tháinig i gcomharbas ar Impireacht na Rúise, mar stát. Mhair an Sár deireanach, [[Nioclás II na Rúise|Nioclás a Dó]], ag rialú na tíre sin go dtí Márta 1917, agus sa chéad bhliain eile, dhúnmharaigh na Boilséivigh é agus a theaghlach. I Mí na Nollag 1922, fógraíodh an tAontas Sóivéadach mar aontas a raibh an Rúis, an Úcráin, an Bhealarúis agus an Phoblacht Thras-Chugasach ina mbaill de. Bhí na poblachtaí seo ar fad á rialú ag páirtithe Boilséiveacha.

=== An Réabhlóideachas Rúiseach ===

Thosaigh réabhlóideachas nua-aimseartha sa Rúis sa bhliain [[1823]], nuair a d'éirigh Lucht Mhí na Nollag (''Dekabristy'' / ''Декабристы'') amach in aghaidh na hImpireachta. Oifigigh óga airm ab ea na ''Dekabristy'' agus iad faoi thionchar an smaointeachais Liobrálaigh a bhí ag dul timpeall na Rúise san am sin. B'é an bunreacht scríofa an rud ba mhó a theastaigh uathu a chur i bhfeidhm sa Rúis, nó is amhlaidh gur uathlathas mínáireach ab ea Impireacht na Rúise gan srianta ar bith le cumhacht an tSáir. 

Rinne na hImpirí iarrachtaí áirithe le maolú ar an réabhlóideachas trí leasuithe polaitiúla. Mar shampla, cuireadh an seirfeachas ar ceal sa bhliain [[1861]]. Bhí na leasuithe ag teacht i bhfad rómhall, dar leis na réabhlóidithe, agus nuair a chaill na Rúisigh an cogadh in aghaidh na Seapánach, sa bhliain 1905, chuaigh muintir na Rúise chun cearmansaíochta ar an Impire don chéad uair. Bhain siad amach an ''Dúma'', an chéad pharlaimint Rúiseach, ach ní raibh an tImpire sásta mórán fíorchumhachtaí a bhronnadh ar an bparlaimint seo. Chaith na Feisirí an chuid ba mhó den am ag óráidíocht, agus ós rud é nach raibh a gcuid focal in ann a dhath a athrú, bhí sé chomh maith acu bolscaireacht réabhlóideach a dhéanamh ina gcuid aitheasc. Go dtí sin, choinnigh an chinsireacht an cineál sin bolscaireachta taobh amuigh den tsaol phoiblí, ach anois, b'éigean do na nuachtáin gach focal a chur i gcló. Faoi bhrú na bolscaireachta seo, chuaigh muintir na Rúise go sciobtha chun radacachais, agus níor tháinig mórán maolú ar na trioblóidí.

=== Réabhlóid na Feabhra ===

Sa [[An Chéad Chogadh Domhanda|Chéad Chogadh Domhanda]], ní raibh ag éirí go rómhaith leis na Rúisigh, agus thairis sin, rith an bia gann sna cathracha. Maidir le Nioclás, ní raibh sé ina Impire ró-chumasach riamh. Bhí sé go mór mór faoi thionchar a mhná céile, Alexandra, a raibh dearcadh thar a bheith frithghníomhach aici, agus, thairis sin, bhí slusaithe éagsúla ina thimpeall ag déanamh plámáis leis, agus iad ag moladh dó gan oiread is orlach a thabhairt isteach don daoscarshlua a bhí ag éileamh cearta agus saoirse. 
[[Íomhá:Rasputin piercing eyes.jpg|mion|[[Grigoriy Rasputin|Rasputin]]|clé]]
B'é [[Grigoriy Rasputin]] (''Григорий Распутин'') a bhí i gceannas ar na slusaithe seo ar fad. Bráthair siúil ón tSibéir a bhí ann nach raibh léann ar bith aige, ach bhí sé á urramú go mór mór ag bean chéile an Impire, a chreid gurbh eisean guth na fíor-chosmhuintire Rúisí sa chúirt. Sa bhliain 1916, áfach, dhúnmharaigh an Prionsa Felix Yusupov é—fear frithghníomhach, antoisceach ón eite dheas, a bhí den tuairim gur diabhal i riocht an duine ab ea Rasputin. Nuair a bhí an eite dheas féin in ann a leithéid a dhéanamh, ba léir nach raibh mórán duine fanta sa Rúis a bheadh muiníneach as an Impire, agus, ní nárbh ionadh, chuir [[Réabhlóid na Feabhra]] an Sár ó chumhacht sa bhliain 1917.

=== Réabhlóid Dheireadh Fómhair ===

Tháinig Rialtas Sealadach i gceannas ar an Rúis, ach níor mhair sé i bhfad. Ní raibh lucht an Rialtais Shealadaigh sásta scor den chogadh—an Chéad Chogadh Domhanda—ina raibh an tír sáite, nó bhí siad meáite ar an gcogadh a thabhairt chun críche agus an phoblacht liobrálach a chur ar bun ina dhiaidh sin. Níor shásaigh an dearcadh seo an chosmhuintir, áfach, nó bhí na Rúisigh dubh dóite den chogadh cheana. Thosaigh na saighdiúirí, na scológa agus an lucht oibre ag bunú comhthionóil iomaíochta dá gcuid féin—sóivéidí (is é is ciall leis an bhfocal Rúisise úd ''Совет/Sovet'' ná &quot;comhairle&quot;). 

Bhain na Boilséivigh a leas féin as na sóivéidí, agus d'éiligh Léinín &quot;an chumhacht iomlán a bhaint amach do na sóivéidí&quot;. I Réabhlóid Dheireadh Fómhair, shealbhaigh na Boilséivigh an chumhacht agus chaith siad an Rialtas Sealadach i dtóin phríosúin. San am sin, bhí eite chlé an [[Páirtí na Sóisialaithe Réabhlóideacha|Pháirtí Shóisialaigh Réabhlóidigh]] ag tacú leo go fóill, ach sa deireadh thiar thall, bhí siad sin féin lena stádas a chailleadh mar pháirtí dlíthiúil.

=== An Cogadh Cathartha ===

Ní raibh gach duine sa Rúis sásta an chumhacht a fhágáil ag lucht leanúna Léinín, áfach, agus phléasc cogadh fuilteach cathartha amach i ndiaidh Réabhlóid Dheireadh Fómhair. D'éirigh leis na Boilséivigh an cogadh a bhuachan le lámh láidir, agus iad go mór i dtuilleamaí cineál colúin reatha - an ''Cheka'' (giorrúchán is ea an t-ainm seo a sheasann do na focail Rúisise ''Чрезвычайная комиссия/Chrezvychaynaya komissiya'', is é sin, an Coimisiún Neamhghnách—nó &quot;Coimisiún Neamhghnách uile-Rúiseach na Troda in aghaidh na Frithréabhlóide agus na Sabaitéireachta&quot;, leis an ainm iomlán Rúisise a aistriú go Gaeilge).

Mar chuid den chogaíocht a thosaigh i ndiaidh do na Boilséivigh an chumhacht a fhorghabháil, d'éirigh ina chath idir an Rúis Bhoilséiveach agus an Pholainn, a bhí díreach ag baint amach a neamhspleáchais. D'éirigh leis na Polannaigh, fiú, [[Cív]], príomhchathair na hÚcráine, a shealbhú agus a choinneáil ar feadh tamaill, ach sa deireadh, b'éigean dóibh an chathair a thréigean agus tarraingt ar ais go dtí an Pholainn. Bhí marcshlua an Airm Dheirg faoi cheannas an Mharascail Semyon Budyonnyi in ann Vársá féin a bhagairt, ach stop na fórsaí Polannacha iad go gairid roimhe sin, i Mí Lúnasa 1920, agus chuir ruaigeadh orthu. Nuair a síníodh an conradh síochána i [[Ríge]], príomhchathair na Laitvia, i dtús na bliana 1921, fágadh iarthar na hÚcráine agus na Bealarúise ag na Polannaigh. Faoin gcogadh seo, dála an scéil, a scríobh an scríbhneoir clúiteach Sóivéadach [[Isaak Babel]] a phríomhshaothar, an díolaim gearrscéalta úd ''Конармия/Konarmiya'' (&quot;An Marcshlua&quot;).[[Íomhá:Lenin attempt.jpg|mion|220x220px|Fanny Kaplan: Пчёлин, Владимир Николаевич (1859–1941)|alt=|clé]]
=== Aon Pháirtí Amháin ===
Rialtas aon pháirtí amháin ab ea rialtas na mBoilséiveach san Aontas Sóivéadach ón chéad tús. Go gairid i ndiaidh Réabhlóid Dheireadh Fómhair, bhí siad ag comhoibriú le heite chlé an Pháirtí Shóisialaigh Réabhlóidigh, ach nuair a chonaic na Sóisialaigh Réabhlóideacha, páirtí a raibh tacaíocht na sluaite móra leis ar dtús, an dóigh chiniciúil a raibh na Boilséivigh ag cur na bpáirtithe eile faoi chois, rinne daoine den pháirtí iarracht Léinín a chur as cumhacht le lámh láidir i Samhradh na bliana [[1918]]. Cloíodh an cheannairc go cruálach, agus nuair a scaoil Fanny Kaplan dhá urchar le Léinín ar an 30ú lá de Mhí Lúnasa [[1918]], coisceadh an páirtí scun scan, agus caitheadh na baill ar fad i dtóin phríosúin. Mar sin, nuair a fógraíodh an tAontas Sóivéadach go hoifigiúil, ní raibh baill d'aon pháirtí polaitiúil eile ach na Boilséivigh ar an rialtas le fada an lá. 	 

=== Ó Chogadh go Síocháin ===

Le linn an Chogaidh Chathartha, bhí an rialtas Boilséiveach ag cloí go dian le polasaí Cumannach i gcúrsaí eacnamaíochta, agus is gnách &quot;Cumannachas an Chogaidh&quot; a thabhairt ar an gcur chuige a bhí ag an rialtas i gcúrsaí an gheilleagair sna blianta sin. Chothaigh Cumannachas an Chogaidh míshástacht fiú i measc na mairnéalach cogaidh, a bhí ar ceann de na dreamanna ba mhó a chabhraigh le Léinín an chumhacht a shealbhú. I ndiaidh cheannairc na mairnéalach seo i mbunáit chabhlaigh Kronstadt in aice le Cathair Pheadair, chinn Léinín ar éirí as Cumannachas an Chogaidh, agus i Márta 1921, tugadh isteach NEP—an Polasaí Nua Eacnamaíochta (''Новая экономическая политика'' (''НЭП'') / ''Novaya ekonomicheskaya politika'' (''NEP''))—a lig scód áirithe leis an bhfiontraíocht phríobháideach arís. 	 
[[Íomhá:Flag of the League of Nations (1939–1941).svg|mion]][[Íomhá:JStalin Secretary general CCCP 1942.jpg|mionsamhail|[[Iósaf Stailín]], deachtóir an Aontais Shóivéadaigh]]
=== Caidreamh idirnáisiúnta ===
Cé gur chuidigh [[an Rúis]] leis na comhghuaillithe [[an Chéad Chogadh Domhanda]] a bhaint,&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20200604182555/https://www.stmarys-belfast.ac.uk/aisaonad/comhaid/An_Cogadh_Fuar.pdf An Cogadh Fuar], St Mary's, [[Béal Feirste]]&lt;/ref&gt; níor tugadh cuireadh dá gceannairí bheith páirteach i gComhdháil Síochána Pháras a shocraigh ceisteanna na hEorpa le [[Conradh Versailles]]. Mar sin, níor ligeadh do APSS bheith páirteach i g[[Conradh na Náisiún]].  	 

=&gt; Mar sin, ar thaobh idirnáisiúnta, caitheadh leis an SPSS mar a bheadh díbeartach ann. 	 

=== Bás Léinín agus deachtóireacht Stailín ===
Sa bhliain 1924, cailleadh Léinín. Bhí a shláinte ag luí air le tamall, nó níor bhisigh sé riamh i gceart i ndiaidh an ionsaí a rinne Kaplan air. Sa bhliain 1922, fuair sé an chéad stróc, agus thosaigh sé ag éirí as gnáthaimh laethúla an rialtais agus á bhfágáil faoi dhaoine eile. I ndiaidh a bháis, thosaigh iomaíocht bhorb bhinbeach idir lucht a chomharbais faoin gcumhacht, agus b'é Iósaif Stailín a bhain an chraobh sa deireadh. I dtús na dtríochaidí, ní raibh aon duine fágtha san Aontas Sóivéadach a d'fhéadfadh Stailín a cheistiú. An céile iomaíochta ba láidre a bhí ann, mar atá, [[Leon Trotscaí]], chuaigh seisean ar deoraíocht ón Aontas Sóivéadach go Meicsiceo, áit ar mharaigh gníomhaí rúnda de chuid Stailín é sa bhliain [[1940]].

Sa bhliain [[1928]], chuir Stailín tús leis an chéad Phlean Cúig Bliana san Aontas Sóivéadach. Murab ionann agus an dearcadh idirnáisiúnta a bhí á chur in iúl ag Léinín agus ag Trotscaí ó thús na réabhlóide, bhí na Pleananna Cúig Bliana meáite ar an Sóisialachas a chur ar bun in aon tír amháin. Chuaigh an Stát i gceannas ar na monarchanna agus ar na fiontair thionsclaíocha ar fad a bhí ag obair sa tír, agus bunaíodh feirmeacha comhsheilbhe ([[Calchas|calchais]]) ar fud an Aontais Shóivéadaigh. D'iompaigh an tír ina cumhacht mhór tionsclaíochta, ach san am céanna, fágadh cuid mhór den daonra ar an mblár fholamh. Chuir na scológa go fíochmhar in aghaidh bhunú na gcalchas, agus nuair a chuaigh na húdaráis i dtuilleamaí na láimhe láidre, fuair na milliúin de dhaoine bás sa teagmháil. Níor tháinig aon mhaolú ar chorraíl na sochaí sna tríochaidí ach an oiread. Phurgaigh an Stailín an páirtí le fáil réitithe de na sean-Bhoilséivigh a thabhaigh a dhintiúirí ó Léinín féin, agus chuir sé daoine ní b'óige, ní ba sochomhairlí ina n-áit. 
[[Íomhá:Gulag work.jpeg|mion|220x220px|Gulag, campa géibhinn|alt=]]
San am céanna, cimíodh na mílte gnáthshaoránaigh Shóivéadacha ar chúiseanna doiléire, agus murar maraíodh scun scan iad, cuireadh i gceann de na campaí daoroibre iad. Tógadh mogalra uilechuimsitheach de na campaí seo ar fud na tíre, agus údarás ar leith á riar is á reachtáil—[[GULag]] (''ГУЛАГ''), nó Príomhúdarás na gCampaí Géibhinn. B'é a ba chuspóir leis na campaí seo go hoifigiúil ná obair fhónta a sholáthar do &quot;choirpigh&quot; le hiad a chur ar bhealach a leasa, ach is é an rud a bhí ag tarlú i dháiríre ná go raibh na fíorchoirpigh ag mursantacht ar na campaí ar fad, nuair nach raibh meas an mhadra ag na séiléirí ná ag na coirpigh ar na cimí polaitiúla, nár thuig go leor acu go raibh aon rud as cosán déanta acu ar aon nós.

Cé go raibh an tIarthar agus an tAontas Sóivéadach mímhuiníneach as a chéile, mhéadaigh ar an gcomhoibriú eatarthu i rith na d[[1930idí|tríochaidí]]. Sa bhliain [[1933]], thosaigh an caidreamh dioplómaitiúil idir an tAontas Sóivéadach agus [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|na Stáit Aontaithe]]. Ceithre bliana ina dhiaidh sin, thacaigh an tAontas Sóivéadach go gníomhach le lucht leanúna na Poblachta i g[[Cogadh Cathartha na Spáinne]] in aghaidh [[Francisco Franco|Franco]] a bhí ag fáil cabhrach ó Fhaisistigh na hIodáile agus ó Naitsithe na Gearmáine. Mar sin féin, i ndiaidh don Ríocht Aontaithe agus don Fhrainc Conradh München a shíniú leis an nGearmáin, bhí an tAontas Sóivéadach sásta comhoibriú le Hitler i gcúrsaí eacnamaíocha agus míleata. [[Íomhá:Stalingrad - ruined city.jpg|mion|220x220px|Stalingrad, 1943, dóite go talamh|alt=]]Sa bhliain [[1939]], shínigh an tAontas Sóivéadach agus an Ghearmáin Naitsíoch Conradh Ribbentrop agus Molotov, nó conradh neamhionsaí, inar ghéill siad an ceart dá chéile críocha áirithe in Oirthear na hEorpa a fhorghabháil beag beann ar a chéile. De thoradh an chonartha seo, d'fhorghabh an tAontas Sóivéadach an Eastóin, an Laitvia, agus an Liotuáin, agus i Mí Mheán Fómhair sa bhliain [[1939]], ghabh na fórsaí Sóivéadacha oirthear na Polainne nuair a bhí na Gearmánaigh tar éis an tír sin a ionsaí ón iarthar. An chríochdheighilt a rinne an tAontas Sóivéadach agus an Ghearmáin Naitsíoch ar an bPolainn ansin, bhí sí socraithe sa Chonradh. 

I ndeireadh Mhí na Samhna sa bhliain chéanna, [[Cogadh an Gheimhridh|d'ionsaigh an tAontas Sóivéadach an Fhionlainn]]. Is iomaí duine a chuir an cheist, an raibh an tAontas Sóivéadach ag brath ar an nGearmáin Naitsíoch a ionsaí nuair a bheadh sé sách cumhachtach le sin a dhéanamh, b'í an Ghearmáin féin a bhris an conradh agus a d'ionsaigh an tAontas Sóivéadach sa bhliain 1941. 

Chuaigh ionsaí na nGearmánach in abar i g[[Cath Stalingrad]] a mhair ón dara leath den bhliain 1942 go dtí an chéad leath na bliana 1943. B'ansin a casadh taoide an chogaidh, agus ina dhiaidh sin, d'éalaigh an tArm Gearmánach ón Aontas Sóivéadach trí Oirthear na hEorpa go dtí Beirlín féin, sular ghéill an Ghearmáin sa deireadh sa bhliain 1945. Cé go ndearna an cogadh an-éirleach san Aontas Sóivéadach, d'iompaigh an tír sin ina hollchumhacht dhomhanda de thoradh an chogaidh.

I dtús na tréimhse iarchogaidh, rinne an tAontas Sóivéadach a gheilleagar a atógáil agus a fhairsingiú, ach níor maolaíodh ar lárstiúradh an chórais. Chabhraigh an tAontas Sóivéadach le bail nua a chur ar thíortha Oirthear na hEorpa freisin, ach san am céanna, chuir sé an córas Cumannach i bhfeidhm sna tíortha sin freisin, agus hiompaíodh ina stáit shatailíteacha iad. Bhí gach tír acu á rialú ag rialtas soip, agus iad uile á gceangal den Aontas Sóivéadach trína mballraíocht i g[[Comhaontú Vársá|Conradh Vársá]] agus in eagraíocht eacnamaíoch na dtíortha Cumannacha (COMECON). I bhfianaise an impiriúlachais seo, d'iompaigh an [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]] agus na Stáit Aontaithe, a bhí ina gcomhghuaillithe ag an Aontas Sóivéadach i mblianta an chogaidh, — d'iompaigh siad ina naimhde. Thosaigh an Cogadh Fuar idir an tAontas Sóivéadach agus na Stáit Aontaithe nár tháinig deireadh leis sular thit an tóin as an gCumannachas.

=== I ndiaidh Stailín ===

Fuair Stailín bás ar an 5 Márta 1953. Nuair nach raibh comharba inghlactha ar fáil, chinn ardfheidhmeannaigh an Pháirtí Chumannaigh an tír a rialú in éineacht, ach mar sin féin, bhí siad ag iompairc le chéile go dian faoin gceannasaíocht. Ba é Nikita Khrushchev a ghnóthaigh an báire thart faoi lár na gcaogaidí, agus sa bhliain 1956, thug sé óráid inar cháin sé anlathas Stailín. Mhaolaigh sé ar na diansrianta freisin a bhí curtha ag Stailín le saoirse na sochaí. Sa bhliain chéanna, áfach, chloígh na saighdiúirí Sóivéadacha le lámh láidir iarrachtaí na nUngárach agus na bPolannach tuilleadh daonlathais a bhaint amach. 
[[Íomhá:Laika mockup.gif|mion|220x220px|Laika an madra|alt=]]
Faoin am seo, bhí an tAontas Sóivéadach ag déanamh an-dul chun cinn i gcúrsaí eolaíochta agus teicneolaíochta. Bhí na Sóivéadaigh ina gceannródaithe spásaireachta, nó ba iad a chuir an chéad satailít dhaondéanta, [[Sputnik 1|Sputnik]] a hAon, ag timpeallú an domhain, agus ina dhiaidh sin, scaoil siad an chéad neach beo—an madra [[Laika]]—agus an chéad duine, [[Yuri Gagarin]], ar an bhfithis timpeall an domhain. Ní raibh mórán maithe sna leasuithe talmhaíochta agus riaracháin a chuir Khrushchev i gcrích, áfach, agus níor éirigh leis go maith sna polasaithe eachtracha ach an oiread. 

Cé go raibh rialtas Cumannach curtha ar bun sa [[An tSín|tSín]], tháinig scoilt idir an tír sin agus an tAontas Sóivéadach, agus maidir leis an gcaidreamh leis na Stáit Aontaithe, bhí an cogadh fuar ar tí iompú ina chogadh dearg sa bhliain 1962, le linn [[Géarchéim na nDiúracán i gCúba|ghéarchéim na ndiúracán i gCúba]]. Sa bhliain 1964, b'éigean do Khrushchev éirí as agus dul ar pinsean ina ainneoin féin.
[[Íomhá:Joseph Stalin and Nikita Khrushchev, 1936.jpg|mion|220x220px|Khrushchev agus Stalin, 1936|alt=]]
Thosaigh tréimhse nua comhcheannasaíochta i ndiaidh scor Khrushchev, ach de réir a chéile, d'éirigh le Leonid Brezhnev, i dtús na seachtóidí, dearscnamh thar na ceannairí eile i saol polaitiúil na Rúise. D'fhéach Brezhnev leis an naimhdeas idir an tAontas Sóivéadach agus an tIarthar a mhaolú trí pholasaí an éideannais (détente), ach san am céanna, bhí sé ag méadú ar na harmálacha agus ar neart míleata an Aontais. Bhí cuma an mhí-ionraicis ar an éideannas, mar sin, agus nuair a d'ionsaigh an tAontas Sóivéadach [[an Afganastáin]] i ndeireadh na bliana 1979, bhí deireadh leis an éideannas, agus an cogadh fuar ag dul i neart arís.[[Íomhá:Brezhnev-color.jpg|mion|Leonid Brezhnev, Aibreán 1967|alt=|326x326px]]I ndiaidh iarrachtaí Khrushchev an eacnamaíocht a leasú sna seascaidí, chrom lucht ceannasaíochta an Aontais Shóivéadaigh ar na sean-nósanna arís. Bhí an tionsclaíocht ag forbairt is ag feabhsú go malltriallach, ach ní raibh ag éirí leis an talmhaíocht. Má bhí an tAontas Sóivéadach ábalta a chuid armálacha a choinneáil bord ar bhord leis na Stáit Aontaithe, bhí an róbhéim seo ar an téisclim chogaidh ag déanamh an-damáiste don gheilleagar. 
Má tháinig an tAontas Sóivéadach ar an bhfód de thoradh na díograise réabhlóidí, ní raibh a dhath ar bith den spiorad sin fágtha i mblianta Brezhnev. A mhalairt ar fad, bhí cuma an choimeádachais agus na do-athraitheachta ar an dóigh a rabhthas ag reáchtáil na tíre, rud a d'aithneofá ar chomh sean agus a bhí na ceannairí féin.

Fuair Leonid Brezhnev bás sa bhliain 1982. Ar feadh cúpla bliain ina dhiaidh sin, chonacthas beirt seanfhear, Yuriy Andropov agus Konstantin Chernenko, ag rialú an Aontais go tiubh sna sálaí ag a chéile. Ceannairí idirlinne ab ea iad nach raibh mórán difríochta idir iad agus Brezhnev. 

Sa bhliain 1985, áfach, tar éis bhás Chernenko, ba é [[Míchail Gorbaitseov]] (Mikhail Gorbachev) a ghlac ceannaireacht an pháirtí. Bhí sé i bhfad ní b'óige ná mar ba ghnách d'Ard-Rúnaí an Pháirtí Chumannaigh a bheith, agus chrom sé ar an [[eacnamaíocht]], an Páirtí agus an polasaí [[Meáin chumarsáide|meán cumarsáide]] a chur i gcrích. B'iad na focail '[[peireastráice]]&quot; (''[[perestroika]]'', &quot;atógáil, athstruchtúrú&quot;) agus &quot;[[gleasnast]]&quot; (''glasnost''', &quot;neamhbhailbhe&quot;) a tharraing Gorbachev chuige ag iarraidh a chuid leasuithe a shainmhíniú. B'é an [[gleasnast]] ba mhó a d'athraigh an saol san Aontas, nó bhain sé srianta na [[Cinsireacht|cinsireachta]] de na [[meáin chumarsáide]], ionas go bhfuair muintir an Aontais cead cainte agus teacht ar eolas an chéad uair riamh sa stair.
[[Íomhá:RIAN archive 485307 Mikhail Gorbachev.jpg|mion|[[Míchail Gorbaitsov|Míchail Gorbaitseov]] sa bhliain 1988]]
Ní raibh [[Míchail Gorbaitsov|Gorbaitseov]] féin ag súil leis an seachthoradh, áfach, gur thosaigh na poblachtaí Sóivéadacha éagsúla ag éileamh forlámhais ar a gcuid tailte, nó fiú [[Neamhspleách (polaitíocht)|neamhspleáchas]], de réir mar a cheadaigh Alt a 72 i m[[Bunreacht]] an Aontais Shóivéadaigh, cé nár ghlac aon duine an fhoráil sin dáiríre roimhe sin. 

Is iomaí poblacht a chóirigh an chéad [[toghchán]] saor leis an b[[parlaimint]] náisiúnta a vótáil isteach sa bhliain 1990. Na parlaimintí a toghadh san am sin, thosaigh siad ag achtú [[dlí]]&lt;nowiki/&gt;the nach raibh ag teacht le [[reachtaíocht]] an Aontais Shóivéadaigh, agus thosaigh &quot;Cogadh na nDlíthe&quot; idir an tAontas agus na poblachtaí seo.

Sa bhliain 1989, tháinig Comhdháil nua Ionadaithe an Phobail le chéile i bPoblacht Shóisialach Fheidearálach Shóivéadach na Rúise, an ceann is mó de bhallphoblachtaí an Aontais. Toghadh [[Boris Yeltsin]] ina Chathaoirleach ar an gComhdháil seo. Ar [[12 Meitheamh]] [[1990]], d'fhógair an Chomhdháil seo forlámhas na Rúise ar thailte na Rúise, agus chrom sí ar dhlíthe a reachtú a bhí ceaptha dlíthe áirithe de chuid an Aontais Shóivéadaigh a chur ar neamhní. 

Mhair an éiginnteacht dhlíthiúil seo ar feadh na bliana 1991, agus na poblachtaí ag baint amach neamhspleáchais de réir a chéile.
[[Íomhá:Boris Yeltsin 22 August 1991-1.jpg|mion|22 Lúnasa 1991ː [[Boris Yeltsin]]]]{{Main|Iarracht ar coup d'état san APSS i 1991}}

== Dlí ==
Le linn beagnach trí cheathrú céid, bhíodh réimeas na Sóivéadach ag streachailt i gcónaí le cuntas a thabhairt ar [[Dlí an Aontais Shóivéadaigh|an bhfeidhm a bhí ag an dlí]] fós i sochaí shóisialach, ar an leibhéal teoiriciúil agus ar an leibhéal praiticiúil araon.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.facebook.com/UCDSchoolofLaw/posts/3812038465487116|teideal=Evgeny Pashukanis|údar=Scoil Dlí, COBÁC|dáta=2018|dátarochtana=2021}}&lt;/ref&gt; 

Faightear dea-shampla den mhearbhall i lucht ceannais na [[Aontas na bPoblachtaí Sóivéadacha Sóisialacha|Sóivéadach]] maidir le ról an dlí sa tsochaí nua i gconair gairme a bhí ag [[Evgeny Pashukanis]]. Is comhartha gur cuireadh deireadh le gach díospóireacht phoiblí dháiríre maidir leis na ceisteanna seo gur chloígh sé leis an dearcadh [[Iósaf Stailín|Stailín]]&lt;nowiki/&gt;each i ndiaidh 1930 agus gur maraíodh é sa Phurgú Mór sa bhliain 1937.

Theip ar iarrachtaí [[Míchail Gorbaitseov|Mikhail Gorbachev]] an réimeas Sóivéadach a athstruchtúrú mar stát bunaithe ar [[Forlámhas an dlí|fhorlámhas an dlí]] de bharr easnamh mar sin. 

== Féach freisin ==
*[[Cogadh Fuar|An Cogadh Fuar]]
*[[Comhaontú Vársá]]
*[[Iarracht ar coup d'état san APSS i 1991]]
*[[Dlí an Aontais Shóivéadaigh]]
== Tagairtí ==
{{Reflist}}


{{DEFAULTSORT:Aontas Sóivéadach, An t}}
[[Catagóir:Aontas na bPoblachtaí Sóivéadacha Sóisialacha| ]]</text>
      <sha1>8f9n84djwenvr7xijk5sj4fwy2kwgo7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gaeltacht Thuaisceart an Oileán Úir</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13369</id>
    <revision>
      <id>1269892</id>
      <parentid>1129744</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:56:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>An Ghaeltacht</comment>
      <origin>1269892</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5250" sha1="ik5c94tjht49vx2lx03d9meznabqeo8" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

Ceantar atá ainmnithe go hoifigiúil mar acmhainn chun teanga labhairt na [[Gaeilge]] a chothú is ea '''Gaeltacht Thuaisceart an Oileáin Úir''' (nó '''Gaeltacht Bhuan Mheiriceá Thuaidh''').&lt;ref&gt;{{cite web|url = https://www.rte.ie/archives/2017/0613/882483-gaeltacht-in-canada/| foilsitheoir = RTÉ | work = rte.ie | teideal = Gaeltacht Bhuan Mheiriceá Thuaidh 2007 | dáta = 2007 | dátarochtana = 3 Meán Fómhair 2021 }}&lt;/ref&gt;  Tá an ceantar suite i dTamworth, [[Ontario]], taobh le hAbhainn an Bhradáin i mbaile fearainn Stone Mills i gcontaetha Lennox agus Addington.

[[Íomhá:Kingston, Ontario Location.png|thumb|Suíomh]]

==Stair==
In aice láimhe tá sráidbhaile Erinsville, áit a thóg a ainm ó na hÉireannaigh a lonnaigh ann san 19ú céad. Éireannaigh ba ea na chéad chúig mhéara ar an mbaile sin.&lt;ref name=&quot;indo&quot;&gt;{{cite web|url = http://www.independent.ie/world-news/north-america/bualadh-bos----gaeltacht-goes-global-43921.html |údar = McKittrick, David. | teideal = Bualadh bos...Gaeltacht goes global | work = Independent.ie | dáta = 18 Aibreán 2007}}&lt;/ref&gt;
   
Tá cáil bainte amach ag an gceantar anois ós ann atá an t-aon Ghaeltacht oifigiúil amháin taobh amuigh de Éirinn le fáil.&lt;ref name=&quot;Irish Emigrant&quot;&gt;{{cite web|url = http://www.emigrant.ie/article.asp?iCategoryID=69&amp;iArticleID=63093 | teideal = Canada to have first Gaeltacht | foilsitheoir = Irish Emigrant | dáta = Eanáir 2007}}&lt;/ref&gt; Ach murab ionann leis na Gaeltachtaí in Éirinn níl pobal buan de chainteoirí Gaeilge i nGaeltacht Bhuan Mheiriceá Thuaidh. 
 
Léirigh an tionscnamh oifigiúil an t-aitheantas agus an tacaíocht oifigiúil a bhí faighte ag an nGaeltacht nua. Bhí [[Declan Kelly]], Ambasadóir na hÉireann, i láthair, in éineacht le Helen Gannon ó [[Comhaltas Ceoltóirí Éireann|Chomhaltas Ceoltóirí Éireann]].&lt;ref name=&quot;bbc&quot;&gt;{{cite web|url = http://www.bbc.co.uk/northernireland/irish/blas/various_features/aralt.shtml | teideal = GAELTACHT CHEANADA | work = BBC Northern Ireland | dáta = Meitheamh 2007}}&lt;/ref&gt; I ráiteas oifigiúil a eisíodh ar 29 Bealtaine 2007, dúirt [[Éamon Ó Cuív]], [[Aire Gnóthaí Pobail Tuaithe agus Gaeltachta]]: &quot;Ba mhaith liom comhghairdeas a dhéanamh le pobal Cheanada mar gur bhunaigh siad i gCeanada an chéad Ghaeltacht riamh lasmuigh de Éirinn. Guím gach rath ar an obair agus tá súil agam go mbeidh fás agus forbairt uirthi&quot;.

Cheadaigh an tAire O Cuív €20,000 ($28,835 CAD) don Ghaeltacht ar mhaithe le hoiliúint do mhúinteoirí.&lt;ref name=&quot;nwipp&quot;&gt;{{cite web | url = http://www.nwipp-newspapers.com/DN/free/324892792346375.php | teideal = Donegal example inspired idea for first Gaeltacht outside of Ireland | foilsitheoir = The Donegal News | dáta = 22 Meitheamh 2007 | dátarochtana = 20 Feabhra 2009 | archivedate = 30 Lúnasa 2007 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070830111123/http://www.nwipp-newspapers.com/DN/free/324892792346375.php }}&lt;/ref&gt; Tuairiscíodh an scéal ar [[TG4]] (Teilifís Gaeilge),&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www.tg4.ie | work = TG4.ie | teideal = Alt cartlainne}}&lt;/ref&gt; ar an BBC agus ar na meáin i gCeanada ([[BBC]]).&lt;ref name=&quot;bbc&quot;/&gt;

== Imeachtaí ==
   
Bíonn cúrsaí Gaeilge ar siúl ann agus i mbaile Erinsville freisin. Cuirtear céilithe ar siúl ann agus is féidir campáil ann ach an uain a bheith chuige (go hiondúil i Mí Lúnasa).&lt;ref name=&quot;indo&quot;/&gt; Tá beartaithe ag na heagraithe ar chábáin do 100 duine a thógáil, in éineacht le seomraí ranga agus le hiarsmalann. Tá tionchar ag [[Oideas Gael]] i n[[Gleann Cholm Cille]] ar na modhanna múinteoireachta agus foghlama.&lt;ref name=&quot;nwipp&quot;/&gt;
  
In agallamh leis an BBC dúirt [[Aralt Mac Giolla Chainnigh]], príomheagraí an tionscadail, cé go dtagann na Gaeilgeoirí ó chríocha an-difriúla - ó Cheanada, ó na Stáit Aontaithe, ó Éirinn - gur féidir leo go léir teacht ar aon fhód amháin san áit seo. Áit í a ligeann dóibh beocht a chur ina gcuid den dúchas agus eolas a chur arís ar an nGaeilge.&lt;ref name=&quot;indo&quot;/&gt;

== Féach freisin ==
* [[Talamh an Éisc]]
* [[An Ghaeilge san Astráil]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

== Naisc sheachtracha ==
* [https://www.gaeilge.ca/ Gaeilge.ca - Suíomh oifigiúil]
* [http://www.daltai.com/events.htm Daltaí.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080228104914/http://www.daltai.com/events.htm |date=2008-02-28 }}
* [http://www.srayner.ca/comhaltas/Documents/IrishTimes.Feb2007.pdf Alt sa nuachtán 'Irish Times' faoin Ghaeltacht]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.srayner.ca/comhaltas/Documents/NapaneeBeaver.Mar2007.pdf Alt sa nuachtán 'Napanee Beaver' faoin Ghaeltacht]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.celtic-connection.com/news/news2007_06_02.html Alt sa nuachtán 'Celtic Connection' faoin Ghaeltacht] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071212134614/http://www.celtic-connection.com/news/news2007_06_02.html |date=2007-12-12 }}
* [http://www.youtube.com/watch?v=-QAApOQhbwM&amp;NR=1 An Searmanas Oscailte ar YouTube]

{{An Ghaeltacht}}

[[Catagóir:Gaeltacht]]
[[Catagóir:Ceanada]]</text>
      <sha1>ik5c94tjht49vx2lx03d9meznabqeo8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Oró Sé do Bheatha 'Bhaile</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14288</id>
    <revision>
      <id>1269924</id>
      <parentid>1127307</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T00:55:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>86.147.121.181</ip>
      </contributor>
      <comment>Nasc breise</comment>
      <origin>1269924</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2570" sha1="fy402pmskdq6asiab78z1qmqiqed9fh" xml:space="preserve">{{teideal iodálach}}
{{WD Bosca Sonraí Amhrán}}

Amhrán [[Éire]]annach is ea '''Oró, 'Sé do Bheatha 'Bhaile'''. Tá cáil air mar amhrán [[reibiliúnach]].

== Stair ==

Tháinig an t-amhrán ó am an dara [[éirí amach]] [[Seacaibíteachas|Seacaibíteach]]. Ba é 'Bonnie Prince Charles' an Séarlas Óg san amhrán

Scríobh [[Pádraig Mac Piarais]] véarsaí breise don amhrán.

== Liricí ==

==== Bun-leagan&lt;ref&gt;http://chrsouchon.free.fr/orosedo.htm&lt;/ref&gt; ====

'''Curfá:'''

Óró! 'Sé do bheatha 'bhaile&lt;br /&gt;
Óró! 'Sé do bheatha 'bhaile&lt;br /&gt;
Óró! 'Sé do bheatha 'bhaile&lt;br /&gt;
Anois ar theacht an tsamhraidh&lt;br /&gt;

A Shéarlais Óig, a mhic Rí Shéamais&lt;br /&gt;
'Sé mo mhór-chreach do thriall as Éirinn&lt;br /&gt;
Gan tuinnte bróig' ort, stoca nó leinidh&lt;br /&gt;
Ach do chascairt leis na Gallaibh&lt;br /&gt;

'''Curfá'''

'Sé mo léan géar nach bhfeicim&lt;br /&gt;
Mur mbéinn beo 'na dhiaidh ach seachtain&lt;br /&gt;
Séarlas Óg is míle gaiscidheach&lt;br /&gt;
A' fógairt fáin ar Ghallaibh&lt;br /&gt;

'''Curfá'''

Tá Séarlas Óg a' traill ar sáile&lt;br /&gt;
Béidh siad leisean, Francaigh 's Spáinnigh&lt;br /&gt;
Óglaigh armtha leis mar gharda&lt;br /&gt;
'S bainfidh siad rinnce as éiricigh!&lt;br /&gt;

'''Curfá'''

==== leagan Pádraig Mac Piarais ====
'''Curfá:'''&lt;br /&gt;
Óró, sé do bheatha abhaile,&lt;br /&gt;
Óró, sé do bheatha abhaile,&lt;br /&gt;
Óró, sé do bheatha abhaile&lt;br /&gt;
Anois ar theacht an tsamhraidh.&lt;br /&gt;

'Sé do bheatha, a bhean ba léanmhar,&lt;br /&gt;
do b' é ár gcreach tú bheith i ngéibheann,&lt;br /&gt;
do dhúiche bhreá i seilbh méirleach,&lt;br /&gt;
is tú díolta leis na Gallaibh.&lt;br /&gt;

'''Curfá'''&lt;br /&gt;

Tá Gráinne Mhaol ag go duill ar sáile,&lt;br /&gt;
óglaigh armtha léi mar gharda,&lt;br /&gt;
Gaeil iad féin is ní Gaill ná Spáinnigh,&lt;br /&gt;
is cuirfidh siad ruaig ar Ghallaibh.&lt;br /&gt;

'''Curfá'''&lt;br /&gt;

A bhuí le Rí na bhFeart go bhfeiceam,&lt;br /&gt;
mura mbeam beo ina dhiaidh ach seachtain,&lt;br /&gt;
Gráinne Mhaol agus míle gaiscíoch,&lt;br /&gt;
ag fógairt fáin ar Ghallaibh.&lt;br /&gt;

'''Curfá agus deireadh'''

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

== Naisc sheachtracha ==

* [https://www.youtube.com/watch?v=wR0CjBtsG8I Sinéad O'Connor - Óró 's é do bheatha 'bhaile -Nuit Celtique ], [[2003]] ar [[YouTube]]
* [http://www.youtube.com/watch?v=6VqEtpOdhTE Mary Black - Óró 's é do bheatha 'bhaile – Highland Sessions], [[2005]] ar [[YouTube]]
* Peadar Mac Gabhann - Óró 's é do bheatha 'bhaile - Cóirú Charl Hardebeck (1914) ar an bhun-leagan Seacabíteach ag https://www3.smo.uhi.ac.uk/oduibhin/bgilmore/181a.mp3
[[Catagóir:Amhráin Ghaeilge]]</text>
      <sha1>fy402pmskdq6asiab78z1qmqiqed9fh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Bailte i gContae Loch Garman</title>
    <ns>14</ns>
    <id>15777</id>
    <revision>
      <id>1269862</id>
      <parentid>143611</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:34:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Loch Garman</comment>
      <origin>1269862</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="117" sha1="nect8cxlc3vflrb1sqwzcvqo018hb2q" xml:space="preserve">[[Catagóir:Bailte in Éirinn|Loch Garman, Bailte i gContae]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Loch Garman|Bailte]]</text>
      <sha1>nect8cxlc3vflrb1sqwzcvqo018hb2q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Bailte i gContae an Longfoirt</title>
    <ns>14</ns>
    <id>15785</id>
    <revision>
      <id>1269846</id>
      <parentid>143683</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T16:56:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Catagóir:Tíreolaíocht Chontae an Longfoirt</comment>
      <origin>1269846</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="119" sha1="401p3q7w04dsjlg8ijfp6nviju3cup5" xml:space="preserve">[[Catagóir:Bailte in Éirinn|Longfoirt, Bailte i gContae an]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae an Longfoirt|Bailte]]</text>
      <sha1>401p3q7w04dsjlg8ijfp6nviju3cup5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Na Rosa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16517</id>
    <revision>
      <id>1269910</id>
      <parentid>1252634</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:43:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>An Ghaeltacht</comment>
      <origin>1269910</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1053" sha1="spm4zlg7gj7qkmzik081knwmoikojlf" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}
[[Íomhá:Therossesmap23.png|220px|thumb|Ceantar na Rosa le feiceáilt i ndearg]]
Is réigiún i g[[Contae Dhún na nGall]] iad '''na Rosa''', áit ina bhfuil baile [[An Clochán Liath|an Clocháin Liath]] agus na ceantracha [[Gaeltacht]]a [[Rann na Feirste]] agus [[Anagaire]].

Tá an réigiún suite idir paróiste [[Ghaoth Dobhair]] agus baile [[na Gleannta|na nGleannta]].

== Féach freisin ==
* &quot;Na Trí Paróistí&quot;: Na Rosa, [[Gaoth Dobhair]] agus [[Cloch Cheann Fhaola]]
* [[C.U. Burn]] (sraith ghrinn)
* [[Coláiste Mhuire Loch an Iúir]]

== Léitheoireacht bhreise ==
* [[Áine Ní Bhreisleáin]]. (2024). [https://www.independent.ie/seachtain/beidh-tu-sna-flaithis-ma-chuireann-tu-cuairt-ar-iochtar-na-rosann-thuas-i-dtir-chonaill/a230066680.html Beidh tú sna flaithis má chuireann tú cuairt ar íochtar na Rosann thuas i dTír Chonaill]. [[Seachtain (nuachtán)|Seachtain]].

{{An Ghaeltacht}}
{{Síol-tír-ie}}

{{DEFAULTSORT: Rosa}}
[[Catagóir:Na Rosa| ]]
[[Catagóir:Gaeltacht Thír Chonaill]]</text>
      <sha1>spm4zlg7gj7qkmzik081knwmoikojlf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Coimisinéir Teanga</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17999</id>
    <revision>
      <id>1269916</id>
      <parentid>1225845</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:45:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>An Ghaeltacht</comment>
      <origin>1269916</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3219" sha1="093dhddmy3g606ii2rfccdycrru3z3p" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta|logo=[[Íomhá:Lógó an Choimisinéara Teanga.JPG|220px]]}}

Oifig a bunaíodh in [[2004]] de thairbhe [[Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003]], é '''An Coimisinéir Teanga'''. Tá ról maoirseachta ag Oifig an Choimisinéara i leith chur i bhfeidhm na ndualgas teanga a bhfuil cur síos orthu san Acht agus is gá dó/di a bheith neamhspleách i mbun a c(h)úraimí. Ceapadh [[Seán Ó Cuirreáin]] mar chéad Choimisinéir ar 23 Feabhra 2004, de réir Chuid 4 den Acht.&lt;ref name=&quot;role&quot;&gt;[http://www.coimisineir.ie/index.php?page=rol_an_choimisineara&amp;tid=9 Coimisineir.ie - Ról an Choimisinéara Teanga]&lt;/ref&gt;

== Ceapachán ==
Is é/í [[Uachtarán na hÉireann]] a cheapann an Coimisinéir ar chomhairle an Rialtais. Déantar é seo tar éis do [[Dáil Éireann|Dháil Éireann]] agus [[Seanad Éireann]] rún a rith ina moltar an ceapachán.&lt;ref name=&quot;role&quot;/&gt;

== Feidhmeanna an Choimisinéara ==
Is gá don Choimisinéir monatóireacht a dhéanamh ar chur i bhfeidhm na ndualgas dátheangachais atá ar ranna agus ar chomhlachtaí stáit, de réir Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003, chomh maith leis na bearta cuí a dhéanamh le cinntiú go mbaintear amach na spriocanna a bhíonn i gceist. Bíonn air/uirthi gearáin a fhiosrú faoi theip ranna agus comhlachtaí poiblí a ndualgais a chomhlíonadh faoin acht nó faoi achtachán ar bith eile a bhaineann le stádas nó úsáid na [[An Ghaeilge|Gaeilge]]. Anuas air sin, tá sé mar dhualgas ar an gCoimisinéir comhairle a chur ar mhuintir an phobail faoina gcearta teanga agus comhairle a chur ar chomhlachtaí poiblí faoina ndualgais, chomh maith le tuarascáil bhliantúil a fhoilsiú ar na cúrsaí seo le cur faoi bhráid an Oireachtais. Is ceadmhach don Choimisinéir tráchtaireacht a dhéanamh ar fheidhmiú an Achta chomh maith.&lt;ref&gt;[http://www.coimisineir.ie/index.php?page=feidhmeanna_an_choimisineara_teanga&amp;tid=9&amp;lang= Coimisineir.ie - Ról: Feidhmeanna an Choimisinéara Teanga]&lt;/ref&gt;

== Cumhachtaí an Choimisinéara ==
Tá cosúlacht mhór idir na cumhachtaí atá ag an gCoimisinéir Teanga in Éirinn agus a bheadh ag [[Ombudsman]]. Tá sé de chumhacht ag an gCoimisinéir eolas, doiciméid nó fianaise bhéil a lorg, lena gcabhrófaí le cur i gcrích a d(h)ualgas. D'fhéadfaí fíneáil €2,000 nó/agus príosúnacht 6 mhí a ghearradh ar dhuine ar bith a gheofaí ciontach as diúltú nó teip comhoibriú leis an gCoimisinéir. Ach tá sé mar pholasaí ag an gCoimisinéir béim a leagan ar chomhpháirtíocht agus ar chomhoibriú agus ní ar bhagairtí dlí.&lt;ref&gt;http://www.coimisineir.ie/index.php?page=cumhachtai_an_choimisineara_teanga&amp;tid=9&amp;lang=&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

== Naisc Sheachtracha ==
* [http://www.coimisineir.ie/index.php?page=baile Suíomh gréasáin oifigiúil an Choimisinéara]
* [http://www.achtanna.ie/ga.act.2003.0032.1.html Téacs Gaeilge Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080929001155/http://www.achtanna.ie/ga.act.2003.0032.1.html |date=2008-09-29 }}

{{An Ghaeltacht}}

{{DEFAULTSORT:Coimisineir Teanga}}
[[Catagóir:Ombudóirí in Éirinn]]
[[Catagóir:Eagraíochtaí Gaeilge]]
[[Catagóir:Polasaí teanga]]</text>
      <sha1>093dhddmy3g606ii2rfccdycrru3z3p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cléire</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21100</id>
    <revision>
      <id>1269878</id>
      <parentid>1237357</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:56:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóir curtha leis agus mionathruithe eile</comment>
      <origin>1269878</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4808" sha1="pup6nfhsqnp921u0aab12hr2sawytnb" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach|mapa_localitzador=Clear Island.PNG}}
[[Oileán]] is ea '''Cléire'''&lt;ref name=&quot;Logainm&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/12977|title=Cléire/Clear Island {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}&lt;/ref&gt; nó '''Oileán Chléire''' i ngar do [[Contae Chorcaí|Chontae Chorcaí]] in [[Poblacht na hÉireann|Éirinn]]. Tá breis is 100 [[duine]] ina gcónaí ar an oileán. [[Gaeltacht]] oifigiúil is ea é.[[Íomhá:Dun an Oir, Cleire (geograph 2612642).jpg|mion|Dún an Óir, Cléire|clé]]

== Tíreolaíocht ==
Is é Oileán Chléire, atá 7 km ar fhaid agus 2 km ar leithead, an t-oileán is faide ó dheas in Éirinn a bhfuil cónaí ann. Tá sé 15 ciliméadar siar ó [[Dún na Séad|Dhún na Séad]] i gCo. Chorcaí. Tá [[Carraig Aonair]] léi féin 3 mhíle siar ón oileán. Síneann [[Carn Uí Néid]], an pointe is faide ó dheas ar an mórthír, siar ó thuaidh. [[Íomhá:Cléire, New houses - geograph.org.uk - 268122.jpg|clé|mion|Tithe]][[Íomhá:Clear Island.jpg|mion|clé]][[Íomhá:Cléire, The church - geograph.org.uk - 267817.jpg|clé|mion|An [[séipéal]] ]]

== Áiseanna ==
Tá tábhacht ar leith ag baint le [[teach solais Charraig Aonair]], atá siar ón oileán, i ngnóthaí turasóireachta an oileáin. Tá an-suim ag turasóirí dul amach leis an Charraig a fheiceáil ar thuras báid. 

In 2024, d'fhógair [[Fáilte Éireann]] agus [[Údarás na Gaeltachta]] infheistíocht  nua; caithfear €1 milliún ar Ionad Cuairte agus Oidhreachta Chléire agus Charraig Aonair. Beidh taispeántas 3 Thoiseach san Ionad.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=€4 mhilliún do thograí turasóireachta ar oileáin Ghaeltachta|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0913/1469995-4-mhilliun-do-thograi-turasoireachta-ar-oileain-ghaeltachta/|date=2024-09-13|language=ga-IE|author=Sorcha Ní Mhonacháin / Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/breis-is-e4-milliun-le-caitheamh-ar-fhorbairt-ionaid-turasoireachta-ar-arainn-agus-ar-chleire/|teideal=Breis is €4 milliún le caitheamh ar fhorbairt ionaid turasóireachta ar Árainn agus ar Chléire|údar=Máirtín Ó Catháin|dáta=14 Meán Fómhair 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-09-15}}&lt;/ref&gt;

== Féilte ==
Sa bhliain 2023, chothaigh [[AerachAiteachGaelach]] nasc le pobal an oileáin nuair a d'eagraigh Ruairí Ó Donnabháin agus a chomhghleacaithe Bród Chléire 2023, an chéad fhéile LADTAIÉ+ ar an oileán.

==Gaeilge Chléire==

Is féidir staidéar a dhéanamh ar [[Canúint|chanúint]] an oileáin sa [[leabhar]] ''Seanchas Chléire'' le Conchúr Ó Síocháin agus sa leabhar ''Céad Fáilte go Cléire''. Ceann de na shean-dír[[Beathaisnéis|bheathaisné]]&lt;nowiki/&gt;isí Gaeltachta é an chéad cheann acu, agus cnuasach [[Béaloideas|béaloidis]] ón oileán an dara ceann acu.
== Daonáireamh 2011 ==
De réir [[daonáireamh]] [[Poblacht na hÉireann]] 2011 tá cónaí ar 124 (fir, 63; mná, 61) duine ar oileán Chléire. Dúirt 88 duine (74.6% den [[daonra]] trí mbliana d'aois nó níos aosta) go raibh an [[An Ghaeilge|Ghaelainn]] acu. Dúirt 40 duine (33.6%) go n-úsáidfidís an Ghaelainn go laethúil lasmuigh den chóras [[Oideachas|oideachais]].

== Bailte fearainn ==
* Baile Iarthach Theas
* Baile Iarthach Thuaidh
* Cnocán an Choimthigh
* Gleann Iarthach
* Gleann Meánach
* Gleann Oirtheach
* Coinnlín
* Crathach Thiar
* Crathach Thoir
* Cill Leice Fórabhain
* Lios Ó Móine
* Cnocán na mBairneach
* Gort na Lobhar
* An tArdghort
* Ceathrúna
* Comalán

== Naisc sheachtracha ==
* http://oilean-chleire.ie/index {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150721152732/http://www.oilean-chleire.ie/index |date=2015-07-21 }}
* [http://www.colaistephobalchleire.ie/ Coláiste Phobal Chléire] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110813201406/http://colaistephobalchleire.ie/ |date=2011-08-13 }}
* http://census.cso.ie/sapmap2011/Results.aspx?Geog_Type=SA&amp;Geog_Code=047068001&amp;CTY=18 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305004941/http://census.cso.ie/sapmap2011/Results.aspx?Geog_Type=SA&amp;Geog_Code=047068001&amp;CTY=18 |date=2016-03-05 }}
* [http://eprints.maynoothuniversity.ie/5162/1/Eamon_Lankford_Vol-1_20140708120541.pdf Logainmneacha Chléire, Co. Chorcaí, Iml I, tráchtas PhD le Éamon Lankford, 1995]
*[http://eprints.maynoothuniversity.ie/5162/2/Eamon_Lankford_Vol-2_20140708131620.pdf Logainmneacha Chléire, Co. Chorcaí, Iml II, tráchtas PhD le Éamon Lankford, 1995]

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{DEFAULTSORT:Cleire}}
[[Catagóir:Gaeltacht Chontae Chorcaí]]
[[Catagóir:Oileáin Chorcaí]]
[[Catagóir:An Fhíor-Ghaeltacht]]
[[Catagóir:Cléire]]</text>
      <sha1>pup6nfhsqnp921u0aab12hr2sawytnb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269879</id>
      <parentid>1269878</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:57:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóirí curtha leis agus mionathruithe eile</comment>
      <origin>1269879</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4843" sha1="32ntzpgxq81eazgebd9abl7em30pyu8" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach|mapa_localitzador=Clear Island.PNG}}
[[Oileán]] is ea '''Cléire'''&lt;ref name=&quot;Logainm&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/12977|title=Cléire/Clear Island {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}&lt;/ref&gt; nó '''Oileán Chléire''' i ngar do [[Contae Chorcaí|Chontae Chorcaí]] in [[Poblacht na hÉireann|Éirinn]]. Tá breis is 100 [[duine]] ina gcónaí ar an oileán. [[Gaeltacht]] oifigiúil is ea é.[[Íomhá:Dun an Oir, Cleire (geograph 2612642).jpg|mion|Dún an Óir, Cléire|clé]]

== Tíreolaíocht ==
Is é Oileán Chléire, atá 7 km ar fhaid agus 2 km ar leithead, an t-oileán is faide ó dheas in Éirinn a bhfuil cónaí ann. Tá sé 15 ciliméadar siar ó [[Dún na Séad|Dhún na Séad]] i gCo. Chorcaí. Tá [[Carraig Aonair]] léi féin 3 mhíle siar ón oileán. Síneann [[Carn Uí Néid]], an pointe is faide ó dheas ar an mórthír, siar ó thuaidh. [[Íomhá:Cléire, New houses - geograph.org.uk - 268122.jpg|clé|mion|Tithe]][[Íomhá:Clear Island.jpg|mion|clé]][[Íomhá:Cléire, The church - geograph.org.uk - 267817.jpg|clé|mion|An [[séipéal]] ]]

== Áiseanna ==
Tá tábhacht ar leith ag baint le [[teach solais Charraig Aonair]], atá siar ón oileán, i ngnóthaí turasóireachta an oileáin. Tá an-suim ag turasóirí dul amach leis an Charraig a fheiceáil ar thuras báid. 

In 2024, d'fhógair [[Fáilte Éireann]] agus [[Údarás na Gaeltachta]] infheistíocht  nua; caithfear €1 milliún ar Ionad Cuairte agus Oidhreachta Chléire agus Charraig Aonair. Beidh taispeántas 3 Thoiseach san Ionad.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=€4 mhilliún do thograí turasóireachta ar oileáin Ghaeltachta|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0913/1469995-4-mhilliun-do-thograi-turasoireachta-ar-oileain-ghaeltachta/|date=2024-09-13|language=ga-IE|author=Sorcha Ní Mhonacháin / Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/breis-is-e4-milliun-le-caitheamh-ar-fhorbairt-ionaid-turasoireachta-ar-arainn-agus-ar-chleire/|teideal=Breis is €4 milliún le caitheamh ar fhorbairt ionaid turasóireachta ar Árainn agus ar Chléire|údar=Máirtín Ó Catháin|dáta=14 Meán Fómhair 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-09-15}}&lt;/ref&gt;

== Féilte ==
Sa bhliain 2023, chothaigh [[AerachAiteachGaelach]] nasc le pobal an oileáin nuair a d'eagraigh Ruairí Ó Donnabháin agus a chomhghleacaithe Bród Chléire 2023, an chéad fhéile LADTAIÉ+ ar an oileán.

==Gaeilge Chléire==

Is féidir staidéar a dhéanamh ar [[Canúint|chanúint]] an oileáin sa [[leabhar]] ''Seanchas Chléire'' le Conchúr Ó Síocháin agus sa leabhar ''Céad Fáilte go Cléire''. Ceann de na shean-dír[[Beathaisnéis|bheathaisné]]&lt;nowiki/&gt;isí Gaeltachta é an chéad cheann acu, agus cnuasach [[Béaloideas|béaloidis]] ón oileán an dara ceann acu.
== Daonáireamh 2011 ==
De réir [[daonáireamh]] [[Poblacht na hÉireann]] 2011 tá cónaí ar 124 (fir, 63; mná, 61) duine ar oileán Chléire. Dúirt 88 duine (74.6% den [[daonra]] trí mbliana d'aois nó níos aosta) go raibh an [[An Ghaeilge|Ghaelainn]] acu. Dúirt 40 duine (33.6%) go n-úsáidfidís an Ghaelainn go laethúil lasmuigh den chóras [[Oideachas|oideachais]].

== Bailte fearainn ==
* Baile Iarthach Theas
* Baile Iarthach Thuaidh
* Cnocán an Choimthigh
* Gleann Iarthach
* Gleann Meánach
* Gleann Oirtheach
* Coinnlín
* Crathach Thiar
* Crathach Thoir
* Cill Leice Fórabhain
* Lios Ó Móine
* Cnocán na mBairneach
* Gort na Lobhar
* An tArdghort
* Ceathrúna
* Comalán

== Naisc sheachtracha ==
* http://oilean-chleire.ie/index {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150721152732/http://www.oilean-chleire.ie/index |date=2015-07-21 }}
* [http://www.colaistephobalchleire.ie/ Coláiste Phobal Chléire] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110813201406/http://colaistephobalchleire.ie/ |date=2011-08-13 }}
* http://census.cso.ie/sapmap2011/Results.aspx?Geog_Type=SA&amp;Geog_Code=047068001&amp;CTY=18 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305004941/http://census.cso.ie/sapmap2011/Results.aspx?Geog_Type=SA&amp;Geog_Code=047068001&amp;CTY=18 |date=2016-03-05 }}
* [http://eprints.maynoothuniversity.ie/5162/1/Eamon_Lankford_Vol-1_20140708120541.pdf Logainmneacha Chléire, Co. Chorcaí, Iml I, tráchtas PhD le Éamon Lankford, 1995]
*[http://eprints.maynoothuniversity.ie/5162/2/Eamon_Lankford_Vol-2_20140708131620.pdf Logainmneacha Chléire, Co. Chorcaí, Iml II, tráchtas PhD le Éamon Lankford, 1995]

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{DEFAULTSORT:Cleire}}
[[Catagóir:Gaeltacht Chontae Chorcaí]]
[[Catagóir:Oileáin Ghaeltachta]]
[[Catagóir:Oileáin Chorcaí]]
[[Catagóir:An Fhíor-Ghaeltacht]]
[[Catagóir:Cléire]]</text>
      <sha1>32ntzpgxq81eazgebd9abl7em30pyu8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Muintir na hÉireann</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21189</id>
    <revision>
      <id>1269932</id>
      <parentid>1269630</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T04:41:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ListeriaBot</username>
        <id>25319</id>
      </contributor>
      <comment>Wikidata list updated [V2]</comment>
      <origin>1269932</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="342273" sha1="ggx2td9o7piwiqhf38ym8a6f6r05ws6" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Grúpa Daonna}}

Tá 6.38 mhilliún '''duine in Éirinn''' (Gaeilge: ''Muintir na hÉireann'', ''na hÉireannaigh'', ''na Gaeil'') (Béarla: ''The People of Ireland'') (Ultais: ''Tha fowk o Airlann''). Is de bhunadh [[Na Ceiltigh|Ceilteach]] an chuid is mó den daonra, a tháinig i dtír ó mhór-roinn na [[An Eoraip|hEorpa]] thar na cianta. Bhí cuid mhaith inimirce, freisin, ó am go ham ó thíortha eile, go háirithe as [[Alba]], agus ar bhonn níos lú, as [[Sasana]]. 

Is [[Caitliceachas|Caitlicigh]] formhór (os cionn 70%) an daonra. Is [[Protastúnachas|Protastúnaigh]] formhór na coda eile, beagán níos mó ná leath na ndaoine in [[Cúige Uladh|Ulaidh]], agus iad roinnte idir eaglaisí éagsúla, go háirithe [[Preispitéireachas|Preispitéirigh]] agus Anglacaigh (a bhaineann le h[[Eaglais na hÉireann]]. Féach ar an alt [[Creideamh in Éirinn]] le tuilleadh sonraí).

{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item ?yob ?yod WHERE {
?item wdt:P19 ?pob .
?pob wdt:P131* wd:Q27. 
OPTIONAL { ?item wdt:P569 ?dob. BIND(YEAR(?dob) as ?yob) }
OPTIONAL { ?item wdt:P570 ?dod. BIND(YEAR(?dod) as ?yod) }
. } 
|wdq=.
|sort=569
|section=31
|links=local
|columns=number:#,P18,label:nome,P569,P570,P19
}}


== duine ==
{| class='wikitable sortable'
! #
! íomhá
! nome
! dáta breithe
! dáta báis
! áit bhreithe
|-
| style='text-align:right'| 1
| [[Íomhá:James Joyce by Alex Ehrenzweig, 1915 cropped.jpg|center|128px]]
| [[James Joyce]]
| 1882-02-02
| 1941-01-13
| [[Ráth Garbh]]
|-
| style='text-align:right'| 2
| [[Íomhá:Kathleen Yardley Lonsdale (1903-1971).jpg|center|128px]]
| [[Kathleen Lonsdale]]
| 1903-01-28
| 1971-04-01
| [[Droichead Nua]]
|-
| style='text-align:right'| 3
| [[Íomhá:William Rowan Hamilton painting.jpg|center|128px]]
| [[William Rowan Hamilton]]
| 1805-08-04
| 1865-09-02
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 4
| [[Íomhá:Trevor Sargent.jpg|center|128px]]
| [[Trevor Sargent]]
| 1960-07-26
| 
| [[Cill Dhéagláin]]
|-
| style='text-align:right'| 5
| [[Íomhá:KayMcNulty maturitní fotografie.jpg|center|128px]]
| [[Kathleen Antonelli]]
| 1921-02-12
| 2006-04-20
| [[An Craoslach]]
|-
| style='text-align:right'| 6
| [[Íomhá:GrahamNorton-byPhilipRomano.jpg|center|128px]]
| [[Graham Norton]]
| 1963-04-04
| 
| [[Cluain Dolcáin]]
|-
| style='text-align:right'| 7
| [[Íomhá:George Bernard Shaw 1936.jpg|center|128px]]
| [[George Bernard Shaw]]
| 1856-07-26
| 1950-11-02
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 8
| [[Íomhá:Sir Francis Beaufort by Stephen Pearce.jpg|center|128px]]
| [[Francis Beaufort]]
| 1774-05-27
| 1857-12-17
| [[An Uaimh]]
|-
| style='text-align:right'| 9
| [[Íomhá:Mícheál Ó Súilleabháin (left) honorary conferring of Seamus Heaney (right) at the University of Limerick, 1996.jpg|center|128px]]
| [[Mícheál Ó Súilleabháin (ollamh)|Mícheál Ó Súilleabháin]]
| 1950-12-10
| 2018-11-07
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 10
| [[Íomhá:2016-02-01 Rosanna Davison.jpg|center|128px]]
| [[Rosanna Davison]]
| 1984-04-17
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 11
| 
| [[Seán Ó Céirín]]
| 1962-07-19
| 2001-08-21
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 12
| [[Íomhá:Oscar Wilde by Napoleon Sarony. Three-quarter-length photograph, seated.jpg|center|128px]]
| [[Oscar Wilde]]
| 1854-10-16&lt;br/&gt;1854-06-16
| 1900-11-30
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 13
| [[Íomhá:Bram Stoker 1906.jpg|center|128px]]
| [[Bram Stoker]]
| 1847-11-08&lt;br/&gt;1847-03-08
| 1912-04-20
| [[Cluain Tarbh]]
|-
| style='text-align:right'| 14
| [[Íomhá:Samuel Beckett, Pic, 1 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Samuel Beckett]]
| 1906-04-13
| 1989-12-22
| [[Carraig an tSionnaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 15
| [[Íomhá:Enya - The Orlando Sentinel (1989) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Enya]]
| 1961-05-17
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 16
| [[Íomhá:William Butler Yeats by George Charles Beresford.jpg|center|128px]]
| [[W. B. Yeats]]
| 1865-06-13&lt;br/&gt;1865-03-13
| 1939-01-28
| [[Dumhach Thrá]]
|-
| style='text-align:right'| 17
| [[Íomhá:Jonathan Swift by Charles Jervas detail.jpg|center|128px]]
| [[Jonathan Swift]]
| 1667-11-30
| 1745-10-19
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 18
| [[Íomhá:Primordial Party.San 2016 16.jpg|center|128px]]
| [[Alan Averill|Q43379]]
| 1975-08-26
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 19
| [[Íomhá:The Shannon Portrait of the Hon Robert Boyle.jpg|center|128px]]
| [[Robert Boyle]]
| 1627-01-25
| 1691-12-31
| ''[[:d:Q2368947|Caisleán Leasa Móire]]''
|-
| style='text-align:right'| 20
| [[Íomhá:2022 Michael D. Higgins (51988246304) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Mícheál D. Ó hUigínn|Mícheál D. Ó hUiginn]]
| 1941-04-18
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 21
| [[Íomhá:Enda Kenny (2012) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Enda Kenny|Éanna Ó Coinnigh]]
| 1951-04-24
| 
| [[Caisleán an Bharraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 22
| [[Íomhá:Enright Anne koeln literaturhaus 181108.jpg|center|128px]]
| [[Anne Enright]]
| 1962-10-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 23
| [[Íomhá:Paul Durcan 2018.png|center|128px]]
| [[Paul Durcan|Pól Mac Duarcáin]]
| 1944-10-16
| 2025-05-17
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 24
| [[Íomhá:Poet Patrick Kavanagh (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Patrick Kavanagh]]
| 1904-10-21
| 1967-11-30
| [[Inis Caoin]]
|-
| style='text-align:right'| 25
| [[Íomhá:Roddy Doyle in the festival garden at Haus der Berliner Festspiele on September 14th 2015 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Roddy Doyle]]
| 1958-05-08
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 26
| [[Íomhá:ThatXmasBFILFF191024 (55 of 119) (54100308426) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Fiona Shaw]]
| 1958-07-10
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 27
| [[Íomhá:Jay OShea v Stoke cropped.jpg|center|128px]]
| [[James O'Shea]]
| 1988-08-10
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 28
| [[Íomhá:Stbrigid.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Bríd]]
| 451&lt;br/&gt;453
| 523-02-01
| ''[[:d:Q5438072|Fochaird]]''&lt;br/&gt;[[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 29
| [[Íomhá:PierceBrosnan-byPhilipRomano.jpg|center|128px]]
| [[Pierce Brosnan]]
| 1953-05-16
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 30
| [[Íomhá:George Berkeley by Jonh Smibert.jpg|center|128px]]
| [[George Berkeley]]
| 1685-03-12
| 1753-01-14
| ''[[:d:Q15215556|Dysart Castle]]''
|-
| style='text-align:right'| 31
| [[Íomhá:Richard Harris 1985 (1).jpg|center|128px]]
| [[Richard Harris]]
| 1930-10-01
| 2002-10-25
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 32
| [[Íomhá:Mother Jones no. 3.jpg|center|128px]]
| [[Mary Harris Jones]]
| 1830-05-01
| 1930-11-30
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 33
| [[Íomhá:William Thomas Mulvany by Schaarwächter.jpg|center|128px]]
| [[William Thomas Mulvany]]
| 1806-03-11
| 1885-10-30
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 34
| [[Íomhá:Stephen Ireland 2009 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Stephen Ireland]]
| 1986-08-22
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 35
| 
| [[Sandie Jones]]
| 1951-11-09
| 2019-09-19
| [[Cromghlinn, BÁC|Cromghlinn]]
|-
| style='text-align:right'| 36
| [[Íomhá:Raphoe Cathedral Church of St. Eunan Choir Window W02 Saint Eunan II 2016 09 02.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Adhamhnán]]
| 624
| 704
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 37
| [[Íomhá:Sir Arthur Wellesley, 1st Duke of Wellington.jpg|center|128px]]
| [[Arthur Wellesley, 1ú Diúc Wellington]]
| 1769-05-01
| 1852-09-14
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 38
| [[Íomhá:Saint Aidan.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Aodhán Lindisfarne]]
| 590
| 651-08-31
| [[Cúige Chonnacht]]
|-
| style='text-align:right'| 39
| [[Íomhá:Ned O'Sullivan.jpg|center|128px]]
| [[Ned O'Sullivan]]
| 1950-11-25
| 
| [[Lios Tuathail]]
|-
| style='text-align:right'| 40
| [[Íomhá:Binchy33 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Maeve Binchy]]
| 1940-05-28&lt;br/&gt;1939-05-28&lt;br/&gt;1939-05-29
| 2012-07-30
| [[Deilginis]]
|-
| style='text-align:right'| 41
| [[Íomhá:BertieAhernBerlin2007-bis.jpg|center|128px]]
| [[Bertie Ahern|Parthalán Ó hEachthairn]]
| 1951-09-12
| 
| [[Droim Conrach]]
|-
| style='text-align:right'| 42
| [[Íomhá:George Gabriel Stokes, ante 1903 - Accademia delle Scienze di Torino 0155 B.jpg|center|128px]]
| [[George Gabriel Stokes]]
| 1819-08-13
| 1903-02-01
| [[An Scrín]]
|-
| style='text-align:right'| 43
| [[Íomhá:JoeyO'Brien.JPG|center|128px]]
| [[Joey O'Brien]]
| 1986-02-17
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 44
| [[Íomhá:Stieler - Lola Montez (Schönheitengalerie).jpg|center|128px]]
| [[Lola Montez (Eliza Gilbert, damhsóir)|Lola Montez]]
| 1821-02-17
| 1861-01-17
| [[An Ghráinseach, Contae Shligigh|An Ghráinseach]]
|-
| style='text-align:right'| 45
| [[Íomhá:Sir Joshua Reynolds - Edmund Burke, 1729 - 1797. Statesman, orator and author - PG 2362 - National Galleries of Scotland.jpg|center|128px]]
| [[Edmund Burke|Edmond Búrc]]
| 1729-01-12
| 1797-07-09
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 46
| [[Íomhá:Sir Charles Gavan Duffy (Weekly Times, 1874).jpg|center|128px]]
| [[Cathal Gabhán Ó Dubhthaigh]]
| 1816-04-12
| 1903-02-09
| [[Muineachán]]
|-
| style='text-align:right'| 47
| 
| [[John Desmond Bernal]]
| 1901-05-10
| 1971-09-15
| [[An tAonach]]
|-
| style='text-align:right'| 48
| [[Íomhá:BansheesBFI131022 (5 of 22) (52448072829) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Colin Farrell]]
| 1976-05-31
| 
| ''[[:d:Q104261563|Caisleán Cnucha]]''
|-
| style='text-align:right'| 49
| [[Íomhá:Eddie Jordan 2017 United States GP .jpg|center|128px]]
| [[Eddie Jordan|Q173175]]
| 1948-03-30
| 2025-03-20
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 50
| [[Íomhá:Michael Collins 1922.jpg|center|128px]]
| [[Mícheál Ó Coileáin]]
| 1890-10-16
| 1922-08-22
| [[Cloich na Coillte]]
|-
| style='text-align:right'| 51
| [[Íomhá:Seán MacSwiney, Oct 1920 (cropped).png|center|128px]]
| [[Seán MacSwiney]]
| 19th century
| 20th century
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 52
| 
| [[James O'Keeffe]]
| 1912
| 1986-05
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 53
| [[Íomhá:Sir Edward Carson, bw photo portrait seated.jpg|center|128px]]
| [[Edward Carson]]
| 1854-02-09
| 1935-10-22
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 54
| 
| [[Conor Maguire]]
| 1889-12-16
| 1971-09-26
| [[Conga]]
|-
| style='text-align:right'| 55
| [[Íomhá:Edna O'Brien (2016).jpg|center|128px]]
| [[Edna O'Brien]]
| 1930-12-15
| 2024-07-27
| [[Tuaim Gréine]]
|-
| style='text-align:right'| 56
| 
| [[Ben Briscoe]]
| 1934-03-11
| 2023-07-10
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 57
| [[Íomhá:Heilbronn-Kilianskirche-SeyfferAltar03.JPG|center|128px]]
| [[Naomh Cilian]]
| 640
| 689
| [[An Mullach, Contae an Chabháin|An Mullach]]
|-
| style='text-align:right'| 58
| [[Íomhá:Ernest Walton.jpg|center|128px]]
| [[Ernest Walton|Ernest Thomas Sinton Walton]]
| 1903-10-06
| 1995-06-25
| [[Dún na Mainistreach]]
|-
| style='text-align:right'| 59
| [[Íomhá:2013 Robbie Keane (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Robbie Keane]]
| 1980-07-08
| 
| [[Tamhlacht]]
|-
| style='text-align:right'| 60
| [[Íomhá:Brian Cowen at White House on Saint Patrick's Day 2009.jpg|center|128px]]
| [[Brian Cowen|Brian Ó Comhain]]
| 1960-01-10
| 
| [[Tulach Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 61
| [[Íomhá:Mary Robinson (2014).jpg|center|128px]]
| [[Máire Mhic Róibín]]
| 1944-05-21
| 
| [[Béal an Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 62
| [[Íomhá:Roy keane 2014.jpg|center|128px]]
| [[Roy Keane]]
| 1971-08-10
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 63
| [[Íomhá:DDuff.JPG|center|128px]]
| [[Damien Duff]]
| 1979-03-02
| 
| [[Baile Baodáin]]
|-
| style='text-align:right'| 64
| [[Íomhá:Sinead O'Connor (14828633401) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Sinéad O'Connor]]
| 1966-12-08
| 2023-07-26
| [[Gleann na gCaorach]]
|-
| style='text-align:right'| 65
| 
| [[James Ryan]]
| 1891-12-06&lt;br/&gt;1892-12-06
| 1970-09-25
| ''[[:d:Q22084281|Teach Munna]]''
|-
| style='text-align:right'| 66
| [[Íomhá:Cillian Murphy at Berlinale 2024, Ausschnitt.jpg|center|128px]]
| [[Cillian Murphy]]
| 1976-05-25
| 
| [[Dúglas]]
|-
| style='text-align:right'| 67
| [[Íomhá:Michael Gambon cropped.jpg|center|128px]]
| [[Michael Gambon]]
| 1940-10-19
| 2023-09-27
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 68
| [[Íomhá:Mark Deery.jpeg|center|128px]]
| [[Mark Dearey]]
| 1963-03-19
| 
| [[Contae Lú]]
|-
| style='text-align:right'| 69
| [[Íomhá:Brendan Gleeson.jpg|center|128px]]
| [[Brendan Gleeson]]
| 1955-03-29
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 70
| 
| [[Siobhán Nic Gearailt, Cuntaois Urumhan]]
| 1509
| 1565-01-02
| [[Cionn tSáile]]
|-
| style='text-align:right'| 71
| [[Íomhá:Saint brendan german manuscript.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Breandán]]
| 486
| 575
| [[An Fhianait]]
|-
| style='text-align:right'| 72
| [[Íomhá:John field.jpg|center|128px]]
| [[John Field]]
| 1782-07-26
| 1837-01-23&lt;br/&gt;1837-01-11
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 73
| [[Íomhá:Evanna Lynch (51693246964).jpg|center|128px]]
| [[Evanna Lynch]]
| 1991-08-16
| 
| [[Tearmann Feichín]]
|-
| style='text-align:right'| 74
| [[Íomhá:Eoin Colfer at BookExpo (05180).jpg|center|128px]]
| [[Eoin Colfer]]
| 1965-05-14
| 
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 75
| [[Íomhá:John Millington Synge - Project Gutenberg eText 19028.jpg|center|128px]]
| [[John Millington Synge]]
| 1871-04-16
| 1909-03-24
| [[Ráth Fearnáin]]
|-
| style='text-align:right'| 76
| [[Íomhá:JonathanRhysMeyersApr06 (edit).jpg|center|128px]]
| [[Jonathan Rhys Meyers]]
| 1977-07-27
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 77
| [[Íomhá:Stephen Gately 2009.jpg|center|128px]]
| [[Stephen Gately]]
| 1976-03-17
| 2009-10-10
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 78
| [[Íomhá:Shay Given 2021.png|center|128px]]
| [[Shay Given]]
| 1976-04-20
| 
| [[Leifear]]
|-
| style='text-align:right'| 79
| [[Íomhá:Herbert Kitchener 1914.jpg|center|128px]]
| [[Herbert Kitchener, an Chéad Iarla Kitchener|Horatio Kitchener]]
| 1850-06-24
| 1916-06-05
| [[Béal Átha Longfoirt]]
|-
| style='text-align:right'| 80
| [[Íomhá:Geldof, Bob (IMF 2009).jpg|center|128px]]
| [[Bob Geldof]]
| 1951-10-05
| 
| [[Dún Laoghaire]]
|-
| style='text-align:right'| 81
| 
| [[Iris Murdoch]]
| 1919-07-15
| 1999-02-08
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 82
| [[Íomhá:Laurence Sterne by Sir Joshua Reynolds.jpg|center|128px]]
| [[Laurence Sterne]]
| 1713-11-24
| 1768-03-18
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 83
| [[Íomhá:Glen Hansard - Lucca Comics &amp; Games 2015 2.JPG|center|128px]]
| [[Glen Hansard]]
| 1970-04-21
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 84
| [[Íomhá:Seán Barrett Ceann Comhairle 2015.png|center|128px]]
| [[Seán Barrett (polaiteoir i nDún Laoghaire)|Seán Barrett]]
| 1944-08-09
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 85
| [[Íomhá:Sheamus March 2018.jpg|center|128px]]
| [[Sheamus]]
| 1978-01-28
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 86
| 
| [[Christopher Nolan (scríbhneoir)|Christopher Nolan]]
| 1965-09-06
| 2009-02-20
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 87
| [[Íomhá:John Redmond 1917.JPG|center|128px]]
| [[Seán Mac Réamainn]]
| 1856-09-01
| 1918-03-06
| [[Contae Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 88
| [[Íomhá:Autographed Photograph From Maureen O'Hara Price to Clifton Cates, circa 1945 (22479452472).jpg|center|128px]]
| [[Maureen O'Hara]]
| 1920-08-17
| 2015-10-24
| [[Raghnallach]]
|-
| style='text-align:right'| 89
| [[Íomhá:Cecelia Ahern - Buchmesse Wien 2022 (a).JPG|center|128px]]
| [[Cecelia Ahern]]
| 1981-09-30
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 90
| [[Íomhá:Niamh Kavanagh in Oslo 2010.jpg|center|128px]]
| [[Niamh Kavanagh]]
| 1968-02-13
| 
| [[Fionnghlas]]
|-
| style='text-align:right'| 91
| [[Íomhá:Maureen O Sullivan, The New Movie Magazine, 1934.jpg|center|128px]]
| [[Maureen O'Sullivan (aisteoir)|Maureen O'Sullivan]]
| 1911-05-17
| 1998-06-23
| ''[[:d:Q1124843|Mainistir na Búille]]''
|-
| style='text-align:right'| 92
| [[Íomhá:Brenda Fricker March 1990.jpg|center|128px]]
| [[Brenda Fricker]]
| 1945-02-17
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 93
| [[Íomhá:Eimear Quinn tijdens Het Grote Songfestivalfeest 2019.jpg|center|128px]]
| [[Eimear Quinn]]
| 1972-12-18
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 94
| [[Íomhá:Sarah Bolger (48484781976) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Sarah Bolger]]
| 1991-02-28
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 95
| [[Íomhá:Sharon Corr.png|center|128px]]
| [[Sharon Corr]]
| 1970-03-24
| 
| [[Dún Dealgan]]
|-
| style='text-align:right'| 96
| [[Íomhá:Columba at Bridei's fort.jpg|center|128px]]
| [[Colm Cille]]
| 521-12-07
| 597-06-09
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 97
| [[Íomhá:Veronica Guerin 1.jpg|center|128px]]
| [[Veronica Guerin]]
| 1959-07-05
| 1996-06-26
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 98
| [[Íomhá:Elaine Cassidy 2012.png|center|128px]]
| [[Elaine Cassidy]]
| 1979-12-31
| 
| [[Cill Chomhghaill]]
|-
| style='text-align:right'| 99
| [[Íomhá:Sonia O'Sullivan from Sean Kelly and Sonia O Sullivan.jpg|center|128px]]
| [[Sonia O'Sullivan]]
| 1969-11-28
| 
| [[An Cóbh]]
|-
| style='text-align:right'| 100
| [[Íomhá:Fionnula Flanagan (2018) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Fionnula Flanagan]]
| 1941-12-10
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 101
| 
| [[Michelle Smith]]
| 1969-12-16
| 
| [[Ráth Cúil, Baile Átha Cliath|Ráth Cúil]]
|-
| style='text-align:right'| 102
| [[Íomhá:Douglas Hyde - Project Gutenberg eText 19028.jpg|center|128px]]
| [[Dubhghlas de hÍde]]
| 1860-01-17
| 1949-07-12
| [[An Caisleán Riabhach]]
|-
| style='text-align:right'| 103
| [[Íomhá:Mairebrennan2.jpg|center|128px]]
| [[Moya Brennan|Máire Ní Bhraonáin]]
| 1952-08-04
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 104
| [[Íomhá:Lady gregory.jpg|center|128px]]
| [[Lady Gregory]]
| 1852-03-15
| 1932-05-22
| [[Baile Locha Riach]]
|-
| style='text-align:right'| 105
| [[Íomhá:Finnan.jpg|center|128px]]
| [[Steve Finnan]]
| 1976-04-24
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 106
| [[Íomhá:Richard Dunne 2012 Sopot.jpg|center|128px]]
| [[Richard Dunne]]
| 1979-09-21
| 
| [[Tamhlacht]]
|-
| style='text-align:right'| 107
| [[Íomhá:William O'Brien 1917.jpg|center|128px]]
| [[William O'Brien]]
| 1852-10-02
| 1928-02-25
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 108
| [[Íomhá:Smith O'Brien, The Irish Patriot.jpg|center|128px]]
| [[William Smith O’Brien|William Smith O'Brien]]
| 1803-10-17
| 1864-06-18
| [[Caisleán Dhrom Ólainn]]
|-
| style='text-align:right'| 109
| [[Íomhá:Birr St. Brendan's Church St. Brendan Window 2010 09 10.jpg|center|128px]]
| [[Brendan mac Nemainn]]
| 5th century
| 573
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 110
| [[Íomhá:Naoise Ó Muirí 2013.jpg|center|128px]]
| [[Naoise Ó Muirí]]
| 1972-09-15
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 111
| [[Íomhá:WithSMcropped.jpg|center|128px]]
| [[Samantha Mumba]]
| 1983-01-18
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 112
| [[Íomhá:Christy Moore in Vicar Street.jpg|center|128px]]
| [[Christy Moore]]
| 1945-05-07
| 
| [[Droichead Nua]]
|-
| style='text-align:right'| 113
| [[Íomhá:Kerry Condon during an interview in 2022 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Kerry Condon]]
| 1983-01-09
| 
| [[Dúrlas Éile|Durlas]]
|-
| style='text-align:right'| 114
| [[Íomhá:Marian Keyes 2022.jpg|center|128px]]
| [[Marian Keyes]]
| 1963-09-10
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 115
| [[Íomhá:Imelda May (1).jpg|center|128px]]
| [[Imelda May]]
| 1974-07-10
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 116
| [[Íomhá:Alison Doody 2.jpg|center|128px]]
| [[Alison Doody]]
| 1966-11-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 117
| 
| [[Frank O'Farrell]]
| 1927-10-09
| 2022-03-06
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 118
| [[Íomhá:Katie Taylor 2012 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Katie Taylor]]
| 1986-07-02
| 
| [[Bré]]
|-
| style='text-align:right'| 119
| [[Íomhá:Grainne Mhaol Ni Mhaille Statue.jpg|center|128px]]
| [[Gráinne Ní Mháille]]
| 1539
| 1603&lt;br/&gt;1599-06-18
| [[Oileán Chliara|Cliara]]
|-
| style='text-align:right'| 120
| [[Íomhá:Maryolympia.jpg|center|128px]]
| [[Mary Black]]
| 1955-05-23&lt;br/&gt;1955-05-22
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 121
| [[Íomhá:Jordan by Hoppner.jpg|center|128px]]
| [[Dorothea Jordan]]
| 1761-11-21
| 1816-07-05
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 122
| [[Íomhá:John Lyons 2012.jpg|center|128px]]
| [[John Lyons]]
| 1977-06
| 
| [[Baile Munna]]
|-
| style='text-align:right'| 123
| [[Íomhá:Andrea corr glastonbury.jpg|center|128px]]
| [[Andrea Corr]]
| 1974-05-17
| 
| [[Dún Dealgan]]
|-
| style='text-align:right'| 124
| [[Íomhá:Frank Fahy .PNG|center|128px]]
| [[Proinsias Ó Fathaigh]]
| 1880-01-12
| 1953-07-12
| [[Contae na Gaillimhe]]&lt;br/&gt;[[Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 125
| [[Íomhá:Ladywilde.jpg|center|128px]]
| [[Jane Francesca Agnes Wilde|Jane Wilde]]
| 1821-12-27
| 1896-02-03
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 126
| [[Íomhá:Brian Bóruma mac Cennétig (1723) (crop).jpg|center|128px]]
| [[Brian Bóramha]]
| 941
| 1014-04-23
| [[Cill Dalua]]
|-
| style='text-align:right'| 127
| [[Íomhá:Éamon Ó Cuív clutching a cup.png|center|128px]]
| [[Éamon Ó Cuív]]
| 1950-06-23
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 128
| [[Íomhá:Patrick Pearse cph.3b15294.jpg|center|128px]]
| [[Pádraig Mac Piarais]]
| 1879-11-10
| 1916-05-03
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 129
| [[Íomhá:Thomas Ashe, half-length portrait (34628644896).jpg|center|128px]]
| [[Tomás Ághas]]
| 1885-01-12
| 1917-09-25
| [[Lios Póil]]
|-
| style='text-align:right'| 130
| [[Íomhá:Seán Haughey, Jan 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó hEochaidh]]
| 1961-11-08
| 
| [[Ráth Eanaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 131
| 
| [[Tony Gregory]]
| 1947-12-05
| 2009-01-02
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 132
| [[Íomhá:Dublin Writers Festival 2007 (686228986) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Claire Keegan]]
| 1968
| 
| [[Contae Chill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 133
| 
| [[Michael Keyes]]
| 1886-03-31
| 1959-09-08
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 134
| [[Íomhá:Joseph Mary Plunkett.jpg|center|128px]]
| [[Seosamh Pluincéad]]
| 1887-11-21
| 1916-05-04
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 135
| [[Íomhá:John Joly.jpg|center|128px]]
| [[John Joly]]
| 1857-11-01
| 1933-12-08
| [[Breacánach]]
|-
| style='text-align:right'| 136
| [[Íomhá:Cork (47) 1.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Fionnbarra|Naomh Fionnbharra]]
| 550
| 623-09-25
| [[Droichead na Bandan]]
|-
| style='text-align:right'| 137
| [[Íomhá:StSunniva.jpg|center|128px]]
| [[Sunniva]]
| 10th century
| 
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 138
| [[Íomhá:Kevin Doyle at Avaya (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Kevin Doyle]]
| 1983-09-18
| 
| [[Maigh Arnaí]]
|-
| style='text-align:right'| 139
| [[Íomhá:Gabriel Byrne 2010.jpg|center|128px]]
| [[Gabriel Byrne]]
| 1950-05-12
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 140
| [[Íomhá:FIFA WC-qualification 2014 - Austria vs Ireland 2013-09-10 - Shane Long 02.jpg|center|128px]]
| [[Shane Long]]
| 1987-01-22
| 
| [[Gort na hUamha]]
|-
| style='text-align:right'| 141
| [[Íomhá:Charlie McCreevy portrait.jpg|center|128px]]
| [[Charles McCreevy|Cathal Mac Riabhaigh]]
| 1949-09-30
| 
| [[Na Solláin]]
|-
| style='text-align:right'| 142
| [[Íomhá:Eilean Mor Chapel.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Abbán]]
| 570
| 620-03-16
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 143
| [[Íomhá:Manchester - Old Trafford - Manchester United vs Crawley Town.jpg|center|128px]]
| [[John O'Shea]]
| 1981-04-30
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 144
| [[Íomhá:Cox Portrait 2002.jpg|center|128px]]
| [[Pat Cox|Pádraig Mac an Choiligh]]
| 1952-11-28
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 145
| [[Íomhá:Patrick Hillery (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Pádraig Ó hIrighile]]
| 1923-05-02
| 2008-04-12
| [[Sráid na Cathrach]]
|-
| style='text-align:right'| 146
| [[Íomhá:Edward Sabine Maull&amp;Fox BNF Gallica.jpg|center|128px]]
| [[Edward Sabine]]
| 1788-10-14
| 1883-06-26
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 147
| [[Íomhá:Ronan Keating - 2016-11-25 Night of the Proms (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Ronan Keating]]
| 1977-03-03
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 148
| [[Íomhá:Damien Rice live 2.jpg|center|128px]]
| [[Damien Rice]]
| 1973-12-07
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 149
| [[Íomhá:Roger Casement.jpg|center|128px]]
| [[Ruairí Mac Easmainn]]
| 1864-09-01
| 1916-08-03
| [[Cuas an Ghainimh]]&lt;br/&gt;[[Dumhach Thrá]]
|-
| style='text-align:right'| 150
| [[Íomhá:Brian McFadden (cropped2).jpg|center|128px]]
| [[Brian McFadden]]
| 1980-04-12
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 151
| [[Íomhá:Joshua Reynolds - William Petty.jpg|center|128px]]
| [[William Petty, 2ú hIarla Shelburne|William Petty]]
| 1737-05-02
| 1805-05-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 152
| [[Íomhá:BRENDANBEHAN.jpg|center|128px]]
| [[Breandán Ó Beacháin]]
| 1923-02-09
| 1964-03-20
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 153
| [[Íomhá:John Banville (2019) III.jpg|center|128px]]
| [[John Banville]]
| 1945-12-08
| 
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 154
| [[Íomhá:Colm Meaney at the 2024 Toronto International Film Festival (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Colm Meaney]]
| 1953-05-30
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 155
| [[Íomhá:Stephen Hunt 2011.jpg|center|128px]]
| [[Stephen Hunt]]
| 1981-08-01
| 
| [[Port Laoise]]
|-
| style='text-align:right'| 156
| [[Íomhá:Daniel O'Connell.png|center|128px]]
| [[Dónall Ó Conaill]]
| 1775-08-06
| 1847-05-15
| [[Cathair Saidhbhín]]
|-
| style='text-align:right'| 157
| [[Íomhá:Sean ocasey 1924.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Cathasaigh]]
| 1880-03-30
| 1964-09-18
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 158
| [[Íomhá:Thomas Moore from NPG.jpg|center|128px]]
| [[Thomas Moore]]
| 1779-05-28
| 1852-02-25
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 159
| [[Íomhá:10.5.17RobertSheehanByLuigiNovi1.jpg|center|128px]]
| [[Robert Sheehan]]
| 1988-01-07
| 
| [[Port Laoise]]
|-
| style='text-align:right'| 160
| [[Íomhá:Glenn Whelan 2012 Sopot.jpg|center|128px]]
| [[Glenn Whelan]]
| 1984-01-13
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 161
| [[Íomhá:Keith Andrews 2011.jpg|center|128px]]
| [[Keith Andrews]]
| 1980-09-13
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 162
| [[Íomhá:Staunton, Steve.jpg|center|128px]]
| [[Steve Staunton]]
| 1969-01-19
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 163
| [[Íomhá:Seamus Coleman (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Séamus Coleman]]
| 1988-10-11
| 
| [[Dún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 164
| [[Íomhá:FIFA WC-qualification 2014 - Austria vs Ireland 2013-09-10 - Paul McShane 03 (cropped).JPG|center|128px]]
| [[Paul McShane]]
| 1986-01-06
| 
| [[Cill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 165
| [[Íomhá:Charles Stewart Parnell (Portrait).jpg|center|128px]]
| [[Charles Stewart Parnell]]
| 1846-06-27
| 1891-10-06
| [[Contae Chill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 166
| [[Íomhá:Denis Irwin (2017-07-29 img06) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Denis Irwin]]
| 1965-10-31
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 167
| [[Íomhá:San Colombano.jpg|center|128px]]
| [[Columbán]]
| 543
| 615-11-23
| [[Cúige Laighean]]
|-
| style='text-align:right'| 168
| [[Íomhá:ESC2016 - Ireland 01 3.jpg|center|128px]]
| [[Nicky Byrne]]
| 1978-10-09
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 169
| [[Íomhá:Sean T OKelly WhiteHouse 19390517.jpg|center|128px]]
| [[Seán T. Ó Ceallaigh|Seán Tomás Ó Ceallaigh]]
| 1882-08-25
| 1966-11-23
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 170
| [[Íomhá:Stephen Kelly 2012 Sopot.jpg|center|128px]]
| [[Stephen Kelly]]
| 1983-09-06
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 171
| [[Íomhá:Rory Gallagher 1982.jpg|center|128px]]
| [[Rory Gallagher]]
| 1948-03-02
| 1995-06-14
| [[Béal Átha Seanaidh]]
|-
| style='text-align:right'| 172
| [[Íomhá:Cropped portrait of Henry Grattan.jpg|center|128px]]
| [[Henry Grattan]]
| 1746-07-03
| 1820-06-04
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 173
| [[Íomhá:Lord Castlereagh Marquess of Londonderry.jpg|center|128px]]
| [[Robert Stewart, Bíocunta an Chaisleáin Riabhaigh]]
| 1769-06-18
| 1822-08-12
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 174
| [[Íomhá:Timothy Michael Healy Thoms Whos Who 1923.jpg|center|128px]]
| [[Tadhg Ó hEaluithe (polaiteoir)|Tadhg Ó hEaluithe]]
| 1855-05-17
| 1931-03-26
| [[Beanntraí]]
|-
| style='text-align:right'| 175
| [[Íomhá:William Martin Murphy Oil Painting by William Orpen.jpg|center|128px]]
| [[William Martin Murphy|William Máirtín Ó Murchadha]]
| 1844-11-21
| 1919-06-25
| [[Baile Chaisleáin Bhéarra]]
|-
| style='text-align:right'| 176
| [[Íomhá:James Ussher by Sir Peter Lely.jpg|center|128px]]
| [[James Ussher]]
| 1581-01-04
| 1656-03-21
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 177
| [[Íomhá:John Bruton, February 2002 (cropped 02).jpg|center|128px]]
| [[John Bruton|Seán de Briotún]]
| 1947-05-18
| 2024-02-06
| [[Dún Búinne]]
|-
| style='text-align:right'| 178
| [[Íomhá:Charles Haughey 1967 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Cathal Ó hEochaidh]]
| 1925-09-16
| 2006-06-13
| [[Caisleán an Bharraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 179
| [[Íomhá:Benjamin Guinness ILN.jpg|center|128px]]
| [[Benjamin Lee Guinness|Benjamin Guinness]]
| 1798-11-01
| 1868-05-19
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 180
| 
| [[Seán Eichingeam]]
| 1870
| 1923-04-23
| [[Cuan Bhaile na Cúirte]]
|-
| style='text-align:right'| 181
| [[Íomhá:Austin Stack (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Aibhistín de Staic]]
| 1879-12-07
| 1929-04-27
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 182
| [[Íomhá:Michael Conaghan, 2008 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Michael Conaghan]]
| 1944-09
| 
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 183
| [[Íomhá:Sir Phelim O’Neill.png|center|128px]]
| [[Féilim Ó Néill]]
| 1603
| 1653&lt;br/&gt;1652-03-10
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 184
| [[Íomhá:John Toland.jpg|center|128px]]
| [[John Toland]]
| 1670-11-30
| 1722-03-11
| ''[[:d:Q4068887|Ardagh]]''
|-
| style='text-align:right'| 185
| [[Íomhá:Niall Quinn 2011 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Niall Quinn]]
| 1966-10-06
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 186
| [[Íomhá:Maurice O'Connor.jpg|center|128px]]
| [[Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin]]
| 1670
| 1738-03-25
| [[Contae na Mí]]
|-
| style='text-align:right'| 187
| [[Íomhá:Ken Doherty PHC 2012-3.jpg|center|128px]]
| [[Ken Doherty]]
| 1969-09-17
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 188
| [[Íomhá:Lawrence Parsons.jpg|center|128px]]
| [[Laurence Parsons]]
| 1840-11-17
| 1908-08-29
| [[Biorra]]
|-
| style='text-align:right'| 189
| [[Íomhá:1stEarlOfIveagh.jpg|center|128px]]
| [[Edward Cecil Guinness]]
| 1847-11-10
| 1927-10-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 190
| [[Íomhá:Portrait of Patrick Sarsfield, Earl of Lucan NGI.4328.PNG|center|128px]]
| [[Pádraig Sáirséal]]
| 1655
| 1693-08-21
| [[Leamhcán]]
|-
| style='text-align:right'| 191
| [[Íomhá:Feargus Edward O'Connor-crop.jpg|center|128px]]
| [[Feargus O'Connor]]
| 1794-07-18
| 1855-08-30&lt;br/&gt;1855-08-31
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 192
| [[Íomhá:Catherine Day, Secretary-General of the EC - 2011.jpg|center|128px]]
| [[Catherine Day]]
| 1954-06-16
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 193
| [[Íomhá:Arthur Griffith (1871-1922).jpg|center|128px]]
| [[Art Ó Gríofa]]
| 1872-03-31
| 1922-08-12
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 194
| [[Íomhá:Richard Sheridan.jpg|center|128px]]
| [[Richard Brinsley Sheridan]]
| 1751-10-30
| 1816-07-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 195
| [[Íomhá:Darren Shan (2016).jpg|center|128px]]
| [[Darren Shan]]
| 1972-07-03&lt;br/&gt;1972-07-02
| 
| [[Londain]]&lt;br/&gt;[[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 196
| [[Íomhá:Dick Spring 1995 (headshot).jpg|center|128px]]
| [[Dick Spring|Risteard Mac An Earraigh]]
| 1950-08-29
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 197
| [[Íomhá:Liam Brady rte.jpg|center|128px]]
| [[Liam Brady]]
| 1956-02-13
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 198
| [[Íomhá:Stephen ROCHE.jpg|center|128px]]
| [[Stephen Roche]]
| 1959-11-28
| 
| [[Dún Droma]]
|-
| style='text-align:right'| 199
| [[Íomhá:Aidan Gillen (headshot).jpg|center|128px]]
| [[Aidan Gillen]]
| 1968-04-24
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 200
| [[Íomhá:John Tyndall portrait mid career.jpg|center|128px]]
| [[John Tyndall]]
| 1820-08-02
| 1893-12-04
| [[Contae Cheatharlach]]
|-
| style='text-align:right'| 201
| [[Íomhá:Ronnie drew 2004.jpg|center|128px]]
| [[Ronnie Drew]]
| 1934-09-16
| 2008-08-16
| [[Dún Laoghaire]]
|-
| style='text-align:right'| 202
| [[Íomhá:Gerald Fitzgerald 9th Earl of Kildare 2.JPG|center|128px]]
| [[Gearóid Óg Mac Gearailt]]
| 1487
| 1534-09-02
| [[Maigh Nuad]]
|-
| style='text-align:right'| 203
| [[Íomhá:Ray-Sachs-Ivor-Robinson-Art-Komar-and-John-Lighton-Synge-Jablonna-1962-Photo.png|center|128px]]
| [[John Lighton Synge]]
| 1897-03-23
| 1995-03-30
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 204
| [[Íomhá:Charles Villiers Stanford c1894bw.jpg|center|128px]]
| [[Charles Villiers Stanford]]
| 1852-09-30
| 1924-03-29
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 205
| [[Íomhá:Statua di Luke Kelly.jpg|center|128px]]
| [[Luke Kelly]]
| 1940-11-17
| 1984-01-30
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 206
| 
| [[Frank McGuinness]]
| 1953-07-29
| 
| [[Bun Cranncha]]
|-
| style='text-align:right'| 207
| [[Íomhá:Liam O'Flaherty.jpeg|center|128px]]
| [[Liam Ó Flaithearta]]
| 1896-08-28&lt;br/&gt;1896-04-28&lt;br/&gt;1897-04-19
| 1984-09-07&lt;br/&gt;1984-07-07
| [[Inis Mór, Árainn|Inis Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 208
| [[Íomhá:Darren O'Dea 2011.jpg|center|128px]]
| [[Darren O'Dea]]
| 1987-02-04
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 209
| [[Íomhá:Anton abbadia.png|center|128px]]
| [[Antoine Thomson d'Abbadie]]
| 1810-01-03
| 1897-03-19
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 210
| 
| [[Packie Bonner]]
| 1960-05-24
| 
| [[Ailt an Chorráin]]
|-
| style='text-align:right'| 211
| [[Íomhá:Ciarán Cannon April 2018 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Ciarán Cannon|Ciarán Ó Canáin]]
| 1965-09-19
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 212
| [[Íomhá:Henry Hughes Wilson, British general, photo portrait standing in uniform.jpg|center|128px]]
| [[Henry Wilson]]
| 1864-05-05
| 1922-06-22
| [[Contae an Longfoirt]]
|-
| style='text-align:right'| 213
| 
| [[Máirtín Mac Cumascaigh]]
| 1978-11-09
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 214
| [[Íomhá:Albert Reynolds (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Ailbhe Mac Raghnaill]]
| 1932-11-03
| 2014-08-21
| [[Rúscaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 215
| 
| [[Dan Neville]]
| 1946-12-08
| 
| [[Contae Luimnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 216
| [[Íomhá:Liam Twomey, May 2015 (17744432900) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Liam Twomey]]
| 1967-04-03
| 
| [[Cloich na Coillte]]
|-
| style='text-align:right'| 217
| [[Íomhá:Ciarán Cuffe Annual Green Convention 2018.jpg|center|128px]]
| [[Ciarán Cuffe]]
| 1963-04-03
| 
| [[Seanchill]]
|-
| style='text-align:right'| 218
| [[Íomhá:Bernard Durkan (official portrait) 2020 (cropped) 2.png|center|128px]]
| [[Bernard Durkan]]
| 1945-03-26
| 
| [[Béal Átha na Muice]]
|-
| style='text-align:right'| 219
| 
| [[Bernard Ó hAilín]]
| 1944-09-09
| 2024-06-22
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 220
| [[Íomhá:Cearbhall Ó Dálaigh, 1975 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Cearbhall Ó Dálaigh]]
| 1911-02-12
| 1978-03-21&lt;br/&gt;1978-03-11
| [[Bré]]
|-
| style='text-align:right'| 221
| [[Íomhá:DOOR STEP 2016-07-12 Denis Naughten (27644046983).jpg|center|128px]]
| [[Denis Naughten]]
| 1973-06-23
| 
| [[Contae Ros Comáin]]
|-
| style='text-align:right'| 222
| [[Íomhá:Taoiseach Liam Cosgrave-Patricks Day 1976.jpg|center|128px]]
| [[Liam Mac Cosgair]]
| 1920-04-13
| 2017-10-04
| [[Caisleán Cnucha]]
|-
| style='text-align:right'| 223
| [[Íomhá:PadraigHarrington2004RyderCup.jpg|center|128px]]
| [[Pádraig Harrington]]
| 1971-08-31
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 224
| [[Íomhá:Vincent Coll leaving court NYWTS.jpg|center|128px]]
| [[Uinseann Ó Colla (Mad Dog Coll)|Uinseann Ó Colla]]
| 1908-07-20
| 1932-02-08
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 225
| [[Íomhá:Jack Lynch, 1972 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Loingsigh]]
| 1917-08-15
| 1999-10-20
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 226
| [[Íomhá:Dylan Moran Melbourne.jpg|center|128px]]
| [[Dylan Moran]]
| 1971-11-03
| 
| [[An Uaimh]]
|-
| style='text-align:right'| 227
| [[Íomhá:US visit of Taoiseach Costello in 1956 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[John A. Costello|Seán A Mac Coisdealbha]]
| 1891-06-20
| 1976-01-05
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 228
| [[Íomhá:Eoin Hand (1981).jpg|center|128px]]
| [[Eoin Hand]]
| 1946-03-30
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 229
| [[Íomhá:Anthony Lawlor.jpg|center|128px]]
| [[Anthony Lawlor]]
| 1959-06-13
| 
| [[Baile Eoin]]
|-
| style='text-align:right'| 230
| [[Íomhá:Thomas FitzGerald, 10th Earl of Kildare.jpg|center|128px]]
| [[Tomás Mac Gearailt, 10ú hIarla Chill Dara|Tomás Mac Gearailt]]
| 1513
| 1537
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 231
| 
| [[Alice Kyteler]]
| 1263
| No/unknown value
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 232
| 
| [[Gary Deegan]]
| 1987-09-28
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 233
| [[Íomhá:Enniscorthy St. Aidan's Cathedral East Aisle Fifth Window Saint Aidan Detail 2009 09 28.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Aodhán (Maodhóg)]]
| 6th century
| 627
| [[Contae an Chabháin]]
|-
| style='text-align:right'| 234
| [[Íomhá:William Stokes (1804 - 1878).jpg|center|128px]]
| [[William Stokes]]
| 1804-10-01
| 1878-01-10
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 235
| [[Íomhá:BrotherWalfrid(AndrewKerins).jpg|center|128px]]
| [[Andrew Kerins]]
| 1840-05-18
| 1915-04-17
| [[Contae Shligigh]]
|-
| style='text-align:right'| 236
| [[Íomhá:PadraicColum.jpeg|center|128px]]
| [[Padraic Colum]]
| 1881-12-08
| 1972-01-11
| [[Contae an Longfoirt]]
|-
| style='text-align:right'| 237
| [[Íomhá:Eileen Desmond 1981 02.jpg|center|128px]]
| [[Eileen Desmond]]
| 1932-12-29
| 2005-01-06
| [[Cionn tSáile]]
|-
| style='text-align:right'| 238
| 
| [[Josephine Hart]]
| 1942-03-01
| 2011-06-02
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 239
| 
| [[Dónal McCann]]
| 1943-05-07
| 1999-07-17
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 240
| [[Íomhá:Dan O'Herlihy 1955.JPG|center|128px]]
| [[Dan O'Herlihy]]
| 1919-05-01
| 2005-02-17
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 241
| [[Íomhá:Portrait of Theobald Wolfe Tone (4672711).jpg|center|128px]]
| [[Theobald Wolfe Tone]]
| 1763-06-20
| 1798-11-19
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 242
| [[Íomhá:Eileen Gray.jpg|center|128px]]
| [[Eileen Gray]]
| 1878-08-08&lt;br/&gt;1879
| 1976-10-31
| [[Inis Córthaidh]]
|-
| style='text-align:right'| 243
| [[Íomhá:Tommy Bowe.jpg|center|128px]]
| [[Tommy Bowe]]
| 1984-02-22
| 
| [[Muineachán]]
|-
| style='text-align:right'| 244
| [[Íomhá:Cardinal Sean Patrick Brady.jpg|center|128px]]
| [[Seán Mac Brádaigh]]
| 1939-08-16
| 
| ''[[:d:Q5309129|Drumcalpin]]''
|-
| style='text-align:right'| 245
| [[Íomhá:Kate O'Brien, 1926.jpg|center|128px]]
| [[Cáit Ní Bhriain]]
| 1897-12-03
| 1974-08-13
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 246
| [[Íomhá:Marian Harkin, Dec 2024 - 54193737946 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Marian Harkin]]
| 1953-11-26
| 
| [[Baile an Tóchair]]
|-
| style='text-align:right'| 247
| [[Íomhá:Portrait of Nora Joyce (Mrs. James Joyce) 1926–1927 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Nora Barnacle]]
| 1884-03-21
| 1951-04-10
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 248
| [[Íomhá:Maria Doyle Kennedy 2014 crop.jpg|center|128px]]
| [[Maria Doyle Kennedy]]
| 1964-09-25
| 
| [[Cluain Tarbh]]
|-
| style='text-align:right'| 249
| [[Íomhá:Catherine Hayes.jpg|center|128px]]
| [[Catherine Hayes]]
| 1818-10-29&lt;br/&gt;1825
| 1861-08-11
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 250
| [[Íomhá:Deirdre de Búrca at Lisbon 2.jpg|center|128px]]
| [[Déirdre de Búrca]]
| 1963-10
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 251
| 
| [[Angela Farrell]]
| 1952
| 
| [[Dún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 252
| [[Íomhá:Joan Burton crop.jpg|center|128px]]
| [[Joan Burton]]
| 1949-02-01
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 253
| [[Íomhá:Mary Coughlan.jpg|center|128px]]
| [[Máire Ní Chochláinn]]
| 1965-05-28
| 
| [[Dún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 254
| [[Íomhá:Jan O'Sullivan.jpg|center|128px]]
| [[Jan O'Sullivan|Jan Uí Shúilleabháin]]
| 1950-12-06
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 255
| 
| [[Frank Cluskey]]
| 1930-04-08
| 1989-05-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 256
| [[Íomhá:Padraig Faulkner, 1980 (cropped).png|center|128px]]
| [[Pádraig Faulkner]]
| 1918-03-12
| 2012-06-01
| [[Dún Dealgan]]
|-
| style='text-align:right'| 257
| [[Íomhá:Gerry Collins 1990.jpg|center|128px]]
| [[Gerry Collins]]
| 1938-10-16
| 
| [[Mainistir na Féile]]
|-
| style='text-align:right'| 258
| 
| [[John O'Connell (Baile Átha Cliath)|John O'Connell]]
| 1927-01-20
| 2013-03-08
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 259
| [[Íomhá:Tony O'Reilly 1959.jpg|center|128px]]
| [[Tony O'Reilly]]
| 1936-05-07
| 2024-05-18
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 260
| 
| [[Kirsten Sheridan]]
| 1976-07-14
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 261
| [[Íomhá:Rob Kearney 2015 RWC.jpg|center|128px]]
| [[Rob Kearney]]
| 1986-03-26
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 262
| [[Íomhá:Arthur Guinness.jpg|center|128px]]
| [[Arthur Guinness]]
| 1725
| 1803-01-23
| [[Cill Droichid]]
|-
| style='text-align:right'| 263
| [[Íomhá:George Noble Plunkett, circa 1915.jpg|center|128px]]
| [[George Noble Plunkett|An Cunta Pluincéad]]
| 1851-12-03
| 1948-03-12
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 264
| [[Íomhá:Alan Dukes, December 1996 (cropped original).jpg|center|128px]]
| [[Alan Dukes|Ailéin de Diúc]]
| 1945-04-20
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 265
| [[Íomhá:Michael O'Leary, September 1979 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Michael O'Leary (Aire)|Michael O'Leary]]
| 1936-05-08
| 2006-05-11
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 266
| 
| [[Justin Keating]]
| 1930-01-07
| 2009-12-31
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 267
| 
| [[Breandán Ó hEithir]]
| 1930-01-18
| 1990-10-26
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 268
| [[Íomhá:Tomás Mac Giolla.jpg|center|128px]]
| [[Tomás Mac Giolla]]
| 1924-01-25
| 2010-02-04
| [[An tAonach]]
|-
| style='text-align:right'| 269
| [[Íomhá:Alan Kelly 2011.jpg|center|128px]]
| [[Alan Kelly (polaiteoir)|Alan Kelly]]
| 1975-07-13
| 
| [[An Port Rua]]
|-
| style='text-align:right'| 270
| [[Íomhá:James Dillon circa 1930s.jpg|center|128px]]
| [[James Dillon|Séamus Diolún]]
| 1902-09-26
| 1986-02-10
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 271
| [[Íomhá:Portrait of Sir Richard John Griffith, 1st Bt. (by Stephen Catterson Smith).jpg|center|128px]]
| [[Richard Griffith]]
| 1784-09-20
| 1878-09-22
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 272
| [[Íomhá:Edward Hincks.jpg|center|128px]]
| [[Edward Hincks]]
| 1792-08-19
| 1866-12-03
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 273
| [[Íomhá:FIFA WC-qualification 2014 - Austria vs Ireland 2013-09-10 - David Forde 01.jpg|center|128px]]
| [[David Forde]]
| 1979-12-20
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 274
| [[Íomhá:Domhnall Gleeson by Gage Skidmore.jpg|center|128px]]
| [[Domhnall Gleeson]]
| 1983-05-12
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 275
| [[Íomhá:William Thomas Cosgrave.jpg|center|128px]]
| [[Liam Tomás Mac Cosgair]]
| 1880-06-06
| 1965-11-16
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 276
| [[Íomhá:Brendan Howlin Aviva (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Brendan Howlin]]
| 1956-05-09
| 
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 277
| [[Íomhá:Brendan Smith 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Brendan Smith]]
| 1956-06-01
| 
| [[An Cabhán]]
|-
| style='text-align:right'| 278
| 
| [[Séamus Pattison]]
| 1936-04-19
| 2018-02-04
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 279
| [[Íomhá:The British Library - Classic Album Sundays present an Evening with Róisín Murphy (zPkiYJX5h7Q - 1920x1080 - 8m43s).png|center|128px]]
| [[Róisín Murphy]]
| 1973-07-05
| 
| [[An tInbhear Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 280
| 
| [[Seán Flanagan]]
| 1922-01-26
| 1993-02-05
| [[Béal Átha hAmhnais]]
|-
| style='text-align:right'| 281
| [[Íomhá:Mary Lou McDonald, 2018.jpg|center|128px]]
| [[Mary Lou McDonald]]
| 1969-05-01
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 282
| 
| [[Doireann Ní Bhriain]]
| 1952
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 283
| 
| [[Nuala O'Faolain|Nuala Ó Faoláin]]
| 1940-03-01
| 2008-05-09
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 284
| 
| [[Dawn Martin]]
| 1976-06-28
| 
| [[Dún Dealgan]]
|-
| style='text-align:right'| 285
| [[Íomhá:Mary White Green Party.jpg|center|128px]]
| [[Mary White]]
| 1948-11-24
| 
| [[Bré]]
|-
| style='text-align:right'| 286
| 
| [[Marina Carr]]
| 1964-11-17
| 
| [[Contae Uíbh Fhailí]]
|-
| style='text-align:right'| 287
| [[Íomhá:Siobhan Fahey.jpg|center|128px]]
| [[Siobhan Fahey]]
| 1958-09-10
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 288
| [[Íomhá:Mary Harney cropped.jpg|center|128px]]
| [[Mary Harney|Máire Ní Áirne]]
| 1953-03-11
| 
| [[Béal Átha na Sluaighe]]
|-
| style='text-align:right'| 289
| [[Íomhá:Mairead McGuinness 2023.jpg|center|128px]]
| [[Mairead McGuinness|Máiréad Nic Aonasa]]
| 1959-06-13
| 
| [[Droichead Átha]]&lt;br/&gt;[[Baile Átha Fhirdhia]]
|-
| style='text-align:right'| 290
| [[Íomhá:Mary Hanafin (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Máire Ní Ainifín]]
| 1959-06-01
| 
| [[Dúrlas Éile|Durlas]]
|-
| style='text-align:right'| 291
| [[Íomhá:Seán Lemass, 1966.jpg|center|128px]]
| [[Seán F. Lemass]]
| 1899-07-15
| 1971-05-11
| [[An Baile Breac (Baile Átha Cliath)|An Baile Breac]]
|-
| style='text-align:right'| 292
| 
| [[Margaret Hassan]]
| 1945-04-18
| 2004-11-08
| [[Deilginis]]
|-
| style='text-align:right'| 293
| 
| [[Noel Browne|Nollaig de Brún]]
| 1915-12-20
| 1997-05-21
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 294
| [[Íomhá:Andy Reid.png|center|128px]]
| [[Andy Reid]]
| 1982-07-29
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 295
| 
| [[David Kelly]]
| 1929-07-11
| 2012-02-12
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 296
| [[Íomhá:Colm toibin 2006.jpg|center|128px]]
| [[Colm Tóibín]]
| 1955-05-30
| 
| [[Inis Córthaidh]]
|-
| style='text-align:right'| 297
| [[Íomhá:KeithFahey Augsburg.jpg|center|128px]]
| [[Keith Fahey]]
| 1983-01-15
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 298
| [[Íomhá:James Hoban circa 1800 - Crop.jpg|center|128px]]
| [[James Hoban]]
| 1762
| 1831-12-08
| [[Contae Chill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 299
| [[Íomhá:Tom Crean2b.JPG|center|128px]]
| [[Tom Crean|Tomás Ó Croidheáin]]
| 1877-02-16
| 1938-07-27
| [[Abhainn an Scáil]]
|-
| style='text-align:right'| 300
| [[Íomhá:Batt O'Keeffe 2.png|center|128px]]
| [[Batt O'Keeffe]]
| 1945-04-02
| 
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 301
| [[Íomhá:James Stephens, 1935.jpg|center|128px]]
| [[James Stephens (scríbhneoir)]]
| 1882-02-09&lt;br/&gt;1882-02-02
| 1950-12-26
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 302
| [[Íomhá:Prendergast, Phil-9374.jpg|center|128px]]
| [[Phil Prendergast]]
| 1959-09-20
| 
| [[Contae Chill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 303
| 
| [[Ruth Bradley]]
| 1987-01-24
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 304
| [[Íomhá:SKenny.jpg|center|128px]]
| [[Stephen Kenny]]
| 1971-10-30
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 305
| [[Íomhá:Cillian Sheridan.jpg|center|128px]]
| [[Cillian Sheridan]]
| 1989-02-23
| 
| [[Coill an Chollaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 306
| 
| [[Yvonne McGuinness]]
| 1972-10-12
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 307
| [[Íomhá:Thomas F. Meagher.jpg|center|128px]]
| [[Thomas Francis Meagher]]
| 1823-08-03
| 1867-07-01
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 308
| [[Íomhá:Ó Mórna agus Dánta Eile.png|center|128px]]
| [[Máirtín Ó Direáin]]
| 1910-11-29
| 1988-03-19
| [[Inis Mór, Árainn|Inis Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 309
| 
| [[Mary Kennedy]]
| 1956-10-04
| 
| [[Cluain Dolcáin]]
|-
| style='text-align:right'| 310
| [[Íomhá:Nessa Childers MEP Ireland 01 (cropped).JPG|center|128px]]
| [[Nessa Childers]]
| 1956-10-09
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 311
| 
| [[William Trevor]]
| 1928-05-24
| 2016-11-20
| [[Baile Mhistéala]]
|-
| style='text-align:right'| 312
| [[Íomhá:Dave Allen 1968.JPG|center|128px]]
| [[Dave Allen]]
| 1936-07-06
| 2005-03-10
| [[Teach na Giúise]]
|-
| style='text-align:right'| 313
| 
| [[Christy Brown]]
| 1932-06-05
| 1981-09-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 314
| [[Íomhá:Alan Shatter.jpg|center|128px]]
| [[Alan Shatter]]
| 1951-02-01
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 315
| [[Íomhá:Anthony Stokes Tehran derby.jpg|center|128px]]
| [[Anthony Stokes]]
| 1988-07-25
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 316
| 
| [[Éinde Ó Callaráin]]
| 1942-05
| 2004-04-08
| [[Maigh Locha]]
|-
| style='text-align:right'| 317
| [[Íomhá:George Francis FitzGerald.jpg|center|128px]]
| [[George Francis Fitzgerald]]
| 1851-08-03
| 1901-02-21
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 318
| 
| [[Avril Doyle]]
| 1949-04-18
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 319
| [[Íomhá:Frances Fitzgerald 2011.jpg|center|128px]]
| [[Frances Fitzgerald]]
| 1950-08-01
| 
| [[Cromadh]]
|-
| style='text-align:right'| 320
| [[Íomhá:Catherine Byrne TD.jpg|center|128px]]
| [[Catherine Byrne]]
| 1956-02-26
| 
| [[An Cloigín Gorm]]
|-
| style='text-align:right'| 321
| [[Íomhá:Dublin Martyrs by Conall McCabe (2001).jpg|center|128px]]
| [[Maighréad de Bhál]]
| 1515
| 1584
| [[Contae na Mí]]
|-
| style='text-align:right'| 322
| [[Íomhá:Mary O'Rourke, September 2009.jpg|center|128px]]
| [[Mary O'Rourke|Máire Uí Ruairc]]
| 1937-05-31
| 2024-10-03
| [[Baile Átha Luain]]
|-
| style='text-align:right'| 323
| [[Íomhá:Dervla Kirwan in 2016.jpg|center|128px]]
| [[Dervla Kirwan]]
| 1971-10-24&lt;br/&gt;1971-10-23
| 
| [[Baile an Teampaill (Baile Átha Cliath)|Baile an Teampaill]]
|-
| style='text-align:right'| 324
| [[Íomhá:Dolores O'Riordan, Festivalbar, Milan, Italy, May 29, 2004.jpg|center|128px]]
| [[Dolores O'Riordan|Dolores Ní Ríordáin]]
| 1971-09-06
| 2018-01-15
| [[Baile Uí Bhricín Thuaidh]]
|-
| style='text-align:right'| 325
| [[Íomhá:Mary Ward (scientist).jpg|center|128px]]
| [[Mary Ward]]
| 1827-04-27
| 1869-08-31
| [[Contae Uíbh Fhailí]]
|-
| style='text-align:right'| 326
| 
| [[Paddy Canny]]
| 1919-09-09
| 2008-06-28
| ''[[:d:Q104294289|Gleann Dríth]]''
|-
| style='text-align:right'| 327
| [[Íomhá:Joe Kinnear Hull City v. Newcastle United 1.png|center|128px]]
| [[Joe Kinnear]]
| 1946-12-27
| 2024-04-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 328
| [[Íomhá:Robert Emmet--The Irish Patriot.jpg|center|128px]]
| [[Roibeard Emmet]]
| 1780-03-04
| 1803-09-20
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 329
| [[Íomhá:Billy Kelleher.jpg|center|128px]]
| [[Billy Kelleher]]
| 1968-01-20
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 330
| [[Íomhá:Minister Jimmy Deenihan at the Feile na Greine Festival, Tech Amergin, Waterville, Co Kerry. 2012.JPG|center|128px]]
| [[Jimmy Deenihan]]
| 1952-09-11
| 
| [[Leic Snámha]]
|-
| style='text-align:right'| 331
| [[Íomhá:Pat Breen 2017 at Opening plenary session, 11 December 2017 cropped.jpg|center|128px]]
| [[Pat Breen]]
| 1957-03-21
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 332
| [[Íomhá:William Strutt, Portrait of Robert O'Hara Burke, 1860.jpg|center|128px]]
| [[Robert O'Hara Burke]]
| 1821-05-06
| 1861-06-28&lt;br/&gt;1861-07-01
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 333
| [[Íomhá:Pat Rabbitte, circa 2002.jpg|center|128px]]
| [[Pat Rabbite|Pádraic Ó Coinín]]
| 1949-05-18
| 
| [[Clár Chlainne Mhuiris]]
|-
| style='text-align:right'| 334
| [[Íomhá:Peter von Lacy.PNG|center|128px]]
| [[Peadar de Lása]]
| 1678-10-30&lt;br/&gt;1678-09-29
| 1751-04-19
| [[Cill Íde]]
|-
| style='text-align:right'| 335
| [[Íomhá:Cathalbrugha.JPG|center|128px]]
| [[Cathal Brugha]]
| 1874-07-18
| 1922-07-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 336
| 
| [[Máirtín Ó Cadhain]]
| 1906
| 1970-10-18
| [[An Spidéal]]
|-
| style='text-align:right'| 337
| [[Íomhá:Gen. Richard Mulcahy LCCN2014717121.jpg|center|128px]]
| [[Risteárd Ó Maolchatha]]
| 1886-05-10
| 1971-12-16
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 338
| [[Íomhá:Maturin.jpg|center|128px]]
| [[Charles Maturin]]
| 1782-09-25
| 1824-10-30
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 339
| [[Íomhá:Saint Virgilius, Salzburg.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Feargal]]
| 700
| 784-11-27
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 340
| [[Íomhá:Paddy Keenan ACF.jpg|center|128px]]
| [[Paddy Keenan]]
| 1950-01-30
| 
| [[Baile Átha Troim]]
|-
| style='text-align:right'| 341
| 
| [[John Joe Nevin|John Joseph Nevin]]
| 1989-06-07
| 
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 342
| [[Íomhá:James Fintan Lalor (Young Irelander).jpg|center|128px]]
| [[James Fintan Lalor (Éire Óg)|James Fintan Lalor]]
| 1807-03-10
| 1849-12-27
| [[Contae Laoise]]
|-
| style='text-align:right'| 343
| [[Íomhá:DionBoucicault.jpg|center|128px]]
| [[Dion Boucicault]]
| 1822-12-26
| 1890-09-18
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 344
| [[Íomhá:Donal MacIntyre.jpg|center|128px]]
| [[Donal MacIntyre]]
| 1966-01-25
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 345
| [[Íomhá:Michael O’Leary 2015 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Michael O'Leary (Ryanair)|Michael O'Leary]]
| 1961-03-20
| 
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 346
| [[Íomhá:Kian Egan 2009.jpg|center|128px]]
| [[Kian Egan]]
| 1980-04-29
| 
| [[Sligeach]]
|-
| style='text-align:right'| 347
| 
| [[Niall Caille]]
| 9th century
| 846
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 348
| [[Íomhá:Paul Murphy 2013.jpg|center|128px]]
| [[Paul Murphy (Polaiteoir Éireannach)|Paul Murphy]]
| 1983-04-13
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 349
| [[Íomhá:Statue St Finnian of Clonard (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Naomh Fionnán (Cluain Ioraird)|Fionnán Chluain Ioraird]]
| 470
| 549&lt;br/&gt;552
| [[Míseal]]
|-
| style='text-align:right'| 350
| 
| [[Michael P. Kitt]]
| 1950-05-17
| 
| [[Tuaim]]
|-
| style='text-align:right'| 351
| [[Íomhá:James Everett, 1949.jpg|center|128px]]
| [[James Everett]]
| 1894-05-01
| 1967-12-18
| ''[[:d:Q104276727|Ráth Droma]]''
|-
| style='text-align:right'| 352
| [[Íomhá:Brian-Crowley-Ireland-MIP-Europaparlament-by-Leila-Paul-1.jpg|center|128px]]
| [[Brian Mac Amhlaidh]]
| 1964-03-04
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 353
| 
| [[Seán Treacy]]
| 1923-09-22
| 2018-03-23
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 354
| [[Íomhá:Louis Walsh2009July.jpg|center|128px]]
| [[Louis Walsh]]
| 1952-08-05
| 
| [[Coillte Mach]]
|-
| style='text-align:right'| 355
| [[Íomhá:Altan - Mardis de Plouescat 2013 05.JPG|center|128px]]
| [[Mairéad Ní Mhaonaigh]]
| 1959-07-26
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 356
| 
| [[Hugh O'Flaherty]]
| 1898-02-28
| 1963-10-30
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 357
| [[Íomhá:Drbarnardo.jpg|center|128px]]
| [[Thomas John Barnardo]]
| 1845-07-04
| 1905-09-19
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 358
| 
| [[Patrick Hogan (Ceann Comhairle)|Patrick Hogan]]
| 1886-01-01
| 1969-01-24
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 359
| [[Íomhá:Portrait of George Brown.jpg|center|128px]]
| [[Seoirse de Brún]]
| 1698-06-15
| 1792-02-18&lt;br/&gt;1792-09-18
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 360
| [[Íomhá:Art O'Connor.jpg|center|128px]]
| [[Art O'Connor]]
| 1888
| 1950-05-10
| [[Cill Droichid]]
|-
| style='text-align:right'| 361
| [[Íomhá:John Thomas Romney Robinson by James Simonton c1850s.png|center|128px]]
| [[Thomas Romney Robinson|John Thomas Romney Robinson]]
| 1792-04-23
| 1882-02-28
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 362
| [[Íomhá:Oliver Plunket by Edward Luttrell.jpg|center|128px]]
| [[Oilibhéar Pluincéad|Oilibhéar Pluincéid]]
| 1629-11-01
| 1681-07-01
| [[Loch Craobh]]
|-
| style='text-align:right'| 363
| [[Íomhá:Tomás Ó Criomhthain.jpg|center|128px]]
| [[Tomás Ó Criomhthain]]
| 1855
| 1937-03-07
| [[Na Blascaodaí]]
|-
| style='text-align:right'| 364
| [[Íomhá:James Napper Tandy.jpg|center|128px]]
| [[James Napper Tandy]]
| 1740
| 1803-08-24
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 365
| [[Íomhá:Domhnall Ua Buachalla circa 1916.png|center|128px]]
| [[Domhnall Ua Buachalla]]
| 1866-02-05
| 1963-10-30
| [[Maigh Nuad]]
|-
| style='text-align:right'| 366
| [[Íomhá:John McCormack, 1884-1945 LCCN2003677331.jpg|center|128px]]
| [[John McCormack]]
| 1884-06-14
| 1945-09-16
| [[Baile Átha Luain]]
|-
| style='text-align:right'| 367
| 
| [[Seathrún Céitinn]]
| 1569
| 1644
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 368
| 
| [[Conor McPherson]]
| 1971-08-06
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 369
| [[Íomhá:Terry Wogan MBE Investiture cropped.jpg|center|128px]]
| [[Terry Wogan]]
| 1938-08-03
| 2016-01-31
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 370
| [[Íomhá:Ron Delany 1957.jpg|center|128px]]
| [[Ronnie Delany]]
| 1935-03-06
| 
| [[An tInbhear Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 371
| [[Íomhá:PSM V79 D211 George Johnston Stoney.png|center|128px]]
| [[George Johnstone Stoney]]
| 1826-02-15
| 1911-07-05
| [[Contae Uíbh Fhailí]]
|-
| style='text-align:right'| 372
| [[Íomhá:Eamonn Coghlan (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Eamonn Coghlan]]
| 1952-11-21
| 
| [[Droimeanach]]
|-
| style='text-align:right'| 373
| 
| [[Conchúr Crús Ó Briain]]
| 1917-11-03
| 2008-12-18
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 374
| [[Íomhá:Paddy Moloney.jpg|center|128px]]
| [[Paddy Moloney]]
| 1938-08-01
| 2021-10-12
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 375
| [[Íomhá:Birr St. Brendan's Church Saint Kieran Window Detail 2010 09 10.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Ciarán]]
| 516
| 546
| [[Contae Ros Comáin]]
|-
| style='text-align:right'| 376
| [[Íomhá:Robert Kane (chemist).jpg|center|128px]]
| [[Robert Kane]]
| 1809-09-24
| 1890-02-16
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 377
| [[Íomhá:Adhemar de Barros e Patrick Peyton (1964).jpg|center|128px]]
| [[Patrick Peyton]]
| 1909-01-09
| 1992-06-03
| [[Áth Tí an Mheasaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 378
| [[Íomhá:RubyWalsh2013.jpg|center|128px]]
| [[Ruby Walsh]]
| 1979-05-14
| 
| ''[[:d:Q2084287|An Chill]]''
|-
| style='text-align:right'| 379
| 
| [[Éamann Ó Braonáin]]
| 1978-10-02
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 380
| [[Íomhá:Shane Filan.jpg|center|128px]]
| [[Shane Filan]]
| 1979-07-05&lt;br/&gt;1979-07
| 
| [[Sligeach]]
|-
| style='text-align:right'| 381
| [[Íomhá:President Biden celebrates 2023 Saint Patrick's Day at the White House (4) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Niall Horan]]
| 1993-09-13
| 
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 382
| [[Íomhá:Jack Gleeson (August 2012) (headshot).jpg|center|128px]]
| [[Jack Gleeson]]
| 1992-05-20
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 383
| 
| [[Austin Clarke]]
| 1896-05-09
| 1974-03-19
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 384
| 
| [[Paddy Reilly]]
| 1939-10-18
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 385
| [[Íomhá:LarryMullenJr.jpg|center|128px]]
| [[Larry Mullen]]
| 1961-10-31
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 386
| [[Íomhá:Bono singing in Indianapolis on Joshua Tree Tour 2017 9-10-17.jpg|center|128px]]
| [[Bono]]
| 1960-05-10
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 387
| 
| [[Brian Kerr]]
| 1953-03-03&lt;br/&gt;1953-03-05
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 388
| 
| [[Gráinne Seoige]]
| 1973-11-05
| 
| [[An Spidéal]]
|-
| style='text-align:right'| 389
| 
| [[Billy Roche]]
| 1949-01-11
| 
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 390
| [[Íomhá:Diarmaid Mac Murrough Expugnatio Hibernica.jpg|center|128px]]
| [[Diarmaid Mac Murchadha]]
| 1110
| 1171-05-01
| [[Cúige Laighean]]
|-
| style='text-align:right'| 391
| [[Íomhá:Bobby Aylward.jpg|center|128px]]
| [[Bobby Aylward]]
| 1955-04-01
| 2022-07-14
| [[Muileann an Bhata]]
|-
| style='text-align:right'| 392
| 
| [[Bobby Molloy]]
| 1936-07-09
| 2016-10-02
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 393
| [[Íomhá:Kirwan Richard portrait.jpg|center|128px]]
| [[Richard Kirwan]]
| 1733-08-01
| 1812-06-22
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 394
| [[Íomhá:Brendan Corish 1949.png|center|128px]]
| [[Brendan Corish|Breandán Mac Fheorais]]
| 1918-11-19
| 1990-02-17
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 395
| 
| [[Peadar de Bhulbh]]
| 1727
| 1803
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 396
| [[Íomhá:Brian Lenihan, July 2010 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Brian Seosamh Ó Luineacháin]]
| 1959-05-21
| 2011-06-10
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 397
| [[Íomhá:Brian Lenihan, 1981 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Brian Pádraig Ó Luineacháin]]
| 1930-11-17
| 1995-11-01
| [[Dún Dealgan]]
|-
| style='text-align:right'| 398
| [[Íomhá:Brian O'Driscoll 2.jpg|center|128px]]
| [[Brian O'Driscoll]]
| 1979-01-21
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 399
| [[Íomhá:Brian Ó Domhnaill.jpg|center|128px]]
| [[Brian Ó Domhnaill]]
| 1977-10-18
| 
| [[Leitir Ceanainn]]
|-
| style='text-align:right'| 400
| [[Íomhá:Eamon Ryan Green Party.jpg|center|128px]]
| [[Eamon Ryan|Éamon Ryan]]
| 1963-07-28
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 401
| [[Íomhá:Micheál Martin TD (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Mícheál Ó Máirtín]]
| 1960-08-01
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 402
| [[Íomhá:George Charles Beresford - William Orpen (1903).jpg|center|128px]]
| [[William Orpen]]
| 1878-11-27
| 1931-09-29
| [[Stigh Lorgan]]
|-
| style='text-align:right'| 403
| [[Íomhá:Declans church.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Deaglán]]
| 5th century
| 5th century
| [[Cúige Mumhan]]
|-
| style='text-align:right'| 404
| [[Íomhá:Sir John Lavery – His Eminence Cardinal Logue.jpg|center|128px]]
| [[Michael Logue]]
| 1840-10-01
| 1924-11-19
| [[Cill Mhic Réanáin]]
|-
| style='text-align:right'| 405
| [[Íomhá:Cynthia Ní Mhurchú, 2024.jpg|center|128px]]
| [[Cynthia Ní Mhurchú]]
| 1966
| 
| [[Ceatharlach]]
|-
| style='text-align:right'| 406
| 
| [[Gráinne Murphy]]
| 1993-03-26
| 
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 407
| 
| [[Ceann Faoladh mac Blathmaic]]
| 
| 675
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 408
| 
| [[Michael Carruth]]
| 1967-07-09
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 409
| [[Íomhá:Dermot Bolger.png|center|128px]]
| [[Dermot Bolger]]
| 1959
| 
| [[Fionnghlas]]
|-
| style='text-align:right'| 410
| [[Íomhá:Stefan Molyneux 2014-02-10.jpg|center|128px]]
| [[Stefan Molyneux]]
| 1966-09-24
| 
| [[Baile Átha Luain]]
|-
| style='text-align:right'| 411
| 
| [[Kevin Moran (peileadóir)|Kevin Moran]]
| 1956-04-29
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 412
| 
| [[T. P. McKenna]]
| 1929-09-07
| 2011-02-13
| [[An Mullach, Contae an Chabháin|An Mullach]]
|-
| style='text-align:right'| 413
| [[Íomhá:Thomas Derrig.JPG|center|128px]]
| [[Tomás Ó Deirg]]
| 1897-11-26
| 1956-11-19
| [[Cathair na Mart]]
|-
| style='text-align:right'| 414
| [[Íomhá:Jim Corr.jpg|center|128px]]
| [[Jim Corr]]
| 1964-07-31
| 
| [[Dún Dealgan]]
|-
| style='text-align:right'| 415
| [[Íomhá:Graham Linehan - 2013 (8735745502) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Graham Linehan]]
| 1968-05-22
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 416
| [[Íomhá:Blason fam fr Geraldin2.svg|center|128px]]
| [[Gearailt Mac Gearailt, 14ú Iarla Dheasumhan]]
| 1533
| 1583-11-11
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 417
| 
| [[Patrick O'Donnell]]
| 1907-08-21
| 1970-10-04
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 418
| [[Íomhá:3968-owen heary (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Owen Heary]]
| 1976-10-04
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 419
| [[Íomhá:Ernest Shackleton before 1909.jpg|center|128px]]
| [[Ernest Shackleton]]
| 1874-02-15
| 1922-01-05
| [[Caisleán Cill Chá]]
|-
| style='text-align:right'| 420
| [[Íomhá:JohnPhilipHolland.jpg|center|128px]]
| [[Seán Pilib Ó Maolchalann]]
| 1840-02-29
| 1914-08-12
| [[Lios Ceannúir]]
|-
| style='text-align:right'| 421
| [[Íomhá:Shane Horgan 2009 cropped.jpg|center|128px]]
| [[Shane Horgan]]
| 1978-07-18
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 422
| [[Íomhá:Full length picture, Kevin O'Higgins, Minister of Home Affairs (23878736159) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Kevin O’Higgins|Caoimhín Ó hUiginn]]
| 1892-06-07
| 1927-07-10
| [[An Sráidbhaile, Contae Laoise|An Sráidbhaile]]
|-
| style='text-align:right'| 423
| [[Íomhá:Sinkevichinring.jpg|center|128px]]
| [[Kenny Egan]]
| 1982-01-07
| 
| [[Cluain Dolcáin]]
|-
| style='text-align:right'| 424
| [[Íomhá:Eoin O'Duffy.png|center|128px]]
| [[Eoin Ó Dubhthaigh]]
| 1892-10-20
| 1944-11-30
| [[Baile na Lorgan]]
|-
| style='text-align:right'| 425
| [[Íomhá:John Hayes LQ 2010.jpg|center|128px]]
| [[John Hayes]]
| 1973-11-02
| 
| ''[[:d:Q5308307|An Drom Salach]]''
|-
| style='text-align:right'| 426
| [[Íomhá:Peter Sutherland (1985).jpg|center|128px]]
| [[Peter Sutherland]]
| 1946-04-25
| 2018-01-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 427
| 
| [[Darren Sutherland]]
| 1982-04-18
| 2009-09-14
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 428
| [[Íomhá:RobertChildersBarton.jpg|center|128px]]
| [[Riobárd Bartún]]
| 1881-03-14
| 1975-08-10
| [[Áth na mBó]]
|-
| style='text-align:right'| 429
| [[Íomhá:Jim-Higgins-Ireland-MIP-Europaparlament-by-Leila-Paul-1.jpg|center|128px]]
| [[Jim Higgins]]
| 1945-05-04
| 
| [[Béal Átha hAmhnais]]
|-
| style='text-align:right'| 430
| [[Íomhá:Thomas mac curtain.jpg|center|128px]]
| [[Tomás Mac Curtáin]]
| 1884-03-20
| 1920-03-20
| ''[[:d:Q81933233|Baile an Chnocáin]]''
|-
| style='text-align:right'| 431
| 
| [[Seán Ó Neachtain]]
| 1947-05-22
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 432
| [[Íomhá:GordonDarcy.jpg|center|128px]]
| [[Gordon D'Arcy]]
| 1980-02-10
| 
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 433
| [[Íomhá:Éamonn Ceannt.jpg|center|128px]]
| [[Éamonn Ceannt]]
| 1881-09-21
| 1916-05-08
| [[Béal Átha Mó]]
|-
| style='text-align:right'| 434
| [[Íomhá:Mick lally.jpg|center|128px]]
| [[Micheál Ó Maolallaí]]
| 1945-11-10
| 2010-08-31
| [[Tuar Mhic Éadaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 435
| [[Íomhá:Colum McCann Speaking2.jpg|center|128px]]
| [[Colum McCann]]
| 1965-02-28
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 436
| [[Íomhá:Daguerrotipo Brown.jpg|center|128px]]
| [[William Brown (aimiréal)|William Brown]]
| 1777-06-22
| 1857-03-14&lt;br/&gt;1857-03-03
| [[Béal Easa]]
|-
| style='text-align:right'| 437
| [[Íomhá:Henry Shefflin.jpg|center|128px]]
| [[Henry Shefflin|Anraí Ó Sibhleáin]]
| 1979-01-11
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 438
| [[Íomhá:Seán Moylan, c. June 1922 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Seán Moylan]]
| 1888-11-19
| 1957-11-16
| [[Contae Luimnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 439
| [[Íomhá:Michael Kelly by Adele Romany.jpg|center|128px]]
| [[Michael Kelly (teanór agus fear amharclainne)|Michael Kelly]]
| 1762-12-25
| 1826-10-09
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 440
| [[Íomhá:Richard Bruton 2013.jpeg|center|128px]]
| [[Richard Bruton]]
| 1953-03-15
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 441
| [[Íomhá:Harry Clarke (photo).jpg|center|128px]]
| [[Harry Clarke]]
| 1889-03-17
| 1931-01-06
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 442
| [[Íomhá:Pat the Cope Gallagher MEP 1.jpg|center|128px]]
| [[Pat the Cope Gallagher]]
| 1948-03-10
| 
| [[Ailt an Chorráin]]
|-
| style='text-align:right'| 443
| 
| [[Séamus Kirk]]
| 1945-04-26
| 
| [[Contae Lú]]
|-
| style='text-align:right'| 444
| [[Íomhá:John O'Donoghue.JPG|center|128px]]
| [[John O'Donoghue (polaiteoir)|John O'Donoghue]]
| 1956-05-28
| 
| [[Cathair Saidhbhín]]
|-
| style='text-align:right'| 445
| [[Íomhá:Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland (1916) (14780125542).jpg|center|128px]]
| [[George Petrie]]
| 1790-01-01
| 1866-01-17
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 446
| [[Íomhá:Eamon Gilmore Conference 2010 cropped.jpg|center|128px]]
| [[Éamon Mac Giollamóir]]
| 1955-04-24
| 
| [[An Chealtrach]]
|-
| style='text-align:right'| 447
| [[Íomhá:Robert Alexander Stewart Macalister - 1870-to-1950.jpg|center|128px]]
| [[R. A. Stewart Macalister|Robert Alexander Stewart MacAlister]]
| 1870-07-08
| 1950-04-26
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 448
| [[Íomhá:RobertMallet.jpg|center|128px]]
| [[Robert Mallet]]
| 1810-06-03
| 1881-11-05
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 449
| [[Íomhá:George Charles Beresford 1934-5.jpg|center|128px]]
| [[George Charles Beresford]]
| 1864-07-10
| 1938-02-21
| [[Contae Liatroma]]
|-
| style='text-align:right'| 450
| [[Íomhá:(Phil Hogan) 160531 Informal Meeting Ministers of Agriculture Informal Meeting of EU Ministers of Agriculture (26766297963) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Phil Hogan]]
| 1960-07-04
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 451
| [[Íomhá:Dara Ó Briain 2011 BAFTAs.jpg|center|128px]]
| [[Dara Ó Briain]]
| 1972-02-04
| 
| [[Bré]]
|-
| style='text-align:right'| 452
| [[Íomhá:Donal-lunny-the-basement-sydney-australia-24-03-06.jpg|center|128px]]
| [[Donal Lunny]]
| 1947-03-10
| 
| [[Tulach Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 453
| [[Íomhá:Finn Bálor Backstage cropped.jpg|center|128px]]
| [[Finn Bálor]]
| 1981-07-25
| 
| [[Bré]]
|-
| style='text-align:right'| 454
| [[Íomhá:Seán Gallagher.jpg|center|128px]]
| [[Seán Gallagher]]
| 1962-07-07
| 
| [[Muineachán]]
|-
| style='text-align:right'| 455
| [[Íomhá:Tom O'Donnell, 1982 (cropped).tif|center|128px]]
| [[Tom O'Donnell]]
| 1926-08-30
| 2020-10-08
| ''[[:d:Q104313425|Builgidín]]''
|-
| style='text-align:right'| 456
| [[Íomhá:Robert McClure.jpg|center|128px]]
| [[Robert McClure]]
| 1807-01-28
| 1873-10-17
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 457
| [[Íomhá:TJ Murphy Cork Labour.png|center|128px]]
| [[Timothy J. Murphy]]
| 1893-07-17
| 1949-04-29
| [[Cluain Droichead]]
|-
| style='text-align:right'| 458
| [[Íomhá:Cathal.jpg|center|128px]]
| [[Cathal Ó Searcaigh]]
| 1956-07-12
| 
| [[Gort an Choirce]]
|-
| style='text-align:right'| 459
| [[Íomhá:MarcusDaly.jpg|center|128px]]
| [[Marcus Daly]]
| 1841-12-05
| 1900-11-12
| [[Baile Shéamais Dhuibh]]
|-
| style='text-align:right'| 460
| [[Íomhá:Charlie Flanagan 2014.jpg|center|128px]]
| [[Charles Flanagan]]
| 1956-11-01
| 
| [[Móinteach Mílic]]
|-
| style='text-align:right'| 461
| [[Íomhá:Charles McDonald, June 12 1973 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Charles McDonald]]
| 1935-06-11
| 
| [[Contae Laoise]]
|-
| style='text-align:right'| 462
| [[Íomhá:VioletGibson1926.jpg|center|128px]]
| [[Violet Gibson]]
| 1876-08-31
| 1956-05-02
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 463
| [[Íomhá:Colm Burke 2015.jpg|center|128px]]
| [[Colm Burke]]
| 1957-01-17
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 464
| [[Íomhá:David Andrews (politician).jpg|center|128px]]
| [[David Andrews]]
| 1935-03-15
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 465
| [[Íomhá:Robert Adams Irish Surgeon.jpg|center|128px]]
| [[Robert Adams]]
| 1791
| 1875-01-13
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 466
| [[Íomhá:Daniel Morrissey 1927.png|center|128px]]
| [[Daniel Morrissey]]
| 1895-11-28
| 1981-01-01
| [[An tAonach]]
|-
| style='text-align:right'| 467
| 
| [[Cormac Breathnach]]
| 1886
| 1956-05-29
| [[Cathair Saidhbhín]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q65557497|An Chnapóg]]''
|-
| style='text-align:right'| 468
| 
| [[Cormac Breslin]]
| 1902-04-25
| 1978-01-23
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 469
| [[Íomhá:Portrait of Isaac Butt.jpg|center|128px]]
| [[Isaac Butt]]
| 1813-09-06
| 1879-05-05
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 470
| 
| [[Fearghal mac Maoil Dúin]]
| 
| 722-12-11
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 471
| [[Íomhá:Dublin St. Patrick's Cathedral North Transept Window King Cormac of Cashel Detail King Cormac 2012 09 26.jpg|center|128px]]
| [[Cormac mac Cuileannáin]]
| 9th century
| 908-09-13
| [[Caiseal (Tiobraid Árann)|Caiseal]]
|-
| style='text-align:right'| 472
| 
| [[Conghalach Chnóbha|Congalach Cnogba]]
| 10th century
| 956
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 473
| 
| [[Domhnall mac Aodha]]
| 6th century
| 642-01
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 474
| 
| [[Aodh Allán]]
| 7th century
| 743
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 475
| 
| [[Fíonsneachta Fleách mac Dúnchadha]]
| 7th century
| 695
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 476
| [[Íomhá:DaisyBates1921-2.jpg|center|128px]]
| [[Daisy Bates]]
| 1859-10-16
| 1951-04-18
| [[Ros Cré]]
|-
| style='text-align:right'| 477
| [[Íomhá:Daniel Mannix 1926.jpg|center|128px]]
| [[Daniel Mannix]]
| 1864-03-04
| 1963-11-06
| [[An Ráth, Contae Chorcaí|An Ráth]]
|-
| style='text-align:right'| 478
| [[Íomhá:Danielodonnellindublin2.jpg|center|128px]]
| [[Daniel O'Donnell]]
| 1961-12-12
| 
| [[Cionn Caslach]]
|-
| style='text-align:right'| 479
| [[Íomhá:Dara Calleary (official portrait) 2020 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Dara Calleary]]
| 1973-05-10
| 
| [[Béal an Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 480
| [[Íomhá:Darragh O'Brien.jpg|center|128px]]
| [[Darragh O'Brien]]
| 1974-07-08
| 
| [[Mullach Íde]]
|-
| style='text-align:right'| 481
| [[Íomhá:David Feldman SA at Autumn Stampex 2017.jpg|center|128px]]
| [[David Feldman (saineolaí stampaí)|David Feldman]]
| 1947
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 482
| [[Íomhá:Deirdre Clune 2014 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Deirdre Clune]]
| 1959-06-01
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 483
| 
| [[Denis J. O'Sullivan]]
| 1918-03-05
| 1987-07-20
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 484
| [[Íomhá:Denis O'Donovan at the Enthronement of Naruhito (1).jpg|center|128px]]
| [[Denis O'Donovan]]
| 1955-07-23
| 
| [[Beanntraí]]
|-
| style='text-align:right'| 485
| [[Íomhá:Dermot Earley 2009.jpg|center|128px]]
| [[Diarmuid Ó Mochóir (Mór)|Diarmuid Ó Mochóir]]
| 1948-02-24
| 2010-06-23
| [[Contae Ros Comáin]]
|-
| style='text-align:right'| 486
| [[Íomhá:Father Ted's wax figure.jpg|center|128px]]
| [[Dermot Morgan]]
| 1952-03-31
| 1998-02-28
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 487
| [[Íomhá:Desmond O'Malley, 1979 (election box crop).tif|center|128px]]
| [[Deasún Ó Máille]]
| 1939-02-02
| 2021-07-21
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 488
| [[Íomhá:Diarmuid Wilson.jpg|center|128px]]
| [[Diarmuid Wilson]]
| 1965-11-20
| 
| [[Contae an Chabháin]]
|-
| style='text-align:right'| 489
| [[Íomhá:Liamlynchira.jpg|center|128px]]
| [[Liam Ó Loingsigh]]
| 1893-11-20
| 1923-04-10
| [[Contae Luimnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 490
| [[Íomhá:Philip Pettit.jpg|center|128px]]
| [[Philip Pettit]]
| 1945
| 
| [[Béal Átha Ghártha]]
|-
| style='text-align:right'| 491
| [[Íomhá:Dominic Hannigan.jpg|center|128px]]
| [[Dominic Hannigan]]
| 1965-07
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 492
| 
| [[John O'Donohue]]
| 1956-01-01
| 2008-01-03
| [[Cúige Chonnacht]]
|-
| style='text-align:right'| 493
| 
| [[Donnchadha Ó Máille]]
| 1921
| 1968-03-10
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 494
| [[Íomhá:Joseph McGrath 1922.png|center|128px]]
| [[Joseph McGrath (réabhlóidí agus fear gnó)|Seosamh Mac Craith]]
| 1887
| 1966-03-01
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 495
| 
| [[Pádraig Ó Donnagáin]]
| 1923-10-29
| 2000-11-26
| [[Mainistir Bhuithe]]
|-
| style='text-align:right'| 496
| [[Íomhá:Paschal Donohoe (2024) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Paschal Donohoe]]
| 1974-09-19
| 
| [[Baile Phib]]
|-
| style='text-align:right'| 497
| 
| [[Aodh Fionnliath|Áed Findliath]]
| 
| 879-11-20
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 498
| 
| [[Donnchadh Donn|Donnchad Donn]]
| 9th century
| 944
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 499
| [[Íomhá:Victor Herbert.jpg|center|128px]]
| [[Victor Herbert]]
| 1859-02-01
| 1924-05-26
| [[Baile Átha Cliath]]&lt;br/&gt;[[Geansaí (oileán)|Geansaí]]
|-
| style='text-align:right'| 500
| 
| [[Kieran Crotty]]
| 1930-08-20
| 2022
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 501
| 
| [[Eamonn Casey]]
| 1927-04-24
| 2017-03-13
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 502
| 
| [[John McGahern]]
| 1934-11-12
| 2006-03-30
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 503
| [[Íomhá:Flann for Érinn.png|center|128px]]
| [[Fland Mac Máel Sechnaill]]
| 847&lt;br/&gt;848
| 916-05-25
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 504
| 
| [[Domhnall mac Murchadha]]
| 7th century
| 763
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 505
| [[Íomhá:Statue of Pádraic Ó Conaire in Eyre Square Galway.jpg|center|128px]]
| [[Pádraic Ó Conaire]]
| 1882-02-28
| 1928-10-06
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 506
| [[Íomhá:Whitleystokes.jpg|center|128px]]
| [[Whitley Stokes]]
| 1830-02-28
| 1909-04-13
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 507
| 
| [[Patrick Baxter]]
| 1891-10-01
| 1959-04-03
| [[Contae an Chabháin]]
|-
| style='text-align:right'| 508
| 
| [[Patrick Lindsay|Patrick J. Lindsay]]
| 1914-01-18
| 1993-06-29
| [[Cearnóg Parnell]]
|-
| style='text-align:right'| 509
| [[Íomhá:Buttevant St. Mary's Church North Window Lower Lights Detail Saint Colman of Cloyne Detail 2012 09 08.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Colmán|Colmán mac Léníne]]
| 522-10-15
| 600-11-24
| [[Cúige Mumhan]]
|-
| style='text-align:right'| 510
| 
| [[Donnchad Midi|Donnchad Midi mac Domnaill]]
| 733
| 797-02-06
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 511
| 
| [[Conchúr mac Donnchadha|Conchobar mac Donnchada]]
| 8th century
| 833
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 512
| [[Íomhá:Edmund Ignatius Rice.JPG|center|128px]]
| [[Éamann Iognáid Rís]]
| 1762-06-01
| 1844-08-29
| [[Callainn]]
|-
| style='text-align:right'| 513
| 
| [[Patrick Byrne]]
| 1925-04-02
| 2021-10-19
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 514
| [[Íomhá:Boys Town founder Edward J. Flanagan.jpg|center|128px]]
| [[Edward J. Flanagan]]
| 1886-07-13
| 1948-05-15
| [[Ros Comáin]]
|-
| style='text-align:right'| 515
| 
| [[Ardal O'Hanlon]]
| 1965-10-08
| 
| [[Carraig Mhachaire Rois]]
|-
| style='text-align:right'| 516
| [[Íomhá:Peadar Kearney, 1912 (retouched).jpg|center|128px]]
| [[Peadar Ó Cearnaigh]]
| 1883-12-12
| 1942-11-24
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 517
| [[Íomhá:Edward Joshua Cooper.jpg|center|128px]]
| [[Edward Cooper]]
| 1798-05-01
| 1863-04-28&lt;br/&gt;1863-04-23
| [[Faiche Stiabhna]]
|-
| style='text-align:right'| 518
| [[Íomhá:Wilfred Bramble (Hospital Fete) (5722158967) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Wilfrid Brambell]]
| 1912-03-22
| 1985-01-18
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 519
| [[Íomhá:James Barry.jpg|center|128px]]
| [[Margaret Ann Bulkley (James Barry)|James Barry]]
| 1789
| 1865-07-25
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 520
| [[Íomhá:Edwin Maxwell in Romance on the Run (1938).jpg|center|128px]]
| [[Edwin Maxwell (aisteoir)|Edwin Maxwell]]
| 1886-02-09
| 1948-08-13
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 521
| 
| [[Seán Moore]]
| 1913-05-19
| 1986-10-01
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 522
| 
| [[Lochlainn Ó Raifeartaigh]]
| 1933-03-11
| 2000-11-18
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 523
| [[Íomhá:Marc McSharry in 2020.jpg|center|128px]]
| [[Marc MacSharry]]
| 1973-07-12
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 524
| [[Íomhá:Eoin Ryan Jnr, 2009 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Eoin Ryan|Eoin Ó Riain]]
| 1953-02-24
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 525
| 
| [[Oliver J. Flanagan]]
| 1920-05-22
| 1987-04-26
| [[Contae Laoise]]
|-
| style='text-align:right'| 526
| [[Íomhá:Paddy Smith, 1927.jpg|center|128px]]
| [[Patrick &quot;Paddy&quot; Smith|Patrick Smith]]
| 1901-07-17
| 1982-03-18
| [[Coill an Chollaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 527
| [[Íomhá:Grayscalecurry.png|center|128px]]
| [[Eoghan Ó Comhraí]]
| 1794-11-20
| 1862-07-30
| ''[[:d:Q5297157|Dún Átha]]''
|-
| style='text-align:right'| 528
| [[Íomhá:Rory O'Connor portrait.jpg|center|128px]]
| [[Rory O'Connor|Ruairí Ó Conchúir]]
| 1883-11-28
| 1922-12-08
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 529
| [[Íomhá:Kelly, Seán-9813.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Ceallaigh (Fine Gael)|Seán Ó Ceallaigh]]
| 1952-04-26
| 
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 530
| 
| [[James Geoghegan (Fianna Fáil)|James Geoghegan]]
| 1886-12-08
| 1951-03-27
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 531
| [[Íomhá:For remembrance, soldier poets who have fallen in the war, Adcock, 1920 DJVU pg 71.jpg|center|128px]]
| [[Francis Ledwidge]]
| 1887-08-19
| 1917-07-31
| [[Baile Shláine]]
|-
| style='text-align:right'| 532
| [[Íomhá:Michael Davitt (Charlie Farr) restored.png|center|128px]]
| [[Michael Davitt (feachtasóir)|Mícheál Dáibhéad]]
| 1846-03-25
| 1906-05-30&lt;br/&gt;1896
| [[An tSráid]]
|-
| style='text-align:right'| 533
| 
| [[Marianus Scottus]]
| 1028
| 1082-12-22
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 534
| [[Íomhá:Ray MacSharry, May 1980 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Ray MacSharry|Réamann Mac Searraigh]]
| 1938-04-29
| 
| [[Sligeach]]
|-
| style='text-align:right'| 535
| [[Íomhá:Portrait of Ambrosio O'Higgins.jpg|center|128px]]
| [[Ambrós Ó hUiginn]]
| 1720-02-13
| 1801-03-19
| [[Baile an Fharaidh]]
|-
| style='text-align:right'| 536
| 
| [[Martin Cahill]]
| 1949-05-23
| 1994-08-18
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 537
| [[Íomhá:Orpen OSJGogarty.jpg|center|128px]]
| [[Oliver St. John Gogarty|Oliver St John Gogarty]]
| 1878-08-17
| 1957-09-22
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 538
| [[Íomhá:Thomas Kent, executed Irish nationalist 1916.jpg|center|128px]]
| [[Tomás Ceannt]]
| 1865-08-29
| 1916-05-09
| [[Caisleán Ó Liatháin]]
|-
| style='text-align:right'| 539
| [[Íomhá:Joe Higgins TD, 2014.jpg|center|128px]]
| [[Joe Higgins]]
| 1949-05-20
| 
| [[Lios Póil]]
|-
| style='text-align:right'| 540
| [[Íomhá:Hugh Kennedy.jpg|center|128px]]
| [[Hugh Kennedy]]
| 1879-07-11
| 1936-12-01
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 541
| [[Íomhá:Willie O'Dea 2009.jpg|center|128px]]
| [[Willie O'Dea]]
| 1952-11-01
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 542
| [[Íomhá:Michael Noonan, May 2017 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Michael Noonan|Micheál Ó Nuanáin]]
| 1943-05-21
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 543
| [[Íomhá:Gerald Barry 2007.jpg|center|128px]]
| [[Gerald Barry]]
| 1952-04-28
| 
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 544
| 
| [[Peadar Rís]]
| 1935-06-16
| 1992-10-25
| [[Dún Dealgan]]
|-
| style='text-align:right'| 545
| 
| [[Timothy O'Donovan]]
| 1881-04-04
| 1951
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 546
| 
| [[John Ormonde]]
| 1905-09-15
| 1981-06-25
| [[Contae Phort Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 547
| [[Íomhá:Seanoriada.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Riada]]
| 1931-08-01
| 1971-10-03
| [[Áth Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 548
| [[Íomhá:Terrence mac swiney.jpg|center|128px]]
| [[Traolach Mac Suibhne]]
| 1879-03-28
| 1920-10-25
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 549
| [[Íomhá:John B. Keane, Irish playwright, cropped.jpg|center|128px]]
| [[John B. Keane]]
| 1928-07-21
| 2002-05-30
| [[Lios Tuathail]]
|-
| style='text-align:right'| 550
| [[Íomhá:Proinsias De Rossa, cropped.jpg|center|128px]]
| [[Proinsias de Rossa|Proinsias De Rossa]]
| 1940-05-15
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 551
| [[Íomhá:Willo Flood 3.jpg|center|128px]]
| [[Willo Flood]]
| 1985-04-10
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 552
| [[Íomhá:Johnny Sexton, Jan 2020 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Jonathan Sexton]]
| 1985-07-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 553
| 
| [[Michael K. Noonan]]
| 19th century
| 20th century
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 554
| [[Íomhá:Gay Mitchell.jpg|center|128px]]
| [[Gabriel de Mhistéal]]
| 1951-12-30
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 555
| 
| [[Feargal Ó hAnnluain]]
| 1936-02-02
| 1957-01-01
| [[Muineachán]]
|-
| style='text-align:right'| 556
| 
| [[Mícheál Ó Móráin|Micheál Ó Móráin]]
| 1912-12-25
| 1983-05-06
| [[Contae Mhaigh Eo]]
|-
| style='text-align:right'| 557
| 
| [[James FitzGerald-Kenney]]
| 1878-01-01
| 1956-10-21
| [[Clár Chlainne Mhuiris]]
|-
| style='text-align:right'| 558
| 
| [[Fidelma Healy Eames]]
| 1962-07-14
| 
| [[Maigh Locha]]
|-
| style='text-align:right'| 559
| 
| [[Richie Ryan]]
| 1929-02-27
| 2019-03-17
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 560
| [[Íomhá:Judge Fionan O'Loingsigh - 1948.tif|center|128px]]
| [[Fionán Ó Loingsigh]]
| 1889-03-17
| 1966-06-03
| [[Cathair Saidhbhín]]
|-
| style='text-align:right'| 561
| [[Íomhá:Katherine Plunket.jpg|center|128px]]
| [[Katherine Plunket]]
| 1820-11-22
| 1932-10-14
| [[Contae Lú]]
|-
| style='text-align:right'| 562
| [[Íomhá:Garret FitzGerald 1975 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Garret Fitzgerald|Gearóid Mac Gearailt]]
| 1926-02-09
| 2011-05-19
| [[Droichead na Dothra]]
|-
| style='text-align:right'| 563
| [[Íomhá:Nonpareil Jack Dempsey portrait.jpg|center|128px]]
| [[Nonpareil Dempsey]]
| 1862-12-15
| 1895-11-02&lt;br/&gt;1896-11-01
| [[An Currach]]
|-
| style='text-align:right'| 564
| 
| [[Frank Daly]]
| 1886
| 1950-02-18
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 565
| [[Íomhá:Dublin Martyrs by Conall McCabe (2001).jpg|center|128px]]
| [[Proinnsias Táiliúr]]
| 1550
| 1621-01-30
| [[Sord]]
|-
| style='text-align:right'| 566
| [[Íomhá:Frank Feighan 2014.jpg|center|128px]]
| [[Frank Feighan]]
| 1962-07-04
| 
| ''[[:d:Q1124843|Mainistir na Búille]]''
|-
| style='text-align:right'| 567
| [[Íomhá:Peter Stringer Munster.jpg|center|128px]]
| [[Peter Stringer]]
| 1977-12-13
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 568
| [[Íomhá:Niamh Bhreathnach.jpg|center|128px]]
| [[Niamh Bhreathnach]]
| 1945-06-01
| 2023-02-06
| [[Baile Uí Lachnáin]]
|-
| style='text-align:right'| 569
| 
| [[Peadar Doyle]]
| 19th century
| 1956-08-04
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 570
| [[Íomhá:Gearoid O'Sullivan (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Gearóid Ó Súilleabháin]]
| 1891-01-28
| 1948-03-25
| [[An Sciobairín]]
|-
| style='text-align:right'| 571
| 
| [[Shane McEntee]]
| 1956-12-19
| 2012-12-21
| [[An Obair]]
|-
| style='text-align:right'| 572
| 
| [[Gemma Hussey]]
| 1938-11-11
| 2024-11-26
| [[Bré]]
|-
| style='text-align:right'| 573
| [[Íomhá:Gene Fitzgerald, 1978 (cropped).tif|center|128px]]
| [[Gene Fitzgerald]]
| 1932-08-21
| 2007-12-14
| [[An Baile Gallda]]
|-
| style='text-align:right'| 574
| 
| [[Seoirse Ó Colla]]
| 1925-10-18
| 1983-09-17
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 575
| 
| [[Gerard Sweetman]]
| 1908-06-10
| 1970-01-28
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 576
| [[Íomhá:Gerry Ryan.jpg|center|128px]]
| [[Gerry Ryan]]
| 1956-06-04
| 2010-04-30
| [[Cluain Tarbh]]
|-
| style='text-align:right'| 577
| [[Íomhá:PJ Ruttledge.png|center|128px]]
| [[P. J. Ruttledge]]
| 1892
| 1952-05-08
| [[Béal an Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 578
| 
| [[Ray McAnally]]
| 1926-03-30
| 1989-06-15
| [[Bun Cranncha]]
|-
| style='text-align:right'| 579
| [[Íomhá:President John F. Kennedy Meets with Lord Mayor of Dublin Robert Briscoe (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Robert Briscoe]]
| 1894-09-25
| 1969-03-11
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 580
| 
| [[Paddy O’Toole]]
| 1938-01-15
| 2025-05-11
| [[Contae Mhaigh Eo]]
|-
| style='text-align:right'| 581
| [[Íomhá:Sir Hugh Percy Lane.jpg|center|128px]]
| [[Hugh Lane]]
| 1875-11-09
| 1915-05-07
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 582
| [[Íomhá:Paddy Burke 2014.jpg|center|128px]]
| [[Paddy Burke]]
| 1955-01-15
| 
| [[Caisleán an Bharraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 583
| 
| [[Timothy Sullivan (breitheamh)|Timothy Sullivan]]
| 1874-01-06
| 1949-05-12
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 584
| 
| [[Seachnassach mac Blathmaic]]
| 
| 671
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 585
| 
| [[Blathmac mac Aodha Sláine]]
| 7th century
| 665
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 586
| 
| [[Conghal Ceannmhaghair]]
| 
| 710
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 587
| 
| [[Fógartach mac Néill]]
| 7th century
| 724
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 588
| [[Íomhá:Thomas Kinsella - University of Pennsylvania - 16 November 2009 01 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Thomas Kinsella]]
| 1928-05-04
| 2021-12-22
| [[Inse Chór]]
|-
| style='text-align:right'| 589
| [[Íomhá:Violet Florence Martin.jpg|center|128px]]
| [[Violet Florence Martin]]
| 1862-06-11
| 1915-12-21
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 590
| 
| [[John L. Murray (breitheamh)|John L. Murray]]
| 1943-05-10
| 2023-01-18
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 591
| 
| [[John McCann]]
| 1905-06-17
| 1980-02-23
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 592
| [[Íomhá:William O'Brien.png|center|128px]]
| [[William O'Brien (Páirtí an Lucht Oibre)|William O'Brien]]
| 1881-01-23
| 1968-10-31
| [[Cloich na Coillte]]
|-
| style='text-align:right'| 593
| 
| [[Henry Kenny]]
| 1913-09-07
| 1975-09-25
| [[Caisleán an Bharraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 594
| [[Íomhá:H. M. Dockrell 1948 election pamphlet (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Henry Morgan Dockrell]]
| 1880
| 1955-10-26
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 595
| 
| [[Mervyn Taylor]]
| 1931-12-01
| 2021-09-23
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 596
| [[Íomhá:Hugh Leonard, Playwright, 2004.jpg|center|128px]]
| [[Hugh Leonard]]
| 1926-11-09
| 2009-02-12
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 597
| [[Íomhá:Newly Elected Deputy Noel Grealish 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Noel Grealish]]
| 1965-12-16
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 598
| [[Íomhá:Humphrey Lloyd.jpg|center|128px]]
| [[Humphrey Lloyd]]
| 1800-04-16
| 1881-01-17
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 599
| [[Íomhá:Jason Byrne pictured vs Drogheda United at Dalymount Park, Aug 2014.png|center|128px]]
| [[Jason Byrne (imreoir sacair)|Jason Byrne]]
| 1978-02-23
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 600
| [[Íomhá:Pat Kenny.jpg|center|128px]]
| [[Pat Kenny]]
| 1948-01-29
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 601
| [[Íomhá:Caroline corr.jpg|center|128px]]
| [[Caroline Corr]]
| 1973-03-17
| 
| [[Dún Dealgan]]
|-
| style='text-align:right'| 602
| 
| [[Alan Kelly (imreoir)|Alan Kelly]]
| 1936-07-05
| 2009-05-20
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 603
| 
| [[Paddy Belton]]
| 1926-06-25
| 1987-05-22
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 604
| [[Íomhá:Séamus Brennan Jan 2008.jpg|center|128px]]
| [[Séamus Ó Braonáin]]
| 1948-02-16
| 2008-07-09
| [[Bóthar na Trá]]
|-
| style='text-align:right'| 605
| 
| [[William Murphy]]
| 1892-02-12
| 1967-11-16
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 606
| [[Íomhá:Rory O'Connor Stone Carving.jpg|center|128px]]
| [[Ruaidrí mac Tairrdelbach Ua Conchobair]]
| 1116
| 1198-12-02
| [[Tuaim]]
|-
| style='text-align:right'| 607
| [[Íomhá:Simon Coveney 2018.jpg|center|128px]]
| [[Simon Coveney|Síomón Ó Cómhanaigh]]
| 1972-06-16
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 608
| [[Íomhá:James Campbell, Vanity Fair, 1909-08-25.jpg|center|128px]]
| [[James Campbell]]
| 1851-04-04
| 1931-03-22
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 609
| [[Íomhá:Jim Gibbons, 1979 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Jim Gibbons]]
| 1924-08-03
| 1997-12-20
| [[Contae Chill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 610
| [[Íomhá:Michael Lowry.jpg|center|128px]]
| [[Michael Lowry]]
| 1954-03-13
| 
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 611
| 
| [[Séamas Ó hArgadáin]]
| 1782
| 1855
| [[Cathair na Mart]]
|-
| style='text-align:right'| 612
| [[Íomhá:James Reilly April 2014.jpg|center|128px]]
| [[James Reilly]]
| 1955-08-16
| 
| [[Lusca]]
|-
| style='text-align:right'| 613
| 
| [[James Tully]]
| 1915-09-18
| 1992-05-20
| [[Contae na Mí]]
|-
| style='text-align:right'| 614
| 
| [[Martin O'Sullivan]]
| 2nd millennium
| 1956-01-20
| [[Inis Díomáin]]
|-
| style='text-align:right'| 615
| 
| [[Jerry Cronin]]
| 1925-09-15
| 1990-10-19
| [[Mainistir Fhear Maí]]
|-
| style='text-align:right'| 616
| [[Íomhá:Seán Garland.jpg|center|128px]]
| [[Seán Garland]]
| 1934-03-07
| 2018-12-13
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 617
| 
| [[Jim Walsh]]
| 1947-05-05
| 
| [[Ros Mhic Thriúin]]
|-
| style='text-align:right'| 618
| [[Íomhá:JoeDolan1975.jpg|center|128px]]
| [[Joe Dolan]]
| 1939-10-16
| 2007-12-26
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 619
| [[Íomhá:John Gormley TD, Minister for the Environment, Heritage and Local Government.jpg|center|128px]]
| [[John Gormley]]
| 1959-08-04
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 620
| [[Íomhá:Sean MacEoin.jpg|center|128px]]
| [[Seán Mac Eoin]]
| 1893-09-30
| 1973-07-07
| [[Béal Átha na Lao]]
|-
| style='text-align:right'| 621
| [[Íomhá:JJ O'Kelly, circa 1918 to 1931.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Ceallaigh (Sceilg)|Seán Ó Ceallaigh]]
| 1872
| 1957-03-26
| [[Oileán Dairbhre]]
|-
| style='text-align:right'| 622
| 
| [[John M. O'Sullivan]]
| 1881-02-18
| 1948-02-09
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 623
| [[Íomhá:John Wilson, 1987 (cropped).png|center|128px]]
| [[John Wilson|Seán P. Mac Uilliam]]
| 1923-07-08
| 2007-07-09
| [[Contae an Chabháin]]
|-
| style='text-align:right'| 624
| [[Íomhá:John Sealy Townsend.jpg|center|128px]]
| [[John Sealy Townsend]]
| 1868-06-07
| 1957-02-16
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 625
| 
| [[Larry Gogan]]
| 1934-05-03
| 2020-01-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 626
| 
| [[Joseph Blowick]]
| 1903-03-13
| 1970-08-12
| [[Baile na Cora]]
|-
| style='text-align:right'| 627
| [[Íomhá:Joseph Brennan TD for Donegal Leitrim 1970.jpg|center|128px]]
| [[Joseph Brennan (Ceann Comhairle)|Joseph Brennan]]
| 1912-02-14
| 1980-07-13
| [[Dún Cionnaola]]
|-
| style='text-align:right'| 628
| 
| [[Tom Sheahan]]
| 1968-09-05
| 
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 629
| 
| [[Neil Blaney]]
| 1922-10-29
| 1995-11-08
| [[Fánaid]]
|-
| style='text-align:right'| 630
| [[Íomhá:Leo Varadkar TD (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Leo Varadkar]]
| 1979-01-18
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 631
| [[Íomhá:Kathleen Clarke as Lord Mayor of Dublin, circa 1940, colourised.jpg|center|128px]]
| [[Caitlín Bean Uí Chléirigh|Kathleen Clarke]]
| 1878-04-11
| 1972-09-29
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 632
| [[Íomhá:Terence Flanagan.jpg|center|128px]]
| [[Terence Flanagan]]
| 1975-01-01
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 633
| 
| [[Kevin Boland]]
| 1917-10-15
| 2001-09-23
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 634
| [[Íomhá:Kevin Joseph Farrell 1.jpg|center|128px]]
| [[Kevin Farrell]]
| 1947-09-02
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 635
| 
| [[Glen Crowe]]
| 1977-12-25
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 636
| [[Íomhá:Fenlon (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Pat Fenlon]]
| 1969-03-15
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 637
| 
| [[Thomas Kilroy]]
| 1934-09-23
| 2023-12-07
| [[Callainn]]
|-
| style='text-align:right'| 638
| 
| [[Tom O'Higgins]]
| 1916-07-23
| 2003-02-25
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 639
| [[Íomhá:Portrait of Luke Wadding P2027.jpg|center|128px]]
| [[Luke Wadding]]
| 1588-10-16
| 1657-11-18
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 640
| [[Íomhá:Mark Feehily 2011.jpg|center|128px]]
| [[Mark Feehily]]
| 1980-05-28
| 
| [[Sligeach]]
|-
| style='text-align:right'| 641
| [[Íomhá:Osborn Bergin, circa 1930s.jpg|center|128px]]
| [[Osborn Bergin|Osborn Joseph Bergin]]
| 1873-11-26
| 1950-10-06
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 642
| 
| [[Sam Maguire]]
| 1877-03-11
| 1927-02-06
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 643
| [[Íomhá:Jeremiah O'Donovan Rossa.jpg|center|128px]]
| [[Diarmaid Ó Donnabháin Rosa|Diarmaid Ó Donnabháin Rossa]]
| 1831-09-10
| 1915-06-29
| [[Ros Ó gCairbre]]
|-
| style='text-align:right'| 644
| [[Íomhá:Harry Boland Portrait.jpg|center|128px]]
| [[Harry Boland|Énrí Ó Beóláin]]
| 1887-04-27
| 1922-08-01
| [[Baile Phib]]
|-
| style='text-align:right'| 645
| 
| [[Noel Coonan]]
| 1951-01-06
| 
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 646
| 
| [[Labhrás Ó Murchú]]
| 1939-08-14
| 
| [[Caiseal (Tiobraid Árann)|Caiseal]]
|-
| style='text-align:right'| 647
| 
| [[William FitzGerald (breitheamh)|William FitzGerald]]
| 1906-01-04
| 1974-10-17
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 648
| 
| [[Rory O'Hanlon]]
| 1934-02-07
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 649
| [[Íomhá:Right Hon Laurence O'Neill The Lord Mayor cropped from Ireland's National Pledge, April 1918.jpg|center|128px]]
| [[Laurence O'Neill]]
| 1874
| 1943-07-26
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 650
| [[Íomhá:Flickr - DEEEP Project - MEP Liam Aylward, Ireland.jpg|center|128px]]
| [[Liam Aighleart]]
| 1952-09-27
| 
| [[Muileann an Bhata]]
|-
| style='text-align:right'| 651
| 
| [[Liam Mac Cóil]]
| 1952
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 652
| [[Íomhá:Kevin Barry.jpg|center|128px]]
| [[Kevin Barry]]
| 1902-01-20
| 1920-11-01
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 653
| [[Íomhá:Maighread Ní Dhomhnaill.jpg|center|128px]]
| [[Maighread Ní Dhomhnaill]]
| 1955
| 
| [[Ceanannas]]
|-
| style='text-align:right'| 654
| 
| [[Louis le Brocquy]]
| 1916-11-10
| 2012-04-25
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 655
| [[Íomhá:John Spillane 1 2010 (cropped).JPG|center|128px]]
| [[John Spillane]]
| 1961
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 656
| 
| [[Mark Clinton]]
| 1915-02-07
| 2001-12-23
| [[Ceanannas]]
|-
| style='text-align:right'| 657
| [[Íomhá:Зустріч Президента України з головами обох палат парламенту Ірландії 11.jpg|center|128px]]
| [[Mark Daly]]
| 1973-03-12
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 658
| 
| [[Martin O'Donoghue]]
| 1933-05-13
| 2018-07-20
| [[Cromghlinn, BÁC|Cromghlinn]]
|-
| style='text-align:right'| 659
| 
| [[Maurice Cummins]]
| 1953-02-25
| 
| [[Contae Phort Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 660
| 
| [[Maurice E. Dockrell]]
| 1908-10-06
| 1986-12-09
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 661
| [[Íomhá:Michael cusack portrait.jpg|center|128px]]
| [[Mícheál Cíosóg]]
| 1847-09-20
| 1906-11-27
| [[Cora Finne]]
|-
| style='text-align:right'| 662
| 
| [[Michael Hayes]]
| 1889-12-01
| 1976-07-11
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 663
| 
| [[Michael Hilliard]]
| 1903-03-11
| 1982-01-01
| [[An Uaimh]]
|-
| style='text-align:right'| 664
| [[Íomhá:McDowell says NO! (9826113044) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Michael McDowell|Mícheál Mac Dubhghaill]]
| 1951-05-29
| 
| [[Raghnallach]]
|-
| style='text-align:right'| 665
| [[Íomhá:Trevor Joyce 2020.jpg|center|128px]]
| [[Trevor Joyce]]
| 1947-10-26
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 666
| 
| [[Niall Tóibín]]
| 1929-11-21
| 2019-11-13
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 667
| [[Íomhá:Niall O Brolchain Mayor Galway.jpg|center|128px]]
| [[Niall Ó Brolcháin]]
| 1965-04-14
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 668
| [[Íomhá:Nora Owen, May 1996.jpg|center|128px]]
| [[Nora Owen]]
| 1945-06-01
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 669
| [[Íomhá:Liam O'Flinn.jpg|center|128px]]
| [[Liam Ó Floinn]]
| 1945-04-15
| 2018-03-14
| ''[[:d:Q2084287|An Chill]]''
|-
| style='text-align:right'| 670
| [[Íomhá:CardinalPaulCullen.jpg|center|128px]]
| [[Pól Ó Cuilinn]]
| 1803-04-29
| 1878-10-24
| ''[[:d:Q6966181|An Fhorrach Mhór]]''
|-
| style='text-align:right'| 671
| [[Íomhá:Tp1web.jpg|center|128px]]
| [[Tommy Peoples]]
| 1948
| 2018-08-04
| [[Baile Suingean]]
|-
| style='text-align:right'| 672
| [[Íomhá:Oscar Traynor (under the X) (7541615018).jpg|center|128px]]
| [[Oscar Traynor]]
| 1886-03-21
| 1963-12-15
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 673
| [[Íomhá:Paul O'Connell warmup.jpg|center|128px]]
| [[Paul O'Connell]]
| 1979-10-20
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 674
| [[Íomhá:Ruairi Quinn (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Ruairi Quinn|Ruairí Ó Cuinn]]
| 1946-04-02
| 
| [[Dumhach Thrá]]
|-
| style='text-align:right'| 675
| [[Íomhá:Muireann Nic Amhlaoibh. Waterville.jpg|center|128px]]
| [[Muireann Nic Amhlaoibh]]
| 1978
| 
| [[Inis Oírr]]
|-
| style='text-align:right'| 676
| [[Íomhá:Odonovan.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Donnabháin]]
| 1806-07-25
| 1861-12-10
| [[Contae Chill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 677
| [[Íomhá:Patrick J. Reynolds 1984.jpg|center|128px]]
| [[Patrick J. Reynolds]]
| 1920-11-25
| 2003-12-27
| [[Contae Liatroma]]
|-
| style='text-align:right'| 678
| 
| [[Patrick Lalor]]
| 1926-07-19
| 2016-07-29
| [[Port Laoise]]
|-
| style='text-align:right'| 679
| 
| [[Patrick Little]]
| 1884-06-17
| 1963-05-16
| [[Dún Droma]]
|-
| style='text-align:right'| 680
| 
| [[Patrick McGrath]]
| 2nd millennium
| 1956-06-20
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 681
| 
| [[Paul Bradford]]
| 1963-12-01
| 
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 682
| 
| [[Peadar Mercier]]
| 1914
| 1991
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 683
| 
| [[Pearse Wyse]]
| 1928-03-02
| 2009-04-28
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 684
| [[Íomhá:Peter Barry.jpg|center|128px]]
| [[Peter Barry|Peadar de Barra]]
| 1928-08-10
| 2016-08-26
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 685
| 
| [[Eoghan Rua Ó Súilleabháin]]
| 1748
| 1784-06-17
| ''[[:d:Q81944530|Na Mínteoga]]''
|-
| style='text-align:right'| 686
| 
| [[Peter Hughes]]
| 19th century
| 1954-06-24
| [[Contae Lú]]
|-
| style='text-align:right'| 687
| [[Íomhá:Willie clancy statue.jpg|center|128px]]
| [[Willie Clancy]]
| 1918-12-24
| 1973-01-24
| [[Sráid na Cathrach]]
|-
| style='text-align:right'| 688
| 
| [[Philip Brady]]
| 1898-06-10
| 1995-01-06
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 689
| 
| [[Philip Cosgrave]]
| 1884-11-02
| 1923-10-23
| [[Contae Átha Cliath Theas]]
|-
| style='text-align:right'| 690
| [[Íomhá:William Molyneux - Kneller.jpg|center|128px]]
| [[William Molyneux]]
| 1656-04-17
| 1698-10-11
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 691
| [[Íomhá:Dervla Murphy 2008.jpg|center|128px]]
| [[Dervla Murphy]]
| 1931-11-28
| 2022-05-22
| [[Lios Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 692
| [[Íomhá:McGee-sm.jpg|center|128px]]
| [[Thomas D'Arcy McGee]]
| 1825-04-13
| 1868-04-07
| [[Cairlinn]]
|-
| style='text-align:right'| 693
| [[Íomhá:Liam Ó Maonlaí 2007.jpg|center|128px]]
| [[Liam Ó Maonlaí]]
| 1964-11-07
| 
| [[Baile na Manach]]
|-
| style='text-align:right'| 694
| [[Íomhá:Aoifenifhearraigh.jpg|center|128px]]
| [[Aoife Ní Fhearraigh]]
| 
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 695
| [[Íomhá:Richard Boyd Barrett 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Richard Boyd Barrett]]
| 1967-02-06
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 696
| [[Íomhá:Robert Troy.jpg|center|128px]]
| [[Robert Troy]]
| 1982-01-24
| 
| [[Baile na Carraige]]
|-
| style='text-align:right'| 697
| [[Íomhá:Comandante John Riley 1848, bust Mexico.jpg|center|128px]]
| [[Seán Pádraig Ó Raghallaigh]]
| 1824-02-08
| 1879-10-10
| [[An Clochán (Contae na Gaillimhe)|An Clochán]]
|-
| style='text-align:right'| 698
| 
| [[Seán Doherty (Ros Comáin)|Seán Ó Dochartaigh]]
| 1944-06-29
| 2005-06-07
| [[Contae Ros Comáin]]
|-
| style='text-align:right'| 699
| 
| [[Seán Gibbons]]
| 1883-05-31
| 1952-04-19
| [[Contae Chill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 700
| 
| [[Seán Goulding]]
| 1877
| 1959-12-15
| [[Contae Phort Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 701
| 
| [[Seán Kenny]]
| 1942-10-01
| 
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 702
| 
| [[Seán Sherwin]]
| 1946
| 2025-04-30
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 703
| [[Íomhá:Shane Ross (official portrait).jpg|center|128px]]
| [[Shane Ross]]
| 1949-07-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 704
| [[Íomhá:Window depicting St. Kieran, Seir Kieran Church, Bell Hill.jpg|center|128px]]
| [[Ciarán Saighre]]
| 1st millennium&lt;br/&gt;375
| 530
| [[Cléire]]
|-
| style='text-align:right'| 705
| [[Íomhá:Val Doonican.png|center|128px]]
| [[Val Doonican]]
| 1927-02-03
| 2015-07-02&lt;br/&gt;2015-07-01
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 706
| [[Íomhá:Eamon Dunphy 2013 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Eamonn Dunphy]]
| 1945-08-03
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 707
| [[Íomhá:Steve Collins.jpg|center|128px]]
| [[Steve Collins]]
| 1964-07-21
| 
| [[an Chabrach]]
|-
| style='text-align:right'| 708
| [[Íomhá:Seumas Burke LCCN2014716858.jpg|center|128px]]
| [[Séamus Burke|Séamus Búrc]]
| 1893-06-14
| 1967-01-01
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 709
| 
| [[Séamus Dolan]]
| 1914-12-10
| 2010-08-10
| [[An Blaic]]
|-
| style='text-align:right'| 710
| 
| [[Diarmuid Ó Murchú]]
| 1975-08-22
| 
| [[An Daingean|Daingean Uí Chúis]]
|-
| style='text-align:right'| 711
| [[Íomhá:Pat Doherty MP with Mary Doherty and Barry McGuigan at the London St Patrick's Day march. (16232423774).jpg|center|128px]]
| [[Barry McGuigan]]
| 1961-02-28
| 
| [[Muineachán]]
|-
| style='text-align:right'| 712
| [[Íomhá:Mike McTigue.jpg|center|128px]]
| [[Mike McTigue]]
| 1892-11-26
| 1966-08-12
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 713
| [[Íomhá:Terry Leyden.jpg|center|128px]]
| [[Terry Leyden]]
| 1945-10-01
| 
| [[Contae Ros Comáin]]
|-
| style='text-align:right'| 714
| [[Íomhá:Wexford Church of the Immaculate Conception South Aisle Window Saint Laurentius O Toole Detail 2010 09 29.jpg|center|128px]]
| [[Lorcán Ua Tuathail]]
| 1128
| 1180-11-14&lt;br/&gt;1180-11-12
| [[Díseart Diarmada]]
|-
| style='text-align:right'| 715
| [[Íomhá:John OFlynn.jpg|center|128px]]
| [[John O'Flynn]]
| 1982-07-11
| 
| [[An Cóbh]]
|-
| style='text-align:right'| 716
| [[Íomhá:Michealod.jpg|center|128px]]
| [[Micheál Ó Domhnaill]]
| 1951-10-07&lt;br/&gt;1952-10-07
| 2006-07-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 717
| [[Íomhá:Thomas William Croke 2.jpg|center|128px]]
| [[Tomás Cróc|Thomas Croke]]
| 1824-05-28
| 1902-07-22
| ''[[:d:Q60554581|Cill Bhrain]]''
|-
| style='text-align:right'| 718
| 
| [[Thomas Finlay]]
| 1922-09-17
| 2017-12-03
| [[An Charraig Dhubh]]
|-
| style='text-align:right'| 719
| [[Íomhá:Thomas J. Fitzpatrick 1984.jpg|center|128px]]
| [[Thomas J. Fitzpatrick (An Cabhán)|Thomas J. Fitzpatrick]]
| 1918-02-14
| 2006-10-02
| [[Contae Mhuineacháin]]
|-
| style='text-align:right'| 720
| 
| [[Thomas Walsh]]
| 1901-12-18
| 1956-07-14
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 721
| [[Íomhá:Timmy Dooley.jpg|center|128px]]
| [[Timmy Dooley]]
| 1969-02-13
| 
| [[Baile Uí Bheoláin]]
|-
| style='text-align:right'| 722
| 
| [[Séamus Ó Beaglaoich]]
| 1949-09
| 2023-01-09
| [[Baile na bPoc, Paróiste Mórdhach|Baile na bPoc]]
|-
| style='text-align:right'| 723
| 
| [[Tom Nolan]]
| 1921-07-27
| 1992-08-17
| [[Míseal]]
|-
| style='text-align:right'| 724
| 
| [[Joe Heaney|Seosamh Ó hÉanaí]]
| 1919-10-15
| 1984-05-01
| [[An Aird Thoir]]
|-
| style='text-align:right'| 725
| [[Íomhá:Roy O'Donovan 03-08-2013 1.jpg|center|128px]]
| [[Roy O'Donovan]]
| 1985-08-10
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 726
| [[Íomhá:Lorrha Priory of St. Ruadhan SW 2010 09 04.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Ruadhán]]
| 
| 584-04-15
| [[Cúige Laighean]]
|-
| style='text-align:right'| 727
| [[Íomhá:JohnO'Mahony1867 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Mathúna]]
| 1815-01-12
| 1877-02-07&lt;br/&gt;1877-02-06
| ''[[:d:Q104312834|Loch an Eanaigh]]''
|-
| style='text-align:right'| 728
| [[Íomhá:Sihtric 989 1036 ruler of Dublin.jpg|center|128px]]
| [[Sitric II]]
| 970
| 1042
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 729
| 
| [[William J. Murphy (Páirtí an Lucht Oibre)|William J. Murphy]]
| 1928-05-17
| 2018-09-17
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 730
| [[Íomhá:William Norton circa 1927 to 1932.png|center|128px]]
| [[William Norton|Liam Ó Neachtain]]
| 1900
| 1963-12-04
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 731
| [[Íomhá:Patrick Cardinal Moran.jpg|center|128px]]
| [[Patrick Francis Moran]]
| 1830-09-16
| 1911-08-16
| [[Leithghlinn an Droichid]]
|-
| style='text-align:right'| 732
| [[Íomhá:Gary Doherty.jpg|center|128px]]
| [[Gary Doherty]]
| 1980-01-31
| 
| [[Carn Domhnach]]
|-
| style='text-align:right'| 733
| [[Íomhá:Lord Edward Fitzgerald by Hugh Douglas Hamilton.jpg|center|128px]]
| [[an Tiarna Éadbhard Mac Gearailt]]
| 1763-10-15
| 1798-06-04
| ''[[:d:Q5047391|Teach Carton]]''
|-
| style='text-align:right'| 734
| [[Íomhá:GenPEConnor.jpg|center|128px]]
| [[Patrick Edward Connor]]
| 1820-03-17
| 1891-12-17
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 735
| [[Íomhá:Colin Healy.jpg|center|128px]]
| [[Colin Healy]]
| 1980-03-14
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 736
| [[Íomhá:Alex White TD 2014 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Alex White]]
| 1958-12-03
| 
| [[Marino]]
|-
| style='text-align:right'| 737
| [[Íomhá:William Lamport.jpg|center|128px]]
| [[William Lamport]]
| 1615&lt;br/&gt;1611
| 1659-11-19
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 738
| [[Íomhá:AlexanderMitchellWithDundalkBayInRearGround Portrait 1873 OilOnCanvas ByRobertHooke BelfastHarbourCommissioners.jpg|center|128px]]
| [[Alexander Mitchell]]
| 1780-04-13
| 1868-06-25
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 739
| 
| [[Alexis FitzGerald Óg]]
| 1945-05-07
| 2015-07-16
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 740
| [[Íomhá:Alfred Byrne.jpeg|center|128px]]
| [[Alfie Byrne]]
| 1882-03-17
| 1956-03-13
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 741
| 
| [[Alfred P. Byrne]]
| 1913
| 1952-07-26
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 742
| [[Íomhá:Raiftearaí.jpg|center|128px]]
| [[Antoine Raiftearaí|Antaine Raiftearaí]]
| 1779-03-30
| 1835-12-25
| ''[[:d:Q60555058|Cill Liadáin]]''
|-
| style='text-align:right'| 743
| [[Íomhá:UNA FODEN AT RTE's WINTER SEASON LAUNCH (SMOCK ALLEY THEATRE) REF-107005 (19922574374).jpg|center|128px]]
| [[Una Healy]]
| 1981-10-10
| 
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 744
| 
| [[Tomás Ó Rathile]]
| 1882-11-11
| 1953-11-16
| [[Lios Tuathail]]
|-
| style='text-align:right'| 745
| [[Íomhá:Jim stynes.jpg|center|128px]]
| [[Jim Stynes]]
| 1966-04-23
| 2012-03-20
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 746
| [[Íomhá:Gaelic Chieftain.jpg|center|128px]]
| [[Aodh Rua Ó Dónaill]]
| 1572-10-30
| 1602-09-10
| [[Leifear]]
|-
| style='text-align:right'| 747
| [[Íomhá:Shane Lowry KLM Open 2010.JPG|center|128px]]
| [[Shane Lowry]]
| 1987-04-02
| 
| [[Clóirtheach]]
|-
| style='text-align:right'| 748
| [[Íomhá:Sculpture of Brian Merriman, Ennistymon - geograph.org.uk - 1602652.jpg|center|128px]]
| [[Brian Mac Giolla Meidhre]]
| 1747
| 1805-07-27
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 749
| [[Íomhá:Ian Gibson FLM2019-1.jpg|center|128px]]
| [[Ian Gibson]]
| 1939-04-21
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 750
| 
| [[Toirdhealbhach Ua Conchobhair]]
| 1088
| 1156
| [[Cúige Chonnacht]]
|-
| style='text-align:right'| 751
| [[Íomhá:Milo O'Shea 1967.jpg|center|128px]]
| [[Milo O'Shea]]
| 1926-06-02
| 2013-04-02
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 752
| [[Íomhá:Clerke Agnes Mary.jpg|center|128px]]
| [[Agnes Mary Clerke]]
| 1842-02-10
| 1907-01-20
| [[An Sciobairín]]
|-
| style='text-align:right'| 753
| [[Íomhá:John Devoy.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Dubhuí]]
| 1842-09-03
| 1928-09-29
| ''[[:d:Q2084287|An Chill]]''
|-
| style='text-align:right'| 754
| 
| [[Seán Mac Fhionnghaile]]
| 1952
| 2009-11-01
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 755
| [[Íomhá:Eliza lynch 1864.jpg|center|128px]]
| [[Eliza Lynch]]
| 1835-03-06
| 1886-07-27
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 756
| 
| [[Aengus Mac Grianna]]
| 1964-07-09
| 
| [[Ráth Eanaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 757
| [[Íomhá:Caitriona Balfe at the 2024 Toronto International Film Festival (crop).jpg|center|128px]]
| [[Caitriona Balfe]]
| 1979-10-04
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 758
| 
| [[Cathal Goulding|Cathal Ó Goillín]]
| 1922-01-02
| 1998-12-26
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 759
| 
| [[Criostóir Ó Rinn]]
| 1920-10-12
| 1979-03-02
| [[Cluain, Contae Chorcaí|Cluain]]
|-
| style='text-align:right'| 760
| [[Íomhá:Ciara grant.jpg|center|128px]]
| [[Ciara Grant]]
| 1978-05-17
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 761
| [[Íomhá:Clare Daly (48758765246) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Clare Daly]]
| 1968-04-11
| 
| [[Droichead Nua]]
|-
| style='text-align:right'| 762
| [[Íomhá:Colm Cooper from Sean Marty Lockhart &amp; Colm Cooper - 2009.jpg|center|128px]]
| [[Colm Cúipéir]]
| 1983-06-03
| 
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 763
| [[Íomhá:Constance Smith in Man in the Attic.jpg|center|128px]]
| [[Constance Smith]]
| 1928-01-22
| 2003-06-30
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 764
| [[Íomhá:Djcarey2012 cropped.jpg|center|128px]]
| [[D. S. Ó Ciara]]
| 1970-11-11
| 
| [[Gabhrán]]
|-
| style='text-align:right'| 765
| 
| [[Dónal Ó Seancháin]]
| 1977-01-04
| 
| [[Lios Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 766
| 
| [[Dónal Ó Caoimh]]
| 1907-06-02
| 1967-06-02
| [[Mainistir Fhear Maí]]
|-
| style='text-align:right'| 767
| 
| [[Darragh Ó Sé]]
| 1975-04-01
| 
| [[Ceann Trá]]
|-
| style='text-align:right'| 768
| [[Íomhá:Declan-Kidney-09-05-23.jpg|center|128px]]
| [[Declan Kidney]]
| 1959-10-20
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 769
| [[Íomhá:Declan O'Sullivan.JPG|center|128px]]
| [[Déaglán Ó Súilleabháin]]
| 1983-12-18
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 770
| [[Íomhá:NC Courage vs Gotham FC (Mar 2024) 141 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Denise O'Sullivan]]
| 1994-02-04
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 771
| 
| [[Diarmaid mac Maoil na mBó|Diarmait mac Maíl na mBó]]
| 
| 1072-02-07
| [[Fearna]]
|-
| style='text-align:right'| 772
| 
| [[Domnall Mór Ua Briain|Domhnall Mór Ó Briain]]
| 
| 1194
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 773
| [[Íomhá:Stowe Missal cumdach (inverted).png|center|128px]]
| [[Donnchadh mac Briain|Donnchad mac Briain]]
| 
| 1064
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 774
| [[Íomhá:Talbot.jpg|center|128px]]
| [[Matt Talbot]]
| 1856-05-02
| 1925-06-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 775
| 
| [[Éadbhard Ó Cathaoir]]
| 1941-10-14
| 
| [[Inis Tíog]]
|-
| style='text-align:right'| 776
| [[Íomhá:Major John MacBride.jpg|center|128px]]
| [[John MacBride (réabhlóidí)|Seán Mac Giolla Bhríde]]
| 1868-05-07
| 1916-05-05
| [[Cathair na Mart]]
|-
| style='text-align:right'| 777
| [[Íomhá:Image reproduced by permission of the National Folklore Collection, University Dublin.jpg|center|128px]]
| [[Eibhlís Uí Chróinín (amhránaí ar an sean-nós)|Eibhlís Uí Chróinín]]
| 1879-05-29
| 1956-06-02
| ''[[:d:Q65558645|An Ráth Thiar]]''
|-
| style='text-align:right'| 778
| [[Íomhá:Sean-Heuston.jpg|center|128px]]
| [[Seán Heuston]]
| 1891-02-21
| 1916-05-08
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 779
| [[Íomhá:SeamusEnnis.jpg|center|128px]]
| [[Séamus Ennis]]
| 1919-05-05
| 1982-10-05
| [[Fionnghlas]]
|-
| style='text-align:right'| 780
| 
| [[Alec Reid]]
| 1931-08-05
| 2013-11-22
| [[An tAonach]]&lt;br/&gt;[[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 781
| 
| [[Fiach mac Aodha Ó Broin]]
| 1534
| 1597-05-08
| [[Síol Éalaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 782
| [[Íomhá:Frances Black 2020.jpg|center|128px]]
| [[Frances Black]]
| 1960-06-25
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 783
| 
| [[Francis Browne]]
| 1880-01-03
| 1960-07-07
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 784
| 
| [[Frank Kelly]]
| 1938-12-28
| 2016-02-28
| [[An Charraig Dhubh]]
|-
| style='text-align:right'| 785
| [[Íomhá:George Gardner2.jpg|center|128px]]
| [[George Gardner]]
| 1877-03-17
| 1954-07-08
| [[Lios Dúin Bhearna]]
|-
| style='text-align:right'| 786
| [[Íomhá:Jimfitzpatricl.png|center|128px]]
| [[Jim Fitzpatrick (ealaíontóir)|Jim Fitzpatrick]]
| 1946
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 787
| 
| [[Gormflaith ingen Murchada]]
| 960
| 1030
| [[An Nás]]
|-
| style='text-align:right'| 788
| [[Íomhá:Grace Gifford by William Orpen.jpg|center|128px]]
| [[Grace Gifford]]
| 1888-03-04
| 1955-12-13
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 789
| 
| [[Henry Bagenal]]
| 1556
| 1598-08-14
| [[Contae Lú]]
|-
| style='text-align:right'| 790
| 
| [[James Nolan]]
| 1977-01-27
| 
| [[Contae Uíbh Fhailí]]
|-
| style='text-align:right'| 791
| [[Íomhá:John Colgan.jpg|center|128px]]
| [[Seán Mac Colgáin]]
| 1592
| 1658-01-15
| [[Carn Domhnach]]
|-
| style='text-align:right'| 792
| 
| [[Seán Seosamh Ó Raghallaigh]]
| 1919
| 1952
| [[Cill na Seanrátha]]
|-
| style='text-align:right'| 793
| [[Íomhá:John O Leary 1900 Hollyer.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Laoghaire (Fínín)|Seán Ó Laoghaire]]
| 1830-07-23
| 1907-03-16
| [[Tiobraid Árann (baile)|Tiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 794
| [[Íomhá:Johnoshanassy.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Seachnasaigh]]
| 1818
| 1883-05-18&lt;br/&gt;1883-05-05
| [[Tiobraid Árann (baile)|Tiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 795
| [[Íomhá:John Philpot Curran from NPG.jpg|center|128px]]
| [[John Philpot Curran]]
| 1750-07-24
| 1817-10-14
| [[Áth Trasna]]
|-
| style='text-align:right'| 796
| 
| [[Caoimhín Ó hIfearnáin]]
| 1929-08-20
| 2013-01-25
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 797
| [[Íomhá:Lucinda Creighton (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Lucinda Creighton]]
| 1980-01-20
| 
| [[Clár Chlainne Mhuiris]]
|-
| style='text-align:right'| 798
| 
| [[Marc Ó Sé]]
| 1980-04-21
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 799
| [[Íomhá:Williepearse.jpg|center|128px]]
| [[Liam Mac Piarais]]
| 1881-11-15
| 1916-05-04
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 800
| [[Íomhá:Mary Davis 1.jpg|center|128px]]
| [[Mary Davis]]
| 1954-08-06
| 
| [[Béal Átha na Muice]]
|-
| style='text-align:right'| 801
| 
| [[Michael Coleman]]
| 1891-01-31
| 1945-01-04
| [[Baile an Mhóta (Sligeach)|Baile an Mhóta]]
|-
| style='text-align:right'| 802
| 
| [[Michael Herbert]]
| 1925-05-17
| 2006-06-20
| [[Contae Luimnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 803
| 
| [[Mícheál Ó Conaill]]
| 1937-01-04
| 
| [[Oileán Dairbhre]]
|-
| style='text-align:right'| 804
| 
| [[Mícheál Mac Síthigh]]
| 1954-07-28
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 805
| [[Íomhá:Thomas MacDonagh.png|center|128px]]
| [[Tomás Mac Donnchadha]]
| 1878-02-01
| 1916-05-03
| [[Cloch Shiurdáin]]
|-
| style='text-align:right'| 806
| [[Íomhá:Seán Mac Diarmada.png|center|128px]]
| [[Seán Mac Diarmada]]
| 1883-02-28
| 1916-05-12
| [[Coillte Clochair]]
|-
| style='text-align:right'| 807
| [[Íomhá:Conn Colbert.JPG|center|128px]]
| [[Conchur Ó Colbaird]]
| 1888-10-19
| 1916-05-08
| [[Contae Luimnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 808
| [[Íomhá:Michael O'Hanrahan.JPG|center|128px]]
| [[Mícheál Ó hAnnracháin|Micheál Ó hAnnracháin]]
| 1877-01-16
| 1916-05-04
| [[Ros Mhic Thriúin]]
|-
| style='text-align:right'| 809
| [[Íomhá:Michael Mallin - (Commandant Irish Republican Army) Executed May 8th, 1916. (36052732403).jpg|center|128px]]
| [[Mícheál Ó Mulláin]]
| 1874-12-01
| 1916-05-08
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 810
| [[Íomhá:Edwarddaly.jpg|center|128px]]
| [[Éamonn Ó Dálaigh]]
| 1891-02-25
| 1916-05-04
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 811
| [[Íomhá:The O'Rahilly (28201706279) (2).jpg|center|128px]]
| [[Mícheál Seosamh Ó Rathaille]]
| 1875-04-22&lt;br/&gt;1875-04-21
| 1916-04-29&lt;br/&gt;1916-04-28
| [[Béal Átha Longfoirt]]
|-
| style='text-align:right'| 812
| 
| [[Máire Mhac an tSaoi]]
| 1922-04-04
| 2021-10-16
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 813
| [[Íomhá:Seán Ó Ríordáin - Bust.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Ríordáin]]
| 1916-12-03
| 1977-02-21
| [[Baile Bhuirne]]
|-
| style='text-align:right'| 814
| [[Íomhá:Peig Sayers c1945.png|center|128px]]
| [[Peig Sayers]]
| 1873
| 1958
| [[Dún Chaoin]]
|-
| style='text-align:right'| 815
| 
| [[Moss Keane]]
| 1948-07-27
| 2010-10-05
| [[Corra]]
|-
| style='text-align:right'| 816
| 
| [[Eoghan Ó Tuairisc]]
| 1919-04-03
| 1982-08-24
| [[Béal Átha na Sluaighe]]
|-
| style='text-align:right'| 817
| 
| [[Muiris Ó Súilleabháin]]
| 1904-02-19
| 1950-06-25
| [[An Blascaod Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 818
| 
| [[Seán Ó Tuama]]
| 1926-01-28
| 2006-10-14
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 819
| 
| [[Murchadh mac Diarmada|Murchad mac Diarmata]]
| 
| 1070
| [[Cúige Laighean]]
|-
| style='text-align:right'| 820
| [[Íomhá:Alan Titley.JPG|center|128px]]
| [[Alan Titley]]
| 1947-06-28
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 821
| 
| [[Ulick O'Connor]]
| 1928
| 2019-10-07
| [[Ráth Garbh]]
|-
| style='text-align:right'| 822
| 
| [[Vincent Morley]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 823
| [[Íomhá:Peadar Ua Laoghaire.png|center|128px]]
| [[Peadar Ua Laoghaire]]
| 1839-04
| 1920-03-21
| [[Cluain Droichead]]
|-
| style='text-align:right'| 824
| 
| [[Seán Clárach Mac Domhnaill]]
| 1691
| 1754-01-07
| ''[[:d:Q4518970|Baile an Teampaill]]''
|-
| style='text-align:right'| 825
| [[Íomhá:Niamh Fahey 2014 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Niamh Fahey]]
| 1987-10-13
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 826
| 
| [[Nioclás Tóibín (amhránaí)|Nioclás Tóibín]]
| 1928-02-05
| 1994-09-19
| ''[[:d:Q65559250|Baile Uí Raghallaigh]]''
|-
| style='text-align:right'| 827
| 
| [[Nollaig Ó Sceacháin]]
| 1945-12-06
| 
| [[Droichead Binéid]]
|-
| style='text-align:right'| 828
| 
| [[Paddy Ambrose]]
| 1928-10-17
| 2002-02-22
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 829
| 
| [[Paddy Coad]]
| 1920-04-04
| 1992-08-03&lt;br/&gt;1992-03-08
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 830
| [[Íomhá:PatScullyManager.jpg|center|128px]]
| [[Pat Scully]]
| 1970-06-23
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 831
| [[Íomhá:Pink Spillane.jpg|center|128px]]
| [[Pádraig Ó Spealáin]]
| 1955-12-01
| 
| [[An Teampall Nua, Contae Chiarraí|An Teampall Nua]]
|-
| style='text-align:right'| 832
| [[Íomhá:P W Joyce.png|center|128px]]
| [[Patrick Weston Joyce]]
| 1827
| 1914-01-07
| [[Luimneach]]&lt;br/&gt;[[An Sliabh Riabhach]]
|-
| style='text-align:right'| 833
| 
| [[Paul Galvin]]
| 1979-11-02
| 
| [[Leic Snámha]]
|-
| style='text-align:right'| 834
| 
| [[Séamus Ó Grianna]]
| 1889-11-17
| 1969-11-27
| [[Rann na Feirste]]
|-
| style='text-align:right'| 835
| 
| [[Myles Dillon]]
| 1900-04-11
| 1972-06-18
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 836
| [[Íomhá:Robert Dwyer Joyce.jpg|center|128px]]
| [[Robert Dwyer Joyce]]
| 1830
| 1883
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 837
| [[Íomhá:Ruairí Ó Brádaigh 2004.jpg|center|128px]]
| [[Ruairí Ó Brádaigh]]
| 1932-10-02
| 2013-06-05
| [[An Longfort]]
|-
| style='text-align:right'| 838
| 
| [[Seán 'ac Dhonncha]]
| 1919-10-02
| 1996-12-14
| [[An Aird Thiar]]
|-
| style='text-align:right'| 839
| 
| [[Seán Puircell]]
| 1928-12-17
| 2005-08-27
| [[Tuaim]]
|-
| style='text-align:right'| 840
| 
| [[Seán Ó Conaill]]
| 1853-01-21
| 1931-05-21
| ''[[:d:Q104310160|Cill Rialaigh]]''
|-
| style='text-align:right'| 841
| 
| [[Dáibhí Ó Bruadair]]
| 1625
| 1698-01
| [[Barraigh Mhóra]]
|-
| style='text-align:right'| 842
| [[Íomhá:John Dillon.jpg|center|128px]]
| [[John Dillon|Seán Diolún]]
| 1851-09-04
| 1927-08-04
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 843
| [[Íomhá:Bridie gallagher.jpg|center|128px]]
| [[Bridie Gallagher]]
| 1924-09-07
| 2012-01-09
| [[An Craoslach]]
|-
| style='text-align:right'| 844
| [[Íomhá:Thomas Antisell (1817-1893).jpg|center|128px]]
| [[Thomas Antisell]]
| 1817-01-16
| 1893-06-14
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 845
| [[Íomhá:Ed Joyce 2007 cropped.jpg|center|128px]]
| [[Ed Joyce]]
| 1978-09-22
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 846
| 
| [[Tom Munnelly]]
| 1944-05-25
| 2007-08-30
| [[Ráth Maonais]]
|-
| style='text-align:right'| 847
| 
| [[Tommy Langan]]
| 1921-09-23
| 1974-09-22
| [[Caisleán an Bharraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 848
| 
| [[Tomás Ó Murchú]]
| 1921
| 1985
| [[Contae Laoise]]
|-
| style='text-align:right'| 849
| 
| [[Tomás Breatnach]]
| 1983-05-27&lt;br/&gt;1983
| 
| [[Tulach Ruáin]]
|-
| style='text-align:right'| 850
| [[Íomhá:Vincent Browne.jpg|center|128px]]
| [[Vincent Browne]]
| 1944-07-17
| 
| [[Béal an Átha, Contae Luimnigh|Béal an Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 851
| [[Íomhá:David McWilliams.jpg|center|128px]]
| [[David McWilliams]]
| 1966
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 852
| 
| [[Peadar Ó Gealacáin]]
| 1793
| 1860
| [[Maigh nEalta]]
|-
| style='text-align:right'| 853
| [[Íomhá:Willie Walsh (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Willie Walsh]]
| 1961-10-25
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 854
| [[Íomhá:Aine O'Gorman Republic of Ireland mix zone 2020-03-05 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Áine O'Gorman]]
| 1989-05-13
| 
| [[Cill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 855
| 
| [[Éamon de Buitléar]]
| 1930-01-22
| 2013-01-27
| [[Bré]]
|-
| style='text-align:right'| 856
| 
| [[Aodh Mac Gabhráin]]
| 1670
| 1738
| [[Gleann Ghaibhle]]
|-
| style='text-align:right'| 857
| 
| [[Brian Shelley]]
| 1981-11-15
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 858
| 
| [[Brión mac Echach Muigmedóin]]
| 5th century
| 5th century
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 859
| 
| [[Dave Mooney]]
| 1984-10-30
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 860
| [[Íomhá:Donnchadh Mac Fhionnghaile.jpg|center|128px]]
| [[Donnchadh Mac Fhionnlaoich]]
| 1945-04-27
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 861
| 
| [[Colm Ó Maonlaí]]
| 1966-12-10
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 862
| 
| [[Páidí Ó Sé]]
| 1955-05-16
| 2012-12-15
| [[Ceann Trá]]
|-
| style='text-align:right'| 863
| [[Íomhá:Micheál Ó Muircheartaigh in Villa Maria, Waterville. 2012.JPG|center|128px]]
| [[Mícheál Ó Muircheartaigh]]
| 1930-08-20
| 2024-06-25
| [[An Daingean|Daingean Uí Chúis]]
|-
| style='text-align:right'| 864
| [[Íomhá:Tom Barry IRA.jpg|center|128px]]
| [[Tom Barry (Óglach na hÉireann)|Tomás de Barra]]
| 1897-07-01
| 1980-07-02
| [[Cill Orglan]]
|-
| style='text-align:right'| 865
| [[Íomhá:James Stephens Fenian.jpg|center|128px]]
| [[Séamas Mac Stiofáin]]
| 1825-01-26
| 1901-04-28
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 866
| [[Íomhá:Sean Keating self-portrait.jpg|center|128px]]
| [[Seán Céitinn]]
| 1889-09-28
| 1977-12-21
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 867
| 
| [[Geraldine Kennedy]]
| 1951-09-01
| 
| [[Trá Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 868
| [[Íomhá:TadhgMacD-0005.jpg|center|128px]]
| [[Tadhg Mac Dhonnagáin]]
| 1961
| 
| [[Achadh Mór, Contae Mhaigh Eo|Achadh Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 869
| [[Íomhá:Peadar O'Donnell, 1930.jpg|center|128px]]
| [[Peadar O'Donnell]]
| 1893-02-22
| 1986-05-13
| [[An Clochán Liath]]
|-
| style='text-align:right'| 870
| [[Íomhá:Máiréad Ní Ghráda.jpg|center|128px]]
| [[Máiréad Ní Ghráda]]
| 1896-12-23
| 1971-06-13
| [[Cill Mháille]]
|-
| style='text-align:right'| 871
| [[Íomhá:Padraig Amond.jpg|center|128px]]
| [[Pádraig Amond]]
| 1988-04-15
| 
| [[Ceatharlach]]
|-
| style='text-align:right'| 872
| [[Íomhá:Kbrennan2.JPG|center|128px]]
| [[Killian Brennan]]
| 1984-01-31
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 873
| [[Íomhá:Farrenmark.JPG|center|128px]]
| [[Mark Farren]]
| 1982-05-01
| 2016-02-03
| [[Dún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 874
| 
| [[Martin Coleman]]
| 1983-02-15
| 
| [[Béal Átha an Cheasaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 875
| [[Íomhá:Todd Carty.jpg|center|128px]]
| [[Todd Carty]]
| 1963-08-31
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 876
| 
| [[John Perry]]
| 1956-08-15
| 
| [[Baile an Mhóta (Sligeach)|Baile an Mhóta]]
|-
| style='text-align:right'| 877
| [[Íomhá:Michael Moynihan 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Michael Moynihan (polaiteoir Corcaíoch)|Michael Moynihan]]
| 1968-01-12
| 
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 878
| [[Íomhá:Seán Fleming.jpg|center|128px]]
| [[Seán Fleming]]
| 1958-02-01
| 
| [[Contae Laoise]]
|-
| style='text-align:right'| 879
| [[Íomhá:Joe Costello 2013.jpg|center|128px]]
| [[Joe Costello (polaiteoir Éireannach)|Seosamh Mac Coisdealbha]]
| 1945-07-13
| 
| [[An Ghaobhach]]
|-
| style='text-align:right'| 880
| [[Íomhá:Thomas P. Broughan.jpg|center|128px]]
| [[Tommy Broughan]]
| 1947-08-01
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 881
| [[Íomhá:Kathleen Lynch 2013.jpg|center|128px]]
| [[Kathleen Lynch]]
| 1953-06-07
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 882
| [[Íomhá:Paul Kehoe TD.jpg|center|128px]]
| [[Paul Kehoe]]
| 1973-01-11
| 
| [[Brí]]
|-
| style='text-align:right'| 883
| [[Íomhá:Michael Ring 2012 cropped.jpg|center|128px]]
| [[Michael Ring]]
| 1953-12-24
| 
| [[Cathair na Mart]]
|-
| style='text-align:right'| 884
| [[Íomhá:Róisín Shortall 2020.jpg|center|128px]]
| [[Róisín Shortall|Róisín Ní Shoirtéil]]
| 1954-04-25
| 
| [[Droim Conrach]]
|-
| style='text-align:right'| 885
| [[Íomhá:Barry Andrews, IIEA, Dec 2018.jpg|center|128px]]
| [[Barry Andrews]]
| 1967-05-16
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 886
| 
| [[Billy Timmins]]
| 1959-10-01
| 
| [[Bealach Conglais]]
|-
| style='text-align:right'| 887
| 
| [[Brian O'Shea]]
| 1944-12-09
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 888
| [[Íomhá:Emmet Stagg, circa 2002 02.jpg|center|128px]]
| [[Emmet Stagg]]
| 1944-10-01
| 2024-03-17
| [[Maolla]]
|-
| style='text-align:right'| 889
| [[Íomhá:Fergus O'Dowd 2013.jpg|center|128px]]
| [[Fergus O'Dowd]]
| 1948-09-01
| 
| [[Dúrlas Éile|Durlas]]
|-
| style='text-align:right'| 890
| [[Íomhá:Jack Wall, circa 2002 03.jpg|center|128px]]
| [[Jack Wall]]
| 1945-07-01
| 
| [[Díseart Diarmada]]
|-
| style='text-align:right'| 891
| [[Íomhá:John Deasy 2015.jpg|center|128px]]
| [[John Deasy (Fine Gael)|John Deasy]]
| 1967-10-08
| 
| [[Dún Garbhán]]
|-
| style='text-align:right'| 892
| 
| [[Ivor Mac Alaigh]]
| 1958-05-06
| 
| [[Contae Bhaile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 893
| 
| [[Tom Hayes]]
| 1952-02-16
| 
| [[An Gabhailín]]
|-
| style='text-align:right'| 894
| [[Íomhá:Olivia Mitchell.jpg|center|128px]]
| [[Olivia Mitchell]]
| 1947-07-31
| 
| [[Biorra]]
|-
| style='text-align:right'| 895
| [[Íomhá:David Stanton 2016.jpg|center|128px]]
| [[David Stanton]]
| 1957-02-15
| 
| [[Mainistir na Corann]]
|-
| style='text-align:right'| 896
| 
| [[Oilibhéar Breathnach]]
| 1937-07-13
| 1996-03-09
| [[Baile Mhic Andáin]]
|-
| style='text-align:right'| 897
| 
| [[Tomás de Bhaldraithe]]
| 1916-12-14
| 1996-04-24
| ''[[:d:Q65559040|Baile na Cora]]''
|-
| style='text-align:right'| 898
| [[Íomhá:Damien English 2015.jpg|center|128px]]
| [[Damien English]]
| 1978-02-21
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 899
| 
| [[Brian O'Doherty]]
| 1928-05-04
| 2022-11-07
| [[Bealach an Doirín]]
|-
| style='text-align:right'| 900
| 
| [[Eamonn Andrews]]
| 1922-12-19
| 1987-11-05
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 901
| 
| [[Vivion de Valera]]
| 1910-12-13
| 1982-02-16
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 902
| [[Íomhá:ColmÓCíosóig.png|center|128px]]
| [[Colm Ó Cíosóig]]
| 1964-10-31
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 903
| 
| [[Sinéad de Valera]]
| 1878-06-03
| 1975-01-07
| [[Baile Brigín]]
|-
| style='text-align:right'| 904
| [[Íomhá:Dinneen by Yeats.jpg|center|128px]]
| [[Pádraig Ua Duinnín]]
| 1860-12-25
| 1934-09-29
| [[An Ráth Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 905
| [[Íomhá:Luke 'Ming' Flanagan Strokestown 2011.png|center|128px]]
| [[Luke 'Ming' Flanagan]]
| 1972-01-22
| 
| [[Ros Comáin]]
|-
| style='text-align:right'| 906
| 
| [[Seosamh Mac Grianna]]
| 1901-01-15
| 1990-06-11
| [[Rann na Feirste]]
|-
| style='text-align:right'| 907
| [[Íomhá:Catilín Maude.jpg|center|128px]]
| [[Caitlín Maude]]
| 1941-06-22
| 1982-06-06
| [[Casla]]
|-
| style='text-align:right'| 908
| 
| [[Seán Sabhat]]
| 1928
| 1957-01-01
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 909
| 
| [[Tomás Mac Síomóin]]
| 1938
| 2022-02-17
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 910
| 
| [[Máire Mullarney]]
| 1921-09-01
| 2008-08-18
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 911
| [[Íomhá:Dónal Óg Cusack at Web Summit 2014 cropped.jpg|center|128px]]
| [[Dónal Óg Ó Cíosóg]]
| 1977-03-16
| 
| [[Cluain, Contae Chorcaí|Cluain]]
|-
| style='text-align:right'| 912
| [[Íomhá:Tim Pat and Martin McGuinness (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Tim Pat Coogan|Tadhg Pádraig Ó Cuagáin]]
| 1935-04-22
| 
| [[Baile na Manach]]
|-
| style='text-align:right'| 913
| [[Íomhá:Daniel Breen police notice1.jpg|center|128px]]
| [[Dónall Ó Braoin]]
| 1894-08-11
| 1969-12-27
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 914
| [[Íomhá:Gay Byrne.JPG|center|128px]]
| [[Gay Byrne]]
| 1934-08-05
| 2019-11-04
| [[Rialto]]
|-
| style='text-align:right'| 915
| 
| [[Lesley Roy]]
| 1986-09-17
| 
| [[Baile Brigín]]
|-
| style='text-align:right'| 916
| [[Íomhá:Isle of Iona, St. Oran's Chapel doorway - geograph.org.uk - 921177.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Odhrán]]
| 5th century
| 563
| [[Contae na Mí]]
|-
| style='text-align:right'| 917
| [[Íomhá:Timothy Daniel Sullivan00.jpg|center|128px]]
| [[Timothy Daniel Sullivan]]
| 1827-05-29
| 1914-03-31
| [[Beanntraí]]
|-
| style='text-align:right'| 918
| [[Íomhá:Bundesarchiv Bild 102-08594, Daniel A. Binchy.jpg|center|128px]]
| [[D. A. Binchy]]
| 1899-06-03
| 1989-05-04
| [[An Ráth, Contae Chorcaí|An Ráth]]
|-
| style='text-align:right'| 919
| [[Íomhá:MK17449 Aisling Bea.jpg|center|128px]]
| [[Aisling Bea]]
| 1984-03-16
| 
| [[Contae Chill Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 920
| [[Íomhá:Simon Zebo 2017.jpg|center|128px]]
| [[Simon Zebo]]
| 1990-03-16
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 921
| 
| [[Fearghas Ó Ceallaigh|Fergus Kelly]]
| 1944-12-16
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 922
| [[Íomhá:Ardara Sculpture of John Doherty by Redmond Herrity 2014 09 05.jpg|center|128px]]
| [[John Doherty]]
| 1895&lt;br/&gt;1900
| 1980-01-26
| [[Ard an Rátha]]
|-
| style='text-align:right'| 923
| [[Íomhá:Sean Hales, circa 1910s.png|center|128px]]
| [[Sean Hales]]
| 1880-03-30
| 1922-12-07
| [[Baile na Daibhche]]
|-
| style='text-align:right'| 924
| [[Íomhá:Tom J. O'Connell, circa 1930s.jpg|center|128px]]
| [[Thomas J. O'Connell]]
| 1882-11-21
| 1969-06-22
| [[Cnoc Mhuire, Contae Mhaigh Eo|Cnoc Mhuire]]
|-
| style='text-align:right'| 925
| [[Íomhá:David O'Leary and Ronan Finn.jpg|center|128px]]
| [[Ronan Finn]]
| 1987-12-21
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 926
| 
| [[Óengus mac Óengobann]]
| 8th century
| 824
| [[Contae Laoise]]
|-
| style='text-align:right'| 927
| [[Íomhá:Ernie O'Malley Prison 2.jpg|center|128px]]
| [[Earnán Ó Máille]]
| 1897-05-26
| 1957-03-25
| [[Caisleán an Bharraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 928
| 
| [[Aaron Mac Cuinneagáin]]
| 1993-04-04
| 
| [[Sionainn (baile)|Sionainn]]
|-
| style='text-align:right'| 929
| [[Íomhá:Ada English.jpg|center|128px]]
| [[Eithne Inglis]]
| 1875-01-10
| 1944-01-27
| [[Cathair Saidhbhín]]
|-
| style='text-align:right'| 930
| [[Íomhá:Adam Fergus at DarkLight Con 4 by People Conventions.jpg|center|128px]]
| [[Adam Fergus]]
| 
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 931
| [[Íomhá:Adrian Hardiman - 20090224.jpg|center|128px]]
| [[Adrian Hardiman]]
| 1951-05-21
| 2016-03-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 932
| [[Íomhá:Aengus Ó Snodaigh (2024) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Aengus Ó Snodaigh]]
| 1964-07-31
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 933
| [[Íomhá:Agnes O'Farrelly, circa 1890.png|center|128px]]
| [[Úna Ní Fhaircheallaigh]]
| 1874-06-24
| 1951-11-05
| [[Achadh an Iúir]]
|-
| style='text-align:right'| 934
| 
| [[Aodhán Ó Fógartaigh]]
| 1982-07-20
| 
| [[Áth na nUrlainn]]
|-
| style='text-align:right'| 935
| [[Íomhá:Aidan Harte (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Aodán Ó hAirt]]
| 1988-08-17
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 936
| [[Íomhá:Aidan O'Mahony &amp; Eoin Bradley (cropped) - Aidan O'Mahony.jpg|center|128px]]
| [[Aodhán Ó Mathúna]]
| 1980-06-08
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 937
| 
| [[Aodán Ó Sé]]
| 1990-06-29
| 
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 938
| [[Íomhá:Aidan Price.jpg|center|128px]]
| [[Aidan Price]]
| 1981-12-08
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 939
| [[Íomhá:Senator Aideen Hayden (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Aideen Hayden]]
| 1959
| 
| [[Contae Cheatharlach]]
|-
| style='text-align:right'| 940
| 
| [[Ailbhe Ní Ghearbhuigh]]
| 1984
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 941
| [[Íomhá:Aine Lawlor.jpg|center|128px]]
| [[Aine Lawlor]]
| 1961
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 942
| 
| [[Eileen MacDonagh]]
| 1956-07-20
| 
| [[An Ghaobhach]]
|-
| style='text-align:right'| 943
| 
| [[Alan Ó Brógáin]]
| 1982-01-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 944
| [[Íomhá:Alan Dillon 2020.jpg|center|128px]]
| [[Alan Dillon]]
| 1984
| 
| [[Caisleán an Bharraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 945
| [[Íomhá:Alan Farrell 2014.jpg|center|128px]]
| [[Alan Farrell]]
| 1977-12-29
| 
| [[Mullach Íde]]
|-
| style='text-align:right'| 946
| 
| [[Alan Mathews]]
| 1965-06-27
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 947
| [[Íomhá:Alan Nolan cropped.jpg|center|128px]]
| [[Alan Ó Nualláin]]
| 1985-06-04
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 948
| 
| [[Alexander Haslett]]
| 1883-09-02
| 1951-01-17
| [[Glasloch]]
|-
| style='text-align:right'| 949
| 
| [[Alfred O'Rahilly]]
| 1884-10-01
| 1969-08-01
| [[Lios Tuathail]]
|-
| style='text-align:right'| 950
| 
| [[Alice Maher]]
| 1956
| 
| ''[[:d:Q4220554|Cill Mhaoileachair]]''
|-
| style='text-align:right'| 951
| [[Íomhá:Madame-Alicia-Adelaide-Needham.jpg|center|128px]]
| [[Alicia Adélaide Needham]]
| 1864-10-31
| 1945-12-24
| [[An Seanchaisleán]]
|-
| style='text-align:right'| 952
| [[Íomhá:AmandaByramJuly10.JPG|center|128px]]
| [[Amanda Byram]]
| 1973-06-16
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 953
| 
| [[Ambrós Ó Donnabháin]]
| 1962-06-11
| 
| [[Gníomh go Leith]]
|-
| style='text-align:right'| 954
| 
| [[Amhlaoibh Ó Súilleabháin]]
| 1780&lt;br/&gt;1783-05-01
| 1838-11-20
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 955
| [[Íomhá:Amy Huberman at Dublin Film Festival.jpg|center|128px]]
| [[Amy Huberman]]
| 1979-03-20
| 
| [[Cábán tSíle]]
|-
| style='text-align:right'| 956
| [[Íomhá:Louis Hersent-Crossing the bridge at Landshut.jpg|center|128px]]
| [[Andrew O'Reilly von Ballinlough]]
| 1742-08-03
| 1832-07-05&lt;br/&gt;1832-04-05
| [[Baile an Locha, Contae Ros Comáin|Baile an Locha]]
|-
| style='text-align:right'| 957
| [[Íomhá:Andrew Doyle, May 2015.jpg|center|128px]]
| [[Andrew Doyle]]
| 1960-07-02
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 958
| [[Íomhá:Andy Moran.jpg|center|128px]]
| [[Aindriu Ó Morain]]
| 1983-11-02
| 
| [[Caisleán an Bharraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 959
| [[Íomhá:Ann Phelan 2013.jpg|center|128px]]
| [[Ann Phelan]]
| 1961-09-16
| 
| [[Gráig na Manach]]
|-
| style='text-align:right'| 960
| [[Íomhá:Anna Parnell c1878.jpg|center|128px]]
| [[Anna Parnell|Anna Catherine Parnell]]
| 1852-05-13
| 1911-09-20
| ''[[:d:Q2699632|Teach Avondale]]''
|-
| style='text-align:right'| 961
| 
| [[Anna Geary]]
| 1988-07-28
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 962
| [[Íomhá:Annahaslam.jpg|center|128px]]
| [[Anna Haslam]]
| 1829-04-06
| 1922-11-28
| [[Eochaill]]
|-
| style='text-align:right'| 963
| 
| [[Annalise Murphy]]
| 1990-02-01
| 
| [[Baile Átha Troim]]
|-
| style='text-align:right'| 964
| 
| [[Anne Colley]]
| 1951-07
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 965
| [[Íomhá:Portrait-of-anne-devlin.jpg|center|128px]]
| [[Anne Devlin]]
| 1780
| 1851-09-01
| [[Contae Chill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 966
| 
| [[Anne Doyle]]
| 1952-01-30
| 
| [[Fearna]]
|-
| style='text-align:right'| 967
| 
| [[Anne Ferris]]
| 1954-09-24
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 968
| 
| [[Ann Lovett]]
| 1968-04-06
| 1984-01-31
| [[An Cóbh]]
|-
| style='text-align:right'| 969
| 
| [[Anne Butler Yeats|Anne Yeats]]
| 1919-05-09
| 2001-07-04
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 970
| 
| [[Anthony Barry]]
| 1901-06-07
| 1983-10-24
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 971
| 
| [[Antóin Ó Dálaigh]]
| 1969-10-29
| 
| [[Droichead an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 972
| [[Íomhá:Anthony Nash cropped.jpg|center|128px]]
| [[Antóin de Nais]]
| 1984-10-12
| 
| [[Ceann Toirc]]
|-
| style='text-align:right'| 973
| 
| [[Anthony Thompson]]
| 1986-07-24
| 
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 974
| 
| [[Aodán Mac Gearailt]]
| 1978-10-29
| 
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 975
| [[Íomhá:Aodhán Ó Ríordáin.jpg|center|128px]]
| [[Aodhán Ó Ríordáin]]
| 1976-07-22
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 976
| [[Íomhá:Aoibhinn Ni Shuilleabhain in Soroti.jpg|center|128px]]
| [[Aoibhinn Ní Shúilleabháin]]
| 1983
| 
| ''[[:d:Q5043765|Ceathrú na Con]]''
|-
| style='text-align:right'| 977
| 
| [[Aoife Ní Thuairisg]]
| 
| 
| [[Indreabhán]]
|-
| style='text-align:right'| 978
| 
| [[Art Ó Cléirigh]]
| 1879-10-25
| 1932-11-23
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 979
| 
| [[Arthur Spring]]
| 1976-07-05
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 980
| 
| [[Daragh O'Malley]]
| 1954-05-25
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 981
| [[Íomhá:Averil Power 2.jpg|center|128px]]
| [[Averil Power]]
| 1978-07-26
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 982
| 
| [[Bang Bang]]
| 1906-04-19
| 1981-01-12
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 983
| 
| [[Barney Mellows]]
| 1896-03-29
| 1942-02-25
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 984
| 
| [[Barry Cogan]]
| 1936-09-27
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 985
| [[Íomhá:Barry Cowen.jpg|center|128px]]
| [[Barry Cowen]]
| 1967-08-28
| 
| [[Clóirtheach]]
|-
| style='text-align:right'| 986
| [[Íomhá:Basil McCrea Lisburn Office047.jpg|center|128px]]
| [[Basil McCrea]]
| 1959-11-13
| 
| [[Ráth Mealtain]]
|-
| style='text-align:right'| 987
| 
| [[Batt Donegan]]
| 1910-12-21
| 1978-08-26
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 988
| [[Íomhá:Batt O'Connor.jpg|center|128px]]
| [[Batt O'Connor]]
| 1870-07-04
| 1935-02-07
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 989
| 
| [[Beatrice Gubbins]]
| 1878-09-19
| 1944-08-12
| [[Contae Luimnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 990
| 
| [[Ben Óg Dunne|Ben Dunne]]
| 1949-03-11
| 2023-11-18
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 991
| 
| [[Beircheart Ó Conchúir]]
| 1979-01-25
| 
| ''[[:d:Q7020800|Baile Nua Sheandroma]]''
|-
| style='text-align:right'| 992
| [[Íomhá:Bernadette O'Farrell - Sponsor, July 25, 1959.jpg|center|128px]]
| [[Bernadette O'Farrell]]
| 1924-01-30
| 1999-09-26
| [[Biorra]]
|-
| style='text-align:right'| 993
| [[Íomhá:Bernard Brogan at Web Summit 2014b.jpg|center|128px]]
| [[Bernard Brogan]]
| 1984-04-03
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 994
| 
| [[Bernard Cowen]]
| 1932-01-29
| 1984-01-24
| [[Clóirtheach]]
|-
| style='text-align:right'| 995
| [[Íomhá:Bernard dunne.jpg|center|128px]]
| [[Bernard Dunne]]
| 1980-02-06
| 
| [[Cluain Dolcáin]]
|-
| style='text-align:right'| 996
| 
| [[Bernard O'Shea]]
| 1978
| 
| [[Darú, Contae Laoise|Darú]]
|-
| style='text-align:right'| 997
| 
| [[Bibi Baskin]]
| 1952-05-19
| 
| [[Ard an Rátha]]
|-
| style='text-align:right'| 998
| 
| [[Liam Cúipéir]]
| 1987-12-16
| 
| [[Eochaill]]
|-
| style='text-align:right'| 999
| 
| [[Bill O'Herlihy]]
| 1938-09-26
| 2015-05-25
| [[An Glaisín]]
|-
| style='text-align:right'| 1000
| 
| [[Billy Fox]]
| 1939-01-03
| 1974-03-12
| [[Contae Mhuineacháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1001
| 
| [[Billy Woods]]
| 1973-10-24
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1002
| 
| [[Bob Doyle]]
| 1916-02-12
| 2009-01-22
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1003
| 
| [[Bob Quinn]]
| 1935&lt;br/&gt;1939
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1004
| [[Íomhá:Lady Mary Bailey.jpg|center|128px]]
| [[Mary Bailey]]
| 1890-12-01
| 1960-07-29
| ''[[:d:Q7369899|Caisleán an Rosa Mhóir]]''
|-
| style='text-align:right'| 1005
| [[Íomhá:Margaret E. Cousins, 1932.png|center|128px]]
| [[Margaret Cousins]]
| 1878-11-07
| 1954-03-11
| ''[[:d:Q1124843|Mainistir na Búille]]''
|-
| style='text-align:right'| 1006
| 
| [[Breandán Ó Buachalla]]
| 1936-01-15
| 2010-05-20
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1007
| 
| [[Brenda Power]]
| 
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1008
| 
| [[Breandán de Buigléir|Breandán Dé Buigléir]]
| 1985-07-22
| 
| [[An Geata Bán]]
|-
| style='text-align:right'| 1009
| 
| [[Brendan Crinion]]
| 1923-11-11
| 1989-07-02
| [[Contae Chill Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 1010
| [[Íomhá:Brendan Grace.jpg|center|128px]]
| [[Brendan Grace]]
| 1951-04-01
| 2019-07-11
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1011
| 
| [[Brendan Halligan]]
| 1936-07-05
| 2020-08-09
| [[Rialto]]
|-
| style='text-align:right'| 1012
| 
| [[Brendan Ingle]]
| 1940-06-19
| 2018-05-25
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1013
| [[Íomhá:Brendan-Kehoe.jpg|center|128px]]
| [[Brendan Kehoe]]
| 1970-12-03
| 2011-07-19
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1014
| 
| [[Brendan Kennelly]]
| 1936
| 2021-10-17
| [[Béal Átha Longfoirt]]
|-
| style='text-align:right'| 1015
| [[Íomhá:Brendan Maher (2014).jpg|center|128px]]
| [[Brendan Maher]]
| 1989-01-05
| 
| [[Buiríos Ó Luigheach]]
|-
| style='text-align:right'| 1016
| [[Íomhá:Brendan O’Carroll was the Grand Marshal At The St. Patrick's Day Parade In Dublin REF-102282 (16640203117) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Brendan O'Carroll]]
| 1955-09-15
| 
| [[Fionnghlas]]
|-
| style='text-align:right'| 1017
| [[Íomhá:Brendan Ryan 2013.png|center|128px]]
| [[Brendan Ryan]]
| 1953-02-05
| 
| [[Domhnach Bat]]
|-
| style='text-align:right'| 1018
| 
| [[Brendan Shine]]
| 1947-06-02
| 
| [[Baile Átha Luain]]
|-
| style='text-align:right'| 1019
| 
| [[Brendan Toal]]
| 1940-12-01
| 
| [[Contae Mhuineacháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1020
| 
| [[Brian Brady]]
| 1903-03-29
| 1949-09-10
| [[Na Cealla Beaga]]
|-
| style='text-align:right'| 1021
| [[Íomhá:Minister Brian Hayes at Sneem River.JPG|center|128px]]
| [[Brian Hayes]]
| 1969-08-23
| 
| [[Tamhlacht]]
|-
| style='text-align:right'| 1022
| 
| [[Brian Ó Murchú]]
| 1982-09-16
| 
| ''[[:d:Q3930472|Ráth Chormaic]]''
|-
| style='text-align:right'| 1023
| 
| [[Brian Ó hAlluráin]]
| 1991-05-17
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1024
| [[Íomhá:Banba.jpg|center|128px]]
| [[Brian Ó hUiginn]]
| 1882-07-01
| 1963-03-03
| [[Cill Scíre]]
|-
| style='text-align:right'| 1025
| [[Íomhá:Brian Stanley 2013.jpg|center|128px]]
| [[Brian Stanley]]
| 1961-01-12
| 
| [[Buiríos Mór Osraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1026
| 
| [[Brian Ó Faoileacháin]]
| 1971-08
| 
| [[Beannchar, Contae Uíbh Fhailí|Beannchar]]
|-
| style='text-align:right'| 1027
| 
| [[Bridget Rice]]
| 1885-05-07
| 1967-12-08
| [[Cluain Cearbán]]
|-
| style='text-align:right'| 1028
| 
| [[Briege Corkery]]
| 1986-12-16
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1029
| 
| [[Eva Rothschild]]
| 1972&lt;br/&gt;1971-02
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1030
| 
| [[Bryan Cullen]]
| 1984-04-07
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1031
| 
| [[Bryan Cusack]]
| 1882-08-02
| 1973-05-24
| [[Contae an Chabháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1032
| 
| [[Bryan Sheehan]]
| 1985-08-25
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1033
| 
| [[Bríd Ní Neachtain]]
| 1959
| 
| [[Ros Muc]]
|-
| style='text-align:right'| 1034
| [[Íomhá:Rodgers33.jpg|center|128px]]
| [[Bríd Rodgers]]
| 1935-02-20
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 1035
| 
| [[Mary Byrne]]
| 1959-11-03
| 
| [[Baile Formaid]]
|-
| style='text-align:right'| 1036
| [[Íomhá:Caitlín Brugha.jpg|center|128px]]
| [[Caitlín Brugha]]
| 1879-12-11
| 1959-12-01
| [[Biorra]]
|-
| style='text-align:right'| 1037
| [[Íomhá:Caoimhghín Ó Caoláin speaking to press 2013 crop.jpg|center|128px]]
| [[Caoimhghín Ó Caoláin]]
| 1953-09-18
| 
| [[Muineachán]]
|-
| style='text-align:right'| 1038
| [[Íomhá:Carmel snow.jpg|center|128px]]
| [[Carmel Snow]]
| 1887-08-27
| 1961-05
| [[Deilginis]]
|-
| style='text-align:right'| 1039
| 
| [[Carrie Acheson]]
| 1934-09-11
| 2023-01-16
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1040
| 
| [[Cathal Coughlan]]
| 1937-10-03
| 1986-06-21
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1041
| 
| [[Cathal Mac an Oirchinnigh]]
| 1991
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 1042
| 
| [[Cathal Mac Coille]]
| 1952
| 
| [[Cluain Dolcáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1043
| 
| [[Cathal Ó Murchadha]]
| 1880-02-16
| 1958-04-28
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1044
| [[Íomhá:Catherine Connolly.jpg|center|128px]]
| [[Catherine Connolly]]
| 1957-07-12
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1045
| [[Íomhá:Catherine Murphy politician frameless photo.jpg|center|128px]]
| [[Catherine Murphy]]
| 1953-09-01
| 
| [[Baile Phámar]]
|-
| style='text-align:right'| 1046
| [[Íomhá:Catherine Noone.jpg|center|128px]]
| [[Catherine Noone]]
| 1976-06-24
| 
| [[Clár Chlainne Mhuiris]]
|-
| style='text-align:right'| 1047
| 
| [[Cearbhall Óg Ó Dálaigh]]
| 
| 
| ''[[:d:Q65559822|An Phailís]]''
|-
| style='text-align:right'| 1048
| [[Íomhá:Charles J Kickham.JPG|center|128px]]
| [[Charles J. Kickham]]
| 1828-05-09
| 1882-08-22
| [[Muileann na hUamhan]]
|-
| style='text-align:right'| 1049
| [[Íomhá:Charles O'Conor of Belanagare.png|center|128px]]
| [[Cathal Ó Conchubhair]]
| 1710-01-01
| 1791-07-01
| [[Contae Shligigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1050
| [[Íomhá:Charlie Bird crop.jpg|center|128px]]
| [[Charlie Bird]]
| 1949-09-09
| 2024-03-11
| [[Dumhach Thrá]]
|-
| style='text-align:right'| 1051
| [[Íomhá:Charlie McConalogue 2011.jpg|center|128px]]
| [[Charlie McConalogue]]
| 1977-10-04
| 
| [[Carn Domhnach]]
|-
| style='text-align:right'| 1052
| [[Íomhá:John Doyle by Henry Edward Doyle mw01929.jpg|center|128px]]
| [[John Doyle]]
| 1797
| 1868-01-02
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1053
| [[Íomhá:Chris Andrews 2018.jpg|center|128px]]
| [[Chris Andrews (polaiteoir)|Chris Andrews]]
| 1964-05-25
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1054
| [[Íomhá:Christie Hennessy.jpg|center|128px]]
| [[Christie Hennessy]]
| 1945-11-19
| 2007-12-11
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1055
| 
| [[Christopher Byrne]]
| 1886
| 1957-09-05
| [[An Charraig Dhubh]]
|-
| style='text-align:right'| 1056
| [[Íomhá:Christopher Joyce (hurler).jpg|center|128px]]
| [[Criostóir Seoige]]
| 1992-01-04
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1057
| [[Íomhá:Christydignam.jpg|center|128px]]
| [[Christy Dignam]]
| 1960-05-23
| 2023-06-13
| [[Fionnghlas]]
|-
| style='text-align:right'| 1058
| 
| [[Cian Ó Diolún]]
| 1988-10-30
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 1059
| 
| [[Cian Ó Súilleabháin]]
| 1988-03-27
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1060
| [[Íomhá:Ciara Conway 2014.jpg|center|128px]]
| [[Ciara Conway]]
| 1980-08-13
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1061
| 
| [[Ciarán Mac Giolla Chainnigh]]
| 1993-07-06
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1062
| 
| [[Ciarán Mac Mathúna]]
| 1925-11-26
| 2009-12-11
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1063
| [[Íomhá:Ciarán Lynch 2014.jpg|center|128px]]
| [[Ciarán Lynch]]
| 1964-06-13
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1064
| 
| [[Ciarán Murphy]]
| 1940-05-30
| 
| [[Contae Chill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1065
| 
| [[Ciarán Ó Faoláin]]
| 1976-02-28
| 
| [[Ráth Eanaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1066
| [[Íomhá:Cillian Buckley cropped.jpg|center|128px]]
| [[Cillian Ó Buachalla]]
| 1992-07-14
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1067
| 
| [[Cillian O'Connor]]
| 1992-05
| 
| [[Baile an Tobair, Contae Mhaigh Eo (Ceara)|Baile an Tobair]]
|-
| style='text-align:right'| 1068
| 
| [[Clement Coughlan]]
| 1942-08-14
| 1983-02-01
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1069
| 
| [[Colette Nic Aodha]]
| 1967
| 
| [[Sruthair]]
|-
| style='text-align:right'| 1070
| 
| [[Cóilín Ó Fionnalaigh]]
| 1989-08-25
| 
| [[Baile Héil]]
|-
| style='text-align:right'| 1071
| 
| [[Colin Moran]]
| 1980-06-06
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1072
| 
| [[Cóilín Ó Riain]]
| 1988-09-02
| 
| [[Cora Chaitlín]]
|-
| style='text-align:right'| 1073
| [[Íomhá:Colm Callanan cropped.jpg|center|128px]]
| [[Colm Ó Callanáin]]
| 1982-07-18
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1074
| 
| [[Colm Ó Gealbháin]]
| 1993-02-02
| 
| [[Cluain Lára]]
|-
| style='text-align:right'| 1075
| 
| [[Colm Keaveney]]
| 1971-01-11
| 
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1076
| [[Íomhá:Colm de Bhailís.png|center|128px]]
| [[Colm de Bhailís]]
| 1796-05-02
| 1906-02-27
| [[Leitir Mealláin]]
|-
| style='text-align:right'| 1077
| [[Íomhá:Saint Colman MacDuagh window, Hugh Lane Gallery.jpg|center|128px]]
| [[Colmán mac Duach]]
| 550&lt;br/&gt;6th century
| 632-10-29
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1078
| [[Íomhá:Con Collins.jpg|center|128px]]
| [[Conchubhar Ó Coileáin]]
| 1881-11-13
| 1937-11-23
| ''[[:d:Q65559960|Aránach]]''
|-
| style='text-align:right'| 1079
| 
| [[Con Meaney]]
| 1890-12-08
| 1970-09-11
| [[Sráid an Mhuilinn]]
|-
| style='text-align:right'| 1080
| [[Íomhá:Conal Keaney (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Conal Keaney|Conal Ó Cianaigh]]
| 1982-09-24
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1081
| 
| [[Conor Allis]]
| 1990-03-08
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1082
| [[Íomhá:Conor Cooney.jpg|center|128px]]
| [[Conchúr Ó Cuana]]
| 1992-10-22
| 
| [[Béal Átha na Sluaighe]]
|-
| style='text-align:right'| 1083
| 
| [[Conchúir Ó Fogartaigh]]
| 1990-05-12
| 
| [[Caisleán an Chomair]]
|-
| style='text-align:right'| 1084
| 
| [[Conchur Ó Liatháin]]
| 1992-07-30
| 
| [[Mainistir na Corann]]
|-
| style='text-align:right'| 1085
| 
| [[Conchúir Mac Craith]]
| 1991-05-29
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 1086
| [[Íomhá:Conor McGregor 2025.jpeg|center|128px]]
| [[Conor McGregor|Conchúr Antóin Mac Gréagóir]]
| 1988-07-14
| 
| [[Cromghlinn, BÁC|Cromghlinn]]
|-
| style='text-align:right'| 1087
| 
| [[Conchur Ó Súilleabháin]]
| 1989-03-08
| 
| [[Gleann Maghair]]
|-
| style='text-align:right'| 1088
| 
| [[Cornelius Connolly]]
| 
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1089
| 
| [[Cáit Keane]]
| 1949-09-24
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1090
| [[Íomhá:David Patrick Moran.png|center|128px]]
| [[D.P. Moran|David Patrick Moran]]
| 1869-03-22
| 1936-01-31
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1091
| [[Íomhá:Damien Dempsey.jpg|center|128px]]
| [[Damien Dempsey]]
| 1975
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1092
| [[Íomhá:Damien Hayes cropped.jpg|center|128px]]
| [[Damien Hayes]]
| 1982-02-18
| 
| [[Béal Átha na Sluaighe]]
|-
| style='text-align:right'| 1093
| 
| [[Dan Desmond]]
| 1913-10-03
| 1964-12-09
| [[Bun an Tábhairne]]
|-
| style='text-align:right'| 1094
| [[Íomhá:Dankeating.jpg|center|128px]]
| [[Dan Keating]]
| 1902-01-02
| 2007-10-02
| [[Caisleán na Mainge]]
|-
| style='text-align:right'| 1095
| 
| [[Dan Spring]]
| 1910-07-01
| 1998-01-01
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1096
| 
| [[Daniel Bohane]]
| 1983
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1097
| 
| [[Daniel Byrne]]
| 1885-10-05
| 1952-06-09
| [[Contae Cheatharlach]]
|-
| style='text-align:right'| 1098
| 
| [[Daniel Corkery]]
| 1883-09-20
| 1961-04-23
| [[Maigh Chromtha]]
|-
| style='text-align:right'| 1099
| 
| [[Daniel Corkery (údar)|Daniel Corkery]]
| 1878-02-14
| 1964-12-31
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1100
| 
| [[Dónall Ó Cearnaigh]]
| 1989-12-19
| 
| [[Gleann Maghair]]
|-
| style='text-align:right'| 1101
| 
| [[Daniel McCarthy]]
| 1883-01-22
| 1957-03-02
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1102
| 
| [[Daniel Moloney]]
| 1909
| 1963-06-26
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1103
| 
| [[Daniel O'Callaghan (Corcaigh)|Daniel O'Callaghan]]
| 
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1104
| 
| [[Daniel O'Rourke]]
| 
| 1968-08-04
| [[Contae Liatroma]]
|-
| style='text-align:right'| 1105
| 
| [[Daniel Vaughan]]
| 1897-07-27
| 1975-09-23
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1106
| 
| [[Danny Sutcliffe]]
| 1992-02-24
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1107
| [[Íomhá:Dara Murphy 2015.jpg|center|128px]]
| [[Dara Murphy]]
| 1969-12-02
| 
| [[Gleann Maghair]]
|-
| style='text-align:right'| 1108
| [[Íomhá:Ocinneide cropped.jpg|center|128px]]
| [[Dara Ó Cinnéide]]
| 1975-04-25
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1109
| 
| [[Dara Ó Conaola]]
| 1945
| 
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 1110
| 
| [[Darach Ó hEoghanáin]]
| 1990-03-21
| 
| [[Cluain Lára]]
|-
| style='text-align:right'| 1111
| 
| [[Darach Mac Con Iomaire]]
| 1977
| 
| [[An Charraig Dhubh]]
|-
| style='text-align:right'| 1112
| 
| [[Darach Ó Catháin]]
| 1922
| 1987
| ''[[:d:Q65955633|An Máimín]]''
|-
| style='text-align:right'| 1113
| [[Íomhá:Darach Ó Scolaí.JPG|center|128px]]
| [[Darach Ó Scolaí]]
| 1963
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1114
| [[Íomhá:Darina Allen, Ballymaloe Cookery (42147510135) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Darina Allen]]
| 1948-06-13
| 
| [[An Chúlchoill]]
|-
| style='text-align:right'| 1115
| 
| [[Darragh Ó Cuaig|daragh fives]]
| 1992-03-26
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1116
| [[Íomhá:Darrell Figgis, 1924.jpg|center|128px]]
| [[Darrell Figgis]]
| 1882-09-17
| 1925-10-27
| [[Ráth Maonais]]
|-
| style='text-align:right'| 1117
| 
| [[Darren Magee]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1118
| [[Íomhá:Dave Fanning 2015 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Dave Fanning]]
| 1956-02-27
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1119
| [[Íomhá:David Burke (Hurler) cropped.jpg|center|128px]]
| [[David Burke]]
| 1990-01-07
| 
| [[Béal Átha na Sluaighe]]
|-
| style='text-align:right'| 1120
| [[Íomhá:David Cullinane TD (40211918003) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[David Cullinane]]
| 1974-07-04
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1121
| 
| [[Daithí Mac Éinrí]]
| 
| 
| [[Ráth Eanaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1122
| 
| [[David Moran]]
| 1988-06-29
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1123
| 
| [[Daithí Ó Treasaigh]]
| 1989-11-21
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1124
| 
| [[Declan Costello]]
| 1926-08-01
| 2011-06-06
| [[Fionnradharc]]
|-
| style='text-align:right'| 1125
| 
| [[Declan O'Mahony]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1126
| 
| [[Denis Allen]]
| 1896-01-02
| 1961-03-29
| [[Contae Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 1127
| [[Íomhá:Denis Bastick during the 2013 NFL Final (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Donnacha Bastic]]
| 1981-05-08
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1128
| [[Íomhá:Denis Behan Writing.jpg|center|128px]]
| [[Denis Behan]]
| 1984-01-02
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1129
| 
| [[Denis Bradley]]
| 
| 
| [[Bun Cranncha]]
|-
| style='text-align:right'| 1130
| 
| [[Donncha Ó Cochláin]]
| 1945-06-07
| 
| [[An Linn Dubh]]
|-
| style='text-align:right'| 1131
| 
| [[Denis Farrelly]]
| 1912-09-18
| 1974-12-27
| [[Contae na Mí]]
|-
| style='text-align:right'| 1132
| [[Íomhá:Portrait of Denis Florence McCarthy P549.jpg|center|128px]]
| [[Denis Florence MacCarthy]]
| 1817-05-26
| 1882-04-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1133
| [[Íomhá:Denis Landy.jpg|center|128px]]
| [[Denis Landy]]
| 1962-02-28
| 
| [[Carraig na Siúire]]
|-
| style='text-align:right'| 1134
| [[Íomhá:Denis 'Ogie' Moran. Sea Lodge Hotel. Waterville.jpg|center|128px]]
| [[Donncha Ó Moráin]]
| 1956-01-16
| 
| [[Baile an Bhuinneánaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1135
| 
| [[Dearbhorghaill iníon Mhurchaidh Uí Mhaoil Sheachlainn|Derbforgaill]]
| 1108
| 1193
| [[Contae na Mí]]
|-
| style='text-align:right'| 1136
| [[Íomhá:Derek Keating 2014 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Derek Keating]]
| 1955-05
| 2023-05-06
| [[Baile Formaid]]
|-
| style='text-align:right'| 1137
| 
| [[Derek Ó Loinn]]
| 1978-07-04
| 
| [[Áth na nUrlainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1138
| 
| [[Derek Mooney]]
| 1967-03-04
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1139
| 
| [[Derek Murray]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1140
| [[Íomhá:Derek Nolan Election Photo.jpg|center|128px]]
| [[Derek Nolan]]
| 1982
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1141
| 
| [[Dermot Somers]]
| 1947
| 
| [[Contae Ros Comáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1142
| [[Íomhá:Derry O`Sullivan poet 41x33cm 2002.jpg|center|128px]]
| [[Derry O'Sullivan]]
| 1944
| 
| [[Beanntraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1143
| 
| [[Des Cahill]]
| 1953-05-01
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1144
| 
| [[Desmond Governey]]
| 1920-09-11
| 1984-12-29
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1145
| 
| [[Dessie Farrell]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1146
| [[Íomhá:Cllr Ellis Mansion House, Dublin.JPG|center|128px]]
| [[Dessie Ellis]]
| 1953-09-23
| 
| [[Baile Munna]]
|-
| style='text-align:right'| 1147
| 
| [[Seán Óg de Paor]]
| 1970-12-24
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1148
| [[Íomhá:Diane Caldwell 20200223 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Diane Caldwell]]
| 1988-09-11
| 
| [[Baile Brigín]]
|-
| style='text-align:right'| 1149
| 
| [[Diarmuid Lynch]]
| 1878-01-10
| 1950-11-09
| [[Trácht Fhionn]]
|-
| style='text-align:right'| 1150
| 
| [[Diarmuid O'Carroll]]
| 1987-03-16
| 
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 1151
| [[Íomhá:Diarmuid O'Sullivan cropped.jpg|center|128px]]
| [[Diarmuid Ó Súilleabháin (iománaí)|Diarmuid Ó Súilleabháin]]
| 1978-07-27
| 
| [[Cluain, Contae Chorcaí|Cluain]]
|-
| style='text-align:right'| 1152
| 
| [[Dick Dowling]]
| 1938-12-12
| 2024-03-30
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1153
| [[Íomhá:Willie Penrose 2005 cropped.jpg|center|128px]]
| [[Willie Penrose|Liam Penrose]]
| 1956-08-01
| 
| [[Baile na Carraige]]
|-
| style='text-align:right'| 1154
| 
| [[Don Davern]]
| 1935-03-04
| 1968-11-02
| [[Caiseal (Tiobraid Árann)|Caiseal]]
|-
| style='text-align:right'| 1155
| 
| [[Donal Creed]]
| 1924-09-07
| 2017-11-23
| [[Maigh Chromtha]]
|-
| style='text-align:right'| 1156
| 
| [[Donal O'Donoghue]]
| 1894-06-05
| 1971-07-26
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 1157
| 
| [[Donal Ó Grádaigh]]
| 1981-07
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1158
| 
| [[Domhnall Ó Tuathaigh]]
| 1989-09-20
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 1159
| [[Íomhá:Donnchadh-walsh.png|center|128px]]
| [[Donnacha Walsh]]
| 1984-07-03
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1160
| 
| [[Donncha Ó Dúlaing]]
| 1933-03-15
| 2021-09-04
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1161
| 
| [[Donnchadh Ó Briain]]
| 1897-11-17
| 1981-09-22
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1162
| 
| [[Donnchadh Ó Corráin]]
| 1942-02-28
| 2017-10-25
| ''[[:d:Q104308060|Graighin]]''
|-
| style='text-align:right'| 1163
| [[Íomhá:Dora Sigerson.jpg|center|128px]]
| [[Dora Sigerson Shorter]]
| 1866-08-16
| 1918-01-06
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1164
| 
| [[Dorothy Cross]]
| 1956
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1165
| 
| [[Dorothy Stopford-Price]]
| 1890-09-09
| 1954-01-30&lt;br/&gt;1954-01-28
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1166
| 
| [[Dáithí Ó Sé]]
| 1976-06-02
| 
| [[An Daingean|Daingean Uí Chúis]]
|-
| style='text-align:right'| 1167
| 
| [[Dónall Mac Giolla Easpaig]]
| 1948-04-23
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1168
| 
| [[Dónall Mac Amhlaigh]]
| 1926
| 1989-01-27
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1169
| 
| [[Edward Conway]]
| 1894-07-03
| 1968-12-29
| [[An tAonach]]
|-
| style='text-align:right'| 1170
| 
| [[Eamon Rice]]
| 1873-04-26
| 1937-11-07
| [[Contae Mhuineacháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1171
| [[Íomhá:Eamon Scanlon (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Eamon Scanlon]]
| 1954-09-20
| 
| [[Baile an Mhóta (Sligeach)|Baile an Mhóta]]
|-
| style='text-align:right'| 1172
| 
| [[Éamon Ó Ciosáin]]
| 1899
| 1979-05-20
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1173
| 
| [[Eamonn Maloney]]
| 1953
| 
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1174
| 
| [[Éamonn Ó Néill]]
| 1882
| 1954-11-03
| [[Cionn tSáile]]
|-
| style='text-align:right'| 1175
| [[Íomhá:Eavan Boland in 1996.jpg|center|128px]]
| [[Eavan Boland]]
| 1944-09-24
| 2020-04-27
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1176
| 
| [[Eddie Filgate]]
| 1915-09-16
| 2017-01-19
| [[Contae Lú]]
|-
| style='text-align:right'| 1177
| 
| [[Eddie Fullerton]]
| 1935-02-09
| 1991-05-25
| [[Dún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1178
| 
| [[Edward Aylward]]
| 1894
| 1976-02
| [[Contae Chill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1179
| [[Íomhá:Edward John Gwynn.jpg|center|128px]]
| [[Edward Gwynn]]
| 1868-04-01
| 1941-02-10
| [[Ráth Mealtain]]
|-
| style='text-align:right'| 1180
| 
| [[Edward Walsh]]
| 1805
| 1850-08-06
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1181
| 
| [[Eighneachán Ó hAnnluain]]
| 1933
| 1994-12-14
| [[Muineachán]]
|-
| style='text-align:right'| 1182
| 
| [[Eimear Ní Chonaola]]
| 1977
| 
| [[An Spidéal]]
|-
| style='text-align:right'| 1183
| [[Íomhá:Eithne Coyle circa 1910s.jpg|center|128px]]
| [[Eithne Ní Cumhaill]]
| 1897
| 1985
| [[An Fál Carrach]]
|-
| style='text-align:right'| 1184
| [[Íomhá:Professor Eleanor Maguire FMedSci FRS.jpg|center|128px]]
| [[Eleanor Maguire]]
| 1970-03-27
| 2025-01-04
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1185
| [[Íomhá:Elizabeth O'Farrell, circa 1910s.png|center|128px]]
| [[Elizabeth O'Farrell]]
| 1884-11-05
| 1957-06-25
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1186
| 
| [[Ellen Hutchins]]
| 1785-03-17
| 1815-02-09
| [[Béal Átha Leice]]
|-
| style='text-align:right'| 1187
| 
| [[Eoghan Mac Diarmada]]
| 1983-04-15
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1188
| [[Íomhá:Eoghan Murphy 2014.png|center|128px]]
| [[Eoghan Murphy]]
| 1982-04-23
| 
| [[Dumhach Thrá]]
|-
| style='text-align:right'| 1189
| 
| [[Eoghan Ó Gadhra]]
| 1985-09-24
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1190
| 
| [[Eoghan Rua Mac an Bhaird]]
| 1570
| 1630
| ''[[:d:Q60554538|Cill Bharrainn]]''
|-
| style='text-align:right'| 1191
| 
| [[Eoghan an Mhéirín Mac Cárthaigh|Eoghan Mac Cárthaigh]]
| 1691
| 1756
| [[An Eatharla]]
|-
| style='text-align:right'| 1192
| [[Íomhá:Eoin Brosnan. Kerry Footballer and Solicitor..JPG|center|128px]]
| [[Eoin Brosnan]]
| 
| 
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 1193
| 
| [[Eoin Ó Ceadagáin]]
| 1986-09-01
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1194
| [[Íomhá:Pte Eoin Larkin Kilkenny Hurler (4951370639).jpg|center|128px]]
| [[Eoin Ó Lorcáin]]
| 1984-07-17
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1195
| [[Íomhá:Eoin Liston. Sea Lodge Hotel. Waterville.JPG|center|128px]]
| [[Eoin Liostún]]
| 1957-10-16
| 
| [[Baile an Bhuinneánaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1196
| [[Íomhá:Eoin Ó Broin 2016 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Eoin Ó Broin]]
| 1972-09-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1197
| [[Íomhá:Eric Byrne 2010 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Eric Byrne]]
| 1947-04-21
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1198
| 
| [[Patrick Power (Staraí Éireannach)|Patrick Power]]
| 1862-03-08
| 1951
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1199
| 
| [[Ernest Alton]]
| 1873
| 1952-02-18
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 1200
| [[Íomhá:JJ Walsh Mugshots.jpg|center|128px]]
| [[James Walsh]]
| 1880-02-20
| 1948-11-30
| [[Droichead na Bandan]]
|-
| style='text-align:right'| 1201
| 
| [[Eugene Doherty]]
| 1862-01-22
| 1937-05-01
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1202
| [[Íomhá:Pixie McKenna at the BAFTA's (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Pixie McKenna]]
| 1971-01-20
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1203
| [[Íomhá:Eva Selina Laura Gore-Booth (c. late1880s).jpg|center|128px]]
| [[Eva Gore-Booth]]
| 1870-05-22
| 1926-06-30
| [[Contae Shligigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1204
| 
| [[Eva Philbin]]
| 1914-01-04
| 2005-06-24
| [[Béal an Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 1205
| 
| [[Evelyn O'Rourke]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1206
| 
| [[Evie Hone]]
| 1894-04-22
| 1955-03-13
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1207
| 
| [[Feargal Quinn]]
| 1936-11-27
| 2019-04-25
| [[Contae Bhaile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1208
| [[Íomhá:Roscommon St. Mary's Priory Choir Tomb Effigy 2014 08 28.jpg|center|128px]]
| [[Felim mac Cathail Crobdeirg Ua Conchobair]]
| 
| 1265
| [[Cúige Chonnacht]]
|-
| style='text-align:right'| 1209
| 
| [[Fiach Mac Conghail]]
| 1964-08-04
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1210
| 
| [[Fiachra Breathnach]]
| 1986-11-21
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1211
| 
| [[Finbarr Dwyer]]
| 1946-09-20
| 2014-02-08
| [[Baile Chaisleáin Bhéarra]]
|-
| style='text-align:right'| 1212
| [[Íomhá:Finian Hanley cropped.jpg|center|128px]]
| [[Finian Hanley]]
| 1985-01-04
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1213
| [[Íomhá:Finian McGrath politician.jpg|center|128px]]
| [[Finian McGrath]]
| 1953-04-09
| 
| [[Tuaim]]
|-
| style='text-align:right'| 1214
| 
| [[Fintan Coogan, Mór]]
| 1910-04-13
| 1984-11-04
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1215
| 
| [[Fintan O'Toole]]
| 1958-02-18
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1216
| 
| [[Fiona Glascott]]
| 1982-11-22
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1217
| 
| [[Flor Crowley]]
| 1934-12-27
| 1997-05-16
| [[Droichead na Bandan]]
|-
| style='text-align:right'| 1218
| [[Íomhá:Frances Browne 7.jpg|center|128px]]
| [[Frances Browne]]
| 1816-01-16
| 1879-08-21
| [[Srath an Urláir]]
|-
| style='text-align:right'| 1219
| 
| [[Francis Brennan]]
| 1953-09-24
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1220
| [[Íomhá:Frank Cahill.jpg|center|128px]]
| [[Francis Cahill]]
| 1882
| 1957-10
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1221
| 
| [[Francis Humphreys]]
| 1891
| 1961-04-19
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1222
| 
| [[Francis McGuinness]]
| 1868
| 1934-11-30
| [[Tearmann Bearaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1223
| [[Íomhá:FrancisSheehy-Skeffington.gif|center|128px]]
| [[Francis Sheehy-Skeffington|Proinsias Mac Síthigh-Sceimhealtún]]
| 1878-12-23
| 1916-04-26
| [[Coill an Chollaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1224
| 
| [[Frank Clarke (breitheamh)|Frank Clarke]]
| 1951-10-10
| 
| [[Baile Bhailcín]]
|-
| style='text-align:right'| 1225
| 
| [[Frank Drohan]]
| 1879-08-13
| 1953-03-05
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1226
| [[Íomhá:Frank MacDermot, 1933.jpg|center|128px]]
| [[Frank MacDermot]]
| 1886-11-25
| 1975-06-24
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1227
| 
| [[Proinnsias de Priondargást]]
| 1933-07-13
| 2015-02-20
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1228
| 
| [[Frank Sherwin]]
| 1905
| 1981
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1229
| 
| [[Frank Stockwell]]
| 1928-12-07
| 2009-03-09
| [[Tuaim]]
|-
| style='text-align:right'| 1230
| 
| [[Frank Taylor]]
| 1914-05-30
| 1998-04-15
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 1231
| 
| [[Frederick Crowley]]
| 1880
| 1945-05-05
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 1232
| 
| [[Garraí Mag Uidhir]]
| 1983-06-26
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1233
| 
| [[Gabhán Ó Mathúna]]
| 1987-06-11
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1234
| [[Íomhá:Gearóidín Bhreathnach.jpg|center|128px]]
| [[Gearóidín Bhreathnach]]
| 
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 1235
| 
| [[George C. Bennett]]
| 1877
| 1963-06-20
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1236
| [[Íomhá:Self-portrait of George Francis Mulvany, first Director of the National Gallery of Ireland.jpg|center|128px]]
| [[George Francis Mulvany]]
| 1809
| 1869
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1237
| [[Íomhá:George Lee at count.jpg|center|128px]]
| [[George Lee (iriseoir)|George Lee]]
| 1962-09-27
| 
| [[Teach Mealóg]]
|-
| style='text-align:right'| 1238
| 
| [[George Morrison]]
| 1922-11-03
| 
| [[Trá Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 1239
| 
| [[George Nicolls]]
| 1886-04-29
| 1942-05-11
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1240
| 
| [[George Wolfe]]
| 1860
| 1941-12-01
| [[An Baile Mór, Contae Chill Dara|An Baile Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 1241
| 
| [[Gerard Brennan]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1242
| 
| [[Gearóid de Paor]]
| 1952-06-27
| 
| [[Áth an Choite]]
|-
| style='text-align:right'| 1243
| 
| [[Gerald Fitzgibbon]]
| 1866-10-08
| 1942-12-06
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1244
| [[Íomhá:Ged Nash.jpg|center|128px]]
| [[Gerald Nash]]
| 1975-12-07
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 1245
| 
| [[Gerard Lynch]]
| 1931-06-15
| 
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1246
| 
| [[Gerry Brady]]
| 1948
| 
| [[Contae Chill Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 1247
| 
| [[Gerry Hutch]]
| 1963
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1248
| 
| [[Gerry L'Estrange]]
| 1917-11-07
| 1996-04-05
| [[An tSráid, Contae na hIarmhí|An tSráid]]
|-
| style='text-align:right'| 1249
| [[Íomhá:Glenda Gilson at adiff 2016.jpg|center|128px]]
| [[Glenda Gilson]]
| 1981-03-03
| 
| [[Caisleán Cnucha]]
|-
| style='text-align:right'| 1250
| 
| [[Gerard McDonnell]]
| 1971-01-20
| 2008-08-02
| ''[[:d:Q4220515|Cill Churnáin]]''
|-
| style='text-align:right'| 1251
| [[Íomhá:Saint Gobnait.jpg|center|128px]]
| [[Gobnait]]
| 
| 6th century
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 1252
| 
| [[Godfrey Timmins]]
| 1927-09-06
| 2001-04-11
| [[Bealach Conglais]]
|-
| style='text-align:right'| 1253
| [[Íomhá:Graham Canty.jpg|center|128px]]
| [[Graham Ó Cáinte]]
| 1980-07-23
| 
| [[Beanntraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1254
| 
| [[Graham Mag Oireachtaigh]]
| 1973-05-17
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 1255
| [[Íomhá:Pictiúr fíorach.jpg|center|128px]]
| [[Graham Knuttel]]
| 1954
| 2023
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1256
| 
| [[Margaretta Bowen]]
| 1880-01-01
| 1981-04-08
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1257
| 
| [[Roddy Connolly]]
| 1901-02-11
| 1980-12-16
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1258
| [[Íomhá:William Dargan - Project Gutenberg eText 17293.jpg|center|128px]]
| [[William Dargan]]
| 1799-02-28
| 1867-02-07
| [[Contae Cheatharlach]]
|-
| style='text-align:right'| 1259
| 
| [[Gus Healy]]
| 1904-05-20
| 1987-07-10
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1260
| [[Íomhá:Hanna Sheehy-Skeffington in 1916.png|center|128px]]
| [[Hanna Sheehy-Skeffington]]
| 1877-05-24
| 1946-04-20
| [[Ceann Toirc]]
|-
| style='text-align:right'| 1261
| [[Íomhá:Heather Humphreys 2016.jpg|center|128px]]
| [[Heather Humphreys]]
| 1963-05-14
| 
| ''[[:d:Q31173147|An Droim]]''
|-
| style='text-align:right'| 1262
| 
| [[Helena Molony]]
| 1883-01-15
| 1967-01-28&lt;br/&gt;1967-01-29
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1263
| [[Íomhá:ThomasAddisEmmet.jpg|center|128px]]
| [[Thomas Addis Emmet]]
| 1764-04-24
| 1827-11-14
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1264
| 
| [[Henry Barron (breitheamh)|Henry Barron]]
| 1928-05-25
| 2010-02-25
| [[Deilginis]]
|-
| style='text-align:right'| 1265
| [[Íomhá:Dublin Old Library Trinity College 05.jpg|center|128px]]
| [[Henry Joseph Monck Mason]]
| 1778-07-15
| 1858-04-14
| [[Contae Chill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1266
| [[Íomhá:Henry Kelly hosting 'After Dark' (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Henry Kelly]]
| 1946-04-17
| 2025-02-25
| [[Baile Átha Luain]]&lt;br/&gt;[[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1267
| [[Íomhá:Hildegarde Naughton.jpg|center|128px]]
| [[Hildegarde Naughton]]
| 1977-05-01
| 
| [[Órán Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 1268
| [[Íomhá:Tom Hales, circa 1920s.jpg|center|128px]]
| [[Tom Hales]]
| 1892-03-05
| 1966-04-29
| [[Baile na Daibhche]]
|-
| style='text-align:right'| 1269
| 
| [[Honor Crowley]]
| 1903-10-19
| 1966-10-18
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1270
| 
| [[Hugh Byrne (Fine Gael)|Hugh Byrne]]
| 1939-07-05
| 2023-04-22
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1271
| 
| [[Hugh Colohan]]
| 1894-09-30
| 1931-04-15
| [[Contae Chill Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 1272
| 
| [[Hugh Geoghegan]]
| 1938-05-16
| 2024-07-07
| [[Baile Átha Luain]]
|-
| style='text-align:right'| 1273
| [[Íomhá:Dr Hugh Gibbons.jpg|center|128px]]
| [[Hugh Gibbons]]
| 1916-07-06
| 2007-11-13
| [[Béal na mBuillí]]
|-
| style='text-align:right'| 1274
| [[Íomhá:John T O'Brien.jpg|center|128px]]
| [[Seán Tuathmhumhain Ó Briain]]
| 1786-06-24
| 1861-06-01
| [[Bealach Conglais]]
|-
| style='text-align:right'| 1275
| 
| [[Ian Dempsey]]
| 1961-01-16
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1276
| [[Íomhá:Frank Ryan and John Robinson, circa 1936.jpg|center|128px]]
| [[Proinsias Ó Riain]]
| 1902-09-11
| 1944-06-10
| [[Contae Luimnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1277
| [[Íomhá:Ivana Bacik 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Ivana Bacik]]
| 1968-05-25
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1278
| 
| [[J. J. Clancy]]
| 1847
| 1932-05-01
| [[Cúil Mhuine]]
|-
| style='text-align:right'| 1279
| 
| [[J. J. Ó Dúláinne]]
| 1982-03-06
| 
| [[Baile Sheáin, Contae Chill Chainnigh|Baile Sheáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1280
| 
| [[Jack Doyle]]
| 1913-08-31
| 1978-12-13
| [[An Cóbh]]
|-
| style='text-align:right'| 1281
| 
| [[Jack Finlay]]
| 1890
| 1942-09-30
| [[Contae Laoise]]
|-
| style='text-align:right'| 1282
| 
| [[Seán Ó Sé]]
| 1957-11-19
| 
| [[Cathair Saidhbhín]]
|-
| style='text-align:right'| 1283
| 
| [[Jackie Fahey]]
| 1928-01-23
| 2019-03-18
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 1284
| 
| [[Jackie Healy-Rae]]
| 1931-03-09
| 2014-12-05
| [[Cill Gharbháin, Contae Chiarraí|Cill Gharbháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1285
| 
| [[Seán de Paor]]
| 1916-05-30
| 1994-02-23
| [[Áth an Choite]]
|-
| style='text-align:right'| 1286
| [[Íomhá:Jackie Tyrrell (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Seán Tirial]]
| 1982-06-19
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1287
| [[Íomhá:Jacqui Hurley.png|center|128px]]
| [[Jacqui Hurley]]
| 1984-01-15
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1288
| 
| [[James B. Lynch]]
| 
| 1954-03-12
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1289
| 
| [[James Bannon]]
| 1958-03-06
| 
| [[Contae an Longfoirt]]
|-
| style='text-align:right'| 1290
| 
| [[James Berry]]
| 1842
| 1914-06-04
| [[Bun Abhann, Contae Mhaigh Eo|Bun Abhann]]
|-
| style='text-align:right'| 1291
| 
| [[James Burke (Ros Comáin)|James Burke]]
| No/unknown value
| 1964-05-12&lt;br/&gt;1964-10-02
| [[Contae Ros Comáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1292
| 
| [[James Colbert]]
| 1890-01-03
| 1970-01-28
| [[Caisleán Maí Tamhnach]]
|-
| style='text-align:right'| 1293
| 
| [[James Collins]]
| 1900-10-30
| 1967-09-01
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1294
| 
| [[James Cosgrave]]
| 1865-09-12
| 1936-04-18
| [[Dún an Uchta]]
|-
| style='text-align:right'| 1295
| 
| [[James Daly]]
| 1899
| 1920-11-02
| [[Béal Átha Mó]]
|-
| style='text-align:right'| 1296
| 
| [[James Devins]]
| 1873
| 1922-09-20
| [[Contae Shligigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1297
| 
| [[James Dolan]]
| 1882-03-29
| 1955-07-14
| [[Cluainín]]
|-
| style='text-align:right'| 1298
| [[Íomhá:James heffernan.png|center|128px]]
| [[James Heffernan]]
| 1979-10-03
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1299
| [[Íomhá:James Hickey, 1937.jpg|center|128px]]
| [[James Hickey]]
| 1886
| 1966-06-07
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 1300
| 
| [[James Kelly (Fianna Fáil)|James Kelly]]
| No/unknown value
| No/unknown value
| [[Contae na Mí]]
|-
| style='text-align:right'| 1301
| [[Íomhá:James (Seamus) Lennon, circa 1920s.png|center|128px]]
| [[James Lennon]]
| 1881
| 1958-08-13
| [[An Bhuiríos, Contae Cheatharlach|An Bhuiríos]]
|-
| style='text-align:right'| 1302
| [[Íomhá:James McCarthy during the 2013 NFL Final.jpg|center|128px]]
| [[Séamus Mac Cártaigh]]
| 1990-03-01
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1303
| 
| [[Séamas Mac Fhearaigh]]
| 1971-11-26
| 
| [[Droichead Binéid]]
|-
| style='text-align:right'| 1304
| [[Íomhá:McGee WMQ14 (6) (14583901776).jpg|center|128px]]
| [[James McGee]]
| 1987-06-10
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1305
| 
| [[James Morrisroe]]
| 1875-04-05
| 1937-12-31
| [[Contae Mhaigh Eo]]
|-
| style='text-align:right'| 1306
| 
| [[James Murphy]]
| 1887-12-28
| 1961-10-07
| [[Contae Lú]]
|-
| style='text-align:right'| 1307
| 
| [[James Myles]]
| 1877
| 1956-02-13
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1308
| [[Íomhá:James O'Mara.jpg|center|128px]]
| [[James O'Mara]]
| 1873-08-06
| 1948-11-21
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1309
| 
| [[James Pattison]]
| 1886-06-28
| 1963-12-31
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1310
| [[Íomhá:James Skehill (2013).jpg|center|128px]]
| [[Séamus Ó Sceacháil]]
| 1988-02-22
| 
| [[Béal Átha na Sluaighe]]
|-
| style='text-align:right'| 1311
| 
| [[James Tunney]]
| 1892
| 1964-05-11
| [[Contae Mhaigh Eo]]
|-
| style='text-align:right'| 1312
| [[Íomhá:Jason Byrne - SYTYF.JPG|center|128px]]
| [[Jason Byrne (fear grinn)|Jason Byrne]]
| 1972-02-27
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1313
| 
| [[Iasan Scorlóg]]
| 1976-01-10
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1314
| 
| [[Jasper Wolfe]]
| 1872-08-03
| 1952-08-27
| [[An Sciobairín]]
|-
| style='text-align:right'| 1315
| 
| [[Jennifer Zamparelli|Jennifer Maguire]]
| 1980-04-09
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1316
| [[Íomhá:Jerry Buttimer 2014.jpg|center|128px]]
| [[Jerry Buttimer]]
| 1967-03-18
| 
| [[Baile an Easpaig]]
|-
| style='text-align:right'| 1317
| [[Íomhá:Jessie Buckley 2019.jpg|center|128px]]
| [[Jessie Buckley]]
| 1989-12-28
| 
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 1318
| [[Íomhá:Jillian van Turnhout.jpg|center|128px]]
| [[Jillian van Turnhout]]
| 1968-03-29
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1319
| 
| [[Jim D'Arcy]]
| 1954-07-20
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 1320
| [[Íomhá:Jim Daly politician.jpg|center|128px]]
| [[Jim Daly]]
| 1972-12-20
| 
| [[Draighneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1321
| 
| [[Séamas Langtún]]
| 1918-01-18
| 1987-04-18
| [[Gabhrán]]
|-
| style='text-align:right'| 1322
| 
| [[Séamus de Barra-Ó Murchú]]
| 1954-08-22
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1323
| 
| [[Jimmy Harte]]
| 1958-02-27
| 
| [[Leifear]]
|-
| style='text-align:right'| 1324
| 
| [[Séamus Ó Géibheannaigh|Jimmy Keaveney]]
| 1945-02-12
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1325
| 
| [[Joan Burke]]
| 1928-02-08
| 2016-11-27
| [[Droichead na Bandan]]
|-
| style='text-align:right'| 1326
| [[Íomhá:Joan Collins TD 2011.jpg|center|128px]]
| [[Joan Collins (polaiteoir)|Joan Collins]]
| 1961-06-04
| 
| [[Droimeanach]]
|-
| style='text-align:right'| 1327
| 
| [[Joe Behan]]
| 1959-07-30
| 
| [[Bré]]
|-
| style='text-align:right'| 1328
| [[Íomhá:Joe Bergin (Gaelic footballer, 2015).jpg|center|128px]]
| [[Joe Bergin]]
| 1981-02-17
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1329
| [[Íomhá:Joe Canning (2013).jpg|center|128px]]
| [[Seosamh Ó Cainín]]
| 1988-10-11
| 
| [[Port Omna]]
|-
| style='text-align:right'| 1330
| [[Íomhá:Joe Carey 2014.jpg|center|128px]]
| [[Joe Carey]]
| 1975-06-24
| 
| [[Droichead an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 1331
| 
| [[Seosamh Ó Déin]]
| 1977-11-15
| 
| [[Cill Ia]]
|-
| style='text-align:right'| 1332
| [[Íomhá:Joe Duffy.jpg|center|128px]]
| [[Joe Duffy]]
| 1956-01-27
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1333
| [[Íomhá:Joe Gamble Writing.jpg|center|128px]]
| [[Joe Gamble]]
| 1982-01-14
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1334
| 
| [[Seosamh Mac Donncha]]
| 1953
| 2016-05-20
| [[Tuaim]]
|-
| style='text-align:right'| 1335
| [[Íomhá:Senator Joe McHugh Fine Gael.JPG|center|128px]]
| [[Joe McHugh]]
| 1971-07-16
| 
| [[Carraig Airt]]
|-
| style='text-align:right'| 1336
| [[Íomhá:Joe O'Reilly Irish Cavan politician head.jpg|center|128px]]
| [[Joe O'Reilly]]
| 1955-04-01
| 
| [[Muinchille]]
|-
| style='text-align:right'| 1337
| 
| [[Joe Steve Ó Neachtain]]
| 1942
| 2020-01-19
| ''[[:d:Q113192695|An Chré Dhubh]]''
|-
| style='text-align:right'| 1338
| 
| [[John Bowman (craoltóir)]]
| 1942
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1339
| 
| [[John Coffey (iománaí)|Seán Ó Cofaigh]]
| 1918-01-14
| 2019-08-12
| [[An Bóthar Leathan]]
|-
| style='text-align:right'| 1340
| 
| [[Seán Ó Conalláin]]
| 1989-01-23
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1341
| [[Íomhá:Dr John Crowley TD.png|center|128px]]
| [[John Crowley]]
| 1870
| 1934
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1342
| [[Íomhá:John Curran politician.jpg|center|128px]]
| [[John Curran]]
| 1960-06-17
| 
| [[Leamhcán]]
|-
| style='text-align:right'| 1343
| 
| [[John Daly]]
| 1867-03-23
| 1932-02-23
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1344
| 
| [[John Delaney]]
| 1967-10-16
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1345
| 
| [[John Dinneen]]
| 1867-03-23
| 1942-01-01
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1346
| 
| [[John Donnellan]]
| 1937-03-27
| 
| [[Dún Mór, Contae na Gaillimhe|Dún Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 1347
| 
| [[John Flynn]]
| 1891-11-10
| 1968-08-22
| [[Cathair Saidhbhín]]
|-
| style='text-align:right'| 1348
| 
| [[John Galvin]]
| 1907-05-15
| 1963-10-11
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1349
| [[Íomhá:John Gilroy.png|center|128px]]
| [[John Gilroy]]
| 1967-07-20
| 
| [[Baile Átha Buí]]
|-
| style='text-align:right'| 1350
| 
| [[John Good]]
| 
| 1941-04-02
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1351
| [[Íomhá:John Halligan 2011.jpg|center|128px]]
| [[John Halligan]]
| 1955-01-18
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1352
| 
| [[John Healy]]
| 1903-05-26
| 1995
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1353
| [[Íomhá:John Hely-Hutchinson.jpg|center|128px]]
| [[John Hely-Hutchinson]]
| 1724
| 1794-09-04
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 1354
| [[Íomhá:John McGuinness 2006.jpg|center|128px]]
| [[John J. McGuinness]]
| 1955-03-15
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1355
| 
| [[John Jinks]]
| 1872
| 1934-09-11
| [[Droim Chliabh]]
|-
| style='text-align:right'| 1356
| 
| [[John Joe Doyle]]
| 1906-06-14
| 2000-08-11
| [[Cora Chaitlín]]
|-
| style='text-align:right'| 1357
| 
| [[John Joe McGirl]]
| 1921-03-25
| 1988-12-08
| [[Béal an Átha Móir]]
|-
| style='text-align:right'| 1358
| 
| [[John Joe O'Reilly]]
| 1881-04-24
| 1967-12-28
| [[Contae Liatroma]]
|-
| style='text-align:right'| 1359
| 
| [[John Joe Rice]]
| 1893
| 1970-07-24
| [[Neidín]]
|-
| style='text-align:right'| 1360
| 
| [[Seán Ó Céin]]
| 1917-02-18
| 1975-10-01
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1361
| 
| [[John Leonard]]
| 1976-10-20
| 
| [[Mullach Íde]]
|-
| style='text-align:right'| 1362
| 
| [[John Lynch (Ciarraí)|John Lynch]]
| 1889-04-10
| 1957-06-10
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1363
| 
| [[John Mac Menamin (breitheamh)|John Mac Menamin]]
| 1952-11-14
| 
| [[Raghnallach]]
|-
| style='text-align:right'| 1364
| 
| [[John Mannion Óg]]
| 1944-10-26
| 2006-04-02
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1365
| 
| [[John Mannion, Mór]]
| 1907-06-04
| 1978-09-10
| [[An Clochán (Contae na Gaillimhe)|An Clochán]]
|-
| style='text-align:right'| 1366
| 
| [[Seán Mac Gafraidh (iománaí)|Seán Mac Gafraidh]]
| 1987-09-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1367
| 
| [[John McCoy]]
| 1940-07-01
| 
| [[Contae Luimnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1368
| 
| [[Seán Ó Maoláin]]
| 1981-01-28
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1369
| 
| [[Seán Ó Murchú (sagart)|Seán Ó Murchú]]
| 1753
| 1798-06-26
| [[Contae Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 1370
| 
| [[John Murray (craoltóir Éireannach)]]
| 1964
| 
| [[Tamhlacht]]
|-
| style='text-align:right'| 1371
| 
| [[John O’Byrne|John O'Byrne]]
| 1884-04-24
| 1954-01-14
| [[Ceatharlach]]
|-
| style='text-align:right'| 1372
| 
| [[John O'Donovan]]
| 1908
| 1982-05-17
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1373
| 
| [[Seán Ó Caoimh]]
| 1951-04-15
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1374
| 
| [[John O'Leary (Ciarraí)|John O'Leary]]
| 1933-05-03
| 2015-10-05
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 1375
| 
| [[John O'Leary (Loch Garman)|John O'Leary]]
| 1894-09-01
| 1959-06-21
| [[Contae Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 1376
| [[Íomhá:John O'Mahony.jpg|center|128px]]
| [[John O'Mahony]]
| 1953-06-08
| 2024-07-06
| [[Cill Mobhí]]
|-
| style='text-align:right'| 1377
| 
| [[John O'Sullivan (Corcaigh)|John O'Sullivan]]
| 1901-06-08
| 1990-02-28
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1378
| [[Íomhá:John Paul Phelan 2014.jpg|center|128px]]
| [[John Paul Phelan]]
| 1978-09-27
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1379
| 
| [[Seán Tennyson]]
| 1985-02-06
| 
| [[Contae Chill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1380
| 
| [[John Whelan]]
| 1961-03-24
| 
| [[Port Laoise]]
|-
| style='text-align:right'| 1381
| 
| [[Johnny Callanan]]
| 1910-05-20
| 1982-06-15
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1382
| 
| [[Johnny Connor]]
| 1899
| 1955-12-11
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1383
| 
| [[Johnny Geoghegan]]
| 1913-11-05
| 1975-01-05
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1384
| [[Íomhá:Jon Kenny and Seán Kelly (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Jon Kenny]]
| 1957-12-12
| 2024-11-15
| [[An tOspidéal]]
|-
| style='text-align:right'| 1385
| [[Íomhá:Jonathan Glynn (2013).jpg|center|128px]]
| [[Seán Mac Gloinn]]
| 1993-06-07
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1386
| [[Íomhá:Jonathan O'Brien 2014.jpg|center|128px]]
| [[Jonathan O'Brien]]
| 1971-12-28
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1387
| [[Íomhá:Jonathan Pim 1806-1885.jpg|center|128px]]
| [[Jonathan Pim (1806–1885)|Jonathan Pim]]
| 1806
| 1885-07-06
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1388
| 
| [[Joseph Bermingham]]
| 1919-05-09
| 1995-08-11
| [[Contae Chill Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 1389
| 
| [[Joseph Hughes]]
| 1905-09-18
| 1960-01-20
| [[Dún Garbhán]]
|-
| style='text-align:right'| 1390
| [[Íomhá:Joseph McGuiness (38537799191).jpg|center|128px]]
| [[Joseph McGuinness]]
| 1875-04-10
| 1922-05-31
| [[Tearmann Bearaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1391
| [[Íomhá:Joseph Sweeney, 22 Jan 1919 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Joseph Sweeney]]
| 1897-06-13
| 1980-11-25
| [[Ailt an Chorráin]]
|-
| style='text-align:right'| 1392
| [[Íomhá:Justin Barrett, 2017 Ard Fheis (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Justin Barrett]]
| 1971-04-13
| 
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1393
| 
| [[Justin McKenna]]
| 1896-06-09
| 1950-03-23
| [[Contae an Chabháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1394
| 
| [[Kathleen Lynn]]
| 1874-01-28
| 1955-09-14
| [[Cill Ala]]
|-
| style='text-align:right'| 1395
| 
| [[Kathleen O'Callaghan]]
| 1885-10-11
| 1961-03-16
| ''[[:d:Q104304114|Crois Uí Mhathúna]]''
|-
| style='text-align:right'| 1396
| 
| [[Kathleen O'Connor]]
| 1934-07-30
| 2017-12-13
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1397
| [[Íomhá:Kathryn Reilly (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Kathryn Reilly]]
| 1988-09-17
| 
| [[Baile Shéamais Dhuibh]]
|-
| style='text-align:right'| 1398
| [[Íomhá:Kathryn Thomas at RTÉ's winter season launch (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Kathryn Thomas]]
| 1979-01-20
| 
| [[Ceatharlach]]
|-
| style='text-align:right'| 1399
| [[Íomhá:Katie Holten 2013 Sensing Change from video.png|center|128px]]
| [[Katie Holten]]
| 1975-09-22
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1400
| 
| [[Caoimhín Ó Cáinte]]
| 1986
| 
| [[Inis Eonáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1401
| 
| [[Caoimhín Ó Dubháin]]
| 1991-10
| 
| ''[[:d:Q5167663|Cuanach]]''
|-
| style='text-align:right'| 1402
| 
| [[Kevin Hartnett]]
| 1984-06-04
| 
| [[An Seangharraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1403
| 
| [[Caoimhín Mac Meanman]]
| 1986-12-09
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1404
| 
| [[Caoimhín Ó Móráin]]
| 1987-03-03
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1405
| [[Íomhá:Kieran O'Donnell (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Kieran O'Donnell]]
| 1963-05-08
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1406
| 
| [[Kieran O'Leary]]
| 1987-07-28
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1407
| 
| [[Killian Young]]
| 1987-01-04
| 
| [[An Rinn Aird]]
|-
| style='text-align:right'| 1408
| 
| [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]]
| 1870-07-16
| 1956-12-27
| [[Cluain Tarbh]]
|-
| style='text-align:right'| 1409
| 
| [[Larry McMahon]]
| 1929-01-18
| 2006-02-16
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1410
| [[Íomhá:Jaguar XE - Arrival in London (15185880955) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Laura Whitmore]]
| 1985-05-04
| 
| [[Bré]]&lt;br/&gt;[[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1411
| [[Íomhá:Laurence Ginnell.jpg|center|128px]]
| [[Labhrás Mag Fhionnail]]
| 1852-04-09
| 1923-04-17
| [[Dealbhna]]
|-
| style='text-align:right'| 1412
| 
| [[Lee Keegan]]
| 1989-10-25
| 
| [[Caisleán an Bharraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1413
| 
| [[Leo McLoone]]
| 1989
| 
| [[Leitir Ceanainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1414
| [[Íomhá:Leona Maguire 2011 EK Amateur Noordwijk.JPG|center|128px]]
| [[Leona Maguire]]
| 1994-11-30
| 
| [[An Cabhán]]
|-
| style='text-align:right'| 1415
| 
| [[Liam Ahern]]
| 1916-01-12
| 1974-07-13
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1416
| 
| [[Liam Cunningham]]
| 1915-01-25
| 1976-02-29
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1417
| 
| [[Liam Ó Fionnalaigh]]
| 1958-01-01
| 
| [[Baile an Phoill]]
|-
| style='text-align:right'| 1418
| 
| [[Liam Hamilton]]
| 1928-09-08
| 2000-11-29
| [[Baile Mhistéala]]
|-
| style='text-align:right'| 1419
| [[Íomhá:Liam Kearney.jpg|center|128px]]
| [[Liam Kearney]]
| 1983-01-10
| 
| [[Conaithe]]
|-
| style='text-align:right'| 1420
| 
| [[Liam Lawlor|Liam Ó Leathlobhair]]
| 1945-10-01
| 2005-10-22
| [[Cromghlinn, BÁC|Cromghlinn]]
|-
| style='text-align:right'| 1421
| 
| [[Liam Mac Con Iomaire]]
| 1937-10-09
| 2019-05-05
| [[Casla]]
|-
| style='text-align:right'| 1422
| 
| [[William M. McKechnie (breitheamh)|William M. McKechnie]]
| 1951-04-16
| 
| [[Cionn tSáile]]
|-
| style='text-align:right'| 1423
| 
| [[Liam de Róiste]]
| 1882-06-15
| 1959-05-15
| [[Baile Mhontáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1424
| [[Íomhá:Linda Bhreathnach.jpg|center|128px]]
| [[Linda Bhreathnach]]
| 1983
| 
| [[Ros Muc]]
|-
| style='text-align:right'| 1425
| 
| [[Lionel Booth]]
| 1914-06-12
| 1997-05-31
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1426
| 
| [[Lorcan Allen]]
| 1940-03-27
| 
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1427
| 
| [[Lorcan Robbins|Lorcán O Roibín]]
| 1880s
| 1939
| [[An Móta]]
|-
| style='text-align:right'| 1428
| 
| [[Lorenzo Ó Meachair]]
| 1899-09-16
| 1973-05-17
| [[Tulach Ruáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1429
| [[Íomhá:Louise Quinn Eskilstuna.jpg|center|128px]]
| [[Louise Quinn]]
| 1990-06-17
| 
| [[Baile Coimín]]
|-
| style='text-align:right'| 1430
| 
| [[Lucy Kennedy]]
| 1976-04-21
| 
| [[Cuas an Ghainimh]]&lt;br/&gt;[[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1431
| 
| [[Lughaidh Ó Cléirigh]]
| 1580
| 1630
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1432
| 
| [[Luke Belton]]
| 1918-08-09
| 2006-06-18
| [[Contae an Longfoirt]]
|-
| style='text-align:right'| 1433
| 
| [[M. J. Nolan|M.J. Ó Nualláin]]
| 1951-01-25
| 
| [[Muine Bheag]]
|-
| style='text-align:right'| 1434
| 
| [[Macdara Ó Fátharta]]
| 
| 
| [[Inis Meáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1435
| [[Íomhá:Maeve Higgins.jpeg|center|128px]]
| [[Maeve Higgins]]
| 1981-03-24
| 
| [[An Cóbh]]
|-
| style='text-align:right'| 1436
| 
| [[Mainie Jellett|Mainie Harriet Jellett]]
| 1897-04-29
| 1944-02-16
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1437
| 
| [[Majella O'Donnell]]
| 1960-04-14
| 
| [[Dúrlas Éile|Durlas]]
|-
| style='text-align:right'| 1438
| 
| [[Manchán Magan]]
| 1970
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1439
| 
| [[Mainchín Seoighe]]
| 1920-08-18
| 2006-07-03
| ''[[:d:Q104313381|Baile Thancaird]]''
|-
| style='text-align:right'| 1440
| [[Íomhá:Manus Lunny 2005.jpg|center|128px]]
| [[Manus Lunny]]
| 1962
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 1441
| 
| [[Margaret Collins-O'Driscoll]]
| 1878
| 1945-06-17
| [[Cloich na Coillte]]
|-
| style='text-align:right'| 1442
| 
| [[Margaret Mary Pearse]]
| 1878-08-24
| 1968-11-07
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1443
| [[Íomhá:Margaret Pearse in later life.jpg|center|128px]]
| [[Margaret Pearse]]
| 1857-02-12
| 1932-04-22
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1444
| 
| [[Margo]]
| 1951-02-06
| 
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1445
| 
| [[Marian Finucane]]
| 1950-05-21
| 2020-01-02
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1446
| [[Íomhá:Marie-Louise O'Donnell.jpg|center|128px]]
| [[Marie-Louise O'Donnell]]
| 1952-09-05
| 
| [[Béal Easa]]
|-
| style='text-align:right'| 1447
| 
| [[Marie Moloney]]
| 1958-08-26
| 
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1448
| 
| [[Marie Mullen]]
| 1953
| 
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 1449
| [[Íomhá:Mark Killilea Snr, 1927.jpg|center|128px]]
| [[Mark Killilea, Mór]]
| 1897-01-15
| 1970-09-29
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1450
| 
| [[Mark Killilea, Óg]]
| 1939-09-05
| 2018-12-31
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1451
| 
| [[Mark Vaughan]]
| 1985-10-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1452
| 
| [[Martin Brennan]]
| 1903-03-01
| 1956-06-21
| [[Tobar an Choire]]
|-
| style='text-align:right'| 1453
| 
| [[Martin Conlon]]
| 1879
| 1966-01-23
| [[Contae Ros Comáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1454
| [[Íomhá:Martin Conway 2025 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Martin Conway]]
| 1974-04-08
| 
| [[Inis Díomáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1455
| [[Íomhá:Martin Ferris TD (6133609624).jpg|center|128px]]
| [[Martin Ferris]]
| 1952-02-10
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1456
| 
| [[Martin Gibbons]]
| 1953-03-01
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1457
| [[Íomhá:Martin Heydon 2017.jpg|center|128px]]
| [[Martin Heydon]]
| 1978-08-09
| 
| [[Cill Chuillinn]]
|-
| style='text-align:right'| 1458
| [[Íomhá:Martin McDonogh.jpg|center|128px]]
| [[Máirtín Mac Donnchadha]]
| 1858&lt;br/&gt;1857
| 1934-11-24
| [[Garmna]]
|-
| style='text-align:right'| 1459
| 
| [[Martin Medlar]]
| 1899-12-04
| 1965-06-04
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1460
| 
| [[Máirtín Ó Raghallaigh]]
| 1993
| 
| [[Leitir Ceanainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1461
| 
| [[Martin Roddy]]
| 1883-12-09
| 1948-01-08
| ''[[:d:Q18022071|Cill Mhic Eoghain]]''
|-
| style='text-align:right'| 1462
| 
| [[Martin Ryan]]
| 1900-01-31
| 1943-07-22
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1463
| [[Íomhá:Martin savage.jpg|center|128px]]
| [[Máirtín Sabhaois]]
| 1898
| 1919-12-19
| [[Baile Easa Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 1464
| 
| [[Máirtín Ó Stoirín]]
| 1964-09-28
| 
| [[An Bealach, Contae Loch Garman|An Bealach]]
|-
| style='text-align:right'| 1465
| [[Íomhá:Marty Morrissey perched upon a stool.jpg|center|128px]]
| [[Marty Morrissey]]
| 1958-10-28
| 
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 1466
| [[Íomhá:StateLibQld 1 114664 Men and women who rival the birds, 1930 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[An Bhantiarna Mary Heath]]
| 1896-11-10
| 1939-05-09
| [[Cnoc an Doire]]
|-
| style='text-align:right'| 1467
| [[Íomhá:Mary Ann O'Brien, 2011.jpg|center|128px]]
| [[Mary Ann O'Brien]]
| 1960-09-08
| 
| [[Contae Phort Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1468
| [[Íomhá:1657534158379 P487 BANOTTI 003 MOBILE.jpg|center|128px]]
| [[Mary Banotti]]
| 1939-05-29
| 2024-05-10
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1469
| 
| [[Mary Colum]]
| 1884-06-13&lt;br/&gt;1887-06-13
| 1957-10-22
| [[Cúil Mhuine]]&lt;br/&gt;[[Contae Shligigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1470
| 
| [[Máire Ní Aodáin]]
| 1862
| 1942
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1471
| 
| [[Mary Laffoy (breitheamh)|Mary Laffoy]]
| 1945-06-17
| 
| [[Tuaim]]
|-
| style='text-align:right'| 1472
| [[Íomhá:Mary Mitchell O'Connor 2011.jpg|center|128px]]
| [[Mary Mitchell O'Connor]]
| 1959-06-10
| 
| [[Baile an Mhuilinn, Contae na Gaillimhe|Baile an Mhuilinn]]
|-
| style='text-align:right'| 1473
| 
| [[Mary Moran]]
| 1960-06-28
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 1474
| 
| [[Mary Reynolds]]
| 1889-10-10
| 1974-08-29
| [[Contae Liatroma]]
|-
| style='text-align:right'| 1475
| 
| [[Mary Ryan]]
| 1898-01-31
| 1981-02-08
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1476
| 
| [[Mary Wilson (craoltóir)]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1477
| [[Íomhá:Matt Connor of Offaly — one of the greatest footballers of all time.jpg|center|128px]]
| [[Maitiú Ó Conchubhair]]
| 1960
| 
| [[Inis na mBreatnach]]
|-
| style='text-align:right'| 1478
| [[Íomhá:Mattie McGrath.jpg|center|128px]]
| [[Mattie McGrath]]
| 1958-09-01
| 
| ''[[:d:Q7017303|An Caisleán Nua]]''
|-
| style='text-align:right'| 1479
| 
| [[Maura Derrane]]
| 1970-07-08
| 
| [[Inis Mór, Árainn|Inis Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 1480
| 
| [[Maura Laverty]]
| 1907-05-15
| 1966-07-28
| [[Ráth Iomgháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1481
| 
| [[Maureen O'Carroll]]
| 1913-03-29
| 1984-05-09
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1482
| 
| [[Maureen Potter]]
| 1925-01-03
| 2004-04-07
| [[Fionnradharc]]
|-
| style='text-align:right'| 1483
| [[Íomhá:Maurice Davin.jpg|center|128px]]
| [[Muiris Ó Daimhín]]
| 1842-06-29
| 1927-01-27
| [[Carraig na Siúire]]
|-
| style='text-align:right'| 1484
| [[Íomhá:Maurice Fitzgerald, Semple Stadium Wall of Fame.jpg|center|128px]]
| [[Muiris Mac Gearailt]]
| 1969
| 
| [[Cathair Saidhbhín]]
|-
| style='text-align:right'| 1485
| [[Íomhá:Maurice Quinlivan 2015.jpg|center|128px]]
| [[Maurice Quinlivan]]
| 1967-11-23
| 
| [[Baile Uí Neachtain Beag]]
|-
| style='text-align:right'| 1486
| 
| [[Muiris Ó Seanacháin]]
| 1990-02-01
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1487
| [[Íomhá:Max Arthur Macauliffe Portrait.jpg|center|128px]]
| [[Micheál Mac Amhlaoibh]]
| 1841-09-10
| 1913-03-15
| [[An Caisleán Nua, Contae Luimnigh|An Caisleán Nua]]
|-
| style='text-align:right'| 1488
| 
| [[Maxwell Henry Close]]
| 1822
| 1903-09-12
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1489
| [[Íomhá:Fight Like Apes - MayKay.jpg|center|128px]]
| [[MayKay]]
| 1986
| 
| [[Cill Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 1490
| [[Íomhá:Megan Campbell (21384714842).jpg|center|128px]]
| [[Megan Campbell]]
| 1993-06-28
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 1491
| 
| [[Michael Brennan (Fine Gael)|Michael Brennan]]
| 1884
| 1970-10-06
| [[Contae Ros Comáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1492
| 
| [[Michael Carty]]
| 1916-12-16
| 1975-04-23
| [[Baile Locha Riach]]
|-
| style='text-align:right'| 1493
| [[Íomhá:Michael Colivet, circa 1920s.png|center|128px]]
| [[Michael Colivet]]
| 1882-03-29
| 1955-05-04
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1494
| 
| [[Michael Comiskey]]
| 1953-10-01
| 
| [[Cluainín]]
|-
| style='text-align:right'| 1495
| [[Íomhá:Michael Creed in 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Michael Creed]]
| 1963-06-29
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1496
| [[Íomhá:Michael Darragh MacAuley.jpg|center|128px]]
| [[Michael Darragh MacAuley]]
| 1986-08
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1497
| 
| [[Michael Davern]]
| 1900-07-22
| 1973-07-25
| [[Caiseal (Tiobraid Árann)|Caiseal]]
|-
| style='text-align:right'| 1498
| 
| [[Michael Derham]]
| 1889
| 1923-11-20
| [[Contae Bhaile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1499
| [[Íomhá:Mick Devine.jpg|center|128px]]
| [[Michael Devine]]
| 1973-03-19
| 
| [[An Cóbh]]
|-
| style='text-align:right'| 1500
| 
| [[Michael Doyle]]
| 
| 1942-09-07
| ''[[:d:Q26715338|Tagoat]]''
|-
| style='text-align:right'| 1501
| [[Íomhá:M Egan JP TC Cork cropped from Ireland's National Pledge, April 1918.jpg|center|128px]]
| [[Michael Egan]]
| 1866-02
| 1947-03
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1502
| 
| [[Michael F. Kitt]]
| 1914-09-13
| 1974-12-24
| [[An Creagán, Contae na Gaillimhe|An Creagán]]
|-
| style='text-align:right'| 1503
| 
| [[Micheál Ó Fionnalaigh]]
| 1985-02-28
| 
| [[Baile Héil]]
|-
| style='text-align:right'| 1504
| 
| [[Micheál Mac Síomóin]]
| 1989-04-09
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1505
| [[Íomhá:Michael Healy Rae smiles for a Constituent.JPG|center|128px]]
| [[Michael Healy-Rae]]
| 1967-01-11
| 
| [[Cill Gharbháin, Contae Chiarraí|Cill Gharbháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1506
| [[Íomhá:Michael Heffernan TD, circa 1910s.png|center|128px]]
| [[Michael Heffernan]]
| 1885-04-03
| 1970-11-21
| [[Carraig na Siúire]]
|-
| style='text-align:right'| 1507
| 
| [[Michael Hennessy]]
| 
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1508
| 
| [[Mícheál Caomhánach]]
| 1979-04-06
| 
| [[Achadh Úr]]
|-
| style='text-align:right'| 1509
| 
| [[Michael Lipper]]
| 1932-06-01
| 1987-10-18
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1510
| 
| [[Michael Lyons]]
| 1910-11-01
| 1991-11-19
| [[Contae Mhaigh Eo]]
|-
| style='text-align:right'| 1511
| 
| [[Michael Lyster]]
| 1958
| 
| [[Dún Garbhán]]
|-
| style='text-align:right'| 1512
| 
| [[Michael McCarthy]]
| 1976-11-15
| 
| [[Dún Mánmhaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1513
| [[Íomhá:Michael McGlynn 2016.jpg|center|128px]]
| [[Michael McGlynn]]
| 1964-05-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1514
| [[Íomhá:Michael McGrath 2014 (headshot).jpg|center|128px]]
| [[Michael McGrath]]
| 1976-08-23
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1515
| [[Íomhá:Michael McNamara (official portrait) 2020 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Michael McNamara]]
| 1974-03-01
| 
| [[An Scairbh]]
|-
| style='text-align:right'| 1516
| 
| [[Michael Meehan]]
| 1984
| 
| [[Béal Átha na Sluaighe]]
|-
| style='text-align:right'| 1517
| 
| [[Michael Mullins]]
| 1953-02-22
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1518
| [[Íomhá:Michael Murphy pen vs John Deighan - USFC 08.jpg|center|128px]]
| [[Michael Murphy (peileadóir)|Michael Murphy]]
| 1989-08-04
| 
| [[Leitir Ceanainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1519
| 
| [[Michael Murphy]]
| 1919-03-12
| 2000-10-28
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1520
| 
| [[Mícheál Ó hEithir]]
| 1920-06-02
| 1996-11-24
| [[Glas Naíon]]
|-
| style='text-align:right'| 1521
| [[Íomhá:Michael P O'Hickey.jpg|center|128px]]
| [[Micheál Ó hIceadha]]
| 1860-03-12&lt;br/&gt;1861-03-12
| 1916-11-19
| ''[[:d:Q104319975|An Charraig Bheag]]''
|-
| style='text-align:right'| 1522
| 
| [[Micheál Ó Síothcháin]]
| 1870-12-17
| 1945-03-01
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1523
| 
| [[Michael Sheridan]]
| 1896
| 1970-07-06
| [[Contae an Chabháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1524
| [[Íomhá:Michael Staines 1918.jpg|center|128px]]
| [[Michael Staines]]
| 1885-05-01
| 1955-10-26
| [[Baile Uí Fhiacháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1525
| [[Íomhá:Michael D'Arcy 2014.jpg|center|128px]]
| [[Michael W. D'Arcy]]
| 1970-02-26
| 
| [[Guaire]]
|-
| style='text-align:right'| 1526
| 
| [[Mícheál Breathnach (Port Láirge)|Mícheál Breathnach]]
| 1983-04-23
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1527
| 
| [[Michael ffrench-O'Carroll]]
| 1919-09-15
| 2007-05-05
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1528
| 
| [[Michelle Mulherin]]
| 1972-01-20
| 
| [[Béal an Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 1529
| [[Íomhá:First Minister Humza Yousaf meets with First Minister of Northern Ireland designate Michelle O'Neill, 2023 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Michelle O'Neill]]
| 1977-01-10
| 
| [[Mainistir Fhear Maí]]
|-
| style='text-align:right'| 1530
| 
| [[Micheál Ó Síoda]]
| 1888-05-30
| 1966-10-19
| [[An Carn Mór, Contae na Gaillimhe|An Carn Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 1531
| 
| [[Mick Doyle (rugbaí)|Mick Doyle]]
| 1941-10-13
| 2004-05-11
| [[Oileán Ciarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1532
| 
| [[Mick Fitzpatrick]]
| 1893
| 1968-10-08
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 1533
| 
| [[Mícheál Mac Aodha]]
| 1912-07-12
| 1982-09-13
| [[Caisleán Uí Chonaill]]
|-
| style='text-align:right'| 1534
| [[Íomhá:Mick Moloney.jpg|center|128px]]
| [[Mick Moloney]]
| 1944-11-15
| 2022-07-27
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1535
| [[Íomhá:Mick O'Dwyer in 2012.jpg|center|128px]]
| [[Mícheál Ó Duibhir (peileadóir)|Mícheál Ó Duibhir]]
| 1936-06-09
| 2025-04-03
| [[An Coireán]]
|-
| style='text-align:right'| 1536
| [[Íomhá:Nuclear Disarmament Making the world free from nuclear weapons (48915893717).jpg|center|128px]]
| [[Mick Wallace]]
| 1955-11-09
| 
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 1537
| 
| [[Mickey Kearns]]
| 1943-04-18
| 
| [[Sligeach]]
|-
| style='text-align:right'| 1538
| 
| [[Mike Denver]]
| 1980-06-15
| 
| [[Port Omna]]
|-
| style='text-align:right'| 1539
| 
| [[Mike Frank Russell]]
| 1977
| 
| [[Cill Orglan]]
|-
| style='text-align:right'| 1540
| 
| [[Mildred Anne Butler]]
| 1858-01-11
| 1941-10-11
| [[Baile Mhic Andáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1541
| [[Íomhá:Miriam O'Callaghan in chat with Ryan Tubridy.jpg|center|128px]]
| [[Miriam O'Callaghan]]
| 1960-01-06
| 
| [[Carraig an tSionnaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1542
| 
| [[Monica Barnes]]
| 1936-02-12
| 2018-05-03
| [[Carraig Mhachaire Rois]]
|-
| style='text-align:right'| 1543
| 
| [[Muiris Mac Conghail]]
| 1941-05-12
| 2019-11-25
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1544
| 
| [[Myrtle Allen]]
| 1924-03-13
| 2018-06-13
| ''[[:d:Q7810423|Tivoli, Corcaigh]]''
|-
| style='text-align:right'| 1545
| [[Íomhá:Portrait of Maire Nic Shiubhlaigh P3647.jpg|center|128px]]
| [[Máire Nic Shiubhlaigh]]
| 1883-05-05
| 1958-09-09
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1546
| [[Íomhá:Maire-Ni-Chineide2.jpg|center|128px]]
| [[Máire Ní Chinnéide]]
| 1879-01-17
| 1967-05-25
| [[Ráth Maonais]]
|-
| style='text-align:right'| 1547
| [[Íomhá:Niall Burke cropped.jpg|center|128px]]
| [[Níall de Búrca]]
| 1991-05-21
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1548
| [[Íomhá:Niall Collins.jpg|center|128px]]
| [[Niall Collins]]
| 1973-03-30
| 
| [[Tobar Phádraig]]
|-
| style='text-align:right'| 1549
| 
| [[Niall Ó Dónaill]]
| 1908-08-27
| 1995-02-10
| [[Loch an Iúir]]
|-
| style='text-align:right'| 1550
| 
| [[Nioclás Inglis]]
| 1962-10-20
| 
| [[Cuilleann, Contae Thiobraid Árann|Cuilleann]]
|-
| style='text-align:right'| 1551
| 
| [[Nollaig Ó Conchubhair]]
| 1990-04-12
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1552
| 
| [[Nollaig Mac Craith]]
| 1990-12-17
| 
| [[Luachma]]
|-
| style='text-align:right'| 1553
| 
| [[Nollaig Ó Muraíle]]
| 
| 
| [[Cnoc Mhuire, Contae Mhaigh Eo|Cnoc Mhuire]]
|-
| style='text-align:right'| 1554
| 
| [[Nollaig Ó Gadhra]]
| 1943-12-16
| 2008-08-13
| [[Fíonach, Contae Luimnigh|Fíonach]]
|-
| style='text-align:right'| 1555
| [[Íomhá:Oliver Callan in chat with Ryan Tubridy.jpg|center|128px]]
| [[Oliver Callan]]
| 1980-12-27
| 
| [[Inis Caoin]]
|-
| style='text-align:right'| 1556
| 
| [[Ollie Cahill]]
| 1975-09-29
| 
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 1557
| 
| [[Orla Guerin]]
| 1966-05-15
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1558
| [[Íomhá:P. J. Moloney, 22 Jan 1919 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[P. J. Moloney]]
| 1869-03-20
| 1947-09-04
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1559
| 
| [[P.S. Ó Riain]]
| 1977-06-15
| 
| [[Baile Sheáin, Contae Chill Chainnigh|Baile Sheáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1560
| 
| [[Pádraig Mac Aindriú]]
| 1988-07-18
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1561
| 
| [[Paddy Harte]]
| 1931-07-26
| 2018-01-08
| [[Leifear]]
|-
| style='text-align:right'| 1562
| 
| [[Paddy Keaveney]]
| 1929-10-28
| 1995-07-19
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1563
| 
| [[Pádraig Mac Craith]]
| 1989-02-02
| 
| [[Ard an Rátha]]
|-
| style='text-align:right'| 1564
| 
| [[Pádraig Ó Faoláin]]
| 1910-09-16
| 1971-12-07
| [[Achadh Úr]]
|-
| style='text-align:right'| 1565
| 
| [[Pádraig de Priondragás]]
| 1958
| 
| ''[[:d:Q4222952|Clárach]]''
|-
| style='text-align:right'| 1566
| [[Íomhá:Panti Bliss (20922291612).jpg|center|128px]]
| [[Rory O'Neill]]
| 1968-11-16
| 
| [[Baile an Róba]]
|-
| style='text-align:right'| 1567
| 
| [[Paschal Mooney]]
| 1947-10-14
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1568
| [[Íomhá:Pat Deering 2016.png|center|128px]]
| [[Pat Deering]]
| 1967-02-02
| 
| [[Ráth Bhile]]
|-
| style='text-align:right'| 1569
| 
| [[Pádraig Ó Dónalláin]]
| 1985-06-19
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 1570
| 
| [[Pat Gilroy]]
| 1971-11-03
| 
| [[Marino]]
|-
| style='text-align:right'| 1571
| [[Íomhá:PAT INGOLDSBY 3 BW.jpg|center|128px]]
| [[Pat Ingoldsby]]
| 1942-08-25
| 2025-03-01
| [[Mullach Íde]]
|-
| style='text-align:right'| 1572
| 
| [[Pat O'Neill]]
| 1958-11-14
| 
| [[Contae Chill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1573
| 
| [[Patricia Burke Brogan]]
| 1926-03-17
| 2022-09-05
| [[Cill an Dísirt]]
|-
| style='text-align:right'| 1574
| 
| [[Patrick Beegan]]
| 1895-05-26
| 1958-02-02
| [[Ceapaigh an tSeagail]]
|-
| style='text-align:right'| 1575
| [[Íomhá:Patrick Belton, 1933.jpg|center|128px]]
| [[Patrick Belton]]
| 1885
| 1945-01-30
| [[Béal Átha Liag]]
|-
| style='text-align:right'| 1576
| 
| [[Patrick Brennan]]
| 1891
| 20th century
| [[Míleac, Contae an Chláir|Míleac]]
|-
| style='text-align:right'| 1577
| 
| [[Patrick Burke (An Clár)|Patrick Burke]]
| 1879-04-16
| 1945-02-07
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 1578
| 
| [[Patrick Burke (Baile Átha Cliath)|Patrick Burke]]
| 1904-01-26
| 1985-09-09
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1579
| 
| [[Patrick Cahill]]
| 1884-09-11
| 1946-11-12
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1580
| 
| [[Patrick Clancy]]
| 1877
| 1947-02-21
| [[An Brú]]
|-
| style='text-align:right'| 1581
| 
| [[Patrick Connor]]
| 1906-03-15
| 1989-08-26
| [[Neidín]]
|-
| style='text-align:right'| 1582
| 
| [[Patrick Crotty]]
| 1902-11-23
| 1970-11-26
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1583
| 
| [[Patrick Dooley]]
| 1910-01-14
| 1982-05-02
| [[Baile Átha Í]]
|-
| style='text-align:right'| 1584
| 
| [[Patrick Duffy (polaiteoir)|Patrick Duffy]]
| 1875-07-28
| 1946-07-21
| [[Baile na Lorgan]]
|-
| style='text-align:right'| 1585
| 
| [[Patrick Finucane]]
| 1890-12-05
| 1984-04-10
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 1586
| 
| [[Patrick Fogarty]]
| 
| 1947-05-02
| [[Contae Bhaile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1587
| 
| [[Patrick Gaffney]]
| 
| 1943
| [[Contae Cheatharlach]]
|-
| style='text-align:right'| 1588
| 
| [[Patrick Giles]]
| 1899
| 1965-03-13
| [[Maigh Dearmhaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1589
| 
| [[Patrick Hogan (Cumann na nGaedheal)|Patrick Hogan]]
| 1891-05-13
| 1936-07-14
| [[An Ballán]]
|-
| style='text-align:right'| 1590
| 
| [[Patrick Hogan (Tiobraid Árann)|Patrick Hogan]]
| 1907-03-25
| 1972-10-05
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1591
| [[Íomhá:Patrick Horgan.jpg|center|128px]]
| [[Pádraig Ó hOrgáin]]
| 1988-05-05
| 
| [[An Linn Dubh]]
|-
| style='text-align:right'| 1592
| 
| [[Patrick Kerrigan]]
| 1928-02-21
| 1979-07-04
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1593
| 
| [[Patrick Kinane]]
| 1892-07-03
| 1957-07-15
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1594
| 
| [[Patrick Lenihan]]
| 1902-09-04
| 1970-03-11
| [[Cill Fhionnúrach]]
|-
| style='text-align:right'| 1595
| 
| [[Patrick Leonard]]
| 1862
| 1944-05-10
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 1596
| [[Íomhá:Patrick MacGill, 1936.jpg|center|128px]]
| [[Patrick MacGill|Pádraig Mac a' Ghoill]]
| 1889-12-24
| 1963-11
| [[Na Gleannta]]
|-
| style='text-align:right'| 1597
| 
| [[Patrick Maher]]
| 1989-10-12
| 
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 1598
| 
| [[Patrick Malone]]
| 1916-05-30
| 1993-12-03
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 1599
| 
| [[Patrick McCarvill]]
| 1893-05-23
| 1955-03-16
| [[Contae Mhuineacháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1600
| 
| [[Patrick McGoldrick]]
| 1865-08-12
| 1939-04-26
| ''[[:d:Q6407922|Cúil na gCuirridín]]''
|-
| style='text-align:right'| 1601
| 
| [[Patrick Norton]]
| 1928
| 
| [[Contae Chill Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 1602
| 
| [[Patrick Nulty]]
| 1982-11-18
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1603
| 
| [[Patrick O'Byrne]]
| 1870-08
| 1944-01-20
| [[Ros Cré]]
|-
| style='text-align:right'| 1604
| 
| [[Pádraig Ó Conchubhair]]
| 1991-02-06
| 
| ''[[:d:Q7850732|An Tobar]]''
|-
| style='text-align:right'| 1605
| 
| [[Padaí Mhicheáil Airt (The Invincibles)|Pádraig Ó Domhnaill]]
| 1835
| 1883-12-17
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 1606
| [[Íomhá:Patrick O'Donovan - 2018.jpg|center|128px]]
| [[Patrick O'Donovan]]
| 1977-03-21
| 
| [[An Caisleán Nua, Contae Luimnigh|An Caisleán Nua]]
|-
| style='text-align:right'| 1607
| 
| [[Pádraig Ó Caoimh]]
| 1881&lt;br/&gt;1881-07-03
| 1973-09-20
| ''[[:d:Q60556178|Nuachabháil]]''
|-
| style='text-align:right'| 1608
| 
| [[Patrick O'Malley]]
| 1943-07-01
| 2021-03-27
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1609
| 
| [[Patrick Palmer]]
| 1889-04-13
| 1971-03-21
| [[Dún na Séad]]
|-
| style='text-align:right'| 1610
| 
| [[Patrick Shanahan]]
| 1908-03-10
| 2000-02-01
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 1611
| 
| [[Patrick Teehan]]
| 1904-04-14
| 1985-12-25
| [[Tigh Moling]]
|-
| style='text-align:right'| 1612
| 
| [[Paudge Brennan]]
| 1922-02-18
| 1998-06-10
| [[Contae Chill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1613
| [[Íomhá:Paudie Coffey.jpg|center|128px]]
| [[Paudie Coffey]]
| 1969-05-15
| 
| [[Contae Phort Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1614
| 
| [[Paudie O'Sullivan]]
| 1988-11-28
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1615
| 
| [[Paul Casey]]
| 1981-10-14
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1616
| [[Íomhá:Paul Coghlan, June 2018 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Paul Coghlan]]
| 1944-06-01
| 2023-06-08
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 1617
| 
| [[Paul (Óg) Connaughton]]
| 1982-01
| 
| [[An Creagán, Contae na Gaillimhe|An Creagán]]
|-
| style='text-align:right'| 1618
| 
| [[Paul Griffin]]
| 
| 
| [[Stigh Lorgan]]
|-
| style='text-align:right'| 1619
| 
| [[Paul O'Connor]]
| 
| 
| [[Neidín]]
|-
| style='text-align:right'| 1620
| [[Íomhá:Paul Ryan (hurler).jpg|center|128px]]
| [[Pól Ó Riain]]
| 1988-11-03
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1621
| 
| [[Pádraic Ó Mathúna|Pauric Mahony]]
| 1992-05-11
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1622
| 
| [[Peadar Cowan]]
| 1903-10-23
| 1962-05-09
| [[Ármhach]]
|-
| style='text-align:right'| 1623
| 
| [[Cú Uladh - Peadar Toner Mac Fhionnlaoich|Peadar Toner Mac Fhionnlaoich]]
| 1857-10-05
| 1942-07-01
| ''[[:d:Q65559265|Allt an Iarainn]]''
|-
| style='text-align:right'| 1624
| [[Íomhá:Peadar Tóibín 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Peadar Tóibín]]
| 1974-06-19
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 1625
| 
| [[Percy Dockrell]]
| 1914-12-27
| 1979-11-22
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1626
| [[Íomhá:Peter Fitzpatrick.jpg|center|128px]]
| [[Peter Fitzpatrick]]
| 1962-05-11
| 
| [[Dún Dealgan]]
|-
| style='text-align:right'| 1627
| 
| [[Peter J. Ward]]
| 1891-11-01
| 1970-01-06
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1628
| [[Íomhá:Peter Mathews.jpg|center|128px]]
| [[Peter Mathews]]
| 1951-08
| 2017-02-27
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1629
| 
| [[Phelim Calleary]]
| 1895-10-03
| 1974-01-04
| [[Béal an Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 1630
| 
| [[Pilib Ó Mathúna]]
| 1991-01-09
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1631
| [[Íomhá:7d1b3dc73225f14081cadd08c3ce5775.jpg--the late philly mcguinness will be honoured next sunday when the gaa park in mohill is rededicated as the philly mcguinness memorial park.jpg|center|128px]]
| [[Philip McGuinness]]
| 1984-02-29
| 2010-04-19
| [[Contae Liatroma]]
|-
| style='text-align:right'| 1632
| 
| [[Pilib Mac Mathúna]]
| 1987-09-05
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1633
| 
| [[Philip Shanahan]]
| 1874-10-27
| 1931-11-21
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1634
| 
| [[Pierce McCan]]
| 1882-08-02
| 1919-03-06
| [[Contae Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 1635
| 
| [[Proinsias Mac Aonghusa]]
| 1933-06-23
| 2003-09-28
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1636
| 
| [[Pádhraic Ó Comáin]]
| 
| 
| ''[[:d:Q4253241|Leacach]]''
|-
| style='text-align:right'| 1637
| [[Íomhá:Pádraic Maher(cropped).jpg|center|128px]]
| [[Pádraic Maher]]
| 1989-02-09
| 
| [[Dúrlas Éile|Durlas]]
|-
| style='text-align:right'| 1638
| 
| [[Pádraig Ó Baoill]]
| 1993
| 
| [[An Baile Dubh, Contae Chiarraí (Clann Mhuiris)|An Baile Dubh]]
|-
| style='text-align:right'| 1639
| 
| [[Pádraig Reidy]]
| 1986
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1640
| 
| [[Pádraig Tyers]]
| 1925-10-20
| 2010-02-19
| [[Tuar an Fhíona]]
|-
| style='text-align:right'| 1641
| 
| [[Pádraig Ó Fiannachta]]
| 1927
| 2016-07-15
| ''[[:d:Q65559350|An Paideac]]''
|-
| style='text-align:right'| 1642
| 
| [[Pádraig Ó Siochfhradha]]
| 1883-03-10
| 1964-11-19
| ''[[:d:Q65558431|Baile an Ghóilín]]''
|-
| style='text-align:right'| 1643
| [[Íomhá:PádraigÓSnodaigh.JPG|center|128px]]
| [[Pádraig Ó Snodaigh]]
| 1935-05-18
| 2025-01-02
| [[Ceatharlach]]
|-
| style='text-align:right'| 1644
| 
| [[Páidí Ó Lionáird]]
| 1968-08-17
| 
| [[Cúil Aodha]]
|-
| style='text-align:right'| 1645
| [[Íomhá:Pól Ó Foighil.jpg|center|128px]]
| [[Pól Ó Foighil]]
| 1928-06-01
| 2005-03-21
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1646
| [[Íomhá:Rachel Allen at MAD Symposium.jpg|center|128px]]
| [[Rachel Allen]]
| 1971-10-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1647
| [[Íomhá:Ray Butler.jpg|center|128px]]
| [[Ray Butler (polaiteoir)|Ray Butler]]
| 1965-12-30
| 
| [[Ceanannas]]
|-
| style='text-align:right'| 1648
| 
| [[Ray D'Arcy]]
| 1964-09-01
| 
| [[Cill Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 1649
| 
| [[Ray Kennedy (iriseoir)|Ray Kennedy]]
| 1970
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1650
| [[Íomhá:Becky Lynch July 2019.jpg|center|128px]]
| [[Becky Lynch]]
| 1987-01-30
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1651
| [[Íomhá:Regina Doherty, 2017.jpg|center|128px]]
| [[Regina Doherty]]
| 1971-01-26
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1652
| [[Íomhá:Barrington,Richard Manliffe01.png|center|128px]]
| [[Richard Barrington]]
| 1849
| 1915-09-15
| ''[[:d:Q104277926|An Fásach Rua]]''
|-
| style='text-align:right'| 1653
| 
| [[Richard Barry]]
| 1919-09-04
| 2013-04-28
| [[Mainistir Fhear Maí]]
|-
| style='text-align:right'| 1654
| 
| [[Richard Beamish]]
| 1862-06-16&lt;br/&gt;1861-06-16
| 1938-02-23
| [[An Gleanntán]]
|-
| style='text-align:right'| 1655
| [[Íomhá:Richard Corish, circa 1930s.jpg|center|128px]]
| [[Richard Corish]]
| 1889-01-01
| 1945-07-19
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 1656
| 
| [[Risteárd de Hae]]
| 1902
| 1976
| [[Mainistir na Féile]]
|-
| style='text-align:right'| 1657
| 
| [[Richard Stanihurst|Richard Stanyhurst]]
| 1547
| 1618
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1658
| 
| [[Richard Walsh]]
| 1889
| 1957-12-04
| [[Contae Mhaigh Eo]]
|-
| style='text-align:right'| 1659
| 
| [[Richard Wilson]]
| 1875
| 1957-02-20
| [[Contae Chill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1660
| [[Íomhá:Richie Hogan from TJ Reid, Seán Kelly, Richie Hogan, Walter Walsh.jpg|center|128px]]
| [[Risteard Ó hÓgáin]]
| 1988-08-08
| 
| [[Dún Feart]]
|-
| style='text-align:right'| 1661
| 
| [[Risteard de Hindeberg]]
| 1863-09-18
| 1916-03-17
| ''[[:d:Q104320133|Barr Beithí]]''
|-
| style='text-align:right'| 1662
| 
| [[Risteárd Cooper]]
| 1969-02
| 
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 1663
| [[Íomhá:Robert Ballagh 2014.jpg|center|128px]]
| [[Robert Ballagh]]
| 1943-09-22
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1664
| 
| [[Robert Day]]
| 1885
| 1949
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1665
| 
| [[Robert Dowds]]
| 1953-05
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1666
| 
| [[Roibeard Ó Faracháin]]
| 1909-04-24
| 1984-12-29
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1667
| 
| [[Robert Lahiffe]]
| 1911
| 1975-03-08
| [[Gort Inse Guaire|An Gort]]
|-
| style='text-align:right'| 1668
| 
| [[Roger Garland]]
| 1933-02
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1669
| 
| [[Roger Sweetman]]
| 1874-08-18
| 1954-05-20
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1670
| 
| [[Roibeard Ó Maolalaigh]]
| 1966
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1671
| 
| [[Ronan Collins]]
| 1952-10-09
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1672
| 
| [[Rónán Ó Corráin]]
| 1981-02-26
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1673
| [[Íomhá:A rest in rotten row.jpg|center|128px]]
| [[Rose Maynard Barton]]
| 1856-04-21
| 1929
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1674
| [[Íomhá:Rosemary Smith 1965.jpg|center|128px]]
| [[Rosemary Smith]]
| 1937-08-07
| 2023-12-05
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1675
| 
| [[Ross McConnell]]
| 
| 
| [[Glas Naíon]]
|-
| style='text-align:right'| 1676
| 
| [[Ross O'Carroll]]
| 1987-01-01
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1677
| 
| [[Ruairí Brugha]]
| 1917-10-15
| 2006-01-31
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1678
| 
| [[Rian Mac Aodh]]
| 1994-04-11
| 
| [[Leitir Ceanainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1679
| 
| [[Ryan Ó Dubhuir]]
| 1986-07-23
| 
| [[Caiseal (Tiobraid Árann)|Caiseal]]
|-
| style='text-align:right'| 1680
| [[Íomhá:Ryan O'Shaughnessy (2) 20180508 EuroVisionary (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Ryan O'Shaughnessy]]
| 1992-09-27
| 
| [[Na Sceirí]]
|-
| style='text-align:right'| 1681
| [[Íomhá:Ryan Tubridy, 2018 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Ryan Tubridy]]
| 1973-05-28
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1682
| [[Íomhá:Róisín O On Stage With Mary Black Her Mother At The Stand For The Truth Event --stand4truth--143406 (29372207157).jpg|center|128px]]
| [[Róisín O]]
| 1988
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1683
| 
| [[Rónán Mac Con Iomaire]]
| 1975-01-02
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1684
| [[Íomhá:Rónán Mullen - 2025 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Rónán Mullen]]
| 1970-10-13
| 
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1685
| 
| [[Rónán Mac Aodha Bhuí]]
| 1970-05-06
| 2023-09-19
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1686
| 
| [[Rónán Ó Flatharta]]
| 
| 
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1687
| 
| [[Samuel Holt]]
| 1887
| 1929-04-18
| [[An Chúil, Contae na hIarmhí|An Chúil]]
|-
| style='text-align:right'| 1688
| 
| [[Samuel O'Flaherty]]
| 1894-08-20
| 1930-05-22
| [[Caisleán na Finne]]
|-
| style='text-align:right'| 1689
| [[Íomhá:Sandra McLellan TD, Cork East (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Sandra McLellan]]
| 1961-05
| 
| [[Eochaill]]
|-
| style='text-align:right'| 1690
| [[Íomhá:Sarah Purser by John Butler Yeats.png|center|128px]]
| [[Sarah Purser]]
| 1848-03-22
| 1943-08-07
| [[Dún Laoghaire]]
|-
| style='text-align:right'| 1691
| 
| [[Seamus Moore]]
| 1947-06-18
| 
| [[Callainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1692
| 
| [[Séamas Ó Muíneacháin]]
| 1973-10-22
| 
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1693
| [[Íomhá:Sean Barrett 2014.png|center|128px]]
| [[Sean Barrett (eacnamaí)|Sean Barrett]]
| 1944
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1694
| [[Íomhá:Sean O'Rourke crop.jpg|center|128px]]
| [[Sean O'Rourke]]
| 1955
| 
| [[Port Laoise]]
|-
| style='text-align:right'| 1695
| 
| [[Seán Ardagh]]
| 1947-11-25
| 2016-05-17
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1696
| 
| [[Seán Brosnan]]
| 1916-12-21
| 1979-04-18
| [[An Daingean|Daingean Uí Chúis]]
|-
| style='text-align:right'| 1697
| 
| [[Seán Bán Breathnach]]
| 1949
| 
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1698
| 
| [[Seán Carroll]]
| 1892-01-20
| 1954-02-01
| [[Contae Luimnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1699
| [[Íomhá:Seán Crowe 2023 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Seán Crowe]]
| 1957-03-07
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1700
| 
| [[Seán Ó Curraoin (iománaí)|Seán Ó Curraoin]]
| 1981-11-11
| 
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 1701
| 
| [[Seán Dunne]]
| 1918-12-18
| 1969-06-25
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1702
| 
| [[Seán FitzPatrick]]
| 1948-05-25
| 2021-11-08
| [[Contae Chill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1703
| 
| [[Seán French (1890–1937)|Seán French]]
| 1890-05-29
| 1937-09-12
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1704
| 
| [[Seán French (1931–2011)|Seán French]]
| 1931-11-08
| 2011-12-25
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1705
| 
| [[Seán Hayes (polaiteoir)|Seán Hayes]]
| 1884
| 1941&lt;br/&gt;1928-01-24
| [[Cuan Dor]]
|-
| style='text-align:right'| 1706
| [[Íomhá:Seán Kyne 2025 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Cadhain (polaiteoir)|Seán Ó Cadhain]]
| 1975-05-07
| 
| [[Maigh Cuilinn]]
|-
| style='text-align:right'| 1707
| 
| [[Seán McCarthy (Corcaigh)|Seán McCarthy]]
| 1889
| 1974-03-14
| ''[[:d:Q7899349|Garraí Thancaird]]''
|-
| style='text-align:right'| 1708
| 
| [[Seán McCurtin]]
| 1896-06-24
| 1982-11-12
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1709
| [[Íomhá:Sean McGarry, Circa 1914-1923.png|center|128px]]
| [[Seán McGarry]]
| 1886-08-02
| 1958-12-09
| [[Dún Droma]]
|-
| style='text-align:right'| 1710
| 
| [[Seán Ó Murchú (peileadóir)|Seán Ó Murchú]]
| 1932-12
| 2025-04-14
| [[An Com, Contae Chiarraí (Corca Dhuibhne)|An Com]]
|-
| style='text-align:right'| 1711
| 
| [[Seán Ó Gráda]]
| 1889-12-01
| 1966-04-07
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 1712
| 
| [[Seán O'Mahony]]
| 1864
| 1934-11-28
| [[Baile Mhic Andáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1713
| [[Íomhá:Sean-osullivan.png|center|128px]]
| [[Seán O'Sullivan]]
| 
| 
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1714
| [[Íomhá:Sean Sherlock Portrait 2020.jpeg|center|128px]]
| [[Seán Sherlock]]
| 1972-12-06
| 
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 1715
| 
| [[Seán Ó Tiobraide]]
| 1897
| 1939-07-15
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1716
| [[Íomhá:Sean Treacy circa 1919.jpg|center|128px]]
| [[Seán Tracey (réabhlóidí, 1895-1920)|Seán Ó Treasaigh]]
| 1895-02-14
| 1920-10-14
| [[Sulchóid Bheag]]
|-
| style='text-align:right'| 1717
| 
| [[Seán Ó Ceallaigh (polaiteoir Cláiríneach)|Seán Ó Ceallaigh]]
| 1896-04-17
| 1994-06-15
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 1718
| 
| [[Johnny Chóil Mhaidhc Ó Coisdealbha]]
| 1929-06-21
| 2006-10-27
| [[Indreabhán]]
|-
| style='text-align:right'| 1719
| [[Íomhá:Seán Ó Fearghaíl 2016.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Fearghaíl]]
| 1960-04-17
| 
| [[Contae Chill Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 1720
| 
| [[Seán Ó Neachtain (Scoláire Gaeilge)|Seán Ó Neachtain]]
| 1650
| 1729-03-09
| ''[[:d:Q67061513|Cluain Oileáin]]''
|-
| style='text-align:right'| 1721
| 
| [[Mike Murphy]]
| 1941-10-20
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1722
| 
| [[Seán Ó Dulaoích]]
| 1986-09-26
| 
| [[Tulach Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 1723
| 
| [[Shane Mac Dhuarcáin]]
| 1987-07-01
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1724
| 
| [[Shane Murphy]]
| 1983-08-19
| 
| [[An Gleanntán]]
|-
| style='text-align:right'| 1725
| 
| [[Shane O'Neill]]
| 1986-03-01
| 
| [[Baile an Easpaig]]
|-
| style='text-align:right'| 1726
| 
| [[Shane Ryan]]
| 1978-10-05
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1727
| 
| [[Sharon Ní Bheoláin]]
| 1966-02-15
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1728
| 
| [[Sheila Galvin]]
| 1914-02-23
| 1983-03-20
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1729
| [[Íomhá:Simon Harris at the Special European Council - 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Simon Harris|Síomón Ó hEarchaí]]
| 1986-10-17
| 
| [[Na Clocha Liatha]]
|-
| style='text-align:right'| 1730
| 
| [[Seán Ó Súilleabháin (saighdiúir)|Seán Ó Súilleabháin]]
| 1700
| 1760
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1731
| 
| [[Osmond Esmonde]]
| 1896-04-04
| 1936-07-22
| [[Contae Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 1732
| 
| [[Siún Nic Gearailt]]
| 1971-09-14
| 
| [[An Fheothanach]]
|-
| style='text-align:right'| 1733
| 
| [[Sorcha Ní Ghuairim]]
| 1911-10-11
| 1976-12-24
| [[Roisín na Mainiach]]
|-
| style='text-align:right'| 1734
| [[Íomhá:Stella Steyn.jpg|center|128px]]
| [[Stella Steyn]]
| 1907-12-26
| 1987-07-21
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1735
| [[Íomhá:Stephanie Roche.jpg|center|128px]]
| [[Stephanie Zambra|Stephanie Roche]]
| 1989-06-13
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1736
| 
| [[Stephen Barrett]]
| 1913-12-26
| 1976-09-08
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1737
| [[Íomhá:Stephen Cluxton kick out 2012 cropped.jpg|center|128px]]
| [[Stiofán Cluxton]]
| 1981-12-17
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1738
| [[Íomhá:Seán MacBride circa 1947.jpg|center|128px]]
| [[Stephen Coughlan]]
| 1910-12-26
| 1994-12-20
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1739
| 
| [[Stephen Fuller]]
| 1900-01-01
| 1984
| [[Cill Flainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1740
| 
| [[Stephen Jordan]]
| 1886-12-26
| 1975-09-15
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1741
| [[Íomhá:Stephen McDonnell.jpg|center|128px]]
| [[Stephen McDonnell (iománaí)|Stephen McDonnell]]
| 1989-01-28
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1742
| 
| [[Stiofán Ó Cuív]]
| 1991-04-29
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1743
| [[Íomhá:Stephen Rice (footballer).jpg|center|128px]]
| [[Stephen Rice]]
| 1984-10-06
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1744
| [[Íomhá:Susan Denham 2014.jpg|center|128px]]
| [[Susan Denham]]
| 1945-05-07
| 
| [[Dumhach Thrá]]
|-
| style='text-align:right'| 1745
| [[Íomhá:Susan O'Keeffe 2014.png|center|128px]]
| [[Susan O'Keeffe]]
| 1960-09-18
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1746
| 
| [[Séadna Ó Móra]]
| 1993-03-09
| 
| [[Droichead Abhann Ó gCearnaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1747
| [[Íomhá:Séamus Callanan (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Séamas Ó Callanáin]]
| 1988-09-15
| 
| [[An Drom]]
|-
| style='text-align:right'| 1748
| 
| [[Séamus Doyle]]
| 1885
| 1971-04-30
| [[Inis Córthaidh]]
|-
| style='text-align:right'| 1749
| 
| [[Séamus Dwyer]]
| 1886-11-15
| 1922-12-20
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1750
| 
| [[Séamus Fitzgerald]]
| 1896-08-21
| 1972-07-23
| [[An Cóbh]]
|-
| style='text-align:right'| 1751
| [[Íomhá:Seamus Healy, Dec 2024 - (54192713966) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Séamus Healy]]
| 1950-08-09
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1752
| 
| [[Séamus Mac an Iomaire]]
| 1891-01-13
| 1967-11-15
| [[Maínis]]
|-
| style='text-align:right'| 1753
| 
| [[Seán Ó Loirgneáin]]
| 
| 
| ''[[:d:Q104328324|An Pháirc Gharbh]]''
|-
| style='text-align:right'| 1754
| 
| [[Síle Ní Bhraonáin]]
| 1983
| 
| [[An Spidéal]]
|-
| style='text-align:right'| 1755
| 
| [[Síle Seoige]]
| 1979-04-13
| 
| [[An Spidéal]]
|-
| style='text-align:right'| 1756
| [[Íomhá:TJ Reid from TJ Reid, Seán Kelly, Richie Hogan, Walter Walsh.jpg|center|128px]]
| [[T. S. Ó Maoildeirg]]
| 1987-11-16
| 
| [[Baile Héil]]
|-
| style='text-align:right'| 1757
| [[Íomhá:Tadhg Crowley 1924 Election Poster.jpg|center|128px]]
| [[Tadhg Crowley]]
| 1890-05-01
| 1970-03-12
| [[Baile an Londraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1758
| [[Íomhá:Tadhg O Donnchadha 1902.jpg|center|128px]]
| [[Tadhg Ó Donnchadha]]
| 1874&lt;br/&gt;1874-09-04
| 1949&lt;br/&gt;1949-09-21
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1759
| 
| [[Tommy Tiernan]]
| 1969-06-16
| 
| [[An Uaimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1760
| 
| [[Terry Brennan]]
| 1942-05-24
| 2020-06-19
| [[Cairlinn]]
|-
| style='text-align:right'| 1761
| [[Íomhá:ThomasBracken-NZ.JPG|center|128px]]
| [[Thomas Bracken]]
| 1843-12-21
| 1898-02-16
| [[Cluain Eois]]
|-
| style='text-align:right'| 1762
| 
| [[Thomas Burke (An Clár)|Thomas Burke]]
| 1908-06-10
| 1951-11-20
| [[Sráid na Cathrach]]
|-
| style='text-align:right'| 1763
| [[Íomhá:Thomas Byrne.jpg|center|128px]]
| [[Thomas Byrne (An Mhí Thoir)|Thomas Byrne]]
| 1977-06-01
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 1764
| [[Íomhá:Thomas Davis Young Irelander.JPG|center|128px]]
| [[Tomás Dáibhis]]
| 1814-10-14
| 1845-09-16
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 1765
| 
| [[Thomas Dunne]]
| 1926-03-10
| 1990-08-03
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1766
| [[Íomhá:TF O'Higgins, 1933.png|center|128px]]
| [[Thomas F. O'Higgins]]
| 1890-04-08
| 1953-11-01
| [[An Sráidbhaile, Contae Laoise|An Sráidbhaile]]
|-
| style='text-align:right'| 1767
| 
| [[Thomas Finlay (Cumann na nGaedheal)|Thomas Finlay]]
| 1893-10-11
| 1932-11-22
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1768
| 
| [[Thomas Harris]]
| 1895
| 1974-02-18
| [[Contae Chill Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 1769
| [[Íomhá:ThomasHunter.jpg|center|128px]]
| [[Thomas Hunter]]
| 1885
| 1932-03-11
| [[Baile Chaisleáin an Róistigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1770
| 
| [[Thomas Hussey]]
| 1936-01-25
| 2024-01-21
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1771
| 
| [[Thomas J. Fitzpatrick (Baile Átha Cliath)|Thomas J. Fitzpatrick]]
| 1926-07-29
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1772
| 
| [[Thomas Meaney]]
| 1931-08-11
| 2022
| [[Sráid an Mhuilinn]]
|-
| style='text-align:right'| 1773
| [[Íomhá:Irish nationalist politician Thomas O'Donnell.png|center|128px]]
| [[Tomás Ó Domhnaill (polaiteoir náisiúnach Éireannach)]]
| 1871-11-30
| 1943-06-11
| [[An Baile Dubh, Contae Chiarraí (Clann Mhuiris)|An Baile Dubh]]
|-
| style='text-align:right'| 1774
| 
| [[Thomas O'Donoghue]]
| 1890
| 20th century
| [[Cathair Saidhbhín]]
|-
| style='text-align:right'| 1775
| 
| [[Thomas O'Mahony]]
| 
| 1924-07-20
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1776
| [[Íomhá:Thomas Pringle politician.jpg|center|128px]]
| [[Thomas Pringle]]
| 1967-08-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1777
| [[Íomhá:MADDEN(1888) p370 THOMAS RUSSEL.jpg|center|128px]]
| [[Tomás Ruiséil (reibiliúnach)|Tomás Ruiséil]]
| 1767-11-21
| 1803-10-21
| [[Drom Átháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1778
| [[Íomhá:Thomas Ryan.jpg|center|128px]]
| [[Tomás Ó Riain]]
| 1989-09-19
| 
| [[Tulach an Iarainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1779
| 
| [[Thomas Tynan]]
| 1859
| 1953-09-24
| [[Baile Briotáis]]
|-
| style='text-align:right'| 1780
| 
| [[Timmy McCarthy]]
| 1977-09-07
| 
| [[Caisleán Ó Liatháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1781
| 
| [[Timothy O'Connor]]
| 1906-10-01
| 1986-07-21
| [[Cill Orglan]]
|-
| style='text-align:right'| 1782
| 
| [[Timothy O'Sullivan (Fianna Fáil)|Timothy O'Sullivan]]
| 1899-07-26
| 1971-03-03
| [[Beanntraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1783
| [[Íomhá:Timothy Quill 1930.jpg|center|128px]]
| [[Timothy Quill]]
| 1901-05-09
| 1960-06-10
| [[Cluain Droichead]]
|-
| style='text-align:right'| 1784
| [[Íomhá:Toiréasa Ferris 2013 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Toiréasa Ferris]]
| 1980-03-24
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1785
| 
| [[Tom Barry (T.D., Fine Gael)|Tom Barry]]
| 1968-10-10
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1786
| 
| [[Tom Clancy|Q7815327]]
| 1924-10-29
| 1990-11-07
| [[Carraig na Siúire]]
|-
| style='text-align:right'| 1787
| 
| [[Tom Condon]]
| 1987-11-09
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1788
| 
| [[Tom Fleming]]
| 1951-02
| 
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 1789
| [[Íomhá:Tom Kettle.jpg|center|128px]]
| [[Tom Kettle]]
| 1880-02-09
| 1916-09-09
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1790
| 
| [[Tom Leonard]]
| 1924-05-30
| 2004-03-05
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1791
| 
| [[Tom McEllistrim (1894–1973)|Tom McEllistrim]]
| 1894-10-14
| 1973-12-04
| [[Lios Tuathail]]
|-
| style='text-align:right'| 1792
| 
| [[Tom Murphy]]
| 1935-02-23
| 2018-05-15
| [[Tuaim]]
|-
| style='text-align:right'| 1793
| 
| [[Tom O'Reilly (An Cabhán)|Tom O'Reilly]]
| 1915-08-06
| 1995-02-01
| [[Cill na Seanrátha]]
|-
| style='text-align:right'| 1794
| 
| [[Tom Sailí Ó Flaithearta]]
| 1931
| 2021-04-15
| [[An Cheathrú Rua]]
|-
| style='text-align:right'| 1795
| 
| [[Tomás Ó Doinn]]
| 1974-05-21
| 
| [[Tuaim Uí Mheára]]
|-
| style='text-align:right'| 1796
| 
| [[Tommy Griffin]]
| 1978-04-12
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1797
| [[Íomhá:Tommy Walsh.jpg|center|128px]]
| [[Tomás Breathnach (peileadóir)|Tomás Breathnach]]
| 1988-02-26
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1798
| 
| [[Tomás Mac Eoin]]
| 1937
| 
| [[An Cheathrú Rua]]
|-
| style='text-align:right'| 1799
| 
| [[Tomás Ó Flatharta]]
| 
| 
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1800
| 
| [[Antóin de Brún]]
| 1973-07-01
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1801
| 
| [[Antoine Ó Ceallaigh]]
| 1993-12-15
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 1802
| 
| [[Tónaí Mac Taidhg]]
| 1946-01
| 
| [[Cloich na Coillte]]
|-
| style='text-align:right'| 1803
| 
| [[Tony Mulcahy]]
| 1959-04-12
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1804
| 
| [[Treasa Ní Cheannabháin]]
| 1953
| 
| [[Cill Chiaráin]]
|-
| style='text-align:right'| 1805
| 
| [[Trevor Mac Goill]]
| 1975
| 
| [[An Scrín, Contae na Mí|An Scrín]]
|-
| style='text-align:right'| 1806
| [[Íomhá:Bishop Trevor Williams.jpg|center|128px]]
| [[Trevor Williams (easpag)|Trevor Williams]]
| 1948
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1807
| 
| [[Uileog de Búrca]]
| 1829-12-29
| 1887-11-22
| [[Caisleán an Bharraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1808
| 
| [[Val Mulkerns]]
| 1925-02-14
| 2018-03-10
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1809
| [[Íomhá:Dr Vincent White in his Mayoral robes.jpg|center|128px]]
| [[Vincent White]]
| 1885
| 1958-12-14
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1810
| 
| [[Vincent Woods]]
| 1960
| 
| [[Contae Liatroma]]
|-
| style='text-align:right'| 1811
| 
| [[Uaitéar Ó Maicín|Walter Macken]]
| 1915-05-03
| 1967-04-22
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1812
| [[Íomhá:Walter Walsh (hurler) cropped.jpg|center|128px]]
| [[Ualtar Breathnach]]
| 1991-05-25
| 
| [[Ros Bearrcon]]
|-
| style='text-align:right'| 1813
| [[Íomhá:Wilhelmina Geddes.jpg|center|128px]]
| [[Wilhelmina Geddes]]
| 1887
| 1955
| [[Liatroim]]
|-
| style='text-align:right'| 1814
| 
| [[Uilliam Ó Domhnaill]]
| 16th century
| 1628-07-11
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1815
| 
| [[William Davin]]
| 1890-02
| 1956-03-01
| [[Ráth Domhnaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1816
| 
| [[William Desmond]]
| 
| 1941-09-05
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1817
| 
| [[William Duffy]]
| 1865-04-07
| 1945-01-01
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1818
| 
| [[William Frederick Wakeman]]
| 1822
| 1900
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1819
| 
| [[William Higgins]]
| 1763
| 1825
| [[Cúil Mhuine]]
|-
| style='text-align:right'| 1820
| [[Íomhá:William James MacNeven.jpg|center|128px]]
| [[William James MacNeven]]
| 1763-03-21
| 1841-07-12
| [[Eachroim, Contae na Gaillimhe|Eachroim]]
|-
| style='text-align:right'| 1821
| 
| [[William O'Donnell]]
| 
| 1947-02-04
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1822
| 
| [[William Redmond]]
| 1886
| 1932-04-17
| [[Contae Phort Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1823
| 
| [[William Sears]]
| 1868
| 1929-03-23
| [[An Éill]]
|-
| style='text-align:right'| 1824
| [[Íomhá:Sean O'Faolain, W. Stockley, D.Corkery, Tilly Fleischmann, Fr Patrick MacSwiney, Germaine Stockley, Aloys Fleischmann, visitors,1929.JPG|center|128px]]
| [[William Stockley]]
| 1859-06-29
| 1943-07-22
| [[Teach Mealóg]]
|-
| style='text-align:right'| 1825
| 
| [[Willie O'Dwyer]]
| 1984-04-04
| 
| [[Muileann an Bhata]]
|-
| style='text-align:right'| 1826
| [[Íomhá:Major William Redmond bust, Wexford city.jpg|center|128px]]
| [[Liam Mac Réamoinn|Willie Redmond]]
| 1861-04-15
| 1917-06-07
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 1827
| 
| [[Áine Collins]]
| 1969-09-01
| 
| [[Bántír]]
|-
| style='text-align:right'| 1828
| 
| [[Éamon Rooney]]
| 
| 1993-11-09
| [[Contae Bhaile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1829
| 
| [[Éamonn Mac Thomáis]]
| 1927-01-13
| 2002-08-16
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1830
| 
| [[Éanna Ní Lamhna]]
| 1950
| 
| [[Baile an Ghearlánaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1831
| 
| [[Éilís Ní Dhuibhne]]
| 1954-02-22
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1832
| [[Íomhá:UnaOHagan-1Web.jpg|center|128px]]
| [[Úna O'Hagan]]
| 1962
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1833
| [[Íomhá:2018 Helen McEntee (39947643565) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Helen McEntee|Eiléana Nic an tSaoi]]
| 1986-06-08
| 
| [[An Uaimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1834
| [[Íomhá:St. Mary's Collegiate College Church, Youghal, Co. Cork.JPG|center|128px]]
| [[Michael Jones (saighdiúir)|Michael Jones]]
| 1606
| 1649-03-09
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 1835
| 
| [[Paul Doolin]]
| 1963-03-26
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1836
| 
| [[Kieran Cremin]]
| 
| 
| [[Cill Airne]]
|-
| style='text-align:right'| 1837
| 
| [[Hector Ó hEochagáin]]
| 1969-08-17
| 
| [[An Uaimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1838
| 
| [[Nollaig Ó hÍcí]]
| 1980-12-12
| 
| ''[[:d:Q5315564|Dún Iomagáin]]''
|-
| style='text-align:right'| 1839
| 
| [[Noel Harrington]]
| 1970-12-24
| 
| [[Baile Chaisleáin Bhéarra]]
|-
| style='text-align:right'| 1840
| 
| [[Gearóid Mac Cuinneagáin]]
| 1961-08-30
| 
| ''[[:d:Q17104710|An Tóchar]]''
|-
| style='text-align:right'| 1841
| 
| [[Ronan Hussey]]
| 
| 
| [[An tSnaidhm]]
|-
| style='text-align:right'| 1842
| [[Íomhá:Terry Cavanagh (developer) picture.jpg|center|128px]]
| [[Terry Cavanagh]]
| 1984
| 
| [[Tigh Damhnata]]
|-
| style='text-align:right'| 1843
| 
| [[William Bowles]]
| 1705&lt;br/&gt;1714
| 1780-08-25
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1844
| [[Íomhá:John Boyle O'Reilly cph.3a38519.jpg|center|128px]]
| [[John Boyle O'Reilly]]
| 1844-06-28
| 1890-08-10
| [[Contae na Mí]]
|-
| style='text-align:right'| 1845
| 
| [[Beairtle Ó Conaire]]
| 
| 
| [[Ros Muc]]
|-
| style='text-align:right'| 1846
| [[Íomhá:BiddyJenkinson.jpg|center|128px]]
| [[Biddy Jenkinson]]
| 1949
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1847
| [[Íomhá:Portrait of Singer Big Tom (Nov 2004).jpg|center|128px]]
| [[Big Tom]]
| 1936-09-18
| 2018-04-17
| [[Baile na Lorgan]]
|-
| style='text-align:right'| 1848
| 
| [[Breandán Delap]]
| 1965
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 1849
| [[Íomhá:Brendan Griffin, T.D. Fine Gael (cropped).JPG|center|128px]]
| [[Brendan Griffin]]
| 1982-03-14
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1850
| 
| [[Brian Walsh]]
| 1972-09-28
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1851
| 
| [[Colm Mac Séalaigh]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1852
| [[Íomhá:Davy-fitzgerald-sf.jpg|center|128px]]
| [[Daithí Mac Gearailt]]
| 1971-08-02
| 
| [[Droichead Abhann Ó gCearnaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1853
| [[Íomhá:Doimnic Mac Giolla Bhríde.jpg|center|128px]]
| [[Doimnic Mac Giolla Bhríde]]
| 
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 1854
| 
| [[Dymphna Lonergan]]
| 1949
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1855
| 
| [[Dáithí Ó hÓgáin]]
| 1949
| 2011
| [[An Brú]]
|-
| style='text-align:right'| 1856
| 
| [[Dáithí Mac Cárthaigh]]
| 
| 
| [[Inis Córthaidh]]
|-
| style='text-align:right'| 1857
| 
| [[Dáibhí de Barra]]
| 1758
| 1851
| [[Carraig Thuathail]]
|-
| style='text-align:right'| 1858
| 
| [[Déaglán Collinge]]
| 1949
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1859
| 
| [[Domhnall Ó Conchubhair]]
| 1847
| 1930-09-27
| ''[[:d:Q104300976|An Cnoc Dubh]]''
|-
| style='text-align:right'| 1860
| 
| [[Eibhlín Ní Chathailriabhaigh]]
| 1910-06-01
| 2001-06-07
| [[Domhnach Broc]]
|-
| style='text-align:right'| 1861
| 
| [[Eilís Ní Dheá]]
| 
| 
| [[An Tulach (An Clár)|An Tulach]]
|-
| style='text-align:right'| 1862
| 
| [[Eoghan Mac Giolla Bhríde]]
| 
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 1863
| 
| [[Fionn Mac Cumhaill (scríbhneoir)|Fionn Mac Cumhaill]]
| 1885-06-23
| 1965-08-07
| ''[[:d:Q104348887|Leitir Catha]]''
|-
| style='text-align:right'| 1864
| 
| [[Jackie Mac Donncha]]
| 1946
| 
| [[Cill Chiaráin]]
|-
| style='text-align:right'| 1865
| 
| [[Liam Mac Amhlaigh]]
| 
| 
| [[Contae Chill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1866
| 
| [[Maidhc Dainín Ó Sé]]
| 1942-02-02
| 2013-08-29
| [[Baile na nGall, Contae Chiarraí|Baile na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1867
| 
| [[Mark Geary]]
| 1971-01-31
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1868
| [[Íomhá:Maureen O'Sullivan (official portrait).jpg|center|128px]]
| [[Maureen O'Sullivan (polaiteoir)|Maureen O'Sullivan]]
| 1951-03-10
| 
| [[An Port Thoir]]
|-
| style='text-align:right'| 1869
| 
| [[Micheál Ó Cuaig]]
| 1950
| 
| ''[[:d:Q112619831|Aill na Brón]]''
|-
| style='text-align:right'| 1870
| 
| [[Máire Ní Scolaí]]
| 1909-05-24
| 1985-06-28
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1871
| 
| [[Máirtín Ó Corrbuí]]
| 1912-11-17
| 2002-05-08
| ''[[:d:Q104314882|An Pháirc Bhuí]]''
|-
| style='text-align:right'| 1872
| 
| [[Máirtín Óg Mac Donncha]]
| 
| 
| [[An Cheathrú Rua]]
|-
| style='text-align:right'| 1873
| 
| [[Máirín Ní Rodaigh]]
| 
| 1965-10
| [[An Cabhán]]
|-
| style='text-align:right'| 1874
| 
| [[Mícheál W. Ó Murchú]]
| 
| 
| [[Ráth Chormaic]]
|-
| style='text-align:right'| 1875
| 
| [[Mícheál Breathnach]]
| 1881-09-16
| 1908-09-28
| [[An Lochán Beag, Contae na Gaillimhe|An Lochán Beag]]
|-
| style='text-align:right'| 1876
| 
| [[Mícheál de Barra]]
| 
| 
| [[Cill Fhionnúrach]]
|-
| style='text-align:right'| 1877
| 
| [[Mícheál Ó Bréartúin]]
| 1930
| 2011
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1878
| 
| [[Niall Ó Ciosáin]]
| 1960
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1879
| [[Íomhá:Nell Ní Chróinín 2014.jpg|center|128px]]
| [[Nell Ní Chróinín]]
| 1990
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1880
| 
| [[Niall Ó Cárthaigh]]
| 1981-09-01
| 
| [[Carraig Thuathail]]
|-
| style='text-align:right'| 1881
| 
| [[Paddy Bushe]]
| 1948
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1882
| 
| [[Patsy Ó Ceannabháin]]
| 1943
| 1998
| [[Ros Muc]]
|-
| style='text-align:right'| 1883
| 
| [[Peadar Ó hUallaigh]]
| 1950
| 
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 1884
| 
| [[Paul Seevers]]
| 1969
| 
| [[Sligeach]]
|-
| style='text-align:right'| 1885
| 
| [[Páraic Breathnach]]
| 1956
| 
| ''[[:d:Q65391591|Carna]]''
|-
| style='text-align:right'| 1886
| 
| [[Pádraig Mac Suibhne]]
| 1942-02-23
| 2020-03-24
| ''[[:d:Q104348490|Beitheach]]''
|-
| style='text-align:right'| 1887
| 
| [[Pádraig Standún]]
| 1946
| 
| ''[[:d:Q62035956|Baile Dhabhac]]''
|-
| style='text-align:right'| 1888
| 
| [[Pádraig Ó Baoighill]]
| 1932-11-15
| 2024-06-21
| [[Rann na Feirste]]
|-
| style='text-align:right'| 1889
| 
| [[Pádraig Ó Cíobháin]]
| 1951-03-12
| 
| [[Baile an Fheirtéaraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1890
| 
| [[Pádraic Óg Ó Conaire]]
| 1893-03-11
| 1971-08-05
| ''[[:d:Q104321570|An Turlach Beag]]''
|-
| style='text-align:right'| 1891
| 
| [[Pól Ó Gallchóir]]
| 
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 1892
| 
| [[Regina Uí Chollatáin]]
| 
| 
| [[Leitir Ceanainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1893
| 
| [[Seosamh Ó Cuaig]]
| 
| 
| ''[[:d:Q112619831|Aill na Brón]]''
|-
| style='text-align:right'| 1894
| 
| [[Seán Ó Curraoin]]
| 
| 
| [[Bearna]]
|-
| style='text-align:right'| 1895
| [[Íomhá:Seán Ó Cuirreáin.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Cuirreáin]]
| 
| 
| [[Gort an Choirce]]
|-
| style='text-align:right'| 1896
| 
| [[Seán Ó Ruadháin]]
| 1883-02-20
| 1966-06-22
| [[Gaoth Sáile]]
|-
| style='text-align:right'| 1897
| [[Íomhá:Stephen Donnelly 2016.jpg|center|128px]]
| [[Stephen Donnelly]]
| 1975-12-14
| 
| [[Deilgne]]
|-
| style='text-align:right'| 1898
| 
| [[Séamas Mac Annaidh]]
| 1961
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1899
| 
| [[Tadhg Gaelach Ó Súilleabháin]]
| 1715
| 1795
| [[Tuar na Fola]]
|-
| style='text-align:right'| 1900
| [[Íomhá:Tony McLoughlin.jpg|center|128px]]
| [[Tony McLoughlin]]
| 1949-01-19
| 
| [[Sligeach]]
|-
| style='text-align:right'| 1901
| 
| [[Torlach Mac Con Midhe]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1902
| 
| [[Énrí Ó Muirgheasa]]
| 1874-01-14
| 1945-08-13
| ''[[:d:Q65558304|An Caisleán Thoir]]''
|-
| style='text-align:right'| 1903
| 
| [[Neasa Ní Chinnéide]]
| 1952
| 
| [[Baile an Mhúraigh, Paróiste Mórdhach|Baile an Mhúraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1904
| [[Íomhá:Mary A. Sadlier (A ROUND TABLE, 1897).png|center|128px]]
| [[Mary Anne Sadlier]]
| 1820-12-31
| 1903-04-05
| [[Muinchille]]
|-
| style='text-align:right'| 1905
| 
| [[Kit Ahern]]
| 1915-01-13
| 2007-12-27
| [[Áth an tSléibhe]]
|-
| style='text-align:right'| 1906
| 
| [[Seán Ó Conghaile]]
| 1948-06-14
| 
| [[Leitir Móir]]
|-
| style='text-align:right'| 1907
| [[Íomhá:Michael Colreavy 2011.jpg|center|128px]]
| [[Michael Colreavy]]
| 1948-09
| 
| [[Sligeach]]
|-
| style='text-align:right'| 1908
| 
| [[Neil Ronan]]
| 1979-09-01
| 
| [[Bealach Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 1909
| 
| [[Nicky McFadden]]
| 1962-12-25
| 2014-03-25
| [[Baile Átha Luain]]
|-
| style='text-align:right'| 1910
| 
| [[Tadhg Dall Ó hUiginn]]
| 1550
| 1591-03
| [[Cúige Chonnacht]]
|-
| style='text-align:right'| 1911
| 
| [[Tomás Ó Néill Ruiséal]]
| 1828
| 1908
| [[An Móta]]
|-
| style='text-align:right'| 1912
| 
| [[Mary Elizabeth Byrne]]
| 1880-07-02
| 1931-01-19
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1913
| [[Íomhá:Paul Flynn cropped.jpg|center|128px]]
| [[Pól Ó Floinn]]
| 1986-07-08
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1914
| 
| [[Anraí Ó Riain]]
| 1957-04-07
| 2020-11-24
| ''[[:d:Q4222952|Clárach]]''
|-
| style='text-align:right'| 1915
| 
| [[Seosamh Ó Ceocháin]]
| 1918
| 1988-01-16
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1916
| [[Íomhá:Jennie Wyse Power.jpg|center|128px]]
| [[Jennie Wyse Power]]
| 1858-05-01
| 1941-01-05
| [[Bealach Conglais]]
|-
| style='text-align:right'| 1917
| [[Íomhá:Sir.James.Ware.png|center|128px]]
| [[James Ware]]
| 1594-11-26
| 1666-12-01
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1918
| [[Íomhá:Doireann Ní Ghríofa, 2023.jpg|center|128px]]
| [[Doireann Ní Ghríofa]]
| 1981-04-29
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1919
| [[Íomhá:Michael Donnellan, circa 1944.jpg|center|128px]]
| [[Michael Donnellan]]
| 1900
| 1964-09-27
| [[Dún Mór, Contae na Gaillimhe|Dún Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 1920
| 
| [[Mícheál Ó Lócháin|Micheál Ó Lócháin]]
| 1836-09-29
| 1899-01-10
| ''[[:d:Q104326011|Currach an Doire]]''
|-
| style='text-align:right'| 1921
| 
| [[Joseph MacBride]]
| 1860
| 1938-01-01
| [[Contae Mhaigh Eo]]
|-
| style='text-align:right'| 1922
| [[Íomhá:Tom O'Sullivan (2009).jpg|center|128px]]
| [[Tom O'Sullivan]]
| 1978-11-15
| 
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1923
| 
| [[Keith Hanley]]
| 1993-08-15
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1924
| 
| [[Louis Dalton]]
| 1862-09-20
| 1945-01-13
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1925
| 
| [[Hugh Law]]
| 1872&lt;br/&gt;1872-07-28
| 1943-04-01&lt;br/&gt;1943-04-02
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1926
| 
| [[James Crowley]]
| 1880
| 1946-01-21
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 1927
| 
| [[Francis Bulfin]]
| 1874-02-12
| 1951-03-22
| [[Contae Uíbh Fhailí]]
|-
| style='text-align:right'| 1928
| [[Íomhá:Bridget Mary Redmond, circa 1930s (retouched).png|center|128px]]
| [[Bridget Redmond]]
| 1905
| 1952-05-03
| [[An Currach]]
|-
| style='text-align:right'| 1929
| 
| [[John Horgan]]
| 1876
| 1955-06-27
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1930
| 
| [[Patrick Egan]]
| 1891
| 1960-04-28
| [[Tulach Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 1931
| 
| [[Michael Kilroy]]
| 1884-09-14
| 1962-12-23
| [[Baile Uí Fhiacháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1932
| 
| [[Michael Kennedy (An Longfort)|Michael Kennedy]]
| 1897-03-01
| 1965-02-14
| [[Baile na gCros (Contae na hIermhí)|Baile na gCros (Contae na hIarmhí)]]
|-
| style='text-align:right'| 1933
| [[Íomhá:Peter Paul Galligan.jpg|center|128px]]
| [[Paul Galligan]]
| 1888-06-20
| 1966-12-14
| [[Carraig Álainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1934
| 
| [[John Butler]]
| 1891
| 1968-02-16
| [[Béal na Molt]]
|-
| style='text-align:right'| 1935
| 
| [[Rosie Hackett]]
| 1893-07-25&lt;br/&gt;1883
| 1976-05-04&lt;br/&gt;1976-07-04
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1936
| 
| [[Noel Lemass, Óg|Noel Lemass]]
| 1929-02-14
| 1976-04-13
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1937
| 
| [[Martin Corry]]
| 1890-12-12
| 1979-02-14
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1938
| [[Íomhá:Jackmurphy.jpg|center|128px]]
| [[Jack Murphy]]
| 1920
| 1984-07-11
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1939
| 
| [[Jack McQuillan]]
| 1920-08-30
| 1998-03-08
| [[Béal Átha Feorainne]]
|-
| style='text-align:right'| 1940
| 
| [[Michael O'Halloran]]
| 1933-08-20
| 1999-11-29
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 1941
| 
| [[David Kent]]
| 1867-02-02
| 1930-11
| [[Caisleán Ó Liatháin]]
|-
| style='text-align:right'| 1942
| 
| [[Joseph MacDonagh]]
| 1883-05-18
| 1922-12-25
| [[Cloch Shiurdáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1943
| 
| [[Ellen O'Leary]]
| 1831
| 1889
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 1944
| 
| [[Harry Colley]]
| 1891-02-21
| 1972-01-18
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1945
| 
| [[Críostóir Ó Floinn]]
| 1927-12-18
| 2023-10-09
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 1946
| 
| [[Don Cockburn]]
| 1930-03-13
| 2017-09-05
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1947
| 
| [[Jim Corr (polaiteoir)|Jim Corr]]
| 1934-01-25
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1948
| 
| [[James White]]
| 1938-01-02
| 2014-09-02
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 1949
| 
| [[Tony Scannell]]
| 1945-08-14
| 2020-05-26
| [[Cionn tSáile]]
|-
| style='text-align:right'| 1950
| 
| [[Jim Fahy]]
| 1946
| 2022
| [[Baile Locha Riach]]
|-
| style='text-align:right'| 1951
| 
| [[Patrick Gallagher]]
| 1946-12-01
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1952
| 
| [[Henry Abbott]]
| 1947-12-18
| 
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 1953
| [[Íomhá:Yvonne Farrell at arcVision 2015.jpg|center|128px]]
| [[Yvonne Farrell]]
| 1951
| 
| [[Tulach Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 1954
| [[Íomhá:Lorraine Higgins, Feb 2014 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Lorraine Higgins]]
| 1979-08-03
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 1955
| 
| [[John Kelly]]
| 1960-02-02
| 
| [[Baile an Tobair, Contae Ros Comáin|Baile an Tobair]]
|-
| style='text-align:right'| 1956
| 
| [[Mary Mooney]]
| 1958-12-01
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1957
| 
| [[Thomas Nagle]]
| 
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1958
| 
| [[Seosamh Ó Cuana]]
| 1965-03-17
| 
| [[An Ballán]]
|-
| style='text-align:right'| 1959
| 
| [[John Fitzgibbon]]
| 1967-05-06
| 
| [[An Linn Dubh]]
|-
| style='text-align:right'| 1960
| 
| [[Imelda Henry]]
| 1967-03-05
| 
| [[Contae Shligigh]]
|-
| style='text-align:right'| 1961
| 
| [[Cathal Barrett]]
| 1993-07-21
| 
| ''[[:d:Q4499047|Mainistir na Croiche]]''
|-
| style='text-align:right'| 1962
| 
| [[Mícheál Ó Cathail]]
| 1989-01-03
| 
| [[Dúrlas Éile|Durlas]]
|-
| style='text-align:right'| 1963
| [[Íomhá:Johnny Coen (2013).jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Comdhain]]
| 1991-03-19
| 
| [[Béal Átha na Sluaighe]]
|-
| style='text-align:right'| 1964
| 
| [[Jake Ó Diolúin]]
| 1992
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1965
| 
| [[Shay Byrne]]
| 1973
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1966
| 
| [[Marc Eilís]]
| 1990-08-26
| 
| [[Sráid an Mhuilinn]]
|-
| style='text-align:right'| 1967
| 
| [[Iásón Mac Giollarnáth]]
| 1993-12-22
| 
| [[An tAonach]]
|-
| style='text-align:right'| 1968
| 
| [[Domhnall Caomhánach]]
| 1140
| 1175
| [[Cúige Laighean]]
|-
| style='text-align:right'| 1969
| 
| [[Nicolás Bhailís]]
| 1548
| 1585-12-14
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 1970
| 
| [[Éamonn Ó Dochartaigh]]
| 1990s
| 
| [[Leitir Ceanainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1971
| [[Íomhá:2022-08-21 European Championships 2022 – Men's 800 Metres by Sandro Halank–032.jpg|center|128px]]
| [[Mark English]]
| 1993-03-18
| 
| [[Leitir Ceanainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1972
| 
| [[Séamus Ó hAirtnéada]]
| 1990-07-17
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 1973
| 
| [[Peter Duggan]]
| 1993
| 
| ''[[:d:Q15964429|Cluaine]]''
|-
| style='text-align:right'| 1974
| 
| [[Daithí Mac an Oirchinnigh]]
| 1992-12-07
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 1975
| 
| [[Lorcán Mac Lochlainn]]
| 1989-11-14
| 
| [[Ceann Toirc]]
|-
| style='text-align:right'| 1976
| [[Íomhá:Paul Murphy (hurler) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Pól Ó Murchú]]
| 1989-01-01
| 
| [[Dún Feart]]
|-
| style='text-align:right'| 1977
| 
| [[Seán Ó Dónaill]]
| 1994-06-15
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 1978
| [[Íomhá:John O'Dwyer (2014).jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó Duibhir]]
| 1991-09-17
| 
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 1979
| [[Íomhá:Luke O'Farrell (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Lúcás Ó Fearghaill]]
| 1990-02-25
| 
| [[Mainistir na Corann]]
|-
| style='text-align:right'| 1980
| 
| [[Roibeard Ó Sé]]
| 1990-07-20
| 
| [[Carraig Uí Leighin]]
|-
| style='text-align:right'| 1981
| 
| [[Nioclás Mac Uaid]]
| 1989-06-12
| 
| [[Eifinn]]
|-
| style='text-align:right'| 1982
| 
| [[Shane Ó Carthaigh]]
| 1994-09-28
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1983
| [[Íomhá:Hozier Troubadour West Hollywood.jpg|center|128px]]
| [[Hozier]]
| 1990-03-17
| 
| [[Bré]]
|-
| style='text-align:right'| 1984
| 
| [[Marc Mac Aodh]]
| 1990-08-22
| 
| [[Leitir Ceanainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1985
| 
| [[James O'Donoghue]]
| 1990-06-19
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 1986
| 
| [[Pádraig Breathnach]]
| 1992-03-12
| 
| [[Tulach Ruáin]]
|-
| style='text-align:right'| 1987
| 
| [[Pól Ó Mainnín]]
| 1993-05-25
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1988
| 
| [[Eímear Noone]]
| 1970s
| 
| [[Cill Chonaill]]
|-
| style='text-align:right'| 1989
| 
| [[Máel Sechnaill mac Máele Ruanaid]]
| 
| 862
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 1990
| [[Íomhá:Sean-canney-3.jpg|center|128px]]
| [[Seán Canney]]
| 1960-04-06
| 
| ''[[:d:Q4882077|Béal Chláir]]''
|-
| style='text-align:right'| 1991
| [[Íomhá:Dublin footballer Jonny Cooper at the RDS Arena cropped.jpg|center|128px]]
| [[Seán Cúipéir]]
| 1989-11-04
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1992
| 
| [[John Kennedy (peileadóir)]]
| 20th century
| 
| ''[[:d:Q55437286|Eas Daoi]]''
|-
| style='text-align:right'| 1993
| [[Íomhá:Odhranmacniallais cropped.jpg|center|128px]]
| [[Odhrán Mac Niallais]]
| 1992-08-12
| 
| [[Leitir Ceanainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1994
| [[Íomhá:Jack McCaffrey (2013).jpg|center|128px]]
| [[Seán Mac Gafraidh (peileadóir)|Seán Mac Gafraidh]]
| 1993-10-19
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 1995
| [[Íomhá:Neil Mc Gee Donegal GAA.png|center|128px]]
| [[Niall Mac Aoidh]]
| 1985-11-13
| 
| [[Leitir Ceanainn]]
|-
| style='text-align:right'| 1996
| 
| [[Conor McManus]]
| 
| 
| [[Muineachán]]
|-
| style='text-align:right'| 1997
| [[Íomhá:Brendan McCahey live performance 2014-07-14 20-23.jpg|center|128px]]
| [[Brendan McCahey]]
| 1976
| 
| ''[[:d:Q4319146|Machaire Cluana]]''
|-
| style='text-align:right'| 1998
| 
| [[Séamus de Barra]]
| 1990-06-29
| 
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 1999
| 
| [[Rós Ní Mhaonaigh]]
| 1740
| 1798
| [[Contae na Mí]]
|-
| style='text-align:right'| 2000
| [[Íomhá:Grace O'Sullivan.jpg|center|128px]]
| [[Grace O'Sullivan|Grace O’Sullivan]]
| 1962-03-08
| 
| [[Trá Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 2001
| 
| [[Déin Mac Concharraige]]
| 1990-02-26
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2002
| 
| [[Stephen Walsh]]
| 1985-12-20
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2003
| 
| [[Ailéin Ó Ceadagáin]]
| 1993-05-17
| 
| [[Dúglas]]
|-
| style='text-align:right'| 2004
| [[Íomhá:Lynn Boylan (Lynn Ní Bhaoigheallain).jpg|center|128px]]
| [[Lynn Boylan]]
| 1976-11-29
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2005
| [[Íomhá:Damien Cahalane cropped.jpg|center|128px]]
| [[Damien Cahalane]]
| 1992-08-10
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2006
| [[Íomhá:Ruth Coppinger.jpg|center|128px]]
| [[Ruth Coppinger]]
| 1967-04-18
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2007
| 
| [[Áistín Ó Gliasáin]]
| 1995-06-27
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 2008
| [[Íomhá:Gabrielle McFadden.jpg|center|128px]]
| [[Gabrielle McFadden]]
| 1967-04-09
| 
| [[Baile Átha Luain]]
|-
| style='text-align:right'| 2009
| [[Íomhá:Liadh Ní Riada MLA Oct 2018 (close cropped).jpg|center|128px]]
| [[Liadh Ní Riada]]
| 1966-11-28
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2010
| [[Íomhá:Roderic O'Gorman.jpg|center|128px]]
| [[Roderic O’Gorman]]
| 1982-12-12
| 
| [[Mullach Eadrad]]
|-
| style='text-align:right'| 2011
| [[Íomhá:Edith Anne Stoney.jpg|center|128px]]
| [[Edith Anne Stoney]]
| 1869-01-06
| 1938-06-25
| [[Droichead na Dothra]]
|-
| style='text-align:right'| 2012
| 
| [[Joseph Cooper Walker]]
| 1761
| 1810-04-12
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2013
| 
| [[Seán Mac Mathúna]]
| 1936
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 2014
| [[Íomhá:Donall o healai 2020 1.jpg|center|128px]]
| [[Dónall Ó Héalaí]]
| 1987
| 
| [[Indreabhán]]
|-
| style='text-align:right'| 2015
| [[Íomhá:Portrait of John D’Alton P6048.jpg|center|128px]]
| [[John D'Alton (staraí)|John D'Alton]]
| 1792
| 1867
| [[Contae na hIarmhí]]
|-
| style='text-align:right'| 2016
| 
| [[Killian Burke]]
| 1993-01-09
| 
| [[Mainistir na Corann]]
|-
| style='text-align:right'| 2017
| 
| [[Lee Chin]]
| 1992-10-08
| 
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 2018
| [[Íomhá:Brian Lawton (hurler).jpg|center|128px]]
| [[Brian Ó Lachtnáin]]
| 1992-12-09
| 
| [[Baile na Martra]]
|-
| style='text-align:right'| 2019
| 
| [[Rónán Ó Meachair]]
| 1995-11-09
| 
| [[Dúrlas Éile|Durlas]]
|-
| style='text-align:right'| 2020
| [[Íomhá:Sarah Greene at Abbey Theatre Noble Call.jpg|center|128px]]
| [[Sarah Greene]]
| 1984-07-21
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2021
| 
| [[Peter Charleton]]
| 1956-03-27
| 
| [[Caisleán Cnucha]]
|-
| style='text-align:right'| 2022
| 
| [[Seosamh Ó hOldáin]]
| 1990-07-02
| 
| [[Baile Héil]]
|-
| style='text-align:right'| 2023
| [[Íomhá:2022-08-18 European Championships 2022 – Men's 400 Metres Hurdles by Sandro Halank–014.jpg|center|128px]]
| [[Thomas Barr]]
| 1992-07-24
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 2024
| 
| [[Christina Noble]]
| 1944-12-23
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2025
| 
| [[Seán Breathnach]]
| 1993
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2026
| [[Íomhá:Paul O'Donovan 2016.jpg|center|128px]]
| [[Paul O'Donovan]]
| 1994-04-19
| 
| ''[[:d:Q104297150|An Lisín]]''
|-
| style='text-align:right'| 2027
| [[Íomhá:Arthur Guinness II.png|center|128px]]
| [[Arthur Hart Guinness]]
| 1768
| 1855
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2028
| [[Íomhá:Bregenz- Subsidiarityconference-Gerard P Craughwell-01a.jpg|center|128px]]
| [[Gerard Craughwell]]
| 1953-11-22
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2029
| [[Íomhá:Michael Fitzmaurice.jpg|center|128px]]
| [[Michael Fitzmaurice]]
| 1969-09-18
| 
| [[Glinsce, Contae na Gaillimhe (Béal Átha Mó)|Glinsce]]
|-
| style='text-align:right'| 2030
| 
| [[Sara Berkeley]]
| 1967
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2031
| 
| [[Hugh McFadden]]
| 
| 
| [[Leitir Ceanainn]]
|-
| style='text-align:right'| 2032
| 
| [[Sarah Mary Fitton]]
| 1796
| 1874-03-30
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2033
| [[Íomhá:Mary O'Donovan Rossa.png|center|128px]]
| [[Mary Jane O’Donovan Rossa|Mary O'Donovan Rossa]]
| 1845-01-27
| 1916-08-18&lt;br/&gt;1916-08-17
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 2034
| [[Íomhá:Portrait of Thomas James Mulvany .PNG|center|128px]]
| [[Thomas James Mulvany]]
| 1779
| 1845-02-27
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2035
| [[Íomhá:Nóirín O'Sullivan, Dublin, 2023.jpg|center|128px]]
| [[Nóirín O'Sullivan]]
| 1960-11-03
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2036
| 
| [[William Haliday]]
| 1788
| 1812
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2037
| 
| [[Áine Ní Fhoghludha]]
| 1880-11-10
| 1932-04-14
| ''[[:d:Q104319641|An Móta]]''
|-
| style='text-align:right'| 2038
| 
| [[Patrick Ganly]]
| 1809
| 1899
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2039
| [[Íomhá:Robert murphy Irish mathematician.png|center|128px]]
| [[Robert Murphy]]
| 1806
| 1843-03-12
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 2040
| 
| [[William Kirby Sullivan]]
| 1821
| 1890
| [[An Druipseach]]
|-
| style='text-align:right'| 2041
| [[Íomhá:20150513 ESC 2015 Molly Sterling 5070.jpg|center|128px]]
| [[Molly Sterling]]
| 1998-03-08
| 
| [[Pocán]]
|-
| style='text-align:right'| 2042
| [[Íomhá:Gavin Duffy.jpg|center|128px]]
| [[Gavin Duffy]]
| 1960-04-29
| 
| [[Cill Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 2043
| 
| [[Seán Mac Craith]]
| 1994-07-28
| 
| [[Luachma]]
|-
| style='text-align:right'| 2044
| [[Íomhá:Énna Mac Murchada (Bodleian Library MS Rawlinson B 503, folio 36r).jpg|center|128px]]
| [[Éanna Mac Murchadha|Enna mac Donnchada Mac Murchada]]
| 
| 1126
| [[Cúige Laighean]]
|-
| style='text-align:right'| 2045
| 
| [[Conchobar Ua Briain|Conchúr Ó Briain]]
| 
| 1142
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 2046
| [[Íomhá:Gavin James Piknik i Parken 2017 (164342).jpg|center|128px]]
| [[Gavin James]]
| 1991-07-05
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2047
| 
| [[Mary Swanzy]]
| 1882
| 1978
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2048
| 
| [[Seosamh Laoide]]
| 1865-05-24
| 1939-09-21
| [[Raghnallach]]
|-
| style='text-align:right'| 2049
| [[Íomhá:Bríd Smith.jpg|center|128px]]
| [[Bríd Smith]]
| 1961-09-18
| 
| [[Ráth Fearnáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2050
| [[Íomhá:Áine Ní Ghlinn.jpg|center|128px]]
| [[Áine Ní Ghlinn]]
| 1955
| 
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 2051
| 
| [[Lucy O'Byrne]]
| 1991&lt;br/&gt;1992
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2052
| 
| [[Robert Francis Ruttledge]]
| 1899-09-11
| 2002-01-12
| [[Contae Cheatharlach]]
|-
| style='text-align:right'| 2053
| [[Íomhá:Gerard Barrett at DIFF 2015.jpg|center|128px]]
| [[Gerard Barrett]]
| 1987-07-05
| 
| [[Áth an tSléibhe]]
|-
| style='text-align:right'| 2054
| 
| [[Máirin de Valéra]]
| 1912-04-12
| 1984-08-08
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2055
| 
| [[Dúnmharú Declan Flynn|Declan Flynn]]
| 1951
| 1982-09-09
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2056
| 
| [[Barra Ó hAonghusa|Barry Hennessy]]
| 1989-10-14
| 
| [[Cill Mocheallóg]]
|-
| style='text-align:right'| 2057
| 
| [[Fanny Currey]]
| 1848-05-30
| 1917-03-30
| ''[[:d:Q2368947|Caisleán Leasa Móire]]''
|-
| style='text-align:right'| 2058
| [[Íomhá:Jacksepticeye by Gage Skidmore.jpg|center|128px]]
| [[Jacksepticeye]]
| 1990-02-07
| 
| [[An Clochán (Contae Uíbh Fhailí)|An Clochán]]
|-
| style='text-align:right'| 2059
| 
| [[Catherine Isabella Osborne]]
| 1818-06-30
| 1880-06-21
| ''[[:d:Q57272913|Teach Newtown Anner]]''
|-
| style='text-align:right'| 2060
| 
| [[Colm Ó Ceallaigh]]
| 1928
| 2017
| [[Camas]]
|-
| style='text-align:right'| 2061
| 
| [[Seán Ua Cearnaigh]]
| 1933-06-13
| 2020-10-26
| [[Contae Thiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 2062
| 
| [[Cian Ó Loingsigh|Cian Lynch]]
| 1996-01-03
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2063
| 
| [[Daithí Mac Braoin]]
| 1985-09-20
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2064
| 
| [[Daithí Ó Riada (Luimneach)|David Reidy]]
| 1993
| 
| [[An tÁth Leacach]]
|-
| style='text-align:right'| 2065
| 
| [[Déaglán hAnnáin]]
| 1992-11
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2066
| 
| [[Gréacháin Ó Maolchathaigh]]
| 1990-06-02
| 
| [[Cill Mocheallóg]]
|-
| style='text-align:right'| 2067
| 
| [[Kim Hayden]]
| 
| 
| [[An Caisleán Nua, Contae Chill Mhantáin|An Caisleán Nua]]
|-
| style='text-align:right'| 2068
| 
| [[Morgan Jageurs]]
| 1862
| 1932-04-28
| [[Tulach Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 2069
| 
| [[Peter Morgan Jaguers]]
| 1862
| 1932
| [[Tulach Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 2070
| 
| [[Nollaig Ní Laoire]]
| 1989
| 
| [[Ráth Chairn]]
|-
| style='text-align:right'| 2071
| 
| [[Seán Ó Lúing]]
| 1917-05-16
| 2000-02-10
| [[Baile an Fheirtéaraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2072
| 
| [[Fionntán Mac Aodha Bhuí]]
| 1924
| 2012
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 2073
| 
| [[Páidí Ó Briain]]
| 1989-09-05
| 
| [[Cill Mocheallóg]]
|-
| style='text-align:right'| 2074
| 
| [[Pól de Brún]]
| 1989-09-21
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2075
| 
| [[Risteard Mac Cárthaigh]]
| 1988
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2076
| 
| [[Tadhg Ó Scanaill (aisteoir)|Tadhg Ó Scanaill]]
| 1883-05-09
| 1967-01-18
| [[Baile Bhuirne]]
|-
| style='text-align:right'| 2077
| 
| [[Tadhg Ó Scanaill (múinteoir)|Tadhg Ó Scanaill]]
| 1870
| 1939-08-20
| ''[[:d:Q65557130|An Inse Mhór]]''
|-
| style='text-align:right'| 2078
| 
| [[Seánie O'Brien]]
| 
| 1988
| [[Tobar Phádraig]]
|-
| style='text-align:right'| 2079
| 
| [[Máire Ní Shúilleabháin]]
| 1884-02-02
| 1914-07-14
| [[Sráid na Cathrach]]
|-
| style='text-align:right'| 2080
| 
| [[Séamus Ó hÍcí]]
| 1988
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2081
| 
| [[Séamus Ó Riain]]
| 1987-04-07
| 
| [[Garraí Uí Spealáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2082
| 
| [[Mícheál Ó Tiománaidhe|Micheál Ó Tiománaidhe]]
| 1853-09-20
| 1940-03-07
| ''[[:d:Q104331267|An Cartún Dubh]]''
|-
| style='text-align:right'| 2083
| 
| [[Uáin Mac Conmara]]
| 1986-06-11
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2084
| 
| [[Patrick Donoghue]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2085
| [[Íomhá:Claire Hanna.JPG|center|128px]]
| [[Claire Hanna]]
| 1980-06-19
| 
| [[Conamara]]
|-
| style='text-align:right'| 2086
| 
| [[Moyra Barry]]
| 1886
| 1960-02-02
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2087
| [[Íomhá:Susan McKenna-Lawlor Suggested That We In Ireland Should Build Our Own Rocket (Inspirefest 2015)---105769 (18976188652) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Susan McKenna-Lawlor]]
| 1935-03-03
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2088
| [[Íomhá:Rut Brandt by Stuart Mentiply.jpg|center|128px]]
| [[Ruth Brandt]]
| 1936-06-22
| 1989-08-13
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2089
| 
| [[Conchúir Mac Domhnall]]
| 1995-09-22
| 
| [[Guaire]]
|-
| style='text-align:right'| 2090
| 
| [[Cormac Ó Murchú]]
| 1993-04-21
| 
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 2091
| 
| [[Dorothy Blackham]]
| 1896-03-01
| 1975-09-03
| [[Ráth Maonais]]
|-
| style='text-align:right'| 2092
| 
| [[Seán Mac Beinéid]]
| 1996-12-05
| 
| [[Baile na Sagart]]
|-
| style='text-align:right'| 2093
| 
| [[Stiofán Mac Beinéid]]
| 1995-10-08
| 
| [[Baile na Sagart]]
|-
| style='text-align:right'| 2094
| 
| [[Pádraig Ó Corráin|Padraig Ó Corráin]]
| 1996-03-02
| 
| [[Dún Garbhán]]
|-
| style='text-align:right'| 2095
| [[Íomhá:Noel Rock.jpg|center|128px]]
| [[Noel Rock]]
| 1987-11-11
| 
| [[Baile Munna]]
|-
| style='text-align:right'| 2096
| 
| [[Séamus Ó Cinnéide]]
| 1993-06-26
| 
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 2097
| 
| [[Rónán Ó Loingsigh]]
| 1996
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2098
| [[Íomhá:Cathal Mannion (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Cathal Ó Mainnín]]
| 1994-10-22
| 
| [[Béal Átha na Sluaighe]]
|-
| style='text-align:right'| 2099
| 
| [[Tomás Ó Muireasa|Tom Morrissey]]
| 1996-05-29
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2100
| 
| [[Neilí Ní Bhriain]]
| 1864-06-04
| 1925-04-01
| [[Contae Luimnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2101
| 
| [[Tadhg de Búrca]]
| 1994-09-19
| 
| [[Clais Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 2102
| 
| [[William Ganly]]
| 1855
| 1926-02-20
| [[Inis Mór, Árainn|Inis Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 2103
| 
| [[Edward Hayes]]
| 1810&lt;br/&gt;1814
| 1870-11-12
| [[Contae Laoise]]&lt;br/&gt;[[Garraí Eoin]]
|-
| style='text-align:right'| 2104
| [[Íomhá:William Henry Gregory Vanity Fair 30 December 1871.jpg|center|128px]]
| [[William Henry Gregory]]
| 1817-07-12&lt;br/&gt;1817-06-13
| 1892-03-06
| [[Caisleán Bhaile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2105
| [[Íomhá:Gearóid McInerney (2014).jpg|center|128px]]
| [[Gearóid Mac an Airchinnigh]]
| 1990-09-24
| 
| [[Órán Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 2106
| [[Íomhá:2019 London Marathon IMG 9029 (32788526567).jpg|center|128px]]
| [[Sinéad Diver]]
| 1977-02-17
| 
| [[Béal an Mhuirthead]]
|-
| style='text-align:right'| 2107
| [[Íomhá:Daithí Burke cropped.jpg|center|128px]]
| [[Daithí de Búrca]]
| 1992-11-16
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2108
| 
| [[Brían Ó Fiannachta]]
| 1993-03-02
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2109
| 
| [[Seán Ó Caoilte]]
| 1993-01-10
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2110
| [[Íomhá:Conor Whelan cropped.jpg|center|128px]]
| [[Conchúir Ó Faoláin]]
| 1996-10-31
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2111
| 
| [[Roibeard Ó Leannáin]]
| 1993
| 
| [[Droichead Binéid]]
|-
| style='text-align:right'| 2112
| [[Íomhá:John Hanbury and Jonjo Farrell.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó hAnmhuire]]
| 1993-05-13
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2113
| [[Íomhá:Jason Flynn (2015).jpg|center|128px]]
| [[Iasón Ó Floinn]]
| 1994-11-16
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2114
| [[Íomhá:Pádraic Mannion(cropped).jpg|center|128px]]
| [[Pádraic Ó Mainnín]]
| 1993-03-06
| 
| [[Béal Átha na Sluaighe]]
|-
| style='text-align:right'| 2115
| 
| [[Louise O'Neill]]
| 1985-02-24
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2116
| [[Íomhá:Shelly mcnamara 2013.jpg|center|128px]]
| [[Shelley McNamara]]
| 1952
| 
| [[Lios Dúin Bhearna]]
|-
| style='text-align:right'| 2117
| 
| [[Pádraic Breathnach]]
| 1942-07-12
| 
| [[Maigh Cuilinn]]
|-
| style='text-align:right'| 2118
| [[Íomhá:Cllr Cormac Devlin Hi Res.jpg|center|128px]]
| [[Cormac Devlin]]
| 1980-08-30
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2119
| [[Íomhá:Sportsfile (Web Summit) (22554473410) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Paddy Cosgrave]]
| 1983-03-19
| 
| [[Contae Chill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2120
| [[Íomhá:Katie McCabe Republic of Ireland mix zone 2020-03-05 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Katie McCabe]]
| 1995-09-21
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2121
| 
| [[Gerard Hogan]]
| 1964-12-23&lt;br/&gt;1958
| 
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 2122
| 
| [[Eoghan Ó Siadhail]]
| 1584
| 1650-06-21
| [[Contae na hIarmhí]]
|-
| style='text-align:right'| 2123
| [[Íomhá:Catherine Martin TD.jpg|center|128px]]
| [[Catherine Martin]]
| 1972-09-30
| 
| [[Muineachán]]
|-
| style='text-align:right'| 2124
| [[Íomhá:Gino Kenny.jpg|center|128px]]
| [[Gino Kenny]]
| 1972-06-25
| 
| [[Cluain Dolcáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2125
| [[Íomhá:Imelda Munster 2015.jpg|center|128px]]
| [[Imelda Munster]]
| 1968-02-24
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 2126
| [[Íomhá:Shane Cassells (official portrait).jpg|center|128px]]
| [[Shane Cassells]]
| 1971-03-26
| 
| [[An Uaimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2127
| [[Íomhá:Kathleen Funchion 2015.jpg|center|128px]]
| [[Kathleen Funchion]]
| 1981-04-22
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2128
| [[Íomhá:Michael Harty.jpg|center|128px]]
| [[Michael Harty]]
| 1955-04-07
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2129
| [[Íomhá:Frank O'Rourke.jpg|center|128px]]
| [[Frank O'Rourke]]
| 1969-06-11
| 
| [[Sligeach]]
|-
| style='text-align:right'| 2130
| [[Íomhá:Maria Bailey TD.jpg|center|128px]]
| [[Maria Bailey]]
| 1976-04-10
| 
| [[Deilginis]]
|-
| style='text-align:right'| 2131
| [[Íomhá:John Brady 2015.jpg|center|128px]]
| [[John Brady]]
| 1973-07-28
| 
| [[Bré]]
|-
| style='text-align:right'| 2132
| [[Íomhá:John Brassil.jpg|center|128px]]
| [[John Brassil]]
| 1963-05-16
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 2133
| [[Íomhá:Declan Breathnach 2016 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Declan Breathnach]]
| 1959-06-01
| 
| [[Droichead an Chnoic]]
|-
| style='text-align:right'| 2134
| [[Íomhá:Colm Brophy 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Colm Brophy]]
| 1973-01-09
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2135
| [[Íomhá:James Browne politician.jpg|center|128px]]
| [[James Browne]]
| 1975-10-15
| 
| [[Inis Córthaidh]]
|-
| style='text-align:right'| 2136
| [[Íomhá:Pat Buckley 2016.jpg|center|128px]]
| [[Pat Buckley]]
| 1968-07-13
| 
| [[Mainistir na Corann]]
|-
| style='text-align:right'| 2137
| [[Íomhá:Peter Burke 2025 South Boston St. Patrick's Day Breakfast 54397908242 1.jpg|center|128px]]
| [[Peter Burke]]
| 1982-10-22
| 
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 2138
| [[Íomhá:Mary Butler.jpg|center|128px]]
| [[Mary Butler]]
| 1963-01-27
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 2139
| [[Íomhá:Jackie Cahill.jpg|center|128px]]
| [[Jackie Cahill]]
| 1957-08-05
| 
| [[Dúrlas Éile|Durlas]]
|-
| style='text-align:right'| 2140
| [[Íomhá:Pat Casey.jpg|center|128px]]
| [[Pat Casey]]
| 1962-03-11
| 
| [[An Láithreach]]
|-
| style='text-align:right'| 2141
| [[Íomhá:Lisa Chambers (official portrait).jpg|center|128px]]
| [[Lisa Chambers]]
| 1986-08-24
| 
| [[Caisleán an Bharraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2142
| [[Íomhá:Jack Chambers (polaiteoir).jpg|center|128px]]
| [[Jack Chambers]]
| 1990-11-21
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2143
| [[Íomhá:Michael Collins politician.jpg|center|128px]]
| [[Michael Collins (polaiteoir)|Michael Collins]]
| 1958-07-15
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2144
| [[Íomhá:Danny Healy-Rae.jpg|center|128px]]
| [[Danny Healy-Rae]]
| 1954-07-16
| 
| [[Cill Gharbháin, Contae Chiarraí|Cill Gharbháin]]
|-
| style='text-align:right'| 2145
| [[Íomhá:Martin Kenny 2015 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Martin Kenny]]
| 1971-10-01
| 
| [[Sligeach]]
|-
| style='text-align:right'| 2146
| [[Íomhá:John Lahart.jpg|center|128px]]
| [[John Lahart]]
| 1960-10-08
| 
| [[Baile Uí Ruáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2147
| [[Íomhá:James Lawless TD.jpg|center|128px]]
| [[James Lawless]]
| 1976-08-19
| 
| [[Guaire]]
|-
| style='text-align:right'| 2148
| [[Íomhá:Josepha Madigan.jpg|center|128px]]
| [[Josepha Madigan]]
| 1970-05-21
| 
| [[Carraig an tSionnaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2149
| [[Íomhá:Denise Mitchell 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Denise Mitchell]]
| 1976-11-22
| 
| [[An Chúlóg]]
|-
| style='text-align:right'| 2150
| [[Íomhá:Kevin Boxer Moran.jpg|center|128px]]
| [[Kevin Moran (polaiteoir)|Kevin Moran]]
| 1963-05-12
| 
| [[Baile Átha Luain]]
|-
| style='text-align:right'| 2151
| [[Íomhá:Aindrias Moynihan.jpg|center|128px]]
| [[Aindrias Moynihan]]
| 1967-10-17
| 
| [[Maigh Chromtha]]
|-
| style='text-align:right'| 2152
| [[Íomhá:Margaret Murphy O'Mahony 2025 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Margaret Murphy O'Mahony]]
| 1969-10-07
| 
| [[Droichead na Bandan]]
|-
| style='text-align:right'| 2153
| [[Íomhá:Eugene Murphy.jpg|center|128px]]
| [[Eugene Murphy]]
| 1965-08-26
| 
| ''[[:d:Q1124843|Mainistir na Búille]]''
|-
| style='text-align:right'| 2154
| [[Íomhá:Tom Neville 2016.png|center|128px]]
| [[Tom Neville (polaiteoir)|Tom Neville]]
| 1975-09-25
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2155
| [[Íomhá:Carol Nolan 2015.jpg|center|128px]]
| [[Carol Nolan]]
| 1978-05-23
| 
| [[Baile Mhic Ádaim]]
|-
| style='text-align:right'| 2156
| [[Íomhá:Jim O'Callaghan.jpg|center|128px]]
| [[Jim O'Callaghan]]
| 1968-01-05
| 
| [[Carraig an tSionnaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2157
| [[Íomhá:Kate O'Connell in 2014.jpg|center|128px]]
| [[Kate O'Connell]]
| 1980-01-03
| 
| [[Cill Bheagáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2158
| [[Íomhá:Kevin O'Keeffe.jpg|center|128px]]
| [[Kevin O'Keeffe]]
| 1964-03-09
| 
| [[Mala]]
|-
| style='text-align:right'| 2159
| [[Íomhá:Donnchadh Ó Laoghaire 2014.jpg|center|128px]]
| [[Donnchadh Ó Laoghaire (polaiteoir)|Donnchadh Ó Laoghaire]]
| 1989-06-14
| 
| ''[[:d:Q17104710|An Tóchar]]''
|-
| style='text-align:right'| 2160
| [[Íomhá:Fiona O Loughlin 2025 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Fiona O'Loughlin]]
| 1965-09-08
| 
| [[Ráth Iomgháin]]
|-
| style='text-align:right'| 2161
| [[Íomhá:Louise O'Reilly TD (32890052618) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Louise O'Reilly]]
| 1973-09-27
| 
| [[Cromghlinn, BÁC|Cromghlinn]]
|-
| style='text-align:right'| 2162
| [[Íomhá:Anne Rabbitte.jpg|center|128px]]
| [[Anne Rabbitte]]
| 1970-04-11
| 
| [[Port Omna]]
|-
| style='text-align:right'| 2163
| [[Íomhá:Niamh Smyth (portrait).jpg|center|128px]]
| [[Niamh Smyth]]
| 1972-04-19
| 
| [[Muinchille]]
|-
| style='text-align:right'| 2164
| 
| [[Julia Grenan]]
| 1883-07-02
| 1972-01-06
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2165
| [[Íomhá:Sabina Higgins.jpg|center|128px]]
| [[Sabina Higgins]]
| 1944-05-07
| 
| [[Baile an Daighin, Contae Mhaigh Eo|Baile an Daighin]]
|-
| style='text-align:right'| 2166
| [[Íomhá:Cian O'Callaghan 2020.jpg|center|128px]]
| [[Cian O’Callaghan]]
| 1979-05-10&lt;br/&gt;1979-05-07
| 
| [[Cill Fhionntain]]
|-
| style='text-align:right'| 2167
| 
| [[Vincent Barry]]
| 1908
| 1975
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2168
| [[Íomhá:N McBride 1900.jpg|center|128px]]
| [[Niall Mac Giolla Bhrighde]]
| 1861
| 1942
| ''[[:d:Q104349864|Faiche Mhór]]''
|-
| style='text-align:right'| 2169
| 
| [[Seán Mac Giobúin]]
| 1992-09-21
| 
| [[Áth Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 2170
| [[Íomhá:Lynn Ruane TD.jpg|center|128px]]
| [[Lynn Ruane]]
| 1984-10-20
| 
| [[Tamhlacht]]
|-
| style='text-align:right'| 2171
| [[Íomhá:Dee Forbes 2015 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Dee Forbes]]
| 1967-02
| 
| [[Drom Dhá Liag]]
|-
| style='text-align:right'| 2172
| [[Íomhá:Alice-Mary Higgins.jpg|center|128px]]
| [[Alice Mary Higgins]]
| 1975-06-17
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2173
| 
| [[Michael Lawson]]
| 1997
| 
| [[Cúil Darach]]
|-
| style='text-align:right'| 2174
| [[Íomhá:Fintan Warfield 2015.jpg|center|128px]]
| [[Fintan Warfield]]
| 1992-03-16
| 
| [[Crois Araild]]
|-
| style='text-align:right'| 2175
| [[Íomhá:Tim Lombard.jpg|center|128px]]
| [[Tim Lombard]]
| 1976-02-17
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 2176
| [[Íomhá:Jennifer Murnane O'Connor.jpg|center|128px]]
| [[Jennifer Murnane-O'Connor]]
| 1966-05-24
| 
| [[Contae Cheatharlach]]
|-
| style='text-align:right'| 2177
| [[Íomhá:Robbie Gallagher 2025 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Robbie Gallagher]]
| 1968-02-19
| 
| ''[[:d:Q2404974|An Tearmann]]''
|-
| style='text-align:right'| 2178
| [[Íomhá:Aidan Davitt.jpg|center|128px]]
| [[Aidan Davitt]]
| 1978-10-13
| 
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 2179
| [[Íomhá:Gerry Horkan.jpg|center|128px]]
| [[Gerry Horkan]]
| 1961-07-22
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2180
| [[Íomhá:Maura Hopkins.jpg|center|128px]]
| [[Maura Hopkins]]
| 1984-05-25
| 
| [[Bealach an Doirín]]
|-
| style='text-align:right'| 2181
| [[Íomhá:Conor cleary.jpg|center|128px]]
| [[Conor Cleary]]
| 1994
| 
| [[Sráid na Cathrach]]
|-
| style='text-align:right'| 2182
| [[Íomhá:Gary O'Donovan 2016.jpg|center|128px]]
| [[Gary O'Donovan]]
| 1992-12-30
| 
| [[An Sciobairín]]
|-
| style='text-align:right'| 2183
| 
| [[Aron Ó Seanachair]]
| 1997
| 
| [[Sionainn (baile)|Sionainn]]
|-
| style='text-align:right'| 2184
| [[Íomhá:Victor Boyhan 2025 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Victor Boyhan]]
| 1961-04-30
| 
| [[Dún Laoghaire]]
|-
| style='text-align:right'| 2185
| [[Íomhá:Rose Conway-Walsh (2024) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Rose Conway-Walsh]]
| 1969-10-13
| 
| [[Béal an Mhuirthead]]
|-
| style='text-align:right'| 2186
| [[Íomhá:Maria Byrne 2025 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Maria Byrne]]
| 1967-11-27
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2187
| [[Íomhá:Lorraine Clifford-Lee.jpg|center|128px]]
| [[Lorraine Clifford-Lee]]
| 1972-07-24
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 2188
| [[Íomhá:Máire Devine 2015.jpg|center|128px]]
| [[Máire Devine]]
| 1972-09-07
| 
| [[Na Saoirsí]]
|-
| style='text-align:right'| 2189
| [[Íomhá:Paul Gavan 2016.jpg|center|128px]]
| [[Paul Gavan]]
| 1965-11-29
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2190
| [[Íomhá:Keith Swanick.jpg|center|128px]]
| [[Keith Swanick]]
| 1974-07-12
| 
| [[An Caisleán Riabhach]]
|-
| style='text-align:right'| 2191
| [[Íomhá:Neale Richmond 2016.jpg|center|128px]]
| [[Neale Richmond]]
| 1983-03-15
| 
| [[Baile an tSaoir]]
|-
| style='text-align:right'| 2192
| [[Íomhá:Catherine Ardagh.jpg|center|128px]]
| [[Catherine Ardagh]]
| 1982-09-20
| 
| [[Cromghlinn, BÁC|Cromghlinn]]
|-
| style='text-align:right'| 2193
| 
| [[Michael O'Higgins]]
| 1917-11-01
| 2005-03-09
| [[Teach Srafáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2194
| 
| [[Brigid Hogan-O'Higgins]]
| 1932-03-10
| 2022-11-02
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 2195
| [[Íomhá:Colette Kelleher.jpg|center|128px]]
| [[Colette Kelleher]]
| 1960-10-09
| 
| [[Maigh Chromtha]]
|-
| style='text-align:right'| 2196
| [[Íomhá:Billy Lawless.jpg|center|128px]]
| [[Billy Lawless]]
| 1951-07-04
| 2024-11-08
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2197
| [[Íomhá:Pádraig Ó Céidigh.jpg|center|128px]]
| [[Pádraig Ó Céidigh]]
| 1957-01-02
| 
| [[Conamara]]
|-
| style='text-align:right'| 2198
| 
| [[Seán de Brún]]
| 1993
| 
| ''[[:d:Q28232598|Baile Uí Aodha, Contae an Chláir]]''
|-
| style='text-align:right'| 2199
| [[Íomhá:Anne Maria Waters.jpg|center|128px]]
| [[Anne Marie Waters]]
| 1977-08-24
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2200
| 
| [[Daithí Ó Riada (An Clár)]]
| 1993
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 2201
| 
| [[Diarmaid Ó Broin]]
| 1994
| 
| [[Tobar Phádraig]]
|-
| style='text-align:right'| 2202
| 
| [[James Toher]]
| 1993
| 
| [[Baile Átha Troim]]
|-
| style='text-align:right'| 2203
| [[Íomhá:Paul Daly.jpg|center|128px]]
| [[Paul Daly]]
| 1958-01-19
| 
| [[Cill Bheagáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2204
| [[Íomhá:John Dolan politician.jpg|center|128px]]
| [[John Dolan]]
| 1956-01-13
| 
| [[Tiobraid Árann (baile)|Tiobraid Árann]]
|-
| style='text-align:right'| 2205
| [[Íomhá:JoanFreemanPetaHousePressPack.jpg|center|128px]]
| [[Joan Freeman]]
| 1958-04-02
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2206
| 
| [[Dónall Mac Cormaic]]
| 1993-01-28
| 
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 2207
| 
| [[Thomas de Vere Coneys]]
| 1804
| 1851-12-28
| [[Contae na Gaillimhe]]
|-
| style='text-align:right'| 2208
| 
| [[Séamas Ó Dubhghaill]]
| 1855-07-25
| 1929-05-30
| ''[[:d:Q104306937|Cúil Éanaigh]]''
|-
| style='text-align:right'| 2209
| 
| [[Seosamh Ó Tórna]]
| 1888-08-02
| 1967-04-04
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2210
| 
| [[Peadar Bairéad]]
| 
| 2019
| [[Iorras]]
|-
| style='text-align:right'| 2211
| 
| [[Siobhán Ní Shúilleabháin]]
| 1928-08-31
| 2013-05-21
| [[Baile an Fheirtéaraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2212
| 
| [[Barra de Nais|Barry Nash]]
| 1996-12-31
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2213
| 
| [[Seán Mac Clochaire]]
| 1997-08-25
| 
| [[Dúglas]]
|-
| style='text-align:right'| 2214
| 
| [[Moya Llewelyn Davies]]
| 1881-03-25
| 1943-09-28
| [[An Charraig Dhubh]]
|-
| style='text-align:right'| 2215
| 
| [[Liam de Bluinsín]]
| 1996
| 
| [[Droichead Binéid]]
|-
| style='text-align:right'| 2216
| 
| [[Damien Ó Ciaragáin]]
| 1994-01-11
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2217
| [[Íomhá:Adrian Tuohy (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Adrian Ó Tuathaigh]]
| 1993-05-14
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2218
| 
| [[Siobhán McSweeney]]
| 1979-12-27
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 2219
| 
| [[Charles Dawson]]
| 1842
| 1917
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2220
| 
| [[Nancy Corrigan]]
| 1912-06-21
| 1983
| [[Acaill]]
|-
| style='text-align:right'| 2221
| 
| [[Jemma Redmond]]
| 1978-03-16
| 2016-08-16
| [[Tamhlacht]]
|-
| style='text-align:right'| 2222
| 
| [[Margaret Dobbs]]
| 1871-11-19
| 1962-01-02
| [[Contae Aontroma]]&lt;br/&gt;[[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2223
| 
| [[Jamie Barron]]
| 1993
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 2224
| [[Íomhá:Women in Mathematics Day 2018 13.jpg|center|128px]]
| [[Sheila Tinney]]
| 1918-01-15
| 2010-03-27
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2225
| 
| [[Austin Carroll]]
| 1835&lt;br/&gt;1835-02-23
| 1909&lt;br/&gt;1909-11-29
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 2226
| [[Íomhá:Enda O'Coineen (5).jpg|center|128px]]
| [[Enda Ó Coinnín]]
| 1955-01-01
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2227
| [[Íomhá:Brendan Murray RedCarpet Kyiv 2017.jpg|center|128px]]
| [[Brendan Murray]]
| 1996-11-16
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2228
| 
| [[Amybeth McNulty]]
| 2001-11-07
| 
| [[Dún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 2229
| 
| [[David Byrne]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2230
| 
| [[Gearóid Ó hÉigeartaigh]]
| 1994
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2231
| 
| [[Lúcás Miach]]
| 1996-10-29
| 
| [[Baile Níos]]
|-
| style='text-align:right'| 2232
| 
| [[Aisling Ní Dhonnchadha]]
| 
| 
| [[An tAonach]]
|-
| style='text-align:right'| 2233
| 
| [[Kathleen Watkins]]
| 1934-10-17
| 2024-11-07
| [[Teach Sagard]]
|-
| style='text-align:right'| 2234
| 
| [[Rory Keenan]]
| 1980-06-09
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2235
| 
| [[Donncha Ó Céileachair]]
| 1918
| 1960
| [[Cúil Aodha]]
|-
| style='text-align:right'| 2236
| 
| [[Mary Elmes]]
| 1908-05-05
| 2002-03-09
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2237
| 
| [[Matthew Hussey]]
| 1942
| 
| [[An Chathair, Contae Thiobraid Árann|An Chathair]]
|-
| style='text-align:right'| 2238
| 
| [[Michael English]]
| 1979-04-23
| 
| [[Díseart Diarmada]]
|-
| style='text-align:right'| 2239
| [[Íomhá:IVRLA 10443 Ó hEinirí.jpg|center|128px]]
| [[Seán Ó hEinirí|Seán Ó hÉinirí]]
| 1915-03-26
| 1998-07-26
| [[Cill Ghallagáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2240
| 
| [[Colm Ó Spealáin]]
| 1993-07-01
| 
| [[Caisleán Ó Liatháin]]
|-
| style='text-align:right'| 2241
| 
| [[Darragh Mac Giobúin]]
| 1997-04-01
| 
| [[An Ráth, Contae Chorcaí|An Ráth]]
|-
| style='text-align:right'| 2242
| 
| [[Mícheál Ó Cathaláin]]
| 1995-06-17
| 
| [[Droichead na Bandan]]
|-
| style='text-align:right'| 2243
| 
| [[Seán Mac Erlaine]]
| 1976-07-30
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2244
| 
| [[Marc Ó Colmáin]]
| 1997-12-23
| 
| [[An Bhlarna]]
|-
| style='text-align:right'| 2245
| 
| [[Déin Ó Brosnacháin]]
| 1991-06-24
| 
| [[An Linn Dubh]]
|-
| style='text-align:right'| 2246
| 
| [[Roibeard Ó Floinn]]
| 1997-11-07
| 
| [[An Gleanntán]]
|-
| style='text-align:right'| 2247
| [[Íomhá:Hayley Nolan Lewes FC Women 2 London City 3 14 02 2021-235 (50944207431) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Hayley Nolan]]
| 1997-03-07
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2248
| 
| [[Barra Ó Cochláin]]
| 1990
| 
| [[Baile Gunnair]]
|-
| style='text-align:right'| 2249
| 
| [[Darragh Ó Liatháin]]
| 1997
| 
| [[Dún Garbhán]]
|-
| style='text-align:right'| 2250
| [[Íomhá:Caitriona Perry.jpg|center|128px]]
| [[Caitríona Perry]]
| 1980-03-15
| 
| [[Ráth Maonais]]
|-
| style='text-align:right'| 2251
| 
| [[Mac Shile Ó hAodha]]
| 1998
| 
| [[Cill Díoma]]
|-
| style='text-align:right'| 2252
| 
| [[Seán Ó Finn]]
| 1996-01-24
| 
| [[An Brú]]
|-
| style='text-align:right'| 2253
| 
| [[Aron Ó Giolláin]]
| 1996
| 
| [[Tobar Phádraig]]
|-
| style='text-align:right'| 2254
| 
| [[Peadar Lamb]]
| 1930
| 2017-09-01
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2255
| 
| [[Nicola Coughlan]]
| 1987-01-09
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2256
| 
| [[Conn Ó Ceallacháin]]
| 1996
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2257
| 
| [[Eiric na Leamhna]]
| 1994
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2258
| [[Íomhá:Mícheál Mac Donncha 2015.jpg|center|128px]]
| [[Mícheál Mac Donncha]]
| 1965-03-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2259
| [[Íomhá:Aaron Connolly 2023.jpg|center|128px]]
| [[Aaron Connolly]]
| 2000-01-28
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2260
| 
| [[Teresa Mannion]]
| 1961
| 
| ''[[:d:Q20855530|Baile Gall]]''
|-
| style='text-align:right'| 2261
| 
| [[Biddy White Lennon]]
| 1945
| 2017-11-25
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2262
| 
| [[Robert William Alexander]]
| 1905-11-21
| 1979-12-17
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2263
| 
| [[Seána Kerslake]]
| 1992-10-21
| 
| [[Tamhlacht]]
|-
| style='text-align:right'| 2264
| 
| [[Keelin Shanley]]
| 1968-08-24
| 2020-02-08
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2265
| [[Íomhá:Evanne Ní Chuilinn.png|center|128px]]
| [[Evanne Ní Chuilinn]]
| 1981
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2266
| 
| [[Domhnaill Ó Bearáin]]
| 1928-02-28
| 2018-01-03
| [[Contae Átha Cliath Theas]]
|-
| style='text-align:right'| 2267
| 
| [[Seán Ó Donnchú]]
| 1996-01-25
| 
| [[Inis Cara]]
|-
| style='text-align:right'| 2268
| 
| [[Tadhg Ó Mathúna]]
| 1997-01-13
| 
| ''[[:d:Q7020800|Baile Nua Sheandroma]]''
|-
| style='text-align:right'| 2269
| 
| [[Denise McCormack]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2270
| [[Íomhá:Kerry minor Capt, Fellow Fossa Man David Clifford.jpg|center|128px]]
| [[David Clifford]]
| 1999-01-22
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 2271
| 
| [[Níall Ó Scolaí]]
| 1994-04-19
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2272
| 
| [[Colm Basquel]]
| 1996
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2273
| 
| [[Evan Mac Cumascaigh]]
| 1998
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2274
| [[Íomhá:Tara Flynn.jpg|center|128px]]
| [[Tara Flynn]]
| 
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 2275
| 
| [[Lúc Ó Scannláin]]
| 1996-06-02
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2276
| 
| [[Risteard Ó Laocha]]
| 1997-03-13
| 
| [[Inis Tíog]]
|-
| style='text-align:right'| 2277
| 
| [[Máirtín Ó Ceocháin]]
| 1998-12-09
| 
| [[Tulach Ruáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2278
| 
| [[Darren Ó Braonáin]]
| 1996-11-13
| 
| [[Achadh Úr]]
|-
| style='text-align:right'| 2279
| 
| [[Pádraig Ó Loinn]]
| 1996-12-02
| 
| [[Inis Tíog]]
|-
| style='text-align:right'| 2280
| 
| [[Pádraig Ó Duíginn]]
| 1995-09-23
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2281
| 
| [[Catherine Corless]]
| 1954
| 
| [[Tuaim]]
|-
| style='text-align:right'| 2282
| 
| [[Darach Ó Séaghdha]]
| 20th century
| 
| [[Ráth Fearnáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2283
| 
| [[Cecilia Margaret Nairn]]
| 1791
| 1857-06-04
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2284
| 
| [[Osgur Ó Ciardha]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2285
| 
| [[Victoria Coffey]]
| 1911-09-16
| 1999-06-15
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2286
| [[Íomhá:Harriet Scott (footballer) Lewes FC Women 0 Birmingham City 0 21 08 2022-595 (52303311389).jpg|center|128px]]
| [[Harriet Scott]]
| 1993-02-10
| 
| [[Baile Coimín]]&lt;br/&gt;[[Reading, Berkshire|Reading]]
|-
| style='text-align:right'| 2287
| 
| [[Georgia Drummy]]
| 2000-04-18
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2288
| 
| [[Sally Rooney]]
| 1991-02-20
| 
| [[Caisleán an Bharraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2289
| 
| [[James Murnaghan]]
| 1881
| 1973
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2290
| [[Íomhá:Rhasidat Adeleke at 400m women Final Budapest 2023 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Rhasidat Adeleke]]
| 2002-08-29
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2291
| 
| [[Adrian Breen]]
| 1992-05-28
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2292
| 
| [[Brian Ó hÓgáin (Tiobraid Árann)|Brian Ó hÓgáin]]
| 1996-07-09
| 
| [[Lothra]]
|-
| style='text-align:right'| 2293
| 
| [[Seán Ó Conchúir]]
| 1998-10-01
| 
| [[Gleann Maghair]]
|-
| style='text-align:right'| 2294
| [[Íomhá:Maud Joynt at the School of Irish learning 1913.jpg|center|128px]]
| [[Maud Joynt]]
| 1868-03-07
| 1940-07-24
| [[Contae Ros Comáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2295
| [[Íomhá:Leanne Kiernan Lewes FC Women 0 West Ham Utd Women 5 pre season 12 08 2018-758 (43300204544) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Leanne Kiernan]]
| 1999-04-27
| 
| [[Coill an Chollaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2296
| 
| [[Margaret Grey Porter]]
| 
| 1881
| [[Contae Mhaigh Eo]]
|-
| style='text-align:right'| 2297
| 
| [[Risteard Inglis]]
| 1995
| 
| [[Dún Bleisce]]
|-
| style='text-align:right'| 2298
| 
| [[Séamus Ó Flanagáin]]
| 1997
| 
| ''[[:d:Q4494222|An Fheothanach]]''
|-
| style='text-align:right'| 2299
| 
| [[Darragh Ó Donnabháin]]
| 1995
| 
| ''[[:d:Q59726393|Úlla]]''
|-
| style='text-align:right'| 2300
| 
| [[Grace O'Flanagan]]
| 1989-04-07
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2301
| 
| [[Nicola Evans]]
| 1990-01-17
| 
| [[Cluain Sceach]]
|-
| style='text-align:right'| 2302
| 
| [[Yvonne O'Byrne]]
| 1992-01-02
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2303
| 
| [[Roisin Upton]]
| 1994-04-01
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2304
| 
| [[Nicola Daly]]
| 1988-04-03
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2305
| 
| [[Aifric Mac Aodha]]
| 1979
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2306
| 
| [[Caitríona Ní Chléirchín]]
| 1978
| 
| [[Scairbh na gCaorach]]
|-
| style='text-align:right'| 2307
| 
| [[Eleanor Knott]]
| 1886-11-18
| 1975-01-04
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2308
| 
| [[Éanna Ó Muireasa]]
| 1994
| 
| [[Droichead Binéid]]
|-
| style='text-align:right'| 2309
| 
| [[Dónall Ó Muireasa]]
| 1993-04-20
| 
| [[Caisleán Uí Chonaill]]
|-
| style='text-align:right'| 2310
| 
| [[Pádraig Ó Riain (iománaí)|Pádraig Ó Riain]]
| 1995
| 
| [[Dún Bleisce]]
|-
| style='text-align:right'| 2311
| 
| [[Clíodhna Ní Lionáin]]
| 
| 
| [[Cúil Ghréine]]
|-
| style='text-align:right'| 2312
| 
| [[Bríd Ní Mhóráin]]
| 1951
| 
| [[Áth Trasna]]
|-
| style='text-align:right'| 2313
| 
| [[Máire Ní Dhonnchadha Dhuibh]]
| 1702
| 1795
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 2314
| 
| [[Mary Georgina Barton]]
| 1861-04-03
| 1949-11-08
| [[Dún Dealgan]]
|-
| style='text-align:right'| 2315
| 
| [[Claire O'Riordan]]
| 1994-10-12
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2316
| [[Íomhá:Amber Barrett 20201011 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Amber Barrett]]
| 1996-01-16
| 
| [[Baile na nGallóglach]]
|-
| style='text-align:right'| 2317
| 
| [[Rory Ó Beagáin]]
| 1992-04-11
| 
| [[An Bhoth|Baile an Scotaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2318
| [[Íomhá:Pódio Olímpico (boxe, feminino) (cropped - Harrington).jpg|center|128px]]
| [[Kellie Harrington]]
| 1989-12-11
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2319
| 
| [[Donncha Ó Cróinín]]
| 1919-12-08
| 1990-06-05
| [[Baile Mhic Íre]]
|-
| style='text-align:right'| 2320
| 
| [[Vicky Phelan]]
| 1974-10-28
| 2022-11-14
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2321
| [[Íomhá:Jane Ni Dhulchaointigh.jpeg|center|128px]]
| [[Jane Ní Dhulchaointigh]]
| 
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2322
| [[Íomhá:Meg Connery, circa 1920s.jpg|center|128px]]
| [[Meg Connery]]
| 1879
| 1956-12
| [[Cathair na Mart]]
|-
| style='text-align:right'| 2323
| 
| [[Brian Ó hEadhra]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2324
| 
| [[Niall Déiseach]]
| 1994
| 
| ''[[:d:Q28232598|Baile Uí Aodha, Contae an Chláir]]''
|-
| style='text-align:right'| 2325
| 
| [[Karen Byrne]]
| 1992-05-30
| 
| [[Baile Formaid]]
|-
| style='text-align:right'| 2326
| 
| [[Marc Mac Eochaidh]]
| 1998-09-09
| 
| [[Cill Síoláin]]
|-
| style='text-align:right'| 2327
| 
| [[John Nolan (damhsóir)|John Nolan]]
| 1990-07-07
| 
| [[Cill Chainnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2328
| 
| [[Vincent Lambe]]
| 1980-12-01
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2329
| 
| [[Patrick Smyth]]
| 1824
| 1865-10-14
| [[Béal an Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 2330
| 
| [[Máire Treasa Ní Dhubhghaill]]
| 
| 
| [[Conamara]]
|-
| style='text-align:right'| 2331
| 
| [[Alan Dempsey]]
| 
| 
| [[Contae Luimnigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2332
| 
| [[Ben Troy]]
| 
| 
| [[Carraig Mhachaire Rois]]
|-
| style='text-align:right'| 2333
| 
| [[Thomas Wall]]
| 1906-07-04
| 1985-08-20
| ''[[:d:Q104316697|Baile na mBodach]]''
|-
| style='text-align:right'| 2334
| 
| [[Caitlín Nic Aoidh]]
| 
| 
| [[Cloch Cheann Fhaola]]
|-
| style='text-align:right'| 2335
| [[Íomhá:Bryan Dobson.jpg|center|128px]]
| [[Bryan Dobson]]
| 1960-02-10
| 
| [[Dumhach Thrá]]
|-
| style='text-align:right'| 2336
| 
| [[Seán Tadhg Ó Gairbhí]]
| 
| 
| [[Ráth Caola]]
|-
| style='text-align:right'| 2337
| [[Íomhá:Ógie Ó Céilleachair.jpg|center|128px]]
| [[Ógie Ó Céilleachair]]
| 
| 
| [[An Rinn (Contae Phort Láirge)|An Rinn]]
|-
| style='text-align:right'| 2338
| 
| [[Heather Payne]]
| 2000-01-26
| 
| [[Béal Átha na Sluaighe]]
|-
| style='text-align:right'| 2339
| 
| [[Fintan McCarthy (rámhaí)|Fintan McCarthy]]
| 1996-11-23
| 
| [[An Sciobairín]]
|-
| style='text-align:right'| 2340
| 
| [[Clíodna Cussen]]
| 1932-09-18
| 2022-08-02
| [[An Caisleán Nua, Contae Luimnigh|An Caisleán Nua]]
|-
| style='text-align:right'| 2341
| [[Íomhá:Dermot Kennedy performing at 2019 Lowlands Festival.png|center|128px]]
| [[Diarmuid Ó Cinnéide|Dermot Kennedy]]
| 1991-12-13
| 
| [[Ráth Cúil, Baile Átha Cliath|Ráth Cúil]]
|-
| style='text-align:right'| 2342
| 
| [[Naoise Dolan]]
| 1992
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2343
| 
| [[John Farrelly]]
| 2000-05-16
| 
| [[Droichead Átha]]
|-
| style='text-align:right'| 2344
| 
| [[Seán Mac An Ultaigh|Seán Mac an Ultaigh]]
| 1994-06-28
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 2345
| [[Íomhá:Emma Dabiri, November 2021.png|center|128px]]
| [[Emma Dabiri]]
| 1979-03-25
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2346
| 
| [[Alice Little]]
| 1990-05-03
| 
| [[Cúige Laighean]]
|-
| style='text-align:right'| 2347
| 
| [[Mabel Sharman Crawford]]
| 1820-06-03
| 1912-02-14
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2348
| 
| [[Seán T. Ó Meallaigh]]
| 1983-02-15
| 
| [[Contae Dhún na nGall]]
|-
| style='text-align:right'| 2349
| 
| [[Diarmaid Ó Muirithe]]
| 1935-11-11
| 2014-07-11
| [[Ros Mhic Thriúin]]
|-
| style='text-align:right'| 2350
| 
| [[Ciara Ní É]]
| 
| 
| [[Cluain Tarbh]]
|-
| style='text-align:right'| 2351
| [[Íomhá:Proinsias Mac a'Bhaird.jpg|center|128px]]
| [[Proinsias Mac a' Bhaird]]
| 1973-07-10
| 
| [[Árainn Mhór]]
|-
| style='text-align:right'| 2352
| [[Íomhá:2019-06-29 1st FIG Artistic Gymnastics JWCH Women's Apparatus finals Vault Victory ceremony (Martin Rulsch) 23.jpg|center|128px]]
| [[Jennifer Gadirova]]
| 2004-10-03
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2353
| [[Íomhá:Caoilinn hughes 8315752.jpg|center|128px]]
| [[Caoilinn Hughes]]
| 1985
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2354
| [[Íomhá:Izzy Atkinson.jpg|center|128px]]
| [[Isibeal Atkinson]]
| 2001-07-17
| 
| [[An Ros, Contae Bhaile Átha Cliath|An Ros]]
|-
| style='text-align:right'| 2355
| 
| [[Jessica Ziu]]
| 2002
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2356
| 
| [[Sinéad Ní Uallacháin]]
| 
| 
| ''[[:d:Q67050365|Baile an Éanaigh]]''
|-
| style='text-align:right'| 2357
| 
| [[Oonah Keogh]]
| 1903-05-02
| 1989-07-18
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2358
| 
| [[Risteárd Ó Glaisne]]
| 1927-09-02
| 2003-11-06
| [[Droichead na Bandan]]
|-
| style='text-align:right'| 2359
| 
| [[Emilie Pine]]
| 1977&lt;br/&gt;1978
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2360
| 
| [[Dáirine Ní Mheadhra]]
| 
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2361
| [[Íomhá:Cathal Berry 2020.jpg|center|128px]]
| [[Cathal Berry]]
| 1977
| 
| [[Contae Phort Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 2362
| 
| [[Gavin Bazunu]]
| 2002-02-20
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2363
| 
| [[Charlotte Dease]]
| 1873-07-20
| 1953-05-05
| [[Baile Briotáis]]
|-
| style='text-align:right'| 2364
| 
| [[Cáit Feiritéar]]
| 1916-12-01
| 2005-06-08
| ''[[:d:Q104309724|Baile na hAbha]]''
|-
| style='text-align:right'| 2365
| [[Íomhá:EugeneMurtagh1234.jpg|center|128px]]
| [[Eugene Murtagh]]
| 1942
| 
| [[Dún an Rí]]
|-
| style='text-align:right'| 2366
| 
| [[Nessa Ní Shéaghdha]]
| 1916-03-14
| 1993-04-11
| [[Droim Conrach]]
|-
| style='text-align:right'| 2367
| [[Íomhá:Paul mescal 2022 2.jpg|center|128px]]
| [[Paul Mescal]]
| 1996-02-02
| 
| [[Maigh Nuad]]
|-
| style='text-align:right'| 2368
| [[Íomhá:Máire Rua O'Brien.jpg|center|128px]]
| [[Máire Rua Nic Mhathúna|Máire Rua Ní Mhathúna]]
| 1615
| 1686
| [[Cluain idir Dhá Lá]]
|-
| style='text-align:right'| 2369
| 
| [[Caitlín Ní Thoirbheird]]
| 1891-05-05
| 1969-07-24
| ''[[:d:Q1124843|Mainistir na Búille]]''
|-
| style='text-align:right'| 2370
| [[Íomhá:Mark Ward Sinn Féin.jpg|center|128px]]
| [[Mark Ward (polaiteoir)]]
| 1974
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2371
| [[Íomhá:Louisa harland diff 2021 1.jpg|center|128px]]
| [[Louisa Harland]]
| 1993-01-31&lt;br/&gt;1994-01-31
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2372
| 
| [[Josie Sheáin Jeaic Mac Donncha]]
| 1943
| 2017-09-09
| [[An Aird Thiar]]
|-
| style='text-align:right'| 2373
| 
| [[Teresa Mullen]]
| 1938-04-27
| 1989-08-23
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2374
| 
| [[Caitlín Ní Chualáin]]
| 
| 
| [[Indreabhán]]
|-
| style='text-align:right'| 2375
| 
| [[Liam Budhlaeir]]
| 1923-09-28
| 1995-06-10
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2376
| 
| [[Séamus Ó Coileáin (aistritheoir)|Séamus Ó Coileáin]]
| 
| 
| [[Áth an tSléibhe]]
|-
| style='text-align:right'| 2377
| [[Íomhá:Hazel Chu 2021 - 1 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Hazel Chu]]
| 1980
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2378
| 
| [[Maura Higgins]]
| 1990-11-25&lt;br/&gt;1990-10-25
| 
| [[Contae an Longfoirt]]
|-
| style='text-align:right'| 2379
| 
| [[Seán Ó hÉalaí]]
| 1938-01-27
| 2017-12-11
| ''[[:d:Q82025075|Poll Raithní (Sweeny)]]''
|-
| style='text-align:right'| 2380
| 
| [[Áine Hensey]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2381
| 
| [[Aogán Ó Muircheartaigh]]
| 1948
| 2025-05-26
| [[Dún Chaoin]]
|-
| style='text-align:right'| 2382
| 
| [[John Beag Ó Flatharta]]
| 
| 
| [[Leitir Mealláin]]
|-
| style='text-align:right'| 2383
| 
| [[Mícheál de Mórdha]]
| 
| 
| [[Dún Chaoin]]
|-
| style='text-align:right'| 2384
| 
| [[Seán Ó Tuairisg]]
| 1944
| 2023-04-20
| [[An Lochán Beag, Contae na Gaillimhe|An Lochán Beag]]
|-
| style='text-align:right'| 2385
| 
| [[Caitlín Ní Mhaolchróin]]
| 1895-11-22
| 1973-06-13
| [[Cill Bheagáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2386
| 
| [[Nóra Ághas]]
| 1882-07-15
| 1970-01-20
| ''[[:d:Q60555545|Cinn Aird]]''
|-
| style='text-align:right'| 2387
| [[Íomhá:Holly Cairns, April 2023 (headshot).jpg|center|128px]]
| [[Holly Cairns]]
| 1989-11-04
| 
| [[Contae Chorcaí]]
|-
| style='text-align:right'| 2388
| 
| [[An Beirneach|Liam Ó Beirn]]
| 1869
| 1949-07-17
| ''[[:d:Q104325767|Ceathrú na Gaoithe]]''
|-
| style='text-align:right'| 2389
| 
| [[Seosamh Ieróm Mac Giolla Phádraig]]
| 1878
| 1910
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2390
| 
| [[Seán Ó Súilleabháin (béaloideasóir)|Seán Ó Súilleabháin]]
| 1903-11-30
| 1996-12-12
| [[Contae Chiarraí]]
|-
| style='text-align:right'| 2391
| [[Íomhá:Ruairí Ó Murchú 2020.jpg|center|128px]]
| [[Ruairí Ó Murchú]]
| 1978-05-03
| 
| [[Dún Dealgan]]
|-
| style='text-align:right'| 2392
| [[Íomhá:Sorca Clarke 2020.jpg|center|128px]]
| [[Sorca Clarke]]
| 1978
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2393
| [[Íomhá:Violet-Anne Wynne 2020.jpg|center|128px]]
| [[Violet-Anne Wynne]]
| 1988
| 
| [[Cill Rois]]
|-
| style='text-align:right'| 2394
| [[Íomhá:Mairéad Farrell 2014.jpg|center|128px]]
| [[Mairéad Farrell (polaiteoir)|Mairéad Farrell]]
| 1990-01-06
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2395
| [[Íomhá:Pa Daly 2014.jpg|center|128px]]
| [[Pa Daly]]
| 1969
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 2396
| [[Íomhá:Jennifer Carroll MacNeill 2020.jpg|center|128px]]
| [[Jennifer Carroll MacNeill]]
| 1980-09-05
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2397
| [[Íomhá:Marc Ó Cathasaigh 2020.jpg|center|128px]]
| [[Marc Ó Cathasaigh]]
| 1977-01-03
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 2398
| [[Íomhá:Christopher O'Sullivan 2020.jpg|center|128px]]
| [[Christopher O’Sullivan|Christopher O'Sullivan]]
| 1982-06-02
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2399
| [[Íomhá:Brian Leddin.jpg|center|128px]]
| [[Brian Leddin]]
| 1979
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2400
| [[Íomhá:Malcolm Noonan 2025 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Malcolm Noonan]]
| 1966
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 2401
| [[Íomhá:Claire Kerrane 2015.jpg|center|128px]]
| [[Claire Kerrane]]
| 1992-04-24
| 
| [[Dún Gar]]
|-
| style='text-align:right'| 2402
| [[Íomhá:Pauline Tully 2025 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Pauline Tully]]
| 20th century
| 
| [[Cill na Leice]]
|-
| style='text-align:right'| 2403
| [[Íomhá:Patrick Costello 2020.jpg|center|128px]]
| [[Patrick Costello]]
| 1980-05-21
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2404
| [[Íomhá:Norma Foley.jpeg|center|128px]]
| [[Norma Foley]]
| 1970
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 2405
| [[Íomhá:Verona Murphy (official portrait) 2020 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Verona Murphy]]
| 1971
| 
| ''[[:d:Q104271796|An Ghráinseach]]''
|-
| style='text-align:right'| 2406
| [[Íomhá:Jennifer Whitmore 2024 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Jennifer Whitmore]]
| 1974-06
| 
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 2407
| [[Íomhá:Emer Higgins, 2022.jpg|center|128px]]
| [[Emer Higgins]]
| 1980s
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2408
| [[Íomhá:Joe Flaherty (politician).jpeg|center|128px]]
| [[Joe Flaherty (polaiteoir)|Joe Flaherty]]
| 1969
| 
| [[An Muileann gCearr]]
|-
| style='text-align:right'| 2409
| [[Íomhá:Steven Matthews 2020.jpg|center|128px]]
| [[Steven Matthews]]
| 1971
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2410
| [[Íomhá:Patricia Ryan 2020.jpg|center|128px]]
| [[Patricia Ryan (polaiteoir)]]
| 1969-03-03
| 
| [[Baile Briotáis]]
|-
| style='text-align:right'| 2411
| [[Íomhá:Duncan Smith 2020.jpg|center|128px]]
| [[Duncan Smith (polaiteoir)|Duncan Smith]]
| 1983-05-17
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2412
| [[Íomhá:Paul Donnelly 2012.jpg|center|128px]]
| [[Paul Donnelly]]
| 1969
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2413
| 
| [[Máirín Ní Mhuiríosa]]
| 1906-09-05
| 1982-08-27
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2414
| 
| [[Tony Holohan]]
| 
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2415
| [[Íomhá:Eibhlín Nic Niocaill.jpg|center|128px]]
| [[Eibhlín Nic Niocaill]]
| 1884-10-22
| 1909-08-13
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2416
| 
| [[Bríd Ní Ghiolláin]]
| 1894-11-15
| 2003-12-31
| ''[[:d:Q124407631|Fearann an Choirce]]''
|-
| style='text-align:right'| 2417
| 
| [[Sorcha Richardson]]
| 1990
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2418
| 
| [[Eileen O'Faoláin]]
| 1900-06-10
| 1988-09-20
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2419
| [[Íomhá:Orla Comerford at the 2024 Summer Paralympics (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Orla Comerford]]
| 1997-09-14
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2420
| 
| [[Nan Tom Teaimín]]
| 
| 
| [[Conamara]]
|-
| style='text-align:right'| 2421
| 
| [[Máire Ní Chéileachair]]
| 
| 
| ''[[:d:Q4481305|An Fearann]]''
|-
| style='text-align:right'| 2422
| 
| [[Richie Conroy]]
| 
| 
| [[Contae Chill Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 2423
| [[Íomhá:John Cummins (Irish politician).jpg|center|128px]]
| [[John Cummins|Q96384541]]
| 1988
| 
| [[Port Láirge]]
|-
| style='text-align:right'| 2424
| 
| [[Lyra (amhránaí)|Lyra]]
| 1993-05-19
| 
| [[Droichead na Bandan]]
|-
| style='text-align:right'| 2425
| 
| [[Pádraigín Haicéad]]
| 1604
| 1654-11
| ''[[:d:Q4852302|An Baile Tarsna]]''
|-
| style='text-align:right'| 2426
| 
| [[Sibéal Davitt]]
| 1989
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2427
| [[Íomhá:CMAT, Brooklyn, March 2022 2 (cropped) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[CMAT]]
| 1996-02-23
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2428
| [[Íomhá:Jamie Finn Lewes FC Women 0 Birmingham City 0 21 08 2022-717 (52303039536) (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Jamie Finn]]
| 1998-04-24
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2429
| 
| [[Niamh Farrelly]]
| 1999-04-15
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2430
| 
| [[Áine Ní Chíobháin]]
| 
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2431
| 
| [[Breandán 'ac Gearailt]]
| 
| 
| [[Baile an Mhúraigh, Paróiste Mórdhach|Baile an Mhúraigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2432
| 
| [[Máire Ní Thuathail (léiritheoir)|Máire Ní Thuathail]]
| 1959-07-29
| 2016-09-19
| [[Tuar Mhic Éadaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2433
| 
| [[Maud Cotter]]
| 1954
| 
| [[Loch Garman]]
|-
| style='text-align:right'| 2434
| 
| [[Aodhán Madden]]
| 1947
| 2015
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2435
| 
| [[Caitlín Ní Chionnaith]]
| 1897-09-09
| 1988-03-22
| [[An Seanchaisleán]]
|-
| style='text-align:right'| 2436
| 
| [[Rachael Blackmore]]
| 1989-07-11
| 
| ''[[:d:Q60555085|Cill Náile]]''
|-
| style='text-align:right'| 2437
| [[Íomhá:Saoirse Noonan Durham 2023 (sq cropped).jpg|center|128px]]
| [[Saoirse Noonan]]
| 1999-07-13
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2438
| 
| [[Paddy McMahon]]
| 1933
| 2019
| [[An Tulach (An Clár)|An Tulach]]
|-
| style='text-align:right'| 2439
| 
| [[SON]]
| 1990-04-21
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 2440
| 
| [[Bernadette Nic an tSaoir]]
| 
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2441
| 
| [[Seán Garvey]]
| 1952
| 2022-05-06
| [[Cathair Saidhbhín]]
|-
| style='text-align:right'| 2442
| 
| [[Éanna Hardwicke]]
| 1996-10-21
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2443
| 
| [[Annraoi Ó Liatháin]]
| 1917-10-15
| 1981-07-27
| [[Port Omna]]
|-
| style='text-align:right'| 2444
| 
| [[Donnchadh Ó Laoghaire (ollamh)|Donnchadh Ó Laoghaire]]
| 1877-01-21
| 1944-04-03
| ''[[:d:Q104298855|Doire an Chuilinn]]''
|-
| style='text-align:right'| 2445
| [[Íomhá:Katie McGreal.jpg|center|128px]]
| [[Katie McGreal]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2446
| 
| [[Róisín Uí Mhadagáin Ní Raghallaigh]]
| 1903-01-21
| 1974-02-13
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2447
| 
| [[Mícheál Ó hAodha|Micheál Ó hAodha]]
| 1918-07-31
| 1998-01-26
| [[Cill Dalua]]
|-
| style='text-align:right'| 2448
| 
| [[Séamus Ó Creag]]
| 1861&lt;br/&gt;1863
| 1934-09-15
| ''[[:d:Q104348893|Droim na Saileach]]''
|-
| style='text-align:right'| 2449
| [[Íomhá:Colm Bairéad DIFF Panel 1.png|center|128px]]
| [[Colm Bairéad]]
| 1981
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2450
| 
| [[Diarmuid de Faoite]]
| 1967
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 2451
| 
| [[Pádraig Ó Macháin]]
| 
| 
| [[Lios Mór]]
|-
| style='text-align:right'| 2452
| 
| [[Siún Ní Dhuinn]]
| 
| 
| [[Dún Dealgan]]
|-
| style='text-align:right'| 2453
| 
| [[Abbie Larkin]]
| 2005-04-27
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2454
| 
| [[Carol Cronin]]
| 
| 
| [[Contae Chill Mhantáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2455
| 
| [[Liam Prút]]
| 1940
| 2023-09-30
| [[An tAonach]]
|-
| style='text-align:right'| 2456
| 
| [[Tadhg Ó Dúshláine]]
| 1951-06-06
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2457
| 
| [[James Henry (aistritheoir)|Séamas Ó hInnéirghe]]
| 1918
| 
| ''[[:d:Q104336077|Dumha Thuama]]''
|-
| style='text-align:right'| 2458
| 
| [[Isobel Ní Riain]]
| 1969
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2459
| 
| [[Seosamh Ó Guairim]]
| 1955-12-12
| 2017-03-06
| [[Roisín na Mainiach]]
|-
| style='text-align:right'| 2460
| 
| [[Eoin Ó Catháin]]
| 
| 
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 2461
| 
| [[Paddy Mhéime Ó Súilleabháin]]
| 1944
| 
| ''[[:d:Q81084492|Loch Conaortha]]''
|-
| style='text-align:right'| 2462
| 
| [[Lillis Ó Laoire]]
| 1961
| 
| [[Gort an Choirce]]
|-
| style='text-align:right'| 2463
| 
| [[Siuán Ní Mhaonaigh]]
| 
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 2464
| 
| [[Máire Dinny Wren]]
| 
| 
| [[Gaoth Dobhair]]
|-
| style='text-align:right'| 2465
| 
| [[Niamh Ní Chróinín]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2466
| 
| [[Aodán Ó Ceallaigh]]
| 
| 
| [[An Rinn (Contae Phort Láirge)|An Rinn]]
|-
| style='text-align:right'| 2467
| [[Íomhá:Charlotte Blake Thornley Stoker (1818-1901) writer, activist, and mother of Bram Stoker.png|center|128px]]
| [[Charlotte Stoker]]
| 1818
| 1901-03-15
| [[Béal Átha Seanaidh]]
|-
| style='text-align:right'| 2468
| 
| [[Nan Ghriallais]]
| 1936-04-02
| 2018-11-19
| [[Muiceanach idir Dhá Sháile]]
|-
| style='text-align:right'| 2469
| 
| [[Sorcha O'Raghallaigh]]
| 
| 
| [[Contae Uíbh Fhailí]]
|-
| style='text-align:right'| 2470
| 
| [[Flann Ó Riain]]
| 1929-09-18
| 2008-12-06
| [[Leamhcán]]
|-
| style='text-align:right'| 2471
| 
| [[Simon Ó Faoláin]]
| 1973
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2472
| [[Íomhá:Gavan Reilly, 2023 (cropped).jpg|center|128px]]
| [[Gavan Reilly]]
| 
| 
| ''[[:d:Q59721533|Ráth Moliain]]''
|-
| style='text-align:right'| 2473
| 
| [[Joan Mallon]]
| 
| 
| [[Contae Mhuineacháin]]
|-
| style='text-align:right'| 2474
| 
| [[Molly Bracken]]
| 1908-02-03
| 1991-11-19
| [[Cluain Meala]]
|-
| style='text-align:right'| 2475
| [[Íomhá:Deirdre Brennan poet.jpg|center|128px]]
| [[Deirdre Brennan]]
| 1934
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2476
| 
| [[Jazzy (amhránaí)|Jazzy]]
| 1996-09-19
| 
| [[Cromghlinn, BÁC|Cromghlinn]]
|-
| style='text-align:right'| 2477
| 
| [[Olan Monk]]
| 
| 
| [[Indreabhán]]
|-
| style='text-align:right'| 2478
| 
| [[Louisa Ní Éideáin]]
| 1984
| 
| [[Léim an Bhradáin]]
|-
| style='text-align:right'| 2479
| 
| [[Hugh Mac Giolla Chearra]]
| 
| 
| [[Rann na Feirste]]
|-
| style='text-align:right'| 2480
| 
| [[Stephen O'Hanlon]]
| 
| 
| [[Contae Mhuineacháin]]
|-
| style='text-align:right'| 2481
| 
| [[Roibeard Ó Cathasaigh]]
| 
| 
| [[Lios Póil]]
|-
| style='text-align:right'| 2482
| 
| [[Séamus Ó hUltacháin]]
| 1948
| 2023-09-19
| ''[[:d:Q104343964|Corr na Gaoithe]]''
|-
| style='text-align:right'| 2483
| 
| [[Sam Ó Fearraigh]]
| 
| 
| [[Gort an Choirce]]
|-
| style='text-align:right'| 2484
| 
| [[Cormac Mac Gearailt]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2485
| 
| [[Iarla Ó Muirthile]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2486
| 
| [[Diarmuid Breathnach]]
| 1930-08-05
| 2023-11-13
| ''[[:d:Q104278666|Coill tSíomóin]]''
|-
| style='text-align:right'| 2487
| 
| [[John William Seoighe]]
| 1919
| 2015
| ''[[:d:Q104320884|Inis an Ghainimh]]''
|-
| style='text-align:right'| 2488
| 
| [[Mícheál Mháire an Ghabha Ó Ceannabháin]]
| 1936
| 2005
| [[An Aird Thoir]]
|-
| style='text-align:right'| 2489
| 
| [[Máire an Ghabha]]
| 1905-03-18
| 1999
| [[An Aird Thoir]]
|-
| style='text-align:right'| 2490
| 
| [[Johnny Mháirtín Learaí Mac Donnchadha]]
| 1937
| 
| [[Leitreach Ard]]
|-
| style='text-align:right'| 2491
| 
| [[Cóilín Sheáin Dharach Seoige]]
| 1918-04
| 2001-04
| [[Ros Muc]]
|-
| style='text-align:right'| 2492
| 
| [[John Sheáin Dharach Seoige]]
| 
| 
| ''[[:d:Q104321603|Ros Muc]]''
|-
| style='text-align:right'| 2493
| 
| [[Tom Bheairtle Tom Ó Flatharta]]
| 1926-08-15
| 2013-11-12
| [[An Lochán Beag, Contae na Gaillimhe|An Lochán Beag]]
|-
| style='text-align:right'| 2494
| 
| [[Tom Phaddy Mac Diarmada]]
| 1909-03-02
| 2001-04-02
| [[An Lochán Beag, Contae na Gaillimhe|An Lochán Beag]]
|-
| style='text-align:right'| 2495
| 
| [[Johnny Báille]]
| 1932-03-25
| 2004-09-26
| [[Leitir Móir]]
|-
| style='text-align:right'| 2496
| 
| [[Tess Uí Chonghaile]]
| 
| 2005-03-08
| ''[[:d:Q65955633|An Máimín]]''
|-
| style='text-align:right'| 2497
| 
| [[Maidhc Cheannabháin]]
| 
| 
| ''[[:d:Q104324152|An tÁth Buí]]''
|-
| style='text-align:right'| 2498
| 
| [[Stiofán Ó Cualáin (amhránaí)|Stiofán Ó Cualáin]]
| 
| 
| ''[[:d:Q124414504|Baile na Cille]]''
|-
| style='text-align:right'| 2499
| 
| [[Pat Cheoinín]]
| 1915
| 2008
| [[Fínis]]
|-
| style='text-align:right'| 2500
| 
| [[Sonaí Choilm Learaí Ó Conghaile]]
| 1945
| 
| ''[[:d:Q124447379|Cora Bhuí]]''
|-
| style='text-align:right'| 2501
| 
| [[Máire Nic Dhonnchadha]]
| 
| 2020-12-01
| ''[[:d:Q124499647|An Caorán Mór]]''
|-
| style='text-align:right'| 2502
| 
| [[Réamonn Jimmy Mac Donncha]]
| 1938
| 2012-01-26
| [[Inis Mhic Cionaith]]
|-
| style='text-align:right'| 2503
| 
| [[Bina McLoughlin]]
| 1929
| 2001-02-16
| ''[[:d:Q104321379|Gleann na nGeimhleach]]''
|-
| style='text-align:right'| 2504
| 
| [[Domhnall Ó Baoighill]]
| 1878-01-25
| 1948-05-30
| [[Croithlí]]
|-
| style='text-align:right'| 2505
| 
| [[Róisín Chambers]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2506
| 
| [[Edwina Guckian]]
| 
| 
| [[Droim ar Snámh]]
|-
| style='text-align:right'| 2507
| 
| [[Shauna Bannon]]
| 1993-10-23
| 
| [[Tamhlacht]]
|-
| style='text-align:right'| 2508
| 
| [[Seamas Ó hAoláin]]
| 
| 
| [[An Baile Dubh, Contae Phort Láirge|An Baile Dubh]]
|-
| style='text-align:right'| 2509
| 
| [[Ciarán Ó hÓgartaigh]]
| 1967
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2510
| 
| [[Síle Denvir]]
| 
| 
| [[Indreabhán]]
|-
| style='text-align:right'| 2511
| 
| [[Joni Crone]]
| 1953
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2512
| 
| [[Shane Ó Curraighín]]
| 
| 
| [[Teileann]]
|-
| style='text-align:right'| 2513
| 
| [[Tara Howley]]
| 
| 
| [[Cill Fhionnúrach]]
|-
| style='text-align:right'| 2514
| 
| [[Pádraig Rynne]]
| 
| 
| [[Contae an Chláir]]
|-
| style='text-align:right'| 2515
| 
| [[Marina Ní Dhubháin]]
| 
| 
| [[An Daingean|Daingean Uí Chúis]]
|-
| style='text-align:right'| 2516
| 
| [[Hilary Bowen-Walsh]]
| 
| 
| [[Baile Easa Dara]]
|-
| style='text-align:right'| 2517
| 
| [[Séaghan Ó Súilleabháin]]
| 1999
| 
| [[Cill Orglan]]
|-
| style='text-align:right'| 2518
| 
| [[Tadhg Ó Murchadha (béaloideasóir)|Tadhg Ó Murchadha]]
| 1896-02-11
| 1961-09-08
| ''[[:d:Q104310755|Cathair Dónall]]''
|-
| style='text-align:right'| 2519
| [[Íomhá:Albert Dolan 2024.jpg|center|128px]]
| [[Albert Dolan]]
| 1998-12-01
| 
| [[Gaillimh]]
|-
| style='text-align:right'| 2520
| 
| [[Mike Mac Domhnaill]]
| 
| 
| ''[[:d:Q104311662|Cluain Cath]]''
|-
| style='text-align:right'| 2521
| 
| [[Tomás Ó Coileáin]]
| 
| 
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2522
| 
| [[Séamus Ó Cinnéide (file)|Séamus Ó Cinnéide]]
| 1925
| 1992-12-26
| [[Luimneach]]
|-
| style='text-align:right'| 2523
| 
| [[Muireann Ní Chíobháin]]
| 1984
| 
| [[Corcaigh]]
|-
| style='text-align:right'| 2524
| 
| [[Cúán de Búrca]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2525
| 
| [[Marie-Louise Nicholson]]
| 
| 
| [[Tearmann Feichín]]
|-
| style='text-align:right'| 2526
| 
| [[John Prendergast]]
| 
| 
| [[Trá Lí]]
|-
| style='text-align:right'| 2527
| 
| [[Seoirsín Bashford]]
| 
| 
| [[Contae Mhaigh Eo]]
|-
| style='text-align:right'| 2528
| 
| [[Seán Collins (amhránaí)|Seán Collins]]
| 
| 
| [[Domhnach Bat]]
|-
| style='text-align:right'| 2529
| 
| [[Cormac Ó Beaglaoich]]
| 
| 
| [[Corca Dhuibhne]]
|-
| style='text-align:right'| 2530
| 
| [[Majella Ní Dhomhnaill]]
| 
| 
| [[Bré]]
|-
| style='text-align:right'| 2531
| 
| [[Siobhán Peoples]]
| 
| 
| [[Inis (baile)|Inis]]
|-
| style='text-align:right'| 2532
| 
| [[Colm Broderick]]
| 
| 
| [[Ceatharlach]]
|}


== Misc ==
{| class='wikitable sortable'
! #
! íomhá
! nome
! dáta breithe
! dáta báis
! áit bhreithe
|-
| style='text-align:right'| 1
| [[Íomhá:Jedward-original.jpg|center|128px]]
| [[Jedward]]
| 
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 2
| [[Íomhá:Godfried Maes - The beheading of Saint Dymphna.jpg|center|128px]]
| [[Naomh Damhnait]]
| 7th century
| 7th century
| [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]]
|-
| style='text-align:right'| 3
| [[Íomhá:Dustin.jpg|center|128px]]
| [[Dustin Turcaí]]
| 1988-11-13
| 
| [[Baile Átha Cliath]]
|-
| style='text-align:right'| 4
| [[Íomhá:Anne Marie McMahon.png|center|128px]]
| [[Anne Marie McMahon]]
| 
| 
| [[Contae an Chláir]]
|}
{{Wikidata list end}}

{{Cómhaoin|Category:People of Ireland|Muintir na hÉireann}}

{{síol-ie}}

[[Catagóir:Daoine Éireannacha| ]]
[[Catagóir:Grúpaí eitneacha in Éirinn]]
[[Catagóir:Grúpaí eitneacha i dTuaisceart Éireann]]</text>
      <sha1>ggx2td9o7piwiqhf38ym8a6f6r05ws6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Ghaeilge</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22014</id>
    <revision>
      <id>1269963</id>
      <parentid>1266415</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T10:02:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.85.48</ip>
      </contributor>
      <origin>1269963</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22539" sha1="jxnj0hhsb7iw9ur5scgbxfgrglxi3xr" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is ceann de na [[Teangacha Ceilteacha|teangacha Ceilteacha]] í an '''Ghaeilge''' (nó ''Gaeilge na hÉireann'' mar a thugtar uirthi corruair), agus ceann de na trí cinn de theangacha Ceilteacha ar a dtugtar na [[Teangacha Gaelacha|teangacha Gaelacha]] (Gaeilge, [[Gaeilge Mhanann]] agus [[Gaeilge na hAlban]]) go háirithe. Labhraítear in [[Éire|Éirinn]] go príomha í, ach tá cainteoirí Gaeilge ina gcónaí in áiteanna eile ar fud an domhain.

Is í an teanga náisiúnta nó dhúchais agus an phríomhtheanga oifigiúil i b[[Poblacht na hÉireann]] í an Ghaeilge. Tá an [[An Béarla|Béarla]] luaite sa [[Bunreacht na hÉireann|Bhunreacht]] mar theanga oifigiúil eile. Tá aitheantas oifigiúil aici chomh maith i d[[Tuaisceart Éireann]], ar cuid den [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]] é. Ar an [[13 Meitheamh]] [[2005]] d'aontaigh airí gnóthaí eachtracha an [[An tAontas Eorpach|Aontais Eorpaigh]] glacadh leis an nGaeilge mar theanga oifigiúil oibre san AE. Ón [[1 Eanáir (Lá Caille)|1 Eanáir]] 2007 cuireadh tús leis an stádas oifigiúil seo, agus ba é an tAire Nollaig Ó Treasaigh, T. D., an chéad aire Éireannach a labhair Gaeilge ag cruinniú de chuid Chomhairle na nAirí, an 22 Eanáir 2007.

Tá go leor ainmneacha eile réigiúnda nó stairiúla ar an teanga freisin: ''Gaedhealg'', ''Gaedhilge'' agus ''Gaedhilg'' (i g[[Conamara]]); ''Gaedhilic'', ''Gaeilic'' agus ''Gaeilig'' (in áiteanna i gCúige [[Cúige Uladh|Uladh]] agus [[Maigh Eo]]); ''Gaedhealaing'', ''Gaoluinn'' agus ''Gaeilinn'' (i b[[Port Láirge]]); ''Gaelainn'' (i M[[Cúige Mumhan|umhain]] thiar); ''Gaedhlag'' ([[Ó Méith]], [[Contae Ard Mhacha|Ard Mhacha]] agus [[Contae Lú|Lú]]); agus ''Guithealg'' nó ''Goidelc'' (sa [[an tSean-Ghaeilge|tSean-Ghaeilge]]). Tabhair faoi deara gurb iondúil inniu a úsáidtear an leagan Muimhneach d'ainm na teanga, ''Gaelainn'', le tagairt a dhéanamh do chanúint an chúige ina gcluinfeá an t-ainm seo uirthi. D'fheicfeá ''Gaoluinn'', leis, toisc gur mar ''é'' fada a fhuaimnítear ''ao'' an litrithe sna [[canúint]]í deisceartacha. 
[[Íomhá:Trier_Stadtbibliothek_137_Fol_56.jpg|clé|mion|8ú haois:  Collectio Canonum Hibernensis sa Trier Stadt[[Leabharlann|bibliothek]] (137 Fol 56), [[An Ghearmáin]],  agus níos déanaí, an Civitate Dei (Augustinus)]]

== Stair ==

=== An tSean-Ghaeilge agus an tOgham ===
B'é an t[[Ogham]] an chéad chóras scríofa don Ghaeilge, ach is gnách an teanga a chur ar pár i litreacha Laidineacha le níos mó ná míle bliain anuas. Sa tseachtú haois a tháinig an chéad leagan caighdeánaithe den teanga, mar atá, an tSean-Ghaeilge, ar an bhfód, agus í sách difriúil fós leis an gcineál Gaeilge a labhraítear inniu. D'úsáidtí Sean-Ghaeilge, ar dtús, i ngluaiseanna míniúcháin a chuirtí le téacsanna Laidine, le cuidiú leis na daltaí óga nach raibh ach ag foghlaim theanga na Críostaíochta Caitlicí.
[[Íomhá:Irish_Verse_in_Codex_Boernerianus.JPG|mion|[[An Bíobla]] (1 Cor 2-3) a scríobh manach Éireannach i [[Sankt Gallen]], [[An Eilvéis]]]]
De réir a chéile, áfach, thosaigh na manaigh ag breacadh síos na scéalta miotaseolaíochta, leithéidí na [[Rúraíocht]]a is na [[Fiannaíocht]]a. Ní raibh siad chomh drochamhrasach i leith na seanscéalta Págánacha agus a shílfeá, ach mar sin féin bhain siad gach tagairt nithiúil don chreideamh réamh-Chríostaí de na leaganacha a rinne siad de na scéalta seo. Mar sin, fág is go bhfuil blas na Págántachta ar na seanscéalta [[Gaeil|Gaelacha]] ó thaobh an spioraid agus an tsaoldearcaidh, is deacair aon tagairt do dhéithe Págánta na gCeilteach a aithint iontu.

Tá gramadach agus litriú na bhfocal sna scríbhinní Oghaim ní ba seanaimseartha ná an tSean-Ghaeilge féin, cé go mbaineann an chuid is deireanaí de na hOghamchlocha leis an tréimhse chéanna. Mar sin, is dócha go ndearna na manaigh iarracht d'aon turas ar stíl nua scríbhneoireachta a thabhairt isteach nach mbeadh cosúil le stíl ''Phágánta'' na nOghamchloch.

===An Mheán-Ghaeilge ===

De réir a chéile, tháinig meath ar thraidisiún scríofa na [[An tSean-Ghaeilge|Sean-Ghaeilge]], agus an [[An Mheán-Ghaeilge|Mheán-Ghaeilge]] ag teacht ina háit. [[Teangacha Ceilteacha|Teanga]] cineál measctha is ea an Mheán-Ghaeilge, nó is deacair aon [[An Caighdeán Oifigiúil|chaighdeán]] nó norm ceart a leagan amach di. Tá idir chaint na ndaoine agus [[Gramadach na Gaeilge|ghramadach]] chasta na Sean-Ghaeilge ag dul trí chéile sa Mheán-Ghaeilge, agus thairis sin, is féidir [[forcheartú]] a fheiceáil ansin—is é sin, iarrachtaí teipthe ar chloí le caighdeán na Sean-Ghaeilge nach bhfuil ceart de réir an chaighdeáin sin ''ná'' de réir chaint na ndaoine.

Tabhair faoi deara go dtugann téacsleabhair áirithe &quot;Meán-Ghaeilge&quot; ar an Nua-Ghaeilge Chlasaiceach freisin. Ní botún é seo go díreach, ach cleachtas a d'imigh as úsáid idir an dá linn.
[[Íomhá:Elizabeth I's primer on Irish.jpg|mion|leabhar frásaí (1560-1580) a scríobh Sir Christopher Nugent, 9th Baron of Delvin.  Bhain [[Eilís I Shasana]] úsáid as is cosúil]]

=== An Nua-Ghaeilge ===

Le teacht an dóú haois déag, múnlaíodh an caighdeán nua—caighdeán a bhí sách cóngarach do chaint na ndaoine, an chuid ba mhó léinn acu ar a laghad—ar a dtugtar an [[Nua-Ghaeilge Chlasaiceach]]. Caighdeán sách dian atá inti, agus í saor go hiomlán ó gach cineál canúnachais. Is fíor go raibh cead ag na filí úsáid a bhaint as dhá leagan chanúnacha den fhocal chéanna le freastal ar riachtanais na ríme is na rithime (abair, ''clach'' agus ''cloch''), ach níorbh ionann sin is a rá go mbeadh an file seo níos claonta chun an leagan seo a úsáid agus an file úd eile níos doirte d'fhoirm a chanúna féin—bhí an bheirt acu ag úsáid an dá fhoirm, de réir mar a d'éilíodh dlíthe na filíochta.

Chuir tosach na séú haoise déag agus maidhm [[Cath Chionn tSáile|Chionn tSáile]] deireadh sách giorraisc le saothrú na Nua-Ghaeilge Clasaicí. An cineál Gaeilge a scríobhtaí i mblianta dorcha na b[[na Péindlíthe|Péindlíthe]], má scríobhtaí in aon chor í, ní raibh ann ach meascán den chanúint áitiúil agus cibé blúirín den teanga Chlasaiceach a bhí foghlamtha ag an scríbhneoir, agus an chanúint ag fáil an lámh in uachtar ar an gcaighdeán clasaiceach le himeacht na gcéadta bliain.

=== Le Déanaí ===
[[Íomhá:Ga_mid_allophones.svg|clé|mion|allafóin Ga mid]]
I ndeireadh na [[19ú haois|naoú haoise déag]], cuireadh an Nua-Ghaeilge chomhaimseartha ar bun. Ar dtús, rinne lucht an ghlanteangachais, a raibh daoine ar nós [[Risteard de Hindeberg]] orthu, iarrachtaí áirithe ar chaighdeán na Nua-Ghaeilge Clasaicí a athréimniú, ach ba é an scríbhneoir biseach úd, an tAthair [[Peadar Ua Laoghaire]], a rug bua ar de Hindeberg agus tugadh tús áite do chaint na ndaoine. Is é sin le rá gur bunaíodh an Nua-Ghaeilge scríofa ar an nGaeilge a bhí á labhairt ag muintir na nGaeltachtaí comhaimseartha, seachas ar Ghaeilge de scribhneoirí ní ba luaithe, mar Ó Céitinn agus a léithéid. 

De bharr an ról ar leith a bhí ag an Athair Peadar agus ag a chuid scríbhneoireachta in athbhunú na Gaeilge mar theanga scríofa, chuaigh canúint an Athar Pheadair é féin (.i. Canúint na [[Cúige Mumhan|Mumhan]]) go mór i bhfeidhm ar mhúnla na Gaeilge ag tús an chéid seo caite. Bhí tionchar Ghaeilge na Mumhan fós le feiceáil i gcuid mhaith mhór de na téacsleabhair a foilsíodh go dtí lár na 1950idí. Níos déanaí, áfach, agus d'ainneoin go raibh sé de nós ag daoine áirithe an Ghaeilge chaighdeánach a cháineadh as ucht í a bheith ró-Mhuimhneach, bhí tionchar níos láidre ag na canúintí eile ar an gCaighdeán Oifigiúil (m. sh. córas na mbriathra agus córas na réamhfhocal).

== Stádas na Gaeilge ==
===Poblacht na hÉireann===
Is í an teanga náisiúnta nó dhúchais agus an phríomhtheanga oifigiúil i b[[Poblacht na hÉireann]] í. Dar leis an daonáireamh 2016, tá 73,804 duine ina gcainteoirí dúchasaigh sa tír.

Sa daonáireamh 2016, dúirt 10% de na daoine ag freagairt go labhraíonn siad an Ghaeilge, laethúil nó seachtainiúil.&lt;ref&gt;http://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-cp10esil/p10esil/&lt;/ref&gt;

====Gaeltacht====
{{Príomhalt|An Ghaeltacht}}
[[Íomhá:Gaeltacht.svg|thumb|Gaeltachtaí oifigiúla]]
Is éard is '''Gaeltacht''' ann ná ceantar ina bhfuil [[an Ghaeilge]] aitheanta mar theanga an phobail ann, go stairiúil ar a laghad. B'é ba bhrí leis an bhfocal sin ''Gaeltacht'' fadó ná [[Gaelachas]], ach ó thosaigh an Ghaeilge ag dul as úsáid in áiteanna in [[Éire|Éirinn]], tosaíodh ag tabhairt &quot;Gaeltacht&quot; nó &quot;ceantair Ghaeltachta&quot; ar na háiteanna sa tír ina bhfuil Gaeilge á labhairt i gcónaí mar theanga thraidisiúnta a théann go nádúrtha ó ghlúin go glúin.

Is léir, áfach, gurb iomaí áit sa Ghaeltacht oifigiúil ina bhfuil an Béarla in uachtar anois, mar shampla [[Cloch na Rón]], [[an Achréidh]] agus [[Maigh Cuilinn]] i g[[Contae na Gaillimhe]], nó [[Ailt an Chorráin]] agus [[Gleann Bharr]] i g[[Contae Dhún na nGall]], [[Acaill]], [[Béal an Mhuirthead]] agus [[an tSraith]] i g[[Contae Mhaigh Eo]] chomh maith leis an gcuid is mó d'[[Uíbh Ráthach]] i g[[Contae Chiarraí]] Theas.

===Tuaisceart Éireann===
{{Príomhalt|An Ghaeilge i dTuaisceart Éireann}}
Tá aitheantas oifigiúil ag an nGaeilge i d[[Tuaisceart Éireann]], atá mar chuid den [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]]. Tá stádas [[Líonraí Gaeilge]] ag dhá háit i dTuaisceart Éireann: Carn Tóchair agus Béal Feirste.

===Parlaimint na hEorpa===
Tháinig an Ghaeilge ina teanga oifigiúil i b[[Parlaimint na hEorpa]] sa bhliain 2007, le ciall gur féidir le feisirí líofa sa Ghaeilge an teanga a labhairt sa Pharlaimint agus ag na coistí.

===Lasmuigh na hÉireann===

== Litríocht na Gaeilge ==

Thosaigh litríocht na Gaeilge ag forbairt as an nua, nuair a tháinig úrscéal an [[Peadar Ua Laoghaire|Athar Peadar Ua Laoghaire]], ''[[oldwikisource:Séadna|Séadna]]'', i gcló go gairid i ndiaidh do [[Dubhghlas de hÍde|Dhubhghlas de hÍde]] a óráid mhór a thabhairt uaidh faoi chomh tábhachtach is a bhí sé an galldachas a ruaigeadh as [[Éire|Éirinn]]. Is fíor nach raibh i leabhar an Athar Peadar ach dornán scéalta ón mbéaloideas, agus iad ceangailte le chéile le scéal an ghréasaí Séadna féin, fear a dhíol a anam leis an diabhal agus ar diúltaíodh faoina ligean isteach in Ifreann chomh maith leis na Flaithis. Mar sin féin, bhí Gaeilge líofa nádúrtha ann, rud a thaitin go mór mór le lucht athbheochana na teangan. I ndiaidh ''Shéadna'', aistriúcháin nó athinsintí ar scéalta clasaiceacha ba mhó a tháinig ó pheann an Athar Pheadair, leithéidí an leagain Ghaeilge a rinne sé de ''[[Don Quixote]]'', agus dála go leor daoine aithnidiúla eile i saol na Gaeilge, scríobh sé dírbheathaisnéis freisin, ''Mo Scéal Féin'', a áirítear ar bhunchlocha litríocht na Gaeilge chomh maith céanna.

Is mar réabhlóidí ba mhó a bhain [[Pádraig Mac Piarais]] amach a chlú iarbháis, ach is gá aird a tharraingt air gur scríbhneoir Gaeilge a bhí ann, leis. Scríobh sé roinnt gearrscéalta rómansúla, traigéideacha fiú, agus iad suite i saol na Gaeltachta. Is é &quot;Eoghainín na nÉan&quot; an ceann is mó a théann i bhfeidhm ar an léitheoir, go háirithe ar an léitheoir atá eolach ar chinniúint an scríbhneora.[[Íomhá:Cainteoirí Gaeilge - Irish Speakers.svg|deas|thumb|Cainteoirí Gaeilge sa bhliain 2007.]]Bhí [[Pádraic Ó Conaire]] ina státseirbhíseach sóisearach i Londain nuair a chuala sé iomrá ar athbheochan liteartha na Gaeilge. B'as Gaillimh dó, agus canúint an cheantair timpeall aige, siúd is gur féidir lorg Ghaeilge Chontae an Chláir a aithint ar a stíl fosta, canúint a chuaigh i léig idir an dá linn. Scríobh sé scéalta faoi imirce na nÉireannach go Sasana, faoin saol crua a bhí acu thall ansin, faoin bhfánaíocht agus faoi athbheochan an spioraid náisiúnta. B'é an t-úrscéal greanntragóideach úd &quot;Deoraíocht&quot; a mhórshaothar. Thairis sin, scríobh sé roinnt mhaith gearrscéalta agus altanna iriseoireachta. 

Is iad na dírbheathaisnéisí Gaeltachta a cuireadh i gcló idir an dá chogadh domhanda, áfach, na clasaicigh mhóra chomhaimseartha. An triúr is clúití acu, is iad ''An tOileánach'' le [[Tomás Ó Criomhthain]], ''Peig''—tuairisc a thug [[Peig Sayers]] ar imeachtaí a beatha féin, agus &quot;Fiche Bliain ag Fás&quot; le [[Muiris Ó Súilleabháin]]. B'as an mBlascaod Mór do na dírbheathaisnéisithe seo: seandaoine a bhí sa chéad dís acu, agus iad ag tabhairt cur síos ar a saol féin i nGaeilge ghlan an oileáin; ach fear óg a bhí i Muiris, agus súil eile ar fad aige ar na cineálacha imeachtaí a bhí ar siúl san áit. Thar aon rud eile, bhí na leabhair seo ceaptha le Gaeilge mhaith dhúchasach de chuid na sean-[[An Ghaeltacht|Ghaeltachta]] aonteangaí a scaipeadh i measc na scoláirí, ach is é an gnáthghearán inniu ná gur baineadh mí-úsáid pholaitiúil as na leabhair seo—[[Peig Sayers|Peig]] go háirithe—le coimeádachas cultúrtha agus reiligiúnda a chur chun cinn i measc na bpáistí, dála shíolteagasc na dtíortha ollsmachtúla. [[Íomhá:geill_sli.jpg|thumb|[[Comhartha tráchta]] &quot;Géill Slí&quot; i g[[Contae Phort Láirge]]|clé]]

Is deacair gan an cheist a chur, nárbh fhearr do na máistrí scoile an dírbheathaisnéis ó Ghaeltacht [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]], ''Rotha Mór an tSaoil'' le [[Micí Mac Gabhann]], a chur os comhair na ndaltaí in áit an triúr Blascaodach. Scéal is ea é gur beag duine nach gcuirfeadh sé spéis ann, nó bhí saol suimiúil ag Micí: chuaigh sé go Meiriceá le hór a bhaint as talamh sioctha Alasca in Klondyke, agus é ag saothrú luach a phasáiste ag rúpáil oibre anseo is ansiúd, aon áit a raibh na fostóirí sásta post a thabhairt d'Éireannach a bhí—mar a fheictear don léitheoir—dall go leor ar an mBéarla an chuid ba mhó den am. 

Bhí muintir na gcúigí eile ag fáil deacair ciall a bhaint as an litríocht [[Cúige Mumhan|Mhuimhneach]]. Mar sin, bhí siad den tuairim gur chóir a gceart a bhaint amach do na canúintí eile sa litríocht. B'iad an bheirt deartháireacha ó na Rosa, [[Séamus Ó Grianna]] agus [[Seosamh Mac Grianna]], na scríbhneoirí ba mhó ó [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]]. Bhí siad páirteach i g[[Cogadh na Saoirse (Éire)|Cogadh Saoirse na hÉireann]] agus i g[[Cogadh Cathartha na hÉireann]], agus chaith siad tamall i mbraighdeanas i ndiaidh an dá chogadh, ach bhain gach duine acu deireadh súile den náisiúnachas a fhad agus a bhí leas mhuintir na Gaeltachta i gceist. Tá an frustrachas le haithint ar go leor dár scríobh siad. Mar sin féin, bhí siad sách difriúil le chéile mar scríbhneoirí. Scríobhadh Seosamh, an duine ab óige acu, leabhair uaillmhianacha ardealaíonta, leithéidí an úrscéil ''An Druma Mór'' agus na dírbheathaisnéise ''Mo Bhealach Féin''; ach sháraigh air mórán ratha a bhaint amach dó mar scríbhneoir. Tháinig críoch dheifnídeach lena chuid scríbhneoireachta nuair a cuireadh i dteach na ngealt é agus síocóis dhúlagrach ag luí ar a intinn. Maidir le Séamus, áfach, chaith sé a shaol ag scríobh leabhar i ndiaidh a chéile i stíl sheanaimseartha rómánsúil, go dtí gur éirigh sé as an nGaeilge ar fad roimh dheireadh a bheatha sna seascaidí. Le teann éadóchais i dtaobh thodhchaí na teanga, chuaigh sé leis an ngluaiseacht [[Language Freedom Movement|''Language Freedom Movement'']], a bhí in aghaidh mhúineadh éigeantach na Gaeilge.
[[Íomhá:Aire-leanai.jpg|deas|thumb|Comhartha bóthair.]]
[[Íomhá:Irish road sign.png|thumb|Fógra dátheangach i mBéarla agus Gaeilge]]
Is é [[Máirtín Ó Cadhain]] an scríbhneoir Gaeilge ba thábhachtaí san fhichiú haois, áfach. Duine nua-aimseartha ar fad a bhí ann, fear a chuir spéis bheo bhíogúil i gcúrsaí a chomhaimsire sa bhaile is i gcéin, agus é ag baint úsáide as gach cineál cleasa nua ina chuid scríbhneoireachta leis an teanga agus an litríocht a thabhairt i gcrann. Scríobh sé roinnt mhaith gearrscéalta agus trí úrscéal nár tháinig ach an chéad cheann acu, ''Cré na Cille'', amach lena shaol féin. Úrscéal atá ann a thugann cur síos criticiúil ar shaol na Gaeltachta ó bhéal na marbhán atá ag déanamh créafóige sa reilig—rud ba mhó a shamhlófaí le litríocht [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Theas]]. Connachtach a bhí i Máirtín, agus é ag cloí le gramadach a chanúna féin, fiú i gcomhthéacsanna ar ghá, dar leat, caighdeánú níos déine ná sin a chur i bhfeidhm ar an teanga. Ní raibh drogall ar bith air roimh fhocail de chuid canúintí eile, ó [[Gaeilge na hAlban|Ghaeilge na hAlban]], ón Nua-Ghaeilge Chlasaiceach agus ó bhéarlagair na dtéarmadóirí i mBaile Átha Cliath a ghlacadh isteach ina chuid Gaeilge de réir mar a theastódh uaidh. 

Go háirithe i ndiaidh an dara cogadh domhanda, chuaigh scríbhneoirí neamh-Ghaeltachta i mbun pinn, daoine nár fhoghlaim an teanga ach ar scoil. Rinne cuid acu léirscrios ar an teanga leis na struchtúir amscaí Béarlachais a d'úsáididis ina gcuid scríbhneoireachta, ach ón taobh eile de, d'éirigh le cuid acu téamaí nua a thabhairt isteach i litríocht na teanga. Áirítear [[Diarmaid Ó Súilleabháin]] agus [[Eoghan Ó Tuairisc]] ar dhaoine de na scríbhneoirí is tábhachtaí acu siúd. Bhí Eoghan Ó Tuairisc ina dhealbhadóir agus ina ealaíontóir sula ndeachaigh sé leis an scríbhneoireacht. Scríobh sé na húrscéalta tábhachtacha stairiúla ''L'Attaque'', faoi imeachtaí Bhliain na bhFrancach i g[[Contae Mhaigh Eo]], agus ''Dé Luain'', faoi [[Éirí Amach na Cásca]]. Tá an leabhar seo scríofa de réir mar a chomhcheanglaítear na smaointí, seachas de réir mar a thiteann na himeachtaí amach. Scríobh [[Breandán Ó Doibhlin]] aistí agus úrscéalta uaillmhianacha nua-aimseartha, agus bhí [[Seán Ó Ríordáin|Seán Ó Riordáin]] ar fhilí mhóra na tíre de réir gach caighdeán.

== An Cló Gaelach ==
[[Íomhá:Gaelic-font-Corcaigh.png|deas|thumb|An focal &quot;Corcaigh&quot; scríofa sa chló Gaelach.]]
Bhí ceist an chaighdeáin litrithe fite fuaite le ceist an chló Ghaelaigh, mar a thugtar air. Is é an rud atá i gceist leis an gcló Gaelach ná leagan ar leith den aibítir Laidneach agus é bunaithe ar stíl peannaireachta na sean-lámhscríbhinní. Leis an nGaeilge is mó a shamhlaítear an stíl inniu, ach le fírinne, tá sí an-chosúil leis an mionpheannaireacht a chleachtaítí i Mór-roinn na hEorpa i laethanta [[Séarlas Mór|Shéarlais Mhóir]]. Mar shampla, cuireadh an chéad fhoclóir Laidine-Gearmáinise, an t[[Abrogans]], ar pár i litreacha atá an-chosúil leis an gcló Gaelach.

Cé is moite d'fhoirmeacha na litreach féin, is é an ponc scriosta nó an ''punctum delens'' príomhchomhartha sóirt an chló Ghaelaigh. Ar dtús, sna lámhscríbhinní Laidine sna Meánaoiseanna, ba nós litreacha a scríobhadh de thaisme a chur ar neamhní tríd an bponc seo a chur os a gcionn—sin é an tuige go dtugtar &quot;ponc scriosta&quot; air. Ós rud é gurb ionann an litir f- a shéimhiú agus an fhuaim f- a bhá go hiomlán, thosaigh na scríobhaithe an ponc scriosta a úsáid mar chomhartha do shéimhiú an f-. De réir a chéile, fairsingíodh an úsáid seo ar na consain shéimhithe eile, cé gurbh é athrú na fuaime, in áit a scriosta, a bhí i gceist lena séimhiú-san.
[[Íomhá:1913 Seachtain na Gaeilge poster.jpg|mion|[[Seachtain na Gaeilge]], 1913]]
Nuair a chuaigh an chéad leabhar Gaeilge i gcló i réimeas [[Eilís I Shasana|Éilís a hAon]], a choimisiúnaigh foilsiú litríochta Protastúnaí sa Ghaeilge, gearradh clófhoireann ar leith le haghaidh na Gaeilge. Bhí an chlófhoireann seo ceaptha le bheith cosúil le peannaireacht na lámhscríbhinní Gaeilge, le go mbeadh na leabhair ní ba soléite acu siúd a bhí i dtaithí na léitheoireachta sa teanga. Is féidir a rá nár tháinig an cló Gaelach, mar ''chló'', ar an bhfód roimhe sin.

Nuair a tháinig an caighdeán nua litrithe agus gramadaí i bhfeidhm i ndeireadh na ndaichidí, caitheadh an cló Gaelach i dtraipisí freisin, diomaite den chorrúsáid a bhaintear as mar mhaisiú. Dháiríre, is ar éigean is féidir teacht trasna ar leabhar Gaeilge ina mbeadh an cló Gaelach á úsáid in éineacht leis an litriú nua. Is dócha nach bhfuil ach aon sampla amháin ann—''Na Glúnta Rosannacha'' le [[Niall Ó Dónaill]], a d'fhoilsigh Oifig an tSoláthair sa bhliain [[1952]], an chéad uair.

== Stór focal ==

Tá isteach nó amach le 42,000 ceannfhocal i bh[[Foclóir Uí Dhónaill]] (gan foirmeacha éagsúla a áireamh, mar shampla bróg, bróga, bróige, bhróg is mar sin de). Tá 56,000 téarma aonfhoclach ar Téarma.ie, 36,000 ach sin nach bhfuil in FGB. Mar sin féin tá cumas ar leith sa Ghaeilge comhfhocail úra a chruthú mar shampla &quot;páirc&quot;, &quot;páircín&quot;, &quot;mórpháirc&quot;, &quot;mionpháirc&quot;.

== Naisc le hábhar eile a bhaineann leis an nGaeilge ==
* [[An Caighdeán Oifigiúil]]
* [[An Ghaeltacht]]
* [[Gaeltacht Bhéal Feirste|An Ghaeilge i gContae Aontroma]]
* [[An Ghaeilge san Astráil]]
* [[An Ghaeilge i Meiriceá]]
* [[An Ghaeilge i Muir Chairib]]
* [[An Ghaeilge i gCeanada]]
* [[Foclóirí Gaeilge]]
* [[Gaeilge Chonnacht]]
* [[Gaeilge na Mumhan]]
* [[Canúint Ghaeilge Uladh|Gaeilge Uladh]]
* [[Gramadach na Gaeilge]]
* [[Liosta giorrúchán]]
* [[Vicipéid:Áiseanna]]

== Naisc sheachtracha ==
* ''[http://de.wikisource.org/wiki/Die_araner_mundart Die araner mundart]'' (cuntas fóneolaíoch de chanúint na [[Oileáin Árann|nOileán Árann]], ó 1899; as Gearmáinis)
* [http://www.gaeilge.ie Foras na Gaeilge]
* [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/gaeilge.html Sabhal Mòr Ostaig] - Gaeilge ar an Ghreasán
* {{Lua idirlín |url=https://gaeilge.org.au/leamh/an-luibin|teideal=An Lúibín|údar=Colin Ryan|dátarochtana=13 Aibreán 2022 |foilsitheoir=Cumann Gaeilge na hAstráile}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{DEFAULTSORT:Ghaeilge, An}}
{{Teangeolaíocht na Gaeilge}}
{{Teangacha oifigiúla an AE}}
{{Teangacha Ceilteacha}}
[[Catagóir:An Ghaeilge| ]]
[[Catagóir:Gaeilge| ]]
[[Catagóir:Teangacha Ceilteacha]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha na Ríochta Aontaithe]]
[[Catagóir:Teangacha na hÉireann]]</text>
      <sha1>jxnj0hhsb7iw9ur5scgbxfgrglxi3xr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269964</id>
      <parentid>1269963</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T10:27:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.85.48</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Litríocht na Gaeilge */</comment>
      <origin>1269964</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22273" sha1="ry173ug07mx2jk7jrg5nbgsw47s8ieg" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is ceann de na [[Teangacha Ceilteacha|teangacha Ceilteacha]] í an '''Ghaeilge''' (nó ''Gaeilge na hÉireann'' mar a thugtar uirthi corruair), agus ceann de na trí cinn de theangacha Ceilteacha ar a dtugtar na [[Teangacha Gaelacha|teangacha Gaelacha]] (Gaeilge, [[Gaeilge Mhanann]] agus [[Gaeilge na hAlban]]) go háirithe. Labhraítear in [[Éire|Éirinn]] go príomha í, ach tá cainteoirí Gaeilge ina gcónaí in áiteanna eile ar fud an domhain.

Is í an teanga náisiúnta nó dhúchais agus an phríomhtheanga oifigiúil i b[[Poblacht na hÉireann]] í an Ghaeilge. Tá an [[An Béarla|Béarla]] luaite sa [[Bunreacht na hÉireann|Bhunreacht]] mar theanga oifigiúil eile. Tá aitheantas oifigiúil aici chomh maith i d[[Tuaisceart Éireann]], ar cuid den [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]] é. Ar an [[13 Meitheamh]] [[2005]] d'aontaigh airí gnóthaí eachtracha an [[An tAontas Eorpach|Aontais Eorpaigh]] glacadh leis an nGaeilge mar theanga oifigiúil oibre san AE. Ón [[1 Eanáir (Lá Caille)|1 Eanáir]] 2007 cuireadh tús leis an stádas oifigiúil seo, agus ba é an tAire Nollaig Ó Treasaigh, T. D., an chéad aire Éireannach a labhair Gaeilge ag cruinniú de chuid Chomhairle na nAirí, an 22 Eanáir 2007.

Tá go leor ainmneacha eile réigiúnda nó stairiúla ar an teanga freisin: ''Gaedhealg'', ''Gaedhilge'' agus ''Gaedhilg'' (i g[[Conamara]]); ''Gaedhilic'', ''Gaeilic'' agus ''Gaeilig'' (in áiteanna i gCúige [[Cúige Uladh|Uladh]] agus [[Maigh Eo]]); ''Gaedhealaing'', ''Gaoluinn'' agus ''Gaeilinn'' (i b[[Port Láirge]]); ''Gaelainn'' (i M[[Cúige Mumhan|umhain]] thiar); ''Gaedhlag'' ([[Ó Méith]], [[Contae Ard Mhacha|Ard Mhacha]] agus [[Contae Lú|Lú]]); agus ''Guithealg'' nó ''Goidelc'' (sa [[an tSean-Ghaeilge|tSean-Ghaeilge]]). Tabhair faoi deara gurb iondúil inniu a úsáidtear an leagan Muimhneach d'ainm na teanga, ''Gaelainn'', le tagairt a dhéanamh do chanúint an chúige ina gcluinfeá an t-ainm seo uirthi. D'fheicfeá ''Gaoluinn'', leis, toisc gur mar ''é'' fada a fhuaimnítear ''ao'' an litrithe sna [[canúint]]í deisceartacha. 
[[Íomhá:Trier_Stadtbibliothek_137_Fol_56.jpg|clé|mion|8ú haois:  Collectio Canonum Hibernensis sa Trier Stadt[[Leabharlann|bibliothek]] (137 Fol 56), [[An Ghearmáin]],  agus níos déanaí, an Civitate Dei (Augustinus)]]

== Stair ==

=== An tSean-Ghaeilge agus an tOgham ===
B'é an t[[Ogham]] an chéad chóras scríofa don Ghaeilge, ach is gnách an teanga a chur ar pár i litreacha Laidineacha le níos mó ná míle bliain anuas. Sa tseachtú haois a tháinig an chéad leagan caighdeánaithe den teanga, mar atá, an tSean-Ghaeilge, ar an bhfód, agus í sách difriúil fós leis an gcineál Gaeilge a labhraítear inniu. D'úsáidtí Sean-Ghaeilge, ar dtús, i ngluaiseanna míniúcháin a chuirtí le téacsanna Laidine, le cuidiú leis na daltaí óga nach raibh ach ag foghlaim theanga na Críostaíochta Caitlicí.
[[Íomhá:Irish_Verse_in_Codex_Boernerianus.JPG|mion|[[An Bíobla]] (1 Cor 2-3) a scríobh manach Éireannach i [[Sankt Gallen]], [[An Eilvéis]]]]
De réir a chéile, áfach, thosaigh na manaigh ag breacadh síos na scéalta miotaseolaíochta, leithéidí na [[Rúraíocht]]a is na [[Fiannaíocht]]a. Ní raibh siad chomh drochamhrasach i leith na seanscéalta Págánacha agus a shílfeá, ach mar sin féin bhain siad gach tagairt nithiúil don chreideamh réamh-Chríostaí de na leaganacha a rinne siad de na scéalta seo. Mar sin, fág is go bhfuil blas na Págántachta ar na seanscéalta [[Gaeil|Gaelacha]] ó thaobh an spioraid agus an tsaoldearcaidh, is deacair aon tagairt do dhéithe Págánta na gCeilteach a aithint iontu.

Tá gramadach agus litriú na bhfocal sna scríbhinní Oghaim ní ba seanaimseartha ná an tSean-Ghaeilge féin, cé go mbaineann an chuid is deireanaí de na hOghamchlocha leis an tréimhse chéanna. Mar sin, is dócha go ndearna na manaigh iarracht d'aon turas ar stíl nua scríbhneoireachta a thabhairt isteach nach mbeadh cosúil le stíl ''Phágánta'' na nOghamchloch.

===An Mheán-Ghaeilge ===

De réir a chéile, tháinig meath ar thraidisiún scríofa na [[An tSean-Ghaeilge|Sean-Ghaeilge]], agus an [[An Mheán-Ghaeilge|Mheán-Ghaeilge]] ag teacht ina háit. [[Teangacha Ceilteacha|Teanga]] cineál measctha is ea an Mheán-Ghaeilge, nó is deacair aon [[An Caighdeán Oifigiúil|chaighdeán]] nó norm ceart a leagan amach di. Tá idir chaint na ndaoine agus [[Gramadach na Gaeilge|ghramadach]] chasta na Sean-Ghaeilge ag dul trí chéile sa Mheán-Ghaeilge, agus thairis sin, is féidir [[forcheartú]] a fheiceáil ansin—is é sin, iarrachtaí teipthe ar chloí le caighdeán na Sean-Ghaeilge nach bhfuil ceart de réir an chaighdeáin sin ''ná'' de réir chaint na ndaoine.

Tabhair faoi deara go dtugann téacsleabhair áirithe &quot;Meán-Ghaeilge&quot; ar an Nua-Ghaeilge Chlasaiceach freisin. Ní botún é seo go díreach, ach cleachtas a d'imigh as úsáid idir an dá linn.
[[Íomhá:Elizabeth I's primer on Irish.jpg|mion|leabhar frásaí (1560-1580) a scríobh Sir Christopher Nugent, 9th Baron of Delvin.  Bhain [[Eilís I Shasana]] úsáid as is cosúil]]

=== An Nua-Ghaeilge ===

Le teacht an dóú haois déag, múnlaíodh an caighdeán nua—caighdeán a bhí sách cóngarach do chaint na ndaoine, an chuid ba mhó léinn acu ar a laghad—ar a dtugtar an [[Nua-Ghaeilge Chlasaiceach]]. Caighdeán sách dian atá inti, agus í saor go hiomlán ó gach cineál canúnachais. Is fíor go raibh cead ag na filí úsáid a bhaint as dhá leagan chanúnacha den fhocal chéanna le freastal ar riachtanais na ríme is na rithime (abair, ''clach'' agus ''cloch''), ach níorbh ionann sin is a rá go mbeadh an file seo níos claonta chun an leagan seo a úsáid agus an file úd eile níos doirte d'fhoirm a chanúna féin—bhí an bheirt acu ag úsáid an dá fhoirm, de réir mar a d'éilíodh dlíthe na filíochta.

Chuir tosach na séú haoise déag agus maidhm [[Cath Chionn tSáile|Chionn tSáile]] deireadh sách giorraisc le saothrú na Nua-Ghaeilge Clasaicí. An cineál Gaeilge a scríobhtaí i mblianta dorcha na b[[na Péindlíthe|Péindlíthe]], má scríobhtaí in aon chor í, ní raibh ann ach meascán den chanúint áitiúil agus cibé blúirín den teanga Chlasaiceach a bhí foghlamtha ag an scríbhneoir, agus an chanúint ag fáil an lámh in uachtar ar an gcaighdeán clasaiceach le himeacht na gcéadta bliain.

=== Le Déanaí ===
[[Íomhá:Ga_mid_allophones.svg|clé|mion|allafóin Ga mid]]
I ndeireadh na [[19ú haois|naoú haoise déag]], cuireadh an Nua-Ghaeilge chomhaimseartha ar bun. Ar dtús, rinne lucht an ghlanteangachais, a raibh daoine ar nós [[Risteard de Hindeberg]] orthu, iarrachtaí áirithe ar chaighdeán na Nua-Ghaeilge Clasaicí a athréimniú, ach ba é an scríbhneoir biseach úd, an tAthair [[Peadar Ua Laoghaire]], a rug bua ar de Hindeberg agus tugadh tús áite do chaint na ndaoine. Is é sin le rá gur bunaíodh an Nua-Ghaeilge scríofa ar an nGaeilge a bhí á labhairt ag muintir na nGaeltachtaí comhaimseartha, seachas ar Ghaeilge de scribhneoirí ní ba luaithe, mar Ó Céitinn agus a léithéid. 

De bharr an ról ar leith a bhí ag an Athair Peadar agus ag a chuid scríbhneoireachta in athbhunú na Gaeilge mar theanga scríofa, chuaigh canúint an Athar Pheadair é féin (.i. Canúint na [[Cúige Mumhan|Mumhan]]) go mór i bhfeidhm ar mhúnla na Gaeilge ag tús an chéid seo caite. Bhí tionchar Ghaeilge na Mumhan fós le feiceáil i gcuid mhaith mhór de na téacsleabhair a foilsíodh go dtí lár na 1950idí. Níos déanaí, áfach, agus d'ainneoin go raibh sé de nós ag daoine áirithe an Ghaeilge chaighdeánach a cháineadh as ucht í a bheith ró-Mhuimhneach, bhí tionchar níos láidre ag na canúintí eile ar an gCaighdeán Oifigiúil (m. sh. córas na mbriathra agus córas na réamhfhocal).

== Stádas na Gaeilge ==
===Poblacht na hÉireann===
Is í an teanga náisiúnta nó dhúchais agus an phríomhtheanga oifigiúil i b[[Poblacht na hÉireann]] í. Dar leis an daonáireamh 2016, tá 73,804 duine ina gcainteoirí dúchasaigh sa tír.

Sa daonáireamh 2016, dúirt 10% de na daoine ag freagairt go labhraíonn siad an Ghaeilge, laethúil nó seachtainiúil.&lt;ref&gt;http://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-cp10esil/p10esil/&lt;/ref&gt;

====Gaeltacht====
{{Príomhalt|An Ghaeltacht}}
[[Íomhá:Gaeltacht.svg|thumb|Gaeltachtaí oifigiúla]]
Is éard is '''Gaeltacht''' ann ná ceantar ina bhfuil [[an Ghaeilge]] aitheanta mar theanga an phobail ann, go stairiúil ar a laghad. B'é ba bhrí leis an bhfocal sin ''Gaeltacht'' fadó ná [[Gaelachas]], ach ó thosaigh an Ghaeilge ag dul as úsáid in áiteanna in [[Éire|Éirinn]], tosaíodh ag tabhairt &quot;Gaeltacht&quot; nó &quot;ceantair Ghaeltachta&quot; ar na háiteanna sa tír ina bhfuil Gaeilge á labhairt i gcónaí mar theanga thraidisiúnta a théann go nádúrtha ó ghlúin go glúin.

Is léir, áfach, gurb iomaí áit sa Ghaeltacht oifigiúil ina bhfuil an Béarla in uachtar anois, mar shampla [[Cloch na Rón]], [[an Achréidh]] agus [[Maigh Cuilinn]] i g[[Contae na Gaillimhe]], nó [[Ailt an Chorráin]] agus [[Gleann Bharr]] i g[[Contae Dhún na nGall]], [[Acaill]], [[Béal an Mhuirthead]] agus [[an tSraith]] i g[[Contae Mhaigh Eo]] chomh maith leis an gcuid is mó d'[[Uíbh Ráthach]] i g[[Contae Chiarraí]] Theas.

===Tuaisceart Éireann===
{{Príomhalt|An Ghaeilge i dTuaisceart Éireann}}
Tá aitheantas oifigiúil ag an nGaeilge i d[[Tuaisceart Éireann]], atá mar chuid den [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]]. Tá stádas [[Líonraí Gaeilge]] ag dhá háit i dTuaisceart Éireann: Carn Tóchair agus Béal Feirste.

===Parlaimint na hEorpa===
Tháinig an Ghaeilge ina teanga oifigiúil i b[[Parlaimint na hEorpa]] sa bhliain 2007, le ciall gur féidir le feisirí líofa sa Ghaeilge an teanga a labhairt sa Pharlaimint agus ag na coistí.

===Lasmuigh na hÉireann===

== Litríocht na Gaeilge ==

Thosaigh litríocht na Gaeilge ag forbairt as an nua, nuair a tháinig úrscéal an [[Peadar Ua Laoghaire|Athar Peadar Ua Laoghaire]], ''[[oldwikisource:Séadna|Séadna]]'', i gcló go gairid i ndiaidh do [[Dubhghlas de hÍde|Dhubhghlas de hÍde]] a óráid mhór a thabhairt uaidh faoi chomh tábhachtach is a bhí sé an galldachas a ruaigeadh as [[Éire|Éirinn]]. Is fíor nach raibh i leabhar an Athar Peadar ach dornán scéalta ón mbéaloideas, agus iad ceangailte le chéile le scéal an ghréasaí Séadna féin, fear a dhíol a anam leis an diabhal agus ar diúltaíodh faoina ligean isteach in Ifreann chomh maith leis na Flaithis. Mar sin féin, bhí Gaeilge líofa nádúrtha ann, rud a thaitin go mór mór le lucht athbheochana na teangan. I ndiaidh ''Shéadna'', aistriúcháin nó athinsintí ar scéalta clasaiceacha ba mhó a tháinig ó pheann an Athar Pheadair, leithéidí an leagain Ghaeilge a rinne sé de ''[[Don Quixote]]'', agus dála go leor daoine aithnidiúla eile i saol na Gaeilge, scríobh sé dírbheathaisnéis freisin, ''Mo Scéal Féin'', a áirítear ar bhunchlocha litríocht na Gaeilge chomh maith céanna.

Is mar réabhlóidí ba mhó a bhain [[Pádraig Mac Piarais]] amach a chlú iarbháis, ach is gá aird a tharraingt air gur scríbhneoir Gaeilge a bhí ann, leis. Scríobh sé roinnt gearrscéalta rómansúla, traigéideacha fiú, agus iad suite i saol na Gaeltachta. Is é &quot;Eoghainín na nÉan&quot; an ceann is mó a théann i bhfeidhm ar an léitheoir, go háirithe ar an léitheoir atá eolach ar chinniúint an scríbhneora.[[Íomhá:Cainteoirí Gaeilge - Irish Speakers.svg|deas|thumb|Cainteoirí Gaeilge sa bhliain 2007.]]Bhí [[Pádraic Ó Conaire]] ina státseirbhíseach sóisearach i Londain nuair a chuala sé iomrá ar athbheochan liteartha na Gaeilge. B'as Gaillimh dó, agus canúint an cheantair timpeall aige, siúd is gur féidir lorg Ghaeilge Chontae an Chláir a aithint ar a stíl fosta, canúint a chuaigh i léig idir an dá linn. Scríobh sé scéalta faoi imirce na nÉireannach go Sasana, faoin saol crua a bhí acu thall ansin, faoin bhfánaíocht agus faoi athbheochan an spioraid náisiúnta. B'é an t-úrscéal greanntragóideach úd &quot;Deoraíocht&quot; a mhórshaothar. Thairis sin, scríobh sé roinnt mhaith gearrscéalta agus altanna iriseoireachta. 

Is iad na dírbheathaisnéisí Gaeltachta a cuireadh i gcló idir an dá chogadh domhanda, áfach, na clasaicigh mhóra chomhaimseartha. An triúr is clúití acu, is iad ''An tOileánach'' le [[Tomás Ó Criomhthain]], ''Peig''—tuairisc a thug [[Peig Sayers]] ar imeachtaí a beatha féin, agus &quot;Fiche Bliain ag Fás&quot; le [[Muiris Ó Súilleabháin]]. B'as an mBlascaod Mór do na dírbheathaisnéisithe seo: seandaoine a bhí sa chéad dís acu, agus iad ag tabhairt cur síos ar a saol féin i nGaeilge ghlan an oileáin; ach fear óg a bhí i Muiris, agus súil eile ar fad aige ar na cineálacha imeachtaí a bhí ar siúl san áit. Thar aon rud eile, bhí na leabhair seo ceaptha le Gaeilge mhaith dhúchasach de chuid na sean-[[An Ghaeltacht|Ghaeltachta]] aonteangaí a scaipeadh i measc na scoláirí. [[Íomhá:geill_sli.jpg|thumb|[[Comhartha tráchta]] &quot;Géill Slí&quot; i g[[Contae Phort Láirge]]|clé]]

Is deacair gan an cheist a chur, nárbh fhearr do na máistrí scoile an dírbheathaisnéis ó Ghaeltacht [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]], ''Rotha Mór an tSaoil'' le [[Micí Mac Gabhann]], a chur os comhair na ndaltaí in áit an triúr Blascaodach. Scéal is ea é gur beag duine nach gcuirfeadh sé spéis ann, nó bhí saol suimiúil ag Micí: chuaigh sé go Meiriceá le hór a bhaint as talamh sioctha Alasca in Klondyke, agus é ag saothrú luach a phasáiste ag rúpáil oibre anseo is ansiúd, aon áit a raibh na fostóirí sásta post a thabhairt d'Éireannach a bhí—mar a fheictear don léitheoir—dall go leor ar an mBéarla an chuid ba mhó den am. 

Bhí muintir na gcúigí eile ag fáil deacair ciall a bhaint as an litríocht [[Cúige Mumhan|Mhuimhneach]]. Mar sin, bhí siad den tuairim gur chóir a gceart a bhaint amach do na canúintí eile sa litríocht. B'iad an bheirt deartháireacha ó na Rosa, [[Séamus Ó Grianna]] agus [[Seosamh Mac Grianna]], na scríbhneoirí ba mhó ó [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]]. Bhí siad páirteach i g[[Cogadh na Saoirse (Éire)|Cogadh Saoirse na hÉireann]] agus i g[[Cogadh Cathartha na hÉireann]], agus chaith siad tamall i mbraighdeanas i ndiaidh an dá chogadh, ach bhain gach duine acu deireadh súile den náisiúnachas a fhad agus a bhí leas mhuintir na Gaeltachta i gceist. Tá an frustrachas le haithint ar go leor dár scríobh siad. Mar sin féin, bhí siad sách difriúil le chéile mar scríbhneoirí. Scríobhadh Seosamh, an duine ab óige acu, leabhair uaillmhianacha ardealaíonta, leithéidí an úrscéil ''An Druma Mór'' agus na dírbheathaisnéise ''Mo Bhealach Féin''; ach sháraigh air mórán ratha a bhaint amach dó mar scríbhneoir. Tháinig críoch dheifnídeach lena chuid scríbhneoireachta nuair a cuireadh i dteach na ngealt é agus síocóis dhúlagrach ag luí ar a intinn. Maidir le Séamus, áfach, chaith sé a shaol ag scríobh leabhar i ndiaidh a chéile i stíl sheanaimseartha rómánsúil, go dtí gur éirigh sé as an nGaeilge ar fad roimh dheireadh a bheatha sna seascaidí. Le teann éadóchais i dtaobh thodhchaí na teanga, chuaigh sé leis an ngluaiseacht [[Language Freedom Movement|''Language Freedom Movement'']], a bhí in aghaidh mhúineadh éigeantach na Gaeilge.
[[Íomhá:Aire-leanai.jpg|deas|thumb|Comhartha bóthair.]]
[[Íomhá:Irish road sign.png|thumb|Fógra dátheangach i mBéarla agus Gaeilge]]
Is é [[Máirtín Ó Cadhain]] an scríbhneoir Gaeilge ba thábhachtaí san fhichiú haois, áfach. Duine nua-aimseartha ar fad a bhí ann, fear a chuir spéis bheo bhíogúil i gcúrsaí a chomhaimsire sa bhaile is i gcéin, agus é ag baint úsáide as gach cineál cleasa nua ina chuid scríbhneoireachta leis an teanga agus an litríocht a thabhairt i gcrann. Scríobh sé roinnt mhaith gearrscéalta agus trí úrscéal nár tháinig ach an chéad cheann acu, ''Cré na Cille'', amach lena shaol féin. Úrscéal atá ann a thugann cur síos criticiúil ar shaol na Gaeltachta ó bhéal na marbhán atá ag déanamh créafóige sa reilig—rud ba mhó a shamhlófaí le litríocht [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Theas]]. Connachtach a bhí i Máirtín, agus é ag cloí le gramadach a chanúna féin, fiú i gcomhthéacsanna ar ghá, dar leat, caighdeánú níos déine ná sin a chur i bhfeidhm ar an teanga. Ní raibh drogall ar bith air roimh fhocail de chuid canúintí eile, ó [[Gaeilge na hAlban|Ghaeilge na hAlban]], ón Nua-Ghaeilge Chlasaiceach agus ó bhéarlagair na dtéarmadóirí i mBaile Átha Cliath a ghlacadh isteach ina chuid Gaeilge de réir mar a theastódh uaidh. 

Go háirithe i ndiaidh an dara cogadh domhanda, chuaigh scríbhneoirí neamh-Ghaeltachta i mbun pinn, daoine nár fhoghlaim an teanga ach ar scoil. Rinne cuid acu léirscrios ar an teanga leis na struchtúir amscaí Béarlachais a d'úsáididis ina gcuid scríbhneoireachta, ach ón taobh eile de, d'éirigh le cuid acu téamaí nua a thabhairt isteach i litríocht na teanga. Áirítear [[Diarmaid Ó Súilleabháin]] agus [[Eoghan Ó Tuairisc]] ar dhaoine de na scríbhneoirí is tábhachtaí acu siúd. Bhí Eoghan Ó Tuairisc ina dhealbhadóir agus ina ealaíontóir sula ndeachaigh sé leis an scríbhneoireacht. Scríobh sé na húrscéalta tábhachtacha stairiúla ''L'Attaque'', faoi imeachtaí Bhliain na bhFrancach i g[[Contae Mhaigh Eo]], agus ''Dé Luain'', faoi [[Éirí Amach na Cásca]]. Tá an leabhar seo scríofa de réir mar a chomhcheanglaítear na smaointí, seachas de réir mar a thiteann na himeachtaí amach. Scríobh [[Breandán Ó Doibhlin]] aistí agus úrscéalta uaillmhianacha nua-aimseartha, agus bhí [[Seán Ó Ríordáin|Seán Ó Riordáin]] ar fhilí mhóra na tíre de réir gach caighdeán.

== An Cló Gaelach ==
[[Íomhá:Gaelic-font-Corcaigh.png|deas|thumb|An focal &quot;Corcaigh&quot; scríofa sa chló Gaelach.]]
Bhí ceist an chaighdeáin litrithe fite fuaite le ceist an chló Ghaelaigh, mar a thugtar air. Is é an rud atá i gceist leis an gcló Gaelach ná leagan ar leith den aibítir Laidneach agus é bunaithe ar stíl peannaireachta na sean-lámhscríbhinní. Leis an nGaeilge is mó a shamhlaítear an stíl inniu, ach le fírinne, tá sí an-chosúil leis an mionpheannaireacht a chleachtaítí i Mór-roinn na hEorpa i laethanta [[Séarlas Mór|Shéarlais Mhóir]]. Mar shampla, cuireadh an chéad fhoclóir Laidine-Gearmáinise, an t[[Abrogans]], ar pár i litreacha atá an-chosúil leis an gcló Gaelach.

Cé is moite d'fhoirmeacha na litreach féin, is é an ponc scriosta nó an ''punctum delens'' príomhchomhartha sóirt an chló Ghaelaigh. Ar dtús, sna lámhscríbhinní Laidine sna Meánaoiseanna, ba nós litreacha a scríobhadh de thaisme a chur ar neamhní tríd an bponc seo a chur os a gcionn—sin é an tuige go dtugtar &quot;ponc scriosta&quot; air. Ós rud é gurb ionann an litir f- a shéimhiú agus an fhuaim f- a bhá go hiomlán, thosaigh na scríobhaithe an ponc scriosta a úsáid mar chomhartha do shéimhiú an f-. De réir a chéile, fairsingíodh an úsáid seo ar na consain shéimhithe eile, cé gurbh é athrú na fuaime, in áit a scriosta, a bhí i gceist lena séimhiú-san.
[[Íomhá:1913 Seachtain na Gaeilge poster.jpg|mion|[[Seachtain na Gaeilge]], 1913]]
Nuair a chuaigh an chéad leabhar Gaeilge i gcló i réimeas [[Eilís I Shasana|Éilís a hAon]], a choimisiúnaigh foilsiú litríochta Protastúnaí sa Ghaeilge, gearradh clófhoireann ar leith le haghaidh na Gaeilge. Bhí an chlófhoireann seo ceaptha le bheith cosúil le peannaireacht na lámhscríbhinní Gaeilge, le go mbeadh na leabhair ní ba soléite acu siúd a bhí i dtaithí na léitheoireachta sa teanga. Is féidir a rá nár tháinig an cló Gaelach, mar ''chló'', ar an bhfód roimhe sin.

Nuair a tháinig an caighdeán nua litrithe agus gramadaí i bhfeidhm i ndeireadh na ndaichidí, caitheadh an cló Gaelach i dtraipisí freisin, diomaite den chorrúsáid a bhaintear as mar mhaisiú. Dháiríre, is ar éigean is féidir teacht trasna ar leabhar Gaeilge ina mbeadh an cló Gaelach á úsáid in éineacht leis an litriú nua. Is dócha nach bhfuil ach aon sampla amháin ann—''Na Glúnta Rosannacha'' le [[Niall Ó Dónaill]], a d'fhoilsigh Oifig an tSoláthair sa bhliain [[1952]], an chéad uair.

== Stór focal ==

Tá isteach nó amach le 42,000 ceannfhocal i bh[[Foclóir Uí Dhónaill]] (gan foirmeacha éagsúla a áireamh, mar shampla bróg, bróga, bróige, bhróg is mar sin de). Tá 56,000 téarma aonfhoclach ar Téarma.ie, 36,000 ach sin nach bhfuil in FGB. Mar sin féin tá cumas ar leith sa Ghaeilge comhfhocail úra a chruthú mar shampla &quot;páirc&quot;, &quot;páircín&quot;, &quot;mórpháirc&quot;, &quot;mionpháirc&quot;.

== Naisc le hábhar eile a bhaineann leis an nGaeilge ==
* [[An Caighdeán Oifigiúil]]
* [[An Ghaeltacht]]
* [[Gaeltacht Bhéal Feirste|An Ghaeilge i gContae Aontroma]]
* [[An Ghaeilge san Astráil]]
* [[An Ghaeilge i Meiriceá]]
* [[An Ghaeilge i Muir Chairib]]
* [[An Ghaeilge i gCeanada]]
* [[Foclóirí Gaeilge]]
* [[Gaeilge Chonnacht]]
* [[Gaeilge na Mumhan]]
* [[Canúint Ghaeilge Uladh|Gaeilge Uladh]]
* [[Gramadach na Gaeilge]]
* [[Liosta giorrúchán]]
* [[Vicipéid:Áiseanna]]

== Naisc sheachtracha ==
* ''[http://de.wikisource.org/wiki/Die_araner_mundart Die araner mundart]'' (cuntas fóneolaíoch de chanúint na [[Oileáin Árann|nOileán Árann]], ó 1899; as Gearmáinis)
* [http://www.gaeilge.ie Foras na Gaeilge]
* [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/gaeilge.html Sabhal Mòr Ostaig] - Gaeilge ar an Ghreasán
* {{Lua idirlín |url=https://gaeilge.org.au/leamh/an-luibin|teideal=An Lúibín|údar=Colin Ryan|dátarochtana=13 Aibreán 2022 |foilsitheoir=Cumann Gaeilge na hAstráile}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{DEFAULTSORT:Ghaeilge, An}}
{{Teangeolaíocht na Gaeilge}}
{{Teangacha oifigiúla an AE}}
{{Teangacha Ceilteacha}}
[[Catagóir:An Ghaeilge| ]]
[[Catagóir:Gaeilge| ]]
[[Catagóir:Teangacha Ceilteacha]]
[[Catagóir:Teangacha na hEorpa]]
[[Catagóir:Teangacha na Ríochta Aontaithe]]
[[Catagóir:Teangacha na hÉireann]]</text>
      <sha1>ry173ug07mx2jk7jrg5nbgsw47s8ieg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Gaeltacht Chontae Chiarraí</title>
    <ns>14</ns>
    <id>23136</id>
    <revision>
      <id>1269868</id>
      <parentid>671382</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:42:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <comment>Catagóirí athraithe</comment>
      <origin>1269868</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="126" sha1="2y61ui0zdi83p3exv3s5fbz7t8oukvp" xml:space="preserve">{{DEFAULTSORT:Gaeltacht Chontae_Chiarrai}}
[[Catagóir:Contae Chiarraí]]
[[Catagóir:An_Ghaeltacht_de_réir_chontae|Ciarrai]]</text>
      <sha1>2y61ui0zdi83p3exv3s5fbz7t8oukvp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Gaeltacht na nDéise</title>
    <ns>14</ns>
    <id>23308</id>
    <revision>
      <id>1269871</id>
      <parentid>670694</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:46:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <comment>Catagóirí athraithe</comment>
      <origin>1269871</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="127" sha1="2enupmkjg2hxd4sw9ajdjkvli7oy8sw" xml:space="preserve">{{DEFAULTSORT:Gaeltacht na nDeise}}
[[Catagóir:An Ghaeltacht de réir chontae|Port Lairge]]
[[Catagóir:Contae Phort Láirge]]</text>
      <sha1>2enupmkjg2hxd4sw9ajdjkvli7oy8sw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gaeltacht na nDéise</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23347</id>
    <revision>
      <id>1269881</id>
      <parentid>1236621</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:03:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóir curtha leis</comment>
      <origin>1269881</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8310" sha1="0w8ld8qhas3g2ffcdbir4scxq27chbs" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}
Tá '''Gaeltacht na nDéise''' suite ar chósta [[Contae Phort Láirge|Chontae Phort Láirge]] sé mhíle siar ó dheas ó bhaile [[Dún Garbhán|Dhún Garbhán]]. Cuimsíonn sí dhá pharóiste, [[an Seanphobal]] agus paróiste [[Rinn Ó gCuanach|na Rinne]]. Tá giota beag de pharóiste na h[[Aird Mhór|Airde Móire]] mar chuid di freisin. Is í Gaeltacht na nDéise an dara Gaeltacht oifigiúil is lú in Éirinn: clúdaíonn sí achar de 6,110 heicteár (23.59 míle cearnach), le timpeall 1,500 duine ag maireachtáil anseo.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.deise.ie/|teideal=Comhlucht Forbartha na nDéise|work=www.deise.ie|dátarochtana=2023-04-17}}&lt;/ref&gt;

Is í [[Gaeilge na nDéise|Gaelainn na nDéise]] an chanúint atá le fáil inti. Tá traidisiún láidir [[Gaelainn]]e, ceoil, amhránaíochta, ealaíona agus spóirt sa cheantar.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://deiseabu.wordpress.com/|teideal=Gaeltacht na nDéise|údar=DeiseAbu.wordpress.com|language=ga|work=Gaeltacht na nDéise|dátarochtana=2023-04-17}}&lt;/ref&gt;

== An Seanphobal ==
Tá an Seanphobal suite in iarthar [[Contae Phort Láirge|Chontae Phort Láirge]] i nGaeltacht na nDéise os cionn na lonnaíochtaí seo leanas: [[Maoil a’ Chóirne]], [[Baile na nGall (Contae Phort Láirge)|Baile na nGall]], [[Heilbhic]]. Limistéar ciúin tuaithe atá ann, gar d'[[Aird Mhór]]. Paróiste cuibheasach mór atá ann (cúig chiliméadar cearnach is tríocha).

Tá roinnt seirbhísí poiblí ar fáil ann, mar shampla bunscoil agus séipéal. Sa bhliain 2003, ceadaíodh pleanáil d’ionad pobail agus do naíolann in aice leis agus soir ón séipéal, le rochtain go talamh cúil agus páirc sacair sa todhchaí.

=== Stair ===
Deirtear gur bhunaigh [[Naomh Colmán]] an Seanphobal i bhfad sular tháinig [[Naomh Pádraig]] go hÉirinn agus fiú sular tháinig [[Naomh Deaglán]] go dtí Aird Mhór. Roimh [[an Drochshaol]] bhí an daonra i bhfad níos mó ná mar atá sé anois.

=== Teach solais ===
An ghné is mó de dhéantús an duine ar líne an chósta ná teach solais [[Mionn Ard|Mhion Ard]] is ea -- téann a stair siar go dtí an bhliain 1851. Tá líne an chósta contúirteach go leor agus mar sin is léir tá an teach solais riachtanach. 

=== An Chailleach Béarra ===
Struchtúr eile de dhéantús an duine is ea an [[Tigh Chaille Bhéara|Chailleach Béarra]]: seo tuama [[Meigilit|meigiliteach]] a théann siar go dtí 2,000 RC. Léiríonn na radhairc ar oirthear Phort Láirge agus [[Contae Loch Garman|Chontae Loch Garman]] go dtí [[Rinn Duáin]] agus níos faide soir cén fáth gur roghnaíodh an áit seo leis an tuama a thógáil.

=== Oidhreacht nádúrtha ===
Cuimsíonn líne an chósta (in aice leis an mbá, [[an Mheá (bá)|an Mheá]]) muirdhreach aillte, thart ar seachtó méadar in airde, agus roinnt silteán sruthanna agus bánna beaga freisin. Meallann an féarach ar na haillte a lán éan mara. Taitníonn an ceantar leo siúd a bhfuil suim acu sa dúlra agus sna héin.

=== Spórt ===
Tá cumann de chuid [[CLG]] sa cheantar - is í an [[peil Ghaelach|pheil]] an spórt is mó a imrítear ann. Bhuaigh na ''Shocks'' Craobh Shóisear an Chontae sa bhliain 1949. Imríonn iománaithe an cheantair le foireann na Rinne.

=== Chicago ===
Is de shliocht Maurice Daley iad [[Richard J. Daley]] agus [[Richard M. Daley]], a bhí mar mhéaraí ar [[Chicago]] ar feadh tamaill fhada. D'fhág Maurice An Seanphobal sa dara leath den 19ú céad.
[[Íomhá:Coláiste na Rinne, Rinn Ó gCuanach (17826140085).jpg|mion|Coláiste na Rinne, Rinn Ó gCuanach, Iúil 1924]]
[[Íomhá:Reilig an tSléibhe.jpg|mion|Comhartha bóthair in aice le Reilig an tSléibhe i nGaeltacht na nDéise, reilig a theann siar go dtí aimsir an Górta Mór.]]

== Rinn Ó gCuanach ==
=== An ceantar ===
Tá an Rinn lonnaithe in iarthar [[Contae Phort Láirge|Chontae Phort Láirge]] timpeall is seacht míle lasmuigh de bhaile [[Dún Garbhán|Dhún Garbhán]]. Is iomaí baile fearainn atá ann ach tá an príomhbhaile suite i m[[Baile na nGall (Contae Phort Láirge)|Baile na nGall]]. Tá bunscoil, dhá mheánscoil, bialann, cúig theach tábhairne, oifig an phoist, Séipéal San Nioclás agus siopa ann. Tá dhá chuan sa cheantar ([[Heilbhic]] agus Baile na nGall) chomh maith le dhá thrá (Coinigéar agus Baile na nGall) agus cuas i Heilbhic. Is í an Ghaelainn an teanga bhaile atá ag breis is 60% de mhuintir na Rinne.

Bíonn cúrsaí [[Gaeilge]] á reáchtáil sa réigiún i nGaelscoil chónaithe i [[Maoil a' Chóirne]], [[Coláiste na Rinne]].&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.anrinn.com/stairgaeilge.htm|teideal=Stair Choláiste na Rinne - History and Remembrance of Ring College|dáta=2008-08-27|work=web.archive.org|dátarochtana=2023-04-17|archivedate=2008-08-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080827184221/http://www.anrinn.com/stairgaeilge.htm}}&lt;/ref&gt; Tagann déagóirí ó gach áit sa tír go dtí an coláiste i rith laethanta saoire an tsamhraidh. 
Bíonn Daonscoil na Mumhan á reáchtáil go bliantúil sa Rinn chomh maith. Tá an Rinn suite in aice leis an bhfarraige agus tá a lán tránna sa réigiún seo. Is é [[Ceann Helbhic]] an trá is cáiliúla sa réigiún. Tá timpeall is míle duine ina gcónaí sa réigiún agus tá dhá shiopa le fáil ann freisin.

=== An Ghaelainn sa Rinn ===
[[Íomhá:Coastal path - geograph.org.uk - 2927589.jpg|mion|Radharc ː  Tá cuid den chósta seo faoi chosaint speisialta agus deiseanna go leor ag daoine gur suim leo an timpeallacht agus éanbhreathnú ach go háirithe&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;]]
Deirtear gurbh é bunú Choláiste na Rinne a shábháil Gaelainn na Rinne ón uaigh; comhfhiontar de shaghas a bhí ann idir muintir an cheantair agus lucht athbheochan na teanga. Thug an Coláiste stádas don Ghaeilge agus chuir sé ina luí ar an bpobal go raibh fiúntas ag baint léi agus nár bhain sí leis an mbochtanas agus leis an drochshaol amháin.  Baineann tábhacht eacnamaíoch le Coláiste na Rinne.

Tháinig meath ar an nGaelainn sa cheantar i rith na gcaogaidí agus na seascaidí ach tá feabhas tagtha ar an scéal ó na seachtóidí ar aghaidh. Ach cothaíonn líon íseal na ndaoine sa cheantar deacrachtaí maidir le hiompar teanga agus cúrsaí sochtheangeolaíochta. Leithinis bheag is ea an Rinn atá ceithre mhíle ar fhad agus míle amháin ar leithead agus í ar thairseach Dhún Garbháin agus na Galltachta. Tá go leor daoine ón nGalltacht ag cur fúthu sa cheantar agus is minic nach mbíonn Gaolainn acu.
[[Íomhá:An Imearlann.jpg|mion|An Imearlann, An Rinn]]

=== Cultúr ===
Tá cáil an cheoil agus na hamhránaíochta ar an gceantar tá traidisiún an tsean-nóis fós beo. 

Tá go leor ealaíontóirí sa Rinn agus iad ag plé le meáin dhifriúla: adhmad, gloine, cré, péintéireacht. Tá borradh tagtha ar chúrsaí scríbhneoireachta freisin. Foilsítear irisleabhar gach bliain (An Linn Bhuí) ina mbíonn eolas ar fáil faoi sheanchas, stair agus rudaí eile a bhaineann le Gaeltacht na nDéise. 

== Coláiste na Rinne ==
Tá Coláiste na Rinne suite i Rinn Ó gCuanach i nGaeltacht na nDéise i gContae Phort Láirge.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
{{Main|Coláiste na Rinne}}

== Féach freisin ==

* [[Coláiste na Rinne]]
* [[An Cailín Ciúin|''An Cailín Ciúin'' (scannán)]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

== Ailt ==
* An Dr. John Walsh: 'Ó Heilbhic go Heilsincí: Gaeltacht na nDéise i gcomhthéacs idirnáisiúnta teanga’. Cur i láthair ag &quot;Tionól an tSamhraidh&quot;, scoil samhraidh Institiúid Teicneolaíochta Phort Láirge agus Chomhairle Contae Phort Láirge, An Rinn, Co. Phort Láirge, 8 Iúil 2005
* Walsh, J., 2005. ’An Ghaeilge agus an fhorbairt shoch-eacnamaíoch i nGaeltacht na nDéise’. An Linn Bhuí: Iris Ghaeltacht na nDéise, Uimh. 9, 2005, 138-156.

== Naisc sheachtracha ==
* [http://www.deise.ie/home.html deise.ie - Gaeltacht na nDéise] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090531005843/http://www.deise.ie/home.html |date=2009-05-31 }}
* [http://deiseabu.files.wordpress.com/2009/03/straiteis-plean-teanga-gaeltacht-na-ndeise-lunasa-2008.pdf Plean Teanga]

{{Port Láirge}}

[[Catagóir:Gaeltacht na nDéise| ]]
[[Catagóir:Contae Phort Láirge]]
[[Catagóir:An Ghaeltacht de réir chontae|Port Lairge]]</text>
      <sha1>0w8ld8qhas3g2ffcdbir4scxq27chbs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Gaeltachtaí Chontae na Gaillimhe</title>
    <ns>14</ns>
    <id>28069</id>
    <revision>
      <id>1269874</id>
      <parentid>1214058</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:49:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <comment>Catagóirí athraithe</comment>
      <origin>1269874</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="175" sha1="f4sqakjmwp5xfgh6s2hcb7i649nzg5a" xml:space="preserve">{{DEFAULTSORT:Gaeltachtai Chontae na Gaillimhe}}
[[Catagóir:An Ghaeltacht de réir chontae|Gaillimh]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae na Gaillimhe]]
[[Catagóir:Conamara]]</text>
      <sha1>f4sqakjmwp5xfgh6s2hcb7i649nzg5a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Néandartálach</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29222</id>
    <revision>
      <id>1269953</id>
      <parentid>1110126</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T06:52:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <origin>1269953</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2767" sha1="a1hz8ocqyefeznkf5kk60cpy4udh8zh" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}}
Ba [[ainmhí]] mór é an '''néandartálach'''. [[Mamach]] atá ann. Is hominin imithe in éag Eoráiseach é Néandartálaigh. Tháinig siad ó hominins a d’fhág an Afraic timpeall milliún bliain ó shin ([[An tSean-Chlochaois]]). D’éag Neanderthal thart ar 40 míle bliain ó shin. Rinne siad meascadh le homo sapiens i roinnt réigiún.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/what-happened-to-the-neanderthals-68245020/|teideal=What Happened to the Neanderthals? {{!}} Learn Science at Scitable|work=www.nature.com|dátarochtana=2021-07-27}}&lt;/ref&gt; D'ainmnigh an tOllamh [[William King]] ar [[Coláiste na hOllscoile, Gaillimh]] an speiceas seo.

Creidtear gur tháinig na Naindirtéalaigh chun cinn thart ar 400,000 bliain ó shin. D’fhorbair siad as grúpa níos luaithe d’Homo heidelbergensis, a bhí ina gcónaí san Eoraip. Faoi 200,000 bliain ó shin, bhí an speiceas seo leathnaithe amach go leor ar fud na hEorpa agus cuid mhaith d’Áise an Iarthair — ó thuaidh na Fraince go dtí na hUrals, agus ó dheas go dtí an Meánoirthear.

Fuarthas iarsmaí na Naindirtéalach i dtíortha éagsúla, lena n-áirítear an Fhrainc, an Ghearmáin, an Spáinn, an tSiria agus an Iaráic. Bhí siad oiriúnaithe go maith don aeráid fhuar a bhain leis an oighearaois.
Gnéithe coirp

Bhí na Naindirtéalaigh níos géire agus níos láidre ná an duine nua-aimseartha (Homo sapiens). Bhí cnámharlach láidir, guaillí leathan, agus géaga gearra acu, rud a chabhraigh leo teas a choinneáil i gclimate fuar. Bhí cloigeann mór orthu le méadú breise ar an limistéar tábhachtach don radharc agus don boladh. Cé go raibh a gcuid inchinn chomh mór nó fiú níos mó ná inchinn an duine nua-aimseartha i méid, níl sé cinnte go raibh cumais chognaíocha comhchosúla acu i ngach slí.
Modh maireachtála

Ba sealgairí agus bailitheoirí bia iad na Naindirtéalaigh. Bhain siad leas as ainmhithe móra mar mhamut, tarbh fiáin agus fianna, agus bhí siad ábalta obair i ngrúpaí le haghaidh seilge. D'úsáid siad uirlisí cloiche deartha go cúramach, cosúil le lanna, scianóga agus scrapers chun feoil a ghearradh agus craicne a ullmhú.

Tá fianaise ann freisin gur bhailigh siad plandaí áirithe, cé gur ar sheilg a bhí a mbéim is mó.


== Naisc sheachtracha ==
* [https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga Aimsíodh “Seanfhear La Chapelle”] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210727234211/https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga |date=2021-07-27 }}
== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{síol ainmhí}}

[[Catagóir:Mamaigh]]
[[Catagóir:Seandálaíocht]]
[[Catagóir:An Ré Phailéiliteach]]
[[Catagóir:Antraipeolaíocht]]</text>
      <sha1>a1hz8ocqyefeznkf5kk60cpy4udh8zh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269954</id>
      <parentid>1269953</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T06:56:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <origin>1269954</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3178" sha1="r6ken9sxt7i0jld3eyfpftv3o3q1thj" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}}
Ba [[ainmhí]] mór é an '''néandartálach'''. [[Mamach]] atá ann. Is hominin imithe in éag Eoráiseach é Néandartálaigh. Tháinig siad ó hominins a d’fhág an Afraic timpeall milliún bliain ó shin ([[An tSean-Chlochaois]]). D’éag Neanderthal thart ar 40 míle bliain ó shin. Rinne siad meascadh le homo sapiens i roinnt réigiún.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/what-happened-to-the-neanderthals-68245020/|teideal=What Happened to the Neanderthals? {{!}} Learn Science at Scitable|work=www.nature.com|dátarochtana=2021-07-27}}&lt;/ref&gt; D'ainmnigh an tOllamh [[William King]] ar [[Coláiste na hOllscoile, Gaillimh]] an speiceas seo.

Creidtear gur tháinig na Naindirtéalaigh chun cinn thart ar 400,000 bliain ó shin. D’fhorbair siad as grúpa níos luaithe d’Homo heidelbergensis, a bhí ina gcónaí san Eoraip. Faoi 200,000 bliain ó shin, bhí an speiceas seo leathnaithe amach go leor ar fud na hEorpa agus cuid mhaith d’Áise an Iarthair — ó thuaidh na Fraince go dtí na hUrals, agus ó dheas go dtí an Meánoirthear.

Fuarthas iarsmaí na Naindirtéalach i dtíortha éagsúla, lena n-áirítear an Fhrainc, an Ghearmáin, an Spáinn, an tSiria agus an Iaráic. Bhí siad oiriúnaithe go maith don aeráid fhuar a bhain leis an oighearaois.
Gnéithe coirp

Bhí na Naindirtéalaigh níos géire agus níos láidre ná an duine nua-aimseartha (Homo sapiens). Bhí cnámharlach láidir, guaillí leathan, agus géaga gearra acu, rud a chabhraigh leo teas a choinneáil i gclimate fuar. Bhí cloigeann mór orthu le méadú breise ar an limistéar tábhachtach don radharc agus don boladh. Cé go raibh a gcuid inchinn chomh mór nó fiú níos mó ná inchinn an duine nua-aimseartha i méid, níl sé cinnte go raibh cumais chognaíocha comhchosúla acu i ngach slí.
Modh maireachtála

Ba sealgairí agus bailitheoirí bia iad na Naindirtéalaigh. Bhain siad leas as ainmhithe móra mar mhamut, tarbh fiáin agus fianna, agus bhí siad ábalta obair i ngrúpaí le haghaidh seilge. D'úsáid siad uirlisí cloiche deartha go cúramach, cosúil le lanna, scianóga agus scrapers chun feoil a ghearradh agus craicne a ullmhú.

Tá fianaise ann freisin gur bhailigh siad plandaí áirithe, cé gur ar sheilg a bhí a mbéim is mó.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/9780470015902.a0028497/|teideal=WhNeanderthals and Their Diet{{!}} eLS|work=https://onlinelibrary.wiley.com|}}ref&gt;


&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/what-happened-to-the-neanderthals-68245020/|teideal=What Happened to the Neanderthals? {{!}} eLS|work=www.nature.com|dátarochtana=2021-07-27}}&lt;/ref&gt;

== Naisc sheachtracha ==
* [https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga Aimsíodh “Seanfhear La Chapelle”] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210727234211/https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga |date=2021-07-27 }}
== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{síol ainmhí}}

[[Catagóir:Mamaigh]]
[[Catagóir:Seandálaíocht]]
[[Catagóir:An Ré Phailéiliteach]]
[[Catagóir:Antraipeolaíocht]]</text>
      <sha1>r6ken9sxt7i0jld3eyfpftv3o3q1thj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269955</id>
      <parentid>1269954</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T06:56:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <origin>1269955</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2958" sha1="l6kmq9yk9x72m30z0d7hym1m0qlpwwv" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}}
Ba [[ainmhí]] mór é an '''néandartálach'''. [[Mamach]] atá ann. Is hominin imithe in éag Eoráiseach é Néandartálaigh. Tháinig siad ó hominins a d’fhág an Afraic timpeall milliún bliain ó shin ([[An tSean-Chlochaois]]). D’éag Neanderthal thart ar 40 míle bliain ó shin. Rinne siad meascadh le homo sapiens i roinnt réigiún.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/what-happened-to-the-neanderthals-68245020/|teideal=What Happened to the Neanderthals? {{!}} Learn Science at Scitable|work=www.nature.com|dátarochtana=2021-07-27}}&lt;/ref&gt; D'ainmnigh an tOllamh [[William King]] ar [[Coláiste na hOllscoile, Gaillimh]] an speiceas seo.

Creidtear gur tháinig na Naindirtéalaigh chun cinn thart ar 400,000 bliain ó shin. D’fhorbair siad as grúpa níos luaithe d’Homo heidelbergensis, a bhí ina gcónaí san Eoraip. Faoi 200,000 bliain ó shin, bhí an speiceas seo leathnaithe amach go leor ar fud na hEorpa agus cuid mhaith d’Áise an Iarthair — ó thuaidh na Fraince go dtí na hUrals, agus ó dheas go dtí an Meánoirthear.

Fuarthas iarsmaí na Naindirtéalach i dtíortha éagsúla, lena n-áirítear an Fhrainc, an Ghearmáin, an Spáinn, an tSiria agus an Iaráic. Bhí siad oiriúnaithe go maith don aeráid fhuar a bhain leis an oighearaois.
Gnéithe coirp

Bhí na Naindirtéalaigh níos géire agus níos láidre ná an duine nua-aimseartha (Homo sapiens). Bhí cnámharlach láidir, guaillí leathan, agus géaga gearra acu, rud a chabhraigh leo teas a choinneáil i gclimate fuar. Bhí cloigeann mór orthu le méadú breise ar an limistéar tábhachtach don radharc agus don boladh. Cé go raibh a gcuid inchinn chomh mór nó fiú níos mó ná inchinn an duine nua-aimseartha i méid, níl sé cinnte go raibh cumais chognaíocha comhchosúla acu i ngach slí.
Modh maireachtála

Ba sealgairí agus bailitheoirí bia iad na Naindirtéalaigh. Bhain siad leas as ainmhithe móra mar mhamut, tarbh fiáin agus fianna, agus bhí siad ábalta obair i ngrúpaí le haghaidh seilge. D'úsáid siad uirlisí cloiche deartha go cúramach, cosúil le lanna, scianóga agus scrapers chun feoil a ghearradh agus craicne a ullmhú.

Tá fianaise ann freisin gur bhailigh siad plandaí áirithe, cé gur ar sheilg a bhí a mbéim is mó.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/9780470015902.a0028497/|teideal=WhNeanderthals and Their Diet{{!}} eLS|work=https://onlinelibrary.wiley.com|}}&lt;/ref&gt;


== Naisc sheachtracha ==
* [https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga Aimsíodh “Seanfhear La Chapelle”] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210727234211/https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga |date=2021-07-27 }}
== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{síol ainmhí}}

[[Catagóir:Mamaigh]]
[[Catagóir:Seandálaíocht]]
[[Catagóir:An Ré Phailéiliteach]]
[[Catagóir:Antraipeolaíocht]]</text>
      <sha1>l6kmq9yk9x72m30z0d7hym1m0qlpwwv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269958</id>
      <parentid>1269955</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T07:01:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <origin>1269958</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2958" sha1="34oklylwqoobns7ov9kikj6dehw8j48" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}}
Ba [[ainmhí]] mór é an '''néandartálach'''. [[Mamach]] atá ann. Is hominin imithe in éag Eoráiseach é Néandartálaigh. Tháinig siad ó hominins a d’fhág an Afraic timpeall milliún bliain ó shin ([[An tSean-Chlochaois]]). D’éag Neanderthal thart ar 40 míle bliain ó shin. Rinne siad meascadh le homo sapiens i roinnt réigiún.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/what-happened-to-the-neanderthals-68245020/|teideal=What Happened to the Neanderthals? {{!}} Learn Science at Scitable|work=www.nature.com|dátarochtana=2021-07-27}}&lt;/ref&gt; D'ainmnigh an tOllamh [[William King]] ar [[Coláiste na hOllscoile, Gaillimh]] an speiceas seo.

Creidtear gur tháinig na Naindirtéalaigh chun cinn thart ar 400,000 bliain ó shin. D’fhorbair siad as grúpa níos luaithe d’Homo heidelbergensis, a bhí ina gcónaí san Eoraip. Faoi 200,000 bliain ó shin, bhí an speiceas seo leathnaithe amach go leor ar fud na hEorpa agus cuid mhaith d’Áise an Iarthair — ó thuaidh na Fraince go dtí na hUrals, agus ó dheas go dtí an Meánoirthear.

Fuarthas iarsmaí na Naindirtéalach i dtíortha éagsúla, lena n-áirítear an Fhrainc, an Ghearmáin, an Spáinn, an tSiria agus an Iaráic. Bhí siad oiriúnaithe go maith don aeráid fhuar a bhain leis an oighearaois.
Gnéithe coirp

Bhí na Naindirtéalaigh níos géire agus níos láidre ná an duine nua-aimseartha (Homo sapiens). Bhí cnámharlach láidir, guaillí leathan, agus géaga gearra acu, rud a chabhraigh leo teas a choinneáil i gclimate fuar. Bhí cloigeann mór orthu le méadú breise ar an limistéar tábhachtach don radharc agus don boladh. Cé go raibh a gcuid inchinn chomh mór nó fiú níos mó ná inchinn an duine nua-aimseartha i méid, níl sé cinnte go raibh cumais chognaíocha comhchosúla acu i ngach slí.
Modh maireachtála


Ba sealgairí agus bailitheoirí bia iad na Naindirtéalaigh. Bhain siad leas as ainmhithe móra mar [[mhamut]], tarbh fiáin agus fianna, agus bhí siad ábalta obair i ngrúpaí le haghaidh seilge. D'úsáid siad uirlisí cloiche deartha go cúramach, cosúil le lanna, scianóga agus scrapers chun feoil a ghearradh agus craicne a ullmhú.

Tá fianaise ann freisin gur bhailigh siad plandaí áirithe, cé gur ar sheilg a bhí a mbéim is mó.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/9780470015902.a0028497/|teideal=Neanderthals and Their Diet{{!}} eLS|work=https://onlinelibrary.wiley.com|}}&lt;/ref&gt;


== Naisc sheachtracha ==
* [https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga Aimsíodh “Seanfhear La Chapelle”] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210727234211/https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga |date=2021-07-27 }}
== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{síol ainmhí}}

[[Catagóir:Mamaigh]]
[[Catagóir:Seandálaíocht]]
[[Catagóir:An Ré Phailéiliteach]]
[[Catagóir:Antraipeolaíocht]]</text>
      <sha1>34oklylwqoobns7ov9kikj6dehw8j48</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269959</id>
      <parentid>1269958</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T07:02:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <origin>1269959</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2955" sha1="bam855q6rv9x065meoj8whs0qsuc5ul" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}}
Ba [[ainmhí]] mór é an '''néandartálach'''. [[Mamach]] atá ann. Is hominin imithe in éag Eoráiseach é Néandartálaigh. Tháinig siad ó hominins a d’fhág an Afraic timpeall milliún bliain ó shin ([[An tSean-Chlochaois]]). D’éag Neanderthal thart ar 40 míle bliain ó shin. Rinne siad meascadh le homo sapiens i roinnt réigiún.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/what-happened-to-the-neanderthals-68245020/|teideal=What Happened to the Neanderthals? {{!}} Learn Science at Scitable|work=www.nature.com|dátarochtana=2021-07-27}}&lt;/ref&gt; D'ainmnigh an tOllamh [[William King]] ar [[Coláiste na hOllscoile, Gaillimh]] an speiceas seo.

Creidtear gur tháinig na Naindirtéalaigh chun cinn thart ar 400,000 bliain ó shin. D’fhorbair siad as grúpa níos luaithe d’Homo heidelbergensis, a bhí ina gcónaí san Eoraip. Faoi 200,000 bliain ó shin, bhí an speiceas seo leathnaithe amach go leor ar fud na hEorpa agus cuid mhaith d’Áise an Iarthair ,ó thuaidh na Fraince go dtí na hUrals, agus ó dheas go dtí an Meánoirthear.

Fuarthas iarsmaí na Naindirtéalach i dtíortha éagsúla, lena n-áirítear an Fhrainc, an Ghearmáin, an Spáinn, an tSiria agus an Iaráic. Bhí siad oiriúnaithe go maith don aeráid fhuar a bhain leis an oighearaois.
Gnéithe coirp

Bhí na Naindirtéalaigh níos géire agus níos láidre ná an duine nua-aimseartha (Homo sapiens). Bhí cnámharlach láidir, guaillí leathan, agus géaga gearra acu, rud a chabhraigh leo teas a choinneáil i gclimate fuar. Bhí cloigeann mór orthu le méadú breise ar an limistéar tábhachtach don radharc agus don boladh. Cé go raibh a gcuid inchinn chomh mór nó fiú níos mó ná inchinn an duine nua-aimseartha i méid, níl sé cinnte go raibh cumais chognaíocha comhchosúla acu i ngach slí.
Modh maireachtála


Ba sealgairí agus bailitheoirí bia iad na Naindirtéalaigh. Bhain siad leas as ainmhithe móra mar [[mhamut]], tarbh fiáin agus fianna, agus bhí siad ábalta obair i ngrúpaí le haghaidh seilge. D'úsáid siad uirlisí cloiche deartha go cúramach, cosúil le lanna, scianóga agus scrapers chun feoil a ghearradh agus craicne a ullmhú.

Tá fianaise ann freisin gur bhailigh siad plandaí áirithe, cé gur ar sheilg a bhí a mbéim is mó.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/9780470015902.a0028497/|teideal=Neanderthals and Their Diet{{!}} eLS|work=https://onlinelibrary.wiley.com|}}&lt;/ref&gt;


== Naisc sheachtracha ==
* [https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga Aimsíodh “Seanfhear La Chapelle”] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210727234211/https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga |date=2021-07-27 }}
== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{síol ainmhí}}

[[Catagóir:Mamaigh]]
[[Catagóir:Seandálaíocht]]
[[Catagóir:An Ré Phailéiliteach]]
[[Catagóir:Antraipeolaíocht]]</text>
      <sha1>bam855q6rv9x065meoj8whs0qsuc5ul</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269961</id>
      <parentid>1269959</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T07:23:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <origin>1269961</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2965" sha1="7bozkh9wc14e9amqqcjiyfvg7mhmdy2" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}}
Ba [[ainmhí]] mór é an '''néandartálach'''. [[Mamach]] atá ann. Is hominin imithe in éag Eoráiseach é Néandartálaigh. Tháinig siad ó hominins a d’fhág an Afraic timpeall milliún bliain ó shin ([[An tSean-Chlochaois]]). D’éag Neanderthal thart ar 40 míle bliain ó shin. Rinne siad meascadh le homo sapiens i roinnt réigiún.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/what-happened-to-the-neanderthals-68245020/|teideal=What Happened to the Neanderthals? {{!}} Learn Science at Scitable|work=www.nature.com|dátarochtana=2021-07-27}}&lt;/ref&gt; D'ainmnigh an tOllamh [[William King]] ar [[Coláiste na hOllscoile, Gaillimh]] an speiceas seo.

Creidtear gur tháinig na Naindirtéalaigh chun cinn thart ar 400,000 bliain ó shin. D’fhorbair siad as grúpa níos luaithe d’Homo heidelbergensis, a bhí ina gcónaí san Eoraip. Faoi 200,000 bliain ó shin, bhí an speiceas seo leathnaithe amach go leor ar fud na hEorpa agus cuid mhaith d’Áise an Iarthair ,ó thuaidh na Fraince go dtí na hUrals, agus ó dheas go dtí an Meánoirthear.

Fuarthas iarsmaí na Naindirtéalach i dtíortha éagsúla, lena n-áirítear an Fhrainc, an Ghearmáin, an Spáinn, an tSiria agus an Iaráic. Bhí siad oiriúnaithe go maith don aeráid fhuar a bhain leis an oighearaois.

--Gnéithe coirp--

Bhí na Naindirtéalaigh níos géire agus níos láidre ná an duine nua-aimseartha (Homo sapiens). Bhí cnámharlach láidir, guaillí leathan, agus géaga gearra acu, rud a chabhraigh leo teas a choinneáil i gclimate fuar. Bhí cloigeann mór orthu le méadú breise ar an limistéar tábhachtach don radharc agus don boladh. Cé go raibh a gcuid inchinn chomh mór nó fiú níos mó ná inchinn an duine nua-aimseartha i méid, níl sé cinnte go raibh cumais chognaíocha comhchosúla acu i ngach slí.

--Modh maireachtála--


Ba sealgairí agus bailitheoirí bia iad na Naindirtéalaigh. Bhain siad leas as ainmhithe móra mar [[mhamut]], tarbh fiáin agus fianna, agus bhí siad ábalta obair i ngrúpaí le haghaidh seilge. D'úsáid siad uirlisí cloiche deartha go cúramach, cosúil le lanna, scianóga agus scrapers chun feoil a ghearradh agus craicne a ullmhú.

Tá fianaise ann freisin gur bhailigh siad plandaí áirithe, cé gur ar sheilg a bhí a mbéim is mó.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/9780470015902.a0028497/|teideal=Neanderthals and Their Diet{{!}} eLS|work=https://onlinelibrary.wiley.com|}}&lt;/ref&gt;


== Naisc sheachtracha ==
* [https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga Aimsíodh “Seanfhear La Chapelle”] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210727234211/https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga |date=2021-07-27 }}
== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{síol ainmhí}}

[[Catagóir:Mamaigh]]
[[Catagóir:Seandálaíocht]]
[[Catagóir:An Ré Phailéiliteach]]
[[Catagóir:Antraipeolaíocht]]</text>
      <sha1>7bozkh9wc14e9amqqcjiyfvg7mhmdy2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269962</id>
      <parentid>1269961</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T08:06:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <origin>1269962</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2965" sha1="ieo0gtxsb0pfqr70mt6ds7szcl90wq2" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}}
Ba [[ainmhí]] mór é an '''néandartálach'''. [[Mamach]] atá ann. Is hominin imithe in éag Eoráiseach é Néandartálaigh. Tháinig siad ó hominins a d’fhág an Afraic timpeall milliún bliain ó shin ([[An tSean-Chlochaois]]). D’éag Neanderthal thart ar 40 míle bliain ó shin. Rinne siad meascadh le homo sapiens i roinnt réigiún.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/what-happened-to-the-neanderthals-68245020/|teideal=What Happened to the Neanderthals? {{!}} Learn Science at Scitable|work=www.nature.com|dátarochtana=2021-07-27}}&lt;/ref&gt; D'ainmnigh an tOllamh [[William King]] ar [[Coláiste na hOllscoile, Gaillimh]] an speiceas seo.

Creidtear gur tháinig na Naindirtéalaigh chun cinn thart ar 400,000 bliain ó shin. D’fhorbair siad as grúpa níos luaithe d’Homo heidelbergensis, a bhí ina gcónaí san Eoraip. Faoi 200,000 bliain ó shin, bhí an speiceas seo leathnaithe amach go leor ar fud na hEorpa agus cuid mhaith d’Áise an Iarthair ,ó thuaidh na Fraince go dtí na hUrals, agus ó dheas go dtí an Meánoirthear.

Fuarthas iarsmaí na Naindirtéalach i dtíortha éagsúla, lena n-áirítear an Fhrainc, an Ghearmáin, an Spáinn, an tSiria agus an Iaráic. Bhí siad oiriúnaithe go maith don aeráid fhuar a bhain leis an oighearaois.

==Gnéithe coirp==

Bhí na Naindirtéalaigh níos géire agus níos láidre ná an duine nua-aimseartha (Homo sapiens). Bhí cnámharlach láidir, guaillí leathan, agus géaga gearra acu, rud a chabhraigh leo teas a choinneáil i gclimate fuar. Bhí cloigeann mór orthu le méadú breise ar an limistéar tábhachtach don radharc agus don boladh. Cé go raibh a gcuid inchinn chomh mór nó fiú níos mó ná inchinn an duine nua-aimseartha i méid, níl sé cinnte go raibh cumais chognaíocha comhchosúla acu i ngach slí.

==Modh maireachtála==


Ba sealgairí agus bailitheoirí bia iad na Naindirtéalaigh. Bhain siad leas as ainmhithe móra mar [[mhamut]], tarbh fiáin agus fianna, agus bhí siad ábalta obair i ngrúpaí le haghaidh seilge. D'úsáid siad uirlisí cloiche deartha go cúramach, cosúil le lanna, scianóga agus scrapers chun feoil a ghearradh agus craicne a ullmhú.

Tá fianaise ann freisin gur bhailigh siad plandaí áirithe, cé gur ar sheilg a bhí a mbéim is mó.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/9780470015902.a0028497/|teideal=Neanderthals and Their Diet{{!}} eLS|work=https://onlinelibrary.wiley.com|}}&lt;/ref&gt;


== Naisc sheachtracha ==
* [https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga Aimsíodh “Seanfhear La Chapelle”] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210727234211/https://europa.eu/learning-corner/eu-timeline/1908_ga |date=2021-07-27 }}
== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{síol ainmhí}}

[[Catagóir:Mamaigh]]
[[Catagóir:Seandálaíocht]]
[[Catagóir:An Ré Phailéiliteach]]
[[Catagóir:Antraipeolaíocht]]</text>
      <sha1>ieo0gtxsb0pfqr70mt6ds7szcl90wq2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Loch Gile (Sligeach agus Liatroim)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32889</id>
    <revision>
      <id>1269859</id>
      <parentid>1194669</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:14:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Ord</comment>
      <origin>1269859</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1355" sha1="afd21y1jyet4rfkmfzu4k7jht1oacea" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}
Loch fionnuisce is ea '''Loch Gile'''&lt;ref name='Logainm'&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/1166373|title=Loch Gile/Lough Gill {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2024-01-11|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}&lt;/ref&gt; atá suite go príomha i gContae Shligigh, ach go páirteach i gContae Liatroma, in Éirinn. Soláthraíonn Loch Gile an suíomh do dhán William Butler Yeats &quot;The Lake Isle of Innisfree &quot;.
==Suíomh agus comhshaol==
Tá Loch Gile thart ar 8 km ar fhad agus 2 km ar leithead. Is éard atá i gcóras Loch Gile ná An Bhuannaid a shníonn isteach i gceann thoir an locha agus An Gharbhóg a dhraenálann an loch ar an taobh thiar in aice le Baile Shligigh.

Tá coillearnacha timpeall ar an loch gleoite, mar shampla Coill an tSleasa, ''Dooney Rock'', agus Coill an Eanaigh agus tá cosáin dúlra agus pointí féachana a bhfuil tóir orthu ar fad ar feadh an locha. Tá cnoic choilleacha Sliabh Chill Oiridh agus Shliabh Da Éan chun tosaigh sa chladach theas.

Is suíomh é a bhfuil an - tóir air do lucht na bhfeitheoirí éan

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Síol-tír-ie}}

{{DEFAULTSORT:Gile, Loch}}
[[Catagóir:Lochanna Chontae Shligigh|Loch Gile]]
[[Catagóir:Lochanna Chontae Liatroma|Loch Gile]]</text>
      <sha1>afd21y1jyet4rfkmfzu4k7jht1oacea</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dracula</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32968</id>
    <revision>
      <id>1269960</id>
      <parentid>1253588</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T07:08:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <comment>/* An Scéal */</comment>
      <origin>1269960</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12452" sha1="b5f6dgc11rkgswtdqi2oqm7kk42oozm" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Leabhar
| name          = Dracula
| image         = [[Íomhá:Dracula1st.jpeg|200px]]
| image_caption = Clúdach an chéad eagráin
| Údar          = [[Bram Stoker]]
| Tír           = [[Éire]]| Teanga      = [[Béarla]]
| genre         = [[Ficsean uafáis|Uafás]], [[Ficsean gotach|Gotach]]
| Foilsitheoir  = Archibald Constable and Company (UK)
| Dáta fhoilsiú = 26 Bealtaine 1897
| Cineál meáin  = Cló (clúdach crua) 
}}
{{Teideal iodálach}}
Is [[úrscéal]] [[Béarla]] é '''''Dracula''''' leis an údar [[Muintir na hÉireann|Éireannach]] [[Bram Stoker]] a tháinig i gcló an chéad uair sa bhliain [[1897]]. Díríonn an scéal ar an g[[Cunta Dracula]] ar [[Súmaire fola|súmaire]], nó [[Súmaire fola|vaimpír]], é, agus tionchar an [[béaloideas|bhéaloidis]] [[Na Balcáin|Bhalcánaigh]] le haithint go soiléir ar an [[úrscéal]].&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.meoneile.ie/cultur-agus-ealain/ag-ceili%C3%BAradh-saol-agus-saothar-bram-stoker|teideal=Ag ceiliúradh saol agus saothar Bram Stoker &lt; Meon Eile|údar=Seán Ó Baoill, Fearghal Ó Maolagáin|dáta=30 DF 2015|work=www.meoneile.ie|dátarochtana=2022-05-18}}&lt;/ref&gt; 

Is é an t-úrscéal seo is bunrúta leis an tsuim a chuireann [[Hollywood]] agus na [[scríbhneoir]]í lónléitheoireachta sna vaimpírí go dtí an lá inniu ann, nó is beag duine sna tíortha [[An Béarla|Béarla]] a chuala an focal sin &quot;vaimpír&quot; sular tháinig an [[leabhar]] seo i gcló. Ba é Archibald Constable and Co an comhlacht a d'fhoilsigh an chéad eagrán sin. Eagrán faoi chlúdach bog a bhí ann.

== Cúlra ==

Fuair an [[Súmaire fola|súmaire]] Dracula a ainm ó Vlad Țepeș, nó Vlad Drăculea, prionsa [[An Trasalváin|Trasalvánach]] a bhí ag rialú Chúige na Valáise (Wallachia) nó ''Țara Românească'' sa [[15ú haois]]. Bhí sé ag cur troda ar na [[Turcaigh]] [[Impireacht Otamánach|Otamánacha]] agus ag déanamh ródaigh ar na seanuaisle sa Valáis. Chuaigh na scéalta uafáis faoin dóigh a raibh sé ag sá a chuid namhad le cuaillí ar fud na [[An Eoraip|hEorpa]], agus tháinig cáil ar &quot;Vlad na gCuaillí&quot;. Dealraíonn sé, áfach, gurbh é an [[Rí]] [[An Ungáir|Ungárach]] Maitias Corvinus a chuir an chuid ba mhó de na scéalta seo ag imeacht. Namhaid polaitiúil de chuid Vlad a bhí ann ar theastaigh uaidh an prionsa a chlúmhilleadh. Is ar éigean is féidir a rá gur dhearscnaigh sé thar phrionsaí eile na linne sna [[Na Balcáin|Balcáin]] i gcruálacht. 

Ar scor ar bith, nuair a scaip an Rí Maitias na scéalta uafáis faoi Vlad, chuaigh an prionsa in annála na staire mar chéasadóir is mar arrachtach. 

Maidir leis an súmaire nó an vaimpír, is carachtar tábhachtach é i mbéaloideas na mBalcán agus na [[Slavaigh|Slavach]]. Chaith Bram Stoker seacht mbliana ag déanamh taighde ar bhéaloideas Oirthear na hEorpa ar lorg inspioráide, agus is ansin a tháinig sé ar na scéalta faoi Vlad Drăculea agus faoi vaimpírí. Chinn sé ar an dá mhóitíf seo a phósadh, agus ba é an Cunta Dracula, mar is aithin dúinn inniu é, ba toradh don chleamhnas sin. 
[[Íomhá:Bela Lugosi as Dracula-2.jpg|clé|mion|188x188px|Bela Lugosi mar Dracula,1931]]
Bhí Bram Stoker cairdiúil le hArminius Vambery, taiscéalaí, saineolaí ar theangacha an Oirthir agus spiaire [[Sasana]]ch a rugadh s[[an Ungáir]], agus deirtear go bhfuair sé cuid mhór dá eolas ar bhéaloideas na mBalcán ó Vambery. Is féidir freisin gur bhunaigh sé carachtar Abraham Van Helsing ar Vambery. Níl ann ach tuairimíocht, áfach.
[[Íomhá:Dracula 1931 photo.jpg|clé|mion|188x188px|Bela Lugosi mar Dracula,1931]]
Cé go bhfuil ''Dracula'' ar an úrscéal is tábhachtaí faoi vaimpírí i litríocht an Bhéarla, níorbh é an chéad cheann é. Fuair Stoker inspioráid áirithe ón nóibhille ''Carmilla'' le Joseph Sheridan Le Fanu, a foilsíodh breis is fiche bliain roimh ''Dracula''. Scéal [[Earós|earótach]] uafáis é ''Carmilla'' a bhfuil blas an leispiachais air, agus é ag tabhairt cur síos ar an vaimpír mná Carmilla agus a cairdeas cinniúnach le cailín óg macánta darb ainm Laura.

Cé go ndeirtear uaireanta gur ón nGaeilge a thagann an t-ainm Dracula (leagan éigin de ''drochfhola'' a luaitear) níl aon bhunús leis an maíomh seo ná aon chúis gur leagan ginideach a bheadh ann.

== An Scéal ==

I dtús an úrscéil tagann an [[Dlí|dlíodóir]] óg Sasanach Seon Ó hEarcair (Jonathan Harker) ar cuairt chuig an gCunta Dracula le cuidiú leis an gCunta aistriú go dtí Sasana agus talamh a cheannach in [[Exeter]]. Tá cónaí ar an gCunta i sean[[Caisleán|chaisleán]] sa [[an Trasalváin|Trasalváin]], agus é sásta lóistín a thabhairt do Sheon ansin, ach i ndiaidh tamaill faigheann Seon amach go bhfuil sé ina [[Príosún|chime]] sa chaisleán agus go bhfuil vaimpírí ann - triúr vaimpírí ban agus iad ag iarraidh é a chealgadh. Sa deireadh éalaíonn Seon lena anam as an áit.
[[Íomhá:Bram Stoker1.jpg|mion|188x188px|Bram Stoker, 1906|clé]]
Tugann an chéad eipeasóid eile sa leabhar cur síos ar an dóigh a ndéanann Dracula a bhealach go Sasana. Ní luaitear é, ach cuirtear in iúl go bhfuil sé ag taisteal faoi choim ar bhád [[An Rúis|Rúiseach]]. Titeann an bád ar an gcladach i [[Whitby]], agus níl fágtha den chriú ach an captaen, agus é féin marbh. Léitear logleabhar an chaptaein, agus tagann sé chun solais ansin go raibh neach dofheicthe éigin ag marú na [[mairnéalach]] i rith an turais, go dtí nach raibh ann ach an captaen féin.

Agus é socraithe síos i Sasana anois, cuireann Dracula suim in Uilliamín &quot;Mín&quot; Ní Mhuirí (Wilhelmina &quot;Mina&quot; Murray), ''fiancée'' Sheoin Uí Earcair, agus ina cara Laoise (Lucy) Westenra. Tosaíonn Laoise ag stiúgadh le tinneas aisteach, agus glaonn Seán Suaird, cara le Laoise agus dochtúir leighis, ar a chara, an tOllamh Abraham Van Helsing, teacht ón Ollainn le cuidiú leis biseach a thabhairt do Laoise. 
[[Íomhá:Whitby Abbey Exterior.jpg|mion|188x188px|[[mainistir]] [[Whitby]]]]
Aithníonn Van Helsing gurbh é an vaimpíreachas atá i gceist, agus tosaíonn sé ar í a leigheas, ach nuair a fhilleann sé ar an Ollainn le freastal ar ghnó éigin, faigheann Laoise bás i dtimpiste aisteach. Go gairid ina dhiaidh sin, cloistear scéalta aisteacha faoi shúmaire mná agus í ag ionsaí páistí, agus tuigeann Van Helsing gurb í Laoise í. Le cuidiú Sheáin Shuaird agus beirt fhear eile a bhí ag suirí le Laoise agus í beo, téann Van Helsing ar thóir an chailín, agus sa deireadh maraíonn siad í, nó an vaimpír, tríd an gcloigeann a ghearradh di, a croí a shá le cuaille adhmaid agus a béal a líonadh le gairleog.
[[Íomhá:Bram Stoker 1906.jpg|mion|257x257px|Bram Stoker, 1906]]
Idir an dá linn, bhí Seon Ó hEarcair ag bisiú i mBúdaipeist óna eachtra sa Trasalváin, agus tháinig Mín ansin le cuideachta a dhéanamh dó agus, mar a thiontaigh an scéal amach, le hé a phósadh. Anois, tagann siad abhaile, agus nuair a chloiseann siad céard a tharla do Laoise, téann siad i gcomhghuaillíocht le Van Helsing agus leis an triúr iar-shuiríoch le Dracula a mharú. Roimh an éacht sin a chur i gcrích, áfach, éiríonn le Dracula Mín a ionfhabhtú leis an vaimpíreachas, agus caithfidh Seon, Van Helsing agus na fir eile an-chath a chur ar an gCunta le Mín a tharrtháil.

== Stair i mBéarla ==
Foilsíodh an leabhar Dracula don chéad uair ar 18 Bealtaine 1897. Lonnaigh Stoker cuid mhór d'imeachtaí a úrscéil  i Whitby in iarthuaisceart Shasana.
[[Íomhá:Bram Stoker's Dracula movie horizontal gold logo.png|mion|199x199px]]

== Aistriúcháin go Gaeilge ==
[[Íomhá:Illustration of Bram Stoker's Dracula.jpg|mion|297x297px]]

==== 1933ː Seán Ó Cuirrín ====
Ba é [[An Gúm]] a d'fhoilsigh [[Scéim Aistriúcháin an Ghúim|leagan Gaeilge]] sa bhliain [[1933]]. Chuir [[Seán Ó Cuirrín]], a raibh canúint na nDéise ó dhúchas aige, Gaeilge ar an leabhar. B’fhear é a raibh canúint Dhún Garbhán go paiteanta aige.  Diérigh leis an Chuirríneach saothar “as an nua” a chruthú. “Ceann de na rudaí is spéisiúla faoin aistriúchán a rinne Ó Cuirrín gur fhág sé go leor tagairtí de Shakespeare agus do mhiotaseolaíocht na Gréige ar lár, rudaí a bhí i mbunsaothar Stoker agus gur chruthaigh sé saothar nua as Dracula.”&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/os-cionn-e1000-ar-leagan-gaeilge-de-dracula-a-foilsiodh-le-cead-mrs-bram-stoker/|teideal=Os cionn €1,000 ar leagan Gaeilge de ‘Dracula’ a foilsíodh le cead ‘Mrs. Bram Stoker’|údar=Méabh Ní Thuathaláin|dáta=28 Meán Fómhair  2021|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-05-18}}&lt;/ref&gt;  

Bhí scéal an tsúmaire fola ar fáil ar an [[Kindle]] i nGaelainn na nDéise sa bhliain 2015.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/dracula-ar-fail-ar-kindle-in-am-doiche-shamhna/|teideal=‘Dracula’ ar fáil ar Kindle in am d’Oíche Shamhna|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2019-05-18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Dracula ... Seán Ó Cuirrín do chuir i nGaedhilg|url=https://www.amazon.co.uk/Dracula-Se%C3%A1n-Cuirr%C3%ADn-chuir-nGaedhilg/dp/B0018IQB7E|author=Bram Stoker, Seán Ó CUIRRÍN}}&lt;/ref&gt;

==== 1997ː eagrán do dhéagóirí ====
Cuireadh eagrán do dhéagóirí amach sa bhliain [[1997]] ''Dracula - Eagrán do Dhéagóirí''. Is éard a bhí ann ná gearrinsint a scríobh [[Emmet B. Arrigan]]. Is í a mháthair, [[Mary Arrigan]], a rinne na léaráidí agus [[Gabriel Rosenstock]] a d’aistrigh an leabhar go Gaeilge.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://childrensbooksireland.ie/review/dracula-eagran-do-dheagoiri/|teideal=Dracula (Eagrán do dhéagóirí) – Childrens Books Ireland|language=en-US|dátarochtana=2019-05-18|archivedate=2019-05-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190518151146/https://childrensbooksireland.ie/review/dracula-eagran-do-dheagoiri/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.litriocht.com/siopa/dracula-eagran-do-dheagoiri/?lang=en|teideal=Dracula Eagrán do Dhéagóirí {{!}} Litríocht|language=en-GB|dátarochtana=2022-05-18}}&lt;/ref&gt;

==== 1997ː Maolmhaodhóg Ó Ruairc ====
D'fhoilsigh An Gúm atheagrán sa bhliain [[1997]], agus ba é [[Maolmhaodhóg Ó Ruairc]] a chuir an t-eagrán seo in eagar.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.siopaleabhar.com/tairge/dracula/|teideal=Dracula (Leagan Gaeilge) – An Siopa Leabhar|work=www.siopaleabhar.com|dátarochtana=2022-05-18|archivedate=2022-06-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220602040331/https://www.siopaleabhar.com/tairge/dracula/}}&lt;/ref&gt; Ba é an t-ealaíontóir Rómánach [[Ion Codrescu]] a mhaisigh an leabhar. Rinneadh caighdeánú ar chanúint Uí Chuirrín agus fuair roinnt léitheoirí locht ar an gcleachtadh sin.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/cultur/leabhair/leabhair-na-haistriuchain-go-gaeilge-is-fearr-a-rinneadh/|teideal=LEABHAIR: Na haistriúcháin go Gaeilge is fearr a rinneadh|údar=NÓS|language=en-US|work=NÓS|dátarochtana=2021-12-18}}&lt;/ref&gt; Cé gur bunaithe ar bhunleagan an Déisigh atá an t-eagrán seo, níl pioc de chanúint a cheantair dúchais caomhnaithe ann .  Maille leis sin, tá an t-atheagrán ciorraithe go tréan. 

Fuair Aoibheann Nic Dhonnchadha, agus í ag scríobh do [[An Linn Bhuí]], bliainiris Ghaeltacht na nDéise, locht ar an nua-eagrán seo (An Linn Bhuí, uimhir a 2, 1998, lch. 115-118). Bhí sí den bharúil go ndeachaigh an fear eagair thar fóir ag iarraidh cuma na nua-ré a chur ar an téacs, agus nach raibh sé sách eolach ar an g[[canúint]] lena ceart a thabhairt di. Samplaí de na hathruithe a rinne an t-eagarthóir ná:

* ''amadántúlacht'' -&gt; ''amaidí''
* ''diúgadh'' -&gt; ''diúrnú''
* ''lobhadh'' -&gt; ''lofacht''
* ''tuireasc'' -&gt; ''sábh''
* ''cas'' -&gt; ''catach''
* ''daitheannach'' -&gt; ''daite''
* ''meáite'' -&gt; ''trom''
* ''stractha'' -&gt; ''stróicthe''
* ''cuibhreach an phósta'' -&gt; ''cuing an phósta''
*[[Íomhá:Stoker - Dracula, Sonzogno, Milano, 1922 (page 1 crop).jpg|mion|328x328px|Dracula, Sonzogno, [[Milano]], [[1922]]]]''m'fhear pósta'' -&gt; ''m'fhear céile''
* ''an nádúir'' -&gt; ''an dúlra''
* ''le neart taoda'' -&gt; ''le taghd feirge''
* ''tomanta'' -&gt; ''diongbháilte, tréamanta, daingean''

== Féach freisin ==

* [[Fuil]]

== Tagairtí ==
{{Reflist}}
{{Rialú údaráis}}

[[Catagóir:Úrscéalta Éireannacha]]
[[Catagóir:Aistriúcháin]]
[[Catagóir:Ficsean Gotach]]</text>
      <sha1>b5f6dgc11rkgswtdqi2oqm7kk42oozm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Loch Tóchair</title>
    <ns>0</ns>
    <id>34041</id>
    <revision>
      <id>1269864</id>
      <parentid>1161505</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:37:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Catagóir:Lochanna Chontae Loch Garman</comment>
      <origin>1269864</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="473" sha1="5q1dugro8dxh2rryxnelsm1rau78rh6" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Is [[loch]] i g[[Contae Loch Garman]] é '''Loch Tóchair'''.&lt;ref name=&quot;Logainm&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/1166412|title=Loch Tóchair/Lady's Island Lake {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{Reflist}}
{{Síol-tír-ie}}

[[Catagóir:Lochanna Chontae Loch Garman]]</text>
      <sha1>5q1dugro8dxh2rryxnelsm1rau78rh6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Eagnaíocht</title>
    <ns>0</ns>
    <id>36683</id>
    <revision>
      <id>1269941</id>
      <parentid>1269421</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T06:19:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269941</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8947" sha1="8zz3jdvc0od7lggseaol3m4frco6e8t" xml:space="preserve">[[Íomhá:ENC 1-NA5 600px.jpeg|mion|Leathanach teidil de chéad imleabhar na ciclipéide ar chuir [[Denis Diderot|Diderot]] agus [[Jean le Rond d'Alembert|d'Alembert]] in eagar idir 1751 agus 1772 í: ''L'Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers'' (Gaeilge: 'An Ciclipéid, nó Foclóir Réasúnta na nEalaíon agus na gCeard'). Tá an Chiclipéid seo ar cheann de mhór-shaothair na hEagnaíochta''.'']]
Is éard atá i gceist leis '''an Eagnaíocht''', nó '''Ré na hEagnaíochta''', ná [[gluaiseacht chultúrtha]] a tháinig ar an bhfód i measc aos eagna na h[[An Eoraip|Eorpa]] san [[18ú haois]] (1715-1789), agus a leathnaigh amach ina dhiaidh sin go dtí na háiteanna a bhí faoi anáil na hEorpa ag an am ([[Meiriceá Thuaidh|Meiriceá]], srl.).

Chuir smaointeoirí na hEagnaíochta béim nua ar fhorbairt [[eolaíocht]]a agus intinne agus é mar sprioc acu sochaí agus eolas a fheabhsú agus a chur chun cinn. Ag an am céanna, dhéanfaidís iarracht fáil réidh le piseoga agus le héadulaingt na heaglaise agus le héagóir an stáit. D'imir aireagán an chlóphreasa tionchar nach beag ar leathadh amach luachanna nua na hEagnaíochta ar fud an domhain.

== Sainmhíniú==
I roinnt tíortha in Iarthar na hEorpa, bhí an ghluaiseacht chomh leathan agus chomh chumhachtach gur chreid fiú a lucht comhaimsire go raibh Ré na hEagnaíochta tugtha in áit “an Ré Dhorcha”. I dteangacha eile na hEorpa, rinneadh ceangal idir smaointe nua na hEagnaíochta agus an 'soilsiú' - .i. an léargas nua - a tharraingíodar: ''The Enlightenment'' a tugadh ar an dtréimhse seo i mBéarla, agus ''Die Aufklärung'' i nGearmáinis (Gaeilge: 'An Soilsiú') agus ''Siècle des Lumières'' (Gaeilge: 'Céad na Soilse') i bhFraincis. Amanta, tugtar An Soilsiú nó Ré an tSoilsithe uirthi i nGaeilge leis. Tá téarmaí don ré a thagann ón soilsiú le fáil i scríbhinní Voltaire agus J. G. von Herder, agus bunaíodh a leitheid de tearmaí go cinntitheach tar éis fhoilsiú alt Kant “Was ist Aufklärung?” ('Cad í eagnaíocht?') i 1784. 

== Comhthéacs ==
D’fhorbair an Eagnaíocht le linn athrú sóisialta ón [[feodachas]] go [[Caipitleachas|gcaipitleachas]], agus an chumhacht ag athrú ón uaisle na talún go dtí an mheánaicme. Bhí go leor ceangail agus cosúlachtaí idir Eagnaíocht Iarthar na hEorpa agus an [[An Renaissance|Athbheochan]]. Fuair ​​an Eagnaíocht oidhreacht ón Athbheochan ó thaobh a chuid idéil daonnaíochta, a hardmheas ar an tseandacht chlasaiceach, muinín i ndul chun cinn, agus saorsmaointeoireacht. Rinne an Athbheochan agus an Eagnaíocht araon athbhreithniú ar sheanluachanna agus chaith siad amhras ar dogmaí feodacha agus eaglasta, traidisiúin agus údaráis. Mar sin féin, tháinig idé-eolaíocht na heagnaíochta chun cinn ag céim níos aibí d’fhoirmiú an struchtúir chaipitlíoch agus dá bhrí sin, bhí a critíc ar an bhfeodachas níos géire agus níos doimhne ná san Athbheochan. Mar gheall gur bhreathnaigh siad ar an tsaoirse pholaitiúil agus ar an gcomhionannas sibhialta mar bhunchloch na sochaí ​atá struchtúrtha go maith, dhírigh siad a gcáineadh i gcoinne forlámhas na monarcachta absalóidí, chomh maith leis an eaglais. Bhí an Eagnaíocht tábhachtach chun an bonn a bhaint ó na cumhachtaí a bhuanaigh an córas feodach. Go háirithe sa [[An Fhrainc|Fhrainc]], is féidir breathnú ar an Eagnaíocht mar ullmhúchán díreach idé-eolaíoch don [[Réabhlóid na Fraince|réabhlóid bourgeois 1788]].   
[[Íomhá:Frans Hals - Portret van René Descartes.jpg|mion|Fealsamh, matamaiticeoir, agus fisiceoir Francach [[René Descartes]] (1596-1650)]]
In Iarthar na hEorpa, tháinig tréimhse dul chun cinn ginearálta, go háirithe sa [[17ú haois]], maidir le heolas praiticiúil a bheadh ​​riachtanach do táirgeachta ábhair, trádála agus loingseoireachta. Chuir Hobbes, [[René Descartes|Descartes]], [[Gottfried Leibniz|Leibniz]], [[Isaac Newton|Newton]], Spinoza, agus [[René Descartes|Cartesigh]] ​na [[An Ísiltír|hÍsiltíre]] go mór le saoradh na heolaíochta ó údarás na heaglaise. Spreag a gcuid oibre fás tapa na n-eolaíochtaí nádúrtha - [[fisic]], [[matamaitic]], [[meicnic]], agus [[réalteolaíocht]] - agus bunú ábharachas nua-aimseartha, dul chun cinn eolaíoch agus teicneolaíochta a chuaigh in éineacht le agus cuir le foirmiú na hidé-eolaíochta frithfheodach.    

== Saintréithe ginearálta ==
D’fhorbair go leor smaointeoirí na hEagnaíochta teagasca ábharaíocha bunaithe ar an smaoineamh gurb é an t-ábhar an t-aon réaltacht amháin, agus éagsúlacht gan teorainn airíonna ann. Ina gcuid poileimicí i gcoinne an teagaisc dhiachúil gur chruthaigh Dia an domhan, agus go mbraitheann oibrithe an tsaoil seo ar Chruthaitheoir a idirghabhann san uilíoch a chruthaigh sé, mheas smaointeoirí na hEagnaíochta (faoi thionchar eolaíochta Newton) ​gurbh é a bhí sa nádúr ná inneall ollmhór a oibríonn de réir riallacha leagtha amach ag an Chruthaitheoir, cé nach gá go mbeadh suim aige i gcúrsaí an domhain. [[:en:Deism|Dias]] a thugtar ar an chineál creidimh seo. I dteoiric an eolais acu, d’fhorbair fealsúna na hEagnaíochta cur chuige bunaithe ar chéadfaíochas a dhiúltaigh smaointe dúchasacha a bheith ann (smaointe faoi Dia mar shampla) agus dhearbhaigh siad gurb iad braistintí agus aireachtáil ón domhan seachtrach an t-aon fhoinse eolais an duine.[[Íomhá:Rousseau.jpg|200px|thumb|[[Jean-Jacques Rousseau]] (1712 - 1778), duine de mhór-smaointeoirí na hEagnaíochta.|clé]]

Chuireadh teoiricí réasúnachais na sochaí agus an stáit, eitice, agus fiú reiligiúin i gcoinne na dogmaí reiligiúnacha agus feodacha, m.sh. ceart diaga ríthe. Bhí baint láidir idir cultúr na hEagnaíochta agus iarrachtaí an struchtúr sóisialta agus institiúidí stáit a chur faoi réir córais réasúin. De réir na smaointeoirí seo, bhí dualgas ar institiúidí dá leithéid oibriú ar son leas an phobail. Bhí teoiricí na ré bunaithe ar choincheapa teibí de nádúr an duine gan athrú a bhí neamhstairiúla agus meitifisiciúla, agus tá siad caite i gcártaí anois den chuid is mó. Ina ainneoin sin, chuir cuid de na smaointe seo (go háirithe teoiric an dlí nádúrtha), díorthaithe ó choincheap an chomhionannas dhúchasaigh dhaonna, bunús idé-eolaíoch ar fáil d’éilimh ar shaoirsí daonlathacha. De réir theoiric an chonartha shóisialta, ní hinstitiúid diaga é an stát, ach institiúid a thagann in áit nuair a dhéantar conradh idir na daoine agus a gceannasaithe. Aithnítear sa teoiric seo an ceart do dhaoine a rialtóirí a bhaint d'oifig má sháraíonn siad coinníollacha an chonartha nó má theip orthu cearta nádúrtha na saoránach a chosaint.
[[Íomhá:AdamSmith.jpg|mion|305x305px|Adam Smith]]

Chuir cuid de smaointeoirí a muinín i &quot;bhforlámhas eagnaí&quot; agus chreid siad go raibh réimeas absalóideach faoi thionchar smaointe forásacha de dhíth ​chun na hathchóirithe riachtanacha buirgéiseacha a chur i bhfeidhm, toisc go raibh neamhspleáchas polaitiúil na dtiarnaí feodacha díothaithe acu cheana féin agus go raibh leasuithe déanta acu a bhí deartha chun deireadh a chur le ilroinnt cúige agus aontacht pholaitiúil an náisiúin a neartú. Chuaigh smaointeoirí áirithe eile i bhfad ní b' fhaide ná lucht an &quot;forlámhas eagnaí&quot;, ag tacú le flaitheas an phobail agus na poblachta daonlathaí.

I gceisteanna eacnamaíochta, mheas formhór na smaointeoirí na hEagnaíochta go raibh iomaíocht agus saormhargaí le leas na sochaí, agus bhí siad ar son saorthrádála agus ​cosanta dlí do réadmhaoin phríobháideach. Tá baint ag teoiricí eacnamaíocha na bhfiseacratach agus sruthanna eile in eacnamaíocht pholaitiúil bhuirgéiseach (m.sh. Adam Smith) leis an Eagnaíocht. Bhí tuairimí na staire mar thréith ag tús eisiamh diagachta ón míniú den phróiseas stairiúil agus dearcadh an-diúltach i leith na Meánaoiseanna, a dearbhaíodh mar ré aineolais, fanaiceachta, claontachta reiligiúnaí agus tíorántachta. Ba shaintréith den Eagnaíocht adhradh ársaíochta freisin, ré inar lorg na fealsúna deimhniú ar a n-idéalacha féin. Rud eile a bhí tipiciúil i dtuairimí ar stair ná an creideamh i bhforás, go raibh cúrsaí cultúrtha, trádála agus teicneolaíochta ag dul chun cinn go seasta. Tháinig cur chuige stairiúil domhanda chun cinn, is é sin le rá, coincheap an chine dhaonna mar aonán aontaithe, agus an creideamh go raibh forbairt stairiúil faoi réir ​“dhlíthe nádúrtha” áirithe.

== Tagairtí ==
&lt;references /&gt;https://encyclopedia2.thefreedictionary.com/enlightenment

{{DEFAULTSORT:Eagnaíocht}}

[[Catagóir:An Eagnaíocht| ]]
[[Catagóir:18ú haois]]
[[Catagóir:Stair na fealsúnachta]]
[[Catagóir:Stair na hEorpa]]
[[Catagóir:Cultúr an iarthair]]
[[Catagóir:Eolaíocht]]</text>
      <sha1>8zz3jdvc0od7lggseaol3m4frco6e8t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269945</id>
      <parentid>1269941</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T06:31:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.88.42</ip>
      </contributor>
      <origin>1269945</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8967" sha1="hutmrhfh8xk6uizdzjwa052esvs767r" xml:space="preserve">[[Íomhá:ENC 1-NA5 600px.jpeg|mion|Leathanach teidil de chéad imleabhar na ciclipéide ar chuir [[Denis Diderot|Diderot]] agus [[Jean le Rond d'Alembert|d'Alembert]] in eagar idir 1751 agus 1772 í: ''L'Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers'' (Gaeilge: 'An Ciclipéid, nó Foclóir Réasúnta na nEalaíon agus na gCeard'). Tá an Chiclipéid seo ar cheann de mhór-shaothair na hEagnaíochta''.'']]
Is éard atá i gceist leis '''an Eagnaíocht''', nó '''Ré na hEagnaíochta''', ná [[gluaiseacht chultúrtha]] a tháinig ar an bhfód i measc aos eagna na h[[An Eoraip|Eorpa]] san [[18ú haois]] (1715-1789), agus a leathnaigh amach ina dhiaidh sin go dtí na háiteanna a bhí faoi anáil na hEorpa ag an am ([[Meiriceá Thuaidh|Meiriceá]], srl.).

Chuir smaointeoirí na hEagnaíochta béim nua ar fhorbairt [[eolaíocht]]a agus intinne agus é mar sprioc acu sochaí agus eolas a fheabhsú agus a chur chun cinn. Ag an am céanna, dhéanfaidís iarracht fáil réidh le piseoga agus le héadulaingt na heaglaise agus le héagóir an stáit. D'imir aireagán an chlóphreasa tionchar nach beag ar leathadh amach luachanna nua na hEagnaíochta ar fud an domhain.

== Sainmhíniú==
I roinnt tíortha in Iarthar na hEorpa, bhí an ghluaiseacht chomh leathan agus chomh chumhachtach gur chreid fiú a lucht comhaimsire go raibh Ré na hEagnaíochta tugtha in áit “an Ré Dhorcha”. I dteangacha eile na hEorpa, rinneadh ceangal idir smaointe nua na hEagnaíochta agus an 'soilsiú' - .i. an léargas nua - a tharraingíodar: ''The Enlightenment'' a tugadh ar an dtréimhse seo i mBéarla, agus ''Die Aufklärung'' i nGearmáinis (Gaeilge: 'An Soilsiú') agus ''Siècle des Lumières'' (Gaeilge: 'Céad na Soilse') i bhFraincis. Amanta, tugtar An Soilsiú nó Ré an tSoilsithe uirthi i nGaeilge leis. Tá téarmaí don ré a thagann ón soilsiú le fáil i scríbhinní Voltaire agus J. G. von Herder, agus bunaíodh a leitheid de tearmaí go cinntitheach tar éis fhoilsiú alt Kant “Was ist Aufklärung?” ('Cad í eagnaíocht?') i 1784. 

== Comhthéacs ==
D’fhorbair an Eagnaíocht le linn athrú sóisialta ón [[feodachas]] go [[Caipitleachas|gcaipitleachas]], agus an chumhacht ag athrú ón uaisle na talún go dtí an mheánaicme. Bhí go leor ceangail agus cosúlachtaí idir Eagnaíocht Iarthar na hEorpa agus an [[An Renaissance|Athbheochan]]. Fuair ​​an Eagnaíocht oidhreacht ón Athbheochan ó thaobh a chuid idéil daonnaíochta, a hardmheas ar an tseandacht chlasaiceach, muinín i ndul chun cinn, agus saorsmaointeoireacht. Rinne an Athbheochan agus an Eagnaíocht araon athbhreithniú ar sheanluachanna agus chaith siad amhras ar dogmaí feodacha agus eaglasta, traidisiúin agus údaráis. Mar sin féin, tháinig idé-eolaíocht na heagnaíochta chun cinn ag céim níos aibí d’fhoirmiú an struchtúir chaipitlíoch agus dá bhrí sin, bhí a critíc ar an bhfeodachas níos géire agus níos doimhne ná san Athbheochan. Mar gheall gur bhreathnaigh siad ar an tsaoirse pholaitiúil agus ar an gcomhionannas sibhialta mar bhunchloch na sochaí ​atá struchtúrtha go maith, dhírigh siad a gcáineadh i gcoinne forlámhas na monarcachta absalóidí, chomh maith leis an eaglais. Bhí an Eagnaíocht tábhachtach chun an bonn a bhaint ó na cumhachtaí a bhuanaigh an córas feodach. Go háirithe sa [[An Fhrainc|Fhrainc]], is féidir breathnú ar an Eagnaíocht mar ullmhúchán díreach idé-eolaíoch don [[Réabhlóid na Fraince|réabhlóid bourgeois 1788]].   
[[Íomhá:Frans Hals - Portret van René Descartes.jpg|mion|Fealsamh, matamaiticeoir, agus fisiceoir Francach [[René Descartes]] (1596-1650)]]
In Iarthar na hEorpa, tháinig tréimhse dul chun cinn ginearálta, go háirithe sa [[17ú haois]], maidir le heolas praiticiúil a bheadh ​​riachtanach do táirgeachta ábhair, trádála agus loingseoireachta. Chuir Hobbes, [[René Descartes|Descartes]], [[Gottfried Leibniz|Leibniz]], [[Isaac Newton|Newton]], Spinoza, agus [[René Descartes|Cartesigh]] ​na [[An Ísiltír|hÍsiltíre]] go mór le saoradh na heolaíochta ó údarás na heaglaise. Spreag a gcuid oibre fás tapa na n-eolaíochtaí nádúrtha - [[fisic]], [[matamaitic]], [[meicnic]], agus [[réalteolaíocht]] - agus bunú ábharachas nua-aimseartha, dul chun cinn eolaíoch agus teicneolaíochta a chuaigh in éineacht le agus cuir le foirmiú na hidé-eolaíochta frithfheodach.    

== Saintréithe ginearálta ==
D’fhorbair go leor smaointeoirí na hEagnaíochta teagasca ábharaíocha bunaithe ar an smaoineamh gurb é an t-ábhar an t-aon réaltacht amháin, agus éagsúlacht gan teorainn airíonna ann. Ina gcuid poileimicí i gcoinne an teagaisc dhiachúil gur chruthaigh Dia an domhan, agus go mbraitheann oibrithe an tsaoil seo ar Chruthaitheoir a idirghabhann san uilíoch a chruthaigh sé, mheas smaointeoirí na hEagnaíochta (faoi thionchar eolaíochta Newton) ​gurbh é a bhí sa nádúr ná inneall ollmhór a oibríonn de réir rialacha leagtha amach ag an Chruthaitheoir, cé nach gá go mbeadh suim aige (ar nós leanúnach) i gcúrsaí an domhain. [[:en:Deism|Dias]] a thugtar ar an chineál creidimh seo. I dteoiric an eolais acu, d’fhorbair fealsúna na hEagnaíochta cur chuige bunaithe ar chéadfaíochas a dhiúltaigh smaointe dúchasacha a bheith ann (smaointe faoi Dia mar shampla) agus dhearbhaigh siad gurb iad braistintí agus aireachtáil ón domhan seachtrach an t-aon fhoinse eolais an duine.[[Íomhá:Rousseau.jpg|200px|thumb|[[Jean-Jacques Rousseau]] (1712 - 1778), duine de mhór-smaointeoirí na hEagnaíochta.|clé]]

Chuireadh teoiricí réasúnachais na sochaí agus an stáit, eitice, agus fiú reiligiúin i gcoinne na dogmaí reiligiúnacha agus feodacha, m.sh. ceart diaga ríthe. Bhí baint láidir idir cultúr na hEagnaíochta agus iarrachtaí an struchtúr sóisialta agus institiúidí stáit a chur faoi réir córais réasúin. De réir na smaointeoirí seo, bhí dualgas ar institiúidí dá leithéid oibriú ar son leas an phobail. Bhí teoiricí na ré bunaithe ar choincheapa teibí de nádúr an duine gan athrú a bhí neamhstairiúla agus meitifisiciúla, agus tá siad caite i gcártaí anois den chuid is mó. Ina ainneoin sin, chuir cuid de na smaointe seo (go háirithe teoiric an dlí nádúrtha), díorthaithe ó choincheap an chomhionannas dhúchasaigh dhaonna, bunús idé-eolaíoch ar fáil d’éilimh ar shaoirsí daonlathacha. De réir theoiric an chonartha shóisialta, ní hinstitiúid diaga é an stát, ach institiúid a thagann in áit nuair a dhéantar conradh idir na daoine agus a gceannasaithe. Aithnítear sa teoiric seo an ceart do dhaoine a rialtóirí a bhaint d'oifig má sháraíonn siad coinníollacha an chonartha nó má theip orthu cearta nádúrtha na saoránach a chosaint.
[[Íomhá:AdamSmith.jpg|mion|305x305px|Adam Smith]]

Chuir cuid de smaointeoirí a muinín i &quot;bhforlámhas eagnaí&quot; agus chreid siad go raibh réimeas absalóideach faoi thionchar smaointe forásacha de dhíth ​chun na hathchóirithe riachtanacha buirgéiseacha a chur i bhfeidhm, toisc go raibh neamhspleáchas polaitiúil na dtiarnaí feodacha díothaithe acu cheana féin agus go raibh leasuithe déanta acu a bhí deartha chun deireadh a chur le ilroinnt cúige agus aontacht pholaitiúil an náisiúin a neartú. Chuaigh smaointeoirí áirithe eile i bhfad ní b' fhaide ná lucht an &quot;forlámhas eagnaí&quot;, ag tacú le flaitheas an phobail agus na poblachta daonlathaí.

I gceisteanna eacnamaíochta, mheas formhór na smaointeoirí na hEagnaíochta go raibh iomaíocht agus saormhargaí le leas na sochaí, agus bhí siad ar son saorthrádála agus ​cosanta dlí do réadmhaoin phríobháideach. Tá baint ag teoiricí eacnamaíocha na bhfiseacratach agus sruthanna eile in eacnamaíocht pholaitiúil bhuirgéiseach (m.sh. Adam Smith) leis an Eagnaíocht. Bhí tuairimí na staire mar thréith ag tús eisiamh diagachta ón míniú den phróiseas stairiúil agus dearcadh an-diúltach i leith na Meánaoiseanna, a dearbhaíodh mar ré aineolais, fanaiceachta, claontachta reiligiúnaí agus tíorántachta. Ba shaintréith den Eagnaíocht adhradh ársaíochta freisin, ré inar lorg na fealsúna deimhniú ar a n-idéalacha féin. Rud eile a bhí tipiciúil i dtuairimí ar stair ná an creideamh i bhforás, go raibh cúrsaí cultúrtha, trádála agus teicneolaíochta ag dul chun cinn go seasta. Tháinig cur chuige stairiúil domhanda chun cinn, is é sin le rá, coincheap an chine dhaonna mar aonán aontaithe, agus an creideamh go raibh forbairt stairiúil faoi réir ​“dhlíthe nádúrtha” áirithe.

== Tagairtí ==
&lt;references /&gt;https://encyclopedia2.thefreedictionary.com/enlightenment

{{DEFAULTSORT:Eagnaíocht}}

[[Catagóir:An Eagnaíocht| ]]
[[Catagóir:18ú haois]]
[[Catagóir:Stair na fealsúnachta]]
[[Catagóir:Stair na hEorpa]]
[[Catagóir:Cultúr an iarthair]]
[[Catagóir:Eolaíocht]]</text>
      <sha1>hutmrhfh8xk6uizdzjwa052esvs767r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Shligigh</title>
    <ns>14</ns>
    <id>36832</id>
    <revision>
      <id>1269843</id>
      <parentid>670713</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T16:51:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Botúnín</comment>
      <origin>1269843</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="145" sha1="6jau33f4q8mnejdyc62l33k53zgju4b" xml:space="preserve">{{Catcómhaoin|Geography of County Sligo|Tíreolaíocht Chontae Shligigh}}

[[Catagóir:Contae Shligigh]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chonnachta]]</text>
      <sha1>6jau33f4q8mnejdyc62l33k53zgju4b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mionlach</title>
    <ns>0</ns>
    <id>42771</id>
    <revision>
      <id>1269865</id>
      <parentid>1269722</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:37:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóir curtha leis agus mionathruithe eile</comment>
      <origin>1269865</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1250" sha1="hviy0o12xdecw2eu7jkptyrpkvsxih0" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}[[Íomhá:Menlo_castle_galway_ireland.jpg|mion|clé|[[Mionloch|Mionlach]] in aice le [[Gaillimh]]]]
Is [[baile]] suite i g[[Contae na Gaillimhe]] ar imeall na cathrach é '''Mionloch''' nó '''Mionlach'''.&lt;ref name=&quot;Logainm&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/18662|title=Mionlach/Menlough {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}&lt;/ref&gt; Tá sé suite sa [[Ghaeltacht]] agus is ann a bhíodh cónaí ar [[Tomás Laighléis|Thomás Laighléis]]. Is [http://www.scoilbhride1862.ie Scoil Bhríde] an scoil náisiúnta atá lonnaithe i Mionloch, scoil a thosaigh go hoifigiúil i 1862.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://scoilbhride1862.ie/stair/ |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2016-10-05 |archivedate=2016-11-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161104172710/http://scoilbhride1862.ie/stair/ }}&lt;/ref&gt;

==Féach freisin==
* [[Uaitéar Ó Maicín]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Contae na Gaillimhe}}
{{Síol-tír-ie}}
{{DEFAULTSORT:Mionloch}}
[[Catagóir:Gaeltachtaí Chontae na Gaillimhe]]
[[Catagóir:Bailte in Éirinn]]
[[Catagóir:Bailte i gContae na Gaillimhe]]</text>
      <sha1>hviy0o12xdecw2eu7jkptyrpkvsxih0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fardoras</title>
    <ns>0</ns>
    <id>48120</id>
    <revision>
      <id>1269850</id>
      <parentid>1220260</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:06:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>27.55.93.145</ip>
      </contributor>
      <origin>1269850</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="951" sha1="00v1of6ijladrrj6h155g8j7qlcbtuv" xml:space="preserve">[[File:P1250123 Paris XIV rue Lecuirot n11 rwk.jpg|thumb|Fardoras os cionn dorais i bPáras]]
In [[ailtireacht]] chlasaiceach agus [[ailtireacht na hAthbheochana]], is éard is '''fardoras'''&lt;ref name='FGB'&gt;{{Cite web-en|url=https://www.teanglann.ie/ga/fgb/fardoras|title=Foclóir Gaeilge-Béarla (Ó Dónaill): fardoras|editor=[[Niall Ó Dónaill]], eag.|year=1977|publisher=[[An Gúm]]|location=[[Baile Átha Cliath]]|isbn=978-1857910384|access-date=2024-06-01|language=ga|work=Teanglann.ie}}&lt;/ref&gt; ann ná an ceann is ísle agus is lú maisithe de na trí bhanda san [[taibhléadan]]. Luaitear fardoras freisin leis an bhfráma cloiche timpeall ar dhoras nó oscailt fuinneoige.&lt;ref name=&quot;FreamhanEolais&quot;&gt;{{Cite encyclopedia|last=Hussey|first=Matt|author-link=Matthew Hussey|title=Fardoras|encyclopedia=[[Fréamh an Eolais]]|language=ga|date=2011|publisher=[[Coiscéim]]|page=255}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{Reflist}}
{{Fréamh an Eolais}}
{{síol}}</text>
      <sha1>00v1of6ijladrrj6h155g8j7qlcbtuv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Taibhléadan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52079</id>
    <revision>
      <id>1269851</id>
      <parentid>1237277</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:07:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>27.55.93.145</ip>
      </contributor>
      <origin>1269851</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1227" sha1="poe9q3296q3dt32onnzt3zgcudhxsch" xml:space="preserve">[[File:Columns and entablature of Erechtheum.jpg|thumb|Colúin agus taibhléadan i dTeampall Eirictéas, an [[An Aithin|Aithin]]]]
San [[ailtireacht]] chlasaiceach, is é an '''taibhléadan'''&lt;ref name='NEID'&gt;{{Cite web-en|url=https://www.focloir.ie/ga/dictionary/ei/entablature|title=entablature — Aistriúchán Gaeilge ar entablature (An Foclóir Nua Béarla-Gaeilge)|editor=[[Pádraig Ó Mianáin]], eag.|year=2020|publisher=[[An Gúm]]|location=[[Baile Átha Cliath]]|isbn=978-0320034510|access-date=2023-06-28|language=ga}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name='Tearma'&gt;{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/entablature/|title=“entablature” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2023-06-28}}&lt;/ref&gt; an eilimint chothrománach a luíonn ar na hoird. Cuimsíonn sé an [[fardoras]], an fríos agus an [[Coirnis|choirnis]].&lt;ref name=&quot;FreamhanEolais&quot;&gt;{{Cite encyclopedia|last=Hussey|first=Matt|author-link=Matthew Hussey|title=Taibhléadan|encyclopedia=[[Fréamh an Eolais]]|language=ga|date=2011|publisher=[[Coiscéim]]|page=638}}&lt;/ref&gt; 

== Tagairtí ==
{{Reflist}}
{{Fréamh an Eolais}}
{{síol}}

[[Catagóir:Gnéithe ailtireachta]]</text>
      <sha1>poe9q3296q3dt32onnzt3zgcudhxsch</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Teimpléad:Cúrsaí Reatha</title>
    <ns>10</ns>
    <id>58868</id>
    <revision>
      <id>1269907</id>
      <parentid>1268126</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:36:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>+ Cogadh Iosrael–Iaráin</comment>
      <origin>1269907</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="418" sha1="3p1ekx96yxo1lutzxd3chh1cpltgc71" xml:space="preserve">[[Aimsir na bliana 2025]] • [[Cogadh Iosrael-Gaza]] • [[Cogadh Iosrael–Iaráin]] • [[Ionradh na Rúise ar an Úcráin|Ionradh na Rúise ar an Úcráin]] • [[Dara téarma Donald Trump]] • [[Cainteanna síochána idir an Rúis agus an Úcráin]] • [[Vicipéid:Cúrsaí reatha|Súil siar 2024]] 
&lt;small&gt;&lt;div align=&quot;right&quot; style=&quot;clear:both&quot;&gt;
'''[[Vicipéid:Cúrsaí reatha|Cúrsaí reatha]]'''&lt;/div&gt;&lt;/small&gt;</text>
      <sha1>3p1ekx96yxo1lutzxd3chh1cpltgc71</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Acht na Gaeltachta 2012</title>
    <ns>0</ns>
    <id>85233</id>
    <revision>
      <id>1269911</id>
      <parentid>1225655</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:43:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>An Ghaeltacht</comment>
      <origin>1269911</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3184" sha1="2zib4nmu64jr4py0ngl9bvx8tktksjk" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

[[File:Údarás na Gaeltachta (Gaeltacht Authority) - geograph.org.uk - 1288443.jpg|thumb|250px|Tá [[Údarás na Gaeltachta]] ag stiúir [[Acht na Gaeltachta 2012]] agus na [[Bailte Seirbhíse Gaeltachta]] sa Ghaeltacht agus tá siad ag stiúir cur i bhfeidhm na [[Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030|Straitéise 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030]] sa Ghaeltacht freisin]]

Is acht de chuid [[An tOireachtas |Oireachtas na hÉireann]] é '''Acht na Gaeltachta 2012''' (Béarla: ''The Gaeltacht Act 2012'').

Tá dhá phríomhaidhm leis an Acht: sainmhíniú nua a leagan síos don [[An Ghaeltacht|Ghaeltacht]] agus leasuithe a dhéanamh ar struchtúr agus ar fheidhmeanna [[Údarás na Gaeltachta]].

Faoi Acht na Gaeltachta 2012, tá sé i gceist go mbeidh an Ghaeltacht bunaithe feasta ar chritéir theangeolaíocha seachas ar limistéir thíreolaíocha mar a bhí go dtí seo, cé go bhfuil teorann thíreolaíochta ann dona ceantair Gaeltachta go fóill. Anois tá an [[Pleanáil teanga|phleanáil teanga]] ag leibhéal an phobail lárnach do phróiseas an tsainmhínithe nua don Ghaeltacht. Tá deis ag ceantair lasmuigh de na ceantair Ghaeltachta aitheantas reachtúil a bhaint amach mar [[Líonraí Gaeilge]] nó mar [[Bailte Seirbhíse Gaeltachta |Bhailte Seirbhíse Gaeltachta]], ach critéir áirithe a bheith comhlíonta acu.&lt;ref&gt;[http://www.udaras.ie/an-ghaeilge-an-ghaeltacht/an-proiseas-pleanala-teanga/ An Próiseas Pleanála Teanga sa Ghaeltacht] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180827235821/http://www.udaras.ie/an-ghaeilge-an-ghaeltacht/an-proiseas-pleanala-teanga/|date=2018-08-27}}- Údarás na Gaeltachta&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2015/12/Líonraí-Gaeilge.docx Líonraí Gaeilge]- Foras na Gaeilge&lt;/ref&gt;

Chomh maith le leasuithe a dhéanamh ar fheidhmeanna áirithe de chuid Údarás na Gaeltachta, tugann Acht na Gaeltachta 2012 feidhm reachtúil don Údarás maidir le cur i bhfeidhm na [[Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030 |Straitéise 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030]] sa Ghaeltacht. Chomh maith leis sin, déantar foráil faoin Acht chun líon comhaltaí bhord an Údaráis a laghdú go suntasach agus chun deireadh a chur leis an riachtanas do thoghcháin do bhord an Údaráis.

Shínigh [[Uachtarán na hÉireann |an tUachtarán]] Acht na Gaeltachta 2012 ar an [[25 Iúil]] [[2012]].&lt;ref&gt;[http://www.chg.gov.ie/ga/legislation/gaeltacht-act-2012// Acht na Gaeltachta 2012] -An Roinn Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta&lt;/ref&gt;

== Féach Freisin ==

* [[Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003]]
* [[Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030]]
* [[Bailte Seirbhíse Gaeltachta]]
* [[Líonraí Gaeilge]]
* [[Údarás na Gaeltachta]]
* [[Foras na Gaeilge]]
* [[An Coimisinéir Teanga]]

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{An Ghaeltacht}}

{{DEFAULTSORT:Acht na Gaeltachta 2012}}
[[Catagóir:Gaeilge]]
[[Catagóir:Gaeltacht]]
[[Catagóir:Bailte seirbhíse Gaeltachta|*]]
[[Catagóir:Líonraí Gaeilge le haitheantas|*]]
[[Catagóir:Údarás na Gaeltachta]]
[[Catagóir:Foras na Gaeilge]]
[[Catagóir:Dlí na hÉireann]]
[[Catagóir:Dlí reachtúil]]
[[Catagóir:2012]]</text>
      <sha1>2zib4nmu64jr4py0ngl9bvx8tktksjk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Líonraí Gaeilge</title>
    <ns>0</ns>
    <id>85234</id>
    <revision>
      <id>1269921</id>
      <parentid>1225890</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:46:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>{{An Ghaeltacht}}</comment>
      <origin>1269921</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2097" sha1="97bi6duj4lp2a3n3n5h61gbutfqguew" xml:space="preserve">[[File:Clondalkin Round Tower.jpg|thumb|250px|Cloigtheach [[Cluain Dolcáin|Chluain Dolcáin]]. Tá Sráidbhaile Chluain Dolcáin aitheanta mar áit ina bhfuil líonra Gaeilge]] 

Is '''Líonraí Gaeilge''' iad na limistéir atá aitheanta ag [[Poblacht na hÉireann]] agus ag [[Foras na Gaeilge]] mar áiteanna lasmuigh den [[Ghaeltacht]] a bhfuil neart ar leith sa Ghaeilge ann.

De réir [[Acht na Gaeltachta 2012]], tá teorainneacha na Gaeltachta le bunú feasta ar chritéir theangeolaíocha seachas ar limistéir thíreolaíocha mar a bhí go dtí sin. Tá tábhacht ar leith le pleanáil teanga ag leibhéal an phobail dá réir. Tá deis ag ceantair lasmuigh de na ceantair Ghaeltachta aitheantas reachtúil a bhaint amach mar Líonraí Gaeilge nó mar [[Bailte Seirbhíse Gaeltachta |Bhailte Seirbhíse Gaeltachta]] ach critéir áirithe a chomhlíonadh atá leagtha síos ag [[Údarás na Gaeltachta]] agus ag Foras na Gaeilge.&lt;ref&gt;[http://www.chg.gov.ie/ga/legislation/gaeltacht-act-2012// Acht na Gaeltachta 2012] - An Roinn Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2015/12/Líonraí-Gaeilge.docx Líonraí Gaeilge] - Foras na Gaeilge&lt;/ref&gt;

D'fhógair Foras na Gaeilge i ndeireadh 2015 go bhfuil cúig cheantar aitheanta anois mar áiteanna ina bhfuil Líonraí Gaeilge in Éirinn - [[Cluain Dolcáin |Sráidbhaile Chluain Dolcáin]], [[Baile Locha Riach]], [[Inis]], [[Carn Tóchair]] agus [[Béal Feirste]] Thiar.&lt;ref&gt;[https://tuairisc.ie/cuig-cheantar-fogartha-mar-lionrai-gaeilge-ag-foras-na-gaeilge/ Cúig cheantar fógartha mar ‘Líonraí Gaeilge’ ag Foras na Gaeilge] -Tuairisc.ie&lt;/ref&gt; Tá súil ag Foras na Gaeilge go n-aithneofar líonraí Gaeilge eile.

== Féach freisin ==

* [[Acht na Gaeltachta 2012]]
* [[Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003]]
* [[Foras na Gaeilge]]
* [[An Coimisinéir Teanga]]
* [[Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030]]

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{An Ghaeltacht}}

[[Catagóir:Líonraí Gaeilge le haitheantas| ]]
[[Catagóir:Grúpaí Gaeilge]]
[[Catagóir:Gníomhaithe Gaeilge]]</text>
      <sha1>97bi6duj4lp2a3n3n5h61gbutfqguew</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003</title>
    <ns>0</ns>
    <id>85235</id>
    <revision>
      <id>1269912</id>
      <parentid>1217661</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:43:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>An Ghaeltacht</comment>
      <origin>1269912</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3792" sha1="eeuba4ur7e9ut7ou3jkuilr2di0oyrd" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Is acht de chuid [[An tOireachtas | Oireachtas na hÉireann]] é '''Acht na dTeangacha Oifigiúla''' (''English:'' The Official Languages Act 2003).

Síníodh Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003 ina dhlí ar [[14 Iúil]] [[2003]]. Is é príomhaidhm an Achta a chinntiú go gcuirtear feabhas ar sholáthar seirbhísí poiblí trí Ghaeilge.

Déantar foráil san Acht do sholáthar seirbhísí poiblí trí Ghaeilge ar thrí bhealach:

* trí fhorálacha an Achta atá infheidhme maidir le gach comhlacht poiblí faoin Acht;
* trí rialacháin a dhéanann an tAire Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta atá infheidhme freisin maidir le gach comhlacht poiblí faoin Acht; agus
* trí scéimeanna teanga, a aontaítear le gach comhlacht poiblí ar leith agus a fhorálann do mhéadú de réir a chéile ar líon agus ar chaighdeán na seirbhísí a chuireann an comhlacht poiblí sin ar fáil trí Ghaeilge.

Bunaíodh [[An Coimisinéir Teanga | Oifig an Choimisinéara Teanga]] faoin Acht sa bhliain 2004. Is iad príomhfheidhmeanna na hOifige sin monatóireacht a dhéanamh ar an gcaoi a bhfuil forálacha an Achta á gcomhlíonadh ag comhlachtaí poiblí, agus bearta riachtanacha a dhéanamh chun a chinntiú go gcomhlíonfaidh comhlachtaí poiblí a ndualgais faoin Acht.&lt;ref&gt;[https://www.chg.gov.ie/ga/gaeltacht/the-irish-language/official-languages-act-2003 Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003] -An Roinn Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.coimisineir.ie/rol-an-choimisineara-teanga?lang=GA Ról an Choimisinéara Teanga] -An Coimisinéir Teanga&lt;/ref&gt;

== Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú) 2021 ==
Treisiú ar Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003 atá i gceist leis an reachtaíocht sa bhliain 2021. Cuireann sé go mór le caighdeán na seirbhísí phoiblí i nGaeilge atá ar fáil don phobal.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.gov.ie/ga/preasraitis/73d1d-acht-na-dteangacha-oifigiula-leasu-2021-sinithe-ag-uachtaran-na-heireann/|teideal=Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú) 2021 sínithe ag Uachtarán na hÉireann|language=ga|work=www.gov.ie|dátarochtana=2022-01-12}}&lt;/ref&gt;

Leagann an bille síos sa dlí gur cainteoirí Gaeilge a bheadh i 20% d’earcaigh nua na seirbhíse poiblí faoin mbliain 2030, príomhsprioc an bhille nua.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/la-stairiuil-bille-teanga-nua-rite-i-dtithe-an-oireachtais/|teideal=‘Lá stairiúil’ – bille teanga nua rite i dTithe an Oireachtais|dáta=2021|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-01-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/cad-ata-sa-bhille-teanga-a-ritheadh-areir-agus-cad-a-tharloidh-anois/|teideal=Cad atá sa bhille teanga a ritheadh an tseachtain seo agus cad a tharlóidh anois?|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-01-12}}&lt;/ref&gt;

Chomh maith leis sin, beidh ar sheirbhísigh phoiblí taobh istigh nó taobh amuigh den Ghaeltacht seirbhís i nGaeilge a chur ar fáil

Beidh ar an Stát ainmneacha Gaeilge a chlárú agus a litriú i gceart leis an síneadh fada agus caithfidh an Státseirbhís seirbhísí i nGaeilge a chur ar fáil do Mhuintir na Gaeilge.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.listennotes.com/podcasts/nuacht-mhall/18-nollaig-2021-ciarraí-ojQx7X5PFtW/|teideal=18 Nollaig 2021 (Ciarraí) - Nuacht Mhall (podcast)|language=en|work=Listen Notes|dátarochtana=2022-01-12}}&lt;/ref&gt;

== Féach Freisin ==

* [[An Coimisinéir Teanga]]
* [[Acht na Gaeltachta 2012]]
* [[Comhaontú Chill Rìmhinn]]
* [[Feachtas &quot;Stádas&quot;]]
* [[Acht Féiniúlachta agus Teanga (Tuaisceart Éireann) 2022]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{An Ghaeltacht}}

[[Catagóir:Gaeilge]]
[[Catagóir:Gaeltacht]]
[[Catagóir:Dlí na hÉireann]]
[[Catagóir:Dlí reachtúil]]
[[Catagóir:Agóidíocht na Gaeilge]]</text>
      <sha1>eeuba4ur7e9ut7ou3jkuilr2di0oyrd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bailte Seirbhíse Gaeltachta</title>
    <ns>0</ns>
    <id>85237</id>
    <revision>
      <id>1269915</id>
      <parentid>1237387</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:45:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>An Ghaeltacht</comment>
      <origin>1269915</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3181" sha1="fjq68fhkrkk3fgcj57w8bw3b2034qmz" xml:space="preserve">[[File:Galwaycitycollage.jpg|thumb|Cathair na [[Gaillimh|Gaillimhe]]]]
[[File:Cork City Montage Quick Collage of CC Commons Cork Images.jpg|thumb|Cathair [[Corcaigh|Chorcaí]]]]
[[File:Letterkennymainstreet.jpg|thumb|[[Leitir Ceanainn]], Co. Dhún na nGall]]
[[File:Dingle-48-Main Street-2017-gje.jpg|thumb|[[An Daingean|Daingean]] Uí Chúis, Co. Chiarraí]]
[[File:Castlebar large view from above.jpg|thumb|[[Caisleán an Bharraigh]], Co. Mhaigh Eo]]
[[File:MarketSquareNavan.JPG|thumb|[[An Uaimh]], Co. na Mí]]
[[File:Davitt's Quay, Dungarvan, Co. Waterford - geograph.org.uk - 5868599.jpg|thumb|[[Dún Garbhán]], Co. Phort Láirge]]

Faoi [[Acht na Gaeltachta 2012]], tugtar '''Bailte Seirbhíse Gaeltachta''' ar na bailte sin atá suite i Limistéir Pleanála Teanga Ghaeltachta nó taobh leo agus a bhfuil ról suntasach acu maidir le seirbhísí poiblí, saoráidí áineasa, sóisialta agus tráchtála a sholáthar do na limistéir sin.&lt;ref&gt;[https://www.chg.gov.ie/ga/gaeltacht/20-year-strategy-for-the-irish-language-2010-2030/language-planning-process/gaeltacht-service-towns/ Bailte Seirbhíse Gaeltachta] -An Roinn Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta&lt;/ref&gt;

Is cuspóir Acht na Gaeltachta féachaint conas is féidir an tionchar dearfach atá na bailte seo in ann a imirt ar an n[[Gaeilge]] mar theanga pobail agus teaghlaigh sa [[Gaeltacht|Ghaeltacht]] a chothú agus a threisiú.

Tá an t-aitheantas chun a bheith mar Bhaile Seirbhíse Gaeltachta roghnaithe as [[Údarás na Gaeltachta]] taobh istigh de na nGaeltachtaí agus ag [[Foras na Gaeilge]] sa chuid eile den dtír. Anois tá 16 bailte le [[Cathair Chorcaí|Chathair Chorcaí]] agus [[Cathair na Gaillimhe]] san áireamh pioctha mar Bhailte Seirbhíse Gaeltachta. Bhí sé aontaithe le Foras na Gaeilge agus le hÚdarás na Gaeltachta go ndíreofar i dtús báire ar Chathair na Gaillimhe, [[Leitir Ceanainn]] agus [[Daingean Uí Chúis]].&lt;ref&gt;[https://www.chg.gov.ie/app/uploads/2015/12/bailte-seirbhise-gaeltachta-faqs.pdf Bailte Seirbhíse Gaeltachta Ceisteanna Coitianta] -An Roinn Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.udaras.ie/an-ghaeilge-an-ghaeltacht/bailte-seirbhise-gaeltachta/ Bailte Seirbhíse Gaeltachta] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180831135305/http://www.udaras.ie/an-ghaeilge-an-ghaeltacht/bailte-seirbhise-gaeltachta/ |date=2018-08-31 }} -Údarás na Gaeltachta&lt;/ref&gt; Ó shin i leith tá stádas mar Bhailte Seirbhíse Gaeltachta bronnta ar [[An Clochán Liath]], [[Dún na nGall|Baile Dhún na nGall]], [[Maigh Chromtha]], [[Caisleán an Bharraigh]], [[Béal an Mhuirthead]], [[Baile an Róba]], [[An Clochán (Contae na Gaillimhe)|An Clochán]], [[An Uaimh]], [[Baile Átha Buí]], [[Dún Garbhán]], [[Trá Lí]] agus [[Cathair Saidhbhín]] freisin.

== Féach freisin ==

* [[Acht na Gaeltachta 2012]]
* [[Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003]]
* [[Líonraí Gaeilge]]
* [[Údarás na Gaeltachta]]
* [[Foras na Gaeilge]]
* [[An Coimisinéir Teanga]]
* [[Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{An Ghaeltacht}}

[[Catagóir:Bailte seirbhíse Gaeltachta| ]]
[[Catagóir:Gaeltacht|*]]
[[Catagóir:Gaeilge]]</text>
      <sha1>fjq68fhkrkk3fgcj57w8bw3b2034qmz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Athbheochan na Gaeilge</title>
    <ns>0</ns>
    <id>89093</id>
    <revision>
      <id>1269913</id>
      <parentid>1258884</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:44:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>An Ghaeltacht</comment>
      <origin>1269913</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61742" sha1="ihbxf48fx3uf2devgpuxlbwc2o2oygn" xml:space="preserve">{{Glanadh}}
[[Íomhá:Good Times (9490851253).jpg|mion|[[Mícheál Ó Coileáin|Mícheál Ó Choileáin]] ag crith láimhe le Bardasach [[James Nowlan]] ag cluiche C.L.G.|alt=|320x320px]]Úsáidtear an téarma ‘'''Athbheochan na Gaeilge'''’ is minice, le tagairt a thabhairt don tréimhse ag deireadh na [[1800]]í,&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.gaelicmatters.com/gaelic-revival.html|teideal=Gaelic Revival|work=GaelicMatters.com|dátarochtana=2019-04-01}}&lt;/ref&gt;nuair a bhí athshaothrú spéise sa [[Teanga (cumarsáid)|teanga]], sa [[Litríocht na Gaeilge|litríocht]], sa [[stair]], sa [[Cultúr|chultúr]], san [[spórt]] agus san [[Béaloideas|bhéaloideas]].&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=An páipéar bán um athbheochan na Gaeilge : tuarascáil don tréimhse dar chríoch 31 Márta, 1968 = White paper on the restoration of the Irish language : progress report for the period ended 31 March, 1968 : Arna leagan ag an Rialtas faoi bhráid gach Tí den Oireachtas, Feabhra, 1969.|url=http://worldcat.org/oclc/22264986|publisher=Oifig an tSoláthair|date=[1969]|oclc=22264986|author=Ireland.}}&lt;/ref&gt; Bhí sí seo spreagtha mar thoradh ar [[Náisiúnachas Éireannach|náisiúnachas Éire]], a thosaigh ag fás go luath sa [[19ú haois]].&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.britannica.com/art/Gaelic-revival|teideal=Gaelic revival {{!}} Irish literature|language=en|work=Encyclopedia Britannica|dátarochtana=2019-04-01}}&lt;/ref&gt;  Faoi lár na 1800í, bhí [[Cultúr na hÉireann|cultúr]] na hÉireann ag dul i leig, le beagnach trí chéad, mar chúis air riail ceannasach [[Sasana|Shasana]] orainn.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Eoin MacNeill, scholar and man of action, 1867-1945|url=http://worldcat.org/oclc/832155205|publisher=Oxford University Press|date=1980|oclc=832155205|author=Tierney, Michael, 1894-1975}}&lt;/ref&gt;

== Casadh an chéid ==
[[Íomhá:Great Famine Memorial.JPG|mion|150x150px|Cuimhneacháin an Gorta Mór|alt=]]
De réir mar a tháinig deireadh leis an [[19ú haois]], bhí go leor in [[Éirinn]] a d’aithin go raibh an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] i mbaol [[Bás|bháis]].&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt; Tháinig meath ginearálta ar an teanga ag tús an chéad agus roimhe sin ach, ba é dola an bháis a tháinig ón n[[An Gorta Mór|Gorta Mhóir]], ó 1845-1849, eipidéimí [[Cholera]] agus an [[Tíofas|Tíofus]] agus an t-[[Imirce (daonra)|Imirce]] mhór na cúiseanna ba mhó leis an mbriseadh teanga.&lt;ref name=&quot;:11&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.irishcentral.com/roots/The-Gaelic-Revival-in-Ireland-and-America.html|teideal=The Gaelic Revival in Ireland and America|dáta=2016-10-11|language=en|work=IrishCentral.com|dátarochtana=2019-04-01}}&lt;/ref&gt;

Dóibh siúd a d’fhán in [[Éire|Éirinn]], aithníodh an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] mar bhac ar dhul chun cinn [[Sóisialachas|sóisialta]]. Ní bhfuair sé aon [[Aitheantas Éire|aitheantas]] [[Oifig|oifigiúil]] nó cosaint ón [[Rialtas]], agus muna raibh géarleanúint ar bith ar an teanga, ní bheadh aon comhbhrón ann. Ba leis na tuathánaigh an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] i [[An tsúil|súile]] ghnáth[[Muintir na hÉireann|mhuintir na hÉireann]] agus an [[An Béarla|Béarla]] mar [[Teanga (cumarsáid)|theanga]] an [[Aicme shóisialta|aicme]] rialaithe. Mar sin, le fonn níos [[Airde (geografaíocht)|airde]] i bhfoghlaim an [[An Béarla|Béarla]], agus cosc ar an [[An Ghaeilge|nGaeilge]] sna [[Scoil|scoileanna]], bhí an teanga ag dul i leig.&lt;ref name=&quot;:11&quot; /&gt;
[[Íomhá:Flag of England.svg|clé|mion|150x150px|Brat Shasana |alt=]]
Ag an [[am]], bhí an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] á labhairt, don chuid is mó, i [[Pobal (Bitheolaíocht)|bpobail]] thuaithe [[Iarthar na hÉireann]], an áit is faide ó thionchar na [[Sasanaigh|Sasannaigh]]. Ach thosaigh scoláirí an [[Cumann Oisíneach]], á Athbheochan. Is as seo inar chruthaíodh an [[Cumann Buan-Choimeádta na Gaeilge]] a bhunaíodh i [[1877]].&lt;ref name=&quot;:11&quot; /&gt; Go déanach sa [[19ú haois]], bhí fíoriarracht an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] a chosc ón [[Bás|mbáis]]. [[Conradh na Gaeilge]] a bhí i gceannas air.&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;

Faoin [[am]] sin, mar is eol dúinn, níor ceadaíodh [[An Ghaeilge|Gaeilge]] a labhairt nó fiú í a [[Múinteoir|mhúineadh]] sna scoileanna. Laghdaigh an dúil a bhí ag an Athbheochan de réir mar a d’éirigh imeachtaí níos [[Polaitíocht|polaitiúla]] agus foréigneach i ndiaidh [[1910]] agus níos measa fós, nuair a bhain [[Éire]] [[Neamhspleách (polaitíocht)|neamhspleáchas]] amach&lt;ref name=&quot;:11&quot; /&gt;. Lean an ghluaiseacht sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]] go dtí na [[1930idí]], ach le himeacht ama, tháinig stop leis ann chomh maith.

===Éire Óg===
[[Íomhá:The Spirit of the Nation.djvu|mion|259x259px|leabhar dánta foilsithe i 'The Nation'|alt=]]
Sa [[Bliain|bhliain]] [[1842]], bhunaigh an eagraíocht tírghrá,&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Duffy, Sir Charles Gavan (1816–1903)|url=http://dx.doi.org/10.1093/odnb/9780192683120.013.32921|publisher=Oxford University Press|journal=Oxford Dictionary of National Biography|date=2018-02-06}}&lt;/ref&gt; [[Éire Óg]] (Béarla: ''Young Ireland'') ‘[[The Nation (nuachtán Éireannach)|The Nation]]’. [[Páipéar]] ab ea é a [[Foilsitheoireacht|d’fhoilsigh]] saothar le ‘[[Tomás Dáibhis]], máistir [[Prós|próis]] agus [[Vearnais|véarsa]], agus [[Filíocht|filí]] eile ar nós [[Thomas D'Arcy McGee]]​, [[Richard D’Alton Williams]], agus [[Speranza]] (ainm bréige le Lady Wilde, máithir le [[Oscar Wilde)]] agus bród i ngnóthachtúlacha [[Litríocht|liteartha]] na [[Éireann|hÉireann]].&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Writings in Connection with the Thomas Davis and Young Ireland Centenary, 1945. The Young Irelanders. By T. F. O'Sullivan. Pp. xvi, 686. Tralee : The Kerryman. 1944. 10s. 6d.|url=http://dx.doi.org/10.1017/s0021121400032818|journal=Irish Historical Studies|date=1947-03|issn=0021-1214|pages=265–266|volume=5|issue=19|doi=10.1017/s0021121400032818|author=Kevin B. Nowlan}}&lt;/ref&gt;

‘[[The Dublin University Magazine]]’ &lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt;[[1838]]-[[1880|80]], [[Foilsiú|foilseacháin]] [[Litríocht na Gaeilge|liteartha]] tábhachtach eile, a chuimsigh obair le [[James Clarence Magan]] go minic a d’[[Aistriúchán|aistrigh]] [[Dánlann|dánta]] [[An Ghaeilge|Gaeilge]] go [[An Béarla|Béarla]] agus a [[Scríbhneoir|scríobh]] an chéad [[véarsa]] i stíl na [[Gaeilge]]&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Duffy, Sir Charles Gavan (1816–1903)|url=http://dx.doi.org/10.1093/odnb/9780192683120.013.32921|publisher=Oxford University Press|journal=Oxford Dictionary of National Biography|date=2018-02-06}}&lt;/ref&gt;. Ba é [[Jeremiah John Callanan]] an chéad [[duine]] a bhain úsáid as an n[[An Ghaeilge|Gaeilge]] ag staonadh i véarsa [[An Béarla|Béarla]], agus scríobh [[Samuel Ferguson]], [[filíocht]] eipiciúil ar [[gaisce]] [[Stair na hÉireann|stair na hÉireann.]] Rinne [[Thomas Moore]], [[Charles Maturin]] agus [[Maria Edgeworth]] téamaí [[Éireannach|Éireannacha]] a ionchorpú, ó shaothair [[Ghaeilge|Ghaelacha]] níos luaithe ina gcuid scríbhinní.&lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt;Ní raibh an Athbheochan Gaelach ina ghluaiseacht fhorleathan bhríomhar toisc gur chuir [[Náisiúnachas|náisiúnachas polaitiúila]] agus an gá le hathchoiriú talún isteach ar an náisiúnachas [[Cultúr na hÉireann|cultúrtha]].&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Young Ireland and 1848.|url=http://worldcat.org/oclc/2872430|publisher=Cork University Press|date=1949|oclc=2872430|author=Gwynn, Denis, 1893-1973.}}&lt;/ref&gt;
[[Íomhá:James Clarence Mangan.jpg|clé|mion|207x207px|James Clarence Mangan|alt=]]
Mar sin féin, leag an t-Athbheochan an bhunchéim scolártha agus náisúintacht don Athbheochan Liteartha. Tháinig borradh mór na tallaine ar [[Litríocht na Gaeilge]] ag deireadh an [[19ú haois]] agus tús an [[20ú haois]]. Tháinig Athbheochan na Gaeilge chun cinn tar éis titim [[Charles Stewart Parnell]], toisc a chúinse le [[Katharine O’Shea]].&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.herald.ie/news/1916-rising-remembered/a-gaelic-revival-that-sparked-an-irish-revolution-within-a-decade-34401040.html|teideal=A Gaelic Revival that sparked an Irish revolution within a decade|údar=Andrew Lynch – 27 January 2016 11:04 AM|language=en|work=Herald.ie|dátarochtana=2019-04-01|archivedate=2019-04-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190401233605/https://www.herald.ie/news/1916-rising-remembered/a-gaelic-revival-that-sparked-an-irish-revolution-within-a-decade-34401040.html}}&lt;/ref&gt; Leis an scoilt idir an páirtí ‘[[Rialtas Dúchais]]’ agus an dul chun cinn [[Polaitíocht|polaitiúil]], thosaigh náisiúnaithe [[Éire|Éirinn]] ag lorg bealaí eile lena bhféiniúlacht a chur in iúl. Gan dabht, bhí na comhlachtaí [[Cultúr na hÉireann|cultúir]] nua seo, an-tarraingteach do dhaoine ar nós, [[Pádraig Mac Piarais|Pádraig Mac Piarais]], a mheas go mbeadh air Éire ‘[[Airm na hÉireann|airm]]’ a thógáil ar dheireadh nó í féin a athainmniú mar Iarthar na [[An Bhreatain|Breataine]].&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt;

Bhí trí [[Fórsa|fhórsa]] tiomána ag an Athbheochan. [[Cumann Lúthchleas Gael|Cumann lúthchleas Gael]], a bhunaíodh i [[1884]] le [[Spórt|spóirt na hÉireann]] a chaomhnú agus a chur chun cinn. Ba iar-[[Fiannaíocht|fhiannaigh]] ceathrar ar a laghad dá choiste, déanta suas de seacht [[Fear|fir]]. Chuir siad a seasamh [[Polaitíocht|polaitiúil]] in iúl go soiléir trí chosc a chur ar ‘[[Cluiche|chluichí]] eachtracha’. Bhí [[Scáthán|scáthán]] [[Litríocht|liteartha]] ag an Athbheochan freisin a [[Spreagthóir|spreag]] [[béaloideas]] [[Ceilteach]], a threoraigh [[W. B. Yeats|Yeats]] agus [[Scríbhneoir|scríbhneoirí]] eile le h[[Amharclann na Mainistreach|Amharclann na Mainistreacha]] a [[Bunúsaíocht|bhunú]] i [[1904]]&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt;. Ar [[Éirí Amach na Cásca|Luan na Cásca]] [[1916]], ba é [[aisteoir]] de chuid na [[Amharclann na Mainistreach|Mainistreacha]] darb ainm [[Seán Ó Conghaile]] an chéad [[Reibil|reibiliúnach]] a mharaíodh. Níos tábhachtaí fós, ná [[Conradh na Gaeilge]] a chruthaíodh i [[1893]], ag díograiseoirí [[Gaeilge]] ar [[eagla]] na heagla go raibh a [[Teanga|dteanga]] dhúchais ar tí titim amach.&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt;

===[[Conradh na Gaeilge]]===
[[Íomhá:Conradh na Gaeilge Baile Átha Cliath 2006.jpg|mion|150x150px|Conradh na Gaeilge i mBÁC|alt=]]
I mí na [[An tSamhain|Samhna]] [[1892]], thug [[Dubhghlas de hÍde]] [[Leacht|léacht]]&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Frank O’Connor’s 1920s Cultural Criticism and the Poetic Realist Short Story|url=http://dx.doi.org/10.3726/978-3-0353-0678-1/18|publisher=Peter Lang|journal=The Irish Short Story}}&lt;/ref&gt; don ‘[[National Literary Society]]’, dar teideal. &quot;The Necessity for De-Anglicising Ireland.&quot;&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=The revival of Irish literature|url=http://worldcat.org/oclc/600439|publisher=Lemma Pub. Corp|date=1973|oclc=600439|author=Duffy, Charles Gavan, Sir, 1816-1903.}}&lt;/ref&gt;​ Dúírt sé go raibh na hÉireannaigh nach mór agus nárbh fhéidir é seo a aisiompú, ach an teanga a fhollúnú.  &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;Lean [[Eoin Mac Néill]] leis, trí alt, “A Plea and a Plan for the Extension of the Movement to Preserve and Spread the Gaelic language in Ireland&quot;, san ‘[[Irisleabhar na Gaedhilge]]’ agus chuir sé tús le heagraíocht a bhunú in éineacht le [[Eoghan Ó Gramhnaigh]] agus [[Seosamh Laoide]] le é seo a chur i gcrích.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Bunaíodh [[Conradh na Gaeilge]]&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=The Catholic Bulletin and Republican Ireland, 1898-1926: With Special Reference to J. J. O'Kelly ('Sceilg')|url=https://books.google.ie/books?id=0ESaAAAACAAJ&amp;dq=The+Catholic+Bulletin+and+Republican+Ireland&amp;redir_esc=y|publisher=Athol Books|date=2005|language=en|author=Brian P. Murphy}}&lt;/ref&gt; sa bhliain [[1893]]. Ba iad baill an [[Cumannachas|chumainn]], [[Dubhghlas de hÍde]], an chéad [[Uachtarán]], [[Charles Percy Bushe]], [[James M. Cogan]], [[Rev William Hayden]] [[S.J, Martin Kelly]], [[Eoin Mac Néill|Eoin MacNéill]], [[Patrick O'Brian]], [[T.O. Russell]] agus [[Patrick Hogan (Cumann na nGaedheal)|Patrick J. Hogan]].&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Michael Collins : a life|url=http://worldcat.org/oclc/35792870|publisher=Mainstream Pub.|date=1996|oclc=35792870|author=Mackay, James A. (James Alexander), 1936-2007.}}&lt;/ref&gt;Ag an chéad chruinniú i m[[BÁC]], an 13ú Iúil 1893, cuireadh aidhmeanna an tsochaí chun cinn mar

* Caomhnú na [[Gaeilge]], ar theanga náisiúnta na [[Éireann|hÉireann]] agus a húsáid mar theanga labhartha a leathnú.
* Staidéar agus [[foilsiú]] ar [[litríocht na Gaeilge]] atá ann cheanna agus saothrú [[litríocht]] nua-aimseartha na [[Gaeilge]].

Dhírigh a fhócas ar an bhfoirm dhúchais teanga agus ar an [[litríocht]] nua-aimseartha, é ón g[[Cumann Buan-Choimeádta na Gaeilge]], [[Cumann Ceilteach]] agus ón n[https://ansionnachfionn.com/2014/12/12/the-gaelic-union/ Gaelic Union].&lt;ref name=&quot;:11&quot; /&gt;
[[Íomhá:Douglas Hyde - Project Gutenberg eText 19028.jpg|clé|mion|214x214px|Dubhghlas de hÍde|alt=]]
Mac le Chléireach [[Eaglais na hÉireann]] ab ea [[Dubhghlas de hÍde]], ([[1860]]-[[1949]]). Ba as [[Sligeach]] é. Scoláire Gaelach agus [[scríbhneoir]] mór le rá ab ea é. Ba [[Uachtarán]] na [[Éirinn|hÉirinn]] é don tréimhse [[1938]]-[[1945]]. Chreid sé go láidir gur chóir go mbeadh an [[Conradh na Gaeilge|Conradh]] go hiomlán saor ó [[Polaitíocht|pholaitíocht]] agus go mbeadh sí oscailte do [[Daoine|dhaoine]] as gach tuairim [[Polaitíocht|pholaitiúil]] agus [[Reiligiún|reiligiúnach]]. Theastaigh uathu, marthanacht agus Athbheochan na Gaeilge a fheiceáil. Bhí a [[Saol|shaol]] dírithe go príomhúil ar staideár agus [[foilsiú]] [[litríocht]] agus [[Béaloideas na hÉireann|béaloideas traidisiúnta na hÉireann.]]&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;
[[Íomhá:Eoin MacNeill.jpg|mion|270x270px|Eoin Mac Néill|alt=]]
Bhí [[Eoin Mac Néill]] an chéad eagarthóir ar [[Páipéar|pháipéar]] [[nuachtán]] le [[Conradh na Gaeilge]], ‘[[An Claidheamh Soluis]]’. Ba as [[Gleann Arma]] i g[[Contae Aontroma|Co Aontroma]] é agus ba [[Ollamh]] mór le rá é maidir leis an staidéar, Ársa na [[Éireann|hÉireann]] agus na [[An Mheánaois|Meánaoiseanna]].

Thosaigh [[Conradh na Gaeilge]] ag eagrú ranganna teanga, á reáchtáil ag [[Timire|timirí]], ([[Múinteoir|múinteoirí]] taistil), ní hamháin i [[Baile Átha Cliath|mBÁC]] ach, ar fud na [[Tír|tíre]].&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; D’fhoilsigh siad sliochtanna agus cuireadh tús le díospóireachtaí, léachtaí, ceoilchoirmeacha agus [[Damhsa Gaelach|Damhsaí Gaelacha]]. Ghlacadar seilbh ar an ‘n[https://ansionnachfionn.com/2014/12/12/the-gaelic-union/ Gaelic Journal]’ in [[1894]] nuair a éirigh O'Growney as mar eagarthóir, le [[Eoin Mac Néill|Mac Néill]] ag dul ina hionad.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; In [[Eanáir|Eanáir]] [[1898]], thosaigh sé ag [[foilsiú]] [[nuachtán]] [[Seachtain|sheachtainiúil]], ‘[[Fáinne an Lae 1898-1900|Fáinne an Lae]]’.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; I mí [[Márta|Mhárta]] an [[Bliain|bhliain]] dár gcionn tar éis díospóide leis an úinéir, tháinig ‘[[An Claidheamh Soluis]]’&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Celtic Culture: A-Celti|url=https://books.google.ie/books?id=f899xH_quaMC&amp;pg=PA451&amp;lpg=PA451&amp;dq=an+claidheamh+soluis&amp;source=bl&amp;ots=p_WxgaxrWJ&amp;sig=DwaJ5RMi_a38Mdc4y-owqQcRVEQ&amp;hl=en&amp;ei=pxy6Sq6rFOagjAfymJCABg&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=an%20claidheamh%20soluis&amp;f=false|publisher=ABC-CLIO|date=2006|language=en}}&lt;/ref&gt; ina hionad.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Sa bhliain [[1901]], cuireadh [[Eoghan Ó’ Neachtán]] ina eagarthóir ach aistríodh go [[Pádraig Mac Piarais|Phádraig Mac Piarais]] é, sa bhliain [[1903]].&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Ón am sin bhí 600 brainse ag an [[Conradh na Gaeilge|gConradh]].&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Cuireadh féilte [[Cultúr|cultúrtha]] bhliantúla ar fáil, an [[An tOireachtas|tOireachtas]], agus d’ainmníodh ‘[[Lá Fhéile Pádraig]]’, mar lá saoire náisiúnta. D’éirigh leo an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] a chuimsiú sa churaclam do  [[Bunscoil|bhunscoileanna]] agus do [[Meánscoil|mheánscoileanna]] agus é a bheith éigeantach do mháithreánach in [[Ollscoil na hÉireann|Ollscoil na hÉireann.]] Bhí baint ag an [[Conradh na Gaeilge|gConradh]] le [[ceol]] [[Tír|tíre]] na [[Éireann|hÉireann]] agus páirt á ghlacadh acu i ngluaiseacht, as a d’eagraigh [[Annie Patterson]], an ‘[[Feis Ceoil]]’ in [[1894]].&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
[[Íomhá:An claideamn soluis.jpg|clé|mion|150x150px|[[An Claidheamh Soluis]]|alt=]]
Bhí caidreamh [[Conradh na Gaeilge]] le gluaiseachtaí [[Cultúr|cultúrtha]] comhaimseartha an ghéar agus uaireanta naimhdeach, in ainneoin go raibh cuid de cheannairí an Cumann, ar bhealach, cairdiúil leis na gluaiseachtaí sin. Bhreathnaigh go leor daoine, go raibh amhras ar an uile [[Na Ceiltigh|Cheilteach]], mar gheall ar an dlúthbhaint ag a cheannairí, go háirithe an [[Tiarna Castletown]], leis an mbunaíocht [[Éireannach]].&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Patrick Pearse : the triumph of failure|url=http://worldcat.org/oclc/68764113|publisher=Irish Academic Press|date=2006|oclc=68764113|author=Edwards, Ruth Dudley.}}&lt;/ref&gt; Nuair a tugadh cuireadh do [[Dubhghlas de hÍde]], chuig an Chomhdháil [[Pan-Cheilteach]], mar thoscaire den chonradh, dhiúltaigh an Coiste Gnótha aon ionadaí a sheoladh, cé go bhféadfadh de [[Dubhghlas de hÍde|hÍde]] freastal ina aonair dá theastaigh uaidh ach diúltaigh sé go drogallach.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Douglas Hyde: a maker of modern Ireland|url=http://dx.doi.org/10.5860/choice.29-1662|journal=Choice Reviews Online|date=1991-11-01|issn=0009-4978|pages=29–1662-29-1662|volume=29|issue=03|doi=10.5860/choice.29-1662}}&lt;/ref&gt;

Rinneadh séanadh ar ‘[[Athbheochan Liteartha na Gaeilge]]’ toisc go raibh a chuid saothair scríofa i [[An Béarla|mBéarla]], ní i [[An Ghaeilge|nGaeilge]], agus dá bhrí sin, bhí siad ag dul i dtreo náisiúnaí [[Angla-Éireannach]]. Scríobh [[Eoin Mac Néill]], &quot;Let them write for the 'English-speaking world' or the 'English speaking race' if they will. But let them not vex our ears by calling their writings Irish and national.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&quot; Deir [[Pádraig Mac Piarais]] faoin ‘[[Irish Literary Theatre]]’, go mba cheart í a bheith, &quot;strangled at birth&quot;.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Cé gur theastaigh ó de [[Dubhghlas de hÍde|hÍde]], go bhfanfadh an [[Conradh na Gaeilge|Conradh]] ón [[Polaitíocht|bpolaitíocht]], mheall an eagraíocht go leor [[náisiúnaithe]].&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt; Ba bhall iad an chuid is mó de shínitheoirí forógra 1916, dearbhú Saoirse na hÉireann, le linn Éirí Amach na Cásca.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Bliain na hAiséirí|url=http://worldcat.org/oclc/27420551|publisher=Coiscéim|date=[1992]|oclc=27420551|author=Cú Uladh, 1856-1942.}}&lt;/ref&gt;

===[[Cumann Lúthchleas Gael]]===
[[Íomhá:Statue Michael Cusack.jpg|clé|mion|200x200px|Mícheál Ó Cíosóig|alt=]]
Ní hé an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] an t-aon fhócas a bhí ag Athbheochan na Gaeilge. In [[1884]],&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt; bunaíoadh an [[Cumann Lúthchleas Gael]]&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Maguire, Samuel [Sam] (1877–1927), Irish republican and promoter of Gaelic sports|url=http://dx.doi.org/10.1093/ref:odnb/92335|publisher=Oxford University Press|date=2005-09-22|author=Mike Cronin}}&lt;/ref&gt;, le [[spórt]] dúchais, [[iománaíochta]] agus [[Peil Ghaelach|Peil Ghaelach]] a chur chun cinn. Ba [[fear]] darb ainm [[Mícheál Ó Cíosóig|Mícheál Ó Cíosóig]], as [[Contae an Chláir|Co. an Chláir]] inar tháinig go leor den bhun-spreagadh chun an [[Cumann Lúthchleas Gael|CLG]] a bhunú.&lt;ref name=&quot;:11&quot; /&gt; Spreagadh daltaí ina [[Acadamh]] le páirt a ghlacadh i ngach cineál cleachtadh coirp, ach bhí imní ar Cusack faoin gcaighdeáin a bhí ag titim i g[[Cluiche|cluichí]] Gaeilge go sonrach.
[[Íomhá:Hurling Ball and Hurley.JPG|mion|150x150px|Camán agus sliotar|alt=]]
[[Íomhá:Gaelic football ball.jpg|mion|183x183px|Liathróid Peil Ghaelach|alt=]]
Chun an scéal seo a leigheas, le seanchluichí tailteanna a athbhunú, mar chomórtas lúthchleasaíochta, le blas sainiúil [[Éireannach]], agus [[iománaíocht]] a athbhunú mar [[Caitheamh aimsire|chaitheamh aimsire]] náisiúnta, bhuail Cusack le roinnt díograiseoirí eile, ar [[Dé Sathairn]], an chéad lá de mí na [[An tSamhain|Samhna]] [[1884]], in [[Óstán]] Hayes, Durlas, [[Contae Thiobraid Árann|Co. Thiobraid Árann.]] Ba iad, [[Mícheál Ó Cíosóig|Ó Cíosóig]],​ ​[[Maurice Davin]]​,​ ​[[John Wyse Power]]​, [[John McKay]],​ ​[[Joseph Kevin Bracken|J. K. Bracken]]​, [[Joseph O'Ryan]], [[Thomas St. George McCarthy]]​ agus [[Frank Moloney]], na seacht mball bunaitheoir.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=GAA celebrates 125th anniversary|url=https://www.rte.ie/news/2009/1101/123636-gaa/|date=2009-11-01|language=en}}&lt;/ref&gt;

Ag an am sin, bhí [[sacar]], [[rugbaí]] agus [[Cruicéad|craicéad]] ag teacht isteach i saol [[Spórt|spóirt]] [[Éireann|na hÉireann.]] Bhí meath ag teacht ar stíl dhúchasach [[Peil Ghaelach|peile]] agus [[Iomáint|iomána]]. Chuir an [[CLG]] [[cód]] agus rialacha i bhfeidhm dos na [[Cluiche|cluichí]] dúchasacha.

A bhuíochas le hiarrachtaí na mball suntasacha, cuireadh stop leis an meath agus ba iad na cluichí Gaelacha an [[spórt]] ba mhó a raibh tóír orthu in [[Éirinn]].&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;Chuaigh an [[CLG]] mar eagraíocht, i gcion go mór ar phobail tuaithe, agus tá tionchar mór aige fós, sa lá atá inniu ann. Thar na [[Bliain|blianta]] atá romhainn, tháinig an [[Cumann Lúthchleas Gael|CLG]] chun cinn níos mó. In [[1886]] bunaíodh coistí contae. Ba as seo iad na haonaid ionadaíochta don ‘’All Ireland Championships’ atá againn inniu.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.athleticsireland.ie/about/history/|teideal=History {{!}}|work=Athletics Ireland|dátarochtana=2019-04-01}}&lt;/ref&gt;

Níos déanaí, dhréachtaigh an [[Cumann Lúthchleas Gael|Cumann]] rialacha nua don [[Peil Ghaelach|peil]] ghaelach agus [[iománaíocht]]. [[Foilsitheoireacht|Foilsíodh]] iad sa [[nuachtán]], ‘[[United Irishman]]’. Sa bhliain [[1887]], re[[nuachtán|á]]&lt;nowiki/&gt;chtáladh an chéad ‘All Ireland Championships’ sa dá chód [[Spórt|spóirt]]. Chuaigh 15 [[Contae|chontae]] [[CLG]] den 32 in [[Éirinn]] isteach, cé nár ghlac ach cúigear páirt san [[iománaíocht]] agus ochtar sa [[Peil Ghaelach|pheil Ghaelach]].

=== Athbheochan Liteartha na Gaeilge ===
[[Íomhá:W.B. Yeats (6435353487).jpg|clé|mion|150x150px|W.B. Yeats|alt=]]
Is minic a smaoinigh [[W. B. Yeats|Yeats]]&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=The Concise Oxford Companion to Irish Literature|url=http://dx.doi.org/10.1093/acref/9780192800800.001.0001|date=2000-01-01|doi=10.1093/acref/9780192800800.001.0001}}&lt;/ref&gt; gur chabhraigh sé le h[[Éirí Amach na Cásca]], “Did that play of mine send out certain men the English shot?” a scríobh sé níos mó ná 20 bhliain tar éis na hócáide. Bhí sé ag smaoineamh ar a [[Drámaíocht|dhráma]] sa bhliain [[1902]], [[Cathleen Ni Houlihan]],&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt; ina ndearna [[Maud Gonne]] ionadaíocht ar [[Éirinn]] mar seanbhean bhocht, a bheadh ina [[banríon]] álainn dá mbeadh [[Fear|fir]] óga sásta [[Duine|daoine]] a mharú agus fáil [[bás]] di. Cé go raibh [[W. B. Yeats|Yeats]] beagáinín drámatúil, bhí ceist bailí curtha aige. Bhí ról-lárnach ag an [[File|bhfile]] [[Duais Nobel]], i ngluaiseacht na hAthbheochana.&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt;
[[Íomhá:George Russell, Merrion Square 2.jpg|mion|200x200px|George Russell|alt=]]
Tháinig bláth ar [[litríocht na Gaeilge]] faoi dheireadh an [[19ú haois|19ú]] agus tús an [[20ú haois|20ú]] haois a raibh dlúthbhaint acu le [[náisiúnachas]] [[Polaitíocht|polaitiúil]] láidir agus spéis acu san Athbheochan. Ba é bród náisiúnach Athbheochan liteartha na Gaeilge, trí fhinscéalta a aithinsint i [[Leabhar|leabhartha]] ar nós, ‘The History of Ireland’ (1880) le [[Standish James O'Grady|Standish O’Grady]] agus, ‘A Literary History of Ireland’ (1899) le [[Dubhghlas de hÍde]] agus [[Conradh na Gaeilge]].&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Irish Literary Revival|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781135000356-rem1480-1|publisher=Routledge|journal=Routledge Encyclopedia of Modernism|location=London|author=Jane Hu}}&lt;/ref&gt;  Cé gur chuir sé le bunú [[Amharclann na Mainistreach|Amharclann na Mainistreacha]],&lt;ref name=&quot;:13&quot; /&gt; an chéad amharclann náisiúnta, níor scríobh sé ach cúpla [[Drámaíocht|dráma]] a bhí go hálainn ach deacrachtaí ag baint le iad a chur ar stáitse. Ba é príomh-comhghleacaí le [[W. B. Yeats|Yeats]] í [[Lady Gregory]].&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://multitext.ucc.ie/d/Douglas_Hyde3344120424|teideal=Multitext - Douglas Hyde|dáta=2011-10-01|work=web.archive.org|dátarochtana=2019-04-01|archivedate=2011-10-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111001215611/http://multitext.ucc.ie/d/Douglas_Hyde3344120424}}&lt;/ref&gt; Ghlac sí páirt ceannasach i mbainistíocht na hAmharclanna agus í mar [[scríbhneoir]] [[Drámaíocht|dráma]] chomh maith.
[[Íomhá:Sean OCasey 1880-1964.jpg|clé|mion|150x150px|Seán O'Casey|alt=]]
D’éirigh thar barr leis an ‘Irish LItereary Theatre’, a tháinig chun cinn sa [[Bliain|bhliain]] [[1898]] agus [[Drámaíocht Éireannach|dráma]] tuathánach a chur ar fáil. Ba é John Millington Synge an drámadóir ba mhó a bhain leis an ngluaiseacht. Scríobh sé [[Drámaíocht na Gaeilge|drámaí]] le háilleacht agus cumhacht mhóir acu i [[Canúint|gcánúint]] [[Traidisiún Liteartha na nGael|thraidisiúnta]] na tuathánaigh. Níos déanaí, chuaigh an amharclainn i dtreo réalachais, réalachas tuaith don chuid is mó. Ba iad, [[fear]] aithne dá [[Drámaíocht na Gaeilge|dráma]] [[Polaitíocht|polaitiúil]], ‘The Lost Leader’ (1918) ab ea [[Lennox Robinson]] agus a [[Drámaíocht|ghreanndrámaíocht]], ‘The Whiteheaded Boy’ (1916), agus [[T.C. Murray]], údar, ‘The Briary Gap’ (1917), i measc na réalaitheoirí tosaigh.&lt;ref name=&quot;:13&quot; /&gt;Mar fhreagairt ar an [[réalachas]] tuathánach, scríobh [[Seán O'Casey|Seán O’Casey]] trí dhráma mhóra de na sluamaí i [[Baile Átha Cliath|mBÁC]]: ‘The Shadow of a Gunman’ (1923), ‘Juno and the Paycock’ (1924), agus ‘The Plough and the Stars’ (1926).&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Séadna|url=http://worldcat.org/oclc/797177026|publisher=Cois Life|date=2011|oclc=797177026|author=Ó Laoghaire, Peadar.}}&lt;/ref&gt;

Sa [[Filíocht|bhfilíocht]], in ainneoin le [[W. B. Yeats|Yeats]],&lt;ref name=&quot;:13&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Fairy and folk tales of the Irish peasantry|url=http://worldcat.org/oclc/45039728|oclc=45039728|author=Yeats, W. B. (William Butler), 1865-1939, editor.}}&lt;/ref&gt; chum [[George William Russell|George Russell]] (A.E), saothar spéisiúl. [[Filíocht|Filí]] tábhachtacha eile iad, [[Padraic Colum]]​, [[Austin Clarke]]​, [[Seumas O’Sullivan]], [[F. R. Higgins]], agus​ ​[[Oliver St. John Gogarty]]​.&lt;ref name=&quot;:13&quot; /&gt;Bhí [[Filíocht|filí]] ar nós [[Pádraig Mac Piarais|Pádraig Mac Piarais​]],&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Celtic culture : a historical encyclopedia.|url=http://worldcat.org/oclc/648293152|publisher=ABC-CLIO|date=2006|oclc=648293152|author=Koch, John T.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;[[Thomás MacDonagh|Tomás Mac Donnchadha]] agus [[Seosamh Pluincéad]] curtha chun [[Bás|báis]] i [[1916]] i ngluaiseacht [[Poblacht na hÉireann|phoblacht na hÉireann]] as a bpáirt a ghlacadh in [[Éirí Amach na Cásca]].&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Dictionary of literary biography|url=http://worldcat.org/oclc/63034308|publisher=Gale Research Co|date=1978-|oclc=63034308|author=Bruccoli, Matthew Joseph, 1931- Layman, Richard, 1947- Clark, C. E. Frazer. Meanor, Patrick. McNabb, Janice. Robert Barr. McNabb, Janice. E.W. Hornung. Cox, J. Randolph. Sir Arthur Conan Doyle. Grella, George. Sir Arthur Conan Doyle. Dematteis, Philip B. Sir Arthur Conan Doyle.}}&lt;/ref&gt; Airítear le [[ficsean]] suntasach na hAthbheochana,&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Thomas A. Finlay SJ, 1848-1940 : educationalist, editor, social reformer|url=http://worldcat.org/oclc/249535049|publisher=Four Courts|date=2004|oclc=249535049|author=Morrissey, Thomas J.}}&lt;/ref&gt; [[Scéal|scéalta]] [[Stair|stairiúla]] le [[Emily Lawless]],&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt; [[Standish James O'Grady|Anéislis Séamus Ó Grádaigh]] (Standish O’Grady) agus beagáinín siar dóibh siúd, [[Úrscéalaí|úrscéalta]] réalaíocha le [[George Moore (úrscéalaí)|George Moore]]. Scríobh [[James Stephens (scríbhneoir)|James Stephens]] [[Scéal|scéalta]] agus [[filíocht]] chomh maith.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=The prose literature of the Gaelic revival, 1881-1921 : ideology and innovation|url=http://worldcat.org/oclc/868599646|publisher=The Pennsylvania State University Press|date=1994|oclc=868599646|author=O'Leary, Philip.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Irish Writing in the Twentieth Century: A Reader|url=http://dx.doi.org/10.2307/25515441|journal=The Canadian Journal of Irish Studies|date=2002|issn=0703-1459|pages=208|volume=28/29|doi=10.2307/25515441|author=Christina Hunt Mahony, David Pierce}}&lt;/ref&gt;

== An Athbheochan agus an Pholaitíocht ==
[[Íomhá:Sinn Féin.png|mion|150x150px|alt=]]
D’fhás cumhacht [[Conradh na Gaeilge]] go neamhspleáchas na [[Éireann|hÉireann]] in [[1922]]. Bhí an [[Conradh na Gaeilge|Conradh]] agus an [[CLG]] araon ag éirí níos [[Polaitíocht|polaitiúla]] agus bhí tionchar mór ag ‘[[Bráithreachas na Poblachta|Bráithreachas Phoblacht na hÉireann]]’ orthu. Roimh [[1921]], bhí grúpaí [[náisiúnaithe]] [[Cultúr na hÉireann|cultúrtha]], [[Conradh na Gaeilge]] san áireamh, go minic ag dul i gcoinne an stáit tríd neamhshuim sna haidhmeanna ach ag amanna eile, iad oscailte leo. I 1905, bhunaigh [[Art Ó Gríofa]], ‘[[Sinn Féin]]’, páirtí [[Polaitíocht|polaitíochta]] náisiúnach a mheall baill den [[Cumann Lúthchleas Gael]] agus [[Conradh na Gaeilge]] agus eagraíochtaí dá samhail.&lt;ref name=&quot;:11&quot; /&gt;
[[Íomhá:Irish Easter Rising.JPG|clé|mion|150x150px|Cuimhneacháin Éirí Amach na Cásca 1916|alt=]]
Bhí Athbheochan na Gaeilge tabhachtacht d’fhás [[Sinn Féin]] agus meon na [[náisiúnaithe]] ag tús an [[20ú haois|20ú haois.]] Chonaic [[Pádraig Mac Piarais|Piarais]] é i dtéarmaí i bhfad níos drámatúla ag scríobh, “The Gaelic League will be recognised in history as the most revolutionary influence that has ever come into Ireland.”&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt; Bhí dlúthbhaint ag ceannairí [[Éirí Amach na Cásca]] leis an Athbheochan. Is cinnte gur chonochthas é go raibh sé ina fheithicil iontach chun [[Poblachtánachas in Éirinn|poblachtánaigh]] nua a earcú. Chaith a leifteanant, [[Seán Mac Diarmada|Seán Mac Diarmada]], [[Bliain|blianta]] ag tabhairt cuairte ar chlubanna [[Cumann Lúthchleas Gael]] agus ar chruinnithe [[Conradh na Gaeilge]] ar fud na h[[Éireann]] chun [[Anam|anamacha]] comhchineálacha a aimsiú.&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt;

Athrú suntasach amháin a bhí ar, ná an [[múinteoir]] [[Scoil|scoile]] óg [[Tomás Mac Donnchadha]]. Chuaigh sé chuig imeacht le [[Conradh na Gaeilge]] ag súil le caitheamh as a dhéanamh dóibh ach, a mhalairt a tharla, “my baptism in nationalism”. I [[1909]], d’fhreagair [[Tomás Mac Donnchadha|Mac Donnchadha]] [[Fógraíocht|fógra]] [[Nuachtán|nuachtáin]] ag lorg teagascóír [[An Ghaeilge|Gaeilge]]. D’aimsigh sé [[anam]]-chara ina mhac léinn nua,[[Seosamh Pluincéad]] agus bhí siad araon ina mbaill, den [[Bráithreachas na Poblachta|Bráithreachas Phoblacht na hÉireann]], Comhairle [[Miléatas|Míleata]] agus iad uamtha le [[Éamonn Ceannt]] níos déanaí, [[Gaeilgeoir]] paiseanta.&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt;
[[Íomhá:Patrick Pearse.jpg|mion|150x150px|Pádraig Mac Piarais|alt=]]
Ní dhearna éinne, áfách, an nasc idir an [[náisiúnachas]] [[Cultúr|cultúrtha]] agus [[Polaitíocht|polaitíochta]] a léiriú níos fearr ná [[Pádraig Mac Piarais|Mac Piarais]] féin. Thosaigh sé le [[Conradh na Gaeilge]] nuair a raibh sé 17 mbliana d’aois agus bhí sé ina eagarthóir ar an [[nuachtán]] seacht mbliana ina dhiaidh sin. “Tír gan teanga, Tír gan anam”, a scríobh sé. I searmanas bronnta duaiseanna, thug sé [[raidhfil]] do [[Daltaí na Gaeilge|dhalta]] 12 bhliana d’aois a rá, “you will need this someday”. Ba é [[Séamus Ó Conghaile]]  an t-aon Cheannaire de chuid [[Éirí Amach na Cásca]] a ghlac dearcadh an-difriúil. Rinne sé gearáin mar sóisialaí fuarcheannach, “You cannot teach starving men Gaelic”. Cé nach mbeadh [[Pádraig Mac Piarais|Mac Piarais]] ag aontú leis, thosaigh sé ag [[Scríbhneoir|scríobh]] i [[1915]] go raibh feidhm [[Conradh na Gaeilge]] bainte amach agus go raibh sé in [[am]] anois íobairt [[Fuil|fola]] a phleanáil.&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt;

Maidir leis an [[Éirí Amach na Cásca|Éirí Amach]] féin, maíonn roinnt staraithe, gur dearcadh é mar phíosa amharclainne sráide, chun samhlaíocht an phobail a ghabháil. Más fíor é sin, d’éirigh go hiontach leis, ná na chéad athbhreithnithe a mholadh.  Ag úsáid [[W. B. Yeats|W.B. Yeats]] mar shampla, b’fhéidir nach ndearna [[Reibiliúin|reibiliúinaithe]] [[1916]], [[banríon]] as [[Cathleen Ni Houlihan]] le [[meafar]] [[W. B. Yeats|Yeats]], ach is cinnte gur thug siad [[saol]] nua di.&lt;ref name=&quot;:12&quot; /&gt;

== Neamhspleáchas na hÉireann ==
[[Íomhá:Stamps-15 Irish Free State 1922 overprints bw.jpg|mion|150x150px|Stampaí Rialtas na hÉireann|alt=]]
Nuair a bhunaíodh [[Saorstát na hÉireann]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://centenaries.ucd.ie/wp-content/uploads/2015/04/83980-UCD-Decade-of-Centenaries_A5-IRISH_FA_download_v2.pdf|teideal=Decade of Centenaries|údar=UCD|dáta=|dátarochtana=}}&lt;/ref&gt;, chreid go leor de ball [[Conradh na Gaeilge]] gur bhaineadh amach Athbheochan na teanga chomh fada agus a d’fhéadfaidís agus anois, jeab an [[Rialtas na hÉireann|Rialtas]] ab ea é, an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] nua a mhúscailt chuig an chéad leibhéal eile. Dá bhrí sin, chuir cuid mhór de na mbaill deireadh lena ngníomhachtaí le [[Conradh na Gaeilge]]. Tugadh faoi dheara freisin, nach bhféadfadh [[Conradh na Gaeilge]] an dí-ualú a dhéanamh ar an tí féin a thuilleadh agus go mbeadh an [[Rialtas na hÉireann|Rialtas]] ábalta an obair seo a dhéanamh go héifeachtach.&lt;ref name=&quot;:14&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.theirishstory.com/2012/08/02/the-gaelic-league-in-the-irish-free-state-in-the-1920s-and-1930s/|teideal=The Gaelic League in the Irish Free State in the 1920s and 1930s|dáta=2012-08-02|language=en-US|work=The Irish Story|dátarochtana=2019-04-01}}&lt;/ref&gt;

&lt;nowiki/&gt;&lt;nowiki/&gt;[[Íomhá:Stamp irl 1922 2N6se.jpg|clé|mion|150x150px|Airgead Saorstát Éireann|alt=]]
Sa [[ré]] réamh-chonartha, bhí polasaí beartas [[Réasúnachas (ailtireacht)|réasúnach]] agus córasach i bhfeidhm ag an [[Dáil Éireann|Dáil]] i gcomhair le [[Conradh na Gaeilge|Conradh na Gaeilg]]&lt;nowiki/&gt;e, léirithe i d[[Dáil Éireann|Tuarascáil na Dál]]&lt;nowiki/&gt;a, ‘[https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/1921-08-17/14/ Aireacht na Gaedhilge]’, nuair a dúirt [[Seán T. Ó Ceallaigh]], “It is a great advantage and a great financial saving that the Gaelic League is cooperating actively in the work which is our main concern”. Chuir an comhchuibhreas dealraitheach seo, le caidreamh maith don todhchaí idir an [[Rialtas na hÉireann|Rialtas]] agus [[Conradh na Gaeilge|Conradh na Gaeilge.]]
&lt;ref name=&quot;:14&quot; /&gt;

&lt;nowiki/&gt;&lt;nowiki/&gt;&lt;nowiki/&gt;&lt;nowiki/&gt;&lt;nowiki/&gt;&lt;nowiki/&gt;&lt;nowiki/&gt;[[Íomhá:Photograph of Cumann na nGaedheal Government.jpg|mion|150x150px|Cumann na nGaedheal|alt=]]
Ba é [[Cumann na nGaedheal|Cumann na nGaedhea]]&lt;nowiki/&gt;l&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=A Contented Man|url=http://dx.doi.org/10.2307/29735654|journal=The Irish Review (1986-)|date=1992|issn=0790-7850|pages=139|issue=12|doi=10.2307/29735654|author=John A. Murphy, Garret FitzGerald}}&lt;/ref&gt;, an chéad pháirtí ceannais&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Fianaise na staire.|url=http://worldcat.org/oclc/27428786|publisher=An Gʹum|oclc=27428786|author=Cowman, Des.}}&lt;/ref&gt;. An aidhm a bhí acu ná, an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] a chuir mar [[ábhar]] éigeantach&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt; i [[Scoil|scoileanna]], ag cur i gcuimhne ar fheachtais a bhí ag [[Conradh na Gaeilge|Conradh na Gaeilg]]&lt;nowiki/&gt;e cúpla [[bliain]] roimhe seo.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=The Gaelic League|url=http://dx.doi.org/10.1057/9781137284587.0009|publisher=Palgrave Macmillan|journal=Women and the Irish Nation}}&lt;/ref&gt; Dhealraigh sé go raibh an [[Rialtas na hÉireann|Rialtas]] agus [[Conradh na Gaeilge]] comhionann lena spriocanna. Chomh maith le cur chun cinn leanúnach na [[An Ghaeilge|Gaeilge]] sna [[Scoil|scoileanna]], ba chuspóir lárnach eile de pholasaí teanga [[Cumann na nGaedheal|Cumann na nGaedhea]]&lt;nowiki/&gt;l ná, stop a chur le meath na teanga sna [[An Ghaeltacht|réigúin Ghaeltachta.]]&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=The Dynamics of Irish politics|url=http://worldcat.org/oclc/803262582|publisher=Lawrence and Wishart|date=1989|oclc=803262582|author=Bew, Paul.}}&lt;/ref&gt;

Faoi dheireadh na [[1920idí]], bhí [[foighne]] [[Conradh na Gaeilge|Conradh na Gaeilg]]&lt;nowiki/&gt;e le cur chuige [[Cumann na nGaedheal]]. Chinn an [[Conradh na Gaeilge|Conradh]] tacú le [[Fianna Fáil|Fianna Fái]]&lt;nowiki/&gt;l i [[1929]], ach ina dhiaidh sin, thit siad amach leo freisin ar roinnt saincheisteanna. Bhí leisce orthu é sin a dhéanamh chomh maith.&lt;ref name=&quot;:14&quot; /&gt; Bhíodar i gcoinne seinm [[Snagcheol|snagcheoil]] agus tionchar eachtracha eile ar an [[raidió]]. Bhí fadhbanna [[Airgead (eacnamaíocht)|airgid]] agus easpa treoracha acu. Ba é an dúshlán ba mhó, an pobal a athbheochan chun an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] a athbheochan.	
&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Ireland’s Unique Electoral Experiment: The Senate Election of 1925|url=http://dx.doi.org/10.1080/07907180500359327|journal=Irish Political Studies|date=2005-09|issn=0790-7184|pages=231–269|volume=20|issue=3|doi=10.1080/07907180500359327|author=John Coakley}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=The Press in Ireland: A Survey and a Guide|url=https://books.google.com/books?id=AhorAAAAMAAJ&amp;dq=RM+smylie+irish+times&amp;lr=&amp;ei=pv3VSey8FJrEzASDwP2FAw|publisher=Lemma Publishing Corporation|date=1937|language=en|author=Stephen James Meredith Brown}}&lt;/ref&gt;


== Athbheochan na Gaeilge sna Stáit Aontaithe ==
[[Íomhá:Our Flag.pdf|mion|231x231px|Brat na Stáit Aontaithe |alt=]]
Níor bhunaigh [[Ghaeilge]] í féin sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]] mar theanga [[Eithne|eitneach]]. Mar sin féin, tá comharthaí ann, nár imigh an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] go hiomlán ach go raibh sí faoi thiomáint faoi thalamh.&lt;ref name=&quot;:15&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.ucc.ie/research/chronicon/nigh2fra.htm|teideal=Ní Ghabhann, The Gaelic Revival in the US in the nineteenth century|work=www.ucc.ie|dátarochtana=2019-04-01}}&lt;/ref&gt; Bhí ránnóga [[An Ghaeilge|Gaeilge]] i gcuid mhaith na [[Nuachtán|nuachtáin]] [[Éireannach]]-[[Meiriceánach|Mheiriceánach]], ós na [[1800í|1800idí]] ar aghaidh nuair a thosaigh na chéad thonnta d’imircigh iar-Ghorta Mhóir, ag teacht agus Spórt na hÉireann ann chomh maith.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Ar bhád chonraí go meiriceá|url=http://dx.doi.org/10.2307/25572588|journal=Comhar|date=1995|issn=0010-2369|pages=29|volume=54|issue=2|doi=10.2307/25572588|author=Eoghan Ó Dúill, Colm Dubh Ó Méalóid}}&lt;/ref&gt;

Thosaíodar an chéad mhór-[[Foilsitheoireacht|fhoilseacháin]] den [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] ina [[Colún|cholún]] teanga in [[1857]].&lt;ref name=&quot;:15&quot; /&gt; Bhí go leor alta Ghaeilge ós na 1800idí ar siúil ag, ‘The American Celt’ (St. Louis), ‘The Citizen’ (Chicago) agus ‘The Irish Echo’ (Bostún). Bunaíodh ranna Ceilteacha i bhformhór na nuachtán faoin mbliain 1800.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Micheál Ó Lócháin agus AN GAODHAL|url=http://dx.doi.org/10.2307/25571711|journal=Comhar|date=1992|issn=0010-2369|pages=30|volume=51|issue=2|doi=10.2307/25571711|author=Éamon Ó Ciosáin, Fionnuala Ní Fhlannagáin}}&lt;/ref&gt;In 1888, thug iris amháin liosta de 44 nuachtán, ar fud na tíre, a raibh baint acu le cur chun cinn na Gaeilge.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;
[[Íomhá:Mícheal Ó Lóchain.jpg|clé|mion|211x211px|Mícheál Ó Lóchain|alt=]]
Sa bhliain 1853, bhunaigh Patrick Tierney, fear de chuid an Chabhán, an chéad sochaí Ghaeilge sna Stáit Aontaithe.&lt;ref name=&quot;:15&quot; /&gt; In 1861, bunaíodh brainse den Cumann Oisín i [[Nua-Eabhrac (cathair)|Nua-Eabhrac]], a d’fhoilsigh lámhscríbhinní i [[An Ghaeilge|nGaeilge]]. Chuaigh an t-Athbheochan i bhfeidhm go mór nuair a tháinig [[Mícheál Ó Lócháin|Micheál Ó Lócháin]], a rugadh i [[Gaillimh|nGaillimh]], “Pioneer of the Irish Language in America’. Bhí sé gníomhach i gcur chun cinn na [[An Ghaeilge|Gaeilge]] óna theacht in [[1870]], agus bhunaigh agus rinne sé eagarthóireacht ar iris Athbheochana fheiceálach, go dtí go bhfuair sé [[bás]] sa [[Bliain|bhliain]] 1894.&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;

Spreag [[Mícheál Ó Lócháin|Ó Lóchain]], eisimircigh a chur ag bunú cumann a chothódh agus a spreagfadh an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]]. Bhí mórfhreagairt ar phléadáil [[Mícheál Ó Lócháin|Ó Lóchain]] agus laistigh de thréimhse ghear eagraíodh an-chuid ranganna. Cuireadh tús leis an gcéad sochaí Philo-[[Na Ceiltigh|Cheilteach]] i [[Boston, Massachusetts|mBostún]] in [[1873]].&lt;ref name=&quot;:15&quot; /&gt; Bhí sé dírithe ar theanga [[litríocht]] [[ceol]] na [[Éireann|hÉireann]] a chur chun cinn. Bhí na cumainn [[Neamhspleách (polaitíocht)|neamhspleách]] ar an chéile, cé gur choinnigh siad [[cumarsáid]] leanúnach trí comhfhreagras agus an [[An Gaodhal|Gaodhal]], an t-orgán [[Náisiún|náisiúnta]] dos na cumainn go léir.[[File:Detroit Wolfetones v. Cleveland St. Jarlath&amp;#039;s video.ogv|thumb|Detroit Wolfetones v. Cleveland St. Jarlath&amp;#039;s ag imirt Peil Ghaelach i Meiriceá]]

Agus Ó [[Mícheál Ó Lócháin|Lócháin]] ag [[Tuairisc|tuairisciú]] ar Chruinniú Bliantúil Ginearálta [[Brooklyn]], thug sé faoi deara go raibh deacrachtaí ann iarrthóirí oiriúnacha a roghnú do phoist oifigiúla, “as it has been a rule of the society that no one should be elected to them except those having a conversational knowledge of the Irish language”.&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt; Tugann sé seo le fios dúinn nach cainteoirí dúchais iad, ach cuid de Philo-Celts, [[Brooklyn]] iad. Ar an taobh eile, rinne triúir cainteoirí dúchais a tsochaí [[Philadelphia, Pennsylvania|Philadelphia]] a bhunú in [[1884]] agus a [[Gnó|gnólachtaí]] ar fad, trí [[Meáin chumarsáide|mheán]] na [[Gaeilge]].&lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Gnó Ghluaiseacht na Gaeilge|url=http://dx.doi.org/10.2307/25574107|journal=Comhar|date=2000|issn=0010-2369|pages=9|volume=60|issue=10|doi=10.2307/25574107|author=Art de Creag}}&lt;/ref&gt;

Tugann [[tuairisc]] ó shochaí Nua-Eabhrac le fios freisin, gurb í an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] an phríomhtheanga a úsáideach. Léiríonn cur síos ar fhéile bhliantúil [[1884]], gur bheag [[An Béarla|Béarla]] a úsáideadh.&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Go Meiriceá siar : na Gaeil agus Meiriceá : cnuasach aistí|url=http://worldcat.org/oclc/21523792|publisher=An Clóchomhar Tta a d'fhoilsigh do Chumann Merriman|date=1979|oclc=21523792|author=Ó hAnnracháin, Stiofán.}}&lt;/ref&gt;Da bhrí sin, is cosúil gur shocraigh comhdhéanamh na sochaí, méid na [[Gaeilge]] a cabhraítear.&lt;ref name=&quot;:15&quot; /&gt; Bhí formhór na bhfoghlaimeoirí i gcumann áirithe ach i gcodanna eile, ba chainteoirí dúchais iad an chuid is mó den na mbaill agus mar sin, ba í an [[Ghaeilge]] an [[Meáin chumarsáide|meán chumarsáide]]  a úsáideadh. Is cosúil gur mheall na cumainn daoine de gach aois.&lt;ref name=&quot;:15&quot; /&gt; In a lán eagrán den [[An Gaodhal|Gaodhal]], insíonn [[Mícheál Ó Lócháin|Ó Lócháin]] dúinn go raibh roinnt baill de shochaí [[Brooklyn]] ag tabhairt a gcuid [[Leanbh|leanaí]] chuig na cruinnithe.&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;

===[[An Gaodhal]]===
[[Íomhá:AnGaodhalCludach.png|mion|191x191px|Clúdach An Gaodhal|alt=]]
Bhí an [[Iriseoireacht|iris]] mhíosúil, [[Dátheangachais oifigiúil|dhátheangach]], ‘[[An Gaodhal]]’ ([[1881]]-[[1904]]), a bhunaigh [[Mícheál Ó Lócháin|Ó Lócháin]], ríthábhachtach don Athbheochan. Thug sé deis do [[Scríbhneoirí Gaeilge thar lear|scríbhneoirí]], [[foilsiú]] i [[An Ghaeilge|nGaeilge]]. D’fheidhmigh sé mar orgán aontaithe dos na ghníomhaithe ar fud na [[Tír|tíre]]. Sé leathanaigh déag a bhí ar an meán, le thart ar an líon céanna alt in [[An Ghaeilge|nGaeilge]] mar a bhí i [[An Béarla|mBéarla]].&lt;ref name=&quot;:15&quot; /&gt; Bhí sé dírithe ar an [[Gaeilge|nGaeilge]] a chaomhnú agus a chothú agus ar neamhspleáchas, go seasmhach, le 1000 cóip, “issued monthly for the first year, after which it began to increase gradually until now when the regular issue is 2,880”.&lt;ref name=&quot;:11&quot; /&gt; 

[[Foilsitheoireacht|D’fhoilsigh]] an iris, [[Dánlann|dánta]], [[Amhránaíocht|amhráin]], [[Litríocht|litreacha]] agus eagráin eagarthóireachta i [[An Ghaeilge|nGaeilge]]. Ceann de na tionscadail a dhéanadh sa tréimhse seo, ná bailiúcháin [[Béaloideas|béaloidis]]. Sheol go leor rannpháirtithe, [[Scéal|scéalta]] coitianta, [[Dánlann|dánta]] tomhaiseanna agus paidreacha isteach, a bheadh ar eolas ag na [[Gaeilgeoir|Gaeilgeoirí]] ar fad de ghlan mheabhair.&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt;Ba fhoinse siamsaíochta luachmhar iad seo do chainteoirí dúchais a bhí in ann an [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] a léamh. Phriontáladh ceachtanna, ionas go bhféadfadh cainteoirí an teanga a léamh agus go bhféadfadh daoine nach gcainteoirí Gaeilge, í a fhoghlaim.&lt;ref name=&quot;:15&quot; /&gt;Léiríonn cuid mhór litreacha a sheoladh chuig an [[An Gaodhal|Gaodhal]] dúinn, go raibh na ceactanna seo an-tábhachtach le cabhair a thabhairt do dhaoine a bhí ag iarraidh an teanga scríofa a mháistir.&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;	

Tugann an [[An Gaodhal|Gaodhal]] léargas fíorthábhachtach dúinn ar intinn an té a bhfuil an-díograis air. Bhí cur chuige an dá thonn aige maidir le cur chun cinn na teanga.&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt; Ar taobh amháin, ardaigh sé an teanga, ag moladh a shaibhreas, a háilleachta agus a seanaoise, ag súil le [[Duine|daoine]] a chur ina luí ar na buntáistí móra a bhainfeadh leis an n[[Gaeilge]]. Agus ar an taobh eile den [[scéal]], chuir sé as gan a bheith ag tacú leis na [[Éireannach|hÉireannaigh]], ag cur ina leith go raibh siad ina dtraoltóirí ina [[Tír|dtír]] féin agus ar dheireadh thiar dóibh féin.&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt;

== Féach freisin ==
* [[Litríocht na Gaeilge]]
* [[W. B. Yeats|W.B. Yeats]]
* [[Pádraig Mac Piarais]]
* [[Éirí Amach na Cásca]]
* [[Conradh na Gaeilge]]
* [[Cumann na nGaedheal]]
* [[Sinn Féin]]
* [[An Gaodhal]]
* [[An Claidheamh Soluis]]
* [[Fáinne an Lae 1898-1900]]
* [[Cumann Lúthchleas Gael]]
* [[Cultúr na hÉireann]]
* [[Eoin Mac Néill]]
* [[Dubhghlas de hÍde]]
* [[Mícheál Ó Cíosóig]]
* [[Bráithreachas na Poblachta|Bráithreachas Phoblacht na hÉireann]]
* [[Saorstát Éireann|Saorstát na hÉireann]]

== Léigh freisin==
* [https://celt.ucc.ie//published/E900007-001/index.html The Murder Machine by P.H.Pearse.]
* [https://celt.ucc.ie//pearsefic.html Filíocht an Phiarsaigh.]
* [https://leabhrafeabhra.com/2015/07/08/mo-thri-thrua-naoi-n-uaire-a-mbaois-dfhagadar-seilbh-againn-ar-mhairbh-na-bhfiann/ Óráid an Phiarsaigh cois uaigh Uí Dhonnabháin Rosa (i nGaeilge)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190401135042/https://leabhrafeabhra.com/2015/07/08/mo-thri-thrua-naoi-n-uaire-a-mbaois-dfhagadar-seilbh-againn-ar-mhairbh-na-bhfiann/ |date=2019-04-01 }}
* [https://www.poets.org/poetsorg/poet/w-b-yeats William Butler Yeats: Próifíl agus Dánta ag Poets.org]
* [https://www.electricscotland.com/history/literat/modern.htm Modern Gaelic Literature]

== Naisc Sheachtracha ==

* [https://www.gaa.ie/ Eolas ar shuíomh oifigiúil CLG]
* [http://michaelcusack.ie/ Michael Cusack Centre i gContae an Chláir] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190331140311/http://www.michaelcusack.ie/ |date=2019-03-31 }}
* [https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/1949-07-13/35/?highlight%5B0%5D=b%C3%83%C2%A1s&amp;highlight%5B1%5D=dubhghlas&amp;highlight%5B2%5D=de&amp;highlight%5B3%5D=h%C3%83%C2%ADde Dáil Éireann - Bás an Dochtúra Dubhghlas de hÍde]
* [http://www.askaboutireland.ie/ Dubhghlas de hÍde ar askaboutireland.ie]
*[https://www.gaa.ie/the-gaa/rules-regulations/ Rialacha do na cluichí ar gaa.ie]

* [https://sites.google.com/site/fainneanlae/ Cartlann Fháinne an Lae 1898-1900] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190401135039/https://sites.google.com/site/fainneanlae/ |date=2019-04-01 }}

* [https://www.litriocht.com/product/an-claidheamh-soluis-agus-fainne-an-lae-1899-1932-book-and-cd/ An Claidheamh Soluis agus Fáinne an Lae (1899-1932) ar www.litriocht.com]

* [http://www.philo-celtic.com/ Nua-Eabhrac]

* [https://cumann-na-gaeilge.org/ Boston]

* [[Dearg le Fearg]]

== Foinsí ==
{{reflist}}

{{Navbox
| name = Éirí Amach na Cásca 1916
|state = {{{state|autocollapse}}}
|title = [[Éirí Amach na Cásca]]
|listclass = hlist

|group1 = Daoine a shínigh [[Forógra na Poblachta|Forógra na Poblachta]]&lt;br /&gt; (curtha chun báis)
|list1  = 
* [[Pádraig Mac Piarais]]
* [[Tomás Ó Cléirigh|Tomás Ó Cléirigh]]
* [[Tomás Mac Donnchadha]]
* [[Seosamh Pluincéad]]
* [[Éamonn Ceannt]]
* [[Seán Mac Diarmada]]
* [[Séamus Ó Conghaile]]

|group2 = Daoine eile a cuireadh chun báis 
|list2  = 
* [[Éaomonn Ó Dálaigh|Éaomonn Ó Dálaigh]]
* [[Liam Mac Piarais]]
* [[Mícheál Ó hAnnracháin]]
* [[JSeán Mac Giolla Bhríde]]
* [[Mícheál Ó Mulláin]]
* [[Conchur Ó Colbaird]]
* [[Seán Heuston]]
* [[Tomás Ceannt]]
* [[Ruairí Mac Easmainn]]

|group3 = Éireannaigh eile mór le rá 
|list3  = 
* [[Éamon de Valera]]
* [[Constance Markievicz]]
* [[Mícheál Seosamh Ó Rathaile]]
* [[Eoin Mac Néill]]
* [[Cathal Brugha]]
* [[Liam Ó Maoilíosa]]
* [[Tomás Ághas]]
* [[Proinsias Mac Síthigh-Sceimhealtún]]
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;br /&gt;
[[Category:Republic of Ireland templates|{{PAGENAME}}]]
[[Category:Great Britain and Ireland war and conflict navigational boxes|{{PAGENAME}}]]
&lt;/noinclude&gt;

{{Navbox
 | name      = Conradh na Gaeilge
 | title     = [[Conradh na Gaeilge]]
 | state     = {{{state&lt;includeonly&gt;|collapsed&lt;/includeonly&gt;}}}
 | listclass = hlist

 | group1 = Teanga Ten&lt;br&gt; (bunaitheoirí)
 | list1 =
*[[Douglas Hyde|Dubhghlas de hÍde]]
*[[Eoin MacNeill|Eoin Mac Néill]]
*[[Liam Ó hAodáin]]
*[[Pádraig Ó Briain]]
*[[Thomas O'Neill Russell|Tomás Ó Néill Ruiséal]]
*[[Charles Perry Bushe|Séarlus Persi Buais]]
*[[Thomas Walker Ellerker|Tomás Ellerkerr]]
*[[James Michael Cogan|Séamus  Mac Cogadháin]]
*[[Mártan Ó Ceallaigh]]
*[[Patrick Joseph Hogan|Pádraig Ó hÓgáin]]


 | group2 = Uachtaráin
 | list2 =
*Dubhghlas de hÍde
*Eoin Mac Néill
*[[Seán Ó Ceallaigh (Sceilg)|Seán Ó Cellaigh]]
*[[Peadar Toner Mac Fhionnlaoich]]
*[[Seán P. Mac Énrí]]
*[[Cormac Breathnach]]
*[[Mac Giolla Bhríde]]
*Peadar Toner Mac Fhionnlaoich
*[[Liam Ó Buachalla]]
*[[Seán Ó Tuama]]
*[[Diarmuid Mac Fhionnlaoich]]
*[[Seán Mac Gearailt]]
*[[Liam Ó Luanaigh]]
*Diarmuid Mac Fhionnlaoich
*[[Annraoi Ó Liatháin]]
*Seán Mac Gearailt
*[[Tomás Ó Muircheartaigh]]
*[[Micheál Mac Cárthaigh]]
*[[Cathal Ó Feinneadha]]
*[[Maolsheachlainn Ó Caollaí]]
*[[Pádraig Ó Snodaigh]]
*[[Albert Fry]]
*[[Micheál Ó Murchú]]
*[[Íte Ní Chionnaith]]
*[[Proinsias Mac Aonghusa]]
*[[Áine de Baróid]]
*[[Gearóid Ó Cairealláin]]
*[[Tomás Mac Ruairí]]
*[[Séagh Mac Siúrdáin]]
*[[Nollaig Ó Gadhra]]
*[[Dáithí Mac Cárthaigh]]
*[[Pádraig Mac Fhearghusa]]
*[[Donnchadh Ó hAodha]]
*[[Cóilín Ó Cearbhaill]]
*[[Niall Comer]]

 | group3 = Foilsitheoireacht
 | list3 =
*[[Gaelic Journal|Irisleabhar na Gaedhilge]] &lt;small&gt;(1893-1909)&lt;/small&gt;
*[[An Claidheamh Soluis]] &lt;small&gt;(1899-1931)&lt;/small&gt;
*[[Feasta]] &lt;small&gt;(1948-present)&lt;/small&gt;
}}&lt;noinclude&gt;

&lt;/noinclude&gt;&lt;noinclude&gt;
&lt;br /&gt;
&lt;/noinclude&gt;
{{Navbox
 | name = Na Gael
 | title = [[Na Gael]]
 | state = {{{state|}}}
 | listclass = hlist

 | group1 = Stair Ginearálta
 | list1 =
* [[Gaelic Ireland]]
* [[High King of Ireland]]
* [[List of Irish kingdoms|Gaelic Irish kingdoms]]
* [[Dál Riata]]
* [[Kingdom of Alba|Alba]]
* [[Nine Years' War (Ireland)|Nine Years' War]]
* [[Statutes of Iona]]
* [[Flight of the Earls]]
* [[Plantation of Ulster]]
* [[Irish Rebellion of 1641|1641 Rebellion]]
* [[Act for the Settlement of Ireland 1652]]
* [[Jacobite risings]]
* [[Jacobite rising of 1745|Bliadhna Theàrlaich]]
* [[Penal Laws (Ireland)|Penal Laws]]
* [[Great Famine (Ireland)|Great Hunger]]
* [[Irish diaspora]]
* [[Highland Clearances]]
* [[Gaelic revival|Gaelic Revival]]
* [[Gaeltacht]]
* [[Gàidhealtachd]]

 | group2 = Cultúr
 | list2 =
* [[Ogham]]
* [[Early Irish law|Brehon law]]
* [[Irish mythology|Gaelic mythology]]
* ''[[Lebor Gabála Érenn]]''
* [[Gaelic warfare]]
* [[Early Irish astrology|Gaelic astrology]]
* [[Irish kinship|Gaelic kinship]]
* [[Irish bardic poetry|Bardic poetry]]
* [[Gaelic literature]] ([[Early Irish literature|Early Irish]], [[Modern literature in Irish|Modern Irish]], [[Scottish Gaelic literature|Scottish Gaelic]] &amp; [[Manx literature|Manx]])
* [[Gaelic type]]
* [[Insular script]]
* [[Fáinne]]
* [[Traditional Gaelic music|Gaelic music]]
* [[Sean-nós song]]
* [[Oireachtas na Gaeilge]]
* [[Royal National Mòd|Am Mòd]]
* [[Gaelic games]]
* [[Highland games]]
* [[Celtic Christianity|Insular Christianity]]
* [[Hiberno-Scottish mission|Gaelic Christian mission]]

 | group3 = [[Teangacha]]
 | list3 =
* ''[[Primitive Irish]]''
* ''[[Old Irish]]''
* ''[[Middle Irish]]''
* ''[[Classical Gaelic]]''
* [[An Ghaeilge|Irish]]
* [[Manx language|Manx]]
* [[Scottish Gaelic]]

 | group4 = [[Clans]]
 | list4 =
* [[Connachta]] (incl. [[Uí Néill]], [[Airgíalla|Clan Colla]], [[Clan Donald|Clan Donald]], [[Uí Maine]], etc)
* [[Dál gCais]] (incl. [[Déisi]])
* [[Eóganachta]]
* [[Iverni|Érainn]] (incl. [[Dál Riata]], [[Corcu Loígde]], [[Clan Conla]], [[Dál Fiatach]], etc)
* [[Laigin]]
* [[Ulaid]] (incl. [[Dál nAraidi]], [[Conmhaícne]], [[Ciarraige]], etc)

 | group7 = Eagraíochtaí eile
 | list7 =
* [[Údarás na Gaeltachta]]
* [[Foras na Gaeilge]]
* [[Bòrd na Gàidhlig]]
* [[Culture Vannin]]
* [[Conradh na Gaeilge]]
* [[An Comunn Gàidhealach]]
* [[Manx Gaelic Society]]
* [[Seachtain na Gaeilge]]
* [[Gael Linn]]
* [[ULTACH Trust]]
* [[Comunn na Gàidhlig]]
* [[Columba Project]]
* [[Clans of Ireland]]
* [[An Coimisinéir Teanga]]
* [[An Comunn Gàidhealach America]]
 | group8 = Eile
 | list8 =
* [[Haplogroup R-M269]] ([[Genetic history of the British Isles|human genetics]])
* [[Celts]]
* [[Norse–Gaels]] (incl. [[Uí Ímair]] and [[Clan MacLeod]])
* [[Kingdom of the Isles]]
* [[Gaelicisation]]

| belowclass = hlist
| below      = 
* {{Icon|Category}} [[:Category:Gaels|Category]]
}}&lt;noinclude&gt;
&lt;br /&gt;
&lt;/noinclude&gt;
{{Navbox
| name      = Dánta Éireannacha
| title     = [[Dánta Éireannacha]]
| listclass = hlist
| state     = {{{state|}}}

| group1 = Topaicí
| list1  = 
*[[Irish poetry]]
*[[Ollamh Érenn|Chief Ollam of Ireland]]
*[[Irish bardic poetry]]
*[[Irish Literary Revival]]
*[[Dindsenchas|Metrical Dindshenchas]]
*[[Contention of the bards]]
*[[Aisling]]
*[[Weaver Poets]]
*''[[An Gúm]]''
*[[Kildare Poems]]
*[[Táin Bó Cúailnge]]

| group2 = Filí
| list2  = 
  {{Navbox|subgroup
  | group1 = Bardach
  | list1  = 
*[[Mael Ísu Ua Brolcháin]]
*[[Muircheartach Ó Cobhthaigh]]
*[[Gilla Mo Dutu Úa Caiside]]
*[[Baothghalach Mór Mac Aodhagáin]]
*[[Giolla Brighde Mac Con Midhe]]
*[[Gofraidh Fionn Ó Dálaigh]]
*[[Flann mac Lonáin]]
*[[Donnchadh Mór Ó Dálaigh]]
*[[Lochlann Óg Ó Dálaigh]]
*[[Fear Flaith Ó Gnímh]]
*[[Mathghamhain Ó hIfearnáin]]
*[[Cormac Mac Con Midhe]]
*[[Eoghan Carrach Ó Siadhail]]
*[[Fear Feasa Ó'n Cháinte]]
*[[Tadhg Olltach Ó an Cháinte]]
*[[Eochaidh Ó hÉoghusa]]
*[[Proinsias Ó Doibhlin]]
*[[Tarlach Rua Mac Dónaill]]
*[[Gilla Cómáin mac Gilla Samthainde]]
*[[Tadhg Dall Ó hÚigínn]]
*[[Niníne Éces]]
*[[Colmán of Cloyne]]
*[[Cináed ua hArtacáin]]
*[[Muireadhach Albanach Ó Dálaigh]]
*[[Cearbhall Óg Ó Dálaigh]]
*[[Máeleoin Bódur Ó Maolconaire]]
*[[Diarmaid Mac an Bhaird]]
*[[Cú Choigcríche Ó Cléirigh]]
*[[Dallán Forgaill]]
*[[Óengus of Tallaght]]
*[[Sedulius Scottus]]
*[[Dungal of Bobbio|Saint Dungal]]
*[[Maol Sheachluinn na n-Uirsgéal Ó hÚigínn]]
*[[Philip Ó Duibhgeannain]]

  | group2 = 15ú/16ú hAois
  | list2  = 
*[[Tomás Ó Cobhthaigh]]

  | group3 = 17ú hAois
  | list3  = 
*[[Dáibhí Ó Bruadair]]
*[[Piaras Feiritéar]]
*[[Aogán Ó Rathaille]]

  | group4 = 18ú hAois
  | list4  = 
*[[Aogán Ó Rathaille]]
*[[Brian Merriman]]
*[[Jonathan Swift]]
*[[Oliver Goldsmith]]
*[[John Hewitt (poet)|John Hewitt]]

  | group5 = 19ú hAois
  | list5 = 
*[[Thomas Moore]]
*[[Charles Gavan Duffy]]
*[[James Clarence Mangan]]
*[[Samuel Ferguson]]
*[[William Allingham]]
*[[Douglas Hyde]]
*[[James Henry (poet)|James Henry]]
*[[Antoine Ó Raifteiri]]
*[[Aeneas Coffey]]
*[[Robert Dwyer Joyce]]
*[[Thomas Davis (Young Irelander)|Thomas Davis]]
*[[Jane Wilde|Speranza]]
*[[Katharine Tynan]]
*[[Oscar Wilde]]

  | group6 = 20ú hAois
  | list6  = 
*[[James Joyce]]
*[[Patrick Pearse]]
*[[Joseph Plunkett]]
*[[Thomas MacDonagh]]
*[[Francis Ledwidge]]
*[[Padraic Colum]]
*[[F. R. Higgins]]
*[[Austin Clarke (poet)|Austin Clarke]]
*[[Samuel Beckett]]
*[[Brian Coffey]]
*[[Denis Devlin]]
*[[Thomas MacGreevy]]
*[[Blanaid Salkeld]]
*[[Mary Devenport O'Neill]]
*[[Patrick Kavanagh]]
*[[John Hewitt (poet)|John Hewitt]]
*[[Louis MacNeice]]
*[[Máirtín Ó Direáin]]
*[[Seán Ó Ríordáin]]
*[[Máire Mhac an tSaoi]]
*[[Michael Hartnett]]
*[[Gabriel Rosenstock]]
*[[Nuala Ní Dhomhnaill]]
*[[Micheál Mac Liammóir]]
*[[Robert Greacen]]
*[[Roy McFadden]]
*[[Padraic Fiacc]]
*[[John Montague (poet)|John Montague]]
*[[Michael Longley]]
*[[Derek Mahon]]
*[[Seamus Heaney]]
*[[Paul Muldoon]]
*[[Thomas Kinsella]]
*[[Michael Smith (poet)|Michael Smith]]
*[[Trevor Joyce]]
*[[Geoffrey Squires]]
*[[Augustus Young]]
*[[Randolph Healy]]
*[[John Jordan (poet)|John Jordan]]
*[[Paul Durcan]]
*[[Basil Payne]]
*[[Eoghan Ó Tuairisc]]
*[[Patrick Galvin]]
*[[Cathal Ó Searcaigh]]
*[[Bobby Sands]]
*[[Rita Ann Higgins]]
*[[Eavan Boland]]
*[[Eiléan Ní Chuilleanáin]]
*[[Medbh McGuckian]]
*[[Paula Meehan]]
*[[Dennis O'Driscoll]]
*[[Seán Dunne (poet)|Seán Dunne]]
*[[Anthony Cronin]]
*[[W. F. Marshall]]
*[[W. B. Yeats]]

  | group7 = 21ú hAois
  | list7 = 
*[[Thomas McCarthy (poet)|Thomas McCarthy]]
*[[John Ennis (poet)|John Ennis]]
*[[Pat Boran]]
*[[Mairéad Byrne]]
*[[Ciaran Carson|Ciarán Carson]]
*[[Patrick Chapman]]
*[[Harry Clifton]]
*[[Tony Curtis (Irish poet)|Tony Curtis]]
*[[Pádraig J. Daly]]
*[[Gerald Dawe]]
*[[Greg Delanty]]
*[[Eamon Grennan]]
*[[Vona Groarke]]
*[[Seamus Heaney]]
*[[Pat Ingoldsby]]
*[[Brendan Kennelly]]
*[[Hugh McFadden (poet)|Hugh McFadden]]
*[[Sinéad Morrissey]]
*[[Gerry Murphy (poet)|Gerry Murphy]]
*[[Bernard O'Donoghue]]
*[[Conor O'Callaghan]]
*[[Caitriona O'Reilly]]
*[[Justin Quinn]]
*[[Maurice Riordan]]
*[[Maurice Scully]]
*[[William Wall (writer)|William Wall]]
*[[Catherine Walsh (poet)|Catherine Walsh]]
  }}

| group3 = Dánta
| list3  = 
  {{Navbox|subgroup
  | group1 = Duanaireachtaí
  | list1  = 
*''[[Faber Book of Irish Verse]]''

  | group2 = Eipiciúil
  | list2  = 
*''[[The Wanderings of Oisin]]''

  | group3 = Bardach
  | list3  = 
*[[Timna Cathaír Máir Caithréim Cellaig]]
*[[Le dís cuirthear clú Laighean]]
*[[Is acher in gaíth in-nocht...]]
*[[Is trúag in ces i mbiam]]
*[[Sen dollotar Ulaid ...]]
*[[Sorrow is the worst thing in life ...]]
*[[An Díbirt go Connachta]]
*[[Foraire Uladh ar Aodh]]
*[[A aonmhic Dé do céasadh thrínn]]
*[[A theachtaire tig ón Róimh]]
*[[An sluagh sidhe so i nEamhuin?]]
*[[Cóir Connacht ar chath Laighean]]
*[[Dia libh a laochruidh Gaoidhiol]]
*[[Pangur Bán]]
*[[Liamuin]]
*[[Buile Shuibhne]]
*''[[The Prophecy of Berchán]]''
*[[Bean Torrach, fa Tuar Broide]]

  | group4 = 18ú hAois
  | list4  = 
*''[[The Traveller (poem)|The Traveller]]''
*''[[Suantraí dá Mhac Tabhartha]]''
*''[[Mná na hÉireann]]''

  | group5 = 19ú hAois
  | list5  = 
*''[[Tone's Grave]]''
*[[The Wind That Shakes the Barley]]

  | group6 = Comhaimseartha
  | list6  = 
*''[[Love Songs of Connacht]]''
*[[Hi Uncle Sam]]
*''[[Meeting The British]]''
*''[[Horse Latitudes (poetry collection)|Horse Latitudes]]''
*''[[Sweeney Astray]]''
*''[[Prayer Before Birth]]''
*''[[D-Day (poem)|D-Day]]''
  }}

| group4 = Eagraíochtaí
| list4  = 
*[[Poetry Ireland]]

| group5 = Foilseacháin
| list5  = 
*''[[Poetry Ireland Review]]''
*''[[The Lace Curtain]]''

| group6 = Imeachtaí
| list6  = 
*[[SoundEye Festival]]

| below = 
}}&lt;noinclude&gt;

&lt;/noinclude&gt;

{{An Ghaeltacht}}

[[Catagóir:Athbheochan na Gaeilge| ]]
[[Catagóir:Athbheochan teanga]]
[[Catagóir:Stair na Gaeilge]]
[[Catagóir:Gníomhaithe Gaeilge]]
[[Catagóir:Cultúr na hÉireann]]
[[Catagóir:Athbheochan Cheilteach]]
[[Catagóir:19ú haois in Éirinn]]
[[Catagóir:20ú haois in Éirinn]]</text>
      <sha1>ihbxf48fx3uf2devgpuxlbwc2o2oygn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Longbhriseadh an Mexico agus Tubaiste Bhád Tarrthála Fhiodh Ard</title>
    <ns>0</ns>
    <id>89278</id>
    <revision>
      <id>1269860</id>
      <parentid>1186147</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:32:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóir:Stair Chontae Loch Garman</comment>
      <origin>1269860</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10111" sha1="b8imxqn7un1whahsiazw2tzisj2m0mj" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

[[Íomhá:Fethard Lifeboat Disaster (6779234932).jpg|mion|Criú, ''The Mexico'', 24 Feabhra 1914]]
Briseadh [[scúnar]] [[An Iorua|Ioruach]], an ''Mexico'', ar charraigeacha Oileán na gCaorach Beag amach ó chósta theas [[Contae Loch Garman|Chontae Loch Garman]] le linn stoirme ar an [[20 Feabhra]] [[1914]]. Chuir bád tarrthála Fhiodh Ard chun [[farraige]] chun fóirithint ar chriú na [[Long|loinge]] ach briseadh an bád tarrthála freisin agus bádh naonúr d’fhoireann an bháid sin.  

D’éirigh leis an gcúigear eile den fhoireann an t-[[oileán]] beag sceirdiúil a shroicheadh slán agus bhí siad i dteannta ansin, in éineacht le criú an Mexico, ar feadh trí lá, in ainneoin roinnt iarrachtaí iad a tharrtháil. D’éirigh le lucht bhád tarrthála [[Loch Garman]] na fir a thabhairt slán ón oileán beag i ndeireadh báire, le gníomh gaile a bhfuil iomrá fós air. 
[[Íomhá:Old lifeboathouse at Fethard - geograph.org.uk - 202420.jpg|mion|Dúnadh an stáisiún sa bhliain 1914]]

== An Mexico ==

Long trí sheolchrann a bhí sa ''Mexico'' ó chalafort Frederikshald na hIorua. Ar an [[4 Samhain]] [[1913]], d’fhág sí Isla Del Carman ar chósta thiar Mheicsiceo agus lastas ar bord aici d’adhmad mahagaine agus céadair.     

Bhí a triail ar [[Learpholl]] Shasana agus bhí deichniúr ar bord: an captaen, Ole Edvin Erickensen, agus criú de naonúr eile. Rinneadh roinnt damáiste don long le linn an aistir fhada farraige agus b’éigean í a thabhairt i dtír sna hAsóir chun í a dheisiú. De dheascadh na moille sin, ní raibh sí ag tarraingt ar Cheann an Chairn go dtí lár mhí Feabhra 2014.     
[[Íomhá:Looking across Bannow Bay - geograph.org.uk - 14590.jpg|mion|Bá ag Banú]]
Dé hAoine an 20 Feabhra, tháinig stoirm mhór fhíochmhar uirthi amach ó chósta theas Loch Garman agus seoladh isteach í idir leithinis Rinn an Duáin agus na Saillte. Ar a trí an chlog an tráthnóna sin, tháinig sí i dtalamh ar sceird, tuairim agus naoi méadar ó Oileán na gCaorach Beag, oileáinín lom sceirdiúil atá suite míle amach ó Chuan Bhanú. D’ísligh siad bád tarrthála na loinge san fharraige agus beirt fhearr inti ach scuabadh ón long í sin ar an toirt agus níorbh fhéidir leis an mbeirt a bhí sa bhád í a chasadh ar ais chun na loinge i gcomhair a gcomrádaithe. Tháinig an bád agus an bheirt fhear i dtír ag [[Banú]].    
[[Íomhá:Baginbun Head Map.png|mion]]

== An Helen Blake, bád tarrthála Fhiodh Ard ==
 
Thug an [[Gardaí Cósta na hÉireann|Garda Cósta]] ag [[Banú]] faoi deara an long a bheith i dtrioblóid sular bhuail sí an sceird agus chuir siad scéala siar chuig lucht an bháid tarrthála i bhFiodh Ard ionas go mbeidís faoi réir. Tamall gairid roimh a ceathair a chlog, cuireadh an Helen Blake, bád tarrthála Fhiodh Ard, i bhfarraige agus foireann de cheithre fhear déag inti. Nuair a bhí an Helen Blake ag druidim leis an Mexico, bhuail maidhm mhór í, iompaíodh í agus rinneadh smionagair di ar na carraigeacha. Bádh naonúr d’fhoireann an bháid tarrthála.  

D’éirigh le criú an Mexico fear amháin díobh a tharraingt aníos ar bord na loinge briste agus d’éirigh leis an gceathrar eile an t-oileán a shroicheadh slán i ndeireadh báire ach ar éigean. Níor thúisce ar an oileán iad ná gur caitheadh téad ón long bhriste chucu, agus tharraing siad tríd an sáile chun an oileáin an t-ochtar de chriú na loinge a bhí inti fós agus an duine dá gcomhardaithe féin a bhí sábháilte ag an gcriú.  

Briseadh an soitheach óna chéile ina dhiaidh sin. D’fhág sin trí dhuine dhéag sáinnithe ar an gcreig bheag sin faoin bhfuacht agus faoin drochaimsir. 
Bhíothas in ann a fheiceáil ón mórthír go raibh go raibh fir ar an oileán ach ní bhfuarthas tásc ar an tubaiste a bhí tar éis titim amach gur tháinig cuid de choirp na bhfear i dtír ar an gcladach lámh le Baile Madair agus Baile Cuilinn. Ba mhillteanach an briseadh é do phobal beag iascaireachta Fhiodh Ard.  

Bhí naonúr dá gcomharsana agus dá ngaolta caillte d’aon bhuille amháin. Ba as comharsanacht Fhiodh Ard féin an naonúr fear a bádh: Christopher Bird (An Liagóir), William Bird, Thomas Handrick (An Fear Tosaigh). James Morrissey, Michael Handrick, Patrick Butler, William Banville, Patrick Roche agus Patrick Cullen. 
[[Íomhá:Keeragh Islands - geograph.org.uk - 1371649.jpg|mion|Oileáin na gCaorach&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.logainm.ie/ga/1166548|teideal=Oileáin na gCaorach/Keeragh Islands|language=ga|work=Logainm.ie|dátarochtana=2019-04-22}}&lt;/ref&gt;]]

== Sáinnithe ar an oileán ==

Rinne báid tarrthála na Cille Móire, Dhún Mór agus Loch Garman iarrachtaí fóirithint a dhéanamh ar na fir ar an oileán an tráthnóna sin agus arís an lá arna mhárach. Tráthnóna Dé Sathairn, áfach, chuaigh an aimsir in olcas go mór agus ón uair sin go dtí maidin De Luain (23 Feabhra), níorbh fhéidir dul in aghaidh na síne ná aon rud a dhéanamh le teacht i gcabhair ar na trí fhear déag a chaith trí oíche scáfara ar an gcreig rite faoin bhfuacht gan foscadh ar bith ón ngála, ón gcasairneach ná cáitheadh na farraige. Ní raibh le hithe acu ar feadh an ama sin ach dhá channa feola agus roinnt bairneach a phioc siad ó na [[carraig]]&lt;nowiki/&gt;eacha, ná le hól acu ach roinnt bheag branda agus leathphionta fíona a sciob siad leo ó raic na loinge. Ar an 21 Feabhra, bhásaigh duine de chriú na loinge, Antonio Live, fear ón bPortaingéil ó dhúchas. 
An Tarrtháil

[[Íomhá:Cullenstown.jpg|mion|ó Bhaile Chuilinn&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.logainm.ie/ga/53770|teideal=Baile Chuilinn/Cullenstown|language=ga|work=Logainm.ie|dátarochtana=2019-04-22}}&lt;/ref&gt;]]
[[Íomhá:Haakon VII of Norway 3775425108 c95d6db9fc o.jpg|mion|Haakon VII, rí Iorua, 1913]]
[[Íomhá:RNLI Chatham Helen Blake 8402.JPG|mion|Helen Blake, RNLI Historic Lifeboats in [[Chatham]], [[Kent]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.rnli.org/aboutus/historyandheritage/museums/Pages/The-RNLI-Historic-Lifeboat-Collection.aspx|teideal=Historic Lifeboat Collection|údar=rnli.org|dáta=|dátarochtana=2019}}&lt;/ref&gt;]]Go moch maidin Dé Luain (an 23 Feabhra), bhí an gála maolaithe a dhóthain chun cur ar chumas bhád tarrthála Dhún Mór cur chun farraige an athuair. D’éirigh leo téad a theilgean chomh fada leis an oileán le roicéad agus thriail siad báidín a chur anonn leis an téad sin. Briseadh an báidín ar na gcarraigeacha, ach, mar sin féin, d’éirigh leo beirt d’fhoireann an Helen Blake a thabhairt anall trína dtarraingt tríd an bhfarraige leis an téad agus baoi tarrthála. D’fhág sin deichniúr beo ar an oileáinín go fóill.  

Timpeall 7:30 an mhaidin sin, tháinig bád tarrthála Loch Garman ar an láthair agus punta beag láidir aici a bhí ní b’oiriúnaí don obair. Ghlac beirt fhear den fhoireann, James Wickham agus William Duggan, an cúram fíorchontúirteach orthu féin an punta a stiúradh chomh fada leis an oileán agus na fir a bhí sáinnithe ann a thabhairt slán. Sé cinn de thurais a rinne siad anonn agus anall agus an fir á dtógáil acu ina mbeirteanna ón oileán. Ar an dara turas, briseadh poll i dtóin an phunta bhig. Sháigh siad builín aráin sa pholl agus lean siad orthu go dtí go raibh gach duine díobh tógtha slán acu ón oileán.  

== I ndiaidh na Tarrthála ==
Cuireadh triúr an Helen Blake i dtír ag Fiodh Ard ar dtús agus ansin tugadh seachtar an Mexico go cé [[Port Láirge|Phort Láirge]] mar a raibh na mílte bailithe ann chun na múrtha fáilte a chur rompu agus roimh laochra gaisciúla bhád tarrthála Loch Garman. Tharraing an tragóid agus an tarrtháil dána aird an domhain mhóir.  

Bhí Rí agus Banríon na hIorua i measc na ndaoine ó chéin is cóngar a chuir síntiús do chiste a cuireadh ar bun chun teacht i gcabhair ar bhaintreacha agus dílleachtaí na bhfear ó Fhiodh Ard a bádh sa tragóid. D’imigh cuid de na síntiúis ar strae chuig Fiodh Ard i gContae Thiobraid Árann agus is mar gheall air sin a tugadh Fethard-on-Sea ar an sráidbhaile iascaireachta i gContae Loch Garman den chéad uair.  

Bhronn Rí na hIorua gradam speisialta ar na laochra James Wickham agus William Duggan mar chomhartha buíochais ó mhuintir na hIorua agus bhronn [[Cumann Lúthchleas Gael]] boinn óir ar an mbeirt. Ba é sin an t-aon uair i stair an Chumainn ar bronnadh bonn óir ar aon duine as aon ní a dhéanamh nár bhain le páirc an imeartha. 

Comóradh an heachtraí seo i roinnt amhrán a cumadh go háitiúil agus atá ar marthain fós i mbéaloideas an Chontae:&lt;blockquote&gt;''There was a deed of special daring, of courage brave and bold,''

''Performed by two of the Wexford crew; their names I will unfold:''

''Bill Duggan and Jim Wickham, in a small boat they did go,''

''And rescued the crew while the wild waves flew around the Mexico.&lt;nowiki&gt;''&lt;/nowiki&gt;''&lt;/blockquote&gt;

== Eolas ==
* Ranson, J. (1975). Songs of the Wexford Cost. Loch Garman: John English and Co., Ltd. 
* Roche, R. (1993). Tales of the Wexford Coast. Inis Córthaidh: Duffry Press.
* Ryan, L. (2010). The Awful Tragedy of the Helen Blake Lifeboat, Fethard, Co.Wexford 1914. Fiodh Ard. 
* Fethard Lifeboat Disaster: a Tale of Bravery and Sadness. Ar fáil [https://www.mariner.ie/wp-content/uploads/2011/01/Fethard-Lifeboat-Final.pdf anseo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171203030653/http://www.mariner.ie/wp-content/uploads/2011/01/Fethard-Lifeboat-Final.pdf |date=2017-12-03 }}&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.mariner.ie/wp-content/uploads/2011/01/Fethard-Lifeboat-Final.pdf|teideal=FETHERD LIFEBOAT DISASTER|údar=Teaghlach O’Rourke|dáta=2009|dátarochtana=2019|archivedate=2017-12-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171203030653/http://www.mariner.ie/wp-content/uploads/2011/01/Fethard-Lifeboat-Final.pdf}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

[[Catagóir:Stair Chontae Loch Garman]]
[[Catagóir:Tubaistí in Éirinn]]
[[Catagóir:Longbhriseachta]]
[[Catagóir:Eachtraí muirí]]
[[Catagóir:1914]]</text>
      <sha1>b8imxqn7un1whahsiazw2tzisj2m0mj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal</title>
    <ns>2</ns>
    <id>90239</id>
    <revision>
      <id>1269832</id>
      <parentid>1269089</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T12:48:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* Bliain 5, 2025 - */</comment>
      <origin>1269832</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="114569" sha1="pnv09fo17zbw8xxypkjou39eieq3c7w" xml:space="preserve">__NOINDEX__
{{Úsáideoir:Marcas.oduinn/Teimpléad:Barra Roghchláir}}

=Réamhrá=
[ [https://www.teanglann.ie/ teanglann.ie] | [https://www.focloir.ie/ focloir.ie] | [https://www.tearma.ie/ tearma.ie] | [http://dil.ie/ dil.ie] | [https://www.logainm.ie/ga/ logainm.ie] | [https://www.sloinne.ie sloinne.ie] | [https://en.wikisource.org/wiki/An_Etymological_Dictionary_of_the_Gaelic_Language MacBain] ]

[CELT|CODECS|ISOS|THD|BILL|..
]

[ ''[https://medievalscotland.org/kmo/AnnalsIndex/index.shtml Index of Names in Irish Annals]''&lt;!-- le Mari Elspeth nic Bryan--&gt; | ''[https://www.libraryireland.com/names/contents.php Irish Names and Surnames]''&lt;!-- le Rev Patrick Woulfe, ar Library Ireland--&gt; | ''[http://research.ucc.ie/doi//locus?section=d487e79 Onomasticum Goedelicum]'' | ''[http://research.ucc.ie/doi/atlas Atlas of Names]'' | ''[http://fmg.ac/Projects/MedLands/IRELAND.htm#_Toc389126210 MEDIEVAL LANDS - Ireland]''&lt;!-- ar fmg.ac--&gt; ]

Daoine: aicme, ciarraí, cine, cineál, clann, corca, dál, dream, duine/daoine, fine, muintir, pobal, síol, teaghlach, tuath; s/daor-chineál, sloinne

Tosaíodh an obair seo ar an 6ú Meán Fómhair 2018, leis an leathanach [[Oidheadh Chlainne Uisnigh]]

* Foinsí ar [https://www.ucc.ie/en/research-sites/celt/ CELT]: 
** [https://celt.ucc.ie/published/G800011A/text001.html LGÉ], [https://celt.ucc.ie/published/G800011A/ LL], G800011A
** [https://celt.ucc.ie/published/G100005A/ ACM, ARÉ LS 1220 ''srl.''], G100005A
** [https://celt.ucc.ie/published/G100054/ FFÉ, OFM A 14 ''srl.''], G800054
* [http://exploringcelticciv.web.unc.edu/ Exploring Celtic Civilisation]
* Sean-Ghaeilge
** [http://www.smo.uhi.ac.uk/liosta/old-irish-l/ OLD-IRISH-L]
** ''[https://www.digitalmedievalist.com/opinionated-celtic-faqs/how-to-learn-old-irish/ How to learn old irish]''
** [https://lrc.la.utexas.edu/eieol/iriol U-Texas]
** [https://www.ria.ie/research-projects/focloir-stairiuil-na-gaeilge Foclóir Stairiuil na Gaeilge] ar ARÉ
* [https://omniglot.com/writing/irish.htm Gaeilge] ar omniglot
* [https://tuairisc.ie/comhairle-ghramadai-no-comhairle-gramadai-an-seimhiu-agus-an-rosheimhiu/ ‘Comhairle ghramadaí’ nó ‘comhairle gramadaí’? An séimhiú agus an róshéimhiú…], Kevin Hickey, tuairisc.ie


# ''[https://web.archive.org/web/20070807234048/http://www.carroll.co.uk/irish/chapt01.htm The Eberian Kings]''
# [https://celt.ucc.ie/published/E900000-003/ Early Irish Population-Groups], [[Eoin Mac Néill]]
# [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/?next_url=/users/my_library/ Wikipedia Library]
# Celtic Literature Collective (CLC)
## ''[http://www.maryjones.us/ctexts/index_irish.html Irish Literature]'', CLC
## ''[https://www.ancienttexts.org/library/celtic/ctexts/index_irish.html Irish index]'', Ancient Texts
# [https://bill.celt.dias.ie/vol4/browseatsources.php Textual sources], CELT


* [[:Teimpléad:cite web]]
* [[:Teimpléad:cite book]]
* [[:Teimpléad:citation]]
* [[:Teimpléad:familytree]]
* [[Speisialta:WhatLinksHere/Teimpléad:Glanadh-mar]]
* [https://www.wikidata.org/wiki/Special:NewItem Earra nua] ar WikiData


* [[Miotaseolaíocht na nGael]]
* [[:Catagóir:Miotaseolaíocht na nGael]]
* [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]]
* [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]]

* Faiceachas

{{Scéalta miotaseolaíochta}}
{{An Rúraíocht}}
{{An Fhiannaíocht}}
{{Scéalaíocht na Ríthe}}
{{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}}

=Bliain 1, 2018 - 2019=
==Céim 1 - An Rúraíócht==
Cóipeáil agus aistriú go díreach ó wiki-suímh (en, de, srl) eile.
* béim ar an Rúraíocht...
* ... agus Tuatha Dé Danann agus Ardríthe na hÉireann a thagann isteach leis na scéalta úd.
* ainm an phríomhleathnaigh as NuaGhaeilge; athsheoladh ann don ainm as SeanGhaeilge
* [[Donn Cuailnge]], [[Finnbhennach]], [[Maol]], [[Liath Macha agus Dub Sainglend]], [[Caladbolg]], [[Fragarach]], [[Fedelm]], [[Dáire mac Fiachna]], [[Cairpre Nia Fer]], [[Fedelm Noíchrothach]], [[Erc mac Cairpri]], [[Achall]]
* Naisc dhearga nó athsheolta go [[:en:Ulster Cycle]] ar en.wiki
*# a/s, [[Cairbre Cuanach]]
*# a/s, [[Condere mac Echach]]
*# n/d, [[Fiachu mac Fir Febhe]]
*# n/d, [[Folloman mac Conchobair]]
*# n/d, [[Friuch]]
*# n/d, [[Goll mac Carbada]]
*#* [[Nechtan Scéne]]

==Céim 2 - Scéalta Miotaseolaíochta==
* Gramadach
** Tuiseal Ginideach
** na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha
* Leathnaigh eile nach bhfuil fós an sna teimpléidí reatha
* Scéalta Miotaseolaíochta: [[Cessair]], [[Partholón]], [[Nemed]], [[Fir Bolg]]; [[Fomhóraigh]]; (Tuatha Dé Danann agus Clann Mhíle í gcéim 3)
** [[Tuan mac Cairill]], [[Neimheadh]], [[Fiacha mac Delbaíth]], [[Mac Cuill]], [[Mac Gréine]], [[Cichol Gricenchos]], [[Fintán mac Bóchra]], [[Dealgnaid]], [[Bóinn (bandia)]], [[Ealcmhar]], [[Cethlenn]], [[Conand]], [[Elatha]], [[Tethra]], [[Glas Ghaibhneann]]
* Leathanaigh eile:
** [[Leabhar Bhaile an Mhóta]], [[Tomhaidhm]]
* Bunachar: tagairtí ISoS, CELT, CODECS srl

==Céim 3 - Tuatha Dé Danann, Clann Mhíle==
* Gramadach (arís)
** Tuiseal Ginideach
** na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha
* [[Tuatha Dé Danann]]
** [[Éber Finn]] &amp;rarr; [[Éibhear Fionn]], [[Érimón]] &amp;rarr; [[Éiremhón]] &amp;rarr; [[Éireamhón]], [[Badb]] &amp;rarr; [[Badhbh (bandia)]], [[Bres]], [[Aislinge Oenguso]], [[Ábartach]], [[Abhean]], [[Áed]], [[Airmed]], [[Anu]], [[Aobh]], [[Aoi]], [[Aoife (iníon Bhodhbh Dheirg)]], [[Bec]], [[Bodb Derg]], [[Brea]], [[Brian (miotaseolaíocht)]], [[Caer Ibormeith]], [[Cermait]], [[Creidhne]], [[Dian Cécht]], [[Ethal]], [[Ecne]], [[Fionnuala]], [[Goibhniu]], [[Iuchar]], [[Iucharba]], [[Ler]], [[Luchtaine]], [[Miach]], [[Neit]], [[Uaithne]]

* [[Clann Mhíle]]
** [[Goídel Glas]], [[Fénius Farsaid]], [[Scota]], [[Amergin Glúingel]], [[Bilé]], [[Donn]], [[Muimne, Luigne agus Laigne]], [[Ér, Orba, Ferón agus Fergna]], [[Íriel Fáid]], [[Ethriel]], [[Conmáel]], [[Tigernmas]]

* Eile
** [[Biróg]], [[Immram Brain]] ([[Bran mac Feabhail]]), [[Carman]], [[Crobh Dearg]], [[Crom Cruach]], [[Cailleach]], [[Ceithre Sheod]]

==Céim 4 - Ard-Ríthe==
* [[Ard-Ríthe na hÉireann]]
** [[Eochaid Étgudach]], [[Cearmna Finn]], [[Sobhairce]], [[Eochaid Faebar Glas]], [[Fiacha Labhrainne]], [[Eochaid Mumu]], [[Óengus Olmucaid]], [[Énna Airgdech]], [[Rothechtaid mac Main]] (I), [[Sétna Airt]] (I), [[Fíachu Fínscothach]], [[Muinemón]], [[Faildergdóid]], [[Ollom Fódla]], [[Fínnachta]], [[Slánoll]], [[Géde Ollgothach]], [[Fíachu Findoilches]], [[Berngal]], [[Ailill mac Slánuill]], [[Sírna Sáeglach]], [[Rothechtaid Rotha]], [[Elim Olfínechta]], [[Gíallchad]], [[Art Imlech]], [[Nuadu Finn Fáil]], [[Bres Rí]], [[Eochaid Apthach]], [[Finn mac Blatha]], [[Sétna Innarraid]] (II), [[Siomón Brecc]],  [[Dui Finn]], [[Muiredach Bolgrach]], [[Énna Derg]], [[Lugaid Íardonn]], [[Sírlám]], [[Eochaid Uairches]], [[Eochaid Fíadmuine]], [[Conaing Begeclach]], [[Lugaid Lámderg]], [[Art mac Lugdach]], [[Fíachu Tolgrach]], [[Ailill Finn]], [[Eochaid mac Ailella]], [[Airgetmar]], [[Dui Ladgrach]], [[Lugaid Laigde]], [[Áed Ruad, Díthorba agus Cimbáeth]] ([[Áed Rúad]] ([[Áed Ruad]]), [[Díthorba]], [[Cimbáeth]]), [[Rechtaid Rígderg]], [[Úgaine Mór]], [[Bodbchad]], [[Lóegaire Lorc]], [[Cobthach Cóel Breg]], [[Labraid Loingsech]], [[Meilge Molbthach]], [[Mog Corb]], [[Óengus Ollom]], [[Irereo]], [[Fer Corb]], [[Connla Cáem]], [[Ailill Caisfiaclach]] ([[Ailill]]*), [[Adamair]], [[Eochaid Ailtlethan]], [[Fergus Fortamail]], [[Óengus Tuirmech Temrach]], [[Conall Collamrach]], [[Nia Segamain]], [[Énna Aignech]], [[Crimthann Coscrach]], [[Rudraige mac Sithrigi]] (III), [[Finnat Már]], [[Bresal Bó-Díbad]], [[Conchobar Abradruad]], [[Crimthann Nia Náir]], [[Cairbre Cinnchait]], [[Feradach Finnfechtnach]], [[Fíatach Finn]], [[Fíachu Finnolach]], [[Elim mac Conrach]], [[Túathal Techtmar]], [[Mal mac Rochride]], [[Fedlimid Rechtmar]], [[Cathair Mór]], [[Conn Cétchathach]], [[Conaire Cóem]], [[Art mac Cuinn]], [[Lugaid mac Con]] ([[Lughaidh]]*), [[Fergus Dubdétach]], [[Cormac mac Airt]], [[Eochaid Gonnat]] ([[Eochaidh]]*), [[Cairbre Lifechair]], [[Fothad Cairpthech]], [[Fothad Airgthech]], [[Fíachu Sroiptine]], [[Colla Uais]], [[Muiredach Tirech]], [[Cáelbad]], [[Eochaid Mugmedon]], [[Crimthann mac Fidaig]] ([[Criofan]]*), [[Níall Noígíallach]] &amp;larr; [[[[Niall Noígíallach]]]], [[Nath Í mac Fiachrach]], [[Lóegaire mac Néill]]

==Céim 5 - ABCDEí==
* [[Annála na hÉireann]], [[Banseanchas]], [[Cóir Anmann]],  [[Dinnseanchas]], [[Echtra]] ([[Eachtra]]) agus [[Immram]] ([[Iomramh]]), [[Echtra Condla]], [[Echtra Fergusa maic Léti]], [[Eachtra Neara]], [[Sanas Cormaic]]

==Céim 6 - An Fhiannaíocht==
* [[An Fhiannaíocht]], Na [[Fianna]]

Daoine
* [[Creidne]], [[Finn Eces]], [[Finn mac Cumaill]] &amp;larr; [[Fionn mac Cumhaill]], [[Oisín]], [[Diarmuid Ua Duibne]], [[Gráinne (miotaseolaíocht)|Gráinne]], [[Niamh Chinn Óir]], [[Bodhmall]], [[Muireann]], [[Plúr na mBan]], [[Sadb]] &amp;rarr; [[Sadhbh]], [[Caílte mac Rónáin]], [[Conán mac Lia]], [[Conán mac Morna]], [[Cumall]], [[Goll mac Morna]], [[Liath Luachra]], [[Oscar mac Oisín]]

Scéalta ar fáil
* [[Agallamh Beag]], [[Agallamh na Seanórach]], [[Bruidhean Chaorthainn]], [[Cath Finntrágha]], [[Cath Gabhra]], [[Eachtra Bhodaigh an Chóta Lachtna]], [[Fianshruth]], [[Fionn agus Gráinne]], [[Macgnímartha Finn]], [[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]]

Scéalta nach bhfuil ar fáil ar wikipediae
* [[Bruidhean Chéise Corainn]], [[Bruidhean Bheag na hAlmhaine]], [[Bruidhean Eochaidh Bhig Dheirg]]
# [[Eachtra Iollainn Iolchrothaigh Mhic Ríogh na hEasbáinne]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Eachtra_Iollainn_Iolchrothaigh_Mhic_Ríogh_na_hEasbáinne en]''')
# [[Eachtra an Ghiolla Dheacair]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Eachtra_an_Ghiolla_Dheacair en]''')
# [[Eachtra Lomnachtáin]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Eachtra_Lomnachtáin en]''')
#* [[Fotha Catha Cnucha]]
# [[Tóraíocht Taise Taoibhghile]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Tóraíocht_Taise_Taoibhghile en]''')
# [[Tóraíocht Shaidhbhe Iníne Eoghain Óig]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Tóraíocht_Shaidhbhe_Iníne_Eoghain_Óig en]''')
#* [[Nessa Ní Shéaghdha]], [[Máirín Ní Mhuiríosa]]

==Céim 7 - Scéalaíocht na Ríthe==
* [[Ard-Ríthe na hÉireann]] ''thuas, céim 4'', [[Baile in Scáil]], [[Baile Chuinn Chétchathaig]] (scrios: [https://ga.wikipedia.org/wiki/Baile_Chuinn_Cétchathaigh?redirect=no Baile_Chuinn_Cétchathaigh], [https://ga.wikipedia.org/wiki/Baile_Chuinn_Cétchathaig?redirect=no Baile_Chuinn_Cétchathaig]), [[Sadb ingen Chuinn]]

==Céim 8 - Lámhscríbhinní==
* [[Teimpléad:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]]
** [[Leabhar Gabhála na hÉireann]]
*# [[Leabhar Fhear Maí]]
** [[Leabhar na gCeart]], Oidheadh Chlainne x 3: [[Oidheadh Chlainne Lir|... Lir]] ([[Clann Lir]]), [[Oidheadh Chlainne Tuireann|... Tuireann]], [[Oidheadh Chlainne Uisnigh|... Uisnigh]]

==Céim 9 - Aithbhreithniú==
* Glan / Cuir le roinnt leathnach
** [[Aengus]] &amp;rarr; [[Aonghas]], [[Áine]], [[Badb]] &amp;rarr; [[Badhbh (bandia)]], [[Breogán]], [[Brigit]], [[Cormac mac Airt]], [[Daghdha]], [[Enbarr]], [[An Fhiannaíocht]],  [[Fionn mac Cumhaill]], [[Grian (bandia)]], [[Lugh]], [[Níall Noígíallach]], [[Niamh Chinn Óir]], [[Oisín]]
* Leathanaigh eile:
** ''[[Úsáideoir:Marcas.oduinn/List of Irish mythological figures]]''
** [[Miotaseolaíocht na nGael]], [[Na Scéalta Miotaseolaíochta]], [[An Rúraíocht]], [[An Fhiannaíocht]], [[Scéalaíocht na Ríthe]]

==Céim 10 - feabhsú na Gaeilge==
* [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Cruthaithe|Cruthaithe]]
* Gramadach (arís eile)
** Tuiseal Ginideach
** na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha

=Bliain 2, 2019 - 2020=
== Feabhsú na Gaeilge (2) ==
* Tuiseal ginideach
** Mo chuid airgid ''vs.'' Mo chuid den airgead
** Séimhithe
* na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha
* Ainmneacha Sean &amp;rarr; Meán &amp;rarr; Nua-Ghaeilge
** Eisceachtaí: [[Aengus]], [[Brigit]] (''vs.'' [[Naomh Bríd]]), [[Daghda]] nó [[Daghdha]] (ní *Dea-dhia), [[Lugh]] (ní [[Lú]])

==Tagairtí==
* Bunachar: tagairtí ISoS, CELT, CODECS, WikiData
* LGÉ, ACM, FFÉ go Gaeilge (go háirithe i leathanaigh na nArd-Ríthe)

==Ath-bhreithniú==
* [[Ceasair]], [[Parthalán]], [[Neimheadh]], [[Fir Bholg]]
* [[Sláine mac Deala]]... [[Eochaid mac Eirc]]

==Catagóirí==
* [[:Catagóir:Dreamanna na hÉireann]], [[:Catagóir:Éarainn]], [[:Catagóir:Ulaid]], [[:Catagóir:Eoghanachta]], [[:Catagóir:Ríthe na Teamhrach]]

==Ogham, [[Aibítir]]==
* [[Ogham]], [[:Catagóir:Ogham]], [[Auraicept na n-Éces]], [[Bríatharogam]]=[[Briatharogham]], [[De Dúilib Feda na Forfid]], [[In Lebor Ogaim]]=[[An Leabhar Oghaim]], [[Inscríbhinní Oghaim]]
* [[:Teimpléad:Litreacha Oghaim]], [[beith (ogham)|beith]]*, [[luis (ogham)|luis]], [[fearn (ogham)|fearn]], [[sail (ogham)|sail]], [[nion (ogham)|nion]] | [[uath (ogham)|uath]], [[dair (ogham)|dair]], [[tinne (ogham)|tinne]], [[coll (ogham)|coll]], [[ceirt (ogham)|ceirt]] | [[muin (ogham)|muin]], [[gort (ogham)|gort]], [[nGéadal (ogham)|nGéadal]]*, [[straif (ogham)|straif]], [[ruis (ogham)|ruis]] | [[ailm (ogham)|ailm]], [[onn (ogham)|onn]], [[úr (ogham)|úr]], [[eadhadh (ogham)|eadhadh]], [[iodhadh (ogham)|iodhadh]] | [[Forfeda]], ''[[Ébad (ogham)|Ébad]]-a, [[Oir (ogham)|Oir]]-a, [[Uillenn (ogham)|Uillenn]]-a,'' [[Iphín (ogham)|Iphín]]=[[Ifín (ogham)|Ifín]], ''[[Emancholl (ogham)|Emancholl]]-s'', [[Peith (ogham)|Peith]]
* [[:Catagóir:Inscríbhinní Oghaim]], [[CIIC 2]]=[[Cloch Oghaim Chluain Muirís]], [[CIIC 10]]=[[Cloch Oghaim Bhréisteach]], [[CCIC 11]]=[[Ráth na Dromainne]], [[CIIC 38]]=[[Cloch Oghaim Bhaile Mhuadáin]], [[CIIC 47]]=[[Cloch Oghaim Cháisleán tSíomoin]], [[CIIC 50]]&lt;[[Ráth Chrois Uaithne]], [[CIIC 57]]–58=[[Clocha Oghaim Phlácais]], [[CIIC 66]]=[[Cloch Oghaim Bhéal an Churraigh Bháin]], [[CIIC 145]]=[[Cloch Oghaim Airghleanna]], [[CIIC 155]]-163=[[Clocha Oghaim Bhaile an tSagairt]], [[CIIC 170]]&lt;[[Teampall Mhanachain]], [[CIIC 187]]&lt;[[Cill Maoilchéadair]], [[CIIC 193]]&lt;[[Mám an Óraigh]], [[CIIC 197]]–203=[[Clocha Oghaim Dhún Lóich]], [[CIIC 206]]–213=[[Clocha Oghaim Chill Chuallachta Thoir]], [[CIIC 220]]=&lt;strike&gt;[[Cloch Oghaim Dhoire Fhíonáin]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Cloch Oghaim Dhoire Fhíonáin Beag]], [[CIIC 230]]&lt;[[Clochán Cárthainn]], [[CIIC 241]]=[[Clocha Oghaim Dhún Lóich]], [[CIIC 246]]=&lt;strike&gt;[[Chlocha Oghaim Aird Chánachta]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Clocha Oghaim Aird Chánachta]], [[CIIC 266]]-267=&lt;strike&gt;[[Clochanna Oghaim Chill Tíre]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Clocha Oghaim Chill Tíre]], [[CIIC 272]]-281&lt;[[Uaimh agus Clocha Oghaim Dhrom Lócháin]], CICC iii=[[Cloch Oghaim Bhaile an Bhúlaeraigh Thuaidh]], CIIC iii=[[Cloch Oghaim Dhún gCoimín]], CIIC iii&lt;[[Caiseal Imileá an Bhóthair]], CIIC iii=[[Clocha Oghaim Tulaigh Garráin]], CIIC iii&lt;&lt;strike&gt;[[Bhaile Uí Bhaoithín]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Baile Uí Bhaoithín]], CIIC iii&lt;&lt;strike&gt;[[Teampall Ráth Theas]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Teampall Ráth Teas]]

==Dreamanna==
{|
|- valign=top
|| [[Íomhá:Ptolemy's Ireland.png|mion|100px|Léarscáil Tolamaes]]
|| [[Íomhá:Ireland early peoples and politics.gif|mion|100px|Luath-dhreamanna]]
|| [[Íomhá: Ireland900.svg|mion|100px|Éire 900]]
|| [[Íomhá:Www.wesleyjohnston.com-users-ireland-maps-historical-map1014.gif|thumb|100px|Éire 1014]]
|| [[Íomhá:www.wesleyjohnston.com-users-ireland-maps-historical-map1300.gif|mion|100px|[[Tiarnas na hÉireann]], 1300]]
|| [[Íomhá:Ireland 1450.png|mion|100px|Éire 1450]]
|| [[Íomhá:IrelandBaronies1899Map.png|mion|105px|Barúntachtaí 1899]]

|- valign=top
|| [[Íomhá: Ireland900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Munster-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Osraige-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Leinster-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Mide-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Connacht-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Breifne-900.svg|mion|100px]]
|- valign=top
|| [[Íomhá:UlsterDioceseKingdoms.png|mion|100px]]
|| [[Íomhá:NorthernUiNeill.png|mion|100px]]
|}

===Luath-dhreamanna===
* [[Prótastair Éireann]]&lt;[[Stair na hÉireann]], [[Periplus Massiliach]], [[Ora Maritima]], [[Almagest]]- ([[Úsáideoir:Ériugena|ÉG]]), [[Geografaíocht (Tolamaes)]]-, [[Scotti]], [[Attacotti]]-, [[Breatain (logainm)]], [[:Teimpléad:Éire Tholamaes]]
* Connacht: [[Auteini]]=[[Uaithni]], [[Fir Ol nEchmacht]], [[Nagnatae]], [[Nagnata]]; Laigin: [[Brigantes (Éire)]], [[Cauci]], [[Coriondi]], [[Domnu]], [[Fir Domnann]], [[Gailióin]], &lt;strike&gt;[[Manapi]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Manapii]]; Mide: [[Eblani]]=[[Ebdani]]=[[Blanii]], [[Eblana]]; Muma: [[Gangani]]=[[Concani]], [[Iverni]], [[Uellabori]], [[Uodiae]]=[[Usdiae]]; Uladh:  [[Darini]], [[Erdini]], [[Uennicnii]]
* Eile: [[Belgae]], [[Scotia]]-, [[Gleann Scoithín]], [[Albion]]-, [[Caledonia]]-, [[Damnonii]], [[Dumnonii]], [[Hibernia]]-
* Le dáileadh: [[Indech]], [[Octriallach]], 
* [[Ríochtaí Éireann]], [[Cúigí na hÉireann]]
* [[Dáire Doimthech]], [[Lugaid Loígde]] (Lugaid mac Con), [[Ríthe Éireann]], [[Flaith]], [[Tigerna]]=[[Tiarna]], [[Liosta Ríthe na hÉireann]], [[Ard-Ríthe na hÉireann]]-, [[Rí na Teamhrach]]=[[Ríthe na Teamhrach]], [[Coirpre mac Néill]]=[[Cairbre mac Néill]]-, [[Ailill Molt]], [[Lugaid mac Lóegairi]]=[[Lughaidh mac Laoghaire]], [[Ríocht na Mumhan]],  [[Rí na Mumhan]]=[[Ríthe na Mumhan]], [[Rí na Deasmhumhan]]=[[Ríthe na Deasmhumhan]], [[Rí na Tuadhmhumhan]]=[[Ríthe na Tuadhmhumhan]], [[Rí na hIarmhumhan]]=[[Ríthe na hIarmhumhan]], [[Rí na hUrmhumhan]]=[[Ríthe na hUrmhumhan]],  [[Liosta Ríthe Uladh]] &amp;rarr; [[Rí na nUladh]]=[[Ríthe na nUladh]], [[An Dubhaltach Mac Fhirbhisigh]] &amp;rarr; [[Dubhaltach Mac Firbhisigh]], [[Ríocht na Mí]], [[Rí na Mí]]=[[Ríthe na Mí]], [[Airgíalla]]=[[Oirialla]], &lt;strike&gt;[[Ríthe an Oiriall]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Ríthe na nOiriall]]=[[Ríthe Oiriall]], [[Bréifne]], [[Ríthe na Bréifne]], [[Ríthe na Laighean]], [[Ríthe an Osraí]], [[Tiarnas na hÉireann]]-, [[Túathal mac Cormaic]]=[[Túathal Máelgarb]]=[[Tuathal Maolgharbh]], [[Diarmait mac Cerbaill]]=[[Diarmaid mac Cearbhaill]]-, [[Domnall Ilchelgach]]=[[Domnall mac Muirchertaig]]=[[Domhnall mac Muircheartaigh]], [[Forggus mac Muirchertaig]]=[[Fearghas Mac Muircheartaigh]], [[Eochaid mac Domnaill]]=[[Eochaidh mac Domhnaill]], [[Báetán mac Muirchertaig]]=[[Baotán mac Muircheartaigh]], [[Ainmuire mac Sétnai]]=[[Ainmhire mac Seanna]], [[Báetán mac Ninnedo]]=[[Baotán mac Nínneadha]], [[Áed mac Ainmuirech]]=[[Aodh mac Ainmhireach]], [[Áed Sláine]]=[[Aodh Sláine]], [[Colmán Rímid]]=[[Colmán Ríomhaí]]=[[Colmán mac Báetáin]]=[[Colmán mac Baotáin]], [[Áed Uaridnach]]=[[Aodh Fuariodhnach]], [[Máel Coba mac Áedo]]=[[Maol Cobha mac Aodha]], [[Suibne Menn]]=[[Suibhne Meann]], [[Domnall mac Áedo]]=[[Domhnall mac Aodha]] 

{{Éire Tholamaes}}


Féach ''[http://sites.rootsweb.com/~irlkik/ihm/ire000.htm IHM]'':
{|class = wikitable
! width=10% | Dream
! width=10% | Treibh
! width=10% | As
! width=10% | Am
! width=20% | [[Leabhar Gabhála na hÉireann|LGÉ]]
! width=40% | Dál/Corca/Clann
|- valign=top
|| [[Cruithne]] || [[Priteni]] || Breatain || 8u - 5ú RC || [[Fomhóraigh]]? || [[Dál nAraidi]], [[Uí Echach Cobo|Uí Eachach Cobha]], ''[[Loígis]]'', [[Soghain]]
|- valign=top
|| [[Éarainn]] || [[Belgae]] || Breatain || 5ú - 3ú RC || [[Fir Bholg]] || ''Ulaid'' (Dál Riada, Dál Fiatach), [[Corca Laidhe]], [[Múscraí]], [[Corca Dhuibhne]], [[Corca Bhaiscinn]], [[Uí Mhaine]], [[Conmhaicne]]
|- valign=top
|| [[Laigin]] || || Armorica || 3ú - 1ú RC || [[Tuatha Dé Danann]]? || [[Fir Domnann]], [[Gailióin]]; [[Uí Fhailí]], ''[[Uí Bairrche]]'', [[Uí Eineachghlais]]; [[Gailenga]]?
|- valign=top
|| [[Gaeil]] || [[Míl Easpáine]] || Gall || 2ú - 1ú RC || [[Féine]] || [[Eoghanachta]], [[Connachta]]
|}

===Breá===
* [[Brega]]=[[Breá]]

===Bréifne===
* [[Ríthe Bhréifne]]

===Ciannachta===
* [[Ciannachta]], [[Ciannachta Glen Geimin]]=[[Ciannacht Ghleann Geimhin]], [[Síl nÁedo Sláine]]=[[Síol Aodha Sláine]], [[Gailenga]]

===Iverni===
* =[[Érainn]]=[[Éarainn]], [[Dáire]], [[Darini]], [[Dáirine]], [[Corcu Loígde]]=[[Corca Laidhe]], [[Corc mac Luigthig]]=[[Conall Corc]], [[Dáire Doimthech]]*, [[Lugaid Loígde]]~[[Lugaid Laigdech]], [[Íar mac Dedad]], [[Óengus Bolg]]=[[Aonghas Boilg]], [[Aimend]]=[[Aimeann]], [[Deda mac Sin]]&lt;[[Cland Dedad]], [[Dál gCais]]-, [[Dáire mac Dedad]], [[Síl Conairi]]=[[Síol Chonaire]], [[Cairpre]], [[Mairtine]], [[Múscraige]]=[[Múscraí]], [[Corcu Duibne]]=[[Corca Dhuibhne]], [[Corcu Baiscinn]]=[[Corca Bhaiscinn]], [[Dáire Cerbba]]=[[Dáire Cearba]], [[Uí Liatháin]], [[Uí Fidgenti]]=[[Uí Fiodhghinte]]

===''Laigin''===
* [[Laigin]], [[Uí Failgi]]=[[Uí Fhailí]], [[Failge Berraide]]=[[xxx]], [[Fothairt]], [[Dál Cormaic]]-, [[Énnae Cennsalach]], [[Crimthann mac Énnai]]=[[Criomhthann mac Éanna]], [[Augaire mac Ailella]]=[[Agaire mac Ailealla]]?, ([[Diarmait Mac Murchada]]=[[Diarmaid Mac Murchadha]]), [[Domhnall Caomhánach]], [[Art Óg mac Murchadha Caomhánach]]
* [[Uí Chinnsealaigh]], [[Áed mac Colggen]]=[[Aodh mac Colgan]] 

{{Navbox
 | name = Laigin
 | title = [[Laigin]]
 | state = {{{state|}}}
 | listclass = hlist

 | group1 = Kindreds and septs
 | list1 = {{Navbox|child

   | group1 = Dál Niad Cuirp
   | list1 = [[Uí Máil]]&amp;nbsp;• [[Uí Dúnlainge]]&amp;nbsp;• [[Uí Ceinnselaig]]&amp;nbsp;• [[Uí Failge]]&amp;nbsp;• [[Uí Bairrche]]&amp;nbsp;• [[Uí Enechglaiss]]&amp;nbsp;• Uí Crimthainn Áin&lt;!-- {{Navbox|child

     | group1 = [[Uí Máil]]
     | list1 = O'Tighe&amp;nbsp;* [[O'Kelly]]

     | group2 = [[Uí Dúnlainge]]
     | list2 = Fitzdermot&amp;nbsp;* [[O'Toole family|O'Toole]]&amp;nbsp;* [[O'Byrne family|O'Byrne]]&amp;nbsp;* [[Cosgrave|O'Cosgrave]]

     | group3 = [[Uí Cheinnselaig]]
     | list3 = [[MacMurrough dynasty|MacMurrough Kavanagh]]&amp;nbsp;* [[Kinsella]]&amp;nbsp;* [[Kehoe]]&amp;nbsp;* [[Finneran|O'Finneran]]&amp;nbsp;* [[Murphy|O'Murphy]]&amp;nbsp;* [[O'Garvey]]&amp;nbsp;* [[Hartley (surname)|O'Hartley]]&amp;nbsp;* [[O'Ryan]]&amp;nbsp;* [[Morrow (surname)|Morrow]]

     | group4 = [[Uí Failghe]]
     | list4 = [[O'Connor Faly]]&amp;nbsp;* [[O'Dunne]]&amp;nbsp;* [[O'Dempsey]]&amp;nbsp;* [[Kavanagh (surname)|Kavanagh]]&amp;nbsp;* [[Branagh]]&amp;nbsp;* [[Fitzpatrick (surname)|MacGilpatrick (Fitzpatrick)]]&amp;nbsp;* [[O'Dwyer (surname)|O'Dwyer]]&amp;nbsp;* [[O'Holohan]]&amp;nbsp;* [[O'Hennessy]]

     | group5 = [[Uí Bairrche]]
     | list5 = [[MacGorman]]&amp;nbsp;* [[Kearney (disambiguation)|Kearney]]&amp;nbsp;* [[Tracy (name)|Tracy]]&amp;nbsp;* [[Hughes (disambiguation)|Hughes]]&amp;nbsp;* [[Mooney]]&amp;nbsp;* [[Carney (surname)|Carney]]

     | group6 = [[Uí Enechglaiss]]
     | list6 = ''O'Feary

     | group7 = Uí Crimthainn Áin
     | list7 = ''O'Duff
   }}--&gt;

   | group2 = Dál Cairpre Arad
   | list2 = O'Kealy

   | group3 = [[Dál Messin Corb]]
   | list3 = [[Uí Garrchon]]

 }}

 | group2 = Daoine
 | list2 = [[Úgaine Mór]]&amp;nbsp;• [[Lóegaire Lorc]]&amp;nbsp;• [[Labraid Loingsech]]&amp;nbsp;• [[Óengus Ollom]]&amp;nbsp;• [[Fergus Fortamail]]&amp;nbsp;• [[Crimthann Coscrach]]&amp;nbsp;• [[Nuadu Necht]]&amp;nbsp;• [[Cumall|Cumhall]]&amp;nbsp;• [[Fionn mac Cumhaill]]&amp;nbsp;• [[Oisín]]&amp;nbsp;• [[Oscar mac Oisín|Oscar]]&amp;nbsp;• [[Conchobar Abradruad]]&amp;nbsp;• [[Cathair Mór]]&amp;nbsp;• [[Énnae Cennsalach]]&amp;nbsp;• [[Crimthann mac Énnai]]&amp;nbsp;• [[Áed mac Colggen]]&amp;nbsp;• [[Augaire mac Ailella]]&amp;nbsp;• [[Máel Mórda mac Murchada]]&amp;nbsp;• [[Diarmait Mac Murchada]]&amp;nbsp;• [[Art Óg mac Murchadha Caomhánach]]&amp;nbsp;• [[Fiach Mac Aodha Ó Broin]]

 | group3 = Aiteanna
 | list3 = [[An Nás]]&amp;nbsp;• [[Mullach Maistean]]&amp;nbsp;• [[Cnoc Liamhna]]

 | group4 = Cathanna
 | list4 = [[Cath Cheann Fuait|Ceann Fuait]]&amp;nbsp;• [[Cath Ghleann Máma|Gleann Máma]]&amp;nbsp;• [[Cath Chluain Tarbh|Cluain Tarbh]]&amp;nbsp;• [[Cath na Móna Móire|Móin Mhór]]&amp;nbsp;• [[Cath Ros Mhic Thriúin|Ros Mhic Thriúin]]&amp;nbsp;• [[Cath Ghleann Molúra|Gleann Molúra]]

 | group5 = Altanna gaolmhara
 | list5 = [[Gaeil]]&amp;nbsp;• [[Míl Espáine]]&amp;nbsp;• [[Érimón]]&amp;nbsp;• [[Scéalta Miotaseolaíochta]]&amp;nbsp;• [[An Fhiannaíocht]]&amp;nbsp;• [[Dinnseanchas]]&amp;nbsp;• [[Leabhar Laighneach]]&amp;nbsp;• [[Ríthe na Laighean]]&lt;!--&amp;nbsp;• [[O'Rahilly's historical model]]&amp;nbsp;• [[Gaelic nobility of Ireland]]&amp;nbsp;• ''[[Follow Me up to Carlow]]''--&gt;

}}

===Mumha===
* [[Iarmumu]]=[[Iarmuman]]=[[Iarmhumha]]=[[Iarmhumhain]]=[[Iarumhain]], [[Tuadmumu]]=[[Tuadhmhumha]]=[[Tuadhmhumhain]]=[[Tuamhain]], [[Deasmumu]]=[[Deasmhumha]]=[[Deasmhumhain]]=[[Deasumhain]]-, [[Urmumu]]=[[Urmhumha]]=[[Urumhain]]
* [[Éoganachta]]=[[Eoghanachta]], [[Mug Nuadat]]=[[Mogh Nuadhad]], [[Ailill Aulom]], [[Lugaid mac Con]], [[Mac Con]], [[Éogan Mór]]=[[Eógan Mór]]=[[Eoghan Mór]], [[Fiachu Muillethan]], [[Éile]], [[Eoghanacht Chaisil]], [[Eoghanacht Ghleanndamhnach]], [[Eoghanacht Áine]], [[Eoghanacht Locha Léin]], [[Eoghanacht Raithlinn]], [[Eoghanacht Oirthir Cliach]], [[Eóganacht Ninussa]], [[Mathghamhain]], [[Deirgtine]], [[Fiachu Muillethan]], [[Ailill Flann Bec]]=[[Ailill Flann Beag]], &lt;strike&gt;[[Feidlimid mac Cremthanin]]&lt;/strike&gt;=[[Fedelmid mac Cremthainn]]=[[Feidlimid mac Crimthainn]]=[[Feilimí mac Criomhthainn]], [[Mór Mumhan]], [[Óengus mac Nad Froích]], [[Feidlimid mac Óengusa]]=[[Feilimí mac Aonghasa]], [[Fíngen mac Áedo Duib]]=[[Finghin mac Aodha Dhuibh]], [[Eochaid mac Óengusa]]=[[Eochaidh mac Aonghasa]], [[Crimthann Srem mac Echado]]=[[Criomhthann Sreamh mac Eochada]], [[Áed Bennán mac Crimthainn]]=[[Aodh Beanmán mac Criomhthainn]], [[Nad Froích mac Cuirc]]=[[Nadh Fraoigh mac Coirc]], [[Bressal mac Ailello Thassaig]]=[[Bressal mac Ailello]]=[[Breasal mac Ailealla]], [[Angias]]=[[Angas]], [[Faílbe Flann mac Áedo Duib]]=[[Failbhe Flann mac Aodha Dhuibh]], [[Cathal mac Finguine]]

{{Mumhain}}

===Oirialla===
* [[Ríthe Oiriall]]
# Dallán Forgaill
# [[xxx]]=[[Rossa Buí Mac Mathúna]] &amp;larr; [[:en:Rossa Buide Mac Mathúna]]
#* [[Uí Tuirtri]]=[[Uí Thoirtre]], [[Donnchad Ua Cerbaill]]=[[Donnchadh Ó Cearbhaill]]

===Osraí===
* [[Dál Birn]], [[Óengus Osrithe]]=[[Aonghas Osraithe]], [[Lóegaire Birn Búadach]]=[[Laoghaire Birn Buach]]

===''Ulaid'' / Cruithne===
* [[Ulaid]] (FFÉ: Oll-sháith), [[Clanna Rudraige]], [[Dál Riata]]=[[Dál Riada]]-, [[Dál Fiatach]], [[Cruthin]]=[[Cruithne]], Conall Anglonnach, [[Conaille Muirtheimne]], [[Dál mBuinne]], [[Erc Dhál Riada]], [[Loarn mac Eirc]]&amp;rarr;[[Cenél Loairn]]=[[Cineál Loairn]], [[Aonghas mac Eirc]]&amp;rarr;[[Cenél nÓengusa]]=[[Cineál Aonghasa]], [[Adomnán]]=[[Adhamhnán]]=[[Naomh Adhamhnán]], [[Senchus Fer n-Alban]]=[[Seanchas Fear Alban]], [[Duan Albanach]], [[Muirchertach mac Muiredaig]]=[[Muircheartach mac Muireadaigh]]-, [[Fergus Mór]]=[[Fearghas Mór]], [[Domangart Réti]]=[[Domhanghart Réite]], [[Gabrán mac Domangairt]]=[[Gabhrán mac Domhanghairt]]&amp;rarr;[[Cenél nGabráin]]=[[Cineál Gabhráin]], [[Comgall mac Domangairt]]=[[Comhghall mac Domhanghairt]]&gt;[[Cenél Comgaill]]=[[Cineál Comhghaill]], [[Eilne]], [[Loígis]], [[Sogain]]=[[Soghain]], [[Senchineoil]]=[[Seanchineál]], [[Uí Blathmaic]], [[Uí Echach Arda]], [[Conmhaícne]]=[[Conmhaicne]], [[Ciarraige]]=[[Ciarraí]], [[Corco Mruad]]=[[Corca Mrua]], [[Vita tripartita Sancti Patricii]]-, [[Dál nAraidi]]=[[Dál Araí]], [[Ríthe Dáil Araidi]]=[[Ríthe Dhál Araí]], [[Dál nAraidi Mag Line]]=[[Dál Araí Mhaigh Line]], [[Dál nAraidi in Tuaiscirt]]=[[Dál Araí an Tuaiscirt]], [[Uí Echach Cobo]]=[[Uíbh Eachach Cobha]], [[Uí Erca Céin]], [[Leath Cathail]]=[[Leath Chathail]], [[Tipraiti Tireach]]=[[Tiobraid Tíreach]], [[Ríthe na nUladh]], [[Muiredach Muinderg]]=[[Muireadhach Muindearg]], [[Eochaid mac Muiredaig Muinderg]]=[[Eochaidh mac Muireadhaigh Mhuindeirg]], [[Cairell mac Muiredaig Muinderg]]=[[Caireall mac Muireadhaigh Mhuindeirg]], [[Demmán mac Cairill]]=[[Deamán mac Cairill]], [[Báetán mac Cairill]]=[[Baotán mac Cairill]], [[Áed Dub mac Suibni]]=[[Aodh Dubh mac Suibne]], [[Eochaid mac Condlai]]=[[Eochaidh mac Connla]], [[Fergnae mac Oengusso Ibdaig]]=[[Feargna mac Aonghasa Iobhdaigh]], [[Fíachnae mac Báetáin]]=[[Fiachna mac Baotáin]], [[Fiachra Cáech]]=[[Fiachra Caoch]], [[Fiachnae mac Demmáin]]=[[Fiachna mac Deamáin]], [[Connad Cerr]]=[[Connadh Cearr]], [[Dúnchad mac Fiachnai]]=[[Dúnchadh mac Fiachna]], [[Máel Cobo mac Fiachnai]]=[[Maol Cobha mac Fiachna]], [[Blathmac mac Máele Cobo]]=[[Blathmac mac Maoil Chobha]], [[Congal Cennfota mac Dúnchada]]=[[Congal Ceannfhada mac Dúnchadha]], [[Mongán mac Fiachnai]]=[[Mongán mac Fiachna]], [[Bécc Bairrche mac Blathmaic]]=[[Béic Bairrche mac Blathmhaic]], [[Áedán mac Gabráin]]=[[Aodhán mac Gabhráin]], [[Congal Cáech]]=[[Conghal Caoch]]

{{Navbox
 | name = Ulaid
 | title = [[Ulaid]]
 | state = {{{state|}}}

 | group1 = Finte agus clanna
 | list1 = {{Navbox|child

          | group1 = [[Dál nAraidi]]
          | list1  = [[Uí Echach Cobo|Uí Eachach Cobha]]&amp;nbsp;* ''[[Loígis]]''&amp;nbsp;* [[Soghain]] &lt;!--{{Navbox|child

     | group1 = [[Uí Echach Cobo]]
     | list1 = [[MacGowan]]&amp;nbsp;* [[Magennis]]&amp;nbsp;* [[McCartan]]&amp;nbsp;* [[Lynch (surname)|Lynch]]

     | group2 = [[Loígis]]
     | list2 = [[Moore (surname)|O'More]]&amp;nbsp;* [[O'Kelly]]&amp;nbsp;* O'Deevy&amp;nbsp;* O'Doran&amp;nbsp;* O'Lalor&amp;nbsp;* [[O'Dowling]]&amp;nbsp;* [[McEvoy|MacEvoy]]&amp;nbsp;* [[Bergin|O'Bergin]]&amp;nbsp;* O'Mulcahy

     | group3 = [[Soghain]]
     | list3 = O'Manning&amp;nbsp;* [[Mac an Bhaird|MacWard]]&amp;nbsp;* O'Scurry&amp;nbsp;* [[Lennon|O'Lennon]]&amp;nbsp;* MacCashin&amp;nbsp;* [[Gilly]]&amp;nbsp;* MacGing

   }}--&gt;
          | group2 = [[Conmhaícne]]
          | list2  = Conmhaícne Mara&amp;nbsp;* Conmaicne Magh Réin&amp;nbsp;* Conmaicne Cuile Toladh&amp;nbsp;* Conmaicne Mide &lt;!--{{Navbox|child

     | group1 = [[Conmhaícne Mara]]
     | list1 = O'Kealy&amp;nbsp;* MacConneely&amp;nbsp;* O'Devaney&amp;nbsp;* O'Cloherty&amp;nbsp;* [[Folan|MacFolan]]

     | group2 = Conmaicne&lt;br/&gt;Magh Réin&lt;br&gt;
     | list2 = MacRannall&amp;nbsp;* MacDorcy&amp;nbsp;* O'Mulvey&amp;nbsp;* [[O'Farrell]]&amp;nbsp;* O'Beglin&amp;nbsp;* [[Borden (surname)|Borden]]&amp;nbsp;* [[Hallissey|O'Hallissy]]&amp;nbsp;* O'Murry&amp;nbsp;* O'Curneen&amp;nbsp;* O'Mulooly&amp;nbsp;* MacMullock&amp;nbsp;* O'Doonan&amp;nbsp;* O'Kearon&amp;nbsp;* MacCoogan&amp;nbsp;* [[Gaynor|MacGaynor]]&amp;nbsp;* [[Quinn|O'Quinn]]&amp;nbsp;* MacShaffrey&amp;nbsp;* [[Connick|MacConnick]]&amp;nbsp;* [[Keegan|O'Keegan]]&amp;nbsp;* MacLeavy&amp;nbsp;* MacMorrow&amp;nbsp;* [[MacShane]]&amp;nbsp;* O'Sullahan&amp;nbsp;* [[O'Tormey]]

     | group3 = Conmaicne &lt;br&gt;Cuile Toladh
     | list3 = O'Tolleran&amp;nbsp;* O'Colleran&amp;nbsp;* O'Moran&amp;nbsp;* [[Martin (surname)|Martin]]

     | group4 = Conmaicne Mide
     | list4 = MacRourke&amp;nbsp;* O'Breen&amp;nbsp;* O'Toler

   }}--&gt;

          | group3 = ''[[Ciarraige]]''
          | list3  = &amp;nbsp;&lt;!--[[Ó Céirín|O'Kieran (Kearns)]]&amp;nbsp;* [[O'Conor Kerry]]&amp;nbsp;* [[O'Murtagh]]&amp;nbsp;* O'Neide--&gt;

          | group4 = [[Corco Mruad]]
          | list4  = &amp;nbsp;&lt;!--[[Ó Conchubhair Corcomroe|O'Conor Corcomroe]]&amp;nbsp;* [[Uí Lochlainn|O'Loughlin]]&amp;nbsp;* [[O'Flaherty]]&amp;nbsp;* O'Deely&amp;nbsp;* [[O'Drennan]]&amp;nbsp;* O'Melody&amp;nbsp;* MacCurtin&amp;nbsp;* [[O'Davoren]]--&gt;
}}
 | group2 = Pearsana
 | list2 = [[Cermna Finn]]&amp;nbsp;* [[Sobairce]]&amp;nbsp;* [[Ollom Fódla]]&amp;nbsp;* [[Fínnachta]]&amp;nbsp;* [[Slánoll]]&amp;nbsp;* [[Géde Ollgothach]]&amp;nbsp;* [[Fíachu Findoilches]]&amp;nbsp;* [[Berngal]]&amp;nbsp;* [[Ailill mac Slánuill]]&amp;nbsp;* [[Finn mac Blatha]]&amp;nbsp;* [[Sírlám]]&amp;nbsp;* [[Airgetmar]]&amp;nbsp;* [[Áed Ruad, Díthorba agus Cimbáeth]]&amp;nbsp;* [[Macha]]&amp;nbsp;* [[Rudraige mac Sithrigi]]&amp;nbsp;* [[Congal Cláiringnech]]&amp;nbsp;* [[Bresal Bó-Díbad]]&amp;nbsp;* [[Fachtna Fáthach]]&amp;nbsp;* [[Conchobar mac Nessa]]&amp;nbsp;* [[Fergus mac Róich]]&amp;nbsp;* [[Fedelm Noíchrothach]]&amp;nbsp;* [[Deichtine]]&amp;nbsp;* [[Cúscraid]]&amp;nbsp;* [[Cormac Cond Longas]]&amp;nbsp;* [[Findchóem]]&amp;nbsp;* [[Amergin mac Eccit]]&amp;nbsp;* [[Conall Cernach]]&amp;nbsp;* [[Mal mac Rochride]]&amp;nbsp;* [[Tipraiti Tireach]]&amp;nbsp;* [[Fiacha Araidhe]]&amp;nbsp;* [[Cáelbad]]&amp;nbsp;* [[Fiachnae mac Báetáin]]&amp;nbsp;* [[Congal Cáech]]&amp;nbsp;* [[Fergus mac Áedáin]]&amp;nbsp;* [[Máel Bressail mac Ailillo]]&amp;nbsp;* [[Mac Creiche]]

 | group3 = Litríocht
 | list3 = ''[[Scéla Conchobair]]''&amp;nbsp;* ''[[Táin Bó Cúailnge]]''&amp;nbsp;* ''[[Compert Con Culainn]]''&amp;nbsp;* ''[[Scéal Muc Mhic Dhathó]]''&amp;nbsp;* ''[[Mesca Ulad]]''&amp;nbsp;* ''[[Annála Uladh]]''

 | group4 = Áiteanna
 | list4 = [[Eamhain Mhacha]]&amp;nbsp;* [[Teamhair]]&amp;nbsp;* [[Ros na Rí]]

 | group5 = Críocha
 | list5 = [[Airrther]]&amp;nbsp;* [[Bairrche]]&amp;nbsp;* [[Cineál Fhaghartaigh]]&amp;nbsp;* [[Conaille Muirtheimne]]&amp;nbsp;* [[Cruithne]]&amp;nbsp;* [[Uí Echach Cobo|Cobha]]&amp;nbsp;* [[Dál Fiatach]]&amp;nbsp;* [[Dál mBuinne]]&amp;nbsp;* [[Dál nAraidi]]&amp;nbsp;* [[Dál nAraidi in Tuaiscirt]]&amp;nbsp;* [[Dál nAraidi Mag Line]]&amp;nbsp;* [[Dál Riada]]&amp;nbsp;* [[An Duifrian]]&amp;nbsp;* [[Eilne]]&amp;nbsp;* [[Latharna]]&amp;nbsp;* [[Leath Cathail]]&amp;nbsp;* [[Na hArda]]&amp;nbsp;* [[Semne]]&amp;nbsp;* [[Uí Blathmaic]]&amp;nbsp;* [[Uí Dercco Céin]]

 | group6 = Altanna gaolmhara
 | list6 = [[Clanna Rudraige]]&amp;nbsp;* [[Craobh Rua]]&amp;nbsp;* [[Cú Chulainn]]&amp;nbsp;* [[Uoluntii]]&amp;nbsp;* [[Geografaíocht (Tolamaes)]]&amp;nbsp;* [[Rúraíocht]]&amp;nbsp;* [[Ríthe na nUladh]]&amp;nbsp;* [[Ríthe Dáil Araidi]]&amp;nbsp;* [[Gaeil]]&amp;nbsp;* [[Míl Espáine]]&amp;nbsp;* 
}}
{{navbox
|name  = Kings of Dál Riata
|title = [[List of Kings of Dál Riata|Kings of Dál Riata]]
|state = {{{state|autocollapse}}}
|listclass = hlist

|list1 =
* [[Fergus Mór|Fergus&amp;nbsp;Mór]]
* [[Domangart Réti|Domangart&amp;nbsp;Réti]]
* [[Comgall mac Domangairt|Comgall]]
* [[Gabrán mac Domangairt|Gabrán]]
* [[Conall mac Comgaill|Conall]]
* [[Áedán mac Gabráin|Áedán]]
* [[Eochaid Buide|Eochaid&amp;nbsp;Buide]]
* [[Connad Cerr|Connad&amp;nbsp;Cerr]]
* [[Domnall Brecc|Domnall&amp;nbsp;Brecc]]
* [[Ferchar mac Connaid|Ferchar]]
* [[Conall Crandomna|Conall&amp;nbsp;Crandomna]]
* [[Dúnchad mac Conaing|Dúnchad]]
* [[Domangart mac Domnaill|Domangart]]
* [[Máel Dúin mac Conaill|Máel&amp;nbsp;Dúin]]
* [[Domnall Donn|Domnall&amp;nbsp;Donn]]
* [[Ferchar Fota|Ferchar&amp;nbsp;Fota]]
* [[Eochaid mac Domangairt|Eochaid&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Domangairt]]
* [[Ainbcellach mac Ferchair|Ainbcellach]]
* [[Fiannamail ua Dúnchado|Fiannamail]]
* [[Selbach mac Ferchair|Selbach]]
* [[Dúnchad Bec|Dúnchad&amp;nbsp;Bec]]
* [[Dúngal mac Selbaig|Dúngal]]
* [[Eochaid mac Echdach|Eochaid&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Echdach]]
* [[Muiredach mac Ainbcellaig|Muiredach]]
* [[Eógan mac Muiredaig|Eógan]]
* Interregnum
* [[Áed Find|Áed&amp;nbsp;Find]]
* [[Fergus mac Echdach|Fergus]]
* [[Donncoirce]]
* Interregnum?
* [[Conall mac Taidg|Conall&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Taidg]]
* [[Conall mac Áedáin|Conall&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Áedáin]]
* [[Domnall mac Caustantín|Domnall]]
* [[Áed mac Boanta|Áed&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Boanta]]
}}

===Eile===
# ''via'' [https://books.google.ie/books?id=XhZtDwAAQBAJ&amp;pg=PA139&amp;lpg=PA139&amp;dq=Fir+Ol+nEchmacht&amp;source=bl&amp;ots=6Qd9jwIFix&amp;sig=ACfU3U1c4bcDTv3wZGSQRXYbA_I7VG5WMA&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjC_9yr8rnhAhXYQxUIHay6Ax8Q6AEwB3oECAIQAQ#v=onepage&amp;q=Fir%20Ol%20nEchmacht&amp;f=false Everything about Ireland]:
#* [[Conmaicne]]=[[Conmhaicne]]
## srl...
# ''via'' [http://sites.rootsweb.com/~irlkik/ihm/munster.htm irlkik/ihm/munster], ''22 stipendiary princes of Muma were the Kings of ...
#* Dál Cais - [[Dál gCais]]
## Gabhrán - [[Gabhrán (dream)]]
##* Eoghanacht (when not King of Cashel) - [[Eoghanachta]]
## Deise - [[Déisi]]
##* Ui Liathain - [[Uí Liatháin]], Raithleann - [[Eoghanacht Raithlinn]], Muscraighe - [[Múscraige]], Dairfhine - [[Dáirine]]
## Dairfhine of the mt. - [[xxx]]
##* L. Léin - [[Eoghanacht Locha Léin]], Ciarraighe Lúachra - [[Ciarraige]] Lúachra, Corca Bhaiscinn and Léim na Con  - [[Corca Bhaiscinn]], Ui Chonaill Gabhra - [[Uí Chonaill Gabhra]]&lt;[[Uí Fidgenti]], Ui Chairbre - [[Uí Chairbre Aobha]]&lt;[[Uí Fidgenti]], Cliu - Cliú, [[Eoghanacht Airthir Cliach]], Uaithne - [[Uaithne (dream)]], Eile - [[Éile]], Glenn Amhnach - [[Eoghanacht Ghleanndamhnach]], Corcu Luigde - [[Corca Laidhe]], Corcu Duibne - [[Corca Dhuibhne]]
## Boirenn - [[Boirenn]]
## Sechtmodh - [[Sechtmodh]]

==Scéal-liosta ó de.wiki==
* [[Aided Cheit maic Mágach]], [[Aided Cheltchair maic Uthechair]], [[Aided Chonchobuir]]=[[Anbhás Chonchúir]], [[Aided Chon Culainn]]=[[Anbhás Chú Chulainn]], [[Aided Loegairi Buadaig]], [[Airne Fingein]], [[Baile Binnbérlach mac Buain]], [[Bóramha]], [[Cath Étair]]=[[Cath Éadair]], [[Cath Finntrágha]], [[Cath Maige Mucrama]], [[Compert Conchobuir]]=[[Coimpeart Chonchúir]], [[De chophur in da muccida]], [[Echtrae Nerai]], [[Immacallam in dá Thuarad]], [[Macgnímrada Con Culainn]], [[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]], [[Esnada Tige Buchet]], [[Orgain Denna Ríg]]=[[Argain Dinn Rí]]

Daoine:
* [[Achtan]], [[Adnae mac Uthidir]], [[Eithne Tháebfhota]]=[[Eithne Thaobhfhada]], [[Ferchertne]], [[Lugaid Lága]], [[Mes Gegra]]+[[Mesgegra]]=[[Meas Geagra]],  [[Néde]]-[[Neidhe]], [[Tadhg mac Céin]]

==Dlí, nós, aicme==
** [[Áes dána]]=[[Aos dána]],  [[Alltar]], [[Emain Ablach]]=[[Eamhain Abhlach]], [[Mag Mell]]=[[Magh Meall]]
# [[Mag Muirthemne]]
#* [[Tech Duinn]]=[[Teach Doinn]], [[Tír na nÓg]], [[Uí Bhreasail]], [[Aithech fortha]], [[Ánradh]]-s, [[Bard]]*
# [[Bean ní]]
#* [[Breithem]]-s, [[Bretha Crólige]], [[Bruiden]]-[[Bruíon]], [[Briugu]]-[[Brughaidh]], [[Cana]]-s, [[Clí]]-s, [[Craobh Airgid]], [[Críth gablach]], [[Curadhmhír]], [[Díchetal do chennaib]]-s=[[dícheadal do cheannaibh]]?,  [[Féth fíada]], [[Fáith]] (Vates), [[Filid]], [[Fír flathemon]], [[Gáu flathemon]], [[Geis]], [[Glám dícenn]]=[[Glámh dícheann]]=[[Glámh dígeann]], [[Imbas forosnai]], [[Lóg n-enech]], [[Ollam Érenn]]=[[Ollamh Éireann]]*
# [[Seanchaí]]
# [[Sluaigh sí]]
#* [[Tarbfeis]]-[[Tarbhfheis]], [[Teinm laída]]-s=[[Seinm laoidhte]]?, [[Trícha cét]]=[[Tríocha céad]], [[Túath]]=[[Tuath]]

==Suíomhanna==
* [[Corpus of Electronic Texts]]

==Lámhscríbhinní / Annála==
* [[Betham 154]]=[[ARÉ 23 N 10]], [[Leabhar Leasa Mhóir]]=[[Leabhar Mhic Cárthaigh Riabhaigh]], [[Leabhar Ua Maine]]=[[Leabhar Uí Mhaine]] &amp;larr; [[:en:Leabhar Ua Maine]], [[Egerton 88]] &amp;larr; [[:en:British Library, MS Egerton 88]], [[Egerton 90]]&lt;[[Leabhar Uí Mhaine#Ábhar ar iarraidh]], [[Egerton 1782]] &amp;larr; [[:en:British Library, MS Egerton 1782]], [[Leabhar an Iarla Bháin]]=[[Laud 610]], [[Rawlinson B 502]] &amp;larr; [[:en:Bodleian Library, MS Rawlinson B 502]], [[Rawlinson B 512]], Síolta: [[An Leabhar Breac]], [[Liber Flavus Fergusiorum]], [[Gníomhais Thuamhan]] (dlí), ''[[Bodleian Library]]'', ''[[British Library]]''
* [[Saltair Caisil]], [[Annála Tiarnaigh]], [[Chronicon Scotorum]]=[[Chronicum Scotorum]], [[Croinic na hÉireann]], [[Annála Mhainistir na Búille]], [[Annála Easpacha na hÉireann]], [[Annála Chluain Mhic Nóis]], [[Annála Connacht]], [[Annála Mhainistir an Dubhuisce]], [[Leabhar Oiris]],  [[Annála an Aonaigh]], [[Leabhar Mhic Cárthaigh]], [[Annála Inis Faithlinn as Áth Cliath]]?, [[Annála Gearra Thír Chonaill]], [[Annála Gearra Laighean]], [[Memoranda Gadelica]], [[Annála Gearra as Proibhinse Ard Macha]], [[Mír Annál Éireannach]]?

==Deirdre et al==
* [[Deirdre]]
** [[Naoise]]
*# [[Longes Mac n-Uislenn]] + [[Longes mac nUislenn]] + [[Oidheadh Chlainne Uisnigh]]
** [[Ealbha]], [[Anbhás Chú Chulainn]], [[Liath Macha]], [[Cridenbél]], [[Calatin]]-[[Cailitin]], [[Lao]]=[[Lao mac Rianghabhra]]=[[Láeg mac Riangabra]], [[Cloch an Fhir Mhóir]], [[Cairbre mac Eithne]]

==Teangacha==
* [[Próit-Ind-Eorpais]] &lt;&gt; [[Na teangacha Ind-Eorpacha]]
* [[Prótai-Cheiltis]] &lt;&gt; [[Teangacha Ceilteacha]]
* [[Gaeilge Chianach]] ~ [[An Ghaeilge Ársa]]
* [[Sean-Ghaeilge]]
* [[Meán-Ghaeilge]]
* [[Gaeilge Chlasaiceach]]
* [[Gaeilge]]
* [[Gaeilge na hAlban]]
* [[Gaeilge Mhanann]]
* [[An Bhreatnais]], [[Breatnais]]
* [[An Bhriotáinis]], [[Briotáinis]]

==Eile==
* [[Aos Sí]], [[Miotaseolaíocht na nGael]], [[Lámhscríbhinn Ghleann Masain]]-[[Lámhscríbhinn Ghleann Masáin]]
# [[Leipreachán]] &amp;larr; [[:en:Leprechaun]]
* [[Na Cruithnigh]], [[Cernunnos]], [[Annála Inis Faithlinn]], [[Sé Aois an Domhain]] (''uath-imdhealú''), [[Sex Aetates Mundi]] (''síol''), [[Sex Aetates Mundi (Gaelach)]] (''síol''), [[Nuadha]], [[Noínden Ulad]], [[Indech]], [[Octriallach]]

= Bliain 3, 2020 - 2021 =
* [[Dartraige]]=[[Dartraí (tuath)]], [[Masraige]]=[[Masraí]]

== Feabhsú na Gaeilge (3) ==
Mar is gnách... féach thuas.

== Féineachas ==
* [[Audacht Morainn]], [[Bechbretha]], [[Bretha Crólige]], [[Bretha Nemed Déidenach]], [[Cáin Adomnáin]], [[Críth gablach]], ''[[De duodecim abusivis saeculi]]'', [[Derbfine]]=[[Dearbhfhine]], [[Fír flathemon]], [[Fortúatha]]=[[Forthuatha]], [[Gáu flathemon]], [[Gúbretha Caratniad]], [[Lóg n-enech]], [[Senchas Már]]=[[Seanchas Mór]], [[Tánaisteacht]], [[Tecosca Cormaic]]=[[Teagasc Chormaic]], [[Uraicecht na Ríar]]=[[Bunleabhar na Riar]], [[Uraicecht Becc]]=[[Bunleabhar Beag]], [[Éraic]]=[[Éiric]]

== Bréifne ==
* [[Ríthe Bhréifne]], [[Bréifne Thoir]]-, [[Bréifne Thiar]]-, [[Tigernán Ua Ruairc]]=[[Tighearnán Ua Ruairc]]-

==Laigin==
* [[Bran Becc mac Murchado]]=[[Bran Beag mac Murchadha]], [[Bran Mut mac Conaill]]=[[Bran Buta mac Conaill]], [[Fáelán mac Colmáin]]=[[Faolán mac Colmáin]], [[Rónán mac Colmáin]], [[Brandub mac Echach]]=[[Bran Dubh mac Eochach]], [[Cellach Cualann]]=[[Ceallach Chualann]], [[Fiannamail mac Maoil Tuile]]=[[Fiannamail mac Máele Tuile]], [[Áed Dibchine]]=[[Aodh Dibhchine]], [[Áed Dub mac Colmáin]]=[[Aodh Dubh mac Colmáin]], [[Crimthann mac Áedo]]=[[Criomhthann mac Aodha]], [[Murchad mac Brain Mut]], [[Dúnchad mac Murchado]]=[[Dúnchadh mac Murchadha]], [[Fáelán mac Murchado]]=[[Faolán mac Murchadha]], [[Muiredach mac Murchado]]=[[Muireadhach mac Murchadha]], [[Cellach mac Dúnchada]]=[[Ceallach mac Dúnchadha]], [[Ruaidrí mac Fáeláin]]=[[Ruairí mac Faoláin]], [[Bran Ardchenn]]=[[Bran Ardcheann]], [[Fínsnechta Cethardec]]=[[Fíonsneachta Ceathairdheach]], [[Muiredach mac Brain Ardchinn]]=[[Muireadhach mac Brain Ardchinn]], [[Muiredach mac Ruadrach]]=[[Muireadhach mac Ruairí]], [[Cellach mac Brain]]=[[Ceallach mac Brain]], [[Bran mac Fáeláin]]=[[Bran mac Faoláin]], [[Lorcán mac Cellaig]]=[[Lorcán mac Ceallaigh]], [[Túathal mac Máele-Brigte]]=[[Tuathal mac Maoilbhríde]], &lt;strike&gt;[[Ruarc mac Bran]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Ruarc mac Brain]], [[Muirecán mac Diarmata]]=[[Muireacán mac Diarmada]], [[Dúnlaing mac Muiredaig]]=[[Dúnlaing mac Muireadhaigh]], [[Ailill mac Dúnlainge]], [[Domnall mac Muirecáin]]=[[Domhnall mac Muireacáin]], [[Muiredach mac Brain]]=[[Muireadhach mac Brain]], [[Crundmáel Erbuilc]]=[[Crannmhaol Anbholg]], [[Cerball mac Muirecáin]]=[[Cearbhall mac Muireacáin]], [[Fáelán mac Muiredach]]=[[Fáelán mac Muiredaig]]=[[Faolán mac Muireadhaigh]], [[Lorcán mac Fáeláin]]=[[Lorcán mac Faoláin]], [[Túathal mac Úgaire]]=[[Tuathal mac Aughaire]], [[Cellach mac Fáeláin]]=[[Ceallach mac Faoláin]], [[Úgaire mac Túathail]]=[[Aughaire mac Tuathail]], [[Domnall Cláen]]=[[Domhnall Claon mac Lorcáin]], [[Donnchad mac Domnall Claen]]?=[[Donnchad mac Domnaill Cláin]], ([[Máel Mórda mac Murchada]])=[[Maol Mórdha mac Murchadha]], [[Dúnlaing mac Túathail]]=[[Dúnlaing mac Tuathail]], [[Donncuan mac Dúnlainge]]=[[Donnchuan mac Dúnlainge]], [[Augaire mac Dúnlainge]]=[[Aughaire mac Dúnlainge]], [[Donnchad mac Dúnlainge]]=[[Donnchadh mac Dúnlainge]], [[Murchad mac Dúnlainge]]=[[Murchadh mac Dúnlainge]], [[Murchad mac Diarmata]]=[[Murchadh mac Diarmada]], [[Domhnall mac Murchadha (uathimdhealú)]]*, [[Domnall mac Murchada meic Diarmata]]≠[[Domhnall mac Murchadha]], [[Donnchad mac Domnaill Remair]]=[[Donnchadh mac Domhnaill Ramhair]], [[Énna mac Diarmata]]=[[Éanna mac Diarmada]], &lt;strike&gt;[[Diarmait mac Énna]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Diarmait mac Énnai]]=[[Diarmaid mac Éanna]], [[Donnchad mac Murchada]]=[[Donnchadh mac Murchadha]], [[Diarmait mac Énna meic Murchada]]=[[Diarmaid mac Éanna mhic Mhurchadha]], [[Énna mac Donnchada meic Murchada]]=[[Énna Mac Murchada]]=[[Éanna mac Donnchadha mhic Mhurchadha]]=[[Éanna Mac Murchadha]], &lt;strike&gt;[[Bran Fionn mac Máelmórda]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Bróen mac Máelmórda]]=[[Braon mac Maoilmhórdha]], &lt;strike&gt;[[Murchad mac Brain Fionn]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Murchad mac Finn]]=[[Murchadh mac Fionn]]

==Uí Chinnsealaigh==
* [[Bran ua Máele Dúin]]=[[Bran ó Maoil Dúin]], [[Cú Chongelt mac Con Mella]]=[[Cú Chongheilt mac Con Mealla]], [[Echu mac Muiredaig]]=[[Eochadh mac Muireadaigh]], [[Eterscél mac Áeda]]=[[Eidirscéal mac Aodha]]?, [[Laidcnén mac Con Mella]]=[[Laoghcheann mac Con Mealla]], [[Sechnassach mac Colggen]]=[[Seachnasach mac Colgan]],  [[Crundmáel Bolg Luatha]]=[[Crannmhaol xxx Luatha]], [[Bran Ua Máele Dúin]] &amp;#x2192; [[Bran ua Máele Dúin]]=[[Bran ó Maoil Dúin]], [[Élothach mac Fáelchon]]=[[Éalathach mac Faolcháin]], [[Donngal mac Laidcnén]]=[[Donnghal mac Laoghchinn]], [[Dub Calgaid mac Laidcnén]]=[[Dubh Cealgadh mac Laoghchinn]], [[Cennselach mac Brain]]=[[Cinnsealach mac Brain]], [[Cairpre mac Laidcnén]]=[[Cairbre mac Laoghchinn]], [[Cellach Tosach mac Donngaile]]=[[Ceallach Tosach mac Donnghaile]], [[Cathal mac Dúnlainge]]

== Uí Fhailí ==
* [[Uí Failge]]=[[Uí Failghe]]=[[Uí Fhailí]], [[Ríthe Uí Fhailí]], [[Failge Berraide]], [[Bruidge mac Nath Í]]=[[Bruí mac Nath Í]], [[Áed Rón mac Cathail]]=[[Aodh Rón mac Cathail]], [[Ailill mac Áedo Róin]]=[[Ailill mac Aodha Róin]], [[Cillíne mac Forannáin]], [[Fland Dá Chongal]]=[[Flann ó Congaile]], [[Forbassach Ua Congaile]]=[[Forbasach ó Congaile]], [[Ailill Corrach mac Flainn]], [[Flaithnia mac Flainn]], [[Cummascach mac Flainn]]=[[Cumascach mac Flainn]], [[Cináed mac Flainn]]=[[Cionaoth mac Flainn]], [[Mugrón mac Flainn]]=[[Mughrón mac Flainn]], [[Domnall mac Flaíthnia]]=[[Domhnall mac Flaíthnia]], [[Óengus mac Mugróin]]=[[Aonghas mac Mughróin]], [[Flaíthnia mac Cináeda]]=[[Flaithnia mac Cionaoith]], [[Cináed mac Mugróin]]=[[Cionaoth mac Mughróin]]

==Mumha==
* [[Saltair Caisil]]=[[Saltair Chaisil]]

* [[Coirpre Cromm mac Crimthainn]]=[[Cairbre Crom mac Criomhthainn]], [[Feidlimid mac Coirpri Chruimm]]=[[Feilimí mac Cairbre Chroim]], [[Fergus Scandal mac Crimthainn]]=[[Fearghas Scannal mac Criomhthainn]], [[Feidlimid mac Tigernaig]]=[[Feilimí mac Tiarnaigh]], [[Amalgaid mac Éndai]]=[[Amhalghaidh mac Éanna]], [[Garbán mac Éndai]]=[[Garbhán mac Éanna]], [[Cathal mac Áedo]]=[[Cathal mac Aodha]], [[Cúán mac Amalgado]]=[[Cúán mac Amhalghadha]], [[Máenach mac Fíngin]]=[[Maonach mac Finghin]], [[Cathal Cú-cen-máthair]]=[[Cathal Cú-gan-mháthair]], [[Colgú mac Faílbe Flaind]]=[[Colgú mac Failbhe Flainn]], [[Finguine mac Cathail]]=[[Finghin mac Cathail]], [[Ailill mac Cathail]], [[Cormac mac Ailello]]=[[Cormac mac Ailealla]], [[Eterscél mac Máele Umai]]=[[Eidirscéal mac Maoil Umha]], [[Cathussach mac Eterscélai]]=[[Cathasach mac Eidirscéil]], [[Máel Dúin mac Áedo]]=[[Maol Dúin mac Aodha]], [[Ólchobar mac Duib-Indrecht]]=[[Ólchúr mac Duibh-Ixxx]], [[Ólchobar mac Flainn]]=[[Ólchúr mac Flainn]], [[Artrí mac Cathail]]=[[Airtrí mac Cathail]], [[Tnúthgal mac Artrach]]=[[xxx]], [[Tnúthgal mac Donngaile]]=[[Tnúthghal mac Donnghaile]], [[Feidlimid mac Cremthainn]]=[[Fedelmid mac Cremthainn]]=[[Feilimí mac Criomhthainn]], [[Ólchobar mac Cináeda]]=[[Ólchúr mac Cxxx]], [[Áilgenán mac Donngaile]]=[[Áilgeanán mac Donnghaile]], [[Máel Gualae mac Donngaile]]=[[Maol Guala mac Donnghaile]], [[Cenn Fáelad hua Mugthigirn]]=[[Ceann Faoladh Ó Macthiarna]], [[Dúnchad mac Duib-dá-Bairenn]]=[[Dúnchadh mac Duibh-dá-Bhoireann]], [[Dub Lachtna mac Máele Gualae]]=[[Dubh Lachtna mac Maoil Gualainne]], [[Finguine Cenn nGécan mac Loégairi]]=[[Finghin Ceann Géagán mac Laoghaire]], [[Cormac mac Cuilennáin]]=[[Cormac mac Cuileannáin]], [[Flaithbertach mac Inmainén]]=[[Flaithbheartach mac Ionúin]], [[Lorcán mac Coinlígáin]]=[[Lorcán mac Coinlíogáin]], [[Cellachán Caisil]]=[[Ceallachán Chaisil]], [[Máel Fathardaig mac Flainn]]=[[Maol Fathardaigh mac Flainn]]-, [[Dub-dá-Bairenn mac Domnaill]]=[[Dubh-dá-Bhoireann mac Domhnaill]], [[Fer Gráid mac Cléirig]]=[[Fear Grá mac Cléirigh]], [[Donnchad mac Cellacháin]]=[[Donnchadh mac Ceallacháin]], [[Máel Muad mac Brain|Maol Muadh mac Brain]], [[Íomhar Luimnigh]]-, [[Mathgamain mac Cennétig]]=[[Mathúin mac Cinnéide]], [[Diarmait Ua Briain]]=[[Diarmaid Ó Briain]], [[Muirchertach Ua Briain]]=[[Muircheartach Ua Briain]]-, [[Cormac Mac Carthaigh]]=[[Cormac Mac Cárthaigh]], [[Conchobar Ua Briain]]=[[Conchúr Ó Briain]], &lt;strike&gt;[[Toirdhealbhach mac Diarmada Ua Bhriain]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Toirdhelbach mac Diarmata Ua Briain]]=[[Toirdhealbhach mac Diarmada Ó Briain]], [[Domnall Mór Ua Briain]]=[[Domhnall Mór Ó Briain]], [[Dúngal mac Máel Fothardaig Ua Donnchada]]=[[Dúnghal mac Maoil Fhothardaigh Ó Donnchadha]], Murchad mac Donnchada, [[Brian mac Murchada Ua Briain]]=[[Brian mac Murchadha Ó Briain]]

== Iarmhumha ==
* [[Coirpre Luachra mac Cuirc]]=[[Cairbre Luachra mac Coirc]], [[Dauí Iarlaithe mac Maithni]]=[[]], [[Máel Dúin mac Áedo Bennán]]=[[Maol Dúin mac Aodha Beannáin]], [[Congal mac Máele Dúin]]=[[Congal mac Maoil Dúin]]

== Oirialla ==
* [[Gofraid mac Fergusa]]=[[Gofraidh mac Fearghasa]]-, [[Donnchad Ua Cerbaill]]=[[Donnchadh Ó Cearbhaill]]

==Osraí==
* [[Osraige]]=[[Osraí]], [[Cerball mac Dúnlainge]]=[[Cearbhall mac Dúnlainge]], [[Anmchad mac Con Cherca]]=[[Anmchadh mac Con Chearca]], [[Forbasach mac Ailella]]=[[Forbasach mac Ailealla]], [[Tóim Snáma mac Flainn]]=[[Tuaim Snámha mac Flainn]], [[Cellach mac Fáelchair]]=[[Ceallach mac Faolchair]], [[Dúngal mac Cellaig]]=[[Dúnghal mac Ceallaigh]], [[Donnchad mac Gilla Pátraic]]=[[Donnchadh mac Giolla Phádraig]] (1), [[Gilla Pátraic mac Donnchada]]=[[Giolla Phádraig mac Donnchadha]], [[Fáelchar Ua Máele Ódrain]]=[[Faolchar ó Maoil Ódrain]], [[Cú Cherca mac Fáeláin]]=[[Cú Chearca mac Faoláin]], [[Ailill mac Fáeláin]]=[[Ailill mac Faoláin]], [[Fáelán mac Forbasaig]]=[[Faolán mac Forbasaigh]], [[Fergal mac Anmchada]]=[[Fearghal mac Anmchadha]], [[Dúngal mac Fergaile]]=[[Dúnghal mac Fearghaile]], [[Riacán mac Dúnlainge]]=[[Riagán mac Dúnlainge]], [[Diarmait mac Cerbaill (rí Osraí)]]=[[Diarmaid mac Cearbhaill (rí Osraí)]], [[Cellach mac Cerbaill]]=[[Ceallach mac Cearbhaill]]

== Uí Néill ==
* [[Uí Néill]]
** [[Uí Néill an Tuaiscirt]]
*** [[Aileach]], [[Ríthe Ailigh]]
*** [[Cenél Conaill]]=[[Cineál Chonaill]]
*** [[Cenél nEógain]]=[[Cineál Eoghain]]
**** [[Ó Néill]]
** [[Uí Néill an Deiscirt]]
*** [[Ríthe Bhreá]]
**** [[Síol Aodha Sláine]]
**** [[Cnóbha]]
**** [[Loch Gabhair]]
*** [[Ríocht na Mí]]
**** [[Ríthe na Mí]]
*** [[Tethba]]=[[Tethbae]]=[[Txxx]]
**** [[Cenél Coirpri]]
**** [[Cenél Maini]]
*** [[Ríthe Uisnigh]]
**** [[Clann Cholmáin]]
***** [[Clann Cholmáin Bhig]]
***** [[Clann Cholmáin Mhóir]]
**** [[Ríthe Fhir Chúl Bhreá]]

== Uí Néill an Deiscirt ==
=== [[Ríthe Bhreá]] ===
* [[Conall Laeg Breg]] mac Aodha Sláine=[[Conall Laogh Bhreá]] mac Aodha Sláine, [[Congal mac Áedo Sláine]]=[[Conghal mac Aodha Sláine]], [[Ailill Cruitire]] mac Aodha Sláine, [[Conaing Cuirre]] mac Congaile=[[Conaing Coirre]] mac Conghaile, [[Congalach mac Conaing Cuirre]]=[[Conghalach mac Conaing Choirre]], [[Írgalach mac Conaing]]=[[Irgalach mac Conaing]] Cuirre=[[Iorghalach mac Conaing]] Choirre, [[Amalgaid mac Congalaig]]=[[Amhalaidh mac Conghalaigh]], [[Conall Grant]]=[[Conall Grant mac Cernaig]]=[[Conall Grant mac Cearnaigh]], [[Conaing mac Amalgado]]=[[Conaing mac Amhalaí]], [[Indrechtach mac Dungalaig]]=[[Indreachtach mac Dunghalaigh]], [[Dúngal mac Amalgado]]=[[Dúnghal mac Amhalaí]], [[Coirpre mac Fogartaig]]=[[Cairbre mac Fógartaigh]], [[Congalach mac Conaing]]=[[Conghalach mac Conaing]], [[Diarmait mac Conaing]]=[[Diarmaid mac Conaing]], [[Flann mac Congalaig]]=[[Flann mac Conghalaigh]], [[Cernach mac Congalaig]]=[[Cearnach mac Conghalaigh]], [[Cummascach mac Congalaig]]=[[Cumascach mac Conghalaigh]], [[Conaing mac Flainn]], [[Cináed mac Conaing]]=[[]], [[Flann mac Conaing]], [[Niall mac Cernaig Sotal]]=[[Niall mac Cearnaigh Sotal]], [[Maine mac Néill]], [[Cathal mac Néill]], [[Cathal mac Áeda]]=[[Cathal mac Aodha, rí Bhreá]], [[Cernach mac Fogartaig]]=[[Cearnach mac Fógartaigh]], [[Fergus mac Fogartaig]]=[[Fearghas mac Fógartaigh]], [[Niall mac Conaill]], [[Máel Dúin mac Fergusa]]=[[Maol Dúin mac Fearghasa]], [[Fogartach mac Cummascaig]]=[[Fógartach mac Cumascaigh]], [[Cummascach mac Fogartaig]]=[[Cumascach mac Fógartaigh]], [[Ailill mac Fergusa]]=[[Ailill mac Fearghasa]], [[Cernach mac Fergusa]]=[[Cearnach mac Fearghasa]], [[Tigernach mac Fócartai]]=[[Tiarnach mac Fógartaigh]]

=== [[Ríthe na Mí]] ===
* [[Fallomon mac Con Congalt]]=[[Fallamhain mac Con Congheilte]], [[Domnall mac Donnchada Midi]]=[[Domhnall mac Donnchadha na Mí]], [[Muiredach mac Domnaill Midi]]=[[Muireadhach mac Domhnaill na Mí]], [[Máel Ruanaid mac Donnchada Midi]]=[[Maol Rúnaí mac Donnchadha na Mí]], [[Lorcán mac Cathail]], [[Donnchad mac Aedacain]]=[[Donnchadh mac Aodhacáin]]

=== [[Ríthe Uisnigh]] ===
* [[Conall Cremthainne]] mac Néill=[[Conall Criomhthainn]], [[Fiachu mac Néill]]=[[Fiacha mac Néill]], [[Ardgal mac Conaill]]=[[Ardal mac Conaill]], [[Maine mac Cerbaill]]=[[Maine mac Cearbhaill]], ([[Colmán Már mac Diarmato]]= [[Colmán Bec mac Diarmato]])=[[Colmán mac Diarmato]]=[[Colmán mac Diarmada]], [[Suibne mac Colmáin]]=[[Suibhne mac Colmáin]], [[Fergus mac Colmáin]]=[[Fearghas Mac Colmáin]], [[Óengus mac Colmáin]]=[[Aonghas mac Colmáin]], [[Conall Guthbinn]]=[[Conall Guthbinn mac Suibni]]=[[Conall Guthbhinn mac Suibhne]], [[Máel Dóid mac Suibni]]=[[Maol Dxxx mac Suibhne]], [[Diarmait Dian]]=[[Diarmaid Dian]], [[Murchad Midi]]=[[Murchadh na Mí]]

=== Ríthe Fir Chúl Bhreá ===
* [[Áed mac Dlúthaig]]=[[Aodh mac Dlúthaigh]],  [[Flann mac Áedo]]=[[Flann mac Aodha]]

=== Tethba ===
* [[Cenél Coirpri]]/[[Cenél Maini]] &amp;rarr; [[Tethba]]=[[Tethbae]]

== Uí Néill an Tuaiscirt ==
* [[Uí Néill an Tuaiscirt]] &amp;larr; [[Aileach]], [[Ríthe Ailigh]], [[Muiredach mac Eógain]]=[[Muireadhach mac Eoghain]], [[Colcu mac Domnaill]]=[[Colga mac Domhnaill]], [[Máel Fithrich mac Áedo]] Uaridnach=[[Maol Fithrigh mac Aodha]], [[Ernaine mac Fiachnai]]=[[Earnaine mac Fiachna]], [[Urthuile mac Máele Tuile]]-, [[Crundmáel mac Suibni]] Menn=[[Crannmhaol mac Suibhne]], [[Ferg mac Crundmaíl]]=[[Fearg mac Crannmhaoil]], [[Máel Dúin mac Máele Fithrich]]=[[Maol Dúin mac Maoil Fhithrigh]], [[Fland mac Máele Tuile]]=[[Flann mac Maoil Tuile]], [[Máel Dúin mac Áedo Alláin]]=[[Maol Dúin mac Aodha Alláin]], [[Murchad mac Máele Dúin]]=[[Murchadh mac Maoil Dúin]], [[Domnall mac Áeda]]=[[Domhnall mac Aodha (rí Ailigh)]], [[Muirchertach mac Néill]]=[[Muircheartach mac Néill]], [[Flaithbertach Ua Néill]]=[[Flaithbheartach Ó Néill]], [[Domnall Ua Lochlainn]]==[[Domhnall Mac Lochlainn]], [[Niall Mac Lochlainn]], [[Áed in Macáem Tóinlesc]] Ua Néill=[[Aodh an Macaomh Tóinleasc]] mac Muircheartaigh, [[Ríthe Thír Eoghain]], [[Grianán Ailigh#Miotaseolaíocht]], [[Conall Gulban]], [[Cenél Conaill]]=[[Cineál Chonaill]], [[Tír Chonaill]], [[Ríthe Thír Chonaill]], [[Conall Cú mac Áedo]]=[[Conall Cú mac Aodha]], [[Áed Muinderg]] mac Flaithbertaig=[[Aodh Muindearg]], [[Loingsech mac Flaithbertaig]]=[[Loingseach mac Flaithbheartaigh]], [[Murchad mac Flaithbertaig]]=[[Murchadh mac Flaithbheartaigh]], [[Domnall mac Áeda Muindeirg]]=[[Domhnall mac Aodha Mhuindeirg]], [[Eógan mac Néill]]=[[Eoghan mac Néill]], [[Cenél nEógain]]=[[Cineál Eoghain]], [[Tír Eoghain]], [[Ruaidrí ua Canannáin]]

== Ulaid ==
* [[Dál Fiatach]], [[Uí Echach Cobo]], [[Fergus mac Áedáin]]=[[Fearghas mac Aodháin]], [[Cú Chuarán mac Dúngail Eilni]]=[[Cú Chuarán mac Dúnghaile Eilne]], [[Áed Róin mac Bécce Bairrche]]=[[Áed Róin]]=[[Aodh Róin]], [[Cathussach mac Ailello]]=[[Cathasach mac Ailealla]], [[Bressal mac Áedo Róin]]=[[Breasal mac Aodha Róin]], [[Fiachnae mac Áedo Róin]]=[[Fiachna mac Aodha Róin]], [[Tommaltach mac Indrechtaig]]=[[Tomaltach mac Ionrachtaigh]], [[Eochaid mac Fiachnai]]=[[Eochaidh mac Fiachna]], [[Cairell mac Fiachnai]]=[[Caireall mac Fiachna]], [[Máel Bressail mac Ailillo]]=[[Maol Bhreasail mac Ailealla]], [[Muiredach mac Eochada]]=[[Muireadhach mac Eochadha]], [[Matudán mac Muiredaig]]=[[Madadán mac Muireadhaigh]], [[Lethlobar mac Loingsig]]=[[Leathlobhar mac Loingsigh]], [[Cathalán mac Indrechtaig]]=[[Cathalán mac Ionrachtaigh]], [[Ainbíth mac Áedo]]=[[Ainbhioth mac Aodha]], [[Eochocán mac Áedo]]=[[Eochagán mac Aodha]], [[Airemón mac Áedo]]=[[Éireamhón mac Aodha]], [[Fiachnae mac Ainbítha]]=[[Fiachna mac Ainbhith]], [[Bécc mac Airemóin]]=[[Bxxx mac Éireamhóin]],  [[Muiredach mac Eochocáin]]=[[Muireadhach mac Eochagáin]], [[Máel Mocheirge mac Indrechtaig]]=[[Maol Mochéirí mac Ionrachtaigh]], [[Aitíth mac Laigni]]=[[Axxx mac Lxxx]], [[Cenn Etig mac Lethlobair]]=[[Cenn Étig mac Lethlobair]]=[[Ceann Éidigh mac Leathlobhair]], [[Áed mac Eochocáin]]=[[Aodh mac Eochagáin]], &lt;strike&gt;[[Loingsech mac Cenn Étig]]&lt;/strike&gt;=[[Loingsech mac Cinn Étig]], [[Áed mac Loingsig]]=[[Aodh mac Loingsigh]], [[Niall mac Eochada]]=[[Niall mac Eochadha]]


* [[Dál nAraidi]]=[[Dál Araí]], [[Dál nAraidi an Tuaiscirt]]=[[Dál Araí an Tuaiscirt]], [[Uí Echach Cobo]]=[[Uí Eachach Chobha]], [[Eilne]], [[Sárán mac Cóelbad]]=[[Sárán mac Caolbhaidh]], [[Condlae mac Cóelbad]]=[[Connla mac Caolbhaidh]], [[Fíachna Lonn mac Cóelbad]]=[[Fiachna Lonn mac Caolbhaidh]], [[Scandal mac Bécce]]=[[Scannal mac ''Bécce'']], [[Eochaid Iarlaithe mac Lurgain]]=[[Eochaid Iarlaithe]]=[[Eochaidh Iarlaithe]], [[Cathassach mac Lurgain]]=[[Cathasach mac Lorgan]], [[Dúngal Eilni mac Scandail]]=[[Dúnghal Eilne mac Scannail]], [[Cathassach mac Máele Cáich]]=[[Cathasach mac Maoil Chaoich]], [[Ailill mac Dúngaile Eilni]]=[[Ailill mac Dúnghaile Eilne]], [[Áed Aired]]=[[Aodh Aireach]], [[Lethlobar mac Echach]]=[[Leathlobhar mac Eachach]], [[Fiachra Cossalach]]=[[Fiachra Cosalach]], [[Indrechtach mac Lethlobair]]=[[Ionrachtach mac Leathlobhair]], [[Flathróe mac Fiachrach]]=[[Fxxx mac Fiachra]], [[Cináed Ciarrge mac Cathussaig]]&amp;rarr;[[Cináed Cairge mac Cathussaig]]=[[Cxxx Cairge mac Cathasaigh]]

==Déise==
* [[Déisi]]=[[Déise]], [[Dál Fiachrach Suighe]]=[[Dál Fhiachra Shuí]], [[Déisi Temro]]=[[Déise Theamhrach]], [[Déisi Becc]]=[[Déise Beag]], [[Déisi Muman]]=[[Déise Mumhan]]==[[Déisi Deiscirt]], &lt;strike&gt;[[Déisi in Tuaiscirt]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Déisi Tuaiscirt]]=[[Déise an Tuaiscirt]], [[Ríthe Dhéise Mumhan]], [[Tairired na nDéssi]]=[[Tairshireadh na nDéis]] &gt; [[Óengus Gaíbúaibthech]]=[[Aonghas Gabhuaibhtheach]], [[Ríocht Dyfed]]-, [[Cogad Gáedel re Gallaib]]=[[Cogadh Gael le Gaill]], [[Delbna]]=[[Dealbhna (dream)]]

== Miotaseolaíocht ==
* [[Bradán feasa]]

==Ard-Ríthe==
* [[Cellach mac Máele Coba]]=[[Ceallach mac Maoil Chobha]], [[Conall mac Máele Coba]]=[[Conall mac Maoil Chobha]]=[[Conall Cóel]]=[[Conall Caol]], [[Diarmait mac Áedo Sláine]]=[[Diarmaid mac Aodha Sláine]], [[Blathmac mac Áedo Sláine]]=[[Blathmac mac Aodha Sláine]], [[Sechnassach]]=[[Seachnasach]]=[[Sechnassach mac Blathmaic]]=[[Seachnassach mac Blathmaic]], [[Cenn Fáelad]]=[[Cenn Fáelad mac Blathmaic]]=[[Ceann Faoladh mac Blathmaic]], [[Fínsnechta Fledach]]=[[Fíonsneachta Fleách]]=[[Fínsnechta Fledach mac Dúnchada]]=[[Fíonsneachta Fleách mac Dúnchadha]], [[Loingsech mac Óengusso]]=[[Loingseach mac Aonghasa]], [[Congal Cennmagair]]=[[Conghal Ceannmhaghair]], [[Fergal mac Máele Dúin]]=[[Fearghal mac Maoil Dúin]], [[Fógartach mac Néill]], [[Cináed mac Írgalaig]]=[[Cxxx mac Iorghalaigh]], [[Flaithbertach mac Loingsig]]=[[Flaithbeartach mac Loingsigh]], [[Áed Allán]]=[[Aodh Allán]], [[Domnall Midi]]&amp;rarr;[[Domhnall Mac Murchadha]]=[[Domhnall Mí]]=[[Domhnall mac Murchadha]], [[Niall Frossach]]=[[Niall Frasach]], [[Donnchad Midi]]=[[Donnchadh Mí]], [[Aed Oirdnide]]=[[Aodh Oirdní]], [[Conchobar mac Donnchada]]=[[Conchúr mac Donnchadha]]], [[Niall Caille]] / [[Fedelmid mac Cremthainn]] ([[Annála Inis Faithlinn|AIF]]), [[Niall Noígíallach]] &amp;larr; [[Níall Noígíallach]], ([[Fiachrae Cássan]]=)[[Fiachrae Cassán]]=[[Fiachra Casán]], [[Dáire Drechlethan]]=[[Dáire Dreachleathan]], [[Áed Findliath]]=[[Aodh Fionnliath]], [[Niall Glúndub]]=[[Niall Glúindubh]], [[Donnchad Donn]]=[[Donnchadh Donn]], [[Congalach Cnogba]]=[[Conghalach Cnobha]], [[Domnall ua Néill]]=[[Domhnall Ó Néill]], [[Donnchad mac Briain]]=[[Donnchadh mac Briain]], [[Diarmait mac Máel na mBó]]=[[Diarmait mac Maíl na mBó]]=[[Diarmaid mac Maoil na mBó]], [[Flaithbertach mac Loingsig]]=[[Flaithbheartach mac Loingsigh]]

==Scéalta==
* [[Scátháin na bhFlatha]], [[Sedulius Scottus]]-, [[Caithréim Chellacháin Chaisil]], [[Cogad Gáedel re Gallaib]], [[Senchas Fagbála Caisil]], [[Immram Curaig Maíle Dúin]]=[[Immram curaig Maíle Dúin]]=[[Máel Dúin]]=[[Maol Dúin]], [[Immram curaig Ua Corra]]=[[Iomramh Currach Uí Chorra]], [[Imrum Snedhghusa ocus Mic Ríagla]]=[[Iomramh S agus Mic Riagla]], [[Baile Suibne]]=[[Buile Shuibhne]], [[Cath Maige Rátha]], [[Cenn Fáelad mac Ailella]]=[[Ceann Faoladh mac Ailealla]]-, [[Mo Ling]]-, [[Fled Dúin na nGéd]], [[Aided Chlainne Tuirenn]]=[[Oidheadh Chlainne Tuireann]], [[Aided Muirchertaig meic Erca]], &lt;strike&gt;[[Aislinge Meic Chon Glinne]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Aislinge Meic Con Glinne]], [[Amra Choluim Chille]], [[Caithréim Cellaig]], [[Compert Mongáin]]=[[Compert Mongáin ocus serc Duibe Lacha do Mongán]], [[Eachtra Thaidhg mhic Céin]]=[[Tadhg mac Céin#Eachtra Thaidhg mhic Céin]], [[Fingal Rónáin]], [[Máel Dúin (uathimdhealú)]]=[[Maol Dúin (uathimdhealú)]], [[Scéla Cano meic Gartnáin]], [[Tochmarc Becfola]], [[Duanaire Finn]], [[Eachtra an Mhadra Mhaoil]], [[Eachtra Mhacaoimh an Iolair]], [[Echtra Cormaic i Tír Tairngiri]] &amp;rarr; [[Cormac mac Airt]], [[Eachtra Thaidhg Mhic Céin]] &amp;rarr; [[Tadhg mac Céin]], [[Fotha Catha Cnucha]] &amp;rarr; [[Cumall]], [[Navigatio Sancti Brendani Abbatis]] &amp;rarr; [[Naomh Breandán]]

== ''Ól nÉchmacht'' ==
* [[Annála Connacht]]=[[Annála Chonnacht]], [[Cóiced Ol nEchmacht]]=[[Cóiced Ól nÉchmacht]]=[[Cúige Dhál Éachmacht]], [[Fir Craibe]]=[[Fir Chraibhe]], [[Túatha Taíden]]=[[Tuatha Taiden]]=[[Tuatha Taoidhean]], [[Delbna Nuadat]]=[[Dealbhna Nuad]], [[Dealbhna Thír Dhá Loch]], ([[Corco Mogha]]), [[Cálraige]], [[Partraige]], [[Corco Fir Trí]]=[[Corca Fhir Thrí]], [[Cian d'Fhearaibh Bolg]]=[[Cian d'Fhir Bholg]]

== Conmhaicne ==
* [[Conmhaicne#Clanna]], [[Conmhaicne Mara]], [[Conmaícne Dúna Móir]]=[[Conmhaicne Dhúin Mhóir]], [[Trícha Máenmaige]]=[[Conmaícne Máenmaige]]=&lt;strike&gt;[[Conmhaicne Mheáinmhaigh]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Conmhaicne Mheánmhaigh]]&amp;rarr;[[Conmhaicne Mheánmhaighe]], [[Conmaícne Cúile]]=[[Conmhaicne Coille]], [[Cluain Conmhaícne]]=[[Cluain Chonmhaicne]], &lt;strike&gt;[[Conmhaícne Cenel Luacháin]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Conmaícne Cenél Luacháin]]=[[Conmhaicne Cineál Luacháin]], [[Conmaícne Carra]]=[[Conmhaicne Ceara]], [[Conmhaicne Anghaile]], [[Uí Fiachrach Finn]]=[[Uí Fhiachrach Fhionn]], [[Maigh Nissi]]&amp;rarr;[[Liatroim, Barúntacht, Contae Liatroma]], [[Eolas mac Biobhsaigh]], [[Muintir Eolais]], [[Leabar Fidhnacha]]=[[Leabhar Fíonacha]]

== Connachta ==
* [[Connachta]], [[Ríthe na gConnacht]], [[Brión mac Echach Mugmedóin]]=[[Brión mac Echach Muigmedóin]]=[[Brian mac xxx]], [[Ailill mac Echach Mugmedóin]]=[[Ailill mac xxx]], [[Fiachrae]]=[[Fiachra]], [[Cairpre mac Néill]]=[[Cairbre mac Néill]], [[Aided Chrimthaind maic Fhidaig ocus Trí mac Echach Muigmedóin]], [[Ciarraige Aí]]=[[Ciarraí Aoi]], [[Ciarraige Locha na nÁirne]]=[[Ciarraí Locha na nAirní]], [[Ciarraige Airtig]]=[[Ciarraí Airtigh]], [[Ciarraige Óic Bethra]]=[[Ciarraí Óig Bheathra]], [[Aidne]]=[[Aidhne]], [[Áengus mac Umor]]=[[Aonghas mac Úmhór]], [[Amalgaid mac Fiachrach]]=[[Amhalaí mac Fiachra]], [[Dauí Tenga Uma]]=[[Dxxx Teanga Umha]], [[Duinsech ingen Duach]]=[[Duinseach ní Dhuach]], [[Eógan Bél]]=[[Eoghan Béal]], [[Ailill Inbanda]]=[[Ailill Baineanda]], [[Echu Tirmcharna]]=[[Eocha Tirimcharna]], [[Áed mac Echach]]=[[Aodh mac Eachach]], [[Uatu mac Áedo]]=[[Uada mac Aodha]], [[Colmán mac Cobthaig]]=[[Colmán mac Cobhthaigh]], [[Rogallach mac Uatach]], [[Loingsech mac Colmáin]], [[Guaire Aidne mac Colmáin]]=[[Guaire Aidhne mac Colmáin]], [[Cenn Fáelad mac Colgan]]=[[Ceann Faoladh mac Colgan]], [[Dúnchad Muirisci]]=[[Dúnchadh Mhuirisce]], [[Fergal Aidne mac Artgaile]]=[[Fearghal Aidhne mac Ardaile]], [[Muiredach Muillethan]]=[[Muireadhach Moilleathan]], [[Cellach mac Rogallaig]]=[[Ceallach mac Raghallaigh]], [[Indrechtach mac Dúnchado]]=[[Indreachtach mac Dúnchadha]], [[Indrechtach mac Muiredaig]]=[[Indreachtach mac Muireadhaigh]], [[Domnall mac Cellaig]]=[[Domhnall mac Ceallaigh]], [[Cathal mac Muiredaig]]=[[Cathal mac Muireadhaigh]], [[Áed Balb mac Indrechtaig]]=[[Aodh Balbh mac Indreachtaigh]], [[Forggus mac Cellaig]]=[[Fearghas mac Ceallaigh]], [[Ailill Medraige mac Indrechtaig]]=[[Ailill Mheadraí mac Indreachtaigh]], [[Dub-Indrecht mac Cathail|Dubh-Indreacht mac Cathail]], [[Donn Cothaid mac Cathail]]=[[Donn Cothú mac Cathail]], [[Flaithrí mac Domnaill]]=[[Flaithrí mac Domhnaill]], [[Artgal mac Cathail]]=[[Ardal mac Cathail]], [[Tipraite mac Taidg]]=[[Tiobraid mac Taidhg]], [[Cináed mac Artgail]]=[[Cináed mac Ardail]], [[Colla mac Fergusso]]=[[Colla mac Fearghasa]], [[Muirgius mac Tommaltaig]], [[Diarmait mac Tommaltaig]], [[Cathal mac Muirgiussa]]=[[Cathal mac Muiriosa]], [[Murchad mac Áedo]]=[[Murchadh mac Aodha]], [[Fergus mac Fothaid]]=[[Fearghas mac Fothaidh]], [[Finsnechta mac Tommaltaig]], [[Mugron mac Máele Cothaid]], [[Conchobar mac Taidg Móir]]=[[Conchúr mac Taidhg Mhóir]], [[Áed mac Conchobair]]=[[Aodh mac Conchúir]], [[Tadg mac Conchobair]]=[[Tadhg mac Conchúir]], [[Cathal mac Conchobair]]=[[Cathal mac Conchúir]], [[Tadg mac Cathail]]=[[Tadhg mac Cathail]], [[Fergal Ua Ruairc]]=[[Fearghal Ó Ruairc]], &lt;strike&gt;[[Conchobar mac Tadg]]&lt;/strike&gt;=[[Conchobar mac Taidg]], &lt;strike&gt;[[Cathal mac Tadg]]&lt;/strike&gt;=[[Cathal mac Taidg]]=[[Cathal mac Taidhg]], [[Cathal mac Conchobair maic Taidg]]=[[Cathal mac Conchúir mhic Thaidhg]], [[Tadg in Eich Gil]]=[[Tadhg an Eich Ghil]], [[Art Uallach Ua Ruairc]]=[[Art Ualach Ó Ruairc]], [[Áed in Gai Bernaig|Aodh an Gha Bhearnaigh]], [[Áed Ua Ruairc]]=[[Aodh Ó Ruairc]], [[Ruaidrí na Saide Buide]]=[[Ruairí na Saidhe Buí]], &lt;strike&gt;[[Flaithbertaigh Ua Flaithbertaigh]]&lt;/strike&gt;=[[Flaithbertach Ua Flaithbertaigh]]=[[Flaithbheartach Ó Flaithbheartaigh]], [[Tadg mac Ruaidrí Ua Conchobair]]=[[Tadhg mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Domnall Ua Ruairc]]=[[Domhnall Ó Ruairc]], [[Domnall Ua Conchobair]]=[[Domhnall Ó Conchúir]], [[Tairrdelbach Ua Conchobair]]=[[Toirdhealbhach Ua Conchobhair]], [[Ruaidrí Ua Conchobair]]=[[Ruaidri mac Tairrdelbach Ua Conchobair]]=[[Ruaidrí mac Tairrdelbaig Ua Conchobair]], [[Uí Briúin]]=[[Uí Bhriúin]] &amp;larr; [[Uí Briúin Aí]]=[[Uí Bhriúin Aoi]] &amp;larr; [[Uí Briúin Seóla]]=[[Uí Bhriúin Seola]] &amp;larr; [[Uí Briúin Bréifne]]=[[Uí Bhriúin Bhréifne]] &amp;larr; [[Síl Muiredaig]]=[[Síol Muireadhaigh]] &amp;larr; [[Síl Cellaig]]=[[Síol Cheallaigh]] &amp;larr; [[Síl Cathail]]=[[Síol Chathail]], [[Muintir Murchada]]=[[Muintir Mhurchadha]], [[Clann Fhergail]]=[[Clann Fhearghaile]], [[Clann Taidg]]=[[Clann Taidhg]], [[Crichaireacht cinedach nduchasa Muintiri Murchada]]=[[Críochadóireacht chiníoch dúchais Mhuintir Mhurchadha]], &lt;strike&gt;[[Uí Chonchúír]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Uí Chonchúir]], [[Uí Fiachrach]]=[[Uí Fhiachrach]]=[[Uí Fiachra]], [[Uí Fiachrach Aidne]]=[[Uí Fhiachrach Aidhne]], [[Uí Fiachrach Muaide]]=[[Uí Fhiachrach Mhuaidhe]], [[Cenél Áeda na hEchtge]]=[[Cineál Aodha na hEachtaí]], [[Seachnasach mac Donnchadha]], [[Uí Sheachnasaigh]], [[Uí Dhubhda]], [[Uí Ruairc]], [[Muirchertach Nár mac Guairi]]=[[Muircheartach Nár mac Guaire]], [[Conchobar Maenmaige Ua Conchobair]]=[[Conchúr Mheánmhaighe Ó Conchúir]], [[Cathal Carragh Ua Conchobair]]

{{Navbox
 | name = Ríocht na gConnacht
 | title = [[Ríocht na gConnacht]]

 | group1 = [[Tuath]]a
 | list1 = 
 {{Navbox|child

   | group1 = [[Connachta]]
   | list1 = [[Uí Briúin Aí]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin|Uí Briúin Bréifne]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin Seóla]]&amp;nbsp;• [[Umaill|Uí Briúin Maille]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Aidne]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Muaide]]&amp;nbsp;• [[Partraige]]&amp;nbsp;• [[Uí Maine]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Finn]]&amp;nbsp;• [[Cairbre Drom Cliabh]]

   | group2 = [[Ulaid]]
   | list2 = [[Conmhaicne Mara]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Cenéoil Dubáin]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Cúile Tolad]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Maigh Réin]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Meánmhaighe]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Sléibe Formaile]]&amp;nbsp;• [[Ciarraige Aí]]&amp;nbsp;• [[Ciarraige Locha na nÁirne]]&amp;nbsp;• [[Ciarraige Airtech]]&amp;nbsp;• [[Ciarraige Óic Bethra]] &amp;nbsp;• [[Soghain]]

   | group3 = [[Deirgtine]]
   | list3 = [[Luigne Chonnacht|Luighne]]&amp;nbsp;• [[Corca Fhir Trí]]&amp;nbsp;• [[Gailenga]]&amp;nbsp;• [[Delbna]]&amp;nbsp;• [[Éile]]

   | group4 = [[Érainn]]
   | list4 = [[Cálraige]]&amp;nbsp;• [[Dartraige]]

   | group5 = Eile
   | list5 = [[Fir Ol nEchmacht]]&amp;nbsp;• [[Dál nDruithne]]&amp;nbsp;• [[Gamanraige]]&amp;nbsp;• [[Fir Domnann]]&amp;nbsp;• [[Senchineoil]]&amp;nbsp;• [[Grecraige]]&amp;nbsp;• [[Delbhna|Delbhna Cuile Fabhair]]&amp;nbsp;• [[Dealbhna Thír Dhá Loch|Delbna Tír Dhá Locha]]&amp;nbsp;• [[Delbna Nuadat]]&amp;nbsp;• [[Uaithne]]&amp;nbsp;• [[Masraige]]&amp;nbsp;• [[Corco Moga]]
 
 }}

 | group2 = Rítheaghlaigh
 | list2 = 
 {{Navbox|child
 
   | group1 = Muintreacha
   | list1 = [[Uí Fiachrach]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Aidne]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Muaide]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin Seóla]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin Aí]]&amp;nbsp;• [[Uí nAilello]]&amp;nbsp;• [[Uí Maine]]

   | group2 = Clanna
   | list2 = [[Uí Sheachnasaigh]]&amp;nbsp;• [[Uí Chonchúir]]&amp;nbsp;• [[Uí Dhubhda]]&amp;nbsp;• [[Uí Fhlannagáin]]&amp;nbsp;• [[Uí Ruairc]]&amp;nbsp;• [[Uí Fhlaithbheartaigh]]

 }}

 | group10 = Ríochtaí comharbachta
 | list10 = [[Uí Maine]] ([[Síol Anmchadha]], [[Máenmaige]], [[Clann Uatach]])&amp;nbsp;• [[Bréifne]] ([[Bréifne Thoir|Thoir]] agus [[Bréifne Thiar|Thiar]])&amp;nbsp;• [[Uí Díarmata]]&amp;nbsp;• [[Síl Máelruain]]&amp;nbsp;• [[Magh Luir]]&amp;nbsp;• [[Umaill]]&amp;nbsp;• [[Iar Connacht]]

 | group11 = Ábhair
 | list11 = [[Ríthe na gConnacht]]&amp;nbsp;• [[Ráth Cruachan]]&amp;nbsp;• [[Annála Connacht]]&amp;nbsp;• [[Táin Bó Flidais]]&amp;nbsp;• [[Cóiced Ol nEchmacht]]&amp;nbsp;• [[Nagnatae]]&amp;nbsp;• [[Auteini]]&amp;nbsp;• [[na Trí Tuatha]]&amp;nbsp;• [[Clann Taidg]]&amp;nbsp;• [[Clann Fhearghaile]]&amp;nbsp;• [[Muintir Murchada]]&amp;nbsp;• [[Maigh Seóla]]

| belowclass = hlist
| below      = {{Icon|Category}} [[:Catagóir:Connachta|Category]]&amp;nbsp;• {{Icon|WikiProject}} [[Wikipedia:WikiProject Celts|WikiProject]]
}}

== Íochtar Chonnacht ==
* [[Íochtar Chonnacht]], [[Cairbre Drom Cliabh]]=[[Cairbre Dhroim Chliabh]], [[Corann]], [[Cúl ó bhFionn]] ([[Cúil Ó bhFinn]]-), [[Luigne Chonnacht]]=[[Luíne Chonnacht]], [[Tír Fíacrach Múaide]]=[[Tír Fhiacrach Mhuaidhe]], &lt;strike&gt;[[Tir Ollíol]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Tír Ollíol]]=[[Tír Oirill]]

== Ríthe Uí Fhiachrach Aidhne ==
* [[Ríthe Uí Fhiachrach Aidhne]], [[Goibnenn mac Conaill]]=[[Goibhneann mac Conaill]], [[Cobthach mac Gabráin]]=[[Cobhthach mac Gabhráin]], [[Cellach mac Guairi]]=[[Ceallach mac Guairi]]=[[Ceallach mac Guaire]], [[Muirchertach Nár mac Guairi]], [[Conchobar mac Cummascaig]]=[[Conchúr mac Cumascaigh]], [[Art mac Flaitnia]]=[[Art mac Flaithnia]], [[Anluan mac Conchobhair]]=[[Anluan mac Cumascaigh]], [[Cathal Aidhne mac Ailealla]]-, [[Cléireach mac Ceadaigh]]-, [[Tighearnach mac Cathmogha]]=[[Tiarnach mac Cathmhogha]]-, [[Uathmharán mac Brocáin]]-, [[Mael Fabhaill mac Cléirigh]]=[[Maolfhabhaill mac Cléirigh]], [[Eidhean mac Cléirigh]], [[Tighearnach ua Cléirigh]], [[Mael Macduach]]=[[Maol xxx]]-, [[Domhnall mac Lorcáin]]-, [[Flann Ua Cléirigh]]-, [[Comhaltán Ua Cléirigh]], [[Mac Comhaltáin Ua Cléirigh]], [[Giolla Cheallaigh Ua Cléirigh]], [[Mael Ruanaidh na Paidre Ua hEidhin]], [[Ua Comhaltáin Ua Cléirigh]], [[Mael Fabhaill Ua hEidhin]], [[Giolla na Naomh Ua hEidhin]], [[Aodh Ua hEidhin]], [[Giolla Mo Choinne Ua Cathail]], [[Giolla Cheallaigh Ua hEidhin]]-, [[Muirgheas Ua hEidhin]]-, [[Eoghan Ó hEidhin]]-, [[Eoghan Ó hEidhin (II)]]

== Maigh Sheola ==
* [[Maigh Seóla]]=[[Maigh Sheola]], [[Donn mac Cumascaigh]], [[Maolán mac Cathmhogha]], [[Murchadh mac Maonaigh]], [[Cléirchén mac Murchadha]], [[Urchadh mac Murchadha]], [[Donnchadh mac Urchadha]], [[Murchadh mac Flainn mhic Gleithneacháin]], [[Ruaidhrí mac Coscraigh]], [[Maelcairearda]], [[Brian mac Maolruanaidh]], [[Cathal mac Ruaidhrí]], [[Amhalaidh mac Cathail]], [[Cathal mac Ruaidhrí]], [[Muireadhach ua Flaithbheartaigh]], [[Murchadh ua an Chapaill Ua Flaithbheartaigh]]-

== Iar Chonnacht ==
* [[Iar Connacht]]=[[Iar Chonnacht]], (Maigh Sheola: [[Donn mac Cumascaigh]], [[Maolán mac Cathmhogha]], [[Murchadh mac Maonaigh]], [[Urchadh mac Murchadha]], [[Donnchadh mac Urchadha]], [[Brian mac Maolruanaidh]], [[Muireadhach ua Flaithbheartaigh]], [[Murchadh ua an Chapaill Ua Flaithbheartaigh]], [[Cathal mac Ruaidhrí]], [[Amhalaidh mac Cathail]]), [[Cathal mac Tigernáin]]=[[Cathal mac Tiarnáin]], Rúaidhri Ua Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (I)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (I)]], [[Aedh Ua Flaithbheartaigh]]=[[Aodh Ó Flaithearta (I)]], Mac meic Aedh Ua Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Mac mic Aodha Ua Flaithbheartaigh]]=[[Mac mhic Aodha Ó Flaithearta]], [[Flaithbertach Ua Flaithbertaigh]]=[[Flaitheartach Ó Flaithearta]], [[Brian Ua Flaithbheartaigh]]=[[Brian Ó Flaithearta]], [[Muireadhach Ua Flaithbheartaigh]]=[[Muireadhach Ó Flaithearta]], [[Conchobhar Ua Flaithbheartaigh]]=[[Conchúr Ó Flaithearta (I)]], Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (II)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (II)]], Áedh Ua Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Aodh Ua Flaithbheartaigh]]=[[Aodh Ó Flaithearta (II)]], [[Conchubhar Ua Flaithbheartaigh]]=[[Conchúr Ó Flaithearta (II)]], Ruadhri Ua Flaithbertaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (III)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (III)]], Murtough Ua Flaithbertaigh&amp;rarr;[[Muircheartach Ua Flaithbheartaigh]]=[[Muircheartach Ó Flaithearta]], Rudhraighe Ó Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (IV)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (IV)]], [[Aedh Mór Ua Flaithbheartaigh]]=[[Aodh Mór Ó Flaithearta]], Morogh Ó Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Murchadh Ua Flaithbheartaigh]]=[[Murchadh Ó Flaithearta]], Ruaidhri Ó Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (V)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (V)]]


Cúigear Ruairí..!
# Rúaidhri Ua Flaithbheartaigh, ACM 1061.13: Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh
# Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh, ACM 1145.17: Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh.
# Ruadhri Ua Flaithbertaigh, AU 1186.7 LATE: Ruaidhri h-Ua Flaithbertaigh, ACM 1186.2: Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh
# Rudhraighe Ó Flaithbheartaigh, ACM 1214.6: Brian mac Ruaidhri Í Fhlaithb&lt;u&gt;e&lt;/u&gt;rtaigh
# Ruaidhri Ó Flaithbheartaigh, ACM 1256.9: Ruaidhri Ua Flaithb&lt;u&gt;e&lt;/u&gt;rtaigh 


Beirt Aodh
# [[Aedh Ua Flaithbheartaigh]], ACM 1079.8: Aedh Ua Flaithbhertaigh
# Áedh Ua Flaithbheartaigh, ACM 1178.10: Aodh Ua Flaithbertaigh


Beirt Chonchúr
# [[Conchobhar Ua Flaithbheartaigh]], ACM 1132.11: Concobhar Ua Flaithbheartaigh,
# [[Conchubhar Ua Flaithbheartaigh]], AU 1186.7 LATE: Conchubhar h-Ua Flaithbhertaigh

== Uí Dhiarmada ==
* [[Uí Díarmata]]=[[Uí Dhiarmada]], [[Ríthe Uí Dhiarmada]], [[Tadhg mac Muircheartaigh]]=[[Tadhg Uí Dhiarmada]], [[Cú Cheanainn mac Taidhg]], [[Giolla Comáin mac Néill]], [[Muirghius mac Aodha]], [[Mac Con Cheanainn]], [[Muirgheas ua Con Cheanainn]], [[Aodh Ua Con Cheanainn (I)]], [[Muirgheas Ua Con Cheanainn]], [[Aodh Ua Con Cheanainn (II)]], [[Tadhg Ua Con Cheanainn]], [[Uada Ua Con Cheanainn]], [[Cú Cheanainn Ó Con Cheanainn]]

== Síol Anmchadha ==
* [[Síol Anmchadha]], [[Ríthe Shíol Anmchadha]], [[Diarmaid mac Dúnadhaigh]], [[Cú Chonnacht mac Dúnadhaigh]], [[Madadhán mac Gadhra Mhóir]], [[Gadhra Mór mac Dúnadhaigh]], [[Doghra mac Dúnadhaigh]], [[Dúnadhach mac Con Chonnacht]], [[Diarmaid mac Madadháin]], [[Madadhán Reamhar Ua Madadháin]], [[Gilla Find mac Maic Uallacháin]]=[[Giolla Fionn mac Mhic Uallacháin]], [[Diarmaid Ua Madadháin]], [[Cú Choirne Ua Madadháin]], [[Madadhán Mór Ua Madadháin]], [[Maoileachlann Ua Madadháin]], [[Diarmaid Cléireach Ua Madadháin]], [[Madadhán Óg Ó Madadháin]], [[Cathal Ó Madadháin]]

== Uí Mhaine ==
* [[Uí Maine]]=[[Uí Mhaine]], [[Máine Mór]]=[[Maine Mór]]?, [[Ríthe Uí Mhaine]], [[Bresal mac Maine Móir]]=[[Breasal mac Maine Mhóir]], [[Fiachra Finn]], [[Conall Cas Ciabhach]], [[Dallán mac Breasail]], [[Duach mac Dalláin]], [[Lughaidh mac Dalláin]], [[Feradhach mac Lughadha]]=[[Fearadhach mac Luighdheach]], [[Maine mac Cerbaill]]=[[Maine mac Cearbhaill]], [[Marcán]], [[Cairbre Crom]], [[Brenainn mac Cairbre]], [[Aedh Buidhe]]=[[Aodh Buí]], [[Conall mac Maelduib]]=[[Conall mac Maolduibh]], [[Marcán mac Tommáin]]=[[Marcán mac Tomáin]], [[Fithceallach mac Flainn]]=[[Ficheallach mac Flainn]], [[Sechnassach mac Congail]]=[[Seachnasach mac Congail]], [[Dluthach mac Fithcheallaigh]]=[[Dlúthach mac Ficheallaigh]], [[Cathal Maenmaighe]]=[[Cathal Mheánmhaigh]], [[Ailill ua Daimine]]=[[Ailill ua Daimhine]]=[[Ailill ó Daimhine]], [[Inreachtach mac Dluthaigh]]=[[Inreachtach mac Dlúthaigh]], [[Aedh Ailghin]]=[[Aodh Ailghin]], [[Dunchadh ua Daimhine]]=[[Dúnchadh ó Daimhine]], [[Conall mac Fidhghaile]], [[Dunchadh mac Duib Da Tuadh]]=[[Dúnchadh mac Duibh Dhá Thuadh]],  [[Amhalgaidh]], [[Ailill mac Inreachtaigh]], [[Dub Dá Leithe mac Tomaltaigh]]=[[Dubh Dhá Leath mac Tomaltaigh]], [[Cathal mac Murchadha]], [[Cathal mac Ailella]]=[[Cathal mac Ailealla]], [[Mughrón mac Sochlacháin]], [[Sochlachán mac Diarmata]]=[[Sochlachán mac Diarmada]], [[Murchadh mac Sochlacháin]], [[Murchadh mac Aodha Uí Mhaine]], [[Geibennach mac Aedha]]=[[Geibheannach mac Aodha]], [[Muirgheas mac Domhnaill]]
* [[Tadg Mór Ua Cellaigh]]=[[Tadhg Mór Ó Ceallaigh]], Gadhra mac Dúnadhaigh, [[Concobar mac Taidg Ua Cellaigh]]=[[Conchúr mac Taidhg Ó Ceallaigh]], [[Mac Taidg Ua Cellaigh]]=[[Diarmait mac Taidg Ua Cellaigh]]=[[Diarmaid mac Taidhg Ó Ceallaigh]], [[Dunchadh Ua Cellaigh]]=[[Dúnchadh Ó Ceallaigh]], [[Aed Ua Cellaigh]]=[[Aodh Ó Ceallaigh]], [[Diarmaid Ua Madadháin]], [[Tadg Ua Cellaigh]]=[[Tadhg Ó Ceallaigh]], [[Conchobar Maenmaige Ua Cellaigh]]=[[Conchúr Mheánmhaighe Ó Ceallaigh]], [[Murchad Ua Cellaigh]]=[[Murchadh Ó Ceallaigh]], [[Domnall Mór Ua Cellaigh]]=[[Domhnall Mór Ó Ceallaigh]]

== Ríthe Shliabh Lugha ==
* [[Sliabh Lugha]]&amp;rarr;[[Ríthe Sliabh Lugha]]=[[Ríthe Shliabh Lugha]], [[Donn Sléibhe Ó Gadhra (I)]], [[Ruairí Ó Gadhra (I)]], [[Domhnall Ó Gadhra]], [[Donn Sléibhe Ó Gadhra (II)]], [[Ruairí Ó Gadhra (II)]], [[Ruairí Ó Gadhra (III)]]

== Magh Loirg ==
* [[Mag Luirg]]=[[Magh Loirg]], [[Ríthe Mhagh Loirg]], [[Maolruanaidh Mór mac Taidhg]], [[Muircheartach mac Maolruanaí Mhóir]], [[Tadhg mac Muircheartaigh]], [[Maolruanaidh mac Taidhg]], [[Tadhg Mór mac Maolruanaí]], [[Maolseachlann mac Taidhg Mhóir]], &lt;strike&gt;[[Diarmad mac Taidhg Mhóir]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Diarmaid mac Taidhg Mhóir]], [[Muirgheas mac Taidhg Mhóir]], [[Conchúr mac Diarmada]], [[Tomaltach na Cairge Mac Diarmata]]=[[Tomaltach na Carraige Mac Diarmada]], [[Cormac Mac Diarmada (I)]]

== Ríthe Uí Fhiachrach Mhuaidhe ==
* [[Ríthe Uí Fhiachrach Mhuaidhe]], [[Aireachtach ua Dúnchadha Mhuirsce]], [[Connmhach mac Duinn Cothaidhe]]=[[Conmhach mac Doinn Cothaithe]], [[Dubhda mac Conmhaigh]], [[Aodh ua Dubhda]], [[Maol Ruanaidh Ua Dubhda]], [[Aedhuar Ua Dubhda]], [[Muircheartach An Collach Ua Dubhda]], [[Domhnall Fionn Ua Dubhda]], [[Mac Aodha Ua Dubhda]], [[Amhlaibh mac Domhnaill Fhionn Ua Dubhda]], [[Mac Domhnaill Ua Dubhda]], [[Aodh mac Muircheartaigh Ua Dubhda]], [[Ruaidhrí Mear Ua Dubhda]], [[An Cosnamhaigh Ua Dubhda]], [[Taichleach Ua Dubhda]]
* Eile gan leathanaigh: Cathal mac Ailealla, Aodh mac Maoil Phádraig, Mael Cluiche mac Conchobair=Maol Cloiche mac Conchúir, ''Crichan mac Mael Muire''

== Umhaill ==
* &lt;strike&gt;[[Umall]]&lt;/strike&gt;=[[Umaill]]=[[Umhaill]], [[Ríthe Umhaill]], [[Maille mac Conaill]], [[Flannabhra]], [[Dunghal mac Flaithniadh]], [[Aedhghal]], [[Flathghal mac Flannbhrath]], [[Cosgrach mac Flannbhrath]], [[Cairbre mac Cinaedh]], [[Gilla na nInghen Ua Cobhthaigh]], [[Domhnall Ó Máille (I)]], [[Domhnall Ó Máille (II)]] (Rua), [[Domhnall Ó Máille (III)]], [[Aodh Ó Máille]], [[Diarmaid Ó Máille]], [[Tadhg mac Diarmada Ó Máille]]

== Ríthe Luíne Chonnacht ==
* [[Ríthe Luíne Chonnacht]], [[Eaghra Paiprigh mac Saorghais]]

== Eile (3) ==
* [[Ríochtaí Éireann]]
* [[Liosta de Bharúntachtaí]]

= Bliain 4, 2021 - 2022 =
== Feabhsú na Gaeilge ==
Mar is gnách... féach thuas.

== Ollaimh Éireann ==
* [[Adna mac Uthidir]], [[Torna Éices]], [[Dubhthach moccu Lughair]], ([[Dallán Forgaill]]), [[Senchán Torpéist]], &lt;strike&gt;[[Máel Muire Otháin]]=&lt;/strike&gt;[[Máel Muire Othna]]=[[Maol Mhuire Fhathna]], [[Flann mac Lonáin]], &lt;strike&gt;[[Torpaid mac Taicthech]]=&lt;/strike&gt;[[Torpaid mac Taicthich]]=[[]], [[Óengus mac Óengusa]]=[[Aonghas mac Aonghasa]], [[Bard Boinne]], [[Uallach ingen Muinecháin]], [[Cormacán Éigeas]], [[Cinaedh Ua hArtagáin]]=[[Cinaedh ua hArtagáin]]=[[Cionnaoth ó hArtagáin]], [[Eochaidh Ua Floinn]]=[[Eochaidh ua Floinn]], [[Urard mac Coise]], [[Clothna mac Aenghusa]], [[Muircheartach mac Con Cheartaigh Mac Liag]], [[Cúán úa Lothcháin]], [[Cú Mara mac Maic Liac]], [[Mac Beathaidh mac Ainmire]], [[Ceaunfaeladh ua Cuill]]=[[]], [[Flaithem mac Maele Gaimrid]], [[Cellach úa Rúanada]], [[Mael Isa ua Máilgiric]], [[Cú Collchaille Ua Baígilláin]], [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Gofraidh Fionn Ó Dálaigh]],
# [[Cearbhall mac Lochlainn Ó Dálaigh]],
# [[Sean mac Fergail Óicc Ó hUiccinn]]

== Ginealas ==
* [[Ginealas Éireannach]], [[Leabhar na nGinealach]], [[Coimre na nGinealach]], [[An Leabhar Muimhneach]], [[Leabhar Cloinne Maoil Ruanaidh]]=[[Leabhar Chlann Mhaoil Ruanaidh]], [[Leabhar Clainne Suibhne]]=[[Leabhar Chlann Suibhne]], [[Leabhar Ádhaimh Uí Chianáin]]

== Gineolaithe ==
* [[Eochaid ua Flannacáin]], [[Flann Mainistrech]]=[[Flann Mainistreach]], [[Gilla Cómáin mac Gilla Samthainde]], [[Gilla Críst Ua Máel Eóin]]=[[Giolla Chríost Ó Maoil Eoin]], [[Amhlaoibh Mór mac Fir Bhisigh]], [[Gilla na Naemh Ua Duinn]]=[[Giolla na Naomh Ó Duinn]], [[Giolla Íosa Mac Fir Bhisigh]], [[Tanaide Mór mac Dúinnín Ó Maolconaire]]=[[Tanaí Mór mac Dúinnín Ó Maolchonaire]], [[Domnall Ó Cuindlis]], [[Lúcás Ó Dalláin]], [[Seán Mór Ó Dubhagáin]], [[Ádhamh Ó Cianáin]], [[Ádhamh Cúisín]], [[Faolán Mac an Ghabhann na Scéal]], [[Giolla Íosa Mór Mac Firbhisigh]], [[Giolla na Naomh Ó hUidhrín]], [[Giolla na Naomh Mac Aodhagáin]], [[Cú Choigcríche Ó Cléirigh]]=[[Cú Choigríche Ó Cléirigh]], [[Lughaidh Ó Cléirigh]], [[Cú Choigcríche Ó Duibhgeannain]]=[[Cú Choigríche Ó Duibhgeannáin]], [[Triallam timcheall na Fodla]], [[Tuilleadh feasa ar Éirinn óigh]], [[Críchad an Chaoilli]], [[Máel Muire mac Céilechair]]=[[Maol Mhuire mac Céileachair]]-

== Scoláirí ==
* [[James Ware]]-, [[Uilliam Ó Duinnín]], [[Seán Ó Catháin]], [[Séarlas Ó Conchubhair Doinn]]=[[Séarlas Ó Conchúir Dhoinn]], [[John O'Donovan (scoláire)]]=([[Seán Ó Donnabháin]]), [[John O'Hart]]-, ([[Edward MacLysaght]]=[[Éamonn Mac Giolla Iasachta]]), [[Nollaig Ó Muraíle]]-, ([[Rudolf Thurneysen]]), [[Osborn Bergin]]-, [[R. I. Best]]=[[Richard Irvine Best]]-, ([[D. A. Binchy]]), ([[Kuno Meyer]]), ([[Eugene O'Curry]]=[[Eoghan Ó Comhraí]]), [[James Carney]], [[John Carey]], ([[T. F. O'Rahilly]]=[[Tomás Ó Rathile]]=[[Tomás Ó Rathaile]]), [[Francis J. Byrne]]=[[Francis John Byrne]], [[Edel Bhreathnach]], [[John T. Koch]]-, [[Celtica (iriseán)]], [[Éigse (iriseán)]], [[R. A. Stewart Macalister]], [[T. M. Charles-Edwards]]=[[Thomas Charles-Edwards]], [[Hubert T. Knox]]=[[Hubert Thomas Knox]], [[Donnchadh Ó Corráin]]

== Déise ==
* [[Ríthe Dhéise Mumhan]]
* [[Dál gCais]]+
** [[Dál gCais#Stair]]

== Suíomhanna ==
# [[A. G. van Hamel]], [[Stichting Van Hamel]], [[CODECS]], *selgā
# [[Thesaurus Linguae Hibernicae]] (TLH)
# [[Irish Script on Screen]], [[Meamram Páipéar Ríomhaire]] (ISoS, ISOS)
# [[Celtic Digital Initiative]] (CDI)

== Dál Riada ==
* [[Dál Riada]], [[Ríthe Dhál Riada]], [[Fearghas Mór mac Eirc]]=[[Fearghas Mór]], [[Domhanghart Réite]], [[Comhghall mac Domhanghairt]], [[Gabhrán mac Domhanghairt]], [[Conall mac Comgaill]], [[Aodhán mac Gabhráin]], [[Eochaid Buide]]=[[Eochaidh Buí]], [[Connad Cerr]], [[Domnall Brecc]]=[[Domhnall Breac]], [[Ferchar mac Connaid]]=[[Fearchar mac Connaidh]],  [[Dúnchad mac Conaing]]=[[Dúnchadh mac Conaing]], [[Conall Crandomna]]=[[Conall Crannomhna]], [[Domangart mac Domnaill]]=[[Domhanghart mac Domhnaill]], [[Máel Dúin mac Conaill]]=[[Maol Dúin mac Conaill]], [[Domnall Donn]]=[[Domhnall Donn]], [[Ferchar Fota]]=[[Fearchar Fada]], [[Eochaid mac Domangairt]]=[[Eochaidh mac Domhanghairt]], [[Ainbcellach mac Ferchair]]=[[Ainfhaichilleach mac Fearchair]], [[Fiannamail ua Dúnchado]]=[[Fianamhail ó Dúnchadha]], [[Selbach mac Ferchair]]=[[Sealbhach mac Fearchair]], [[Dúngal mac Selbaig]]=[[Dúnghal mac Sealbhaigh]], [[Eochaid mac Echdach]]=[[Eochaidh mac Eochach]], [[Alpín mac Echdach]]=[[Ailpín mac Eochach]], [[Muiredach mac Ainbcellaig]]=[[Muireadhach mac Ainfhaichilligh]], [[Eógan mac Muiredaig]]=[[Eoghan mac Muireadhaigh]]
# [[Áed Find]]=[[Aodh Fionn]]
# [[Fergus mac Echdach]]
# [[Donn Coirce]]
# [[Eochaid mac Áeda Find]]
# [[Constantine]]
# [[Oengus]]
# [[Drust]]
# [[Eoganan]]
# [[Alpin II]]
# [[Coinneach I na hAlban|Coinneach]]

== Connachta srl. ==
* [[Cairpre Gabra]]=[[Cairbre Ghabhra]], [[Senchán Torpéist]], [[Tromdámh Guaire]]

== Tuamha ==
# Muircheartach mac Toirdhealbhach
# Muircheartach Dall
# Conchúr Rua

== An Féineachas, srl ==
* [[An Féineachas]]
*# [[Aithechtúatha]]
*# [[Cóic Conara Fugill]]
* [[Breithem]]
*# [[Breithem#Stair]] &amp;larr; [[:en:Brehon#History]]
*# [[Breithem#Céilí Dé]] &amp;larr; [[:en:Brehon#Brehon Laws and the Early Irish Church(Céilí Dé)]] 
*# [[Breithem#Na Normannaigh]] &amp;larr; [[:en:Brehon#The Brehon laws and Anglo-Norman Invasion of 1169]]
* [[Dubthach maccu Lugair]]=[[Dubhthach moccu Lughair]]=[[Dubhthach mhic Lughair]]
# [[Odhrán (giolla Phádraig)]] &amp;larr; [[:en:Odran (disciple of Saint Patrick)]]
# [[Odrán]]=[[Órán]] &amp;larr; [[:en:Odran]]
#* [[Slat na ríghe]], [[Iomarbhágh na bhFileadh]]=[[Iomarbhá na bhFilí]]

== Scéalta (4) ==
# [[Navigatio Sancti Brendan]] &amp;larr; [[:de:Navigatio Sancti Brendani]]


# Aided Con Roí
# Forfess Fer Fálgae agus Síaburcharpat Con Culainn
# Orgguin Trí Mac Díarmata mic Cerbaill
# Cath Achadh Leithdheirg
# Cath Móin Daire Lothair
# Cath Cairnd Chonaill
# [[:en:List of conflicts in Ireland]]

== Ogham ==
# [[CIIC 1]]
# [[CIIC 54]]=[[Cnámh Thulach Chumann]] &amp;larr; [[:en:Tullycommon Bone]]
# [[CIIC 362]]
# [[CIIC 500]] &amp;larr; [[:en:CIIC 500]]
# [[CIIC 504]] &amp;larr; [[:en:CIIC 504]]

== Miotaseolaíocht (4) ==
# [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] &amp;larr; [[:en:Celtic mythology]]
#* [[Déithe na gCeilteach]]

== Ag líonadh na mbearnaí ==
* [[Rítheaghlaigh Ghaelacha]], [[Ceann na Fine]]-, [[Éire (bandia)]]+, [[Cúigí na hÉireann#Réamhstair]], [[Cúigí na hÉireann#Stair]], [[Cúige Chonnacht#Luathstair]], [[Hipitéis substráit Ghaeilise]], [[Ealaín na nOileán]]-, [[Cló na nOileán]], [[Teimpléad:Unicode chart Insular]], [[Uí Chléirigh]], [[Peter Schrijver]], [[Leabhar Ard Mhacha]]+, [[Ferdomnach]]=[[Feardhomhnach]], [[Muirchú moccu Machtheni]]-, [[Bachall Isu]]=[[Bachall Íosa]]-, [[Leabhar Dharú]], [[Cathach Cholm Cille]], [[Cúige Chonnacht#Ríocht na gConnacht]], [[Uí Chonchúir Dhoinn]], [[Síl Muiredaig]]=[[Síol Muiredaigh]]=[[Síol Mhuireadhaigh]]=[[Síol Mhuirí]], [[Uí Cellaigh]]=[[Uí Cheallaigh]], [[Cellach mac Fíonachta]]=[[Ceallach mac Fíonachta]], [[Cualu]]=[[Cuala]], [[James MacKillop]]-, [[Uí Flaithbertaigh]]=[[Uí Fhlaithbheartaigh]], [[Bé Binn iníon Urchadha]]=[[Béibhinn ní Urchadha]], [[Creassa iníon Urchadha]]=[[Creasa ní Urchadha]], [[Caineach iníon Urchadha]]=[[Caineach ní Urchadha]], [[Cainnech (ainm)]]=[[Caineach (ainm)]], [[Clann Cosgraigh]]=[[Clann Chosgraigh]], [[Muireadhach mac Aodha]], [[Ruaidhrí Mac Aodha]], [[Banfhlaith]]=[[Flaith]], [[Mhic Dhiarmada]], [[Cúige Laighean#Stair]], [[Uí Dúnchada]]=[[Uí Dhúnchadha]], [[Uí Fáeláin]]=[[Uí Fhaoláin]], [[Uí Muiredaig]]=[[Uí Mhuireadhaigh]]=[[Uí Mhuirí]], [[Uí Thuathail]], [[Uí Bhroin]], [[Leabhar Branach]], [[Mhic Giolla Phádraig]], [[Fir Cheall]], [[Uí Dhubhuir]], [[Cúige Mumhan#Stair]], [[Uí Eidirsceoil]], [[Uí Bhriain]], [[Lugaid Mend]]-, [[Conall Eachluath]]-, [[Tál Cas]], &lt;strike&gt;[[Lorcáin mac Lachtna]]&lt;/strike&gt;→[[Lorcán mac Lachtna]], [[Muircheartach mac Toirdhealbhach Ua Briain]], [[Uí Ghrádaigh]], [[Uí Allmhuráin]], [[Mhic an Airchinnigh]], [[Uí Chinnéide]], [[Órlaith ingen Cennétig]], [[Mhic Cárthaigh]], [[Mhic Cárthaigh Mhúscraí]]-, [[Mhic Cárthaigh Riabhach]]-, [[Uí Ímair]]=[[Uí Íomhair]]-, [[Uí Chaoimh]], [[Mhic Giolla Chuda]], [[Mac Giolla Chuda na gCruach]], [[Uí Dhonnchadha na nGleann]], [[Uí Chonaill]], [[Conall (idirdhealú)]], [[Uí Shúilleabháin]]-, [[Uí Cheallacháin]]-, [[Uí Dhonnchadha]]-, [[Uí Dhonnabháin]]-, [[Uí Shéaghdha]], [[Cúige Uladh#Luathstair]], [[Mhic Lochlainn]], [[Uí Dhomhnaill]], [[Máelsechnaill Ua Domnaill]]=[[Maol Seachlainn Ó Domhnaill]], [[Gofraid Ua Domnaill]]=[[Gofraidh Ó Domhnaill]], [[Domnall Óg Ua Domnaill]]=[[Domhnall Óg Ó Domhnaill]], [[Uí Dhonnghaile]], [[Uí Raghallaigh]], [[An Anaíle]], [[Uí Fhaircheallaigh]], [[Liber Flavus Fergusiorum]]+, [[Uí Fhearghail]], [[Clann Somhairle]]-, [[Féilire Thamhlachta]], [[Seán Mac Colgan]]-, [[Saltair na Rann]], [[Táin Bó]], [[Táin Bó Regamon]]

* [[Trecheng Breth Féne]], [[Echtra Cormaic]], [[Leabhar Dimma]]=[[Leabhar Dhioma]], [[Leabhar Mholing]], [[Codex Usserianus Primus]], [[Codex Usserianus Secundus]]=[[Ceithre Leabhar Bhinn Éadair]], [[Leabhar Aifrinn Lothra]]=[[Leabhar Aifrinn Stowe]], [[Leabhar Cloinne Aodha Buidhe]], [[ARÉ 24 P 33]], [[Leabhar Donn]], [[Soiscéalta Mhic Thornáin]], [[Leabhar Ghinealaigh Uí Chléirigh]], [[Cumdach]]=[[Cumhdach]]-, [[Teimpléad:Cumhdaigh]], [[Soiscél Molaisse]]=[[Soiscéal Mholaise]]-, [[Domnach Airgid]]=[[Domhnach Airgid]]-, [[An Míosach]]-

* [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]-, [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]-, [[Leabhar Soiscéal]]-, [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]], [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[Sean-reiligiún Ceilteach?]] creideamh? creidimh? ársa?, [[Ceiltigh na nOileán]]-, [[Ceiltis na nOileán]]-, [[Ceiltis na Mór-Roinne]]-, [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]-=[[Briotanaigh Cheilteacha]], [[Miotaseolaíocht na mBreatnach]]-, [[Ábhar na Breataine]]-, [[Triscéil]]-, [[Nora Kershaw Chadwick]]-, [[Léann Ceilteach]]-, [[Náisiúin Cheilteacha]]-, [[Peritia]], [[Teangacha Briotainice]]-, [[Briotainic Choiteann]]- [[Cruithnis]]-, [[Teimpléad:lang-br]], [[Epona]]-, [[Mearcair (miotaseolaíocht)]]-, [[Esus]]-, [[Teutates]]-, [[Bandia an fhlaithis]], [[Nuadha (ainm)]], [[Feis]]-, [[Ceiltibéaraigh]]-, [[Belenos]]-, [[Belisama]]-, [[Sucellus]]-

== Eile (4) ==
* [[Cairpre Gabra]], [[Dál gCais#Stair]], [[Breithem#Stair]], [[Slat na ríghe]], [[Suíomhanna ríoga Éireann]], [[Donnabhán mac Cathail]]-, [[Tadc mac Briain]]=[[Tadhg mac Briain]], [[Ressad]]=[[Reasadh]], [[Na Ceiltigh#Réamhrá]], [[Déithe na gCeilteach]], [[Liosta de Dhéithe Ceilteacha]], [[Aibell]], [[Uirne]], [[Tadg mac Nuadat]]=[[Tadhg mac Nuad]], [[Bran agus Sceólang]]=[[]], [[Aonach]]

* Dreamanna
*# [[]] &amp;larr; [[:en:List of Irish clans]]

* Léarscáileanna
*# [[Cairt phortalach]]
*# [[Cairt Chatalóinise]]

* Lámhscríbhinní
*# [[Liosta Lámhscríbhinní Gaelacha]] &amp;larr; [[:en:List of Irish manuscripts]]
*#* [[Leabhar Ard Mhacha]]
*# Book of Ballycummin (RIA MS 23 N 10)
*#* [[Leabhar Dharú]], [[Lebor Cuanu]]=[[Leabhar Chuana]], [[Landnámabók]]

* Ríochtaí
*# [[Ríocht Átha Cliath]]
*# [[Ríocht na nOileán]]
*# [[Ríthe na gCruithneach]]
*## [[Vipoig]] &amp;larr; [[:en:Vipoig]]
*# [[Fáistine Bhreacáin]]

* Le meadú
** [[Cúirt an Mheán Oíche#Achoimre an dáin]]
*# [[Gallóglach]]
*# [[Cluain Catha]] (leac uaighe)
*# [[Bard]]
*# [[Seanchaí]]
*#* [[Cenn Fáelad mac Ailella]]=[[Ceann Faoladh mac Ailealla]]
*# [[Mo Ling]]

= Bliain 5, 2025 - =
== Litríocht / an tSionainn ==
Déanta:
# [[Murúch]]-
# [[Tongu do dia toinges mo thúath]]-
# [[Remscéla]]=[[Réamhscéalta]]
# [[Bernhard Maier]]
# [[Lebor Bretnach]]=[[Leabhar Breatnach]]
# [[Annála Doiminiceacha Ros Comáin]]
# [[Inis Cloithrinn]]
# [[Inis Bó Finne, Contae na hIarmhí]]
# [[Loch Bó Dearg]]
# [[Loch Bó Finne]] (idirdhealú)
# [[Loch Bó Finne (An tSionainn)]]
# [[Loch Bó Finne, Contae na Gaillimhe]]-
# [[Loch Foirbis]] 
# [[Loch Teapa]]-
# [[:Catagóir:An tSionainn]]
# [[Irish Astronomical Tract]]=[[]]
# [[Ranna an aeir]]

= Scéal-liostaí =
* [https://www.vanhamel.nl/codecs/Medieval_Irish_tale_lists Scéal-liostaí A agus B] ar CODECS
* ''Ces Ulad ''vs.'' Noínden Ulad
* ''Tromdámh Guaire
* ''It é saigte gona súain

== Mythen und Sagen aus Irland ==
{| width=&quot;100%&quot; class=&quot;wikitable&quot;
|- class=&quot;hintergrundfarbe5&quot;
! Titel !! Inhalt
|- valign=top
| [[Acallam na Senórach]]=[[Agallamh na Seanórach]] || Begegnung zwischen mythischen Helden und dem heiligen [[Naomh Pádraig]]
|- valign=top
| [[Aided Cheit maic Mágach]] || Kampf [[Conall Cernach]]s mit [[Cet mac Mágach]] und Bélchús Verrat und Tod
|- valign=top
| [[Aided Cheltchair maic Uthechair]] || [[Celtchar]] mac Uthechairs Sühnetaten für die Tötung Blaís
|- valign=top
| [[Aided Chlainne Tuirenn]] || Rache Lugs an den Söhnen [[Tuirenn]]s für die Ermordung seines Vaters [[Cian]]
|- valign=top
| [[Aided Chonchobuir]] || Tod [[Conchúr mac Neasa]]s durch die Hand [[Cet mac Mágach]]s
|- valign=top
| [[Aided Chon Culainn]] || Ermordung [[Cú Chulainn]]s und [[Conall Cernach]]s Rache an den Tätern
|- valign=top
| [[Aided Loegairi Buadaig]] || [[Lóegaire Búadach]]s Tod beim Versuch, Aed mac Ainninne zu retten
|- valign=top
| [[Aided Muirchertaig meic Erca]] || [[Muircheartach mac Muireadhaigh|Muirchertach mac Erca]]s Strafe für seinen Ehebruch mit Sín
|- valign=top
| [[Aided Óenfir Aífe]] || Zweikampf [[Cú Chulainn]]s mit seinem Sohn [[Connla]] und dessen Tod
|- valign=top
| [[Airne Fingein]] || eine Fee prophezeit Fingein mac Luchta
|- valign=top
| [[Aislinge Meic Con Glinne|Aislinge Meic Chon Glinne]] || Parodie auf das Klosterleben und die Jenseitsvisionen
|- valign=top
| [[Aislinge Oenguso]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über [[Óengus]]’ Suche nach seiner geträumten Frau
|- valign=top
| [[Amra Choluim Chille]] || Gedicht auf den Klostergründer [[Colm Cille]]
|- valign=top
| [[Baile Binnbérlach mac Buain]] || unerfüllte Liebe zwischen Baile und Ailinn
|- valign=top
| [[Baile in Scáil]] || Blick [[Conn Cétchathach]]s in die Zukunft seines Geschlechtes
|- valign=top
| [[Bóramha]] || Kampf um den Tribut der Provinz [[Laighin]] an die [[Uí Néill]]
|- valign=top
| [[Buile Shuibhne]] || [[Suibhne]]s Wahnsinn in der Schlacht und sein Tod im Kloster
|- valign=top
| [[Caithréim Cellaig]] || Cellachs Weg vom Mönch über den Thron von [[Connacht]] zum Bischof
|- valign=top
| [[Cath Étair]] || Belagerung von Etar, Tod [[Mes Gegra]]s durch [[Conall Cernach]]
|- valign=top
| [[Cath Finntrágha]] || Verteidigung Irlands durch [[Fionn mac Cumhaill]] und seine [[Fianna]] gegen den „König der Welt“
|- valign=top
| [[Cath Maige Mucrama]] || [[Lugaid mac Con]]s Kampf um den Thron von Irland und seine Ermordung durch [[Ailill Aulom]]
|- valign=top
| [[Cath Maige Rátha]] || Krieg Congal Claens gegen den Hochkönig Domnall mac Aeda
|- valign=top
| [[Cath Maighe Tuireadh|Cath Maige Tuired]] || Kriege der [[Túatha Dé Danann]] gegen [[Fir Bholg]] und [[Fomhóraigh]]
|- valign=top
| [[Compert Conchobuir]] || [[Cathbad]]s Kampf um Asa (Ni-Asa) und die Zeugung [[Conchobar mac Nessa]]s
|- valign=top
| [[Compert Con Culainn]] || Schwangerschaft von [[Conchobar mac Nessa]]s Tochter und Geburt von [[Setanta|Setanta/Cú Chulainn]]
|- valign=top
| [[Compert Mongáin|Compert Mongáin ocus serc Duibe Lacha do Mongán]] || Zeugung Mongáns, [[Manannán mac Lir]]s Sohn und seine Ehe mit Dub Lacha
|- valign=top
| [[De chophur in da muccida]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über die Verwandlung der beiden Hirten in die Stiere [[Donn Cuailnge]] und [[Fionnbheannach]]
|- valign=top
| [[Duanaire Finn]] || Gedichte und Balladen aus dem [[an Fhiannaíocht|Finn-Zyklus]]
|- valign=top
| [[Eachtra an Mhadra Mhaoil]] || Verfolgung eines bösen Ritters durch Balbhuaidh ([[Gawain]])
|- valign=top
| [[Eachtra Mhacaoimh an Iolair]] || Suche des Adlerknaben nach seiner Herkunft
|- valign=top
| [[Cormac mac Airt#Mythologie|Echtra Cormaic i Tír Tairngire]] || [[Cormac mac Airt]]s Reise zu den Feen
|- valign=top
| [[Tadhg mac Céin#Eachtra Thaidhg Mhic Céin]] || Der Wortbruch von [[Tadhg mac Céin]]s Sohn
|- valign=top
| [[Echtra Fergusa maic Léti]] || [[Fearghas mac Léite]]s Kampf mit einem Meeresungeheuer
|- valign=top
| [[Echtra Condla]] || [[Conn Cétchathach]]s Sohn [[Connla (Conn Cétchathach)|Connla]] und seine Liebe zu einer Fee
|- valign=top
| [[Echtrae Nerai]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über [[Nera]]s Warnung an die Bewohner von [[Ráth Cruachan|Cruachan]]
|- valign=top
| [[Esnada Tige Buchet]] || Das Schicksal des gastfreundlichen Buchet von [[Laigin]]
|- valign=top
| [[Fingal Rónáin]] || Rónáns irrtümlicher Mord an seinem Sohn
|- valign=top
| [[Fled Bricrenn]] || Streit um den Ehrenplatz beim Fest zwischen [[Ulaid]] Helden
|- valign=top
| [[Fled Dúin na nGéd]] || Streit zwischen Domnall mac Aeda und Congal Claen
|- valign=top
| [[Fotha Catha Cnucha]] || Tod [[Cumall]] mac Basnas und Zeugung [[Fionn mac Cumhaill]]s
|- valign=top
| [[Cormac mac Airt#Mythologie|Geneamuin Cormaic Ua Chuind]] || [[Cormac mac Airt]]s gesamtes Leben bis zum Tod
|- valign=top
| [[Immacallam in dá Thuarad]] || Disput von Néde und [[Ferchertne]] um den Titel des obersten Dichters Irlands
|- valign=top
| [[Immram Brain]] || [[Bran mac Febail]] mythische Reise zur Insel der Frauen
|- valign=top
| [[Immram Curaig Maíle Dúin]] || [[Maol Dúin]]s Reise zu einigen mythischen Inseln
|- valign=top
| [[Lebor Gabála Érenn]] || mythische Einwanderungswellen und Machtkämpfe um Irland
|- valign=top
| [[Longes Mac nUislenn]], [[Longes mac nUislenn]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über die Geschichte [[Deirdre]]s
|- valign=top
| [[Macgnímartha Finn]] || Erzählungen über [[Fionn mac Cumhaill]]s Jugend, s.&amp;nbsp;a. [[Aillen]]
|- valign=top
| [[Macgnímrada Con Culainn]] || Erzählung über [[Cú Chulainn]]s Jugend im [[Táin Bó Cuailnge]]
|- valign=top
| [[Mesca Ulad]] || [[Cú Roí]] Hinterlist gegen [[Conchobar mac Nessa]]
|- valign=top
| [[Navigatio Sancti Brendani Abbatis|Navigatio Sancti Brendani]] || [[Naomh Breandán|Brendans]] Fahrt zu den mythischen Inseln
|- valign=top
| [[Noínden Ulad]], auch Ces Ulad || Verfehlung der Ulter gegen [[Macha]] und Gründung [[Emain Macha]]s
|- valign=top
| [[Oidheadh Chlainne Lir]] || [[Lir]]s Kinder werden in Schwäne verwandelt
|- valign=top
| [[Orgain Denna Ríg]] || [[Labraid Loingsech|Labraid Moen]]s Kampf um den Thron seines Vaters
|- valign=top
| [[Scéla Cano meic Gartnáin]] || Cano mac Gartnáins Abenteuer und unglückliche Liebe in Irland
|- valign=top
| [[Cormac mac Airt#Mythologie|Scéla Eogain agus Cormaic]] || Kindheit und Jugend [[Cormac mac Airt]]s bis zum Antritt seiner Herrschaft
|- valign=top
| [[Scéal Muc Mhic Dhathó]] || Streit der Helden [[Uladh|Ulsters]] und [[Connachta]]s den [[curadhmhír|Heldenbissen]]
|- valign=top
| [[Scél Túain meic Cairill]] &amp;rarr; [[Tuan mac Cairill]] || Verwandlungen [[Tuan mac Cairill]]s in der Zeit des [[Lebor Gabála Érenn]]
|- valign=top
| [[Serglige Con Culainn]] || [[Cú Chulainn]] Liebeskrankheit und der Ehebruch mit [[Fand]]
|- valign=top
| [[Táin Bó Cuailnge]] ||  Heldentaten [[Cú Chulainn]] beim Krieg um den Stier [[Donn Cuailnge]]
|- valign=top
| [[Táin Bó Flidais]] || [[Fergus mac Róich]] Kampf um [[Flidais]] und ihre Wunderkuh
|- valign=top
| [[Táin Bó Fraích]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über die Erlebnisse [[Froech]]
|- valign=top
| [[Tochmarc Becfola]] || Werbung König Diarmait mac Aeda Slaines um die Fee Becfola
|- valign=top
| [[Tochmarc Emire]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über [[Cú Chulainn]]s Werbung um [[Emer]]
|- valign=top
| [[Tochmarc Étaíne]] || [[Fuamnach]] Rache an ihrer Nebenbuhlerin [[Étaín]]
|- valign=top
| [[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]] || [[Conchobar mac Nessa]] Werbung um Luaine und [[Athirne]] Ermordung
|- valign=top
| [[Togail Bruidne Dá Derga]] || Königsherrschaft und Untergang [[Conaire Mór]]
|- valign=top
| [[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]] || [[Fionn mac Cumhaill]]s Verfolgungsjagd [[Diarmaid]] und [[Gráinne (miotaseolaíocht)|Gráinne]]
|-
|}

== Sprüche-Sammlungen und Glossare ==
{| width=&quot;100%&quot; class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- class=&quot;hintergrundfarbe5&quot;
! Titel !! Aois !! Nóta
|-
| [[Bretha Crólige]] || - || Bußtaxen bei Verwundungen, 3.&amp;nbsp;Teil des [[Senchas Már]]
|-
| [[Bretha Nemed Déidenach]] || 7ú || Texte der Rechtsschule von Nemed
|-
| [[Cáin Adomnáin]] || 7ú || Gesetzestext zum Schutz von Frauen, Kindern und Klerikern
|-
| [[De duodecim abusivis saeculi]] || 7ú || Abhandlung über die Moral und das Recht (auch altirische Rechtsgrundsätze inkludiert)
|-
| [[Senchas Már]] || 8ú || Sammlung altirischer Rechtstexte
|-
| [[Críth Gablach]] || 8ú || Sammlung altirischer Rechtstexte
|-
| [[Audacht Morainn]] || 8ú. || Sammlung von Lehrsprüchen des Richters [[Morann]]
|-
| [[Tecosca Cormaic]] || 8ú. || Sammlung von Lehrsprüchen [[Cormac mac Airt]]
|-
| [[Gúbretha Caratniad]] || 9ú || vom üblichen irischen Recht abweichende Urteile
|-
| [[Sanas Cormaic]] || 10ú ||Glossar von Rechts- und Dichterausdrücken, Orts- und Personennamen
|-
| [[Leabhar na gCeart]] || 11ú || Aufzählung der Rechte und Pflichten des Königs von [[Caiseal]]
|-
| [[Bansenchas]] || 12ú || Verzeichnis berühmter Frauen der Geschichte bis zum [[Lebor Gabála Érenn]], [[An Rúraíocht]] und anderen irischen Annalen
|-
| [[Dindsenchas]] || 12ú || Etymologie von Ortsnamen
|-
| [[Cóir Anmann]] || 14ú || Personen- und Stammesnamen
|-
| [[Auraicept na n-Éces]] || 14ú || Geschichte der irischen Sprache und Schrift
|-
|}

== Sammelwerke aus Irland ==

{| width=&quot;100%&quot; class=&quot;wikitable&quot;
|- class=&quot;hintergrundfarbe5&quot;
! Titel !! Zeit !! Inhalt
|-
| [[Cín Dromma Snechtai]]  || 8ú ||
|-
| [[Lebor na hUidre]] || 12ú || [[Táin Bó Cuailnge]]
|-
| [[Lebor Laignech]] || 12ú || [[Lebor Gabála Érenn]], [[An Fhiannaíocht]]
|-
| [[Annála Tiarnaigh]] || 12ú || 807 RC - AD 1178
|-
| [[Leabhar Buí Leacáin]] || 14ú ||
|-
| [[Leabhar Mór Leacáin]] || 14ú ||
|-
| [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] || 14ú ||
|-
| [[Annála Uladh]] || 15ú || 431 - 1541
|-
| [[Leabhar Mhic Cárthaigh Riabhaigh]] || 15ú ||
|-
| [[Foras Feasa ar Éirinn]] || 17ú. ||
|-
| [[Annála Ríoghdhachta Éireann]]=[[Annála na gCeithre Máistrí]] || 17ú ||
|-
|}

== [https://iso.ucc.ie/Irish-sagas-list.html ISO] ==
* [[Acallamh na Senórach]]=[[Agallamh na Seanórach]]
* [[Aided Chonchobuir]]
# [[Aided Diarmada meic Fergusa Cerrbeoil]]
# [[Diarmaid mac Cearbhaill]]+
#* [[Aided Óenfir Aífe]]
#* [[Aislinge Meic Con Glinne]]
#* [[Aislinge Óenguso]]=[[Aisling Aonghasa]]
#* [[Baile Binnbérlach mac Buain]]
#* [[Buile Shuibhne]]
#* [[Caithréim Cellaig]]
# [[Cath Almaine]]
# [[Cath Cairnn Chonaill]]
#* [[Cath Maige Mucrama]]
# [[Ceart Claidib Cormaic]]
#* Compert Mongáin ocus Serc Duibe-Lacha do Mongán=[[Compert Mongáin]]
#* [[Echtra Chondla]]=[[Echtra Condla]]
# [[Echtra Cormaic i Tír Tairngirí]]
#* [[Echtra Fergusa maic Léti]]
# [[Echtra mac nEchach Muigmedóin]]
#* [[Esnada Tige Buchet]]
# [[Feis tighe Chonáin]]
#* [[Fingal Rónáin]]
# [[Forbuis Droma Damhghaire]] - ''The Siege of Knocklong
# [[Geneamuin Chormaic]]
#* [[Immram Brain]]
#* [[Longes mac n-Uislenn]]=[[Longes mac nUislenn]]
#* [[Noínden Ulad ocus Emuin Macha]]=[[Noínden Ulad]]
# [[Oenach indiu luid in rí]] - ''Find and the phantoms
#* [[Oidhe Chloinne Lir]]=[[Oidheadh Chlainne Lir]]
#* [[Scéla Cano meic Gartnáin]]
# [[Scéla Colmáin meic Duach ocus Guairi meic Colmáin]]
# [[Scéla Guairi meic Colmáin ocus Meic Teléne]]
# [[Scéla Guairi meic Colmáin ocus Óenu moccu Loígse]]
# [[Scéla Mongáin ocus Echdach Rígéicis]] - ''Why Mongán was deprived of noble issue
#* [[Scéla Mucce Meic Da Thó]]=[[Scéla Mucce Meic Dathó]]
#* [[Táin Bó Cúalnge]]
#* [[Tochmarc Étaíne]]
#* [[Togail Bruidne Dá Derga]]
#* [[Tóruigheacht Dhiarmada agus Ghráinne]]=[[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]]

== [https://celt.ucc.ie//MsOmit2017/index.html MsOmit 2017] ==
138 go iomlán
# [[Aided Ailella ocus Chonaill Chernaig]]
# [[Aided Bresail meic Diarmata]]
#* [[Aided Cheit meic Mágach]]=[[Aided Cheit maic Mágach]] (Orgain Bélchon Bréifne)
#* [[Aided Cheltchair meic Uthechair]]=[[Aided Cheltchair maic Uthechair]]=[[]]
# [[Aided Chon Roí]]
#* [[Aided Chonchobair]]=[[Aided Chonchobuir]]=[[Anbhás Chonchúir]]
#* [[Aided Chrimthainn meic Fidaig]]=[[Aided Chrimthaind maic Fhidaig ocus Trí mac Echach Muigmedóin]]
# [[Aided Chúanach meic Ailchini]]
# [[Aided Chuind Chétchathaig]]
# [[Aided Derbforgaill]]
# [[Aided Diarmata meic Cerrbaill]]
# [[Aided Echach meic Maíreda]]
# [[Aided Fergusa meic Roich]]
# [[Aided Guill 7 Gairb]]
#* [[Aided Loegaire Búadaig]]=[[Aided Loegairi Buadaig]]
# [[Aided Maelodráin]]
# [[Aided Meic Con]]
# [[Aided Meidbe]]
#* [[Aided Muirchertaig meic Erca]]=[[]]
# [[Aided Nath Í ocus a Adnacol]] (Suidigud Tellaig na Crúachna)
#* [[Aided Oenfir Aífe]]=[[Aided Óenfhir Aífe]]
# [[Aigidecht Aithirni]]
# [[Airec Menman Uraird meic Coisse]]
# [[Airem Muintire Finn]]
#* [[Airne Fíngein]]
#* [[Aislinge Meic Con Glinne]]
#* [[Aislinge Oenguso]]
# [[Baile Binnbérlach mac Búain]]
#* [[Baile Chuind Chétchathaig]]=[[Baile Chuinn Chétchathaig]]
#* [[Baile in Scáil]]
# [[Bórama]]
#* [[Brislech Mór Maige Muirthemni]] =[[Aided Chon Culainn]]=[[Anbhás Chú Chulainn]]
# [[Bruiden Átha]]
# [[Bruiden Da Choca]]
# [[Bruiden Meic Da Réo]] (Orgain Chairpri Chind Chait)
#* [[Caithréim Cellaig]]=[[]]
# [[Cath Airtig]]
# [[Cath Almaine]]
# [[Cath Belaig Dúin Bolg]]
# [[Cath Cairn Chonaill]]
# [[Cath Cinn Abrad]]
# [[Cath Crinna]]
# [[Cath Cula Dremne]]
#* [[Cath Maige Mucrama]]
# [[Cath Maige Rath]]
#* [[Cath Maige Tuired]]=[[Cath Maighe Tuireadh]] - ''first
# Cath Maige Tuired - ''second
# [[Cath Ruis na Ríg]]
#* [[Compert Chon Culainn]]=[[Compert Con Culainn]]=[[Coimpeart Chú Chulainn]] (Feis Tige Becfoltaig)
#* [[Compert Chonchobair]]=[[Compert Conchobuir]]=[[Coimpeart Chonchúir]]
# [[Comrac Con Culainn re Senbecc ua nEbricc]] (Bruiden Senbicc uí Ebricc)
# [[Comrac Liadaine 7 Cuirithir]]
# [[Comthóth Lóegairi co Cretim 7 a Aided]]
# ''[[Conall Corc and the Corco Luigde]]
#* [[Sanas Cormaic]] (Gaire, Lethech, Mug Éme, Nesscoit, Orc tréith, Prull)
# [[Cuislinn Brigde 7 Aided Meic Díchoime]]
#* [[De Chophur in Dá Muccida]]&amp;larr;[[De chophur in dá muccida]]
# [[De Gabáil in tSída]]
# [[De Maccaib Conairi]]
# [[De Síl Chonairi Móir]]
# [[Do Faillsigud Tána Bó Cúailnge]]
#* [[Echtra Chondla]]=[[Echtra Condla]]
# [[Echtra Chormaic i Tír Tairngiri]]
#* [[Echtra Fergusa meic Léti]]=[[Echtra Fergusa maic Léti]]
# [[Echtra Finn]] (''Finn and the Phantoms'')
# [[Echtra Laegairi meic Crimthainn]]
# [[Echtra Mac nEchdach Muigmedóin]]
#* [[Echtra Nera]]=[[Echtra Nerai]]=[[Eachtra Neara]] (Táin Bé Aingen)
# [[Erchoitmed ingine Gulidi]]
#* [[Esnada Tige Buchet]]
#* [[Fingal Rónáin]]
# [[Finn agus Gráinne]]
# ''[[Finn and the Man in the Tree]]
#* [[Fled Bricrenn]]
# [[Fled Bricrenn 7 Loinges mac nDuil Dermait]]
# [[Fochonn Loingse Fergusa meic Roig]]
# [[Forfess Fer Falgae]]
# [[Fotha Catha Cnucha]]
#* [[Annála Easpacha na hÉireann]] (scéalta leabaithe)
# [[Gein Branduib meic Echach 7 Aedáin meic Gabráin]]
# [[Genemain Aeda Sláine]]
# [[Genemain Chormaic]]
# [[Immacallam Choluim Chille 7 ind Óclaig]]
#* [[Immacallam in Dá Thuar]](ad)=[[Immacallam in dá Thuarad]] (Acallam in Dá Suad, Túar)
# [[Immathchor nAilella 7 Airt]]
#* [[Immram Brain]]=[[Immram Brain]]
#* [[Immram Curraig Maíle Dúin]]=[[Immram curaig Ua Corra]]
# [[Immram Snedgusa 7 Meic Ríagla]] (Echtra, Merugud Clérech Coluim Chille)
# [[Imthechta Tuaithe Luchra ocus Aided Fergusa]]
# [[Imthechta Tuirill 7 a Mac]]
# [[Longes Chonaill Chuirc]]
#* [[Longes mac nUislenn]] (Uisnig)
#* [[Macgnímartha Finn]]
#* [[Mesca Ulad]]
#* ''Mongán Stories''
#* [[Compert Mongáin]]
# Scél asa mberar etc. [Aided Fothaid Airgdig]
# Scél Mongáin
# Tucait Baile Mongáin
#* [[Noínden Ulad]] (Ces Noínden Ulad)
# [[Orgain Néill Noígíallaig]] (Aided)
#* [[Orgain Denna Ríg]] (Bruiden Túamma Tenbad)
# [[Orgain Trí mac Diarmata meic Cerbaill]]
# ''[[Quarrel between Finn and Oisín]]
# [[Reicne Fothaid Canainne]]
# [[Scél na Fír Flatha, Echtra Chormaic i Tír Tairngire 7 Cert Claidib Chormaic]]
# [[Scél Túain meic Cairill]] (Immacallam Túain fri Finnia)
# [[Scéla Alaxandair]]
#* [[Scéla Cano meic Gartnáin]]
# [[Scéla Conchobuir meic Nessa]] (''Conchobar's Household'')
# [[Scéla Eogain 7 Cormaic]] (Scéla Geine Cormaic)
# [[Scéla Mosauluim]]
#* [[Scéla Mucce Meic Da Thó]]
# [[Senchas Airgiall]]
#* [[Senchas Fagbála Caisil]]
#* [[Serglige Con Culainn]]
# [[Siaburcharpat Con Culainn]]
# [[Suidigud Tellaig Themra]]
#* [[Táin Bó Cúailnge]]
# [[Táin Bó Dartada]]
#* [[Táin Bó Flidais]]
#* [[Táin Bó Fraích]]
#* [[Táin Bó Regamain]]=[[Táin Bó Regamon]]
# [[Táin Bó Regamna]]
# [[Talland Étair]]
# [[Tesmolta Cormaic 7 Aided Finn]]
# [[Tochmarc Ailbe]]
#* [[Tochmarc Becfhola]]=[[Tochmarc Becfola]]
#* [[Tochmarc Emire]]=[[Tochmharc Eimhire]]
#* [[Tochmarc Étaine]]=[[Tochmarc Étaíne]]=[[Tochmharc Éadaoine]] I, II, III
# [[Tochmarc Ferbe]]
#* [[Tochmarc Lúaine ocus Aided Aithirne]]=[[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]]
# [[Tochmarc Momera]]
#* [[Togail Bruidne Da Derga]]=[[Toghail Brú Dá Dearga]], Orgain Bruidne Uí Derga
# [[Togail Troí]]
# [[Tucait Fagbála in Fessa do Finn 7 Marbad Cuil Duib]]
#* [[Tucait Indarba na nDéssi]] ([[Tairired na nDéisi]]=[[Tairired na nDéssi]])
# [[Úath Beinne Étair]]
# [[Verba Scáthaige]]

== [http://www.maryjones.us/ctexts/index_irish.html Celtic Language Collective] ==
=== '' Manuscripts '' ===
# [[Lebar na Núachongbála]]=[[Leabhar Laighneach]]
# [[Lebor na nUidre]]=[[Leabhar na hUidhre]]
# [[Leabhar Bhaile an Mhóta]]
# [[Leabhar Mór Mhic Fhir Bhisigh]]=[[Leabhar Mór Leacáin]]
# [[Leabhar Buidhe Lecáin]]=[[Leabhar Buí Leacáin]]
# [[Leabhar Feirmoithe]]=[[Leabhar Fhear Maí]]
# [[Leabhar Méig Shamhradháin]]=[[Dúnaire Mag Shamhradhain]]=[[]]
# [[Leabhar Í Eadhra]]=[[Leabhar Uí Eadhra]]
# [[Leabar Chaillín]]=[[Leabar Fidhnacha]]=[[Leabhar Fhianacha]]

=== '' The Mythological Cycle '' ===
# [[Lebor Gabála Érenn]]=[[Leabhar Gabhála na hÉireann]]
# [[Do Flathiusaib Hérend]]=[[]] (LL)
# [[Lebor Bretnach]]=[[]]
# [[Cath Maige Tuired]]=[[Cath Maighe Tuireadh]]
# [[Tuath De Danand na set soim]]=[[Ceithre Sheod]]
# [[Oidheadh Chloinne Tuireann]]=[[Oidheadh Chlainne Tuireann]]
# [[Tochomlod mac Miledh a hEspain i nErind]]=[[]]
# [[De Gabáil in t-Sída]]=[[]]
# [[Tochmarc Étaíne]]=[[]] (LU, Egerton 1782)
# [[Togail Bruidne Dá Derga]]=[[]]
# [[Aislinge Óenguso]]=[[]]
# [[Oidheadh Chloinne Lir]]=[[Oidheadh Chlainne Lir]]
# [[Altram Tige Dá Medar]]=[[]]
# [[Scél Túain maic Cairill]]=[[Tuan mac Cairill]]
# [[Eachtra Léithín]]=[[]]
# [[Suidigud Tellaich Temra]]=[[]]
# [[Moí coire coir goiriath]]=[[]]
# [[Cía cétliaigh robúi ind-Érinn]]=[[]]
# [[Cóir Anmann]]=[[]]
# [[Bodleian Dinnshenchas (Rawl B 506)]]=[[Dinnseanchas]]
# [[Edinburgh Dindsenchas (MS Kilbride XVI)]]=[[]]
# [[Rennes Dindsenchas I (Rennes MS)]]=[[]]
# [[Metrical Dindsenchas]]=[[]]
# [[Banshenchus]]=[[Banseanchas]]
# [[The Battle of Partholon's Sons]]=[[]] ([[Seanchas Mór]])

=== '' The Ulster Cycle '' ===
# [[]]=[[]]</text>
      <sha1>pnv09fo17zbw8xxypkjou39eieq3c7w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269834</id>
      <parentid>1269832</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T12:50:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* Bliain 5, 2025 - */</comment>
      <origin>1269834</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="116537" sha1="2nax84jty9i5vip07x5j1996c38ahlm" xml:space="preserve">__NOINDEX__
{{Úsáideoir:Marcas.oduinn/Teimpléad:Barra Roghchláir}}

=Réamhrá=
[ [https://www.teanglann.ie/ teanglann.ie] | [https://www.focloir.ie/ focloir.ie] | [https://www.tearma.ie/ tearma.ie] | [http://dil.ie/ dil.ie] | [https://www.logainm.ie/ga/ logainm.ie] | [https://www.sloinne.ie sloinne.ie] | [https://en.wikisource.org/wiki/An_Etymological_Dictionary_of_the_Gaelic_Language MacBain] ]

[CELT|CODECS|ISOS|THD|BILL|..
]

[ ''[https://medievalscotland.org/kmo/AnnalsIndex/index.shtml Index of Names in Irish Annals]''&lt;!-- le Mari Elspeth nic Bryan--&gt; | ''[https://www.libraryireland.com/names/contents.php Irish Names and Surnames]''&lt;!-- le Rev Patrick Woulfe, ar Library Ireland--&gt; | ''[http://research.ucc.ie/doi//locus?section=d487e79 Onomasticum Goedelicum]'' | ''[http://research.ucc.ie/doi/atlas Atlas of Names]'' | ''[http://fmg.ac/Projects/MedLands/IRELAND.htm#_Toc389126210 MEDIEVAL LANDS - Ireland]''&lt;!-- ar fmg.ac--&gt; ]

Daoine: aicme, ciarraí, cine, cineál, clann, corca, dál, dream, duine/daoine, fine, muintir, pobal, síol, teaghlach, tuath; s/daor-chineál, sloinne

Tosaíodh an obair seo ar an 6ú Meán Fómhair 2018, leis an leathanach [[Oidheadh Chlainne Uisnigh]]

* Foinsí ar [https://www.ucc.ie/en/research-sites/celt/ CELT]: 
** [https://celt.ucc.ie/published/G800011A/text001.html LGÉ], [https://celt.ucc.ie/published/G800011A/ LL], G800011A
** [https://celt.ucc.ie/published/G100005A/ ACM, ARÉ LS 1220 ''srl.''], G100005A
** [https://celt.ucc.ie/published/G100054/ FFÉ, OFM A 14 ''srl.''], G800054
* [http://exploringcelticciv.web.unc.edu/ Exploring Celtic Civilisation]
* Sean-Ghaeilge
** [http://www.smo.uhi.ac.uk/liosta/old-irish-l/ OLD-IRISH-L]
** ''[https://www.digitalmedievalist.com/opinionated-celtic-faqs/how-to-learn-old-irish/ How to learn old irish]''
** [https://lrc.la.utexas.edu/eieol/iriol U-Texas]
** [https://www.ria.ie/research-projects/focloir-stairiuil-na-gaeilge Foclóir Stairiuil na Gaeilge] ar ARÉ
* [https://omniglot.com/writing/irish.htm Gaeilge] ar omniglot
* [https://tuairisc.ie/comhairle-ghramadai-no-comhairle-gramadai-an-seimhiu-agus-an-rosheimhiu/ ‘Comhairle ghramadaí’ nó ‘comhairle gramadaí’? An séimhiú agus an róshéimhiú…], Kevin Hickey, tuairisc.ie


# ''[https://web.archive.org/web/20070807234048/http://www.carroll.co.uk/irish/chapt01.htm The Eberian Kings]''
# [https://celt.ucc.ie/published/E900000-003/ Early Irish Population-Groups], [[Eoin Mac Néill]]
# [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/?next_url=/users/my_library/ Wikipedia Library]
# Celtic Literature Collective (CLC)
## ''[http://www.maryjones.us/ctexts/index_irish.html Irish Literature]'', CLC
## ''[https://www.ancienttexts.org/library/celtic/ctexts/index_irish.html Irish index]'', Ancient Texts
# [https://bill.celt.dias.ie/vol4/browseatsources.php Textual sources], CELT


* [[:Teimpléad:cite web]]
* [[:Teimpléad:cite book]]
* [[:Teimpléad:citation]]
* [[:Teimpléad:familytree]]
* [[Speisialta:WhatLinksHere/Teimpléad:Glanadh-mar]]
* [https://www.wikidata.org/wiki/Special:NewItem Earra nua] ar WikiData


* [[Miotaseolaíocht na nGael]]
* [[:Catagóir:Miotaseolaíocht na nGael]]
* [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]]
* [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]]

* Faiceachas

{{Scéalta miotaseolaíochta}}
{{An Rúraíocht}}
{{An Fhiannaíocht}}
{{Scéalaíocht na Ríthe}}
{{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}}

=Bliain 1, 2018 - 2019=
==Céim 1 - An Rúraíócht==
Cóipeáil agus aistriú go díreach ó wiki-suímh (en, de, srl) eile.
* béim ar an Rúraíocht...
* ... agus Tuatha Dé Danann agus Ardríthe na hÉireann a thagann isteach leis na scéalta úd.
* ainm an phríomhleathnaigh as NuaGhaeilge; athsheoladh ann don ainm as SeanGhaeilge
* [[Donn Cuailnge]], [[Finnbhennach]], [[Maol]], [[Liath Macha agus Dub Sainglend]], [[Caladbolg]], [[Fragarach]], [[Fedelm]], [[Dáire mac Fiachna]], [[Cairpre Nia Fer]], [[Fedelm Noíchrothach]], [[Erc mac Cairpri]], [[Achall]]
* Naisc dhearga nó athsheolta go [[:en:Ulster Cycle]] ar en.wiki
*# a/s, [[Cairbre Cuanach]]
*# a/s, [[Condere mac Echach]]
*# n/d, [[Fiachu mac Fir Febhe]]
*# n/d, [[Folloman mac Conchobair]]
*# n/d, [[Friuch]]
*# n/d, [[Goll mac Carbada]]
*#* [[Nechtan Scéne]]

==Céim 2 - Scéalta Miotaseolaíochta==
* Gramadach
** Tuiseal Ginideach
** na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha
* Leathnaigh eile nach bhfuil fós an sna teimpléidí reatha
* Scéalta Miotaseolaíochta: [[Cessair]], [[Partholón]], [[Nemed]], [[Fir Bolg]]; [[Fomhóraigh]]; (Tuatha Dé Danann agus Clann Mhíle í gcéim 3)
** [[Tuan mac Cairill]], [[Neimheadh]], [[Fiacha mac Delbaíth]], [[Mac Cuill]], [[Mac Gréine]], [[Cichol Gricenchos]], [[Fintán mac Bóchra]], [[Dealgnaid]], [[Bóinn (bandia)]], [[Ealcmhar]], [[Cethlenn]], [[Conand]], [[Elatha]], [[Tethra]], [[Glas Ghaibhneann]]
* Leathanaigh eile:
** [[Leabhar Bhaile an Mhóta]], [[Tomhaidhm]]
* Bunachar: tagairtí ISoS, CELT, CODECS srl

==Céim 3 - Tuatha Dé Danann, Clann Mhíle==
* Gramadach (arís)
** Tuiseal Ginideach
** na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha
* [[Tuatha Dé Danann]]
** [[Éber Finn]] &amp;rarr; [[Éibhear Fionn]], [[Érimón]] &amp;rarr; [[Éiremhón]] &amp;rarr; [[Éireamhón]], [[Badb]] &amp;rarr; [[Badhbh (bandia)]], [[Bres]], [[Aislinge Oenguso]], [[Ábartach]], [[Abhean]], [[Áed]], [[Airmed]], [[Anu]], [[Aobh]], [[Aoi]], [[Aoife (iníon Bhodhbh Dheirg)]], [[Bec]], [[Bodb Derg]], [[Brea]], [[Brian (miotaseolaíocht)]], [[Caer Ibormeith]], [[Cermait]], [[Creidhne]], [[Dian Cécht]], [[Ethal]], [[Ecne]], [[Fionnuala]], [[Goibhniu]], [[Iuchar]], [[Iucharba]], [[Ler]], [[Luchtaine]], [[Miach]], [[Neit]], [[Uaithne]]

* [[Clann Mhíle]]
** [[Goídel Glas]], [[Fénius Farsaid]], [[Scota]], [[Amergin Glúingel]], [[Bilé]], [[Donn]], [[Muimne, Luigne agus Laigne]], [[Ér, Orba, Ferón agus Fergna]], [[Íriel Fáid]], [[Ethriel]], [[Conmáel]], [[Tigernmas]]

* Eile
** [[Biróg]], [[Immram Brain]] ([[Bran mac Feabhail]]), [[Carman]], [[Crobh Dearg]], [[Crom Cruach]], [[Cailleach]], [[Ceithre Sheod]]

==Céim 4 - Ard-Ríthe==
* [[Ard-Ríthe na hÉireann]]
** [[Eochaid Étgudach]], [[Cearmna Finn]], [[Sobhairce]], [[Eochaid Faebar Glas]], [[Fiacha Labhrainne]], [[Eochaid Mumu]], [[Óengus Olmucaid]], [[Énna Airgdech]], [[Rothechtaid mac Main]] (I), [[Sétna Airt]] (I), [[Fíachu Fínscothach]], [[Muinemón]], [[Faildergdóid]], [[Ollom Fódla]], [[Fínnachta]], [[Slánoll]], [[Géde Ollgothach]], [[Fíachu Findoilches]], [[Berngal]], [[Ailill mac Slánuill]], [[Sírna Sáeglach]], [[Rothechtaid Rotha]], [[Elim Olfínechta]], [[Gíallchad]], [[Art Imlech]], [[Nuadu Finn Fáil]], [[Bres Rí]], [[Eochaid Apthach]], [[Finn mac Blatha]], [[Sétna Innarraid]] (II), [[Siomón Brecc]],  [[Dui Finn]], [[Muiredach Bolgrach]], [[Énna Derg]], [[Lugaid Íardonn]], [[Sírlám]], [[Eochaid Uairches]], [[Eochaid Fíadmuine]], [[Conaing Begeclach]], [[Lugaid Lámderg]], [[Art mac Lugdach]], [[Fíachu Tolgrach]], [[Ailill Finn]], [[Eochaid mac Ailella]], [[Airgetmar]], [[Dui Ladgrach]], [[Lugaid Laigde]], [[Áed Ruad, Díthorba agus Cimbáeth]] ([[Áed Rúad]] ([[Áed Ruad]]), [[Díthorba]], [[Cimbáeth]]), [[Rechtaid Rígderg]], [[Úgaine Mór]], [[Bodbchad]], [[Lóegaire Lorc]], [[Cobthach Cóel Breg]], [[Labraid Loingsech]], [[Meilge Molbthach]], [[Mog Corb]], [[Óengus Ollom]], [[Irereo]], [[Fer Corb]], [[Connla Cáem]], [[Ailill Caisfiaclach]] ([[Ailill]]*), [[Adamair]], [[Eochaid Ailtlethan]], [[Fergus Fortamail]], [[Óengus Tuirmech Temrach]], [[Conall Collamrach]], [[Nia Segamain]], [[Énna Aignech]], [[Crimthann Coscrach]], [[Rudraige mac Sithrigi]] (III), [[Finnat Már]], [[Bresal Bó-Díbad]], [[Conchobar Abradruad]], [[Crimthann Nia Náir]], [[Cairbre Cinnchait]], [[Feradach Finnfechtnach]], [[Fíatach Finn]], [[Fíachu Finnolach]], [[Elim mac Conrach]], [[Túathal Techtmar]], [[Mal mac Rochride]], [[Fedlimid Rechtmar]], [[Cathair Mór]], [[Conn Cétchathach]], [[Conaire Cóem]], [[Art mac Cuinn]], [[Lugaid mac Con]] ([[Lughaidh]]*), [[Fergus Dubdétach]], [[Cormac mac Airt]], [[Eochaid Gonnat]] ([[Eochaidh]]*), [[Cairbre Lifechair]], [[Fothad Cairpthech]], [[Fothad Airgthech]], [[Fíachu Sroiptine]], [[Colla Uais]], [[Muiredach Tirech]], [[Cáelbad]], [[Eochaid Mugmedon]], [[Crimthann mac Fidaig]] ([[Criofan]]*), [[Níall Noígíallach]] &amp;larr; [[[[Niall Noígíallach]]]], [[Nath Í mac Fiachrach]], [[Lóegaire mac Néill]]

==Céim 5 - ABCDEí==
* [[Annála na hÉireann]], [[Banseanchas]], [[Cóir Anmann]],  [[Dinnseanchas]], [[Echtra]] ([[Eachtra]]) agus [[Immram]] ([[Iomramh]]), [[Echtra Condla]], [[Echtra Fergusa maic Léti]], [[Eachtra Neara]], [[Sanas Cormaic]]

==Céim 6 - An Fhiannaíocht==
* [[An Fhiannaíocht]], Na [[Fianna]]

Daoine
* [[Creidne]], [[Finn Eces]], [[Finn mac Cumaill]] &amp;larr; [[Fionn mac Cumhaill]], [[Oisín]], [[Diarmuid Ua Duibne]], [[Gráinne (miotaseolaíocht)|Gráinne]], [[Niamh Chinn Óir]], [[Bodhmall]], [[Muireann]], [[Plúr na mBan]], [[Sadb]] &amp;rarr; [[Sadhbh]], [[Caílte mac Rónáin]], [[Conán mac Lia]], [[Conán mac Morna]], [[Cumall]], [[Goll mac Morna]], [[Liath Luachra]], [[Oscar mac Oisín]]

Scéalta ar fáil
* [[Agallamh Beag]], [[Agallamh na Seanórach]], [[Bruidhean Chaorthainn]], [[Cath Finntrágha]], [[Cath Gabhra]], [[Eachtra Bhodaigh an Chóta Lachtna]], [[Fianshruth]], [[Fionn agus Gráinne]], [[Macgnímartha Finn]], [[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]]

Scéalta nach bhfuil ar fáil ar wikipediae
* [[Bruidhean Chéise Corainn]], [[Bruidhean Bheag na hAlmhaine]], [[Bruidhean Eochaidh Bhig Dheirg]]
# [[Eachtra Iollainn Iolchrothaigh Mhic Ríogh na hEasbáinne]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Eachtra_Iollainn_Iolchrothaigh_Mhic_Ríogh_na_hEasbáinne en]''')
# [[Eachtra an Ghiolla Dheacair]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Eachtra_an_Ghiolla_Dheacair en]''')
# [[Eachtra Lomnachtáin]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Eachtra_Lomnachtáin en]''')
#* [[Fotha Catha Cnucha]]
# [[Tóraíocht Taise Taoibhghile]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Tóraíocht_Taise_Taoibhghile en]''')
# [[Tóraíocht Shaidhbhe Iníne Eoghain Óig]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Tóraíocht_Shaidhbhe_Iníne_Eoghain_Óig en]''')
#* [[Nessa Ní Shéaghdha]], [[Máirín Ní Mhuiríosa]]

==Céim 7 - Scéalaíocht na Ríthe==
* [[Ard-Ríthe na hÉireann]] ''thuas, céim 4'', [[Baile in Scáil]], [[Baile Chuinn Chétchathaig]] (scrios: [https://ga.wikipedia.org/wiki/Baile_Chuinn_Cétchathaigh?redirect=no Baile_Chuinn_Cétchathaigh], [https://ga.wikipedia.org/wiki/Baile_Chuinn_Cétchathaig?redirect=no Baile_Chuinn_Cétchathaig]), [[Sadb ingen Chuinn]]

==Céim 8 - Lámhscríbhinní==
* [[Teimpléad:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]]
** [[Leabhar Gabhála na hÉireann]]
*# [[Leabhar Fhear Maí]]
** [[Leabhar na gCeart]], Oidheadh Chlainne x 3: [[Oidheadh Chlainne Lir|... Lir]] ([[Clann Lir]]), [[Oidheadh Chlainne Tuireann|... Tuireann]], [[Oidheadh Chlainne Uisnigh|... Uisnigh]]

==Céim 9 - Aithbhreithniú==
* Glan / Cuir le roinnt leathnach
** [[Aengus]] &amp;rarr; [[Aonghas]], [[Áine]], [[Badb]] &amp;rarr; [[Badhbh (bandia)]], [[Breogán]], [[Brigit]], [[Cormac mac Airt]], [[Daghdha]], [[Enbarr]], [[An Fhiannaíocht]],  [[Fionn mac Cumhaill]], [[Grian (bandia)]], [[Lugh]], [[Níall Noígíallach]], [[Niamh Chinn Óir]], [[Oisín]]
* Leathanaigh eile:
** ''[[Úsáideoir:Marcas.oduinn/List of Irish mythological figures]]''
** [[Miotaseolaíocht na nGael]], [[Na Scéalta Miotaseolaíochta]], [[An Rúraíocht]], [[An Fhiannaíocht]], [[Scéalaíocht na Ríthe]]

==Céim 10 - feabhsú na Gaeilge==
* [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Cruthaithe|Cruthaithe]]
* Gramadach (arís eile)
** Tuiseal Ginideach
** na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha

=Bliain 2, 2019 - 2020=
== Feabhsú na Gaeilge (2) ==
* Tuiseal ginideach
** Mo chuid airgid ''vs.'' Mo chuid den airgead
** Séimhithe
* na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha
* Ainmneacha Sean &amp;rarr; Meán &amp;rarr; Nua-Ghaeilge
** Eisceachtaí: [[Aengus]], [[Brigit]] (''vs.'' [[Naomh Bríd]]), [[Daghda]] nó [[Daghdha]] (ní *Dea-dhia), [[Lugh]] (ní [[Lú]])

==Tagairtí==
* Bunachar: tagairtí ISoS, CELT, CODECS, WikiData
* LGÉ, ACM, FFÉ go Gaeilge (go háirithe i leathanaigh na nArd-Ríthe)

==Ath-bhreithniú==
* [[Ceasair]], [[Parthalán]], [[Neimheadh]], [[Fir Bholg]]
* [[Sláine mac Deala]]... [[Eochaid mac Eirc]]

==Catagóirí==
* [[:Catagóir:Dreamanna na hÉireann]], [[:Catagóir:Éarainn]], [[:Catagóir:Ulaid]], [[:Catagóir:Eoghanachta]], [[:Catagóir:Ríthe na Teamhrach]]

==Ogham, [[Aibítir]]==
* [[Ogham]], [[:Catagóir:Ogham]], [[Auraicept na n-Éces]], [[Bríatharogam]]=[[Briatharogham]], [[De Dúilib Feda na Forfid]], [[In Lebor Ogaim]]=[[An Leabhar Oghaim]], [[Inscríbhinní Oghaim]]
* [[:Teimpléad:Litreacha Oghaim]], [[beith (ogham)|beith]]*, [[luis (ogham)|luis]], [[fearn (ogham)|fearn]], [[sail (ogham)|sail]], [[nion (ogham)|nion]] | [[uath (ogham)|uath]], [[dair (ogham)|dair]], [[tinne (ogham)|tinne]], [[coll (ogham)|coll]], [[ceirt (ogham)|ceirt]] | [[muin (ogham)|muin]], [[gort (ogham)|gort]], [[nGéadal (ogham)|nGéadal]]*, [[straif (ogham)|straif]], [[ruis (ogham)|ruis]] | [[ailm (ogham)|ailm]], [[onn (ogham)|onn]], [[úr (ogham)|úr]], [[eadhadh (ogham)|eadhadh]], [[iodhadh (ogham)|iodhadh]] | [[Forfeda]], ''[[Ébad (ogham)|Ébad]]-a, [[Oir (ogham)|Oir]]-a, [[Uillenn (ogham)|Uillenn]]-a,'' [[Iphín (ogham)|Iphín]]=[[Ifín (ogham)|Ifín]], ''[[Emancholl (ogham)|Emancholl]]-s'', [[Peith (ogham)|Peith]]
* [[:Catagóir:Inscríbhinní Oghaim]], [[CIIC 2]]=[[Cloch Oghaim Chluain Muirís]], [[CIIC 10]]=[[Cloch Oghaim Bhréisteach]], [[CCIC 11]]=[[Ráth na Dromainne]], [[CIIC 38]]=[[Cloch Oghaim Bhaile Mhuadáin]], [[CIIC 47]]=[[Cloch Oghaim Cháisleán tSíomoin]], [[CIIC 50]]&lt;[[Ráth Chrois Uaithne]], [[CIIC 57]]–58=[[Clocha Oghaim Phlácais]], [[CIIC 66]]=[[Cloch Oghaim Bhéal an Churraigh Bháin]], [[CIIC 145]]=[[Cloch Oghaim Airghleanna]], [[CIIC 155]]-163=[[Clocha Oghaim Bhaile an tSagairt]], [[CIIC 170]]&lt;[[Teampall Mhanachain]], [[CIIC 187]]&lt;[[Cill Maoilchéadair]], [[CIIC 193]]&lt;[[Mám an Óraigh]], [[CIIC 197]]–203=[[Clocha Oghaim Dhún Lóich]], [[CIIC 206]]–213=[[Clocha Oghaim Chill Chuallachta Thoir]], [[CIIC 220]]=&lt;strike&gt;[[Cloch Oghaim Dhoire Fhíonáin]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Cloch Oghaim Dhoire Fhíonáin Beag]], [[CIIC 230]]&lt;[[Clochán Cárthainn]], [[CIIC 241]]=[[Clocha Oghaim Dhún Lóich]], [[CIIC 246]]=&lt;strike&gt;[[Chlocha Oghaim Aird Chánachta]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Clocha Oghaim Aird Chánachta]], [[CIIC 266]]-267=&lt;strike&gt;[[Clochanna Oghaim Chill Tíre]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Clocha Oghaim Chill Tíre]], [[CIIC 272]]-281&lt;[[Uaimh agus Clocha Oghaim Dhrom Lócháin]], CICC iii=[[Cloch Oghaim Bhaile an Bhúlaeraigh Thuaidh]], CIIC iii=[[Cloch Oghaim Dhún gCoimín]], CIIC iii&lt;[[Caiseal Imileá an Bhóthair]], CIIC iii=[[Clocha Oghaim Tulaigh Garráin]], CIIC iii&lt;&lt;strike&gt;[[Bhaile Uí Bhaoithín]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Baile Uí Bhaoithín]], CIIC iii&lt;&lt;strike&gt;[[Teampall Ráth Theas]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Teampall Ráth Teas]]

==Dreamanna==
{|
|- valign=top
|| [[Íomhá:Ptolemy's Ireland.png|mion|100px|Léarscáil Tolamaes]]
|| [[Íomhá:Ireland early peoples and politics.gif|mion|100px|Luath-dhreamanna]]
|| [[Íomhá: Ireland900.svg|mion|100px|Éire 900]]
|| [[Íomhá:Www.wesleyjohnston.com-users-ireland-maps-historical-map1014.gif|thumb|100px|Éire 1014]]
|| [[Íomhá:www.wesleyjohnston.com-users-ireland-maps-historical-map1300.gif|mion|100px|[[Tiarnas na hÉireann]], 1300]]
|| [[Íomhá:Ireland 1450.png|mion|100px|Éire 1450]]
|| [[Íomhá:IrelandBaronies1899Map.png|mion|105px|Barúntachtaí 1899]]

|- valign=top
|| [[Íomhá: Ireland900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Munster-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Osraige-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Leinster-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Mide-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Connacht-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Breifne-900.svg|mion|100px]]
|- valign=top
|| [[Íomhá:UlsterDioceseKingdoms.png|mion|100px]]
|| [[Íomhá:NorthernUiNeill.png|mion|100px]]
|}

===Luath-dhreamanna===
* [[Prótastair Éireann]]&lt;[[Stair na hÉireann]], [[Periplus Massiliach]], [[Ora Maritima]], [[Almagest]]- ([[Úsáideoir:Ériugena|ÉG]]), [[Geografaíocht (Tolamaes)]]-, [[Scotti]], [[Attacotti]]-, [[Breatain (logainm)]], [[:Teimpléad:Éire Tholamaes]]
* Connacht: [[Auteini]]=[[Uaithni]], [[Fir Ol nEchmacht]], [[Nagnatae]], [[Nagnata]]; Laigin: [[Brigantes (Éire)]], [[Cauci]], [[Coriondi]], [[Domnu]], [[Fir Domnann]], [[Gailióin]], &lt;strike&gt;[[Manapi]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Manapii]]; Mide: [[Eblani]]=[[Ebdani]]=[[Blanii]], [[Eblana]]; Muma: [[Gangani]]=[[Concani]], [[Iverni]], [[Uellabori]], [[Uodiae]]=[[Usdiae]]; Uladh:  [[Darini]], [[Erdini]], [[Uennicnii]]
* Eile: [[Belgae]], [[Scotia]]-, [[Gleann Scoithín]], [[Albion]]-, [[Caledonia]]-, [[Damnonii]], [[Dumnonii]], [[Hibernia]]-
* Le dáileadh: [[Indech]], [[Octriallach]], 
* [[Ríochtaí Éireann]], [[Cúigí na hÉireann]]
* [[Dáire Doimthech]], [[Lugaid Loígde]] (Lugaid mac Con), [[Ríthe Éireann]], [[Flaith]], [[Tigerna]]=[[Tiarna]], [[Liosta Ríthe na hÉireann]], [[Ard-Ríthe na hÉireann]]-, [[Rí na Teamhrach]]=[[Ríthe na Teamhrach]], [[Coirpre mac Néill]]=[[Cairbre mac Néill]]-, [[Ailill Molt]], [[Lugaid mac Lóegairi]]=[[Lughaidh mac Laoghaire]], [[Ríocht na Mumhan]],  [[Rí na Mumhan]]=[[Ríthe na Mumhan]], [[Rí na Deasmhumhan]]=[[Ríthe na Deasmhumhan]], [[Rí na Tuadhmhumhan]]=[[Ríthe na Tuadhmhumhan]], [[Rí na hIarmhumhan]]=[[Ríthe na hIarmhumhan]], [[Rí na hUrmhumhan]]=[[Ríthe na hUrmhumhan]],  [[Liosta Ríthe Uladh]] &amp;rarr; [[Rí na nUladh]]=[[Ríthe na nUladh]], [[An Dubhaltach Mac Fhirbhisigh]] &amp;rarr; [[Dubhaltach Mac Firbhisigh]], [[Ríocht na Mí]], [[Rí na Mí]]=[[Ríthe na Mí]], [[Airgíalla]]=[[Oirialla]], &lt;strike&gt;[[Ríthe an Oiriall]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Ríthe na nOiriall]]=[[Ríthe Oiriall]], [[Bréifne]], [[Ríthe na Bréifne]], [[Ríthe na Laighean]], [[Ríthe an Osraí]], [[Tiarnas na hÉireann]]-, [[Túathal mac Cormaic]]=[[Túathal Máelgarb]]=[[Tuathal Maolgharbh]], [[Diarmait mac Cerbaill]]=[[Diarmaid mac Cearbhaill]]-, [[Domnall Ilchelgach]]=[[Domnall mac Muirchertaig]]=[[Domhnall mac Muircheartaigh]], [[Forggus mac Muirchertaig]]=[[Fearghas Mac Muircheartaigh]], [[Eochaid mac Domnaill]]=[[Eochaidh mac Domhnaill]], [[Báetán mac Muirchertaig]]=[[Baotán mac Muircheartaigh]], [[Ainmuire mac Sétnai]]=[[Ainmhire mac Seanna]], [[Báetán mac Ninnedo]]=[[Baotán mac Nínneadha]], [[Áed mac Ainmuirech]]=[[Aodh mac Ainmhireach]], [[Áed Sláine]]=[[Aodh Sláine]], [[Colmán Rímid]]=[[Colmán Ríomhaí]]=[[Colmán mac Báetáin]]=[[Colmán mac Baotáin]], [[Áed Uaridnach]]=[[Aodh Fuariodhnach]], [[Máel Coba mac Áedo]]=[[Maol Cobha mac Aodha]], [[Suibne Menn]]=[[Suibhne Meann]], [[Domnall mac Áedo]]=[[Domhnall mac Aodha]] 

{{Éire Tholamaes}}


Féach ''[http://sites.rootsweb.com/~irlkik/ihm/ire000.htm IHM]'':
{|class = wikitable
! width=10% | Dream
! width=10% | Treibh
! width=10% | As
! width=10% | Am
! width=20% | [[Leabhar Gabhála na hÉireann|LGÉ]]
! width=40% | Dál/Corca/Clann
|- valign=top
|| [[Cruithne]] || [[Priteni]] || Breatain || 8u - 5ú RC || [[Fomhóraigh]]? || [[Dál nAraidi]], [[Uí Echach Cobo|Uí Eachach Cobha]], ''[[Loígis]]'', [[Soghain]]
|- valign=top
|| [[Éarainn]] || [[Belgae]] || Breatain || 5ú - 3ú RC || [[Fir Bholg]] || ''Ulaid'' (Dál Riada, Dál Fiatach), [[Corca Laidhe]], [[Múscraí]], [[Corca Dhuibhne]], [[Corca Bhaiscinn]], [[Uí Mhaine]], [[Conmhaicne]]
|- valign=top
|| [[Laigin]] || || Armorica || 3ú - 1ú RC || [[Tuatha Dé Danann]]? || [[Fir Domnann]], [[Gailióin]]; [[Uí Fhailí]], ''[[Uí Bairrche]]'', [[Uí Eineachghlais]]; [[Gailenga]]?
|- valign=top
|| [[Gaeil]] || [[Míl Easpáine]] || Gall || 2ú - 1ú RC || [[Féine]] || [[Eoghanachta]], [[Connachta]]
|}

===Breá===
* [[Brega]]=[[Breá]]

===Bréifne===
* [[Ríthe Bhréifne]]

===Ciannachta===
* [[Ciannachta]], [[Ciannachta Glen Geimin]]=[[Ciannacht Ghleann Geimhin]], [[Síl nÁedo Sláine]]=[[Síol Aodha Sláine]], [[Gailenga]]

===Iverni===
* =[[Érainn]]=[[Éarainn]], [[Dáire]], [[Darini]], [[Dáirine]], [[Corcu Loígde]]=[[Corca Laidhe]], [[Corc mac Luigthig]]=[[Conall Corc]], [[Dáire Doimthech]]*, [[Lugaid Loígde]]~[[Lugaid Laigdech]], [[Íar mac Dedad]], [[Óengus Bolg]]=[[Aonghas Boilg]], [[Aimend]]=[[Aimeann]], [[Deda mac Sin]]&lt;[[Cland Dedad]], [[Dál gCais]]-, [[Dáire mac Dedad]], [[Síl Conairi]]=[[Síol Chonaire]], [[Cairpre]], [[Mairtine]], [[Múscraige]]=[[Múscraí]], [[Corcu Duibne]]=[[Corca Dhuibhne]], [[Corcu Baiscinn]]=[[Corca Bhaiscinn]], [[Dáire Cerbba]]=[[Dáire Cearba]], [[Uí Liatháin]], [[Uí Fidgenti]]=[[Uí Fiodhghinte]]

===''Laigin''===
* [[Laigin]], [[Uí Failgi]]=[[Uí Fhailí]], [[Failge Berraide]]=[[xxx]], [[Fothairt]], [[Dál Cormaic]]-, [[Énnae Cennsalach]], [[Crimthann mac Énnai]]=[[Criomhthann mac Éanna]], [[Augaire mac Ailella]]=[[Agaire mac Ailealla]]?, ([[Diarmait Mac Murchada]]=[[Diarmaid Mac Murchadha]]), [[Domhnall Caomhánach]], [[Art Óg mac Murchadha Caomhánach]]
* [[Uí Chinnsealaigh]], [[Áed mac Colggen]]=[[Aodh mac Colgan]] 

{{Navbox
 | name = Laigin
 | title = [[Laigin]]
 | state = {{{state|}}}
 | listclass = hlist

 | group1 = Kindreds and septs
 | list1 = {{Navbox|child

   | group1 = Dál Niad Cuirp
   | list1 = [[Uí Máil]]&amp;nbsp;• [[Uí Dúnlainge]]&amp;nbsp;• [[Uí Ceinnselaig]]&amp;nbsp;• [[Uí Failge]]&amp;nbsp;• [[Uí Bairrche]]&amp;nbsp;• [[Uí Enechglaiss]]&amp;nbsp;• Uí Crimthainn Áin&lt;!-- {{Navbox|child

     | group1 = [[Uí Máil]]
     | list1 = O'Tighe&amp;nbsp;* [[O'Kelly]]

     | group2 = [[Uí Dúnlainge]]
     | list2 = Fitzdermot&amp;nbsp;* [[O'Toole family|O'Toole]]&amp;nbsp;* [[O'Byrne family|O'Byrne]]&amp;nbsp;* [[Cosgrave|O'Cosgrave]]

     | group3 = [[Uí Cheinnselaig]]
     | list3 = [[MacMurrough dynasty|MacMurrough Kavanagh]]&amp;nbsp;* [[Kinsella]]&amp;nbsp;* [[Kehoe]]&amp;nbsp;* [[Finneran|O'Finneran]]&amp;nbsp;* [[Murphy|O'Murphy]]&amp;nbsp;* [[O'Garvey]]&amp;nbsp;* [[Hartley (surname)|O'Hartley]]&amp;nbsp;* [[O'Ryan]]&amp;nbsp;* [[Morrow (surname)|Morrow]]

     | group4 = [[Uí Failghe]]
     | list4 = [[O'Connor Faly]]&amp;nbsp;* [[O'Dunne]]&amp;nbsp;* [[O'Dempsey]]&amp;nbsp;* [[Kavanagh (surname)|Kavanagh]]&amp;nbsp;* [[Branagh]]&amp;nbsp;* [[Fitzpatrick (surname)|MacGilpatrick (Fitzpatrick)]]&amp;nbsp;* [[O'Dwyer (surname)|O'Dwyer]]&amp;nbsp;* [[O'Holohan]]&amp;nbsp;* [[O'Hennessy]]

     | group5 = [[Uí Bairrche]]
     | list5 = [[MacGorman]]&amp;nbsp;* [[Kearney (disambiguation)|Kearney]]&amp;nbsp;* [[Tracy (name)|Tracy]]&amp;nbsp;* [[Hughes (disambiguation)|Hughes]]&amp;nbsp;* [[Mooney]]&amp;nbsp;* [[Carney (surname)|Carney]]

     | group6 = [[Uí Enechglaiss]]
     | list6 = ''O'Feary

     | group7 = Uí Crimthainn Áin
     | list7 = ''O'Duff
   }}--&gt;

   | group2 = Dál Cairpre Arad
   | list2 = O'Kealy

   | group3 = [[Dál Messin Corb]]
   | list3 = [[Uí Garrchon]]

 }}

 | group2 = Daoine
 | list2 = [[Úgaine Mór]]&amp;nbsp;• [[Lóegaire Lorc]]&amp;nbsp;• [[Labraid Loingsech]]&amp;nbsp;• [[Óengus Ollom]]&amp;nbsp;• [[Fergus Fortamail]]&amp;nbsp;• [[Crimthann Coscrach]]&amp;nbsp;• [[Nuadu Necht]]&amp;nbsp;• [[Cumall|Cumhall]]&amp;nbsp;• [[Fionn mac Cumhaill]]&amp;nbsp;• [[Oisín]]&amp;nbsp;• [[Oscar mac Oisín|Oscar]]&amp;nbsp;• [[Conchobar Abradruad]]&amp;nbsp;• [[Cathair Mór]]&amp;nbsp;• [[Énnae Cennsalach]]&amp;nbsp;• [[Crimthann mac Énnai]]&amp;nbsp;• [[Áed mac Colggen]]&amp;nbsp;• [[Augaire mac Ailella]]&amp;nbsp;• [[Máel Mórda mac Murchada]]&amp;nbsp;• [[Diarmait Mac Murchada]]&amp;nbsp;• [[Art Óg mac Murchadha Caomhánach]]&amp;nbsp;• [[Fiach Mac Aodha Ó Broin]]

 | group3 = Aiteanna
 | list3 = [[An Nás]]&amp;nbsp;• [[Mullach Maistean]]&amp;nbsp;• [[Cnoc Liamhna]]

 | group4 = Cathanna
 | list4 = [[Cath Cheann Fuait|Ceann Fuait]]&amp;nbsp;• [[Cath Ghleann Máma|Gleann Máma]]&amp;nbsp;• [[Cath Chluain Tarbh|Cluain Tarbh]]&amp;nbsp;• [[Cath na Móna Móire|Móin Mhór]]&amp;nbsp;• [[Cath Ros Mhic Thriúin|Ros Mhic Thriúin]]&amp;nbsp;• [[Cath Ghleann Molúra|Gleann Molúra]]

 | group5 = Altanna gaolmhara
 | list5 = [[Gaeil]]&amp;nbsp;• [[Míl Espáine]]&amp;nbsp;• [[Érimón]]&amp;nbsp;• [[Scéalta Miotaseolaíochta]]&amp;nbsp;• [[An Fhiannaíocht]]&amp;nbsp;• [[Dinnseanchas]]&amp;nbsp;• [[Leabhar Laighneach]]&amp;nbsp;• [[Ríthe na Laighean]]&lt;!--&amp;nbsp;• [[O'Rahilly's historical model]]&amp;nbsp;• [[Gaelic nobility of Ireland]]&amp;nbsp;• ''[[Follow Me up to Carlow]]''--&gt;

}}

===Mumha===
* [[Iarmumu]]=[[Iarmuman]]=[[Iarmhumha]]=[[Iarmhumhain]]=[[Iarumhain]], [[Tuadmumu]]=[[Tuadhmhumha]]=[[Tuadhmhumhain]]=[[Tuamhain]], [[Deasmumu]]=[[Deasmhumha]]=[[Deasmhumhain]]=[[Deasumhain]]-, [[Urmumu]]=[[Urmhumha]]=[[Urumhain]]
* [[Éoganachta]]=[[Eoghanachta]], [[Mug Nuadat]]=[[Mogh Nuadhad]], [[Ailill Aulom]], [[Lugaid mac Con]], [[Mac Con]], [[Éogan Mór]]=[[Eógan Mór]]=[[Eoghan Mór]], [[Fiachu Muillethan]], [[Éile]], [[Eoghanacht Chaisil]], [[Eoghanacht Ghleanndamhnach]], [[Eoghanacht Áine]], [[Eoghanacht Locha Léin]], [[Eoghanacht Raithlinn]], [[Eoghanacht Oirthir Cliach]], [[Eóganacht Ninussa]], [[Mathghamhain]], [[Deirgtine]], [[Fiachu Muillethan]], [[Ailill Flann Bec]]=[[Ailill Flann Beag]], &lt;strike&gt;[[Feidlimid mac Cremthanin]]&lt;/strike&gt;=[[Fedelmid mac Cremthainn]]=[[Feidlimid mac Crimthainn]]=[[Feilimí mac Criomhthainn]], [[Mór Mumhan]], [[Óengus mac Nad Froích]], [[Feidlimid mac Óengusa]]=[[Feilimí mac Aonghasa]], [[Fíngen mac Áedo Duib]]=[[Finghin mac Aodha Dhuibh]], [[Eochaid mac Óengusa]]=[[Eochaidh mac Aonghasa]], [[Crimthann Srem mac Echado]]=[[Criomhthann Sreamh mac Eochada]], [[Áed Bennán mac Crimthainn]]=[[Aodh Beanmán mac Criomhthainn]], [[Nad Froích mac Cuirc]]=[[Nadh Fraoigh mac Coirc]], [[Bressal mac Ailello Thassaig]]=[[Bressal mac Ailello]]=[[Breasal mac Ailealla]], [[Angias]]=[[Angas]], [[Faílbe Flann mac Áedo Duib]]=[[Failbhe Flann mac Aodha Dhuibh]], [[Cathal mac Finguine]]

{{Mumhain}}

===Oirialla===
* [[Ríthe Oiriall]]
# Dallán Forgaill
# [[xxx]]=[[Rossa Buí Mac Mathúna]] &amp;larr; [[:en:Rossa Buide Mac Mathúna]]
#* [[Uí Tuirtri]]=[[Uí Thoirtre]], [[Donnchad Ua Cerbaill]]=[[Donnchadh Ó Cearbhaill]]

===Osraí===
* [[Dál Birn]], [[Óengus Osrithe]]=[[Aonghas Osraithe]], [[Lóegaire Birn Búadach]]=[[Laoghaire Birn Buach]]

===''Ulaid'' / Cruithne===
* [[Ulaid]] (FFÉ: Oll-sháith), [[Clanna Rudraige]], [[Dál Riata]]=[[Dál Riada]]-, [[Dál Fiatach]], [[Cruthin]]=[[Cruithne]], Conall Anglonnach, [[Conaille Muirtheimne]], [[Dál mBuinne]], [[Erc Dhál Riada]], [[Loarn mac Eirc]]&amp;rarr;[[Cenél Loairn]]=[[Cineál Loairn]], [[Aonghas mac Eirc]]&amp;rarr;[[Cenél nÓengusa]]=[[Cineál Aonghasa]], [[Adomnán]]=[[Adhamhnán]]=[[Naomh Adhamhnán]], [[Senchus Fer n-Alban]]=[[Seanchas Fear Alban]], [[Duan Albanach]], [[Muirchertach mac Muiredaig]]=[[Muircheartach mac Muireadaigh]]-, [[Fergus Mór]]=[[Fearghas Mór]], [[Domangart Réti]]=[[Domhanghart Réite]], [[Gabrán mac Domangairt]]=[[Gabhrán mac Domhanghairt]]&amp;rarr;[[Cenél nGabráin]]=[[Cineál Gabhráin]], [[Comgall mac Domangairt]]=[[Comhghall mac Domhanghairt]]&gt;[[Cenél Comgaill]]=[[Cineál Comhghaill]], [[Eilne]], [[Loígis]], [[Sogain]]=[[Soghain]], [[Senchineoil]]=[[Seanchineál]], [[Uí Blathmaic]], [[Uí Echach Arda]], [[Conmhaícne]]=[[Conmhaicne]], [[Ciarraige]]=[[Ciarraí]], [[Corco Mruad]]=[[Corca Mrua]], [[Vita tripartita Sancti Patricii]]-, [[Dál nAraidi]]=[[Dál Araí]], [[Ríthe Dáil Araidi]]=[[Ríthe Dhál Araí]], [[Dál nAraidi Mag Line]]=[[Dál Araí Mhaigh Line]], [[Dál nAraidi in Tuaiscirt]]=[[Dál Araí an Tuaiscirt]], [[Uí Echach Cobo]]=[[Uíbh Eachach Cobha]], [[Uí Erca Céin]], [[Leath Cathail]]=[[Leath Chathail]], [[Tipraiti Tireach]]=[[Tiobraid Tíreach]], [[Ríthe na nUladh]], [[Muiredach Muinderg]]=[[Muireadhach Muindearg]], [[Eochaid mac Muiredaig Muinderg]]=[[Eochaidh mac Muireadhaigh Mhuindeirg]], [[Cairell mac Muiredaig Muinderg]]=[[Caireall mac Muireadhaigh Mhuindeirg]], [[Demmán mac Cairill]]=[[Deamán mac Cairill]], [[Báetán mac Cairill]]=[[Baotán mac Cairill]], [[Áed Dub mac Suibni]]=[[Aodh Dubh mac Suibne]], [[Eochaid mac Condlai]]=[[Eochaidh mac Connla]], [[Fergnae mac Oengusso Ibdaig]]=[[Feargna mac Aonghasa Iobhdaigh]], [[Fíachnae mac Báetáin]]=[[Fiachna mac Baotáin]], [[Fiachra Cáech]]=[[Fiachra Caoch]], [[Fiachnae mac Demmáin]]=[[Fiachna mac Deamáin]], [[Connad Cerr]]=[[Connadh Cearr]], [[Dúnchad mac Fiachnai]]=[[Dúnchadh mac Fiachna]], [[Máel Cobo mac Fiachnai]]=[[Maol Cobha mac Fiachna]], [[Blathmac mac Máele Cobo]]=[[Blathmac mac Maoil Chobha]], [[Congal Cennfota mac Dúnchada]]=[[Congal Ceannfhada mac Dúnchadha]], [[Mongán mac Fiachnai]]=[[Mongán mac Fiachna]], [[Bécc Bairrche mac Blathmaic]]=[[Béic Bairrche mac Blathmhaic]], [[Áedán mac Gabráin]]=[[Aodhán mac Gabhráin]], [[Congal Cáech]]=[[Conghal Caoch]]

{{Navbox
 | name = Ulaid
 | title = [[Ulaid]]
 | state = {{{state|}}}

 | group1 = Finte agus clanna
 | list1 = {{Navbox|child

          | group1 = [[Dál nAraidi]]
          | list1  = [[Uí Echach Cobo|Uí Eachach Cobha]]&amp;nbsp;* ''[[Loígis]]''&amp;nbsp;* [[Soghain]] &lt;!--{{Navbox|child

     | group1 = [[Uí Echach Cobo]]
     | list1 = [[MacGowan]]&amp;nbsp;* [[Magennis]]&amp;nbsp;* [[McCartan]]&amp;nbsp;* [[Lynch (surname)|Lynch]]

     | group2 = [[Loígis]]
     | list2 = [[Moore (surname)|O'More]]&amp;nbsp;* [[O'Kelly]]&amp;nbsp;* O'Deevy&amp;nbsp;* O'Doran&amp;nbsp;* O'Lalor&amp;nbsp;* [[O'Dowling]]&amp;nbsp;* [[McEvoy|MacEvoy]]&amp;nbsp;* [[Bergin|O'Bergin]]&amp;nbsp;* O'Mulcahy

     | group3 = [[Soghain]]
     | list3 = O'Manning&amp;nbsp;* [[Mac an Bhaird|MacWard]]&amp;nbsp;* O'Scurry&amp;nbsp;* [[Lennon|O'Lennon]]&amp;nbsp;* MacCashin&amp;nbsp;* [[Gilly]]&amp;nbsp;* MacGing

   }}--&gt;
          | group2 = [[Conmhaícne]]
          | list2  = Conmhaícne Mara&amp;nbsp;* Conmaicne Magh Réin&amp;nbsp;* Conmaicne Cuile Toladh&amp;nbsp;* Conmaicne Mide &lt;!--{{Navbox|child

     | group1 = [[Conmhaícne Mara]]
     | list1 = O'Kealy&amp;nbsp;* MacConneely&amp;nbsp;* O'Devaney&amp;nbsp;* O'Cloherty&amp;nbsp;* [[Folan|MacFolan]]

     | group2 = Conmaicne&lt;br/&gt;Magh Réin&lt;br&gt;
     | list2 = MacRannall&amp;nbsp;* MacDorcy&amp;nbsp;* O'Mulvey&amp;nbsp;* [[O'Farrell]]&amp;nbsp;* O'Beglin&amp;nbsp;* [[Borden (surname)|Borden]]&amp;nbsp;* [[Hallissey|O'Hallissy]]&amp;nbsp;* O'Murry&amp;nbsp;* O'Curneen&amp;nbsp;* O'Mulooly&amp;nbsp;* MacMullock&amp;nbsp;* O'Doonan&amp;nbsp;* O'Kearon&amp;nbsp;* MacCoogan&amp;nbsp;* [[Gaynor|MacGaynor]]&amp;nbsp;* [[Quinn|O'Quinn]]&amp;nbsp;* MacShaffrey&amp;nbsp;* [[Connick|MacConnick]]&amp;nbsp;* [[Keegan|O'Keegan]]&amp;nbsp;* MacLeavy&amp;nbsp;* MacMorrow&amp;nbsp;* [[MacShane]]&amp;nbsp;* O'Sullahan&amp;nbsp;* [[O'Tormey]]

     | group3 = Conmaicne &lt;br&gt;Cuile Toladh
     | list3 = O'Tolleran&amp;nbsp;* O'Colleran&amp;nbsp;* O'Moran&amp;nbsp;* [[Martin (surname)|Martin]]

     | group4 = Conmaicne Mide
     | list4 = MacRourke&amp;nbsp;* O'Breen&amp;nbsp;* O'Toler

   }}--&gt;

          | group3 = ''[[Ciarraige]]''
          | list3  = &amp;nbsp;&lt;!--[[Ó Céirín|O'Kieran (Kearns)]]&amp;nbsp;* [[O'Conor Kerry]]&amp;nbsp;* [[O'Murtagh]]&amp;nbsp;* O'Neide--&gt;

          | group4 = [[Corco Mruad]]
          | list4  = &amp;nbsp;&lt;!--[[Ó Conchubhair Corcomroe|O'Conor Corcomroe]]&amp;nbsp;* [[Uí Lochlainn|O'Loughlin]]&amp;nbsp;* [[O'Flaherty]]&amp;nbsp;* O'Deely&amp;nbsp;* [[O'Drennan]]&amp;nbsp;* O'Melody&amp;nbsp;* MacCurtin&amp;nbsp;* [[O'Davoren]]--&gt;
}}
 | group2 = Pearsana
 | list2 = [[Cermna Finn]]&amp;nbsp;* [[Sobairce]]&amp;nbsp;* [[Ollom Fódla]]&amp;nbsp;* [[Fínnachta]]&amp;nbsp;* [[Slánoll]]&amp;nbsp;* [[Géde Ollgothach]]&amp;nbsp;* [[Fíachu Findoilches]]&amp;nbsp;* [[Berngal]]&amp;nbsp;* [[Ailill mac Slánuill]]&amp;nbsp;* [[Finn mac Blatha]]&amp;nbsp;* [[Sírlám]]&amp;nbsp;* [[Airgetmar]]&amp;nbsp;* [[Áed Ruad, Díthorba agus Cimbáeth]]&amp;nbsp;* [[Macha]]&amp;nbsp;* [[Rudraige mac Sithrigi]]&amp;nbsp;* [[Congal Cláiringnech]]&amp;nbsp;* [[Bresal Bó-Díbad]]&amp;nbsp;* [[Fachtna Fáthach]]&amp;nbsp;* [[Conchobar mac Nessa]]&amp;nbsp;* [[Fergus mac Róich]]&amp;nbsp;* [[Fedelm Noíchrothach]]&amp;nbsp;* [[Deichtine]]&amp;nbsp;* [[Cúscraid]]&amp;nbsp;* [[Cormac Cond Longas]]&amp;nbsp;* [[Findchóem]]&amp;nbsp;* [[Amergin mac Eccit]]&amp;nbsp;* [[Conall Cernach]]&amp;nbsp;* [[Mal mac Rochride]]&amp;nbsp;* [[Tipraiti Tireach]]&amp;nbsp;* [[Fiacha Araidhe]]&amp;nbsp;* [[Cáelbad]]&amp;nbsp;* [[Fiachnae mac Báetáin]]&amp;nbsp;* [[Congal Cáech]]&amp;nbsp;* [[Fergus mac Áedáin]]&amp;nbsp;* [[Máel Bressail mac Ailillo]]&amp;nbsp;* [[Mac Creiche]]

 | group3 = Litríocht
 | list3 = ''[[Scéla Conchobair]]''&amp;nbsp;* ''[[Táin Bó Cúailnge]]''&amp;nbsp;* ''[[Compert Con Culainn]]''&amp;nbsp;* ''[[Scéal Muc Mhic Dhathó]]''&amp;nbsp;* ''[[Mesca Ulad]]''&amp;nbsp;* ''[[Annála Uladh]]''

 | group4 = Áiteanna
 | list4 = [[Eamhain Mhacha]]&amp;nbsp;* [[Teamhair]]&amp;nbsp;* [[Ros na Rí]]

 | group5 = Críocha
 | list5 = [[Airrther]]&amp;nbsp;* [[Bairrche]]&amp;nbsp;* [[Cineál Fhaghartaigh]]&amp;nbsp;* [[Conaille Muirtheimne]]&amp;nbsp;* [[Cruithne]]&amp;nbsp;* [[Uí Echach Cobo|Cobha]]&amp;nbsp;* [[Dál Fiatach]]&amp;nbsp;* [[Dál mBuinne]]&amp;nbsp;* [[Dál nAraidi]]&amp;nbsp;* [[Dál nAraidi in Tuaiscirt]]&amp;nbsp;* [[Dál nAraidi Mag Line]]&amp;nbsp;* [[Dál Riada]]&amp;nbsp;* [[An Duifrian]]&amp;nbsp;* [[Eilne]]&amp;nbsp;* [[Latharna]]&amp;nbsp;* [[Leath Cathail]]&amp;nbsp;* [[Na hArda]]&amp;nbsp;* [[Semne]]&amp;nbsp;* [[Uí Blathmaic]]&amp;nbsp;* [[Uí Dercco Céin]]

 | group6 = Altanna gaolmhara
 | list6 = [[Clanna Rudraige]]&amp;nbsp;* [[Craobh Rua]]&amp;nbsp;* [[Cú Chulainn]]&amp;nbsp;* [[Uoluntii]]&amp;nbsp;* [[Geografaíocht (Tolamaes)]]&amp;nbsp;* [[Rúraíocht]]&amp;nbsp;* [[Ríthe na nUladh]]&amp;nbsp;* [[Ríthe Dáil Araidi]]&amp;nbsp;* [[Gaeil]]&amp;nbsp;* [[Míl Espáine]]&amp;nbsp;* 
}}
{{navbox
|name  = Kings of Dál Riata
|title = [[List of Kings of Dál Riata|Kings of Dál Riata]]
|state = {{{state|autocollapse}}}
|listclass = hlist

|list1 =
* [[Fergus Mór|Fergus&amp;nbsp;Mór]]
* [[Domangart Réti|Domangart&amp;nbsp;Réti]]
* [[Comgall mac Domangairt|Comgall]]
* [[Gabrán mac Domangairt|Gabrán]]
* [[Conall mac Comgaill|Conall]]
* [[Áedán mac Gabráin|Áedán]]
* [[Eochaid Buide|Eochaid&amp;nbsp;Buide]]
* [[Connad Cerr|Connad&amp;nbsp;Cerr]]
* [[Domnall Brecc|Domnall&amp;nbsp;Brecc]]
* [[Ferchar mac Connaid|Ferchar]]
* [[Conall Crandomna|Conall&amp;nbsp;Crandomna]]
* [[Dúnchad mac Conaing|Dúnchad]]
* [[Domangart mac Domnaill|Domangart]]
* [[Máel Dúin mac Conaill|Máel&amp;nbsp;Dúin]]
* [[Domnall Donn|Domnall&amp;nbsp;Donn]]
* [[Ferchar Fota|Ferchar&amp;nbsp;Fota]]
* [[Eochaid mac Domangairt|Eochaid&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Domangairt]]
* [[Ainbcellach mac Ferchair|Ainbcellach]]
* [[Fiannamail ua Dúnchado|Fiannamail]]
* [[Selbach mac Ferchair|Selbach]]
* [[Dúnchad Bec|Dúnchad&amp;nbsp;Bec]]
* [[Dúngal mac Selbaig|Dúngal]]
* [[Eochaid mac Echdach|Eochaid&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Echdach]]
* [[Muiredach mac Ainbcellaig|Muiredach]]
* [[Eógan mac Muiredaig|Eógan]]
* Interregnum
* [[Áed Find|Áed&amp;nbsp;Find]]
* [[Fergus mac Echdach|Fergus]]
* [[Donncoirce]]
* Interregnum?
* [[Conall mac Taidg|Conall&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Taidg]]
* [[Conall mac Áedáin|Conall&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Áedáin]]
* [[Domnall mac Caustantín|Domnall]]
* [[Áed mac Boanta|Áed&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Boanta]]
}}

===Eile===
# ''via'' [https://books.google.ie/books?id=XhZtDwAAQBAJ&amp;pg=PA139&amp;lpg=PA139&amp;dq=Fir+Ol+nEchmacht&amp;source=bl&amp;ots=6Qd9jwIFix&amp;sig=ACfU3U1c4bcDTv3wZGSQRXYbA_I7VG5WMA&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjC_9yr8rnhAhXYQxUIHay6Ax8Q6AEwB3oECAIQAQ#v=onepage&amp;q=Fir%20Ol%20nEchmacht&amp;f=false Everything about Ireland]:
#* [[Conmaicne]]=[[Conmhaicne]]
## srl...
# ''via'' [http://sites.rootsweb.com/~irlkik/ihm/munster.htm irlkik/ihm/munster], ''22 stipendiary princes of Muma were the Kings of ...
#* Dál Cais - [[Dál gCais]]
## Gabhrán - [[Gabhrán (dream)]]
##* Eoghanacht (when not King of Cashel) - [[Eoghanachta]]
## Deise - [[Déisi]]
##* Ui Liathain - [[Uí Liatháin]], Raithleann - [[Eoghanacht Raithlinn]], Muscraighe - [[Múscraige]], Dairfhine - [[Dáirine]]
## Dairfhine of the mt. - [[xxx]]
##* L. Léin - [[Eoghanacht Locha Léin]], Ciarraighe Lúachra - [[Ciarraige]] Lúachra, Corca Bhaiscinn and Léim na Con  - [[Corca Bhaiscinn]], Ui Chonaill Gabhra - [[Uí Chonaill Gabhra]]&lt;[[Uí Fidgenti]], Ui Chairbre - [[Uí Chairbre Aobha]]&lt;[[Uí Fidgenti]], Cliu - Cliú, [[Eoghanacht Airthir Cliach]], Uaithne - [[Uaithne (dream)]], Eile - [[Éile]], Glenn Amhnach - [[Eoghanacht Ghleanndamhnach]], Corcu Luigde - [[Corca Laidhe]], Corcu Duibne - [[Corca Dhuibhne]]
## Boirenn - [[Boirenn]]
## Sechtmodh - [[Sechtmodh]]

==Scéal-liosta ó de.wiki==
* [[Aided Cheit maic Mágach]], [[Aided Cheltchair maic Uthechair]], [[Aided Chonchobuir]]=[[Anbhás Chonchúir]], [[Aided Chon Culainn]]=[[Anbhás Chú Chulainn]], [[Aided Loegairi Buadaig]], [[Airne Fingein]], [[Baile Binnbérlach mac Buain]], [[Bóramha]], [[Cath Étair]]=[[Cath Éadair]], [[Cath Finntrágha]], [[Cath Maige Mucrama]], [[Compert Conchobuir]]=[[Coimpeart Chonchúir]], [[De chophur in da muccida]], [[Echtrae Nerai]], [[Immacallam in dá Thuarad]], [[Macgnímrada Con Culainn]], [[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]], [[Esnada Tige Buchet]], [[Orgain Denna Ríg]]=[[Argain Dinn Rí]]

Daoine:
* [[Achtan]], [[Adnae mac Uthidir]], [[Eithne Tháebfhota]]=[[Eithne Thaobhfhada]], [[Ferchertne]], [[Lugaid Lága]], [[Mes Gegra]]+[[Mesgegra]]=[[Meas Geagra]],  [[Néde]]-[[Neidhe]], [[Tadhg mac Céin]]

==Dlí, nós, aicme==
** [[Áes dána]]=[[Aos dána]],  [[Alltar]], [[Emain Ablach]]=[[Eamhain Abhlach]], [[Mag Mell]]=[[Magh Meall]]
# [[Mag Muirthemne]]
#* [[Tech Duinn]]=[[Teach Doinn]], [[Tír na nÓg]], [[Uí Bhreasail]], [[Aithech fortha]], [[Ánradh]]-s, [[Bard]]*
# [[Bean ní]]
#* [[Breithem]]-s, [[Bretha Crólige]], [[Bruiden]]-[[Bruíon]], [[Briugu]]-[[Brughaidh]], [[Cana]]-s, [[Clí]]-s, [[Craobh Airgid]], [[Críth gablach]], [[Curadhmhír]], [[Díchetal do chennaib]]-s=[[dícheadal do cheannaibh]]?,  [[Féth fíada]], [[Fáith]] (Vates), [[Filid]], [[Fír flathemon]], [[Gáu flathemon]], [[Geis]], [[Glám dícenn]]=[[Glámh dícheann]]=[[Glámh dígeann]], [[Imbas forosnai]], [[Lóg n-enech]], [[Ollam Érenn]]=[[Ollamh Éireann]]*
# [[Seanchaí]]
# [[Sluaigh sí]]
#* [[Tarbfeis]]-[[Tarbhfheis]], [[Teinm laída]]-s=[[Seinm laoidhte]]?, [[Trícha cét]]=[[Tríocha céad]], [[Túath]]=[[Tuath]]

==Suíomhanna==
* [[Corpus of Electronic Texts]]

==Lámhscríbhinní / Annála==
* [[Betham 154]]=[[ARÉ 23 N 10]], [[Leabhar Leasa Mhóir]]=[[Leabhar Mhic Cárthaigh Riabhaigh]], [[Leabhar Ua Maine]]=[[Leabhar Uí Mhaine]] &amp;larr; [[:en:Leabhar Ua Maine]], [[Egerton 88]] &amp;larr; [[:en:British Library, MS Egerton 88]], [[Egerton 90]]&lt;[[Leabhar Uí Mhaine#Ábhar ar iarraidh]], [[Egerton 1782]] &amp;larr; [[:en:British Library, MS Egerton 1782]], [[Leabhar an Iarla Bháin]]=[[Laud 610]], [[Rawlinson B 502]] &amp;larr; [[:en:Bodleian Library, MS Rawlinson B 502]], [[Rawlinson B 512]], Síolta: [[An Leabhar Breac]], [[Liber Flavus Fergusiorum]], [[Gníomhais Thuamhan]] (dlí), ''[[Bodleian Library]]'', ''[[British Library]]''
* [[Saltair Caisil]], [[Annála Tiarnaigh]], [[Chronicon Scotorum]]=[[Chronicum Scotorum]], [[Croinic na hÉireann]], [[Annála Mhainistir na Búille]], [[Annála Easpacha na hÉireann]], [[Annála Chluain Mhic Nóis]], [[Annála Connacht]], [[Annála Mhainistir an Dubhuisce]], [[Leabhar Oiris]],  [[Annála an Aonaigh]], [[Leabhar Mhic Cárthaigh]], [[Annála Inis Faithlinn as Áth Cliath]]?, [[Annála Gearra Thír Chonaill]], [[Annála Gearra Laighean]], [[Memoranda Gadelica]], [[Annála Gearra as Proibhinse Ard Macha]], [[Mír Annál Éireannach]]?

==Deirdre et al==
* [[Deirdre]]
** [[Naoise]]
*# [[Longes Mac n-Uislenn]] + [[Longes mac nUislenn]] + [[Oidheadh Chlainne Uisnigh]]
** [[Ealbha]], [[Anbhás Chú Chulainn]], [[Liath Macha]], [[Cridenbél]], [[Calatin]]-[[Cailitin]], [[Lao]]=[[Lao mac Rianghabhra]]=[[Láeg mac Riangabra]], [[Cloch an Fhir Mhóir]], [[Cairbre mac Eithne]]

==Teangacha==
* [[Próit-Ind-Eorpais]] &lt;&gt; [[Na teangacha Ind-Eorpacha]]
* [[Prótai-Cheiltis]] &lt;&gt; [[Teangacha Ceilteacha]]
* [[Gaeilge Chianach]] ~ [[An Ghaeilge Ársa]]
* [[Sean-Ghaeilge]]
* [[Meán-Ghaeilge]]
* [[Gaeilge Chlasaiceach]]
* [[Gaeilge]]
* [[Gaeilge na hAlban]]
* [[Gaeilge Mhanann]]
* [[An Bhreatnais]], [[Breatnais]]
* [[An Bhriotáinis]], [[Briotáinis]]

==Eile==
* [[Aos Sí]], [[Miotaseolaíocht na nGael]], [[Lámhscríbhinn Ghleann Masain]]-[[Lámhscríbhinn Ghleann Masáin]]
# [[Leipreachán]] &amp;larr; [[:en:Leprechaun]]
* [[Na Cruithnigh]], [[Cernunnos]], [[Annála Inis Faithlinn]], [[Sé Aois an Domhain]] (''uath-imdhealú''), [[Sex Aetates Mundi]] (''síol''), [[Sex Aetates Mundi (Gaelach)]] (''síol''), [[Nuadha]], [[Noínden Ulad]], [[Indech]], [[Octriallach]]

= Bliain 3, 2020 - 2021 =
* [[Dartraige]]=[[Dartraí (tuath)]], [[Masraige]]=[[Masraí]]

== Feabhsú na Gaeilge (3) ==
Mar is gnách... féach thuas.

== Féineachas ==
* [[Audacht Morainn]], [[Bechbretha]], [[Bretha Crólige]], [[Bretha Nemed Déidenach]], [[Cáin Adomnáin]], [[Críth gablach]], ''[[De duodecim abusivis saeculi]]'', [[Derbfine]]=[[Dearbhfhine]], [[Fír flathemon]], [[Fortúatha]]=[[Forthuatha]], [[Gáu flathemon]], [[Gúbretha Caratniad]], [[Lóg n-enech]], [[Senchas Már]]=[[Seanchas Mór]], [[Tánaisteacht]], [[Tecosca Cormaic]]=[[Teagasc Chormaic]], [[Uraicecht na Ríar]]=[[Bunleabhar na Riar]], [[Uraicecht Becc]]=[[Bunleabhar Beag]], [[Éraic]]=[[Éiric]]

== Bréifne ==
* [[Ríthe Bhréifne]], [[Bréifne Thoir]]-, [[Bréifne Thiar]]-, [[Tigernán Ua Ruairc]]=[[Tighearnán Ua Ruairc]]-

==Laigin==
* [[Bran Becc mac Murchado]]=[[Bran Beag mac Murchadha]], [[Bran Mut mac Conaill]]=[[Bran Buta mac Conaill]], [[Fáelán mac Colmáin]]=[[Faolán mac Colmáin]], [[Rónán mac Colmáin]], [[Brandub mac Echach]]=[[Bran Dubh mac Eochach]], [[Cellach Cualann]]=[[Ceallach Chualann]], [[Fiannamail mac Maoil Tuile]]=[[Fiannamail mac Máele Tuile]], [[Áed Dibchine]]=[[Aodh Dibhchine]], [[Áed Dub mac Colmáin]]=[[Aodh Dubh mac Colmáin]], [[Crimthann mac Áedo]]=[[Criomhthann mac Aodha]], [[Murchad mac Brain Mut]], [[Dúnchad mac Murchado]]=[[Dúnchadh mac Murchadha]], [[Fáelán mac Murchado]]=[[Faolán mac Murchadha]], [[Muiredach mac Murchado]]=[[Muireadhach mac Murchadha]], [[Cellach mac Dúnchada]]=[[Ceallach mac Dúnchadha]], [[Ruaidrí mac Fáeláin]]=[[Ruairí mac Faoláin]], [[Bran Ardchenn]]=[[Bran Ardcheann]], [[Fínsnechta Cethardec]]=[[Fíonsneachta Ceathairdheach]], [[Muiredach mac Brain Ardchinn]]=[[Muireadhach mac Brain Ardchinn]], [[Muiredach mac Ruadrach]]=[[Muireadhach mac Ruairí]], [[Cellach mac Brain]]=[[Ceallach mac Brain]], [[Bran mac Fáeláin]]=[[Bran mac Faoláin]], [[Lorcán mac Cellaig]]=[[Lorcán mac Ceallaigh]], [[Túathal mac Máele-Brigte]]=[[Tuathal mac Maoilbhríde]], &lt;strike&gt;[[Ruarc mac Bran]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Ruarc mac Brain]], [[Muirecán mac Diarmata]]=[[Muireacán mac Diarmada]], [[Dúnlaing mac Muiredaig]]=[[Dúnlaing mac Muireadhaigh]], [[Ailill mac Dúnlainge]], [[Domnall mac Muirecáin]]=[[Domhnall mac Muireacáin]], [[Muiredach mac Brain]]=[[Muireadhach mac Brain]], [[Crundmáel Erbuilc]]=[[Crannmhaol Anbholg]], [[Cerball mac Muirecáin]]=[[Cearbhall mac Muireacáin]], [[Fáelán mac Muiredach]]=[[Fáelán mac Muiredaig]]=[[Faolán mac Muireadhaigh]], [[Lorcán mac Fáeláin]]=[[Lorcán mac Faoláin]], [[Túathal mac Úgaire]]=[[Tuathal mac Aughaire]], [[Cellach mac Fáeláin]]=[[Ceallach mac Faoláin]], [[Úgaire mac Túathail]]=[[Aughaire mac Tuathail]], [[Domnall Cláen]]=[[Domhnall Claon mac Lorcáin]], [[Donnchad mac Domnall Claen]]?=[[Donnchad mac Domnaill Cláin]], ([[Máel Mórda mac Murchada]])=[[Maol Mórdha mac Murchadha]], [[Dúnlaing mac Túathail]]=[[Dúnlaing mac Tuathail]], [[Donncuan mac Dúnlainge]]=[[Donnchuan mac Dúnlainge]], [[Augaire mac Dúnlainge]]=[[Aughaire mac Dúnlainge]], [[Donnchad mac Dúnlainge]]=[[Donnchadh mac Dúnlainge]], [[Murchad mac Dúnlainge]]=[[Murchadh mac Dúnlainge]], [[Murchad mac Diarmata]]=[[Murchadh mac Diarmada]], [[Domhnall mac Murchadha (uathimdhealú)]]*, [[Domnall mac Murchada meic Diarmata]]≠[[Domhnall mac Murchadha]], [[Donnchad mac Domnaill Remair]]=[[Donnchadh mac Domhnaill Ramhair]], [[Énna mac Diarmata]]=[[Éanna mac Diarmada]], &lt;strike&gt;[[Diarmait mac Énna]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Diarmait mac Énnai]]=[[Diarmaid mac Éanna]], [[Donnchad mac Murchada]]=[[Donnchadh mac Murchadha]], [[Diarmait mac Énna meic Murchada]]=[[Diarmaid mac Éanna mhic Mhurchadha]], [[Énna mac Donnchada meic Murchada]]=[[Énna Mac Murchada]]=[[Éanna mac Donnchadha mhic Mhurchadha]]=[[Éanna Mac Murchadha]], &lt;strike&gt;[[Bran Fionn mac Máelmórda]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Bróen mac Máelmórda]]=[[Braon mac Maoilmhórdha]], &lt;strike&gt;[[Murchad mac Brain Fionn]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Murchad mac Finn]]=[[Murchadh mac Fionn]]

==Uí Chinnsealaigh==
* [[Bran ua Máele Dúin]]=[[Bran ó Maoil Dúin]], [[Cú Chongelt mac Con Mella]]=[[Cú Chongheilt mac Con Mealla]], [[Echu mac Muiredaig]]=[[Eochadh mac Muireadaigh]], [[Eterscél mac Áeda]]=[[Eidirscéal mac Aodha]]?, [[Laidcnén mac Con Mella]]=[[Laoghcheann mac Con Mealla]], [[Sechnassach mac Colggen]]=[[Seachnasach mac Colgan]],  [[Crundmáel Bolg Luatha]]=[[Crannmhaol xxx Luatha]], [[Bran Ua Máele Dúin]] &amp;#x2192; [[Bran ua Máele Dúin]]=[[Bran ó Maoil Dúin]], [[Élothach mac Fáelchon]]=[[Éalathach mac Faolcháin]], [[Donngal mac Laidcnén]]=[[Donnghal mac Laoghchinn]], [[Dub Calgaid mac Laidcnén]]=[[Dubh Cealgadh mac Laoghchinn]], [[Cennselach mac Brain]]=[[Cinnsealach mac Brain]], [[Cairpre mac Laidcnén]]=[[Cairbre mac Laoghchinn]], [[Cellach Tosach mac Donngaile]]=[[Ceallach Tosach mac Donnghaile]], [[Cathal mac Dúnlainge]]

== Uí Fhailí ==
* [[Uí Failge]]=[[Uí Failghe]]=[[Uí Fhailí]], [[Ríthe Uí Fhailí]], [[Failge Berraide]], [[Bruidge mac Nath Í]]=[[Bruí mac Nath Í]], [[Áed Rón mac Cathail]]=[[Aodh Rón mac Cathail]], [[Ailill mac Áedo Róin]]=[[Ailill mac Aodha Róin]], [[Cillíne mac Forannáin]], [[Fland Dá Chongal]]=[[Flann ó Congaile]], [[Forbassach Ua Congaile]]=[[Forbasach ó Congaile]], [[Ailill Corrach mac Flainn]], [[Flaithnia mac Flainn]], [[Cummascach mac Flainn]]=[[Cumascach mac Flainn]], [[Cináed mac Flainn]]=[[Cionaoth mac Flainn]], [[Mugrón mac Flainn]]=[[Mughrón mac Flainn]], [[Domnall mac Flaíthnia]]=[[Domhnall mac Flaíthnia]], [[Óengus mac Mugróin]]=[[Aonghas mac Mughróin]], [[Flaíthnia mac Cináeda]]=[[Flaithnia mac Cionaoith]], [[Cináed mac Mugróin]]=[[Cionaoth mac Mughróin]]

==Mumha==
* [[Saltair Caisil]]=[[Saltair Chaisil]]

* [[Coirpre Cromm mac Crimthainn]]=[[Cairbre Crom mac Criomhthainn]], [[Feidlimid mac Coirpri Chruimm]]=[[Feilimí mac Cairbre Chroim]], [[Fergus Scandal mac Crimthainn]]=[[Fearghas Scannal mac Criomhthainn]], [[Feidlimid mac Tigernaig]]=[[Feilimí mac Tiarnaigh]], [[Amalgaid mac Éndai]]=[[Amhalghaidh mac Éanna]], [[Garbán mac Éndai]]=[[Garbhán mac Éanna]], [[Cathal mac Áedo]]=[[Cathal mac Aodha]], [[Cúán mac Amalgado]]=[[Cúán mac Amhalghadha]], [[Máenach mac Fíngin]]=[[Maonach mac Finghin]], [[Cathal Cú-cen-máthair]]=[[Cathal Cú-gan-mháthair]], [[Colgú mac Faílbe Flaind]]=[[Colgú mac Failbhe Flainn]], [[Finguine mac Cathail]]=[[Finghin mac Cathail]], [[Ailill mac Cathail]], [[Cormac mac Ailello]]=[[Cormac mac Ailealla]], [[Eterscél mac Máele Umai]]=[[Eidirscéal mac Maoil Umha]], [[Cathussach mac Eterscélai]]=[[Cathasach mac Eidirscéil]], [[Máel Dúin mac Áedo]]=[[Maol Dúin mac Aodha]], [[Ólchobar mac Duib-Indrecht]]=[[Ólchúr mac Duibh-Ixxx]], [[Ólchobar mac Flainn]]=[[Ólchúr mac Flainn]], [[Artrí mac Cathail]]=[[Airtrí mac Cathail]], [[Tnúthgal mac Artrach]]=[[xxx]], [[Tnúthgal mac Donngaile]]=[[Tnúthghal mac Donnghaile]], [[Feidlimid mac Cremthainn]]=[[Fedelmid mac Cremthainn]]=[[Feilimí mac Criomhthainn]], [[Ólchobar mac Cináeda]]=[[Ólchúr mac Cxxx]], [[Áilgenán mac Donngaile]]=[[Áilgeanán mac Donnghaile]], [[Máel Gualae mac Donngaile]]=[[Maol Guala mac Donnghaile]], [[Cenn Fáelad hua Mugthigirn]]=[[Ceann Faoladh Ó Macthiarna]], [[Dúnchad mac Duib-dá-Bairenn]]=[[Dúnchadh mac Duibh-dá-Bhoireann]], [[Dub Lachtna mac Máele Gualae]]=[[Dubh Lachtna mac Maoil Gualainne]], [[Finguine Cenn nGécan mac Loégairi]]=[[Finghin Ceann Géagán mac Laoghaire]], [[Cormac mac Cuilennáin]]=[[Cormac mac Cuileannáin]], [[Flaithbertach mac Inmainén]]=[[Flaithbheartach mac Ionúin]], [[Lorcán mac Coinlígáin]]=[[Lorcán mac Coinlíogáin]], [[Cellachán Caisil]]=[[Ceallachán Chaisil]], [[Máel Fathardaig mac Flainn]]=[[Maol Fathardaigh mac Flainn]]-, [[Dub-dá-Bairenn mac Domnaill]]=[[Dubh-dá-Bhoireann mac Domhnaill]], [[Fer Gráid mac Cléirig]]=[[Fear Grá mac Cléirigh]], [[Donnchad mac Cellacháin]]=[[Donnchadh mac Ceallacháin]], [[Máel Muad mac Brain|Maol Muadh mac Brain]], [[Íomhar Luimnigh]]-, [[Mathgamain mac Cennétig]]=[[Mathúin mac Cinnéide]], [[Diarmait Ua Briain]]=[[Diarmaid Ó Briain]], [[Muirchertach Ua Briain]]=[[Muircheartach Ua Briain]]-, [[Cormac Mac Carthaigh]]=[[Cormac Mac Cárthaigh]], [[Conchobar Ua Briain]]=[[Conchúr Ó Briain]], &lt;strike&gt;[[Toirdhealbhach mac Diarmada Ua Bhriain]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Toirdhelbach mac Diarmata Ua Briain]]=[[Toirdhealbhach mac Diarmada Ó Briain]], [[Domnall Mór Ua Briain]]=[[Domhnall Mór Ó Briain]], [[Dúngal mac Máel Fothardaig Ua Donnchada]]=[[Dúnghal mac Maoil Fhothardaigh Ó Donnchadha]], Murchad mac Donnchada, [[Brian mac Murchada Ua Briain]]=[[Brian mac Murchadha Ó Briain]]

== Iarmhumha ==
* [[Coirpre Luachra mac Cuirc]]=[[Cairbre Luachra mac Coirc]], [[Dauí Iarlaithe mac Maithni]]=[[]], [[Máel Dúin mac Áedo Bennán]]=[[Maol Dúin mac Aodha Beannáin]], [[Congal mac Máele Dúin]]=[[Congal mac Maoil Dúin]]

== Oirialla ==
* [[Gofraid mac Fergusa]]=[[Gofraidh mac Fearghasa]]-, [[Donnchad Ua Cerbaill]]=[[Donnchadh Ó Cearbhaill]]

==Osraí==
* [[Osraige]]=[[Osraí]], [[Cerball mac Dúnlainge]]=[[Cearbhall mac Dúnlainge]], [[Anmchad mac Con Cherca]]=[[Anmchadh mac Con Chearca]], [[Forbasach mac Ailella]]=[[Forbasach mac Ailealla]], [[Tóim Snáma mac Flainn]]=[[Tuaim Snámha mac Flainn]], [[Cellach mac Fáelchair]]=[[Ceallach mac Faolchair]], [[Dúngal mac Cellaig]]=[[Dúnghal mac Ceallaigh]], [[Donnchad mac Gilla Pátraic]]=[[Donnchadh mac Giolla Phádraig]] (1), [[Gilla Pátraic mac Donnchada]]=[[Giolla Phádraig mac Donnchadha]], [[Fáelchar Ua Máele Ódrain]]=[[Faolchar ó Maoil Ódrain]], [[Cú Cherca mac Fáeláin]]=[[Cú Chearca mac Faoláin]], [[Ailill mac Fáeláin]]=[[Ailill mac Faoláin]], [[Fáelán mac Forbasaig]]=[[Faolán mac Forbasaigh]], [[Fergal mac Anmchada]]=[[Fearghal mac Anmchadha]], [[Dúngal mac Fergaile]]=[[Dúnghal mac Fearghaile]], [[Riacán mac Dúnlainge]]=[[Riagán mac Dúnlainge]], [[Diarmait mac Cerbaill (rí Osraí)]]=[[Diarmaid mac Cearbhaill (rí Osraí)]], [[Cellach mac Cerbaill]]=[[Ceallach mac Cearbhaill]]

== Uí Néill ==
* [[Uí Néill]]
** [[Uí Néill an Tuaiscirt]]
*** [[Aileach]], [[Ríthe Ailigh]]
*** [[Cenél Conaill]]=[[Cineál Chonaill]]
*** [[Cenél nEógain]]=[[Cineál Eoghain]]
**** [[Ó Néill]]
** [[Uí Néill an Deiscirt]]
*** [[Ríthe Bhreá]]
**** [[Síol Aodha Sláine]]
**** [[Cnóbha]]
**** [[Loch Gabhair]]
*** [[Ríocht na Mí]]
**** [[Ríthe na Mí]]
*** [[Tethba]]=[[Tethbae]]=[[Txxx]]
**** [[Cenél Coirpri]]
**** [[Cenél Maini]]
*** [[Ríthe Uisnigh]]
**** [[Clann Cholmáin]]
***** [[Clann Cholmáin Bhig]]
***** [[Clann Cholmáin Mhóir]]
**** [[Ríthe Fhir Chúl Bhreá]]

== Uí Néill an Deiscirt ==
=== [[Ríthe Bhreá]] ===
* [[Conall Laeg Breg]] mac Aodha Sláine=[[Conall Laogh Bhreá]] mac Aodha Sláine, [[Congal mac Áedo Sláine]]=[[Conghal mac Aodha Sláine]], [[Ailill Cruitire]] mac Aodha Sláine, [[Conaing Cuirre]] mac Congaile=[[Conaing Coirre]] mac Conghaile, [[Congalach mac Conaing Cuirre]]=[[Conghalach mac Conaing Choirre]], [[Írgalach mac Conaing]]=[[Irgalach mac Conaing]] Cuirre=[[Iorghalach mac Conaing]] Choirre, [[Amalgaid mac Congalaig]]=[[Amhalaidh mac Conghalaigh]], [[Conall Grant]]=[[Conall Grant mac Cernaig]]=[[Conall Grant mac Cearnaigh]], [[Conaing mac Amalgado]]=[[Conaing mac Amhalaí]], [[Indrechtach mac Dungalaig]]=[[Indreachtach mac Dunghalaigh]], [[Dúngal mac Amalgado]]=[[Dúnghal mac Amhalaí]], [[Coirpre mac Fogartaig]]=[[Cairbre mac Fógartaigh]], [[Congalach mac Conaing]]=[[Conghalach mac Conaing]], [[Diarmait mac Conaing]]=[[Diarmaid mac Conaing]], [[Flann mac Congalaig]]=[[Flann mac Conghalaigh]], [[Cernach mac Congalaig]]=[[Cearnach mac Conghalaigh]], [[Cummascach mac Congalaig]]=[[Cumascach mac Conghalaigh]], [[Conaing mac Flainn]], [[Cináed mac Conaing]]=[[]], [[Flann mac Conaing]], [[Niall mac Cernaig Sotal]]=[[Niall mac Cearnaigh Sotal]], [[Maine mac Néill]], [[Cathal mac Néill]], [[Cathal mac Áeda]]=[[Cathal mac Aodha, rí Bhreá]], [[Cernach mac Fogartaig]]=[[Cearnach mac Fógartaigh]], [[Fergus mac Fogartaig]]=[[Fearghas mac Fógartaigh]], [[Niall mac Conaill]], [[Máel Dúin mac Fergusa]]=[[Maol Dúin mac Fearghasa]], [[Fogartach mac Cummascaig]]=[[Fógartach mac Cumascaigh]], [[Cummascach mac Fogartaig]]=[[Cumascach mac Fógartaigh]], [[Ailill mac Fergusa]]=[[Ailill mac Fearghasa]], [[Cernach mac Fergusa]]=[[Cearnach mac Fearghasa]], [[Tigernach mac Fócartai]]=[[Tiarnach mac Fógartaigh]]

=== [[Ríthe na Mí]] ===
* [[Fallomon mac Con Congalt]]=[[Fallamhain mac Con Congheilte]], [[Domnall mac Donnchada Midi]]=[[Domhnall mac Donnchadha na Mí]], [[Muiredach mac Domnaill Midi]]=[[Muireadhach mac Domhnaill na Mí]], [[Máel Ruanaid mac Donnchada Midi]]=[[Maol Rúnaí mac Donnchadha na Mí]], [[Lorcán mac Cathail]], [[Donnchad mac Aedacain]]=[[Donnchadh mac Aodhacáin]]

=== [[Ríthe Uisnigh]] ===
* [[Conall Cremthainne]] mac Néill=[[Conall Criomhthainn]], [[Fiachu mac Néill]]=[[Fiacha mac Néill]], [[Ardgal mac Conaill]]=[[Ardal mac Conaill]], [[Maine mac Cerbaill]]=[[Maine mac Cearbhaill]], ([[Colmán Már mac Diarmato]]= [[Colmán Bec mac Diarmato]])=[[Colmán mac Diarmato]]=[[Colmán mac Diarmada]], [[Suibne mac Colmáin]]=[[Suibhne mac Colmáin]], [[Fergus mac Colmáin]]=[[Fearghas Mac Colmáin]], [[Óengus mac Colmáin]]=[[Aonghas mac Colmáin]], [[Conall Guthbinn]]=[[Conall Guthbinn mac Suibni]]=[[Conall Guthbhinn mac Suibhne]], [[Máel Dóid mac Suibni]]=[[Maol Dxxx mac Suibhne]], [[Diarmait Dian]]=[[Diarmaid Dian]], [[Murchad Midi]]=[[Murchadh na Mí]]

=== Ríthe Fir Chúl Bhreá ===
* [[Áed mac Dlúthaig]]=[[Aodh mac Dlúthaigh]],  [[Flann mac Áedo]]=[[Flann mac Aodha]]

=== Tethba ===
* [[Cenél Coirpri]]/[[Cenél Maini]] &amp;rarr; [[Tethba]]=[[Tethbae]]

== Uí Néill an Tuaiscirt ==
* [[Uí Néill an Tuaiscirt]] &amp;larr; [[Aileach]], [[Ríthe Ailigh]], [[Muiredach mac Eógain]]=[[Muireadhach mac Eoghain]], [[Colcu mac Domnaill]]=[[Colga mac Domhnaill]], [[Máel Fithrich mac Áedo]] Uaridnach=[[Maol Fithrigh mac Aodha]], [[Ernaine mac Fiachnai]]=[[Earnaine mac Fiachna]], [[Urthuile mac Máele Tuile]]-, [[Crundmáel mac Suibni]] Menn=[[Crannmhaol mac Suibhne]], [[Ferg mac Crundmaíl]]=[[Fearg mac Crannmhaoil]], [[Máel Dúin mac Máele Fithrich]]=[[Maol Dúin mac Maoil Fhithrigh]], [[Fland mac Máele Tuile]]=[[Flann mac Maoil Tuile]], [[Máel Dúin mac Áedo Alláin]]=[[Maol Dúin mac Aodha Alláin]], [[Murchad mac Máele Dúin]]=[[Murchadh mac Maoil Dúin]], [[Domnall mac Áeda]]=[[Domhnall mac Aodha (rí Ailigh)]], [[Muirchertach mac Néill]]=[[Muircheartach mac Néill]], [[Flaithbertach Ua Néill]]=[[Flaithbheartach Ó Néill]], [[Domnall Ua Lochlainn]]==[[Domhnall Mac Lochlainn]], [[Niall Mac Lochlainn]], [[Áed in Macáem Tóinlesc]] Ua Néill=[[Aodh an Macaomh Tóinleasc]] mac Muircheartaigh, [[Ríthe Thír Eoghain]], [[Grianán Ailigh#Miotaseolaíocht]], [[Conall Gulban]], [[Cenél Conaill]]=[[Cineál Chonaill]], [[Tír Chonaill]], [[Ríthe Thír Chonaill]], [[Conall Cú mac Áedo]]=[[Conall Cú mac Aodha]], [[Áed Muinderg]] mac Flaithbertaig=[[Aodh Muindearg]], [[Loingsech mac Flaithbertaig]]=[[Loingseach mac Flaithbheartaigh]], [[Murchad mac Flaithbertaig]]=[[Murchadh mac Flaithbheartaigh]], [[Domnall mac Áeda Muindeirg]]=[[Domhnall mac Aodha Mhuindeirg]], [[Eógan mac Néill]]=[[Eoghan mac Néill]], [[Cenél nEógain]]=[[Cineál Eoghain]], [[Tír Eoghain]], [[Ruaidrí ua Canannáin]]

== Ulaid ==
* [[Dál Fiatach]], [[Uí Echach Cobo]], [[Fergus mac Áedáin]]=[[Fearghas mac Aodháin]], [[Cú Chuarán mac Dúngail Eilni]]=[[Cú Chuarán mac Dúnghaile Eilne]], [[Áed Róin mac Bécce Bairrche]]=[[Áed Róin]]=[[Aodh Róin]], [[Cathussach mac Ailello]]=[[Cathasach mac Ailealla]], [[Bressal mac Áedo Róin]]=[[Breasal mac Aodha Róin]], [[Fiachnae mac Áedo Róin]]=[[Fiachna mac Aodha Róin]], [[Tommaltach mac Indrechtaig]]=[[Tomaltach mac Ionrachtaigh]], [[Eochaid mac Fiachnai]]=[[Eochaidh mac Fiachna]], [[Cairell mac Fiachnai]]=[[Caireall mac Fiachna]], [[Máel Bressail mac Ailillo]]=[[Maol Bhreasail mac Ailealla]], [[Muiredach mac Eochada]]=[[Muireadhach mac Eochadha]], [[Matudán mac Muiredaig]]=[[Madadán mac Muireadhaigh]], [[Lethlobar mac Loingsig]]=[[Leathlobhar mac Loingsigh]], [[Cathalán mac Indrechtaig]]=[[Cathalán mac Ionrachtaigh]], [[Ainbíth mac Áedo]]=[[Ainbhioth mac Aodha]], [[Eochocán mac Áedo]]=[[Eochagán mac Aodha]], [[Airemón mac Áedo]]=[[Éireamhón mac Aodha]], [[Fiachnae mac Ainbítha]]=[[Fiachna mac Ainbhith]], [[Bécc mac Airemóin]]=[[Bxxx mac Éireamhóin]],  [[Muiredach mac Eochocáin]]=[[Muireadhach mac Eochagáin]], [[Máel Mocheirge mac Indrechtaig]]=[[Maol Mochéirí mac Ionrachtaigh]], [[Aitíth mac Laigni]]=[[Axxx mac Lxxx]], [[Cenn Etig mac Lethlobair]]=[[Cenn Étig mac Lethlobair]]=[[Ceann Éidigh mac Leathlobhair]], [[Áed mac Eochocáin]]=[[Aodh mac Eochagáin]], &lt;strike&gt;[[Loingsech mac Cenn Étig]]&lt;/strike&gt;=[[Loingsech mac Cinn Étig]], [[Áed mac Loingsig]]=[[Aodh mac Loingsigh]], [[Niall mac Eochada]]=[[Niall mac Eochadha]]


* [[Dál nAraidi]]=[[Dál Araí]], [[Dál nAraidi an Tuaiscirt]]=[[Dál Araí an Tuaiscirt]], [[Uí Echach Cobo]]=[[Uí Eachach Chobha]], [[Eilne]], [[Sárán mac Cóelbad]]=[[Sárán mac Caolbhaidh]], [[Condlae mac Cóelbad]]=[[Connla mac Caolbhaidh]], [[Fíachna Lonn mac Cóelbad]]=[[Fiachna Lonn mac Caolbhaidh]], [[Scandal mac Bécce]]=[[Scannal mac ''Bécce'']], [[Eochaid Iarlaithe mac Lurgain]]=[[Eochaid Iarlaithe]]=[[Eochaidh Iarlaithe]], [[Cathassach mac Lurgain]]=[[Cathasach mac Lorgan]], [[Dúngal Eilni mac Scandail]]=[[Dúnghal Eilne mac Scannail]], [[Cathassach mac Máele Cáich]]=[[Cathasach mac Maoil Chaoich]], [[Ailill mac Dúngaile Eilni]]=[[Ailill mac Dúnghaile Eilne]], [[Áed Aired]]=[[Aodh Aireach]], [[Lethlobar mac Echach]]=[[Leathlobhar mac Eachach]], [[Fiachra Cossalach]]=[[Fiachra Cosalach]], [[Indrechtach mac Lethlobair]]=[[Ionrachtach mac Leathlobhair]], [[Flathróe mac Fiachrach]]=[[Fxxx mac Fiachra]], [[Cináed Ciarrge mac Cathussaig]]&amp;rarr;[[Cináed Cairge mac Cathussaig]]=[[Cxxx Cairge mac Cathasaigh]]

==Déise==
* [[Déisi]]=[[Déise]], [[Dál Fiachrach Suighe]]=[[Dál Fhiachra Shuí]], [[Déisi Temro]]=[[Déise Theamhrach]], [[Déisi Becc]]=[[Déise Beag]], [[Déisi Muman]]=[[Déise Mumhan]]==[[Déisi Deiscirt]], &lt;strike&gt;[[Déisi in Tuaiscirt]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Déisi Tuaiscirt]]=[[Déise an Tuaiscirt]], [[Ríthe Dhéise Mumhan]], [[Tairired na nDéssi]]=[[Tairshireadh na nDéis]] &gt; [[Óengus Gaíbúaibthech]]=[[Aonghas Gabhuaibhtheach]], [[Ríocht Dyfed]]-, [[Cogad Gáedel re Gallaib]]=[[Cogadh Gael le Gaill]], [[Delbna]]=[[Dealbhna (dream)]]

== Miotaseolaíocht ==
* [[Bradán feasa]]

==Ard-Ríthe==
* [[Cellach mac Máele Coba]]=[[Ceallach mac Maoil Chobha]], [[Conall mac Máele Coba]]=[[Conall mac Maoil Chobha]]=[[Conall Cóel]]=[[Conall Caol]], [[Diarmait mac Áedo Sláine]]=[[Diarmaid mac Aodha Sláine]], [[Blathmac mac Áedo Sláine]]=[[Blathmac mac Aodha Sláine]], [[Sechnassach]]=[[Seachnasach]]=[[Sechnassach mac Blathmaic]]=[[Seachnassach mac Blathmaic]], [[Cenn Fáelad]]=[[Cenn Fáelad mac Blathmaic]]=[[Ceann Faoladh mac Blathmaic]], [[Fínsnechta Fledach]]=[[Fíonsneachta Fleách]]=[[Fínsnechta Fledach mac Dúnchada]]=[[Fíonsneachta Fleách mac Dúnchadha]], [[Loingsech mac Óengusso]]=[[Loingseach mac Aonghasa]], [[Congal Cennmagair]]=[[Conghal Ceannmhaghair]], [[Fergal mac Máele Dúin]]=[[Fearghal mac Maoil Dúin]], [[Fógartach mac Néill]], [[Cináed mac Írgalaig]]=[[Cxxx mac Iorghalaigh]], [[Flaithbertach mac Loingsig]]=[[Flaithbeartach mac Loingsigh]], [[Áed Allán]]=[[Aodh Allán]], [[Domnall Midi]]&amp;rarr;[[Domhnall Mac Murchadha]]=[[Domhnall Mí]]=[[Domhnall mac Murchadha]], [[Niall Frossach]]=[[Niall Frasach]], [[Donnchad Midi]]=[[Donnchadh Mí]], [[Aed Oirdnide]]=[[Aodh Oirdní]], [[Conchobar mac Donnchada]]=[[Conchúr mac Donnchadha]]], [[Niall Caille]] / [[Fedelmid mac Cremthainn]] ([[Annála Inis Faithlinn|AIF]]), [[Niall Noígíallach]] &amp;larr; [[Níall Noígíallach]], ([[Fiachrae Cássan]]=)[[Fiachrae Cassán]]=[[Fiachra Casán]], [[Dáire Drechlethan]]=[[Dáire Dreachleathan]], [[Áed Findliath]]=[[Aodh Fionnliath]], [[Niall Glúndub]]=[[Niall Glúindubh]], [[Donnchad Donn]]=[[Donnchadh Donn]], [[Congalach Cnogba]]=[[Conghalach Cnobha]], [[Domnall ua Néill]]=[[Domhnall Ó Néill]], [[Donnchad mac Briain]]=[[Donnchadh mac Briain]], [[Diarmait mac Máel na mBó]]=[[Diarmait mac Maíl na mBó]]=[[Diarmaid mac Maoil na mBó]], [[Flaithbertach mac Loingsig]]=[[Flaithbheartach mac Loingsigh]]

==Scéalta==
* [[Scátháin na bhFlatha]], [[Sedulius Scottus]]-, [[Caithréim Chellacháin Chaisil]], [[Cogad Gáedel re Gallaib]], [[Senchas Fagbála Caisil]], [[Immram Curaig Maíle Dúin]]=[[Immram curaig Maíle Dúin]]=[[Máel Dúin]]=[[Maol Dúin]], [[Immram curaig Ua Corra]]=[[Iomramh Currach Uí Chorra]], [[Imrum Snedhghusa ocus Mic Ríagla]]=[[Iomramh S agus Mic Riagla]], [[Baile Suibne]]=[[Buile Shuibhne]], [[Cath Maige Rátha]], [[Cenn Fáelad mac Ailella]]=[[Ceann Faoladh mac Ailealla]]-, [[Mo Ling]]-, [[Fled Dúin na nGéd]], [[Aided Chlainne Tuirenn]]=[[Oidheadh Chlainne Tuireann]], [[Aided Muirchertaig meic Erca]], &lt;strike&gt;[[Aislinge Meic Chon Glinne]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Aislinge Meic Con Glinne]], [[Amra Choluim Chille]], [[Caithréim Cellaig]], [[Compert Mongáin]]=[[Compert Mongáin ocus serc Duibe Lacha do Mongán]], [[Eachtra Thaidhg mhic Céin]]=[[Tadhg mac Céin#Eachtra Thaidhg mhic Céin]], [[Fingal Rónáin]], [[Máel Dúin (uathimdhealú)]]=[[Maol Dúin (uathimdhealú)]], [[Scéla Cano meic Gartnáin]], [[Tochmarc Becfola]], [[Duanaire Finn]], [[Eachtra an Mhadra Mhaoil]], [[Eachtra Mhacaoimh an Iolair]], [[Echtra Cormaic i Tír Tairngiri]] &amp;rarr; [[Cormac mac Airt]], [[Eachtra Thaidhg Mhic Céin]] &amp;rarr; [[Tadhg mac Céin]], [[Fotha Catha Cnucha]] &amp;rarr; [[Cumall]], [[Navigatio Sancti Brendani Abbatis]] &amp;rarr; [[Naomh Breandán]]

== ''Ól nÉchmacht'' ==
* [[Annála Connacht]]=[[Annála Chonnacht]], [[Cóiced Ol nEchmacht]]=[[Cóiced Ól nÉchmacht]]=[[Cúige Dhál Éachmacht]], [[Fir Craibe]]=[[Fir Chraibhe]], [[Túatha Taíden]]=[[Tuatha Taiden]]=[[Tuatha Taoidhean]], [[Delbna Nuadat]]=[[Dealbhna Nuad]], [[Dealbhna Thír Dhá Loch]], ([[Corco Mogha]]), [[Cálraige]], [[Partraige]], [[Corco Fir Trí]]=[[Corca Fhir Thrí]], [[Cian d'Fhearaibh Bolg]]=[[Cian d'Fhir Bholg]]

== Conmhaicne ==
* [[Conmhaicne#Clanna]], [[Conmhaicne Mara]], [[Conmaícne Dúna Móir]]=[[Conmhaicne Dhúin Mhóir]], [[Trícha Máenmaige]]=[[Conmaícne Máenmaige]]=&lt;strike&gt;[[Conmhaicne Mheáinmhaigh]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Conmhaicne Mheánmhaigh]]&amp;rarr;[[Conmhaicne Mheánmhaighe]], [[Conmaícne Cúile]]=[[Conmhaicne Coille]], [[Cluain Conmhaícne]]=[[Cluain Chonmhaicne]], &lt;strike&gt;[[Conmhaícne Cenel Luacháin]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Conmaícne Cenél Luacháin]]=[[Conmhaicne Cineál Luacháin]], [[Conmaícne Carra]]=[[Conmhaicne Ceara]], [[Conmhaicne Anghaile]], [[Uí Fiachrach Finn]]=[[Uí Fhiachrach Fhionn]], [[Maigh Nissi]]&amp;rarr;[[Liatroim, Barúntacht, Contae Liatroma]], [[Eolas mac Biobhsaigh]], [[Muintir Eolais]], [[Leabar Fidhnacha]]=[[Leabhar Fíonacha]]

== Connachta ==
* [[Connachta]], [[Ríthe na gConnacht]], [[Brión mac Echach Mugmedóin]]=[[Brión mac Echach Muigmedóin]]=[[Brian mac xxx]], [[Ailill mac Echach Mugmedóin]]=[[Ailill mac xxx]], [[Fiachrae]]=[[Fiachra]], [[Cairpre mac Néill]]=[[Cairbre mac Néill]], [[Aided Chrimthaind maic Fhidaig ocus Trí mac Echach Muigmedóin]], [[Ciarraige Aí]]=[[Ciarraí Aoi]], [[Ciarraige Locha na nÁirne]]=[[Ciarraí Locha na nAirní]], [[Ciarraige Airtig]]=[[Ciarraí Airtigh]], [[Ciarraige Óic Bethra]]=[[Ciarraí Óig Bheathra]], [[Aidne]]=[[Aidhne]], [[Áengus mac Umor]]=[[Aonghas mac Úmhór]], [[Amalgaid mac Fiachrach]]=[[Amhalaí mac Fiachra]], [[Dauí Tenga Uma]]=[[Dxxx Teanga Umha]], [[Duinsech ingen Duach]]=[[Duinseach ní Dhuach]], [[Eógan Bél]]=[[Eoghan Béal]], [[Ailill Inbanda]]=[[Ailill Baineanda]], [[Echu Tirmcharna]]=[[Eocha Tirimcharna]], [[Áed mac Echach]]=[[Aodh mac Eachach]], [[Uatu mac Áedo]]=[[Uada mac Aodha]], [[Colmán mac Cobthaig]]=[[Colmán mac Cobhthaigh]], [[Rogallach mac Uatach]], [[Loingsech mac Colmáin]], [[Guaire Aidne mac Colmáin]]=[[Guaire Aidhne mac Colmáin]], [[Cenn Fáelad mac Colgan]]=[[Ceann Faoladh mac Colgan]], [[Dúnchad Muirisci]]=[[Dúnchadh Mhuirisce]], [[Fergal Aidne mac Artgaile]]=[[Fearghal Aidhne mac Ardaile]], [[Muiredach Muillethan]]=[[Muireadhach Moilleathan]], [[Cellach mac Rogallaig]]=[[Ceallach mac Raghallaigh]], [[Indrechtach mac Dúnchado]]=[[Indreachtach mac Dúnchadha]], [[Indrechtach mac Muiredaig]]=[[Indreachtach mac Muireadhaigh]], [[Domnall mac Cellaig]]=[[Domhnall mac Ceallaigh]], [[Cathal mac Muiredaig]]=[[Cathal mac Muireadhaigh]], [[Áed Balb mac Indrechtaig]]=[[Aodh Balbh mac Indreachtaigh]], [[Forggus mac Cellaig]]=[[Fearghas mac Ceallaigh]], [[Ailill Medraige mac Indrechtaig]]=[[Ailill Mheadraí mac Indreachtaigh]], [[Dub-Indrecht mac Cathail|Dubh-Indreacht mac Cathail]], [[Donn Cothaid mac Cathail]]=[[Donn Cothú mac Cathail]], [[Flaithrí mac Domnaill]]=[[Flaithrí mac Domhnaill]], [[Artgal mac Cathail]]=[[Ardal mac Cathail]], [[Tipraite mac Taidg]]=[[Tiobraid mac Taidhg]], [[Cináed mac Artgail]]=[[Cináed mac Ardail]], [[Colla mac Fergusso]]=[[Colla mac Fearghasa]], [[Muirgius mac Tommaltaig]], [[Diarmait mac Tommaltaig]], [[Cathal mac Muirgiussa]]=[[Cathal mac Muiriosa]], [[Murchad mac Áedo]]=[[Murchadh mac Aodha]], [[Fergus mac Fothaid]]=[[Fearghas mac Fothaidh]], [[Finsnechta mac Tommaltaig]], [[Mugron mac Máele Cothaid]], [[Conchobar mac Taidg Móir]]=[[Conchúr mac Taidhg Mhóir]], [[Áed mac Conchobair]]=[[Aodh mac Conchúir]], [[Tadg mac Conchobair]]=[[Tadhg mac Conchúir]], [[Cathal mac Conchobair]]=[[Cathal mac Conchúir]], [[Tadg mac Cathail]]=[[Tadhg mac Cathail]], [[Fergal Ua Ruairc]]=[[Fearghal Ó Ruairc]], &lt;strike&gt;[[Conchobar mac Tadg]]&lt;/strike&gt;=[[Conchobar mac Taidg]], &lt;strike&gt;[[Cathal mac Tadg]]&lt;/strike&gt;=[[Cathal mac Taidg]]=[[Cathal mac Taidhg]], [[Cathal mac Conchobair maic Taidg]]=[[Cathal mac Conchúir mhic Thaidhg]], [[Tadg in Eich Gil]]=[[Tadhg an Eich Ghil]], [[Art Uallach Ua Ruairc]]=[[Art Ualach Ó Ruairc]], [[Áed in Gai Bernaig|Aodh an Gha Bhearnaigh]], [[Áed Ua Ruairc]]=[[Aodh Ó Ruairc]], [[Ruaidrí na Saide Buide]]=[[Ruairí na Saidhe Buí]], &lt;strike&gt;[[Flaithbertaigh Ua Flaithbertaigh]]&lt;/strike&gt;=[[Flaithbertach Ua Flaithbertaigh]]=[[Flaithbheartach Ó Flaithbheartaigh]], [[Tadg mac Ruaidrí Ua Conchobair]]=[[Tadhg mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Domnall Ua Ruairc]]=[[Domhnall Ó Ruairc]], [[Domnall Ua Conchobair]]=[[Domhnall Ó Conchúir]], [[Tairrdelbach Ua Conchobair]]=[[Toirdhealbhach Ua Conchobhair]], [[Ruaidrí Ua Conchobair]]=[[Ruaidri mac Tairrdelbach Ua Conchobair]]=[[Ruaidrí mac Tairrdelbaig Ua Conchobair]], [[Uí Briúin]]=[[Uí Bhriúin]] &amp;larr; [[Uí Briúin Aí]]=[[Uí Bhriúin Aoi]] &amp;larr; [[Uí Briúin Seóla]]=[[Uí Bhriúin Seola]] &amp;larr; [[Uí Briúin Bréifne]]=[[Uí Bhriúin Bhréifne]] &amp;larr; [[Síl Muiredaig]]=[[Síol Muireadhaigh]] &amp;larr; [[Síl Cellaig]]=[[Síol Cheallaigh]] &amp;larr; [[Síl Cathail]]=[[Síol Chathail]], [[Muintir Murchada]]=[[Muintir Mhurchadha]], [[Clann Fhergail]]=[[Clann Fhearghaile]], [[Clann Taidg]]=[[Clann Taidhg]], [[Crichaireacht cinedach nduchasa Muintiri Murchada]]=[[Críochadóireacht chiníoch dúchais Mhuintir Mhurchadha]], &lt;strike&gt;[[Uí Chonchúír]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Uí Chonchúir]], [[Uí Fiachrach]]=[[Uí Fhiachrach]]=[[Uí Fiachra]], [[Uí Fiachrach Aidne]]=[[Uí Fhiachrach Aidhne]], [[Uí Fiachrach Muaide]]=[[Uí Fhiachrach Mhuaidhe]], [[Cenél Áeda na hEchtge]]=[[Cineál Aodha na hEachtaí]], [[Seachnasach mac Donnchadha]], [[Uí Sheachnasaigh]], [[Uí Dhubhda]], [[Uí Ruairc]], [[Muirchertach Nár mac Guairi]]=[[Muircheartach Nár mac Guaire]], [[Conchobar Maenmaige Ua Conchobair]]=[[Conchúr Mheánmhaighe Ó Conchúir]], [[Cathal Carragh Ua Conchobair]]

{{Navbox
 | name = Ríocht na gConnacht
 | title = [[Ríocht na gConnacht]]

 | group1 = [[Tuath]]a
 | list1 = 
 {{Navbox|child

   | group1 = [[Connachta]]
   | list1 = [[Uí Briúin Aí]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin|Uí Briúin Bréifne]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin Seóla]]&amp;nbsp;• [[Umaill|Uí Briúin Maille]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Aidne]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Muaide]]&amp;nbsp;• [[Partraige]]&amp;nbsp;• [[Uí Maine]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Finn]]&amp;nbsp;• [[Cairbre Drom Cliabh]]

   | group2 = [[Ulaid]]
   | list2 = [[Conmhaicne Mara]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Cenéoil Dubáin]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Cúile Tolad]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Maigh Réin]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Meánmhaighe]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Sléibe Formaile]]&amp;nbsp;• [[Ciarraige Aí]]&amp;nbsp;• [[Ciarraige Locha na nÁirne]]&amp;nbsp;• [[Ciarraige Airtech]]&amp;nbsp;• [[Ciarraige Óic Bethra]] &amp;nbsp;• [[Soghain]]

   | group3 = [[Deirgtine]]
   | list3 = [[Luigne Chonnacht|Luighne]]&amp;nbsp;• [[Corca Fhir Trí]]&amp;nbsp;• [[Gailenga]]&amp;nbsp;• [[Delbna]]&amp;nbsp;• [[Éile]]

   | group4 = [[Érainn]]
   | list4 = [[Cálraige]]&amp;nbsp;• [[Dartraige]]

   | group5 = Eile
   | list5 = [[Fir Ol nEchmacht]]&amp;nbsp;• [[Dál nDruithne]]&amp;nbsp;• [[Gamanraige]]&amp;nbsp;• [[Fir Domnann]]&amp;nbsp;• [[Senchineoil]]&amp;nbsp;• [[Grecraige]]&amp;nbsp;• [[Delbhna|Delbhna Cuile Fabhair]]&amp;nbsp;• [[Dealbhna Thír Dhá Loch|Delbna Tír Dhá Locha]]&amp;nbsp;• [[Delbna Nuadat]]&amp;nbsp;• [[Uaithne]]&amp;nbsp;• [[Masraige]]&amp;nbsp;• [[Corco Moga]]
 
 }}

 | group2 = Rítheaghlaigh
 | list2 = 
 {{Navbox|child
 
   | group1 = Muintreacha
   | list1 = [[Uí Fiachrach]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Aidne]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Muaide]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin Seóla]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin Aí]]&amp;nbsp;• [[Uí nAilello]]&amp;nbsp;• [[Uí Maine]]

   | group2 = Clanna
   | list2 = [[Uí Sheachnasaigh]]&amp;nbsp;• [[Uí Chonchúir]]&amp;nbsp;• [[Uí Dhubhda]]&amp;nbsp;• [[Uí Fhlannagáin]]&amp;nbsp;• [[Uí Ruairc]]&amp;nbsp;• [[Uí Fhlaithbheartaigh]]

 }}

 | group10 = Ríochtaí comharbachta
 | list10 = [[Uí Maine]] ([[Síol Anmchadha]], [[Máenmaige]], [[Clann Uatach]])&amp;nbsp;• [[Bréifne]] ([[Bréifne Thoir|Thoir]] agus [[Bréifne Thiar|Thiar]])&amp;nbsp;• [[Uí Díarmata]]&amp;nbsp;• [[Síl Máelruain]]&amp;nbsp;• [[Magh Luir]]&amp;nbsp;• [[Umaill]]&amp;nbsp;• [[Iar Connacht]]

 | group11 = Ábhair
 | list11 = [[Ríthe na gConnacht]]&amp;nbsp;• [[Ráth Cruachan]]&amp;nbsp;• [[Annála Connacht]]&amp;nbsp;• [[Táin Bó Flidais]]&amp;nbsp;• [[Cóiced Ol nEchmacht]]&amp;nbsp;• [[Nagnatae]]&amp;nbsp;• [[Auteini]]&amp;nbsp;• [[na Trí Tuatha]]&amp;nbsp;• [[Clann Taidg]]&amp;nbsp;• [[Clann Fhearghaile]]&amp;nbsp;• [[Muintir Murchada]]&amp;nbsp;• [[Maigh Seóla]]

| belowclass = hlist
| below      = {{Icon|Category}} [[:Catagóir:Connachta|Category]]&amp;nbsp;• {{Icon|WikiProject}} [[Wikipedia:WikiProject Celts|WikiProject]]
}}

== Íochtar Chonnacht ==
* [[Íochtar Chonnacht]], [[Cairbre Drom Cliabh]]=[[Cairbre Dhroim Chliabh]], [[Corann]], [[Cúl ó bhFionn]] ([[Cúil Ó bhFinn]]-), [[Luigne Chonnacht]]=[[Luíne Chonnacht]], [[Tír Fíacrach Múaide]]=[[Tír Fhiacrach Mhuaidhe]], &lt;strike&gt;[[Tir Ollíol]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Tír Ollíol]]=[[Tír Oirill]]

== Ríthe Uí Fhiachrach Aidhne ==
* [[Ríthe Uí Fhiachrach Aidhne]], [[Goibnenn mac Conaill]]=[[Goibhneann mac Conaill]], [[Cobthach mac Gabráin]]=[[Cobhthach mac Gabhráin]], [[Cellach mac Guairi]]=[[Ceallach mac Guairi]]=[[Ceallach mac Guaire]], [[Muirchertach Nár mac Guairi]], [[Conchobar mac Cummascaig]]=[[Conchúr mac Cumascaigh]], [[Art mac Flaitnia]]=[[Art mac Flaithnia]], [[Anluan mac Conchobhair]]=[[Anluan mac Cumascaigh]], [[Cathal Aidhne mac Ailealla]]-, [[Cléireach mac Ceadaigh]]-, [[Tighearnach mac Cathmogha]]=[[Tiarnach mac Cathmhogha]]-, [[Uathmharán mac Brocáin]]-, [[Mael Fabhaill mac Cléirigh]]=[[Maolfhabhaill mac Cléirigh]], [[Eidhean mac Cléirigh]], [[Tighearnach ua Cléirigh]], [[Mael Macduach]]=[[Maol xxx]]-, [[Domhnall mac Lorcáin]]-, [[Flann Ua Cléirigh]]-, [[Comhaltán Ua Cléirigh]], [[Mac Comhaltáin Ua Cléirigh]], [[Giolla Cheallaigh Ua Cléirigh]], [[Mael Ruanaidh na Paidre Ua hEidhin]], [[Ua Comhaltáin Ua Cléirigh]], [[Mael Fabhaill Ua hEidhin]], [[Giolla na Naomh Ua hEidhin]], [[Aodh Ua hEidhin]], [[Giolla Mo Choinne Ua Cathail]], [[Giolla Cheallaigh Ua hEidhin]]-, [[Muirgheas Ua hEidhin]]-, [[Eoghan Ó hEidhin]]-, [[Eoghan Ó hEidhin (II)]]

== Maigh Sheola ==
* [[Maigh Seóla]]=[[Maigh Sheola]], [[Donn mac Cumascaigh]], [[Maolán mac Cathmhogha]], [[Murchadh mac Maonaigh]], [[Cléirchén mac Murchadha]], [[Urchadh mac Murchadha]], [[Donnchadh mac Urchadha]], [[Murchadh mac Flainn mhic Gleithneacháin]], [[Ruaidhrí mac Coscraigh]], [[Maelcairearda]], [[Brian mac Maolruanaidh]], [[Cathal mac Ruaidhrí]], [[Amhalaidh mac Cathail]], [[Cathal mac Ruaidhrí]], [[Muireadhach ua Flaithbheartaigh]], [[Murchadh ua an Chapaill Ua Flaithbheartaigh]]-

== Iar Chonnacht ==
* [[Iar Connacht]]=[[Iar Chonnacht]], (Maigh Sheola: [[Donn mac Cumascaigh]], [[Maolán mac Cathmhogha]], [[Murchadh mac Maonaigh]], [[Urchadh mac Murchadha]], [[Donnchadh mac Urchadha]], [[Brian mac Maolruanaidh]], [[Muireadhach ua Flaithbheartaigh]], [[Murchadh ua an Chapaill Ua Flaithbheartaigh]], [[Cathal mac Ruaidhrí]], [[Amhalaidh mac Cathail]]), [[Cathal mac Tigernáin]]=[[Cathal mac Tiarnáin]], Rúaidhri Ua Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (I)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (I)]], [[Aedh Ua Flaithbheartaigh]]=[[Aodh Ó Flaithearta (I)]], Mac meic Aedh Ua Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Mac mic Aodha Ua Flaithbheartaigh]]=[[Mac mhic Aodha Ó Flaithearta]], [[Flaithbertach Ua Flaithbertaigh]]=[[Flaitheartach Ó Flaithearta]], [[Brian Ua Flaithbheartaigh]]=[[Brian Ó Flaithearta]], [[Muireadhach Ua Flaithbheartaigh]]=[[Muireadhach Ó Flaithearta]], [[Conchobhar Ua Flaithbheartaigh]]=[[Conchúr Ó Flaithearta (I)]], Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (II)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (II)]], Áedh Ua Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Aodh Ua Flaithbheartaigh]]=[[Aodh Ó Flaithearta (II)]], [[Conchubhar Ua Flaithbheartaigh]]=[[Conchúr Ó Flaithearta (II)]], Ruadhri Ua Flaithbertaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (III)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (III)]], Murtough Ua Flaithbertaigh&amp;rarr;[[Muircheartach Ua Flaithbheartaigh]]=[[Muircheartach Ó Flaithearta]], Rudhraighe Ó Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (IV)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (IV)]], [[Aedh Mór Ua Flaithbheartaigh]]=[[Aodh Mór Ó Flaithearta]], Morogh Ó Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Murchadh Ua Flaithbheartaigh]]=[[Murchadh Ó Flaithearta]], Ruaidhri Ó Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (V)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (V)]]


Cúigear Ruairí..!
# Rúaidhri Ua Flaithbheartaigh, ACM 1061.13: Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh
# Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh, ACM 1145.17: Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh.
# Ruadhri Ua Flaithbertaigh, AU 1186.7 LATE: Ruaidhri h-Ua Flaithbertaigh, ACM 1186.2: Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh
# Rudhraighe Ó Flaithbheartaigh, ACM 1214.6: Brian mac Ruaidhri Í Fhlaithb&lt;u&gt;e&lt;/u&gt;rtaigh
# Ruaidhri Ó Flaithbheartaigh, ACM 1256.9: Ruaidhri Ua Flaithb&lt;u&gt;e&lt;/u&gt;rtaigh 


Beirt Aodh
# [[Aedh Ua Flaithbheartaigh]], ACM 1079.8: Aedh Ua Flaithbhertaigh
# Áedh Ua Flaithbheartaigh, ACM 1178.10: Aodh Ua Flaithbertaigh


Beirt Chonchúr
# [[Conchobhar Ua Flaithbheartaigh]], ACM 1132.11: Concobhar Ua Flaithbheartaigh,
# [[Conchubhar Ua Flaithbheartaigh]], AU 1186.7 LATE: Conchubhar h-Ua Flaithbhertaigh

== Uí Dhiarmada ==
* [[Uí Díarmata]]=[[Uí Dhiarmada]], [[Ríthe Uí Dhiarmada]], [[Tadhg mac Muircheartaigh]]=[[Tadhg Uí Dhiarmada]], [[Cú Cheanainn mac Taidhg]], [[Giolla Comáin mac Néill]], [[Muirghius mac Aodha]], [[Mac Con Cheanainn]], [[Muirgheas ua Con Cheanainn]], [[Aodh Ua Con Cheanainn (I)]], [[Muirgheas Ua Con Cheanainn]], [[Aodh Ua Con Cheanainn (II)]], [[Tadhg Ua Con Cheanainn]], [[Uada Ua Con Cheanainn]], [[Cú Cheanainn Ó Con Cheanainn]]

== Síol Anmchadha ==
* [[Síol Anmchadha]], [[Ríthe Shíol Anmchadha]], [[Diarmaid mac Dúnadhaigh]], [[Cú Chonnacht mac Dúnadhaigh]], [[Madadhán mac Gadhra Mhóir]], [[Gadhra Mór mac Dúnadhaigh]], [[Doghra mac Dúnadhaigh]], [[Dúnadhach mac Con Chonnacht]], [[Diarmaid mac Madadháin]], [[Madadhán Reamhar Ua Madadháin]], [[Gilla Find mac Maic Uallacháin]]=[[Giolla Fionn mac Mhic Uallacháin]], [[Diarmaid Ua Madadháin]], [[Cú Choirne Ua Madadháin]], [[Madadhán Mór Ua Madadháin]], [[Maoileachlann Ua Madadháin]], [[Diarmaid Cléireach Ua Madadháin]], [[Madadhán Óg Ó Madadháin]], [[Cathal Ó Madadháin]]

== Uí Mhaine ==
* [[Uí Maine]]=[[Uí Mhaine]], [[Máine Mór]]=[[Maine Mór]]?, [[Ríthe Uí Mhaine]], [[Bresal mac Maine Móir]]=[[Breasal mac Maine Mhóir]], [[Fiachra Finn]], [[Conall Cas Ciabhach]], [[Dallán mac Breasail]], [[Duach mac Dalláin]], [[Lughaidh mac Dalláin]], [[Feradhach mac Lughadha]]=[[Fearadhach mac Luighdheach]], [[Maine mac Cerbaill]]=[[Maine mac Cearbhaill]], [[Marcán]], [[Cairbre Crom]], [[Brenainn mac Cairbre]], [[Aedh Buidhe]]=[[Aodh Buí]], [[Conall mac Maelduib]]=[[Conall mac Maolduibh]], [[Marcán mac Tommáin]]=[[Marcán mac Tomáin]], [[Fithceallach mac Flainn]]=[[Ficheallach mac Flainn]], [[Sechnassach mac Congail]]=[[Seachnasach mac Congail]], [[Dluthach mac Fithcheallaigh]]=[[Dlúthach mac Ficheallaigh]], [[Cathal Maenmaighe]]=[[Cathal Mheánmhaigh]], [[Ailill ua Daimine]]=[[Ailill ua Daimhine]]=[[Ailill ó Daimhine]], [[Inreachtach mac Dluthaigh]]=[[Inreachtach mac Dlúthaigh]], [[Aedh Ailghin]]=[[Aodh Ailghin]], [[Dunchadh ua Daimhine]]=[[Dúnchadh ó Daimhine]], [[Conall mac Fidhghaile]], [[Dunchadh mac Duib Da Tuadh]]=[[Dúnchadh mac Duibh Dhá Thuadh]],  [[Amhalgaidh]], [[Ailill mac Inreachtaigh]], [[Dub Dá Leithe mac Tomaltaigh]]=[[Dubh Dhá Leath mac Tomaltaigh]], [[Cathal mac Murchadha]], [[Cathal mac Ailella]]=[[Cathal mac Ailealla]], [[Mughrón mac Sochlacháin]], [[Sochlachán mac Diarmata]]=[[Sochlachán mac Diarmada]], [[Murchadh mac Sochlacháin]], [[Murchadh mac Aodha Uí Mhaine]], [[Geibennach mac Aedha]]=[[Geibheannach mac Aodha]], [[Muirgheas mac Domhnaill]]
* [[Tadg Mór Ua Cellaigh]]=[[Tadhg Mór Ó Ceallaigh]], Gadhra mac Dúnadhaigh, [[Concobar mac Taidg Ua Cellaigh]]=[[Conchúr mac Taidhg Ó Ceallaigh]], [[Mac Taidg Ua Cellaigh]]=[[Diarmait mac Taidg Ua Cellaigh]]=[[Diarmaid mac Taidhg Ó Ceallaigh]], [[Dunchadh Ua Cellaigh]]=[[Dúnchadh Ó Ceallaigh]], [[Aed Ua Cellaigh]]=[[Aodh Ó Ceallaigh]], [[Diarmaid Ua Madadháin]], [[Tadg Ua Cellaigh]]=[[Tadhg Ó Ceallaigh]], [[Conchobar Maenmaige Ua Cellaigh]]=[[Conchúr Mheánmhaighe Ó Ceallaigh]], [[Murchad Ua Cellaigh]]=[[Murchadh Ó Ceallaigh]], [[Domnall Mór Ua Cellaigh]]=[[Domhnall Mór Ó Ceallaigh]]

== Ríthe Shliabh Lugha ==
* [[Sliabh Lugha]]&amp;rarr;[[Ríthe Sliabh Lugha]]=[[Ríthe Shliabh Lugha]], [[Donn Sléibhe Ó Gadhra (I)]], [[Ruairí Ó Gadhra (I)]], [[Domhnall Ó Gadhra]], [[Donn Sléibhe Ó Gadhra (II)]], [[Ruairí Ó Gadhra (II)]], [[Ruairí Ó Gadhra (III)]]

== Magh Loirg ==
* [[Mag Luirg]]=[[Magh Loirg]], [[Ríthe Mhagh Loirg]], [[Maolruanaidh Mór mac Taidhg]], [[Muircheartach mac Maolruanaí Mhóir]], [[Tadhg mac Muircheartaigh]], [[Maolruanaidh mac Taidhg]], [[Tadhg Mór mac Maolruanaí]], [[Maolseachlann mac Taidhg Mhóir]], &lt;strike&gt;[[Diarmad mac Taidhg Mhóir]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Diarmaid mac Taidhg Mhóir]], [[Muirgheas mac Taidhg Mhóir]], [[Conchúr mac Diarmada]], [[Tomaltach na Cairge Mac Diarmata]]=[[Tomaltach na Carraige Mac Diarmada]], [[Cormac Mac Diarmada (I)]]

== Ríthe Uí Fhiachrach Mhuaidhe ==
* [[Ríthe Uí Fhiachrach Mhuaidhe]], [[Aireachtach ua Dúnchadha Mhuirsce]], [[Connmhach mac Duinn Cothaidhe]]=[[Conmhach mac Doinn Cothaithe]], [[Dubhda mac Conmhaigh]], [[Aodh ua Dubhda]], [[Maol Ruanaidh Ua Dubhda]], [[Aedhuar Ua Dubhda]], [[Muircheartach An Collach Ua Dubhda]], [[Domhnall Fionn Ua Dubhda]], [[Mac Aodha Ua Dubhda]], [[Amhlaibh mac Domhnaill Fhionn Ua Dubhda]], [[Mac Domhnaill Ua Dubhda]], [[Aodh mac Muircheartaigh Ua Dubhda]], [[Ruaidhrí Mear Ua Dubhda]], [[An Cosnamhaigh Ua Dubhda]], [[Taichleach Ua Dubhda]]
* Eile gan leathanaigh: Cathal mac Ailealla, Aodh mac Maoil Phádraig, Mael Cluiche mac Conchobair=Maol Cloiche mac Conchúir, ''Crichan mac Mael Muire''

== Umhaill ==
* &lt;strike&gt;[[Umall]]&lt;/strike&gt;=[[Umaill]]=[[Umhaill]], [[Ríthe Umhaill]], [[Maille mac Conaill]], [[Flannabhra]], [[Dunghal mac Flaithniadh]], [[Aedhghal]], [[Flathghal mac Flannbhrath]], [[Cosgrach mac Flannbhrath]], [[Cairbre mac Cinaedh]], [[Gilla na nInghen Ua Cobhthaigh]], [[Domhnall Ó Máille (I)]], [[Domhnall Ó Máille (II)]] (Rua), [[Domhnall Ó Máille (III)]], [[Aodh Ó Máille]], [[Diarmaid Ó Máille]], [[Tadhg mac Diarmada Ó Máille]]

== Ríthe Luíne Chonnacht ==
* [[Ríthe Luíne Chonnacht]], [[Eaghra Paiprigh mac Saorghais]]

== Eile (3) ==
* [[Ríochtaí Éireann]]
* [[Liosta de Bharúntachtaí]]

= Bliain 4, 2021 - 2022 =
== Feabhsú na Gaeilge ==
Mar is gnách... féach thuas.

== Ollaimh Éireann ==
* [[Adna mac Uthidir]], [[Torna Éices]], [[Dubhthach moccu Lughair]], ([[Dallán Forgaill]]), [[Senchán Torpéist]], &lt;strike&gt;[[Máel Muire Otháin]]=&lt;/strike&gt;[[Máel Muire Othna]]=[[Maol Mhuire Fhathna]], [[Flann mac Lonáin]], &lt;strike&gt;[[Torpaid mac Taicthech]]=&lt;/strike&gt;[[Torpaid mac Taicthich]]=[[]], [[Óengus mac Óengusa]]=[[Aonghas mac Aonghasa]], [[Bard Boinne]], [[Uallach ingen Muinecháin]], [[Cormacán Éigeas]], [[Cinaedh Ua hArtagáin]]=[[Cinaedh ua hArtagáin]]=[[Cionnaoth ó hArtagáin]], [[Eochaidh Ua Floinn]]=[[Eochaidh ua Floinn]], [[Urard mac Coise]], [[Clothna mac Aenghusa]], [[Muircheartach mac Con Cheartaigh Mac Liag]], [[Cúán úa Lothcháin]], [[Cú Mara mac Maic Liac]], [[Mac Beathaidh mac Ainmire]], [[Ceaunfaeladh ua Cuill]]=[[]], [[Flaithem mac Maele Gaimrid]], [[Cellach úa Rúanada]], [[Mael Isa ua Máilgiric]], [[Cú Collchaille Ua Baígilláin]], [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Gofraidh Fionn Ó Dálaigh]],
# [[Cearbhall mac Lochlainn Ó Dálaigh]],
# [[Sean mac Fergail Óicc Ó hUiccinn]]

== Ginealas ==
* [[Ginealas Éireannach]], [[Leabhar na nGinealach]], [[Coimre na nGinealach]], [[An Leabhar Muimhneach]], [[Leabhar Cloinne Maoil Ruanaidh]]=[[Leabhar Chlann Mhaoil Ruanaidh]], [[Leabhar Clainne Suibhne]]=[[Leabhar Chlann Suibhne]], [[Leabhar Ádhaimh Uí Chianáin]]

== Gineolaithe ==
* [[Eochaid ua Flannacáin]], [[Flann Mainistrech]]=[[Flann Mainistreach]], [[Gilla Cómáin mac Gilla Samthainde]], [[Gilla Críst Ua Máel Eóin]]=[[Giolla Chríost Ó Maoil Eoin]], [[Amhlaoibh Mór mac Fir Bhisigh]], [[Gilla na Naemh Ua Duinn]]=[[Giolla na Naomh Ó Duinn]], [[Giolla Íosa Mac Fir Bhisigh]], [[Tanaide Mór mac Dúinnín Ó Maolconaire]]=[[Tanaí Mór mac Dúinnín Ó Maolchonaire]], [[Domnall Ó Cuindlis]], [[Lúcás Ó Dalláin]], [[Seán Mór Ó Dubhagáin]], [[Ádhamh Ó Cianáin]], [[Ádhamh Cúisín]], [[Faolán Mac an Ghabhann na Scéal]], [[Giolla Íosa Mór Mac Firbhisigh]], [[Giolla na Naomh Ó hUidhrín]], [[Giolla na Naomh Mac Aodhagáin]], [[Cú Choigcríche Ó Cléirigh]]=[[Cú Choigríche Ó Cléirigh]], [[Lughaidh Ó Cléirigh]], [[Cú Choigcríche Ó Duibhgeannain]]=[[Cú Choigríche Ó Duibhgeannáin]], [[Triallam timcheall na Fodla]], [[Tuilleadh feasa ar Éirinn óigh]], [[Críchad an Chaoilli]], [[Máel Muire mac Céilechair]]=[[Maol Mhuire mac Céileachair]]-

== Scoláirí ==
* [[James Ware]]-, [[Uilliam Ó Duinnín]], [[Seán Ó Catháin]], [[Séarlas Ó Conchubhair Doinn]]=[[Séarlas Ó Conchúir Dhoinn]], [[John O'Donovan (scoláire)]]=([[Seán Ó Donnabháin]]), [[John O'Hart]]-, ([[Edward MacLysaght]]=[[Éamonn Mac Giolla Iasachta]]), [[Nollaig Ó Muraíle]]-, ([[Rudolf Thurneysen]]), [[Osborn Bergin]]-, [[R. I. Best]]=[[Richard Irvine Best]]-, ([[D. A. Binchy]]), ([[Kuno Meyer]]), ([[Eugene O'Curry]]=[[Eoghan Ó Comhraí]]), [[James Carney]], [[John Carey]], ([[T. F. O'Rahilly]]=[[Tomás Ó Rathile]]=[[Tomás Ó Rathaile]]), [[Francis J. Byrne]]=[[Francis John Byrne]], [[Edel Bhreathnach]], [[John T. Koch]]-, [[Celtica (iriseán)]], [[Éigse (iriseán)]], [[R. A. Stewart Macalister]], [[T. M. Charles-Edwards]]=[[Thomas Charles-Edwards]], [[Hubert T. Knox]]=[[Hubert Thomas Knox]], [[Donnchadh Ó Corráin]]

== Déise ==
* [[Ríthe Dhéise Mumhan]]
* [[Dál gCais]]+
** [[Dál gCais#Stair]]

== Suíomhanna ==
# [[A. G. van Hamel]], [[Stichting Van Hamel]], [[CODECS]], *selgā
# [[Thesaurus Linguae Hibernicae]] (TLH)
# [[Irish Script on Screen]], [[Meamram Páipéar Ríomhaire]] (ISoS, ISOS)
# [[Celtic Digital Initiative]] (CDI)

== Dál Riada ==
* [[Dál Riada]], [[Ríthe Dhál Riada]], [[Fearghas Mór mac Eirc]]=[[Fearghas Mór]], [[Domhanghart Réite]], [[Comhghall mac Domhanghairt]], [[Gabhrán mac Domhanghairt]], [[Conall mac Comgaill]], [[Aodhán mac Gabhráin]], [[Eochaid Buide]]=[[Eochaidh Buí]], [[Connad Cerr]], [[Domnall Brecc]]=[[Domhnall Breac]], [[Ferchar mac Connaid]]=[[Fearchar mac Connaidh]],  [[Dúnchad mac Conaing]]=[[Dúnchadh mac Conaing]], [[Conall Crandomna]]=[[Conall Crannomhna]], [[Domangart mac Domnaill]]=[[Domhanghart mac Domhnaill]], [[Máel Dúin mac Conaill]]=[[Maol Dúin mac Conaill]], [[Domnall Donn]]=[[Domhnall Donn]], [[Ferchar Fota]]=[[Fearchar Fada]], [[Eochaid mac Domangairt]]=[[Eochaidh mac Domhanghairt]], [[Ainbcellach mac Ferchair]]=[[Ainfhaichilleach mac Fearchair]], [[Fiannamail ua Dúnchado]]=[[Fianamhail ó Dúnchadha]], [[Selbach mac Ferchair]]=[[Sealbhach mac Fearchair]], [[Dúngal mac Selbaig]]=[[Dúnghal mac Sealbhaigh]], [[Eochaid mac Echdach]]=[[Eochaidh mac Eochach]], [[Alpín mac Echdach]]=[[Ailpín mac Eochach]], [[Muiredach mac Ainbcellaig]]=[[Muireadhach mac Ainfhaichilligh]], [[Eógan mac Muiredaig]]=[[Eoghan mac Muireadhaigh]]
# [[Áed Find]]=[[Aodh Fionn]]
# [[Fergus mac Echdach]]
# [[Donn Coirce]]
# [[Eochaid mac Áeda Find]]
# [[Constantine]]
# [[Oengus]]
# [[Drust]]
# [[Eoganan]]
# [[Alpin II]]
# [[Coinneach I na hAlban|Coinneach]]

== Connachta srl. ==
* [[Cairpre Gabra]]=[[Cairbre Ghabhra]], [[Senchán Torpéist]], [[Tromdámh Guaire]]

== Tuamha ==
# Muircheartach mac Toirdhealbhach
# Muircheartach Dall
# Conchúr Rua

== An Féineachas, srl ==
* [[An Féineachas]]
*# [[Aithechtúatha]]
*# [[Cóic Conara Fugill]]
* [[Breithem]]
*# [[Breithem#Stair]] &amp;larr; [[:en:Brehon#History]]
*# [[Breithem#Céilí Dé]] &amp;larr; [[:en:Brehon#Brehon Laws and the Early Irish Church(Céilí Dé)]] 
*# [[Breithem#Na Normannaigh]] &amp;larr; [[:en:Brehon#The Brehon laws and Anglo-Norman Invasion of 1169]]
* [[Dubthach maccu Lugair]]=[[Dubhthach moccu Lughair]]=[[Dubhthach mhic Lughair]]
# [[Odhrán (giolla Phádraig)]] &amp;larr; [[:en:Odran (disciple of Saint Patrick)]]
# [[Odrán]]=[[Órán]] &amp;larr; [[:en:Odran]]
#* [[Slat na ríghe]], [[Iomarbhágh na bhFileadh]]=[[Iomarbhá na bhFilí]]

== Scéalta (4) ==
# [[Navigatio Sancti Brendan]] &amp;larr; [[:de:Navigatio Sancti Brendani]]


# Aided Con Roí
# Forfess Fer Fálgae agus Síaburcharpat Con Culainn
# Orgguin Trí Mac Díarmata mic Cerbaill
# Cath Achadh Leithdheirg
# Cath Móin Daire Lothair
# Cath Cairnd Chonaill
# [[:en:List of conflicts in Ireland]]

== Ogham ==
# [[CIIC 1]]
# [[CIIC 54]]=[[Cnámh Thulach Chumann]] &amp;larr; [[:en:Tullycommon Bone]]
# [[CIIC 362]]
# [[CIIC 500]] &amp;larr; [[:en:CIIC 500]]
# [[CIIC 504]] &amp;larr; [[:en:CIIC 504]]

== Miotaseolaíocht (4) ==
# [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] &amp;larr; [[:en:Celtic mythology]]
#* [[Déithe na gCeilteach]]

== Ag líonadh na mbearnaí ==
* [[Rítheaghlaigh Ghaelacha]], [[Ceann na Fine]]-, [[Éire (bandia)]]+, [[Cúigí na hÉireann#Réamhstair]], [[Cúigí na hÉireann#Stair]], [[Cúige Chonnacht#Luathstair]], [[Hipitéis substráit Ghaeilise]], [[Ealaín na nOileán]]-, [[Cló na nOileán]], [[Teimpléad:Unicode chart Insular]], [[Uí Chléirigh]], [[Peter Schrijver]], [[Leabhar Ard Mhacha]]+, [[Ferdomnach]]=[[Feardhomhnach]], [[Muirchú moccu Machtheni]]-, [[Bachall Isu]]=[[Bachall Íosa]]-, [[Leabhar Dharú]], [[Cathach Cholm Cille]], [[Cúige Chonnacht#Ríocht na gConnacht]], [[Uí Chonchúir Dhoinn]], [[Síl Muiredaig]]=[[Síol Muiredaigh]]=[[Síol Mhuireadhaigh]]=[[Síol Mhuirí]], [[Uí Cellaigh]]=[[Uí Cheallaigh]], [[Cellach mac Fíonachta]]=[[Ceallach mac Fíonachta]], [[Cualu]]=[[Cuala]], [[James MacKillop]]-, [[Uí Flaithbertaigh]]=[[Uí Fhlaithbheartaigh]], [[Bé Binn iníon Urchadha]]=[[Béibhinn ní Urchadha]], [[Creassa iníon Urchadha]]=[[Creasa ní Urchadha]], [[Caineach iníon Urchadha]]=[[Caineach ní Urchadha]], [[Cainnech (ainm)]]=[[Caineach (ainm)]], [[Clann Cosgraigh]]=[[Clann Chosgraigh]], [[Muireadhach mac Aodha]], [[Ruaidhrí Mac Aodha]], [[Banfhlaith]]=[[Flaith]], [[Mhic Dhiarmada]], [[Cúige Laighean#Stair]], [[Uí Dúnchada]]=[[Uí Dhúnchadha]], [[Uí Fáeláin]]=[[Uí Fhaoláin]], [[Uí Muiredaig]]=[[Uí Mhuireadhaigh]]=[[Uí Mhuirí]], [[Uí Thuathail]], [[Uí Bhroin]], [[Leabhar Branach]], [[Mhic Giolla Phádraig]], [[Fir Cheall]], [[Uí Dhubhuir]], [[Cúige Mumhan#Stair]], [[Uí Eidirsceoil]], [[Uí Bhriain]], [[Lugaid Mend]]-, [[Conall Eachluath]]-, [[Tál Cas]], &lt;strike&gt;[[Lorcáin mac Lachtna]]&lt;/strike&gt;→[[Lorcán mac Lachtna]], [[Muircheartach mac Toirdhealbhach Ua Briain]], [[Uí Ghrádaigh]], [[Uí Allmhuráin]], [[Mhic an Airchinnigh]], [[Uí Chinnéide]], [[Órlaith ingen Cennétig]], [[Mhic Cárthaigh]], [[Mhic Cárthaigh Mhúscraí]]-, [[Mhic Cárthaigh Riabhach]]-, [[Uí Ímair]]=[[Uí Íomhair]]-, [[Uí Chaoimh]], [[Mhic Giolla Chuda]], [[Mac Giolla Chuda na gCruach]], [[Uí Dhonnchadha na nGleann]], [[Uí Chonaill]], [[Conall (idirdhealú)]], [[Uí Shúilleabháin]]-, [[Uí Cheallacháin]]-, [[Uí Dhonnchadha]]-, [[Uí Dhonnabháin]]-, [[Uí Shéaghdha]], [[Cúige Uladh#Luathstair]], [[Mhic Lochlainn]], [[Uí Dhomhnaill]], [[Máelsechnaill Ua Domnaill]]=[[Maol Seachlainn Ó Domhnaill]], [[Gofraid Ua Domnaill]]=[[Gofraidh Ó Domhnaill]], [[Domnall Óg Ua Domnaill]]=[[Domhnall Óg Ó Domhnaill]], [[Uí Dhonnghaile]], [[Uí Raghallaigh]], [[An Anaíle]], [[Uí Fhaircheallaigh]], [[Liber Flavus Fergusiorum]]+, [[Uí Fhearghail]], [[Clann Somhairle]]-, [[Féilire Thamhlachta]], [[Seán Mac Colgan]]-, [[Saltair na Rann]], [[Táin Bó]], [[Táin Bó Regamon]]

* [[Trecheng Breth Féne]], [[Echtra Cormaic]], [[Leabhar Dimma]]=[[Leabhar Dhioma]], [[Leabhar Mholing]], [[Codex Usserianus Primus]], [[Codex Usserianus Secundus]]=[[Ceithre Leabhar Bhinn Éadair]], [[Leabhar Aifrinn Lothra]]=[[Leabhar Aifrinn Stowe]], [[Leabhar Cloinne Aodha Buidhe]], [[ARÉ 24 P 33]], [[Leabhar Donn]], [[Soiscéalta Mhic Thornáin]], [[Leabhar Ghinealaigh Uí Chléirigh]], [[Cumdach]]=[[Cumhdach]]-, [[Teimpléad:Cumhdaigh]], [[Soiscél Molaisse]]=[[Soiscéal Mholaise]]-, [[Domnach Airgid]]=[[Domhnach Airgid]]-, [[An Míosach]]-

* [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]-, [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]-, [[Leabhar Soiscéal]]-, [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]], [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[Sean-reiligiún Ceilteach?]] creideamh? creidimh? ársa?, [[Ceiltigh na nOileán]]-, [[Ceiltis na nOileán]]-, [[Ceiltis na Mór-Roinne]]-, [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]-=[[Briotanaigh Cheilteacha]], [[Miotaseolaíocht na mBreatnach]]-, [[Ábhar na Breataine]]-, [[Triscéil]]-, [[Nora Kershaw Chadwick]]-, [[Léann Ceilteach]]-, [[Náisiúin Cheilteacha]]-, [[Peritia]], [[Teangacha Briotainice]]-, [[Briotainic Choiteann]]- [[Cruithnis]]-, [[Teimpléad:lang-br]], [[Epona]]-, [[Mearcair (miotaseolaíocht)]]-, [[Esus]]-, [[Teutates]]-, [[Bandia an fhlaithis]], [[Nuadha (ainm)]], [[Feis]]-, [[Ceiltibéaraigh]]-, [[Belenos]]-, [[Belisama]]-, [[Sucellus]]-

== Eile (4) ==
* [[Cairpre Gabra]], [[Dál gCais#Stair]], [[Breithem#Stair]], [[Slat na ríghe]], [[Suíomhanna ríoga Éireann]], [[Donnabhán mac Cathail]]-, [[Tadc mac Briain]]=[[Tadhg mac Briain]], [[Ressad]]=[[Reasadh]], [[Na Ceiltigh#Réamhrá]], [[Déithe na gCeilteach]], [[Liosta de Dhéithe Ceilteacha]], [[Aibell]], [[Uirne]], [[Tadg mac Nuadat]]=[[Tadhg mac Nuad]], [[Bran agus Sceólang]]=[[]], [[Aonach]]

* Dreamanna
*# [[]] &amp;larr; [[:en:List of Irish clans]]

* Léarscáileanna
*# [[Cairt phortalach]]
*# [[Cairt Chatalóinise]]

* Lámhscríbhinní
*# [[Liosta Lámhscríbhinní Gaelacha]] &amp;larr; [[:en:List of Irish manuscripts]]
*#* [[Leabhar Ard Mhacha]]
*# Book of Ballycummin (RIA MS 23 N 10)
*#* [[Leabhar Dharú]], [[Lebor Cuanu]]=[[Leabhar Chuana]], [[Landnámabók]]

* Ríochtaí
*# [[Ríocht Átha Cliath]]
*# [[Ríocht na nOileán]]
*# [[Ríthe na gCruithneach]]
*## [[Vipoig]] &amp;larr; [[:en:Vipoig]]
*# [[Fáistine Bhreacáin]]

* Le meadú
** [[Cúirt an Mheán Oíche#Achoimre an dáin]]
*# [[Gallóglach]]
*# [[Cluain Catha]] (leac uaighe)
*# [[Bard]]
*# [[Seanchaí]]
*#* [[Cenn Fáelad mac Ailella]]=[[Ceann Faoladh mac Ailealla]]
*# [[Mo Ling]]

= Bliain 5, 2025 - =
== An Féineachas ==
[[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). 

Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]''

''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais.

Nuashonraithe (lámhscríbhinní):
# [[Senchas Már]] (SM)
# [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]])
# [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]])
# [[Críth Gablach]] (MacA)
# [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]])

As nua, iomlán:
# [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH)
# [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA)
# [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]])
# [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]])
# [[Recholl Breth]] (SM #13)
# [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]])
# [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]])
# [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA)
# [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337)
# [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3)
# [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]])
# [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]])
# [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363)
# [[Uí Lochlainn]]
# [[Uí Dhuibhdábhoireann]]
# [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]]
# [[Bóaire]]
# [[Coinmheadh is buannacht]]
# [[Brehon Law Commission]]
# [[Mac Aodhagáin]] &amp;rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]]
# [[John Lynch (Gratianus Lucius)]]
# [[Fearghas Ó Ceallaigh]]
# [[Leabharlann COBÁC]]
# [[Cathair Mhic Neachtain]]
# [[Thom McGinty]]

As nua, síolta:
# [[Dlí Ceilteach]]-
# [[Gabháil chine]]-
# [[Cyfraith Hywel]]-
# [[Galanas]]-
# [[Accessus ad auctores]]-
# [[Hapax legomenon]]-
# [[Robert Atkinson]]-

== Litríocht / an tSionainn ==
# [[Murúch]]-
# [[Tongu do dia toinges mo thúath]]-
# [[Remscéla]]=[[Réamhscéalta]]
# [[Bernhard Maier]]
# [[Lebor Bretnach]]=[[Leabhar Breatnach]]
# [[Annála Doiminiceacha Ros Comáin]]
# [[Inis Cloithrinn]]
# [[Inis Bó Finne, Contae na hIarmhí]]
# [[Loch Bó Dearg]]
# [[Loch Bó Finne]] (idirdhealú)
# [[Loch Bó Finne (An tSionainn)]]
# [[Loch Bó Finne, Contae na Gaillimhe]]-
# [[Loch Foirbis]] 
# [[Loch Teapa]]-
# [[:Catagóir:An tSionainn]]
# [[Irish Astronomical Tract]]=[[]]
# [[Ranna an aeir]]

= Scéal-liostaí =
* [https://www.vanhamel.nl/codecs/Medieval_Irish_tale_lists Scéal-liostaí A agus B] ar CODECS
* ''Ces Ulad ''vs.'' Noínden Ulad
* ''Tromdámh Guaire
* ''It é saigte gona súain

== Mythen und Sagen aus Irland ==
{| width=&quot;100%&quot; class=&quot;wikitable&quot;
|- class=&quot;hintergrundfarbe5&quot;
! Titel !! Inhalt
|- valign=top
| [[Acallam na Senórach]]=[[Agallamh na Seanórach]] || Begegnung zwischen mythischen Helden und dem heiligen [[Naomh Pádraig]]
|- valign=top
| [[Aided Cheit maic Mágach]] || Kampf [[Conall Cernach]]s mit [[Cet mac Mágach]] und Bélchús Verrat und Tod
|- valign=top
| [[Aided Cheltchair maic Uthechair]] || [[Celtchar]] mac Uthechairs Sühnetaten für die Tötung Blaís
|- valign=top
| [[Aided Chlainne Tuirenn]] || Rache Lugs an den Söhnen [[Tuirenn]]s für die Ermordung seines Vaters [[Cian]]
|- valign=top
| [[Aided Chonchobuir]] || Tod [[Conchúr mac Neasa]]s durch die Hand [[Cet mac Mágach]]s
|- valign=top
| [[Aided Chon Culainn]] || Ermordung [[Cú Chulainn]]s und [[Conall Cernach]]s Rache an den Tätern
|- valign=top
| [[Aided Loegairi Buadaig]] || [[Lóegaire Búadach]]s Tod beim Versuch, Aed mac Ainninne zu retten
|- valign=top
| [[Aided Muirchertaig meic Erca]] || [[Muircheartach mac Muireadhaigh|Muirchertach mac Erca]]s Strafe für seinen Ehebruch mit Sín
|- valign=top
| [[Aided Óenfir Aífe]] || Zweikampf [[Cú Chulainn]]s mit seinem Sohn [[Connla]] und dessen Tod
|- valign=top
| [[Airne Fingein]] || eine Fee prophezeit Fingein mac Luchta
|- valign=top
| [[Aislinge Meic Con Glinne|Aislinge Meic Chon Glinne]] || Parodie auf das Klosterleben und die Jenseitsvisionen
|- valign=top
| [[Aislinge Oenguso]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über [[Óengus]]’ Suche nach seiner geträumten Frau
|- valign=top
| [[Amra Choluim Chille]] || Gedicht auf den Klostergründer [[Colm Cille]]
|- valign=top
| [[Baile Binnbérlach mac Buain]] || unerfüllte Liebe zwischen Baile und Ailinn
|- valign=top
| [[Baile in Scáil]] || Blick [[Conn Cétchathach]]s in die Zukunft seines Geschlechtes
|- valign=top
| [[Bóramha]] || Kampf um den Tribut der Provinz [[Laighin]] an die [[Uí Néill]]
|- valign=top
| [[Buile Shuibhne]] || [[Suibhne]]s Wahnsinn in der Schlacht und sein Tod im Kloster
|- valign=top
| [[Caithréim Cellaig]] || Cellachs Weg vom Mönch über den Thron von [[Connacht]] zum Bischof
|- valign=top
| [[Cath Étair]] || Belagerung von Etar, Tod [[Mes Gegra]]s durch [[Conall Cernach]]
|- valign=top
| [[Cath Finntrágha]] || Verteidigung Irlands durch [[Fionn mac Cumhaill]] und seine [[Fianna]] gegen den „König der Welt“
|- valign=top
| [[Cath Maige Mucrama]] || [[Lugaid mac Con]]s Kampf um den Thron von Irland und seine Ermordung durch [[Ailill Aulom]]
|- valign=top
| [[Cath Maige Rátha]] || Krieg Congal Claens gegen den Hochkönig Domnall mac Aeda
|- valign=top
| [[Cath Maighe Tuireadh|Cath Maige Tuired]] || Kriege der [[Túatha Dé Danann]] gegen [[Fir Bholg]] und [[Fomhóraigh]]
|- valign=top
| [[Compert Conchobuir]] || [[Cathbad]]s Kampf um Asa (Ni-Asa) und die Zeugung [[Conchobar mac Nessa]]s
|- valign=top
| [[Compert Con Culainn]] || Schwangerschaft von [[Conchobar mac Nessa]]s Tochter und Geburt von [[Setanta|Setanta/Cú Chulainn]]
|- valign=top
| [[Compert Mongáin|Compert Mongáin ocus serc Duibe Lacha do Mongán]] || Zeugung Mongáns, [[Manannán mac Lir]]s Sohn und seine Ehe mit Dub Lacha
|- valign=top
| [[De chophur in da muccida]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über die Verwandlung der beiden Hirten in die Stiere [[Donn Cuailnge]] und [[Fionnbheannach]]
|- valign=top
| [[Duanaire Finn]] || Gedichte und Balladen aus dem [[an Fhiannaíocht|Finn-Zyklus]]
|- valign=top
| [[Eachtra an Mhadra Mhaoil]] || Verfolgung eines bösen Ritters durch Balbhuaidh ([[Gawain]])
|- valign=top
| [[Eachtra Mhacaoimh an Iolair]] || Suche des Adlerknaben nach seiner Herkunft
|- valign=top
| [[Cormac mac Airt#Mythologie|Echtra Cormaic i Tír Tairngire]] || [[Cormac mac Airt]]s Reise zu den Feen
|- valign=top
| [[Tadhg mac Céin#Eachtra Thaidhg Mhic Céin]] || Der Wortbruch von [[Tadhg mac Céin]]s Sohn
|- valign=top
| [[Echtra Fergusa maic Léti]] || [[Fearghas mac Léite]]s Kampf mit einem Meeresungeheuer
|- valign=top
| [[Echtra Condla]] || [[Conn Cétchathach]]s Sohn [[Connla (Conn Cétchathach)|Connla]] und seine Liebe zu einer Fee
|- valign=top
| [[Echtrae Nerai]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über [[Nera]]s Warnung an die Bewohner von [[Ráth Cruachan|Cruachan]]
|- valign=top
| [[Esnada Tige Buchet]] || Das Schicksal des gastfreundlichen Buchet von [[Laigin]]
|- valign=top
| [[Fingal Rónáin]] || Rónáns irrtümlicher Mord an seinem Sohn
|- valign=top
| [[Fled Bricrenn]] || Streit um den Ehrenplatz beim Fest zwischen [[Ulaid]] Helden
|- valign=top
| [[Fled Dúin na nGéd]] || Streit zwischen Domnall mac Aeda und Congal Claen
|- valign=top
| [[Fotha Catha Cnucha]] || Tod [[Cumall]] mac Basnas und Zeugung [[Fionn mac Cumhaill]]s
|- valign=top
| [[Cormac mac Airt#Mythologie|Geneamuin Cormaic Ua Chuind]] || [[Cormac mac Airt]]s gesamtes Leben bis zum Tod
|- valign=top
| [[Immacallam in dá Thuarad]] || Disput von Néde und [[Ferchertne]] um den Titel des obersten Dichters Irlands
|- valign=top
| [[Immram Brain]] || [[Bran mac Febail]] mythische Reise zur Insel der Frauen
|- valign=top
| [[Immram Curaig Maíle Dúin]] || [[Maol Dúin]]s Reise zu einigen mythischen Inseln
|- valign=top
| [[Lebor Gabála Érenn]] || mythische Einwanderungswellen und Machtkämpfe um Irland
|- valign=top
| [[Longes Mac nUislenn]], [[Longes mac nUislenn]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über die Geschichte [[Deirdre]]s
|- valign=top
| [[Macgnímartha Finn]] || Erzählungen über [[Fionn mac Cumhaill]]s Jugend, s.&amp;nbsp;a. [[Aillen]]
|- valign=top
| [[Macgnímrada Con Culainn]] || Erzählung über [[Cú Chulainn]]s Jugend im [[Táin Bó Cuailnge]]
|- valign=top
| [[Mesca Ulad]] || [[Cú Roí]] Hinterlist gegen [[Conchobar mac Nessa]]
|- valign=top
| [[Navigatio Sancti Brendani Abbatis|Navigatio Sancti Brendani]] || [[Naomh Breandán|Brendans]] Fahrt zu den mythischen Inseln
|- valign=top
| [[Noínden Ulad]], auch Ces Ulad || Verfehlung der Ulter gegen [[Macha]] und Gründung [[Emain Macha]]s
|- valign=top
| [[Oidheadh Chlainne Lir]] || [[Lir]]s Kinder werden in Schwäne verwandelt
|- valign=top
| [[Orgain Denna Ríg]] || [[Labraid Loingsech|Labraid Moen]]s Kampf um den Thron seines Vaters
|- valign=top
| [[Scéla Cano meic Gartnáin]] || Cano mac Gartnáins Abenteuer und unglückliche Liebe in Irland
|- valign=top
| [[Cormac mac Airt#Mythologie|Scéla Eogain agus Cormaic]] || Kindheit und Jugend [[Cormac mac Airt]]s bis zum Antritt seiner Herrschaft
|- valign=top
| [[Scéal Muc Mhic Dhathó]] || Streit der Helden [[Uladh|Ulsters]] und [[Connachta]]s den [[curadhmhír|Heldenbissen]]
|- valign=top
| [[Scél Túain meic Cairill]] &amp;rarr; [[Tuan mac Cairill]] || Verwandlungen [[Tuan mac Cairill]]s in der Zeit des [[Lebor Gabála Érenn]]
|- valign=top
| [[Serglige Con Culainn]] || [[Cú Chulainn]] Liebeskrankheit und der Ehebruch mit [[Fand]]
|- valign=top
| [[Táin Bó Cuailnge]] ||  Heldentaten [[Cú Chulainn]] beim Krieg um den Stier [[Donn Cuailnge]]
|- valign=top
| [[Táin Bó Flidais]] || [[Fergus mac Róich]] Kampf um [[Flidais]] und ihre Wunderkuh
|- valign=top
| [[Táin Bó Fraích]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über die Erlebnisse [[Froech]]
|- valign=top
| [[Tochmarc Becfola]] || Werbung König Diarmait mac Aeda Slaines um die Fee Becfola
|- valign=top
| [[Tochmarc Emire]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über [[Cú Chulainn]]s Werbung um [[Emer]]
|- valign=top
| [[Tochmarc Étaíne]] || [[Fuamnach]] Rache an ihrer Nebenbuhlerin [[Étaín]]
|- valign=top
| [[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]] || [[Conchobar mac Nessa]] Werbung um Luaine und [[Athirne]] Ermordung
|- valign=top
| [[Togail Bruidne Dá Derga]] || Königsherrschaft und Untergang [[Conaire Mór]]
|- valign=top
| [[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]] || [[Fionn mac Cumhaill]]s Verfolgungsjagd [[Diarmaid]] und [[Gráinne (miotaseolaíocht)|Gráinne]]
|-
|}

== Sprüche-Sammlungen und Glossare ==
{| width=&quot;100%&quot; class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- class=&quot;hintergrundfarbe5&quot;
! Titel !! Aois !! Nóta
|-
| [[Bretha Crólige]] || - || Bußtaxen bei Verwundungen, 3.&amp;nbsp;Teil des [[Senchas Már]]
|-
| [[Bretha Nemed Déidenach]] || 7ú || Texte der Rechtsschule von Nemed
|-
| [[Cáin Adomnáin]] || 7ú || Gesetzestext zum Schutz von Frauen, Kindern und Klerikern
|-
| [[De duodecim abusivis saeculi]] || 7ú || Abhandlung über die Moral und das Recht (auch altirische Rechtsgrundsätze inkludiert)
|-
| [[Senchas Már]] || 8ú || Sammlung altirischer Rechtstexte
|-
| [[Críth Gablach]] || 8ú || Sammlung altirischer Rechtstexte
|-
| [[Audacht Morainn]] || 8ú. || Sammlung von Lehrsprüchen des Richters [[Morann]]
|-
| [[Tecosca Cormaic]] || 8ú. || Sammlung von Lehrsprüchen [[Cormac mac Airt]]
|-
| [[Gúbretha Caratniad]] || 9ú || vom üblichen irischen Recht abweichende Urteile
|-
| [[Sanas Cormaic]] || 10ú ||Glossar von Rechts- und Dichterausdrücken, Orts- und Personennamen
|-
| [[Leabhar na gCeart]] || 11ú || Aufzählung der Rechte und Pflichten des Königs von [[Caiseal]]
|-
| [[Bansenchas]] || 12ú || Verzeichnis berühmter Frauen der Geschichte bis zum [[Lebor Gabála Érenn]], [[An Rúraíocht]] und anderen irischen Annalen
|-
| [[Dindsenchas]] || 12ú || Etymologie von Ortsnamen
|-
| [[Cóir Anmann]] || 14ú || Personen- und Stammesnamen
|-
| [[Auraicept na n-Éces]] || 14ú || Geschichte der irischen Sprache und Schrift
|-
|}

== Sammelwerke aus Irland ==

{| width=&quot;100%&quot; class=&quot;wikitable&quot;
|- class=&quot;hintergrundfarbe5&quot;
! Titel !! Zeit !! Inhalt
|-
| [[Cín Dromma Snechtai]]  || 8ú ||
|-
| [[Lebor na hUidre]] || 12ú || [[Táin Bó Cuailnge]]
|-
| [[Lebor Laignech]] || 12ú || [[Lebor Gabála Érenn]], [[An Fhiannaíocht]]
|-
| [[Annála Tiarnaigh]] || 12ú || 807 RC - AD 1178
|-
| [[Leabhar Buí Leacáin]] || 14ú ||
|-
| [[Leabhar Mór Leacáin]] || 14ú ||
|-
| [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] || 14ú ||
|-
| [[Annála Uladh]] || 15ú || 431 - 1541
|-
| [[Leabhar Mhic Cárthaigh Riabhaigh]] || 15ú ||
|-
| [[Foras Feasa ar Éirinn]] || 17ú. ||
|-
| [[Annála Ríoghdhachta Éireann]]=[[Annála na gCeithre Máistrí]] || 17ú ||
|-
|}

== [https://iso.ucc.ie/Irish-sagas-list.html ISO] ==
* [[Acallamh na Senórach]]=[[Agallamh na Seanórach]]
* [[Aided Chonchobuir]]
# [[Aided Diarmada meic Fergusa Cerrbeoil]]
# [[Diarmaid mac Cearbhaill]]+
#* [[Aided Óenfir Aífe]]
#* [[Aislinge Meic Con Glinne]]
#* [[Aislinge Óenguso]]=[[Aisling Aonghasa]]
#* [[Baile Binnbérlach mac Buain]]
#* [[Buile Shuibhne]]
#* [[Caithréim Cellaig]]
# [[Cath Almaine]]
# [[Cath Cairnn Chonaill]]
#* [[Cath Maige Mucrama]]
# [[Ceart Claidib Cormaic]]
#* Compert Mongáin ocus Serc Duibe-Lacha do Mongán=[[Compert Mongáin]]
#* [[Echtra Chondla]]=[[Echtra Condla]]
# [[Echtra Cormaic i Tír Tairngirí]]
#* [[Echtra Fergusa maic Léti]]
# [[Echtra mac nEchach Muigmedóin]]
#* [[Esnada Tige Buchet]]
# [[Feis tighe Chonáin]]
#* [[Fingal Rónáin]]
# [[Forbuis Droma Damhghaire]] - ''The Siege of Knocklong
# [[Geneamuin Chormaic]]
#* [[Immram Brain]]
#* [[Longes mac n-Uislenn]]=[[Longes mac nUislenn]]
#* [[Noínden Ulad ocus Emuin Macha]]=[[Noínden Ulad]]
# [[Oenach indiu luid in rí]] - ''Find and the phantoms
#* [[Oidhe Chloinne Lir]]=[[Oidheadh Chlainne Lir]]
#* [[Scéla Cano meic Gartnáin]]
# [[Scéla Colmáin meic Duach ocus Guairi meic Colmáin]]
# [[Scéla Guairi meic Colmáin ocus Meic Teléne]]
# [[Scéla Guairi meic Colmáin ocus Óenu moccu Loígse]]
# [[Scéla Mongáin ocus Echdach Rígéicis]] - ''Why Mongán was deprived of noble issue
#* [[Scéla Mucce Meic Da Thó]]=[[Scéla Mucce Meic Dathó]]
#* [[Táin Bó Cúalnge]]
#* [[Tochmarc Étaíne]]
#* [[Togail Bruidne Dá Derga]]
#* [[Tóruigheacht Dhiarmada agus Ghráinne]]=[[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]]

== [https://celt.ucc.ie//MsOmit2017/index.html MsOmit 2017] ==
138 go iomlán
# [[Aided Ailella ocus Chonaill Chernaig]]
# [[Aided Bresail meic Diarmata]]
#* [[Aided Cheit meic Mágach]]=[[Aided Cheit maic Mágach]] (Orgain Bélchon Bréifne)
#* [[Aided Cheltchair meic Uthechair]]=[[Aided Cheltchair maic Uthechair]]=[[]]
# [[Aided Chon Roí]]
#* [[Aided Chonchobair]]=[[Aided Chonchobuir]]=[[Anbhás Chonchúir]]
#* [[Aided Chrimthainn meic Fidaig]]=[[Aided Chrimthaind maic Fhidaig ocus Trí mac Echach Muigmedóin]]
# [[Aided Chúanach meic Ailchini]]
# [[Aided Chuind Chétchathaig]]
# [[Aided Derbforgaill]]
# [[Aided Diarmata meic Cerrbaill]]
# [[Aided Echach meic Maíreda]]
# [[Aided Fergusa meic Roich]]
# [[Aided Guill 7 Gairb]]
#* [[Aided Loegaire Búadaig]]=[[Aided Loegairi Buadaig]]
# [[Aided Maelodráin]]
# [[Aided Meic Con]]
# [[Aided Meidbe]]
#* [[Aided Muirchertaig meic Erca]]=[[]]
# [[Aided Nath Í ocus a Adnacol]] (Suidigud Tellaig na Crúachna)
#* [[Aided Oenfir Aífe]]=[[Aided Óenfhir Aífe]]
# [[Aigidecht Aithirni]]
# [[Airec Menman Uraird meic Coisse]]
# [[Airem Muintire Finn]]
#* [[Airne Fíngein]]
#* [[Aislinge Meic Con Glinne]]
#* [[Aislinge Oenguso]]
# [[Baile Binnbérlach mac Búain]]
#* [[Baile Chuind Chétchathaig]]=[[Baile Chuinn Chétchathaig]]
#* [[Baile in Scáil]]
# [[Bórama]]
#* [[Brislech Mór Maige Muirthemni]] =[[Aided Chon Culainn]]=[[Anbhás Chú Chulainn]]
# [[Bruiden Átha]]
# [[Bruiden Da Choca]]
# [[Bruiden Meic Da Réo]] (Orgain Chairpri Chind Chait)
#* [[Caithréim Cellaig]]=[[]]
# [[Cath Airtig]]
# [[Cath Almaine]]
# [[Cath Belaig Dúin Bolg]]
# [[Cath Cairn Chonaill]]
# [[Cath Cinn Abrad]]
# [[Cath Crinna]]
# [[Cath Cula Dremne]]
#* [[Cath Maige Mucrama]]
# [[Cath Maige Rath]]
#* [[Cath Maige Tuired]]=[[Cath Maighe Tuireadh]] - ''first
# Cath Maige Tuired - ''second
# [[Cath Ruis na Ríg]]
#* [[Compert Chon Culainn]]=[[Compert Con Culainn]]=[[Coimpeart Chú Chulainn]] (Feis Tige Becfoltaig)
#* [[Compert Chonchobair]]=[[Compert Conchobuir]]=[[Coimpeart Chonchúir]]
# [[Comrac Con Culainn re Senbecc ua nEbricc]] (Bruiden Senbicc uí Ebricc)
# [[Comrac Liadaine 7 Cuirithir]]
# [[Comthóth Lóegairi co Cretim 7 a Aided]]
# ''[[Conall Corc and the Corco Luigde]]
#* [[Sanas Cormaic]] (Gaire, Lethech, Mug Éme, Nesscoit, Orc tréith, Prull)
# [[Cuislinn Brigde 7 Aided Meic Díchoime]]
#* [[De Chophur in Dá Muccida]]&amp;larr;[[De chophur in dá muccida]]
# [[De Gabáil in tSída]]
# [[De Maccaib Conairi]]
# [[De Síl Chonairi Móir]]
# [[Do Faillsigud Tána Bó Cúailnge]]
#* [[Echtra Chondla]]=[[Echtra Condla]]
# [[Echtra Chormaic i Tír Tairngiri]]
#* [[Echtra Fergusa meic Léti]]=[[Echtra Fergusa maic Léti]]
# [[Echtra Finn]] (''Finn and the Phantoms'')
# [[Echtra Laegairi meic Crimthainn]]
# [[Echtra Mac nEchdach Muigmedóin]]
#* [[Echtra Nera]]=[[Echtra Nerai]]=[[Eachtra Neara]] (Táin Bé Aingen)
# [[Erchoitmed ingine Gulidi]]
#* [[Esnada Tige Buchet]]
#* [[Fingal Rónáin]]
# [[Finn agus Gráinne]]
# ''[[Finn and the Man in the Tree]]
#* [[Fled Bricrenn]]
# [[Fled Bricrenn 7 Loinges mac nDuil Dermait]]
# [[Fochonn Loingse Fergusa meic Roig]]
# [[Forfess Fer Falgae]]
# [[Fotha Catha Cnucha]]
#* [[Annála Easpacha na hÉireann]] (scéalta leabaithe)
# [[Gein Branduib meic Echach 7 Aedáin meic Gabráin]]
# [[Genemain Aeda Sláine]]
# [[Genemain Chormaic]]
# [[Immacallam Choluim Chille 7 ind Óclaig]]
#* [[Immacallam in Dá Thuar]](ad)=[[Immacallam in dá Thuarad]] (Acallam in Dá Suad, Túar)
# [[Immathchor nAilella 7 Airt]]
#* [[Immram Brain]]=[[Immram Brain]]
#* [[Immram Curraig Maíle Dúin]]=[[Immram curaig Ua Corra]]
# [[Immram Snedgusa 7 Meic Ríagla]] (Echtra, Merugud Clérech Coluim Chille)
# [[Imthechta Tuaithe Luchra ocus Aided Fergusa]]
# [[Imthechta Tuirill 7 a Mac]]
# [[Longes Chonaill Chuirc]]
#* [[Longes mac nUislenn]] (Uisnig)
#* [[Macgnímartha Finn]]
#* [[Mesca Ulad]]
#* ''Mongán Stories''
#* [[Compert Mongáin]]
# Scél asa mberar etc. [Aided Fothaid Airgdig]
# Scél Mongáin
# Tucait Baile Mongáin
#* [[Noínden Ulad]] (Ces Noínden Ulad)
# [[Orgain Néill Noígíallaig]] (Aided)
#* [[Orgain Denna Ríg]] (Bruiden Túamma Tenbad)
# [[Orgain Trí mac Diarmata meic Cerbaill]]
# ''[[Quarrel between Finn and Oisín]]
# [[Reicne Fothaid Canainne]]
# [[Scél na Fír Flatha, Echtra Chormaic i Tír Tairngire 7 Cert Claidib Chormaic]]
# [[Scél Túain meic Cairill]] (Immacallam Túain fri Finnia)
# [[Scéla Alaxandair]]
#* [[Scéla Cano meic Gartnáin]]
# [[Scéla Conchobuir meic Nessa]] (''Conchobar's Household'')
# [[Scéla Eogain 7 Cormaic]] (Scéla Geine Cormaic)
# [[Scéla Mosauluim]]
#* [[Scéla Mucce Meic Da Thó]]
# [[Senchas Airgiall]]
#* [[Senchas Fagbála Caisil]]
#* [[Serglige Con Culainn]]
# [[Siaburcharpat Con Culainn]]
# [[Suidigud Tellaig Themra]]
#* [[Táin Bó Cúailnge]]
# [[Táin Bó Dartada]]
#* [[Táin Bó Flidais]]
#* [[Táin Bó Fraích]]
#* [[Táin Bó Regamain]]=[[Táin Bó Regamon]]
# [[Táin Bó Regamna]]
# [[Talland Étair]]
# [[Tesmolta Cormaic 7 Aided Finn]]
# [[Tochmarc Ailbe]]
#* [[Tochmarc Becfhola]]=[[Tochmarc Becfola]]
#* [[Tochmarc Emire]]=[[Tochmharc Eimhire]]
#* [[Tochmarc Étaine]]=[[Tochmarc Étaíne]]=[[Tochmharc Éadaoine]] I, II, III
# [[Tochmarc Ferbe]]
#* [[Tochmarc Lúaine ocus Aided Aithirne]]=[[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]]
# [[Tochmarc Momera]]
#* [[Togail Bruidne Da Derga]]=[[Toghail Brú Dá Dearga]], Orgain Bruidne Uí Derga
# [[Togail Troí]]
# [[Tucait Fagbála in Fessa do Finn 7 Marbad Cuil Duib]]
#* [[Tucait Indarba na nDéssi]] ([[Tairired na nDéisi]]=[[Tairired na nDéssi]])
# [[Úath Beinne Étair]]
# [[Verba Scáthaige]]

== [http://www.maryjones.us/ctexts/index_irish.html Celtic Language Collective] ==
=== '' Manuscripts '' ===
# [[Lebar na Núachongbála]]=[[Leabhar Laighneach]]
# [[Lebor na nUidre]]=[[Leabhar na hUidhre]]
# [[Leabhar Bhaile an Mhóta]]
# [[Leabhar Mór Mhic Fhir Bhisigh]]=[[Leabhar Mór Leacáin]]
# [[Leabhar Buidhe Lecáin]]=[[Leabhar Buí Leacáin]]
# [[Leabhar Feirmoithe]]=[[Leabhar Fhear Maí]]
# [[Leabhar Méig Shamhradháin]]=[[Dúnaire Mag Shamhradhain]]=[[]]
# [[Leabhar Í Eadhra]]=[[Leabhar Uí Eadhra]]
# [[Leabar Chaillín]]=[[Leabar Fidhnacha]]=[[Leabhar Fhianacha]]

=== '' The Mythological Cycle '' ===
# [[Lebor Gabála Érenn]]=[[Leabhar Gabhála na hÉireann]]
# [[Do Flathiusaib Hérend]]=[[]] (LL)
# [[Lebor Bretnach]]=[[]]
# [[Cath Maige Tuired]]=[[Cath Maighe Tuireadh]]
# [[Tuath De Danand na set soim]]=[[Ceithre Sheod]]
# [[Oidheadh Chloinne Tuireann]]=[[Oidheadh Chlainne Tuireann]]
# [[Tochomlod mac Miledh a hEspain i nErind]]=[[]]
# [[De Gabáil in t-Sída]]=[[]]
# [[Tochmarc Étaíne]]=[[]] (LU, Egerton 1782)
# [[Togail Bruidne Dá Derga]]=[[]]
# [[Aislinge Óenguso]]=[[]]
# [[Oidheadh Chloinne Lir]]=[[Oidheadh Chlainne Lir]]
# [[Altram Tige Dá Medar]]=[[]]
# [[Scél Túain maic Cairill]]=[[Tuan mac Cairill]]
# [[Eachtra Léithín]]=[[]]
# [[Suidigud Tellaich Temra]]=[[]]
# [[Moí coire coir goiriath]]=[[]]
# [[Cía cétliaigh robúi ind-Érinn]]=[[]]
# [[Cóir Anmann]]=[[]]
# [[Bodleian Dinnshenchas (Rawl B 506)]]=[[Dinnseanchas]]
# [[Edinburgh Dindsenchas (MS Kilbride XVI)]]=[[]]
# [[Rennes Dindsenchas I (Rennes MS)]]=[[]]
# [[Metrical Dindsenchas]]=[[]]
# [[Banshenchus]]=[[Banseanchas]]
# [[The Battle of Partholon's Sons]]=[[]] ([[Seanchas Mór]])

=== '' The Ulster Cycle '' ===
# [[]]=[[]]</text>
      <sha1>2nax84jty9i5vip07x5j1996c38ahlm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269836</id>
      <parentid>1269834</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T12:51:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* Foclóireacht */</comment>
      <origin>1269836</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="116693" sha1="1fi1ctsrhde1q1vbz1z7l7sr3tuzpgx" xml:space="preserve">__NOINDEX__
{{Úsáideoir:Marcas.oduinn/Teimpléad:Barra Roghchláir}}

=Réamhrá=
[ [https://www.teanglann.ie/ teanglann.ie] | [https://www.focloir.ie/ focloir.ie] | [https://www.tearma.ie/ tearma.ie] | [http://dil.ie/ dil.ie] | [https://www.logainm.ie/ga/ logainm.ie] | [https://www.sloinne.ie sloinne.ie] | [https://en.wikisource.org/wiki/An_Etymological_Dictionary_of_the_Gaelic_Language MacBain] ]

[CELT|CODECS|ISOS|THD|BILL|..
]

[ ''[https://medievalscotland.org/kmo/AnnalsIndex/index.shtml Index of Names in Irish Annals]''&lt;!-- le Mari Elspeth nic Bryan--&gt; | ''[https://www.libraryireland.com/names/contents.php Irish Names and Surnames]''&lt;!-- le Rev Patrick Woulfe, ar Library Ireland--&gt; | ''[http://research.ucc.ie/doi//locus?section=d487e79 Onomasticum Goedelicum]'' | ''[http://research.ucc.ie/doi/atlas Atlas of Names]'' | ''[http://fmg.ac/Projects/MedLands/IRELAND.htm#_Toc389126210 MEDIEVAL LANDS - Ireland]''&lt;!-- ar fmg.ac--&gt; ]

Daoine: aicme, ciarraí, cine, cineál, clann, corca, dál, dream, duine/daoine, fine, muintir, pobal, síol, teaghlach, tuath; s/daor-chineál, sloinne

Tosaíodh an obair seo ar an 6ú Meán Fómhair 2018, leis an leathanach [[Oidheadh Chlainne Uisnigh]]

* Foinsí ar [https://www.ucc.ie/en/research-sites/celt/ CELT]: 
** [https://celt.ucc.ie/published/G800011A/text001.html LGÉ], [https://celt.ucc.ie/published/G800011A/ LL], G800011A
** [https://celt.ucc.ie/published/G100005A/ ACM, ARÉ LS 1220 ''srl.''], G100005A
** [https://celt.ucc.ie/published/G100054/ FFÉ, OFM A 14 ''srl.''], G800054
* [http://exploringcelticciv.web.unc.edu/ Exploring Celtic Civilisation]
* Sean-Ghaeilge
** [http://www.smo.uhi.ac.uk/liosta/old-irish-l/ OLD-IRISH-L]
** ''[https://www.digitalmedievalist.com/opinionated-celtic-faqs/how-to-learn-old-irish/ How to learn old irish]''
** [https://lrc.la.utexas.edu/eieol/iriol U-Texas]
** [https://www.ria.ie/research-projects/focloir-stairiuil-na-gaeilge Foclóir Stairiuil na Gaeilge] ar ARÉ
* [https://omniglot.com/writing/irish.htm Gaeilge] ar omniglot
* [https://tuairisc.ie/comhairle-ghramadai-no-comhairle-gramadai-an-seimhiu-agus-an-rosheimhiu/ ‘Comhairle ghramadaí’ nó ‘comhairle gramadaí’? An séimhiú agus an róshéimhiú…], Kevin Hickey, tuairisc.ie


# ''[https://web.archive.org/web/20070807234048/http://www.carroll.co.uk/irish/chapt01.htm The Eberian Kings]''
# [https://celt.ucc.ie/published/E900000-003/ Early Irish Population-Groups], [[Eoin Mac Néill]]
# [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/?next_url=/users/my_library/ Wikipedia Library]
# Celtic Literature Collective (CLC)
## ''[http://www.maryjones.us/ctexts/index_irish.html Irish Literature]'', CLC
## ''[https://www.ancienttexts.org/library/celtic/ctexts/index_irish.html Irish index]'', Ancient Texts
# [https://bill.celt.dias.ie/vol4/browseatsources.php Textual sources], CELT


* [[:Teimpléad:cite web]]
* [[:Teimpléad:cite book]]
* [[:Teimpléad:citation]]
* [[:Teimpléad:familytree]]
* [[Speisialta:WhatLinksHere/Teimpléad:Glanadh-mar]]
* [https://www.wikidata.org/wiki/Special:NewItem Earra nua] ar WikiData


* [[Miotaseolaíocht na nGael]]
* [[:Catagóir:Miotaseolaíocht na nGael]]
* [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]]
* [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]]

* Faiceachas

{{Scéalta miotaseolaíochta}}
{{An Rúraíocht}}
{{An Fhiannaíocht}}
{{Scéalaíocht na Ríthe}}
{{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}}

=Bliain 1, 2018 - 2019=
==Céim 1 - An Rúraíócht==
Cóipeáil agus aistriú go díreach ó wiki-suímh (en, de, srl) eile.
* béim ar an Rúraíocht...
* ... agus Tuatha Dé Danann agus Ardríthe na hÉireann a thagann isteach leis na scéalta úd.
* ainm an phríomhleathnaigh as NuaGhaeilge; athsheoladh ann don ainm as SeanGhaeilge
* [[Donn Cuailnge]], [[Finnbhennach]], [[Maol]], [[Liath Macha agus Dub Sainglend]], [[Caladbolg]], [[Fragarach]], [[Fedelm]], [[Dáire mac Fiachna]], [[Cairpre Nia Fer]], [[Fedelm Noíchrothach]], [[Erc mac Cairpri]], [[Achall]]
* Naisc dhearga nó athsheolta go [[:en:Ulster Cycle]] ar en.wiki
*# a/s, [[Cairbre Cuanach]]
*# a/s, [[Condere mac Echach]]
*# n/d, [[Fiachu mac Fir Febhe]]
*# n/d, [[Folloman mac Conchobair]]
*# n/d, [[Friuch]]
*# n/d, [[Goll mac Carbada]]
*#* [[Nechtan Scéne]]

==Céim 2 - Scéalta Miotaseolaíochta==
* Gramadach
** Tuiseal Ginideach
** na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha
* Leathnaigh eile nach bhfuil fós an sna teimpléidí reatha
* Scéalta Miotaseolaíochta: [[Cessair]], [[Partholón]], [[Nemed]], [[Fir Bolg]]; [[Fomhóraigh]]; (Tuatha Dé Danann agus Clann Mhíle í gcéim 3)
** [[Tuan mac Cairill]], [[Neimheadh]], [[Fiacha mac Delbaíth]], [[Mac Cuill]], [[Mac Gréine]], [[Cichol Gricenchos]], [[Fintán mac Bóchra]], [[Dealgnaid]], [[Bóinn (bandia)]], [[Ealcmhar]], [[Cethlenn]], [[Conand]], [[Elatha]], [[Tethra]], [[Glas Ghaibhneann]]
* Leathanaigh eile:
** [[Leabhar Bhaile an Mhóta]], [[Tomhaidhm]]
* Bunachar: tagairtí ISoS, CELT, CODECS srl

==Céim 3 - Tuatha Dé Danann, Clann Mhíle==
* Gramadach (arís)
** Tuiseal Ginideach
** na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha
* [[Tuatha Dé Danann]]
** [[Éber Finn]] &amp;rarr; [[Éibhear Fionn]], [[Érimón]] &amp;rarr; [[Éiremhón]] &amp;rarr; [[Éireamhón]], [[Badb]] &amp;rarr; [[Badhbh (bandia)]], [[Bres]], [[Aislinge Oenguso]], [[Ábartach]], [[Abhean]], [[Áed]], [[Airmed]], [[Anu]], [[Aobh]], [[Aoi]], [[Aoife (iníon Bhodhbh Dheirg)]], [[Bec]], [[Bodb Derg]], [[Brea]], [[Brian (miotaseolaíocht)]], [[Caer Ibormeith]], [[Cermait]], [[Creidhne]], [[Dian Cécht]], [[Ethal]], [[Ecne]], [[Fionnuala]], [[Goibhniu]], [[Iuchar]], [[Iucharba]], [[Ler]], [[Luchtaine]], [[Miach]], [[Neit]], [[Uaithne]]

* [[Clann Mhíle]]
** [[Goídel Glas]], [[Fénius Farsaid]], [[Scota]], [[Amergin Glúingel]], [[Bilé]], [[Donn]], [[Muimne, Luigne agus Laigne]], [[Ér, Orba, Ferón agus Fergna]], [[Íriel Fáid]], [[Ethriel]], [[Conmáel]], [[Tigernmas]]

* Eile
** [[Biróg]], [[Immram Brain]] ([[Bran mac Feabhail]]), [[Carman]], [[Crobh Dearg]], [[Crom Cruach]], [[Cailleach]], [[Ceithre Sheod]]

==Céim 4 - Ard-Ríthe==
* [[Ard-Ríthe na hÉireann]]
** [[Eochaid Étgudach]], [[Cearmna Finn]], [[Sobhairce]], [[Eochaid Faebar Glas]], [[Fiacha Labhrainne]], [[Eochaid Mumu]], [[Óengus Olmucaid]], [[Énna Airgdech]], [[Rothechtaid mac Main]] (I), [[Sétna Airt]] (I), [[Fíachu Fínscothach]], [[Muinemón]], [[Faildergdóid]], [[Ollom Fódla]], [[Fínnachta]], [[Slánoll]], [[Géde Ollgothach]], [[Fíachu Findoilches]], [[Berngal]], [[Ailill mac Slánuill]], [[Sírna Sáeglach]], [[Rothechtaid Rotha]], [[Elim Olfínechta]], [[Gíallchad]], [[Art Imlech]], [[Nuadu Finn Fáil]], [[Bres Rí]], [[Eochaid Apthach]], [[Finn mac Blatha]], [[Sétna Innarraid]] (II), [[Siomón Brecc]],  [[Dui Finn]], [[Muiredach Bolgrach]], [[Énna Derg]], [[Lugaid Íardonn]], [[Sírlám]], [[Eochaid Uairches]], [[Eochaid Fíadmuine]], [[Conaing Begeclach]], [[Lugaid Lámderg]], [[Art mac Lugdach]], [[Fíachu Tolgrach]], [[Ailill Finn]], [[Eochaid mac Ailella]], [[Airgetmar]], [[Dui Ladgrach]], [[Lugaid Laigde]], [[Áed Ruad, Díthorba agus Cimbáeth]] ([[Áed Rúad]] ([[Áed Ruad]]), [[Díthorba]], [[Cimbáeth]]), [[Rechtaid Rígderg]], [[Úgaine Mór]], [[Bodbchad]], [[Lóegaire Lorc]], [[Cobthach Cóel Breg]], [[Labraid Loingsech]], [[Meilge Molbthach]], [[Mog Corb]], [[Óengus Ollom]], [[Irereo]], [[Fer Corb]], [[Connla Cáem]], [[Ailill Caisfiaclach]] ([[Ailill]]*), [[Adamair]], [[Eochaid Ailtlethan]], [[Fergus Fortamail]], [[Óengus Tuirmech Temrach]], [[Conall Collamrach]], [[Nia Segamain]], [[Énna Aignech]], [[Crimthann Coscrach]], [[Rudraige mac Sithrigi]] (III), [[Finnat Már]], [[Bresal Bó-Díbad]], [[Conchobar Abradruad]], [[Crimthann Nia Náir]], [[Cairbre Cinnchait]], [[Feradach Finnfechtnach]], [[Fíatach Finn]], [[Fíachu Finnolach]], [[Elim mac Conrach]], [[Túathal Techtmar]], [[Mal mac Rochride]], [[Fedlimid Rechtmar]], [[Cathair Mór]], [[Conn Cétchathach]], [[Conaire Cóem]], [[Art mac Cuinn]], [[Lugaid mac Con]] ([[Lughaidh]]*), [[Fergus Dubdétach]], [[Cormac mac Airt]], [[Eochaid Gonnat]] ([[Eochaidh]]*), [[Cairbre Lifechair]], [[Fothad Cairpthech]], [[Fothad Airgthech]], [[Fíachu Sroiptine]], [[Colla Uais]], [[Muiredach Tirech]], [[Cáelbad]], [[Eochaid Mugmedon]], [[Crimthann mac Fidaig]] ([[Criofan]]*), [[Níall Noígíallach]] &amp;larr; [[[[Niall Noígíallach]]]], [[Nath Í mac Fiachrach]], [[Lóegaire mac Néill]]

==Céim 5 - ABCDEí==
* [[Annála na hÉireann]], [[Banseanchas]], [[Cóir Anmann]],  [[Dinnseanchas]], [[Echtra]] ([[Eachtra]]) agus [[Immram]] ([[Iomramh]]), [[Echtra Condla]], [[Echtra Fergusa maic Léti]], [[Eachtra Neara]], [[Sanas Cormaic]]

==Céim 6 - An Fhiannaíocht==
* [[An Fhiannaíocht]], Na [[Fianna]]

Daoine
* [[Creidne]], [[Finn Eces]], [[Finn mac Cumaill]] &amp;larr; [[Fionn mac Cumhaill]], [[Oisín]], [[Diarmuid Ua Duibne]], [[Gráinne (miotaseolaíocht)|Gráinne]], [[Niamh Chinn Óir]], [[Bodhmall]], [[Muireann]], [[Plúr na mBan]], [[Sadb]] &amp;rarr; [[Sadhbh]], [[Caílte mac Rónáin]], [[Conán mac Lia]], [[Conán mac Morna]], [[Cumall]], [[Goll mac Morna]], [[Liath Luachra]], [[Oscar mac Oisín]]

Scéalta ar fáil
* [[Agallamh Beag]], [[Agallamh na Seanórach]], [[Bruidhean Chaorthainn]], [[Cath Finntrágha]], [[Cath Gabhra]], [[Eachtra Bhodaigh an Chóta Lachtna]], [[Fianshruth]], [[Fionn agus Gráinne]], [[Macgnímartha Finn]], [[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]]

Scéalta nach bhfuil ar fáil ar wikipediae
* [[Bruidhean Chéise Corainn]], [[Bruidhean Bheag na hAlmhaine]], [[Bruidhean Eochaidh Bhig Dheirg]]
# [[Eachtra Iollainn Iolchrothaigh Mhic Ríogh na hEasbáinne]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Eachtra_Iollainn_Iolchrothaigh_Mhic_Ríogh_na_hEasbáinne en]''')
# [[Eachtra an Ghiolla Dheacair]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Eachtra_an_Ghiolla_Dheacair en]''')
# [[Eachtra Lomnachtáin]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Eachtra_Lomnachtáin en]''')
#* [[Fotha Catha Cnucha]]
# [[Tóraíocht Taise Taoibhghile]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Tóraíocht_Taise_Taoibhghile en]''')
# [[Tóraíocht Shaidhbhe Iníne Eoghain Óig]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Tóraíocht_Shaidhbhe_Iníne_Eoghain_Óig en]''')
#* [[Nessa Ní Shéaghdha]], [[Máirín Ní Mhuiríosa]]

==Céim 7 - Scéalaíocht na Ríthe==
* [[Ard-Ríthe na hÉireann]] ''thuas, céim 4'', [[Baile in Scáil]], [[Baile Chuinn Chétchathaig]] (scrios: [https://ga.wikipedia.org/wiki/Baile_Chuinn_Cétchathaigh?redirect=no Baile_Chuinn_Cétchathaigh], [https://ga.wikipedia.org/wiki/Baile_Chuinn_Cétchathaig?redirect=no Baile_Chuinn_Cétchathaig]), [[Sadb ingen Chuinn]]

==Céim 8 - Lámhscríbhinní==
* [[Teimpléad:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]]
** [[Leabhar Gabhála na hÉireann]]
*# [[Leabhar Fhear Maí]]
** [[Leabhar na gCeart]], Oidheadh Chlainne x 3: [[Oidheadh Chlainne Lir|... Lir]] ([[Clann Lir]]), [[Oidheadh Chlainne Tuireann|... Tuireann]], [[Oidheadh Chlainne Uisnigh|... Uisnigh]]

==Céim 9 - Aithbhreithniú==
* Glan / Cuir le roinnt leathnach
** [[Aengus]] &amp;rarr; [[Aonghas]], [[Áine]], [[Badb]] &amp;rarr; [[Badhbh (bandia)]], [[Breogán]], [[Brigit]], [[Cormac mac Airt]], [[Daghdha]], [[Enbarr]], [[An Fhiannaíocht]],  [[Fionn mac Cumhaill]], [[Grian (bandia)]], [[Lugh]], [[Níall Noígíallach]], [[Niamh Chinn Óir]], [[Oisín]]
* Leathanaigh eile:
** ''[[Úsáideoir:Marcas.oduinn/List of Irish mythological figures]]''
** [[Miotaseolaíocht na nGael]], [[Na Scéalta Miotaseolaíochta]], [[An Rúraíocht]], [[An Fhiannaíocht]], [[Scéalaíocht na Ríthe]]

==Céim 10 - feabhsú na Gaeilge==
* [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Cruthaithe|Cruthaithe]]
* Gramadach (arís eile)
** Tuiseal Ginideach
** na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha

=Bliain 2, 2019 - 2020=
== Feabhsú na Gaeilge (2) ==
* Tuiseal ginideach
** Mo chuid airgid ''vs.'' Mo chuid den airgead
** Séimhithe
* na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha
* Ainmneacha Sean &amp;rarr; Meán &amp;rarr; Nua-Ghaeilge
** Eisceachtaí: [[Aengus]], [[Brigit]] (''vs.'' [[Naomh Bríd]]), [[Daghda]] nó [[Daghdha]] (ní *Dea-dhia), [[Lugh]] (ní [[Lú]])

==Tagairtí==
* Bunachar: tagairtí ISoS, CELT, CODECS, WikiData
* LGÉ, ACM, FFÉ go Gaeilge (go háirithe i leathanaigh na nArd-Ríthe)

==Ath-bhreithniú==
* [[Ceasair]], [[Parthalán]], [[Neimheadh]], [[Fir Bholg]]
* [[Sláine mac Deala]]... [[Eochaid mac Eirc]]

==Catagóirí==
* [[:Catagóir:Dreamanna na hÉireann]], [[:Catagóir:Éarainn]], [[:Catagóir:Ulaid]], [[:Catagóir:Eoghanachta]], [[:Catagóir:Ríthe na Teamhrach]]

==Ogham, [[Aibítir]]==
* [[Ogham]], [[:Catagóir:Ogham]], [[Auraicept na n-Éces]], [[Bríatharogam]]=[[Briatharogham]], [[De Dúilib Feda na Forfid]], [[In Lebor Ogaim]]=[[An Leabhar Oghaim]], [[Inscríbhinní Oghaim]]
* [[:Teimpléad:Litreacha Oghaim]], [[beith (ogham)|beith]]*, [[luis (ogham)|luis]], [[fearn (ogham)|fearn]], [[sail (ogham)|sail]], [[nion (ogham)|nion]] | [[uath (ogham)|uath]], [[dair (ogham)|dair]], [[tinne (ogham)|tinne]], [[coll (ogham)|coll]], [[ceirt (ogham)|ceirt]] | [[muin (ogham)|muin]], [[gort (ogham)|gort]], [[nGéadal (ogham)|nGéadal]]*, [[straif (ogham)|straif]], [[ruis (ogham)|ruis]] | [[ailm (ogham)|ailm]], [[onn (ogham)|onn]], [[úr (ogham)|úr]], [[eadhadh (ogham)|eadhadh]], [[iodhadh (ogham)|iodhadh]] | [[Forfeda]], ''[[Ébad (ogham)|Ébad]]-a, [[Oir (ogham)|Oir]]-a, [[Uillenn (ogham)|Uillenn]]-a,'' [[Iphín (ogham)|Iphín]]=[[Ifín (ogham)|Ifín]], ''[[Emancholl (ogham)|Emancholl]]-s'', [[Peith (ogham)|Peith]]
* [[:Catagóir:Inscríbhinní Oghaim]], [[CIIC 2]]=[[Cloch Oghaim Chluain Muirís]], [[CIIC 10]]=[[Cloch Oghaim Bhréisteach]], [[CCIC 11]]=[[Ráth na Dromainne]], [[CIIC 38]]=[[Cloch Oghaim Bhaile Mhuadáin]], [[CIIC 47]]=[[Cloch Oghaim Cháisleán tSíomoin]], [[CIIC 50]]&lt;[[Ráth Chrois Uaithne]], [[CIIC 57]]–58=[[Clocha Oghaim Phlácais]], [[CIIC 66]]=[[Cloch Oghaim Bhéal an Churraigh Bháin]], [[CIIC 145]]=[[Cloch Oghaim Airghleanna]], [[CIIC 155]]-163=[[Clocha Oghaim Bhaile an tSagairt]], [[CIIC 170]]&lt;[[Teampall Mhanachain]], [[CIIC 187]]&lt;[[Cill Maoilchéadair]], [[CIIC 193]]&lt;[[Mám an Óraigh]], [[CIIC 197]]–203=[[Clocha Oghaim Dhún Lóich]], [[CIIC 206]]–213=[[Clocha Oghaim Chill Chuallachta Thoir]], [[CIIC 220]]=&lt;strike&gt;[[Cloch Oghaim Dhoire Fhíonáin]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Cloch Oghaim Dhoire Fhíonáin Beag]], [[CIIC 230]]&lt;[[Clochán Cárthainn]], [[CIIC 241]]=[[Clocha Oghaim Dhún Lóich]], [[CIIC 246]]=&lt;strike&gt;[[Chlocha Oghaim Aird Chánachta]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Clocha Oghaim Aird Chánachta]], [[CIIC 266]]-267=&lt;strike&gt;[[Clochanna Oghaim Chill Tíre]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Clocha Oghaim Chill Tíre]], [[CIIC 272]]-281&lt;[[Uaimh agus Clocha Oghaim Dhrom Lócháin]], CICC iii=[[Cloch Oghaim Bhaile an Bhúlaeraigh Thuaidh]], CIIC iii=[[Cloch Oghaim Dhún gCoimín]], CIIC iii&lt;[[Caiseal Imileá an Bhóthair]], CIIC iii=[[Clocha Oghaim Tulaigh Garráin]], CIIC iii&lt;&lt;strike&gt;[[Bhaile Uí Bhaoithín]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Baile Uí Bhaoithín]], CIIC iii&lt;&lt;strike&gt;[[Teampall Ráth Theas]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Teampall Ráth Teas]]

==Dreamanna==
{|
|- valign=top
|| [[Íomhá:Ptolemy's Ireland.png|mion|100px|Léarscáil Tolamaes]]
|| [[Íomhá:Ireland early peoples and politics.gif|mion|100px|Luath-dhreamanna]]
|| [[Íomhá: Ireland900.svg|mion|100px|Éire 900]]
|| [[Íomhá:Www.wesleyjohnston.com-users-ireland-maps-historical-map1014.gif|thumb|100px|Éire 1014]]
|| [[Íomhá:www.wesleyjohnston.com-users-ireland-maps-historical-map1300.gif|mion|100px|[[Tiarnas na hÉireann]], 1300]]
|| [[Íomhá:Ireland 1450.png|mion|100px|Éire 1450]]
|| [[Íomhá:IrelandBaronies1899Map.png|mion|105px|Barúntachtaí 1899]]

|- valign=top
|| [[Íomhá: Ireland900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Munster-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Osraige-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Leinster-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Mide-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Connacht-900.svg|mion|100px]]
|| [[Íomhá:Kingdom of Breifne-900.svg|mion|100px]]
|- valign=top
|| [[Íomhá:UlsterDioceseKingdoms.png|mion|100px]]
|| [[Íomhá:NorthernUiNeill.png|mion|100px]]
|}

===Luath-dhreamanna===
* [[Prótastair Éireann]]&lt;[[Stair na hÉireann]], [[Periplus Massiliach]], [[Ora Maritima]], [[Almagest]]- ([[Úsáideoir:Ériugena|ÉG]]), [[Geografaíocht (Tolamaes)]]-, [[Scotti]], [[Attacotti]]-, [[Breatain (logainm)]], [[:Teimpléad:Éire Tholamaes]]
* Connacht: [[Auteini]]=[[Uaithni]], [[Fir Ol nEchmacht]], [[Nagnatae]], [[Nagnata]]; Laigin: [[Brigantes (Éire)]], [[Cauci]], [[Coriondi]], [[Domnu]], [[Fir Domnann]], [[Gailióin]], &lt;strike&gt;[[Manapi]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Manapii]]; Mide: [[Eblani]]=[[Ebdani]]=[[Blanii]], [[Eblana]]; Muma: [[Gangani]]=[[Concani]], [[Iverni]], [[Uellabori]], [[Uodiae]]=[[Usdiae]]; Uladh:  [[Darini]], [[Erdini]], [[Uennicnii]]
* Eile: [[Belgae]], [[Scotia]]-, [[Gleann Scoithín]], [[Albion]]-, [[Caledonia]]-, [[Damnonii]], [[Dumnonii]], [[Hibernia]]-
* Le dáileadh: [[Indech]], [[Octriallach]], 
* [[Ríochtaí Éireann]], [[Cúigí na hÉireann]]
* [[Dáire Doimthech]], [[Lugaid Loígde]] (Lugaid mac Con), [[Ríthe Éireann]], [[Flaith]], [[Tigerna]]=[[Tiarna]], [[Liosta Ríthe na hÉireann]], [[Ard-Ríthe na hÉireann]]-, [[Rí na Teamhrach]]=[[Ríthe na Teamhrach]], [[Coirpre mac Néill]]=[[Cairbre mac Néill]]-, [[Ailill Molt]], [[Lugaid mac Lóegairi]]=[[Lughaidh mac Laoghaire]], [[Ríocht na Mumhan]],  [[Rí na Mumhan]]=[[Ríthe na Mumhan]], [[Rí na Deasmhumhan]]=[[Ríthe na Deasmhumhan]], [[Rí na Tuadhmhumhan]]=[[Ríthe na Tuadhmhumhan]], [[Rí na hIarmhumhan]]=[[Ríthe na hIarmhumhan]], [[Rí na hUrmhumhan]]=[[Ríthe na hUrmhumhan]],  [[Liosta Ríthe Uladh]] &amp;rarr; [[Rí na nUladh]]=[[Ríthe na nUladh]], [[An Dubhaltach Mac Fhirbhisigh]] &amp;rarr; [[Dubhaltach Mac Firbhisigh]], [[Ríocht na Mí]], [[Rí na Mí]]=[[Ríthe na Mí]], [[Airgíalla]]=[[Oirialla]], &lt;strike&gt;[[Ríthe an Oiriall]]&lt;/strike&gt; &amp;rarr; [[Ríthe na nOiriall]]=[[Ríthe Oiriall]], [[Bréifne]], [[Ríthe na Bréifne]], [[Ríthe na Laighean]], [[Ríthe an Osraí]], [[Tiarnas na hÉireann]]-, [[Túathal mac Cormaic]]=[[Túathal Máelgarb]]=[[Tuathal Maolgharbh]], [[Diarmait mac Cerbaill]]=[[Diarmaid mac Cearbhaill]]-, [[Domnall Ilchelgach]]=[[Domnall mac Muirchertaig]]=[[Domhnall mac Muircheartaigh]], [[Forggus mac Muirchertaig]]=[[Fearghas Mac Muircheartaigh]], [[Eochaid mac Domnaill]]=[[Eochaidh mac Domhnaill]], [[Báetán mac Muirchertaig]]=[[Baotán mac Muircheartaigh]], [[Ainmuire mac Sétnai]]=[[Ainmhire mac Seanna]], [[Báetán mac Ninnedo]]=[[Baotán mac Nínneadha]], [[Áed mac Ainmuirech]]=[[Aodh mac Ainmhireach]], [[Áed Sláine]]=[[Aodh Sláine]], [[Colmán Rímid]]=[[Colmán Ríomhaí]]=[[Colmán mac Báetáin]]=[[Colmán mac Baotáin]], [[Áed Uaridnach]]=[[Aodh Fuariodhnach]], [[Máel Coba mac Áedo]]=[[Maol Cobha mac Aodha]], [[Suibne Menn]]=[[Suibhne Meann]], [[Domnall mac Áedo]]=[[Domhnall mac Aodha]] 

{{Éire Tholamaes}}


Féach ''[http://sites.rootsweb.com/~irlkik/ihm/ire000.htm IHM]'':
{|class = wikitable
! width=10% | Dream
! width=10% | Treibh
! width=10% | As
! width=10% | Am
! width=20% | [[Leabhar Gabhála na hÉireann|LGÉ]]
! width=40% | Dál/Corca/Clann
|- valign=top
|| [[Cruithne]] || [[Priteni]] || Breatain || 8u - 5ú RC || [[Fomhóraigh]]? || [[Dál nAraidi]], [[Uí Echach Cobo|Uí Eachach Cobha]], ''[[Loígis]]'', [[Soghain]]
|- valign=top
|| [[Éarainn]] || [[Belgae]] || Breatain || 5ú - 3ú RC || [[Fir Bholg]] || ''Ulaid'' (Dál Riada, Dál Fiatach), [[Corca Laidhe]], [[Múscraí]], [[Corca Dhuibhne]], [[Corca Bhaiscinn]], [[Uí Mhaine]], [[Conmhaicne]]
|- valign=top
|| [[Laigin]] || || Armorica || 3ú - 1ú RC || [[Tuatha Dé Danann]]? || [[Fir Domnann]], [[Gailióin]]; [[Uí Fhailí]], ''[[Uí Bairrche]]'', [[Uí Eineachghlais]]; [[Gailenga]]?
|- valign=top
|| [[Gaeil]] || [[Míl Easpáine]] || Gall || 2ú - 1ú RC || [[Féine]] || [[Eoghanachta]], [[Connachta]]
|}

===Breá===
* [[Brega]]=[[Breá]]

===Bréifne===
* [[Ríthe Bhréifne]]

===Ciannachta===
* [[Ciannachta]], [[Ciannachta Glen Geimin]]=[[Ciannacht Ghleann Geimhin]], [[Síl nÁedo Sláine]]=[[Síol Aodha Sláine]], [[Gailenga]]

===Iverni===
* =[[Érainn]]=[[Éarainn]], [[Dáire]], [[Darini]], [[Dáirine]], [[Corcu Loígde]]=[[Corca Laidhe]], [[Corc mac Luigthig]]=[[Conall Corc]], [[Dáire Doimthech]]*, [[Lugaid Loígde]]~[[Lugaid Laigdech]], [[Íar mac Dedad]], [[Óengus Bolg]]=[[Aonghas Boilg]], [[Aimend]]=[[Aimeann]], [[Deda mac Sin]]&lt;[[Cland Dedad]], [[Dál gCais]]-, [[Dáire mac Dedad]], [[Síl Conairi]]=[[Síol Chonaire]], [[Cairpre]], [[Mairtine]], [[Múscraige]]=[[Múscraí]], [[Corcu Duibne]]=[[Corca Dhuibhne]], [[Corcu Baiscinn]]=[[Corca Bhaiscinn]], [[Dáire Cerbba]]=[[Dáire Cearba]], [[Uí Liatháin]], [[Uí Fidgenti]]=[[Uí Fiodhghinte]]

===''Laigin''===
* [[Laigin]], [[Uí Failgi]]=[[Uí Fhailí]], [[Failge Berraide]]=[[xxx]], [[Fothairt]], [[Dál Cormaic]]-, [[Énnae Cennsalach]], [[Crimthann mac Énnai]]=[[Criomhthann mac Éanna]], [[Augaire mac Ailella]]=[[Agaire mac Ailealla]]?, ([[Diarmait Mac Murchada]]=[[Diarmaid Mac Murchadha]]), [[Domhnall Caomhánach]], [[Art Óg mac Murchadha Caomhánach]]
* [[Uí Chinnsealaigh]], [[Áed mac Colggen]]=[[Aodh mac Colgan]] 

{{Navbox
 | name = Laigin
 | title = [[Laigin]]
 | state = {{{state|}}}
 | listclass = hlist

 | group1 = Kindreds and septs
 | list1 = {{Navbox|child

   | group1 = Dál Niad Cuirp
   | list1 = [[Uí Máil]]&amp;nbsp;• [[Uí Dúnlainge]]&amp;nbsp;• [[Uí Ceinnselaig]]&amp;nbsp;• [[Uí Failge]]&amp;nbsp;• [[Uí Bairrche]]&amp;nbsp;• [[Uí Enechglaiss]]&amp;nbsp;• Uí Crimthainn Áin&lt;!-- {{Navbox|child

     | group1 = [[Uí Máil]]
     | list1 = O'Tighe&amp;nbsp;* [[O'Kelly]]

     | group2 = [[Uí Dúnlainge]]
     | list2 = Fitzdermot&amp;nbsp;* [[O'Toole family|O'Toole]]&amp;nbsp;* [[O'Byrne family|O'Byrne]]&amp;nbsp;* [[Cosgrave|O'Cosgrave]]

     | group3 = [[Uí Cheinnselaig]]
     | list3 = [[MacMurrough dynasty|MacMurrough Kavanagh]]&amp;nbsp;* [[Kinsella]]&amp;nbsp;* [[Kehoe]]&amp;nbsp;* [[Finneran|O'Finneran]]&amp;nbsp;* [[Murphy|O'Murphy]]&amp;nbsp;* [[O'Garvey]]&amp;nbsp;* [[Hartley (surname)|O'Hartley]]&amp;nbsp;* [[O'Ryan]]&amp;nbsp;* [[Morrow (surname)|Morrow]]

     | group4 = [[Uí Failghe]]
     | list4 = [[O'Connor Faly]]&amp;nbsp;* [[O'Dunne]]&amp;nbsp;* [[O'Dempsey]]&amp;nbsp;* [[Kavanagh (surname)|Kavanagh]]&amp;nbsp;* [[Branagh]]&amp;nbsp;* [[Fitzpatrick (surname)|MacGilpatrick (Fitzpatrick)]]&amp;nbsp;* [[O'Dwyer (surname)|O'Dwyer]]&amp;nbsp;* [[O'Holohan]]&amp;nbsp;* [[O'Hennessy]]

     | group5 = [[Uí Bairrche]]
     | list5 = [[MacGorman]]&amp;nbsp;* [[Kearney (disambiguation)|Kearney]]&amp;nbsp;* [[Tracy (name)|Tracy]]&amp;nbsp;* [[Hughes (disambiguation)|Hughes]]&amp;nbsp;* [[Mooney]]&amp;nbsp;* [[Carney (surname)|Carney]]

     | group6 = [[Uí Enechglaiss]]
     | list6 = ''O'Feary

     | group7 = Uí Crimthainn Áin
     | list7 = ''O'Duff
   }}--&gt;

   | group2 = Dál Cairpre Arad
   | list2 = O'Kealy

   | group3 = [[Dál Messin Corb]]
   | list3 = [[Uí Garrchon]]

 }}

 | group2 = Daoine
 | list2 = [[Úgaine Mór]]&amp;nbsp;• [[Lóegaire Lorc]]&amp;nbsp;• [[Labraid Loingsech]]&amp;nbsp;• [[Óengus Ollom]]&amp;nbsp;• [[Fergus Fortamail]]&amp;nbsp;• [[Crimthann Coscrach]]&amp;nbsp;• [[Nuadu Necht]]&amp;nbsp;• [[Cumall|Cumhall]]&amp;nbsp;• [[Fionn mac Cumhaill]]&amp;nbsp;• [[Oisín]]&amp;nbsp;• [[Oscar mac Oisín|Oscar]]&amp;nbsp;• [[Conchobar Abradruad]]&amp;nbsp;• [[Cathair Mór]]&amp;nbsp;• [[Énnae Cennsalach]]&amp;nbsp;• [[Crimthann mac Énnai]]&amp;nbsp;• [[Áed mac Colggen]]&amp;nbsp;• [[Augaire mac Ailella]]&amp;nbsp;• [[Máel Mórda mac Murchada]]&amp;nbsp;• [[Diarmait Mac Murchada]]&amp;nbsp;• [[Art Óg mac Murchadha Caomhánach]]&amp;nbsp;• [[Fiach Mac Aodha Ó Broin]]

 | group3 = Aiteanna
 | list3 = [[An Nás]]&amp;nbsp;• [[Mullach Maistean]]&amp;nbsp;• [[Cnoc Liamhna]]

 | group4 = Cathanna
 | list4 = [[Cath Cheann Fuait|Ceann Fuait]]&amp;nbsp;• [[Cath Ghleann Máma|Gleann Máma]]&amp;nbsp;• [[Cath Chluain Tarbh|Cluain Tarbh]]&amp;nbsp;• [[Cath na Móna Móire|Móin Mhór]]&amp;nbsp;• [[Cath Ros Mhic Thriúin|Ros Mhic Thriúin]]&amp;nbsp;• [[Cath Ghleann Molúra|Gleann Molúra]]

 | group5 = Altanna gaolmhara
 | list5 = [[Gaeil]]&amp;nbsp;• [[Míl Espáine]]&amp;nbsp;• [[Érimón]]&amp;nbsp;• [[Scéalta Miotaseolaíochta]]&amp;nbsp;• [[An Fhiannaíocht]]&amp;nbsp;• [[Dinnseanchas]]&amp;nbsp;• [[Leabhar Laighneach]]&amp;nbsp;• [[Ríthe na Laighean]]&lt;!--&amp;nbsp;• [[O'Rahilly's historical model]]&amp;nbsp;• [[Gaelic nobility of Ireland]]&amp;nbsp;• ''[[Follow Me up to Carlow]]''--&gt;

}}

===Mumha===
* [[Iarmumu]]=[[Iarmuman]]=[[Iarmhumha]]=[[Iarmhumhain]]=[[Iarumhain]], [[Tuadmumu]]=[[Tuadhmhumha]]=[[Tuadhmhumhain]]=[[Tuamhain]], [[Deasmumu]]=[[Deasmhumha]]=[[Deasmhumhain]]=[[Deasumhain]]-, [[Urmumu]]=[[Urmhumha]]=[[Urumhain]]
* [[Éoganachta]]=[[Eoghanachta]], [[Mug Nuadat]]=[[Mogh Nuadhad]], [[Ailill Aulom]], [[Lugaid mac Con]], [[Mac Con]], [[Éogan Mór]]=[[Eógan Mór]]=[[Eoghan Mór]], [[Fiachu Muillethan]], [[Éile]], [[Eoghanacht Chaisil]], [[Eoghanacht Ghleanndamhnach]], [[Eoghanacht Áine]], [[Eoghanacht Locha Léin]], [[Eoghanacht Raithlinn]], [[Eoghanacht Oirthir Cliach]], [[Eóganacht Ninussa]], [[Mathghamhain]], [[Deirgtine]], [[Fiachu Muillethan]], [[Ailill Flann Bec]]=[[Ailill Flann Beag]], &lt;strike&gt;[[Feidlimid mac Cremthanin]]&lt;/strike&gt;=[[Fedelmid mac Cremthainn]]=[[Feidlimid mac Crimthainn]]=[[Feilimí mac Criomhthainn]], [[Mór Mumhan]], [[Óengus mac Nad Froích]], [[Feidlimid mac Óengusa]]=[[Feilimí mac Aonghasa]], [[Fíngen mac Áedo Duib]]=[[Finghin mac Aodha Dhuibh]], [[Eochaid mac Óengusa]]=[[Eochaidh mac Aonghasa]], [[Crimthann Srem mac Echado]]=[[Criomhthann Sreamh mac Eochada]], [[Áed Bennán mac Crimthainn]]=[[Aodh Beanmán mac Criomhthainn]], [[Nad Froích mac Cuirc]]=[[Nadh Fraoigh mac Coirc]], [[Bressal mac Ailello Thassaig]]=[[Bressal mac Ailello]]=[[Breasal mac Ailealla]], [[Angias]]=[[Angas]], [[Faílbe Flann mac Áedo Duib]]=[[Failbhe Flann mac Aodha Dhuibh]], [[Cathal mac Finguine]]

{{Mumhain}}

===Oirialla===
* [[Ríthe Oiriall]]
# Dallán Forgaill
# [[xxx]]=[[Rossa Buí Mac Mathúna]] &amp;larr; [[:en:Rossa Buide Mac Mathúna]]
#* [[Uí Tuirtri]]=[[Uí Thoirtre]], [[Donnchad Ua Cerbaill]]=[[Donnchadh Ó Cearbhaill]]

===Osraí===
* [[Dál Birn]], [[Óengus Osrithe]]=[[Aonghas Osraithe]], [[Lóegaire Birn Búadach]]=[[Laoghaire Birn Buach]]

===''Ulaid'' / Cruithne===
* [[Ulaid]] (FFÉ: Oll-sháith), [[Clanna Rudraige]], [[Dál Riata]]=[[Dál Riada]]-, [[Dál Fiatach]], [[Cruthin]]=[[Cruithne]], Conall Anglonnach, [[Conaille Muirtheimne]], [[Dál mBuinne]], [[Erc Dhál Riada]], [[Loarn mac Eirc]]&amp;rarr;[[Cenél Loairn]]=[[Cineál Loairn]], [[Aonghas mac Eirc]]&amp;rarr;[[Cenél nÓengusa]]=[[Cineál Aonghasa]], [[Adomnán]]=[[Adhamhnán]]=[[Naomh Adhamhnán]], [[Senchus Fer n-Alban]]=[[Seanchas Fear Alban]], [[Duan Albanach]], [[Muirchertach mac Muiredaig]]=[[Muircheartach mac Muireadaigh]]-, [[Fergus Mór]]=[[Fearghas Mór]], [[Domangart Réti]]=[[Domhanghart Réite]], [[Gabrán mac Domangairt]]=[[Gabhrán mac Domhanghairt]]&amp;rarr;[[Cenél nGabráin]]=[[Cineál Gabhráin]], [[Comgall mac Domangairt]]=[[Comhghall mac Domhanghairt]]&gt;[[Cenél Comgaill]]=[[Cineál Comhghaill]], [[Eilne]], [[Loígis]], [[Sogain]]=[[Soghain]], [[Senchineoil]]=[[Seanchineál]], [[Uí Blathmaic]], [[Uí Echach Arda]], [[Conmhaícne]]=[[Conmhaicne]], [[Ciarraige]]=[[Ciarraí]], [[Corco Mruad]]=[[Corca Mrua]], [[Vita tripartita Sancti Patricii]]-, [[Dál nAraidi]]=[[Dál Araí]], [[Ríthe Dáil Araidi]]=[[Ríthe Dhál Araí]], [[Dál nAraidi Mag Line]]=[[Dál Araí Mhaigh Line]], [[Dál nAraidi in Tuaiscirt]]=[[Dál Araí an Tuaiscirt]], [[Uí Echach Cobo]]=[[Uíbh Eachach Cobha]], [[Uí Erca Céin]], [[Leath Cathail]]=[[Leath Chathail]], [[Tipraiti Tireach]]=[[Tiobraid Tíreach]], [[Ríthe na nUladh]], [[Muiredach Muinderg]]=[[Muireadhach Muindearg]], [[Eochaid mac Muiredaig Muinderg]]=[[Eochaidh mac Muireadhaigh Mhuindeirg]], [[Cairell mac Muiredaig Muinderg]]=[[Caireall mac Muireadhaigh Mhuindeirg]], [[Demmán mac Cairill]]=[[Deamán mac Cairill]], [[Báetán mac Cairill]]=[[Baotán mac Cairill]], [[Áed Dub mac Suibni]]=[[Aodh Dubh mac Suibne]], [[Eochaid mac Condlai]]=[[Eochaidh mac Connla]], [[Fergnae mac Oengusso Ibdaig]]=[[Feargna mac Aonghasa Iobhdaigh]], [[Fíachnae mac Báetáin]]=[[Fiachna mac Baotáin]], [[Fiachra Cáech]]=[[Fiachra Caoch]], [[Fiachnae mac Demmáin]]=[[Fiachna mac Deamáin]], [[Connad Cerr]]=[[Connadh Cearr]], [[Dúnchad mac Fiachnai]]=[[Dúnchadh mac Fiachna]], [[Máel Cobo mac Fiachnai]]=[[Maol Cobha mac Fiachna]], [[Blathmac mac Máele Cobo]]=[[Blathmac mac Maoil Chobha]], [[Congal Cennfota mac Dúnchada]]=[[Congal Ceannfhada mac Dúnchadha]], [[Mongán mac Fiachnai]]=[[Mongán mac Fiachna]], [[Bécc Bairrche mac Blathmaic]]=[[Béic Bairrche mac Blathmhaic]], [[Áedán mac Gabráin]]=[[Aodhán mac Gabhráin]], [[Congal Cáech]]=[[Conghal Caoch]]

{{Navbox
 | name = Ulaid
 | title = [[Ulaid]]
 | state = {{{state|}}}

 | group1 = Finte agus clanna
 | list1 = {{Navbox|child

          | group1 = [[Dál nAraidi]]
          | list1  = [[Uí Echach Cobo|Uí Eachach Cobha]]&amp;nbsp;* ''[[Loígis]]''&amp;nbsp;* [[Soghain]] &lt;!--{{Navbox|child

     | group1 = [[Uí Echach Cobo]]
     | list1 = [[MacGowan]]&amp;nbsp;* [[Magennis]]&amp;nbsp;* [[McCartan]]&amp;nbsp;* [[Lynch (surname)|Lynch]]

     | group2 = [[Loígis]]
     | list2 = [[Moore (surname)|O'More]]&amp;nbsp;* [[O'Kelly]]&amp;nbsp;* O'Deevy&amp;nbsp;* O'Doran&amp;nbsp;* O'Lalor&amp;nbsp;* [[O'Dowling]]&amp;nbsp;* [[McEvoy|MacEvoy]]&amp;nbsp;* [[Bergin|O'Bergin]]&amp;nbsp;* O'Mulcahy

     | group3 = [[Soghain]]
     | list3 = O'Manning&amp;nbsp;* [[Mac an Bhaird|MacWard]]&amp;nbsp;* O'Scurry&amp;nbsp;* [[Lennon|O'Lennon]]&amp;nbsp;* MacCashin&amp;nbsp;* [[Gilly]]&amp;nbsp;* MacGing

   }}--&gt;
          | group2 = [[Conmhaícne]]
          | list2  = Conmhaícne Mara&amp;nbsp;* Conmaicne Magh Réin&amp;nbsp;* Conmaicne Cuile Toladh&amp;nbsp;* Conmaicne Mide &lt;!--{{Navbox|child

     | group1 = [[Conmhaícne Mara]]
     | list1 = O'Kealy&amp;nbsp;* MacConneely&amp;nbsp;* O'Devaney&amp;nbsp;* O'Cloherty&amp;nbsp;* [[Folan|MacFolan]]

     | group2 = Conmaicne&lt;br/&gt;Magh Réin&lt;br&gt;
     | list2 = MacRannall&amp;nbsp;* MacDorcy&amp;nbsp;* O'Mulvey&amp;nbsp;* [[O'Farrell]]&amp;nbsp;* O'Beglin&amp;nbsp;* [[Borden (surname)|Borden]]&amp;nbsp;* [[Hallissey|O'Hallissy]]&amp;nbsp;* O'Murry&amp;nbsp;* O'Curneen&amp;nbsp;* O'Mulooly&amp;nbsp;* MacMullock&amp;nbsp;* O'Doonan&amp;nbsp;* O'Kearon&amp;nbsp;* MacCoogan&amp;nbsp;* [[Gaynor|MacGaynor]]&amp;nbsp;* [[Quinn|O'Quinn]]&amp;nbsp;* MacShaffrey&amp;nbsp;* [[Connick|MacConnick]]&amp;nbsp;* [[Keegan|O'Keegan]]&amp;nbsp;* MacLeavy&amp;nbsp;* MacMorrow&amp;nbsp;* [[MacShane]]&amp;nbsp;* O'Sullahan&amp;nbsp;* [[O'Tormey]]

     | group3 = Conmaicne &lt;br&gt;Cuile Toladh
     | list3 = O'Tolleran&amp;nbsp;* O'Colleran&amp;nbsp;* O'Moran&amp;nbsp;* [[Martin (surname)|Martin]]

     | group4 = Conmaicne Mide
     | list4 = MacRourke&amp;nbsp;* O'Breen&amp;nbsp;* O'Toler

   }}--&gt;

          | group3 = ''[[Ciarraige]]''
          | list3  = &amp;nbsp;&lt;!--[[Ó Céirín|O'Kieran (Kearns)]]&amp;nbsp;* [[O'Conor Kerry]]&amp;nbsp;* [[O'Murtagh]]&amp;nbsp;* O'Neide--&gt;

          | group4 = [[Corco Mruad]]
          | list4  = &amp;nbsp;&lt;!--[[Ó Conchubhair Corcomroe|O'Conor Corcomroe]]&amp;nbsp;* [[Uí Lochlainn|O'Loughlin]]&amp;nbsp;* [[O'Flaherty]]&amp;nbsp;* O'Deely&amp;nbsp;* [[O'Drennan]]&amp;nbsp;* O'Melody&amp;nbsp;* MacCurtin&amp;nbsp;* [[O'Davoren]]--&gt;
}}
 | group2 = Pearsana
 | list2 = [[Cermna Finn]]&amp;nbsp;* [[Sobairce]]&amp;nbsp;* [[Ollom Fódla]]&amp;nbsp;* [[Fínnachta]]&amp;nbsp;* [[Slánoll]]&amp;nbsp;* [[Géde Ollgothach]]&amp;nbsp;* [[Fíachu Findoilches]]&amp;nbsp;* [[Berngal]]&amp;nbsp;* [[Ailill mac Slánuill]]&amp;nbsp;* [[Finn mac Blatha]]&amp;nbsp;* [[Sírlám]]&amp;nbsp;* [[Airgetmar]]&amp;nbsp;* [[Áed Ruad, Díthorba agus Cimbáeth]]&amp;nbsp;* [[Macha]]&amp;nbsp;* [[Rudraige mac Sithrigi]]&amp;nbsp;* [[Congal Cláiringnech]]&amp;nbsp;* [[Bresal Bó-Díbad]]&amp;nbsp;* [[Fachtna Fáthach]]&amp;nbsp;* [[Conchobar mac Nessa]]&amp;nbsp;* [[Fergus mac Róich]]&amp;nbsp;* [[Fedelm Noíchrothach]]&amp;nbsp;* [[Deichtine]]&amp;nbsp;* [[Cúscraid]]&amp;nbsp;* [[Cormac Cond Longas]]&amp;nbsp;* [[Findchóem]]&amp;nbsp;* [[Amergin mac Eccit]]&amp;nbsp;* [[Conall Cernach]]&amp;nbsp;* [[Mal mac Rochride]]&amp;nbsp;* [[Tipraiti Tireach]]&amp;nbsp;* [[Fiacha Araidhe]]&amp;nbsp;* [[Cáelbad]]&amp;nbsp;* [[Fiachnae mac Báetáin]]&amp;nbsp;* [[Congal Cáech]]&amp;nbsp;* [[Fergus mac Áedáin]]&amp;nbsp;* [[Máel Bressail mac Ailillo]]&amp;nbsp;* [[Mac Creiche]]

 | group3 = Litríocht
 | list3 = ''[[Scéla Conchobair]]''&amp;nbsp;* ''[[Táin Bó Cúailnge]]''&amp;nbsp;* ''[[Compert Con Culainn]]''&amp;nbsp;* ''[[Scéal Muc Mhic Dhathó]]''&amp;nbsp;* ''[[Mesca Ulad]]''&amp;nbsp;* ''[[Annála Uladh]]''

 | group4 = Áiteanna
 | list4 = [[Eamhain Mhacha]]&amp;nbsp;* [[Teamhair]]&amp;nbsp;* [[Ros na Rí]]

 | group5 = Críocha
 | list5 = [[Airrther]]&amp;nbsp;* [[Bairrche]]&amp;nbsp;* [[Cineál Fhaghartaigh]]&amp;nbsp;* [[Conaille Muirtheimne]]&amp;nbsp;* [[Cruithne]]&amp;nbsp;* [[Uí Echach Cobo|Cobha]]&amp;nbsp;* [[Dál Fiatach]]&amp;nbsp;* [[Dál mBuinne]]&amp;nbsp;* [[Dál nAraidi]]&amp;nbsp;* [[Dál nAraidi in Tuaiscirt]]&amp;nbsp;* [[Dál nAraidi Mag Line]]&amp;nbsp;* [[Dál Riada]]&amp;nbsp;* [[An Duifrian]]&amp;nbsp;* [[Eilne]]&amp;nbsp;* [[Latharna]]&amp;nbsp;* [[Leath Cathail]]&amp;nbsp;* [[Na hArda]]&amp;nbsp;* [[Semne]]&amp;nbsp;* [[Uí Blathmaic]]&amp;nbsp;* [[Uí Dercco Céin]]

 | group6 = Altanna gaolmhara
 | list6 = [[Clanna Rudraige]]&amp;nbsp;* [[Craobh Rua]]&amp;nbsp;* [[Cú Chulainn]]&amp;nbsp;* [[Uoluntii]]&amp;nbsp;* [[Geografaíocht (Tolamaes)]]&amp;nbsp;* [[Rúraíocht]]&amp;nbsp;* [[Ríthe na nUladh]]&amp;nbsp;* [[Ríthe Dáil Araidi]]&amp;nbsp;* [[Gaeil]]&amp;nbsp;* [[Míl Espáine]]&amp;nbsp;* 
}}
{{navbox
|name  = Kings of Dál Riata
|title = [[List of Kings of Dál Riata|Kings of Dál Riata]]
|state = {{{state|autocollapse}}}
|listclass = hlist

|list1 =
* [[Fergus Mór|Fergus&amp;nbsp;Mór]]
* [[Domangart Réti|Domangart&amp;nbsp;Réti]]
* [[Comgall mac Domangairt|Comgall]]
* [[Gabrán mac Domangairt|Gabrán]]
* [[Conall mac Comgaill|Conall]]
* [[Áedán mac Gabráin|Áedán]]
* [[Eochaid Buide|Eochaid&amp;nbsp;Buide]]
* [[Connad Cerr|Connad&amp;nbsp;Cerr]]
* [[Domnall Brecc|Domnall&amp;nbsp;Brecc]]
* [[Ferchar mac Connaid|Ferchar]]
* [[Conall Crandomna|Conall&amp;nbsp;Crandomna]]
* [[Dúnchad mac Conaing|Dúnchad]]
* [[Domangart mac Domnaill|Domangart]]
* [[Máel Dúin mac Conaill|Máel&amp;nbsp;Dúin]]
* [[Domnall Donn|Domnall&amp;nbsp;Donn]]
* [[Ferchar Fota|Ferchar&amp;nbsp;Fota]]
* [[Eochaid mac Domangairt|Eochaid&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Domangairt]]
* [[Ainbcellach mac Ferchair|Ainbcellach]]
* [[Fiannamail ua Dúnchado|Fiannamail]]
* [[Selbach mac Ferchair|Selbach]]
* [[Dúnchad Bec|Dúnchad&amp;nbsp;Bec]]
* [[Dúngal mac Selbaig|Dúngal]]
* [[Eochaid mac Echdach|Eochaid&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Echdach]]
* [[Muiredach mac Ainbcellaig|Muiredach]]
* [[Eógan mac Muiredaig|Eógan]]
* Interregnum
* [[Áed Find|Áed&amp;nbsp;Find]]
* [[Fergus mac Echdach|Fergus]]
* [[Donncoirce]]
* Interregnum?
* [[Conall mac Taidg|Conall&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Taidg]]
* [[Conall mac Áedáin|Conall&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Áedáin]]
* [[Domnall mac Caustantín|Domnall]]
* [[Áed mac Boanta|Áed&amp;nbsp;mac&amp;nbsp;Boanta]]
}}

===Eile===
# ''via'' [https://books.google.ie/books?id=XhZtDwAAQBAJ&amp;pg=PA139&amp;lpg=PA139&amp;dq=Fir+Ol+nEchmacht&amp;source=bl&amp;ots=6Qd9jwIFix&amp;sig=ACfU3U1c4bcDTv3wZGSQRXYbA_I7VG5WMA&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwjC_9yr8rnhAhXYQxUIHay6Ax8Q6AEwB3oECAIQAQ#v=onepage&amp;q=Fir%20Ol%20nEchmacht&amp;f=false Everything about Ireland]:
#* [[Conmaicne]]=[[Conmhaicne]]
## srl...
# ''via'' [http://sites.rootsweb.com/~irlkik/ihm/munster.htm irlkik/ihm/munster], ''22 stipendiary princes of Muma were the Kings of ...
#* Dál Cais - [[Dál gCais]]
## Gabhrán - [[Gabhrán (dream)]]
##* Eoghanacht (when not King of Cashel) - [[Eoghanachta]]
## Deise - [[Déisi]]
##* Ui Liathain - [[Uí Liatháin]], Raithleann - [[Eoghanacht Raithlinn]], Muscraighe - [[Múscraige]], Dairfhine - [[Dáirine]]
## Dairfhine of the mt. - [[xxx]]
##* L. Léin - [[Eoghanacht Locha Léin]], Ciarraighe Lúachra - [[Ciarraige]] Lúachra, Corca Bhaiscinn and Léim na Con  - [[Corca Bhaiscinn]], Ui Chonaill Gabhra - [[Uí Chonaill Gabhra]]&lt;[[Uí Fidgenti]], Ui Chairbre - [[Uí Chairbre Aobha]]&lt;[[Uí Fidgenti]], Cliu - Cliú, [[Eoghanacht Airthir Cliach]], Uaithne - [[Uaithne (dream)]], Eile - [[Éile]], Glenn Amhnach - [[Eoghanacht Ghleanndamhnach]], Corcu Luigde - [[Corca Laidhe]], Corcu Duibne - [[Corca Dhuibhne]]
## Boirenn - [[Boirenn]]
## Sechtmodh - [[Sechtmodh]]

==Scéal-liosta ó de.wiki==
* [[Aided Cheit maic Mágach]], [[Aided Cheltchair maic Uthechair]], [[Aided Chonchobuir]]=[[Anbhás Chonchúir]], [[Aided Chon Culainn]]=[[Anbhás Chú Chulainn]], [[Aided Loegairi Buadaig]], [[Airne Fingein]], [[Baile Binnbérlach mac Buain]], [[Bóramha]], [[Cath Étair]]=[[Cath Éadair]], [[Cath Finntrágha]], [[Cath Maige Mucrama]], [[Compert Conchobuir]]=[[Coimpeart Chonchúir]], [[De chophur in da muccida]], [[Echtrae Nerai]], [[Immacallam in dá Thuarad]], [[Macgnímrada Con Culainn]], [[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]], [[Esnada Tige Buchet]], [[Orgain Denna Ríg]]=[[Argain Dinn Rí]]

Daoine:
* [[Achtan]], [[Adnae mac Uthidir]], [[Eithne Tháebfhota]]=[[Eithne Thaobhfhada]], [[Ferchertne]], [[Lugaid Lága]], [[Mes Gegra]]+[[Mesgegra]]=[[Meas Geagra]],  [[Néde]]-[[Neidhe]], [[Tadhg mac Céin]]

==Dlí, nós, aicme==
** [[Áes dána]]=[[Aos dána]],  [[Alltar]], [[Emain Ablach]]=[[Eamhain Abhlach]], [[Mag Mell]]=[[Magh Meall]]
# [[Mag Muirthemne]]
#* [[Tech Duinn]]=[[Teach Doinn]], [[Tír na nÓg]], [[Uí Bhreasail]], [[Aithech fortha]], [[Ánradh]]-s, [[Bard]]*
# [[Bean ní]]
#* [[Breithem]]-s, [[Bretha Crólige]], [[Bruiden]]-[[Bruíon]], [[Briugu]]-[[Brughaidh]], [[Cana]]-s, [[Clí]]-s, [[Craobh Airgid]], [[Críth gablach]], [[Curadhmhír]], [[Díchetal do chennaib]]-s=[[dícheadal do cheannaibh]]?,  [[Féth fíada]], [[Fáith]] (Vates), [[Filid]], [[Fír flathemon]], [[Gáu flathemon]], [[Geis]], [[Glám dícenn]]=[[Glámh dícheann]]=[[Glámh dígeann]], [[Imbas forosnai]], [[Lóg n-enech]], [[Ollam Érenn]]=[[Ollamh Éireann]]*
# [[Seanchaí]]
# [[Sluaigh sí]]
#* [[Tarbfeis]]-[[Tarbhfheis]], [[Teinm laída]]-s=[[Seinm laoidhte]]?, [[Trícha cét]]=[[Tríocha céad]], [[Túath]]=[[Tuath]]

==Suíomhanna==
* [[Corpus of Electronic Texts]]

==Lámhscríbhinní / Annála==
* [[Betham 154]]=[[ARÉ 23 N 10]], [[Leabhar Leasa Mhóir]]=[[Leabhar Mhic Cárthaigh Riabhaigh]], [[Leabhar Ua Maine]]=[[Leabhar Uí Mhaine]] &amp;larr; [[:en:Leabhar Ua Maine]], [[Egerton 88]] &amp;larr; [[:en:British Library, MS Egerton 88]], [[Egerton 90]]&lt;[[Leabhar Uí Mhaine#Ábhar ar iarraidh]], [[Egerton 1782]] &amp;larr; [[:en:British Library, MS Egerton 1782]], [[Leabhar an Iarla Bháin]]=[[Laud 610]], [[Rawlinson B 502]] &amp;larr; [[:en:Bodleian Library, MS Rawlinson B 502]], [[Rawlinson B 512]], Síolta: [[An Leabhar Breac]], [[Liber Flavus Fergusiorum]], [[Gníomhais Thuamhan]] (dlí), ''[[Bodleian Library]]'', ''[[British Library]]''
* [[Saltair Caisil]], [[Annála Tiarnaigh]], [[Chronicon Scotorum]]=[[Chronicum Scotorum]], [[Croinic na hÉireann]], [[Annála Mhainistir na Búille]], [[Annála Easpacha na hÉireann]], [[Annála Chluain Mhic Nóis]], [[Annála Connacht]], [[Annála Mhainistir an Dubhuisce]], [[Leabhar Oiris]],  [[Annála an Aonaigh]], [[Leabhar Mhic Cárthaigh]], [[Annála Inis Faithlinn as Áth Cliath]]?, [[Annála Gearra Thír Chonaill]], [[Annála Gearra Laighean]], [[Memoranda Gadelica]], [[Annála Gearra as Proibhinse Ard Macha]], [[Mír Annál Éireannach]]?

==Deirdre et al==
* [[Deirdre]]
** [[Naoise]]
*# [[Longes Mac n-Uislenn]] + [[Longes mac nUislenn]] + [[Oidheadh Chlainne Uisnigh]]
** [[Ealbha]], [[Anbhás Chú Chulainn]], [[Liath Macha]], [[Cridenbél]], [[Calatin]]-[[Cailitin]], [[Lao]]=[[Lao mac Rianghabhra]]=[[Láeg mac Riangabra]], [[Cloch an Fhir Mhóir]], [[Cairbre mac Eithne]]

==Teangacha==
* [[Próit-Ind-Eorpais]] &lt;&gt; [[Na teangacha Ind-Eorpacha]]
* [[Prótai-Cheiltis]] &lt;&gt; [[Teangacha Ceilteacha]]
* [[Gaeilge Chianach]] ~ [[An Ghaeilge Ársa]]
* [[Sean-Ghaeilge]]
* [[Meán-Ghaeilge]]
* [[Gaeilge Chlasaiceach]]
* [[Gaeilge]]
* [[Gaeilge na hAlban]]
* [[Gaeilge Mhanann]]
* [[An Bhreatnais]], [[Breatnais]]
* [[An Bhriotáinis]], [[Briotáinis]]

==Eile==
* [[Aos Sí]], [[Miotaseolaíocht na nGael]], [[Lámhscríbhinn Ghleann Masain]]-[[Lámhscríbhinn Ghleann Masáin]]
# [[Leipreachán]] &amp;larr; [[:en:Leprechaun]]
* [[Na Cruithnigh]], [[Cernunnos]], [[Annála Inis Faithlinn]], [[Sé Aois an Domhain]] (''uath-imdhealú''), [[Sex Aetates Mundi]] (''síol''), [[Sex Aetates Mundi (Gaelach)]] (''síol''), [[Nuadha]], [[Noínden Ulad]], [[Indech]], [[Octriallach]]

= Bliain 3, 2020 - 2021 =
* [[Dartraige]]=[[Dartraí (tuath)]], [[Masraige]]=[[Masraí]]

== Feabhsú na Gaeilge (3) ==
Mar is gnách... féach thuas.

== Féineachas ==
* [[Audacht Morainn]], [[Bechbretha]], [[Bretha Crólige]], [[Bretha Nemed Déidenach]], [[Cáin Adomnáin]], [[Críth gablach]], ''[[De duodecim abusivis saeculi]]'', [[Derbfine]]=[[Dearbhfhine]], [[Fír flathemon]], [[Fortúatha]]=[[Forthuatha]], [[Gáu flathemon]], [[Gúbretha Caratniad]], [[Lóg n-enech]], [[Senchas Már]]=[[Seanchas Mór]], [[Tánaisteacht]], [[Tecosca Cormaic]]=[[Teagasc Chormaic]], [[Uraicecht na Ríar]]=[[Bunleabhar na Riar]], [[Uraicecht Becc]]=[[Bunleabhar Beag]], [[Éraic]]=[[Éiric]]

== Bréifne ==
* [[Ríthe Bhréifne]], [[Bréifne Thoir]]-, [[Bréifne Thiar]]-, [[Tigernán Ua Ruairc]]=[[Tighearnán Ua Ruairc]]-

==Laigin==
* [[Bran Becc mac Murchado]]=[[Bran Beag mac Murchadha]], [[Bran Mut mac Conaill]]=[[Bran Buta mac Conaill]], [[Fáelán mac Colmáin]]=[[Faolán mac Colmáin]], [[Rónán mac Colmáin]], [[Brandub mac Echach]]=[[Bran Dubh mac Eochach]], [[Cellach Cualann]]=[[Ceallach Chualann]], [[Fiannamail mac Maoil Tuile]]=[[Fiannamail mac Máele Tuile]], [[Áed Dibchine]]=[[Aodh Dibhchine]], [[Áed Dub mac Colmáin]]=[[Aodh Dubh mac Colmáin]], [[Crimthann mac Áedo]]=[[Criomhthann mac Aodha]], [[Murchad mac Brain Mut]], [[Dúnchad mac Murchado]]=[[Dúnchadh mac Murchadha]], [[Fáelán mac Murchado]]=[[Faolán mac Murchadha]], [[Muiredach mac Murchado]]=[[Muireadhach mac Murchadha]], [[Cellach mac Dúnchada]]=[[Ceallach mac Dúnchadha]], [[Ruaidrí mac Fáeláin]]=[[Ruairí mac Faoláin]], [[Bran Ardchenn]]=[[Bran Ardcheann]], [[Fínsnechta Cethardec]]=[[Fíonsneachta Ceathairdheach]], [[Muiredach mac Brain Ardchinn]]=[[Muireadhach mac Brain Ardchinn]], [[Muiredach mac Ruadrach]]=[[Muireadhach mac Ruairí]], [[Cellach mac Brain]]=[[Ceallach mac Brain]], [[Bran mac Fáeláin]]=[[Bran mac Faoláin]], [[Lorcán mac Cellaig]]=[[Lorcán mac Ceallaigh]], [[Túathal mac Máele-Brigte]]=[[Tuathal mac Maoilbhríde]], &lt;strike&gt;[[Ruarc mac Bran]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Ruarc mac Brain]], [[Muirecán mac Diarmata]]=[[Muireacán mac Diarmada]], [[Dúnlaing mac Muiredaig]]=[[Dúnlaing mac Muireadhaigh]], [[Ailill mac Dúnlainge]], [[Domnall mac Muirecáin]]=[[Domhnall mac Muireacáin]], [[Muiredach mac Brain]]=[[Muireadhach mac Brain]], [[Crundmáel Erbuilc]]=[[Crannmhaol Anbholg]], [[Cerball mac Muirecáin]]=[[Cearbhall mac Muireacáin]], [[Fáelán mac Muiredach]]=[[Fáelán mac Muiredaig]]=[[Faolán mac Muireadhaigh]], [[Lorcán mac Fáeláin]]=[[Lorcán mac Faoláin]], [[Túathal mac Úgaire]]=[[Tuathal mac Aughaire]], [[Cellach mac Fáeláin]]=[[Ceallach mac Faoláin]], [[Úgaire mac Túathail]]=[[Aughaire mac Tuathail]], [[Domnall Cláen]]=[[Domhnall Claon mac Lorcáin]], [[Donnchad mac Domnall Claen]]?=[[Donnchad mac Domnaill Cláin]], ([[Máel Mórda mac Murchada]])=[[Maol Mórdha mac Murchadha]], [[Dúnlaing mac Túathail]]=[[Dúnlaing mac Tuathail]], [[Donncuan mac Dúnlainge]]=[[Donnchuan mac Dúnlainge]], [[Augaire mac Dúnlainge]]=[[Aughaire mac Dúnlainge]], [[Donnchad mac Dúnlainge]]=[[Donnchadh mac Dúnlainge]], [[Murchad mac Dúnlainge]]=[[Murchadh mac Dúnlainge]], [[Murchad mac Diarmata]]=[[Murchadh mac Diarmada]], [[Domhnall mac Murchadha (uathimdhealú)]]*, [[Domnall mac Murchada meic Diarmata]]≠[[Domhnall mac Murchadha]], [[Donnchad mac Domnaill Remair]]=[[Donnchadh mac Domhnaill Ramhair]], [[Énna mac Diarmata]]=[[Éanna mac Diarmada]], &lt;strike&gt;[[Diarmait mac Énna]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Diarmait mac Énnai]]=[[Diarmaid mac Éanna]], [[Donnchad mac Murchada]]=[[Donnchadh mac Murchadha]], [[Diarmait mac Énna meic Murchada]]=[[Diarmaid mac Éanna mhic Mhurchadha]], [[Énna mac Donnchada meic Murchada]]=[[Énna Mac Murchada]]=[[Éanna mac Donnchadha mhic Mhurchadha]]=[[Éanna Mac Murchadha]], &lt;strike&gt;[[Bran Fionn mac Máelmórda]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Bróen mac Máelmórda]]=[[Braon mac Maoilmhórdha]], &lt;strike&gt;[[Murchad mac Brain Fionn]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Murchad mac Finn]]=[[Murchadh mac Fionn]]

==Uí Chinnsealaigh==
* [[Bran ua Máele Dúin]]=[[Bran ó Maoil Dúin]], [[Cú Chongelt mac Con Mella]]=[[Cú Chongheilt mac Con Mealla]], [[Echu mac Muiredaig]]=[[Eochadh mac Muireadaigh]], [[Eterscél mac Áeda]]=[[Eidirscéal mac Aodha]]?, [[Laidcnén mac Con Mella]]=[[Laoghcheann mac Con Mealla]], [[Sechnassach mac Colggen]]=[[Seachnasach mac Colgan]],  [[Crundmáel Bolg Luatha]]=[[Crannmhaol xxx Luatha]], [[Bran Ua Máele Dúin]] &amp;#x2192; [[Bran ua Máele Dúin]]=[[Bran ó Maoil Dúin]], [[Élothach mac Fáelchon]]=[[Éalathach mac Faolcháin]], [[Donngal mac Laidcnén]]=[[Donnghal mac Laoghchinn]], [[Dub Calgaid mac Laidcnén]]=[[Dubh Cealgadh mac Laoghchinn]], [[Cennselach mac Brain]]=[[Cinnsealach mac Brain]], [[Cairpre mac Laidcnén]]=[[Cairbre mac Laoghchinn]], [[Cellach Tosach mac Donngaile]]=[[Ceallach Tosach mac Donnghaile]], [[Cathal mac Dúnlainge]]

== Uí Fhailí ==
* [[Uí Failge]]=[[Uí Failghe]]=[[Uí Fhailí]], [[Ríthe Uí Fhailí]], [[Failge Berraide]], [[Bruidge mac Nath Í]]=[[Bruí mac Nath Í]], [[Áed Rón mac Cathail]]=[[Aodh Rón mac Cathail]], [[Ailill mac Áedo Róin]]=[[Ailill mac Aodha Róin]], [[Cillíne mac Forannáin]], [[Fland Dá Chongal]]=[[Flann ó Congaile]], [[Forbassach Ua Congaile]]=[[Forbasach ó Congaile]], [[Ailill Corrach mac Flainn]], [[Flaithnia mac Flainn]], [[Cummascach mac Flainn]]=[[Cumascach mac Flainn]], [[Cináed mac Flainn]]=[[Cionaoth mac Flainn]], [[Mugrón mac Flainn]]=[[Mughrón mac Flainn]], [[Domnall mac Flaíthnia]]=[[Domhnall mac Flaíthnia]], [[Óengus mac Mugróin]]=[[Aonghas mac Mughróin]], [[Flaíthnia mac Cináeda]]=[[Flaithnia mac Cionaoith]], [[Cináed mac Mugróin]]=[[Cionaoth mac Mughróin]]

==Mumha==
* [[Saltair Caisil]]=[[Saltair Chaisil]]

* [[Coirpre Cromm mac Crimthainn]]=[[Cairbre Crom mac Criomhthainn]], [[Feidlimid mac Coirpri Chruimm]]=[[Feilimí mac Cairbre Chroim]], [[Fergus Scandal mac Crimthainn]]=[[Fearghas Scannal mac Criomhthainn]], [[Feidlimid mac Tigernaig]]=[[Feilimí mac Tiarnaigh]], [[Amalgaid mac Éndai]]=[[Amhalghaidh mac Éanna]], [[Garbán mac Éndai]]=[[Garbhán mac Éanna]], [[Cathal mac Áedo]]=[[Cathal mac Aodha]], [[Cúán mac Amalgado]]=[[Cúán mac Amhalghadha]], [[Máenach mac Fíngin]]=[[Maonach mac Finghin]], [[Cathal Cú-cen-máthair]]=[[Cathal Cú-gan-mháthair]], [[Colgú mac Faílbe Flaind]]=[[Colgú mac Failbhe Flainn]], [[Finguine mac Cathail]]=[[Finghin mac Cathail]], [[Ailill mac Cathail]], [[Cormac mac Ailello]]=[[Cormac mac Ailealla]], [[Eterscél mac Máele Umai]]=[[Eidirscéal mac Maoil Umha]], [[Cathussach mac Eterscélai]]=[[Cathasach mac Eidirscéil]], [[Máel Dúin mac Áedo]]=[[Maol Dúin mac Aodha]], [[Ólchobar mac Duib-Indrecht]]=[[Ólchúr mac Duibh-Ixxx]], [[Ólchobar mac Flainn]]=[[Ólchúr mac Flainn]], [[Artrí mac Cathail]]=[[Airtrí mac Cathail]], [[Tnúthgal mac Artrach]]=[[xxx]], [[Tnúthgal mac Donngaile]]=[[Tnúthghal mac Donnghaile]], [[Feidlimid mac Cremthainn]]=[[Fedelmid mac Cremthainn]]=[[Feilimí mac Criomhthainn]], [[Ólchobar mac Cináeda]]=[[Ólchúr mac Cxxx]], [[Áilgenán mac Donngaile]]=[[Áilgeanán mac Donnghaile]], [[Máel Gualae mac Donngaile]]=[[Maol Guala mac Donnghaile]], [[Cenn Fáelad hua Mugthigirn]]=[[Ceann Faoladh Ó Macthiarna]], [[Dúnchad mac Duib-dá-Bairenn]]=[[Dúnchadh mac Duibh-dá-Bhoireann]], [[Dub Lachtna mac Máele Gualae]]=[[Dubh Lachtna mac Maoil Gualainne]], [[Finguine Cenn nGécan mac Loégairi]]=[[Finghin Ceann Géagán mac Laoghaire]], [[Cormac mac Cuilennáin]]=[[Cormac mac Cuileannáin]], [[Flaithbertach mac Inmainén]]=[[Flaithbheartach mac Ionúin]], [[Lorcán mac Coinlígáin]]=[[Lorcán mac Coinlíogáin]], [[Cellachán Caisil]]=[[Ceallachán Chaisil]], [[Máel Fathardaig mac Flainn]]=[[Maol Fathardaigh mac Flainn]]-, [[Dub-dá-Bairenn mac Domnaill]]=[[Dubh-dá-Bhoireann mac Domhnaill]], [[Fer Gráid mac Cléirig]]=[[Fear Grá mac Cléirigh]], [[Donnchad mac Cellacháin]]=[[Donnchadh mac Ceallacháin]], [[Máel Muad mac Brain|Maol Muadh mac Brain]], [[Íomhar Luimnigh]]-, [[Mathgamain mac Cennétig]]=[[Mathúin mac Cinnéide]], [[Diarmait Ua Briain]]=[[Diarmaid Ó Briain]], [[Muirchertach Ua Briain]]=[[Muircheartach Ua Briain]]-, [[Cormac Mac Carthaigh]]=[[Cormac Mac Cárthaigh]], [[Conchobar Ua Briain]]=[[Conchúr Ó Briain]], &lt;strike&gt;[[Toirdhealbhach mac Diarmada Ua Bhriain]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Toirdhelbach mac Diarmata Ua Briain]]=[[Toirdhealbhach mac Diarmada Ó Briain]], [[Domnall Mór Ua Briain]]=[[Domhnall Mór Ó Briain]], [[Dúngal mac Máel Fothardaig Ua Donnchada]]=[[Dúnghal mac Maoil Fhothardaigh Ó Donnchadha]], Murchad mac Donnchada, [[Brian mac Murchada Ua Briain]]=[[Brian mac Murchadha Ó Briain]]

== Iarmhumha ==
* [[Coirpre Luachra mac Cuirc]]=[[Cairbre Luachra mac Coirc]], [[Dauí Iarlaithe mac Maithni]]=[[]], [[Máel Dúin mac Áedo Bennán]]=[[Maol Dúin mac Aodha Beannáin]], [[Congal mac Máele Dúin]]=[[Congal mac Maoil Dúin]]

== Oirialla ==
* [[Gofraid mac Fergusa]]=[[Gofraidh mac Fearghasa]]-, [[Donnchad Ua Cerbaill]]=[[Donnchadh Ó Cearbhaill]]

==Osraí==
* [[Osraige]]=[[Osraí]], [[Cerball mac Dúnlainge]]=[[Cearbhall mac Dúnlainge]], [[Anmchad mac Con Cherca]]=[[Anmchadh mac Con Chearca]], [[Forbasach mac Ailella]]=[[Forbasach mac Ailealla]], [[Tóim Snáma mac Flainn]]=[[Tuaim Snámha mac Flainn]], [[Cellach mac Fáelchair]]=[[Ceallach mac Faolchair]], [[Dúngal mac Cellaig]]=[[Dúnghal mac Ceallaigh]], [[Donnchad mac Gilla Pátraic]]=[[Donnchadh mac Giolla Phádraig]] (1), [[Gilla Pátraic mac Donnchada]]=[[Giolla Phádraig mac Donnchadha]], [[Fáelchar Ua Máele Ódrain]]=[[Faolchar ó Maoil Ódrain]], [[Cú Cherca mac Fáeláin]]=[[Cú Chearca mac Faoláin]], [[Ailill mac Fáeláin]]=[[Ailill mac Faoláin]], [[Fáelán mac Forbasaig]]=[[Faolán mac Forbasaigh]], [[Fergal mac Anmchada]]=[[Fearghal mac Anmchadha]], [[Dúngal mac Fergaile]]=[[Dúnghal mac Fearghaile]], [[Riacán mac Dúnlainge]]=[[Riagán mac Dúnlainge]], [[Diarmait mac Cerbaill (rí Osraí)]]=[[Diarmaid mac Cearbhaill (rí Osraí)]], [[Cellach mac Cerbaill]]=[[Ceallach mac Cearbhaill]]

== Uí Néill ==
* [[Uí Néill]]
** [[Uí Néill an Tuaiscirt]]
*** [[Aileach]], [[Ríthe Ailigh]]
*** [[Cenél Conaill]]=[[Cineál Chonaill]]
*** [[Cenél nEógain]]=[[Cineál Eoghain]]
**** [[Ó Néill]]
** [[Uí Néill an Deiscirt]]
*** [[Ríthe Bhreá]]
**** [[Síol Aodha Sláine]]
**** [[Cnóbha]]
**** [[Loch Gabhair]]
*** [[Ríocht na Mí]]
**** [[Ríthe na Mí]]
*** [[Tethba]]=[[Tethbae]]=[[Txxx]]
**** [[Cenél Coirpri]]
**** [[Cenél Maini]]
*** [[Ríthe Uisnigh]]
**** [[Clann Cholmáin]]
***** [[Clann Cholmáin Bhig]]
***** [[Clann Cholmáin Mhóir]]
**** [[Ríthe Fhir Chúl Bhreá]]

== Uí Néill an Deiscirt ==
=== [[Ríthe Bhreá]] ===
* [[Conall Laeg Breg]] mac Aodha Sláine=[[Conall Laogh Bhreá]] mac Aodha Sláine, [[Congal mac Áedo Sláine]]=[[Conghal mac Aodha Sláine]], [[Ailill Cruitire]] mac Aodha Sláine, [[Conaing Cuirre]] mac Congaile=[[Conaing Coirre]] mac Conghaile, [[Congalach mac Conaing Cuirre]]=[[Conghalach mac Conaing Choirre]], [[Írgalach mac Conaing]]=[[Irgalach mac Conaing]] Cuirre=[[Iorghalach mac Conaing]] Choirre, [[Amalgaid mac Congalaig]]=[[Amhalaidh mac Conghalaigh]], [[Conall Grant]]=[[Conall Grant mac Cernaig]]=[[Conall Grant mac Cearnaigh]], [[Conaing mac Amalgado]]=[[Conaing mac Amhalaí]], [[Indrechtach mac Dungalaig]]=[[Indreachtach mac Dunghalaigh]], [[Dúngal mac Amalgado]]=[[Dúnghal mac Amhalaí]], [[Coirpre mac Fogartaig]]=[[Cairbre mac Fógartaigh]], [[Congalach mac Conaing]]=[[Conghalach mac Conaing]], [[Diarmait mac Conaing]]=[[Diarmaid mac Conaing]], [[Flann mac Congalaig]]=[[Flann mac Conghalaigh]], [[Cernach mac Congalaig]]=[[Cearnach mac Conghalaigh]], [[Cummascach mac Congalaig]]=[[Cumascach mac Conghalaigh]], [[Conaing mac Flainn]], [[Cináed mac Conaing]]=[[]], [[Flann mac Conaing]], [[Niall mac Cernaig Sotal]]=[[Niall mac Cearnaigh Sotal]], [[Maine mac Néill]], [[Cathal mac Néill]], [[Cathal mac Áeda]]=[[Cathal mac Aodha, rí Bhreá]], [[Cernach mac Fogartaig]]=[[Cearnach mac Fógartaigh]], [[Fergus mac Fogartaig]]=[[Fearghas mac Fógartaigh]], [[Niall mac Conaill]], [[Máel Dúin mac Fergusa]]=[[Maol Dúin mac Fearghasa]], [[Fogartach mac Cummascaig]]=[[Fógartach mac Cumascaigh]], [[Cummascach mac Fogartaig]]=[[Cumascach mac Fógartaigh]], [[Ailill mac Fergusa]]=[[Ailill mac Fearghasa]], [[Cernach mac Fergusa]]=[[Cearnach mac Fearghasa]], [[Tigernach mac Fócartai]]=[[Tiarnach mac Fógartaigh]]

=== [[Ríthe na Mí]] ===
* [[Fallomon mac Con Congalt]]=[[Fallamhain mac Con Congheilte]], [[Domnall mac Donnchada Midi]]=[[Domhnall mac Donnchadha na Mí]], [[Muiredach mac Domnaill Midi]]=[[Muireadhach mac Domhnaill na Mí]], [[Máel Ruanaid mac Donnchada Midi]]=[[Maol Rúnaí mac Donnchadha na Mí]], [[Lorcán mac Cathail]], [[Donnchad mac Aedacain]]=[[Donnchadh mac Aodhacáin]]

=== [[Ríthe Uisnigh]] ===
* [[Conall Cremthainne]] mac Néill=[[Conall Criomhthainn]], [[Fiachu mac Néill]]=[[Fiacha mac Néill]], [[Ardgal mac Conaill]]=[[Ardal mac Conaill]], [[Maine mac Cerbaill]]=[[Maine mac Cearbhaill]], ([[Colmán Már mac Diarmato]]= [[Colmán Bec mac Diarmato]])=[[Colmán mac Diarmato]]=[[Colmán mac Diarmada]], [[Suibne mac Colmáin]]=[[Suibhne mac Colmáin]], [[Fergus mac Colmáin]]=[[Fearghas Mac Colmáin]], [[Óengus mac Colmáin]]=[[Aonghas mac Colmáin]], [[Conall Guthbinn]]=[[Conall Guthbinn mac Suibni]]=[[Conall Guthbhinn mac Suibhne]], [[Máel Dóid mac Suibni]]=[[Maol Dxxx mac Suibhne]], [[Diarmait Dian]]=[[Diarmaid Dian]], [[Murchad Midi]]=[[Murchadh na Mí]]

=== Ríthe Fir Chúl Bhreá ===
* [[Áed mac Dlúthaig]]=[[Aodh mac Dlúthaigh]],  [[Flann mac Áedo]]=[[Flann mac Aodha]]

=== Tethba ===
* [[Cenél Coirpri]]/[[Cenél Maini]] &amp;rarr; [[Tethba]]=[[Tethbae]]

== Uí Néill an Tuaiscirt ==
* [[Uí Néill an Tuaiscirt]] &amp;larr; [[Aileach]], [[Ríthe Ailigh]], [[Muiredach mac Eógain]]=[[Muireadhach mac Eoghain]], [[Colcu mac Domnaill]]=[[Colga mac Domhnaill]], [[Máel Fithrich mac Áedo]] Uaridnach=[[Maol Fithrigh mac Aodha]], [[Ernaine mac Fiachnai]]=[[Earnaine mac Fiachna]], [[Urthuile mac Máele Tuile]]-, [[Crundmáel mac Suibni]] Menn=[[Crannmhaol mac Suibhne]], [[Ferg mac Crundmaíl]]=[[Fearg mac Crannmhaoil]], [[Máel Dúin mac Máele Fithrich]]=[[Maol Dúin mac Maoil Fhithrigh]], [[Fland mac Máele Tuile]]=[[Flann mac Maoil Tuile]], [[Máel Dúin mac Áedo Alláin]]=[[Maol Dúin mac Aodha Alláin]], [[Murchad mac Máele Dúin]]=[[Murchadh mac Maoil Dúin]], [[Domnall mac Áeda]]=[[Domhnall mac Aodha (rí Ailigh)]], [[Muirchertach mac Néill]]=[[Muircheartach mac Néill]], [[Flaithbertach Ua Néill]]=[[Flaithbheartach Ó Néill]], [[Domnall Ua Lochlainn]]==[[Domhnall Mac Lochlainn]], [[Niall Mac Lochlainn]], [[Áed in Macáem Tóinlesc]] Ua Néill=[[Aodh an Macaomh Tóinleasc]] mac Muircheartaigh, [[Ríthe Thír Eoghain]], [[Grianán Ailigh#Miotaseolaíocht]], [[Conall Gulban]], [[Cenél Conaill]]=[[Cineál Chonaill]], [[Tír Chonaill]], [[Ríthe Thír Chonaill]], [[Conall Cú mac Áedo]]=[[Conall Cú mac Aodha]], [[Áed Muinderg]] mac Flaithbertaig=[[Aodh Muindearg]], [[Loingsech mac Flaithbertaig]]=[[Loingseach mac Flaithbheartaigh]], [[Murchad mac Flaithbertaig]]=[[Murchadh mac Flaithbheartaigh]], [[Domnall mac Áeda Muindeirg]]=[[Domhnall mac Aodha Mhuindeirg]], [[Eógan mac Néill]]=[[Eoghan mac Néill]], [[Cenél nEógain]]=[[Cineál Eoghain]], [[Tír Eoghain]], [[Ruaidrí ua Canannáin]]

== Ulaid ==
* [[Dál Fiatach]], [[Uí Echach Cobo]], [[Fergus mac Áedáin]]=[[Fearghas mac Aodháin]], [[Cú Chuarán mac Dúngail Eilni]]=[[Cú Chuarán mac Dúnghaile Eilne]], [[Áed Róin mac Bécce Bairrche]]=[[Áed Róin]]=[[Aodh Róin]], [[Cathussach mac Ailello]]=[[Cathasach mac Ailealla]], [[Bressal mac Áedo Róin]]=[[Breasal mac Aodha Róin]], [[Fiachnae mac Áedo Róin]]=[[Fiachna mac Aodha Róin]], [[Tommaltach mac Indrechtaig]]=[[Tomaltach mac Ionrachtaigh]], [[Eochaid mac Fiachnai]]=[[Eochaidh mac Fiachna]], [[Cairell mac Fiachnai]]=[[Caireall mac Fiachna]], [[Máel Bressail mac Ailillo]]=[[Maol Bhreasail mac Ailealla]], [[Muiredach mac Eochada]]=[[Muireadhach mac Eochadha]], [[Matudán mac Muiredaig]]=[[Madadán mac Muireadhaigh]], [[Lethlobar mac Loingsig]]=[[Leathlobhar mac Loingsigh]], [[Cathalán mac Indrechtaig]]=[[Cathalán mac Ionrachtaigh]], [[Ainbíth mac Áedo]]=[[Ainbhioth mac Aodha]], [[Eochocán mac Áedo]]=[[Eochagán mac Aodha]], [[Airemón mac Áedo]]=[[Éireamhón mac Aodha]], [[Fiachnae mac Ainbítha]]=[[Fiachna mac Ainbhith]], [[Bécc mac Airemóin]]=[[Bxxx mac Éireamhóin]],  [[Muiredach mac Eochocáin]]=[[Muireadhach mac Eochagáin]], [[Máel Mocheirge mac Indrechtaig]]=[[Maol Mochéirí mac Ionrachtaigh]], [[Aitíth mac Laigni]]=[[Axxx mac Lxxx]], [[Cenn Etig mac Lethlobair]]=[[Cenn Étig mac Lethlobair]]=[[Ceann Éidigh mac Leathlobhair]], [[Áed mac Eochocáin]]=[[Aodh mac Eochagáin]], &lt;strike&gt;[[Loingsech mac Cenn Étig]]&lt;/strike&gt;=[[Loingsech mac Cinn Étig]], [[Áed mac Loingsig]]=[[Aodh mac Loingsigh]], [[Niall mac Eochada]]=[[Niall mac Eochadha]]


* [[Dál nAraidi]]=[[Dál Araí]], [[Dál nAraidi an Tuaiscirt]]=[[Dál Araí an Tuaiscirt]], [[Uí Echach Cobo]]=[[Uí Eachach Chobha]], [[Eilne]], [[Sárán mac Cóelbad]]=[[Sárán mac Caolbhaidh]], [[Condlae mac Cóelbad]]=[[Connla mac Caolbhaidh]], [[Fíachna Lonn mac Cóelbad]]=[[Fiachna Lonn mac Caolbhaidh]], [[Scandal mac Bécce]]=[[Scannal mac ''Bécce'']], [[Eochaid Iarlaithe mac Lurgain]]=[[Eochaid Iarlaithe]]=[[Eochaidh Iarlaithe]], [[Cathassach mac Lurgain]]=[[Cathasach mac Lorgan]], [[Dúngal Eilni mac Scandail]]=[[Dúnghal Eilne mac Scannail]], [[Cathassach mac Máele Cáich]]=[[Cathasach mac Maoil Chaoich]], [[Ailill mac Dúngaile Eilni]]=[[Ailill mac Dúnghaile Eilne]], [[Áed Aired]]=[[Aodh Aireach]], [[Lethlobar mac Echach]]=[[Leathlobhar mac Eachach]], [[Fiachra Cossalach]]=[[Fiachra Cosalach]], [[Indrechtach mac Lethlobair]]=[[Ionrachtach mac Leathlobhair]], [[Flathróe mac Fiachrach]]=[[Fxxx mac Fiachra]], [[Cináed Ciarrge mac Cathussaig]]&amp;rarr;[[Cináed Cairge mac Cathussaig]]=[[Cxxx Cairge mac Cathasaigh]]

==Déise==
* [[Déisi]]=[[Déise]], [[Dál Fiachrach Suighe]]=[[Dál Fhiachra Shuí]], [[Déisi Temro]]=[[Déise Theamhrach]], [[Déisi Becc]]=[[Déise Beag]], [[Déisi Muman]]=[[Déise Mumhan]]==[[Déisi Deiscirt]], &lt;strike&gt;[[Déisi in Tuaiscirt]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Déisi Tuaiscirt]]=[[Déise an Tuaiscirt]], [[Ríthe Dhéise Mumhan]], [[Tairired na nDéssi]]=[[Tairshireadh na nDéis]] &gt; [[Óengus Gaíbúaibthech]]=[[Aonghas Gabhuaibhtheach]], [[Ríocht Dyfed]]-, [[Cogad Gáedel re Gallaib]]=[[Cogadh Gael le Gaill]], [[Delbna]]=[[Dealbhna (dream)]]

== Miotaseolaíocht ==
* [[Bradán feasa]]

==Ard-Ríthe==
* [[Cellach mac Máele Coba]]=[[Ceallach mac Maoil Chobha]], [[Conall mac Máele Coba]]=[[Conall mac Maoil Chobha]]=[[Conall Cóel]]=[[Conall Caol]], [[Diarmait mac Áedo Sláine]]=[[Diarmaid mac Aodha Sláine]], [[Blathmac mac Áedo Sláine]]=[[Blathmac mac Aodha Sláine]], [[Sechnassach]]=[[Seachnasach]]=[[Sechnassach mac Blathmaic]]=[[Seachnassach mac Blathmaic]], [[Cenn Fáelad]]=[[Cenn Fáelad mac Blathmaic]]=[[Ceann Faoladh mac Blathmaic]], [[Fínsnechta Fledach]]=[[Fíonsneachta Fleách]]=[[Fínsnechta Fledach mac Dúnchada]]=[[Fíonsneachta Fleách mac Dúnchadha]], [[Loingsech mac Óengusso]]=[[Loingseach mac Aonghasa]], [[Congal Cennmagair]]=[[Conghal Ceannmhaghair]], [[Fergal mac Máele Dúin]]=[[Fearghal mac Maoil Dúin]], [[Fógartach mac Néill]], [[Cináed mac Írgalaig]]=[[Cxxx mac Iorghalaigh]], [[Flaithbertach mac Loingsig]]=[[Flaithbeartach mac Loingsigh]], [[Áed Allán]]=[[Aodh Allán]], [[Domnall Midi]]&amp;rarr;[[Domhnall Mac Murchadha]]=[[Domhnall Mí]]=[[Domhnall mac Murchadha]], [[Niall Frossach]]=[[Niall Frasach]], [[Donnchad Midi]]=[[Donnchadh Mí]], [[Aed Oirdnide]]=[[Aodh Oirdní]], [[Conchobar mac Donnchada]]=[[Conchúr mac Donnchadha]]], [[Niall Caille]] / [[Fedelmid mac Cremthainn]] ([[Annála Inis Faithlinn|AIF]]), [[Niall Noígíallach]] &amp;larr; [[Níall Noígíallach]], ([[Fiachrae Cássan]]=)[[Fiachrae Cassán]]=[[Fiachra Casán]], [[Dáire Drechlethan]]=[[Dáire Dreachleathan]], [[Áed Findliath]]=[[Aodh Fionnliath]], [[Niall Glúndub]]=[[Niall Glúindubh]], [[Donnchad Donn]]=[[Donnchadh Donn]], [[Congalach Cnogba]]=[[Conghalach Cnobha]], [[Domnall ua Néill]]=[[Domhnall Ó Néill]], [[Donnchad mac Briain]]=[[Donnchadh mac Briain]], [[Diarmait mac Máel na mBó]]=[[Diarmait mac Maíl na mBó]]=[[Diarmaid mac Maoil na mBó]], [[Flaithbertach mac Loingsig]]=[[Flaithbheartach mac Loingsigh]]

==Scéalta==
* [[Scátháin na bhFlatha]], [[Sedulius Scottus]]-, [[Caithréim Chellacháin Chaisil]], [[Cogad Gáedel re Gallaib]], [[Senchas Fagbála Caisil]], [[Immram Curaig Maíle Dúin]]=[[Immram curaig Maíle Dúin]]=[[Máel Dúin]]=[[Maol Dúin]], [[Immram curaig Ua Corra]]=[[Iomramh Currach Uí Chorra]], [[Imrum Snedhghusa ocus Mic Ríagla]]=[[Iomramh S agus Mic Riagla]], [[Baile Suibne]]=[[Buile Shuibhne]], [[Cath Maige Rátha]], [[Cenn Fáelad mac Ailella]]=[[Ceann Faoladh mac Ailealla]]-, [[Mo Ling]]-, [[Fled Dúin na nGéd]], [[Aided Chlainne Tuirenn]]=[[Oidheadh Chlainne Tuireann]], [[Aided Muirchertaig meic Erca]], &lt;strike&gt;[[Aislinge Meic Chon Glinne]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Aislinge Meic Con Glinne]], [[Amra Choluim Chille]], [[Caithréim Cellaig]], [[Compert Mongáin]]=[[Compert Mongáin ocus serc Duibe Lacha do Mongán]], [[Eachtra Thaidhg mhic Céin]]=[[Tadhg mac Céin#Eachtra Thaidhg mhic Céin]], [[Fingal Rónáin]], [[Máel Dúin (uathimdhealú)]]=[[Maol Dúin (uathimdhealú)]], [[Scéla Cano meic Gartnáin]], [[Tochmarc Becfola]], [[Duanaire Finn]], [[Eachtra an Mhadra Mhaoil]], [[Eachtra Mhacaoimh an Iolair]], [[Echtra Cormaic i Tír Tairngiri]] &amp;rarr; [[Cormac mac Airt]], [[Eachtra Thaidhg Mhic Céin]] &amp;rarr; [[Tadhg mac Céin]], [[Fotha Catha Cnucha]] &amp;rarr; [[Cumall]], [[Navigatio Sancti Brendani Abbatis]] &amp;rarr; [[Naomh Breandán]]

== ''Ól nÉchmacht'' ==
* [[Annála Connacht]]=[[Annála Chonnacht]], [[Cóiced Ol nEchmacht]]=[[Cóiced Ól nÉchmacht]]=[[Cúige Dhál Éachmacht]], [[Fir Craibe]]=[[Fir Chraibhe]], [[Túatha Taíden]]=[[Tuatha Taiden]]=[[Tuatha Taoidhean]], [[Delbna Nuadat]]=[[Dealbhna Nuad]], [[Dealbhna Thír Dhá Loch]], ([[Corco Mogha]]), [[Cálraige]], [[Partraige]], [[Corco Fir Trí]]=[[Corca Fhir Thrí]], [[Cian d'Fhearaibh Bolg]]=[[Cian d'Fhir Bholg]]

== Conmhaicne ==
* [[Conmhaicne#Clanna]], [[Conmhaicne Mara]], [[Conmaícne Dúna Móir]]=[[Conmhaicne Dhúin Mhóir]], [[Trícha Máenmaige]]=[[Conmaícne Máenmaige]]=&lt;strike&gt;[[Conmhaicne Mheáinmhaigh]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Conmhaicne Mheánmhaigh]]&amp;rarr;[[Conmhaicne Mheánmhaighe]], [[Conmaícne Cúile]]=[[Conmhaicne Coille]], [[Cluain Conmhaícne]]=[[Cluain Chonmhaicne]], &lt;strike&gt;[[Conmhaícne Cenel Luacháin]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Conmaícne Cenél Luacháin]]=[[Conmhaicne Cineál Luacháin]], [[Conmaícne Carra]]=[[Conmhaicne Ceara]], [[Conmhaicne Anghaile]], [[Uí Fiachrach Finn]]=[[Uí Fhiachrach Fhionn]], [[Maigh Nissi]]&amp;rarr;[[Liatroim, Barúntacht, Contae Liatroma]], [[Eolas mac Biobhsaigh]], [[Muintir Eolais]], [[Leabar Fidhnacha]]=[[Leabhar Fíonacha]]

== Connachta ==
* [[Connachta]], [[Ríthe na gConnacht]], [[Brión mac Echach Mugmedóin]]=[[Brión mac Echach Muigmedóin]]=[[Brian mac xxx]], [[Ailill mac Echach Mugmedóin]]=[[Ailill mac xxx]], [[Fiachrae]]=[[Fiachra]], [[Cairpre mac Néill]]=[[Cairbre mac Néill]], [[Aided Chrimthaind maic Fhidaig ocus Trí mac Echach Muigmedóin]], [[Ciarraige Aí]]=[[Ciarraí Aoi]], [[Ciarraige Locha na nÁirne]]=[[Ciarraí Locha na nAirní]], [[Ciarraige Airtig]]=[[Ciarraí Airtigh]], [[Ciarraige Óic Bethra]]=[[Ciarraí Óig Bheathra]], [[Aidne]]=[[Aidhne]], [[Áengus mac Umor]]=[[Aonghas mac Úmhór]], [[Amalgaid mac Fiachrach]]=[[Amhalaí mac Fiachra]], [[Dauí Tenga Uma]]=[[Dxxx Teanga Umha]], [[Duinsech ingen Duach]]=[[Duinseach ní Dhuach]], [[Eógan Bél]]=[[Eoghan Béal]], [[Ailill Inbanda]]=[[Ailill Baineanda]], [[Echu Tirmcharna]]=[[Eocha Tirimcharna]], [[Áed mac Echach]]=[[Aodh mac Eachach]], [[Uatu mac Áedo]]=[[Uada mac Aodha]], [[Colmán mac Cobthaig]]=[[Colmán mac Cobhthaigh]], [[Rogallach mac Uatach]], [[Loingsech mac Colmáin]], [[Guaire Aidne mac Colmáin]]=[[Guaire Aidhne mac Colmáin]], [[Cenn Fáelad mac Colgan]]=[[Ceann Faoladh mac Colgan]], [[Dúnchad Muirisci]]=[[Dúnchadh Mhuirisce]], [[Fergal Aidne mac Artgaile]]=[[Fearghal Aidhne mac Ardaile]], [[Muiredach Muillethan]]=[[Muireadhach Moilleathan]], [[Cellach mac Rogallaig]]=[[Ceallach mac Raghallaigh]], [[Indrechtach mac Dúnchado]]=[[Indreachtach mac Dúnchadha]], [[Indrechtach mac Muiredaig]]=[[Indreachtach mac Muireadhaigh]], [[Domnall mac Cellaig]]=[[Domhnall mac Ceallaigh]], [[Cathal mac Muiredaig]]=[[Cathal mac Muireadhaigh]], [[Áed Balb mac Indrechtaig]]=[[Aodh Balbh mac Indreachtaigh]], [[Forggus mac Cellaig]]=[[Fearghas mac Ceallaigh]], [[Ailill Medraige mac Indrechtaig]]=[[Ailill Mheadraí mac Indreachtaigh]], [[Dub-Indrecht mac Cathail|Dubh-Indreacht mac Cathail]], [[Donn Cothaid mac Cathail]]=[[Donn Cothú mac Cathail]], [[Flaithrí mac Domnaill]]=[[Flaithrí mac Domhnaill]], [[Artgal mac Cathail]]=[[Ardal mac Cathail]], [[Tipraite mac Taidg]]=[[Tiobraid mac Taidhg]], [[Cináed mac Artgail]]=[[Cináed mac Ardail]], [[Colla mac Fergusso]]=[[Colla mac Fearghasa]], [[Muirgius mac Tommaltaig]], [[Diarmait mac Tommaltaig]], [[Cathal mac Muirgiussa]]=[[Cathal mac Muiriosa]], [[Murchad mac Áedo]]=[[Murchadh mac Aodha]], [[Fergus mac Fothaid]]=[[Fearghas mac Fothaidh]], [[Finsnechta mac Tommaltaig]], [[Mugron mac Máele Cothaid]], [[Conchobar mac Taidg Móir]]=[[Conchúr mac Taidhg Mhóir]], [[Áed mac Conchobair]]=[[Aodh mac Conchúir]], [[Tadg mac Conchobair]]=[[Tadhg mac Conchúir]], [[Cathal mac Conchobair]]=[[Cathal mac Conchúir]], [[Tadg mac Cathail]]=[[Tadhg mac Cathail]], [[Fergal Ua Ruairc]]=[[Fearghal Ó Ruairc]], &lt;strike&gt;[[Conchobar mac Tadg]]&lt;/strike&gt;=[[Conchobar mac Taidg]], &lt;strike&gt;[[Cathal mac Tadg]]&lt;/strike&gt;=[[Cathal mac Taidg]]=[[Cathal mac Taidhg]], [[Cathal mac Conchobair maic Taidg]]=[[Cathal mac Conchúir mhic Thaidhg]], [[Tadg in Eich Gil]]=[[Tadhg an Eich Ghil]], [[Art Uallach Ua Ruairc]]=[[Art Ualach Ó Ruairc]], [[Áed in Gai Bernaig|Aodh an Gha Bhearnaigh]], [[Áed Ua Ruairc]]=[[Aodh Ó Ruairc]], [[Ruaidrí na Saide Buide]]=[[Ruairí na Saidhe Buí]], &lt;strike&gt;[[Flaithbertaigh Ua Flaithbertaigh]]&lt;/strike&gt;=[[Flaithbertach Ua Flaithbertaigh]]=[[Flaithbheartach Ó Flaithbheartaigh]], [[Tadg mac Ruaidrí Ua Conchobair]]=[[Tadhg mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Domnall Ua Ruairc]]=[[Domhnall Ó Ruairc]], [[Domnall Ua Conchobair]]=[[Domhnall Ó Conchúir]], [[Tairrdelbach Ua Conchobair]]=[[Toirdhealbhach Ua Conchobhair]], [[Ruaidrí Ua Conchobair]]=[[Ruaidri mac Tairrdelbach Ua Conchobair]]=[[Ruaidrí mac Tairrdelbaig Ua Conchobair]], [[Uí Briúin]]=[[Uí Bhriúin]] &amp;larr; [[Uí Briúin Aí]]=[[Uí Bhriúin Aoi]] &amp;larr; [[Uí Briúin Seóla]]=[[Uí Bhriúin Seola]] &amp;larr; [[Uí Briúin Bréifne]]=[[Uí Bhriúin Bhréifne]] &amp;larr; [[Síl Muiredaig]]=[[Síol Muireadhaigh]] &amp;larr; [[Síl Cellaig]]=[[Síol Cheallaigh]] &amp;larr; [[Síl Cathail]]=[[Síol Chathail]], [[Muintir Murchada]]=[[Muintir Mhurchadha]], [[Clann Fhergail]]=[[Clann Fhearghaile]], [[Clann Taidg]]=[[Clann Taidhg]], [[Crichaireacht cinedach nduchasa Muintiri Murchada]]=[[Críochadóireacht chiníoch dúchais Mhuintir Mhurchadha]], &lt;strike&gt;[[Uí Chonchúír]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Uí Chonchúir]], [[Uí Fiachrach]]=[[Uí Fhiachrach]]=[[Uí Fiachra]], [[Uí Fiachrach Aidne]]=[[Uí Fhiachrach Aidhne]], [[Uí Fiachrach Muaide]]=[[Uí Fhiachrach Mhuaidhe]], [[Cenél Áeda na hEchtge]]=[[Cineál Aodha na hEachtaí]], [[Seachnasach mac Donnchadha]], [[Uí Sheachnasaigh]], [[Uí Dhubhda]], [[Uí Ruairc]], [[Muirchertach Nár mac Guairi]]=[[Muircheartach Nár mac Guaire]], [[Conchobar Maenmaige Ua Conchobair]]=[[Conchúr Mheánmhaighe Ó Conchúir]], [[Cathal Carragh Ua Conchobair]]

{{Navbox
 | name = Ríocht na gConnacht
 | title = [[Ríocht na gConnacht]]

 | group1 = [[Tuath]]a
 | list1 = 
 {{Navbox|child

   | group1 = [[Connachta]]
   | list1 = [[Uí Briúin Aí]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin|Uí Briúin Bréifne]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin Seóla]]&amp;nbsp;• [[Umaill|Uí Briúin Maille]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Aidne]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Muaide]]&amp;nbsp;• [[Partraige]]&amp;nbsp;• [[Uí Maine]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Finn]]&amp;nbsp;• [[Cairbre Drom Cliabh]]

   | group2 = [[Ulaid]]
   | list2 = [[Conmhaicne Mara]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Cenéoil Dubáin]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Cúile Tolad]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Maigh Réin]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Meánmhaighe]]&amp;nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Sléibe Formaile]]&amp;nbsp;• [[Ciarraige Aí]]&amp;nbsp;• [[Ciarraige Locha na nÁirne]]&amp;nbsp;• [[Ciarraige Airtech]]&amp;nbsp;• [[Ciarraige Óic Bethra]] &amp;nbsp;• [[Soghain]]

   | group3 = [[Deirgtine]]
   | list3 = [[Luigne Chonnacht|Luighne]]&amp;nbsp;• [[Corca Fhir Trí]]&amp;nbsp;• [[Gailenga]]&amp;nbsp;• [[Delbna]]&amp;nbsp;• [[Éile]]

   | group4 = [[Érainn]]
   | list4 = [[Cálraige]]&amp;nbsp;• [[Dartraige]]

   | group5 = Eile
   | list5 = [[Fir Ol nEchmacht]]&amp;nbsp;• [[Dál nDruithne]]&amp;nbsp;• [[Gamanraige]]&amp;nbsp;• [[Fir Domnann]]&amp;nbsp;• [[Senchineoil]]&amp;nbsp;• [[Grecraige]]&amp;nbsp;• [[Delbhna|Delbhna Cuile Fabhair]]&amp;nbsp;• [[Dealbhna Thír Dhá Loch|Delbna Tír Dhá Locha]]&amp;nbsp;• [[Delbna Nuadat]]&amp;nbsp;• [[Uaithne]]&amp;nbsp;• [[Masraige]]&amp;nbsp;• [[Corco Moga]]
 
 }}

 | group2 = Rítheaghlaigh
 | list2 = 
 {{Navbox|child
 
   | group1 = Muintreacha
   | list1 = [[Uí Fiachrach]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Aidne]]&amp;nbsp;• [[Uí Fiachrach Muaide]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin Seóla]]&amp;nbsp;• [[Uí Briúin Aí]]&amp;nbsp;• [[Uí nAilello]]&amp;nbsp;• [[Uí Maine]]

   | group2 = Clanna
   | list2 = [[Uí Sheachnasaigh]]&amp;nbsp;• [[Uí Chonchúir]]&amp;nbsp;• [[Uí Dhubhda]]&amp;nbsp;• [[Uí Fhlannagáin]]&amp;nbsp;• [[Uí Ruairc]]&amp;nbsp;• [[Uí Fhlaithbheartaigh]]

 }}

 | group10 = Ríochtaí comharbachta
 | list10 = [[Uí Maine]] ([[Síol Anmchadha]], [[Máenmaige]], [[Clann Uatach]])&amp;nbsp;• [[Bréifne]] ([[Bréifne Thoir|Thoir]] agus [[Bréifne Thiar|Thiar]])&amp;nbsp;• [[Uí Díarmata]]&amp;nbsp;• [[Síl Máelruain]]&amp;nbsp;• [[Magh Luir]]&amp;nbsp;• [[Umaill]]&amp;nbsp;• [[Iar Connacht]]

 | group11 = Ábhair
 | list11 = [[Ríthe na gConnacht]]&amp;nbsp;• [[Ráth Cruachan]]&amp;nbsp;• [[Annála Connacht]]&amp;nbsp;• [[Táin Bó Flidais]]&amp;nbsp;• [[Cóiced Ol nEchmacht]]&amp;nbsp;• [[Nagnatae]]&amp;nbsp;• [[Auteini]]&amp;nbsp;• [[na Trí Tuatha]]&amp;nbsp;• [[Clann Taidg]]&amp;nbsp;• [[Clann Fhearghaile]]&amp;nbsp;• [[Muintir Murchada]]&amp;nbsp;• [[Maigh Seóla]]

| belowclass = hlist
| below      = {{Icon|Category}} [[:Catagóir:Connachta|Category]]&amp;nbsp;• {{Icon|WikiProject}} [[Wikipedia:WikiProject Celts|WikiProject]]
}}

== Íochtar Chonnacht ==
* [[Íochtar Chonnacht]], [[Cairbre Drom Cliabh]]=[[Cairbre Dhroim Chliabh]], [[Corann]], [[Cúl ó bhFionn]] ([[Cúil Ó bhFinn]]-), [[Luigne Chonnacht]]=[[Luíne Chonnacht]], [[Tír Fíacrach Múaide]]=[[Tír Fhiacrach Mhuaidhe]], &lt;strike&gt;[[Tir Ollíol]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Tír Ollíol]]=[[Tír Oirill]]

== Ríthe Uí Fhiachrach Aidhne ==
* [[Ríthe Uí Fhiachrach Aidhne]], [[Goibnenn mac Conaill]]=[[Goibhneann mac Conaill]], [[Cobthach mac Gabráin]]=[[Cobhthach mac Gabhráin]], [[Cellach mac Guairi]]=[[Ceallach mac Guairi]]=[[Ceallach mac Guaire]], [[Muirchertach Nár mac Guairi]], [[Conchobar mac Cummascaig]]=[[Conchúr mac Cumascaigh]], [[Art mac Flaitnia]]=[[Art mac Flaithnia]], [[Anluan mac Conchobhair]]=[[Anluan mac Cumascaigh]], [[Cathal Aidhne mac Ailealla]]-, [[Cléireach mac Ceadaigh]]-, [[Tighearnach mac Cathmogha]]=[[Tiarnach mac Cathmhogha]]-, [[Uathmharán mac Brocáin]]-, [[Mael Fabhaill mac Cléirigh]]=[[Maolfhabhaill mac Cléirigh]], [[Eidhean mac Cléirigh]], [[Tighearnach ua Cléirigh]], [[Mael Macduach]]=[[Maol xxx]]-, [[Domhnall mac Lorcáin]]-, [[Flann Ua Cléirigh]]-, [[Comhaltán Ua Cléirigh]], [[Mac Comhaltáin Ua Cléirigh]], [[Giolla Cheallaigh Ua Cléirigh]], [[Mael Ruanaidh na Paidre Ua hEidhin]], [[Ua Comhaltáin Ua Cléirigh]], [[Mael Fabhaill Ua hEidhin]], [[Giolla na Naomh Ua hEidhin]], [[Aodh Ua hEidhin]], [[Giolla Mo Choinne Ua Cathail]], [[Giolla Cheallaigh Ua hEidhin]]-, [[Muirgheas Ua hEidhin]]-, [[Eoghan Ó hEidhin]]-, [[Eoghan Ó hEidhin (II)]]

== Maigh Sheola ==
* [[Maigh Seóla]]=[[Maigh Sheola]], [[Donn mac Cumascaigh]], [[Maolán mac Cathmhogha]], [[Murchadh mac Maonaigh]], [[Cléirchén mac Murchadha]], [[Urchadh mac Murchadha]], [[Donnchadh mac Urchadha]], [[Murchadh mac Flainn mhic Gleithneacháin]], [[Ruaidhrí mac Coscraigh]], [[Maelcairearda]], [[Brian mac Maolruanaidh]], [[Cathal mac Ruaidhrí]], [[Amhalaidh mac Cathail]], [[Cathal mac Ruaidhrí]], [[Muireadhach ua Flaithbheartaigh]], [[Murchadh ua an Chapaill Ua Flaithbheartaigh]]-

== Iar Chonnacht ==
* [[Iar Connacht]]=[[Iar Chonnacht]], (Maigh Sheola: [[Donn mac Cumascaigh]], [[Maolán mac Cathmhogha]], [[Murchadh mac Maonaigh]], [[Urchadh mac Murchadha]], [[Donnchadh mac Urchadha]], [[Brian mac Maolruanaidh]], [[Muireadhach ua Flaithbheartaigh]], [[Murchadh ua an Chapaill Ua Flaithbheartaigh]], [[Cathal mac Ruaidhrí]], [[Amhalaidh mac Cathail]]), [[Cathal mac Tigernáin]]=[[Cathal mac Tiarnáin]], Rúaidhri Ua Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (I)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (I)]], [[Aedh Ua Flaithbheartaigh]]=[[Aodh Ó Flaithearta (I)]], Mac meic Aedh Ua Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Mac mic Aodha Ua Flaithbheartaigh]]=[[Mac mhic Aodha Ó Flaithearta]], [[Flaithbertach Ua Flaithbertaigh]]=[[Flaitheartach Ó Flaithearta]], [[Brian Ua Flaithbheartaigh]]=[[Brian Ó Flaithearta]], [[Muireadhach Ua Flaithbheartaigh]]=[[Muireadhach Ó Flaithearta]], [[Conchobhar Ua Flaithbheartaigh]]=[[Conchúr Ó Flaithearta (I)]], Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (II)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (II)]], Áedh Ua Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Aodh Ua Flaithbheartaigh]]=[[Aodh Ó Flaithearta (II)]], [[Conchubhar Ua Flaithbheartaigh]]=[[Conchúr Ó Flaithearta (II)]], Ruadhri Ua Flaithbertaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (III)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (III)]], Murtough Ua Flaithbertaigh&amp;rarr;[[Muircheartach Ua Flaithbheartaigh]]=[[Muircheartach Ó Flaithearta]], Rudhraighe Ó Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (IV)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (IV)]], [[Aedh Mór Ua Flaithbheartaigh]]=[[Aodh Mór Ó Flaithearta]], Morogh Ó Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Murchadh Ua Flaithbheartaigh]]=[[Murchadh Ó Flaithearta]], Ruaidhri Ó Flaithbheartaigh&amp;rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (V)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (V)]]


Cúigear Ruairí..!
# Rúaidhri Ua Flaithbheartaigh, ACM 1061.13: Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh
# Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh, ACM 1145.17: Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh.
# Ruadhri Ua Flaithbertaigh, AU 1186.7 LATE: Ruaidhri h-Ua Flaithbertaigh, ACM 1186.2: Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh
# Rudhraighe Ó Flaithbheartaigh, ACM 1214.6: Brian mac Ruaidhri Í Fhlaithb&lt;u&gt;e&lt;/u&gt;rtaigh
# Ruaidhri Ó Flaithbheartaigh, ACM 1256.9: Ruaidhri Ua Flaithb&lt;u&gt;e&lt;/u&gt;rtaigh 


Beirt Aodh
# [[Aedh Ua Flaithbheartaigh]], ACM 1079.8: Aedh Ua Flaithbhertaigh
# Áedh Ua Flaithbheartaigh, ACM 1178.10: Aodh Ua Flaithbertaigh


Beirt Chonchúr
# [[Conchobhar Ua Flaithbheartaigh]], ACM 1132.11: Concobhar Ua Flaithbheartaigh,
# [[Conchubhar Ua Flaithbheartaigh]], AU 1186.7 LATE: Conchubhar h-Ua Flaithbhertaigh

== Uí Dhiarmada ==
* [[Uí Díarmata]]=[[Uí Dhiarmada]], [[Ríthe Uí Dhiarmada]], [[Tadhg mac Muircheartaigh]]=[[Tadhg Uí Dhiarmada]], [[Cú Cheanainn mac Taidhg]], [[Giolla Comáin mac Néill]], [[Muirghius mac Aodha]], [[Mac Con Cheanainn]], [[Muirgheas ua Con Cheanainn]], [[Aodh Ua Con Cheanainn (I)]], [[Muirgheas Ua Con Cheanainn]], [[Aodh Ua Con Cheanainn (II)]], [[Tadhg Ua Con Cheanainn]], [[Uada Ua Con Cheanainn]], [[Cú Cheanainn Ó Con Cheanainn]]

== Síol Anmchadha ==
* [[Síol Anmchadha]], [[Ríthe Shíol Anmchadha]], [[Diarmaid mac Dúnadhaigh]], [[Cú Chonnacht mac Dúnadhaigh]], [[Madadhán mac Gadhra Mhóir]], [[Gadhra Mór mac Dúnadhaigh]], [[Doghra mac Dúnadhaigh]], [[Dúnadhach mac Con Chonnacht]], [[Diarmaid mac Madadháin]], [[Madadhán Reamhar Ua Madadháin]], [[Gilla Find mac Maic Uallacháin]]=[[Giolla Fionn mac Mhic Uallacháin]], [[Diarmaid Ua Madadháin]], [[Cú Choirne Ua Madadháin]], [[Madadhán Mór Ua Madadháin]], [[Maoileachlann Ua Madadháin]], [[Diarmaid Cléireach Ua Madadháin]], [[Madadhán Óg Ó Madadháin]], [[Cathal Ó Madadháin]]

== Uí Mhaine ==
* [[Uí Maine]]=[[Uí Mhaine]], [[Máine Mór]]=[[Maine Mór]]?, [[Ríthe Uí Mhaine]], [[Bresal mac Maine Móir]]=[[Breasal mac Maine Mhóir]], [[Fiachra Finn]], [[Conall Cas Ciabhach]], [[Dallán mac Breasail]], [[Duach mac Dalláin]], [[Lughaidh mac Dalláin]], [[Feradhach mac Lughadha]]=[[Fearadhach mac Luighdheach]], [[Maine mac Cerbaill]]=[[Maine mac Cearbhaill]], [[Marcán]], [[Cairbre Crom]], [[Brenainn mac Cairbre]], [[Aedh Buidhe]]=[[Aodh Buí]], [[Conall mac Maelduib]]=[[Conall mac Maolduibh]], [[Marcán mac Tommáin]]=[[Marcán mac Tomáin]], [[Fithceallach mac Flainn]]=[[Ficheallach mac Flainn]], [[Sechnassach mac Congail]]=[[Seachnasach mac Congail]], [[Dluthach mac Fithcheallaigh]]=[[Dlúthach mac Ficheallaigh]], [[Cathal Maenmaighe]]=[[Cathal Mheánmhaigh]], [[Ailill ua Daimine]]=[[Ailill ua Daimhine]]=[[Ailill ó Daimhine]], [[Inreachtach mac Dluthaigh]]=[[Inreachtach mac Dlúthaigh]], [[Aedh Ailghin]]=[[Aodh Ailghin]], [[Dunchadh ua Daimhine]]=[[Dúnchadh ó Daimhine]], [[Conall mac Fidhghaile]], [[Dunchadh mac Duib Da Tuadh]]=[[Dúnchadh mac Duibh Dhá Thuadh]],  [[Amhalgaidh]], [[Ailill mac Inreachtaigh]], [[Dub Dá Leithe mac Tomaltaigh]]=[[Dubh Dhá Leath mac Tomaltaigh]], [[Cathal mac Murchadha]], [[Cathal mac Ailella]]=[[Cathal mac Ailealla]], [[Mughrón mac Sochlacháin]], [[Sochlachán mac Diarmata]]=[[Sochlachán mac Diarmada]], [[Murchadh mac Sochlacháin]], [[Murchadh mac Aodha Uí Mhaine]], [[Geibennach mac Aedha]]=[[Geibheannach mac Aodha]], [[Muirgheas mac Domhnaill]]
* [[Tadg Mór Ua Cellaigh]]=[[Tadhg Mór Ó Ceallaigh]], Gadhra mac Dúnadhaigh, [[Concobar mac Taidg Ua Cellaigh]]=[[Conchúr mac Taidhg Ó Ceallaigh]], [[Mac Taidg Ua Cellaigh]]=[[Diarmait mac Taidg Ua Cellaigh]]=[[Diarmaid mac Taidhg Ó Ceallaigh]], [[Dunchadh Ua Cellaigh]]=[[Dúnchadh Ó Ceallaigh]], [[Aed Ua Cellaigh]]=[[Aodh Ó Ceallaigh]], [[Diarmaid Ua Madadháin]], [[Tadg Ua Cellaigh]]=[[Tadhg Ó Ceallaigh]], [[Conchobar Maenmaige Ua Cellaigh]]=[[Conchúr Mheánmhaighe Ó Ceallaigh]], [[Murchad Ua Cellaigh]]=[[Murchadh Ó Ceallaigh]], [[Domnall Mór Ua Cellaigh]]=[[Domhnall Mór Ó Ceallaigh]]

== Ríthe Shliabh Lugha ==
* [[Sliabh Lugha]]&amp;rarr;[[Ríthe Sliabh Lugha]]=[[Ríthe Shliabh Lugha]], [[Donn Sléibhe Ó Gadhra (I)]], [[Ruairí Ó Gadhra (I)]], [[Domhnall Ó Gadhra]], [[Donn Sléibhe Ó Gadhra (II)]], [[Ruairí Ó Gadhra (II)]], [[Ruairí Ó Gadhra (III)]]

== Magh Loirg ==
* [[Mag Luirg]]=[[Magh Loirg]], [[Ríthe Mhagh Loirg]], [[Maolruanaidh Mór mac Taidhg]], [[Muircheartach mac Maolruanaí Mhóir]], [[Tadhg mac Muircheartaigh]], [[Maolruanaidh mac Taidhg]], [[Tadhg Mór mac Maolruanaí]], [[Maolseachlann mac Taidhg Mhóir]], &lt;strike&gt;[[Diarmad mac Taidhg Mhóir]]&lt;/strike&gt;&amp;rarr;[[Diarmaid mac Taidhg Mhóir]], [[Muirgheas mac Taidhg Mhóir]], [[Conchúr mac Diarmada]], [[Tomaltach na Cairge Mac Diarmata]]=[[Tomaltach na Carraige Mac Diarmada]], [[Cormac Mac Diarmada (I)]]

== Ríthe Uí Fhiachrach Mhuaidhe ==
* [[Ríthe Uí Fhiachrach Mhuaidhe]], [[Aireachtach ua Dúnchadha Mhuirsce]], [[Connmhach mac Duinn Cothaidhe]]=[[Conmhach mac Doinn Cothaithe]], [[Dubhda mac Conmhaigh]], [[Aodh ua Dubhda]], [[Maol Ruanaidh Ua Dubhda]], [[Aedhuar Ua Dubhda]], [[Muircheartach An Collach Ua Dubhda]], [[Domhnall Fionn Ua Dubhda]], [[Mac Aodha Ua Dubhda]], [[Amhlaibh mac Domhnaill Fhionn Ua Dubhda]], [[Mac Domhnaill Ua Dubhda]], [[Aodh mac Muircheartaigh Ua Dubhda]], [[Ruaidhrí Mear Ua Dubhda]], [[An Cosnamhaigh Ua Dubhda]], [[Taichleach Ua Dubhda]]
* Eile gan leathanaigh: Cathal mac Ailealla, Aodh mac Maoil Phádraig, Mael Cluiche mac Conchobair=Maol Cloiche mac Conchúir, ''Crichan mac Mael Muire''

== Umhaill ==
* &lt;strike&gt;[[Umall]]&lt;/strike&gt;=[[Umaill]]=[[Umhaill]], [[Ríthe Umhaill]], [[Maille mac Conaill]], [[Flannabhra]], [[Dunghal mac Flaithniadh]], [[Aedhghal]], [[Flathghal mac Flannbhrath]], [[Cosgrach mac Flannbhrath]], [[Cairbre mac Cinaedh]], [[Gilla na nInghen Ua Cobhthaigh]], [[Domhnall Ó Máille (I)]], [[Domhnall Ó Máille (II)]] (Rua), [[Domhnall Ó Máille (III)]], [[Aodh Ó Máille]], [[Diarmaid Ó Máille]], [[Tadhg mac Diarmada Ó Máille]]

== Ríthe Luíne Chonnacht ==
* [[Ríthe Luíne Chonnacht]], [[Eaghra Paiprigh mac Saorghais]]

== Eile (3) ==
* [[Ríochtaí Éireann]]
* [[Liosta de Bharúntachtaí]]

= Bliain 4, 2021 - 2022 =
== Feabhsú na Gaeilge ==
Mar is gnách... féach thuas.

== Ollaimh Éireann ==
* [[Adna mac Uthidir]], [[Torna Éices]], [[Dubhthach moccu Lughair]], ([[Dallán Forgaill]]), [[Senchán Torpéist]], &lt;strike&gt;[[Máel Muire Otháin]]=&lt;/strike&gt;[[Máel Muire Othna]]=[[Maol Mhuire Fhathna]], [[Flann mac Lonáin]], &lt;strike&gt;[[Torpaid mac Taicthech]]=&lt;/strike&gt;[[Torpaid mac Taicthich]]=[[]], [[Óengus mac Óengusa]]=[[Aonghas mac Aonghasa]], [[Bard Boinne]], [[Uallach ingen Muinecháin]], [[Cormacán Éigeas]], [[Cinaedh Ua hArtagáin]]=[[Cinaedh ua hArtagáin]]=[[Cionnaoth ó hArtagáin]], [[Eochaidh Ua Floinn]]=[[Eochaidh ua Floinn]], [[Urard mac Coise]], [[Clothna mac Aenghusa]], [[Muircheartach mac Con Cheartaigh Mac Liag]], [[Cúán úa Lothcháin]], [[Cú Mara mac Maic Liac]], [[Mac Beathaidh mac Ainmire]], [[Ceaunfaeladh ua Cuill]]=[[]], [[Flaithem mac Maele Gaimrid]], [[Cellach úa Rúanada]], [[Mael Isa ua Máilgiric]], [[Cú Collchaille Ua Baígilláin]], [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Gofraidh Fionn Ó Dálaigh]],
# [[Cearbhall mac Lochlainn Ó Dálaigh]],
# [[Sean mac Fergail Óicc Ó hUiccinn]]

== Ginealas ==
* [[Ginealas Éireannach]], [[Leabhar na nGinealach]], [[Coimre na nGinealach]], [[An Leabhar Muimhneach]], [[Leabhar Cloinne Maoil Ruanaidh]]=[[Leabhar Chlann Mhaoil Ruanaidh]], [[Leabhar Clainne Suibhne]]=[[Leabhar Chlann Suibhne]], [[Leabhar Ádhaimh Uí Chianáin]]

== Gineolaithe ==
* [[Eochaid ua Flannacáin]], [[Flann Mainistrech]]=[[Flann Mainistreach]], [[Gilla Cómáin mac Gilla Samthainde]], [[Gilla Críst Ua Máel Eóin]]=[[Giolla Chríost Ó Maoil Eoin]], [[Amhlaoibh Mór mac Fir Bhisigh]], [[Gilla na Naemh Ua Duinn]]=[[Giolla na Naomh Ó Duinn]], [[Giolla Íosa Mac Fir Bhisigh]], [[Tanaide Mór mac Dúinnín Ó Maolconaire]]=[[Tanaí Mór mac Dúinnín Ó Maolchonaire]], [[Domnall Ó Cuindlis]], [[Lúcás Ó Dalláin]], [[Seán Mór Ó Dubhagáin]], [[Ádhamh Ó Cianáin]], [[Ádhamh Cúisín]], [[Faolán Mac an Ghabhann na Scéal]], [[Giolla Íosa Mór Mac Firbhisigh]], [[Giolla na Naomh Ó hUidhrín]], [[Giolla na Naomh Mac Aodhagáin]], [[Cú Choigcríche Ó Cléirigh]]=[[Cú Choigríche Ó Cléirigh]], [[Lughaidh Ó Cléirigh]], [[Cú Choigcríche Ó Duibhgeannain]]=[[Cú Choigríche Ó Duibhgeannáin]], [[Triallam timcheall na Fodla]], [[Tuilleadh feasa ar Éirinn óigh]], [[Críchad an Chaoilli]], [[Máel Muire mac Céilechair]]=[[Maol Mhuire mac Céileachair]]-

== Scoláirí ==
* [[James Ware]]-, [[Uilliam Ó Duinnín]], [[Seán Ó Catháin]], [[Séarlas Ó Conchubhair Doinn]]=[[Séarlas Ó Conchúir Dhoinn]], [[John O'Donovan (scoláire)]]=([[Seán Ó Donnabháin]]), [[John O'Hart]]-, ([[Edward MacLysaght]]=[[Éamonn Mac Giolla Iasachta]]), [[Nollaig Ó Muraíle]]-, ([[Rudolf Thurneysen]]), [[Osborn Bergin]]-, [[R. I. Best]]=[[Richard Irvine Best]]-, ([[D. A. Binchy]]), ([[Kuno Meyer]]), ([[Eugene O'Curry]]=[[Eoghan Ó Comhraí]]), [[James Carney]], [[John Carey]], ([[T. F. O'Rahilly]]=[[Tomás Ó Rathile]]=[[Tomás Ó Rathaile]]), [[Francis J. Byrne]]=[[Francis John Byrne]], [[Edel Bhreathnach]], [[John T. Koch]]-, [[Celtica (iriseán)]], [[Éigse (iriseán)]], [[R. A. Stewart Macalister]], [[T. M. Charles-Edwards]]=[[Thomas Charles-Edwards]], [[Hubert T. Knox]]=[[Hubert Thomas Knox]], [[Donnchadh Ó Corráin]]

== Déise ==
* [[Ríthe Dhéise Mumhan]]
* [[Dál gCais]]+
** [[Dál gCais#Stair]]

== Suíomhanna ==
# [[A. G. van Hamel]], [[Stichting Van Hamel]], [[CODECS]], *selgā
# [[Thesaurus Linguae Hibernicae]] (TLH)
# [[Irish Script on Screen]], [[Meamram Páipéar Ríomhaire]] (ISoS, ISOS)
# [[Celtic Digital Initiative]] (CDI)

== Dál Riada ==
* [[Dál Riada]], [[Ríthe Dhál Riada]], [[Fearghas Mór mac Eirc]]=[[Fearghas Mór]], [[Domhanghart Réite]], [[Comhghall mac Domhanghairt]], [[Gabhrán mac Domhanghairt]], [[Conall mac Comgaill]], [[Aodhán mac Gabhráin]], [[Eochaid Buide]]=[[Eochaidh Buí]], [[Connad Cerr]], [[Domnall Brecc]]=[[Domhnall Breac]], [[Ferchar mac Connaid]]=[[Fearchar mac Connaidh]],  [[Dúnchad mac Conaing]]=[[Dúnchadh mac Conaing]], [[Conall Crandomna]]=[[Conall Crannomhna]], [[Domangart mac Domnaill]]=[[Domhanghart mac Domhnaill]], [[Máel Dúin mac Conaill]]=[[Maol Dúin mac Conaill]], [[Domnall Donn]]=[[Domhnall Donn]], [[Ferchar Fota]]=[[Fearchar Fada]], [[Eochaid mac Domangairt]]=[[Eochaidh mac Domhanghairt]], [[Ainbcellach mac Ferchair]]=[[Ainfhaichilleach mac Fearchair]], [[Fiannamail ua Dúnchado]]=[[Fianamhail ó Dúnchadha]], [[Selbach mac Ferchair]]=[[Sealbhach mac Fearchair]], [[Dúngal mac Selbaig]]=[[Dúnghal mac Sealbhaigh]], [[Eochaid mac Echdach]]=[[Eochaidh mac Eochach]], [[Alpín mac Echdach]]=[[Ailpín mac Eochach]], [[Muiredach mac Ainbcellaig]]=[[Muireadhach mac Ainfhaichilligh]], [[Eógan mac Muiredaig]]=[[Eoghan mac Muireadhaigh]]
# [[Áed Find]]=[[Aodh Fionn]]
# [[Fergus mac Echdach]]
# [[Donn Coirce]]
# [[Eochaid mac Áeda Find]]
# [[Constantine]]
# [[Oengus]]
# [[Drust]]
# [[Eoganan]]
# [[Alpin II]]
# [[Coinneach I na hAlban|Coinneach]]

== Connachta srl. ==
* [[Cairpre Gabra]]=[[Cairbre Ghabhra]], [[Senchán Torpéist]], [[Tromdámh Guaire]]

== Tuamha ==
# Muircheartach mac Toirdhealbhach
# Muircheartach Dall
# Conchúr Rua

== An Féineachas, srl ==
* [[An Féineachas]]
*# [[Aithechtúatha]]
*# [[Cóic Conara Fugill]]
* [[Breithem]]
*# [[Breithem#Stair]] &amp;larr; [[:en:Brehon#History]]
*# [[Breithem#Céilí Dé]] &amp;larr; [[:en:Brehon#Brehon Laws and the Early Irish Church(Céilí Dé)]] 
*# [[Breithem#Na Normannaigh]] &amp;larr; [[:en:Brehon#The Brehon laws and Anglo-Norman Invasion of 1169]]
* [[Dubthach maccu Lugair]]=[[Dubhthach moccu Lughair]]=[[Dubhthach mhic Lughair]]
# [[Odhrán (giolla Phádraig)]] &amp;larr; [[:en:Odran (disciple of Saint Patrick)]]
# [[Odrán]]=[[Órán]] &amp;larr; [[:en:Odran]]
#* [[Slat na ríghe]], [[Iomarbhágh na bhFileadh]]=[[Iomarbhá na bhFilí]]

== Scéalta (4) ==
# [[Navigatio Sancti Brendan]] &amp;larr; [[:de:Navigatio Sancti Brendani]]


# Aided Con Roí
# Forfess Fer Fálgae agus Síaburcharpat Con Culainn
# Orgguin Trí Mac Díarmata mic Cerbaill
# Cath Achadh Leithdheirg
# Cath Móin Daire Lothair
# Cath Cairnd Chonaill
# [[:en:List of conflicts in Ireland]]

== Ogham ==
# [[CIIC 1]]
# [[CIIC 54]]=[[Cnámh Thulach Chumann]] &amp;larr; [[:en:Tullycommon Bone]]
# [[CIIC 362]]
# [[CIIC 500]] &amp;larr; [[:en:CIIC 500]]
# [[CIIC 504]] &amp;larr; [[:en:CIIC 504]]

== Miotaseolaíocht (4) ==
# [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] &amp;larr; [[:en:Celtic mythology]]
#* [[Déithe na gCeilteach]]

== Ag líonadh na mbearnaí ==
* [[Rítheaghlaigh Ghaelacha]], [[Ceann na Fine]]-, [[Éire (bandia)]]+, [[Cúigí na hÉireann#Réamhstair]], [[Cúigí na hÉireann#Stair]], [[Cúige Chonnacht#Luathstair]], [[Hipitéis substráit Ghaeilise]], [[Ealaín na nOileán]]-, [[Cló na nOileán]], [[Teimpléad:Unicode chart Insular]], [[Uí Chléirigh]], [[Peter Schrijver]], [[Leabhar Ard Mhacha]]+, [[Ferdomnach]]=[[Feardhomhnach]], [[Muirchú moccu Machtheni]]-, [[Bachall Isu]]=[[Bachall Íosa]]-, [[Leabhar Dharú]], [[Cathach Cholm Cille]], [[Cúige Chonnacht#Ríocht na gConnacht]], [[Uí Chonchúir Dhoinn]], [[Síl Muiredaig]]=[[Síol Muiredaigh]]=[[Síol Mhuireadhaigh]]=[[Síol Mhuirí]], [[Uí Cellaigh]]=[[Uí Cheallaigh]], [[Cellach mac Fíonachta]]=[[Ceallach mac Fíonachta]], [[Cualu]]=[[Cuala]], [[James MacKillop]]-, [[Uí Flaithbertaigh]]=[[Uí Fhlaithbheartaigh]], [[Bé Binn iníon Urchadha]]=[[Béibhinn ní Urchadha]], [[Creassa iníon Urchadha]]=[[Creasa ní Urchadha]], [[Caineach iníon Urchadha]]=[[Caineach ní Urchadha]], [[Cainnech (ainm)]]=[[Caineach (ainm)]], [[Clann Cosgraigh]]=[[Clann Chosgraigh]], [[Muireadhach mac Aodha]], [[Ruaidhrí Mac Aodha]], [[Banfhlaith]]=[[Flaith]], [[Mhic Dhiarmada]], [[Cúige Laighean#Stair]], [[Uí Dúnchada]]=[[Uí Dhúnchadha]], [[Uí Fáeláin]]=[[Uí Fhaoláin]], [[Uí Muiredaig]]=[[Uí Mhuireadhaigh]]=[[Uí Mhuirí]], [[Uí Thuathail]], [[Uí Bhroin]], [[Leabhar Branach]], [[Mhic Giolla Phádraig]], [[Fir Cheall]], [[Uí Dhubhuir]], [[Cúige Mumhan#Stair]], [[Uí Eidirsceoil]], [[Uí Bhriain]], [[Lugaid Mend]]-, [[Conall Eachluath]]-, [[Tál Cas]], &lt;strike&gt;[[Lorcáin mac Lachtna]]&lt;/strike&gt;→[[Lorcán mac Lachtna]], [[Muircheartach mac Toirdhealbhach Ua Briain]], [[Uí Ghrádaigh]], [[Uí Allmhuráin]], [[Mhic an Airchinnigh]], [[Uí Chinnéide]], [[Órlaith ingen Cennétig]], [[Mhic Cárthaigh]], [[Mhic Cárthaigh Mhúscraí]]-, [[Mhic Cárthaigh Riabhach]]-, [[Uí Ímair]]=[[Uí Íomhair]]-, [[Uí Chaoimh]], [[Mhic Giolla Chuda]], [[Mac Giolla Chuda na gCruach]], [[Uí Dhonnchadha na nGleann]], [[Uí Chonaill]], [[Conall (idirdhealú)]], [[Uí Shúilleabháin]]-, [[Uí Cheallacháin]]-, [[Uí Dhonnchadha]]-, [[Uí Dhonnabháin]]-, [[Uí Shéaghdha]], [[Cúige Uladh#Luathstair]], [[Mhic Lochlainn]], [[Uí Dhomhnaill]], [[Máelsechnaill Ua Domnaill]]=[[Maol Seachlainn Ó Domhnaill]], [[Gofraid Ua Domnaill]]=[[Gofraidh Ó Domhnaill]], [[Domnall Óg Ua Domnaill]]=[[Domhnall Óg Ó Domhnaill]], [[Uí Dhonnghaile]], [[Uí Raghallaigh]], [[An Anaíle]], [[Uí Fhaircheallaigh]], [[Liber Flavus Fergusiorum]]+, [[Uí Fhearghail]], [[Clann Somhairle]]-, [[Féilire Thamhlachta]], [[Seán Mac Colgan]]-, [[Saltair na Rann]], [[Táin Bó]], [[Táin Bó Regamon]]

* [[Trecheng Breth Féne]], [[Echtra Cormaic]], [[Leabhar Dimma]]=[[Leabhar Dhioma]], [[Leabhar Mholing]], [[Codex Usserianus Primus]], [[Codex Usserianus Secundus]]=[[Ceithre Leabhar Bhinn Éadair]], [[Leabhar Aifrinn Lothra]]=[[Leabhar Aifrinn Stowe]], [[Leabhar Cloinne Aodha Buidhe]], [[ARÉ 24 P 33]], [[Leabhar Donn]], [[Soiscéalta Mhic Thornáin]], [[Leabhar Ghinealaigh Uí Chléirigh]], [[Cumdach]]=[[Cumhdach]]-, [[Teimpléad:Cumhdaigh]], [[Soiscél Molaisse]]=[[Soiscéal Mholaise]]-, [[Domnach Airgid]]=[[Domhnach Airgid]]-, [[An Míosach]]-

* [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]-, [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]-, [[Leabhar Soiscéal]]-, [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]], [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[Sean-reiligiún Ceilteach?]] creideamh? creidimh? ársa?, [[Ceiltigh na nOileán]]-, [[Ceiltis na nOileán]]-, [[Ceiltis na Mór-Roinne]]-, [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]-=[[Briotanaigh Cheilteacha]], [[Miotaseolaíocht na mBreatnach]]-, [[Ábhar na Breataine]]-, [[Triscéil]]-, [[Nora Kershaw Chadwick]]-, [[Léann Ceilteach]]-, [[Náisiúin Cheilteacha]]-, [[Peritia]], [[Teangacha Briotainice]]-, [[Briotainic Choiteann]]- [[Cruithnis]]-, [[Teimpléad:lang-br]], [[Epona]]-, [[Mearcair (miotaseolaíocht)]]-, [[Esus]]-, [[Teutates]]-, [[Bandia an fhlaithis]], [[Nuadha (ainm)]], [[Feis]]-, [[Ceiltibéaraigh]]-, [[Belenos]]-, [[Belisama]]-, [[Sucellus]]-

== Eile (4) ==
* [[Cairpre Gabra]], [[Dál gCais#Stair]], [[Breithem#Stair]], [[Slat na ríghe]], [[Suíomhanna ríoga Éireann]], [[Donnabhán mac Cathail]]-, [[Tadc mac Briain]]=[[Tadhg mac Briain]], [[Ressad]]=[[Reasadh]], [[Na Ceiltigh#Réamhrá]], [[Déithe na gCeilteach]], [[Liosta de Dhéithe Ceilteacha]], [[Aibell]], [[Uirne]], [[Tadg mac Nuadat]]=[[Tadhg mac Nuad]], [[Bran agus Sceólang]]=[[]], [[Aonach]]

* Dreamanna
*# [[]] &amp;larr; [[:en:List of Irish clans]]

* Léarscáileanna
*# [[Cairt phortalach]]
*# [[Cairt Chatalóinise]]

* Lámhscríbhinní
*# [[Liosta Lámhscríbhinní Gaelacha]] &amp;larr; [[:en:List of Irish manuscripts]]
*#* [[Leabhar Ard Mhacha]]
*# Book of Ballycummin (RIA MS 23 N 10)
*#* [[Leabhar Dharú]], [[Lebor Cuanu]]=[[Leabhar Chuana]], [[Landnámabók]]

* Ríochtaí
*# [[Ríocht Átha Cliath]]
*# [[Ríocht na nOileán]]
*# [[Ríthe na gCruithneach]]
*## [[Vipoig]] &amp;larr; [[:en:Vipoig]]
*# [[Fáistine Bhreacáin]]

* Le meadú
** [[Cúirt an Mheán Oíche#Achoimre an dáin]]
*# [[Gallóglach]]
*# [[Cluain Catha]] (leac uaighe)
*# [[Bard]]
*# [[Seanchaí]]
*#* [[Cenn Fáelad mac Ailella]]=[[Ceann Faoladh mac Ailealla]]
*# [[Mo Ling]]

= Bliain 5, 2025 - =
== An Féineachas ==
[[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). 

Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]''

''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais.

Nuashonraithe (lámhscríbhinní):
# [[Senchas Már]] (SM)
# [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]])
# [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]])
# [[Críth Gablach]] (MacA)
# [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]])

As nua, iomlán:
# [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH)
# [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA)
# [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]])
# [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]])
# [[Recholl Breth]] (SM #13)
# [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]])
# [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]])
# [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA)
# [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337)
# [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3)
# [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]])
# [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]])
# [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363)
# [[Uí Lochlainn]]
# [[Uí Dhuibhdábhoireann]]
# [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]]
# [[Bóaire]]
# [[Coinmheadh is buannacht]]
# [[Brehon Law Commission]]
# [[Mac Aodhagáin]] &amp;rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]]
# [[John Lynch (Gratianus Lucius)]]
# [[Fearghas Ó Ceallaigh]]
# [[Leabharlann COBÁC]]
# [[Cathair Mhic Neachtain]]
# [[Thom McGinty]]

As nua, síolta:
# [[Dlí Ceilteach]]-
# [[Gabháil chine]]-
# [[Cyfraith Hywel]]-
# [[Galanas]]-
# [[Accessus ad auctores]]-
# [[Hapax legomenon]]-
# [[Robert Atkinson]]-

== Foclóireacht ==
Déanta:
# [[Foclóireacht na Gaeilge]]
# [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]]-
# [[foclóir.ie]]=[[focloir.ie]]

== Litríocht / an tSionainn ==
# [[Murúch]]-
# [[Tongu do dia toinges mo thúath]]-
# [[Remscéla]]=[[Réamhscéalta]]
# [[Bernhard Maier]]
# [[Lebor Bretnach]]=[[Leabhar Breatnach]]
# [[Annála Doiminiceacha Ros Comáin]]
# [[Inis Cloithrinn]]
# [[Inis Bó Finne, Contae na hIarmhí]]
# [[Loch Bó Dearg]]
# [[Loch Bó Finne]] (idirdhealú)
# [[Loch Bó Finne (An tSionainn)]]
# [[Loch Bó Finne, Contae na Gaillimhe]]-
# [[Loch Foirbis]] 
# [[Loch Teapa]]-
# [[:Catagóir:An tSionainn]]
# [[Irish Astronomical Tract]]=[[]]
# [[Ranna an aeir]]

= Scéal-liostaí =
* [https://www.vanhamel.nl/codecs/Medieval_Irish_tale_lists Scéal-liostaí A agus B] ar CODECS
* ''Ces Ulad ''vs.'' Noínden Ulad
* ''Tromdámh Guaire
* ''It é saigte gona súain

== Mythen und Sagen aus Irland ==
{| width=&quot;100%&quot; class=&quot;wikitable&quot;
|- class=&quot;hintergrundfarbe5&quot;
! Titel !! Inhalt
|- valign=top
| [[Acallam na Senórach]]=[[Agallamh na Seanórach]] || Begegnung zwischen mythischen Helden und dem heiligen [[Naomh Pádraig]]
|- valign=top
| [[Aided Cheit maic Mágach]] || Kampf [[Conall Cernach]]s mit [[Cet mac Mágach]] und Bélchús Verrat und Tod
|- valign=top
| [[Aided Cheltchair maic Uthechair]] || [[Celtchar]] mac Uthechairs Sühnetaten für die Tötung Blaís
|- valign=top
| [[Aided Chlainne Tuirenn]] || Rache Lugs an den Söhnen [[Tuirenn]]s für die Ermordung seines Vaters [[Cian]]
|- valign=top
| [[Aided Chonchobuir]] || Tod [[Conchúr mac Neasa]]s durch die Hand [[Cet mac Mágach]]s
|- valign=top
| [[Aided Chon Culainn]] || Ermordung [[Cú Chulainn]]s und [[Conall Cernach]]s Rache an den Tätern
|- valign=top
| [[Aided Loegairi Buadaig]] || [[Lóegaire Búadach]]s Tod beim Versuch, Aed mac Ainninne zu retten
|- valign=top
| [[Aided Muirchertaig meic Erca]] || [[Muircheartach mac Muireadhaigh|Muirchertach mac Erca]]s Strafe für seinen Ehebruch mit Sín
|- valign=top
| [[Aided Óenfir Aífe]] || Zweikampf [[Cú Chulainn]]s mit seinem Sohn [[Connla]] und dessen Tod
|- valign=top
| [[Airne Fingein]] || eine Fee prophezeit Fingein mac Luchta
|- valign=top
| [[Aislinge Meic Con Glinne|Aislinge Meic Chon Glinne]] || Parodie auf das Klosterleben und die Jenseitsvisionen
|- valign=top
| [[Aislinge Oenguso]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über [[Óengus]]’ Suche nach seiner geträumten Frau
|- valign=top
| [[Amra Choluim Chille]] || Gedicht auf den Klostergründer [[Colm Cille]]
|- valign=top
| [[Baile Binnbérlach mac Buain]] || unerfüllte Liebe zwischen Baile und Ailinn
|- valign=top
| [[Baile in Scáil]] || Blick [[Conn Cétchathach]]s in die Zukunft seines Geschlechtes
|- valign=top
| [[Bóramha]] || Kampf um den Tribut der Provinz [[Laighin]] an die [[Uí Néill]]
|- valign=top
| [[Buile Shuibhne]] || [[Suibhne]]s Wahnsinn in der Schlacht und sein Tod im Kloster
|- valign=top
| [[Caithréim Cellaig]] || Cellachs Weg vom Mönch über den Thron von [[Connacht]] zum Bischof
|- valign=top
| [[Cath Étair]] || Belagerung von Etar, Tod [[Mes Gegra]]s durch [[Conall Cernach]]
|- valign=top
| [[Cath Finntrágha]] || Verteidigung Irlands durch [[Fionn mac Cumhaill]] und seine [[Fianna]] gegen den „König der Welt“
|- valign=top
| [[Cath Maige Mucrama]] || [[Lugaid mac Con]]s Kampf um den Thron von Irland und seine Ermordung durch [[Ailill Aulom]]
|- valign=top
| [[Cath Maige Rátha]] || Krieg Congal Claens gegen den Hochkönig Domnall mac Aeda
|- valign=top
| [[Cath Maighe Tuireadh|Cath Maige Tuired]] || Kriege der [[Túatha Dé Danann]] gegen [[Fir Bholg]] und [[Fomhóraigh]]
|- valign=top
| [[Compert Conchobuir]] || [[Cathbad]]s Kampf um Asa (Ni-Asa) und die Zeugung [[Conchobar mac Nessa]]s
|- valign=top
| [[Compert Con Culainn]] || Schwangerschaft von [[Conchobar mac Nessa]]s Tochter und Geburt von [[Setanta|Setanta/Cú Chulainn]]
|- valign=top
| [[Compert Mongáin|Compert Mongáin ocus serc Duibe Lacha do Mongán]] || Zeugung Mongáns, [[Manannán mac Lir]]s Sohn und seine Ehe mit Dub Lacha
|- valign=top
| [[De chophur in da muccida]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über die Verwandlung der beiden Hirten in die Stiere [[Donn Cuailnge]] und [[Fionnbheannach]]
|- valign=top
| [[Duanaire Finn]] || Gedichte und Balladen aus dem [[an Fhiannaíocht|Finn-Zyklus]]
|- valign=top
| [[Eachtra an Mhadra Mhaoil]] || Verfolgung eines bösen Ritters durch Balbhuaidh ([[Gawain]])
|- valign=top
| [[Eachtra Mhacaoimh an Iolair]] || Suche des Adlerknaben nach seiner Herkunft
|- valign=top
| [[Cormac mac Airt#Mythologie|Echtra Cormaic i Tír Tairngire]] || [[Cormac mac Airt]]s Reise zu den Feen
|- valign=top
| [[Tadhg mac Céin#Eachtra Thaidhg Mhic Céin]] || Der Wortbruch von [[Tadhg mac Céin]]s Sohn
|- valign=top
| [[Echtra Fergusa maic Léti]] || [[Fearghas mac Léite]]s Kampf mit einem Meeresungeheuer
|- valign=top
| [[Echtra Condla]] || [[Conn Cétchathach]]s Sohn [[Connla (Conn Cétchathach)|Connla]] und seine Liebe zu einer Fee
|- valign=top
| [[Echtrae Nerai]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über [[Nera]]s Warnung an die Bewohner von [[Ráth Cruachan|Cruachan]]
|- valign=top
| [[Esnada Tige Buchet]] || Das Schicksal des gastfreundlichen Buchet von [[Laigin]]
|- valign=top
| [[Fingal Rónáin]] || Rónáns irrtümlicher Mord an seinem Sohn
|- valign=top
| [[Fled Bricrenn]] || Streit um den Ehrenplatz beim Fest zwischen [[Ulaid]] Helden
|- valign=top
| [[Fled Dúin na nGéd]] || Streit zwischen Domnall mac Aeda und Congal Claen
|- valign=top
| [[Fotha Catha Cnucha]] || Tod [[Cumall]] mac Basnas und Zeugung [[Fionn mac Cumhaill]]s
|- valign=top
| [[Cormac mac Airt#Mythologie|Geneamuin Cormaic Ua Chuind]] || [[Cormac mac Airt]]s gesamtes Leben bis zum Tod
|- valign=top
| [[Immacallam in dá Thuarad]] || Disput von Néde und [[Ferchertne]] um den Titel des obersten Dichters Irlands
|- valign=top
| [[Immram Brain]] || [[Bran mac Febail]] mythische Reise zur Insel der Frauen
|- valign=top
| [[Immram Curaig Maíle Dúin]] || [[Maol Dúin]]s Reise zu einigen mythischen Inseln
|- valign=top
| [[Lebor Gabála Érenn]] || mythische Einwanderungswellen und Machtkämpfe um Irland
|- valign=top
| [[Longes Mac nUislenn]], [[Longes mac nUislenn]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über die Geschichte [[Deirdre]]s
|- valign=top
| [[Macgnímartha Finn]] || Erzählungen über [[Fionn mac Cumhaill]]s Jugend, s.&amp;nbsp;a. [[Aillen]]
|- valign=top
| [[Macgnímrada Con Culainn]] || Erzählung über [[Cú Chulainn]]s Jugend im [[Táin Bó Cuailnge]]
|- valign=top
| [[Mesca Ulad]] || [[Cú Roí]] Hinterlist gegen [[Conchobar mac Nessa]]
|- valign=top
| [[Navigatio Sancti Brendani Abbatis|Navigatio Sancti Brendani]] || [[Naomh Breandán|Brendans]] Fahrt zu den mythischen Inseln
|- valign=top
| [[Noínden Ulad]], auch Ces Ulad || Verfehlung der Ulter gegen [[Macha]] und Gründung [[Emain Macha]]s
|- valign=top
| [[Oidheadh Chlainne Lir]] || [[Lir]]s Kinder werden in Schwäne verwandelt
|- valign=top
| [[Orgain Denna Ríg]] || [[Labraid Loingsech|Labraid Moen]]s Kampf um den Thron seines Vaters
|- valign=top
| [[Scéla Cano meic Gartnáin]] || Cano mac Gartnáins Abenteuer und unglückliche Liebe in Irland
|- valign=top
| [[Cormac mac Airt#Mythologie|Scéla Eogain agus Cormaic]] || Kindheit und Jugend [[Cormac mac Airt]]s bis zum Antritt seiner Herrschaft
|- valign=top
| [[Scéal Muc Mhic Dhathó]] || Streit der Helden [[Uladh|Ulsters]] und [[Connachta]]s den [[curadhmhír|Heldenbissen]]
|- valign=top
| [[Scél Túain meic Cairill]] &amp;rarr; [[Tuan mac Cairill]] || Verwandlungen [[Tuan mac Cairill]]s in der Zeit des [[Lebor Gabála Érenn]]
|- valign=top
| [[Serglige Con Culainn]] || [[Cú Chulainn]] Liebeskrankheit und der Ehebruch mit [[Fand]]
|- valign=top
| [[Táin Bó Cuailnge]] ||  Heldentaten [[Cú Chulainn]] beim Krieg um den Stier [[Donn Cuailnge]]
|- valign=top
| [[Táin Bó Flidais]] || [[Fergus mac Róich]] Kampf um [[Flidais]] und ihre Wunderkuh
|- valign=top
| [[Táin Bó Fraích]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über die Erlebnisse [[Froech]]
|- valign=top
| [[Tochmarc Becfola]] || Werbung König Diarmait mac Aeda Slaines um die Fee Becfola
|- valign=top
| [[Tochmarc Emire]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über [[Cú Chulainn]]s Werbung um [[Emer]]
|- valign=top
| [[Tochmarc Étaíne]] || [[Fuamnach]] Rache an ihrer Nebenbuhlerin [[Étaín]]
|- valign=top
| [[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]] || [[Conchobar mac Nessa]] Werbung um Luaine und [[Athirne]] Ermordung
|- valign=top
| [[Togail Bruidne Dá Derga]] || Königsherrschaft und Untergang [[Conaire Mór]]
|- valign=top
| [[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]] || [[Fionn mac Cumhaill]]s Verfolgungsjagd [[Diarmaid]] und [[Gráinne (miotaseolaíocht)|Gráinne]]
|-
|}

== Sprüche-Sammlungen und Glossare ==
{| width=&quot;100%&quot; class=&quot;wikitable sortable&quot;
|- class=&quot;hintergrundfarbe5&quot;
! Titel !! Aois !! Nóta
|-
| [[Bretha Crólige]] || - || Bußtaxen bei Verwundungen, 3.&amp;nbsp;Teil des [[Senchas Már]]
|-
| [[Bretha Nemed Déidenach]] || 7ú || Texte der Rechtsschule von Nemed
|-
| [[Cáin Adomnáin]] || 7ú || Gesetzestext zum Schutz von Frauen, Kindern und Klerikern
|-
| [[De duodecim abusivis saeculi]] || 7ú || Abhandlung über die Moral und das Recht (auch altirische Rechtsgrundsätze inkludiert)
|-
| [[Senchas Már]] || 8ú || Sammlung altirischer Rechtstexte
|-
| [[Críth Gablach]] || 8ú || Sammlung altirischer Rechtstexte
|-
| [[Audacht Morainn]] || 8ú. || Sammlung von Lehrsprüchen des Richters [[Morann]]
|-
| [[Tecosca Cormaic]] || 8ú. || Sammlung von Lehrsprüchen [[Cormac mac Airt]]
|-
| [[Gúbretha Caratniad]] || 9ú || vom üblichen irischen Recht abweichende Urteile
|-
| [[Sanas Cormaic]] || 10ú ||Glossar von Rechts- und Dichterausdrücken, Orts- und Personennamen
|-
| [[Leabhar na gCeart]] || 11ú || Aufzählung der Rechte und Pflichten des Königs von [[Caiseal]]
|-
| [[Bansenchas]] || 12ú || Verzeichnis berühmter Frauen der Geschichte bis zum [[Lebor Gabála Érenn]], [[An Rúraíocht]] und anderen irischen Annalen
|-
| [[Dindsenchas]] || 12ú || Etymologie von Ortsnamen
|-
| [[Cóir Anmann]] || 14ú || Personen- und Stammesnamen
|-
| [[Auraicept na n-Éces]] || 14ú || Geschichte der irischen Sprache und Schrift
|-
|}

== Sammelwerke aus Irland ==

{| width=&quot;100%&quot; class=&quot;wikitable&quot;
|- class=&quot;hintergrundfarbe5&quot;
! Titel !! Zeit !! Inhalt
|-
| [[Cín Dromma Snechtai]]  || 8ú ||
|-
| [[Lebor na hUidre]] || 12ú || [[Táin Bó Cuailnge]]
|-
| [[Lebor Laignech]] || 12ú || [[Lebor Gabála Érenn]], [[An Fhiannaíocht]]
|-
| [[Annála Tiarnaigh]] || 12ú || 807 RC - AD 1178
|-
| [[Leabhar Buí Leacáin]] || 14ú ||
|-
| [[Leabhar Mór Leacáin]] || 14ú ||
|-
| [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] || 14ú ||
|-
| [[Annála Uladh]] || 15ú || 431 - 1541
|-
| [[Leabhar Mhic Cárthaigh Riabhaigh]] || 15ú ||
|-
| [[Foras Feasa ar Éirinn]] || 17ú. ||
|-
| [[Annála Ríoghdhachta Éireann]]=[[Annála na gCeithre Máistrí]] || 17ú ||
|-
|}

== [https://iso.ucc.ie/Irish-sagas-list.html ISO] ==
* [[Acallamh na Senórach]]=[[Agallamh na Seanórach]]
* [[Aided Chonchobuir]]
# [[Aided Diarmada meic Fergusa Cerrbeoil]]
# [[Diarmaid mac Cearbhaill]]+
#* [[Aided Óenfir Aífe]]
#* [[Aislinge Meic Con Glinne]]
#* [[Aislinge Óenguso]]=[[Aisling Aonghasa]]
#* [[Baile Binnbérlach mac Buain]]
#* [[Buile Shuibhne]]
#* [[Caithréim Cellaig]]
# [[Cath Almaine]]
# [[Cath Cairnn Chonaill]]
#* [[Cath Maige Mucrama]]
# [[Ceart Claidib Cormaic]]
#* Compert Mongáin ocus Serc Duibe-Lacha do Mongán=[[Compert Mongáin]]
#* [[Echtra Chondla]]=[[Echtra Condla]]
# [[Echtra Cormaic i Tír Tairngirí]]
#* [[Echtra Fergusa maic Léti]]
# [[Echtra mac nEchach Muigmedóin]]
#* [[Esnada Tige Buchet]]
# [[Feis tighe Chonáin]]
#* [[Fingal Rónáin]]
# [[Forbuis Droma Damhghaire]] - ''The Siege of Knocklong
# [[Geneamuin Chormaic]]
#* [[Immram Brain]]
#* [[Longes mac n-Uislenn]]=[[Longes mac nUislenn]]
#* [[Noínden Ulad ocus Emuin Macha]]=[[Noínden Ulad]]
# [[Oenach indiu luid in rí]] - ''Find and the phantoms
#* [[Oidhe Chloinne Lir]]=[[Oidheadh Chlainne Lir]]
#* [[Scéla Cano meic Gartnáin]]
# [[Scéla Colmáin meic Duach ocus Guairi meic Colmáin]]
# [[Scéla Guairi meic Colmáin ocus Meic Teléne]]
# [[Scéla Guairi meic Colmáin ocus Óenu moccu Loígse]]
# [[Scéla Mongáin ocus Echdach Rígéicis]] - ''Why Mongán was deprived of noble issue
#* [[Scéla Mucce Meic Da Thó]]=[[Scéla Mucce Meic Dathó]]
#* [[Táin Bó Cúalnge]]
#* [[Tochmarc Étaíne]]
#* [[Togail Bruidne Dá Derga]]
#* [[Tóruigheacht Dhiarmada agus Ghráinne]]=[[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]]

== [https://celt.ucc.ie//MsOmit2017/index.html MsOmit 2017] ==
138 go iomlán
# [[Aided Ailella ocus Chonaill Chernaig]]
# [[Aided Bresail meic Diarmata]]
#* [[Aided Cheit meic Mágach]]=[[Aided Cheit maic Mágach]] (Orgain Bélchon Bréifne)
#* [[Aided Cheltchair meic Uthechair]]=[[Aided Cheltchair maic Uthechair]]=[[]]
# [[Aided Chon Roí]]
#* [[Aided Chonchobair]]=[[Aided Chonchobuir]]=[[Anbhás Chonchúir]]
#* [[Aided Chrimthainn meic Fidaig]]=[[Aided Chrimthaind maic Fhidaig ocus Trí mac Echach Muigmedóin]]
# [[Aided Chúanach meic Ailchini]]
# [[Aided Chuind Chétchathaig]]
# [[Aided Derbforgaill]]
# [[Aided Diarmata meic Cerrbaill]]
# [[Aided Echach meic Maíreda]]
# [[Aided Fergusa meic Roich]]
# [[Aided Guill 7 Gairb]]
#* [[Aided Loegaire Búadaig]]=[[Aided Loegairi Buadaig]]
# [[Aided Maelodráin]]
# [[Aided Meic Con]]
# [[Aided Meidbe]]
#* [[Aided Muirchertaig meic Erca]]=[[]]
# [[Aided Nath Í ocus a Adnacol]] (Suidigud Tellaig na Crúachna)
#* [[Aided Oenfir Aífe]]=[[Aided Óenfhir Aífe]]
# [[Aigidecht Aithirni]]
# [[Airec Menman Uraird meic Coisse]]
# [[Airem Muintire Finn]]
#* [[Airne Fíngein]]
#* [[Aislinge Meic Con Glinne]]
#* [[Aislinge Oenguso]]
# [[Baile Binnbérlach mac Búain]]
#* [[Baile Chuind Chétchathaig]]=[[Baile Chuinn Chétchathaig]]
#* [[Baile in Scáil]]
# [[Bórama]]
#* [[Brislech Mór Maige Muirthemni]] =[[Aided Chon Culainn]]=[[Anbhás Chú Chulainn]]
# [[Bruiden Átha]]
# [[Bruiden Da Choca]]
# [[Bruiden Meic Da Réo]] (Orgain Chairpri Chind Chait)
#* [[Caithréim Cellaig]]=[[]]
# [[Cath Airtig]]
# [[Cath Almaine]]
# [[Cath Belaig Dúin Bolg]]
# [[Cath Cairn Chonaill]]
# [[Cath Cinn Abrad]]
# [[Cath Crinna]]
# [[Cath Cula Dremne]]
#* [[Cath Maige Mucrama]]
# [[Cath Maige Rath]]
#* [[Cath Maige Tuired]]=[[Cath Maighe Tuireadh]] - ''first
# Cath Maige Tuired - ''second
# [[Cath Ruis na Ríg]]
#* [[Compert Chon Culainn]]=[[Compert Con Culainn]]=[[Coimpeart Chú Chulainn]] (Feis Tige Becfoltaig)
#* [[Compert Chonchobair]]=[[Compert Conchobuir]]=[[Coimpeart Chonchúir]]
# [[Comrac Con Culainn re Senbecc ua nEbricc]] (Bruiden Senbicc uí Ebricc)
# [[Comrac Liadaine 7 Cuirithir]]
# [[Comthóth Lóegairi co Cretim 7 a Aided]]
# ''[[Conall Corc and the Corco Luigde]]
#* [[Sanas Cormaic]] (Gaire, Lethech, Mug Éme, Nesscoit, Orc tréith, Prull)
# [[Cuislinn Brigde 7 Aided Meic Díchoime]]
#* [[De Chophur in Dá Muccida]]&amp;larr;[[De chophur in dá muccida]]
# [[De Gabáil in tSída]]
# [[De Maccaib Conairi]]
# [[De Síl Chonairi Móir]]
# [[Do Faillsigud Tána Bó Cúailnge]]
#* [[Echtra Chondla]]=[[Echtra Condla]]
# [[Echtra Chormaic i Tír Tairngiri]]
#* [[Echtra Fergusa meic Léti]]=[[Echtra Fergusa maic Léti]]
# [[Echtra Finn]] (''Finn and the Phantoms'')
# [[Echtra Laegairi meic Crimthainn]]
# [[Echtra Mac nEchdach Muigmedóin]]
#* [[Echtra Nera]]=[[Echtra Nerai]]=[[Eachtra Neara]] (Táin Bé Aingen)
# [[Erchoitmed ingine Gulidi]]
#* [[Esnada Tige Buchet]]
#* [[Fingal Rónáin]]
# [[Finn agus Gráinne]]
# ''[[Finn and the Man in the Tree]]
#* [[Fled Bricrenn]]
# [[Fled Bricrenn 7 Loinges mac nDuil Dermait]]
# [[Fochonn Loingse Fergusa meic Roig]]
# [[Forfess Fer Falgae]]
# [[Fotha Catha Cnucha]]
#* [[Annála Easpacha na hÉireann]] (scéalta leabaithe)
# [[Gein Branduib meic Echach 7 Aedáin meic Gabráin]]
# [[Genemain Aeda Sláine]]
# [[Genemain Chormaic]]
# [[Immacallam Choluim Chille 7 ind Óclaig]]
#* [[Immacallam in Dá Thuar]](ad)=[[Immacallam in dá Thuarad]] (Acallam in Dá Suad, Túar)
# [[Immathchor nAilella 7 Airt]]
#* [[Immram Brain]]=[[Immram Brain]]
#* [[Immram Curraig Maíle Dúin]]=[[Immram curaig Ua Corra]]
# [[Immram Snedgusa 7 Meic Ríagla]] (Echtra, Merugud Clérech Coluim Chille)
# [[Imthechta Tuaithe Luchra ocus Aided Fergusa]]
# [[Imthechta Tuirill 7 a Mac]]
# [[Longes Chonaill Chuirc]]
#* [[Longes mac nUislenn]] (Uisnig)
#* [[Macgnímartha Finn]]
#* [[Mesca Ulad]]
#* ''Mongán Stories''
#* [[Compert Mongáin]]
# Scél asa mberar etc. [Aided Fothaid Airgdig]
# Scél Mongáin
# Tucait Baile Mongáin
#* [[Noínden Ulad]] (Ces Noínden Ulad)
# [[Orgain Néill Noígíallaig]] (Aided)
#* [[Orgain Denna Ríg]] (Bruiden Túamma Tenbad)
# [[Orgain Trí mac Diarmata meic Cerbaill]]
# ''[[Quarrel between Finn and Oisín]]
# [[Reicne Fothaid Canainne]]
# [[Scél na Fír Flatha, Echtra Chormaic i Tír Tairngire 7 Cert Claidib Chormaic]]
# [[Scél Túain meic Cairill]] (Immacallam Túain fri Finnia)
# [[Scéla Alaxandair]]
#* [[Scéla Cano meic Gartnáin]]
# [[Scéla Conchobuir meic Nessa]] (''Conchobar's Household'')
# [[Scéla Eogain 7 Cormaic]] (Scéla Geine Cormaic)
# [[Scéla Mosauluim]]
#* [[Scéla Mucce Meic Da Thó]]
# [[Senchas Airgiall]]
#* [[Senchas Fagbála Caisil]]
#* [[Serglige Con Culainn]]
# [[Siaburcharpat Con Culainn]]
# [[Suidigud Tellaig Themra]]
#* [[Táin Bó Cúailnge]]
# [[Táin Bó Dartada]]
#* [[Táin Bó Flidais]]
#* [[Táin Bó Fraích]]
#* [[Táin Bó Regamain]]=[[Táin Bó Regamon]]
# [[Táin Bó Regamna]]
# [[Talland Étair]]
# [[Tesmolta Cormaic 7 Aided Finn]]
# [[Tochmarc Ailbe]]
#* [[Tochmarc Becfhola]]=[[Tochmarc Becfola]]
#* [[Tochmarc Emire]]=[[Tochmharc Eimhire]]
#* [[Tochmarc Étaine]]=[[Tochmarc Étaíne]]=[[Tochmharc Éadaoine]] I, II, III
# [[Tochmarc Ferbe]]
#* [[Tochmarc Lúaine ocus Aided Aithirne]]=[[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]]
# [[Tochmarc Momera]]
#* [[Togail Bruidne Da Derga]]=[[Toghail Brú Dá Dearga]], Orgain Bruidne Uí Derga
# [[Togail Troí]]
# [[Tucait Fagbála in Fessa do Finn 7 Marbad Cuil Duib]]
#* [[Tucait Indarba na nDéssi]] ([[Tairired na nDéisi]]=[[Tairired na nDéssi]])
# [[Úath Beinne Étair]]
# [[Verba Scáthaige]]

== [http://www.maryjones.us/ctexts/index_irish.html Celtic Language Collective] ==
=== '' Manuscripts '' ===
# [[Lebar na Núachongbála]]=[[Leabhar Laighneach]]
# [[Lebor na nUidre]]=[[Leabhar na hUidhre]]
# [[Leabhar Bhaile an Mhóta]]
# [[Leabhar Mór Mhic Fhir Bhisigh]]=[[Leabhar Mór Leacáin]]
# [[Leabhar Buidhe Lecáin]]=[[Leabhar Buí Leacáin]]
# [[Leabhar Feirmoithe]]=[[Leabhar Fhear Maí]]
# [[Leabhar Méig Shamhradháin]]=[[Dúnaire Mag Shamhradhain]]=[[]]
# [[Leabhar Í Eadhra]]=[[Leabhar Uí Eadhra]]
# [[Leabar Chaillín]]=[[Leabar Fidhnacha]]=[[Leabhar Fhianacha]]

=== '' The Mythological Cycle '' ===
# [[Lebor Gabála Érenn]]=[[Leabhar Gabhála na hÉireann]]
# [[Do Flathiusaib Hérend]]=[[]] (LL)
# [[Lebor Bretnach]]=[[]]
# [[Cath Maige Tuired]]=[[Cath Maighe Tuireadh]]
# [[Tuath De Danand na set soim]]=[[Ceithre Sheod]]
# [[Oidheadh Chloinne Tuireann]]=[[Oidheadh Chlainne Tuireann]]
# [[Tochomlod mac Miledh a hEspain i nErind]]=[[]]
# [[De Gabáil in t-Sída]]=[[]]
# [[Tochmarc Étaíne]]=[[]] (LU, Egerton 1782)
# [[Togail Bruidne Dá Derga]]=[[]]
# [[Aislinge Óenguso]]=[[]]
# [[Oidheadh Chloinne Lir]]=[[Oidheadh Chlainne Lir]]
# [[Altram Tige Dá Medar]]=[[]]
# [[Scél Túain maic Cairill]]=[[Tuan mac Cairill]]
# [[Eachtra Léithín]]=[[]]
# [[Suidigud Tellaich Temra]]=[[]]
# [[Moí coire coir goiriath]]=[[]]
# [[Cía cétliaigh robúi ind-Érinn]]=[[]]
# [[Cóir Anmann]]=[[]]
# [[Bodleian Dinnshenchas (Rawl B 506)]]=[[Dinnseanchas]]
# [[Edinburgh Dindsenchas (MS Kilbride XVI)]]=[[]]
# [[Rennes Dindsenchas I (Rennes MS)]]=[[]]
# [[Metrical Dindsenchas]]=[[]]
# [[Banshenchus]]=[[Banseanchas]]
# [[The Battle of Partholon's Sons]]=[[]] ([[Seanchas Mór]])

=== '' The Ulster Cycle '' ===
# [[]]=[[]]</text>
      <sha1>1fi1ctsrhde1q1vbz1z7l7sr3tuzpgx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úsáideoir:Marcas.oduinn/Clár Dubh</title>
    <ns>2</ns>
    <id>90902</id>
    <revision>
      <id>1269831</id>
      <parentid>1269830</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T12:48:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <origin>1269831</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4120" sha1="tbkuzspd32myepa03us60vtp6ye98ux" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

== Foclóireacht ==
Déanta:
# [[Foclóireacht na Gaeilge]]
# [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]]-
# [[foclóir.ie]]=[[focloir.ie]]

== An Féineachas ==
[[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). 

Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]''

''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais.

Teimpléid;
* [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]]
* [[Teimpléad:efn]]

Nuashonraithe (lámhscríbhinní):
# [[Senchas Már]] (SM)
# [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]])
# [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]])
# [[Críth Gablach]] (MacA)
# [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]])

As nua, iomlán:
# [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH)
# [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA)
# [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]])
# [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]])
# [[Recholl Breth]] (SM #13)
# [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]])
# [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]])
# [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA)
# [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337)
# [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3)
# [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]])
# [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]])
# [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363)
# [[Uí Lochlainn]]
# [[Uí Dhuibhdábhoireann]]
# [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]]
# [[Bóaire]]
# [[Coinmheadh is buannacht]]
# [[Brehon Law Commission]]
# [[Mac Aodhagáin]] &amp;rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]]
# [[John Lynch (Gratianus Lucius)]]
# [[Fearghas Ó Ceallaigh]]
# [[Leabharlann COBÁC]]
# [[Cathair Mhic Neachtain]]
# [[Thom McGinty]]

As nua, síolta:
# [[Dlí Ceilteach]]-
# [[Gabháil chine]]-
# [[Cyfraith Hywel]]-
# [[Galanas]]-
# [[Accessus ad auctores]]-
# [[Hapax legomenon]]-
# [[Robert Atkinson]]-

== Dlí luath na hÉireann ==
Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law? 


{{Dlí luath na hÉireann}}

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>tbkuzspd32myepa03us60vtp6ye98ux</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269833</id>
      <parentid>1269831</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T12:49:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <origin>1269833</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2064" sha1="heh82tas26uh210r36fkdnmczwrg6ni" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

== Foclóireacht ==
Déanta:
# [[Foclóireacht na Gaeilge]]
# [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]]-
# [[foclóir.ie]]=[[focloir.ie]]

== Dlí luath na hÉireann ==
Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law? 


{{Dlí luath na hÉireann}}

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>heh82tas26uh210r36fkdnmczwrg6ni</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269835</id>
      <parentid>1269833</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T12:50:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <origin>1269835</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1987" sha1="fw1xq2kbt37lyw0vrmu9p38grae5d27" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]]
* [[Teimpléad:efn]]

== Dlí luath na hÉireann ==
Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law? 


{{Dlí luath na hÉireann}}

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>fw1xq2kbt37lyw0vrmu9p38grae5d27</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269837</id>
      <parentid>1269835</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T12:52:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* Dlí luath na hÉireann */</comment>
      <origin>1269837</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1988" sha1="kqmjrp0r46uptang5fq4n6vy4wgoi4r" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* [[Teimpléad:WD Bosca Sonraí Doiciméad]]
* [[Teimpléad:efn]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>kqmjrp0r46uptang5fq4n6vy4wgoi4r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Aibhneacha Chontae an Longfoirt</title>
    <ns>14</ns>
    <id>92254</id>
    <revision>
      <id>1269847</id>
      <parentid>1173841</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T16:57:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Catagóir:Tíreolaíocht Chontae an Longfoirt</comment>
      <origin>1269847</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="i50n3knb8dhuo527ssbi8f6doarzeat" xml:space="preserve">[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae an Longfoirt|Aibh]]
[[Catagóir:Aibhneacha na hÉireann|Longfort]]</text>
      <sha1>i50n3knb8dhuo527ssbi8f6doarzeat</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Gaeltacht Thír Chonaill</title>
    <ns>14</ns>
    <id>97645</id>
    <revision>
      <id>1269872</id>
      <parentid>1002258</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:47:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <comment>Catagóirí athraithe</comment>
      <origin>1269872</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="133" sha1="bro61mb8ca7t04ys60rv126bzlz5fk3" xml:space="preserve">{{DEFAULTSORT:Gaeltacht Thir Chonaill}}
[[Catagóir:An Ghaeltacht de réir chontae|Dun na nGall]]
[[Catagóir:Contae Dhún na nGall]]</text>
      <sha1>bro61mb8ca7t04ys60rv126bzlz5fk3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Socrú núicléach leis an Iaráin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>99746</id>
    <revision>
      <id>1269897</id>
      <parentid>1218091</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T21:48:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1269897</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4343" sha1="9aveqejr639qsoe2abgxvn9sx7g5tt4" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

[[Íomhá:JCPOA signatories.svg|mion|clé|Sínitheoirí an chomhaontaithe  JCPOA, an tAontas Eorpach ina measc]]

Sa bhliain 2015, bhí réiteach [[Airm Núicléacha|núicléach]] déanta ag [[An Iaráin]] le sé cinn de na Cumhachtaí Móra; tugadh an '''socrú núicléach leis an Iaráin''' air, nó an '''Joint Comprehensive Plan of Action''' (an '''JCPOA''') tar éis breis is 10 mbliana [[taidhleoireacht]]&lt;nowiki/&gt;a.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Socrú núicléach idir Meiriceá agus An Iaráin|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2015/0714/714675-socru-nuicleach-idir-meircea-agus-an-iarain/|date=2015-07-14|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.europarl.europa.eu/news/ga/headlines/world/20131125STO26158/an-socru-nuicleach-leis-an-iarain-beart-riachtanach-don-chomhar|teideal=An socrú núicléach leis an Iaráin: beart riachtanach don chomhar {{!}} Nuacht {{!}} Parlaimint na hEorpa|dáta=2014-01-29|language=ga|work=www.europarl.europa.eu|dátarochtana=2021-11-13}}&lt;/ref&gt; Le linn na mblianta 2015-2016, bhí cigirí idirnáisiúnta in ann breathnú níos géire ar chúrsaí núicléacha san Iaráin. Ar an dtaobh eile den mhargadh, tháinig maoladh ar na smachtbhannaí a bhí á leagan ar an Iaráin leis na blianta.

[[Íomhá:Protests against Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA).jpg|mion|clé|Agóid in aghadih an JCPOA i dTehran, Lúnasa 2015]]
[[Íomhá:Special Representative Hook Holds Press Conference with Israeli Prime Minister Netanyahu (50091531436).png|mion|clé|'Special Representative' na S-A, Brian Hook (cuid den rialtas Trump ag an am), agus príomhaire [[Iosrael]], Benjamin Netanyahu sa bhliain 2020]]

Ach rinne go leor daoine cáineadh ar an gcomhaontú: lucht tacaíochta an chogaidh i g[[Comhdháil na Stát Aontaithe|Comhdháil]] SAM (na [[Páirtí Poblachtach (Stáit Aontaithe)|Poblachtánaigh]]) agus na dochtairí i gceannaireacht na hIaráine, [[Iosrael]] agus na h[[An Araib Shádach|Araibe Sádaí]].  Mar sin, nuair a toghadh [[Donald Trump|Trump]], d'éirigh na Stáit Aontaithe as an margadh go gairid ina dhiaidh.  D’éirigh na Stáit Aontaithe  as an Socrú ar an 8 Bealtaine 2018. 

Níor chas [[Hassan Rouhani]],  [[Uachtarán]] na [[An Iaráin|hIaráine]], riamh le Trump;  tuairimíocht gan dealramh a bhí ann sa bhliain 2019.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/seans-maith-go-mbuailfidh-trump-le-hassan-rouhani-uachtaran-na-hiaraine/|teideal=‘Seans maith’ go mbuailfidh Trump le Hassan Rouhani, uachtarán na hIaráine|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2021-11-12}}&lt;/ref&gt;

=== Comhaontú nua ? ===
Laghdódh comhaontú nua an baol atá ann go ndéanfar iomadú ar airm núicléacha sa réigiún.

Sa bhliain 2021, bhí [[Éire]] ceaptha ag na [[Na Náisiúin Aontaithe|Náisiúin Aontaithe]] mar áisitheoir san aighneas seo i dtaca le margadh 2015, agus ag áiteamh ar an Iaráin agus na [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]] a bheith rannpháirteach arís sa socrú.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/tuarasc%C3%A1il/is-maith-go-bhfuil-margadh-d%C3%A9anta-leis-an-iar%C3%A1in-faoi-ch%C3%BArsa%C3%AD-n%C3%BAicl%C3%A9acha-1.1615632|teideal=Is maith go bhfuil margadh déanta leis an Iaráin faoi chúrsaí núicléacha|údar=Deaglán de Bréadún|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2021-11-12}}&lt;/ref&gt; Chas [[Simon Coveney]] le Hassan Rouhani nuair a bhí sé fós ina Uachtarán sa bhliain 2021,&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Coveney sásta lena chruinniú san Iaráin|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2021/0307/1201462-coveney-sasta-lena-chruinniu-san-iarain/|date=2021-03-07|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

Bhí Rouhani ar an eite mheasartha san Iaráin (ach tá roinnt na cumhachta san Iaráin, idir na Mullánna, na polaiteoirí agus an t-arm), I Lúnasa 2021, toghadh [[Ebrahim Raisi]], den dream is diongbháilte i d[[Tehran|Tehrān]]. 

=== Cogadh ===
Cuireadh tús le [[Cogadh Iosrael–Iaráin]] ar an 13 Meitheamh 2025
{{Main|Cogadh Iosrael–Iaráin}}

== Féach freisin ==

* [[Hassan Rouhani]]
*[[Airm núicléacha]]
*[[Cogadh Iosrael–Iaráin]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:An Iaráin]]
[[Catagóir:Airm núicléacha]]
[[Catagóir:Donald Trump]]
[[Catagóir:Polasaí eachtrach na Stát Aontaithe]]</text>
      <sha1>9aveqejr639qsoe2abgxvn9sx7g5tt4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Gaeltacht Mhúscraí</title>
    <ns>14</ns>
    <id>113459</id>
    <revision>
      <id>1269875</id>
      <parentid>1214054</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:52:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóir curtha leis</comment>
      <origin>1269875</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="131" sha1="2zhu1hbieyekombilppx332qav2ow94" xml:space="preserve">{{DEFAULTSORT:Gaeltacht Mhuscrai}}
[[Catagóir:Contae Chorcaí]]
[[Catagóir:Cúil Aodha]]
[[Catagóir:Gaeltacht Chontae Chorcaí]]</text>
      <sha1>2zhu1hbieyekombilppx332qav2ow94</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Gaeltacht na Mí</title>
    <ns>14</ns>
    <id>113860</id>
    <revision>
      <id>1269870</id>
      <parentid>1219314</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:45:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <comment>Catagóirí athraithe</comment>
      <origin>1269870</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="107" sha1="rj8y36vma1llzkyxx8nnu8gsa5d2d5t" xml:space="preserve">{{DEFAULTSORT:Gaeltacht na Mi}}
[[Catagóir:An Ghaeltacht de réir chontae|Mi]]
[[Catagóir:Contae na Mí]]</text>
      <sha1>rj8y36vma1llzkyxx8nnu8gsa5d2d5t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gaeltacht Mhaigh Eo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>118521</id>
    <revision>
      <id>1269884</id>
      <parentid>1262202</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:05:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóir curtha leis agus mionathruithe eile</comment>
      <origin>1269884</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1243" sha1="4sb9xy8u49dt74ojgg7hr0bzm4m9l6l" xml:space="preserve">[[Íomhá:Cruachán ón Sliabh Mór (Acla).jpg|mion|Cruachán ón Sliabh Mór (Acla)]]
Tá Gaeltacht Mhaigh Eo lonnaithe go príomha in iarthar an chontae agus tá trí cheantar ar leith inti[[: Tuar Mhic Éadaigh]], [[Iorras|ceantar Iorrais]],&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Gaeltacht Iorrais agus Acaill|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Gaeltacht_Iorrais_agus_Acaill|journal=Wikipedia|date=2023-11-21|language=en}}&lt;/ref&gt; agus leithinis an Chorráin agus cuid d’[[Acaill|Oileán Acla]].&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.mayo.ie/ga-ie/your-council/services/heritage-conservation/cultural-heritage/mayo-gaeltacht|teideal=Gaeltacht Mhaigh Eo|language=ga|work=MayoCoCo|dátarochtana=2025-04-04}}&lt;/ref&gt;

In 2016 bhí daonra 9,340 duine i nGaeltacht Mhaigh Eo (Daonáireamh 2016) agus b'ionann sin agus 9% de dhaonra iomlán na Gaeltachta ag an am.

== Féach freisin ==
* [[Tuar Mhic Éadaigh]], [[Iorras|ceantar Iorrais]], agus [[Acaill|Oileán Acla]].
* [[:Catagóir:Daoine as Gaeltachtaí Mhaigh Eo|Daoine as Gaeltacht Chontae Mhaigh Eo]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol-ie}}

[[Catagóir:Contae Mhaigh Eo]]
[[Catagóir:Gaeltacht]]
[[Catagóir:Gaeltachtaí Chontae Mhaigh Eo| ]]
[[Catagóir:An Ghaeltacht de réir chontae|Maigh Eo]]</text>
      <sha1>4sb9xy8u49dt74ojgg7hr0bzm4m9l6l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Gaeltachtaí Chontae Mhaigh Eo</title>
    <ns>14</ns>
    <id>118524</id>
    <revision>
      <id>1269873</id>
      <parentid>1262145</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:48:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <comment>Catagóirí athraithe</comment>
      <origin>1269873</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="130" sha1="lqkms3veaydh1e5vl5416lkubjber4d" xml:space="preserve">{{DEFAULTSORT:Gaeltachtai Chontae Mhaigh Eo}}
[[Catagóir:An Ghaeltacht de réir chontae|Maigh Eo]]
[[Catagóir:Contae Mhaigh Eo]]</text>
      <sha1>lqkms3veaydh1e5vl5416lkubjber4d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eitilt Air India 171</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119698</id>
    <revision>
      <id>1269885</id>
      <parentid>1269652</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:31:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Pigsonthewing</username>
        <id>13266</id>
      </contributor>
      <comment>copyvio</comment>
      <origin>1269885</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1695" sha1="6bs0643hapitxzm0ylf5svc1vcu9gar" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}
[[Íomhá:Air India 171 runway CCTV.webm|clé|mion|Físeán]]
D'fhág '''Air India Eitilt 171''' cathair [[Ahmedabad]]  i stát Gujarat in iarthar na hIndia ar 12 Meitheamh 2025 ag 1.39 i.n., am na hIndia. Thuairt an t-eitleán go gairid tar éis di aerfort Ahmedabad a fhágáil, 30 soicind níos déanaí. Bhí Eitilt 171 ar a bealach go Londain, le tuirlingt in Aerfort Gatwick i Londain ag 6.25 i.n., am Shasana.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Na céadta maraithe i dtubaiste eitleáin san India|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0612/1518069-na-ceadta-maraithe-i-dtubaiste-eitlean-san-india/|date=2025-06-12|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

== Imeachtaí ==
Boeing 787-8 &quot;Dreamliner&quot; a bhí san eitleán, ar árthach réasúnta nua-aimseartha í.  Thuairt Eitilt 171  i gceantar cónaithe gar don aerfort. Bhuail sí coláiste leighis agus bhí na mic léinn i measc na marbh.

Maraíodh thart ar 300 duine. Bhí 242 duine san eitleán.  Saoránaigh na hIndia ab ea formhór na bpaisinéirí, agus bhí daoine ón mBreatain (53) agus ón bPortaingéil (7) ina measc leis.  Bhí an t-eitleán ina chaor thine ach tháinig paisinéir amháin slán as.

== Cúiseanna ==
Chuir an píolóta glao mayday sular thuairt sí. Bhí fearas tuirlingthe an eitleáin le feiceáil sular thuairt sí cé gur cheart dó a bheith i bhfolach i mbolg an eitleáin.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;   Tharla gearradh cumhachta is cosúil.

== Féach freisin ==

* [[:Catagóir:Teagmhais eitlíochta|Teagmhais eitlíochta]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}{{síol-in}}
[[Catagóir:Stair na hIndia]]
[[Catagóir:2025]]
[[Catagóir:Teagmhais eitlíochta]]
[[Catagóir:Boeing]]</text>
      <sha1>6bs0643hapitxzm0ylf5svc1vcu9gar</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269886</id>
      <parentid>1269885</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:32:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Pigsonthewing</username>
        <id>13266</id>
      </contributor>
      <comment>used twice</comment>
      <origin>1269886</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1633" sha1="7o6a9hyl9zmlmqi8usjyyejcs44mxl1" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}
D'fhág '''Air India Eitilt 171''' cathair [[Ahmedabad]]  i stát Gujarat in iarthar na hIndia ar 12 Meitheamh 2025 ag 1.39 i.n., am na hIndia. Thuairt an t-eitleán go gairid tar éis di aerfort Ahmedabad a fhágáil, 30 soicind níos déanaí. Bhí Eitilt 171 ar a bealach go Londain, le tuirlingt in Aerfort Gatwick i Londain ag 6.25 i.n., am Shasana.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Na céadta maraithe i dtubaiste eitleáin san India|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0612/1518069-na-ceadta-maraithe-i-dtubaiste-eitlean-san-india/|date=2025-06-12|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

== Imeachtaí ==
Boeing 787-8 &quot;Dreamliner&quot; a bhí san eitleán, ar árthach réasúnta nua-aimseartha í.  Thuairt Eitilt 171  i gceantar cónaithe gar don aerfort. Bhuail sí coláiste leighis agus bhí na mic léinn i measc na marbh.

Maraíodh thart ar 300 duine. Bhí 242 duine san eitleán.  Saoránaigh na hIndia ab ea formhór na bpaisinéirí, agus bhí daoine ón mBreatain (53) agus ón bPortaingéil (7) ina measc leis.  Bhí an t-eitleán ina chaor thine ach tháinig paisinéir amháin slán as.

== Cúiseanna ==
Chuir an píolóta glao mayday sular thuairt sí. Bhí fearas tuirlingthe an eitleáin le feiceáil sular thuairt sí cé gur cheart dó a bheith i bhfolach i mbolg an eitleáin.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;   Tharla gearradh cumhachta is cosúil.

== Féach freisin ==

* [[:Catagóir:Teagmhais eitlíochta|Teagmhais eitlíochta]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}{{síol-in}}
[[Catagóir:Stair na hIndia]]
[[Catagóir:2025]]
[[Catagóir:Teagmhais eitlíochta]]
[[Catagóir:Boeing]]</text>
      <sha1>7o6a9hyl9zmlmqi8usjyyejcs44mxl1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Loch Bó Finne (An tSionainn)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119702</id>
    <revision>
      <id>1269858</id>
      <parentid>1269802</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:14:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>+cata</comment>
      <origin>1269858</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1366" sha1="he9g1brei9n6pc3gfzi49gme49v725x" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Tá ''' Loch Bó Finne'''&lt;ref name=logainm&gt;{{lua idirlín 
| url = https://www.logainm.ie/ga/1166335 
| teideal = Loch Bó Finne 
| work = Placenames Database of Ireland (logainm.ie) 
| foilsitheoir = [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]] and [[Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath]] 
| dátarochtana = 14ú Márta 2020
}}&lt;/ref&gt; ar [[an tSionainn|an Sionainn]], ar an teorainn idir contaetha Ros Comáin agus Liotrama.

Tá Loch Bó Finne scoite ó [[Loch Bó Dearg]] le Caolas Dhoire Chairn.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.askaboutireland.ie/learning-zone/primary-students/looking-at-places/roscommon/aspects-of-roscommon/lough-bofin-and-lough-bod/
| teideal=Lough Bofin and Lough Boderg
| foilsithe=
}}&lt;/ref&gt;

== Áineas ==
Tá Loch Bó Finne aitheanta mar iascach le haghaidh na n-iasc a leanas: [[bran (iasc)|bran]], [[ruán]], [[róiste]], [[liús]], [[eascann]] agus [[péirse]].&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.infowing.ie/waterway/418/lough+boderg
| teideal=Infowing - catch the best fishing in Ireland
| foilsithe=
}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==
* [[Loch Bó Dearg]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Síol-tír-ie}}

{{DEFAULTSORT:Bo Finne, Loch}}
[[Catagóir:An tSionainn]]
[[Catagóir:Lochanna Chontae Liatroma]]
[[Catagóir:Lochanna Chontae Ros Comáin]]</text>
      <sha1>he9g1brei9n6pc3gfzi49gme49v725x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Loch Bó Finne, Contae na Gaillimhe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119704</id>
    <revision>
      <id>1269840</id>
      <parentid>1269809</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T16:45:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>+WD, srl.</comment>
      <origin>1269840</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2060" sha1="rujousa1sk9exzhswpp9752qgkiqtib" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Is loch [[fionnuisce]] é ''' Loch Bó Finne'''&lt;ref name=logainm/&gt; suite i g[[Conamara]], [[Contae na Gaillimhe]].

== Tíreolaíocht ==
Tá an loch {{convert|10|km|0|abbr=on}} taobh thiar d'[[Uachtar Ard]].&lt;ref name=GoogleMaps/&gt;  Téann an bóthar [[N59]] taobh leis an locha.  Is cuid den [[List of Special Areas of Conservation in the Republic of Ireland#Galway|Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]] i gConamara.&lt;ref name=NPWS/&gt;

== Féach freisin ==
* [[Loch Bó Finne]] (idirdhealú)

== Tagairtí ==
{{reflist|refs =

&lt;ref name=logainm&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.logainm.ie/ga/1167538 
| teideal = Loch Bó Finne 
| work = [[logainm.ie]] 
| foilsitheoir = [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]] and [[Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath]] 
| dátarochtana = 7ú Márta 2016
}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=GoogleMaps&gt;{{lua idirlín 
| url = https://www.google.com/maps/place/Lough+Bofin,+Co.+Galway,+Ireland/@53.4377493,-9.4717696,14z/data=!3m1!4b1!4m2!3m1!1s0x485bc8c630ae23d7:0xa0d2f82dd8303441?hl=en 
| teideal = Lough Bofin 
| dátarochtana = 7ú Márta 2016
}}&lt;/ref&gt;

&lt;!--ref name=EPA&gt;{{cite report 
| last1 = Free 
| first1 = Gary 
| last2 = Little 
| first2 = Ruth 
| last3 = Tierney 
| first3 = Deirdre 
| last4 = Donnelly 
| first4 = Karol 
| last5 = Caroni 
| first5 = Rossana 
| name-list-style = amp 
| url = https://www.epa.ie/publications/research/water/Final-Report-(2000-FS1-M1).pdf#page=16 
| title = A Reference Based Typology and Ecological Assessment System for Irish Lakes 
| date = 2006 
| pages = 10 
| publisher = [[Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire)]]
}}&lt;/ref--&gt;

&lt;ref name=NPWS&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002034.pdf 
| teideal = Connemara Bog Complex SAC 
| foilsitheoir = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] 
| dátarochtana = 7 March 2016}}&lt;/ref&gt;
}}

{{Síol-tír-ie}}

{{DEFAULTSORT:Bo Finne, Loch}}
[[Catagóir:Lochanna Chontae na Gaillimhe]]</text>
      <sha1>rujousa1sk9exzhswpp9752qgkiqtib</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Loch Foirbis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119705</id>
    <revision>
      <id>1269849</id>
      <parentid>1269813</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:02:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>+WD, srl.</comment>
      <origin>1269849</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="897" sha1="dn1drdhmlr8xcyhv0a548f78lrsixcy" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Tá ''' Loch Foirbis'''&lt;ref name=logainm&gt;{{lua idirlín 
| url = https://www.logainm.ie/ga/103023 
| teideal = Loch Foirbis/Lough Forbes | suíomh = logainm.ie 
| foilsitheoir = [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]] agus [[Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath]] 
| dátarochtana = 30ú Eanáir 2020
}}&lt;/ref&gt; ar [[an tSionainn|an Sionainn]], suite taobh thiar den [[an Lios Breac|Lios Breac]],&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.npws.ie/protected-sites/sac/001818
| teideal=Lough Forbes Complex SAC
| publisher=
}}&lt;/ref&gt; i [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]].

== Féach freisin ==
* [[Lochanna na hÉireann]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol-tír-ie}}

{{DEFAULTSORT:Foirbis, Loch}}
[[Catagóir:An tSionainn]]
[[Catagóir:Lochanna Chontae an Longfoirt]]
[[Catagóir:Lochanna Chontae Ros Comáin]]</text>
      <sha1>dn1drdhmlr8xcyhv0a548f78lrsixcy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Loch Bó Dearg</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119706</id>
    <revision>
      <id>1269857</id>
      <parentid>1269821</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:13:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>+WD, srl.</comment>
      <origin>1269857</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3514" sha1="6l5cwgx8drwasdiftsyj13mczrv7y2w" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Tá ''' Loch Bó Dearg'''&lt;ref name=logainm&gt;{{lua idirlín  
| url = https://www.logainm.ie/en/1166334 
| teideal = Loch Bó Dearg 
| work = Placenames Database of Ireland (logainm.ie) 
| foilsitheoir = [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]] agus [[Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath]] 
| dátarochtana = 14ú Márta 2020
}}&lt;/ref&gt; ar [[an tSionainn|an Sionainn]] i gContaetha [[Contae Ros Comáin|Ros Comáin]] agus [[Contae Liatroma|Liotrama]].

== Cúr síos ==
Is mór ar an Sionainn é, le achar dromchla tuairim is {{convert|1,200|ha|acres}} aige.&lt;ref name=fii&gt;{{lua idirlín  
| url = https://fishinginireland.info/pike/shannon/carrickonshannon/ 
| teideal = Lough Boderg 
| dátarochtana = 28ú Márta 2020 
| foilsitheoir = Fishing in Ireland
}}&lt;/ref&gt;  Tá sé suite idir [[Cill Mhór, Contae Ros Comáin]] agus [[Eanach Duibh, Contae Liatroma|Eanach Duibh]] i gContae Liatroma.&lt;ref name=duchas&gt;{{lua idirlín 
| url = https://www.duchas.ie/en/cbes/4798707/4791983/4924193 
| teideal = Local Events of Long Ago - Lough Boderg Regatta 
| dátarochtana = 28ú Márta 2020 
| publisher = National Folklore Collection, UCD
}}&lt;/ref&gt;  Tá [[Doire Chairn]], i seilbh na clainne Nesbitt sna luath-1800í, ar bhruach an locha.&lt;ref name=Coillte&gt;{{lua idirlín 
| url = https://www.coillte.ie/site/derrycarne/ 
| teideal = Derrycarne 
| dátarochtana = 28ú Márta 2020 
| foilsitheoir = Coillte
}}&lt;/ref&gt;

Tá Loch Bó Dearg scoite ó [[Loch Bó Finne (An tSionainn)|Loch Bó Finne]] le Caolas Dhoire Chairn. 

== Seanscéal ==
Tá [[Seanchas|seanscéal]] ann a insítear conas a bhfuair an dá loch, Finne agus Dearg a n-ainmneacha.&lt;ref name=aai&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.askaboutireland.ie/learning-zone/primary-students/looking-at-places/roscommon/aspects-of-roscommon/lough-bofin-and-lough-bod/
| teideal=Lough Bofin and Lough Boderg
| foilsitheoir=Ask About Ireland 
| dátarochtana=28ú Márta 2020
}}&lt;/ref&gt;  

Fuarthas [[murúch]] san uisce agus tógadh í go dtí teach feirme in aice láimhe.  Chun an comhar a íoc leis na daoine ag ucht a gcuid cineáltais, thuaidh di ag déanamh feasa dóibh.  Thuar sí, dá gcuirfí ar agus san d uisce í ar Oíche Lá na Bealtaine, chúiteofaí iad an bhliain dár gcionn later.  Rinne na daoine amhlaidh, agus tar éis bliana, d'fhill siad  chonaic siad dhá bhó ag teacht as an uisce, ceann acu rua (dearg) agus ceann eile bán (finne).

== Stair ==
Bhain [[Túathal Techtmar|Tuathal Teachtmhar]] úsáid as Loch Bó Dearg chun teorainn [[Ríocht na Mí]] ársa a chruthú:&lt;ref name=ffae&gt;
[[Foras Feasa ar Éirinn]], An treas alt, Do mhionroinn ar an Mídhe&lt;/ref&gt; 
:Ó Loch Bó Dearg go [[Biorra]],
:ó'n Sionainn soir go fairrge

== Áineas ==
Tá Loch Bó Dearg aitheanta mar iascach le haghaidh na n-iasc a leanas: [[bran (iasc)|bran]], [[ruán]], [[róiste]], [[liús]], [[eascann]] agus [[péirse]].&lt;ref name=fii/&gt;

Tá an North Shannon Motor Yacht Club (NSMYC) lonnaithe ar Loch Bó Dearg.&lt;ref name=nsmyc&gt;{{lua idirlín 
| url = https://force3webs.wixsite.com/nsmyc
| teideal=North Shannon Motor Yacht Club
| dátarochtana = 28ú Márta 2020 
| foilsitheoir = North Shannon Motor Yacht Club
}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==
* [[Loch Bó Finne (An tSionainn)|Loch Bó Finne]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Síol-tír-ie}}

{{DEFAULTSORT:Bo Dearg, Loch}}
[[Catagóir:An tSionainn]]
[[Catagóir:Lochanna Chontae Liatroma]]
[[Catagóir:Lochanna Chontae Ros Comáin]]</text>
      <sha1>6l5cwgx8drwasdiftsyj13mczrv7y2w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Loch Teapa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119707</id>
    <revision>
      <id>1269856</id>
      <parentid>1269827</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T17:11:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>+WD, srl.</comment>
      <origin>1269856</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="795" sha1="49piqtq4qzk2wodnwskgvwslejz0ag3" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Tá ''' Loch Teapa'''&lt;ref name=logainm&gt;{{lua idirlín 
| url = https://www.logainm.ie/ga/1437571 
| teideal = Loch Teapa 
| suíomh = logainm.ie 
| foilsitheoir = [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]] agus [[Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath]] 
| dátarochtana = 13ú Meitheamh 2025
}}&lt;/ref&gt; ar [[an tSionainn|an Sionainn]], suite gar de {{h|Droim ar Snámh}}.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = https://irishwaterwayshistory.com/tag/lough-tap/
| teideal = Lough Tap railway bridge
| suíomh = irishwaterwayshistory.com 
| dátarochtana = 13ú Meitheamh 2025
}}&lt;&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol-tír-ie}}

{{DEFAULTSORT:Teapa, Loch}}
[[Catagóir:An tSionainn]]
[[Catagóir:Lochanna Chontae Liatroma]]</text>
      <sha1>49piqtq4qzk2wodnwskgvwslejz0ag3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Lochanna Chontae na Gaillimhe</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119708</id>
    <revision>
      <id>1269839</id>
      <timestamp>2025-06-13T16:39:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1269839</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="99" sha1="29mkgmealgkwxx7mwmj6zeleu9ldjul" xml:space="preserve">[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|Gaillimh]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae na Gaillimhe|Loch]]</text>
      <sha1>29mkgmealgkwxx7mwmj6zeleu9ldjul</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Ros Comáin</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119709</id>
    <revision>
      <id>1269841</id>
      <timestamp>2025-06-13T16:49:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1269841</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="155" sha1="bz5fr3rlp46kb368xxuaz49vkol3kbe" xml:space="preserve">{{Catcómhaoin|Geography of County Roscommon|Tíreolaíocht Chontae Ros Comáin}}

[[Catagóir:Contae Ros Comáin]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chonnachta]]</text>
      <sha1>bz5fr3rlp46kb368xxuaz49vkol3kbe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Lochanna Chontae Ros Comáin</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119710</id>
    <revision>
      <id>1269844</id>
      <timestamp>2025-06-13T16:51:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1269844</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="cbcq0t2d250iiqv6t1r1jfna310xjof" xml:space="preserve">[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|Ros Comáin]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Ros Comáin|Loch]]</text>
      <sha1>cbcq0t2d250iiqv6t1r1jfna310xjof</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Tíreolaíocht Chontae an Longfoirt</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119711</id>
    <revision>
      <id>1269845</id>
      <timestamp>2025-06-13T16:55:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1269845</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="151" sha1="qun33rn9e8nv9l3sprw3e2yey5vlvei" xml:space="preserve">{{Catcómhaoin|Geography of County Longford|Tíreolaíocht Chontae Longfoirt}}

[[Catagóir:Contae an Longfoirt]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Laighean]]</text>
      <sha1>qun33rn9e8nv9l3sprw3e2yey5vlvei</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Lochanna Chontae an Longfoirt</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119712</id>
    <revision>
      <id>1269848</id>
      <timestamp>2025-06-13T16:57:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1269848</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="100" sha1="n1ugdidryagryfmixs4nsaxcclc6xjl" xml:space="preserve">[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|Longfoirt]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae an Longfoirt|Loch]]</text>
      <sha1>n1ugdidryagryfmixs4nsaxcclc6xjl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Liatroma</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119713</id>
    <revision>
      <id>1269852</id>
      <timestamp>2025-06-13T17:08:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1269852</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="147" sha1="0fuh6lpevvrus6pw6dncbb5c5dw8yak" xml:space="preserve">{{Catcómhaoin|Geography of County Leitrim|Tíreolaíocht Chontae Liatroma}}

[[Catagóir:Contae Liatroma]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chonnachta]]</text>
      <sha1>0fuh6lpevvrus6pw6dncbb5c5dw8yak</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Lochanna Chontae Liatroma</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119714</id>
    <revision>
      <id>1269854</id>
      <timestamp>2025-06-13T17:09:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1269854</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="94" sha1="sqspknjqhev2m7jslexr8vfl2ptz8l9" xml:space="preserve">[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|Liatrom]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Liatroma|Loch]]</text>
      <sha1>sqspknjqhev2m7jslexr8vfl2ptz8l9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Lochanna Chontae Shligigh</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119715</id>
    <revision>
      <id>1269855</id>
      <timestamp>2025-06-13T17:10:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1269855</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="95" sha1="adu9snnvnygluv70b0volxw5am68mtt" xml:space="preserve">[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|Sligeach]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Shligigh|Loch]]</text>
      <sha1>adu9snnvnygluv70b0volxw5am68mtt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Loch Garman</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119716</id>
    <revision>
      <id>1269861</id>
      <timestamp>2025-06-13T17:34:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1269861</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="151" sha1="ip08tkqwd7s2w4iyppsk8k5ofivuzsa" xml:space="preserve">{{Catcómhaoin|Geography of County Wexford|Tíreolaíocht Chontae Loch Garman}}

[[Catagóir:Contae Loch Garman]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Laighean]]</text>
      <sha1>ip08tkqwd7s2w4iyppsk8k5ofivuzsa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Lochanna Chontae Loch Garman</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119717</id>
    <revision>
      <id>1269863</id>
      <timestamp>2025-06-13T17:36:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1269863</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="a640h9e5okksuv26vxepaf6e14v6drj" xml:space="preserve">[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|Loch Garman]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Loch Garman|Loch]]</text>
      <sha1>a640h9e5okksuv26vxepaf6e14v6drj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:An Ghaeltacht de réir chontae</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119718</id>
    <revision>
      <id>1269869</id>
      <timestamp>2025-06-13T17:43:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <comment>Leathanach cruthaithe le '{{DEFAULTSORT:Gaeltacht de reir chontae}} [[Catagóir:Gaeltacht|*]] [[Catagóir:Catagóirí de réir contaetha na hÉireann]]'</comment>
      <origin>1269869</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="125" sha1="3obiipqs3x8egbhcsyd754ftwk904fd" xml:space="preserve">{{DEFAULTSORT:Gaeltacht de reir chontae}}
[[Catagóir:Gaeltacht|*]]
[[Catagóir:Catagóirí de réir contaetha na hÉireann]]</text>
      <sha1>3obiipqs3x8egbhcsyd754ftwk904fd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Gaeltacht Chontae Chorcaí</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119719</id>
    <revision>
      <id>1269876</id>
      <timestamp>2025-06-13T17:53:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <comment>Leathanach cruthaithe le '{{DEFAULTSORT:Gaeltacht Chontae Chorcaí}} [[Catagóir:Contae Chorcaí]] [[Catagóir:An_Ghaeltacht_de_réir_chontae|Corcaigh]]'</comment>
      <origin>1269876</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="126" sha1="3lvbk8hm5c8y0qnej1ahzvqbw5exa7u" xml:space="preserve">{{DEFAULTSORT:Gaeltacht Chontae Chorcaí}}
[[Catagóir:Contae Chorcaí]]
[[Catagóir:An_Ghaeltacht_de_réir_chontae|Corcaigh]]</text>
      <sha1>3lvbk8hm5c8y0qnej1ahzvqbw5exa7u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Teimpléad:An Ghaeltacht</title>
    <ns>10</ns>
    <id>119720</id>
    <revision>
      <id>1269877</id>
      <timestamp>2025-06-13T17:54:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua (aistriúcháin de dhíth fós) first hack</comment>
      <origin>1269877</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3144" sha1="0ry7zt84sh0gdy5fa0k7j9kmgjjmaja" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;
&lt;/noinclude&gt;{{Navbox
 | name = An Ghaeltacht
 | title = [[An Ghaeltacht]]
 | state = {{{state|}}}
 | listclass = hlist

 | group1 = Gaeltachtaí
 | list1 = {{Navbox|child

   | group1 = [[Gaeilge Uladh|Uladh]]
   | list1 =
{{Navbox|child

   | group1 = {{lang|ga|Gaeltacht Thír Conaill}} ([[County Donegal|Donegal]])
   | list1 =
* [[The Rosses|Na Rosa]]
* [[Gweedore|Gaoth Dobhair]]
* [[Cloughaneely|Cloch Cheann Fhaola]]
* [[Gaeltacht an Láir]]

}}

   | group2 = [[Gaeilge Chonnacht|Connacht]]
   | list2 = 
{{Navbox|child

   | group1 = {{lang|ga|Gaeltacht na Gaillimhe}} ([[County Galway|Galway]])
   | list1 =
* [[Galway City Gaeltacht|Gaeltacht Chathair na Gaillimhe]]
* [[Cois Fharraige]]
* [[Conamara Theas]]
* [[Joyce Country|Dúiche Sheoigheach]]
* [[Aran Islands|Oileáin Árann]]
* [[Ceantar na nOileán]]

   | group2 = {{lang|ga|Gaeltacht Chontae Mhaigh Eo}} ([[County Mayo|Mayo]])
   | list2 =
* [[Gaeltacht Iorrais agus Acaill]]

}}

     | group3 = [[Gaeilge na Mumhan|Mumhan]]
     | list3 =
{{Navbox|child

   | group1 = {{lang|ga|Gaeltacht Chontae Chiarraí}} ([[County Kerry|Kerry]])
   | list1 =
* [[Gaeltacht Corca Dhuibhne]]
* [[Iveragh Peninsula|Gaeltacht Uíbh Ráthach]]

   | group2 = {{lang|ga|Gaeltacht Chontae Chorcaí}} ([[County Cork|Cork]])
   | list2 =
* [[Muskerry|Múscraí]]
* [[Cape Clear Island|Oileán Chléire]]


   | group3 = {{lang|ga|[[Gaeltacht na nDéise]]}} ([[County Waterford|Waterford]])
   | list3 =
* [[Ring, County Waterford|Rinn Ó gCuanach]]
* [[Old Parish|An tSean Phobal]]
}}

   | group4 = Laighean
   | list4 =
{{Navbox|child

   | group1 = {{lang|ga|Gaeltacht Chontae na Mí}} ([[County Meath|Meath]])
   | list1 =

* [[Ráth Chairn]]
* [[Baile Ghib]]

}}

   | group5 = Féach freisin
   | list5 =
{{Navbox|child

   | group1 = {{lang|ga|Nua-Ghaeltachtaí}}
   | list1 =
* [[Irish language network]]
* [[Neo-Gaeltacht]]
* [[Gaeltacht Quarter, Belfast|An Cheathrú Ghaeltachta]] ([[County Antrim|Antrim]])
* [[Permanent North American Gaeltacht]]
}}

}}

 | group2 = Eagraíochtaí
 | list2 = 
* [[Údarás na Gaeltachta]]
* [[Gaeltarra Éireann]]
* [[Coimisiún na Gaeltachta]]
* [[Department of Rural and Community Development|Department of Rural and Community Development and the Gaeltacht]]
* [[Saor Raidió Chonamara]]
* [[RTÉ Raidió na Gaeltachta]]
* [[TG4]]
* [[Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge]]
* [[Taibhdhearc na Gaillimhe]]
* [[Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta]]
* [[Muintir na Gaeltachta]]

 | group3 = Féach freisin
 | list3 = 
* [[An Coimisinéir Teanga]]
* [[Connemara]]
* [[Conradh na Gaeilge]]
* [[Bean an tí]]
* [[Gaelic revival]]
* [[Gaels]]
* [[Gaeltacht Act 2012]]
* [[Gaeltacht service town]]
* [[Gàidhealtachd]]
* [[Minister for Rural and Community Development|Minister for Rural and Community Development and the Gaeltacht]]
* [[Minister of State at the Department of Rural and Community Development|Minister of State at the Department of Rural and Community Development and the Gaeltacht]]
* [[Official Languages Act 2003]]
* [[Sean-nós singing]]

}}&lt;noinclude&gt;
{{Doiciméadú}}
[[Catagóir:Navbox|Gaeltacht]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0ry7zt84sh0gdy5fa0k7j9kmgjjmaja</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269882</id>
      <parentid>1269877</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:03:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>&gt;ga</comment>
      <origin>1269882</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2956" sha1="fjr6n1n67kxvn8un3qfm4c4foz1ylx9" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;
&lt;/noinclude&gt;{{Navbox
 | name = An Ghaeltacht
 | title = [[An Ghaeltacht]]
 | state = {{{state|}}}
 | listclass = hlist

 | group1 = Gaeltachtaí
 | list1 = {{Navbox|child

   | group1 = [[Gaeilge Uladh|Uladh]]
   | list1 =
{{Navbox|child

   | group1 = {{lang|ga|Gaeltacht Thír Conaill}} ([[Contae Dhún na nGall|Dún na nGall]])
   | list1 =
* [[Na Rosa]]
* [[Gaoth Dobhair]]
* [[Cloch Cheann Fhaola]]
* [[Gaeltacht an Láir]]

}}

   | group2 = [[Gaeilge Chonnacht|Connacht]]
   | list2 = 
{{Navbox|child

   | group1 = {{lang|ga|Gaeltacht na Gaillimhe}} ([[Contae na Gaillimhe|Gaillimh]])
   | list1 =
* [[Achréidh na Gaillimhe]]
* [[Cois Fharraige]]
* [[Conamara Theas]]
* [[Dúiche Sheoigheach]]
* [[Oileáin Árann]]
* [[Ceantar na nOileán]]

   | group2 = Gaeltacht Chontae Mhaigh Eo ([[Contae Mhaigh Eo|Maigh Eo]])
   | list2 =
* [[Gaeltacht Iorrais agus Acaill]]

}}

     | group3 = [[Gaeilge na Mumhan|Mumhan]]
     | list3 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Chontae Chiarraí ([[Contae Chiarraí|Ciarraí]])
   | list1 =
* [[Corca Dhuibhne]]
* [[Uíbh Ráthach]]

   | group2 = Gaeltacht Chontae Chorcaí ([[Contae Chorcaí|Corcaigh]])
   | list2 =
* [[Cléire]]
* [[Gaeltacht Mhúscraí]]


   | group3 = [[Gaeltacht na nDéise]] ([[Contae Phort Láirge|Port Láirge]])
   | list3 =
* [[An Rinn (Contae Phort Láirge)|An Rinn]]
* [[An Seanphobal]]
}}

   | group4 = Laighean
   | list4 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Chontae na Mí ([[County Meath|Meath]])
   | list1 =

* [[Ráth Chairn]]
* [[Baile Ghib]]

}}

   | group5 = Féach freisin
   | list5 =
{{Navbox|child

   | group1 = Nua-Ghaeltachtaí
   | list1 =
* [[Irish language network]]
* [[Neo-Gaeltacht]]
* [[Gaeltacht Quarter, Belfast|An Cheathrú Ghaeltachta]] ([[County Antrim|Antrim]])
* [[Permanent North American Gaeltacht]]
}}

}}

 | group2 = Eagraíochtaí
 | list2 = 
* [[Údarás na Gaeltachta]]
* [[Gaeltarra Éireann]]
* [[Coimisiún na Gaeltachta]]
* [[Department of Rural and Community Development|Department of Rural and Community Development and the Gaeltacht]]
* [[Saor Raidió Chonamara]]
* [[RTÉ Raidió na Gaeltachta]]
* [[TG4]]
* [[Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge]]
* [[Taibhdhearc na Gaillimhe]]
* [[Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta]]
* [[Muintir na Gaeltachta]]

 | group3 = Féach freisin
 | list3 = 
* [[An Coimisinéir Teanga]]
* [[Connemara]]
* [[Conradh na Gaeilge]]
* [[Bean an tí]]
* [[Gaelic revival]]
* [[Gaels]]
* [[Gaeltacht Act 2012]]
* [[Gaeltacht service town]]
* [[Gàidhealtachd]]
* [[Minister for Rural and Community Development|Minister for Rural and Community Development and the Gaeltacht]]
* [[Minister of State at the Department of Rural and Community Development|Minister of State at the Department of Rural and Community Development and the Gaeltacht]]
* [[Official Languages Act 2003]]
* [[Sean-nós singing]]

}}&lt;noinclude&gt;
{{Doiciméadú}}
[[Catagóir:Navbox|Gaeltacht]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fjr6n1n67kxvn8un3qfm4c4foz1ylx9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269887</id>
      <parentid>1269882</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:49:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>&gt;ga</comment>
      <origin>1269887</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2713" sha1="mxmw6gft1s7h4vlh718zok6bdja25ix" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;
&lt;/noinclude&gt;{{Navbox
 | name = An Ghaeltacht
 | title = [[An Ghaeltacht]]
 | state = {{{state|}}}
 | listclass = hlist

 | group1 = Gaeltachtaí
 | list1 = {{Navbox|child

   | group1 = [[Gaeilge Uladh|Uladh]]
   | list1 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Thír Conaill ([[Contae Dhún na nGall|Dún na nGall]])
   | list1 =
* [[Na Rosa]]
* [[Gaoth Dobhair]]
* [[Cloch Cheann Fhaola]]
* [[Gaeltacht an Láir]]

}}

   | group2 = [[Gaeilge Chonnacht|Connacht]]
   | list2 = 
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht na Gaillimhe ([[Contae na Gaillimhe|Gaillimh]])
   | list1 =
* [[Achréidh na Gaillimhe]]
* [[Cois Fharraige]]
* [[Conamara Theas]]
* [[Dúiche Sheoigheach]]
* [[Oileáin Árann]]
* [[Ceantar na nOileán]]

   | group2 = Gaeltacht Chontae Mhaigh Eo ([[Contae Mhaigh Eo|Maigh Eo]])
   | list2 =
* [[Gaeltacht Iorrais agus Acaill]]

}}

     | group3 = [[Gaeilge na Mumhan|Mumhan]]
     | list3 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Chontae Chiarraí ([[Contae Chiarraí|Ciarraí]])
   | list1 =
* [[Corca Dhuibhne]]
* [[Uíbh Ráthach]]

   | group2 = Gaeltacht Chontae Chorcaí ([[Contae Chorcaí|Corcaigh]])
   | list2 =
* [[Cléire]]
* [[Gaeltacht Mhúscraí]]


   | group3 = [[Gaeltacht na nDéise]] ([[Contae Phort Láirge|Port Láirge]])
   | list3 =
* [[An Rinn (Contae Phort Láirge)|An Rinn]]
* [[An Seanphobal]]
}}

   | group4 = Laighean
   | list4 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Chontae na Mí ([[Contae na Mí|Mí]])
   | list1 =

* [[Ráth Chairn]]
* [[Baile Ghib]]

}}

   | group5 = Féach freisin
   | list5 =
{{Navbox|child

   | group1 = Nua-Ghaeltachtaí
   | list1 =
* [[Gaeltacht Bhéal Feirste]]
* [[Gaeltacht Thuaisceart an Oileán Úir]]
* [[Líonraí Gaeilge]]
* [[Nua-Ghaeltacht]]
}}

}}

 | group2 = Eagraíochtaí
 | list2 = 
* [[Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge]]
* [[Coimisiún na Gaeltachta]]
* [[Gaeltarra Éireann]]
* [[Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta]]
* [[Muintir na Gaeltachta]]
* [[An Roinn Forbartha Tuaithe agus Pobail]]
* [[RTÉ Raidió na Gaeltachta]]
* [[Saor-Raidió Chonamara]]
* [[Taibhdhearc na Gaillimhe]]
* [[TG4]]
* [[Údarás na Gaeltachta]]

 | group3 = Féach freisin
 | list3 = 
* [[Acht na Gaeltachta 2012]]
* [[Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003]]
* [[An tAire Forbartha Tuaithe agus Pobail agus Gaeltachta]]
* [[Athbheochan na Gaeilge]]
* [[Bailte Seirbhíse Gaeltachta]]
* [[Bean an tí]]
* [[An Coimisinéir Teanga]]
* [[Conamara]]
* [[Conradh na Gaeilge]]
* [[Gaeil]]
* [[Gàidhealtachd na h-Alba]]
* [[An tAire Stáit sa Roinn Forbartha Tuaithe, Pobail agus Gaeltachta]]
* [[Sean-nós (amhránaíocht)|Sean-nós]]

}}&lt;noinclude&gt;
{{Doiciméadú}}
[[Catagóir:Navbox|Gaeltacht]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mxmw6gft1s7h4vlh718zok6bdja25ix</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269889</id>
      <parentid>1269887</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:50:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Gaeltacht na Mí</comment>
      <origin>1269889</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2730" sha1="b2e9vvb1519yqyeljzodkao54dw38mn" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;
&lt;/noinclude&gt;{{Navbox
 | name = An Ghaeltacht
 | title = [[An Ghaeltacht]]
 | state = {{{state|}}}
 | listclass = hlist

 | group1 = Gaeltachtaí
 | list1 = {{Navbox|child

   | group1 = [[Gaeilge Uladh|Uladh]]
   | list1 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Thír Conaill ([[Contae Dhún na nGall|Dún na nGall]])
   | list1 =
* [[Na Rosa]]
* [[Gaoth Dobhair]]
* [[Cloch Cheann Fhaola]]
* [[Gaeltacht an Láir]]

}}

   | group2 = [[Gaeilge Chonnacht|Connacht]]
   | list2 = 
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht na Gaillimhe ([[Contae na Gaillimhe|Gaillimh]])
   | list1 =
* [[Achréidh na Gaillimhe]]
* [[Cois Fharraige]]
* [[Conamara Theas]]
* [[Dúiche Sheoigheach]]
* [[Oileáin Árann]]
* [[Ceantar na nOileán]]

   | group2 = Gaeltacht Chontae Mhaigh Eo ([[Contae Mhaigh Eo|Maigh Eo]])
   | list2 =
* [[Gaeltacht Iorrais agus Acaill]]

}}

     | group3 = [[Gaeilge na Mumhan|Mumhan]]
     | list3 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Chontae Chiarraí ([[Contae Chiarraí|Ciarraí]])
   | list1 =
* [[Corca Dhuibhne]]
* [[Uíbh Ráthach]]

   | group2 = Gaeltacht Chontae Chorcaí ([[Contae Chorcaí|Corcaigh]])
   | list2 =
* [[Cléire]]
* [[Gaeltacht Mhúscraí]]


   | group3 = [[Gaeltacht na nDéise]] ([[Contae Phort Láirge|Port Láirge]])
   | list3 =
* [[An Rinn (Contae Phort Láirge)|An Rinn]]
* [[An Seanphobal]]
}}

   | group4 = Laighean
   | list4 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Chontae na Mí ([[Contae na Mí|Mí]])
   | list1 =

* [[Gaeltacht na Mí|Ráth Chairn]]
* [[Baile Ghib]]

}}

   | group5 = Féach freisin
   | list5 =
{{Navbox|child

   | group1 = Nua-Ghaeltachtaí
   | list1 =
* [[Gaeltacht Bhéal Feirste]]
* [[Gaeltacht Thuaisceart an Oileán Úir]]
* [[Líonraí Gaeilge]]
* [[Nua-Ghaeltacht]]
}}

}}

 | group2 = Eagraíochtaí
 | list2 = 
* [[Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge]]
* [[Coimisiún na Gaeltachta]]
* [[Gaeltarra Éireann]]
* [[Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta]]
* [[Muintir na Gaeltachta]]
* [[An Roinn Forbartha Tuaithe agus Pobail]]
* [[RTÉ Raidió na Gaeltachta]]
* [[Saor-Raidió Chonamara]]
* [[Taibhdhearc na Gaillimhe]]
* [[TG4]]
* [[Údarás na Gaeltachta]]

 | group3 = Féach freisin
 | list3 = 
* [[Acht na Gaeltachta 2012]]
* [[Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003]]
* [[An tAire Forbartha Tuaithe agus Pobail agus Gaeltachta]]
* [[Athbheochan na Gaeilge]]
* [[Bailte Seirbhíse Gaeltachta]]
* [[Bean an tí]]
* [[An Coimisinéir Teanga]]
* [[Conamara]]
* [[Conradh na Gaeilge]]
* [[Gaeil]]
* [[Gàidhealtachd na h-Alba]]
* [[An tAire Stáit sa Roinn Forbartha Tuaithe, Pobail agus Gaeltachta]]
* [[Sean-nós (amhránaíocht)|Sean-nós]]

}}&lt;noinclude&gt;
{{Doiciméadú}}
[[Catagóir:Navbox|Gaeltacht]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>b2e9vvb1519yqyeljzodkao54dw38mn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269890</id>
      <parentid>1269889</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T18:55:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Canúint Ghaeilge Uladh</comment>
      <origin>1269890</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2740" sha1="nwjyq1h3cruhrw9fdit10f9z7zplc2y" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;
&lt;/noinclude&gt;{{Navbox
 | name = An Ghaeltacht
 | title = [[An Ghaeltacht]]
 | state = {{{state|}}}
 | listclass = hlist

 | group1 = Gaeltachtaí
 | list1 = {{Navbox|child

   | group1 = [[Canúint Ghaeilge Uladh|Uladh]]
   | list1 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Thír Conaill ([[Contae Dhún na nGall|Dún na nGall]])
   | list1 =
* [[Na Rosa]]
* [[Gaoth Dobhair]]
* [[Cloch Cheann Fhaola]]
* [[Gaeltacht an Láir]]

}}

   | group2 = [[Gaeilge Chonnacht|Connacht]]
   | list2 = 
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht na Gaillimhe ([[Contae na Gaillimhe|Gaillimh]])
   | list1 =
* [[Achréidh na Gaillimhe]]
* [[Cois Fharraige]]
* [[Conamara Theas]]
* [[Dúiche Sheoigheach]]
* [[Oileáin Árann]]
* [[Ceantar na nOileán]]

   | group2 = Gaeltacht Chontae Mhaigh Eo ([[Contae Mhaigh Eo|Maigh Eo]])
   | list2 =
* [[Gaeltacht Iorrais agus Acaill]]

}}

     | group3 = [[Gaeilge na Mumhan|Mumhan]]
     | list3 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Chontae Chiarraí ([[Contae Chiarraí|Ciarraí]])
   | list1 =
* [[Corca Dhuibhne]]
* [[Uíbh Ráthach]]

   | group2 = Gaeltacht Chontae Chorcaí ([[Contae Chorcaí|Corcaigh]])
   | list2 =
* [[Cléire]]
* [[Gaeltacht Mhúscraí]]


   | group3 = [[Gaeltacht na nDéise]] ([[Contae Phort Láirge|Port Láirge]])
   | list3 =
* [[An Rinn (Contae Phort Láirge)|An Rinn]]
* [[An Seanphobal]]
}}

   | group4 = Laighean
   | list4 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Chontae na Mí ([[Contae na Mí|Mí]])
   | list1 =

* [[Gaeltacht na Mí|Ráth Chairn]]
* [[Baile Ghib]]

}}

   | group5 = Féach freisin
   | list5 =
{{Navbox|child

   | group1 = Nua-Ghaeltachtaí
   | list1 =
* [[Gaeltacht Bhéal Feirste]]
* [[Gaeltacht Thuaisceart an Oileán Úir]]
* [[Líonraí Gaeilge]]
* [[Nua-Ghaeltacht]]
}}

}}

 | group2 = Eagraíochtaí
 | list2 = 
* [[Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge]]
* [[Coimisiún na Gaeltachta]]
* [[Gaeltarra Éireann]]
* [[Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta]]
* [[Muintir na Gaeltachta]]
* [[An Roinn Forbartha Tuaithe agus Pobail]]
* [[RTÉ Raidió na Gaeltachta]]
* [[Saor-Raidió Chonamara]]
* [[Taibhdhearc na Gaillimhe]]
* [[TG4]]
* [[Údarás na Gaeltachta]]

 | group3 = Féach freisin
 | list3 = 
* [[Acht na Gaeltachta 2012]]
* [[Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003]]
* [[An tAire Forbartha Tuaithe agus Pobail agus Gaeltachta]]
* [[Athbheochan na Gaeilge]]
* [[Bailte Seirbhíse Gaeltachta]]
* [[Bean an tí]]
* [[An Coimisinéir Teanga]]
* [[Conamara]]
* [[Conradh na Gaeilge]]
* [[Gaeil]]
* [[Gàidhealtachd na h-Alba]]
* [[An tAire Stáit sa Roinn Forbartha Tuaithe, Pobail agus Gaeltachta]]
* [[Sean-nós (amhránaíocht)|Sean-nós]]

}}&lt;noinclude&gt;
{{Doiciméadú}}
[[Catagóir:Navbox|Gaeltacht]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>nwjyq1h3cruhrw9fdit10f9z7zplc2y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269914</id>
      <parentid>1269890</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:44:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>autocollapse</comment>
      <origin>1269914</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2752" sha1="9d0rbgrxwbefx4bvt3ses6xvcvlsz61" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;
&lt;/noinclude&gt;{{Navbox
 | name = An Ghaeltacht
 | title = [[An Ghaeltacht]]
 | state = {{{state|autocollapse}}}
 | listclass = hlist

 | group1 = Gaeltachtaí
 | list1 = {{Navbox|child

   | group1 = [[Canúint Ghaeilge Uladh|Uladh]]
   | list1 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Thír Conaill ([[Contae Dhún na nGall|Dún na nGall]])
   | list1 =
* [[Na Rosa]]
* [[Gaoth Dobhair]]
* [[Cloch Cheann Fhaola]]
* [[Gaeltacht an Láir]]

}}

   | group2 = [[Gaeilge Chonnacht|Connacht]]
   | list2 = 
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht na Gaillimhe ([[Contae na Gaillimhe|Gaillimh]])
   | list1 =
* [[Achréidh na Gaillimhe]]
* [[Cois Fharraige]]
* [[Conamara Theas]]
* [[Dúiche Sheoigheach]]
* [[Oileáin Árann]]
* [[Ceantar na nOileán]]

   | group2 = Gaeltacht Chontae Mhaigh Eo ([[Contae Mhaigh Eo|Maigh Eo]])
   | list2 =
* [[Gaeltacht Iorrais agus Acaill]]

}}

     | group3 = [[Gaeilge na Mumhan|Mumhan]]
     | list3 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Chontae Chiarraí ([[Contae Chiarraí|Ciarraí]])
   | list1 =
* [[Corca Dhuibhne]]
* [[Uíbh Ráthach]]

   | group2 = Gaeltacht Chontae Chorcaí ([[Contae Chorcaí|Corcaigh]])
   | list2 =
* [[Cléire]]
* [[Gaeltacht Mhúscraí]]


   | group3 = [[Gaeltacht na nDéise]] ([[Contae Phort Láirge|Port Láirge]])
   | list3 =
* [[An Rinn (Contae Phort Láirge)|An Rinn]]
* [[An Seanphobal]]
}}

   | group4 = Laighean
   | list4 =
{{Navbox|child

   | group1 = Gaeltacht Chontae na Mí ([[Contae na Mí|Mí]])
   | list1 =

* [[Gaeltacht na Mí|Ráth Chairn]]
* [[Baile Ghib]]

}}

   | group5 = Féach freisin
   | list5 =
{{Navbox|child

   | group1 = Nua-Ghaeltachtaí
   | list1 =
* [[Gaeltacht Bhéal Feirste]]
* [[Gaeltacht Thuaisceart an Oileán Úir]]
* [[Líonraí Gaeilge]]
* [[Nua-Ghaeltacht]]
}}

}}

 | group2 = Eagraíochtaí
 | list2 = 
* [[Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge]]
* [[Coimisiún na Gaeltachta]]
* [[Gaeltarra Éireann]]
* [[Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta]]
* [[Muintir na Gaeltachta]]
* [[An Roinn Forbartha Tuaithe agus Pobail]]
* [[RTÉ Raidió na Gaeltachta]]
* [[Saor-Raidió Chonamara]]
* [[Taibhdhearc na Gaillimhe]]
* [[TG4]]
* [[Údarás na Gaeltachta]]

 | group3 = Féach freisin
 | list3 = 
* [[Acht na Gaeltachta 2012]]
* [[Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003]]
* [[An tAire Forbartha Tuaithe agus Pobail agus Gaeltachta]]
* [[Athbheochan na Gaeilge]]
* [[Bailte Seirbhíse Gaeltachta]]
* [[Bean an tí]]
* [[An Coimisinéir Teanga]]
* [[Conamara]]
* [[Conradh na Gaeilge]]
* [[Gaeil]]
* [[Gàidhealtachd na h-Alba]]
* [[An tAire Stáit sa Roinn Forbartha Tuaithe, Pobail agus Gaeltachta]]
* [[Sean-nós (amhránaíocht)|Sean-nós]]

}}&lt;noinclude&gt;
{{Doiciméadú}}
[[Catagóir:Navbox|Gaeltacht]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9d0rbgrxwbefx4bvt3ses6xvcvlsz61</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Cléire</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119721</id>
    <revision>
      <id>1269880</id>
      <timestamp>2025-06-13T17:58:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Taghdtaighde</username>
        <id>60452</id>
      </contributor>
      <comment>Leathanach cruthaithe le '{{DEFAULTSORT:Cleire}} [[Catagóir:Gaeltacht Chontae Chorcaí]] [[Catagóir:Oileáin Ghaeltachta]] [[Catagóir:Oileáin Chorcaí]] [[Catagóir:An Fhíor-Ghaeltacht]]'</comment>
      <origin>1269880</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="165" sha1="fbw4stfb6p5t01tzlnci67i1pnbgb1k" xml:space="preserve">{{DEFAULTSORT:Cleire}}
[[Catagóir:Gaeltacht Chontae Chorcaí]]
[[Catagóir:Oileáin Ghaeltachta]]
[[Catagóir:Oileáin Chorcaí]]
[[Catagóir:An Fhíor-Ghaeltacht]]</text>
      <sha1>fbw4stfb6p5t01tzlnci67i1pnbgb1k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cogadh Iosrael–Iaráin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119722</id>
    <revision>
      <id>1269898</id>
      <timestamp>2025-06-13T21:53:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <comment>Leathanach cruthaithe le '{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}  Cuireadh tús le '''Cogadh Iosrael–Iaráin''' ar an 13 Meitheamh 2025. &quot;Fógra cogaidh&quot; ba ea cur síos na hIaráine ar ruathair aeir Iosrael ar spriocanna éagsúla san Iaráin ar an lá sin.   == Achrann ar fiuchadh roimh 2025 == Rinneadh [[Socrú núicléach leis an Iaráin|Socrú núicléach leis an Iaráin in 2015]], an [[Socrú núicléach leis an Iaráin|JCPOA]].   D’éirigh na Stáit Aontaithe, faoi stiúir Trump, as an So...'</comment>
      <origin>1269898</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3122" sha1="g9fptkor9aju2n1wso3wztzgml8i550" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Cuireadh tús le '''Cogadh Iosrael–Iaráin''' ar an 13 Meitheamh 2025. &quot;Fógra cogaidh&quot; ba ea cur síos na hIaráine ar ruathair aeir Iosrael ar spriocanna éagsúla san Iaráin ar an lá sin. 

== Achrann ar fiuchadh roimh 2025 ==
Rinneadh [[Socrú núicléach leis an Iaráin|Socrú núicléach leis an Iaráin in 2015]], an [[Socrú núicléach leis an Iaráin|JCPOA]].   D’éirigh na Stáit Aontaithe, faoi stiúir Trump, as an Socrú ar an 8 Bealtaine 2018.

Seach-chogaí a bhí ann go hairithe roimh 2025.  Mar shampla

* [[Hezbollah]] sa [[An Liobáin|Liobáin]]:  faigheann Hezbollah oiliúint mhíleata, airm, agus airgead ón Iaráin
* [[Cogadh Cathartha Éimin (2014-2022)]]
* [[Feallmharú Qasem Soleimani]], Eanáir 2020,  faoi stiúir Trump
* [[Coimhlint Iosrael–Hezbollah, 2020idí]]
* [[Pléascadh glaoirí Hezbollah, 2024]]

* [[Géarchéim na Mara Rua]], 2023-2025

== Meitheamh 2025 ==
Ar an 13 Meitheamh 2025, bhuail na hionsaithe gan choinne de chuid Iosrael ionaid núicleacha agus monarchana diúracán. Mharaigh Iosrael roinnt ceannairí míleata. Dúirt an Iaráin gur maraíodh 78 duine agus gur gortaíodh 329 sna hionsaithe ar cheantracha conaitheacha i d[[Tehran]] thar oíche. Maraíodh 8 in ionsaí ar leith ar chathair Tabriz.

Bhagair Iosrael ionsaithe eile chun bac a chur ar an Iaráin arm núicléach a thógáil.

==== Stáit Aontaithe ====
Dúirt Uachtarán Trump na Stát Aontaithe go raibh a fhios aige go raibh na hionsaithe ag teacht agus 'gur éírigh go maith leo'. Labhair sé le [[Benjamin Netanyahu]] ar an 12 agus 13 Meitheamh. D'impígh Uachtarán Trump na Stát Aontaithe ar an Iaráin comhaontú a shíniú a chuirfeadh srian ar a cuid gníomhaíochtaí núicleácha.  Mhaígh sé go raibh foláireamh 60 lá tugtha aige do Tehran i mí Aibreáin 2025, agus thug le fios go bhféadfadh ionsaithe níos fíochmhaire teacht ó Iosrael.

==== Iarmhairtí ====
Bhí an t-aerthaisteal sa réigiún ina chíor thuathail. Thaispeáin suíomhanna aerthaisteal gur beag soiteach a bhí san aer os cionn na hIaráine, na hIaráice na h[[An Iordáin|Iordáin]]&lt;nowiki/&gt;e agus Iosrael.  Bhí 650 eitilt chuig an Eoraip curtha ar ceal sa [[An Meánoirthear|Mheánoirthear]].&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/after-israel-strikes-iran-airlines-divert-flights-airspace-closed-2025-06-13/|teideal=Middle East airspace shut after Israel strikes Iran, airlines cancel flights|údar=Lisa Barrington, Joanna Plucinska, Lisa Barrington, Joanna Plucinska|dáta=2025-06-13|language=en|work=Reuters|dátarochtana=2025-06-13}}&lt;/ref&gt;  &quot;Sárú dána ar fhlaitheas na hIaráice&quot; a bhí sna hionsaithe, a dúirt an rialtas i mBaghdad. Bhí gearán déanta ag an Iaráic leis na Náisiúin Aontaithe, gur úsáid Iosrael aerspás na hIaráice leis an ionsaí ar an Iaráin a thabhairt i i gcrích.

== Féach freisin ==

* [[Cogadh Iosrael-Gaza]]
* [[Hezbollah]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}{{síol}}
[[Catagóir:Cogadh Iosrael–Iaráin]]
[[Catagóir:2025]]
[[Catagóir:Stair Iosrael]]
[[Catagóir:Stair na hIaráine]]
[[Catagóir:Cogaí]]</text>
      <sha1>g9fptkor9aju2n1wso3wztzgml8i550</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269899</id>
      <parentid>1269898</parentid>
      <timestamp>2025-06-13T22:00:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1269899</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3190" sha1="f5uxtwqiagc6blhudt43glw8evc4a48" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Cuireadh tús le '''Cogadh Iosrael–Iaráin''' ar an 13 Meitheamh 2025. &quot;Fógra cogaidh&quot; ba ea cur síos na hIaráine ar ruathair aeir Iosrael ar spriocanna éagsúla san Iaráin ar an lá sin. 

== Achrann ar fiuchadh roimh 2025 ==
Rinneadh [[Socrú núicléach leis an Iaráin|Socrú núicléach leis an Iaráin in 2015]], an [[Socrú núicléach leis an Iaráin|JCPOA]].   D’éirigh na Stáit Aontaithe, faoi stiúir Trump, as an Socrú ar an 8 Bealtaine 2018.

Seach-chogaí a bhí ann go hairithe roimh 2025.  Mar shampla

* [[Hezbollah]] sa [[An Liobáin|Liobáin]]:  faigheann Hezbollah oiliúint mhíleata, airm, agus airgead ón Iaráin
* [[Cogadh Cathartha Éimin (2014-2022)]]
* [[Feallmharú Qasem Soleimani]], Eanáir 2020,  faoi stiúir Trump
* [[Coimhlint Iosrael–Hezbollah, 2020idí]]
* [[Pléascadh glaoirí Hezbollah, 2024]]

* [[Géarchéim na Mara Rua]], 2023-2025

== Meitheamh 2025 ==
Ar an 13 Meitheamh 2025, bhuail Iosrael ionaid núicleacha agus monarchana diúracán san Iaráin, ionsaithe gan choinne de chuid Iosrael. Mharaigh Iosrael roinnt ceannairí míleata chomh maith (agus muintir na gceannairí go minic). Dúirt an Iaráin gur maraíodh 78 duine agus gur gortaíodh 329 sna hionsaithe ar cheantracha conaitheacha i d[[Tehran]] thar oíche. Maraíodh 8 in ionsaí ar leith ar chathair Tabriz freisin.

Bhagair Iosrael ionsaithe eile chun bac a chur ar an Iaráin arm núicléach a thógáil.

==== Stáit Aontaithe ====
Dúirt Uachtarán Trump na Stát Aontaithe go raibh a fhios aige go raibh na hionsaithe ag teacht agus 'gur éírigh go maith leo'. Labhair sé le [[Benjamin Netanyahu]] ar an 12 Meitheamh agus arís ar an 13 Meitheamh. D'impígh Trump ar Iaráin comhaontú a shíniú a chuirfeadh srian ar a cuid gníomhaíochtaí núicleácha.  Mhaígh an tUachtarán  go raibh foláireamh 60 lá tugtha aige do Tehran i mí Aibreáin 2025, agus thug le fios go bhféadfadh ionsaithe níos fíochmhaire teacht ó Iosrael.

==== Iarmhairtí ====
Bhí an t-aerthaisteal sa réigiún ina chíor thuathail. Thaispeáin suíomhanna aerthaisteal gur beag soiteach a bhí san aer os cionn na hIaráine, na hIaráice na h[[An Iordáin|Iordáin]]&lt;nowiki/&gt;e agus Iosrael.  Bhí 650 eitilt chuig an Eoraip curtha ar ceal sa [[An Meánoirthear|Mheánoirthear]].&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/after-israel-strikes-iran-airlines-divert-flights-airspace-closed-2025-06-13/|teideal=Middle East airspace shut after Israel strikes Iran, airlines cancel flights|údar=Lisa Barrington, Joanna Plucinska, Lisa Barrington, Joanna Plucinska|dáta=2025-06-13|language=en|work=Reuters|dátarochtana=2025-06-13}}&lt;/ref&gt;  &quot;Sárú dána ar fhlaitheas na hIaráice&quot; a bhí sna hionsaithe, a dúirt an rialtas i mBaghdad. Bhí gearán déanta ag an Iaráic leis na Náisiúin Aontaithe, gur úsáid Iosrael aerspás na hIaráice leis an ionsaí ar an Iaráin a thabhairt i i gcrích.

== Féach freisin ==

* [[Cogadh Iosrael-Gaza]]
* [[Hezbollah]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Cogadh Iosrael–Iaráin]]
[[Catagóir:2025]]
[[Catagóir:Stair Iosrael]]
[[Catagóir:Stair na hIaráine]]
[[Catagóir:Cogaí]]</text>
      <sha1>f5uxtwqiagc6blhudt43glw8evc4a48</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Polasaí eachtrach na Stát Aontaithe</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119723</id>
    <revision>
      <id>1269908</id>
      <timestamp>2025-06-13T22:40:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1269908</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="188" sha1="c5g4iwvh13zgh3oarmllfvx0n4h54wx" xml:space="preserve">[[Catagóir:Polaitíocht na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Taidhleoireacht na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Rialtas Feidearálach na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Stair na Stát Aontaithe]]</text>
      <sha1>c5g4iwvh13zgh3oarmllfvx0n4h54wx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Steel</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119724</id>
    <redirect title="Cruach (miotal)" />
    <revision>
      <id>1269942</id>
      <timestamp>2025-06-14T06:22:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <comment>Ag athdhíriú go [[Cruach (miotal)]]</comment>
      <origin>1269942</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29" sha1="ej3lbys3qua3cflkqqbbm0yulgvgk40" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Cruach (miotal)]]</text>
      <sha1>ej3lbys3qua3cflkqqbbm0yulgvgk40</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Iron</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119725</id>
    <redirect title="Iarann" />
    <revision>
      <id>1269943</id>
      <timestamp>2025-06-14T06:23:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <comment>Ag athdhíriú go [[Iarann]]</comment>
      <origin>1269943</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20" sha1="d539pnikddz4w6r80ermji7k3xjp6uy" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Iarann]]</text>
      <sha1>d539pnikddz4w6r80ermji7k3xjp6uy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Usce</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119726</id>
    <redirect title="Uisce" />
    <revision>
      <id>1269944</id>
      <timestamp>2025-06-14T06:27:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <comment>Ag athdhíriú go [[Uisce]]</comment>
      <origin>1269944</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19" sha1="jiilrhgdvm9iin9j43ew2844vnkevsh" xml:space="preserve">#REDIRECT [[uisce]]</text>
      <sha1>jiilrhgdvm9iin9j43ew2844vnkevsh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Óir</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119727</id>
    <redirect title="Ór" />
    <revision>
      <id>1269946</id>
      <timestamp>2025-06-14T06:39:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <comment>Ag athdhíriú go [[Ór]]</comment>
      <origin>1269946</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" sha1="c3xv5vacn8dmhgnfox0dh30vva2htaj" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Ór]]
[[gold]]</text>
      <sha1>c3xv5vacn8dmhgnfox0dh30vva2htaj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269947</id>
      <parentid>1269946</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T06:40:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <origin>1269947</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17" sha1="khv1321pnwnmfb745d6se3we93qn0kw" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Ór]]</text>
      <sha1>khv1321pnwnmfb745d6se3we93qn0kw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gold</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119728</id>
    <redirect title="Ór" />
    <revision>
      <id>1269948</id>
      <timestamp>2025-06-14T06:40:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <comment>Ag athdhíriú go [[Ór]]</comment>
      <origin>1269948</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17" sha1="khv1321pnwnmfb745d6se3we93qn0kw" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Ór]]</text>
      <sha1>khv1321pnwnmfb745d6se3we93qn0kw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dhomhnach na Cruaiche</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119729</id>
    <redirect title="Domhnach na Cruaiche" />
    <revision>
      <id>1269950</id>
      <timestamp>2025-06-14T06:45:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <comment>Ag athdhíriú go [[Domhnach na Cruaiche]]</comment>
      <origin>1269950</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34" sha1="kmay6983i5g7a79ko8xw8fb8jufexd3" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Domhnach na Cruaiche]]</text>
      <sha1>kmay6983i5g7a79ko8xw8fb8jufexd3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269951</id>
      <parentid>1269950</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T06:45:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <comment>Blanked the page</comment>
      <origin>1269951</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" sha1="phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1269952</id>
      <parentid>1269951</parentid>
      <timestamp>2025-06-14T06:45:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <comment>Ag athdhíriú go [[Domhnach na Cruaiche]]</comment>
      <origin>1269952</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33" sha1="3h12noyo9jqatk9de85feqz4lroarl8" xml:space="preserve">#REDIRECT[[Domhnach na Cruaiche]]</text>
      <sha1>3h12noyo9jqatk9de85feqz4lroarl8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mamaití</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119731</id>
    <redirect title="Mamat" />
    <revision>
      <id>1269956</id>
      <timestamp>2025-06-14T07:01:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <comment>Ag athdhíriú go [[Mamat]]</comment>
      <origin>1269956</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19" sha1="e7ufhnwx9ry89u1cmmudcmwtqru1gnz" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Mamat]]</text>
      <sha1>e7ufhnwx9ry89u1cmmudcmwtqru1gnz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mhamut</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119732</id>
    <redirect title="Mamat" />
    <revision>
      <id>1269957</id>
      <timestamp>2025-06-14T07:01:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aerchasúr</username>
        <id>45379</id>
      </contributor>
      <comment>Ag athdhíriú go [[Mamat]]</comment>
      <origin>1269957</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19" sha1="e7ufhnwx9ry89u1cmmudcmwtqru1gnz" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Mamat]]</text>
      <sha1>e7ufhnwx9ry89u1cmmudcmwtqru1gnz</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>