Vicipéid gawiki https://ga.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%ADomhleathanach MediaWiki 1.45.0-wmf.4 first-letter Meán Speisialta Plé Úsáideoir Plé úsáideora Vicipéid Plé Vicipéide Íomhá Plé íomhá MediaWiki Plé MediaWiki Teimpléad Plé teimpléid Cabhair Plé cabhrach Catagóir Plé catagóire TimedText TimedText talk Module Module talk 0 2574 1269995 1259180 2025-06-14T19:29:48Z 223.24.161.139 1269995 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Physical_world.jpg|thumb|300px|right|Cairt fhisiceach an Domhain]] Go ginearálta, ciallaíonn an '''tíreolaíocht''' nó an gheografaíocht (ón tSean-Ghréigis γεωγραφία - ''geographia'' - "tuairisc a scríobh ar an domhan") an staidéar eolaíoch a dhéantar ar an Domhan agus a chuid tailte, tírdhreach, áitritheoirí agus feiniméan. Ba é an Gréagach [[Éarastaitéanas]] (276-194 R.C.) a chum an focal ''geografaíocht''. Ó thaobh na staire de tá ceithre réimsí taighde i gceist sa gheografaíocht: spásanailís ar fheiniméin nádúrtha agus dhaonna (staidéar ar an dáileadh), staidéar ar cheantair (áiteanna agus réigiúin), staidéir ar ghaolmhaireachtaí saorga, agus taighde ar na domhaneolaíochta. == An tÁbhar == Is fada na tíreolaithe, agus iad ag scrúdú an domhain, ag cur ceithre mhórcheist chun go bhféadfaidís cuntas a thabhairt agus anailís a dhéanamh: # '''''Cé?''''' Cumann daoine agus pobail a gcuid spáis lena nósanna maireachtála agus iompair. Seo tíreolaíocht na gclúideacha cultúrtha, í ag iarraidh sonraí a léiriú. # '''''Céard?''''' An chaoi a dtéann daoine i bhfeidhm ar an saol i gcúrsaí geilleagair, sóisialta nó timpeallachta, maidir leis na forais, an taighde, na seifteanna, an malartú nó saothrú na n-acmhainní nádúrtha. # '''''Cá háit?''''' An áit a ndéantar na rudaí úd; i gcoitinne, an chúis atá leis an ngníomhú áitiúil. # '''''Cén uair?''''' An tréimhse stairiúil ina gcumann daoine nó pobail na saghsanna difriúla spáis, ag cur leis na cinn a bhí ann cheana nó á gcur siúd i gcontúirt. Tarraingíonn an cheist sin aird ar an dóigh a dtugtar tús áite don stair ar an tíreolaíocht, rud a fhágann nach mbíonn inti siúd ach cúlra. Ó thús na fichiú haoise tháinig athrú mór ar an scéal, sa mhéid nach í an tíreolaíocht féin ach an eolaíocht a dhéanann staidéar ar mhiosúr an spáis shóisialta. Chun dul amach ar an bhfeidhm a bhaineann pobail as an spás lena eagrú agus lena leagan amach, cuirtear buncheist thíreolaíocht an lae inniu: “An bhfuil an t-achar ann?” Má tá (maidir le poist, le tithíocht, le turasóireacht, le hacmhainní nádúrtha agus msd), baineann an tíreolaíocht leis an scéal, agus is cóir é sin a scrúdú i bhfianaise na bhfórsaí móra a théann i gcion ar an bpobal: an duine aonair, na sochaithe féin, na cumhachtaí, an teicníc, an Nádúr. Cuireann an léarscáilíocht ar ár gcumas an spás a scrúdú, agus a mhíniú cén fáth a bhfuil rud áirithe le fáil anseo seachas ansiúd. Ligeann an tíreolaíocht dúinn a dhéanamh amach cé na cúiseanna atá leis, idir nádúrtha agus dhaonna, agus cén toradh atá ar na difríochtaí. == Saghsanna Tíreolaíochta == Ní furasta brainsí difriúla na tíreolaíochta a léiriú, ós iomaí difríocht atá ann de réir na tíre agus na ré, gan trácht ar na díospóireachtaí eipistéimeolaíocha. Is féidir, áfach, iad a leagan amach mar a leanas: ===== An tíreolaíocht fhisiciúil: ===== * [[Biththíreolaíocht]] (eolaíocht nua a d’eascair as an mbitheolaíocht, as an bplandeolaíocht, as an aeráideolaíocht, as an ithireolaíocht, as an míoleolaíocht agus as an éiceolaíocht) * [[Aeráideolaíocht]] (agus í faoi anáil na méiteareolaíochta agus na staitistice) * [[Geodheilbheolaíocht]] (meascán de gheolaíocht agus de gheoifisic) * [[Uisceolaíocht]], in éineacht leis an [[muireolaíocht]] * [[Pailitíreolaíocht]] * [[Ithireolaíocht]] (agus í faoi anáil na cureolaíochta agus na geoidheilbheolaíochta) ===== An tíreolaíocht dhaonna: ===== * Tíreolaíocht chultúrtha * Tíreolaíocht eacnamaíoch * Tíreolaíocht pholaitiúil agus geopholaitíocht * Tíreolaíocht thuaithe * Tíreolaíocht shóisialta * Tíreolaíocht uirbeach ===== An tíreolaíocht réigiúnach: ===== An tíreolaíocht réigiúnach, agus dianscrúdú á dhéanamh aici ar chomharthaí sóirt an réigiúin. Ó na seachtóidí i leith, tá borradh ag teacht faoin méid brainsí nua idirdhisciplíneacha (a bhaineann leas as an eacnamaíocht, an matamaitic, an ríomheolaíocht agus as na heolaíochtaí polaitiúla agus socheolaíocha), de réir thíreolaíochtaí na Lochlainne, na Fraince, Mheiriceá Thuaidh agus na Breataine. Tá tábhacht ar leith leis na disciplíní a leanas: * An gheopholaitíocht :Tá claonadh aici seo chun anailís a dhéanamh ar iarsmaí an domhandaithe agus ar shaothrú na n-acmhainní nádúrtha. * An eacnamaíocht spásúil :Déanann seo staidéar ar cheisteanna eacnamaíocha áitiúla agus ar an mbaint atá ag an domhandú agus ag cúrsaí áitiúla le chéile. * An gheoríomheolaíocht :Úsáidtear an ríomheolaíocht chun limistéar a anailísiú. * An anailís spásúil :Úsáidtear a lán uirlisí agus smaointe chun struchtúir spásúla a mhionsamhlú agus miosúr sóisialta an tsaoil a anailísiú. * An tíreolaíocht chineálach (''la géographie du genre'') :Brainse a tháinig chun cinn sa Fhrainc tar éis na nóchaidí agus rian an iarnua-aoiseachais air. É de chuspóir aige aird a thabhairt ar mhionghrúpaí sóisialta agus ciníocha. I gcúrsaí tíreolaíochta ní foláir aird a choinneáil ar an scála; déanann an tíreolaí staidéar ar an domhan go léir nó ar chuid de – tíreolaíocht ghinearálta nó tíreolaíocht réigiúnach. == Stair na Tíreolaíochta == ==== An Seanreacht ==== Is iad na Gréagaigh ba thúisce a rinne staidéar ar an tíreolaíocht, go bhfios dúinn, rud a rinne siad mar eolaíocht agus mar fhealsúnacht. Tailéas, Héireodatas, Éireatoistéanas (údar an chéad léarscáil is eol dúinn – meastachán ar imlíne an domhain), Hioparcas, Aireastotas, Tolamaes – daoine a chuir go mór le heolas an disciplín. Rinne na Rómhánaigh réigiúin nua a léarscáiliú agus iad ag cumadh modhanna nua chuige. Chum na chéad “tíreolaithe” seo ceithre bhrainse den tíreolaíocht a mhair go dtí an Athbheochan: * Na mór-ranna a aimsiú agus a thaiscéaladh * An domhan a thomhas * A fháil amach cá raibh an domhan suite i measc na réaltaí * An domhan a léarscáiliú ==== An Mheánaois ==== Thosaigh an “Mheánaois” tar éis mheath na hImpireachta Rómhánaí sa 6ú haois, agus san Iarthar cailleadh spéis sa tíreolaíocht. San Ard-Mheánaois ní raibh inti ach ábhar suarach de chuid an oideachais – sin é, de chuid na saorealaíon. Bhí an réalteolaíocht le fáil sa [[quadrivium]] ach ní raibh an tíreolaíocht ann. D’ainneoin a ndearna Iseadór Sheiville chun roinnt éigin eolais a chaomhnú, is teoranta an léiriú a bhí le fáil ar an domhan: é ina dhroim cothrom, na mór-ranna taobh istigh de chiorcal agus iad timpeall T a bhí claonta i leith na láimhe deise, an Eoraip os cionn an bharra chothroim, an Afraic thíos agus an Áise ar thaobh na láimhe deise. (Ní raibh eolas ar Mheiriceá ná ar an Aigéine.) Sheas an barra cothrom don Mheánmhuir agus sheas an barra iongarach don Danóib agus don Níl, iad ceangailte le chéile mar dhea, an Áise ar an taobh thoir díobh, an Eoraip agus an Afraic ar an taobh thiar. I lár na croise, áit a ndeachaigh an dá bharra trasna ar a chéile, bhí Iarúsailéim, cathair naofa agus lárphointe an domhain. Mar sin féin, bhí eolas tíreolaíoch agus eolaíoch de chuid an tSeanreachta bailithe i lárionaid intleachtúla na sibhialtachta Araib-Mhoslamaí. Ó thaobh na tíreolaíochta de ba é an cultúr sin ab fhearr a bhí in ann an t-eolas a bhailiú agus é cóngarach do shibhialtachtaí na Gréige, na Measpatáime, na hIndia agus na hÉigipte. Agus ba mhó an gá a bhí ag an bpaidreoireacht Mhoslamach le heolas tíreolaíoch (cúig phaidir sa lá agus d’aghaidh ar Mheice) ná mar a bhí ag an Iarthar. Rinne na tíreolaithe Arabacha, leithéidí [[Idrisi]] (ar tháinig an chéad tíreolaíocht mhór den Iarthar óna lámh timpeall 1150), [[Ibn Battuta]] (1304-1370) agus [[Ibn Khaldun]], an oidhreacht Ghréagach-Rómhánach. San Iarthar bhí a raibh ar eolas sna cúrsaí seo sa bhliain 1250 le fáil i gciclipéid (speculum naturale) Uinseann de Beauvais. San aois chéanna chuaigh misinéirí Proinsiasacha chun na hÁise; bhí [[Jean de Plan Carpin]] sa Mhongóil (1245-1247), agus bhí Guillaume de Rubrouck ann freisin (1253-57). Scríobh seisean cuntas Laidine ar a thuras a bhí lán d’fhaisnéis faoi chúrsaí tíreolaíochta, staire agus eitneolaíochta san impireacht Mhongólach. Cuireann staraithe éigin amhras sa chuntas cáiliúil ar an Áise (idir 1271 agus 1295) a chuirtear i leith Mharcó Póló. Beirt Phroinsiasach eile a thug a n-aghaidh ar an Áise: * [[Giovanne de Montecorvino]] – é ag siúl na Síne idir na blianta 1289 agus 1328. * [[Odoric de Pordenone]] – é ag taisteal idir na blianta 1316 agus 1330 sa [[An Pheirs|Pheirs]], san [[India]], i Malabar, i [[Srí Lanca]], i [[Sumatra]], i m[[Boirneo]], sa t[[an tSín|Sín]] agus sa [[An Tibéid|Tibéid]]. Mhéadaigh go mór ar an tsuim a bhí ag muintire Iarthar Eorpa sa tíreolaíocht, rud a chuir léarscáileanna nua á ndéanamh. Sa bhliain 1410 scríobh an Cairdinéal Pierre d’Ailly ''Imago Mundi'', leabhar a cuireadh i gcló sa bhliain 1478, agus cóip de ag [[Críostóir Colambas]] féin. ==== An Athbheochan ==== Sa 15ú haois agus sa 16ú haois is mó go mór a t-eolas a fuarthas ar an domhan de bharr an taiscéaladh mara, agus cuntas cúramach á thabhairt ar ar aimsíodh i gcúrsaí réalteolaíochta agus tíreolaíochta. Is fiú tagairt ar leith a dhéanamh do na turais seo: [[Vasco da Gama]] (an Afraic agus an India), Críostóir Colambas (Meiriceá Lárnach agus Muir Chairib), [[Magellan]] (Meiriceá Theas agus an tAigéan Ciúin), [[Jacques Cartier]] (Ceanada 1534). Ní nach ionadh, lean an léarscáilíocht uirthi ag dul chun cinn de bharr a raibh d’eolas úr ann ón taiscéaladh, agus de bharr na modhanna nua agus an bhunúis nua theoiriciúil (fortheilgean Mhercator sa 16ú haois). Tháinig léarscáileanna nua den domhan amach, dála na gceann a rinne [[Gerardus Mercator]] agus an ''Geographica Generalis'' a rinne Bernard Varenius. Sna blianta 1591 agus 1592 d’fhoilsigh [[Giovanni Botero]] sa Róimh na ''Relazioni Universali'' i dtrí imleabhar, rud a cuir tús le staitistic an Stáit: tíreolaíocht nua a d’fhreastail ar lucht riaracháin. ==== Ón 18ú haois go dtí an 20ú haois ==== San 18ú haois rinneadh James Cook agus La Perouse taiscéaladh san Aigéan Ciúin. Bhí disciplín eolaíoch á dhéanamh den tíreolaíocht, ach níor tosaíodh á múineadh sna scoileanna go dtí an 19ú haois, tréimhse mhór na choilíneachais agus an náisiúnachais. Sampla cáiliúil is ea an téacsleabhar Francach a úsáideadh sna bunscoileanna : ''Le Tour de France par deux enfants''. Níorbh fhurasta, mar sin féin, an tíreolaíocht a chur i bhfeidhm mar dhisciplín ar leith sa réimse eolaíoch. Rinneadh a lán iarrachtaí difriúla ar an gceangal atá idir an duine agus an dúlra a thaispeáint, agus cuid acu níos éifeachtaí ná a chéile: * An cinnteachas, dearcadh a luaitear leis an tíreolaí Gearmánach [[Carl Ritter]]. Deir an cinnteachas go dtagann iarsma sóisialta ó chúis nádúrtha. * An t-imshaolachas, dearcadh a shaothraigh an tíreolaí Gearmánach [[Friedrich Ratzel]]. Fáisctear gach neach beo as timpeallacht áirithe. * An féidearthachas, teoiric a bheartaigh [[Vidal de la Blanche]], agus é ag iarraidh déine an dá dhearcadh thuas a mhaolú. Is féidir linn tairbhe nó a mhalairt a bhaint as a bhfuil inár dtimpeall. ''La nature propose, l'homme dispose''. == Tagairtí == * Féach [[Géographie]] na Fraincise (Wikipédie). ==== Leabhair Fhraincise ==== '''Stair''' * [[Paul Claval|Claval, Paul]], ''Histoire de la géographie'', Paris, PUF, Que-sais-je? * [[Paul Claval|Claval, Paul]], ''Histoire de la Géographie française de 1870 à nos jours'', Paris, Fernand Nathan, 1998. * [[Jean-François Deneux|Deneux, Jean-François]], ''Histoire de la pensée géographique'', Belin, 2006. * Singaravélou, Pierre (eag.), ''L'Empire des géographes. Géographie, exploration et colonisation (XIXe-XXe s.)'', Paris, Belin, 2008. '''Eipistéimeolaíocht''' * [[Jean-Jacques Bavoux|Bavoux, Jean-Jacques]], ''La géographie : Objets, méthodes, débats'', Paris, Armand Colin, 2002. * [[Jacques Scheibling|Scheibling, Jacques]], ''Qu'est-ce que la géographie ?'', Paris, Hachette, 1994. ==== Leabhair Bhéarla ==== * Goodman, Lenn Evan (1992), ''Avicenna'', Routledge. * Sullivan, Dan (2000). ''Mapmaking and its History''. Rutgers University. * Rashed, Roshdi, ed., ''Encyclopedia of the History of Arabic Science'', Routledge, London and New York. * Scheppler, Bill (2006), ''Al-Biruni: Master Astronomer and Muslim Scholar of the Eleventh Century'', The Rosen Publishing Group. == Naisc Sheachtracha == * [http://www.igu-net.org/ International Geographical Union] * [http://www.nationalgeographic.com/ National Geographic Online] * [http://www.rgs.org Royal Geographical Society] * [http://www.aag.org/ Association of American Geographers] * [http://www.rcgs.org Royal Canadian Geographical Society] * [http://www.cag-acg.ca/en/ Canadian Association of Geographers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161115135628/http://www.cag-acg.ca/en/ |date=2016-11-15 }} * [http://rgo.msk.ru/ Russian Geographical Society (Moscow Centre)] * [http://igu.org.ru/ International Geographical Union - Russian National Committee] * [http://www.geografos.org Colegio de Geógrafos - España] * [http://www.geografs.org Col.legi de Geògrafs - Catalunya] [[Catagóir:Tíreolaíocht|*]] [[Catagóir:Eolaíochtaí sóisialta]] sutxvezeujzcrj624s4i4k34ti447c2 1269997 1269995 2025-06-14T19:39:13Z 223.24.161.139 1269997 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Physical_world.jpg|thumb|300px|right|Cairt fhisiceach an Domhain]] Go ginearálta, ciallaíonn an '''tíreolaíocht''' nó an gheografaíocht (ón tSean-Ghréigis γεωγραφία - ''geographia'' - "tuairisc a scríobh ar an domhan") an staidéar eolaíoch a dhéantar ar an Domhan agus a chuid tailte, tírdhreach, áitritheoirí agus feiniméan. Ba é an Gréagach [[Éarastaitéanas]] (276-194 R.C.) a chum an focal ''geografaíocht''. Ó thaobh na staire de tá ceithre réimsí taighde i gceist sa gheografaíocht: spásanailís ar fheiniméin nádúrtha agus dhaonna (staidéar ar an dáileadh), staidéar ar cheantair (áiteanna agus réigiúin), staidéir ar ghaolmhaireachtaí saorga, agus taighde ar na domhaneolaíochtaí. == An tÁbhar == Is fada na tíreolaithe, agus iad ag scrúdú an domhain, ag cur ceithre mhórcheist chun go bhféadfaidís cuntas a thabhairt agus anailís a dhéanamh: # '''''Cé?''''' Cumann daoine agus pobail a gcuid spáis lena nósanna maireachtála agus iompair. Seo tíreolaíocht na gclúideacha cultúrtha, í ag iarraidh sonraí a léiriú. # '''''Céard?''''' An chaoi a dtéann daoine i bhfeidhm ar an saol i gcúrsaí geilleagair, sóisialta nó timpeallachta, maidir leis na forais, an taighde, na seifteanna, an malartú nó saothrú na n-acmhainní nádúrtha. # '''''Cá háit?''''' An áit a ndéantar na rudaí úd; i gcoitinne, an chúis atá leis an ngníomhú áitiúil. # '''''Cén uair?''''' An tréimhse stairiúil ina gcumann daoine nó pobail na saghsanna difriúla spáis, ag cur leis na cinn a bhí ann cheana nó á gcur siúd i gcontúirt. Tarraingíonn an cheist sin aird ar an dóigh a dtugtar tús áite don stair ar an tíreolaíocht, rud a fhágann nach mbíonn inti siúd ach cúlra. Ó thús na fichiú haoise tháinig athrú mór ar an scéal, sa mhéid nach í an tíreolaíocht féin ach an eolaíocht a dhéanann staidéar ar mhiosúr an spáis shóisialta. Chun dul amach ar an bhfeidhm a bhaineann pobail as an spás lena eagrú agus lena leagan amach, cuirtear buncheist thíreolaíocht an lae inniu: “An bhfuil an t-achar ann?” Má tá (maidir le poist, le tithíocht, le turasóireacht, le hacmhainní nádúrtha agus msd), baineann an tíreolaíocht leis an scéal, agus is cóir é sin a scrúdú i bhfianaise na bhfórsaí móra a théann i gcion ar an bpobal: an duine aonair, na sochaithe féin, na cumhachtaí, an teicníc, an Nádúr. Cuireann an léarscáilíocht ar ár gcumas an spás a scrúdú, agus a mhíniú cén fáth a bhfuil rud áirithe le fáil anseo seachas ansiúd. Ligeann an tíreolaíocht dúinn a dhéanamh amach cé na cúiseanna atá leis, idir nádúrtha agus dhaonna, agus cén toradh atá ar na difríochtaí. == Saghsanna Tíreolaíochta == Ní furasta brainsí difriúla na tíreolaíochta a léiriú, ós iomaí difríocht atá ann de réir na tíre agus na ré, gan trácht ar na díospóireachtaí eipistéimeolaíocha. Is féidir, áfach, iad a leagan amach mar a leanas: ===== An tíreolaíocht fhisiciúil: ===== * [[Biththíreolaíocht]] (eolaíocht nua a d’eascair as an mbitheolaíocht, as an bplandeolaíocht, as an aeráideolaíocht, as an ithireolaíocht, as an míoleolaíocht agus as an éiceolaíocht) * [[Aeráideolaíocht]] (agus í faoi anáil na méiteareolaíochta agus na staitistice) * [[Geodheilbheolaíocht]] (meascán de gheolaíocht agus de gheoifisic) * [[Uisceolaíocht]], in éineacht leis an [[muireolaíocht]] * [[Pailitíreolaíocht]] * [[Ithireolaíocht]] (agus í faoi anáil na cureolaíochta agus na geoidheilbheolaíochta) ===== An tíreolaíocht dhaonna: ===== * Tíreolaíocht chultúrtha * Tíreolaíocht eacnamaíoch * Tíreolaíocht pholaitiúil agus geopholaitíocht * Tíreolaíocht thuaithe * Tíreolaíocht shóisialta * Tíreolaíocht uirbeach ===== An tíreolaíocht réigiúnach: ===== An tíreolaíocht réigiúnach, agus dianscrúdú á dhéanamh aici ar chomharthaí sóirt an réigiúin. Ó na seachtóidí i leith, tá borradh ag teacht faoin méid brainsí nua idirdhisciplíneacha (a bhaineann leas as an eacnamaíocht, an matamaitic, an ríomheolaíocht agus as na heolaíochtaí polaitiúla agus socheolaíocha), de réir thíreolaíochtaí na Lochlainne, na Fraince, Mheiriceá Thuaidh agus na Breataine. Tá tábhacht ar leith leis na disciplíní a leanas: * An gheopholaitíocht :Tá claonadh aici seo chun anailís a dhéanamh ar iarsmaí an domhandaithe agus ar shaothrú na n-acmhainní nádúrtha. * An eacnamaíocht spásúil :Déanann seo staidéar ar cheisteanna eacnamaíocha áitiúla agus ar an mbaint atá ag an domhandú agus ag cúrsaí áitiúla le chéile. * An gheoríomheolaíocht :Úsáidtear an ríomheolaíocht chun limistéar a anailísiú. * An anailís spásúil :Úsáidtear a lán uirlisí agus smaointe chun struchtúir spásúla a mhionsamhlú agus miosúr sóisialta an tsaoil a anailísiú. * An tíreolaíocht chineálach (''la géographie du genre'') :Brainse a tháinig chun cinn sa Fhrainc tar éis na nóchaidí agus rian an iarnua-aoiseachais air. É de chuspóir aige aird a thabhairt ar mhionghrúpaí sóisialta agus ciníocha. I gcúrsaí tíreolaíochta ní foláir aird a choinneáil ar an scála; déanann an tíreolaí staidéar ar an domhan go léir nó ar chuid de – tíreolaíocht ghinearálta nó tíreolaíocht réigiúnach. == Stair na Tíreolaíochta == ==== An Seanreacht ==== Is iad na Gréagaigh ba thúisce a rinne staidéar ar an tíreolaíocht, go bhfios dúinn, rud a rinne siad mar eolaíocht agus mar fhealsúnacht. Tailéas, Héireodatas, Éireatoistéanas (údar an chéad léarscáil is eol dúinn – meastachán ar imlíne an domhain), Hioparcas, Aireastotas, Tolamaes – daoine a chuir go mór le heolas an disciplín. Rinne na Rómhánaigh réigiúin nua a léarscáiliú agus iad ag cumadh modhanna nua chuige. Chum na chéad “tíreolaithe” seo ceithre bhrainse den tíreolaíocht a mhair go dtí an Athbheochan: * Na mór-ranna a aimsiú agus a thaiscéaladh * An domhan a thomhas * A fháil amach cá raibh an domhan suite i measc na réaltaí * An domhan a léarscáiliú ==== An Mheánaois ==== Thosaigh an “Mheánaois” tar éis mheath na hImpireachta Rómhánaí sa 6ú haois, agus san Iarthar cailleadh spéis sa tíreolaíocht. San Ard-Mheánaois, ní raibh inti ach ábhar suarach de chuid an oideachais – sin é, de chuid na saorealaíon. Bhí an réalteolaíocht le fáil sa [[quadrivium]], ach ní raibh an tíreolaíocht ann. D’ainneoin a ndearna Iseadór Sheiville chun roinnt éigin eolais a chaomhnú, is teoranta an léiriú a bhí le fáil ar an domhan: é ina dhroim cothrom, na mór-ranna taobh istigh de chiorcal agus iad timpeall T a bhí claonta i leith na láimhe deise, an Eoraip os cionn an bharra chothroim, an Afraic thíos agus an Áise ar thaobh na láimhe deise. (Ní raibh eolas ar Mheiriceá ná ar an Aigéine.) Sheas an barra cothrom don Mheánmhuir agus sheas an barra iongarach don Danóib agus don Níl, iad ceangailte le chéile mar dhea, an Áise ar an taobh thoir díobh, an Eoraip agus an Afraic ar an taobh thiar. I lár na croise, áit a ndeachaigh an dá bharra trasna ar a chéile, bhí Iarúsailéim, cathair naofa agus lárphointe an domhain. Mar sin féin, bhí eolas tíreolaíoch agus eolaíoch de chuid an tSeanreachta bailithe i lárionaid intleachtúla na sibhialtachta Araib-Mhoslamaí. Ó thaobh na tíreolaíochta de ba é an cultúr sin ab fhearr a bhí in ann an t-eolas a bhailiú agus é cóngarach do shibhialtachtaí na Gréige, na Measpatáime, na hIndia agus na hÉigipte. Agus ba mhó an gá a bhí ag an bpaidreoireacht Mhoslamach le heolas tíreolaíoch (cúig phaidir sa lá agus d’aghaidh ar Mheice) ná mar a bhí ag an Iarthar. Rinne na tíreolaithe Arabacha, leithéidí [[Idrisi]] (ar tháinig an chéad tíreolaíocht mhór den Iarthar óna lámh timpeall 1150), [[Ibn Battuta]] (1304-1370) agus [[Ibn Khaldun]], an oidhreacht Ghréagach-Rómhánach. San Iarthar bhí a raibh ar eolas sna cúrsaí seo sa bhliain 1250 le fáil i gciclipéid (speculum naturale) Uinseann de Beauvais. San aois chéanna chuaigh misinéirí Proinsiasacha chun na hÁise; bhí [[Jean de Plan Carpin]] sa Mhongóil (1245-1247), agus bhí Guillaume de Rubrouck ann freisin (1253-57). Scríobh seisean cuntas Laidine ar a thuras a bhí lán d’fhaisnéis faoi chúrsaí tíreolaíochta, staire agus eitneolaíochta san impireacht Mhongólach. Cuireann staraithe éigin amhras sa chuntas cáiliúil ar an Áise (idir 1271 agus 1295) a chuirtear i leith Mharcó Póló. Beirt Phroinsiasach eile a thug a n-aghaidh ar an Áise: * [[Giovanne de Montecorvino]] – é ag siúl na Síne idir na blianta 1289 agus 1328. * [[Odoric de Pordenone]] – é ag taisteal idir na blianta 1316 agus 1330 sa [[An Pheirs|Pheirs]], san [[India]], i Malabar, i [[Srí Lanca]], i [[Sumatra]], i m[[Boirneo]], sa t[[an tSín|Sín]] agus sa [[An Tibéid|Tibéid]]. Mhéadaigh go mór ar an tsuim a bhí ag muintire Iarthar Eorpa sa tíreolaíocht, rud a chuir léarscáileanna nua á ndéanamh. Sa bhliain 1410 scríobh an Cairdinéal Pierre d’Ailly ''Imago Mundi'', leabhar a cuireadh i gcló sa bhliain 1478, agus cóip de ag [[Críostóir Colambas]] féin. ==== An Athbheochan ==== Sa 15ú haois agus sa 16ú haois, is mó go mór a t-eolas a fuarthas ar an domhan de bharr an taiscéaladh mara, agus cuntas cúramach á thabhairt ar ar aimsíodh i gcúrsaí réalteolaíochta agus tíreolaíochta. Is fiú tagairt ar leith a dhéanamh do na turais seo: [[Vasco da Gama]] (an Afraic agus an India), Críostóir Colambas (Meiriceá Lárnach agus Muir Chairib), [[Magellan]] (Meiriceá Theas agus an tAigéan Ciúin), [[Jacques Cartier]] (Ceanada 1534). Ní nach ionadh, lean an léarscáilíocht uirthi ag dul chun cinn de bharr a raibh d’eolas úr ann ón taiscéaladh, agus de bharr na modhanna nua agus an bhunúis nua theoiriciúil (fortheilgean Mhercator sa 16ú haois). Tháinig léarscáileanna nua den domhan amach, dála na gceann a rinne [[Gerardus Mercator]] agus an ''Geographica Generalis'' a rinne Bernard Varenius. Sna blianta 1591 agus 1592 d’fhoilsigh [[Giovanni Botero]] sa Róimh na ''Relazioni Universali'' i dtrí imleabhar, rud a cuir tús le staitistic an Stáit: tíreolaíocht nua a d’fhreastail ar lucht riaracháin. ==== Ón 18ú haois go dtí an 20ú haois ==== San 18ú haois rinneadh James Cook agus La Perouse taiscéaladh san Aigéan Ciúin. Bhí disciplín eolaíoch á dhéanamh den tíreolaíocht, ach níor tosaíodh á múineadh sna scoileanna go dtí an 19ú haois, tréimhse mhór na choilíneachais agus an náisiúnachais. Sampla cáiliúil is ea an téacsleabhar Francach a úsáideadh sna bunscoileanna : ''Le Tour de France par deux enfants''. Níorbh fhurasta, mar sin féin, an tíreolaíocht a chur i bhfeidhm mar dhisciplín ar leith sa réimse eolaíoch. Rinneadh a lán iarrachtaí difriúla ar an gceangal atá idir an duine agus an dúlra a thaispeáint, agus cuid acu níos éifeachtaí ná a chéile: * An cinnteachas, dearcadh a luaitear leis an tíreolaí Gearmánach [[Carl Ritter]]. Deir an cinnteachas go dtagann iarsma sóisialta ó chúis nádúrtha. * An t-imshaolachas, dearcadh a shaothraigh an tíreolaí Gearmánach [[Friedrich Ratzel]]. Fáisctear gach neach beo as timpeallacht áirithe. * An féidearthachas, teoiric a bheartaigh [[Vidal de la Blanche]], agus é ag iarraidh déine an dá dhearcadh thuas a mhaolú. Is féidir linn tairbhe nó a mhalairt a bhaint as a bhfuil inár dtimpeall. ''La nature propose, l'homme dispose''. == Tagairtí == * Féach [[Géographie]] na Fraincise (Wikipédie). ==== Leabhair Fhraincise ==== '''Stair''' * [[Paul Claval|Claval, Paul]], ''Histoire de la géographie'', Paris, PUF, Que-sais-je? * [[Paul Claval|Claval, Paul]], ''Histoire de la Géographie française de 1870 à nos jours'', Paris, Fernand Nathan, 1998. * [[Jean-François Deneux|Deneux, Jean-François]], ''Histoire de la pensée géographique'', Belin, 2006. * Singaravélou, Pierre (eag.), ''L'Empire des géographes. Géographie, exploration et colonisation (XIXe-XXe s.)'', Paris, Belin, 2008. '''Eipistéimeolaíocht''' * [[Jean-Jacques Bavoux|Bavoux, Jean-Jacques]], ''La géographie : Objets, méthodes, débats'', Paris, Armand Colin, 2002. * [[Jacques Scheibling|Scheibling, Jacques]], ''Qu'est-ce que la géographie ?'', Paris, Hachette, 1994. ==== Leabhair Bhéarla ==== * Goodman, Lenn Evan (1992), ''Avicenna'', Routledge. * Sullivan, Dan (2000). ''Mapmaking and its History''. Rutgers University. * Rashed, Roshdi, ed., ''Encyclopedia of the History of Arabic Science'', Routledge, London and New York. * Scheppler, Bill (2006), ''Al-Biruni: Master Astronomer and Muslim Scholar of the Eleventh Century'', The Rosen Publishing Group. == Naisc Sheachtracha == * [http://www.igu-net.org/ International Geographical Union] * [http://www.nationalgeographic.com/ National Geographic Online] * [http://www.rgs.org Royal Geographical Society] * [http://www.aag.org/ Association of American Geographers] * [http://www.rcgs.org Royal Canadian Geographical Society] * [http://www.cag-acg.ca/en/ Canadian Association of Geographers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161115135628/http://www.cag-acg.ca/en/ |date=2016-11-15 }} * [http://rgo.msk.ru/ Russian Geographical Society (Moscow Centre)] * [http://igu.org.ru/ International Geographical Union - Russian National Committee] * [http://www.geografos.org Colegio de Geógrafos - España] * [http://www.geografs.org Col.legi de Geògrafs - Catalunya] [[Catagóir:Tíreolaíocht|*]] [[Catagóir:Eolaíochtaí sóisialta]] 3or0fl924c0ze0hpi1rnh12epr8pvv0 0 3996 1269977 1259066 2025-06-14T13:24:42Z 49.237.85.48 /* Pearsantacht */ 1269977 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Seanchaí]] agus [[Dírbheathaisnéis|dírbheathaisnéisí]] [[Éire]]annach ab ea '''Peig Sayers''' ([[29 Márta]] [[1873]] – [[8 Nollaig]] [[1958]]).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=676|teideal=SAYERS, Peig (1873–1958)|language=ga-IE|work=ainm.ie|dátarochtana=2023-03-29}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.dib.ie/biography/sayers-peig-peig-mhor-a7940|teideal=Sayers, Peig (‘Peig Mhór’) {{!}} Dictionary of Irish Biography|work=www.dib.ie|dátarochtana=2023-03-29}}</ref> Bhí cáil an bhéaloidis ar bhean an Bhlascaoid agus ceansaíodh a cuimhní cinn in go leor leabhar. Ina measc bhí a dírbheathaisnéis 'Peig' – leabhar éigeantach ar churaclam na hArdteistiméireachta ar feadh breis agus 30 bliain.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Imeachtaí comórtha i nDún Chaoin 150 bliain ó rugadh Peig Sayers|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/0329/1367031-imeachtai-comortha-i-ndun-chaoin-150-bliain-o-rugadh-peig-sayers/|date=2023-03-29|language=ga-IE|author=Seán Mac an tSíthigh / Nuacht RTÉ}}</ref> == Saol == Tháinig Peig Sayers ar an saol i n[[Dún Chaoin]], baile beag i g[[Contae Chiarraí]], ar [[29 Márta]] [[1873]]. D’aistrigh sí isteach ar an mBlascaod Mór sa bhliain 1892 nuair a phós sí [[Pádraig Ó Gaoithín|Pádraig (Peatsaí Flint) Ó Gaoithín]] ón m[[an Blascaod Mór|Blascaod Mór]], agus d'aistrigh sí ansin leis. Bhí Peig Sayers ina cónaí ar an oileán go dtí an bhliain [[1953]], nuair a tréigeadh [[na Blascaodaí]] ar fad. Bhog sí go hospidéal [[An Daingean|an Daingin]]. Fuair sí bás ansin sa bhliain [[1958]], agus tá sí curtha i [[reilig]] [[Dún Chaoin|Dhún Chaoin]].[[Íomhá:Blasket Island - geograph.org.uk - 903729.jpg|clé|mion| [[an Blascaod Mór]] ]] === Seanchaí === [[Íomhá:Blasket2.jpg|mion| [[an Blascaod Mór]] |clé]]Seanchaí agus scéalaí den scoth ab ea í. Ach ní raibh léamh ná scríobh na Gaeilge aici, cé go raibh sé ar a cumas Béarla a léamh agus a scríobh de réir an [[Daonáireamh|daonáirimh]]. Ba dhual athar di é, nó nuair a bhí sí óg, chluineadh sí na mílte scéalta agus eachtraí á n-insint ag a hathair agus é ag déanamh airneáin le fir an bhaile. Scaip a cáil mar scéalaí agus í fós ina bean óg agus thosaigh scoláirí aitheanta ar chuma [[Carl Marstrander]] agus [[Robin Flower]] ag bailiú scéalta uaithi. [[Íomhá:Peig sayers headstone.jpg|clé|mion|Uaimh]] Dheachtaigh sí a cuid scéalta do Sheosamh Ó Dálaigh (bhí sé ar dhuine den bheagán bailitheoirí lánaimseartha a chuir Coimisiún Béaloideasa Éireann ag obair i dtríochaidí an [[20ú haois]]).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1680|teideal=Ó DÁLAIGH, Seosamh (1909–1992)|language=ga-IE|work=ainm.ie|dátarochtana=2023-03-29}}</ref> === Pearsantacht === Ard-chomhluadar ab ea í agus lán de ghreann agus de rógaireacht. Ní raibh sí cúngaigeantach in aon aon chor ach a mhalairt, an-oscailte.<ref name=":0" /> == Saothair == Le cabhair a mic, Mícheál Ó Gaoithín, foilsíodh a leabhar dírbheathaisnéise 'Peig' sa bhliain 1936. I measc na leabhar eile inar breacadh a cuimhní cinn, tá Machnamh Seanamhná agus Beatha Pheig Sayers. Do bhailigh [[Coimisiún Bhéaloideas Éireann]] suas le 375 scéal ó Pheig, breis agus 5,000 leathanach lámhscríofa. === A dírbheathaisnéise, ''Peig'' === Tá cáil uirthi go háirithe de bharr a [[Dírbheathaisnéis|dírbheathaisnéise]], ''Peig''. Ba é a mac, Micheál, a bhreac an scéal síos uaithi, agus foilsíodh an [[leabhar]] sa bhliain [[1936]]. Sa bhliain 1962 a cuireadh 'Peig' ar churaclam na h[[Ardteistiméireacht|Ardteist]]<nowiki/>e don chéad uair. Rinne na glúinte de dhaltaí meánscoile in Éirinn staidéar ar an leabhar sin, agus bhí mórán acu nach raibh buíoch de Pheig bhocht. Bhí seanabhlas ag mórán air toisc deacracht na teangan agus duairceas an chuntais, dar leo. Rinneadh leabhar roghnach don saothar sa bhliain 1995.<ref name=":0" /> Mar sin féin, roghnaigh mórán múinteoirí an leabhar do scrúdú [[Gaeilge]] na h[[Ardteistiméireacht|Ardteistiméarachta]]. Buineadh an leabhar den churaclam sa bhliain 1999.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/irish-news/schools-irish-syllabus-gets-a-shot-of-realism-26131037.html|teideal=School's Irish syllabus gets a shot of realism|language=en|work=independent|dátarochtana=2023-03-29}}</ref> == Féach freisin == * [[Na Blascaodaí]] == Naisc sheachtracha == * Clár faisnéise faoi Pheig a stiúraigh an déantóir scannán Breandán Feiritéar<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie//archives/exhibitions/921-peig-sayers/289608-voice-of-generations-the-story-of-peig-sayers/|teideal=Voice of Generations The Story of Peig Sayers|language=en|work=RTÉ Archives|dátarochtana=2023-03-29}}</ref> * Paddywhackery, Sraith TG4 (2007)<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.daltai.com/discus/messages/13510/32012.html?1200705589|teideal=The Daltaí Boards: Paddywhackery Peig|work=www.daltai.com|dátarochtana=2023-03-29}}</ref> ==Tagairtí== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Sayers, Peig}} [[Catagóir:Scríbhneoirí Gaeilge]] [[Catagóir:Na Blascaodaí]] [[Catagóir:Daoine as Contae Chiarraí|Sayers, Peig]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1873|Sayers, Peig]] [[Catagóir:Básanna i 1958|Sayers, Peig]] [[Catagóir:Dírbheathaisnéisithe]] [[Catagóir:Seanchaithe Gaeilge]] jqqm9pbqpwagt83c6ruuduc5cxc4n3v 0 4881 1269980 1226216 2025-06-14T16:42:58Z Seachránaí 53315 Catagóirí 1269980 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba é '''John Adams''' ([[30 Deireadh Fómhair]] [[1735]] - [[4 Iúil]] [[1826]]) 2ú [[uachtarán na Stát Aontaithe|uachtarán Stáit Aontaithe Mheiriceá]]. Bhí sé i bhfeidhmeannas ón [[4 Márta]] [[1797]] go dtí an [[4 Márta]] [[1801]]. Bhí a mhac, [[John Quincy Adams]], ina Uachtarán na Stát Aontaithe freisin idir 1825 agus 1829. [[Íomhá:John Adams, President of the United States of America (published in October 1800).jpg|clé|mion]] == Tagairtí == {{reflist}}<br /> {{UachtaráinSAM}} {{LeasuachtaráinSAM}} {{Síol-beath-us}} {{Síol-stair}} {{DEFAULTSORT:Adams, John}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1735]] [[Catagóir:Básanna i 1826]] [[Catagóir:Alumni Ollscoil Harvard]] [[Catagóir:Críostaithe]] [[Catagóir:Daoine Meiriceánacha de bhunadh na hEorpa]] [[Catagóir:Dlíodóirí Mheiriceá]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Leasuachtaráin na Stát Aontaithe]] [[Catagóir:Réabhlóidithe]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Taidhleoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Uachtaráin na Stát Aontaithe]] 5td4d3h16fwl6va32vb1xl0p5jrpi39 1269982 1269980 2025-06-14T16:53:14Z Seachránaí 53315 Catagóir:Daoine as Massachusetts 1269982 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba é '''John Adams''' ([[30 Deireadh Fómhair]] [[1735]] - [[4 Iúil]] [[1826]]) 2ú [[uachtarán na Stát Aontaithe|uachtarán Stáit Aontaithe Mheiriceá]]. Bhí sé i bhfeidhmeannas ón [[4 Márta]] [[1797]] go dtí an [[4 Márta]] [[1801]]. Bhí a mhac, [[John Quincy Adams]], ina Uachtarán na Stát Aontaithe freisin idir 1825 agus 1829. [[Íomhá:John Adams, President of the United States of America (published in October 1800).jpg|clé|mion]] == Tagairtí == {{reflist}}<br /> {{UachtaráinSAM}} {{LeasuachtaráinSAM}} {{Síol-beath-us}} {{Síol-stair}} {{DEFAULTSORT:Adams, John}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1735]] [[Catagóir:Básanna i 1826]] [[Catagóir:Alumni Ollscoil Harvard]] [[Catagóir:Críostaithe]] [[Catagóir:Daoine as Massachusetts]] [[Catagóir:Daoine Meiriceánacha de bhunadh na hEorpa]] [[Catagóir:Dlíodóirí Mheiriceá]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Leasuachtaráin na Stát Aontaithe]] [[Catagóir:Réabhlóidithe]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Taidhleoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Uachtaráin na Stát Aontaithe]] 6gb2eptqsi7sf94ptxn65kr4g20zmfp 0 5324 1270052 1226088 2025-06-14T23:48:37Z 49.48.52.118 /* An fhealsúnacht mar nós beatha */ 1270052 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Philbar 3.png|mion|Plato, Kant, Nietzsche, Buddha, Confucius, Averroes]] Is éard atá san '''fhealsúnacht''' ná iarracht ar dhul amach ar an [[saol]] agus brí a bhaint as trí réasúnaíocht agus trí dhíospóireacht. Ní hionann an tuiscint atá ag fealsúna ar an saol i ngach aois, ach is gnách leis na scoileanna fealsúnacha is déanaí feidhm a bhaint as a ndúirt na scoileanna a tháinig rompu, fiú más le fonn sáraíochta é. Tagann an focal [[Gaeilge|Gaelach]] ó fhocal [[Sean-Ghréigis]]e, "'''φιλοσοφια'''" ("philosophia"), a chiallaíonn "grá an eolais", agus ba iad na Gréagaigh ([[Sócraitéas]] agus [[Eipiciúras]], mar shampla) a bhunaigh traidisiún na fealsúnachta in Iarthar Eorpa. ''Fealsamh'' a thugtar ar dhuine a bhíonn ag plé le fealsúnacht, ach is iomaí dearcadh agus modh anailísithe a d'fhéadfadh a bheith ag fealsúna an lae inniu. [[Íomhá:Sanzio_01_Plato_Aristotle.jpg|thumb|right|270px|[[Platón]] (''ar thaobh na láimhe clé'') and [[Arastotail]] (''ar thaobh na láimhe deise''): cuid de "Scoil na hAithine". [[Raffaello Sanzio]] (1509) a rinne.]] == Nádúr na fealsúnachta == D'fhéadfadh an fhealsúnacht í féin a chur in iúl ar thrí shlí: :* mar léiriú cuimsitheach :* mar mhachnamh ar an saol agus ar eiseadh an duine :* mar cheistiú. Pé aidhm a bheadh ag an bhfealsamh – breith ar an bhfírinne, an maitheas nó an áilleacht a thuiscint – ní foláir dó dianmhachnamh a dhéanamh agus a chuid barúlacha a chur i gcomórtas le barúlacha daoine eile. Níl ábhar machnaimh ar leith ag an bhfealsúnacht, murab ionann is na [[Eolaíocht Shóisialta|heolaíochtaí daonna]], na [[Eolaíocht Nádúrtha|heolaíochtaí nádúrtha]] agus na [[matamaitic|heolaíochtaí foirmiúla]], disciplíní a bhfuil dlúthbhaint ag an bhfealsúnacht leo. Tá gaol ag an bhfealsúnacht leis an [[loighic]], leis an [[eitic]], leis an [[meitifisic]], le teoiric an eolais agus eile. Nascadh na brainsí bunúsacha úd le disciplíní eile - fealsúnacht na n-eolaíochtaí, fealsúnacht na hintleachta, an [[Antraipeolaíocht|antrapeolaíocht]] fhealsúnach, an [[aeistéitic]], fealsúnacht an dlí agus fealsúnacht na teanga. == Modhanna fealsúnachta == Chun comharthaí sóirt na fealsúnachta a aithint, ní mór a thuiscint céard iad na modhanna agus na prionsabail nach mbaineann léi. Ní dual don fhealsúnacht an modh trialach, rud a dhealaíonn amach ón bhfisic nó ón mbitheolaíocht í. Ba dhóigh le fealsúna áirithe, ar nós [[Immanuel Kant|Kant]] agus [[Ludwig Wittgenstein|Wittgenstein]], gur cuid dhílis den fhealsúnacht an easpa trialach seo. Is beag aird a thugann an fhealsúnacht ar na fíricí iontu féin, cé nach ionann sin is a rá nach gcuireann sí bunfhíricí áirithe san áireamh. Ní úsáidtear siombailí foirmiúla, cé go raibh fonn ar [[Leibniz]] fadhbanna fealsúnacha a fhuascailt le loighic éigin uilíoch. Fiú má bhaineann an fhealsúnacht anailíseach feidhm as an loighic mhatamaiticiúil, is trí theanga nádúrtha a chuireann sí í féin in iúl. Fágann sin gur de réir airíonna eile atá an fhealsúnacht le sainmhíniú. De réir sainmhíniú áirithe atá in úsáid faoi láthair, is criticeas í an fhealsúnacht. Ní sainmhíniú diúltach ar fad é, ós áil leis an bhfealsamh dearbhuithe nua a chumadh, eolas neamhchruinn a cheartú, míthuiscintí coitianta a shoiléiriú agus earráidí na fealsúnachta féin a chealú. Sa ré nua-aoiseach is é [[Descartes]] is fearr a sheasann don dearcadh sin i leith na fealsúnachta, agus barúil aige nach mbíonn eolas gan amhras. Deirtear gurb é gnó na fealsúnachta coincheapa a chumadh le dul amach ar an réaltacht, rudai a shoiléiriú agus a mhionscrúdú, agus débhríochtaí na gcoincheap a scagadh. Is fada eolas ag fealsúna ar na fadhbanna a bhaineann le débhríochtaí teanga, fadhbanna a bhfuil an fhealsúnacht anailíseach sáite iontu. == Fadhbanna agus modhanna == Caithfidh an fhealsúnacht féin a shocrú cén teorainn atá idir modhanna agus ábhar, cé go bhfuil dlúthcheangal eatarthu. Bíonn an fhealsúnacht ag filleadh uirthi féin, ag dul amach uirthi féin, nó, lena rá níos cruinne, ag scrúdú na modhanna eolais uile (tuairimí, an ealaín, smaointe eolaíocha agus eile) go réasúnach. Fágann sin gur disciplín déaduchtach agus intleachtúil í an fhealsúnacht nach bhfuil i dtuilleamaí iomfheasa ná tuairimí suibíochtúla. Is í an fhealsúnach toil na réasúnaíochta ón uair a scar na [[réamhShocraitéasaigh]] leis an dearcadh reiligiúnda. Riamh ó shin tá na fealsúna tugtha don tsoiléire agus don chruinneas, rud nár bhac ar fhealsúnacht an lae inniu an réasún féin a dhianscrúdú: [[Friedrich Wilhelm Nietzsche|Nietzsche]], [[Martin Heidegger|Heidegger]] agus [[Theodor W. Adorno|Adorno]]. == An modh ann féin == Is éard atá sa Mhodh treoracha áirithe a theastaíonn chun gníomh a chur i gcrích – feidhmiú casta comhchoitianta, b’fhéidir, dála pobal a rialú nó fadhb theoiriciúil a fhuascailt. Ó thaobh na staire de, ní féidir ceist an mhodha a scaradh ó cheist an deimhnithe sa mhachnamh. Is dóigh le Sócraitéas go gcaithfear cloí le rialacha áirithe agus eolas á lorg mar a dhéantar i ngach ceird eile. Tá ceangal idir an t-eolas agus an dóigh a dtagtar ar an eolas. Is ceart d'fhealsúna earráidí a sheachaint agus smaointe á scagadh, go háirithe earráidí a bhaineann le claontuairimí agus le foshuímh. == An fhealsúnacht mar nós beatha == Is minic a chuimhnítear ar an bhfealsúnacht mar nós beatha seachas mar mheabhrú teoiriciúil. Déanann an fealsamh é féin a iompar ar nós áirithe seachas ceisteanna teibí a chíoradh, rud a fhágann go bhfuil tionchar an smaoinimh le haithint ar bheatha an duine. Dá bhrí sin measann fealsúna éigin go gcaithfidh siad daoine eile a chur ar bhealach a leasa. Is féidir cuspóir comhchoiteann agus polaitiúil féin a dhéanamh de nós pearsanta. Féadann fealsamh cuideachta chuí a tharraingt chuige féin. Ach ní gá go ndéanfadh fealsamh faillí i bhfadhbanna teoiriciúla. An chríonnacht úd (nó lena rá níos beaichte, an ''sophia'') is áil leis an bhfealsamh a bhaint amach, is oilteacht freisin í. Tá a fhios ag an bhfealsamh, de réir an traidisiúin a bhunaigh Sócraitéas, conas a chaithfidh sé é féin a iompar, agus a fhios aige conas údar a chur leis. Iarrann Sócraitéas ar a chomhchainteoirí údar réasúnach a chur lena mbreithiúnas. Féadann an réasúnaíocht riachtanach sin bunús eolaíoch a thabhairt leis an bhfealsúnacht. Ghlac a lán fealsamh de chuid na [[an tSean-Ghréig|Sean-Ghréige]], ar nós [[Eipiciúras|Eipiciúrais]], leis an dearcadh seo. Is iomaí fealsamh a shíl nár nós beatha í an fhealsúnacht ach obair intleachtúil: níl aon amhras ná gur mar sin atá an scéal inniu i gcúrsaí léinn agus taighde. [[Íomhá:David - The Death of Socrates.jpg|thumb|deas|270px|''Bás Shócraitéas''. [[Jacques-Louis David]] (1787) a rinne. Tá Sócraitéas fealsamh ar tí deoch nimhe (muing mhear) a ól.]] == Fealsúnacht na Meánaoise agus a hoidhreacht == Is í fealsúnacht na Meánaoise bunús an léinn Chríostaí in Iarthar Eorpa. Is amhlaidh gur shealbhaigh scoláirí Críostaí na húdair Ghréagacha, go háirithe Platón agus Arastotail. Sholáthair fealsúnacht Arastotail córas intleachtúil agus flúirse tráchtaireachta, agus aisti a fáisceadh an scolaíochas, scoil ar mhian léi an diagacht agus an fhealsúnacht a chur in oiriúint dá chéile. Trí údair Laidine, trí aistriú ón nGréigis agus trí thráchtaireacht Arabach a rinneadh an t-athshealbhú sin. Is fiú a chuimhneamh go ndeachaigh fealsúnacht an Iarthair, an fhealsúnacht Ioslamach agus an fhealsúnacht Ghiúdach i bhfeidhm ar a chéile ar feadh na tréimhse seo. == Tréithe na fealsúnachta Meánaoisí == Is féidir a rá go raibh dhá thréimhse mhóra ann: === An Ard-Mheánaois (ón 6ú haois go dtí an 10ú haois) === I rith na tréimhse sin ní raibh in Iarthar Eorpa ach coillte agus páirceanna, mórán. Sna mainistreacha a tháinig an léann chun cinn sna mainstreacha, taobh amuigh de na bailte móra, de réir riail [[Naomh Beinidict]], riail a raibh saothar intleachtúil ceangailte di agus a chuir na manaigh ag tras-scríobh na seanúdar. Sna scoileanna manachúla a bhí teacht ar scoth an léinn mheánaoisigh. I leabharlanna na mainistreacha a bhí na príomhúdair Laidine le fáil, cé nach mbíodh ann ach cúpla céad leabhar ar a mhéad. Bhí eolas éigin ar fhealsúnacht na Gréige, mar bhí Platón á aistriú go Laidin agus á léamh. Ní raibh fáil ar shaothar Arastotail fós, lasmuigh den mhéid de a tháinig anuas trí Phloitín, trí Agaistín agus trí Iseadór Sheiville. Ba é Bede, Sasanach, a bhunaigh, sa 7ú haois, na saorealaíona (''septem artes liberales'') agus a rinne staidéar ar leith ar an reitric agus ar an dialachtaic, ag leanúint lorg na nGréagach. Bhí Platón á léamh i gcúirt Shéarlais Mhóir, a bhuíochas sin ar scoláirí ar nós [[Alcuin]]. Bhláthaigh saothar na bhfealsúnaithe nuaphlatónacha, dála an Éireannaigh [[Johannes Scottus Eiriugenus]] (''Eoin a rugadh in Éirinn''). Mhairfeadh an scoil sin go dtí an Mheánaois Íochtarach, agus as sin amach mar Agaistíneachas. Sa seansaol bhí an fhealsúnacht bunaithe ar cheisteanna agus ar fhreagraí, córas dialachtaiceach a bheartaigh Séanan Éilé, fealsamh réamhShocraitéasach. Mheath an córas sin agus roinnt saorealaíon eile in Iarthar Eorpa tar éis ionradh tubaisteach na Lochlannach. D'éirigh leis an manach [[Gerbert d'Aurillac]] an léann a athmhúscailt, go háirithe trí fhealsúnacht Arastotail a shaothrú. Thug sé dhá bhliain sa Chatalóin sa chuid deireanach den 10ú haois, i mainistir nárbh fhada ó Bharcelóna, é ag déanamh staidéir ar shaothar Arastotail, ar an matamaitic agus ar an réalteolaíocht, agus ag baint tairbhe as léann na Moslamach, dream a raibh an chuid ba mhó den Spáinn faoi smacht acu. Bhain sé amach Réims na Fraince ansin gur chuir sé an dialachtaic agus an ''quadrivium'' (ailgéabar, céimseata, réalteolaíocht, ceol) á múineadh i scoil na hardeaglaise: go háirithe an ailgéabar. Bhí tuiscint an-soiléir aige ar rangú na fealsúnachta. Rinneadh Pápa de faoin ainm Silveastar II. === An Mheánaois Íochtarach (ón 11ú haois go dtí an 15ú haois) === Chuathas i mbun saothar Arastotail a aistriú arís sa 11ú haois, ach níor eagraíodh an obair i gceart go dtí na blianta idir 1120 agus 1190. ==== An 11ú haois ==== Sa 11ú haois ba mhó ná riamh an tábhacht a bhí leis an dialachtaic i gcúrsaí léinn, rud a d'fhág lucht dialachtaice agus lucht frithdhialachtaice in adharca a chéile. Shíl lucht dialachtaice gurbh fhéidir rúndiamhra na Críostaíochta a mhíniú go réasúnach le loighic Arastotail. Dúirt a naimhde go raibh an dialachtaic i mbaol na rúndiamhra úd a mhilleadh, agus chuir siad rompu an creideamh, údarás na bPápaí agus údarás na gComhairlí a chosaint. Ba é saothar Anselm Chanterbury ba mhó éifeacht sa tréimhse sin agus daoine ag iarraidh léargas a fháil ar an gcaidreamh idir réasún agus creideamh. ==== An 12ú haois ==== Leanadh de shaothrú agus de shaibhriú na dialachtaice sa 12ú haois, obair a shíolraigh an scolaíochas sa 13ú haois. Saothraíodh an loighic agus an ghramadach thuairimeach freisin agus rinneadh uirlisí diagachta díobh (féach [[Alain de Lille]]). Sa 12ú haois a buanaíodh [[An tUilíochas|argóint na n-uilithe]] idir na [[réalaí|réalaithe]] agus na n-[[ainmníoch]]. Is beag eolas atá againn orthu inniu seachas ar ainmneacha [[Roscelin de Compiègne]] agus [[Guillaume de Champeaux]], máistrí [[Abélard]], an t-ainmníoch agus an dialachtaiceach ba mhó. Níorbh é dianchíoradh na loighce an t-aon ghnó intleachtúil amháin a bhí ar siúl sa 12ú haois. Bhí dhá scoil mhanachúla ann: * Rinne scoil Chartres, a bhunaigh Gerbert d'Aurillac tríd an scoláire [[Fulbert de Chartres|Fulbert]], fealsúnacht nádúrtha a bheartú a raibh baint aici le saothrú na n-eolaíochtaí agus na dteicnící agus a chealódh scéim thraidisiúnta an "quadrivium" faoi dheireadh. * Bhí baint ag scoil Saint-Victor, a bhunaigh [[Guillaume de Champeaux]] sa bhliain 1108, leis an misteachas tuairimeach, misteachas a chleachtadh Cistéirsigh dála [[Bernard de Clairvaux]] agus [[Guillaume de Saint-Thierry]]. Réitigh na scoileanna seo an bealach chun ollscoileanna a bhunú - Bolóin ar dtús, ansin Páras agus Oxford (an ollscoil ab ansa leis na hÉireannaigh). I ndeireadh an 12ú haois d'aistrigh Anraoi Aristippe Leabhar IV de Mhéitéara Arastotail ó Ghréigis go Laidin, tar éis do Ghearóid Chreimeona Leabhair I-II a aistriú ó Araibis. Chuir Alfred de Shareshal gluaiseanna leis an téacs seo, agus d'aistrigh trí chaibidil "bhreise" ó Araibis - ''De mineralibus'' [[Avicenna]] (Ibn Sina). Ar an dóigh seo d'fhill an eolaíocht Arastotaileach ar an Iarthar. Sa tréimhse seo rinneadh teagasc aithreacha na hEaglaise agus na gComhairlí a chur in eagar. Sholáthair [[Pierre Lombard]] ''Liber de Sentencia'', saothar a bhí mar bhunábhar ag múinteoirí diagachta go dtí deireadh na Meánaoise. As eagrú sin na diagachta a tháinig achoimrí diaga na haoise dár gcionn. Sa dara leath den 12ú haois tháinig raidhse aistriúchán amach, ó Toledo tar éis do na Críostaithe an Spáinn a ghabháil, agus ón Iodáil ina dhiaidh sin. Sa tír úd a d'fhoilsigh grúpaí asitritheoirí téacsanna diaganta (cuireadh Laidin ar an gCórán féin) agus eolaíocha (saothair chéimeata agus ailgéabair), agus mórán saothar fealsúnach: Arastotail, Proclas, agus tráchtais le [[Al-Kindi]] agus [[Al-Farabi]]. D'aistrigh [[Gondisalvi]] saothair le hAvicenna, [[Al-Ghazali]] agus [[Salomon Ibn Gabirol]]. Cé nach raibh na saothair seo go léir ina mbuntéacsanna, chuir siad ar fáil a lán de shaothar Arastotail ón Arabais, ábhar ar cuireadh cuma nuaphlatónach air. Sa [[an tSín|tSín]], d'fhorbair [[Zhu Xi]] an [[nua-Chonfúiceachas]]. Bhí rian a smaointe ar dhearcadh stát na Síne ar feadh 700 bliain. ==== An 13ú haois ==== As fealsúnacht Arastotail, mar sin, a d'eascair modh nua fealsúnach: an scolaíochas. Is é an bonn a bhí léi roinnt saothar le hArastotail a bhailigh [[Thomas Aquinas|Tomás Acuineas]] agus fealsúna eile de chuid Ollscoil Pháras de réir a chéile. Rangaíodh iad ina n-aicmí: loighic, fisic, meitifisic, eitic, polaitíocht, fileatacht. Ach bhí fadhb mhór ag baint le hathshamhlú shaothar iomlán Arastotail sa mhéid nach ndearna sé tagairt ar bith don chreideamh Críostaí. Ach faoi lár na haoise bhí an tArastotaileachas curtha in oiriúint don Chríostaíocht, comhtháthú ollmhór Tómasach nach gcreidfeá ach chomh deacair leis. Ghlac lucht páirte na nDoiminiceach leis gan mhoill ach dhiúltaigh lucht páirte na bProinsiasach dó de ghrá Agaistín, agus ba rogha le daoine eile Avicenna nó [[Averroës]] (Ibn Rushd) thar aon údarás eile. Lean imreas intleachtúil nár chríochnaigh nó gur dhamnaigh Easpag Pháras 219 tairiscint de chuid Arastotail agus Avicenna ar chúiseanna nach léir anois. Cuireadh an teagasc Tómasach ar fionraí go dtí an bhliain 1285 agus lucht frithThómasach ag cruinniú nirt go díograiseach. Fáisceadh scoileanna nua as an bhfreasúra sin i dtús an 14ú haois agus iad bunaithe ag máistrí Proinsiasacha: [[Duns Scottus]] agus [[Uilleam ó Occam]]. ==== An 14ú haois ==== ==== An 15ú haois ==== == An ré nua-aoiseach (ón 16ú haois go dtí an 21ú haois) == === Ón 16ú haois go dtí an 19ú haois === Sa bhliain 1447 scar Ollscoil [[Lováin]] teagasc na diagachta ó theagasc na fealsúnachta, rud a bhí ina chomhartha ar dheireadh na fealsúnachta meánaoisí. Mhair na seanscoileanna go fóill ach bhí siad gan fuinneamh, rud ba léir faoin 16ú haois. Sa 17ú haois ba léir nach raibh an scolaíochas in ann an fód a sheasamh i gcoinne an eolais a bhí á bhaint as trialacha fisice; d'fhág scéal [[Galileo Galilei|Ghalileo]] go háirithe smál air, agus bhí [[René Descartes|Descartes]] an-dian riamh ar a sheanmháistrí agus ar fhealsúnacht Arastotail. In ''Les Principes de la philosophie'', saothar a tháinig amach sa bhliain 1644, .mhol sé go rangófaí an t-eolas mar mheascán fealsúnachta agus eolaíochta. Bhí an lochtú seo i dteann a réime sa 19ú haois, nuair a d'fhógair [[Auguste Comte]] nach raibh suim ar bith aige sa mheitifisic, agus dúil aige i dteoiricí fealsúnacha an 17ú haois agus an 18ú haois (Descartes, [[David Hume|Hume]], [[Nicolas de Condorcet|Condorcet]]). Caitheadh amhras ar dhearfachas Compte féin nuair a tháinig an éipistéimeolaíocht ar an saol. Idir an dá linn bhí doicheall roimh Arastotail ar dhá chúis: :* An geolárnachas, ábhar ar chuid d'eolas an domhain é lena linn, sa 5ú haois BC. :* A mhíniú ar an ngluaiseacht, míniú a bhain leis an eitic. Cé is moite de neamhéifeacht éigin i gcúrsaí tástála agus de dhamnuithe éigin nach furasta a thuiscint inniu, chuir fhealsúnacht na meánaoiseanna bonn intleachtúil le sibhialtacht an Iarthair. Chuir sí féin agus sibhialtacht an Ioslamachais machnóirí móra an tSeanreachta (Platón, Arastotail agus eile) ar fáil. Ach níor leor léi an machnamh Gréagach a chur in oiriúint don Chríostaíocht, ós rud é gurbh éigean di a dhéanamh amach cén ceangal a bhí idir réasún agus creideamh. Inniu, ar ndóigh, is deacair glacadh le réiteach na meánaoiseanna – an réasún a chur faoi bhráid an chreidimh agus an fhealsúnacht a fhágáil faoi smacht na diagachta. Ach thug an fhealsúnacht mheánaoiseach iarracht rathúil ar dhá bhealach machnaimh ó fhoinsí difriúla a thabhairt le chéile, agus is géire a d'iniúch sé nádúr an réasúin agus teorainn na tuisceana ná mar a rinne na Gréagaigh riamh. D’fhéadfaí a rá go raibh toradh an iniúchtha sin róbhriathartha, rótheibí, agus go raibh sé dall ar an tástáil. Mar sin féin, bhí an t-iniúchadh sin (a rinneadh i Laidin fhíortheibí) ar na cúiseanna ba mhó le haontú intleachtúil na hEorpa faoi scáth na Críostaíochta. An cruthú “ex nihilo,” an tsaoirse mheitifisiceach agus mhorálta, an indibhidiúlacht, an saol atá le teacht, smaointe nárbh eol do na Gréagaigh, tháinig siad isteach san fhealsúnacht agus chlaochlaigh í. D’eascair siad as an Meánaois agus shealbhaigh an machnamh nua-aoiseach, rud a d'fhág a rian orainn go léir, a bheag nó a mhór. Leis an gCríostaíocht a bhaineann na smaointe seo, gan amhras, ach ní léise a bhaineann siad ar fad. Sin é an fáth ar tháinig bláth orthu lastall den scolaíochas, le linn Athbheochan an Léinn agus lenár linn féin. Is fealsúnacht Chríostaí í fealsúnacht na Meánaoiseanna, fiú más scéal conspóideach é sin i gcónaí, agus ní féidir í a scaradh óna haimsir féin. === Fealsúnacht chomhaimseartha (ó c. 1900 i leith) === Tríd is tríd, disciplín gairmiúil is ea an fhealsúnacht anois agus é á chleachtadh sna hollscoileanna. Cíorann speisialtóirí an t-ábhar le speisaltóirí eile, agus tá méadú as compás tagtha ar na foréimsí. Ní féidir le haon duine amháin dul amach ar an iomlán.<ref>Soames, Scott: ''Philosophical Analysis in the Twentieth Century'', iml. 2, lch 463.</ref> I saol an Bhéarla is í an fhealsúnacht anailíseach a bhí i dtreis ar feadh an chuid is mó den fhichiú haois. Sa chéad chuid den aois ba scoil í a bhí an-chosúil leis an bh[[posaitíveachas loighciúil]], agus barúil aici gurbh fhéidir fadhbanna fealsúnacha a fhuascailt trí aird a thabhairt ar loighic agus ar úsáid teanga. Sa dara cuid den aois tháinig a lán tuairimí difriúla i réim agus gan de cheangal eatarthu ach rian an tionchair stairiúil agus aird ar an tsoiléire. Déanann an fhealsúnacht thrialach fadhbanna a athscrúdú le modhanna taighde na heolaíochta sóisialta. Ní raibh aon scoil ar leith i réim i Mór-Roinn na hEorpa. Thréig lucht an phosaitíveachais loighciúil lár na hEorpa sna tríochaidí agus sna daichidí, agus riamh ó shin tá lorg an léinn dhaonna ar an bhfealsúnacht ann: [[feiniméineolaíocht]], [[eiseachas]], [[heirméineotaic]], [[teoiric chriticiúil]], [[struchtúrachas]] agus [[iarstruchtúrachas]]. Ag seo cuid d'fhealsúna móra an fichiú haois: * [[Jacques Derrida]], ar tugadh "[[díthógáil]]" ar an dianscrúdú a rinne sé ar stair na fealsúnachta.<ref>Internet Encyclopedia of Philosophy [http://www.iep.utm.edu/derrida/].</ref> * [[Jürgen Habermas]], a d'fhéach leis an teoiric chriticiúil a chur tosaigh mar dhearcadh normatach i leith na réasúnaíochta mar chumarsáid idéalach.<ref>James Bohman, Stanford Encyclopedia of Philosophy [http://plato.stanford.edu/entries/habermas/].</ref> * [[Martin Heidegger]], a bhain tairbhe as smaointe Kierkegaard, Nietzsche agus Husserl chun ointeolaíocht a phlé i bhfianaise an eiseachais.<ref>Raymond Geuss, in Thomas Baldwin (ed.), ''The Cambridge History of Philosophy 1870-1945'' (Cambridge University Press, 2003).</ref> * [[Edmund Husserl |Edmund Husserl]] is mó a bhunaigh an fheiniméaneolaíocht, agus chuaigh sé i bhfeidhm go mór ar [[Martin Heidegger |Heidegger]] agus ar fhealsúnacht na hEorpa.<ref>[http://plato.stanford.edu/entries/husserl/</ref> * [[Bertrand Russell]], a rinne obair nua i gcúrsaí loighce agus a chuidigh le fás na fealsúnachta anailísí dá bharr.<ref name="stanford">Stanford Encyclopedia of Philosophy, [http://plato.stanford.edu/entries/russell/ "Bertrand Russell"].</ref> * [[Ludwig Wittgenstein]], a d'fhág rian mór ar an bposaitíveachas loighciúil agus ar fhealsúnacht na gnáthchainte.<ref>Avrum Stroll, ''Twentieth-Century Analytic Philosophy'' (Columbia University Press, 2000).</ref> * [[Michel Foucault]], a d'fhorbair fealsúnacht iar-nua-aoiseach na staire, na cumhachta, an fhaireachais, agus na gnéasachta. * [[Simone de Beauvoir]], bunaitheoir na fealsúnachta [[Feimineachas|feiminí]] * [[Frantz Fanon]], fealsamh frithchoilíneach * [[Judith Butler]], a chruthaigh teoiric "gender performativity" (féinléiriú de réir inscne) * [[Jacques Lacan]], [[Síocanailís|síocanailísí]] a raibh tionchar aige ar an [[iarstruchtúrachas]] == Tagairtí == {{reflist}} == Féach freisin == * Appiah, Kwame Anthony. ''Thinking it Through – An Introduction to Contemporary Philosophy'', 2003, ISBN 0-19-513458-3 * Blumenau, Ralph. ''Philosophy and Living''. ISBN 0-907845-33-9 * Craig, Edward. ''Philosophy: A Very Short Introduction''. ISBN 0-19-285421-6 * Curley, Edwin, ''A Spinoza Reader'', Princeton, 1994, ISBN 0-691-00067-0 * Durant, Will, ''Story of Philosophy: The Lives and Opinions of the World's Greatest Philosophers'', Pocket, 1991, ISBN 0-671-73916-6, ISBN 978-0-671-73916-4 * Harrison-Barbet, Anthony, ''Mastering Philosophy''. ISBN 0-333-69343-4 * Higgins, Kathleen M. and Solomon, Robert C. ''A Short History of Philosophy''. ISBN 0-19-510196-0 * [[Philosophy Now]] magazine * Russell, Bertrand. ''[http://philosophy.hku.hk/think/phil/russell/ The Problems of Philosophy] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040807090338/http://philosophy.hku.hk/think/phil/russell/ |date=2004-08-07 }}''. ISBN 0-19-511552-X * Sinclair, Alistair J. ''What is Philosophy? An Introduction'', 2008, ISBN 978-1-903765-94-4 * Sober, E. (2001). ''Core Questions in Philosophy: A Text with Readings''. Upper Saddle River, Prentice Hall. ISBN 0-13-189869-8 * Solomon, Robert C. ''Big Questions: A Short Introduction to Philosophy''. ISBN 0-534-16708-X * Warburton, Nigel. ''Philosophy: The Basics''. ISBN 0-415-14694-1 * [http://www.journals.cambridge.org/thi Think: philosophy for everyone] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081010121909/http://www.journals.cambridge.org/thi |date=2008-10-10 }} Aistí don choitiantacht agus iad scríofa ag fealsúna nótálta. == Naisc sheachtracha == * [http://plato.stanford.edu/ Stanford Encyclopedia of Philosophy] * [http://www.iep.utm.edu/ The Internet Encyclopedia of Philosophy] * [http://www.wadsworth.com/philosophy_d/special_features/timeline/timeline.html Philosophy Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080308040333/http://www.wadsworth.com/philosophy_d/special_features/timeline/timeline.html |date=2008-03-08 }} * [http://maps.google.com/maps/ms?ie=UTF8&hl=en&msa=0&msid=107892646478667659520.0004445545f2b2cffb9ed&ll=47.398349,14.326172&spn=28.597229,79.013672&z=4 Map of Western Philosophers] * [http://philosophyforums.com Philosophy Forums] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160922061702/http://www.philosophyforums.com/ |date=2016-09-22 }} * [http://philosophyreview.blogspot.com/ Philosophy Magazines and Journals] * {{dmoz|Society/Philosophy/}} * [http://www.journals.cambridge.org/phi Philosophy (review)] {{Webarchive|url=https://archive.today/20121209115602/http://www.journals.cambridge.org/phi |date=2012-12-09 }} * [http://ocw.nd.edu/philosophy Philosophy] OpenCourseWare from the [[University of Notre Dame]] * [https://www.researchgate.net/group/Philosophy Philosophy Discussion Group] * [http://www.pdcnet.org/ Philosophy Documentation Center] * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/643889/The-Will-to-Believe-and-Other-Essays-in-Popular-Philosophy Popular Philosophy] {{Síol}} [[Catagóir:Fealsúnacht| ]] kwmzionghhshv01ljdwal51amsf6jb4 0 5374 1269981 1258489 2025-06-14T16:52:03Z Seachránaí 53315 Catagóirí 1269981 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba é '''John Quincy Adams''' ([[11 Iúil]], [[1767]] - [[23 Feabhra]], [[1848]]) 6ú [[uachtarán na Stát Aontaithe|uachtarán Stáit Aontaithe Mheiriceá]]. Bhí sé i bhfeidhmeannas ón [[4 Márta]] [[1825]] go dtí an [[4 Márta]] [[1829]]. Bhí Adams an t-aon Uachtarán na Stát Aontaithe a d'fhreastail sa Chomhdháil tar éis a théarma. Bhí a athair, [[John Adams]], ina uachtarán Stáit Aontaithe Mheiriceá idir 1797 agus 1801. {{UachtaráinSAM}} {{Síol-beath-us}} {{Síol-stair}} {{DEFAULTSORT:Adams, John Quincy}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1767]] [[Catagóir:Básanna i 1848]] [[Catagóir:Alumni Ollscoil Harvard]] [[Catagóir:Críostaithe]] [[Catagóir:Daoine as Massachusetts]] [[Catagóir:Daoine Meiriceánacha de bhunadh na hEorpa]] [[Catagóir:Dlíodóirí Mheiriceá]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Gníomhaithe cearta daonna]] [[Catagóir:Náisiúnaithe]] [[Catagóir:Seanadóirí na Stát Aontaithe]] [[Catagóir:Státrúnaithe Mheiriceá]] [[Catagóir:Uachtaráin na Stát Aontaithe]] io38pe0rvr8cavbhrqxae17w233zdtx 0 5548 1269992 1256350 2025-06-14T18:53:32Z 223.24.161.139 /* Tús an Chogaidh */ 1269992 wikitext text/x-wiki {{Infobox Coinbhleacht Mhíleata |méid=300px |coinbhleacht=Cogadh na Saoirse |íomhá=Warofindep.jpg |méid_íomhá=240px |teideal_íomhá=Dealbh cuimhneacháin Chogadh na Saoirse |dáta=[[21 Eanáir]] [[1919]] – [[11 Iúil]] [[1921]] |áit=[[Éire]] |toradh=[[Conradh Angla-Éireannach]] |comhraiceoir1=[[Poblacht na hÉireann (1919)|Poblacht na hÉireann]] |comhraiceoir2=[[Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann|An Ríocht Aontaithe]] |ceannasaí1=[[Mícheál Ó Coileáin]] <br /> [[Risteard Ó Maolchatha]] <br /> [[Cathal Brugha]] |ceannasaí2=[[David Lloyd George]] <br /> [[Henry Hugh Tudor]] <br /> [[Winston Churchill]] |líon_comhraic1=IRA: ~15,000 |líon_comhraic2=[[Arm na Breataine]]: ~20,000 <br /> [[Constáblacht Ríoga na hÉireann|RIC]]: ~9,700 <br /> [[Dúchrónaigh]]: ~7,000 <br /> [[ADRIC]]: ~1,400 <br /> [[USC]]: ~4,000 |taismigh1=Básanna: ~550 |taismigh2=Básanna: 714 |nótaí= |}} Tugtar '''Cogadh na Saoirse''' (nó an '''Cogadh Angla-Éireannach'''), [[21 Eanáir]] [[1919]] - [[11 Iúil]] [[1921]], ar an [[treallchogadh]] idir [[Rialtas na Breataine]] in [[Éirinn]] agus [[Óglaigh na hÉireann (1919-1922)|Óglaigh na hÉireann]], a bhí faoi smacht na [[An Chéad Dáil|Chéad Dála]]. [[Parlaimint]] [[Neamhspleách (polaitíocht)|neamhspleách]] a bhí ann, agus í curtha i dtoll le chéile as feisirí Éireannacha a vótáladh isteach in [[Olltoghchán na hÉireann, 1918|olltoghchán]] [[Westminster]] sa bhliain [[1918]], an tromlach acu a thoiligh le dul ar an [[Dáil]] mar theachtaí. == Tús an Chogaidh == Thosaigh an cogadh nuair a mharaigh cathlán de chuid an [[Óglaigh na hÉireann (1919-1922)|IRA]] beirt oifigeach de chuid [[Constáblacht Ríoga na hÉireann|Chonstáblacht Ríoga na hÉireann]] ar an tSulchóid Bheag i g[[Contae Thiobraid Árann]] ar an [[21 Eanáir]] [[1919]]. Breathnaítear ar an ionsaí mar thús oifigiúil le Cogadh Saoirse na hÉireann. Tháinig an [[An Chéad Dáil|chéad Dáil]] le chéile ar an lá céanna trí sheans. I d[[Teach an Ardmhéara|Teach an Ard-Mhéara]] i m[[Baile Átha Cliath]], tháinig ionadaithe tofa [[Sinn Féin|Shinn Féin]] le chéile leis an g[[An Chéad Dáil|Céad Dáil]] a chur ar siúl. I seisiún a reáchtáladh as [[An Ghaeilge|Gaeilge]], dhaingnigh an Dáil a Bunreacht féin agus ritheadh “Clár Oibre Poblacánaighe”<ref>{{Lua idirlín|url=http://centenaries.ucd.ie/wp-content/uploads/2015/04/83980-UCD-Decade-of-Centenaries_A5-IRISH_FA_download_v2.pdf|teideal=Centenaries|údar=ucd.ie|dáta=2016|work=centenaries.ucd.ie|dátarochtana=2019-01-13}}</ref>. Agus Éamon de Valera i bpríosún, toghadh Cathal Brugha ina Uachtarán sealadach ar an Dáil. Ansin ghlac siad le [[Forógra na Cásca]] ó [[1916]]. Ar an ócáid chéanna, thug siad foláireamh do na fórsaí [[Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann|Gallda]] a bhí ar garastún in Éirinn imeacht as an tír. Thairis sin, d'iarr siad ar thíortha saora an domhain aitheantas a thabhairt don [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]] úrbhunaithe. Dhá lá ina dhiaidh sin ([[23 Eanáir]] [[1919]]), d'fhógair [[Rialtas na Ríochta Aontaithe|rialtas na Breataine]] gur limistéar míleata speisialta é Tiobráid Árann Theas, agus cuireadh é faoi choimirce an ''Achta um Chosaint na Ríochta''<ref>"Special Military Area under the Defence of the Realm Act"</ref> é. I dtús na cogaíochta, ní raibh na hÓglaigh ach ag déanamh loitiméireacht agus sabaitéireacht ar mhaoin shaolta de chuid [[Rialtas na Ríochta Aontaithe|Rialtas na Breataine]], ag bailiú airgid, airm agus lón cogaidh nó ag feallmharú feidhmeannach a bhí mór le rá de chuid an rialtais. Rinne siad aithris ar an oirbheartaíocht a thuill a gclú do na [[Cogadh na mBórach|Bóraigh]], is é sin, bhí Óglaigh ag déanamh ionsaithe treallchogaíochta i dtoibinne gan sainéide mhíleata a chaitheamh. [[Íomhá:R.I.C. group with County Inspector Hetreed (26931112476).jpg|clé|mion|Constáblacht Ríoga na hÉireann, 1917]] Bhí bunús phobal na hÉireann go mór i gcoinne an fhoréigin ar dtús. Ní raibh gach duine de na hÉireannaigh féin sásta leis an chogaíocht, ós rud é gur fágadh a chead ag na Sasanaigh, de réir [[Dlí|dhlí]]<nowiki/>the agus chonarthaí idirnáisiúnta cogaidh, aon Óglach a chimeofaí a chur chun báis mar shabaitéir, gan stádas oifigiúil an chime cogaidh a ghéilleadh dó. [[Íomhá:R.I.C. and military leaving Limerick (18442632000).jpg|clé|mion|RIC i Co Luimneach, 1920]] De réir a chéile, áfach, tháinig malairt tuairime acu, agus an dóigh a ndeachaigh ruathair fhuillteacha na saighdiúirí Gallda i bhfeidhm orthu. Ba mhinic nach n-aithníodh na Sasanaigh an sibhialtach thar an Óglach, agus iad ag rith damhsa ar fud na tíre. In áit cogadh ciallmhar a chur, ba ghnách leo daoine a chéasadh agus [[Foirgneamh|foirgnimh]] a chur trí thine gan chúis cheart. Is iomaí Éireannach, agus é idir dhá chomhairle faoi chúis na Poblachta ar dtús, a thug tacaíocht don ghluaiseacht sa deireadh, i bhfianaise an léirscrios a bhí fórsaí an Rí a dhéanamh ar an tír. I dtús na bliana 1920, bhí Éire ar fad ar bharr lasrach le trioblóidí agus le foréigean den chineál seo. Mheas [[Art Ó Gríofa]] go ndearna fórsaí na Corónach 38,720 ruathar ar thithe príobháideacha, gur ghabh siad 4,982 duine agus gur mharaigh siad 77 duine neamharmtha, idir Phoblachtánaigh agus ghnáthshibhialtaigh, sna chéad ocht mí dhéag den chogadh. Chuir Ó Gríofa "cúirteanna na Dála" ag obair mar mhalairt chóras dhlí na Breataine Móire. B'iad na cúirteanna seo a chuir údarás an IRA i bhfeidhm ar an tír go forleathan agus a threascair cumhacht na Sasanach in Éirinn ón taobh istigh. Is iomaí ruathar a thug an tIRA faoi [[Constáblacht Ríoga na hÉireann|Chonstáblacht Ríoga na hÉireann]] (RIC). As measc na nGael Caitliceach a hearcaíodh an chuid is mó de bhaill an fhórsa seo, agus meas na bhfealltóirí ag an IRA orthu dá réir. Ba ghnách leis an IRA beairicí de chuid na Constáblachta a ionsaí, go háirithe na cinn a bhí suite in áiteanna iargúlta. Bhí 9,700 ball ag an bhfórsa, agus iad lonnaithe i 1,500 beairic ar fud na tíre. Thug baill áirithe den fhórsa cabhair - idir airm agus eolas - don IRA. Maraíodh 165 agus gortaíodh 251 duine acu i rith an chogaidh. == Mícheál Ó Coileáin agus an tIRA == [[Íomhá:Michael Collins 1921.jpg|thumb|[[Mícheál Ó Coileáin]] sa bhliain 1921]] B'é [[Mícheál Ó Coileáin (réabhlóidí)|Mícheál Ó Coileáin]] an duine ba mhó a rinne le heagraíocht cheart mhíleata a dhéanamh den IRA. Bhí sé in ainm a bheith ina [[Aire Rialtas|Aire Airgeadais]] i Rialtas sealadach na Poblachta, ach b'ar cúrsaí airgeadais na nÓglach ba mhó a bhí a aire, agus é ag bailiú idir ghléasra cogaidh agus airgead don ghluaiseacht. Bhíodh an-lámh aige i roghnú na n-oifigeach fosta. Bhí an-intleacht aige, agus é in ann an éirim seo a chur i bhfeidhm ar chúrsaí na nÓglach go héifeachtach, rud a d'fhág cuid mhaith daoine faoina dhraíocht. Chuir sé bun le gréasán spiaireachta i measc na bpéas, agus d'éirigh leis cuid mhaith den riarachán Sasanach a insíothlú lena chuid spiairí. Bhunaigh an Coileánach, fosta, an "Scuad", a bhí dírithe ar ghníomhairí de chuid na "Ranna G" a fheallmharú. Is é an rud a bhí i gceist leis an "[[Roinn G]]" ná roinn pholaitiúil na bpéas i mBaile Átha Cliath. Bhí an-fhuath ag na hÓglaigh ar an roinn seo, nó is é an cineál oibre a bhí idir lámhaibh ag an Roinn ná baill den ghluaiseacht Phoblachtach a aithint, a nochtadh agus a chimiú. Tugadh an rogha dá lán acu, áfach, éirí as a gcuid oibre agus Éire a thréigean, agus is iomaí duine acu arbh fhearr leis an dara rogha seo ná bás a fháil. Cé go raibh timpeall 100,000 ball ag an IRA de réir na ndoiciméad, mheas Ó Coileáin nach raibh páirt sa chogadh ach ag 15,000 acu agus nach raibh níos mó ná 3,000 ar fiannas ag aon am ar leith. == Cogaíocht eadarnaíoch == [[Íomhá:S. Hogan - Flying Column No. 2, 3rd Tipperary Brigade, IRA - 1921.JPG|mion|colún reatha uimhir a dó, [[Seán Hogan]], 3rd Tipperary Brigade, 1921]] Bhí ceannairí clúiteacha ann ar nós [[Dónall Ó Braoin|Dhónaill Uí Bhraoin]] agus [[Tomás de Barra|Thomáis de Barra]] i gceannas ar ''cholúin reatha'', grúpaí le thart ar 100 fear a bhí in ann luíocháin a eagrú go h-éifeachtach roimh na fórsaí Gallda. Ó bhí aithne níos fearr ar an gceantar máguaird acusan ná ag na saighdiúirí Gallda, bhí siad in ann teitheadh ó na Sasanaigh i ndiaidh an chomhraic. [[Íomhá:Daniel Breen police notice.jpg|clé|mion|220x220px|[[Dónall Ó Braoin|Dónaill Uí Bhraoin]]]] [[Íomhá:Sean Hogan third Tipperary Brigade circa 1921.jpg|mion|345x345px|[[Seán Hogan]]]] Bhí eagraíochtaí tacaíochta ag cabhrú leis an IRA - [[Cumann na mBan]] agus [[Fianna Éireann]] (eagraíocht na n-óg). Bhí baill na n-eagraíochtaí seo ina dtimirí agus ina gcúntóirí ag an IRA, agus iad ag cuidiú leis na hÓglaigh a gcuid arm a iompar, ag gléasadh bia dóibh nó ag tabhairt dídin sna "tithe sábháilte" d'Óglaigh. Bhí cuid mhór den daonra ar fad sásta lámh chúnta a shíneadh do na hÓglaigh ar an dóigh seo, agus an dóigh ar mhill na Sasanaigh a gclú féin ó thús an chogaidh i leith. [[Íomhá:Soloheadbeg proclamation.jpg|mion|Luíochán na Sulchóide Bige eisíodh forógra, 19 Eanáir 1919]]Thosaigh polasaí neamhoifigiúil seo na loitiméireachta i [[Mainistir Fhear Maí]] i gCo. Chorcaí i Mí Mheán Fómhair den bhliain 1919. Rinne dhá chéad duine de shaighdiúirí Gallda smidiríní de na gnóthais ba thábhachtaí san áit, agus iad ar buile nuair a mharaigh an tIRA duine acu toisc gur dhiúltaigh sé a chuid arm a thabhairt uaidh. Tharla a leithéid eile in áiteanna cosúil le [[Luimneach]] agus [[Baile Brigín]], agus nuair a chuala an saol mór orthu, rinne siad dochar do chúis na Breataine Móire sa [[baile|bhaile]] agus i gcéin. I Mí Aibreáin, i ndiaidh don IRA sraith ruathar a dhéanamh, ní raibh an Bhreatain Mhór in ann cánacha a bhailiú in Éirinn a thuilleadh. Ina áit sin, leag an Coileánach amach scéim - an tIasacht Náisiúnta - le sórt cánacha a bhailiú ó mhuintir na hÉireann chun an Phoblacht úrbhunaithe a mhaoiniú. Chuir na Sasanaigh an Giúistís Cónaitheach (''Resident Magistrate'') Alan Bell ó [[Beannchar, Contae Uíbh Fhailí|Bheannchar]] ar lorg an airgid seo, agus d'éirigh leis 71,000 punt a choigistiú ón IRA. D'fhéadfadh sé seilbh a ghlacadh ar thuilleadh, agus é ag déanamh an-dul chun cinn ag déanamh fiosraithe sna bainc, ach go bé gur mharaigh an tIRA é sula raibh de sheal aige é sin a chur i gcrích. Ar an 26ú lá de Mhí na Márta, 1920, tarraingíodh amach as tram é i dTuaisceart Bhaile Átha Cliath agus scaoileadh trí urchar ina chloigeann. Ag deireadh na bliana sin, bhí an scéim i ndiaidh 357,000 punt a thabhú don IRA. D'fhaigheadh na comhairlí áitiúla rátaí as an gciste seo, nó bhí siad faoi smacht an IRA, agus ní íocfaidís cianóg rua le fórsaí na Corónach .[[Íomhá:Éamon de Valera 03.jpg|thumb|left|200px|Eamon de Valera<br /><small>[[Príomh-Aire]] (1919-Lúnasa 1921)<br /> agus [[Uachtarán Phoblacht na hÉireann]] (Lúnasa-Nollaig 1921)</small>]] === Éamon de Valera === Chaith Éamon de Valera tús an chogaidh sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], agus é ag iarraidh tacaíocht na Meiriceánach a bhaint amach don Phoblacht úr. Nuair a tháinig sé abhaile i ndeireadh na bliana 1920, d'éiligh sé in óráid a thug sé sa Dáil go n-éireodh na hÓglaigh as an treallchogaíocht, as na luíocháin agus as an eadarnaí. Bhí de Valera inbharúla nach ndéanfadh a leithéid ach dochar agus damáiste do chúis na hÉireann, ó ba chruthúnas é ar iarrachtaí na bolscaireachta Gallda an tIRA a chur os comhair an tsaoil mhóir mar dhrong de [[Sceimhlitheoireacht|sceimhlitheoir]]í. B'fhearr, dar leis, cogaíocht chomhghnásach a chleachtadh. Ar ndóigh, ní bhfuair de Valera ón Dáil ach diúltú glan, nó ní fhéadfadh an tIRA bua a bhreith ar shaighdiúirí na Breataine Móire, agus an taithí oibre a fuair siadsan sa [[Chéad Chogadh Domhanda]], ach dul i dtuilleamaí oirbheartaíocht an treallchogaidh. == Na Dúchrónaigh is na Póilíní Cúnta == [[Íomhá:A Black and Tan on duty in Dublin.jpg|mion|[[Dúchrónaigh|Na Dúchrónaigh]]|220x220px]] Nuair a bhí Constáblacht Ríoga na hÉireann ag titim as a chéile, cuireadh fórsaí cúltaca chucu mar chuidiú - na [[Dúchrónaigh]] agus na [[Póilíní Cúnta]]. Ba iarshaighdiúirí Gallda iad na Dúchrónaigh ó aimsir an chéad chogadh domhanda, fir a chaith seal i ndiaidh seala sna trinsí i rith an chogaidh. Tugadh an t-ainm sin orthu mar gheall ar dhath a n-éide, nó bhí sórt éide thobchumtha orthu nach raibh cosúil le sainéide an tsaighdiúra ná an phóilín. 7,000 fear a bhí ann. Bhí aithne orthu mar shlua míthrócaireach, fuilteach agus rinne siad go leor damáiste do chlú an rialtais Bhriotanaigh in Éirinn. Mar sin féin, níor spáráil [[Winston Churchill]] na focail mholta orthu ar aon nós, agus é den tuairim gurbh iad togha agus rogha fear na Breataine Móire iad. Níorbh é sin an cineál aithne a fuair na hÉireannaigh ar na Dúchrónaigh, áfach. Go bunúsach, ní raibh oiliúint cheart póilíneachta orthu ar aon nós, ná aon duine i gceannas orthu a mbeadh fios a ghnó aige. Mar sin, chaith siad an chuid ba mhó den am ag ionsaí sibhialtach, ag cur tithe trí thine, ag marú rompu agus ag déanamh loitiméireachta. Ó bhí sé áitithe orthu gurbh í an Ghaeilge teanga na sceimhlitheoirí, agus gur eagraíocht de chuid na sceimhlitheoirí ab ea [[Conradh na Gaeilge]], d'ionsaigh siad timirí de chuid an Chonartha. [[Íomhá:Outside the London and North Western Hotel in Dublin, April 21, 1921.jpg|clé|mion|220x220px|ionsaí ar [[Óstán|"Óstán]] London and North Western", BÁC, 21 Aibreán 1921 - Na Dúchrónaigh sásta leo féin]] Cuireadh ina leith freisin gur éignigh siad mná agus cailíní, agus níl aon chúis cheart ann nach mbeadh a leithéid ag tarlú agus na sluaite d'fhir armtha gan smacht ceart míleata orthu ag fánaíocht timpeall ar fud na tíre. Tríd is tríd, níl sé as cosán gur drong sceimhlitheoireachta ab ea na Dúchrónaigh nach ndearna aon rud fónta. Na trioblóidí a tharraingídís, ní raibh siad ach ag cur dea-chlú na Breataine Móire ó mhaith. [[Íomhá:Military (6393759933).jpg|clé|mion|220x220px|Ospidéal sráid Jervis, BÁC, Domhnach na Fola, 21 Samhain 1920]] Ba iar-oifigigh ó [[Arm na Breataine]] iad na Póilíní Cúnta nó ''Auxiliaries'' as Béarla. Bhí 1,700 fear acu ag obair in Éirinn, agus cuireadh isteach iad i ndiaidh chliseadh na nDúchrónach an tIRA a chur faoi smacht. Bhí siad lán chomh cruálach leis na Dúchrónaigh, ach má bhí féin, bhí siad ag cruthú ábhairín níos fearr ná iad siúd ag teacht chun teagmhála leis na hÓglaigh agus ag cur catha orthu. [[Íomhá:Cairo gang.jpg|clé|mion|220x220px|"drong Chaireo"]] Bhí an rialtas Briotanach sásta cead a gcos a fhágáil ag na fórsaí speisialta seo, siúd is gur ghnách leis an lucht rialtais sa Bhreatain Mhór séanadh go rabhthas ag iarraidh díoltas a imirt ar mhuintir na hÉireann - ''nílim ag iarraidh sásamh a bhaint astu, ach mura bhfuil féin, tá sé ag éirí linn damanta maith'', mar a dúirt an Tiarna [[Hugh Cecil]]. I Mí Eanáir den bhliain 1921, chaith fórsaí na Corónach uathu an cur i gcéill, agus thosaigh an "díoltas oifigiúil" nuair a dódh seacht dteach i [[Mainistir na Corann]], Co. Chorcaí. Lá amháin, i Mí na Samhna 1920, mharaigh gníomhairí de chuid an Choileánaigh naonúr fear déag de chuid rúnseirbhísí na Breataine Móire - "drong Chaireo", mar a thugtaí orthu. D'imir na Póilíní Cúnta díoltas uafásach ar na sibhialtaigh. Tháinig díorma acu isteach ar [[Páirc an Chrócaigh|Pháirc an Chrócaigh]] le linn báire, agus scaoil siad meaisínghunnaí leis an lucht féachana. Maraíodh ceathrar déag, agus fágadh 65 duine gonta i ndiaidh an ionsaí. Ar an lá céanna, maraíodh beirt Óglach agus a gcara i gCaisleán Bhaile Átha Cliath "agus iad ag iarraidh éalú". Baisteadh [[Domhnach na Fola (1920)|Domhnach na Fola]] ar lá na n-imeachtaí seo. Inniu, tugtar Seastán Uí Ógáin ar cheann de na seastáin i bPáirc an Chrócaigh, i ndilchuimhne ar an imreoir ó [[CLG Chontae Thiobraid Árann|Thiobraid Árann]] a fuair bás san ionsaí. == Contae Chorcaí ar Bharr Lasrach == [[Íomhá:Thomas mac curtain.jpg|mion|435x435px|[[Tomás Mac Curtáin]]]] Taobh amuigh de [[Baile Átha Cliath|Bhaile Átha Cliath]], b'i g[[Contae Chorcaí]] ba mhó a bhí an cath á chur. Ansin a baineadh an chéad triail as cuid mhaith de na drochnósanna cogaíochta a chuir fórsaí na Corónach i bhfeidhm ina dhiaidh sin, cosúil leis an loitiméireacht mar dhíoltas as ionsaithe de chuid na nÓglach, nó le feallmharú na bPoblachtánach mór le rá. I Mí na Márta, 1920, mharaigh fir a raibh dath dubh curtha ar a n-aghaidheanna [[Tomás Mac Curtáin]], Ard-Mhéara Chathair Chorcaí, os comhair shúile a mhná céile, siocair is gur ball de [[Sinn Féin|Shinn Féin]] ab ea an Méara. Ina dhiaidh sin, chonacthas na fir chéanna ag filleadh ar bheairic na bpéas. An fear a tháinig i gcomharbas ar an gCuirtíneach mar Ard-Mhéara, [[Traolach Mac Suibhne]], shíothlaigh seisean i bPríosún [[Brixton]] sa Bhreatain Mhór agus é ar stailc ocrais. An giúiré a d'fhiosraigh imthoscaí a bháis, chuir sé dúnmharú toilghnústa i leith [[David Lloyd George]] agus an Chigire Ceantair Swanzy; agus ina dhiaidh sin, mharaigh na hÓglaigh Swanzy i Lios na gCearbhach, Co. Aontroma. [[Íomhá:LloydGeorge (cropped).jpg|clé|mion|293x293px|[[David Lloyd George]]]] I Mí Lúnasa den bhliain 1920, chuir an rialtas na cúirteanna cróinéara ar fad ar ceal, ó bhí siad ag seirbheáil an iomarca barántas in aghaidh saighdiúirí de chuid fhórsaí na Corónach. Cuireadh "cúirteanna míleata fiosraithe" in áit na gcúirteanna cróinéara. B'i gCorcaigh a tháinig na chéad [[Colún reatha|Cholúin Reatha]] ar an bhfód, leis. Is é an rud a bhí i gceist le Colún Reatha ná díorma armtha agus thart ar chéad fear ann, agus iad in ann fórsaí na Corónach a ionsaí ón eadarnaí agus a n-éalú a dhéanamh sula raibh d'uain ag an namhaid teacht ar a lorg, nó fir de mhuintir na háite a bhíodh iontu agus aithne acu ar an tír-raon agus ar an timpeallacht. Bhí an dá thaobh ag milleánú a chéile faoi mharú príosúnach neamharmtha. Ghreamaigh míchlú den chineál seo de Reisimint Essex in Arm na Breataine Móire, ach go háirithe. [[Íomhá:Kilmichael Ambush Site Monument - geograph.org.uk - 499017.jpg|clé|mion|luíochán [[Cill Mhíchil|Chill Mhíchil]]]]I Mí na Samhna 1920, seachtain amháin i ndiaidh [[Domhnach na Fola (1920)|Dhomhnach na Fola]] i mBaile Átha Cliath, rinne díorma d'Óglaigh ó Iarthar Chorcaí, agus [[Tomás de Barra]] (Tom Barry) i gceannas orthu, ionsaí [[Luíochán Chill Mhichíl|luíocháin ar phatról de Phóilíní Cúnta i gCill Mhíchí]]<nowiki/>l, Co. Chorcaí, agus maraíodh an t-iomlán de na Briotanaigh - ochtar fear déag ar fad - sa teagmháil. Is é an chiall a bhain fórsaí na Corónach as an scéal ná gur maraíodh cuid de na péas i ndiaidh dóibh géilleadh. Deir na hÓglaigh, áfach, gur géilleadh bréagach a bhí ann, agus nach gnách ceathrú anama a thabhairt d'aon duine i ndiaidh a leithéide, sa chogadh. Sórt cloch mhíle a bhí i gceist le [[Luíochán Chill Mhichíl|luíochán Chill Mhíchil]], nó ina dhiaidh sin, chuaigh an cogadh an oiread sin chun géire agus gur chuir na Sasanaigh dlí airm i bhfeidhm ar [[Cúige Mumhan|Chúige Mumhan]] go léir. Ar 11/12 Nollaig 1920, chuir fórsaí na Corónach lár chathair Chorcaí trí thine, agus iad ag stopadh na bhfear dóiteáin ón tine a mhúchadh. {{Main|Dó Chorcaí}} Sna chéad ocht mí eile, go dtí an sos cogaidh, bhí na maruithe ag dul i líonmhaireacht. Básaíodh míle de dhaoine ó Mhí Eanáir go Mhí Iúil den bhliain 1921. Saighdiúirí dubha nó dearga iad trí chéad acu, agus an chuid eile ba sibhialtaigh nó Óglaigh iad. Thar an tréimhse chéanna, caitheadh ceithre mhíle go leith de dhaoine i dtóin phríosúin, de dheasca an drochamhrais go raibh siad ag cabhrú leis na hÓglaigh nó ina mbaill den IRA. [[Íomhá:Dublin Brigade Wall Plaque 1919-1921.jpg|mion|Briogáid Átha Cliath]] == "Anois, caithigí bhur gcuid pléascán linn!" == Idir an 15ú agus an 17ú lá de Mhí Eanáir, 1921, chuir na saighdiúirí Gallda [[cuirfiú]] i bhfeidhm ar an gcuid de Bhaile Átha Cliath idir [[Sráid Capel]], [[Sráid an Teampaill]], [[Sráid an Rí Thuaidh]] agus [[na Céanna]] i lár na cathrach. Cuireadh imdhúnadh iomlán ar an limistéar seo gan aon duine a ligean thar na pointí seiceála. Ansin, cuardaíodh gach aon teach ó urlár go síleáil, ach níor thángthas trasna ar mhórán arm ná lón cogaidh. Is dócha gur chuir an turas in aistear seo le frustrachas na saighdiúirí, agus iad ag éirí níos brúidiúla in aghaidh an lae: i ndeireadh Mhí Eanáir, thosaigh siad ag tabhairt príosúnaigh Phoblachtacha mar ghialla ar a gcuid trucailí, agus gach trucail ag taispeáint an téacs ''Bomb us Now!'' ar an taobh amuigh. Ó thug na hiriseoirí coimhthíocha tuairisc air seo do na nuachtáin, éiríodh as an gcleachtadh go sciobtha. [[Íomhá:Queueing for the sales? (16037145438).jpg|mion|Constáblacht Ríoga na hÉireann, Corcaigh, 1921]] Ina dhiaidh sin, thosaigh na Sasanaigh líon a chur timpeall gach trucail leis na [[pléascáinín láimhe|pléascáiníní láimhe]] a choinneáil amuigh. Ansin, ghreamaíodh an tIRA bacán de gach pléascáinín, i gcruth is go rachadh sé i bhfostú sa líon. Ar an dara lá de Mhí Feabhra, 1921, cuireadh an chéad Óglach chun báis go hoifigiúil agus go poiblí. B'é [[Cornelius Ó Murchú]] é, ó Shráid an Mhuilinn i g[[Corcaigh]]. Básaíodh seisear eile ar an dóigh seo i gCorcaigh ar an 28ú lá den mhí chéanna. An lá arna mhárach, mharaigh an tIRA dháréag duine de shaighdiúirí neamharmtha Briotanacha mar éiric. [[Íomhá:Burning of Cork, Ireland St Patrick's Street 14 December 1920..jpg|mion|Corcaigh, 14 Nollaig 1920]] Ar an gceathrú lá de Mhí Bhealtaine, d'fhág an tIRA corpán Thomáis Uí Shúilleabháin mar bhaoite do na péas ar ghruaimhín bóthair in aice le [[Ráth Mór]]. Seanfhear ochtó bliain d'aois a bhí ann agus é maraithe ag na hÓglaigh mar bhrathadóir. Nuair a tháinig na saighdiúirí dubha ag fiosrú, fuair ochtar fear acu bás sa teagmháil, agus níor tháinig ach aon duine amháin de na péas slán. Ansin, chuir na Sasanaigh cúig theach agus uachtarlann amháin trí thine mar éiric. Ceithre lá ina dhiaidh sin, rinne na hÓglaigh iarracht beirt saighdiúirí dubha a mharú in Oileán Chiarraí. Bhí na constáblaí seo ag filleadh abhaile i ndiaidh an Aifrinn, agus d'éirigh leis an IRA fear acu a mharú. An fear eile, áfach, fágadh ina bheo é, ó chuaigh a bhean chéile idir é agus urchar a mharaithe. Ar an deichiú lá de Mhí Bhealtaine, chuaigh ceal i mbeirt chonstáblaí eile de chuid an RIC agus iad ag spaisteoireacht leo cois farraige i g[[Cluain Maine]] i g[[Contae Dhún na nGall|Co. Dhún na nGall]]. Tháinig corpán duine acu i dtír ar an lá arna mhárach. [[Íomhá:The Customs House, Dublin - geograph.org.uk - 1410496.jpg|mion|Bealtaine 1921: shealbhaigh na hÓglaigh [[Teach an Chustaim]]]] I Mí Bhealtaine 1921, shealbhaigh na hÓglaigh [[Teach an Chustaim]] i mBaile Átha Cliath agus [[Loisceadh Teach an Chustaim, 1921|chuir siad an foirgneamh ar fad trí thine]]. Is é an cuspóir a bhí leis an ngníomh siombalach seo ná a thaispeáint don [[Rialtas na Ríochta Aontaithe|Rialtas]] go gcaithfidís a ngreim a scaoileadh d'Éirinn sa deireadh. D'íoc na hÓglaigh an-deachú, áfach, nó maraíodh cúigear acu, agus chimigh na Sasanaigh breis is ceithre scór d'fhir de chuid an IRA. Is é an rud a thaispeáin siad, dháiríre, ná nach raibh na hÓglaigh ábalta na Sasanaigh a chur i sáinn gan dul i dtuilleamaí na treallchogaíochta. {{Main|Loisceadh Teach an Chustaim, 1921}} Bhí na gunnaí gann agus an lón cogaidh féin ag rith orthu, agus mar a dúirt [[Risteard Ó Maolchatha]], dá fheabhas a bhí na hÓglaigh ag cur cogadh eadarnaíoch, "ní raibh siad in ann fórsaí na Corónach a chaitheamh amach as aon áit ba mhó ná gnáthbhearaic de chuid na bpéas". Nuair a tháinig an Sos Cogaidh, bhí formhór na gceannairí, Mícheál Ó Coileán ach go háirithe, suite siúráilte nach raibh mórán teacht aniar fágtha san IRA, agus an cineál eagraíochta a bhí air. Mar sin, b'é an rún a bhí acu ná an cogadh a fhairsingiú go Sasana féin. Ar dtús, bhí siad meáite ar duganna [[Learphall|Learphaill]] a bhuamáil agus targaidí tábhachtacha eacnamaíochta eile a ionsaí. Bhí réamhshampla ann cheana, nó bhí naoi dteach stóir déag i Learpholl curtha trí thine ag an IRA i Mí na Samhna den bhliain roimhe sin. Na tascfhórsaí a chuirfí go Sasana le hobair den chineál seo a dhéanamh, ba dócha leis na ceannairí nach gceapfadh na Sasanaigh iad, ós rud é nach raibh dlí an chogaidh curtha i bhfeidhm ar Shasana, ná muintir na tíre sásta glacadh lena leithéid, ach oiread. Mar a thiontaigh na cúrsaí amach, áfach, ní raibh gá leis an gcineál seo feachtas sceimhlitheoireachta ag an am, nó tháinig an Sos Cogaidh sula raibh d'uain ag an gCoileánach agus na ceannairí eile na pleananna seo a chur i gcrích. == Cogadh na Bolscaireachta == [[Íomhá:Childers 1920.jpg|mion|[[Robert Erskine Childers]] c1920]] Ócáid mhór bolscaireachta ab ea Cogadh na Saoirse don dá thaobh. Le dílseacht a chothú i measc na bProtastúnach, chuir Rialtas Sasana in iúl go raibh na hÓglaigh ag iarraidh cearta na bProtastúnach a chur ar ceal. Má mharaigh an tIRA duine Protastúnach mar bhrathadóir, rinne bolscaireacht Shasana scúp an lae de, ach más Caitliceach a bhí i gceist, níor bacadh leis ar an dóigh chéanna. Is é an tátal a bhainfeá as an scéal gur [[cinedhíothú]] (nó [[cineghlanadh]], mar a deirtear inniu) a bhí idir lámhaibh ag an IRA. Is iomaí alt faoi staid na hÉireann a foilsíodh sna nuachtáin i Sasana a tháinig as biúró bolscaireachta na bpéas, mar sin. Bhí na sagairt Chaitliceacha, nó an chuid ab fheiceálaí acu, - bhí siad ag lochtú mhí-úsáid na láimhe láidre ar an dá thaobh. Má bhí féin, b'iad na hÓglaigh a fuair an chuid ba mheasa den íde bhéil, nó bhí sé i ndúchas agus i dtraidisiún na hEaglaise Caitlicí Poblachtánachas na láimhe láidre a dhamnú. [[Íomhá:Irish War of Independence (5727853084).jpg|clé|mion|[[Tine]], British and Irish Steam Ship Co., 5ú Bealtaine 1921]] Is é an rud a dúirt Easpag na [[Mainistir na Coille Móire|Coille Móire]], an Dochtúir Finnegan: {{cquote|''Ní féidir a rá go bhfuil cúis uasal le haon chogadh, ach dóchas ceart a bheith as an mbua, agus bunús maith leis an dóchas sin. Cén dóchas a bheadh ag aon duine as bua a bhreith ar chumhachtaí dochuimsitheacha na h[[Impireacht na Breataine|Impireachta]]? Diabhal an drae dóchas, muis; agus ós cogadh gan chúis dhlíthiúil atá ann, an té a mharóidh duine eile sa chogadh seo, níl ach gnáth-dhúnmharú déanta aige.}} Bhí an port céanna ag Ard-Easpag [[Tuaim|Thuama]], an Dochtúir Mac Giolla Mháirtín, agus é den bharúil ''go raibh síocháin Dé briste'' acu siúd a ghlac páirt sna hionsaithe eadarnaíocha ar na Sasanaigh: ''tá siad ciontach sa dúnmharú''. [[Íomhá:Soldiers attending fire aftermath, Parkgate Street, Dublin 1920s (5796288940).jpg|mion|[[Tine]], Sráid Parkgate, BÁC, 4ú Meitheamh 1921]] Mar sin féin, bhí an Pápa [[Beinidict XV|Beinidict a Cúig Déag]] den bharúil, sa litir a chuir sé chuig rialtas Shasana, ná gur chóir do lucht an dá thaobh breith ar a stuaim agus comhréiteach éigin a oibriú amach. Is é an rud a bhí ag teastáil ó na Sasanaigh ná go ndamnódh an Pápa na hÓglaigh, agus anois, bhí an-fhearg orthu go gcuirfeadh an Pápa rialtas ríoga na Breataine Móire ar aon leibhéal leis na "dúnmharfóirí" Éireannacha. [[Íomhá:Cumann na mBan July 23, 1921.jpg|mion|Agóid "Cumann na mBan" 23 Iúil 1921, [[Príosún Mhuinseo]], BÁC]] Bhí [[Deasún Mac Gearailt]] agus [[Robert Erskine Childers|Erskine Childers]] ag foilsiú an [[Ráiteas na hÉireann]] (nó an ''Irish Bulletin''), iris oifigiúil Phoblacht na hÉireann, a thugadh cumhdach nuachta de na himeachtaí nach raibh rialtas Shasana sásta a chur os comhair an tsaoil mhóir, go háirithe an loitiméireacht agus an t-eirleach a bhí fórsaí slándála na Breataine Móire á dhéanamh ar fud na hÉireann. Chuirtí an Ráiteas i gcló i bhfolach agus scaiptí ar fud na hÉireann é. D'fhaigheadh na preasghníomhaireachtaí a gcuid cóipeanna freisin, chomh maith le polaiteoirí Eorpacha agus Meiriceánacha, nó fiú Sasanacha–an chuid acu a bhí sásta cás na nÉireannach a thuiscint. == Sos Cogaidh == [[Íomhá:Crowd at Mansion House Dublin ahead of War of Independence truce July 8 1921.jpg|mion|Slua ag [[Teach an Ardmhéara|Teach an Ard-Mhéara]], BÁC, roimh fhógairt sos cogaidh ar an 8ú Iúil, 1921]] Tháinig sórt deiridh leis an gcogadh ar an chéad lá dhéag i mí Iúil, 1921. Fógraíodh sos cogaidh idir an IRA agus fórsaí na Corónach ar an 8 Iúil [[1921]],<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Padraig Og O. Ruairc|date=2016-01-22|url=https://www.amazon.co.uk/Truce-Murder-Myth-Irish-Independence/dp/1781173850|title=Truce: Murder, Myth and the Last Days of the Irish War of Independence|language=English|publisher=The Mercier Press Ltd|location=Cork, Ireland}}</ref> a tháinig i bhfeidhm ag meán-lae ar an [[11 Iúil]] [[1921]]. Ba Hannah Carey, 49 agus banfhreastalaí, as [[Cill Airne]], t-íospartach deireanach. Bhuail piléar RIC fánach í. Thóg sé dhá uair an chloig ar Carey bás a fháil, á plúchadh ar an urlár in óstán, a háit oibre.<ref>{{Lua idirlín|url=https://owenoshea.ie/killarney-woman-was-last-to-die-in-irelands-war-of-independence/|teideal=Killarney woman was last to die in Ireland's War of Independence|údar=Owen O'Shea|dáta=2021-07-05|language=en-US|work=Owen O'Shea|dátarochtana=2021-07-11}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/regionals/kerryman/news/it-went-off-by-mistake-40622727.html|teideal=It went off by mistake|údar=Owen O'Shea|dáta=2021|language=en|work=independent|dátarochtana=2021-07-11}}</ref> Ag an am céanna, lean an foréigean [[Seicteachas|seicteach]] i d[[Tuaisceart Éireann]]. Spreag an nuacht círéibeacha i mBéal Feirste agus fuair 22 bás ar [[11 Iúil]] [[1921]]. Scríobh [[Mícheál D. Ó hUigínn]], <blockquote>"Agus machnamh á dhéanamh ar an Sos Cogaidh tá sé ceart smaoineamh ar conas a bhí na daoine ar na sráideanna sna sráidbhailte, na bailte agus na cathracha ag súil leis an tsíocháin agus ag guí go dtiocfadh sí. Ar dhá ócáid sna trí bliana roimhe sin, chuir siad a mianta in iúl sa bhosca ballóide. Diúltaíodh don chur in iúl sin. ... D’fhéadfaí an oiread sin beatha agus fulaingthe a bheith spáráilte dá mba rud é gur léiríodh meas ar thoil dhaonlathach na ndaoine."<ref>{{Lua idirlín|url=https://president.ie/index.php/ga/media-library/news-releases/statement-by-president-higgins-on-the-centenary-anniversary-of-the-coming-into-force-of-the-truce|teideal=Media Library News Releases|údar=Office of the President of Ireland|language=ga|work=president.ie|dátarochtana=2021-07-11}}</ref></blockquote> == Iarmhairtí == Maraíodh breis is 2,000 duine sa choimhlint go dtí sin, 550 óglach IRA<ref>Tugtar "an sean-IRA" ar na fórsaí armtha a ghnóthaigh an cogadh seo don Phoblacht, le béim a chur ar an difríocht idir iad agus na [[IRA Sealadach|Sealadaigh]], is é sin, an tIRA nua a tháinig chun cinn i d[[Tuaisceart Éireann]] sna [[1970í]].</ref>, 410 ball den RIC agus 700 saoránach. Ar bhealach, bhí an cogadh ina [[leamhsháinn]] faoin am seo. Na comhchainteanna ar baineadh triail astu sa bhliain roimhe sin, níor tháinig aon toradh orthu, ó bhí sé éilithe ag an bPríomh-Aire [[David Lloyd George]] ná go gcuirfeadh na hÓglaigh a gcuid arm uathu roimh aon rud eile. Nuair a fuair an Príomh-Aire é féin faoi bhrú ag an bhFreasúra Liobrálach faoi cheannas [[Herbert Asquith|Herbert Henry Asquith]], ag [[Páirtí an Lucht Oibre (Breatain)|Páirtí an Lucht Oibre]] agus ag Comhdháil na gCeardchumann, chrom sé ar ais ar na comhchainteanna, agus cuireadh an chéad chríoch leis an gcogaíocht.[[Íomhá:Sinn Feiners camp 1920.jpg|mion|príosúnaigh cogaidh]] B'é an dearcadh a bhí ag Rialtas na Breataine Móire ar na cúrsaí ná go raibh an cogadh le dul ar aghaidh go deo, agus tuilleadh daoine is airgid á chailleadh in aghaidh an lae. Thairis sin, agus b'é seo fíor-oighear an scéil, bhí an rialtas á lochtú go fíochmhar ag muintir Shasana féin, gan trácht ar bith a dhéanamh ar na tíortha iasachta, faoin treascairt a bhí á tabhairt d'Éirinn. Ón taobh eile de, ní raibh na hÓglaigh ábalta fód nua a dhéanamh ní ba mhó, dar leis an gCoileánach, go háirithe. Bhí siad in anás muinisin, agus nuair a tháinig fíor-shaighdiúirí Sasanacha in áit fórsaí tacair ar nós na nDúchrónach agus na bPóilíní Cúnta, thosaigh an cogadh ag cúngú ar na hÓglaigh dháiríre. [[Íomhá:GeorgeV Royal Victorian Chain.jpg|clé|mion|248x248px|An [[Rí Seoirse V]]|alt=]] [[Íomhá:Jan Christiaan Smuts.jpg|mion|272x272px|Jan Smuts]] Ní thiocfadh an briseadh mór chomh sciobtha sin, ach go bé go raibh an [[Seoirse V na Ríochta Aontaithe|Rí Seoirse a Cúig]], an ginearál [[Jan Smuts]] ón [[An Afraic Theas|Afraic Theas]] agus an Príomh-Aire David Lloyd George ag cur le chéile leis na comhchainteanna a chur ag obair in athuair. Bhí a fhios ag madraí an bhaile go raibh an Rí as cuimse míshásta leis an ródach a bhí na Dúchrónaigh a dhéanamh ar na hÉireannaigh. Nuair a hiarradh air óráid a thabhairt ag tionól bunaithe [[Pairlimint Thuaisceart Éireann|Pharlaimint Thuaisceart Éireann]] ar an [[Stormont]], mhol Jan Smuts dó leas a bhaint as an ócáid lena thuairimí i leith chogadh na hÉireann a chur in iúl go poiblí, i gcruth is go gcaithfeadh na polaiteoirí comhréiteach agus síocháin a lorg. Thaitin an smaoineamh leis an Rí, agus d'iarr sé ar an nginearál a chuid tuairimí a bhreacadh síos, le go bhféadfadh an Rialtas spléachadh a fháil orthu. Dhréachtaigh Smuts sórt meamram, agus chuir an Rí cóip den cháipéis seo chuig an bPríomh-Aire. Ansin, nuair a tháinig an Caibinéad le chéile leis an meamram a phlé le chéile, fáiltíodh Smuts isteach, agus ó bhí an Rí, an Ginearál agus Lloyd George féin ar aon bharúil nár mhiste triail a bhaint as, ní raibh neart ag na hairí rialtais eile air. Mar sin, thug an Rí an óráid uaidh mar a bhí socraithe, agus é ag éileamh athmhuintearais in Éirinn. [[Íomhá:Arthur Griffith and Irish republicans at Anglo-Irish peace conference cph.3c34330.jpg|mion|Arthur Griffith, cainteanna i Londain, 22 D.F. 1921]] Chuaigh an óráid go mór mór i bhfeidhm ar na daoine ar an dá thaobh, agus thapaigh Lloyd George an deis. I Mí Iúil den bhliain 1921, phoibligh sé achainí d'[[Éamon de Valera]] comhchainteanna síochána a atosú. Ní raibh a fhios ag na hÉireannaigh nach raibh formhór na n-airí rialtais ag tacú leis an mbeart ach ar éigean. Thoiligh siad leis an tairiscint, agus shocraigh de Valera agus Lloyd George sos cogaidh a chur ar bun a chuideodh leo teacht ar chomhghéilleadh sa deireadh. == Féach freisin == * [[Luíochán Shulchóid Bheag]] (21 Eanáir 1919) * [[An Chéad Dáil|An Chéad Dáil (21 Eanáir 1919)]] * Na [[Dúchrónaigh]] * [[Domhnach na Fola (1920)|Domhnach na Fola (Samhain 1920)]] * [[Luíochán Chill Mhichíl]] (Samhain 1920) * [[Dó Chorcaí]] (Nollaig 1920) * Loisceadh Teach an Chustaim (Bealtaine 1921) * An [[Dara Dáil]] (Lúnasa 1921) * [[Conradh Angla-Éireannach]] (̠Nollaig 1921) * [[:Catagóir:Eachtraí míleata Chogadh na Saoirse (Éire)|Eachtraí míleata Chogadh na Saoirse]] == Naisc sheachtracha == * [http://homepage.eircom.net/~corkcounty/index.html An cogadh i gcontae Chorcaí (http://homepage.eircom.net/~corkcounty/index.html)] == Leabhair == * An tOllamh Tomás Ó Máille, ''An tIomaire Rua: Cogadh na Saoirse i dTuaisceart Chonamara'' * Mac Aonghusa, Proinsias. ''Ros Muc agus Cogadh na Saoirse'' (Conradh na Gaeilge 1992) * Ó Gadhra, Nollaig. ''Ríocht rointe''[[Íomhá:British cavalry regiment leaving Ireland 1922.jpg|mion|ag imeacht, 1922]] * Coogan, Tim Pat. ''Michael Collins'' * Collins, M. E. ''Ireland 1868-1966'' (Educational Company, 1993) * Lyons, F. S. L. ''Ireland Since the Famine'' * MacCardle, Dorothy. ''The Irish Republic'' (Corgi paperback) * Pakenham, Frank (Earl of Longford). ''Peace By Ordeal: An Account from First-Hand Sources of the Negotiation and Signature of the Anglo-Irish Treaty of 1921'' (1935) ISBN 978-0-283-97908-8 * Hopkinson, Michael. ''The Irish War of Independence'' (Gill & Macmillan, 2002) * Hopkinson, Michael. ''Green against Green, the Irish Civil War'' (Gill & Macmillan, 2004) * Hart, Peter. ''The IRA at War 1916-1923'' (Oxford: Oxford University Press, 2003). ISBN 0-19-925258-0 * Hart, Peter. ''The IRA and Its Enemies: Violence and Community in Cork, 1916-1923'' (Oxford: Oxford University Press, 1998). ISBN 0-19-820806-5 * Ryan, Meda. ''Tom Barry: IRA Freedom Fighter'' (Cork: Mercier Press, 2003). ISBN 1-85635-425-3 * English, Richard. ''Armed Struggle, a History of the IRA'' (MacMillan, 2003) * Comerford, Richard. ''Ireland: Inventing the Nation'' (Hodder, 2003). == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:Cogaí| ]] [[Catagóir:Cogadh na Saoirse in Éirinn| ]] 1n9sbg3095kfvzwcxmezdgr8k5j9gwt 1269993 1269992 2025-06-14T19:00:25Z 223.24.161.139 1269993 wikitext text/x-wiki {{Infobox Coinbhleacht Mhíleata |méid=300px |coinbhleacht=Cogadh na Saoirse |íomhá=Warofindep.jpg |méid_íomhá=240px |teideal_íomhá=Dealbh cuimhneacháin Chogadh na Saoirse |dáta=[[21 Eanáir]] [[1919]] – [[11 Iúil]] [[1921]] |áit=[[Éire]] |toradh=[[Conradh Angla-Éireannach]] |comhraiceoir1=[[Poblacht na hÉireann (1919)|Poblacht na hÉireann]] |comhraiceoir2=[[Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann|An Ríocht Aontaithe]] |ceannasaí1=[[Mícheál Ó Coileáin]] <br /> [[Risteard Ó Maolchatha]] <br /> [[Cathal Brugha]] |ceannasaí2=[[David Lloyd George]] <br /> [[Henry Hugh Tudor]] <br /> [[Winston Churchill]] |líon_comhraic1=IRA: ~15,000 |líon_comhraic2=[[Arm na Breataine]]: ~20,000 <br /> [[Constáblacht Ríoga na hÉireann|RIC]]: ~9,700 <br /> [[Dúchrónaigh]]: ~7,000 <br /> [[ADRIC]]: ~1,400 <br /> [[USC]]: ~4,000 |taismigh1=Básanna: ~550 |taismigh2=Básanna: 714 |nótaí= |}} Tugtar '''Cogadh na Saoirse''' (nó an '''Cogadh Angla-Éireannach'''), [[21 Eanáir]] [[1919]] - [[11 Iúil]] [[1921]], ar an [[treallchogadh]] idir [[Rialtas na Breataine]] in [[Éirinn]] agus [[Óglaigh na hÉireann (1919-1922)|Óglaigh na hÉireann]], a bhí faoi smacht na [[An Chéad Dáil|Chéad Dála]]. [[Parlaimint]] [[Neamhspleách (polaitíocht)|neamhspleách]] a bhí ann, agus í curtha i dtoll le chéile as feisirí Éireannacha a vótáladh isteach in [[Olltoghchán na hÉireann, 1918|olltoghchán]] [[Westminster]] sa bhliain [[1918]], an tromlach acu a thoiligh le dul ar an [[Dáil]] mar theachtaí. == Tús an Chogaidh == Thosaigh an cogadh nuair a mharaigh cathlán de chuid an [[Óglaigh na hÉireann (1919-1922)|IRA]] beirt oifigeach de chuid [[Constáblacht Ríoga na hÉireann|Chonstáblacht Ríoga na hÉireann]] ar an tSulchóid Bheag i g[[Contae Thiobraid Árann]] ar an [[21 Eanáir]] [[1919]]. Breathnaítear ar an ionsaí mar thús oifigiúil le Cogadh Saoirse na hÉireann. Tháinig an [[An Chéad Dáil|chéad Dáil]] le chéile ar an lá céanna trí sheans. I d[[Teach an Ardmhéara|Teach an Ard-Mhéara]] i m[[Baile Átha Cliath]], tháinig ionadaithe tofa [[Sinn Féin|Shinn Féin]] le chéile leis an g[[An Chéad Dáil|Céad Dáil]] a chur ar siúl. I seisiún a reáchtáladh as [[An Ghaeilge|Gaeilge]], dhaingnigh an Dáil a Bunreacht féin agus ritheadh “Clár Oibre Poblacánaighe”<ref>{{Lua idirlín|url=http://centenaries.ucd.ie/wp-content/uploads/2015/04/83980-UCD-Decade-of-Centenaries_A5-IRISH_FA_download_v2.pdf|teideal=Centenaries|údar=ucd.ie|dáta=2016|work=centenaries.ucd.ie|dátarochtana=2019-01-13}}</ref>. Agus Éamon de Valera i bpríosún, toghadh Cathal Brugha ina Uachtarán sealadach ar an Dáil. Ansin ghlac siad le [[Forógra na Cásca]] ó [[1916]]. Ar an ócáid chéanna, thug siad foláireamh do na fórsaí [[Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus na hÉireann|Gallda]] a bhí ar garastún in Éirinn imeacht as an tír. Thairis sin, d'iarr siad ar thíortha saora an domhain aitheantas a thabhairt don [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]] úrbhunaithe. Dhá lá ina dhiaidh sin ([[23 Eanáir]] [[1919]]), d'fhógair [[Rialtas na Ríochta Aontaithe|rialtas na Breataine]] gur limistéar míleata speisialta é Tiobráid Árann Theas, agus cuireadh é faoi choimirce an ''Achta um Chosaint na Ríochta''<ref>"Special Military Area under the Defence of the Realm Act"</ref> é. I dtús na cogaíochta, ní raibh na hÓglaigh ach ag déanamh loitiméireacht agus sabaitéireacht ar mhaoin shaolta de chuid [[Rialtas na Ríochta Aontaithe|Rialtas na Breataine]], ag bailiú airgid, airm agus lón cogaidh nó ag feallmharú feidhmeannach a bhí mór le rá de chuid an rialtais. Rinne siad aithris ar an oirbheartaíocht a thuill a gclú do na [[Cogadh na mBórach|Bóraigh]], is é sin, bhí Óglaigh ag déanamh ionsaithe treallchogaíochta i dtoibinne gan sainéide mhíleata a chaitheamh. [[Íomhá:R.I.C. group with County Inspector Hetreed (26931112476).jpg|clé|mion|Constáblacht Ríoga na hÉireann, 1917]] Bhí bunús phobal na hÉireann go mór i gcoinne an fhoréigin ar dtús. Ní raibh gach duine de na hÉireannaigh féin sásta leis an chogaíocht, ós rud é gur fágadh a chead ag na Sasanaigh, de réir [[Dlí|dhlí]]<nowiki/>the agus chonarthaí idirnáisiúnta cogaidh, aon Óglach a chimeofaí a chur chun báis mar shabaitéir, gan stádas oifigiúil an chime cogaidh a ghéilleadh dó. [[Íomhá:R.I.C. and military leaving Limerick (18442632000).jpg|clé|mion|RIC i Co Luimneach, 1920]] De réir a chéile, áfach, tháinig malairt tuairime acu, agus an dóigh a ndeachaigh ruathair fhuillteacha na saighdiúirí Gallda i bhfeidhm orthu. Ba mhinic nach n-aithníodh na Sasanaigh an sibhialtach thar an Óglach, agus iad ag rith damhsa ar fud na tíre. In áit cogadh ciallmhar a chur, ba ghnách leo daoine a chéasadh agus [[Foirgneamh|foirgnimh]] a chur trí thine gan chúis cheart. Is iomaí Éireannach, agus é idir dhá chomhairle faoi chúis na Poblachta ar dtús, a thug tacaíocht don ghluaiseacht sa deireadh, i bhfianaise an léirscrios a bhí fórsaí an Rí a dhéanamh ar an tír. I dtús na bliana 1920, bhí Éire ar fad ar bharr lasrach le trioblóidí agus le foréigean den chineál seo. Mheas [[Art Ó Gríofa]] go ndearna fórsaí na Corónach 38,720 ruathar ar thithe príobháideacha, gur ghabh siad 4,982 duine agus gur mharaigh siad 77 duine neamharmtha, idir Phoblachtánaigh agus ghnáthshibhialtaigh, sna chéad ocht mí dhéag den chogadh. Chuir Ó Gríofa "cúirteanna na Dála" ag obair mar mhalairt chóras dhlí na Breataine Móire. B'iad na cúirteanna seo a chuir údarás an IRA i bhfeidhm ar an tír go forleathan agus a threascair cumhacht na Sasanach in Éirinn ón taobh istigh. Is iomaí ruathar a thug an tIRA faoi [[Constáblacht Ríoga na hÉireann|Chonstáblacht Ríoga na hÉireann]] (RIC). As measc na nGael Caitliceach a hearcaíodh an chuid is mó de bhaill an fhórsa seo, agus meas na bhfealltóirí ag an IRA orthu dá réir. Ba ghnách leis an IRA beairicí de chuid na Constáblachta a ionsaí, go háirithe na cinn a bhí suite in áiteanna iargúlta. Bhí 9,700 ball ag an bhfórsa, agus iad lonnaithe i 1,500 beairic ar fud na tíre. Thug baill áirithe den fhórsa cabhair - idir airm agus eolas - don IRA. Maraíodh 165 agus gortaíodh 251 duine acu i rith an chogaidh. == Mícheál Ó Coileáin agus an tIRA == [[Íomhá:Michael Collins 1921.jpg|thumb|[[Mícheál Ó Coileáin]] sa bhliain 1921]] B'é [[Mícheál Ó Coileáin (réabhlóidí)|Mícheál Ó Coileáin]] an duine ba mhó a rinne le heagraíocht cheart mhíleata a dhéanamh den IRA. Bhí sé in ainm a bheith ina [[Aire Rialtas|Aire Airgeadais]] i Rialtas sealadach na Poblachta, ach b'ar cúrsaí airgeadais na nÓglach ba mhó a bhí a aire, agus é ag bailiú idir ghléasra cogaidh agus airgead don ghluaiseacht. Bhíodh an-lámh aige i roghnú na n-oifigeach fosta. Bhí an-intleacht aige, agus é in ann an éirim seo a chur i bhfeidhm ar chúrsaí na nÓglach go héifeachtach, rud a d'fhág cuid mhaith daoine faoina dhraíocht. Chuir sé bun le gréasán spiaireachta i measc na bpéas, agus d'éirigh leis cuid mhaith den riarachán Sasanach a insíothlú lena chuid spiairí. Bhunaigh an Coileánach, fosta, an "Scuad", a bhí dírithe ar ghníomhairí de chuid na "Ranna G" a fheallmharú. Is é an rud a bhí i gceist leis an "[[Roinn G]]" ná roinn pholaitiúil na bpéas i mBaile Átha Cliath. Bhí an-fhuath ag na hÓglaigh ar an roinn seo, nó is é an cineál oibre a bhí idir lámhaibh ag an Roinn ná baill den ghluaiseacht Phoblachtach a aithint, a nochtadh agus a chimiú. Tugadh an rogha dá lán acu, áfach, éirí as a gcuid oibre agus Éire a thréigean, agus is iomaí duine acu arbh fhearr leis an dara rogha seo ná bás a fháil. Cé go raibh timpeall 100,000 ball ag an IRA de réir na ndoiciméad, mheas Ó Coileáin nach raibh páirt sa chogadh ach ag 15,000 acu agus nach raibh níos mó ná 3,000 ar fiannas ag aon am ar leith. == Cogaíocht eadarnaíoch == [[Íomhá:S. Hogan - Flying Column No. 2, 3rd Tipperary Brigade, IRA - 1921.JPG|mion|colún reatha uimhir a dó, [[Seán Hogan]], 3rd Tipperary Brigade, 1921]] Bhí ceannairí clúiteacha ann ar nós [[Dónall Ó Braoin|Dhónaill Uí Bhraoin]] agus [[Tomás de Barra|Thomáis de Barra]] i gceannas ar ''cholúin reatha'', grúpaí le thart ar 100 fear a bhí in ann luíocháin a eagrú go h-éifeachtach roimh na fórsaí Gallda. Ó bhí aithne níos fearr ar an gceantar máguaird acusan ná ag na saighdiúirí Gallda, bhí siad in ann teitheadh ó na Sasanaigh i ndiaidh an chomhraic. [[Íomhá:Daniel Breen police notice.jpg|clé|mion|220x220px|[[Dónall Ó Braoin|Dónaill Uí Bhraoin]]]] [[Íomhá:Sean Hogan third Tipperary Brigade circa 1921.jpg|mion|345x345px|[[Seán Hogan]]]] Bhí eagraíochtaí tacaíochta ag cabhrú leis an IRA - [[Cumann na mBan]] agus [[Fianna Éireann]] (eagraíocht na n-óg). Bhí baill na n-eagraíochtaí seo ina dtimirí agus ina gcúntóirí ag an IRA, agus iad ag cuidiú leis na hÓglaigh a gcuid arm a iompar, ag gléasadh bia dóibh nó ag tabhairt dídin sna "tithe sábháilte" d'Óglaigh. Bhí cuid mhór den daonra ar fad sásta lámh chúnta a shíneadh do na hÓglaigh ar an dóigh seo, agus an dóigh ar mhill na Sasanaigh a gclú féin ó thús an chogaidh i leith. [[Íomhá:Soloheadbeg proclamation.jpg|mion|Luíochán na Sulchóide Bige eisíodh forógra, 19 Eanáir 1919]]Thosaigh polasaí neamhoifigiúil seo na loitiméireachta i [[Mainistir Fhear Maí]] i gCo. Chorcaí i Mí Mheán Fómhair den bhliain 1919. Rinne dhá chéad duine de shaighdiúirí Gallda smidiríní de na gnóthais ba thábhachtaí san áit, agus iad ar buile nuair a mharaigh an tIRA duine acu toisc gur dhiúltaigh sé a chuid arm a thabhairt uaidh. Tharla a leithéid eile in áiteanna cosúil le [[Luimneach]] agus [[Baile Brigín]], agus nuair a chuala an saol mór orthu, rinne siad dochar do chúis na Breataine Móire sa [[baile|bhaile]] agus i gcéin. I Mí Aibreáin, i ndiaidh don IRA sraith ruathar a dhéanamh, ní raibh an Bhreatain Mhór in ann cánacha a bhailiú in Éirinn a thuilleadh. Ina áit sin, leag an Coileánach amach scéim - an tIasacht Náisiúnta - le sórt cánacha a bhailiú ó mhuintir na hÉireann chun an Phoblacht úrbhunaithe a mhaoiniú. Chuir na Sasanaigh an Giúistís Cónaitheach (''Resident Magistrate'') Alan Bell ó [[Beannchar, Contae Uíbh Fhailí|Bheannchar]] ar lorg an airgid seo, agus d'éirigh leis 71,000 punt a choigistiú ón IRA. D'fhéadfadh sé seilbh a ghlacadh ar thuilleadh, agus é ag déanamh an-dul chun cinn ag déanamh fiosraithe sna bainc, ach go bé gur mharaigh an tIRA é sula raibh de sheal aige é sin a chur i gcrích. Ar an 26ú lá de Mhí na Márta, 1920, tarraingíodh amach as tram é i dTuaisceart Bhaile Átha Cliath agus scaoileadh trí urchar ina chloigeann. Ag deireadh na bliana sin, bhí an scéim i ndiaidh 357,000 punt a thabhú don IRA. D'fhaigheadh na comhairlí áitiúla rátaí as an gciste seo, nó bhí siad faoi smacht an IRA, agus ní íocfaidís cianóg rua le fórsaí na Corónach .[[Íomhá:Éamon de Valera 03.jpg|thumb|left|200px|Eamon de Valera<br /><small>[[Príomh-Aire]] (1919-Lúnasa 1921)<br /> agus [[Uachtarán Phoblacht na hÉireann]] (Lúnasa-Nollaig 1921)</small>]] === Éamon de Valera === Chaith Éamon de Valera tús an chogaidh sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], agus é ag iarraidh tacaíocht na Meiriceánach a bhaint amach don Phoblacht úr. Nuair a tháinig sé abhaile i ndeireadh na bliana 1920, d'éiligh sé in óráid a thug sé sa Dáil go n-éireodh na hÓglaigh as an treallchogaíocht, as na luíocháin agus as an eadarnaí. Bhí de Valera inbharúla nach ndéanfadh a leithéid ach dochar agus damáiste do chúis na hÉireann, ó ba chruthúnas é ar iarrachtaí na bolscaireachta Gallda an tIRA a chur os comhair an tsaoil mhóir mar dhrong de [[Sceimhlitheoireacht|sceimhlitheoir]]í. B'fhearr, dar leis, cogaíocht chomhghnásach a chleachtadh. Ar ndóigh, ní bhfuair de Valera ón Dáil ach diúltú glan, nó ní fhéadfadh an tIRA bua a bhreith ar shaighdiúirí na Breataine Móire, agus an taithí oibre a fuair siadsan sa [[Chéad Chogadh Domhanda]], ach dul i dtuilleamaí oirbheartaíocht an treallchogaidh. == Na Dúchrónaigh is na Póilíní Cúnta == [[Íomhá:A Black and Tan on duty in Dublin.jpg|mion|[[Dúchrónaigh|Na Dúchrónaigh]]|220x220px]] Nuair a bhí Constáblacht Ríoga na hÉireann ag titim as a chéile, cuireadh fórsaí cúltaca chucu mar chuidiú - na [[Dúchrónaigh]] agus na [[Póilíní Cúnta]]. Ba iarshaighdiúirí Gallda iad na Dúchrónaigh ó aimsir an chéad chogadh domhanda, fir a chaith seal i ndiaidh seala sna trinsí i rith an chogaidh. Tugadh an t-ainm sin orthu mar gheall ar dhath a n-éide, nó bhí sórt éide thobchumtha orthu nach raibh cosúil le sainéide an tsaighdiúra ná an phóilín. 7,000 fear a bhí ann. Bhí aithne orthu mar shlua míthrócaireach, fuilteach agus rinne siad go leor damáiste do chlú an rialtais Bhriotanaigh in Éirinn. Mar sin féin, níor spáráil [[Winston Churchill]] na focail mholta orthu ar aon nós, agus é den tuairim gurbh iad togha agus rogha fear na Breataine Móire iad. Níorbh é sin an cineál aithne a fuair na hÉireannaigh ar na Dúchrónaigh, áfach. Go bunúsach, ní raibh oiliúint cheart póilíneachta orthu ar aon nós, ná aon duine i gceannas orthu a mbeadh fios a ghnó aige. Mar sin, chaith siad an chuid ba mhó den am ag ionsaí sibhialtach, ag cur tithe trí thine, ag marú rompu agus ag déanamh loitiméireachta. Ó bhí sé áitithe orthu gurbh í an Ghaeilge teanga na sceimhlitheoirí, agus gur eagraíocht de chuid na sceimhlitheoirí ab ea [[Conradh na Gaeilge]], d'ionsaigh siad timirí de chuid an Chonartha. [[Íomhá:Outside the London and North Western Hotel in Dublin, April 21, 1921.jpg|clé|mion|220x220px|ionsaí ar [[Óstán|"Óstán]] London and North Western", BÁC, 21 Aibreán 1921 - Na Dúchrónaigh sásta leo féin]] Cuireadh ina leith freisin gur éignigh siad mná agus cailíní, agus níl aon chúis cheart ann nach mbeadh a leithéid ag tarlú agus na sluaite d'fhir armtha gan smacht ceart míleata orthu ag fánaíocht timpeall ar fud na tíre. Tríd is tríd, níl sé as cosán gur drong sceimhlitheoireachta ab ea na Dúchrónaigh nach ndearna aon rud fónta. Na trioblóidí a tharraingídís, ní raibh siad ach ag cur dea-chlú na Breataine Móire ó mhaith. [[Íomhá:Military (6393759933).jpg|clé|mion|220x220px|Ospidéal sráid Jervis, BÁC, Domhnach na Fola, 21 Samhain 1920]] Ba iar-oifigigh ó [[Arm na Breataine]] iad na Póilíní Cúnta nó ''Auxiliaries'' as Béarla. Bhí 1,700 fear acu ag obair in Éirinn, agus cuireadh isteach iad i ndiaidh chliseadh na nDúchrónach an tIRA a chur faoi smacht. Bhí siad lán chomh cruálach leis na Dúchrónaigh, ach má bhí féin, bhí siad ag cruthú ábhairín níos fearr ná iad siúd ag teacht chun teagmhála leis na hÓglaigh agus ag cur catha orthu. [[Íomhá:Cairo gang.jpg|clé|mion|220x220px|"drong Chaireo"]] Bhí an rialtas Briotanach sásta cead a gcos a fhágáil ag na fórsaí speisialta seo, siúd is gur ghnách leis an lucht rialtais sa Bhreatain Mhór séanadh go rabhthas ag iarraidh díoltas a imirt ar mhuintir na hÉireann - ''nílim ag iarraidh sásamh a bhaint astu, ach mura bhfuil féin, tá sé ag éirí linn damanta maith'', mar a dúirt an Tiarna [[Hugh Cecil]]. I Mí Eanáir den bhliain 1921, chaith fórsaí na Corónach uathu an cur i gcéill, agus thosaigh an "díoltas oifigiúil" nuair a dódh seacht dteach i [[Mainistir na Corann]], Co. Chorcaí. Lá amháin, i Mí na Samhna 1920, mharaigh gníomhairí de chuid an Choileánaigh naonúr fear déag de chuid rúnseirbhísí na Breataine Móire - "drong Chaireo", mar a thugtaí orthu. D'imir na Póilíní Cúnta díoltas uafásach ar na sibhialtaigh. Tháinig díorma acu isteach ar [[Páirc an Chrócaigh|Pháirc an Chrócaigh]] le linn báire, agus scaoil siad meaisínghunnaí leis an lucht féachana. Maraíodh ceathrar déag, agus fágadh 65 duine gonta i ndiaidh an ionsaithe. Ar an lá céanna, maraíodh beirt Óglach agus a gcara i gCaisleán Bhaile Átha Cliath "agus iad ag iarraidh éalú". Baisteadh [[Domhnach na Fola (1920)|Domhnach na Fola]] ar lá na n-imeachtaí seo. Inniu, tugtar Seastán Uí Ógáin ar cheann de na seastáin i bPáirc an Chrócaigh, i ndilchuimhne ar an imreoir ó [[CLG Chontae Thiobraid Árann|Thiobraid Árann]] a fuair bás san ionsaí. == Contae Chorcaí ar Bharr Lasrach == [[Íomhá:Thomas mac curtain.jpg|mion|435x435px|[[Tomás Mac Curtáin]]]] Taobh amuigh de [[Baile Átha Cliath|Bhaile Átha Cliath]], b'i g[[Contae Chorcaí]] ba mhó a bhí an cath á chur. Ansin a baineadh an chéad triail as cuid mhaith de na drochnósanna cogaíochta a chuir fórsaí na Corónach i bhfeidhm ina dhiaidh sin, cosúil leis an loitiméireacht mar dhíoltas as ionsaithe de chuid na nÓglach, nó le feallmharú na bPoblachtánach mór le rá. I Mí na Márta, 1920, mharaigh fir a raibh dath dubh curtha ar a n-aghaidheanna [[Tomás Mac Curtáin]], Ard-Mhéara Chathair Chorcaí, os comhair shúile a mhná céile, siocair is gur ball de [[Sinn Féin|Shinn Féin]] ab ea an Méara. Ina dhiaidh sin, chonacthas na fir chéanna ag filleadh ar bheairic na bpéas. An fear a tháinig i gcomharbas ar an gCuirtíneach mar Ard-Mhéara, [[Traolach Mac Suibhne]], shíothlaigh seisean i bPríosún [[Brixton]] sa Bhreatain Mhór agus é ar stailc ocrais. An giúiré a d'fhiosraigh imthoscaí a bháis, chuir sé dúnmharú toilghnústa i leith [[David Lloyd George]] agus an Chigire Ceantair Swanzy; agus ina dhiaidh sin, mharaigh na hÓglaigh Swanzy i Lios na gCearbhach, Co. Aontroma. [[Íomhá:LloydGeorge (cropped).jpg|clé|mion|293x293px|[[David Lloyd George]]]] I Mí Lúnasa den bhliain 1920, chuir an rialtas na cúirteanna cróinéara ar fad ar ceal, ó bhí siad ag seirbheáil an iomarca barántas in aghaidh saighdiúirí de chuid fhórsaí na Corónach. Cuireadh "cúirteanna míleata fiosraithe" in áit na gcúirteanna cróinéara. B'i gCorcaigh a tháinig na chéad [[Colún reatha|Cholúin Reatha]] ar an bhfód, leis. Is é an rud a bhí i gceist le Colún Reatha ná díorma armtha agus thart ar chéad fear ann, agus iad in ann fórsaí na Corónach a ionsaí ón eadarnaí agus a n-éalú a dhéanamh sula raibh d'uain ag an namhaid teacht ar a lorg, nó fir de mhuintir na háite a bhíodh iontu agus aithne acu ar an tír-raon agus ar an timpeallacht. Bhí an dá thaobh ag milleánú a chéile faoi mharú príosúnach neamharmtha. Ghreamaigh míchlú den chineál seo de Reisimint Essex in Arm na Breataine Móire, ach go háirithe. [[Íomhá:Kilmichael Ambush Site Monument - geograph.org.uk - 499017.jpg|clé|mion|luíochán [[Cill Mhíchil|Chill Mhíchil]]]]I Mí na Samhna 1920, seachtain amháin i ndiaidh [[Domhnach na Fola (1920)|Dhomhnach na Fola]] i mBaile Átha Cliath, rinne díorma d'Óglaigh ó Iarthar Chorcaí, agus [[Tomás de Barra]] (Tom Barry) i gceannas orthu, ionsaí [[Luíochán Chill Mhichíl|luíocháin ar phatról de Phóilíní Cúnta i gCill Mhíchí]]<nowiki/>l, Co. Chorcaí, agus maraíodh an t-iomlán de na Briotanaigh - ochtar fear déag ar fad - sa teagmháil. Is é an chiall a bhain fórsaí na Corónach as an scéal ná gur maraíodh cuid de na péas i ndiaidh dóibh géilleadh. Deir na hÓglaigh, áfach, gur géilleadh bréagach a bhí ann, agus nach gnách ceathrú anama a thabhairt d'aon duine i ndiaidh a leithéide, sa chogadh. Sórt cloch mhíle a bhí i gceist le [[Luíochán Chill Mhichíl|luíochán Chill Mhíchil]], nó ina dhiaidh sin, chuaigh an cogadh an oiread sin chun géire agus gur chuir na Sasanaigh dlí airm i bhfeidhm ar [[Cúige Mumhan|Chúige Mumhan]] go léir. Ar 11/12 Nollaig 1920, chuir fórsaí na Corónach lár chathair Chorcaí trí thine, agus iad ag stopadh na bhfear dóiteáin ón tine a mhúchadh. {{Main|Dó Chorcaí}} Sna chéad ocht mí eile, go dtí an sos cogaidh, bhí na maruithe ag dul i líonmhaireacht. Básaíodh míle de dhaoine ó Mhí Eanáir go Mhí Iúil den bhliain 1921. Saighdiúirí dubha nó dearga iad trí chéad acu, agus an chuid eile ba sibhialtaigh nó Óglaigh iad. Thar an tréimhse chéanna, caitheadh ceithre mhíle go leith de dhaoine i dtóin phríosúin, de dheasca an drochamhrais go raibh siad ag cabhrú leis na hÓglaigh nó ina mbaill den IRA. [[Íomhá:Dublin Brigade Wall Plaque 1919-1921.jpg|mion|Briogáid Átha Cliath]] == "Anois, caithigí bhur gcuid pléascán linn!" == Idir an 15ú agus an 17ú lá de Mhí Eanáir, 1921, chuir na saighdiúirí Gallda [[cuirfiú]] i bhfeidhm ar an gcuid de Bhaile Átha Cliath idir [[Sráid Capel]], [[Sráid an Teampaill]], [[Sráid an Rí Thuaidh]] agus [[na Céanna]] i lár na cathrach. Cuireadh imdhúnadh iomlán ar an limistéar seo gan aon duine a ligean thar na pointí seiceála. Ansin, cuardaíodh gach aon teach ó urlár go síleáil, ach níor thángthas trasna ar mhórán arm ná lón cogaidh. Is dócha gur chuir an turas in aistear seo le frustrachas na saighdiúirí, agus iad ag éirí níos brúidiúla in aghaidh an lae: i ndeireadh Mhí Eanáir, thosaigh siad ag tabhairt príosúnaigh Phoblachtacha mar ghialla ar a gcuid trucailí, agus gach trucail ag taispeáint an téacs ''Bomb us Now!'' ar an taobh amuigh. Ó thug na hiriseoirí coimhthíocha tuairisc air seo do na nuachtáin, éiríodh as an gcleachtadh go sciobtha. [[Íomhá:Queueing for the sales? (16037145438).jpg|mion|Constáblacht Ríoga na hÉireann, Corcaigh, 1921]] Ina dhiaidh sin, thosaigh na Sasanaigh líon a chur timpeall gach trucail leis na [[pléascáinín láimhe|pléascáiníní láimhe]] a choinneáil amuigh. Ansin, ghreamaíodh an tIRA bacán de gach pléascáinín, i gcruth is go rachadh sé i bhfostú sa líon. Ar an dara lá de Mhí Feabhra, 1921, cuireadh an chéad Óglach chun báis go hoifigiúil agus go poiblí. B'é [[Cornelius Ó Murchú]] é, ó Shráid an Mhuilinn i g[[Corcaigh]]. Básaíodh seisear eile ar an dóigh seo i gCorcaigh ar an 28ú lá den mhí chéanna. An lá arna mhárach, mharaigh an tIRA dháréag duine de shaighdiúirí neamharmtha Briotanacha mar éiric. [[Íomhá:Burning of Cork, Ireland St Patrick's Street 14 December 1920..jpg|mion|Corcaigh, 14 Nollaig 1920]] Ar an gceathrú lá de Mhí Bhealtaine, d'fhág an tIRA corpán Thomáis Uí Shúilleabháin mar bhaoite do na péas ar ghruaimhín bóthair in aice le [[Ráth Mór]]. Seanfhear ochtó bliain d'aois a bhí ann agus é maraithe ag na hÓglaigh mar bhrathadóir. Nuair a tháinig na saighdiúirí dubha ag fiosrú, fuair ochtar fear acu bás sa teagmháil, agus níor tháinig ach aon duine amháin de na péas slán. Ansin, chuir na Sasanaigh cúig theach agus uachtarlann amháin trí thine mar éiric. Ceithre lá ina dhiaidh sin, rinne na hÓglaigh iarracht beirt saighdiúirí dubha a mharú in Oileán Chiarraí. Bhí na constáblaí seo ag filleadh abhaile i ndiaidh an Aifrinn, agus d'éirigh leis an IRA fear acu a mharú. An fear eile, áfach, fágadh ina bheo é, ó chuaigh a bhean chéile idir é agus urchar a mharaithe. Ar an deichiú lá de Mhí Bhealtaine, chuaigh ceal i mbeirt chonstáblaí eile de chuid an RIC agus iad ag spaisteoireacht leo cois farraige i g[[Cluain Maine]] i g[[Contae Dhún na nGall|Co. Dhún na nGall]]. Tháinig corpán duine acu i dtír ar an lá arna mhárach. [[Íomhá:The Customs House, Dublin - geograph.org.uk - 1410496.jpg|mion|Bealtaine 1921: shealbhaigh na hÓglaigh [[Teach an Chustaim]]]] I Mí Bhealtaine 1921, shealbhaigh na hÓglaigh [[Teach an Chustaim]] i mBaile Átha Cliath agus [[Loisceadh Teach an Chustaim, 1921|chuir siad an foirgneamh ar fad trí thine]]. Is é an cuspóir a bhí leis an ngníomh siombalach seo ná a thaispeáint don [[Rialtas na Ríochta Aontaithe|Rialtas]] go gcaithfidís a ngreim a scaoileadh d'Éirinn sa deireadh. D'íoc na hÓglaigh an-deachú, áfach, nó maraíodh cúigear acu, agus chimigh na Sasanaigh breis is ceithre scór d'fhir de chuid an IRA. Is é an rud a thaispeáin siad, dháiríre, ná nach raibh na hÓglaigh ábalta na Sasanaigh a chur i sáinn gan dul i dtuilleamaí na treallchogaíochta. {{Main|Loisceadh Teach an Chustaim, 1921}} Bhí na gunnaí gann agus an lón cogaidh féin ag rith orthu, agus mar a dúirt [[Risteard Ó Maolchatha]], dá fheabhas a bhí na hÓglaigh ag cur cogadh eadarnaíoch, "ní raibh siad in ann fórsaí na Corónach a chaitheamh amach as aon áit ba mhó ná gnáthbhearaic de chuid na bpéas". Nuair a tháinig an Sos Cogaidh, bhí formhór na gceannairí, Mícheál Ó Coileán ach go háirithe, suite siúráilte nach raibh mórán teacht aniar fágtha san IRA, agus an cineál eagraíochta a bhí air. Mar sin, b'é an rún a bhí acu ná an cogadh a fhairsingiú go Sasana féin. Ar dtús, bhí siad meáite ar duganna [[Learphall|Learphaill]] a bhuamáil agus targaidí tábhachtacha eacnamaíochta eile a ionsaí. Bhí réamhshampla ann cheana, nó bhí naoi dteach stóir déag i Learpholl curtha trí thine ag an IRA i Mí na Samhna den bhliain roimhe sin. Na tascfhórsaí a chuirfí go Sasana le hobair den chineál seo a dhéanamh, ba dócha leis na ceannairí nach gceapfadh na Sasanaigh iad, ós rud é nach raibh dlí an chogaidh curtha i bhfeidhm ar Shasana, ná muintir na tíre sásta glacadh lena leithéid, ach oiread. Mar a thiontaigh na cúrsaí amach, áfach, ní raibh gá leis an gcineál seo feachtas sceimhlitheoireachta ag an am, nó tháinig an Sos Cogaidh sula raibh d'uain ag an gCoileánach agus na ceannairí eile na pleananna seo a chur i gcrích. == Cogadh na Bolscaireachta == [[Íomhá:Childers 1920.jpg|mion|[[Robert Erskine Childers]] c1920]] Ócáid mhór bolscaireachta ab ea Cogadh na Saoirse don dá thaobh. Le dílseacht a chothú i measc na bProtastúnach, chuir Rialtas Sasana in iúl go raibh na hÓglaigh ag iarraidh cearta na bProtastúnach a chur ar ceal. Má mharaigh an tIRA duine Protastúnach mar bhrathadóir, rinne bolscaireacht Shasana scúp an lae de, ach más Caitliceach a bhí i gceist, níor bacadh leis ar an dóigh chéanna. Is é an tátal a bhainfeá as an scéal gur [[cinedhíothú]] (nó [[cineghlanadh]], mar a deirtear inniu) a bhí idir lámhaibh ag an IRA. Is iomaí alt faoi staid na hÉireann a foilsíodh sna nuachtáin i Sasana a tháinig as biúró bolscaireachta na bpéas, mar sin. Bhí na sagairt Chaitliceacha, nó an chuid ab fheiceálaí acu, - bhí siad ag lochtú mhí-úsáid na láimhe láidre ar an dá thaobh. Má bhí féin, b'iad na hÓglaigh a fuair an chuid ba mheasa den íde bhéil, nó bhí sé i ndúchas agus i dtraidisiún na hEaglaise Caitlicí Poblachtánachas na láimhe láidre a dhamnú. [[Íomhá:Irish War of Independence (5727853084).jpg|clé|mion|[[Tine]], British and Irish Steam Ship Co., 5ú Bealtaine 1921]] Is é an rud a dúirt Easpag na [[Mainistir na Coille Móire|Coille Móire]], an Dochtúir Finnegan: {{cquote|''Ní féidir a rá go bhfuil cúis uasal le haon chogadh, ach dóchas ceart a bheith as an mbua, agus bunús maith leis an dóchas sin. Cén dóchas a bheadh ag aon duine as bua a bhreith ar chumhachtaí dochuimsitheacha na h[[Impireacht na Breataine|Impireachta]]? Diabhal an drae dóchas, muis; agus ós cogadh gan chúis dhlíthiúil atá ann, an té a mharóidh duine eile sa chogadh seo, níl ach gnáth-dhúnmharú déanta aige.}} Bhí an port céanna ag Ard-Easpag [[Tuaim|Thuama]], an Dochtúir Mac Giolla Mháirtín, agus é den bharúil ''go raibh síocháin Dé briste'' acu siúd a ghlac páirt sna hionsaithe eadarnaíocha ar na Sasanaigh: ''tá siad ciontach sa dúnmharú''. [[Íomhá:Soldiers attending fire aftermath, Parkgate Street, Dublin 1920s (5796288940).jpg|mion|[[Tine]], Sráid Parkgate, BÁC, 4ú Meitheamh 1921]] Mar sin féin, bhí an Pápa [[Beinidict XV|Beinidict a Cúig Déag]] den bharúil, sa litir a chuir sé chuig rialtas Shasana, ná gur chóir do lucht an dá thaobh breith ar a stuaim agus comhréiteach éigin a oibriú amach. Is é an rud a bhí ag teastáil ó na Sasanaigh ná go ndamnódh an Pápa na hÓglaigh, agus anois, bhí an-fhearg orthu go gcuirfeadh an Pápa rialtas ríoga na Breataine Móire ar aon leibhéal leis na "dúnmharfóirí" Éireannacha. [[Íomhá:Cumann na mBan July 23, 1921.jpg|mion|Agóid "Cumann na mBan" 23 Iúil 1921, [[Príosún Mhuinseo]], BÁC]] Bhí [[Deasún Mac Gearailt]] agus [[Robert Erskine Childers|Erskine Childers]] ag foilsiú an [[Ráiteas na hÉireann]] (nó an ''Irish Bulletin''), iris oifigiúil Phoblacht na hÉireann, a thugadh cumhdach nuachta de na himeachtaí nach raibh rialtas Shasana sásta a chur os comhair an tsaoil mhóir, go háirithe an loitiméireacht agus an t-eirleach a bhí fórsaí slándála na Breataine Móire á dhéanamh ar fud na hÉireann. Chuirtí an Ráiteas i gcló i bhfolach agus scaiptí ar fud na hÉireann é. D'fhaigheadh na preasghníomhaireachtaí a gcuid cóipeanna freisin, chomh maith le polaiteoirí Eorpacha agus Meiriceánacha, nó fiú Sasanacha–an chuid acu a bhí sásta cás na nÉireannach a thuiscint. == Sos Cogaidh == [[Íomhá:Crowd at Mansion House Dublin ahead of War of Independence truce July 8 1921.jpg|mion|Slua ag [[Teach an Ardmhéara|Teach an Ard-Mhéara]], BÁC, roimh fhógairt sos cogaidh ar an 8ú Iúil, 1921]] Tháinig sórt deiridh leis an gcogadh ar an chéad lá dhéag i mí Iúil, 1921. Fógraíodh sos cogaidh idir an IRA agus fórsaí na Corónach ar an 8 Iúil [[1921]],<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Padraig Og O. Ruairc|date=2016-01-22|url=https://www.amazon.co.uk/Truce-Murder-Myth-Irish-Independence/dp/1781173850|title=Truce: Murder, Myth and the Last Days of the Irish War of Independence|language=English|publisher=The Mercier Press Ltd|location=Cork, Ireland}}</ref> a tháinig i bhfeidhm ag meán-lae ar an [[11 Iúil]] [[1921]]. Ba Hannah Carey, 49 agus banfhreastalaí, as [[Cill Airne]], t-íospartach deireanach. Bhuail piléar RIC fánach í. Thóg sé dhá uair an chloig ar Carey bás a fháil, á plúchadh ar an urlár in óstán, a háit oibre.<ref>{{Lua idirlín|url=https://owenoshea.ie/killarney-woman-was-last-to-die-in-irelands-war-of-independence/|teideal=Killarney woman was last to die in Ireland's War of Independence|údar=Owen O'Shea|dáta=2021-07-05|language=en-US|work=Owen O'Shea|dátarochtana=2021-07-11}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/regionals/kerryman/news/it-went-off-by-mistake-40622727.html|teideal=It went off by mistake|údar=Owen O'Shea|dáta=2021|language=en|work=independent|dátarochtana=2021-07-11}}</ref> Ag an am céanna, lean an foréigean [[Seicteachas|seicteach]] i d[[Tuaisceart Éireann]]. Spreag an nuacht círéibeacha i mBéal Feirste agus fuair 22 bás ar [[11 Iúil]] [[1921]]. Scríobh [[Mícheál D. Ó hUigínn]], <blockquote>"Agus machnamh á dhéanamh ar an Sos Cogaidh tá sé ceart smaoineamh ar conas a bhí na daoine ar na sráideanna sna sráidbhailte, na bailte agus na cathracha ag súil leis an tsíocháin agus ag guí go dtiocfadh sí. Ar dhá ócáid sna trí bliana roimhe sin, chuir siad a mianta in iúl sa bhosca ballóide. Diúltaíodh don chur in iúl sin. ... D’fhéadfaí an oiread sin beatha agus fulaingthe a bheith spáráilte dá mba rud é gur léiríodh meas ar thoil dhaonlathach na ndaoine."<ref>{{Lua idirlín|url=https://president.ie/index.php/ga/media-library/news-releases/statement-by-president-higgins-on-the-centenary-anniversary-of-the-coming-into-force-of-the-truce|teideal=Media Library News Releases|údar=Office of the President of Ireland|language=ga|work=president.ie|dátarochtana=2021-07-11}}</ref></blockquote> == Iarmhairtí == Maraíodh breis is 2,000 duine sa choimhlint go dtí sin, 550 óglach IRA<ref>Tugtar "an sean-IRA" ar na fórsaí armtha a ghnóthaigh an cogadh seo don Phoblacht, le béim a chur ar an difríocht idir iad agus na [[IRA Sealadach|Sealadaigh]], is é sin, an tIRA nua a tháinig chun cinn i d[[Tuaisceart Éireann]] sna [[1970í]].</ref>, 410 ball den RIC agus 700 saoránach. Ar bhealach, bhí an cogadh ina [[leamhsháinn]] faoin am seo. Na comhchainteanna ar baineadh triail astu sa bhliain roimhe sin, níor tháinig aon toradh orthu, ó bhí sé éilithe ag an bPríomh-Aire [[David Lloyd George]] ná go gcuirfeadh na hÓglaigh a gcuid arm uathu roimh aon rud eile. Nuair a fuair an Príomh-Aire é féin faoi bhrú ag an bhFreasúra Liobrálach faoi cheannas [[Herbert Asquith|Herbert Henry Asquith]], ag [[Páirtí an Lucht Oibre (Breatain)|Páirtí an Lucht Oibre]] agus ag Comhdháil na gCeardchumann, chrom sé ar ais ar na comhchainteanna, agus cuireadh an chéad chríoch leis an gcogaíocht.[[Íomhá:Sinn Feiners camp 1920.jpg|mion|príosúnaigh cogaidh]] B'é an dearcadh a bhí ag Rialtas na Breataine Móire ar na cúrsaí ná go raibh an cogadh le dul ar aghaidh go deo, agus tuilleadh daoine is airgid á chailleadh in aghaidh an lae. Thairis sin, agus b'é seo fíor-oighear an scéil, bhí an rialtas á lochtú go fíochmhar ag muintir Shasana féin, gan trácht ar bith a dhéanamh ar na tíortha iasachta, faoin treascairt a bhí á tabhairt d'Éirinn. Ón taobh eile de, ní raibh na hÓglaigh ábalta fód nua a dhéanamh ní ba mhó, dar leis an gCoileánach, go háirithe. Bhí siad in anás muinisin, agus nuair a tháinig fíor-shaighdiúirí Sasanacha in áit fórsaí tacair ar nós na nDúchrónach agus na bPóilíní Cúnta, thosaigh an cogadh ag cúngú ar na hÓglaigh dháiríre. [[Íomhá:GeorgeV Royal Victorian Chain.jpg|clé|mion|248x248px|An [[Rí Seoirse V]]|alt=]] [[Íomhá:Jan Christiaan Smuts.jpg|mion|272x272px|Jan Smuts]] Ní thiocfadh an briseadh mór chomh sciobtha sin, ach go bé go raibh an [[Seoirse V na Ríochta Aontaithe|Rí Seoirse a Cúig]], an ginearál [[Jan Smuts]] ón [[An Afraic Theas|Afraic Theas]] agus an Príomh-Aire David Lloyd George ag cur le chéile leis na comhchainteanna a chur ag obair in athuair. Bhí a fhios ag madraí an bhaile go raibh an Rí as cuimse míshásta leis an ródach a bhí na Dúchrónaigh a dhéanamh ar na hÉireannaigh. Nuair a hiarradh air óráid a thabhairt ag tionól bunaithe [[Pairlimint Thuaisceart Éireann|Pharlaimint Thuaisceart Éireann]] ar an [[Stormont]], mhol Jan Smuts dó leas a bhaint as an ócáid lena thuairimí i leith chogadh na hÉireann a chur in iúl go poiblí, i gcruth is go gcaithfeadh na polaiteoirí comhréiteach agus síocháin a lorg. Thaitin an smaoineamh leis an Rí, agus d'iarr sé ar an nginearál a chuid tuairimí a bhreacadh síos, le go bhféadfadh an Rialtas spléachadh a fháil orthu. Dhréachtaigh Smuts sórt meamram, agus chuir an Rí cóip den cháipéis seo chuig an bPríomh-Aire. Ansin, nuair a tháinig an Caibinéad le chéile leis an meamram a phlé le chéile, fáiltíodh Smuts isteach, agus ó bhí an Rí, an Ginearál agus Lloyd George féin ar aon bharúil nár mhiste triail a bhaint as, ní raibh neart ag na hairí rialtais eile air. Mar sin, thug an Rí an óráid uaidh mar a bhí socraithe, agus é ag éileamh athmhuintearais in Éirinn. [[Íomhá:Arthur Griffith and Irish republicans at Anglo-Irish peace conference cph.3c34330.jpg|mion|Arthur Griffith, cainteanna i Londain, 22 D.F. 1921]] Chuaigh an óráid go mór mór i bhfeidhm ar na daoine ar an dá thaobh, agus thapaigh Lloyd George an deis. I Mí Iúil den bhliain 1921, phoibligh sé achainí d'[[Éamon de Valera]] comhchainteanna síochána a atosú. Ní raibh a fhios ag na hÉireannaigh nach raibh formhór na n-airí rialtais ag tacú leis an mbeart ach ar éigean. Thoiligh siad leis an tairiscint, agus shocraigh de Valera agus Lloyd George sos cogaidh a chur ar bun a chuideodh leo teacht ar chomhghéilleadh sa deireadh. == Féach freisin == * [[Luíochán Shulchóid Bheag]] (21 Eanáir 1919) * [[An Chéad Dáil|An Chéad Dáil (21 Eanáir 1919)]] * Na [[Dúchrónaigh]] * [[Domhnach na Fola (1920)|Domhnach na Fola (Samhain 1920)]] * [[Luíochán Chill Mhichíl]] (Samhain 1920) * [[Dó Chorcaí]] (Nollaig 1920) * Loisceadh Teach an Chustaim (Bealtaine 1921) * An [[Dara Dáil]] (Lúnasa 1921) * [[Conradh Angla-Éireannach]] (̠Nollaig 1921) * [[:Catagóir:Eachtraí míleata Chogadh na Saoirse (Éire)|Eachtraí míleata Chogadh na Saoirse]] == Naisc sheachtracha == * [http://homepage.eircom.net/~corkcounty/index.html An cogadh i gcontae Chorcaí (http://homepage.eircom.net/~corkcounty/index.html)] == Leabhair == * An tOllamh Tomás Ó Máille, ''An tIomaire Rua: Cogadh na Saoirse i dTuaisceart Chonamara'' * Mac Aonghusa, Proinsias. ''Ros Muc agus Cogadh na Saoirse'' (Conradh na Gaeilge 1992) * Ó Gadhra, Nollaig. ''Ríocht rointe''[[Íomhá:British cavalry regiment leaving Ireland 1922.jpg|mion|ag imeacht, 1922]] * Coogan, Tim Pat. ''Michael Collins'' * Collins, M. E. ''Ireland 1868-1966'' (Educational Company, 1993) * Lyons, F. S. L. ''Ireland Since the Famine'' * MacCardle, Dorothy. ''The Irish Republic'' (Corgi paperback) * Pakenham, Frank (Earl of Longford). ''Peace By Ordeal: An Account from First-Hand Sources of the Negotiation and Signature of the Anglo-Irish Treaty of 1921'' (1935) ISBN 978-0-283-97908-8 * Hopkinson, Michael. ''The Irish War of Independence'' (Gill & Macmillan, 2002) * Hopkinson, Michael. ''Green against Green, the Irish Civil War'' (Gill & Macmillan, 2004) * Hart, Peter. ''The IRA at War 1916-1923'' (Oxford: Oxford University Press, 2003). ISBN 0-19-925258-0 * Hart, Peter. ''The IRA and Its Enemies: Violence and Community in Cork, 1916-1923'' (Oxford: Oxford University Press, 1998). ISBN 0-19-820806-5 * Ryan, Meda. ''Tom Barry: IRA Freedom Fighter'' (Cork: Mercier Press, 2003). ISBN 1-85635-425-3 * English, Richard. ''Armed Struggle, a History of the IRA'' (MacMillan, 2003) * Comerford, Richard. ''Ireland: Inventing the Nation'' (Hodder, 2003). == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:Cogaí| ]] [[Catagóir:Cogadh na Saoirse in Éirinn| ]] o13jxriz07b4pugvlet1xppalva4i6f 0 6614 1270050 1253199 2025-06-14T23:22:17Z 49.48.52.118 1270050 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch |simbol=[[file:Earth symbol (bold).svg|24px|🜨︎]] }} An tríú [[pláinéad]] amach ón n[[An Ghrian|grian]] sa [[an Grianchóras|ghrianchóras]] is ea '''an Domhan''', le tréimhse [[Fithis|fithise]] 365.26 [[lá]]<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Hussey, Matt|date=2011|url=|title=Fréamh an Eolais|journal=|volume=|issue=}}</ref> agus an cúigiú ceann is mó.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.cogg.ie/wp-content/uploads/eureka-7-6.pdf|teideal=Eureka 7-6|údar=Cogg|dáta=10 Samhain 2010|dátarochtana=2020|archivedate=14 Samhain 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171114191402/http://www.cogg.ie/wp-content/uploads/eureka-7-6.pdf}}</ref> Tá [[An Ghealach|gealach]] amháin aige. Tógann sé 365.24 laethanta don domhan dul timpeall na gréine. Meastar gur cruthaíodh an domhan 4.54 bhilliún bliain ó shin. Is é an t-aon áit amháin in iúl dúinn sa [[An Chruinne|chruinne]] a bhfuil beatha air. Is [[File:Earth symbol (fixed width).svg|16px|🜨]] nó [[File:globus cruciger (fixed width).svg|16px|♁]] é a shiombail. == Tréithe == Cosúil leis na pláinéid eile agus na [[Réalta|réaltaí]], tá an domhan gar do bheith ina [[sféar]] (trastomhas timpeall 12,800 [[km]]) mar thoradh ar an aomadh imtharraingteach i dtreo a láir ar gach cuid de. Tá aon [[Satailít nádúrtha|satailít]] mhór nádúrtha amháin aige, an [[An Ghealach|ghealach]]. Tá na pláinéid atá níos faide amach ón ngrian gásach den chuid is mó, ach tá an domhan soladach nó leachtach den chuid is mó, agus atmaisféar gásach timpeall air. [[Nítrigin]] agus ocsaigin is mó atá san atmaisféar. Tá [[uisce]] leachtach sna h[[Aigéan|aigéin]] ar [[Talamh|thalamh]] íseal idir na h[[Ilchríoch|ilchrioch]]<nowiki/>a, agus uisce soladach mar oighearchaidhpeanna ag na moil. [[Íomhá:Between Mother Earth and Father Sky.jpg|mion|clé|[[Lá Idirnáisiúnta ár Máthair-Chruinne|Máthair-Chruinne]] agus athair  [[Atmaisféar an Domhain|atmaisféar]] i [[Veneto]]]] An t-aon phláinéad sa [[An Grianchóras|ghrianchóras]] a chothaíonn an bheatha: ó fhianaise na n-[[Iontaise|iontais]]í sna [[carraig]]<nowiki/>eacha, tá beatha ar domhan le 3,500 milliún bliain, beatha [[Duine|dhaonna]] le timpeall 6.5 milliún bliain. == Struchtúr an domhain == Tá ár dtuiscint ar struchtúr an domhain mar a leanas: I lár baill, tá croíleacán beag soladach an-te, faoi ardbhrú de bharr na g[[Ciseal domhain scaipthe|ciseal]] seachtrach, é déanta as [[iarann]] measctha le [[nicil]], [[sulfar]] agus [[ocsaigin]], le trastomhas 2.5 km. Timpeall air sin, an croíleacán leachtach de [[nicil]] agus [[iarann]] leáite, ar a dtugtar magma, atá timpeall 3,500 km ar tiús. Timpeall air sin arís tá an [[Maintlín (geolaíocht)|maintlín]], atá soladach den chuid is mó, gar do 2,800 km ar tiús (tugtar neamhleanúnachas Gutenberg ar an teorainn idir croíleacán leachtach is maintlín). Taobh amuigh den [[Maintlín (geolaíocht)|mhaintlín]], trasna teorann a dtugtar [[Neamhleanúnachas Mohorovičić|neamhleanúnachas Mohorovicic]] air, tá an screamh sheachtrach, suas le 10 km ar tiús faoi na farraigí, suas le 50 km faoi na hilchríocha. [[Íomhá:Jordens inre.svg|clé|mion]] Roinntear an [[Screamh an Domhain|screamh]] i [[sioma]], an brat díreach os cionn an [[Maintlín (geolaíocht)|mhaintlín]], timpeall 4 km ar tiús, agus sial, atá suas le 40 km ar tiús agus faoi na hilchríocha den chuid is mó. Ar deireadh, timpeall ar an domhan soladach/leachtach, tá an brat gásach, timpeall 50 km ar airde, ar a dtugtar an t-atmaisféar. Tá an taobh istigh den mhaintlín te de bharr an [[Fuinneamh|fhuinnimh]] a fhuasclaíonn díscaoileadh leanúnach [[raidiseatóp]] fadsaolach, cosúil le [[potaisiam]], [[Tóiriam|tóiríam]] is [[úráiniam]]. Ach ní struchtúr statach é seo ar chor ar bith. Mar shampla, is eol go bhfuil sruthanna comhiompair ar siúl sa chroíleacán leachtach, agus go dtéann siad seo an maintlín soladach a dhóthain in áiteanna len é a leá. Snámhann blúirí ollmhóra den [[Screamh an Domhain|screamh]] uachtarach ina b[[Pláta teicteonach|plátaí teicteonacha]], atá ag déanamh agus ag athdhéanamh maintlín an domhain. Gluaisní na bplátaí seo is cúis le [[Síobghluaiseacht ilchríochach|síobghluaiseacht]] na n-[[ilchríoch]] agus na feiniméin iarmharacha [[bolcánacht]], [[Crith talún|creathanna talún]], [[Súnámaí|súnámaithe]], cruthú sléibhte is [[Scoiltghleann|scoiltghleannta]]. Bhí iarmhairtí ag imbhuailtí [[astaróideach]] ar chodanna de dhromchla an domhain freisin. Tá [[Imshruthú teirmeahailíneach|imshruthú]] an [[Atmaisféar an Domhain|atmaisféir]] dinimiciúil, [[Fuinneamh|fuinnmh]]<nowiki/>ithe ag [[Téamh domhanda|téamh]] míchothrom an phláinéid ag an ngrianradaíocht, agus suaite ag rothlú an domhain ar a ais. Léiríonn taifead na geolaíochta go raibh [[Athrú aeráide|athruithe aeráide]] ar domhan go rialta thar na cianta. [[Íomhá:Oceanic Crust Africa Isochron Reduction.gif|mion|clé]] Ó [[Taighde|thaighde]] a rinneadh ó 2000 i leith ar thomhais íogaire ar an luasghéarú de bharr domhantarraingthe ag áiteanna éagsúla ar an domhan, fuarthas amach go n-ascalaíonn luach an luasghéaraithe seo beagán le tréimhse 3-4 uair. Samhlaítear uaidh sin go n-ascalaíonn an croíleacán soladach síos suas ar ais rothlaithe an domhain le tréimhse den mhéid seo, rud a chuireann isteach ar an bhfórsa domhantarraingthe ar [[Dromchla|dhromchla]] an domhain. == Stair agus taiscéalaíocht == Táthar ag súil amach anseo níos mó tomhas a dhéanamh ag áiteanna ar fud an domhain agus na turgnaimh a dhéanamh níos íogaire fós chun níos mó eolais a dhíorthú mar gheall ar an gcroíleacán soladach, a mhéid, a mhais is a chomhshuíomh. Ríomhtar ó fhoirmiú na g[[Carraig|carraigeach]]<nowiki/>a gur cumadh an domhan tirnpeall 4,600 milliún bliain ó shin. Suas le 20,000 milliún bliain ó shin a tharla an [[ollphléasc]] is a thosaigh na bunpháirteagail ag forleathadh amach. De réir a chéile, chruinnigh páirteagail le chéile ina bpláinéid agus na [[Réalta|réaltaí]] timpeall 4,600 milliún bliain ó shin. Ansin, timpeall 3,500 milliún bliain ó shín, tháinig algaí [[gorm]]<nowiki/>a / [[glas]]<nowiki/>a aon[[Cill (bitheolaíocht)|cheallach]]<nowiki/>a chun cinn, an chéad rud beo ar domhan.[[Íomhá:AS08-13-2329.jpg|mionsamhail|clé|Bodhránacht an domhain ar an n[[An Ghealach|gealach]].]] == Féach freisin == * [[Téamh domhanda]] * [[Athrú aeráide]] * [[Lá Idirnáisiúnta ár Máthair-Chruinne]] * [[Daonáireamh]] == Tagairtí == {{reflist}} {{Grianchóras}} {{síol-réalteolaíocht}} [[Catagóir:An Domhan| ]] gu4itx9bofmkwvecihjf5fx8it1v4ly 1270051 1270050 2025-06-14T23:24:26Z 49.48.52.118 1270051 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Réad Réalteolaíoch |simbol=[[file:Earth symbol (bold).svg|24px|🜨︎]] }} An tríú [[pláinéad]] amach ón n[[An Ghrian|grian]] sa [[an Grianchóras|ghrianchóras]] is ea '''an Domhan''', le tréimhse [[Fithis|fithise]] 365.26 [[lá]]<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Hussey, Matt|date=2011|url=|title=Fréamh an Eolais|journal=|volume=|issue=}}</ref> agus an cúigiú ceann is mó.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.cogg.ie/wp-content/uploads/eureka-7-6.pdf|teideal=Eureka 7-6|údar=Cogg|dáta=10 Samhain 2010|dátarochtana=2020|archivedate=14 Samhain 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171114191402/http://www.cogg.ie/wp-content/uploads/eureka-7-6.pdf}}</ref> Tá [[An Ghealach|gealach]] amháin aige. Tógann sé 365.24 laethanta don domhan dul timpeall na gréine. Meastar gur cruthaíodh an domhan 4.54 bhilliún bliain ó shin. Is é an t-aon áit amháin in iúl dúinn sa [[An Chruinne|chruinne]] a bhfuil beatha air. Is [[File:Earth symbol (fixed width).svg|16px|🜨]] nó [[File:globus cruciger (fixed width).svg|16px|♁]] é a shiombail. == Tréithe == Cosúil leis na pláinéid eile agus na [[Réalta|réaltaí]], tá an domhan gar do bheith ina [[sféar]] (trastomhas timpeall 12,800 [[km]]) mar thoradh ar an aomadh imtharraingteach i dtreo a láir ar gach cuid de. Tá aon [[Satailít nádúrtha|satailít]] mhór nádúrtha amháin aige, an [[An Ghealach|ghealach]]. Tá na pláinéid atá níos faide amach ón ngrian gásach den chuid is mó, ach tá an domhan soladach nó leachtach den chuid is mó, agus atmaisféar gásach timpeall air. [[Nítrigin]] agus ocsaigin is mó atá san atmaisféar. Tá [[uisce]] leachtach sna h[[Aigéan|aigéin]] ar [[Talamh|thalamh]] íseal idir na h[[Ilchríoch|ilchrioch]]<nowiki/>a, agus uisce soladach mar oighearchaidhpeanna ag na moil. [[Íomhá:Between Mother Earth and Father Sky.jpg|mion|clé|[[Lá Idirnáisiúnta ár Máthair-Chruinne|Máthair-Chruinne]] agus athair  [[Atmaisféar an Domhain|atmaisféar]] i [[Veneto]]]] An t-aon phláinéad sa [[An Grianchóras|ghrianchóras]] a chothaíonn an bheatha: ó fhianaise na n-[[Iontaise|iontais]]í sna [[carraig]]<nowiki/>eacha, tá beatha ar domhan le 3,500 milliún bliain, beatha [[Duine|dhaonna]] le timpeall 6.5 milliún bliain. == Struchtúr an domhain == Tá ár dtuiscint ar struchtúr an domhain mar a leanas: I lár baill, tá croíleacán beag soladach an-te, faoi ardbhrú de bharr na g[[Ciseal domhain scaipthe|ciseal]] seachtrach, é déanta as [[iarann]] measctha le [[nicil]], [[sulfar]] agus [[ocsaigin]], le trastomhas 2.5 km. Timpeall air sin, an croíleacán leachtach de [[nicil]] agus [[iarann]] leáite, ar a dtugtar magma, atá timpeall 3,500 km ar tiús. Timpeall air sin arís tá an [[Maintlín (geolaíocht)|maintlín]], atá soladach den chuid is mó, gar do 2,800 km ar tiús (tugtar neamhleanúnachas Gutenberg ar an teorainn idir croíleacán leachtach is maintlín). Taobh amuigh den [[Maintlín (geolaíocht)|mhaintlín]], trasna teorann a dtugtar [[Neamhleanúnachas Mohorovičić|neamhleanúnachas Mohorovicic]] air, tá an screamh sheachtrach, suas le 10 km ar tiús faoi na farraigí, suas le 50 km faoi na hilchríocha. [[Íomhá:Jordens inre.svg|clé|mion]] Roinntear an [[Screamh an Domhain|screamh]] i [[sioma]], an brat díreach os cionn an [[Maintlín (geolaíocht)|mhaintlín]], timpeall 4 km ar tiús, agus sial, atá suas le 40 km ar tiús agus faoi na hilchríocha den chuid is mó. Ar deireadh, timpeall ar an domhan soladach/leachtach, tá an brat gásach, timpeall 50 km ar airde, ar a dtugtar an t-atmaisféar. Tá an taobh istigh den mhaintlín te de bharr an [[Fuinneamh|fhuinnimh]] a fhuasclaíonn díscaoileadh leanúnach [[raidiseatóp]] fadsaolach, cosúil le [[potaisiam]], [[Tóiriam|tóiríam]] is [[úráiniam]]. Ach ní struchtúr statach é seo ar chor ar bith. Mar shampla, is eol go bhfuil sruthanna comhiompair ar siúl sa chroíleacán leachtach, agus go dtéann siad seo an maintlín soladach a dhóthain in áiteanna len é a leá. Snámhann blúirí ollmhóra den [[Screamh an Domhain|screamh]] uachtarach ina b[[Pláta teicteonach|plátaí teicteonacha]], atá ag déanamh agus ag athdhéanamh maintlín an domhain. Gluaisní na bplátaí seo is cúis le [[Síobghluaiseacht ilchríochach|síobghluaiseacht]] na n-[[ilchríoch]] agus na feiniméin iarmharacha [[bolcánacht]], [[Crith talún|creathanna talún]], [[Súnámaí|súnámaithe]], cruthú sléibhte is [[Scoiltghleann|scoiltghleannta]]. Bhí iarmhairtí ag imbhuailtí [[astaróideach]] ar chodanna de dhromchla an domhain freisin. Tá [[Imshruthú teirmeahailíneach|imshruthú]] an [[Atmaisféar an Domhain|atmaisféir]] dinimiciúil, [[Fuinneamh|fuinnmh]]<nowiki/>ithe ag [[Téamh domhanda|téamh]] míchothrom an phláinéid ag an ngrianradaíocht, agus suaite ag rothlú an domhain ar a ais. Léiríonn taifead na geolaíochta go raibh [[Athrú aeráide|athruithe aeráide]] ar domhan go rialta thar na cianta. [[Íomhá:Oceanic Crust Africa Isochron Reduction.gif|mion|clé]] Ó [[Taighde|thaighde]] a rinneadh ó 2000 i leith ar thomhais íogaire ar an luasghéarú de bharr domhantarraingthe ag áiteanna éagsúla ar an domhan, fuarthas amach go n-ascalaíonn luach an luasghéaraithe seo beagán le tréimhse 3-4 uair. Samhlaítear uaidh sin go n-ascalaíonn an croíleacán soladach síos suas ar ais rothlaithe an domhain le tréimhse den mhéid seo, rud a chuireann isteach ar an bhfórsa domhantarraingthe ar [[Dromchla|dhromchla]] an domhain. == Stair agus taiscéalaíocht == Táthar ag súil amach anseo níos mó tomhas a dhéanamh ag áiteanna ar fud an domhain agus na turgnaimh a dhéanamh níos íogaire fós chun níos mó eolais a dhíorthú mar gheall ar an gcroíleacán soladach, a mhéid, a mhais is a chomhshuíomh. Ríomhtar ó fhoirmiú na g[[Carraig|carraigeach]]<nowiki/>a gur cumadh an domhan tirnpeall 4,600 milliún bliain ó shin. Suas le 20,000 milliún bliain ó shin a tharla an [[ollphléasc]] is a thosaigh na bunpháirteagail ag forleathadh amach. De réir a chéile, chruinnigh páirteagail le chéile ina bpláinéid agus ina [[Réalta|réaltaí]] timpeall 4,600 milliún bliain ó shin. Ansin, timpeall 3,500 milliún bliain ó shín, tháinig algaí [[gorm]]<nowiki/>a / [[glas]]<nowiki/>a aon[[Cill (bitheolaíocht)|cheallach]]<nowiki/>a chun cinn, an chéad rud beo ar domhan.[[Íomhá:AS08-13-2329.jpg|mionsamhail|clé|Bodhránacht an domhain ar an n[[An Ghealach|gealach]].]] == Féach freisin == * [[Téamh domhanda]] * [[Athrú aeráide]] * [[Lá Idirnáisiúnta ár Máthair-Chruinne]] * [[Daonáireamh]] == Tagairtí == {{reflist}} {{Grianchóras}} {{síol-réalteolaíocht}} [[Catagóir:An Domhan| ]] sszdn63s9qwo28hfeizkaiabvlpau5z 0 8967 1270048 1244369 2025-06-14T22:47:14Z Alison 570 +WD, srl. 1270048 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} :''Baineann an t-alt seo le sibhialtacht na Síne. Chun teacht ar an da shlánaonad pholaitiúla nua-aimseartha, féach ar: :'''''[[Daon-Phoblacht na Síne]]''', atá i bhfeidhm i [[mórthír na Síne]], i [[Hong Cong]] agus i [[Macau]]; nó'' :'''''[[Poblacht na Síne]]''', atá i bhfeidhm sa [[An Téaváin|Téaváin]], sna [[Pescadores]], sna h[[Oileáin Matsu]], agus in [[Kinmen]].'' :''Chun teacht ar chialla eile, féach ar [[an tSín (idirdhealú)]].'' Réigiún cultúrtha agus sibhialtacht ársa is ea '''an tSín''' (Sínis shimplithe: 中国; Sínis thraidisiúnta: 中國; Pinyin: Zhōngguó) atá suite in [[Oirthear na hÁise]]. Le níos mó ná fiche faoin gcéad de dhaonra an domhain ina gcónaí sa réigiún, tá an chuid is mó den tSín sa stát [[Daon-Phoblacht na Síne]]. Ach thagraíonn ''an tSín'' go dtí an sibhialtacht Síneach freisin. Sibhialtacht a bhí i bhfeidhm 4000 bhliain roimh an nua-stát (an ''tSean-Sín''). [[Íomhá:GreatWall 2004 Summer 4.jpg|deas|mionsamhail|300px|[[Balla Mór na Síne]], a thógadh ón 3ú haois R.C. (Ríshliocht Qin) go dtí an 17ú aois I.C. (Ríshliocht Ming) ]] == Stair na Síne - amshraith == * An sean-tSín ** 10,000 - 2000 R.C. Réamhstairiúil (Neoiliteach) ** 1600 - 1050 R.C. Ríshliocht Shang ** 1050 - 256 R.C. Ríshliocht Zhou * An tSín impireachtach ** 221 - 210 R.C. Ríshliocht Qin ** 206 R.C. - I.C. 220 Ríshliocht Han ** 220 - 589 ''Aois na deighilte'' ** 581 - 618 Ríshliocht Sui ** 618 - 907 Ríshliocht Tang ** 907 - 960 ''Aois an chúig ríshleachta) ** 960 - 1276 Ríshliocht Song ** 1276 - 1368 Ríshliocht Yuan (Mongólach) ** 1368 - 1644 Ríshliocht Ming ** 1644 - 1911 Ríshliocht Qing (Manchu) * An nua-tSín ** 1912 + [[Poblacht na Síne]] ** 1949 + [[Daon-Phoblacht na Síne]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-tír-sín}} {{DEFAULTSORT:Sín, An t}} [[Catagóir:An tSín| ]] fkey72xupwfkqhirtxgvsi693olvfjw 0 11583 1270053 1243112 2025-06-15T00:53:54Z TansoShoshen 67390 1270053 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}}Ba é '''Pol Pot''' ([[19 Bealtaine]], [[1928]]<ref>Brother Number One, David Chandler, Silkworm Book, 1992 p.7</ref><ref name="<ref name="university1975">Kiernan, Ben. The Pol Pot Regime: Race, Power, and Genocide in Cambodia under the Khmer Rouge, 1975–79. New Haven, CT: Yale University Press, 1996.</ref><ref name="asiasource1">{{cite web |url=http://www.asiasource.org/news/special_reports/polpot.cfm |teideal=Biography of Pol Pot |foilsitheoir=Asiasource.org |date= |accessdate=2009-02-27 |dátarochtana=2009-10-29 |archivedate=2009-05-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090531061343/http://www.asiasource.org/news/special_reports/polpot.cfm }}</ref><ref name="magazine15">{{cite journal |author=John Pilger |year= July, 1998 |title=America's long affair with Pol Pot|url=https://archive.org/details/sim_harpers-magazine_1998-09_297_1780/page/15 |journal=Harper's Magazine |volume=?? |pages=15-17}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.notablebiographies.com/Pe-Pu/Pol-Pot.html |teideal=Pol Pot Biography |foilsitheoir=Notablebiographies.com |date= |accessdate=2009-02-27}}</ref> - [[15 Aibreán]], [[1998]]), nó ''Saloth Sar'', mar a bhí air ar dtús, deachtóir [[Cumannachas|Cumannach]] na [[An Chambóid|Cambóide]] sna [[1970í|seachtóidí]]. Ba eisean príomh-aire na tíre, agus é i gceannas ar na [[Ciméaraigh Dhearga]], a chuir timpeall trí mhilliún duine chun báis a fhad is a d'fhan siad ag rialú na tíre. Sa bhliain 1979, cuireadh an ruaig orthu nuair a d'éirigh ina chogadh idir [[Vítneam]] agus an Chambóid. Glactar leis gur giorrúchán é an t-ainm sin ''Pol Pot'' de na focail Fhraincise ''politique potentielle'', a thagraíonn don chumhacht pholaitiúil. Meastar go bhfuil Pol Pot ar dhuine den chúigear slua-mharfóirí is measa i stair an chine dhaonna, nó nuair a bhí sé ag rialú a thíre, fuair duine as gach triúr bás de dheasca na bpolasaithe a bhí i bhfeidhm aige - aslonnú an daonra ó na cathracha go dtí an tuath agus pionós báis don fhreasúra. Ní bhfuair Pol Pot féin aon phionós as a chuid coireanna, nó shíothlaigh sé istigh sa dufair, áit a raibh sé ar a sheachnadh ó lámh an dlí is an chirt. == Luathshaol == === Tús a Shaoil === [[Íomhá:Mural painting celebrating Pol Pot in Sundsvall.jpg|mion|Múrscríbhinn ag fógairt urraime do Phol Pot i Sundsvall, [[An tSualainn]], 2007|clé]] [[Íomhá:Panthéon May 12, 1960.jpg|mion|249x249px|i bPáras, An Fhrainc (1960)|clé]]Rugadh Saloth Sar i b[[Prek Sbauv]] i gCúige [[Kampong Som]] sa bhliain 1928. Bhí a mhuintir ina suí réasúnta seascair ó thaobh an airgid de, agus cé gur [[Ciméaraigh]] ab ea iad, bhí braon d'fhuil na Síne iontu, cosúil le go leor den lucht trádála sa chearn sin den domhan. Sa bhliain 1935, d'fhág sé Prek Sbauv le freastal ar scoil Chaitliceach, École Miche, in [[Phnomh Penh]]. Bhí a dheirfiúir Roeung ina bean luí ag rí na Cambóide, agus mar sin, bhí cead isteach ag Saloth Sar i bpálás an rí nuair a bhí sé óg. Sa bhliain 1947, chuaigh sé ag staidéar i Lycée Sisowath. Scoil ghalánta a bhí ann, ach níor chruthaigh Saloth óg go rómhaith ag tógáil léinn. D'fhág sé an scoil agus thosaigh sé ag staidéar i scoil teicneolaíochta i Russey Keo, taobh thuaidh de Phnomh Penh, agus sa deireadh thiar thall, bhain sé amach scoláireacht a cheadaigh dó dul go dtí [[an Fhrainc]] le staidéar a dhéanamh. Mar sin, chaith sé na blianta 1949-1953 ag staidéar innealtóireachta i b[[Páras]]. Ghlac sé páirt freisin i mbriogáid idirnáisiúnta shaorthoilteanach a bhí ag gearradh bóithre san Iúgslaiv sa bhliain 1950. ==== Ag Dul le Cumannachas sa Fhrainc ==== Nuair a thug [[an tAontas Sóivéadach]] aitheantas do [[Viet Minh]] mar rialtas [[Vítneam]] sa bhliain 1950, thosaigh Cumannaigh na Fraince ag tacú le cúis neamhspleáchas Vítneam. An dearcadh frithchoilíneach a bhí ag na Cumannaigh, tharraing sé a lán Cambódach óg ina dtreo, Saloth Sar ina measc. Sa bhliain 1951, chuaigh sé mar bhall in eagraíocht rúnda Mharxach - ''Cercle Marxiste'' - a bhí tar éis dul i gceannas ar chumann na mac léinn Cambódach roimhe sin. Go gairid ina dhiaidh sin, bhí sé ina bhall de Pháirtí Cumannach na Fraince. Deir an staraí Philip Short go raibh meon frithintleachtúil ag baint leis an bPáirtí Cumannach, agus mar sin, má bhí an staidéar ag dul de Pol Pot óg, ní duáilce a bhí ann i súile na gCumannach, ach suáilce. ==== Ag Filleadh Abhaile ==== Theip air i scrúduithe deiridh na bliana trí huaire, agus mar sin, b'éigean dó filleadh go dtí an Chambóid i Mí Eanáir 1953. B'eisean an chéad bhall de Cercle Marxiste a chuaigh ar ais go dtí an tír, agus is é an tasc a fuair sé ná a bhreithiúnas a thabhairt ar na grúpaí éagsúla a bhí ag cur in aghaidh rialtas Francach na hInd-Síne. Mhol sé do na Cumannaigh comhoibriú le Viet Minh, agus i Lúnasa 1953, chuaigh Pol Pot agus [[Rath Samoeun]] go ceanncheathrú fhronta thoir Viet Minh i sráidbhaile [[Krabao]] ar theorainn an dá chúige [[Kompong Sam]] agus [[Prey Veng]] sa Chambóid. == An Réabhlóidí Rúnda == Bhunaigh Pol Pot agus a chuid cairde [[Páirtí Réabhlóideach an Phobail Chiméaraigh]], nach raibh ann ach eagraíocht soip a bhí á stiúradh ag na Vítneamaigh. Sa bhliain 1954, tháinig scoilt ar na Cambódaigh i gCeanncheathrú an Fhronta Thoir. Lean cuid acu na Vítneamaigh go Vítneam le hoiliúint a fháil a cheadódh dóibh bheith ina g''cadres'' sa Chambóid nuair a bheadh an tír sin sealbhaithe ag na Cumannaigh. Bhí baint ag Pol Pot leis an dara dream, a d'fhill go dtí an Chambóid. Bhí blas áirithe náisiúnachais agus frith-Vítneamachais le haithint ar an mbaicle seo. Sa bhliain 1956, phós Pol Pot. B'í [[Khieu Ponnary]] a bhean chéile, agus ba deirfiúir í d'[[Ieng Thirith]], duine acu siúd a bhí ag comhoibriú go polaitiúil le Pol Pot.[[Íomhá:Norodom Sihanouk Coronation Regalia 1941 cc.jpg|mion|Norodom Sihanouk, prionsa na Cambóide sa bhliain 1941. Bhí sé ag comhoibriú leis na Ciméaraigh Dhearga tráth.|clé]] === An Chambóid Neamhspleách === Sa bhliain 1954, bhain an Chambóid amach a neamhspleáchas i ndiaidh Chomhdháil na Ginéive. Ina dhiaidh sin, bhí an eite chlé agus an eite dheis ag iompairc le chéile faoin gcumhacht agus faoi na suíocháin ar an rialtas, agus an Rí [[Norodom Sihanouk]] ag saighdeadh na bpáirtithe éagsúla polaitíochta ina chéile agus ag coinneál na ndreamanna antoisceacha faoi dhiansmacht le lámh láidir. Chuir an bhreabaireacht agus an bhrionnadóireacht olltoghcháin na bliana 1955 ó mhaith ar fad, agus chaill a lán de lucht na heite clé cibé muinín a bhí acu as an daonlathas parlaiminteach go dtí sin. Cé go raibh an Páirtí Cumannach meáite ar an ngleic armtha agus ar an réabhlóid fhoréigneach ar chúiseanna polaitiúla, níor bhain sé triail as an gceannairc san am seo, nó bhí sé rólag. [[Íomhá:Mao Sihanouk.jpg|mion|Mao agus Sihanouk, 1965|clé]] I ndiaidh dó filleadh go Phnom Penh, thosaigh Pol Pot ag idirghabháil idir páirtithe dlíthiúla na hEite Clé (na Daonlathaigh agus an páirtí úd [[Pracheachon]]) ó thaobh amháin agus an páirtí Cumannach ón taobh eile. Ní ba deireanaí, chuaigh sé ag saothrú a choda ag teagasc stair agus litríocht na Fraince i scoil phríobháideach. === Na Cumannaigh á nGéarleanúint === In Eanáir 1962, loc Rialtas na Cambóide lucht ceannais an pháirtí chlé úd [[Pracheachon]] agus cuireadh cosc le foilseacháin an pháirtí. Ní raibh aon ghléas fágtha ag na Cumannaigh ansin páirt a ghlacadh i bpolaitíocht na Cambóide go dlíthiúil. I Mí Iúil 1962, ceapadh [[Ton Samouth]], rúnaí an Pháirtí Chumannaigh rúnda, agus maraíodh é nuair a bhí sé i mbraighdeanas. Ansin, bhí an ród réitithe do Pol Pot le dul i gceannas ar an bpáirtí. Ag an Ard-Fheis sa bhliain 1963, nár fhreastail ach ochtar déag de bhallra an pháirtí air, bronnadh céim Rúnaí Lárchoiste an Pháirtí air. I Márta 1963, chonaic sé a ainm féin i liosta na radacach clé a bhí eisithe ag rúnseirbhís Sihanouk, agus d'éalaigh sé as Phnom Penh go dtí an dufair. Chuaigh sé i dteagmháil le Cumannaigh ó [[Vítneam Thuaidh]], a bhí díreach ag cur cogaidh ar [[Vítneam Theas]], agus in imeacht aimsire, d'éirigh leis iad a bhréagadh chun comhoibriú le Cumannaigh na Cambóide. === Tús na Gleice Armtha === Sa bhliain 1964, tháinig Lárchoiste an Pháirtí Chumannaigh le chéile, agus d'eisigh siad forógra ag áitiú ar na Cumannaigh Chambódacha cromadh ar an ngleic armtha agus troid a chur ar an rialtas. Chuir an forógra seo an-bhéim freisin ar fhéinchothú agus ar neamhspleáchas eacnamaíoch na Cambóide, agus blas láidir an náisiúnachais air. De réir mar a bhí idé-eolaíocht shainiúil na gCiméarach Dearg ag forbairt sna campaí treallchogaíochta ar fud na teorainn, is iomaí craiceann a chuir an Marxachas de. Go háirithe, d'éirigh na Ciméaraigh Dhearga as an urraim a thabhairt don "lucht oibre", agus iad ag tabhairt tús áite do na scológa bochta - do bhochtáin na tuaithe - mar urgharda na réabhlóide. Bhí a leithéid ag teacht glan crosach ar an Marxachas, ach bhí sé praiticiúil, nó ní raibh mórán lucht oibre ná tionsclaíochta le fáil sa Chambóid ar aon nós. Leis an gCumannachas a chur in oiriúint do mheon na scológ, mheasc an páirtí codanna áirithe den [[Búdachas|Bhúdachas]] Téaravádach tríd an idé-eolaíocht. [[Íomhá:My Tho, Vietnam. A Viet Cong base camp being. In the foreground is Private First Class Raymond Rumpa, St Paul, Minnesota - NARA - 530621 edit.jpg|mion|Cogadh Vítneam (bunáit de chud Viet Cong i My Tho). Raymond Rumpa, saighdiúir Meiriceánach ó St Paul, Minnesota, os comhair an fhoirgnimh.]] Sa bhliain 1965, mhéadaigh ar an lámh láidir ag Norodom Sihanouk arís. Is iomaí Cambódach nár thaitin sé leis, agus fuair gluaiseacht na gCiméarach Dearg a lán earcach nua, go háirithe as measc na mac léinn agus na múinteoirí a thug a n-aghaidh ar an tuath le dul sna Ciméaraigh Dhearga. In Aibreán 1966, thug Pol Pot cuairt ar Vítneam Thuaidh le tacaíocht a fháil don éirí amach a bhí á phleanáil aige in aghaidh rialtas Sihanouk. Ní bhfuair sé ach cur ó dhoras, nó bhí rialtas Vítneam Thuaidh díreach i mbun comhchainteanna le rialtas na Cambóide le go bhfaighfidís cead ó Sihanouk úsáid a bhaint as cuanta na Cambóide agus críocha na Cambóide a thrasnáil agus iad ag cur cogaidh ar Vítneam Theas. Nuair a d'fhill Pol Pot go dtí an Chambóid sa bhliain 1966, thionóil sé Ard-Fheis nua agus hathainmníodh an páirtí mar Pháirtí Cumannach na Campúise faoi rún. Níor chuala gnáthbhallra an pháirtí a dhath ar bith faoi seo. Cinneadh freisin go gcuirfí limistéar éagsúla cheannasaíochta ar bun le ceannairc ar leith a ullmhú i ngach réigiún i gcoinne an rialtais. [[Íomhá:Cambodian Civil War-era T-54 or Type 59.jpg|mion|Tanc den déanamh T-54, Siem Reap]] Go moch sa bhliain 1966, d'éirigh trioblóidí idir an rialtas agus muintir na tuaithe faoi phraghas na ríse. Tháinig an chogaíocht inmheánach seo aniar aduaidh ar Pol Pot agus na Cumannaigh, agus ní raibh siad ábalta leas ar bith a bhaint aisti ar dtús. Nuair a tháinig chun solais nach raibh an rialtas ag déanamh a dhath leis an easaontas a réiteach go síochánta, chuaigh míshuaimhneas seo na tuaithe chun sochair do na Cumannaigh i ndeireadh na dála. Ó dhiúltaigh Vítneam Thuaidh faoi thacaíocht é, níor chinn Pol Pot ach sa bhliain 1967 an t-éirí amach náisiúnta a lainseáil. Thosaigh an t-éirí amach sin ar an 19 Eanáir 1968, nuair a d'ionsaigh na Ciméaraigh Dhearga bunáit de chuid an airm taobh theas de chathair Battambang. Bhí na scológa ag déanamh trioblóide i gceantar [[Battambang]] le dhá bhliain cheana féin. Sa deireadh, d'éirigh leis an arm ruaigeadh a chur ar na hionsaitheoirí, ach shealbhaigh na Ciméaraigh Dhearga go leor trealamh cogaidh a bhí ag teastáil uathu. Ina dhiaidh sin, bhain siad úsáid as na hairm seo leis na póilíní a choinneáil amach as na sráidbhailte Cambódacha. [[Íomhá:Engineers Clear Mines Cambodia.jpg|mion|Trúpaí innealtóireachta Meiriceánacha ag glanadh na mianach sa Chambóid, 1970]] == Deachtóireacht == Timpeall ar shamhradh na bliana 1968, bhí Pol Pot ag tiontú ina dheachtóir, in áit a bheith ina cheannaire do ghluaiseacht chomhoibritheach polaitíochta. Roimhe seo, bhí cónaí air in aontíos leis na ceannairí eile, ach anois, chuaigh sé ina chónaí ina áit féin, agus idir fhoireann freastail agus gharda cosanta dá chuid féin aige. Ní raibh cead isteach ag aon duine ach cuireadh a bheith faighte aige roimh ré. Creidtear nach raibh mórán thar 1500 duine gníomhach sa ghluaiseacht san am seo, cé go bhfuair sí tacaíocht ó shluaite móra faoin tuath. Bhí na hairm gann, ach mar sin féin bhí an ghluaiseacht in inmhe troid a chur ar lucht leanúna an rialtais in dhá cheann déag den naoi ndúiche déag sa Chambóid. Faoi lár na bliana 1969, thionóil Pol Pot Ard-Fheis agus chinn sé ar straitéis na bolscaireachta a athrú. Go dtí an bhliain 1969, bhí na Ciméaraigh Dhearga go mór mór in aghaidh Norodom Sihanouk, agus b'é an freasúra in aghaidh Sihanouk lárphointe a gcuid bolscaireachta. Ag an Ard-Fheis seo, áfach, ghlac siad an cinneadh an bhéim is mó a chur ar pháirtithe na heite deise sa Chambóid agus ar an dóigh a raibh a gcuid polasaithe siúd ag fabhrú do na Stáit Aontaithe. Ní rabhthas ag cáineadh Sihanouk go poiblí a thuilleadh, ach ní hionann sin is a rá go mbeadh dearcadh an pháirtí ina leith athraithe. [[Íomhá:Khieu Samphan 1978.jpg|clé|mion|Kien Samphan, príomh-aire rialtas na gCiméarach Dearg (1978).]] In Eanáir 1970 a réitíodh ród na gCiméarach Dearg chun cumhachta dháiríre. D'ordaigh Sihanouk don rialtas - agus é féin taobh amuigh den Chambóid faoin am seo - léirsithe frith-Vítneamacha a stáitsiú sa phríomhchathair. D'éirigh go rómhaith leis an gcleas seo, nó chuaigh na léirsitheoirí chun cearmansaíochta agus scrios siad ambasáidí an dá stát Vítneamach. Ansin, cháin Sihanouk na léirsitheoirí agus é ag fágáil an mhilleáin ar "dhaoine anaithnide". Bhí uisce faoi thalamh de shórt éigin eile idir lámhaibh ag Sihanouk agus lucht a leanúna, agus b'é an tátal a bhain go leor Cambódaigh as an scéal gur chóir an chumhacht a bhaint de Sihanouk. Vótáil an Tionól Náisiúnta (an pharlaimint) i bhfách le rún a bhí ag éileamh go n-éireodh Sihanouk as. Ina dhiaidh sin, dhún an rialtas cuanta na Cambóide ar longa arm na Vítneamach, agus hordaíodh do na Vítneamaigh bailiú leo as an tír. === Vítneam - Tadhg an dá thaobh === Is é an freagra a thug na Vítneamaigh do na hathruithe polaitiúla seo sa Chambóid ná go ndeachaigh Príomh-Aire Vítneam, Pham Van Dong, i dteagmháil le Sihanouk sa tSín agus shocraigh sé leis go rachadh sé i gcomhghuaillíocht leis na Ciméaraigh Dhearga. Bhí na Vítneamaigh sásta gach cuidiú a thairiscint do Pol Pot a bhí de dhíth ar mo dhuine le rialtas na Cambóide a chur as oifig. Le fírinne bhí Pol Pot agus Norodom Sihanouk in Beijing san am céanna, ach níor cheadaigh na Vítneamaigh agus na Sínigh don bheirt acu fáil amach faoina chéile ná dul in aon teagmháil le chéile. [[Íomhá:Nixon Cambodia.jpg|mion|Nixon agus an Chambóid  1970]] Go gairid ina dhiaidh sin, chuaigh Sihanouk ar an raidió in Beijing agus é ag áitiú ar mhuintir na Cambóide éirí amach in aghaidh an Rialtais agus tacú leis na Ciméaraigh Dhearga. I mBealtaine 1970, d'fhill Pol Pot féin ar an gCambóid, agus é ag cur an-luais leis an gceannairc in éadan an rialtais. Roimhe sin féin, 29 Márta 1970, d'ionsaigh na Vítneamaigh arm na Cambóide as a stuaim féin. Bhí fórsa láidir ionraidh na Vítneamach, 40,000 saighdiúir ar fad, in inmhe críocha móra in Oirthear na Cambóide a shealbhú go sciobtha, agus ní raibh ach cúig chiliméadar déag idir iad agus an phríomhchathair, nuair a d'éirigh le saighdiúirí rialtas na Cambóide a n-ascnamh a stopadh. Ní raibh mórán páirte ná bainte ag Pol Pot ná ag na Ciméaraigh Dhearga sna cathanna seo - b'iad na Vítneamaigh agus na saighdiúirí Cambódacha a bhí ag cur cogaidh ar a chéile. === Pol Pot: Caithfidh muid a bheith beag beann ar an gcuid eile den domhan === I Mí Dheireadh Fómhair 1970, d'eisigh Pol Pot forógra thar cionn Lárchoiste an Pháirtí, inar leag sé amach an prionsabal neamhspleáchais a bheadh mar bhunchloch i bhfealsúnacht na gCiméarach Dearg feasta. Gairm shlógtha a bhí ann ar na Cambódaigh todhchaí a dtíre a chruthú beag beann ar an saol mór agus gan tionchar ó aon tír eile. Cuid den fhorógra ab ea an ráiteas go raibh Viet Minh tar éis feall a imirt ar ghluaiseacht Chumannach na Cambóide thiar sna caogaidí. B'é seo an chéad ráiteas a thug le fios go raibh na Ciméaraigh Dhearga ag iompú in aghaidh na Vítneamach, agus is féidir an tóir bhuile a aithint air a bheadh ag rialtas na gCiméarach Dear ar an neamhspleáchas agus ar an bhféinchothaitheacht i gceann an chúpla bliain a scar Pol Pot ó chumhacht na Cambóide go fóill. [[Íomhá:Banner of the Communist Party of Kampuchea.svg|mion|Bratach na gCiméarach Dearg]] === Na Vítneamaigh ag cur an chogaidh, Pol Pot ag bailiú na dtorthaí === I rith na bliana 1971, b'iad na Vítneamaigh (arm Vítneam Thuaidh agus Viet Cong) ba mhó a chuir cogadh ar rialtas na Cambóide, agus ní raibh Pol Pot agus lucht a leanúna ach ina gcúntóirí do na Vítneamaigh. Ghlac Pol Pot buntáiste ar an suíomh seo, agus é ag fruiliú earcaigh nua agus á dtraenáil, ionas gur sroicheadh caighdeán ní b'airde saighdiúireachta ná roimhe sin. Chaith Pol Pot tuilleadh acmhainní leis an oideachas polaitiúil agus leis an síolteagasc Cumannach. D'fháiltigh sé isteach sna treallchogaidhe gach earcach nua beag beann ar an aicme shóisialta ar bhain sé léi, ach san am céanna, bhí sé ag éileamh ní ba mhó orthu siúd ar glacadh leo mar bhaill den Pháirtí Chumannach. Ansin, ní raibh cead isteach ach acu siúd nach raibh ach ina scológa bochta, agus ní raibh ach an cur ó dhoras á thabhairt do na mic léinn agus do na scológa nach raibh sách dearóil. Chuir an fhorbairt seo ding idir iad siúd a bhí sa pháirtí le fada agus oideachas maith ar chuid mhór acu ó thaobh amháin, agus na trudairí triúcha gan oideachas gan oiliúint a bhí ag tonnadh isteach sa pháirtí anois, ón taobh eile. [[Íomhá:Photos of young Khmer Rouge fighters (on display at the Tuol Sleng Museum, Phnom Penh).jpg|clé|mion| Grianghrafanna de throdaithe óga in arm na gCiméarach Dearg. Tá na pictiúirí seo le feiceáil in Iarsmalann Tuol Sleng, áit a raibh príosún báis ag na Ciméaraigh Dhearga ]] === Na Polasaithe Brúidiúla ag Teacht chun Solais === I dtús na bliana 1972 thug Pol Pot camchuairt ar fud na gcríocha sa Chambóid a bhí faoi smacht ag na ceannairceoirí agus ag na Vítneamaigh. Chonaic sé arm oilte na gCiméarach Dearg, 35,000 saighdiúir ar fad, ag teacht ar an bhfód, agus 100,000 neamhrialtach ag tacú leo. Bhí an tSín ag bronnadh luach cúig mhilliún dollar in aghaidh na bliana d'airm agus de ghléasra cogaidh. Thairis sin, bhí plandálacha rubair in Oirthear na Cambóide a bhí sealbhaithe ag na Ciméaraigh Dhearga, agus sclábhaithe daorbhroide á saothrú le tuilleadh airgid a thabhú do Pol Pot. I ndiaidh chruinniú an Lárchoiste i mBealtaine 1972, thosaigh an Páirtí na críocha forghafa a smachtú i bhfad ní ba déine ná roimhe sin. Cuireadh d'fhiacha ar na mionlaigh eitneacha nósanna agus cultacha Ciméaracha a tharraingt orthu, agus b'éigean do na Ciméaraigh féin glacadh le haonfhoirmeacht tuairimí, smaointí agus nósanna. Rinneadh cineál athroinnt ar na tailte faoi dheifir, de réir is mar a d'ordaigh Pol Pot, agus é den bharúil gur chóir do na sealbha talún a bheith ar aon mhéid le chéile. Go ginearálta, bheadh na scológa go léir cothrom le chéile, díreach mar a bhí seirfigh an fheodachais cothrom le chéile. Go bunúsach, bhí na polasaithe seo ag fabhrú do na scológa bochta, ach san am céanna, d'fhág siad faoi leatrom iad siúd a bhí tar éis éalú ó na cathracha go dtí na ceantair thuaithe. [[Íomhá:B-5222.jpg|mion|Eitleáin Mheiriceánacha den déanamh Boeing B-52D ''Stratofortress'' ag buamáil na Cambóide ón aer, 1970.]] === Amach leis na Vítneamaigh, isteach leis na Ciméaraigh Dhearga === [[Íomhá:Choeungek2.JPG|mion|[[Cinedhíothú]]]] Sa bhliain 1972, thosaigh na fórsaí Vítneamacha ag tarraingt siar ón gcath le saighdiúirí Rialtas na Cambóide. D'eisigh Pol Pot [[Foraithne|foraitheanta]] nua i mBealtaine 1973 a bhí dírithe ar na sráidbhailte a iompú ina gcomharchumainn ina mbeadh na tailte i bpáirt ag na scológa, agus cosc ar an úinéireacht phríobháideach. Rinne na Ciméaraigh Dhearga an-dul chun cinn i rith na bliana 1973. Nuair a bhain siad amach imeall Phnom Penh i mbuaic shéasúr na báistí, d'ordaigh Pol Pot dá chuid cogaithe an phríomhchathair a fhorghabháil. Ní raibh na Ciméaraigh Dhearga ábalta na horduithe sin a chomhlíonadh, áfach, agus má dhearna siad iarrachtaí, ní dheachaigh siad ach chun dochair dóibh féin, nó fuair cuid mhór Ciméaraigh Dhearga bás sa teagmháil. Mar sin féin, i lár na bliana 1973, bhí na Ciméaraigh Dhearga i seilbh dhá dtrian den Chambóid, agus duine as gach beirt sa Chambóid ina chónaí sa chuid den tír a bhí forgafa acu. Tuigeadh do lucht rialtais Vítneam nach raibh siad féin i gceann na gcúrsaí a thuilleadh, agus go raibh Pol Pot ar aon leibhéal leo féin mar cheannaire. Nuair a bhí an bhliain 1973 ag druidim chun deiridh, ghlac Pol Pot pleananna straitéiseacha i leith thodhchaí an chogaidh. B'é an chéad chinneadh ná gach bealach soláthair a bhain den phríomhchathair agus í a imdhúnadh. B'é an dara cinneadh ná diansúil a choinneáil ar na daoine a bhí ag iarraidh éalú as an gcathair le caoinchead na gCiméarach Dearg. B'é an dearcadh a bhí ag Pol Pot ar mhuintir na cathrach gur frídíní galair a bhí iontu agus gur chóir na scológa sa chuid den tír a bhí sealbhaithe aige a chosaint ar tholgadh an ghalair seo. D'ordaigh sé freisin purguithe ginearálta a chur i bhfeidhm. Bhí iar-státseirbhísigh agus lucht oideachais le purgú thar aon aicme eile. Tógadh sraith de phríosúin nua sna críocha a bhí forghafa ag na Ciméaraigh Dhearga. Faoin am seo, d'éirigh na ''Cham'', mionlach eitneach a raibh a gcultúr á bhaint díobh de réir phéindlíthe Pol Pot, - d'éirigh siad amach in aghaidh na gCiméarach Dearg. Ní raibh fórsaí Pol Pot i bhfad á gcloí, agus i ndiaidh na gcathanna, d'ordaigh Pol Pot lucht na ceannairce a chéasadh go brúidiúil. Mar a rinneadh roimhe sin, b'iad na ''Cham'' ba thúisce a bhí thíos le polasaithe cruálacha Pol Pot, sular cuireadh i bhfeidhm ar na Ciméaraigh féin iad.[[Íomhá:Pol Pot2.jpg|thumb|Pol Pot|clé]]Bhí sé de pholasaí ag na Ciméaraigh Dhearga freisin muintir na gcathrach a aslonnú agus a thabhairt go dtí na ceantair thuaithe. Nuair a d'fhorghabh na Ciméaraigh Dhearga an chathair úd Kratie sa bhliain 1971, tháinig sé aniar aduaidh ar Pol Pot agus ar bhoic mhóra eile an Pháirtí Chumannaigh chomh sciobtha agus a chaith muintir na cathrach an Sóisialachas díobh agus ar chrom siad ar a sean-nósanna arís. Baineadh triail as a lán smaointí leis an gCumannachas a chur i bhfeidhm ar na cathracha, ach ní raibh maith ar bith iontu. Sa bhliain 1973, agus é ag dul ar mire le frustrachas, chinn Pol Pot gurb é an t-aon fhuascailt amháin ná muintir na cathrach a scoitheadh d'fhód a ndúchais agus a sheoladh go dtí an tuath. Scríobh sé: "Más é is toradh don oireadh sin íobairtí gurb iad lucht an rachmais a fhanfaidh i mbun na gcúrsaí, an bhfuil maith ar bith sa réabhlóid ar aon nós?" Go gairid ina dhiaidh sin, d'ordaigh Pol Pot muintir chathair Kompong Cham, 15,000 duine ar fad, a aslonnú ar an gcúis seo. Sa bhliain 1974, bhí sé de mhisneach sna Ciméaraigh Dhearga cheana muintir Oudong, cathair a bhí ní ba mhó ná Kompong Cham, a aslonnú ar an dóigh chéanna. [[Íomhá:Emblem of Democratic Kampuchea (1975–1979).svg|mion|Suaitheantas na Campúise Daonlathaí 1975–1979]] Go hidirnáisiúnta, d'éirigh le Pol Pot agus na Ciméaraigh Dhearga aitheantas a bhaint amach ó thrí thír is trí scór mar fhíor-rialtas ar an gCambóid. Sa deireadh, d'fhéach siad le suíochán na Cambóide sna Náisiúin Aontaithe a shealbhú chomh maith. B'é an rialtas oifigiúil a choinnigh an suíochán, ach má choinnigh, ní bheadh ach tromlach dhá vóta i bhfách leis. I Mí Mheán Fómhair 1974, chuir Pol Pot gairm chruinnithe ar Lárchoiste an Pháirtí. Ó bhí an feachtas míleata ag dul chun cinn agus an cogadh ag druidim chun deiridh, chinn Pol Pot go raibh sé in am na polasaithe a leagan amach a bhí de dhíth leis an tír a thabhairt chun Sóisialachais. B'é an chéad pholasaí ná muintir na gcathrach ba mhó a aistriú go dtí an tuath i ndiaidh an bhua. B'é an dara polasaí ná deireadh a chur leis an eacnamaíocht airgid de réir a chéile. B'é an tríú cinneadh tábhachtach ná faomhadh an pháirtí a fháil don chéad phurgú mór a bhí déanta ag Pol Pot. Sa bhliain 1974, phurgaigh Pol Pot duine d'fheidhmeannaigh mhóra an Pháirtí, fear darbh ainm Prasith. Cuireadh Prasith chun báis ar chúla téarmaí gan deis a chosanta féin a fhágáil aige. Ina dhiaidh sin, purgaíodh a lán feidhmeannach eile, daoine a bhain le mionlach eitneach Téalannach na Cambóide cosúil le Prasith féin. B'é an míniú a thug Pol Pot ar an bpurgú ná go ndeachaigh cogadh na n-aicmí an oiread sin chun géaradais agus gur chóir an fód a sheasamh go daingean in aghaidh naimhde an pháirtí, iad siúd san áireamh a raibh éirithe leo seangú isteach sa pháirtí féin. I Mí Eanáir 1975, bhí na Ciméaraigh Dhearga ullamh chun an ionsaí dheireanaigh ar rialtas na Cambóide. San am céanna, ag labhairt le lucht na nuachtán dó in Beijing, phoibligh Sihanouk go mórtasach liosta na naimhde a bhí le marú ag na Ciméaraigh Dhearga i ndiaidh an bhua. Ar dtús, ní raibh ann ach seachtar, ach sa deireadh bhí trí ainm fichead ar an liosta, mar atá, ceannairí sinsearacha an rialtais, an airm agus na bpóilíní. Tháinig iompairc agus iomaíocht an dá ghluaiseacht Chumannach chun solais chomh maith: bhí Vítneam Thuaidh meáite ar Saigon a fhorghabháil sula sealbhódh na Ciméaraigh Dhearga Phnom Penh. Chuir na Vítneamaigh moill ar na coinsíneachtaí arm ón tSín, agus uair amháin, cuireadh d'fhiacha ar na Cambódaigh forógra náiriúil a shíniú inar ghabh siad buíochas leis na Vítneamaigh as ceann de na coinsíneachtaí seo, cé nár tháinig na hairm ó Vítneam, ach ón tSín. In Aibreán 1975, chuaigh Rialtas na Cambóide malairt cuma orthu féin. Thug siad an Ard-Chomhairle Náisiúnta orthu féin, agus chuaigh daoine nua i gceann an Rialtais a bhí meáite ar dul chun comhchainteanna leis na Ciméaraigh Dhearga. B'é Sak Sutsakhan a bhí i gceannas ar an Ard-Chomhairle, fear a raibh aithne aige ar Pol Pot ón bhFrainc. Thairis sin, ba chol ceathrair é do Nuon Chea, Leas-Rúnaí na gCiméarach Dearg. Más iarracht idirghabhála a bhí ann, níor éirigh léi, nó ní dhearna Pol Pot ach a n-ainmneacha siúd a raibh baint acu leis an iarracht sin a chur le liosta an bháis. Ar an 17ú lá de Mhí Aibhreáin sa bhliain 1975, thit an tóin as iarrachtaí an Rialtais fórsaí Pol Pot a choinneáil siar. [[Íomhá:Flag of Democratic Kampuchea.svg|mion|Bratach na Campúise   ]] == Bua na gCiméarach Dearg agus Bunú na Campúise Daonlathaí == Ar an 17ú lá de Mhí Aibreáin, 1975, ghabh na Ciméaraigh Dhearga Phnom Penh, príomhchathair na Cambóide. Chuaigh rialtas nua i gceannas ar an tír, agus fuair an Chambóid ainm nua: An Champúis Dhaonlathach (Béarla: ''Democratic Kampuchea'' - tá an leagan ''Kampuchea'', a aistrítear go Gaeilge mar ''An Champúis'', níos cosúla le hainm na tíre as [[Ciméiris]]). Na polasaithe a cuireadh i bhfeidhm faoi cheannas na gCiméarach Dearg, mharaigh siad timpeall is duine as gach cúigear de mhuintir na tíre, milliún agus seacht gcéad míle duine. Iad siúd nár maraíodh scun scan, maslaíodh chun báis le dianobair iad, nó stiúg siad le hocras, gan dearmad a dhéanamh díobh siúd a tholg galar marfach. B'iad na grúpaí ba mhó a bhí faoi bhagairt an bháis ná na manaigh Bhúdaíocha, na hintleachtóirí a fuair a gcuid oideachais sna tíortha Iartharacha, na daoine a raibh cuma an intleachtóra orthu - iad siúd a raibh spéaclóirí orthu, cuir i gcás - na creapaltáin agus na cláirínigh, agus na mionlaigh eitneacha, go háirithe iad siúd a bhí ag labhairt teangacha na dtíortha eile sa timpeallacht (Sínigh, Laoigh, agus Vítneamaigh). Caitheadh cuid acu i gCampa Géibhinn S-21 (Campa [[Tuol Sleng]], nó "Cnoc na gCrann Nimhe", áit a bhfuil músaem an chinedhíothaithe inniu), áit ar céasadh iad go gránna le hadmháil a gcuid "coireanna" a bhaint astu, má bhí a leithéid de dhíth ar an Rialtas. Cuid mhaith eile, cuireadh chun báis iad gan mórán a bhacadh leo. Cuid mhaith acu siúd a maraíodh in áiteanna cosúil le S-21, baineadh na hingne dá gcosa, nó cuireadh ar thairseach a dtachta faoin uisce iad uair i ndiaidh a chéile, nó feannadh an craiceann díobh agus iad ina mbeo i gcónaí. Chuaigh tuilleadh is 14,000 príosúnach i gcampa Tuol Sleng, ach níor tháinig ach seachtar acu as. Duine de na hiarmharáin seo, d'admhaigh sé le linn a chéasta go raibh sé ag obair don [[CIA]], cé nach raibh a fhios beo aige san am cad é an rud é an CIA ar aon nós. [[Íomhá:Nicolae Ceaușescu with Pol Pot.jpg|mion|Nicolae Ceaușescu, deachtóir na Rómáine, i gcuideachta Pol Pot, 1978]] === Bánú na gCathrach === Thosaigh na Ciméaraigh Dhearga ag comhlíonadh a gcuid polasaithe de réir na hidé-eolaíochta gan mhoill, i ndiaidh dóibh an phríomhchathair a shealbhú. Maidir leis an iar-Rí Norodom Sihanouk, ní raibh ach céimíocht an bhalbháin aige sa rialtas nua. D'ordaigh Pol Pot muintir na príomhchathrach agus na gcathrach úrghafa eile a aslonnú go hiomlán. Iad siúd a haslonnaíodh, hinsíodh dóibh go raibh na Meiriceánaigh ag bagairt na cathracha a bhuamáil, agus go raibh siad le filleadh abhaile ar ball. San am seo, bhí an-taithí ag Pol Pot agus ag na Ciméaraigh Dhearga ar aslonnuithe den chineál seo cheana féin. Ní raibh aon oibríocht den chineál sin déanta acu ar scála chomh fairsing sin roimhe seo, áfach. Sa bhliain 1968 a rinneadh na chéad aslonnuithe, i gcúige Ratanakiri. San am sin, b'é an príomhchuspóir ná na daoine a aistriú ní b'fhaide ón gcathéadan le súil ní b'fhearr a choinneáil orthu. Sna 1971-73, áfach, d'athraigh an cuspóir. Bhí frustrachas ar Pol Pot agus ar na ceannairí sinsearacha eile ná go raibh muintir na gcathrach chomh tugtha dá sean-nósanna cosúil leis an trádáil agus leis an ngnó. Ó nach raibh aon mhodh oibre eile ag gníomhú, glacadh leis an aslonnú go dtí an tuath mar fhuascailt ar an bhfadhb. Ó thaobh na hidé-eolaíochta de, bhí na haslonnuithe bunaithe ar an bhforbairt ar leith a rinne an Cumannachas sa Chambóid. De réir theoiricí [[Karl Marx|Kharl Marx]], b'iad prólatáirigh na gcathrach an "lucht oibre", ach ní raibh mórán lucht oibre den chineál sin le fáil sa Chambóid, a bhí ina tír talmhaíochta. Leis an ancheist seo a fhreagairt, ghlac Pol Pot agus lucht a leanúna leis gurbh iad na scológa bochta tuaithe an fíor-lucht oibre. Murab ionann agus [[Mao Zedong]] sa tSín agus [[Ho Chi Minh]] i Vítneam, ní raibh taithí ar bith ag Pol Pot ná ag ceannairí eile an Pháirtí ar shaol an lucht oibre. Mar sin, ba dual do ghluaiseacht Chumannach na Cambóide an scológ agus an cineál saoil a bhí ag an scológ a urramú agus a idéalú. === "Ní sochar é tú a choinneáil beo, ní dochar é tú a chur chun báis" === Sa bhliain 1976, rangaíodh na daoine ina dtrí aicme: na daoine le lánchearta sibhialta, na hiarrthóirí agus na haslonnaithe, is é sin, na hiar-chathróirí a tugadh go dtí an tuath. An díothú agus an bás a bhí daite do gach aslonnaí. Ní bhfaigheadh an aslonnaí ach dhá bhabhla ''juk'' (anraith ríse) in aghaidh an lae, agus mar sin, is iomaí aslonnaí a fuair bás le hocras. Bhí lucht ceannais na gCiméarach Dearg ag maíomh ar raidió an stáit nach raibh ach milliún nó dhó de dhaoine de dhíth leis an Útóipe nua Chumannach a thógáil faoin tuath. Maidir leis na daoine eile, mar a deireadh na Ciméaraigh Dhearga, "ní sochar é tú a choinneáil beo, ní dochar é tú a chur chun báis". === "Machairí an Bháis" === [[Íomhá:Choeung Ek the Killing Fields (11958343304).jpg|mion|Choeung Ek: machairí an bháis]] Tugadh na céadta míle aslonnaí amach agus iad i ngeimhle, le go rómhróidís na huaigheanna dóibh féin. Ansin, bhuail na Ciméaraigh Dhearga chun báis iad le barraí iarainn nó le matóga, murar adhlaic siad ina mbeo iad. Mar a dúradh in ordú d'fhoireann na gcampaí báis, "níor chóir piléir a chur amú". Is gnách "Machairí an Bháis", nó ''The Killing Fields'' as Béarla, a thabhairt ar na holluaigheanna seo. Rangaigh na Ciméaragh Dhearga na daoine de réir reiligiúin agus saindúchais freisin. Chuir siad na reiligiúin ar ceal agus scaip siad na mionlaigh eitneacha nach raibh cead acu a dteangacha féin a labhairt ná cloí lena nósanna féin. Bhí polasaithe den chineál chéanna i bhfeidhm sna blianta sular tháinig na Ciméaraigh Dhearga i gcumhacht, ach ní raibh siad leath chomh dian roimh a lá-san. Bhí an méid seo le rá ag an staraí [[François Ponchaud]] ina leabhar ''Cambodia: Year Zero'': ''Ón mbliain 1972 i leith, bhí sé de nós ag na treallchogaithe muintir na sráidbhailte agus na gcathrach a sheoladh isteach sa dufair, agus ba mhinic a chuir siad na tithe féin trí thine, ionas nach bhféadfadh na haslonnaithe filleadh abhaile ar aon nós.'' Nuair a thairg na tíortha coimhthíocha cabhair dhaonnúil do na Ciméaraigh Dhearga, ní bhfuair siad ach cur ó dhoras. B'é ba toradh dó seo ná go ndeachaigh an gorta ag rith damhsa ar fud na tuaithe, agus na mílte daoine ag stiúgadh le hocras agus á maslú le hobair daorbhroide. Ar chúiseanna idé-eolaíochta, áfach, ní fhéadfadh na Ciméaraigh Dhearga glacadh le cuidiú iasachta, ó bhí an neamhspleáchas agus an féinchothú chomh tábhachtach sin acu. B'í an chomharsheilbh an t-aon seilbh a bhí ann, agus ní raibh ach oideachas poiblí le fáil. Bhí na páistí á dtabhairt suas ag an gcomharchumann, agus na béilí á gcaitheamh ag an gcomhchuibhreann. Bhí siabhrán géarleanúna, paranóia, ar an rialtas féin agus ar gach duine a raibh baint aige leis an rialtas. Ghlactaí leis go raibh gach duine ina chara nó ina namhaid de réir na haicme ar bhain sé léi nó fiú de réir na cosúlachta a bhí air. Níor ceadaíodh easaontas polaitiúil ná freasúra. Bhí an céasadh agus modhanna gránna básadóireachta forleathan fairsing. Maraíodh na mílte polaiteoirí agus maorlathaigh a raibh baint acu leis na rialtais a bhí ann roimh na Ciméaraigh Dhearga. hIompaíodh an phríomhchathair ina scáil de chathair nach raibh aon duine ina chónaí ansin. Faoin tuath, bhí daoine á maslú go héag le hobair, á marú nó ag saothrú an bháis le galair. === Básanna === Tá sé ina ábhar conspóide i gcónaí cé mhéad daoine a fuair bás sa chogadh cathartha, agus mar sin de ... b'fhéidir dhá - trí mhilliún duine sna blianta 1975 - 1979.[[Íomhá:PolPot.jpg|clé|mion|1978]]{{Main|Cinedhíothú na gCambódach}} === Idé-eolaíocht === An idé-eolaíocht a bhí ag Pol Pot, ba mheascán é de smaointí radacacha éagsúla, agus cuid mhaith náisiúnachais Chiméaraigh curtha tríothu. Go bunúsach, ghlac na Ciméaraigh Dhearga an cinneadh go raibh an tír ar fad le filleadh ar an tsochaí curadóireachta agus talmhaíochta, agus cuireadh cosc le gach sórt sás nó gléas teicneolaíochta, ach amháin iad siúd a bhí ceadaithe ag lucht ceannais an Pháirtí. I gcúrsaí an pholasaí eachtraigh, chuaigh Pol Pot leis an tSín Chumannach, in aghaidh an Aontais Shóivéadaigh. Ní féidir a rá gur rud idé-eolaíoch a bhí ann, nó ní raibh ann ach comhairle phraiticiúil, phragmatach. Má bhí Vítneam ag dul leis na Rúisigh, ba rogha le Pol Pot comhoibriú leis an Aontais Shóivéadaigh in Oirdheisceart na hÁise. Agus bhí coinsíneachtaí arm ag teacht ón tSín chuig Pol Pot i bhfad sular ghabh sé an chumhacht sa Chambóid. === An Caidreamh le Vítneam ag Dul chun Donais === Sa bhliain 1976, chaill an Prionsa Sihanouk a ghradam mar cheann stáit. Táthar in easaontas faoin gcúis leis seo. Tá cuid de na foinsí ag áitiú gur baineadh an chéimíocht de le lámh láidir agus gur fágadh i mbraighdeanas ina theach féin é. Na foinsí eile, arís, deir siad gur éirigh sé as dá dheoin féin. Cibé scéal é, bhí sé dílis do rialtas na gCiméarach Dearg ina dhiaidh sin féin, agus nuair a d'ionsaigh na Vítneamaigh an Chambóid sa deireadh, chosain sé cás na gCiméarach Dearg os coinne Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe. B'é Khieu Samphan a tháinig i gcomharbacht ar an bPrionsa Sihanouk mar Uachtarán is mar Cheann Stáit, agus Pol Pot féin ina Phríomh-Aire ar an gCambóid. I Mí na Nollag 1976, d'eisigh Pol Pot treoirlínte nua ag tabhairt le fios do lucht ceannais na tíre gur naimhde ab ea na Vítneamaigh anois. Rinneadh daingniú ar dúnta cosanta na teorainne, agus haistríodh daoine nach raibh muinín ag an bPáirtí astu isteach ó chomharsanacht Vítneam. Freagra ab ea é ar Cheathrú hArd-Fheis Pháirtí Cumannach Vítneam, nó ar an Ard-Fheis seo, thug feidhmeannaigh an Pháirtí faomhadh do rún a thagair don "bhaint speisialta" a bhí ag Vítneam le Laos agus leis an gCambóid agus don "ról a bheadh ag Vítneam i dtógáil agus i gcosaint an dá thír sin go deo na ndeor".[[Íomhá:Khieu Samphan.jpg|mion|Khieu Samphan, 2013. Sheas sé triail as a chuid coireanna in aghaidh an chine dhaonna]] == Cogadh na Cambóide agus Vítneam == Sa bhliain 1977, thosaigh caidreamh na Cambóide agus Vítneam ag dul chun donais ar fad. Bhí Cambódaigh ag teitheadh lena n-anam go Vítneam, agus saighdiúirí de chuid Pol Pot ag iarraidh iad a cheapadh nó a mharú. Is léir gur minic a thrasnaigh na Ciméaraigh Dhearga an teorainn, agus is follasaí fós nach raibh na Vítneamaigh sásta saighdiúirí iasachta a fháiltiú isteach chucu. Thairg na Vítneamaigh na dídeanaithe a chur ar ais go dtí an Chambóid, ach ní raibh na Cambódaigh sásta leis an tairiscint seo. Ar an tríochaidiú lá de Mhí Aibreáin, 1977, tháinig díormaí Cambódacha isteach agus airtléire mar thaca acu, agus mar a d'áitigh na Vítneamaigh ina dhiaidh sin, mharaigh siad muintir cúpla sráidbhaile le linn an ruathair sin. Bhí an chuma ar an scéal go raibh an Chambóid ag iarraidh na Vítneamaigh a imeaglú, ionas nach gcuirfidís ladar i gcúrsaí inmheánacha na Cambóide. Ní mar a shíltear a bhítear, áfach. A mhalairt ar fad, ní dhearna an Chambóid ach tuilleadh sracaidh a chur sna Vítneamaigh. I Mí na Bealtaine, rinne Aerfhórsa Vítneam sraith d'aer-ruathair ar an gCambóid. I Mí Iúil, chuir na Vítneamaigh d'fhiacha ar mhuintir Laos "Conradh Cairdis" a shíniú le Vítneam, conradh a d'fhág Laos faoi smacht iomlán na Vítneamach, a bheag nó a mhór. Sa Chambóid féin, thosaigh lucht ceannais an Airm in oirthear na tíre ag áitiú ar a gcuid saighdiúirí go mbeadh an cogadh dosheachanta, agus go mbeadh an Chambóid le críocha áirithe de Vítneam - na críocha ar a dtugadh na Cambódaigh ''Khmer Krom'' - a fhorghabháil, ós cuid d'Impireacht na Cambóide a bhí iontu i dtús ama. Níl a fhios ag aon duine, arbh é polasaí oifigiúil Pol Pot é Khmer Krom a athghabháil don Chambóid. ==== An Chambóid ag Ionsaí ==== I Mí Mheán Fómhair 1977, rinne fórsaí na Cambóide ionradh ceart trasna na teorainne, agus chuaigh an bás agus an díothú ar na Vítneamaigh. D'áitigh na Vítneamaigh go bhfuair timpeall is míle duine, sibhialtaigh Vítneamacha ar fad, bás de dheasca an ruathair seo. Trí lá i ndiaidh an ruathair seo, d'fhógair Pol Pot an chéad uair riamh go poiblí gurbh iad na Cumannaigh a bhí ag rialú na Cambóide - go dtí sin, níor hadmhaíodh oiread is aon uair amháin go raibh a leithéid de rud ann agus Páirtí Cumannach na Campúise, agus gur stát Cumannach ab ea an Champúis Dhaonlathach. I Mí na Nollag, nuair nach raibh aon bhealach eile ar fáil ag Vítneam, chuaigh 50,000 saighdiúir thar teorainn isteach sa Chambóid. Bhí sé ceaptha nach mbeadh ann ach ruathar gairid, le sásamh a bhaint as na Cambódaigh i ndiaidh an ruathair a rinne siadsan ar Vítneam roimhe sin. Nuair a d'fhill fórsa sluaíochta Vítneam abhaile arís, rinne Pol Pot scéal mór bolscaireachta de, agus é ag áitiú go raibh an Chambóid tar éis an cath a bhriseadh ar na Vítneamaigh. Ní raibh na Vítneamaigh ag iarraidh an ruathar seo a fhoilsiú don tsaol mhór, ach anois, bhí Pol Pot tar éis súil an domhain a tharraingt ar an scéal. Thairis sin, bhí Vítneam náirithe ag Pol Pot, agus an dóigh a raibh sé ag cur laige mhíleata ina leith. Ba léir go gcaithfeadh na Vítneamaigh díoltas a imirt ar Pol Pot, ó ghoin sé a mórtas cine. I ndiaidh na hiarrachta deireanaí le síocháin a shocrú leis an gCambóid, ghlac rialtas Vítneam leis nach raibh ach fíorchogadh ar na bacáin. Chuaigh na Vítneamaigh ar lorg cabhrach agus idirghabhála ón tSín, ach ní bhfuair siad ach cur ó dhoras. Thairis sin, bhí coinsíneachtaí arm ag dul go tiubh ón tSín go dtí an Chambóid. Bhí an chuma ar na cúrsaí go raibh uisce faoi thalamh á thógáil ag na Cambódaigh agus ag na Sínigh in aghaidh Vítneam. ==== Freagra na Vítneamach ==== [[Íomhá:Khmer rouge clothing.jpg|mion|iarsmalann w:Choeung Ek]] I ndeireadh na bliana 1978, d'fhógair na Vítneamaigh nach raibh de rogha acu ach an Chambóid a ionsaí agus an chumhacht a bhaint de na Ciméaraigh Dhearga, i ndiaidh na n-ionsaithe a rinne na Cambódaigh ar Vítneam le déanaí. Cé nach raibh sé ach ceart, cóir agus cuí ag arm Vítneam a dtír agus a muintir a chosaint ar an rialtas mire sa Chambóid, b'fhollasach go raibh na Vítneamaigh le fanacht go ceann i bhfad sa Chambóid agus leis an tír sin a iompú ina stát spleách faoi smacht Vítneam, cosúil le Laos. Briseadh an cath ar arm na Cambóide, cuireadh deireadh le ré Pol Pot, agus b'éigean don deachtóir féin éalú go dtí teorainn na Téalainne. I Mí Eanáir 1979, chuir Vítneam rialtas nua i gcumhacht, agus é curtha i dtoll le chéile as iar-fheidhmeannaigh de chuid na gCiméarach Dearg a d'éalaigh go dtí Vítneam. B'é Heng Samrin an Príomh-Aire nua. Sa deireadh thiar thall, bhailigh Pol Pot le chéile a raibh fágtha de lucht a leanúna agus chuir sé ar bun grúpa nua treallchogaíochta le cuidiú ó rialtas na Téalainne, a bhí ag baint úsáide as Pol Pot mar mhaolán leis na Vítneamaigh a choinneáil i bhfad ar shiúl. Thairis sin, shaothraigh Arm na Téalainne airgead breise ag ligean coinsíneachtaí arm ón tSín isteach chuig Pol Pot. Faoin am seo, freisin, d'ionsaigh Arm na Síne Vítneam, agus d'éirigh ina [[Cogadh Vítneam agus na Síne|chogadh]] idir an dá thír sin. == Pol Pot ar a Sheachnadh sa Dufair == Sna blianta beaga a bhí chugainn, rinne na Vítneamaigh iarrachtaí iarsmaí na gCiméarach Dearg a choinneáil faoi chois, ach le fírinne, ní raibh siad dáiríre ag féachaint le lucht leanúna Pol Pot a dhíothú, nó tháinig siad isteach áisiúil acu mar shiocair leis an tír a choinneáil faoi smacht le lámh láidir mhíleata. Má bhí na Ciméaraigh Dhearga ruaigthe as Phnom Penh, ní hionann sin is go ruaigfí as gach áit iad. Le caoinchead na gcumhachtaí Iartharacha, choinnigh siad seilbh ar shuíochán na Cambóide sna Náisiúin Aontaithe. Is iomaí tír a ghlac leis, dá uafásaí is a bhí na Ciméaraigh Dhearga, go mbeadh sé ní ba mheasa fós aitheantas a thabhairt do rialtas soip Vítneam. Thairis sin, b'é an léamh a bhain na tíortha Iartharacha as an scéal gur rialtais de chuid na gCiméarach Dearg ab ea an dá rialtas a bhí ag dréim leis an aitheantas, ós rud é gur iar-Chiméaraigh Dhearga a bhí ar rialtas Heng Samrin chomh maith. Cháin na Stáit Aontaithe forghabháil na Vítneamach ar an gCambóid, agus i lár na n-ochtóidí, bhí na Meiriceánaigh ag tacú le lucht ceannairce a bhí ag cur in aghaidh rialtas Heng Samrin. Sa bhliain 1985, thug na Meiriceánaigh cúig mhilliún dollar d'Fhronta Saoirse Náisiúnta an Phobail Chiméaraigh, a bhí faoi cheannas an iar-Phríomh-Aire Son Sann, agus don ANS, arbh í an ghluaiseacht treallchogaíochta a bhí báúil le Sihanouk. Bhí an dá ghluaiseacht frithbheartaíochta seo ag comhoibriú leis na Ciméaraigh Dhearga taobh istigh de Chomhrialtas na Campúise Daonlathaí, a bhí cruthaithe trí bliana roimhe sin. Cé go raibh an dá ghluaiseacht eile ag fáil airgid agus cabhrach ó na Meiriceánaigh, b'iad na Ciméaraigh Dhearga an dream ba láidre agus ab fhearr cogaíochta den triúr. Bhí cuidiú míleata ag teacht ón tSín go dtí na Ciméaraigh Dhearga freisin. Iad siúd a bhí ag lochtú pholasaí eachtrach na Stát, bhí siad barúlach go raibh na Meiriceánaigh ag cabhrú le lucht leanúna Pol Pot go hindíreach leis an airgead a híocadh le páirtnéirí comhrialtais na gCiméarach Dearg. Cháin siad freisin an dóigh a raibh na Stáit ag tacú le comhrialtas na gCiméarach Dearg agus iad ag iarraidh greim an fhir bháite a choinneáil ar shuíochán na Cambóide sna Náisiúin Aontaithe. Dhiúltaigh na Stáit Aontaithe aitheantas ar bith a thabhairt don rialtas a bhí curtha i gceann na Cambóide ag na Vítneamaigh, ná d'aon rialtas Cambódach ar bith a fhad is a d'fhanfadh fórsaí forghabhála Vítneam sa tír. I Mí na Nollag 1984, rinne na Vítneamaigh mórionsaí, agus d'éirigh leo an chuid ba mhó de na ceannairceoirí a chloí. D'éalaigh Pol Pot go dtí an Téalainn, áit ar chaith sé an chéad chúig bliana eile i vile plandála in aice le Trat. Bhí Aonad Speisialta a 838 de chuid Arm na Téalainne ag coinneáil súile air a fhad is a d'fhan sé ansin. D'éirigh Pol Pot as an bPáirtí Cumannach go hoifigiúil sa bhliain 1985, ach mar sin féin, choinnigh sé greim teann ar na Ciméaraigh Dhearga agus ar chomhghuaillíocht na bhfórsaí frith-Vítneamacha. D'fhág sé gnáthchúrsaí na cumhachta faoin gcomharba a cheap sé dó féin, Sun Sen. Bhí naimhde na gCiméarach Dearg ag cur ainghníomhartha agus coireanna cogaidh ina leith, ach dháiríre, bhí a gcuid féin den mhilleán sin ar gach cineál fórsaí armtha sa Chambóid sna laethanta sin. Sa bhliain 1986, saolaíodh iníon, Sitha, don bhean óg a bhí pósta ar Pol Pot san am sin, Meas. Go gairid ina dhiaidh sin, chuaigh Pol Pot go dtí an tSín ar lorg bisigh agus leighis, nó bhí ailse air. D'fhan sé sa tSín go dtí an bhliain 1988. Sa bhliain 1989, d'imigh na fórsaí Vítneamacha as an gCambóid. Rinne na Ciméaraigh Dhearga longfort nua in iarthar na tíre in aice le teorainn na Téalainne, agus d'fhill Pol Pot féin go dtí an Chambóid. Dhiúltaigh sé páirt a ghlacadh i bpróiseas na síochána, agus lean sé leis ag cur troda agus cogaidh ar an gcomhrialtas nua. B'é dearcadh na gCiméarach Dearg nach mbeadh an Príomh-Aire nua [[Hun Sen]] sásta aon chuid dá chumhacht a ghéilleadh d'aon duine eile, agus i bhfianaise na ngeáitsí deachtóireachta a rinne Hun Sen ina dhiaidh sin (go háirithe an ''coup d'état'' a rinne sé sa bhliain 1997), ní féidir a mhaíomh nach mbeadh cuid éigin den cheart acu (is dócha go raibh aithne ar an bhfear acu, nó b'iar-Chiméarach Dearg é Hun Sen). Bhí na Ciméaraigh Dhearga ábalta arm an Rialtais a choinneáil siar go dtí an bhliain 1996, nuair a thosaigh fórsaí armtha Pol Pot ag titim as a chéile. Bhí na treallchogaithe aonair á thréigean, chomh maith le ceannairí tábhachtacha de chuid na gCiméarach Dearg. Bhí rialtas na Cambóide sásta pardún a thabhairt do thréigtheoirí aonair, ó nach raibh siad ábalta síocháin a shocrú leis na Ciméaraigh Dhearga mar eagraíocht. [[Íomhá:TuolSlang4.jpg|mion|Pol Pot, iarsmalann Tuol Sleng]] Sa bhliain 1995, buaileadh Pol Pot le stróc a d'fhág pairilis ar an taobh clé dá chorp. === Bás === Ar an [[10 Meitheamh]] [[1997]], d'ordaigh Pol Pot Son Sen a chur chun báis, fear a bhí ina chúntóir aige leis na blianta fada anuas, mar chuid dá iarrachtaí comhréiteach a shocrú leis an Rialtas. Básaíodh duine agus deichniúr de mhuintir Son Sen chomh maith, cé nár admhaigh Pol Pot go raibh a leithéid ordaithe aige. Ansin, d'éalaigh sé go dtína longfort i dtuaisceart na tíre, ach go gairid ina dhiaidh sin, tháinig ceannaire míleata na gCiméarach Dearg, Ta Mok, ar a lorg ansin le príosúnach a dhéanamh de. I Mí na Samhna, chinn a chuid comrádaithe é a choinneáil i mbraighdeanas baile go lá a bháis, mar phionós as an dóigh ar mharaigh sé Son Sen. Ar an 15 Aibreán 1998, chuala sé ar an Voice of America, a mbíodh sé ag éisteacht leis go minic, go raibh na Ciméaraigh Dhearga sásta é a thabhairt suas do chúirt idirnáisiúnta. De réir mar a deir a bhean chéile, shíothlaigh Pol Pot ina leaba féin san oíche chéanna, agus é ag fanacht leis go dtabharfaí go háit eile é. Cé go raibh Rialtas na Cambóide ag éileamh an choirp le go bhféadfaí é a iniúchadh, cuireadh trí thine é i gcréamatóiriam cúpla lá ina dhiaidh sin in Anlong Veng sa chuid den Chambóid a bhí faoi smacht na gCiméarach Dearg. D'áitigh Ta Mok gurbh é a chroí a theip ar Pol Pot, ach bhí na ráflaí ag imeacht timpeall gur chuir sé lámh ina bhás féin, go háirithe i bhfianaise an dóigh dhriopásach ar dódh an corpán. == Féach freisin == * [[:en:Cambodian_genocide|Cinedhíothú na gCambódach]] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Pot, Pol}} [[Catagóir:Ceannairí Cumannacha]] [[Catagóir:Ceannairí an Chogaidh Fhuair]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1928]] [[Catagóir:Básanna i 1998]] [[Catagóir:Cinedhíothú]] [[Catagóir:Daoine nár cúisíodh as coireanna cogaidh]] oxj51ka1z65q3legylkeyi5xytu4jor 0 12666 1269966 1265832 2025-06-14T12:36:50Z TGcoa 21229 /* Pearsanta */ 1269966 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ba láithreoir [[teilifís]]<nowiki/>e é '''Gabriel Mary Byrne''' (a rugadh ar [[5 Lúnasa]] [[1934]] i m[[Baile Átha Cliath]], agus a fuair bás ar an [[4 Samhain]] [[2019]])'''.''' Fathach i gcúrsaí craoltóireachta ab ea '''Gay Byrne''' nó '''Gaybo''', mar a thugtar air go minic.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/gay-byrne-1934-2019-an-craoltoir-ab-fhearr-a-bhi-againn-riamh/|teideal=Gay Byrne 1934- 2019 – ‘An craoltóir ab fhearr a bhí againn riamh’|dáta=2019-11-04|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-12-04}}</ref> Bhí sé mar láithreoir ar ''[[The Late Late Show]]'' ó [[1962]] go-dtí [[1999]]. 60 bliain a chaith Byrne i mbun craoltóireachta, agus aithnítear go raibh baint mhór ag an ''Late Late Show'' lena linn le hathruithe sóisialta agus eile in Éirinn. Ba é a bhí mar láithreoir ar an seó cainte, atá ar an dara seó dá leithéid is faide ar an aer ar domhan, ó bunaíodh é i 1962 go dtí gur éirigh sé as i 1999. == Saol == Rugadh Mary “Gay” Byrne sna Saoirsí i mBaile Átha Cliath ar 5 Lúnasa 1934.  Ba é an mac ab óige ag Edward agus Annie Byrne, agus  triúr deartháireacha agus aon deirfiúr amháin aige. I ndiaidh freastal ar [[Bunscoil|bhunscoil]] in Rialto, chuir na [[Bráithre Críostaí]] [[meánoideachas]] air i [[Sráid Synge]]. Bhí sé i gceist aige dul ar an ollscoil, ach nuair a d’éag a athair, ní raibh an dara rogha aige ach dul ag obair. Cé go raibh suim mhór aige sa chraoltóireacht ó nuair a bhí sé óg, thosaigh Gay ag obair ar dtús i dtionscal an árachais. Mar sin féin, nuair a bhí an deis aige dul le [[RTÉ Radio 1|Raidió Éireann]] sa bhliain 1958, rug sé ar an bhfaill. Roghnaíodh é chun an [[The Late Late Show (RTÉ)|Late Late Show]] a chur i láthair nuair a seoladh é in 1962, agus bhí an rath chomh mór sin gur fhan sé sa ról sin ar feadh 37 bliain (seachas sé mhí in 1964, nuair a bhí [[Frank Hall]] i mbun an tseó). Ar feadh an ama seo, bhí sé ina láithreoir agus léiritheoir chomh maith ar sheóanna eile, ar theilifís agus raidió araon. Bhí clár raidió maidine aige, ''The Gay Byrne Show'', le fada. Lean sé air ag craoladh ar theilifís agus raidió ina dhiaidh sin le cláir amhail ''The Meaning of Life'' agus clár ceoil ar [[RTÉ lyric fm|Lyric FM]]. Tar éis dó dul ar scor, chaith sé ocht mbliain mar chathaoirleach ar an [[Údarás um Shábháilteacht ar Bhóithre]]. [[Íomhá:RTÉ Radio Studio - Dundrum Shopping Centre.jpg|clé|mion]] Roimh a bhás, bhí Gay mar chathaoirleach ar an [[Road Safety Authority]] in Éirinn. [[Íomhá:RSA-logo-red.png|clé|mion|[[Údarás um Shábháilteacht ar Bhóithre]]]] === Late Late === Craoladh an [[The Late Late Show (RTÉ)|Late Late Show]] don chéad uair riamh ar [[6 Iúil]] [[1962]], le [[Gay Byrne]] mar fhear an tí.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=To whom it concerns: Remembering Gay Byrne|url=https://www.rte.ie/lifestyle/living/2019/1115/1091069-to-whom-it-concerns-remembering-gay-byrne/|date=2019-11-18|language=en}}</ref> Clár conspóideach a bhí ann sna luath-laethanta agus Gay Byrne mar láithreoir.  D’éirigh le "GayBo" an tsuáilce agus an duáilce a chniotáil le chéile. Thuil Gay clú freisin mar láithrigh sé an ''Rose of Tralee'' suas go dtí [[1994]] agus ''The Gay Byrne Hour'' (''The Gay Byrne show'') ar an raidió. ==== Conspóidí ==== * [[Ann Lovett]], 1984: Cailleadh an ghirseach ar [[31 Eanáir]] [[1984]]. Ba ea [[Gay Byrne]] ar an [[The Late Late Show]] a d’aimsigh an [[Nuachtán|nuacht]] ar dtús. "Nothing terribly exciting there", a dúirt sé, agus é ag athbhreithniú na nuachtán.<ref>{{Lua idirlín|url=https://avondhupress.ie/story-still-making-ireland-needs-start-trusting-women/|teideal=Our story is still in the making and Ireland needs to start trusting women|údar=Donal O'Keeffe|dáta=2016-04-07|language=en-GB|work=The Avondhu Newspaper|dátarochtana=2023-12-04}}</ref> Ach bhain [[bás]] an déagóra croitheadh as pobal na h[[Éireann]] na laethanta ina dhiaidh. === Pearsanta === Phós Gay Kathleen Watkins, cláirseoir cáiliúil, in 1964. Bhí beirt iníonacha acu, Crona and Suzy. Tháinig ailse phróstataigh ar Gay in 2016. D’éag sé ar 4 Samhain 2019 agus in aois 85 dó. == Féach freisin == * [[The Late Late Show (RTÉ)]] * [[Kathleen Watkins]] * [[Housewife of the Year|''Housewife of the Year'']] * [[Rós Thrá Lí (Féile)|Rós Thrá Lí]] * [[An tÚdarás um Shábháilteacht ar Bhóithre|Údarás um Shábháilteacht ar Bhóithre]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{RTÉ Raidió 1}}{{DEFAULTSORT:Byrne, Gay}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1934|Byrne, Gay]] [[Catagóir:Básanna in 2019]] [[Catagóir:Láithreoirí teilifíse Éireannacha|Byrne, Gay]] [[Catagóir:Láithreoirí RTÉ Raidió 1]] [[Catagóir:RTÉ lyric fm]] [[Catagóir:The Late Late Show (RTÉ)]] [[Catagóir:Rós Thrá Lí]] [[Catagóir:Daoine léannta i Scoil Synge]] [[Catagóir:Gay Byrne]] jy8sl007iz9ofktzarojumhcbaklz3f 0 15212 1269976 1200104 2025-06-14T13:13:10Z 49.237.85.48 /* Saol */ 1269976 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Fear de bhunadh na m[[An Blascaod Mór|Blascaod]] ab ea '''Tomás Ó Criomhthain''' ({{IPA|t̪ˠɔmˠaːsˠ oː kɾˠɪhɪn̠ʲ|pron}}),<ref>An t-Oileánach, an cúigiú cló, Comhlacht Oideachas na hÉireann, 1969</ref> nó '''Thomas O'Crohan''' ([[21 Nollaig]] [[1856]] – [[7 Márta]] [[1937]]), duine de mhórscríbhneoirí a linne.<ref name='Ainm'>{{Cite web-en|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=713|title=Ó CRIOMHTHAIN, Tomás (1855–1937) {{!}} ainm.ie|author=[[Diarmuid Breathnach]] agus [[Máire Ní Mhurchú]]|access-date=2024-02-19|language=ga|work=[[Ainm.ie|An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge]] (Ainm.ie)}}</ref> Rugadh é sa bhliain 1856, agus chaith sé formhór a shaoil ar an [[oileán]]. Scríobh sé dhá [[leabhar]], ''Agallamh na hInse'' agus ''[[An tOileánach]]'', agus aistríodh go teangacha éagsúla iad ó shin. Is clasaicí dír[[Beathaisnéis|bheathaisnéis]]<nowiki/>eacha iad na leabhair a thug léargas bríomhar ealaíonta ar [[Beatha|shaol]] na ndaoine a mhair sna [[na Blascaodaí|Blascaodaí]] lena linn. Cé go bhfuil cáil ar dhírbheathaisnéisí eile de chuid na [[Gaeltacht]]a, tugtar an chraobh de ghnáth do Ó Criomhthain. == Saol == [[Íomhá:Ireland 1957 Birth Centenary of Tomas O'Crohan.jpg|clé|mion]] Ba é Tomás an duine deireanach de sheisear clainne, agus déantar iontas fós féin den chur síos atá aige ar a bheith ag diúl as cíoch a mháthar agus é ceithre bliana d'aois. Ní bhfuair sé mórán [[Scoil|scol]]<nowiki/>aíochta mar nár fhan [[múinteoir]]í i bhfad riamh ar an oileán agus de réir a thuairisce bhí saol breá aige ina gharsún ag seilg agus ag iascach. [[Pósadh|Phós]] sé Máire Ní Chatháin sa bhliain [[1878]], agus cé go raibh deichniúr leanbh aici bhásaigh go leor díobh go hóg, agus ní raibh saol fada aici féin. == Leabhair == Spreag Brian Ó Ceallaigh as [[Cill Airne]] Tomás chun cín lae a scríobh na blianta tar éis [[an Chéad Chogadh Domhanda]] - chruthaigh sé don oileánach go bhféadfadh tuairiscí faoi shaol na ngnáthdhaoine i gceantar iargúlta a bheith spéisiúil trí shampla de scéalta le [[Maxim Gorky]] agus [[Pierre Loti]] a thabhairt dó le léamh. Scríobh Ó Criomhthain litreacha gach lá chuig Ó Ceallaigh, agus ba as na cuntais sin a cuireadh an leabhar ''An tOileánach'' le chéile. Thosaigh Tomás ag moladh do dhaoine óga dul i mbun scríbhneoireachta chomh maith. Sa bhliain 1923, bhí triúr i mbun pinn:- é féin, Míchael Ó Gaoithín agus Eibhlín (Neilí) Ní Shúilleabháin. [[Íomhá:Tomás Ó Criomhthain.png|mion|clé]] == Bás agus oidhreacht == Fuair Tomás Ó Criomhthain bás sa bhliain 1937, agus maireann a cháil agus a oidhreacht go dtí inniu féin. D'ainneoin go raibh sé rí-shoiléir go raibh saol deacair, crua ag oileánaigh an ama sin, tugadh faoi ndeara freisin an saibhreas [[Béaloideas|seanchais]] agus [[Cultúr|cultúir]] a bhí go smior ina gcuid urlabhraíochta.  Ina dhiaidh sin, chuir [[Muiris Ó Súilleabháin]] peann le pár agus thug '''Fiche Bliain Ag Fás''<nowiki/>' chugainn. Ina dhiaidh sin aríst a tháinig dír[[Beathaisnéis|bheathaisneis]] [[Peig Sayers|Pheig Sayers]].  Áirítear '<nowiki/>''An tOileánach''' ar an saothar ceannródaíoch áfach, an ceann ba thábhachtaí toisc an aird a tharraing sé seans.  == Saothar == * ''[[Allagar na hInse]]'', ISBN 1-85791-131-8 * ''[[An tOileánach]]'', Cló Talbóid 2002, ISBN 0-86167-956-3 [[Íomhá:The village, An Blascaod Mór - geograph.org.uk - 56728.jpg|clé|mion|An Blascaod Mór]] == Naisc sheachtracha == [http://tuairisc.ie/tigh-an-chriomhthanaigh-ar-an-mblascaod-mor-le-hoscailt-do-chuairteoiri-i-samhradh-2017/ Tuairisc 2016-12-16: Tigh An Chriomhthanaigh ar an mBlascaod Mór le hoscailt do chuairteoirí i samhradh 2017] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Criomthain, Tomas O}} [[Catagóir:Scríbhneoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Na Blascaodaí]] [[Catagóir:Daoine as Contae Chiarraí]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1856]] [[Catagóir:Básanna i 1937]] [[Catagóir:Seanchaithe Éireannacha]] i4izducdx9h2er9sco7dzixq0v8ocij 0 16803 1270011 1244522 2025-06-14T20:54:04Z TGcoa 21229 1270011 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Popghrúpa [[SAM|Meiriceánach]] ba ea '''The Beach Boys'''. Bunaithe sa bhliain [[1961]], thuill siad cáil agus rath le dlútharmóiní agus liricí a rinne cur síos ar chultúr na n-óg i g[[California]] sna laethanta seo - tonnmharcaíocht, cailíní agus carranna. [[Íomhá:The WIlson Brothers 1962.jpg|clé|mion|245x245px|Na deartháireacha Wilson in 1962]] [[Íomhá:The-Beach-Boys-Billboard-1971.jpg|clé|mion|287x287px|1971]] === Ceol === Bhain The Beach Boys cáil amach mar gheall ar a bhfoinn bhinne agus an nasc idir a gceol agus an cultúr surfála, rud atá le clos sna hamhráin ar nós “Surfin’ USA’, “Surfin’ Safari” agus “Surfer Girl”. Mar léiritheoir ceoil, bhí sé freagrach as fuaim shainiúil na Beach Boys, go háirithe trí úsáid nuálach a bhaint as armónachas gutha agus teicnící taifeadta. Is é an t-albam “Pet Sounds” (1966) an ceirnín a bhfuil an cháil is mó air, agus, de réir go leor daoine, is é an t-albam is fearr a taifeadadh riamh.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/14-meitheamh-2025-an-cl%C3%A1r/id1525428808?i=1000712877287|teideal=Nuacht Mhall (An Clár)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=14 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-06-14}}</ref> Ba é Wilson a cheap agus a stiúir é beagnach ina aonar. === Baill === Ar dtús, bhí an banna comhdhéanta de [[Brian Wilson]] (amhránaí, ceoltóir, cumadóir), a dheartháireacha [[Carl Wilson|Carl]] agus [[Dennis Wilson|Dennis]], a gcol ceathrair [[Mike Love]] agus cara leo [[Al Jardine]]. B'é an príomh-chúigréad seo, in éineacht le David Marks agus Bruce Johnston, a bhí glactha isteach sa [[Rock and Roll Hall of Fame]] sa bhliain [[1988]]. == Dioscliosta == {| || * ''[[Surfin' Safari]]'' (1962) * ''[[Surfin' USA]]'' (1963) * ''[[Surfer Girl]]'' (1963) * ''[[Little Deuce Coupe]]'' (1963) * ''[[Shut Down Volume 2]]'' (1964) * ''[[All Summer Long]]'' (1964) * ''[[The Beach Boys' Christmas Album]]'' (1964) * ''[[Today!]]'' (1965) * ''[[Summer Days (and Summer Nights!!)]]'' (1965) * ''[[Beach Boys' Party!]]'' (1965) * ''[[Pet Sounds]]'' (1966) * ''[[Smiley Smile]]'' (1967) * ''[[Wild Honey]]'' (1967) * ''[[Friends (The Beach Boys)|Friends]]'' (1968) || * ''[[20/20 (The Beach Boys)|20/20]]'' (1969) * ''[[Sunflower]]'' (1970) * ''[[Surf's Up]]'' (1971) * ''[[Carl and the Passions - "So Tough"]]'' (1972) * ''[[Holland (The Beach Boys)|Holland]]'' (1973) * ''[[15 Big Ones]]'' (1976) * ''[[Love You (The Beach Boys)|Love You]]'' (1977) * ''[[M.I.U. Album]]'' (1978) * ''[[L.A. (Light Album)]]'' (1979) * ''[[Keepin' the Summer Alive]]'' (1980) * ''[[The Beach Boys (albam)|The Beach Boys]]'' (1985) * ''[[Still Cruisin']]'' (1989) * ''[[Summer in Paradise]]'' (1992) * ''[[Stars and Stripes Vol. 1]]'' (1996) * ''[[That's Why God Made the Radio]]'' (2012) |} == Naisc sheachtracha == * [http://www.thebeachboys.com/ Suíomh oifigiúil] * [http://www.beachboysfanclub.com// Club lucht leanúna] == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Beach Boys, The}} [[Catagóir:Racghrúpaí Meiriceánacha|Beach Boys]] [[Catagóir:Popcheoltóirí Meiriceánacha|Beach Boys]] [[Catagóir:Grúpaí ceoil bunaithe sa bhliain 1961]] [[Catagóir:Popghrúpaí]] ez93vk4qs29jibtdazppbdsbgkblka6 14 21335 1269983 229196 2025-06-14T16:56:06Z Seachránaí 53315 Catagóir:Daoine as Massachusetts 1269983 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Bostún]] [[Catagóir:Daoine as Massachusetts]] kw9iszf99305alefpjvketyysbhfd7f 0 22014 1269974 1269964 2025-06-14T13:02:16Z 49.237.85.48 /* Poblacht na hÉireann */ 1269974 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Teanga}} Is ceann de na [[Teangacha Ceilteacha|teangacha Ceilteacha]] í an '''Ghaeilge''' (nó ''Gaeilge na hÉireann'' mar a thugtar uirthi corruair), agus ceann de na trí cinn de theangacha Ceilteacha ar a dtugtar na [[Teangacha Gaelacha|teangacha Gaelacha]] (Gaeilge, [[Gaeilge Mhanann]] agus [[Gaeilge na hAlban]]) go háirithe. Labhraítear in [[Éire|Éirinn]] go príomha í, ach tá cainteoirí Gaeilge ina gcónaí in áiteanna eile ar fud an domhain. Is í an teanga náisiúnta nó dhúchais agus an phríomhtheanga oifigiúil i b[[Poblacht na hÉireann]] í an Ghaeilge. Tá an [[An Béarla|Béarla]] luaite sa [[Bunreacht na hÉireann|Bhunreacht]] mar theanga oifigiúil eile. Tá aitheantas oifigiúil aici chomh maith i d[[Tuaisceart Éireann]], ar cuid den [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]] é. Ar an [[13 Meitheamh]] [[2005]] d'aontaigh airí gnóthaí eachtracha an [[An tAontas Eorpach|Aontais Eorpaigh]] glacadh leis an nGaeilge mar theanga oifigiúil oibre san AE. Ón [[1 Eanáir (Lá Caille)|1 Eanáir]] 2007 cuireadh tús leis an stádas oifigiúil seo, agus ba é an tAire Nollaig Ó Treasaigh, T. D., an chéad aire Éireannach a labhair Gaeilge ag cruinniú de chuid Chomhairle na nAirí, an 22 Eanáir 2007. Tá go leor ainmneacha eile réigiúnda nó stairiúla ar an teanga freisin: ''Gaedhealg'', ''Gaedhilge'' agus ''Gaedhilg'' (i g[[Conamara]]); ''Gaedhilic'', ''Gaeilic'' agus ''Gaeilig'' (in áiteanna i gCúige [[Cúige Uladh|Uladh]] agus [[Maigh Eo]]); ''Gaedhealaing'', ''Gaoluinn'' agus ''Gaeilinn'' (i b[[Port Láirge]]); ''Gaelainn'' (i M[[Cúige Mumhan|umhain]] thiar); ''Gaedhlag'' ([[Ó Méith]], [[Contae Ard Mhacha|Ard Mhacha]] agus [[Contae Lú|Lú]]); agus ''Guithealg'' nó ''Goidelc'' (sa [[an tSean-Ghaeilge|tSean-Ghaeilge]]). Tabhair faoi deara gurb iondúil inniu a úsáidtear an leagan Muimhneach d'ainm na teanga, ''Gaelainn'', le tagairt a dhéanamh do chanúint an chúige ina gcluinfeá an t-ainm seo uirthi. D'fheicfeá ''Gaoluinn'', leis, toisc gur mar ''é'' fada a fhuaimnítear ''ao'' an litrithe sna [[canúint]]í deisceartacha. [[Íomhá:Trier_Stadtbibliothek_137_Fol_56.jpg|clé|mion|8ú haois:  Collectio Canonum Hibernensis sa Trier Stadt[[Leabharlann|bibliothek]] (137 Fol 56), [[An Ghearmáin]], agus níos déanaí, an Civitate Dei (Augustinus)]] == Stair == === An tSean-Ghaeilge agus an tOgham === B'é an t[[Ogham]] an chéad chóras scríofa don Ghaeilge, ach is gnách an teanga a chur ar pár i litreacha Laidineacha le níos mó ná míle bliain anuas. Sa tseachtú haois a tháinig an chéad leagan caighdeánaithe den teanga, mar atá, an tSean-Ghaeilge, ar an bhfód, agus í sách difriúil fós leis an gcineál Gaeilge a labhraítear inniu. D'úsáidtí Sean-Ghaeilge, ar dtús, i ngluaiseanna míniúcháin a chuirtí le téacsanna Laidine, le cuidiú leis na daltaí óga nach raibh ach ag foghlaim theanga na Críostaíochta Caitlicí. [[Íomhá:Irish_Verse_in_Codex_Boernerianus.JPG|mion|[[An Bíobla]] (1 Cor 2-3) a scríobh manach Éireannach i [[Sankt Gallen]], [[An Eilvéis]]]] De réir a chéile, áfach, thosaigh na manaigh ag breacadh síos na scéalta miotaseolaíochta, leithéidí na [[Rúraíocht]]a is na [[Fiannaíocht]]a. Ní raibh siad chomh drochamhrasach i leith na seanscéalta Págánacha agus a shílfeá, ach mar sin féin bhain siad gach tagairt nithiúil don chreideamh réamh-Chríostaí de na leaganacha a rinne siad de na scéalta seo. Mar sin, fág is go bhfuil blas na Págántachta ar na seanscéalta [[Gaeil|Gaelacha]] ó thaobh an spioraid agus an tsaoldearcaidh, is deacair aon tagairt do dhéithe Págánta na gCeilteach a aithint iontu. Tá gramadach agus litriú na bhfocal sna scríbhinní Oghaim ní ba seanaimseartha ná an tSean-Ghaeilge féin, cé go mbaineann an chuid is deireanaí de na hOghamchlocha leis an tréimhse chéanna. Mar sin, is dócha go ndearna na manaigh iarracht d'aon turas ar stíl nua scríbhneoireachta a thabhairt isteach nach mbeadh cosúil le stíl ''Phágánta'' na nOghamchloch. ===An Mheán-Ghaeilge === De réir a chéile, tháinig meath ar thraidisiún scríofa na [[An tSean-Ghaeilge|Sean-Ghaeilge]], agus an [[An Mheán-Ghaeilge|Mheán-Ghaeilge]] ag teacht ina háit. [[Teangacha Ceilteacha|Teanga]] cineál measctha is ea an Mheán-Ghaeilge, nó is deacair aon [[An Caighdeán Oifigiúil|chaighdeán]] nó norm ceart a leagan amach di. Tá idir chaint na ndaoine agus [[Gramadach na Gaeilge|ghramadach]] chasta na Sean-Ghaeilge ag dul trí chéile sa Mheán-Ghaeilge, agus thairis sin, is féidir [[forcheartú]] a fheiceáil ansin—is é sin, iarrachtaí teipthe ar chloí le caighdeán na Sean-Ghaeilge nach bhfuil ceart de réir an chaighdeáin sin ''ná'' de réir chaint na ndaoine. Tabhair faoi deara go dtugann téacsleabhair áirithe "Meán-Ghaeilge" ar an Nua-Ghaeilge Chlasaiceach freisin. Ní botún é seo go díreach, ach cleachtas a d'imigh as úsáid idir an dá linn. [[Íomhá:Elizabeth I's primer on Irish.jpg|mion|leabhar frásaí (1560-1580) a scríobh Sir Christopher Nugent, 9th Baron of Delvin.  Bhain [[Eilís I Shasana]] úsáid as is cosúil]] === An Nua-Ghaeilge === Le teacht an dóú haois déag, múnlaíodh an caighdeán nua—caighdeán a bhí sách cóngarach do chaint na ndaoine, an chuid ba mhó léinn acu ar a laghad—ar a dtugtar an [[Nua-Ghaeilge Chlasaiceach]]. Caighdeán sách dian atá inti, agus í saor go hiomlán ó gach cineál canúnachais. Is fíor go raibh cead ag na filí úsáid a bhaint as dhá leagan chanúnacha den fhocal chéanna le freastal ar riachtanais na ríme is na rithime (abair, ''clach'' agus ''cloch''), ach níorbh ionann sin is a rá go mbeadh an file seo níos claonta chun an leagan seo a úsáid agus an file úd eile níos doirte d'fhoirm a chanúna féin—bhí an bheirt acu ag úsáid an dá fhoirm, de réir mar a d'éilíodh dlíthe na filíochta. Chuir tosach na séú haoise déag agus maidhm [[Cath Chionn tSáile|Chionn tSáile]] deireadh sách giorraisc le saothrú na Nua-Ghaeilge Clasaicí. An cineál Gaeilge a scríobhtaí i mblianta dorcha na b[[na Péindlíthe|Péindlíthe]], má scríobhtaí in aon chor í, ní raibh ann ach meascán den chanúint áitiúil agus cibé blúirín den teanga Chlasaiceach a bhí foghlamtha ag an scríbhneoir, agus an chanúint ag fáil an lámh in uachtar ar an gcaighdeán clasaiceach le himeacht na gcéadta bliain. === Le Déanaí === [[Íomhá:Ga_mid_allophones.svg|clé|mion|allafóin Ga mid]] I ndeireadh na [[19ú haois|naoú haoise déag]], cuireadh an Nua-Ghaeilge chomhaimseartha ar bun. Ar dtús, rinne lucht an ghlanteangachais, a raibh daoine ar nós [[Risteard de Hindeberg]] orthu, iarrachtaí áirithe ar chaighdeán na Nua-Ghaeilge Clasaicí a athréimniú, ach ba é an scríbhneoir biseach úd, an tAthair [[Peadar Ua Laoghaire]], a rug bua ar de Hindeberg agus tugadh tús áite do chaint na ndaoine. Is é sin le rá gur bunaíodh an Nua-Ghaeilge scríofa ar an nGaeilge a bhí á labhairt ag muintir na nGaeltachtaí comhaimseartha, seachas ar Ghaeilge de scribhneoirí ní ba luaithe, mar Ó Céitinn agus a léithéid. De bharr an ról ar leith a bhí ag an Athair Peadar agus ag a chuid scríbhneoireachta in athbhunú na Gaeilge mar theanga scríofa, chuaigh canúint an Athar Pheadair é féin (.i. Canúint na [[Cúige Mumhan|Mumhan]]) go mór i bhfeidhm ar mhúnla na Gaeilge ag tús an chéid seo caite. Bhí tionchar Ghaeilge na Mumhan fós le feiceáil i gcuid mhaith mhór de na téacsleabhair a foilsíodh go dtí lár na 1950idí. Níos déanaí, áfach, agus d'ainneoin go raibh sé de nós ag daoine áirithe an Ghaeilge chaighdeánach a cháineadh as ucht í a bheith ró-Mhuimhneach, bhí tionchar níos láidre ag na canúintí eile ar an gCaighdeán Oifigiúil (m. sh. córas na mbriathra agus córas na réamhfhocal). == Stádas na Gaeilge == ===Poblacht na hÉireann=== Is í an teanga náisiúnta nó dhúchais agus an phríomhtheanga oifigiúil i b[[Poblacht na hÉireann]] í. Dar leis an daonáireamh 2016, tá 73,804 duine ina gcainteoirí dúchasacha sa tír. Sa daonáireamh 2016, dúirt 10% de na freagróirí go labhraíonn siad an Ghaeilge, laethúil nó seachtainiúil.<ref>http://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-cp10esil/p10esil/</ref> ====Gaeltacht==== {{Príomhalt|An Ghaeltacht}} [[Íomhá:Gaeltacht.svg|thumb|Gaeltachtaí oifigiúla]] Is éard is '''Gaeltacht''' ann ná ceantar ina bhfuil [[an Ghaeilge]] aitheanta mar theanga an phobail ann, go stairiúil ar a laghad. B'é ba bhrí leis an bhfocal sin ''Gaeltacht'' fadó ná [[Gaelachas]], ach ó thosaigh an Ghaeilge ag dul as úsáid in áiteanna in [[Éire|Éirinn]], tosaíodh ag tabhairt "Gaeltacht" nó "ceantair Ghaeltachta" ar na háiteanna sa tír ina bhfuil Gaeilge á labhairt i gcónaí mar theanga thraidisiúnta a théann go nádúrtha ó ghlúin go glúin. Is léir, áfach, gurb iomaí áit sa Ghaeltacht oifigiúil ina bhfuil an Béarla in uachtar anois, mar shampla [[Cloch na Rón]], [[an Achréidh]] agus [[Maigh Cuilinn]] i g[[Contae na Gaillimhe]], nó [[Ailt an Chorráin]] agus [[Gleann Bharr]] i g[[Contae Dhún na nGall]], [[Acaill]], [[Béal an Mhuirthead]] agus [[an tSraith]] i g[[Contae Mhaigh Eo]] chomh maith leis an gcuid is mó d'[[Uíbh Ráthach]] i g[[Contae Chiarraí]] Theas. ===Tuaisceart Éireann=== {{Príomhalt|An Ghaeilge i dTuaisceart Éireann}} Tá aitheantas oifigiúil ag an nGaeilge i d[[Tuaisceart Éireann]], atá mar chuid den [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]]. Tá stádas [[Líonraí Gaeilge]] ag dhá háit i dTuaisceart Éireann: Carn Tóchair agus Béal Feirste. ===Parlaimint na hEorpa=== Tháinig an Ghaeilge ina teanga oifigiúil i b[[Parlaimint na hEorpa]] sa bhliain 2007, le ciall gur féidir le feisirí líofa sa Ghaeilge an teanga a labhairt sa Pharlaimint agus ag na coistí. ===Lasmuigh na hÉireann=== == Litríocht na Gaeilge == Thosaigh litríocht na Gaeilge ag forbairt as an nua, nuair a tháinig úrscéal an [[Peadar Ua Laoghaire|Athar Peadar Ua Laoghaire]], ''[[oldwikisource:Séadna|Séadna]]'', i gcló go gairid i ndiaidh do [[Dubhghlas de hÍde|Dhubhghlas de hÍde]] a óráid mhór a thabhairt uaidh faoi chomh tábhachtach is a bhí sé an galldachas a ruaigeadh as [[Éire|Éirinn]]. Is fíor nach raibh i leabhar an Athar Peadar ach dornán scéalta ón mbéaloideas, agus iad ceangailte le chéile le scéal an ghréasaí Séadna féin, fear a dhíol a anam leis an diabhal agus ar diúltaíodh faoina ligean isteach in Ifreann chomh maith leis na Flaithis. Mar sin féin, bhí Gaeilge líofa nádúrtha ann, rud a thaitin go mór mór le lucht athbheochana na teangan. I ndiaidh ''Shéadna'', aistriúcháin nó athinsintí ar scéalta clasaiceacha ba mhó a tháinig ó pheann an Athar Pheadair, leithéidí an leagain Ghaeilge a rinne sé de ''[[Don Quixote]]'', agus dála go leor daoine aithnidiúla eile i saol na Gaeilge, scríobh sé dírbheathaisnéis freisin, ''Mo Scéal Féin'', a áirítear ar bhunchlocha litríocht na Gaeilge chomh maith céanna. Is mar réabhlóidí ba mhó a bhain [[Pádraig Mac Piarais]] amach a chlú iarbháis, ach is gá aird a tharraingt air gur scríbhneoir Gaeilge a bhí ann, leis. Scríobh sé roinnt gearrscéalta rómansúla, traigéideacha fiú, agus iad suite i saol na Gaeltachta. Is é "Eoghainín na nÉan" an ceann is mó a théann i bhfeidhm ar an léitheoir, go háirithe ar an léitheoir atá eolach ar chinniúint an scríbhneora.[[Íomhá:Cainteoirí Gaeilge - Irish Speakers.svg|deas|thumb|Cainteoirí Gaeilge sa bhliain 2007.]]Bhí [[Pádraic Ó Conaire]] ina státseirbhíseach sóisearach i Londain nuair a chuala sé iomrá ar athbheochan liteartha na Gaeilge. B'as Gaillimh dó, agus canúint an cheantair timpeall aige, siúd is gur féidir lorg Ghaeilge Chontae an Chláir a aithint ar a stíl fosta, canúint a chuaigh i léig idir an dá linn. Scríobh sé scéalta faoi imirce na nÉireannach go Sasana, faoin saol crua a bhí acu thall ansin, faoin bhfánaíocht agus faoi athbheochan an spioraid náisiúnta. B'é an t-úrscéal greanntragóideach úd "Deoraíocht" a mhórshaothar. Thairis sin, scríobh sé roinnt mhaith gearrscéalta agus altanna iriseoireachta. Is iad na dírbheathaisnéisí Gaeltachta a cuireadh i gcló idir an dá chogadh domhanda, áfach, na clasaicigh mhóra chomhaimseartha. An triúr is clúití acu, is iad ''An tOileánach'' le [[Tomás Ó Criomhthain]], ''Peig''—tuairisc a thug [[Peig Sayers]] ar imeachtaí a beatha féin, agus "Fiche Bliain ag Fás" le [[Muiris Ó Súilleabháin]]. B'as an mBlascaod Mór do na dírbheathaisnéisithe seo: seandaoine a bhí sa chéad dís acu, agus iad ag tabhairt cur síos ar a saol féin i nGaeilge ghlan an oileáin; ach fear óg a bhí i Muiris, agus súil eile ar fad aige ar na cineálacha imeachtaí a bhí ar siúl san áit. Thar aon rud eile, bhí na leabhair seo ceaptha le Gaeilge mhaith dhúchasach de chuid na sean-[[An Ghaeltacht|Ghaeltachta]] aonteangaí a scaipeadh i measc na scoláirí. [[Íomhá:geill_sli.jpg|thumb|[[Comhartha tráchta]] "Géill Slí" i g[[Contae Phort Láirge]]|clé]] Is deacair gan an cheist a chur, nárbh fhearr do na máistrí scoile an dírbheathaisnéis ó Ghaeltacht [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]], ''Rotha Mór an tSaoil'' le [[Micí Mac Gabhann]], a chur os comhair na ndaltaí in áit an triúr Blascaodach. Scéal is ea é gur beag duine nach gcuirfeadh sé spéis ann, nó bhí saol suimiúil ag Micí: chuaigh sé go Meiriceá le hór a bhaint as talamh sioctha Alasca in Klondyke, agus é ag saothrú luach a phasáiste ag rúpáil oibre anseo is ansiúd, aon áit a raibh na fostóirí sásta post a thabhairt d'Éireannach a bhí—mar a fheictear don léitheoir—dall go leor ar an mBéarla an chuid ba mhó den am. Bhí muintir na gcúigí eile ag fáil deacair ciall a bhaint as an litríocht [[Cúige Mumhan|Mhuimhneach]]. Mar sin, bhí siad den tuairim gur chóir a gceart a bhaint amach do na canúintí eile sa litríocht. B'iad an bheirt deartháireacha ó na Rosa, [[Séamus Ó Grianna]] agus [[Seosamh Mac Grianna]], na scríbhneoirí ba mhó ó [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]]. Bhí siad páirteach i g[[Cogadh na Saoirse (Éire)|Cogadh Saoirse na hÉireann]] agus i g[[Cogadh Cathartha na hÉireann]], agus chaith siad tamall i mbraighdeanas i ndiaidh an dá chogadh, ach bhain gach duine acu deireadh súile den náisiúnachas a fhad agus a bhí leas mhuintir na Gaeltachta i gceist. Tá an frustrachas le haithint ar go leor dár scríobh siad. Mar sin féin, bhí siad sách difriúil le chéile mar scríbhneoirí. Scríobhadh Seosamh, an duine ab óige acu, leabhair uaillmhianacha ardealaíonta, leithéidí an úrscéil ''An Druma Mór'' agus na dírbheathaisnéise ''Mo Bhealach Féin''; ach sháraigh air mórán ratha a bhaint amach dó mar scríbhneoir. Tháinig críoch dheifnídeach lena chuid scríbhneoireachta nuair a cuireadh i dteach na ngealt é agus síocóis dhúlagrach ag luí ar a intinn. Maidir le Séamus, áfach, chaith sé a shaol ag scríobh leabhar i ndiaidh a chéile i stíl sheanaimseartha rómánsúil, go dtí gur éirigh sé as an nGaeilge ar fad roimh dheireadh a bheatha sna seascaidí. Le teann éadóchais i dtaobh thodhchaí na teanga, chuaigh sé leis an ngluaiseacht [[Language Freedom Movement|''Language Freedom Movement'']], a bhí in aghaidh mhúineadh éigeantach na Gaeilge. [[Íomhá:Aire-leanai.jpg|deas|thumb|Comhartha bóthair.]] [[Íomhá:Irish road sign.png|thumb|Fógra dátheangach i mBéarla agus Gaeilge]] Is é [[Máirtín Ó Cadhain]] an scríbhneoir Gaeilge ba thábhachtaí san fhichiú haois, áfach. Duine nua-aimseartha ar fad a bhí ann, fear a chuir spéis bheo bhíogúil i gcúrsaí a chomhaimsire sa bhaile is i gcéin, agus é ag baint úsáide as gach cineál cleasa nua ina chuid scríbhneoireachta leis an teanga agus an litríocht a thabhairt i gcrann. Scríobh sé roinnt mhaith gearrscéalta agus trí úrscéal nár tháinig ach an chéad cheann acu, ''Cré na Cille'', amach lena shaol féin. Úrscéal atá ann a thugann cur síos criticiúil ar shaol na Gaeltachta ó bhéal na marbhán atá ag déanamh créafóige sa reilig—rud ba mhó a shamhlófaí le litríocht [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Theas]]. Connachtach a bhí i Máirtín, agus é ag cloí le gramadach a chanúna féin, fiú i gcomhthéacsanna ar ghá, dar leat, caighdeánú níos déine ná sin a chur i bhfeidhm ar an teanga. Ní raibh drogall ar bith air roimh fhocail de chuid canúintí eile, ó [[Gaeilge na hAlban|Ghaeilge na hAlban]], ón Nua-Ghaeilge Chlasaiceach agus ó bhéarlagair na dtéarmadóirí i mBaile Átha Cliath a ghlacadh isteach ina chuid Gaeilge de réir mar a theastódh uaidh. Go háirithe i ndiaidh an dara cogadh domhanda, chuaigh scríbhneoirí neamh-Ghaeltachta i mbun pinn, daoine nár fhoghlaim an teanga ach ar scoil. Rinne cuid acu léirscrios ar an teanga leis na struchtúir amscaí Béarlachais a d'úsáididis ina gcuid scríbhneoireachta, ach ón taobh eile de, d'éirigh le cuid acu téamaí nua a thabhairt isteach i litríocht na teanga. Áirítear [[Diarmaid Ó Súilleabháin]] agus [[Eoghan Ó Tuairisc]] ar dhaoine de na scríbhneoirí is tábhachtaí acu siúd. Bhí Eoghan Ó Tuairisc ina dhealbhadóir agus ina ealaíontóir sula ndeachaigh sé leis an scríbhneoireacht. Scríobh sé na húrscéalta tábhachtacha stairiúla ''L'Attaque'', faoi imeachtaí Bhliain na bhFrancach i g[[Contae Mhaigh Eo]], agus ''Dé Luain'', faoi [[Éirí Amach na Cásca]]. Tá an leabhar seo scríofa de réir mar a chomhcheanglaítear na smaointí, seachas de réir mar a thiteann na himeachtaí amach. Scríobh [[Breandán Ó Doibhlin]] aistí agus úrscéalta uaillmhianacha nua-aimseartha, agus bhí [[Seán Ó Ríordáin|Seán Ó Riordáin]] ar fhilí mhóra na tíre de réir gach caighdeán. == An Cló Gaelach == [[Íomhá:Gaelic-font-Corcaigh.png|deas|thumb|An focal "Corcaigh" scríofa sa chló Gaelach.]] Bhí ceist an chaighdeáin litrithe fite fuaite le ceist an chló Ghaelaigh, mar a thugtar air. Is é an rud atá i gceist leis an gcló Gaelach ná leagan ar leith den aibítir Laidneach agus é bunaithe ar stíl peannaireachta na sean-lámhscríbhinní. Leis an nGaeilge is mó a shamhlaítear an stíl inniu, ach le fírinne, tá sí an-chosúil leis an mionpheannaireacht a chleachtaítí i Mór-roinn na hEorpa i laethanta [[Séarlas Mór|Shéarlais Mhóir]]. Mar shampla, cuireadh an chéad fhoclóir Laidine-Gearmáinise, an t[[Abrogans]], ar pár i litreacha atá an-chosúil leis an gcló Gaelach. Cé is moite d'fhoirmeacha na litreach féin, is é an ponc scriosta nó an ''punctum delens'' príomhchomhartha sóirt an chló Ghaelaigh. Ar dtús, sna lámhscríbhinní Laidine sna Meánaoiseanna, ba nós litreacha a scríobhadh de thaisme a chur ar neamhní tríd an bponc seo a chur os a gcionn—sin é an tuige go dtugtar "ponc scriosta" air. Ós rud é gurb ionann an litir f- a shéimhiú agus an fhuaim f- a bhá go hiomlán, thosaigh na scríobhaithe an ponc scriosta a úsáid mar chomhartha do shéimhiú an f-. De réir a chéile, fairsingíodh an úsáid seo ar na consain shéimhithe eile, cé gurbh é athrú na fuaime, in áit a scriosta, a bhí i gceist lena séimhiú-san. [[Íomhá:1913 Seachtain na Gaeilge poster.jpg|mion|[[Seachtain na Gaeilge]], 1913]] Nuair a chuaigh an chéad leabhar Gaeilge i gcló i réimeas [[Eilís I Shasana|Éilís a hAon]], a choimisiúnaigh foilsiú litríochta Protastúnaí sa Ghaeilge, gearradh clófhoireann ar leith le haghaidh na Gaeilge. Bhí an chlófhoireann seo ceaptha le bheith cosúil le peannaireacht na lámhscríbhinní Gaeilge, le go mbeadh na leabhair ní ba soléite acu siúd a bhí i dtaithí na léitheoireachta sa teanga. Is féidir a rá nár tháinig an cló Gaelach, mar ''chló'', ar an bhfód roimhe sin. Nuair a tháinig an caighdeán nua litrithe agus gramadaí i bhfeidhm i ndeireadh na ndaichidí, caitheadh an cló Gaelach i dtraipisí freisin, diomaite den chorrúsáid a bhaintear as mar mhaisiú. Dháiríre, is ar éigean is féidir teacht trasna ar leabhar Gaeilge ina mbeadh an cló Gaelach á úsáid in éineacht leis an litriú nua. Is dócha nach bhfuil ach aon sampla amháin ann—''Na Glúnta Rosannacha'' le [[Niall Ó Dónaill]], a d'fhoilsigh Oifig an tSoláthair sa bhliain [[1952]], an chéad uair. == Stór focal == Tá isteach nó amach le 42,000 ceannfhocal i bh[[Foclóir Uí Dhónaill]] (gan foirmeacha éagsúla a áireamh, mar shampla bróg, bróga, bróige, bhróg is mar sin de). Tá 56,000 téarma aonfhoclach ar Téarma.ie, 36,000 ach sin nach bhfuil in FGB. Mar sin féin tá cumas ar leith sa Ghaeilge comhfhocail úra a chruthú mar shampla "páirc", "páircín", "mórpháirc", "mionpháirc". == Naisc le hábhar eile a bhaineann leis an nGaeilge == * [[An Caighdeán Oifigiúil]] * [[An Ghaeltacht]] * [[Gaeltacht Bhéal Feirste|An Ghaeilge i gContae Aontroma]] * [[An Ghaeilge san Astráil]] * [[An Ghaeilge i Meiriceá]] * [[An Ghaeilge i Muir Chairib]] * [[An Ghaeilge i gCeanada]] * [[Foclóirí Gaeilge]] * [[Gaeilge Chonnacht]] * [[Gaeilge na Mumhan]] * [[Canúint Ghaeilge Uladh|Gaeilge Uladh]] * [[Gramadach na Gaeilge]] * [[Liosta giorrúchán]] * [[Vicipéid:Áiseanna]] == Naisc sheachtracha == * ''[http://de.wikisource.org/wiki/Die_araner_mundart Die araner mundart]'' (cuntas fóneolaíoch de chanúint na [[Oileáin Árann|nOileán Árann]], ó 1899; as Gearmáinis) * [http://www.gaeilge.ie Foras na Gaeilge] * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/gaeilge.html Sabhal Mòr Ostaig] - Gaeilge ar an Ghreasán * {{Lua idirlín |url=https://gaeilge.org.au/leamh/an-luibin|teideal=An Lúibín|údar=Colin Ryan|dátarochtana=13 Aibreán 2022 |foilsitheoir=Cumann Gaeilge na hAstráile}} == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Ghaeilge, An}} {{Teangeolaíocht na Gaeilge}} {{Teangacha oifigiúla an AE}} {{Teangacha Ceilteacha}} [[Catagóir:An Ghaeilge| ]] [[Catagóir:Gaeilge| ]] [[Catagóir:Teangacha Ceilteacha]] [[Catagóir:Teangacha na hEorpa]] [[Catagóir:Teangacha na Ríochta Aontaithe]] [[Catagóir:Teangacha na hÉireann]] jk2tle2dvy1jvo13rs7xhlf2ua50vis 0 23179 1269979 1268811 2025-06-14T15:19:29Z TGcoa 21229 /* Turasóireacht */ 1269979 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[oileán]] [[carraig|c]]<nowiki/>reagach é '''Sceilg Mhichíl'''<ref>Sceilig Mhichíl uaireanta agus Carraig Scealg fiú</ref> atá suite thart ar 15 chiliméadar amach ó chósta [[Contae Chiarraí|Chontae Chiarraí]]. Is é an t-oileán is mó den dá Sceilg.<ref>{{Lua idirlín|url=https://heritageireland.ie/places-to-visit/skellig-michael/|teideal=Skellig Michael {{!}} Heritage Ireland|language=en|work=Skellig Michael {{!}} Heritage Ireland|dátarochtana=2023-04-04}}</ref> Tá mainistir na Scealg suite ar bharr Sceilg Mhór. Tá cáil ar an mainistir as cillíní cloch na manach ann atá ar chruth coirceog, ar a dtugtar clocháin. Is féidir a thuiscint chomh dian is a bhí saol na manach nuair a fheictear a loime atá an [[mainistir|mhainistir]]. Cuid lárnach den turasóireacht i gCiarraí Theas é an suíomh Oidhreachta Domhanda UNESCO seo.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Sceilg Mhichíl le hathoscailt inniu|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/0704/1308344-sceilg-mhichil-le-hathoscailt-inniu/|date=2022-07-04|language=ga|author=RTÉ Nuacht}}</ref> Ghnóthaigh an t-oileán stádas mar [[Suíomh Oidhreachta Domhanda|Shuíomh Oidhreachta Domhanda UNESCO]] sa bhliain [[1996]]. Is é ceann de na mainistreacha is aitheanta san [[Eorpa|Eoraip]], ach ag an am gcéanna tá sé ar cheann de na mainistreacha is deacra cuairt a thabhairt uirthi.[[Íomhá:Skellig Michael - cemetery and large oratory.jpg|mion|clé]] [[Íomhá:Skelling Michael.jpg|mion| ''The Force Awakens'' |clé]] == Stair == Bhí sé mar ionad tábhachtach do [[Manach|manaigh]] [[Éire]]annacha ar feadh tréimhse 600 bliain. Tógadh mainistreach ar bharr na carraige (atá airde 230 méadair aici) nach mór, sa bhliain [[588]]. [[Íomhá:092Skellig Michael.JPG|thumb|Ceann den dá tithe solais ar Sceilg Mhichíl|clé]] Tharla roinnt ruathar [[Lochlannach]] ar an oileán, an ceann ba fhíochmhara sa bhliain [[823]]. Mhair an mainistir tríothu uilig áfach, agus rinneadh forbairt mór air ag tús an dara mhílaois, nuair a tógadh séipéil nua lena linn. Is léir nach raibh líon ard daoine i riamh sa phobail a bhíodh ann. Ceaptar nach raibh níos mó ná 12 manaigh agus [[ab]] ann ag aon am amháin. D'fhág na manaigh an Sceilg uair éigin sa [[12ú haois]] agus bhog siad chuig an mórthír. Is go dtí an mainistreach [[Agaistínigh|Agaistín]]<nowiki/>each i m[[Baile na Sceilge]] a chuaigh siad. Bhíodh turais oilithreachtaí ag dul chuige ón [[16ú haois]] ar aghaidh, cé go raibh duine ar bith ina gcónaí ann. [[Íomhá:Skellig Michael - Alca torda & Uria aalge 02.jpg|mion|clé]]Sa [[19ú haois]] tógadh dhá [[teach solais]] uirthi agus bhí daoine ina gcónaí ann arís. Is beirt coimeádaithe tigh solais, a mhalartaigh fanacht ann bunaithe ar rota, a bhí ina chónaí ann ó sin amach. Tá an dara teach solais fós in úsáid, cé gur atógadh é sna [[1960idí]]. D'fhág an coimeádaí sna [[1980í|1980idí]] agus tá sé uathoibríoch anois. [[Íomhá:Morus bassanus adu.jpg|thumb|An Guairdeall|clé]] == Turasóireacht == Ina mílte a thagann cuairteoirí inniu, na báid á bhfágáil ag bun na carraige le dul ag dreapadh chuig áitrimh ársa na mannach ar an mullach. Téann na mílte eile timpeall na carraige sna báid turais, agus chomh mhaith leis an lonnú daonna, meallann lonnú na n-éan ar an gcarraig lucht éaneolaíóchta freisin.<ref name=":0" /> [[Íomhá:Sceilg Beag - geograph.org.uk - 989906.jpg|mion|Sceilg Beag|clé]] Tá an mainistir caomhnaithe, mar gheall ar a iargúltacht agus an deacracht a chruthaíonn sé sin do chuairteoirí fáil chuige. Ag an am céanna, cuireadh srianta ar turasóirí, maidir le cuairt a thabhairt ar an oileáin, mar gheall ar an damáiste a bhí á dhéanamh acu. Bhí buairt áirithe ann go raibh na sean-choiscéimeamma cloiche á gcreimeadh acu. Bíonn an t-oileán druidte i rith an gheimridh, idir mí Mheán Fómhair agus mí Aibreáin. Osclaíonn an suíomh aríst don tréimhse úr samhraidh gach bliain i lár mhí na Bealtaine. === Obair agus eachtraí === Sa bhliain [[1986]] rinneadh roinnt oibre athchóirithe agus bunaíodh biúró oifigiúil turasóireachta ceangailte leis an oileáin chomh maith. Sa bhliain 2017, cuireadh foireann speisialaithe OPW isteach chuig an oileán le suirbhéireacht a dhéanamh ar na fánaí agus carraigeacha a bhí i gceist agus cuireadh caoi ar na láithreacha a measadh a bheith contúirteach. Dúirt an OPW nach raibh aon “mhórábhar” ann anois a bheadh ina bhagairt ar Bhóthar an Tí Solais san oileán ach go bhféadfadh go dtitfeadh mionábhar atá “an-tirim” mar gheall ar éin a bheith ag corraí ar na n-aillte.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/suil-ag-an-opw-sceilg-mhichil-a-oscailt-aris-an-14-bealtaine/|teideal=Súil ag an OPW Sceilg Mhíchíl a oscailt arís an 14 Bealtaine|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-05}}</ref> Sa bhliain 2025, athosclaíodh an t-oileán do chuairteoirí ar an 7 Meitheamh (in áit an 8 Bealtaine). Cuireadh moill ar chúrsaí mar gheall ar chás dlí maidir le ceadúnais bháid a ghlacann daoine anonn agus anall ón oileán. Ní raibh roinnt bádóirí sásta nach bhfuair siad ceadúnas ó Oifig na nOibreacha Poiblí i mbliana.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cead turasóirí a thabhairt go Sceilg Mhichíl arís|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0605/1516890-cead-turasoiri-a-thabhairt-go-sceilg-mhichil-aris/|date=2025-06-05|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Tháinig moill ar an oscailt mar gheall ar an chonspóid seo, inar ghlac dhá chomhlacht nar éirigh leo i gcomórtas d’oibreoirí báid éileamh dlíthiúil chuig an ardchúirt. Agus an cás seo beo, idir 8 Bealtaine-6 Meitheamh 2025 agus aimsir shéimh, ann gach lá, cuireadh bac ar aon oibreoir báid seirbhís a chur ar fáil chuig an oileán.<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/7-meitheamh-2025-an-d%C3%BAn/id1525428808?i=1000711930132|teideal=Nuacht Mhall(An Dún)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=7 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-06-14}}</ref> == Cáil == Rinneadh an [[scannán]]<nowiki/>aíocht do radhairc a tharlaíonn ar ‘oileán Ahch-To’, an tearmann a d’aimsigh an [[ridire]] Jedi Luke Skywalker dó féin, ar Sceilg Mhichíl sa scannán ''[[Star Wars Episode VIII: The Last Jedi|Star Wars: The Last Jedi]]'' agus i ''[[Star Wars: The Force Awakens]]'' a tháinig amach in 2015. Ar Cheann Sibéal ar an míntír, áfach, a rinneadh formhór na scannánaíochta don scannán de bharr deacrachtaí a bhain le húsáid an oileáin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/tuairisc-speisialta-an-forsa-ag-duiseacht-i-gcorca-dhuibhne-agus-star-wars-tagtha-go-dti-an-ghaeltacht/|teideal=TUAIRISC SPEISIALTA: An ‘fórsa’ ag dúiseacht i gCorca Dhuibhne agus Star Wars tagtha go dtí an Ghaeltacht|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-05}}</ref> Tá leagan [[Lego|LEGO]] den oileán ar fáil ón mórchomhlacht bréagán mar chuid den tsraith nua seiteanna atá bunaithe Star Wars: The Last Jedi,<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/leagan-lego-deanta-doilean-gaeltachta-ag-an-morchomhlacht-breagan/|teideal=Leagan LEGO déanta d’oileán Gaeltachta ag an mórchomhlacht bréagán|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-05}}</ref> ==Anaclann Dúlra == Is anaclann dúlra tábhachtach é an Sceilg Mhichíl mar aon lena comharsan an Sceilg Bheag. Tá go leor speicis éagsúla d'éin mara Atlantacha ann. Ina measc bíonn an crosán, an guairdeall, an chanóg dhubh agus an chanóg bhán. Sa bhliain 2023, bhí Sceilg Mhichíl roghnaithe le haghaidh mórstaidéir idirnáisiúnta ar [[athrú aeráide]] agus mar a théann sé i gcion ar láithreáin oidhreachta.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Sceilg Mhichíl mar chuid de staidéar domhanda ar athrú aeráide|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/0314/1362161-sceilg-mhichil-mar-chuid-de-staidear-domhanda-ar-athru-aeraide/|date=2023-03-14|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Naisc sheachtracha == * [http://whc.unesco.org/en/list/757 UNESCO World Heritage Centre - Skellig Michael] * [http://www.sceiligs.info A Project Web Site about The Skellig Islands] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070409133731/http://www.sceiligs.info/ |date=2007-04-09 }} * [http://www.skelligislands.com Skelligs Islands - A website detailing information about visiting the islands] * [http://www.skelligsrock.com SkelligsRock - A website detailing the islands history and wildlife] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070807163811/http://www.skelligsrock.com/ |date=2007-08-07 }} == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Sceilg Mhichíl}} [[Catagóir:Oileáin Chontae Chiarraí]] [[Catagóir:Oileáin Ghaeltachta]] [[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta na hÉireann]] [[Catagóir:Mainistreacha na hÉireann]] [[Catagóir:Seandálaíocht]] [[Catagóir:Oileáin na hÉireann]] [[Catagóir:Tithe Solais na hÉireann]] [[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta i gContae Chiarraí]] o0dab070uhj4x8mf2wtyw53u4lghco6 0 27394 1269975 1216717 2025-06-14T13:05:26Z 49.237.85.48 /* Le Déanaí */ 1269975 wikitext text/x-wiki Téann '''stair na Gaeilge''' siar go dtí timpeall 2600-1200 R.C.R.<ref>{{cite journal |first=J. P. |last=Mallory |title=Two perspectives on the problem of Irish origins |journal=Emania |volume=9 |year=1991 |pages=53–58}}</ref><ref>{{cite book |first=Venceslas |last=Kruta |title=Les Celtes |year=2000 |publisher=Robert Laffont |location=Paris |isbn=2221056906}}</ref> == An tOgham agus an tSean-Ghaeilge == [[Íomhá:Cainteoirí Gaeilge - Irish Speakers.svg|deas|200px|thumb|Cainteoirí Gaeilge sa bhliain 2007.]] B'é an t[[Ogham]] an chéad chóras scríofa don Ghaeilge, ach is gnách an teanga a chur ar pár i litreacha Laidineacha le níos mó ná míle bliain anuas. Sa [[7ú haois|tseachtú haois]] a tháinig an chéad leagan caighdeánaithe den teanga, mar atá, an t[[Sean-Ghaeilge]], ar an bhfód, agus í sách difriúil fós leis an gcineál Gaeilge a labhraítear inniu. D'úsáidtí an tSean-Ghaeilge, ar dtús, i ngluaiseanna míniúcháin a chuirtí le téacsanna Laidine, le cuidiú leis na daltaí óga nach raibh ach ag foghlaim theanga na Críostaíochta Caitlicí. De réir a chéile, áfach, thosaigh na manaigh ag breacadh síos na scéalta miotaseolaíochta, leithéidí na [[Rúraíocht]]a is na [[Fiannaíocht]]a. Ní raibh siad chomh drochamhrasach i leith na seanscéalta Págánacha agus a shílfeá, ach mar sin féin bhain siad gach tagairt nithiúil don chreideamh réamh-Chríostaí de na leaganacha a rinne siad de na scéalta seo. Mar sin, fág is go bhfuil blas na Págántachta ar na seanscéalta Gaelacha ó thaobh an spioraid agus an tsaoldearcaidh, is deacair aon tagairt do dhéithe Págánta na gCeilteach a aithint iontu. Tá gramadach agus litriú na bhfocal sna scríbhinní Oghaim ní ba seanaimseartha ná an tSean-Ghaeilge féin, cé go mbaineann an chuid is deireanaí de na hOghamchlocha leis an tréimhse chéanna. Mar sin, is dócha go ndearna na manaigh iarracht d'aon turas ar stíl nua scríbhneoireachta a thabhairt isteach nach mbeadh cosúil le stíl "Phágánta" na nOghamchloch. Is follasach gurb í an litríocht chráifeach an litríocht ba sine i Sean-Ghaeilge, agus gur theastaigh ó na manaigh Éireannacha ábhar reiligiúnda a scríobh do na daoine ina dteanga dhúchais féin. Is dócha gur cumadh na chéad iomainn eaglasta agus na chéad urnaithe fileata sa Ghaeilge chomh moch leis an [[16ú haois|séú haois]]. Is é ''Amra Choluim Chille'' an píosa is sine den chineál seo litríochta atá fágtha againn. Gaeilge thar a bheith seanársa atá ann, níos ársa fiú ná an chuid is mó den tSean-Ghaeilge, agus cuma sheanfhaiseanta ar an meadaracht a chleachtaítear ansin fosta. Is dóigh leis na saineolaithe gurbh é Dallán Forgaill a cheap an saothar seo i ndeireadh na séú haoise, nuair a fuair [[Colm Cille]] bás. Sa tréimhse chéanna a scríobhadh ''Félire Oengusso''. Mar is léir ón teideal, féilire atá ann agus é scríofa i bhfoirm fhileata: tá dán ansin do gach lá i rith na bliana, agus ábhar reiligiúnda ann, nó tugann gach dán acu seo cur síos ar naomh an lae agus ar na héachtaí a rinne sé ar mhaith leis an gcreideamh. == An Mheán-Ghaeilge == De réir a chéile, tháinig meath ar thraidisiún scríofa na [[Sean-Ghaeilge]], agus an [[Meán-Ghaeilge|Mheán-Ghaeilge]] ag teacht ina háit. Teanga cineál measctha is ea an Mheán-Ghaeilge, nó is deacair aon chaighdeán nó norm ceart a leagan amach di. Tá idir chaint na ndaoine agus ghramadach chasta na Sean-Ghaeilge ag dul trí chéile sa Mheán-Ghaeilge, agus thairis sin, is féidir [[forcheartú]] a fheiceáil ansin - is é sin, iarrachtaí teipthe ar chloí le caighdeán na Sean-Ghaeilge nach bhfuil ceart de réir an chaighdeáin sin ''ná'' de réir chaint na ndaoine. Tabhair faoi deara go dtugann téacsleabhair áirithe "Meán-Ghaeilge" ar an Nua-Ghaeilge Chlasaiceach freisin. Ní botún é seo go díreach, ach cleachtas a d'imigh as úsáid idir an dá linn. Saothar tábhachtach eile den chineál chéanna is ea ''Saltair na Rann'' ó dheireadh na [[10ú haois|deichiú haoisea]]; : céad go leith de ranna atá ann agus ábhair [[Bíobla|Bhíobla]] á gcardáil iontu. Tháinig go leor litríochta eile ar an tsaol le linn ré na Meán-Ghaeilge. Chum Flann Mainistreach (1000-1056) dánta staire. Cumadh an Dinnshenchas le linn ré na Meán-Ghaeilge freisin. Tá leaganacha Meán-Ghaeilge d'eipicí Laidine ann, mar shampla [[Cogadh na gCarad]] le Lucánas. Sampla eile de litríocht na linne seo is ea [[Aislinge Meic Con Glinne]]. == An Nua-Ghaeilge == Le teacht an [[12ú haois|dóú haois déag]], múnlaíodh an caighdeán nua - caighdeán a bhí sách cóngarach do chaint na ndaoine, an chuid ba mhó léinn acu ar a laghad - ar a dtugtar an ''Nua-Ghaeilge Chlasaiceach''. Caighdeán sách dian atá inti, agus í saor go hiomlán ó gach cineál canúnachais. Is fíor go raibh cead ag na filí úsáid a bhaint as dhá leagan chanúnacha den fhocal chéanna le freastal ar riachtanais na ríme is na rithime (abair, ''clach'' agus ''cloch''), ach níorbh ionann sin is a rá go mbeadh an file seo níos claonta chun an leagan seo a úsáid agus an file úd eile níos doirte d'fhoirm a chanúna féin - bhí an bheirt acu ag úsáid an dá fhoirm, de réir mar a d'éilíodh dlíthe na filíochta. Bhí na cúirteanna filíochta an-tábhachtach le linn ré na [[Nua-Ghaeilge|Nua-Gaeilge]] Moiche. Filí clúiteacha ba ea Dhonnchadh Mór Ó Dálaigh (1175-1244), Muireachadh Albanach Ó Dálaigh (1180-1250), Gofraidh Fionn Ó Dálaigh (1320-87), Tadhg Dall Ó hUiginn (1550-91), Eochaidh Ó hEodhusa (1567-1617), Fear Flatha Ó Gnímh (1602-1640) agus ar uile. Baineann go leor de litríocht na [[Fiannaíocht]]a leis an ré seo freisin, chomh maith le go leor litríochta inste nó reiligiúnda. Chuir tosach na [[16ú haois|séú haoise déag]] agus maidhm [[Cath Chionn tSáile|Chionn tSáile]] deireadh sách giorraisc le saothrú na [[Nua-Ghaeilge]] Clasaicí. An cineál Gaeilge a scríobhtaí i mblianta dorcha na b[[na Péindlíthe|Péindlíthe]], má scríobhtaí in aon chor í, ní raibh ann ach meascán den chanúint áitiúil agus cibé blúirín den teanga Chlasaiceach a bhí foghlamtha ag an scríbhneoir, agus an chanúint ag fáil an lámh in uachtar ar an gcaighdeán clasaiceach le himeacht na gcéadta bliain. Nuair a briseadh ar na Gaeil i g[[Cath Chionn tSáile]], tháinig meath ar sheansaol agus sheanlitríocht na nGael. Tá cuid thábhachtach d'oidhreacht na nGael ar fáil dúinn fós mar gheall ar shaothair a cumadh sa [[16ú haois|16ú céad]], mar shampla "Annála Ríoghachta Éireann" a cumadh faoi stiúir [[Míchíl Uí Chléirigh|Mhíchíl Uí Chléirigh]] (1575-1645) agus "Forus Feasa ar Éirinn" le Seathrúin Chéitinn. Tháinig deireadh le scoileanna na mbard agus leis an seanfhilíocht, agus baineadh úsáid as méadraíocht na n-amhrán. Filí clúiteacha ba ea Seathrún Céitinn, [[Piaras Feiritéar]] (1600?–1653), [[Pádraigín Haicéad]] (1600-54), [[Dáibhí Ó Bruadair]] (1625-98) agus [[Aogán Ó Rathaille]] (1670-1728). == An 18ú céad agus an 19ú céad == Cé go raibh deireadh tagtha le ré na bpátrún, lean go leor daoine ar aghaidh ag cumadh saothar i nGaeilge, mar sheampla [[Peadar Ó Doirnín]] (1704-68), [[Aindrias Mac Craith]] (1708-95), [[Donnchadh Ruadh Mac Con Mara]] (1715-1810), [[Eoghan Ruadh Ó Súilleabháin]] (1748-84), [[Eibhlín Dhubh Ní Chónaill]] (1748-1800), a chum ''[[Caoineadh Airt Uí Laoghaire]]'', nuair a maraíodh Art, a fear céile, sa bhliain 1773, [[Brian Merriman]] (1747-1805), an file a chum ''[[Cúirt an Mheán Oíche]]'', [[Antaine Ó Reachtabhra]] (1784-1835). == Le Déanaí == I ndeireadh na [[19ú haois|naoú haoise déag]], cuireadh an Nua-Ghaeilge chomhaimseartha ar bun. Ar dtús, rinne lucht an ghlanteangachais, a raibh daoine ar nós [[Risteard de Hindeberg]] orthu, iarrachtaí áirithe ar chaighdeán na Nua-Ghaeilge Clasaicí a athréimniú, ach b'é an [[scríbhneoir]] biseach úd, an tAthair [[Peadar Ua Laoghaire]], a rug bua ar de Hindeberg agus an dóigh a raibh sé ag cur béim ar ghnáthchaint na ndaoine. Tháinig an t-úrscéal ''[[oldwikisource:Séadna|Séadna]]'', i gcló sa bhliain 1907, go gairid i ndiaidh do [[Douglas Hyde|Dhubhghlas de hÍde]] a óráid mhór a thabhairt uaidh faoi chomh tábhachtach is a bhí sé an galldachas a ruaigedh as [[Éire|Éirinn]]. Is fíor nach raibh i leabhar an Athar Peadar ach dornán scéalta ón m[[béaloideas]], agus iad ceangailte le chéile le scéal an ghréasaí Séadna féin, fear a dhíol a anam leis an diabhal agus ar diúltaíodh faoina ligean isteach in Ifreann chomh maith leis na Flaithis. Mar sin féin, bhí Gaeilge líofa nádúrtha ann, rud a thaitin go mór mór le lucht athbheochana na teanga. I ndiaidh ''Shéadna'', aistriúcháin nó athinsintí ar scéalta clasaiceacha ba mhó a tháinig ó pheann an Athar Pheadair, leithéidí an leagain Ghaeilge a rinne sé de ''[[Don Quixote]]'', agus dála go leor daoine aithnidiúla eile i saol na Gaeilge, scríobh sé dírbheathaisnéis freisin, ''Mo Scéal Féin'', a áirítear ar bhunchlocha litríocht na Gaeilge chomh maith céanna. Is mar réabhlóidí ba mhó a bhain [[Pádraig Mac Piarais]] amach a chlú iarbháis, ach is gá aird a tharraingt air gur scríbhneoir Gaeilge a bhí ann, leis. Scríobh sé roinnt gearrscéalta rómansúla, traigéideacha fiú, agus iad suite i saol na Gaeltachta. Is é "Eoghainín na nÉan" an ceann is mó a théann i bhfeidhm ar an léitheoir, go háirithe ar an léitheoir atá eolach ar chinniúint an scríbhneora. Bhí [[Pádraic Ó Conaire]] ina státseirbhíseach sóisearach i [[Londain]] nuair a chuala sé iomrá ar athbheochan liteartha na Gaeilge. B'as Gaillimh dó, agus canúint an cheantair timpeall aige, siúd is gur féidir lorg Ghaeilge [[Contae an Chláir|Chontae an Chláir]] a aithint ar a stíl fosta, [[canúint]] a chuaigh i léig idir an dá linn. Scríobh sé scéalta faoi imirce na nÉireannach go [[Sasana]], faoin saol crua a bhí acu thall ansin, faoin bhfánaíocht agus faoi athbheochan an spioraid náisiúnta. B'é an t-[[úrscéal]] greanntragóideach úd "[[Deoraíocht (úrscéal)|Deoraíocht]]" a mhórshaothar. Thairis sin, scríobh sé roinnt mhaith gearrscéalta agus altanna [[Iriseoireacht|iriseoireachta]]. [[Íomhá:Aire-leanai.jpg|deas|200px|thumb|Comhartha bóthair.]] Is iad na dírbheathaisnéisí Gaeltachta a cuireadh i gcló idir an dá chogadh domhanda, áfach, na clasaicigh mhóra chomhaimseartha. An triúr is clúití acu, is iad ''An tOileánach'' le [[Tomás Ó Criomhthain]], ''Peig'' - tuairisc a thug [[Peig Sayers]] ar imeachtaí a beatha féin, agus "Fiche Bliain ag Fás" le [[Muiris Ó Súilleabháin]]. B'as an [[An Blascaod Mór|mBlascaod Mór]] do na dírbheathaisnéisithe seo: seandaoine a bhí sa chéad dís acu, agus iad ag tabhairt cur síos ar a saol féin i nGaeilge ghlan an oileáin; ach fear óg a bhí i Muiris, agus súil eile ar fad aige ar na cineálacha imeachtaí a bhí ar siúl san áit. Thar aon rud eile, bhí na leabhair seo ceaptha le Gaeilge mhaith dhúchasach de chuid na sean-[[Gaeltacht|Ghaeltachta]] aonteangaí a scaipeadh i measc na scoláirí. Is deacair gan an cheist a chur, nárbh fhearr do na máistrí scoile an dírbheathaisnéis ó Ghaeltacht [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]], ''Rotha Mór an tSaoil'' le [[Micí Mac Gabhann]], a chur os comhair na ndaltaí in áit an triúr [[Na Blascaodaí|Blascaodach]]. Scéal is ea gur beag duine nach gcuirfeadh sé spéis ann, nó bhí saol suimiúil ag Micí: chuaigh sé go Meiriceá le hór a bhaint as talamh sioctha [[Alasca]] in Klondyke, agus é ag saothrú luach a phasáiste ag rúpáil oibre anseo is ansiúd, aon áit a raibh na fostóirí sásta post a thabhairt d'Éireannach a bhí - mar a fheictear don léitheoir - dall go leor ar an m[[Béarla]] an chuid ba mhó den am. Bhí muintir na gcúigí eile ag fáil deacair ciall a bhaint as an litríocht [[Cúige Mumhan|Mhuimhneach]]. Mar sin, bhí siad den tuairim gur chóir a gceart a bhaint amach do na canúintí eile sa litríocht. B'iad an bheirt deartháireacha ó na Rosa, [[Séamus Ó Grianna]] agus [[Seosamh Mac Grianna]], na scríbhneoirí ba mhó ó [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]]. Bhí siad páirteach i g[[Cogadh na Saoirse (Éire)|Cogadh Saoirse na hÉireann]] agus i g[[Cogadh Cathartha na hÉireann]], agus chaith siad tamall i mbraighdeanas i ndiaidh an dá chogadh, ach bhain gach duine acu deireadh súile den náisiúnachas a fhad agus a bhí leas mhuintir na Gaeltachta i gceist. Tá an frustrachas le haithint ar go leor dár scríobh siad. Mar sin féin, bhí siad sách difriúil le chéile mar scríbhneoirí. Scríobhadh Seosamh, an duine ab óige acu, leabhair uaillmhianacha ardealaíonta, leithéidí an úrscéil ''An Druma Mór'' agus na dírbheathaisnéise ''Mo Bhealach Féin''; ach sháraigh air mórán ratha a bhaint amach dó mar scríbhneoir. Tháinig críoch dheifnídeach lena chuid scríbhneoireachta nuair a cuireadh i dteach na ngealt é agus síocóis dhúlagrach ag luí ar a intinn. Maidir le Séamus, áfach, chaith sé a shaol ag scríobh leabhar i ndiaidh a chéile i stíl sheanaimseartha rómánsúil, go dtí gur éirigh sé as an nGaeilge ar fad roimh dheireadh a bheatha sna seascaidí. Le teann éadóchais i dtaobh thodhchaí na teanga, chuaigh sé leis an ngluaiseacht [[Language Freedom Movement]], a bhí in aghaidh mhúineadh éigeantach na Gaeilge. [[Íomhá:Irish road sign.png|thumb|260px|Fógra dátheangach i mBéarla agus Gaeilge]] Is é [[Máirtín Ó Cadhain]] an scríbhneoir Gaeilge ba thábhachtaí san [[20ú haois|fhíchiú haois]], áfach. Duine nua-aimseartha ar fad a bhí ann, fear a chuir spéis bheo bhíogúil i gcúrsaí a chomhaimsire sa bhaile is i gcéin, agus é ag baint úsáide as gach cineál cleasa nua ina chuid scríbhneoireachta leis an teanga agus an litríocht a thabhairt i gcrann. Scríobh sé roinnt mhaith gearrscéalta agus trí úrscéal nár tháinig ach an chéad cheann acu, ''[[Cré na Cille]]'', amach lena shaol féin. [[Úrscéal]] atá ann a thugann cur síos criticiúil ar shaol na Gaeltachta ó bhéal na marbhán atá ag déanamh créafóige sa reilig - rud ba mhó a shamhlófaí le litríocht [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Theas]]. Connachtach a bhí i Máirtín, agus é ag cloí le gramadach a chanúna féin, fiú i gcomhthéacsanna ar ghá, dar leat, caighdeánú níos déine ná sin a chur i bhfeidhm ar an teanga. Ní raibh drogall ar bith air roimh fhocail de chuid canúintí eile, ó [[Gaeilge na hAlban|Ghaeilge na hAlban]], ón Nua-Ghaeilge Chlasaiceach agus ó bhéarlagair na dtéarmadóirí i mBaile Átha Cliath a ghlacadh isteach ina chuid Gaeilge de réir mar a theastódh uaidh. Go háirithe i ndiaidh an [[Dara Cogadh Domhanda]], chuaigh scríbhneoirí neamh-Ghaeltachta i mbun pinn, daoine nár fhoghlaim an teanga ach ar scoil. Rinne cuid acu léirscrios ar an teanga leis na struchtúir amscaí Béarlachais a d'úsáididis ina gcuid scríbhneoireachta, ach ón taobh eile de, d'éirigh le cuid acu téamaí nua a thabhairt isteach i [[Litríocht na Gaeilge|litríocht na teanga]]. Áirítear [[Diarmaid Ó Súilleabháin]] agus [[Eoghan Ó Tuairisc]] ar dhaoine de na scríbhneoirí is tábhachtaí acu siúd. Bhí Eoghan Ó Tuairisc ina dhealbhadóir agus ina ealaíontóir sula ndeachaigh sé leis an scríbhneoireacht. Scríobh sé na [[Úrscéal stairiúil|húrscéalta tábhachtacha stairiúla]] ''L'Attaque'', faoi imeachtaí Bhliain na bhFrancach i g[[Contae Mhaigh Eo]], agus ''Dé Luain'', faoi [[Éirí Amach na Cásca]]. Tá an leabhar seo scríofa de réir mar a chomhcheanglaítear na smaointí, seachas de réir mar a thiteann na himeachtaí amach. Scríobh [[Breandán Ó Doibhlin]] aistí agus [[úrscéal]]ta uaillmhianacha nua-aimseartha, agus bhí [[Seán Ó Riordáin]] ar fhilí móra na tíre de réir gach caighdeán. == Foinsí == {{reflist}} {{Teangeolaíocht na Gaeilge}} == Naisc == * [http://www.missgien.net/celtic/literature.html Gaelic Literature] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110213191707/http://www.missgien.net/celtic/literature.html |date=2011-02-13 }} * [http://www.electricscotland.com/history/literat/modern.htm Modern Gaelic Literature] * [http://www.arts.gla.ac.uk/ScotLit/ASLS/Laverock-Gaelic_Literature.html The Gaelic Literature of Argyll] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303201113/http://www.arts.gla.ac.uk/ScotLit/ASLS/Laverock-Gaelic_Literature.html |date=2016-03-03 }} * [http://www.history.com/encyclopedia.do?vendorId=FWNE.fw..ga002400.a#FWNE.fw..ga002400.a Gaelic Literature] * [http://www.clarelibrary.ie/eolas/coclare/literature/bardic/notes.htm Clare's Gaelic Bardic Tradition] [[Catagóir:Stair na Gaeilge]] [[Catagóir:Stair theangacha]] 6v1ld9lgta18w5daedo9kbuni1jfw90 0 34042 1269994 1161013 2025-06-14T19:10:07Z Marcas.oduinn 33120 /* Tagairtí */Catagóir 1269994 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[loch]] i g[[Contae an Chabháin]] é '''Log na Sionna'''.<ref name='Logainm'>{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/105065|title=Log na Sionna/Shannon Pot {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-24|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-tír-ie}} [[Catagóir:Lochanna na hÉireann]] [[Catagóir:An tSionainn]] 4jcaf6gltc2yulmr0gzrsvqeafexmcf 0 36683 1270057 1269945 2025-06-15T05:55:12Z 49.48.52.118 1270057 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:ENC 1-NA5 600px.jpeg|mion|Leathanach teidil de chéad imleabhar na ciclipéide ar chuir [[Denis Diderot|Diderot]] agus [[Jean le Rond d'Alembert|d'Alembert]] in eagar idir 1751 agus 1772 í: ''L'Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers'' (Gaeilge: 'An Ciclipéid, nó Foclóir Réasúnta na nEalaíon agus na gCeard'). Tá an Chiclipéid seo ar cheann de mhór-shaothair na hEagnaíochta''.'']] Is éard atá i gceist leis '''an Eagnaíocht''', nó '''Ré na hEagnaíochta''', ná [[gluaiseacht chultúrtha]] a tháinig ar an bhfód i measc aos eagna na h[[An Eoraip|Eorpa]] san [[18ú haois]] (1715-1789), agus a leathnaigh amach ina dhiaidh sin go dtí na háiteanna a bhí faoi anáil na hEorpa ag an am ([[Meiriceá Thuaidh|Meiriceá]], srl.). Chuir smaointeoirí na hEagnaíochta béim nua ar fhorbairt [[eolaíocht]]a agus intinne agus é mar sprioc acu sochaí agus eolas a fheabhsú agus a chur chun cinn. Ag an am céanna, dhéanfaidís iarracht fáil réidh le piseoga agus le héadulaingt na heaglaise agus le héagóir an stáit. D'imir aireagán an chlóphreasa tionchar nach beag ar leathadh amach luachanna nua na hEagnaíochta ar fud an domhain. == Sainmhíniú== I roinnt tíortha in Iarthar na hEorpa, bhí an ghluaiseacht chomh leathan agus chomh chumhachtach gur chreid fiú a lucht comhaimsire go raibh Ré na hEagnaíochta tugtha in áit “an Ré Dhorcha”. I dteangacha eile na hEorpa, rinneadh ceangal idir smaointe nua na hEagnaíochta agus an 'soilsiú' - .i. an léargas nua - a tharraingíodar: ''The Enlightenment'' a tugadh ar an dtréimhse seo i mBéarla, agus ''Die Aufklärung'' i nGearmáinis (Gaeilge: 'An Soilsiú') agus ''Siècle des Lumières'' (Gaeilge: 'Céad na Soilse') i bhFraincis. Amanta, tugtar An Soilsiú nó Ré an tSoilsithe uirthi i nGaeilge leis. Tá téarmaí don ré a thagann ón soilsiú le fáil i scríbhinní Voltaire agus J. G. von Herder, agus bunaíodh a leitheid de tearmaí go cinntitheach tar éis fhoilsiú alt Kant “Was ist Aufklärung?” ('Cad í eagnaíocht?') i 1784. == Comhthéacs == D’fhorbair an Eagnaíocht le linn athrú sóisialta ón [[feodachas]] go [[Caipitleachas|gcaipitleachas]], agus an chumhacht ag athrú ón uaisle na talún go dtí an mheánaicme. Bhí go leor ceangail agus cosúlachtaí idir Eagnaíocht Iarthar na hEorpa agus an [[An Renaissance|Athbheochan]]. Fuair ​​an Eagnaíocht oidhreacht ón Athbheochan ó thaobh a chuid idéil daonnaíochta, a hardmheas ar an tseandacht chlasaiceach, muinín i ndul chun cinn, agus saorsmaointeoireacht. Rinne an Athbheochan agus an Eagnaíocht araon athbhreithniú ar sheanluachanna agus chaith siad amhras ar dogmaí feodacha agus eaglasta, traidisiúin agus údaráis. Mar sin féin, tháinig idé-eolaíocht na heagnaíochta chun cinn ag céim níos aibí d’fhoirmiú an struchtúir chaipitlíoch agus dá bhrí sin, bhí a critíc ar an bhfeodachas níos géire agus níos doimhne ná san Athbheochan. Mar gheall gur bhreathnaigh siad ar an tsaoirse pholaitiúil agus ar an gcomhionannas sibhialta mar bhunchloch na sochaí ​atá struchtúrtha go maith, dhírigh siad a gcáineadh i gcoinne forlámhas na monarcachta absalóidí, chomh maith leis an eaglais. Bhí an Eagnaíocht tábhachtach chun an bonn a bhaint ó na cumhachtaí a bhuanaigh an córas feodach. Go háirithe sa [[An Fhrainc|Fhrainc]], is féidir breathnú ar an Eagnaíocht mar ullmhúchán díreach idé-eolaíoch don [[Réabhlóid na Fraince|réabhlóid bourgeois 1788]]. [[Íomhá:Frans Hals - Portret van René Descartes.jpg|mion|Fealsamh, matamaiticeoir, agus fisiceoir Francach [[René Descartes]] (1596-1650)]] In Iarthar na hEorpa, tháinig tréimhse dul chun cinn ginearálta, go háirithe sa [[17ú haois]], maidir le heolas praiticiúil a bheadh ​​riachtanach do táirgeachta ábhair, trádála agus loingseoireachta. Chuir Hobbes, [[René Descartes|Descartes]], [[Gottfried Leibniz|Leibniz]], [[Isaac Newton|Newton]], Spinoza, agus [[René Descartes|Cartesigh]] ​na [[An Ísiltír|hÍsiltíre]] go mór le saoradh na heolaíochta ó údarás na heaglaise. Spreag a gcuid oibre fás tapa na n-eolaíochtaí nádúrtha - [[fisic]], [[matamaitic]], [[meicnic]], agus [[réalteolaíocht]] - agus bunú ábharachas nua-aimseartha, dul chun cinn eolaíoch agus teicneolaíochta a chuaigh in éineacht le agus cuir le foirmiú na hidé-eolaíochta frithfheodach. == Saintréithe ginearálta == D’fhorbair go leor smaointeoirí na hEagnaíochta teagasca ábharaíocha bunaithe ar an smaoineamh gurb é an t-ábhar an t-aon réaltacht amháin, agus éagsúlacht gan teorainn airíonna ann. Ina gcuid poileimicí i gcoinne an teagaisc dhiachúil gur chruthaigh Dia an domhan, agus go mbraitheann oibrithe an tsaoil seo ar Chruthaitheoir a idirghabhann san chruinne a chruthaigh sé, mheas smaointeoirí na hEagnaíochta (faoi thionchar eolaíochta Newton) ​gurbh é a bhí sa nádúr ná inneall ollmhór a oibríonn de réir rialacha leagtha amach ag an Chruthaitheoir, cé nach gá go mbeadh suim aige (ar nós leanúnach) i gcúrsaí an domhain. [[:en:Deism|Dias]] a thugtar ar an chineál creidimh seo. I dteoiric an eolais acu, d’fhorbair fealsúna na hEagnaíochta cur chuige bunaithe ar chéadfaíochas a dhiúltaigh smaointe dúchasacha a bheith ann (smaointe faoi Dia mar shampla) agus dhearbhaigh siad gurb iad braistintí agus aireachtáil ón domhan seachtrach an t-aon fhoinse eolais an duine.[[Íomhá:Rousseau.jpg|200px|thumb|[[Jean-Jacques Rousseau]] (1712 - 1778), duine de mhór-smaointeoirí na hEagnaíochta.|clé]] Chuireadh teoiricí réasúnachais na sochaí agus an stáit, eitice, agus fiú reiligiúin i gcoinne na dogmaí reiligiúnacha agus feodacha, m.sh. ceart diaga ríthe. Bhí baint láidir idir cultúr na hEagnaíochta agus iarrachtaí an struchtúr sóisialta agus institiúidí stáit a chur faoi réir córais réasúin. De réir na smaointeoirí seo, bhí dualgas ar institiúidí dá leithéid oibriú ar son leas an phobail. Bhí teoiricí na ré bunaithe ar choincheapa teibí faoi nádúr an duine gan athrú a bhí neamhstairiúla agus meitifisiciúla, agus tá siad caite i gcártaí anois den chuid is mó. Ina ainneoin sin, chuir cuid de na smaointe seo (go háirithe teoiric an dlí nádúrtha), díorthaithe ó choincheap an chomhionannas dhúchasaigh dhaonna, bunús idé-eolaíoch ar fáil d’éilimh ar shaoirsí daonlathacha. De réir theoiric an chonartha shóisialta, ní hinstitiúid diaga é an stát, ach institiúid a thagann in áit nuair a dhéantar conradh idir na daoine agus a gceannasaithe. Aithnítear sa teoiric seo an ceart do dhaoine a rialtóirí a bhaint d'oifig má sháraíonn siad coinníollacha an chonartha nó má theip orthu cearta nádúrtha na saoránach a chosaint. [[Íomhá:AdamSmith.jpg|mion|305x305px|Adam Smith]] I ndiaidh dóibh neamhspleáchas polaitiúil na dtiarnaí feodacha a dhíothú, agus leasuithe deartha chun ilroinnt cúige a chealú agus aontacht pholaitiúil an náisiúin a neartú, chuir cuid de na smaointeoirí a muinín i "bhforlámhas an eagnaí", agus chreid siad gur ghá le réimeas absalóideach a bheith ann, le daoine dá bhfealsúnacht fhéin i gceannas de, ionnas go gcuirfí i bhfeidhm na hachóirithe búirgéiseacha arbh fhearr leo. Chuaigh smaointeoirí áirithe eile i bhfad ní b' fhaide ná lucht an "forlámhas eagnaí", ag tacú le flaitheas an phobail agus na poblachta daonlathaí. I gceisteanna eacnamaíochta, mheas formhór smaointeoirí na hEagnaíochta go raibh iomaíocht agus saormhargaí le leas na sochaí, agus bhí siad ar son saorthrádála agus ​cosanta dlí do réadmhaoin phríobháideach. Tá baint ag teoiricí eacnamaíocha na bhfiseacratach agus sruthanna eile in eacnamaíocht pholaitiúil bhuirgéiseach (m.sh. Adam Smith) leis an Eagnaíocht. Bhí tuairimí na staire mar thréith ag tús eisiamh diagachta ón míniú den phróiseas stairiúil agus dearcadh an-diúltach i leith na Meánaoiseanna, a dearbhaíodh mar ré aineolais, fanaiceachta, claontachta reiligiúnaí agus tíorántachta. Ba shaintréith den Eagnaíocht adhradh ársaíochta freisin, ré inar lorg na fealsúna deimhniú ar a n-idéalacha féin. Rud eile a bhí tipiciúil i dtuairimí ar stair ná an creideamh i bhforás, go raibh cúrsaí cultúrtha, trádála agus teicneolaíochta ag dul chun cinn go seasta. Tháinig cur chuige stairiúil domhanda chun cinn, is é sin le rá, coincheap an chine dhaonna mar aonán aontaithe, agus an creideamh go raibh forbairt stairiúil faoi réir ​“dhlíthe nádúrtha” áirithe. == Tagairtí == <references />https://encyclopedia2.thefreedictionary.com/enlightenment {{DEFAULTSORT:Eagnaíocht}} [[Catagóir:An Eagnaíocht| ]] [[Catagóir:18ú haois]] [[Catagóir:Stair na fealsúnachta]] [[Catagóir:Stair na hEorpa]] [[Catagóir:Cultúr an iarthair]] [[Catagóir:Eolaíocht]] hmcw0p8ky178zz3hcbcgvi4or14sajs 1270058 1270057 2025-06-15T06:20:35Z 49.48.52.118 1270058 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:ENC 1-NA5 600px.jpeg|mion|Leathanach teidil de chéad imleabhar na ciclipéide ar chuir [[Denis Diderot|Diderot]] agus [[Jean le Rond d'Alembert|d'Alembert]] in eagar idir 1751 agus 1772 í: ''L'Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers'' (Gaeilge: 'An Ciclipéid, nó Foclóir Réasúnta na nEalaíon agus na gCeard'). Tá an Chiclipéid seo ar cheann de mhór-shaothair na hEagnaíochta''.'']] Is éard atá i gceist leis '''an Eagnaíocht''', nó '''Ré na hEagnaíochta''', ná [[gluaiseacht chultúrtha]] a tháinig ar an bhfód i measc aos eagna na h[[An Eoraip|Eorpa]] san [[18ú haois]] (1715-1789), agus a leathnaigh amach ina dhiaidh sin go dtí na háiteanna a bhí faoi anáil na hEorpa ag an am ([[Meiriceá Thuaidh|Meiriceá]], srl.). Chuir smaointeoirí na hEagnaíochta béim nua ar fhorbairt [[eolaíocht]]a agus intinne agus é mar sprioc acu sochaí agus eolas a fheabhsú agus a chur chun cinn. Ag an am céanna, dhéanfaidís iarracht fáil réidh le piseoga agus le héadulaingt na heaglaise agus le héagóir an stáit. D'imir aireagán an chlóphreasa tionchar nach beag ar leathadh amach luachanna nua na hEagnaíochta ar fud an domhain. == Sainmhíniú== I roinnt tíortha in Iarthar na hEorpa, bhí an ghluaiseacht chomh leathan agus chomh chumhachtach gur chreid fiú a lucht comhaimsire go raibh Ré na hEagnaíochta tugtha in áit “an Ré Dhorcha”. I dteangacha eile na hEorpa, rinneadh ceangal idir smaointe nua na hEagnaíochta agus an 'soilsiú' - .i. an léargas nua - a tharraingíodar: ''The Enlightenment'' a tugadh ar an dtréimhse seo i mBéarla, agus ''Die Aufklärung'' i nGearmáinis (Gaeilge: 'An Soilsiú') agus ''Siècle des Lumières'' (Gaeilge: 'Céad na Soilse') i bhFraincis. Amanta, tugtar An Soilsiú nó Ré an tSoilsithe uirthi i nGaeilge leis. Tá téarmaí don ré a thagann ón soilsiú le fáil i scríbhinní Voltaire agus J. G. von Herder, agus bunaíodh a leitheid de tearmaí go cinntitheach tar éis fhoilsiú alt Kant “Was ist Aufklärung?” ('Cad í eagnaíocht?') i 1784. == Comhthéacs == D’fhorbair an Eagnaíocht le linn athrú sóisialta ón [[feodachas]] go [[Caipitleachas|gcaipitleachas]], agus an chumhacht ag athrú ón uaisle na talún go dtí an mheánaicme. Bhí go leor ceangail agus cosúlachtaí idir Eagnaíocht Iarthar na hEorpa agus an [[An Renaissance|Athbheochan]]. Fuair ​​an Eagnaíocht oidhreacht ón Athbheochan ó thaobh a chuid idéil daonnaíochta, a hardmheas ar an tseandacht chlasaiceach, muinín i ndul chun cinn, agus saorsmaointeoireacht. Rinne an Athbheochan agus an Eagnaíocht araon athbhreithniú ar sheanluachanna agus chaith siad amhras ar dogmaí feodacha agus eaglasta, traidisiúin agus údaráis. Mar sin féin, tháinig idé-eolaíocht na heagnaíochta chun cinn ag céim níos aibí d’fhoirmiú an struchtúir chaipitlíoch agus dá bhrí sin, bhí a critíc ar an bhfeodachas níos géire agus níos doimhne ná san Athbheochan. Mar gheall gur bhreathnaigh siad ar an tsaoirse pholaitiúil agus ar an gcomhionannas sibhialta mar bhunchloch na sochaí ​atá struchtúrtha go maith, dhírigh siad a gcáineadh i gcoinne forlámhas na monarcachta absalóidí, chomh maith leis an eaglais. Bhí an Eagnaíocht tábhachtach chun an bonn a bhaint ó na cumhachtaí a bhuanaigh an córas feodach. Go háirithe sa [[An Fhrainc|Fhrainc]], is féidir breathnú ar an Eagnaíocht mar ullmhúchán díreach idé-eolaíoch don [[Réabhlóid na Fraince|réabhlóid bourgeois 1788]]. [[Íomhá:Frans Hals - Portret van René Descartes.jpg|mion|Fealsamh, matamaiticeoir, agus fisiceoir Francach [[René Descartes]] (1596-1650)]] In Iarthar na hEorpa, tháinig tréimhse dul chun cinn ginearálta, go háirithe sa [[17ú haois]], maidir le heolas praiticiúil a bheadh ​​riachtanach do táirgeachta ábhair, trádála agus loingseoireachta. Chuir Hobbes, [[René Descartes|Descartes]], [[Gottfried Leibniz|Leibniz]], [[Isaac Newton|Newton]], Spinoza, agus [[René Descartes|Cartesigh]] ​na [[An Ísiltír|hÍsiltíre]] go mór le saoradh na heolaíochta ó údarás na heaglaise. Spreag a gcuid oibre fás tapa na n-eolaíochtaí nádúrtha - [[fisic]], [[matamaitic]], [[meicnic]], agus [[réalteolaíocht]] - agus bunú ábharachas nua-aimseartha, dul chun cinn eolaíoch agus teicneolaíochta a chuaigh in éineacht le agus cuir le foirmiú na hidé-eolaíochta frithfheodach. == Saintréithe ginearálta == D’fhorbair go leor smaointeoirí na hEagnaíochta teagasca ábharaíocha bunaithe ar an smaoineamh gurb é an t-ábhar an t-aon réaltacht amháin, agus éagsúlacht gan teorainn airíonna ann. Ina gcuid poileimicí i gcoinne an teagaisc dhiachúil gur chruthaigh Dia an domhan, agus go mbraitheann oibrithe an tsaoil seo ar Chruthaitheoir a idirghabhann sa chruinne a chruthaigh sé, mheas smaointeoirí na hEagnaíochta (faoi thionchar eolaíochta Newton) ​gurbh é a bhí sa nádúr ná inneall ollmhór a oibríonn de réir rialacha leagtha amach ag an Chruthaitheoir, cé nach gá go mbeadh suim aige (ar nós leanúnach) i gcúrsaí an domhain. [[:en:Deism|Dias]] a thugtar ar an chineál creidimh seo. I dteoiric an eolais acu, d’fhorbair fealsúna na hEagnaíochta cur chuige bunaithe ar chéadfaíochas a dhiúltaigh smaointe dúchasacha a bheith ann (smaointe faoi Dia mar shampla) agus dhearbhaigh siad gurb iad braistintí agus aireachtáil ón domhan seachtrach an t-aon fhoinse eolais an duine.[[Íomhá:Rousseau.jpg|200px|thumb|[[Jean-Jacques Rousseau]] (1712 - 1778), duine de mhór-smaointeoirí na hEagnaíochta.|clé]] Chuireadh teoiricí réasúnachais na sochaí agus an stáit, eitice, agus fiú reiligiúin i gcoinne na dogmaí reiligiúnacha agus feodacha, m.sh. ceart diaga ríthe. Bhí baint láidir idir cultúr na hEagnaíochta agus iarrachtaí an struchtúr sóisialta agus institiúidí stáit a chur faoi réir córais réasúin. De réir na smaointeoirí seo, bhí dualgas ar institiúidí dá leithéid oibriú ar son leas an phobail. Bhí teoiricí na ré bunaithe ar choincheapa teibí faoi nádúr an duine gan athrú a bhí neamhstairiúla agus meitifisiciúla, agus tá siad caite i gcártaí anois den chuid is mó. Ina ainneoin sin, chuir cuid de na smaointe seo (go háirithe teoiric an dlí nádúrtha), díorthaithe ó choincheap an chomhionannas dhúchasaigh dhaonna, bunús idé-eolaíoch ar fáil d’éilimh ar shaoirsí daonlathacha. De réir theoiric an chonartha shóisialta, ní hinstitiúid diaga é an stát, ach institiúid a thagann in áit nuair a dhéantar conradh idir na daoine agus a gceannasaithe. Aithnítear sa teoiric seo an ceart do dhaoine a rialtóirí a bhaint d'oifig má sháraíonn siad coinníollacha an chonartha nó má theip orthu cearta nádúrtha na saoránach a chosaint. [[Íomhá:AdamSmith.jpg|mion|305x305px|Adam Smith]] I ndiaidh dóibh neamhspleáchas polaitiúil na dtiarnaí feodacha a dhíothú, agus leasuithe deartha chun ilroinnt cúige a chealú agus aontacht pholaitiúil an náisiúin a neartú, chuir cuid de na smaointeoirí a muinín i "bhforlámhas an eagnaí", agus chreid siad gur ghá le réimeas absalóideach a bheith ann, le daoine dá bhfealsúnacht fhéin i gceannas de, ionnas go gcuirfí i bhfeidhm na hachóirithe búirgéiseacha arbh fhearr leo. Chuaigh smaointeoirí áirithe eile i bhfad ní b' fhaide ná lucht "forlámhas an eagnaí", agus iad ag tacú le flaitheas an phobail agus na poblachta daonlathaí. I gceisteanna eacnamaíochta, mheas formhór smaointeoirí na hEagnaíochta go raibh iomaíocht agus saormhargaí le leas na sochaí, agus bhí siad ar son saorthrádála agus ​cosanta dlí do réadmhaoin phríobháideach. Tá baint ag teoiricí eacnamaíocha na bhfiseacratach agus sruthanna eile d'eacnamaíocht pholaitiúil bhuirgéiseach (m.sh. Adam Smith) leis an Eagnaíocht. Ó thaobh na staire, bhí smaointeoirí na hEagnaíochta den tuairim gurbh fhearr an diagachta a eisiamh ón míniú den phróiseas stairiúil. Bhí dearcadh an-diúltach acu i leith na Meánaoiseanna, a bhí, dar leo, mar ré aineolais, fanaiceachta, claontachta reiligiúnaí agus tíorántachta. Ba shaintréith den Eagnaíocht adhradh ársaíochta freisin, ré inar lorg na fealsúna deimhniú ar a n-idéalacha féin. Rud eile a bhí tipiciúil i dtuairimí ar stair ná an creideamh i bhforás, go raibh cúrsaí cultúrtha, trádála agus teicneolaíochta ag dul chun cinn go seasta. Tháinig cur chuige stairiúil domhanda chun cinn, is é sin le rá, coincheap an chine dhaonna mar aonán aontaithe, agus an creideamh go raibh forbairt stairiúil faoi réir ​“dhlíthe nádúrtha” áirithe. == Tagairtí == <references />https://encyclopedia2.thefreedictionary.com/enlightenment {{DEFAULTSORT:Eagnaíocht}} [[Catagóir:An Eagnaíocht| ]] [[Catagóir:18ú haois]] [[Catagóir:Stair na fealsúnachta]] [[Catagóir:Stair na hEorpa]] [[Catagóir:Cultúr an iarthair]] [[Catagóir:Eolaíocht]] r43uh73k2977dxnnyowz6e3esrc0ze6 1270059 1270058 2025-06-15T06:32:03Z 49.48.52.118 /* Saintréithe ginearálta */ 1270059 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:ENC 1-NA5 600px.jpeg|mion|Leathanach teidil de chéad imleabhar na ciclipéide ar chuir [[Denis Diderot|Diderot]] agus [[Jean le Rond d'Alembert|d'Alembert]] in eagar idir 1751 agus 1772 í: ''L'Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers'' (Gaeilge: 'An Ciclipéid, nó Foclóir Réasúnta na nEalaíon agus na gCeard'). Tá an Chiclipéid seo ar cheann de mhór-shaothair na hEagnaíochta''.'']] Is éard atá i gceist leis '''an Eagnaíocht''', nó '''Ré na hEagnaíochta''', ná [[gluaiseacht chultúrtha]] a tháinig ar an bhfód i measc aos eagna na h[[An Eoraip|Eorpa]] san [[18ú haois]] (1715-1789), agus a leathnaigh amach ina dhiaidh sin go dtí na háiteanna a bhí faoi anáil na hEorpa ag an am ([[Meiriceá Thuaidh|Meiriceá]], srl.). Chuir smaointeoirí na hEagnaíochta béim nua ar fhorbairt [[eolaíocht]]a agus intinne agus é mar sprioc acu sochaí agus eolas a fheabhsú agus a chur chun cinn. Ag an am céanna, dhéanfaidís iarracht fáil réidh le piseoga agus le héadulaingt na heaglaise agus le héagóir an stáit. D'imir aireagán an chlóphreasa tionchar nach beag ar leathadh amach luachanna nua na hEagnaíochta ar fud an domhain. == Sainmhíniú== I roinnt tíortha in Iarthar na hEorpa, bhí an ghluaiseacht chomh leathan agus chomh chumhachtach gur chreid fiú a lucht comhaimsire go raibh Ré na hEagnaíochta tugtha in áit “an Ré Dhorcha”. I dteangacha eile na hEorpa, rinneadh ceangal idir smaointe nua na hEagnaíochta agus an 'soilsiú' - .i. an léargas nua - a tharraingíodar: ''The Enlightenment'' a tugadh ar an dtréimhse seo i mBéarla, agus ''Die Aufklärung'' i nGearmáinis (Gaeilge: 'An Soilsiú') agus ''Siècle des Lumières'' (Gaeilge: 'Céad na Soilse') i bhFraincis. Amanta, tugtar An Soilsiú nó Ré an tSoilsithe uirthi i nGaeilge leis. Tá téarmaí don ré a thagann ón soilsiú le fáil i scríbhinní Voltaire agus J. G. von Herder, agus bunaíodh a leitheid de tearmaí go cinntitheach tar éis fhoilsiú alt Kant “Was ist Aufklärung?” ('Cad í eagnaíocht?') i 1784. == Comhthéacs == D’fhorbair an Eagnaíocht le linn athrú sóisialta ón [[feodachas]] go [[Caipitleachas|gcaipitleachas]], agus an chumhacht ag athrú ón uaisle na talún go dtí an mheánaicme. Bhí go leor ceangail agus cosúlachtaí idir Eagnaíocht Iarthar na hEorpa agus an [[An Renaissance|Athbheochan]]. Fuair ​​an Eagnaíocht oidhreacht ón Athbheochan ó thaobh a chuid idéil daonnaíochta, a hardmheas ar an tseandacht chlasaiceach, muinín i ndul chun cinn, agus saorsmaointeoireacht. Rinne an Athbheochan agus an Eagnaíocht araon athbhreithniú ar sheanluachanna agus chaith siad amhras ar dogmaí feodacha agus eaglasta, traidisiúin agus údaráis. Mar sin féin, tháinig idé-eolaíocht na heagnaíochta chun cinn ag céim níos aibí d’fhoirmiú an struchtúir chaipitlíoch agus dá bhrí sin, bhí a critíc ar an bhfeodachas níos géire agus níos doimhne ná san Athbheochan. Mar gheall gur bhreathnaigh siad ar an tsaoirse pholaitiúil agus ar an gcomhionannas sibhialta mar bhunchloch na sochaí ​atá struchtúrtha go maith, dhírigh siad a gcáineadh i gcoinne forlámhas na monarcachta absalóidí, chomh maith leis an eaglais. Bhí an Eagnaíocht tábhachtach chun an bonn a bhaint ó na cumhachtaí a bhuanaigh an córas feodach. Go háirithe sa [[An Fhrainc|Fhrainc]], is féidir breathnú ar an Eagnaíocht mar ullmhúchán díreach idé-eolaíoch don [[Réabhlóid na Fraince|réabhlóid bourgeois 1788]]. [[Íomhá:Frans Hals - Portret van René Descartes.jpg|mion|Fealsamh, matamaiticeoir, agus fisiceoir Francach [[René Descartes]] (1596-1650)]] In Iarthar na hEorpa, tháinig tréimhse dul chun cinn ginearálta, go háirithe sa [[17ú haois]], maidir le heolas praiticiúil a bheadh ​​riachtanach do táirgeachta ábhair, trádála agus loingseoireachta. Chuir Hobbes, [[René Descartes|Descartes]], [[Gottfried Leibniz|Leibniz]], [[Isaac Newton|Newton]], Spinoza, agus [[René Descartes|Cartesigh]] ​na [[An Ísiltír|hÍsiltíre]] go mór le saoradh na heolaíochta ó údarás na heaglaise. Spreag a gcuid oibre fás tapa na n-eolaíochtaí nádúrtha - [[fisic]], [[matamaitic]], [[meicnic]], agus [[réalteolaíocht]] - agus bunú ábharachas nua-aimseartha, dul chun cinn eolaíoch agus teicneolaíochta a chuaigh in éineacht le agus cuir le foirmiú na hidé-eolaíochta frithfheodach. == Saintréithe ginearálta == D’fhorbair go leor smaointeoirí na hEagnaíochta teagasca ábharaíocha bunaithe ar an smaoineamh gurb é an t-ábhar an t-aon réaltacht amháin, agus éagsúlacht gan teorainn airíonna ann. Ina gcuid poileimicí i gcoinne an teagaisc dhiachúil gur chruthaigh Dia an domhan, agus go mbraitheann oibrithe an tsaoil seo ar Chruthaitheoir a idirghabhann sa chruinne a chruthaigh sé, mheas smaointeoirí na hEagnaíochta (faoi thionchar eolaíochta Newton) ​gurbh é a bhí sa nádúr ná inneall ollmhór a oibríonn de réir rialacha leagtha amach ag an Chruthaitheoir, cé nach gá go mbeadh suim aige (ar nós leanúnach) i gcúrsaí an domhain. [[:en:Deism|Dias]] a thugtar ar an chineál creidimh seo. I dteoiric an eolais acu, d’fhorbair fealsúna na hEagnaíochta cur chuige bunaithe ar chéadfaíochas a dhiúltaigh smaointe dúchasacha a bheith ann (smaointe faoi Dia mar shampla) agus dhearbhaigh siad gurb iad braistintí agus aireachtáil ón domhan seachtrach an t-aon fhoinse eolais an duine.[[Íomhá:Rousseau.jpg|200px|thumb|[[Jean-Jacques Rousseau]] (1712 - 1778), duine de mhór-smaointeoirí na hEagnaíochta.|clé]] Chuireadh teoiricí réasúnachais na sochaí agus an stáit, eitice, agus fiú reiligiúin i gcoinne na dogmaí reiligiúnacha agus feodacha, m.sh. ceart diaga ríthe. Bhí baint láidir idir cultúr na hEagnaíochta agus iarrachtaí an struchtúr sóisialta agus institiúidí stáit a chur faoi réir córais réasúin. De réir na smaointeoirí seo, bhí dualgas ar institiúidí dá leithéid oibriú ar son leas an phobail. Bhí teoiricí na ré bunaithe ar choincheapa teibí faoi nádúr an duine gan athrú a bhí neamhstairiúla agus meitifisiciúla, agus tá siad caite i gcártaí anois den chuid is mó. Ina ainneoin sin, chuir cuid de na smaointe seo (go háirithe teoiric an dlí nádúrtha), díorthaithe ó choincheap an chomhionannas dhúchasaigh dhaonna, bunús idé-eolaíoch ar fáil d’éilimh ar shaoirsí daonlathacha. De réir theoiric an chonartha shóisialta, ní hinstitiúid diaga é an stát, ach institiúid a thagann in áit nuair a dhéantar conradh idir na daoine agus a gceannasaithe. Aithnítear sa teoiric seo an ceart do dhaoine a rialtóirí a bhaint d'oifig má sháraíonn siad coinníollacha an chonartha nó má theip orthu cearta nádúrtha na saoránach a chosaint. [[Íomhá:AdamSmith.jpg|mion|305x305px|Adam Smith]] I ndiaidh dóibh neamhspleáchas polaitiúil na dtiarnaí feodacha a dhíothú, agus leasuithe deartha chun ilroinnt cúige a chealú agus aontacht pholaitiúil an náisiúin a neartú, chuir cuid de na smaointeoirí a muinín i "bhforlámhas an eagnaí", agus chreid siad gur ghá le réimeas absalóideach a bheith ann, le daoine dá bhfealsúnacht fhéin i gceannas de, ionnas go gcuirfí i bhfeidhm na hachóirithe búirgéiseacha arbh fhearr leo. Chuaigh smaointeoirí áirithe eile i bhfad ní b' fhaide ná lucht "forlámhas an eagnaí", agus iad ag tacú le flaitheas an phobail agus na poblachta daonlathaí. I gceisteanna eacnamaíochta, mheas formhór smaointeoirí na hEagnaíochta go raibh iomaíocht agus saormhargaí le leas na sochaí, agus bhí siad ar son saorthrádála agus ​cosanta dlí do réadmhaoin phríobháideach. Tá baint ag teoiricí eacnamaíocha na bhfiseacratach agus sruthanna eile d'eacnamaíocht pholaitiúil bhuirgéiseach (m.sh. Adam Smith) leis an Eagnaíocht. Ó thaobh na staire, bhí smaointeoirí na hEagnaíochta den tuairim gurbh fhearr an diagachta a eisiamh ón míniú den phróiseas stairiúil. Bhí dearcadh an-diúltach acu i leith na Meánaoiseanna, a bhí, dar leo, mar ré aineolais, fanaiceachta, claontachta reiligiúnaí agus tíorántachta. Ba shaintréith den Eagnaíocht adhradh ársaíochta freisin, ré inar lorg na fealsúna deimhniú ar a n-idéalacha féin. Rud eile a bhí tipiciúil dá dtuairimí ar stair ná an creideamh i bhforás, go raibh cúrsaí cultúrtha, trádála agus teicneolaíochta ag dul chun cinn go seasta. Tháinig cur chuige stairiúil domhanda chun cinn, is é sin le rá, coincheap an chine dhaonna mar aonán aontaithe, agus an creideamh go raibh forbairt stairiúil faoi réir ​“dlíthe nádúrtha” áirithe. == Tagairtí == <references />https://encyclopedia2.thefreedictionary.com/enlightenment {{DEFAULTSORT:Eagnaíocht}} [[Catagóir:An Eagnaíocht| ]] [[Catagóir:18ú haois]] [[Catagóir:Stair na fealsúnachta]] [[Catagóir:Stair na hEorpa]] [[Catagóir:Cultúr an iarthair]] [[Catagóir:Eolaíocht]] aqzsnbdu3wx0rijpazvs17ne88numdp 0 47254 1270042 1111787 2025-06-14T22:33:46Z Alison 570 ++ 1270042 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} [[File:New Famine Way memorial, the Mills, Talbot Bridge, 12thLock, Royal Canal, Castleknock Dublin.jpg|250px|mion|clé|Slí Náisiúnta an Ghorta Mhóir, An Dara Loc Déag, An Chanáil Ríoga Baile Átha Cliath]] Is [[canáil]] 145km suite idir [[Cathair Bhaile Átha Cliath]] agus [[An Longfort]] í '''an Chanáil Ríoga'''. Tógadh é idir [[1790]] agus [[1817]]. Tá sé [[loc canála]] is daichead ag an gcanáil. ==Stair== Rinne Thomas Williams agus John Cooley suirbhé sa bhliain 1755. Bhí sé ar intinn acu slí oiriúnach le haghaidh uiscebhealach saorga a bhunú ó Bhaile Átha Cliath go dtí an Longfort. Ar dtús, bheartaigh siad sraith abhainn agus lochanna a úsáid, [[An Bhóinn]], Abhainn Dubh, [[An Daoil]], Abhainn Buí, [[An Chamlinn]], [[An Eithne]] agus [[Loch Dairbhreach]] san áireamh. Bhí stiúrthóir comhlachta míshásta ag iarraidh canáil a thogadh ó Bhaile Átha Cliath go dtí [[Tearmann Bearaigh]], ar [[an tSionainn]]. Mhair an tógáil ar feadh 27 bliain. Chosain sé £1,421,954 in iomlán, rud nach rabhthas ag dúil leis. Bhí fadhbanna ag an tionscadal ; d'imigh Comhlacht an Chanáil Ríoga bancbhriste sa bhliain 1794. D'éiligh Diúc Laighean go bhféadfadh siad an canáil a thógáil trí Mhaigh Nuad. Chuaigh na tógálaithe ar mhalairt slí agus cruthaíodh "suncáil domhain" idir [[Baile Bhlainséir]] agus [[Cluain Saileach]]. Ina theannta sin, tógadh an Uiscerian Abhainn na Rí, i [[Léim an Bhradáin]]. Faoi na 1830í, d'iompair an canáil 80,000 tonna lastais agus 40,000 paisinéirí in aghaidh na bliana. Chaomhnaigh 8 ngníomhaireacht i ndiaidh a chéile an canáil ar feadh níos mó ná 200 bliain. Shiúil [[William Rowan Hamilton]] cois na canála lena bhean chéile sa bhliain 1843. Fhorbair sé foirmle mhatamaitice le haghaidh [[Ceathairnín]], agus ghrean sé an chéad smaoineamh a bhí aige i gcloch. Tharlaigh sé sin ag [[Droichead Broome]]. Nocht [[Éamonn de Valera]] plaic chuimhneacháin ina onóir sa bhliain 1958. Eagraíonn siúlóid Hamilton gach bliain ó 1989 ar aghaidh. Bhí borradh beag sa chanáil, nuair a bhí an Dara Cogadh Domhanda ar siúl. Tháinig na capaill agus báirsí ar ais chuig an gcanáil. Tháinig CIÉ i gceannas ar an gcanáil sa bhliain 1944. Mhéadaigh trácht ar bhóithre agus trácht iarnróid. Mar sin, chuaigh an canáil as feidhm. Sa bhliain 1974, chruthaigh oibrithe deonacha ón gCumann Uiscebhealaigh Intíre na hÉireann an Grúpa Taitneamhachta na Canálach Ríoga an canáil a shábháil. Tháinig Uiscebhealaí Éireann i gceannas ar an gcanáil sa bhliain 2000. Athosclaíodh an canáil sa bhliain 2010. == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-tír-ie}} {{DEFAULTSORT:Chanail Rioga, An}} [[Catagóir:Baile Átha Cliath]] [[Catagóir:Canálacha na hÉireann]] qqe2lf7bhsi3v1id71fqsdza5229bea 0 49722 1270041 1152376 2025-06-14T22:30:51Z Alison 570 +Cata 1270041 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Bealach chun airde an uisce a athrú i gcanáil (nó loch fiú) is ea '''loc canála''', chun ligean di dul thar chnoic, agus do bháid dul thar bráid. I loc réimse, bíonn seomra is féidir a fholmhú nó a líonadh trí chomhlaí a oscailt nó a dhúnadh sna geataí ar an taobh íochtarach nó uachtarach mar is cuí, chun an leibhéal a dhéanamh cothrom leis an leibhéal íseal nó ard. De ghnáth, bíonn an geata íseal dúbailte agus dírithe in aghaidh an tsrutha chun go mbrúnn an t-uisce dhá thaobh an gheata le chéile. Is féidir gur geata singil an ceann uachtarach i loc beag, ach dúbailte i loic mhóra. Sna canálacha in [[Éire|Éirinn]] tógann na loic báid timpeall 21 m ar fhad is 2.1 m ar leithead. I [[Canáil Phanama|gCanáil Phanama]], áfach, tógann na loic soithigh an-mhóra mhórfharraige.<ref name="FreamhanEolais">{{Cite encyclopedia|last=Hussey|first=Matt|author-link=Matthew Hussey|title=Loc canála|encyclopedia=[[Fréamh an Eolais]]|language=ga|date=2011|publisher=[[Coiscéim]]|page=415}}</ref> [[Íomhá:Entering the locks at the three gorges dam - panoramio.jpg|link=https://ga.wikipedia.org/wiki/%C3%8Domh%C3%A1:Entering%20the%20locks%20at%20the%20three%20gorges%20dam%20-%20panoramio.jpg|mion|clé|loc canála, Damba na dTrí Mhám]] == Tagairtí == {{reflist}} {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} [[Catagóir:Canálacha]] [[Catagóir:Locanna]] [[Catagóir:Dambaí]] jz46918y5f459ydjpy7k12o4h1y6v74 0 52462 1270049 1172182 2025-06-14T22:47:33Z Alison 570 ++ 1270049 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh‎}} An damba is mó ar [[An Domhan|domhan]] is ea '''Damba na dTrí Mhám''', ar [[An Iaing-tsí|abhainn na hIaing-tsí]] ag áit darb ainm na Trí Mhám i lár na [[An tSín|Síne]]. [[Íomhá:Three Gorges Dam, China - natural colours.jpg|mion|clé]] Rinneadh loch timpeall 500 km ar fhad agus asáitíodh 1.2 milliún duine sa scéim, a sholáthróidh níos mó ná 8 n-oiread na cumhachta leictrí a sholáthraíonn córas iomlán na soláthróirí leictreachais in [[Éire|Éirinn]], agus trí oiread níos mó ná [[Damba an Grand Coulee|damba iomráiteach an Grand Coulee]] sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]]. Maireann beagnach 8% de [[Daonra|dhaonra]] an domhain i ngleann Iaing-Tsí. Chomh maith le soláthar leictreachais, tá sé i gceist go gcabhróidh an damba ollmhór leis na [[Tuile|tuilte]] millteanacha a tharlaíonn go tréimhsiúil sa ghleann céanna a chosc nó a choimeád faoi smacht. [[Íomhá:Model of the Three Gorges Dam.JPG|mion|clé]] == Comhshaol == Tá an-chuid ceisteanna [[Comhshaol|comhshaoil]] ag baint leis an scéim seo, maille le húafás asáitiú an oiread sin daoine. Clúdaíonn an damba cuid de na Trí Mhám, a bhí fíorálainn agus ina ndlúthchuid d'[[Finscéal|fhinscéalta]] na Síne le 3,000 bliain. Iompraíonn abhainn Iaing-Tsí os cionn 500 milliún tonna de dhríodar gach bliain. Seans maith go líonfar an loch ar thaobh uachtarach an damba go tapa le glár, ionas nach mbeidh sé inseolta agus nach mbeidh an oiread céanna cumhachta hidrileictrí le fáil uaidh thar na blianta.<ref name="FreamhanEolais">{{Cite encyclopedia|last=Hussey|first=Matt|author-link=Matthew Hussey|title=Damba na dTrí Mhám|encyclopedia=[[Fréamh an Eolais]]|language=ga|date=2011|publisher=[[Coiscéim]]|page=676}}</ref> [[Íomhá:Entering the locks at the three gorges dam - panoramio.jpg|clé|mion|[[loc canála]]]] == Stair == Moladh Damba na dTrí Mhám den chead uair i [[1919]], ach níor críochnaíodh go dtí [[2006]] é == Tagairtí == {{reflist}} {{Fréamh an Eolais}} {{síol-tír-sín}} {{DEFAULTSORT:Trí Mhám,Damba na}} [[Catagóir:Dambaí]] [[Catagóir:Taiscumair]] 9d62aqcqsz074ob94sd6ev18ynergoa 0 61505 1270055 1264120 2025-06-15T04:42:00Z 71.35.4.10 1270055 wikitext text/x-wiki Discord is a jerk! {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is aisteoir agus stiúrthóir [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Meiriceánach]] é '''John Sherwood de Lancie, Jr.''', a rugadh ar an [[20 Márta]] [[1948]]. Bhí an ról mar Q aige roinnt uaireanta i sraitheanna difriúla de chuid ''[[Star Trek]]''. Bhí páirt aige freisin in ''Stargate SG-1'' (2001–2002, mar Frank Simmons) agus in ''[[Breaking Bad]]'' (2009–2010, mar Donald Margolis). {{síol}} {{DEFAULTSORT:de Lancie, John}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1948]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Aisteoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Daoine as Philadelphia]] 1037n6orsgxdfew2z2y8r2a9bznmqco 14 76292 1269987 852078 2025-06-14T17:05:00Z Seachránaí 53315 Catagóir:Giúdaigh 1269987 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Giúdaigh]] a28q1lod94ruapd70almgrh31rbz25x 0 82148 1269988 1186502 2025-06-14T17:20:25Z Seachránaí 53315 Síolta 1269988 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is [[aisteoir]] [[SAM|Meiriceánach]] é '''James Haig Adomian''', a rugadh sa bhliain [[1980]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-aisteoir}} {{Síol-beath-us}} {{DEFAULTSORT:Adomian, James}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1980]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Aisteoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Fir aeracha]] [[Catagóir:Fuirseoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Sóisialaithe]] iwminxn2zgmz1xib2cgjbcsnfyvxy14 0 83010 1269985 1238372 2025-06-14T17:01:42Z Seachránaí 53315 Catagóirí 1269985 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Íomhá:Wainwright building st louis USA.jpg|mion|Dhear Adler agus Sullivan an Foirgneamh Wainwright, 1890–91, in [[St. Louis]], [[Missouri]] sa stíl Palazzo.]] Ailtire agus innealtóir sibhialta a bhí in '''Dankmar Adler''' ([[3 Iúil]] [[1844]] – [[16 Aibreán]] [[1900]]). Aithnítear thar aon ní eile é as na h[[Ilstórach|ilstóraigh]] a dhear sé le linn na 10 mbliana a chaith sé ag obair i gcomhar le [[Louis Sullivan]] ina n-oifigí in [[Chicago]]. Rugadh Adler in Stadtlangsfeld sa [[An Ghearmáin|Ghearmáin]]. Bhí sé páirteach i g[[Cogadh Cathartha na Stát Aontaithe]] i [[SAM|Meiriceá]]. {{Síol-beath-de}} {{Síol-beath-us}} {{Síol-stair}} {{DEFAULTSORT:Adler, Dankmar}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1844]] [[Catagóir:Básanna i 1900]] [[Catagóir:Ailtirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Daoine i gCogadh Cathartha na Stát Aontaithe]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Giúdaigh Ghearmánacha]] [[Catagóir:Giúdaigh Meiriceánacha]] [[Catagóir:Innealtóirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Saighdiúirí Meiriceánacha]] rq2sv1po4nviivibdq677lfrlvg1pil 0 83208 1269984 1240729 2025-06-14T16:58:32Z Seachránaí 53315 Catagóirí 1269984 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Áirítear '''Samuel Adams''' ([[27 Meán Fómhair]] (16 Meán Fómhair sa tseanstíl) [[1722]] – [[2 Deireadh Fómhair]] [[1803]] i measc Aithreacha Bunaithe na [[Stáit Aontaithe|Stát Aontaithe]]. Ba pholaiteoir in [[Massachusetts]] é. Bhí sé orthu siúd a spreag na 13 coilíneacht Briotanacha le h[[Cogadh Réabhlóideach Mheiriceá|éirí amach]] sa bhliain 1776. Is duine d'ailtirí an phoblachtánachais Mheiriceánaigh é. ==A luathshaol== Rugadh Samuel Adams ar an 27ú Meán Fómhair i m[[Bostún, Massachusetts|Bostún]] do Samuel Adams agus Mary Fifield Adams. Daoine cráifeacha ab ea iad agus lámh acu sa [[polaitíocht|pholaitíocht]]. Rinne Adams staidéar i g[[Ollscoil Harvard|Coláiste Harvard]]. Níor éirigh rómhaith leis i gcúrsaí gnó agus chuaigh sé leis an bpolaitíocht. {{Síol-beath-us}} {{Síol-stair}} {{DEFAULTSORT:Adams, Samuel}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1722]] [[Catagóir:Básanna i 1803]] [[Catagóir:Alumni Ollscoil Harvard]] [[Catagóir:Críostaithe]] [[Catagóir:Daoine as Bostún]] [[Catagóir:Daoine Meiriceánacha de bhunadh na hEorpa]] [[Catagóir:Fealsúna Meiriceánacha]] [[Catagóir:Fealsúnacht pholaitiúil]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Gníomhaithe cearta daonna]] [[Catagóir:Gobharnóirí na Stát Aontaithe]] [[Catagóir:Réabhlóidithe]] 8vl7kq7yp0ukhq7zx0ol59k1be2pw7w 0 89329 1270046 1245485 2025-06-14T22:43:08Z Alison 570 ++ 1270046 wikitext text/x-wiki {{glanadh|Béarla atá ann (infobox/srl)}} {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Ceanglaíonn '''Canáil Chaladónach''' ag [[Inbhear Nis|Inbhir Nis]], cósta thoir na hAlban leis an gcósta thiar, ag A' Corpaich [[A' Chorpaich]] in aice [[An Gearasdan]] in Albain. Thóg an t-innealtóir Albanach [[Thomas Telford]] an [[Canáil|chanáil]] go luath sa naoú haois déag. == Bealach == Ritheann an chanáil thart ar 97 km on oirthuaisceart go dtí an iardheisceart. Níl ach an tríú cuid den fhad iomlán de dhéantús an duine, agus an chuid eile á foirmiú ag Loch Dabhach a' Phùirde, [[Loch Nis]], Loch Omhaich, agus Loch Lòchaidh.<ref name="Waterscape">{{Lua idirlín|url=http://www.waterscape.com/canals-and-rivers/caledonian-canal}}</ref> Tá na lochanna seo suite sa [[An Gleann Mór, Comhairle na Gáidhealtachd|Ghleann Mór]], ar [[Éasc (geolaíocht)|locht geolaíochta]] i [[Screamh (geolaíocht)|screamh]] an Domhain. Tá 29 [[Loc canála|loc]] (lena n-áirítear ochtar ag Staighre Neiptiúin, Banbhaidh), ceithre uiscerian agus 10 ndroichead i gcúrsa na canála. == Stair == Sa bhliain 1620, thuar fáidh Gaelach darbh ainm '''Coinneach Odhar''' Bgo mbeadh longa lánchruinnithe ag seoladh lá éigin ar chúl Thom na h-Iùbhraich, in aice le Inbhir Nis, tráth gurb í Abhainn Nis an t-aon bhealach inseolta agus í suite ar an taobh eile de Thom na h-Iùbhraich. {{sfn|Hayward|2007|p=6}} San 18ú haois, thosaigh innealtóirí ag scrúdú na féidearthachta an mbeadh sé indéanta canáil a thógáil a cheanglódh an Loch ''Dhubh'' in aice leis an Gearasdan leis an ''Cuan Moireach'' in aice le hInbhir Nis, ach dhiúltaigh an Captaen Edward Burt an smaoineamh sa bhliain 1726, mar gur shíl sé go ndíreodh na sléibhte an ghaoth agus go go ndéanfadh sé loingseoireacht róchontúirteach. {{sfn|Lindsay|1968|p=142}} [[Íomhá:John_Telford_grave.jpg|mion| Uaighe John Telford i gclós Chill ''Mhàilidh'' ]] [[Íomhá:John_Telford_inscription.jpg|mion| Inscríbhinn ar uaigh John Telford. ]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Canáil Chaladónach, An}} [[Catagóir:Canálacha]] pt1y9lfh8k818n9imek683vj2q8k5xq 1270047 1270046 2025-06-14T22:44:02Z Alison 570 ++ 1270047 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Ceanglaíonn '''Canáil Chaladónach''' ag [[Inbhear Nis|Inbhir Nis]], cósta thoir na hAlban leis an gcósta thiar, ag A' Corpaich [[A' Chorpaich]] in aice [[An Gearasdan]] in Albain. Thóg an t-innealtóir Albanach [[Thomas Telford]] an [[Canáil|chanáil]] go luath sa naoú haois déag. == Bealach == Ritheann an chanáil thart ar 97 km on oirthuaisceart go dtí an iardheisceart. Níl ach an tríú cuid den fhad iomlán de dhéantús an duine, agus an chuid eile á foirmiú ag Loch Dabhach a' Phùirde, [[Loch Nis]], Loch Omhaich, agus Loch Lòchaidh.<ref name="Waterscape">{{Lua idirlín|url=http://www.waterscape.com/canals-and-rivers/caledonian-canal|Waterways Guide}}</ref> Tá na lochanna seo suite sa [[An Gleann Mór, Comhairle na Gáidhealtachd|Ghleann Mór]], ar [[Éasc (geolaíocht)|locht geolaíochta]] i [[Screamh (geolaíocht)|screamh]] an Domhain. Tá 29 [[Loc canála|loc]] (lena n-áirítear ochtar ag Staighre Neiptiúin, Banbhaidh), ceithre uiscerian agus 10 ndroichead i gcúrsa na canála. == Stair == Sa bhliain 1620, thuar fáidh Gaelach darbh ainm '''Coinneach Odhar''' Bgo mbeadh longa lánchruinnithe ag seoladh lá éigin ar chúl Thom na h-Iùbhraich, in aice le Inbhir Nis, tráth gurb í Abhainn Nis an t-aon bhealach inseolta agus í suite ar an taobh eile de Thom na h-Iùbhraich. {{sfn|Hayward|2007|p=6}} San 18ú haois, thosaigh innealtóirí ag scrúdú na féidearthachta an mbeadh sé indéanta canáil a thógáil a cheanglódh an Loch ''Dhubh'' in aice leis an Gearasdan leis an ''Cuan Moireach'' in aice le hInbhir Nis, ach dhiúltaigh an Captaen Edward Burt an smaoineamh sa bhliain 1726, mar gur shíl sé go ndíreodh na sléibhte an ghaoth agus go go ndéanfadh sé loingseoireacht róchontúirteach. {{sfn|Lindsay|1968|p=142}} [[Íomhá:John_Telford_grave.jpg|mion| Uaighe John Telford i gclós Chill ''Mhàilidh'' ]] [[Íomhá:John_Telford_inscription.jpg|mion| Inscríbhinn ar uaigh John Telford. ]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Síol-tír-gd}} {{DEFAULTSORT:Canáil Chaladónach, An}} [[Catagóir:Canálacha]] 9q8ios49mq16t0aderw4qu0o3o6jby0 2 90902 1269991 1269837 2025-06-14T18:29:46Z Marcas.oduinn 33120 1269991 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == Albert Lock == '' '''Albert Lock''', is a [[Loc canála]] on the [[Canáil Chill Srianáin]] which by-passes an unnavigable section of the [[an tSionainn]] between [[Droim ar Snámh]] and [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. The canal and lock are located in [[Contae Ros Comáin]]. '' The lock dimensions are {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url =https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html |archive-date=2013-03-28 }}</ref> The Shannon Commissioners constructed the lock sa bhliain 1848 as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Protected Status '' The lock is listed by the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (a service provided by the [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) as being of special interest in the architectural, social and technical interest categories.<ref name="auto1" />. The Record of Protected Structures<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref> lists both the lock and the lock keepers cottage as protected structures (ref 01200548).<ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:An tSionainn]] {{síol-ie}} == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture bnm6of4wud3rtonjjq55piiofqly48o 1269996 1269991 2025-06-14T19:30:27Z Marcas.oduinn 33120 /* Albert Lock */ 1269996 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == Albert Lock == '' '''Albert Lock''', is a [[Loc canála]] on the [[Canáil Chill Srianáin]] which by-passes an unnavigable section of the [[an tSionainn]] between [[Droim ar Snámh]] and [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. The canal and lock are located in [[Contae Ros Comáin]]. '' The lock dimensions are {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url =https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html |archive-date=2013-03-28 }}</ref> The Shannon Commissioners constructed the lock sa bhliain 1848 as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Protected Status '' The lock is listed by the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (a service provided by the [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) as being of special interest in the architectural, social and technical interest categories.<ref name="auto1" />. The Record of Protected Structures<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref> lists both the lock and the lock keepers cottage as protected structures (ref 01200548).<ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:An tSionainn]] {{síol-ie}} == Canáil Chill Srianáin == '' The ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang|en|Jamestown Canal}}) bypasses a non-navigable section of the [[an tSionainn]] between [[Baile Shéamais]] and [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. '' The canal is 2.6&nbsp;km in length and is located in [[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | title=IWAI - Shannon Locks and Bridges | publisher=Iwai.ie |accessdate=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> The Shannon Commissioners constructed the canal in 1848 to replace an earlier, smaller canal as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Archived copy | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Structures associated with the canal '' The following associated structures are listed as being of architectural social and technical interest on the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]]. * [[Albert Lock|Albert lock]] (1848) and lock keeper's cottage.<ref name="buildingsofireland1"/> * Jamestown Canal Bridge: droichead gharbhéadain with a single span over the canal, built about 1850.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture cgvs06o5otd3av16uyeggwdxxviowsu 1269999 1269996 2025-06-14T20:21:03Z Marcas.oduinn 33120 /* Albert Lock */ 1269999 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == Albert Lock == Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é '''Albert Lock''', a '' by-passes an unnavigable section of the [[an tSionainn]] between [[Droim ar Snámh]] and [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. The canal and lock are located in [[Contae Ros Comáin]]. '' The lock dimensions are {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url =https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html |archive-date=2013-03-28 }}</ref> The Shannon Commissioners constructed the lock sa bhliain 1848 as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Protected Status '' The lock is listed by the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (a service provided by the [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) as being of special interest in the architectural, social and technical interest categories.<ref name="auto1" />. The Record of Protected Structures<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref> lists both the lock and the lock keepers cottage as protected structures (ref 01200548).<ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:An tSionainn]] {{síol-ie}} == Canáil Chill Srianáin == '' The ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang|en|Jamestown Canal}}) bypasses a non-navigable section of the [[an tSionainn]] between [[Baile Shéamais]] and [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. '' The canal is 2.6&nbsp;km in length and is located in [[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | title=IWAI - Shannon Locks and Bridges | publisher=Iwai.ie |accessdate=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> The Shannon Commissioners constructed the canal in 1848 to replace an earlier, smaller canal as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Archived copy | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Structures associated with the canal '' The following associated structures are listed as being of architectural social and technical interest on the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]]. * [[Albert Lock|Albert lock]] (1848) and lock keeper's cottage.<ref name="buildingsofireland1"/> * Jamestown Canal Bridge: droichead gharbhéadain with a single span over the canal, built about 1850.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 0o10g7x3k9ct3lxd2ybiocwvuoulhrt 1270008 1269999 2025-06-14T20:49:41Z Marcas.oduinn 33120 /* Albert Lock */ 1270008 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == Albert Lock == Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é '''Albert Lock''', a théann timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an canáil agus an loch féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is iad méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url =https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html |archive-date=2013-03-28 }}</ref> Thóg Shannon Commissioners an loc sa bhliain 1848 mar chuid d'oibre nua leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" />. Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548)<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:An tSionainn]] {{síol-ie}} == Canáil Chill Srianáin == '' The ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang|en|Jamestown Canal}}) bypasses a non-navigable section of the [[an tSionainn]] between [[Baile Shéamais]] and [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. '' The canal is 2.6&nbsp;km in length and is located in [[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | title=IWAI - Shannon Locks and Bridges | publisher=Iwai.ie |accessdate=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> The Shannon Commissioners constructed the canal in 1848 to replace an earlier, smaller canal as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Archived copy | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Structures associated with the canal '' The following associated structures are listed as being of architectural social and technical interest on the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]]. * [[Albert Lock|Albert lock]] (1848) and lock keeper's cottage.<ref name="buildingsofireland1"/> * Jamestown Canal Bridge: droichead gharbhéadain with a single span over the canal, built about 1850.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture c9mn0t3deiu2kuizgwewz1o4qurfgt6 1270009 1270008 2025-06-14T20:50:51Z Marcas.oduinn 33120 /* Albert Lock */ 1270009 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == Albert Lock == Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é '''Albert Lock'''. Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an canáil agus an loch féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is iad méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url =https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html |archive-date=2013-03-28 }}</ref> Thóg Shannon Commissioners an loc sa bhliain 1848 mar chuid d'oibre nua leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" />. Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548)<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:An tSionainn]] {{síol-ie}} == Canáil Chill Srianáin == '' The ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang|en|Jamestown Canal}}) bypasses a non-navigable section of the [[an tSionainn]] between [[Baile Shéamais]] and [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. '' The canal is 2.6&nbsp;km in length and is located in [[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | title=IWAI - Shannon Locks and Bridges | publisher=Iwai.ie |accessdate=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> The Shannon Commissioners constructed the canal in 1848 to replace an earlier, smaller canal as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Archived copy | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Structures associated with the canal '' The following associated structures are listed as being of architectural social and technical interest on the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]]. * [[Albert Lock|Albert lock]] (1848) and lock keeper's cottage.<ref name="buildingsofireland1"/> * Jamestown Canal Bridge: droichead gharbhéadain with a single span over the canal, built about 1850.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture p57pxl1gi3ys9nh8esrlqm7j0e8cmxz 1270010 1270009 2025-06-14T20:53:12Z Marcas.oduinn 33120 1270010 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == An tSionainn == # ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Albert lock]] # ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[]] == Albert Lock == Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é '''Albert Lock'''. Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an canáil agus an loch féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is iad méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url =https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html |archive-date=2013-03-28 }}</ref> Thóg Shannon Commissioners an loc sa bhliain 1848 mar chuid d'oibre nua leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" />. Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548)<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:An tSionainn]] {{síol-ie}} == Canáil Chill Srianáin == '' The ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang|en|Jamestown Canal}}) bypasses a non-navigable section of the [[an tSionainn]] between [[Baile Shéamais]] and [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. '' The canal is 2.6&nbsp;km in length and is located in [[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | title=IWAI - Shannon Locks and Bridges | publisher=Iwai.ie |accessdate=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> The Shannon Commissioners constructed the canal in 1848 to replace an earlier, smaller canal as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Archived copy | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Structures associated with the canal '' The following associated structures are listed as being of architectural social and technical interest on the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]]. * [[Albert Lock|Albert lock]] (1848) and lock keeper's cottage.<ref name="buildingsofireland1"/> * Jamestown Canal Bridge: droichead gharbhéadain with a single span over the canal, built about 1850.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture kf15tps6mcbpt7zonud2rs98h0iyopg 1270012 1270010 2025-06-14T21:04:08Z Marcas.oduinn 33120 /* An tSionainn */ 1270012 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == An tSionainn == # ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Albert lock]] # ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]] == Albert Lock == Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é '''Albert Lock'''. Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an canáil agus an loch féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is iad méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url =https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html |archive-date=2013-03-28 }}</ref> Thóg Shannon Commissioners an loc sa bhliain 1848 mar chuid d'oibre nua leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" />. Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548)<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:An tSionainn]] {{síol-ie}} == Canáil Chill Srianáin == '' The ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang|en|Jamestown Canal}}) bypasses a non-navigable section of the [[an tSionainn]] between [[Baile Shéamais]] and [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. '' The canal is 2.6&nbsp;km in length and is located in [[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | title=IWAI - Shannon Locks and Bridges | publisher=Iwai.ie |accessdate=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> The Shannon Commissioners constructed the canal in 1848 to replace an earlier, smaller canal as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Archived copy | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Structures associated with the canal '' The following associated structures are listed as being of architectural social and technical interest on the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]]. * [[Albert Lock|Albert lock]] (1848) and lock keeper's cottage.<ref name="buildingsofireland1"/> * Jamestown Canal Bridge: droichead gharbhéadain with a single span over the canal, built about 1850.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 6s8vcviqohh5lsj1ijcfcqeqffxkmp7 1270013 1270012 2025-06-14T21:04:29Z Marcas.oduinn 33120 1270013 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == An tSionainn == # ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Albert lock]] # ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]] == Canáil Chill Srianáin == '' The ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang|en|Jamestown Canal}}) bypasses a non-navigable section of the [[an tSionainn]] between [[Baile Shéamais]] and [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. '' The canal is 2.6&nbsp;km in length and is located in [[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | title=IWAI - Shannon Locks and Bridges | publisher=Iwai.ie |accessdate=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> The Shannon Commissioners constructed the canal in 1848 to replace an earlier, smaller canal as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Archived copy | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Structures associated with the canal '' The following associated structures are listed as being of architectural social and technical interest on the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]]. * [[Albert Lock|Albert lock]] (1848) and lock keeper's cottage.<ref name="buildingsofireland1"/> * Jamestown Canal Bridge: droichead gharbhéadain with a single span over the canal, built about 1850.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture st19b5gvf0djgdjs1g7rji4fh0plv3k 1270039 1270013 2025-06-14T22:29:24Z Marcas.oduinn 33120 /* Canáil Chill Srianáin */ 1270039 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == An tSionainn == # ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Albert lock]] # ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]] == Canáil Chill Srianáin == Téann ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang|en|Jamestown Canal}}) timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Baile Shéamais]] agus [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. Tá an chanáil 2.6&nbsp;km ar fad suite i g[[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | title=IWAI - Shannon Locks and Bridges | publisher=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> Tógadh an chanáil ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 in ionad canálach níos lú a bhí ann, mar chuid d' oibreacha níos leithne ar as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Archived copy | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Structures associated with the canal '' The following associated structures are listed as being of architectural social and technical interest on the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]]. * [[Albert Lock|Albert lock]] (1848) and lock keeper's cottage.<ref name="buildingsofireland1"/> * Jamestown Canal Bridge: droichead gharbhéadain with a single span over the canal, built about 1850.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture rb0lfk0n5oqfa11mjhgljuaovjbps49 1270040 1270039 2025-06-14T22:30:11Z Marcas.oduinn 33120 /* An tSionainn */ 1270040 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == An tSionainn == # ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Albert Lock]] # ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]] == Canáil Chill Srianáin == Téann ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang|en|Jamestown Canal}}) timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Baile Shéamais]] agus [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. Tá an chanáil 2.6&nbsp;km ar fad suite i g[[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | title=IWAI - Shannon Locks and Bridges | publisher=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> Tógadh an chanáil ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 in ionad canálach níos lú a bhí ann, mar chuid d' oibreacha níos leithne ar as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Archived copy | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Structures associated with the canal '' The following associated structures are listed as being of architectural social and technical interest on the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]]. * [[Albert Lock|Albert lock]] (1848) and lock keeper's cottage.<ref name="buildingsofireland1"/> * Jamestown Canal Bridge: droichead gharbhéadain with a single span over the canal, built about 1850.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture q3kolj6zlpnwl6gebbypyf9dpo4pzh7 1270045 1270040 2025-06-14T22:41:25Z Marcas.oduinn 33120 /* An tSionainn */ 1270045 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == An tSionainn == # ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]] # ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]] == Canáil Chill Srianáin == Téann ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang|en|Jamestown Canal}}) timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Baile Shéamais]] agus [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. Tá an chanáil 2.6&nbsp;km ar fad suite i g[[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | title=IWAI - Shannon Locks and Bridges | publisher=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> Tógadh an chanáil ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 in ionad canálach níos lú a bhí ann, mar chuid d' oibreacha níos leithne ar as part of a wider upgrade of the Shannon Navigation.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Archived copy | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Structures associated with the canal '' The following associated structures are listed as being of architectural social and technical interest on the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]]. * [[Albert Lock|Albert lock]] (1848) and lock keeper's cottage.<ref name="buildingsofireland1"/> * Jamestown Canal Bridge: droichead gharbhéadain with a single span over the canal, built about 1850.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture mm5gol4h9hrrofziar0rihfe5251jvv 1270063 1270045 2025-06-15T09:08:32Z Marcas.oduinn 33120 /* Canáil Chill Srianáin */ 1270063 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == An tSionainn == # ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]] # ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]] == Canáil Chill Srianáin == Téann ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang-en|Jamestown Canal}}) timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Baile Shéamais]] agus [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. Tá an chanáil 2.6&nbsp;km ar fad suite i g[[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | title=IWAI - Shannon Locks and Bridges | publisher=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> Tógadh an chanáil ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 in ionad canálach níos lú a bhí ann, mar chuid d'oibreacha níos leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Archived copy | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Structures associated with the canal '' The following associated structures are listed as being of architectural social and technical interest on the [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]]. * [[Loc Albert]] (1848) and lock keeper's cottage.<ref name="buildingsofireland1"/> * Jamestown Canal Bridge: droichead gharbhéadain with a single span over the canal, built about 1850.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture t6dz78gitmo3u9bsbnd1o33a3k3x4gi 1270066 1270063 2025-06-15T10:16:01Z Marcas.oduinn 33120 /* Canáil Chill Srianáin */ 1270066 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == An tSionainn == # ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]] # ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]] == Canáil Chill Srianáin == Téann ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang-en|Jamestown Canal}}) timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Baile Shéamais]] agus [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. Tá an chanáil 2.6&nbsp;km ar fad suite i g[[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> Tógadh an chanáil ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 in ionad canálach níos lú a bhí ann, mar chuid d'oibreacha níos leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Jamestown Canal Chisel | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Struchtúir ar an gcanáil Tá na struchtúir a leanas liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil: * [[Loc Albert]] (1848) agus tigín coimeádaí an loic.<ref name="buildingsofireland1"/> * Droichead Chanáil Chill Srianáin (C. 1850), droichead garbhéadain le a réise amháin thar an gcanáil.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture hnblvwb3fr9ay7qo8anu85fyotpu9ro 1270067 1270066 2025-06-15T10:17:13Z Marcas.oduinn 33120 1270067 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == An tSionainn == # ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]] # ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture bonjqoh7zgihihqqu147kulx3xy301m 1270069 1270067 2025-06-15T10:39:05Z Marcas.oduinn 33120 /* An tSionainn */ 1270069 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == An tSionainn == # ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]] # ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]] # ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]] # ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]] # ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]] # ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture n4q1suqr00kcjvw3l073zx3hulo81s2 1270070 1270069 2025-06-15T11:11:16Z Marcas.oduinn 33120 /* An tSionainn */ 1270070 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == An tSionainn == # ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]] # ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]] # ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]] # ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]] # ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]] # ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]] # ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]] == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 5vr9a8q38sz6bagathzu96lzczfdtvp 1270071 1270070 2025-06-15T11:52:27Z Marcas.oduinn 33120 /* An tSionainn */ 1270071 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] Teimpléid; * [[Teimpléad:efn]] == An tSionainn == # ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]] # ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]] # ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]] # ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]] # ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]] # ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]] # ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]] == Abhainn Chalatroma == '' The '''Abhainn Chalatroma''' ({{lang-en|Ollatrim River}})<ref>[http://www.logainm.ie/gá/67241.aspx Abhainn Chalatroma] ar logainm.ie.</ref> rises in [[Contae Thiobraid Árann]]. It joins the [[An Ghaothach]] east of [[an tAonach]] town and together they flow into [[Loch Deirgeirt]] north of [[Drom Inbhir]]. A short section of the river forms the border between [[Contae Uíbh Fhailí|Uíbh Fhailí]] agus Tiobraid Árann. The river flows through the [[baile fearainn]] of [[Calatroim]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Kings.php | teideal = King's County (Offaly) }}</ref> == Áineas '' The Ollatrim river, is popular for [[slatiascaireacht]], it holds a stock of wild [[bradán]] and [[breac]]. The Ormonde Anglers Association was allocated funds to improve areas of both the Ollatrim and Nenagh rivers.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.fisheriesireland.ie/Limerick/rehabilitation-of-salmonid-production-areas-in-the-nenagh-river.html | teideal=Rehabilitation of salmon production areas in the Nenagh River &#124; Limerick | foilsitheoir=Fisheriesireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304043740/http://www.fisheriesireland.ie/Limerick/rehabilitation-of-salmonid-production-areas-in-the-nenagh-river.html | url-status=dead }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.immortal-ink.com/sfp/images/resources/plan2011.pdf | teideal=Plan 2011 | dátarochtana=18ú Iúil 2013 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304043905/http://www.immortal-ink.com/sfp/images/resources/plan2011.pdf | url-status=dead }}</ref> There are 15&nbsp;km of trout fishing on the Ollatrim. == Droichid '' '''Rathurles Bridge''', a three arched road bridge built in the 18th century in the townland of Rathurles is listed as being of Architectural and Technical interest.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=TN&regno=22402109 | teideal = Rathurles Bridge, RATHFALLA, TIPPERARY NORTH - Buildings of Ireland }}</ref> '' Bridge at '''Cloonmore''' is listed as being of Architectural and Technical interest<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=TN&regno=22402101 | teideal = BALLINAHEMERY, TIPPERARY NORTH - Buildings of Ireland }}</ref> '' '''Aghnameadle Bridge''', a three arched bridge built in the late 18th century in the townland of Barngrotty in [[Contae Uíbh Fhailí]] is listed as being of Architectural and Technical interest.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=OF&regno=14946010 | teideal = Aghnameadle Bridge, BARNAGROTTY, OFFALY - Buildings of Ireland }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} {{coord|52|56|N|8|16|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]] {{Síol-tír-ie}} == Dlí luath na hÉireann == {{tl|Dlí luath na hÉireann}} Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas. The particular "[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]" aside, I'm looking at the general phrase "early Irish law". My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce "smoked Irish salmon" and not "Irish smoked salmon", if you see the difference. Is it then "early law of ..." or "law of early ..."? Is "Irish" the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period? Should "early" be translated as luath or moch? If luath, should it be "luath-" or "- luath"? Given those options, "early Irish law" could be anything from "luathdhlí Gaelach" to "dlí na hÉireann moiche" and points in between. I favour the former. Similarly, for "Celtic law" I favour "dlí Ceilteach", i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). Notes: * Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie * "Irish": Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann? * What about Welsh, English or Roman law? == Téamh domhanda == ••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir Ann cheana: * [[Téamh domhanda]] '' Global warming * [[:Catagóir:Téamh domhanda]] * [[Aeráid]] '' Climate * [[:Catagóir:Athrú aeráide]] * [[Tonn teasa]] '' Heat wave * [[Falscaí]] '' Wild fire * [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation * [[Eostatacht]] '' Eustacy 'Cúis'eanna nua: # [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas # [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission # [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission # [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture 1y0e1n3hk9ej5xry800c0a9urtlhhkd 2 94537 1270026 1269003 2025-06-14T21:59:45Z ListeriaBot 25319 Wikidata list updated [V2] 1270026 wikitext text/x-wiki {{Wikidata list |sparql= SELECT DISTINCT ?item ?name WHERE { ?item wdt:P31 wd:Q16521 . ?item wdt:P171* wd:Q5113 . ?item wdt:P105 wd:Q7432 . #species only FILTER NOT EXISTS { ?item wdt:P141 wd:Q237350 } # not extinct ?articleURL schema:about ?item ; schema:name ?name ; schema:isPartOf <https://ga.wikipedia.org/> . #must have sitelink to cywiki } ORDER BY ?name OFFSET 0 LIMIT 1000 |links=local |section= |sort=label |columns=number:#,qid,label,p225:enw tacson,P373,P2067,P2050,P181,P7770,P141 }} {| class='wikitable sortable' ! # ! qid ! label ! enw tacson ! catagóir Commons ! mais ! réise sciathán ! léarscáil de raon an tacsóin ! tréimhse ghoir ! IUCN conservation status |- | style='text-align:right'| 1 | Q1268205 | [[Súmaire gabhair ghlórach|Antrostomus vociferus]] | Antrostomus vociferus | [[:commons:Category:Antrostomus vociferus|Antrostomus vociferus]] | | | [[Íomhá:Antrostomus vociferus map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 2 | Q652266 | [[Argas mór|Argusianus argus]] | Argusianus argus | [[:commons:Category:Argusianus argus|Argusianus argus]] | | | | 24 | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 3 | Q692192 | [[Póiseard ceannrua Meiriceánach|Aythya americana]] | Aythya americana | [[:commons:Category:Aythya americana|Aythya americana]] | 1.1<br/>990 | 79.5 | [[Íomhá:Aythya americana map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 4 | Q26742 | [[Aythya ferina]] | Aythya ferina | [[:commons:Category:Aythya ferina|Aythya ferina]] | 66 | 0.77 | [[Íomhá:AythyaFerinaIUCNver2018 2.png|center|128px]] | 25 | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 5 | Q132669 | [[Éigrit eallaigh|Bubulcus ibis]] | Bubulcus ibis | [[:commons:Category:Bubulcus ibis|Bubulcus ibis]] | | 92 | [[Íomhá:Bubulcus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 6 | Q852622 | [[Cnagaire impiriúil|Campephilus imperialis]] | Campephilus imperialis | [[:commons:Category:Campephilus imperialis|Campephilus imperialis]] | | | [[Íomhá:Campephilus imperialis map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q219127|i mbaol criticiúil]]'' |- | style='text-align:right'| 7 | Q284331 | [[Cnagaire Magellanach|Campephilus magellanicus]] | Campephilus magellanicus | [[:commons:Category:Campephilus magellanicus|Campephilus magellanicus]] | 260 | 0.6 | [[Íomhá:Campephilus magellanicus distr.png|center|128px]] | 20 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 8 | Q110257499 | [[Ceolaire tiubhghobach|Ceolaire Oirféach]] | Curruca crassirostris | [[:commons:Category:Curruca crassirostris|Curruca crassirostris]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 9 | Q104867606 | [[Ceolaire barrach]] | Curruca nisoria | [[:commons:Category:Curruca nisoria|Curruca nisoria]] | 2.63 | 25 | [[Íomhá:SylviaNisoriaIUCN.svg|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 10 | Q110257524 | [[Ceolaire fraoigh]] | Curruca undata | [[:commons:Category:Curruca undata|Curruca undata]] | | 16 | | 13 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 11 | Q110257494 | [[Ceolaire mion|Ceolaire fásaigh]] | Curruca nana | [[:commons:Category:Curruca nana|Curruca nana]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 12 | Q21090684 | [[Iolar breac mór|Clanga clanga]] | Clanga clanga | [[:commons:Category:Clanga clanga|Clanga clanga]] | 110 | 167.5 | [[Íomhá:Aquila clanga distribution map.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 13 | Q210341 | [[Cochlearius cochlearius]] | Cochlearius cochlearius | [[:commons:Category:Cochlearius cochlearius|Cochlearius cochlearius]] | | | [[Íomhá:Cochlearius cochlearius map.svg|center|128px]] | 25 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 14 | Q244429 | [[Gearg Shíneach|Coturnix chinensis]] | Coturnix chinensis | [[:commons:Category:Excalfactoria chinensis|Excalfactoria chinensis]] | 4.8<br/>41<br/>35.6 | | | 17 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 15 | Q838749 | [[Scréachóg Steller|Cyanocitta stelleri]] | Cyanocitta stelleri | [[:commons:Category:Cyanocitta stelleri|Cyanocitta stelleri]] | 8.1<br/>94 | | [[Íomhá:Cyanocitta stelleri map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 16 | Q824974 | [[Cúcabarra gáiriteach]] | Dacelo novaeguineae | [[:commons:Category:Dacelo novaeguineae|Dacelo novaeguineae]] | 30.4<br/>307.2<br/>352.1 | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 17 | Q942119 | [[Cúcabarra tarr-ruadhonn|Dacelo gaudichaud]] | Dacelo gaudichaud | [[:commons:Category:Dacelo gaudichaud|Dacelo gaudichaud]] | 143 | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 18 | Q854856 | [[Cúcabarra gormeiteach|Dacelo leachii]] | Dacelo leachii | [[:commons:Category:Dacelo leachii|Dacelo leachii]] | 334<br/>284 | | | 25 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 19 | Q919707 | [[Cúcabarra sluasaidghobach|Dacelo rex]] | Dacelo rex | [[:commons:Category:Clytoceyx rex|Clytoceyx rex]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 20 | Q716456 | [[Cúcabarra breac|Dacelo tyro]] | Dacelo tyro | [[:commons:Category:Dacelo tyro|Dacelo tyro]] | 136<br/>156 | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 21 | Q275591 | [[Meánchnagaire breac|Dendrocoptes medius]] | Dendrocoptes medius | [[:commons:Category:Dendrocoptes medius|Dendrocoptes medius]] | | | [[Íomhá:Dendrocopos medius distr.png|center|128px]] | | |- | style='text-align:right'| 22 | Q856531 | [[Dicrurus paradiseus]] | Dicrurus paradiseus | [[:commons:Category:Dicrurus paradiseus|Dicrurus paradiseus]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 23 | Q645528 | [[Euplectes franciscanus|Easpag flannbhuí]] | Euplectes franciscanus | [[:commons:Category:Euplectes franciscanus|Euplectes franciscanus]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 24 | Q205491 | [[Gealóg charraige|Emberiza cia]] | Emberiza cia | [[:commons:Category:Emberiza cia|Emberiza cia]] | 2.77<br/>23 | | [[Íomhá:EmberizaCiaIUCN2019-3.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 25 | Q1060483 | [[Eurylaimus ochromalus]] | Eurylaimus ochromalus | [[:commons:Category:Eurylaimus ochromalus|Eurylaimus ochromalus]] | 33 | | [[Íomhá:Eurylaimus ochromalus map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 26 | Q25876 | [[Fabhcún coille Eoráiseach]] | Falco subbuteo | [[:commons:Category:Falco subbuteo|Falco subbuteo]] | 24<br/>181.5<br/>240.5 | 0.74 | [[Íomhá:FalcoSubbuteoIUCNver2019 2.png|center|128px]] | 29 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 27 | Q110257516 | [[Gilphíb choiteann|Gilphíb]] | Curruca communis | [[:commons:Category:Curruca communis|Curruca communis]] | 1.78<br/>14.5 | 20 | [[Íomhá:SylviaCommunisIUCN2019-3.png|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 28 | Q110257504 | [[Gilphíb bheag]] | Curruca curruca | [[:commons:Category:Curruca curruca|Curruca curruca]] | | 18 | [[Íomhá:SylviaCurrucaIUCN.png|center|128px]] | 11 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 29 | Q28114227 | [[Gobadán gobleathan]] | Calidris falcinellus | [[:commons:Category:Calidris falcinellus|Calidris falcinellus]] | 9.1<br/>37 | 36.5 | | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 30 | Q83020448 | [[Seaga|Gulosus aristotelis]] | Gulosus aristotelis | [[:commons:Category:Gulosus aristotelis|Gulosus aristotelis]] | | | [[Íomhá:GulosusAristotelisIUCNver2018 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 31 | Q177856 | [[Bultúr gríofa|Gyps fulvus]] | Gyps fulvus | [[:commons:Category:Gyps fulvus|Gyps fulvus]] | 252<br/>8.328 | 2.591 | [[Íomhá:Gyps fulvus distribution map.png|center|128px]] | 54 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 32 | Q274179 | [[Gé Éigipteach]] | Alopochen aegyptiaca | [[:commons:Category:Alopochen aegyptiaca|Alopochen aegyptiaca]] | | 144 | [[Íomhá:Alopochen aegyptiaca map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 33 | Q62168711 | [[Ceolaire casarnaí Pallas|Helopsaltes certhiola]] | Helopsaltes certhiola | [[:commons:Category:Helopsaltes certhiola|Helopsaltes certhiola]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 34 | Q888660 | [[Bonnán amhrasach|Ixobrychus dubius]] | Ixobrychus dubius | [[:commons:Category:Botaurus dubius|Botaurus dubius]] | | 45 | | 18 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 35 | Q888651 | [[Bonnán scartha|Ixobrychus involucris]] | Ixobrychus involucris | [[:commons:Category:Ixobrychus involucris|Ixobrychus involucris]] | 80 | | [[Íomhá:Ixobrychus involucris map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 36 | Q28106837 | [[Rualacha|Lacha rua]] | Mareca penelope | [[:commons:Category:Mareca penelope|Mareca penelope]] | | | [[Íomhá:Mareca penelope map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 37 | Q644012 | [[Leptoptilos dubius]] | Leptoptilos dubius | [[:commons:Category:Leptoptilos dubius|Leptoptilos dubius]] | | | [[Íomhá:LeptoptilosDubiusMap.svg|center|128px]] | | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 38 | Q673417 | [[Malacocincla perspicillata]] | Malacocincla perspicillata | [[:commons:Category:Malacocincla perspicillata|Malacocincla perspicillata]] | | | | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 39 | Q28106966 | [[Gadual|Mareca strepera]] | Mareca strepera | [[:commons:Category:Mareca strepera|Mareca strepera]] | | | [[Íomhá:Mareca strepera map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 40 | Q27075424 | [[Mionfhuiseog ladharghearr]] | Alaudala rufescens | [[:commons:Category:Alaudala rufescens|Alaudala rufescens]] | | | | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 41 | Q210954 | [[Steilléadar|Mionlacha lochlannach]] | Polysticta stelleri | [[:commons:Category:Polysticta stelleri|Polysticta stelleri]] | 58<br/>807 | | [[Íomhá:Polysticta stelleri map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 42 | Q1193048 | [[Gearg choille scornáin|Odontophorus strophium]] | Odontophorus strophium | [[:commons:Category:Odontophorus strophium|Odontophorus strophium]] | | | [[Íomhá:Odontophorus strophium map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 43 | Q188660 | [[Opisthocomus hoazin]] | Opisthocomus hoazin | [[:commons:Category:Opisthocomus hoazin|Opisthocomus hoazin]] | | | [[Íomhá:Hoatzin (Opisthocomus hoazin) world.png|center|128px]] | 31 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 44 | Q25307 | [[Snag breac|Pica pica]] | Pica pica | [[:commons:Category:Pica pica|Pica pica]] | 9.9<br/>221<br/>191 | 56 | [[Íomhá:Pica pica map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 45 | Q494544 | [[Corr bheag|Platalea minor]] | Platalea minor | [[:commons:Category:Platalea minor|Platalea minor]] | | 110 | | | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 46 | Q187902 | [[Cearcóg chorcra|Porphyrio porphyrio]] | Porphyrio porphyrio | [[:commons:Category:Porphyrio porphyrio|Porphyrio porphyrio]] | | | | 25 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 47 | Q1262047 | [[Seabhac droimliath|Pseudastur occidentalis]] | Pseudastur occidentalis | [[:commons:Category:Pseudastur occidentalis|Pseudastur occidentalis]] | | | [[Íomhá:Pseudastur occidentalis map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 48 | Q643836 | [[Pyrrhocorax pyrrhocorax]] | Pyrrhocorax pyrrhocorax | [[:commons:Category:Pyrrhocorax pyrrhocorax|Pyrrhocorax pyrrhocorax]] | 312<br/>263 | 82 | [[Íomhá:Chough range map.png|center|128px]] | 17 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 49 | Q27461190 | [[Praslacha Bhaikalach|Sibirionetta formosa]] | Sibirionetta formosa | [[:commons:Category:Sibirionetta formosa|Sibirionetta formosa]] | | | [[Íomhá:SibirionettaFormosaIUCN2019-2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 50 | Q28106902 | [[Praslacha shamhraidh|Spatula querquedula]] | Spatula querquedula | [[:commons:Category:Spatula querquedula|Spatula querquedula]] | | | [[Íomhá:Spatula querquedula map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 51 | Q616393 | [[Ulchabhán mínlíneach|Strix leptogrammica]] | Strix leptogrammica | [[:commons:Category:Strix leptogrammica|Strix leptogrammica]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 52 | Q17592 | [[Struthio|Struthio camelus]] | Struthio camelus | [[:commons:Category:Struthio camelus|Struthio camelus]] | 1.5<br/>115<br/>100 | | [[Íomhá:Struthio camelus distribution.svg|center|128px]] | 42 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 53 | Q241349 | [[Síolta chochaill|Síolta chochallach]] | Lophodytes cucullatus | [[:commons:Category:Lophodytes cucullatus|Lophodytes cucullatus]] | | 63 | [[Íomhá:Lophodytes cucullatus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 54 | Q218543 | [[Corr thíograch chíorbhán|Tigriornis leucolopha]] | Tigriornis leucolopha | [[:commons:Category:Tigriornis leucolopha|Tigriornis leucolopha]] | | | [[Íomhá:Tigriornis leucolopha map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 55 | Q26147 | [[abhóiséad]] | Recurvirostra avosetta | [[:commons:Category:Recurvirostra avosetta|Recurvirostra avosetta]] | 31.7 | 78 | [[Íomhá:Recurvirostra avosetta distr.png|center|128px]] | 24 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 56 | Q202504 | [[amadán móinteach]] | Charadrius morinellus | [[:commons:Category:Charadrius morinellus|Charadrius morinellus]] | 17 | 60 | [[Íomhá:Charadrius morinellus distr..png|center|128px]] | | |- | style='text-align:right'| 57 | Q170718 | [[Beachadóir Eorpach|beachadóir]] | Merops apiaster | [[:commons:Category:Merops apiaster|Merops apiaster]] | 6.5 | 0.47 | [[Íomhá:Merops apiaster en.png|center|128px]] | 20 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 58 | Q1951359 | [[Beachadóir Peirseach|beachaire gormleicneach]] | Merops persicus | [[:commons:Category:Merops persicus|Merops persicus]] | 49.4 | | | 24 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 59 | Q25450 | [[biorearrach]] | Anas acuta | [[:commons:Category:Anas acuta|Anas acuta]] | 1.025<br/>866 | 0.9 | [[Íomhá:AnasAcutaIUCN2019 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 60 | Q591831 | [[bobóilinc]] | Dolichonyx oryzivorus | [[:commons:Category:Dolichonyx oryzivorus|Dolichonyx oryzivorus]] | 2.75 | | [[Íomhá:Dolichonyx oryzivorus.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 61 | Q25709 | [[Bonnán buí (éan)|bonnán]] | Botaurus stellaris | [[:commons:Category:Botaurus stellaris|Botaurus stellaris]] | 42<br/>2.906<br/>2.017 | 1.27 | [[Íomhá:Botaurus stellaris map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 62 | Q743017 | [[Bonnán breicneach|bonnán Meiriceánach]] | Botaurus lentiginosus | [[:commons:Category:Botaurus lentiginosus|Botaurus lentiginosus]] | 36 | 115 | [[Íomhá:Botaurus lentiginosus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 63 | Q26129 | [[bonnán beag]] | Ixobrychus minutus | [[:commons:Category:Ixobrychus minutus|Ixobrychus minutus]] | 13<br/>147 | 49 | [[Íomhá:IxobrychusMinutusIUCNvr2018 2.png|center|128px]] | 18 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 64 | Q204111 | [[Bonnán cainéaldathach|bonnán cainéil]] | Ixobrychus cinnamomeus<br/>Botaurus cinnamomeus | [[:commons:Category:Botaurus cinnamomeus|Botaurus cinnamomeus]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 65 | Q469586 | [[Bonnán caol|bonnán seang]] | Ixobrychus exilis | [[:commons:Category:Botaurus exilis|Botaurus exilis]] | 10<br/>80 | 43 | [[Íomhá:Ixobrychus exilis map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 66 | Q188877 | [[Breacán (éan)|breacán]] | Fringilla montifringilla | [[:commons:Category:Fringilla montifringilla|Fringilla montifringilla]] | 2.14<br/>22 | 0.27 | [[Íomhá:FringillaMontifringillaIUCN.svg|center|128px]] | 11 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 67 | Q26650 | [[breacóg]] | Calidris alpina | [[:commons:Category:Calidris alpina|Calidris alpina]] | | 0.36 | [[Íomhá:Calidris alpina migrations.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 68 | Q25440 | [[broigheall]] | Phalacrocorax carbo | [[:commons:Category:Phalacrocorax carbo|Phalacrocorax carbo]] | 2.4<br/>2 | 1.4 | [[Íomhá:PhalacrocoraxCarbo.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 69 | Q244319 | [[Mionbhroigheall|broigheall bídeach]] | Microcarbo pygmaeus | [[:commons:Category:Microcarbo pygmaeus|Microcarbo pygmaeus]] | | 85 | [[Íomhá:MicrocarboPygmaeusIUCN.svg|center|128px]] | 28 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 70 | Q18700 | [[bróg-ghob]] | Balaeniceps rex | [[:commons:Category:Balaeniceps rex|Balaeniceps rex]] | | | [[Íomhá:Balaeniceps rex distribution.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 71 | Q121221 | [[budragár]] | Melopsittacus undulatus | [[:commons:Category:Melopsittacus undulatus|Melopsittacus undulatus]] | 2.15 | | [[Íomhá:Budgerigar map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 72 | Q168677 | [[bultúr luaithriúíl]] | Aegypius monachus | [[:commons:Category:Aegypius monachus|Aegypius monachus]] | 243 | 2.5 | [[Íomhá:AegypiusMonachusIUCNver2019 1.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 73 | Q126167 | [[bultúr uan]] | Gypaetus barbatus | [[:commons:Category:Gypaetus barbatus|Gypaetus barbatus]] | 224<br/>4.913<br/>6.175 | 2.621 | [[Íomhá:GypaetusBarbatusIUCNver2018 2.png|center|128px]] | 54 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 74 | Q33504 | [[bultúr Éigipteach]] | Neophron percnopterus | [[:commons:Category:Neophron percnopterus|Neophron percnopterus]] | 94<br/>1.977 | 1.676 | [[Íomhá:NeophronMap.svg|center|128px]] | 42 | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 75 | Q290871 | [[bustard Houbara]] | Chlamydotis undulata | [[:commons:Category:Chlamydotis undulata|Chlamydotis undulata]] | 68<br/>1.96<br/>1.15 | | [[Íomhá:Houbara map.svg|center|128px]] | 24 | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 76 | Q188601 | [[bustard beag]] | Tetrax tetrax | [[:commons:Category:Tetrax tetrax|Tetrax tetrax]] | 41 | 110 | [[Íomhá:TetraxTetraxIUCNver2018 2.png|center|128px]] | 21 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 77 | Q171655 | [[bustard mór]] | Otis tarda | [[:commons:Category:Otis tarda|Otis tarda]] | 143 | 235<br/>180 | [[Íomhá:Otis tarda distribution.png|center|128px]] | 25 | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 78 | Q26205 | [[buíóg]] | Emberiza citrinella | [[:commons:Category:Emberiza citrinella|Emberiza citrinella]] | 2.94 | 26 | [[Íomhá:Emberizacitronella3.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 79 | Q908909 | [[búbúc Norfolk]] | Ninox novaeseelandiae | [[:commons:Category:Ninox novaeseelandiae|Ninox novaeseelandiae]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 80 | Q179959 | [[cacapó]] | Strigops habroptila | [[:commons:Category:Strigops habroptila|Strigops habroptila]] | | | [[Íomhá:Kakapohist.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q219127|i mbaol criticiúil]]'' |- | style='text-align:right'| 81 | Q27050 | [[cadhan]] | Branta bernicla | [[:commons:Category:Branta bernicla|Branta bernicla]] | | 1.01 | [[Íomhá:Branta bernicla map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 82 | Q188446 | [[caipín dubh]] | Sylvia atricapilla | [[:commons:Category:Sylvia atricapilla|Sylvia atricapilla]] | 2.19<br/>18.1 | 23 | [[Íomhá:Sylviaatricapillamap2.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 83 | Q1589281 | [[caislín Sibéarach]] | Saxicola maurus | [[:commons:Category:Saxicola maurus|Saxicola maurus]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 84 | Q235057 | [[caislín aille]] | Monticola saxatilis | [[:commons:Category:Monticola saxatilis|Monticola saxatilis]] | 4.95<br/>47<br/>52.4 | | [[Íomhá:MonticolaSaxatilisIUCNver2019 1.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 85 | Q152144 | [[caislín aille gorm]] | Monticola solitarius | [[:commons:Category:Monticola solitarius|Monticola solitarius]] | 5.95 | | [[Íomhá:MonticolaSolitariusIUCNver2019 1.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 86 | Q155869 | [[caislín aitinn]] | Saxicola rubetra | [[:commons:Category:Saxicola rubetra|Saxicola rubetra]] | 2.06 | 22 | [[Íomhá:Saxicola rubetra, IUCN.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 87 | Q1315689 | [[caislín cloch]] | Saxicola torquatus | [[:commons:Category:Saxicola torquatus|Saxicola torquatus]] | | | | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 88 | Q838665 | [[caislín cloch Eorpach]] | Saxicola rubicola | [[:commons:Category:Saxicola rubicola|Saxicola rubicola]] | | | | 15 | |- | style='text-align:right'| 89 | Q208334 | [[Donnóg Alpach|cantaire Alpshléibhe]] | Prunella collaris | [[:commons:Category:Prunella collaris|Prunella collaris]] | | | [[Íomhá:PrunellaCollariusIUCN.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 90 | Q1049121 | [[Donnóg Radde|cantaire carraige]] | Prunella ocularis | [[:commons:Category:Prunella ocularis|Prunella ocularis]] | | | | 11 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 91 | Q129059 | [[capall coille]] | Tetrao urogallus | [[:commons:Category:Tetrao urogallus|Tetrao urogallus]] | 3.8<br/>1.97<br/>53 | 106 | [[Íomhá:Western Capercaillie Tetrao urogallus distribution map.png|center|128px]] | 25 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 92 | Q26198 | [[caróg dhubh]] | Corvus corone | [[:commons:Category:Corvus corone|Corvus corone]] | | 0.91 | [[Íomhá:Corvus corone map.png|center|128px]] | 19 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 93 | Q831597 | [[catéan liath]] | Dumetella carolinensis | [[:commons:Category:Dumetella carolinensis|Dumetella carolinensis]] | 3.8<br/>35.7<br/>39.6 | | [[Íomhá:Dumetella carolinensis-map.jpg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 94 | Q25384 | [[ceann cait]] | Asio otus | [[:commons:Category:Asio otus|Asio otus]] | | 95 | [[Íomhá:Asio otus distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 95 | Q25376 | [[Cearc cheannann Eoráiseach|cearc cheannann]] | Fulica atra | [[:commons:Category:Fulica atra|Fulica atra]] | 36.5<br/>835<br/>715 | 75 | [[Íomhá:Fulica atra distribution.png|center|128px]] | 22 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 96 | Q470016 | [[cearc cheannann Mheiriceánach]] | Fulica americana | [[:commons:Category:Fulica americana|Fulica americana]] | | | [[Íomhá:Fulica americana map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 97 | Q901228 | [[cearc mhailí]] | Leipoa ocellata | [[:commons:Category:Leipoa ocellata|Leipoa ocellata]] | 2.4<br/>175<br/>1.8 | | | 63 | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 98 | Q178702 | [[cearc shailí]] | Lagopus lagopus | [[:commons:Category:Lagopus lagopus|Lagopus lagopus]] | 720<br/>580 | | [[Íomhá:Willow Ptarmigan Lagopus lagopus distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 99 | Q18847 | [[cearc uisce]] | Gallinula chloropus | [[:commons:Category:Gallinula chloropus|Gallinula chloropus]] | 348 | 52 | [[Íomhá:Gallinula chloropus distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 100 | Q312779 | [[ceolaire Blyth]] | Acrocephalus dumetorum | [[:commons:Category:Acrocephalus dumetorum|Acrocephalus dumetorum]] | 1.68 | | [[Íomhá:AcrocephalusDumetorumIUCN.svg|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 101 | Q650114 | [[ceolaire Cetti]] | Cettia cetti | [[:commons:Category:Cettia cetti|Cettia cetti]] | | 17 | [[Íomhá:Cettia cetti distribution map.png|center|128px]] | 16 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 102 | Q321272 | [[ceolaire Savi]] | Locustella luscinioides | [[:commons:Category:Locustella luscinioides|Locustella luscinioides]] | 2.08 | 20 | [[Íomhá:LocustellaLuscinioidesIUCN.svg|center|128px]] | 10 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 103 | Q14753772 | [[ceolaire bánlíoch]] | Iduna pallida | [[:commons:Category:Iduna pallida|Iduna pallida]] | | | [[Íomhá:IdunaPallidaIUCN.svg|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 104 | Q208710 | [[ceolaire casarnaí]] | Locustella naevia | [[:commons:Category:Locustella naevia|Locustella naevia]] | | 17 | [[Íomhá:LocustellaNaeviaIUCN.svg|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 105 | Q27075477 | [[ceolaire coille]] | Phylloscopus sibilatrix | [[:commons:Category:Phylloscopus sibilatrix|Phylloscopus sibilatrix]] | 1.32<br/>10 | 22 | [[Íomhá:Phylloscopus sibilatrix Range Map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 106 | Q210422 | [[ceolaire corraigh]] | Acrocephalus palustris | [[:commons:Category:Acrocephalus palustris|Acrocephalus palustris]] | 1.85 | 20 | | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 107 | Q757116 | [[ceolaire cuaráin]] | Iduna caligata | [[:commons:Category:Iduna caligata|Iduna caligata]] | | | | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 108 | Q27236 | [[ceolaire cíbe]] | Acrocephalus schoenobaenus | [[:commons:Category:Acrocephalus schoenobaenus|Acrocephalus schoenobaenus]] | 1.65 | 19 | [[Íomhá:AcrocephalusSchoenobaenusIUCN.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 109 | Q1590574 | [[Ceolaire Upcher|ceolaire fann]] | Hippolais languida | [[:commons:Category:Hippolais languida|Hippolais languida]] | 1.79 | | | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 110 | Q210791 | [[ceolaire feanearrach]] | Cisticola juncidis | [[:commons:Category:Cisticola juncidis|Cisticola juncidis]] | | | [[Íomhá:CisticolaJuncidisIUCN.svg|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 111 | Q202478 | [[ceolaire garraí]] | Sylvia borin | [[:commons:Category:Sylvia borin|Sylvia borin]] | | 22 | [[Íomhá:Sylviaborinmap2.jpg|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 112 | Q159080 | [[ceolaire giolcaí]] | Acrocephalus scirpaceus | [[:commons:Category:Acrocephalus scirpaceus|Acrocephalus scirpaceus]] | | 19 | [[Íomhá:AcrocephalusScirpaceusIUCN.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 113 | Q827657 | [[ceolaire goirt ríse]] | Acrocephalus agricola | [[:commons:Category:Acrocephalus agricola|Acrocephalus agricola]] | | | [[Íomhá:AcrocephalusAgricolaIUCN.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 114 | Q27674 | [[ceolaire ictireach]] | Hippolais icterina | [[:commons:Category:Hippolais icterina|Hippolais icterina]] | 1.7 | 22 | [[Íomhá:HippolaisIcterinaIUCN.svg|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 115 | Q27239 | [[ceolaire sailí]] | Phylloscopus trochilus | [[:commons:Category:Phylloscopus trochilus|Phylloscopus trochilus]] | | 19 | [[Íomhá:Phylloscopus trochilus Range Map.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 116 | Q460229 | [[ceolaire scothghlas]] | Phylloscopus trochiloides | [[:commons:Category:Phylloscopus trochiloides|Phylloscopus trochiloides]] | | | [[Íomhá:Phylloscopus trochiloides distribution map.png|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 117 | Q110257505 | [[Ceolaire Ménétries|ceolaire screige]] | Curruca mystacea | [[:commons:Category:Curruca mystacea|Curruca mystacea]] | 1.5 | | | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 118 | Q26982 | [[circín starraiceach]] | Galerida cristata | [[:commons:Category:Galerida cristata|Galerida cristata]] | | | [[Íomhá:Galerida cristata distribution map.png|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 119 | Q148583 | [[cirlghealóg]] | Emberiza cirlus | [[:commons:Category:Emberiza cirlus|Emberiza cirlus]] | | 24 | [[Íomhá:Emberiza cirlus distribution map.jpg|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 120 | Q25385 | [[clamhán]] | Buteo buteo | [[:commons:Category:Buteo buteo|Buteo buteo]] | 0.925<br/>60<br/>790<br/>966.5 | 1.24 | [[Íomhá:Buteo buteo distribution map.png|center|128px]] | 34 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 121 | Q233684 | [[clamhán cosfhada]] | Buteo rufinus | [[:commons:Category:Buteo rufinus|Buteo rufinus]] | 73 | | [[Íomhá:ButeoRufinusIUCN2019-2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 122 | Q26407 | [[clamhán lópach]] | Buteo lagopus | [[:commons:Category:Buteo lagopus|Buteo lagopus]] | 824.6<br/>1.027 | 1.35 | [[Íomhá:Buteo lagopus distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 123 | Q170466 | [[clamhán riabhach]] | Pernis apivorus | [[:commons:Category:Pernis apivorus|Pernis apivorus]] | 49 | 1.26 | [[Íomhá:Pernis apivorus distr.png|center|128px]] | 32 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 124 | Q26420 | [[Clochrán coiteann|clochrán]] | Oenanthe oenanthe | [[:commons:Category:Oenanthe oenanthe|Oenanthe oenanthe]] | | 0.28 | [[Íomhá:Oenanthe oenanthe map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 125 | Q769528 | [[Clochrán earr-rua|clochrán Afganastánach]] | Oenanthe chrysopygia | [[:commons:Category:Oenanthe chrysopygia|Oenanthe chrysopygia]] | | | | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 126 | Q763538 | [[clochrán alabhreac]] | Oenanthe pleschanka | [[:commons:Category:Oenanthe pleschanka|Oenanthe pleschanka]] | 2.43 | | | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 127 | Q385723 | [[Oenanthe hispanica|clochrán cluasdubh]] | Oenanthe hispanica | [[:commons:Category:Oenanthe hispanica|Oenanthe hispanica]] | | | [[Íomhá:OenantheHispanicaIUCNver2019-3.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 128 | Q769093 | [[Clochrán Finsch|clochrán droimbhán]] | Oenanthe finschii | [[:commons:Category:Oenanthe finschii|Oenanthe finschii]] | 26<br/>29 | | | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 129 | Q1303323 | [[Clochrán Coirdíneach|clochrán earrdhearg]] | Oenanthe xanthoprymna | [[:commons:Category:Oenanthe xanthoprymna|Oenanthe xanthoprymna]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 130 | Q769934 | [[clochrán fásaigh]] | Oenanthe deserti | [[:commons:Category:Oenanthe deserti|Oenanthe deserti]] | | | [[Íomhá:OenantheDesertiIUCNver2019-3.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 131 | Q747686 | [[clochrán gainimh]] | Oenanthe isabellina | [[:commons:Category:Oenanthe isabellina|Oenanthe isabellina]] | 3.04<br/>29 | | | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 132 | Q752481 | [[Cnagaire Siriach|cnagaire Síriach]] | Dendrocopos syriacus | [[:commons:Category:Dendrocopos syriacus|Dendrocopos syriacus]] | 5.1 | | [[Íomhá:Dendrocopos syriacus distr new.png|center|128px]] | 10 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 133 | Q207290 | [[Cnagaire droimgheal|cnagaire droimbhán]] | Dendrocopos leucotos | [[:commons:Category:Dendrocopos leucotos|Dendrocopos leucotos]] | | | [[Íomhá:White-backed Woodpecker Dendrocopos leucotos distribution map.png|center|128px]] | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 134 | Q143284 | [[cnagaire dubh]] | Dryocopus martius | [[:commons:Category:Dryocopus martius|Dryocopus martius]] | 11.8 | | [[Íomhá:Dryocopus martius distr.PNG|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 135 | Q166171 | [[cnagaire glas]] | Picus viridis | [[:commons:Category:Picus viridis|Picus viridis]] | 8.9<br/>193 | 41 | [[Íomhá:Picus viridis dis.png|center|128px]] | 19 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 136 | Q27124 | [[cnota]] | Calidris canutus | [[:commons:Category:Calidris canutus|Calidris canutus]] | 19.3<br/>126<br/>148 | 0.5 | [[Íomhá:RedKnotMigration.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 137 | Q156767 | [[cnóshnag Eorpach]] | Sitta europaea | [[:commons:Category:Sitta europaea|Sitta europaea]] | 2.25<br/>23 | 24 | [[Íomhá:Sitta europaea distribution map.png|center|128px]] | 16 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 138 | Q749701 | [[Cnóshnag Neumayer|cnóshnag creige]] | Sitta neumayer | [[:commons:Category:Sitta neumayer|Sitta neumayer]] | 2.43 | | | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 139 | Q514809 | [[cocaitíl]] | Nymphicus hollandicus | [[:commons:Category:Nymphicus hollandicus|Nymphicus hollandicus]] | 5.68<br/>86 | | [[Íomhá:Bird range cockatiel.png|center|128px]] | 20 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 140 | Q1274601 | [[coileach sneachta Caispeach]] | Tetraogallus caspius | [[:commons:Category:Tetraogallus caspius|Tetraogallus caspius]] | 2.59<br/>2.07<br/>75 | 100 | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 141 | Q1137277 | [[coileach sneachta Cugasach]] | Tetraogallus caucasicus | [[:commons:Category:Tetraogallus caucasicus|Tetraogallus caucasicus]] | | 87.5 | | 28 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 142 | Q25332 | [[coirneach]] | Pandion haliaetus | [[:commons:Category:Pandion haliaetus|Pandion haliaetus]] | | 1.6 | [[Íomhá:Wiki-Pandion haliaetus.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 143 | Q42326 | [[colm aille]] | Columba livia | [[:commons:Category:Columba livia|Columba livia]] | 294<br/>267 | 690 | [[Íomhá:Columba livia distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 144 | Q26026 | [[Colúr coille|colm coille]] | Columba palumbus | [[:commons:Category:Columba palumbus|Columba palumbus]] | 18.9 | 0.75 | [[Íomhá:Columba-palumbus-dist.png|center|128px]] | 17 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 145 | Q26140 | [[colm gorm]] | Columba oenas | [[:commons:Category:Columba oenas|Columba oenas]] | 16.7 | 0.75 | [[Íomhá:ColumbaOenasIUCNver2019-2.png|center|128px]] | 22 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 146 | Q170598 | [[condar na nAindéas]] | Vultur gryphus | [[:commons:Category:Vultur gryphus|Vultur gryphus]] | | 3.048 | [[Íomhá:AndeanMap.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 147 | Q25382 | [[corcrán coille]] | Pyrrhula pyrrhula | [[:commons:Category:Pyrrhula pyrrhula|Pyrrhula pyrrhula]] | 2.41<br/>31 | 0.26 | [[Íomhá:PyrrhulaPyrrhulaIUCN2019-3.png|center|128px]] | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 148 | Q1084895 | [[corcrán coille ceannliath]] | Pyrrhula erythaca | [[:commons:Category:Pyrrhula erythaca|Pyrrhula erythaca]] | 21.7 | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 149 | Q160488 | [[corr chorcra]] | Ardea purpurea | [[:commons:Category:Ardea purpurea|Ardea purpurea]] | 51 | 1.35 | [[Íomhá:ArdeaPurpureaIUCNver2019 1.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 150 | Q171360 | [[corr leitheadach Eoráiseach]] | Platalea leucorodia | [[:commons:Category:Platalea leucorodia|Platalea leucorodia]] | 76 | 1.3 | [[Íomhá:Platalea leucorodia.PNG|center|128px]] | 23 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 151 | Q126216 | [[corr oíche]] | Nycticorax nycticorax | [[:commons:Category:Nycticorax nycticorax|Nycticorax nycticorax]] | 682<br/>590 | 1.06 | [[Íomhá:Nycticorax nycticorax map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 152 | Q722981 | [[corr ríoga]] | Platalea regia | [[:commons:Category:Platalea regia|Platalea regia]] | 69 | 120 | | 22 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 153 | Q191394 | [[corr scréachach]] | Ardeola ralloides | [[:commons:Category:Ardeola ralloides|Ardeola ralloides]] | 16<br/>288 | 0.86 | [[Íomhá:Ardeola ralloides map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 154 | Q144218 | [[coscaróba]] | Coscoroba coscoroba | [[:commons:Category:Coscoroba coscoroba|Coscoroba coscoroba]] | 4.6<br/>3.8<br/>185 | | [[Íomhá:Coscoroba coscoroba map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 155 | Q18859 | [[cosdeargán]] | Tringa totanus | [[:commons:Category:Tringa totanus|Tringa totanus]] | 22.3<br/>129 | 62 | [[Íomhá:TringaTotanusIUCN2019 2.png|center|128px]] | 24 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 156 | Q28103 | [[cosdeargán breac]] | Tringa erythropus | [[:commons:Category:Tringa erythropus|Tringa erythropus]] | 24.5<br/>142<br/>161 | 64 | [[Íomhá:TringaErythropusIUCN.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 157 | Q230837 | [[cromán bánlíoch]] | Circus macrourus | [[:commons:Category:Circus macrourus|Circus macrourus]] | 28<br/>322<br/>445 | 1.09 | [[Íomhá:Circus macrourus distribution map.png|center|128px]] | 29 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 158 | Q26574 | [[cromán liath]] | Circus pygargus | [[:commons:Category:Circus pygargus|Circus pygargus]] | 24<br/>261<br/>370 | 1.09 | [[Íomhá:Circus pygargus distribution map.png|center|128px]] | 28 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 159 | Q26431 | [[cromán móna iartharach]] | Circus aeruginosus | [[:commons:Category:Circus aeruginosus|Circus aeruginosus]] | 40 | 1.16 | [[Íomhá:Circus aeruginosus distribution map.png|center|128px]] | 34 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 160 | Q25572 | [[cromán na gcearc]] | Circus cyaneus | [[:commons:Category:Circus cyaneus|Circus cyaneus]] | 346<br/>527 | 1.1 | [[Íomhá:Circus cyaneus distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 161 | Q27102 | [[crosán]] | Alca torda | [[:commons:Category:Alca torda|Alca torda]] | | 0.661 | [[Íomhá:Alca torda map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 162 | Q18854 | [[crotach]] | Numenius arquata | [[:commons:Category:Numenius arquata|Numenius arquata]] | 76<br/>742<br/>869 | 0.97 | [[Íomhá:NumeniusArquata.png|center|128px]] | 28 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 163 | Q61857 | [[crotach Artach]] | Numenius borealis | [[:commons:Category:Numenius borealis|Numenius borealis]] | | 70 | [[Íomhá:Numenius borealis map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q219127|i mbaol criticiúil]]'' |- | style='text-align:right'| 164 | Q18858 | [[crotach eanaigh]] | Numenius phaeopus | [[:commons:Category:Numenius phaeopus|Numenius phaeopus]] | | 1.07 | [[Íomhá:Numenius phaeopus distribution map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 165 | Q79915 | [[Murlach mara|cruidín]] | Alcedo atthis | [[:commons:Category:Alcedo atthis|Alcedo atthis]] | 4.3 | 25 | [[Íomhá:Alcedo atthis -range map-2-cp.png|center|128px]] | 19.5 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 166 | Q735158 | [[cruidín píbgheal]] | Halcyon smyrnensis | [[:commons:Category:Halcyon smyrnensis|Halcyon smyrnensis]] | | | [[Íomhá:White-throated Kingfisher Range.JPG|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 167 | Q18845 | [[Cuach choiteann|cuach]] | Cuculus canorus | [[:commons:Category:Cuculus canorus|Cuculus canorus]] | 3.22<br/>117<br/>106 | 58 | [[Íomhá:Distribution of Cuculus canorus.PNG|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 168 | Q852265 | [[cuach ghob-bhuí]] | Coccyzus americanus | [[:commons:Category:Coccyzus americanus|Coccyzus americanus]] | | | [[Íomhá:Coccyzus americanus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 169 | Q27442 | [[cuilire alabhreac]] | Ficedula hypoleuca | [[:commons:Category:Ficedula hypoleuca|Ficedula hypoleuca]] | 1.7<br/>12 | 22 | [[Íomhá:FicedulaHypoleucaIUCN2019-3.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 170 | Q241499 | [[cuilire broinnrua]] | Ficedula parva | [[:commons:Category:Ficedula parva|Ficedula parva]] | 1.45 | | [[Íomhá:FicedulaParvaIUCN2019-3.png|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 171 | Q1591580 | [[cuilire leathmhuinceach]] | Ficedula semitorquata | [[:commons:Category:Ficedula semitorquata|Ficedula semitorquata]] | | | | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 172 | Q26607 | [[cuilire liath]] | Muscicapa striata | [[:commons:Category:Muscicapa striata|Muscicapa striata]] | 1.92 | 24 | [[Íomhá:MuscicapaStriataIUCN2019-3.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 173 | Q690826 | [[Cuilire bán|cuilire muinceach]] | Ficedula albicollis | [[:commons:Category:Ficedula albicollis|Ficedula albicollis]] | 1.6 | | [[Íomhá:FicedulaAlbicollisIUCN2019-3.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 174 | Q25345384 | [[cág]] | Coloeus monedula | [[:commons:Category:Coloeus monedula|Coloeus monedula]] | | 0.65 | [[Íomhá:Corvus monedula distribution de.svg|center|128px]] | 20 | |- | style='text-align:right'| 175 | Q191386 | [[cág gob-bhuí]] | Pyrrhocorax graculus | [[:commons:Category:Pyrrhocorax graculus|Pyrrhocorax graculus]] | | | [[Íomhá:Pyrrhocoraxgraculusmap.png|center|128px]] | 19 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 176 | Q208405 | [[cánóg dhubh]] | Puffinus puffinus | [[:commons:Category:Puffinus puffinus|Puffinus puffinus]] | 521 | 82 | [[Íomhá:Puffinus puffinus distribution.jpg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 177 | Q25234 | [[Lon dubh|céirseach]] | Turdus merula | [[:commons:Category:Turdus merula|Turdus merula]] | | 36 | [[Íomhá:Turdus merula distribution map.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 178 | Q244197 | [[Cíobhaí Beag Breac|cíobhaí beag breac]] | Apteryx owenii | [[:commons:Category:Apteryx owenii|Apteryx owenii]] | 285 | | [[Íomhá:Apteryx owenii - distribution map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 179 | Q734829 | [[Cíobhaí Donn an Oileáin Thuaidh|cíobhaí donn an Oileáin Thuaidh]] | Apteryx mantelli | [[:commons:Category:Apteryx mantelli|Apteryx mantelli]] | 2.25<br/>2.955 | | [[Íomhá:North Island Brown Kiwi.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 180 | Q730091 | [[Cíobhaí Mór Breac|cíobhaí mór breac]] | Apteryx haastii | [[:commons:Category:Apteryx haastii|Apteryx haastii]] | 425 | | [[Íomhá:418px-NZ-kiwimapApteryx haastii.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 181 | Q26657 | [[Cíorbhuí coiteann|cíorbhuí]] | Regulus regulus | [[:commons:Category:Regulus regulus|Regulus regulus]] | 0.77 | 14 | [[Íomhá:Regulus regulus map.png|center|128px]] | 17 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 182 | Q869023 | [[cíorlacha Phatagónach]] | Lophonetta specularioides | [[:commons:Category:Lophonetta specularioides|Lophonetta specularioides]] | | | [[Íomhá:Lophonetta specularioides map.svg|center|128px]] | 30 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 183 | Q80362 | [[cúr dubh]] | Milvus migrans | [[:commons:Category:Milvus migrans|Milvus migrans]] | 56<br/>828 | 1.52 | [[Íomhá:Milvus migrans distr.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 184 | Q156250 | [[cúr rua]] | Milvus milvus | [[:commons:Category:Milvus milvus|Milvus milvus]] | 63<br/>1.012<br/>1.232 | 1.66 | [[Íomhá:Milvus milvus distr.png|center|128px]] | 31 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 185 | Q184825 | [[deargán sneachta]] | Turdus iliacus | [[:commons:Category:Turdus iliacus|Turdus iliacus]] | 4.9<br/>62 | 0.36 | [[Íomhá:Turdus iliacus map.svg|center|128px]] | 13 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 186 | Q11380593 | [[deargéadan beag]] | Acanthis cabaret | [[:commons:Category:Acanthis cabaret|Acanthis cabaret]] | | | [[Íomhá:Carduelis cabaret map.png|center|128px]] | | |- | style='text-align:right'| 187 | Q20754771 | [[deargéadan coiteann]] | Acanthis flammea | [[:commons:Category:Acanthis flammea|Acanthis flammea]] | | 23 | [[Íomhá:AcanthisFlammeaIUCN.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 188 | Q26698 | [[donnóg]] | Prunella modularis | [[:commons:Category:Prunella modularis|Prunella modularis]] | | 0.21 | [[Íomhá:PrunellaModularisIUCN.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 189 | Q167230 | [[Snámhaí balla|dreapaire balla]] | Tichodroma muraria | [[:commons:Category:Tichodroma muraria|Tichodroma muraria]] | | | [[Íomhá:Mauerläufer1.png|center|128px]] | 19 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 190 | Q25740 | [[dreoilín]] | Troglodytes troglodytes | [[:commons:Category:Troglodytes troglodytes|Troglodytes troglodytes]] | | 15 | [[Íomhá:TroglodytesTroglodytesIUCN.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 191 | Q27160 | [[droimneach beag]] | Larus fuscus | [[:commons:Category:Larus fuscus|Larus fuscus]] | 880<br/>755 | 1.34 | [[Íomhá:Larus fuscus map.svg|center|128px]] | 25 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 192 | Q26629 | [[droimneach mór]] | Larus marinus | [[:commons:Category:Larus marinus|Larus marinus]] | | 1.67 | [[Íomhá:Larus marinus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 193 | Q25469 | [[Druid choiteann|druid]] | Sturnus vulgaris | [[:commons:Category:Sturnus vulgaris|Sturnus vulgaris]] | | 0.38 | [[Íomhá:Sturnus vulgaris map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 194 | Q890912 | [[Druid droimchorcra|druid dauria]] | Agropsar sturninus<br/>Sturnus sturninus | [[:commons:Category:Agropsar sturninus|Agropsar sturninus]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 195 | Q20823352 | [[druid rósach]] | Pastor roseus | [[:commons:Category:Pastor roseus|Pastor roseus]] | 6.6<br/>79.6<br/>66.9 | | [[Íomhá:PastorRoseusIUCNver2020-1.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 196 | Q25402 | [[eala bhalbh]] | Cygnus olor | [[:commons:Category:Cygnus olor|Cygnus olor]] | 11.8<br/>9.67 | 230 | [[Íomhá:CygnusOlorIUCN2019 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 197 | Q131044 | [[eala dhubh]] | Cygnus atratus | [[:commons:Category:Cygnus atratus|Cygnus atratus]] | 258<br/>6.2<br/>5.1 | 180 | [[Íomhá:Black Swan.png|center|128px]] | 38 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 198 | Q25612 | [[eala ghlórach]] | Cygnus cygnus | [[:commons:Category:Cygnus cygnus|Cygnus cygnus]] | 331<br/>14<br/>8.75 | 2.29 | [[Íomhá:Cygnus-cygnus.png|center|128px]] | 36 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 199 | Q244432 | [[eala phíbdhubh]] | Cygnus melancoryphus | [[:commons:Category:Cygnus melancoryphus|Cygnus melancoryphus]] | | | [[Íomhá:Cygnus melancoryphus map.svg|center|128px]] | 35 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 200 | Q26603 | [[eala thundra]] | Cygnus columbianus | [[:commons:Category:Cygnus columbianus|Cygnus columbianus]] | 7.258<br/>6.305 | 1.98 | [[Íomhá:Cygnus columbianus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 201 | Q26620 | [[earrdheargán]] | Phoenicurus phoenicurus | [[:commons:Category:Phoenicurus phoenicurus|Phoenicurus phoenicurus]] | | 22 | [[Íomhá:Distribution ph phoenicurus.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 202 | Q796484 | [[Earrdheargán báneiteach|earrdheargán Cugasach]] | Phoenicurus erythrogastrus | [[:commons:Category:Phoenicurus erythrogastrus|Phoenicurus erythrogastrus]] | | | | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 203 | Q26755 | [[earrdheargán dubh]] | Phoenicurus ochruros | [[:commons:Category:Phoenicurus ochruros|Phoenicurus ochruros]] | | 25 | [[Íomhá:DistributionBlackRedstart.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 204 | Q748290 | [[fabhcún Barbarach]] | Falco pelegrinoides | [[:commons:Category:Falco peregrinus pelegrinoides|Falco peregrinus pelegrinoides]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 205 | Q33554 | [[fabhcún Lanner]] | Falco biarmicus | [[:commons:Category:Falco biarmicus|Falco biarmicus]] | | 100.5 | [[Íomhá:FalcoBiarmicusIUCN2019-3.png|center|128px]] | 32 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 206 | Q165974 | [[fabhcún Saker]] | Falco cherrug | [[:commons:Category:Falco cherrug|Falco cherrug]] | 53<br/>875<br/>1.13 | 111.5 | [[Íomhá:Falco cherrug distr.png|center|128px]] | 30 | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 207 | Q179625 | [[fabhcún cosdearg]] | Falco vespertinus | [[:commons:Category:Falco vespertinus|Falco vespertinus]] | 17<br/>150<br/>167 | 0.72 | [[Íomhá:Falco vespertinus distr.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 208 | Q30535 | [[Falco peregrinus|fabhcún gorm]] | Falco peregrinus | [[:commons:Category:Falco peregrinus|Falco peregrinus]] | | 1.02 | [[Íomhá:PeregrineRangeMap.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 209 | Q177688 | [[fabhcún tuaithe]] | Falco rusticolus | [[:commons:Category:Falco rusticolus|Falco rusticolus]] | | 58 | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 210 | Q206840 | [[falaróp gobchaol]] | Phalaropus lobatus | [[:commons:Category:Phalaropus lobatus|Phalaropus lobatus]] | 6.3<br/>35<br/>39 | 0.34 | [[Íomhá:Phalaropus lobatus map.svg|center|128px]] | 19 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 211 | Q208335 | [[falaróp gobmhór]] | Phalaropus fulicarius | [[:commons:Category:Phalaropus fulicarius|Phalaropus fulicarius]] | | 0.42 | [[Íomhá:Phalaropus fulicarius map.svg|center|128px]] | 19 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 212 | Q26470 | [[falcóg bheag]] | Alle alle | [[:commons:Category:Alle alle|Alle alle]] | 28 | 0.32 | [[Íomhá:Alle alle - distribution map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 213 | Q683138 | [[faoileán Airméanach]] | Larus armenicus | [[:commons:Category:Larus armenicus|Larus armenicus]] | 1 | 140 | [[Íomhá:Larus armenicus range.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 214 | Q2735427 | [[Faoileán Heuglin|faoileán Sibéarach]] | Larus heuglini | [[:commons:Category:Larus fuscus heuglini|Larus fuscus heuglini]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 215 | Q619065 | [[faoileán an Aigéin Chiúin]] | Larus pacificus | [[:commons:Category:Larus pacificus|Larus pacificus]] | 98.4<br/>1.55<br/>1.077 | 147 | | 24 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 216 | Q754885 | [[faoileán bandghobach]] | Larus delawarensis | [[:commons:Category:Larus delawarensis|Larus delawarensis]] | 566<br/>471 | 1150 | [[Íomhá:Larus delawarensis map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 217 | Q26427 | [[faoileán bán]] | Larus canus | [[:commons:Category:Larus canus|Larus canus]] | 413<br/>360 | 1.11 | [[Íomhá:Larus canus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 218 | Q27375 | [[faoileán glas]] | Larus hyperboreus | [[:commons:Category:Larus hyperboreus|Larus hyperboreus]] | 1.576<br/>1.249 | 158 | [[Íomhá:Larus hyperboreus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 219 | Q391421 | [[Crotach gobchaol|faoileán gobchaol]] | Chroicocephalus genei | [[:commons:Category:Chroicocephalus genei|Chroicocephalus genei]] | 29<br/>275<br/>236 | 102 | [[Íomhá:ChroicocephalusGeneiIUCN.svg|center|128px]] | 22 | |- | style='text-align:right'| 220 | Q389505 | [[faoileán gáiriteach]] | Larus cachinnans | [[:commons:Category:Larus cachinnans|Larus cachinnans]] | 60<br/>1.275<br/>1.033 | 141 | [[Íomhá:LarusCachinnansIUCN2019-2.png|center|128px]] | 27 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 221 | Q28236 | [[faoileán scadán]] | Larus argentatus | [[:commons:Category:Larus argentatus|Larus argentatus]] | | 1.34 | [[Íomhá:Larus argentatus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 222 | Q704982 | [[faoileán scadán cosbhuí]] | Larus michahellis | [[:commons:Category:Larus michahellis|Larus michahellis]] | | 130 | [[Íomhá:Larus michahellis map.png|center|128px]] | 28 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 223 | Q742574 | [[feadlacha aghaidhbhán]] | Dendrocygna viduata | [[:commons:Category:Dendrocygna viduata|Dendrocygna viduata]] | 36<br/>674 | | [[Íomhá:Dendrocygnaviduatarange.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 224 | Q378192 | [[feadlacha na nIndiacha Thiar]] | Dendrocygna arborea | [[:commons:Category:Dendrocygna arborea|Dendrocygna arborea]] | 54 | | [[Íomhá:Dendrocygna arborea map.svg|center|128px]] | 30 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 225 | Q752461 | [[feadlacha tharrdhubh]] | Dendrocygna autumnalis | [[:commons:Category:Dendrocygna autumnalis|Dendrocygna autumnalis]] | 831 | | [[Íomhá:Dendrocygna autumnalis distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 226 | Q752485 | [[Feadóg Áiseach|feadóg Chaispeach]] | Anarhynchus asiaticus | [[:commons:Category:Charadrius asiaticus|Charadrius asiaticus]] | | 58 | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 227 | Q21148 | [[feadóg bhuí]] | Pluvialis apricaria | [[:commons:Category:Pluvialis apricaria|Pluvialis apricaria]] | 32.8<br/>175 | 72 | [[Íomhá:Pluvialis apricaria map.svg|center|128px]] | 29 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 228 | Q18865 | [[feadóg bhuí Chiúin-Aigéanach]] | Pluvialis fulva | [[:commons:Category:Pluvialis fulva|Pluvialis fulva]] | 18<br/>135 | 44 | [[Íomhá:PluvialisFulvaIUCNver2018 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 229 | Q216836 | [[feadóg bhuí Mheiriceánach]] | Pluvialis dominica | [[:commons:Category:Pluvialis dominica|Pluvialis dominica]] | 26<br/>145 | 0.62 | [[Íomhá:Pluvialis dominica map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 230 | Q26816 | [[feadóg chladaigh]] | Charadrius hiaticula | [[:commons:Category:Charadrius hiaticula|Charadrius hiaticula]] | 10.9 | 0.41 | [[Íomhá:Charadrius hiaticula map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 231 | Q752398 | [[Pilibín Indiach|feadóg dheargsprochallach]] | Vanellus indicus | [[:commons:Category:Vanellus indicus|Vanellus indicus]] | | 0.683 | [[Íomhá:Vanellus indicus map.svg|center|128px]] | 28 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 232 | Q827245 | [[feadóg earrbhán]] | Vanellus leucurus | [[:commons:Category:Vanellus leucurus|Vanellus leucurus]] | | 62.5 | | 22 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 233 | Q18857 | [[feadóg ghainimh mhór]] | Charadrius leschenaultii | [[:commons:Category:Charadrius leschenaultii|Charadrius leschenaultii]] | | 52 | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 234 | Q18835 | [[feadóg ghlas]] | Pluvialis squatarola | [[:commons:Category:Pluvialis squatarola|Pluvialis squatarola]] | | 77 | [[Íomhá:Pluvialis squatarola map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 235 | Q755737 | [[feadóg ghlórach]] | Charadrius vociferus | [[:commons:Category:Charadrius vociferus|Charadrius vociferus]] | | 61 | [[Íomhá:Charadrius vociferus map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 236 | Q468009 | [[feadóg mhionbhosach]] | Charadrius semipalmatus | [[:commons:Category:Charadrius semipalmatus|Charadrius semipalmatus]] | | 47.5 | [[Íomhá:Charadrius semipalmatus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 237 | Q18851 | [[feadóigín chladaigh]] | Charadrius dubius | [[:commons:Category:Charadrius dubius|Charadrius dubius]] | 7.7 | 45 | [[Íomhá:CharadriusDubiusIUCN2019-3.png|center|128px]] | 24 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 238 | Q18855 | [[feadóigín chosdubh]] | Charadrius alexandrinus | [[:commons:Category:Charadrius alexandrinus|Charadrius alexandrinus]] | 47 | 42.5 | [[Íomhá:CharadriusAlexandrinusIUCNver2018 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 239 | Q25405 | [[Caróg liath|feannóg]] | Corvus cornix | [[:commons:Category:Corvus cornix|Corvus cornix]] | | 98 | [[Íomhá:Corvus cornix map.svg|center|128px]] | 18 | |- | style='text-align:right'| 240 | Q168514 | [[Fearán Eorpach|fearán]] | Streptopelia turtur | [[:commons:Category:Streptopelia turtur|Streptopelia turtur]] | 8.2<br/>136 | 50 | [[Íomhá:StreptopeliaTurturIUCN.png|center|128px]] | 15 | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 241 | Q54696 | [[fearán baicdhubh]] | Streptopelia decaocto | [[:commons:Category:Streptopelia decaocto|Streptopelia decaocto]] | 9.2<br/>193 | 30 | [[Íomhá:StreptopeliaDecaoctoIUCN.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 242 | Q750027 | [[fearán gubhach]] | Zenaida macroura | [[:commons:Category:Zenaida macroura|Zenaida macroura]] | | | [[Íomhá:Zenaida macroura map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 243 | Q391198 | [[Colm gáiriteach|fearán pailme]] | Spilopelia senegalensis | [[:commons:Category:Spilopelia senegalensis|Spilopelia senegalensis]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 244 | Q25357 | [[fiach dubh]] | Corvus corax | [[:commons:Category:Corvus corax|Corvus corax]] | 689<br/>1625<br/>1041<br/>25 | 120<br/>150 | [[Íomhá:Corvus corax map.jpg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 245 | Q25393 | [[filiméala]] | Luscinia megarhynchos | [[:commons:Category:Luscinia megarhynchos|Luscinia megarhynchos]] | 2.65 | 24 | [[Íomhá:LusciniaMegarhynchosIUCN.svg|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 246 | Q206130 | [[filiméala smólaigh]] | Luscinia luscinia | [[:commons:Category:Luscinia luscinia|Luscinia luscinia]] | 3.06 | | [[Íomhá:LusciniaLusciniaIUCN.svg|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 247 | Q192058 | [[foitheach cluasach]] | Podiceps auritus | [[:commons:Category:Podiceps auritus|Podiceps auritus]] | 22.5<br/>449.5 | 62 | [[Íomhá:Slavonian Grebe-location-map-en.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 248 | Q579718 | [[foitheach gob-alabhreac]] | Podilymbus podiceps | [[:commons:Category:Podilymbus podiceps|Podilymbus podiceps]] | 20.5<br/>522<br/>358 | 54 | [[Íomhá:Podilymbus podiceps map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 249 | Q25422 | [[foitheach mór]] | Podiceps cristatus | [[:commons:Category:Podiceps cristatus|Podiceps cristatus]] | 39.5<br/>920<br/>830 | 88 | [[Íomhá:PodicepsCristatusIUCN2019-2.png|center|128px]] | 28 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 250 | Q185183 | [[foitheach píbdhubh]] | Podiceps nigricollis | [[:commons:Category:Podiceps nigricollis|Podiceps nigricollis]] | | 58 | [[Íomhá:Black-necked Grebe-map-location-map-en.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 251 | Q179919 | [[foitheach píbrua]] | Podiceps grisegena | [[:commons:Category:Podiceps grisegena|Podiceps grisegena]] | 30.5<br/>873.5<br/>785.4 | 0.725 | [[Íomhá:PodicepsGrisegenaIUCNver2019-2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 252 | Q21062 | [[foracha]] | Uria aalge | [[:commons:Category:Uria aalge|Uria aalge]] | 108 | 0.707 | [[Íomhá:Uria aalge map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 253 | Q212055 | [[foracha dhubh]] | Cepphus grylle | [[:commons:Category:Cepphus grylle|Cepphus grylle]] | 381 | 55 | [[Íomhá:Cepphus grylle map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 254 | Q285165 | [[Francolin dubh|francóilín dubh]] | Francolinus francolinus | [[:commons:Category:Francolinus francolinus|Francolinus francolinus]] | 425<br/>355 | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 255 | Q25961 | [[Alauda arvensis|fuiseog]] | Alauda arvensis | [[:commons:Category:Alauda arvensis|Alauda arvensis]] | | 0.35 | [[Íomhá:AlaudaArvensisIUCNver2019 1.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 256 | Q207249 | [[fuiseog adharcach]] | Eremophila alpestris | [[:commons:Category:Eremophila alpestris|Eremophila alpestris]] | | 32 | [[Íomhá:EremophilaAlpestrisIUCN.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 257 | Q470853 | [[Fuiseog chalandra|fuiseog aithriseach]] | Melanocorypha calandra | [[:commons:Category:Melanocorypha calandra|Melanocorypha calandra]] | 63<br/>55 | | [[Íomhá:Melanocorypha calandra distribution map.png|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 258 | Q1137284 | [[fuiseog bháneiteach]] | Alauda leucoptera | [[:commons:Category:Alauda leucoptera|Alauda leucoptera]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 259 | Q26969 | [[fuiseog choille]] | Lullula arborea | [[:commons:Category:Lullula arborea|Lullula arborea]] | | 29 | [[Íomhá:Lullula arborea distribution map.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 260 | Q318893 | [[Fuiseog Elton|fuiseog dhubh]] | Melanocorypha yeltoniensis | [[:commons:Category:Melanocorypha yeltoniensis|Melanocorypha yeltoniensis]] | 4.34<br/>63.7<br/>56.4 | | | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 261 | Q819885 | [[fuiseog dhébhallach]] | Melanocorypha bimaculata | [[:commons:Category:Melanocorypha bimaculata|Melanocorypha bimaculata]] | 4.04<br/>54 | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 262 | Q24843 | [[fuiseog ladharghearr]] | Calandrella brachydactyla | [[:commons:Category:Calandrella brachydactyla|Calandrella brachydactyla]] | | | [[Íomhá:CalandrellaBrachydactylaIUCN2019 2.png|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 263 | Q525871 | [[fuiseog oirthearach]] | Alauda gulgula | [[:commons:Category:Alauda gulgula|Alauda gulgula]] | | | | 10 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 264 | Q25429 | [[fáinleog]] | Hirundo rustica | [[:commons:Category:Hirundo rustica|Hirundo rustica]] | | 0.32 | [[Íomhá:Hirundo rustica.png|center|128px]] | 13.5 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 265 | Q26055 | [[gabhlán binne]] | Delichon urbicum | [[:commons:Category:Delichon urbicum|Delichon urbicum]] | | 0.29 | [[Íomhá:Delichon urbicum.png|center|128px]] | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 266 | Q165923 | [[gabhlán bánlíoch]] | Apus pallidus | [[:commons:Category:Apus pallidus|Apus pallidus]] | 3.5<br/>41.3 | 0.44 | | 22 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 267 | Q213216 | [[gabhlán creige Eoráiseach]] | Ptyonoprogne rupestris | [[:commons:Category:Ptyonoprogne rupestris|Ptyonoprogne rupestris]] | 2.08<br/>20 | 0.32 | [[Íomhá:Ptyonoprogne rupestris.png|center|128px]] | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 268 | Q31769 | [[gabhlán earrspíonach]] | Hirundapus caudacutus | [[:commons:Category:Hirundapus caudacutus|Hirundapus caudacutus]] | | | [[Íomhá:HirundapusCaudacutusDistribution.png|center|128px]] | 40 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 269 | Q25909 | [[gabhlán gainimh]] | Riparia riparia | [[:commons:Category:Riparia riparia|Riparia riparia]] | | 0.27 | [[Íomhá:Riparia riparia map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 270 | Q25377 | [[gabhlán gaoithe]] | Apus apus | [[:commons:Category:Apus apus|Apus apus]] | 3.5 | 0.4 | [[Íomhá:Apus apus distribution map.png|center|128px]] | 20 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 271 | Q321267 | [[Gabhlán Alpach|gabhlán gaoithe alpach]] | Tachymarptis melba | [[:commons:Category:Tachymarptis melba|Tachymarptis melba]] | 6.05<br/>96 | | [[Íomhá:TachymarptisMelbaIUCNver2018 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 272 | Q611324 | [[Gabhlán beag|gabhlán gaoithe beag]] | Apus affinis | [[:commons:Category:Apus affinis|Apus affinis]] | | | [[Íomhá:ApusAffinisDistribution.png|center|128px]] | 23 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 273 | Q912863 | [[gabhlán simléir]] | Chaetura pelagica | [[:commons:Category:Chaetura pelagica|Chaetura pelagica]] | 23.6 | | [[Íomhá:Chimney Swift range.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 274 | Q128002 | [[gaineamhchearc Pallas]] | Syrrhaptes paradoxus | [[:commons:Category:Syrrhaptes paradoxus|Syrrhaptes paradoxus]] | 21 | 69 | [[Íomhá:SyrrhaptesParadoxusIUCN.png|center|128px]] | 24 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 275 | Q18875 | [[Geabhróg choiteann|geabhróg]] | Sterna hirundo | [[:commons:Category:Sterna hirundo|Sterna hirundo]] | | 0.88 | [[Íomhá:CommonTernmap.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 276 | Q26800 | [[geabhróg Artach]] | Sterna paradisaea | [[:commons:Category:Sterna paradisaea|Sterna paradisaea]] | 114 | 0.8 | [[Íomhá:Sterna paradisaea distribution and migration map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 277 | Q27129 | [[geabhróg Chaispeach]] | Hydroprogne caspia | [[:commons:Category:Hydroprogne caspia|Hydroprogne caspia]] | 680<br/>588 | 133.5 | [[Íomhá:Hydroprogne caspia map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 278 | Q12267692 | [[geabhróg bheag]] | Sternula albifrons | [[:commons:Category:Sternula albifrons|Sternula albifrons]] | 10<br/>57 | 0.52 | [[Íomhá:SternulaAlbifronsIUCN.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 279 | Q233616 | [[geabhróg bhroinndubh]] | Chlidonias hybrida | [[:commons:Category:Chlidonias hybrida|Chlidonias hybrida]] | 90<br/>78 | 67 | [[Íomhá:ChlidoniasHybridaIUCN2019 3.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 280 | Q241753 | [[geabhróg bháneiteach]] | Chlidonias leucopterus | [[:commons:Category:Chlidonias leucopterus|Chlidonias leucopterus]] | 10.5 | 0.65 | [[Íomhá:Chlidonias leucopterus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 281 | Q27215 | [[geabhróg dhubh]] | Chlidonias niger | [[:commons:Category:Chlidonias niger|Chlidonias niger]] | 11<br/>60 | 0.539 | [[Íomhá:Chlidonias niger map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 282 | Q18834 | [[geabhróg ghobdhubh]] | Gelochelidon nilotica | [[:commons:Category:Gelochelidon nilotica|Gelochelidon nilotica]] | | 94 | [[Íomhá:Gelochelidon nilotica map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 283 | Q321293 | [[geabhróg rósach]] | Sterna dougallii | [[:commons:Category:Sterna dougallii|Sterna dougallii]] | | 76 | [[Íomhá:Sterna dougallii map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 284 | Q27547 | [[geabhróg scothdhubh]] | Thalasseus sandvicensis | [[:commons:Category:Thalasseus sandvicensis|Thalasseus sandvicensis]] | | 1 | [[Íomhá:ThalasseusSandvicensisIUCNver2018 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 285 | Q466200 | [[Gealbhan Easpáinneach|gealbhan Spáinneach]] | Passer hispaniolensis | [[:commons:Category:Passer hispaniolensis|Passer hispaniolensis]] | | | [[Íomhá:SpanishSparrowMap.svg|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 286 | Q14683 | [[gealbhan binne]] | Passer domesticus | [[:commons:Category:Passer domesticus|Passer domesticus]] | | 239 | [[Íomhá:PasserDomesticusDistribution.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 287 | Q25968 | [[gealbhan crainn]] | Passer montanus | [[:commons:Category:Passer montanus|Passer montanus]] | | 21 | [[Íomhá:Passermontanusmap.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 288 | Q736313 | [[Gealbhan petronia|gealbhan creige]] | Petronia petronia | [[:commons:Category:Petronia petronia|Petronia petronia]] | | | | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 289 | Q1318638 | [[Gealbhan ladharghearr|gealbhan mílítheach]] | Carpospiza brachydactyla | [[:commons:Category:Carpospiza brachydactyla|Carpospiza brachydactyla]] | | | | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 290 | Q422873 | [[gealbhan sionnaigh]] | Passerella iliaca | [[:commons:Category:Passerella iliaca|Passerella iliaca]] | | | [[Íomhá:Passerella iliaca map 2.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 291 | Q499290 | [[Glasán gléigeal|gealbhan sneachta]] | Montifringilla nivalis | [[:commons:Category:Montifringilla nivalis|Montifringilla nivalis]] | | | [[Íomhá:MontifringillaNivalisIUCN2019-3.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 292 | Q27220 | [[gealóg bhuachair]] | Emberiza calandra | [[:commons:Category:Emberiza calandra|Emberiza calandra]] | | 29 | [[Íomhá:EmberizaCalandraIUCN2018 2.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 293 | Q334183 | [[gealóg cheanndubh]] | Emberiza melanocephala | [[:commons:Category:Emberiza melanocephala|Emberiza melanocephala]] | 3.08<br/>28 | | [[Íomhá:EmberizaMap.svg|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 294 | Q206630 | [[gealóg gharraí]] | Emberiza hortulana | [[:commons:Category:Emberiza hortulana|Emberiza hortulana]] | 2.48 | 26 | [[Íomhá:EmberizaHortulanaIUCN2019-3.png|center|128px]] | 11 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 295 | Q26961 | [[gealóg ghiolcaí]] | Emberiza schoeniclus | [[:commons:Category:Emberiza schoeniclus|Emberiza schoeniclus]] | | 24 | [[Íomhá:EmberizaSchoeniclusIUCN2019-3.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 296 | Q837753 | [[Gealóg Chretzschmar|gealóg liathghorm]] | Emberiza caesia | [[:commons:Category:Emberiza caesia|Emberiza caesia]] | 2.31 | | | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 297 | Q648313 | [[Gealóg Bhuchanan|gealóg liathmhuinceach]] | Emberiza buchanani | [[:commons:Category:Emberiza buchanani|Emberiza buchanani]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 298 | Q26416 | [[gealóg shneachta]] | Plectrophenax nivalis | [[:commons:Category:Plectrophenax nivalis|Plectrophenax nivalis]] | | 35 | [[Íomhá:Plectrophenax nivalis map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 299 | Q28358 | [[Gearg choiteann|gearg]] | Coturnix coturnix | [[:commons:Category:Coturnix coturnix|Coturnix coturnix]] | 8.2 | 34 | [[Íomhá:CoturnixCoturnixIUCNver2019-2.png|center|128px]] | 18 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 300 | Q852146 | [[gearg Himiléach]] | Ophrysia superciliosa | [[:commons:Category:Ophrysia superciliosa|Ophrysia superciliosa]] | | | [[Íomhá:Ophrysia map.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q219127|i mbaol criticiúil]]'' |- | style='text-align:right'| 301 | Q716869 | [[gearg Sheapánach]] | Coturnix japonica | [[:commons:Category:Coturnix japonica|Coturnix japonica]] | 8 | | | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 302 | Q142651 | [[gearg bhabaight]] | Colinus virginianus | [[:commons:Category:Colinus virginianus|Colinus virginianus]] | 8.9<br/>171 | 34.5 | [[Íomhá:Colinus virginianus map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 303 | Q237670 | [[gearr Baillon]] | Zapornia pusilla | [[:commons:Category:Zapornia pusilla|Zapornia pusilla]] | 35 | | [[Íomhá:PorzanaPusillaIUCN2019 2.png|center|128px]] | 18 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 304 | Q270680 | [[gearr beag]] | Zapornia parva | [[:commons:Category:Zapornia parva|Zapornia parva]] | 7.9 | 36.5 | [[Íomhá:ZaporniaParvaIUCNver2019 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 305 | Q194024 | [[gearr breac]] | Porzana porzana | [[:commons:Category:Porzana porzana|Porzana porzana]] | 10.9<br/>80 | 0.38 | [[Íomhá:Porzana porzana distribution map.png|center|128px]] | 18 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 306 | Q936740 | [[gearr sora]] | Porzana carolina | [[:commons:Category:Porzana carolina|Porzana carolina]] | 8.9 | 37.5 | [[Íomhá:Porzana carolina map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 307 | Q921335 | [[glasán Mongólach]] | Bucanetes mongolicus | [[:commons:Category:Bucanetes mongolicus|Bucanetes mongolicus]] | | | [[Íomhá:Bucanetes mongolicus Distribution Map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 308 | Q27075785 | [[glasán darach]] | Chloris chloris | [[:commons:Category:Chloris chloris|Chloris chloris]] | 2.17 | 0.25 | [[Íomhá:Carduelis chloris distribution map.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 309 | Q559977 | [[Glasán cródheargach|glasán deargeiteach]] | Rhodopechys sanguineus | [[:commons:Category:Rhodopechys sanguineus|Rhodopechys sanguineus]] | | | | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 310 | Q174088 | [[glasán gobmhór]] | Coccothraustes coccothraustes | [[:commons:Category:Coccothraustes coccothraustes|Coccothraustes coccothraustes]] | | 31 | [[Íomhá:Rangemap-grosbec.png|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 311 | Q559883 | [[Glasán cogalach|glasán trumpa]] | Bucanetes githagineus | [[:commons:Category:Bucanetes githagineus|Bucanetes githagineus]] | | | [[Íomhá:Bucanetes githagineus map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 312 | Q25984 | [[glasóg bhuí]] | Motacilla flava | [[:commons:Category:Motacilla flava|Motacilla flava]] | | 0.26 | [[Íomhá:MotacillaFlavaIUCN.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 313 | Q25399 | [[glasóg bhán]] | Motacilla alba | [[:commons:Category:Motacilla alba|Motacilla alba]] | | 0.26 | [[Íomhá:Motacilla alba distribution.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 314 | Q206540 | [[glasóg chiotrónach]] | Motacilla citreola | [[:commons:Category:Motacilla citreola|Motacilla citreola]] | | | [[Íomhá:MotacillaCitreolaIUCNver2019 1.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 315 | Q201316 | [[glasóg liath]] | Motacilla cinerea | [[:commons:Category:Motacilla cinerea|Motacilla cinerea]] | 1.91<br/>17.4 | 26 | [[Íomhá:MotacillaCinereaDistributionMapIUCNv8 2.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 316 | Q27075852 | [[gleoiseach]] | Linaria cannabina | [[:commons:Category:Linaria cannabina|Linaria cannabina]] | 1.66<br/>19 | 0.24 | [[Íomhá:LinariaCannabinaIUCN2019 2.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 317 | Q10965357 | [[gleoiseach sléibhe]] | Linaria flavirostris | [[:commons:Category:Linaria flavirostris|Linaria flavirostris]] | 1.37 | 23 | [[Íomhá:LinariaFlavirostrisIUCNver2018 2.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 318 | Q839834 | [[gobach mór broinnrósach]] | Pheucticus ludovicianus | [[:commons:Category:Pheucticus ludovicianus|Pheucticus ludovicianus]] | 44 | | [[Íomhá:Pheucticus ludovicianus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 319 | Q788649 | [[gobadáinín Baird]] | Calidris bairdii | [[:commons:Category:Calidris bairdii|Calidris bairdii]] | 9.6 | 38 | [[Íomhá:Calidris bairdii map.svg|center|128px]] | 21 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 320 | Q58921 | [[gobadáinín Temminck]] | Calidris temminckii | [[:commons:Category:Calidris temminckii|Calidris temminckii]] | 5.8<br/>24.3<br/>27.8 | 36 | [[Íomhá:Calidris temminckii distribution map.png|center|128px]] | 21 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 321 | Q27232 | [[gobadáinín beag]] | Calidris minuta | [[:commons:Category:Calidris minuta|Calidris minuta]] | 6.3<br/>24<br/>27.1 | 36 | [[Íomhá:CalidrisMinutaIUCNver2019 2.png|center|128px]] | 22 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 322 | Q913052 | [[gobadáinín bídeach]] | Calidris minutilla | [[:commons:Category:Calidris minutilla|Calidris minutilla]] | | | [[Íomhá:Calidris minutilla map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 323 | Q62345 | [[gobadáinín crotaigh]] | Calidris ferruginea | [[:commons:Category:Calidris ferruginea|Calidris ferruginea]] | 12 | 44 | [[Íomhá:Calidris ferruginea map.svg|center|128px]] | 19 | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 324 | Q845969 | [[gobadáinín ladharfhada]] | Calidris subminuta | [[:commons:Category:Calidris subminuta|Calidris subminuta]] | 7.5<br/>29<br/>32 | 30.5 | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 325 | Q18860 | [[gobadáinín píbrua]] | Calidris ruficollis | [[:commons:Category:Calidris ruficollis|Calidris ruficollis]] | 8.3<br/>26 | 31 | [[Íomhá:Red-necked Stint.jpg|center|128px]] | 21 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 326 | Q18850 | [[Gobadán coiteann|gobadán]] | Actitis hypoleucos | [[:commons:Category:Actitis hypoleucos|Actitis hypoleucos]] | | 0.273 | [[Íomhá:ActitisHypoleucosIUCNver2018 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 327 | Q18856 | [[gobadán Terek]] | Xenus cinereus | [[:commons:Category:Xenus cinereus|Xenus cinereus]] | | 58 | [[Íomhá:XenusCinereusIUCN.png|center|128px]] | 23 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 328 | Q599749 | [[gobadán bánphrompach]] | Calidris fuscicollis | [[:commons:Category:Calidris fuscicollis|Calidris fuscicollis]] | 10.8<br/>39.7<br/>45.8 | 37 | [[Íomhá:Calidris fuscicollis map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 329 | Q18837 | [[gobadán coille]] | Tringa glareola | [[:commons:Category:Tringa glareola|Tringa glareola]] | 13.5<br/>62<br/>73 | 0.4 | | 22 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 330 | Q62359 | [[gobadán cosbhuí]] | Calidris maritima | [[:commons:Category:Calidris maritima|Calidris maritima]] | 67.6<br/>76.3 | 44 | [[Íomhá:Calidris maritima map2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 331 | Q753760 | [[gobadán earr-rinneach]] | Calidris acuminata | [[:commons:Category:Calidris acuminata|Calidris acuminata]] | 13.7<br/>70.3<br/>63.5 | 39.5 | [[Íomhá:Calidris acuminata map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 332 | Q28450 | [[gobadán glas]] | Tringa ochropus | [[:commons:Category:Tringa ochropus|Tringa ochropus]] | 15.5<br/>75<br/>85 | 59 | [[Íomhá:TringaOchropusIUCNver2019-2.png|center|128px]] | 21 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 333 | Q839820 | [[gobadán scodalach]] | Calidris himantopus | [[:commons:Category:Calidris himantopus|Calidris himantopus]] | | 42.5 | [[Íomhá:Calidris himantopus map.svg|center|128px]] | 20 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 334 | Q530194 | [[gobadán sléibhe]] | Bartramia longicauda | [[:commons:Category:Bartramia longicauda|Bartramia longicauda]] | | 66 | [[Íomhá:Bartramia longicauda map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 335 | Q26578 | [[gormphíb]] | Luscinia svecica | [[:commons:Category:Luscinia svecica|Luscinia svecica]] | | 22 | [[Íomhá:Luscinia svecica distribution.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 336 | Q457477 | [[grús Meiriceánach]] | Grus americana | [[:commons:Category:Grus americana|Grus americana]] | 7.497 | 215 | [[Íomhá:Grus americana map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 337 | Q21949185 | [[grús Sibéarach]] | Leucogeranus leucogeranus | [[:commons:Category:Grus leucogeranus|Grus leucogeranus]] | 197 | 235 | [[Íomhá:SiberianCrane.svg|center|128px]] | 29 | ''[[:d:Q219127|i mbaol criticiúil]]'' |- | style='text-align:right'| 338 | Q191683 | [[grús coimir]] | Anthropoides virgo | [[:commons:Category:Grus virgo|Grus virgo]] | | 167.5 | [[Íomhá:AnthropoidesVirgoIUCNver2019 1.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 339 | Q4764 | [[grús coiteann]] | Grus grus | [[:commons:Category:Grus grus|Grus grus]] | | 2.22 | [[Íomhá:Verbreitungskarte des Kranichs.png|center|128px]] | 30 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 340 | Q27461 | [[guairdeall]] | Hydrobates pelagicus | [[:commons:Category:Hydrobates pelagicus|Hydrobates pelagicus]] | | 38 | [[Íomhá:Hydrobatesmap2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 341 | Q283458 | [[Cnota mór|guilbneach Hudsúnach]] | Limosa haemastica | [[:commons:Category:Limosa haemastica|Limosa haemastica]] | 37.5<br/>222<br/>289 | 73 | [[Íomhá:Limosa haemastica map.svg|center|128px]] | 23 | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 342 | Q18841 | [[guilbneach earrdhubh]] | Limosa limosa | [[:commons:Category:Limosa limosa|Limosa limosa]] | 39<br/>264<br/>315 | 76 | [[Íomhá:LimosalimosaWorldDistribution.jpg|center|128px]] | 23 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 343 | Q18864 | [[guilbneach stríocearrach]] | Limosa lapponica | [[:commons:Category:Limosa lapponica|Limosa lapponica]] | 313<br/>354 | 0.73 | [[Íomhá:Limosa-lapponica-distribution-map.jpg|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 344 | Q371633 | [[guilbnín gobghearr]] | Limnodromus griseus | [[:commons:Category:Limnodromus griseus|Limnodromus griseus]] | 113 | 48 | [[Íomhá:Limnodromus griseus map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 345 | Q26733 | [[gé Cheanadach]] | Branta canadensis | [[:commons:Category:Branta canadensis|Branta canadensis]] | 3.814<br/>3.314<br/>5 | 1.69 | [[Íomhá:Branta canadensis map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 346 | Q257006 | [[gé Thasmánach]] | Cereopsis novaehollandiae | [[:commons:Category:Cereopsis novaehollandiae|Cereopsis novaehollandiae]] | 137<br/>5.29<br/>3.77 | | [[Íomhá:Cape barren Goose.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 347 | Q212937 | [[gé alabhreac chosbhuí]] | Anseranas semipalmata | [[:commons:Category:Anseranas semipalmata|Anseranas semipalmata]] | 128 | 155<br/>145 | | 28 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 348 | Q187852 | [[gé bhroinnrua]] | Branta ruficollis | [[:commons:Category:Branta ruficollis|Branta ruficollis]] | 1.095<br/>90<br/>1.375 | | [[Íomhá:Branta ruficollis map.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 349 | Q172093 | [[gé bhánéadanach]] | Anser albifrons | [[:commons:Category:Anser albifrons|Anser albifrons]] | | 1.41 | [[Íomhá:Anser albifrons map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 350 | Q26680 | [[gé ghiúrainn]] | Branta leucopsis | [[:commons:Category:Branta leucopsis|Branta leucopsis]] | 107<br/>1.788<br/>1.586 | 1.08 | [[Íomhá:Branta leucopsis map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 351 | Q25882 | [[gé ghlas]] | Anser anser | [[:commons:Category:Anser anser|Anser anser]] | 160<br/>3.692<br/>3.237 | 1.55 | [[Íomhá:Anser anser distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 352 | Q244189 | [[Gé Hutchins|gé ghogallach]] | Branta hutchinsii | [[:commons:Category:Branta hutchinsii|Branta hutchinsii]] | | | [[Íomhá:Branta hutchinsii map.svg|center|128px]] | 26 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 353 | Q658658 | [[gé ghormeiteach Aibisíneach]] | Cyanochen cyanoptera | [[:commons:Category:Cyanochen cyanoptera|Cyanochen cyanoptera]] | 52<br/>2.18 | | | 32 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 354 | Q755653 | [[Gé impireach|gé impiriúil]] | Anser canagicus | [[:commons:Category:Anser canagicus|Anser canagicus]] | | 119 | [[Íomhá:Anser canagicus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 355 | Q766276 | [[gé luaithcheannach]] | Chloephaga poliocephala | [[:commons:Category:Chloephaga poliocephala|Chloephaga poliocephala]] | 89<br/>2.233 | | [[Íomhá:Chloephaga poliocephala map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 356 | Q837402 | [[gé mhongach]] | Chenonetta jubata | [[:commons:Category:Chenonetta jubata|Chenonetta jubata]] | 54<br/>807 | 79 | [[Íomhá:Chenonetta jubata distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 357 | Q129036 | [[gé shléibhe]] | Chloephaga picta | [[:commons:Category:Chloephaga picta|Chloephaga picta]] | 73<br/>3.17<br/>2.69 | 1.29 | [[Íomhá:Chloephaga picta map.svg|center|128px]] | 30 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 358 | Q27074540 | [[gé shneachta]] | Anser caerulescens | [[:commons:Category:Anser caerulescens|Anser caerulescens]] | 127<br/>2.63 | 148.5 | [[Íomhá:Chen caerulescens map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 359 | Q247412 | [[gé sporeiteach]] | Plectropterus gambensis | [[:commons:Category:Plectropterus gambensis|Plectropterus gambensis]] | 5.4<br/>4.375<br/>140 | | [[Íomhá:PlectropterusGambensisIUCN2019 2.png|center|128px]] | 31 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 360 | Q191125 | [[gé stríoc-cheannach]] | Anser indicus | [[:commons:Category:Anser indicus|Anser indicus]] | 141<br/>2.505<br/>2.23 | 150 | | 28 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 361 | Q25247 | [[húpú]] | Upupa epops | [[:commons:Category:Upupa epops|Upupa epops]] | | 44 | [[Íomhá:Upupa distribution.png|center|128px]] | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 362 | Q17970 | [[iabairiú]] | Jabiru mycteria | [[:commons:Category:Jabiru mycteria|Jabiru mycteria]] | | 245 | [[Íomhá:Jabiru mycteria map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 363 | Q232523 | [[Iolar breac beag|iolar beag breac]] | Clanga pomarina | [[:commons:Category:Clanga pomarina|Clanga pomarina]] | 88<br/>1.258<br/>1.693 | | [[Íomhá:ClangaPomarinaIUCNver2018 2.png|center|128px]] | 39 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 364 | Q182971 | [[iolar crúbchlúmhach]] | Hieraaetus pennatus | [[:commons:Category:Hieraaetus pennatus|Hieraaetus pennatus]] | 62<br/>709<br/>975 | 1.11 | [[Íomhá:Distribution of Booted Eagle (Hieraetus pennatus).png|center|128px]] | 38 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 365 | Q41181 | [[iolar fíréan]] | Aquila chrysaetos | [[:commons:Category:Aquila chrysaetos|Aquila chrysaetos]] | 3.572<br/>5.194 | 2.03 | [[Íomhá:Cypron-Range Aquila chrysaetos.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 366 | Q53745 | [[iolar hairpí]] | Harpia harpyja | [[:commons:Category:Harpia harpyja|Harpia harpyja]] | 4.4<br/>7.5 | 188.5 | [[Íomhá:Harpy Eagle Range.svg|center|128px]] | 56 | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 367 | Q168976 | [[iolar impiriúil]] | Aquila heliaca | [[:commons:Category:Aquila heliaca|Aquila heliaca]] | 2.585<br/>3.845<br/>132 | 197.5 | [[Íomhá:Aquila heliaca area frei.jpg|center|128px]] | 44 | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 368 | Q170251 | [[Iolar nathartha gearrladhrach|iolar ladharghearr]] | Circaetus gallicus | [[:commons:Category:Circaetus gallicus|Circaetus gallicus]] | 136 | 177 | [[Íomhá:Circaetus gallicus distribution map.png|center|128px]] | 46 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 369 | Q127216 | [[iolar maol]] | Haliaeetus leucocephalus | [[:commons:Category:Haliaeetus leucocephalus|Haliaeetus leucocephalus]] | 117<br/>4.13<br/>5.35 | 2.3 | [[Íomhá:Haliaeetus leucocephalus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 370 | Q25438 | [[Iolar mara earrbhán|iolar mara]] | Haliaeetus albicilla | [[:commons:Category:Haliaeetus albicilla|Haliaeetus albicilla]] | 142<br/>4.014<br/>5.572 | 2.18 | [[Íomhá:Haliaeetus albicilla distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 371 | Q179359 | [[iolar steipeach]] | Aquila nipalensis | [[:commons:Category:Aquila nipalensis|Aquila nipalensis]] | 117<br/>2.459<br/>2.987 | 2.03 | [[Íomhá:Aquila nipalensis distribution map.png|center|128px]] | 45 | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 372 | Q654901 | [[lacha Fhilipíneach]] | Anas luzonica | [[:commons:Category:Anas luzonica|Anas luzonica]] | 906<br/>779 | 84 | | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 373 | Q845624 | [[lacha Hartlaub]] | Pteronetta hartlaubii | [[:commons:Category:Pteronetta hartlaubii|Pteronetta hartlaubii]] | 40<br/>1.035<br/>790 | | | 31 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 374 | Q917490 | [[lacha Meller]] | Anas melleri | [[:commons:Category:Anas melleri|Anas melleri]] | 45 | | | | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 375 | Q26444 | [[lacha bhadánach]] | Aythya fuligula | [[:commons:Category:Aythya fuligula|Aythya fuligula]] | 56 | 0.71 | [[Íomhá:AythyaFuligulaIUCNver2018 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 376 | Q25495361 | [[lacha bháneiteach]] | Asarcornis scutulata | [[:commons:Category:Asarcornis scutulata|Asarcornis scutulata]] | 3.25<br/>2.65<br/>72.3 | | [[Íomhá:Cairina scutulata distribution map.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q219127|i mbaol criticiúil]]'' |- | style='text-align:right'| 377 | Q597144 | [[lacha cheann-bhándearg]] | Rhodonessa caryophyllacea | [[:commons:Category:Rhodonessa caryophyllacea|Rhodonessa caryophyllacea]] | | | [[Íomhá:RhodonessaCaryophyllaceaMap.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q219127|i mbaol criticiúil]]'' |- | style='text-align:right'| 378 | Q241399 | [[lacha cheannbhán]] | Oxyura leucocephala | [[:commons:Category:Oxyura leucocephala|Oxyura leucocephala]] | 96<br/>737<br/>593 | 66 | [[Íomhá:OxyuraLeucocephala.png|center|128px]] | | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 379 | Q322159 | [[lacha choille]] | Aix sponsa | [[:commons:Category:Aix sponsa|Aix sponsa]] | | 71 | [[Íomhá:Aix sponsa dis1.PNG|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 380 | Q845292 | [[lacha chosrua]] | Anas rubripes | [[:commons:Category:Anas rubripes|Anas rubripes]] | 1.252<br/>1.111 | 90.5 | [[Íomhá:Anas rubripes map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 381 | Q426968 | [[lacha chuircíneach]] | Sarkidiornis melanotos | [[:commons:Category:Sarkidiornis melanotos|Sarkidiornis melanotos]] | 66<br/>1.455<br/>1.777 | | [[Íomhá:Sarkidiornis melanotos distribution.png|center|128px]] | 29 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 382 | Q26597 | [[lacha earrfhada]] | Clangula hyemalis | [[:commons:Category:Clangula hyemalis|Clangula hyemalis]] | | 0.71 | [[Íomhá:Clangula hyemalis map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 383 | Q535206 | [[lacha ghob-bhuí]] | Anas undulata | [[:commons:Category:Anas undulata|Anas undulata]] | 55 | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 384 | Q851349 | [[lacha ghobrósach]] | Netta peposaca | [[:commons:Category:Netta peposaca|Netta peposaca]] | 1.181<br/>1.004 | | [[Íomhá:Netta peposaca map.svg|center|128px]] | 28 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 385 | Q26635 | [[lacha iascán]] | Aythya marila | [[:commons:Category:Aythya marila|Aythya marila]] | | 0.82 | [[Íomhá:AythyaMarilaIUCN2019 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 386 | Q200339 | [[lacha mhandrach]] | Aix galericulata | [[:commons:Category:Aix galericulata|Aix galericulata]] | 41 | 71 | [[Íomhá:Aix galericulata dis.PNG|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 387 | Q191723 | [[lacha mheirgeach]] | Aythya nyroca | [[:commons:Category:Aythya nyroca|Aythya nyroca]] | 43<br/>583<br/>520 | 65 | [[Íomhá:AythyaNyrocaIUCNver2019 1.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 388 | Q601055 | [[lacha mhuinceach]] | Aythya collaris | [[:commons:Category:Aythya collaris|Aythya collaris]] | 744<br/>671 | 68 | [[Íomhá:Aythya collaris range map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 389 | Q647461 | [[lacha rua]] | Oxyura jamaicensis | [[:commons:Category:Oxyura jamaicensis|Oxyura jamaicensis]] | 590<br/>499 | 57.5 | [[Íomhá:Oxyura jamaicensis distribution.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 390 | Q839542 | [[lacha spotghobach]] | Anas poecilorhyncha | [[:commons:Category:Anas poecilorhyncha|Anas poecilorhyncha]] | 57<br/>1.365<br/>1.025 | 0.689 | [[Íomhá:Anas poecilorhyncha map.svg|center|128px]] | 26 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 391 | Q570379 | [[ladhrán buí]] | Tringa melanoleuca | [[:commons:Category:Tringa melanoleuca|Tringa melanoleuca]] | 27.9<br/>170 | 72 | | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 392 | Q18840 | [[laidhrín glas]] | Tringa nebularia | [[:commons:Category:Tringa nebularia|Tringa nebularia]] | 30.5<br/>173 | 0.61 | [[Íomhá:TringaNebulariaIUCNver2018 2.png|center|128px]] | 26 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 393 | Q25418 | [[lasair choille]] | Carduelis carduelis | [[:commons:Category:Carduelis carduelis|Carduelis carduelis]] | 1.53 | 0.24 | [[Íomhá:Carduelis carduelis map.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 394 | Q27471 | [[Lasairchíor choiteann|lasairchíor]] | Regulus ignicapilla | [[:commons:Category:Regulus ignicapilla|Regulus ignicapilla]] | | 14 | [[Íomhá:Regulus ignicapilla -approx range map.png|center|128px]] | 16 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 395 | Q179863 | [[Lasairéan mór|lasairéan]] | Phoenicopterus roseus | [[:commons:Category:Phoenicopterus roseus|Phoenicopterus roseus]] | | 163.5 | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 396 | Q155878 | [[liathchearc]] | Lyrurus tetrix | [[:commons:Category:Lyrurus tetrix|Lyrurus tetrix]] | 1.175<br/>925<br/>35.5 | 72 | [[Íomhá:Lyrurus tetrix distribution.png|center|128px]] | 26 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 397 | Q845408 | [[Cearc fhraoigh Chugasaigh|liathchearc cugasach]] | Lyrurus mlokosiewiczi | [[:commons:Category:Lyrurus mlokosiewiczi|Lyrurus mlokosiewiczi]] | 32.5<br/>865<br/>766 | | | 22 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 398 | Q178942 | [[liatráisc]] | Turdus viscivorus | [[:commons:Category:Turdus viscivorus|Turdus viscivorus]] | | 0.44 | [[Íomhá:Turdusviscivorusmap2.png|center|128px]] | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 399 | Q26641 | [[lon creige]] | Turdus torquatus | [[:commons:Category:Turdus torquatus|Turdus torquatus]] | 7.4 | 40 | [[Íomhá:Turdus torquatus distribution map.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 400 | Q58958 | [[luathrán]] | Calidris alba | [[:commons:Category:Calidris alba|Calidris alba]] | | 35 | [[Íomhá:Calidris alba map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 401 | Q184432 | [[lóma Artach]] | Gavia arctica | [[:commons:Category:Gavia arctica|Gavia arctica]] | | 1.2 | [[Íomhá:Gavia arctica distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 402 | Q558990 | [[Lóma an Aigéin Chiúin|lóma ciúinmuirí]] | Gavia pacifica | [[:commons:Category:Gavia pacifica|Gavia pacifica]] | 95<br/>2.349<br/>2.115 | | [[Íomhá:Gavia pacifica map.svg|center|128px]] | 29 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 403 | Q26691 | [[lóma rua]] | Gavia stellata | [[:commons:Category:Gavia stellata|Gavia stellata]] | 1.729<br/>1.477 | 1.04 | [[Íomhá:Gavia stellata map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 404 | Q25348 | [[mallard]] | Anas platyrhynchos | [[:commons:Category:Anas platyrhynchos|Anas platyrhynchos]] | | 0.88 | [[Íomhá:AnasPlatyrhynchosIUCN2019 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 405 | Q4967039 | [[Meantán Hyrcaniach|meantán Iaránach]] | Poecile hyrcanus | [[:commons:Category:Poecile hyrcanus|Poecile hyrcanus]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 406 | Q273067 | [[Meantán crochta|meantán crochadánach]] | Remiz pendulinus | [[:commons:Category:Remiz pendulinus|Remiz pendulinus]] | 0.95 | | [[Íomhá:Remiz pendulinus distribution map.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 407 | Q192817 | [[meantán croiméalach]] | Panurus biarmicus | [[:commons:Category:Panurus biarmicus|Panurus biarmicus]] | 1.88<br/>15.3 | 17 | [[Íomhá:PanurusBiarmicusIUCN2019-3.png|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 408 | Q207831 | [[meantán cuircíneach]] | Lophophanes cristatus | [[:commons:Category:Lophophanes cristatus|Lophophanes cristatus]] | 1.31 | 100000 | [[Íomhá:Lophophanes cristatus distribution map.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 409 | Q574281 | [[Meantán gruama|meantán duairc]] | Poecile lugubris | [[:commons:Category:Poecile lugubris|Poecile lugubris]] | 1.68<br/>16.8 | | [[Íomhá:Parus lugubris. Distribution map.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 410 | Q191096 | [[meantán dubh]] | Periparus ater | [[:commons:Category:Periparus ater|Periparus ater]] | 1.04 | 0.18 | [[Íomhá:PeriparusAterIUCN2018 2.png|center|128px]] | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 411 | Q170831 | [[meantán earrfhada]] | Aegithalos caudatus | [[:commons:Category:Aegithalos caudatus|Aegithalos caudatus]] | | 18 | [[Íomhá:Schwanzmeise (Aegithalos caudatus) distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 412 | Q25404 | [[meantán gorm]] | Cyanistes caeruleus | [[:commons:Category:Cyanistes caeruleus|Cyanistes caeruleus]] | 1.14<br/>11.8 | 18 | [[Íomhá:Cyanistes caeruleus only.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 413 | Q207838 | [[meantán lathaí]] | Poecile palustris | [[:commons:Category:Poecile palustris|Poecile palustris]] | 1.24<br/>11.9 | 19 | [[Íomhá:Poecile palustris distribution map.png|center|128px]] | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 414 | Q215211 | [[meantán léana]] | Poecile montanus | [[:commons:Category:Poecile montanus|Poecile montanus]] | | 19 | [[Íomhá:Poecile montanus distribution map.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 415 | Q25485 | [[meantán mór]] | Parus major | [[:commons:Category:Parus major|Parus major]] | 1.68<br/>18.5 | 0.23 | [[Íomhá:Parus major distribution map.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 416 | Q571268 | [[Stercorarius maccormicki|meirleach Antartach]] | Stercorarius maccormicki | [[:commons:Category:Stercorarius maccormicki|Stercorarius maccormicki]] | 89.4<br/>1.277<br/>1.421 | 135 | [[Íomhá:Stercorarius maccormicki map.svg|center|128px]] | 29 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 417 | Q203053 | [[meirleach Artach]] | Stercorarius parasiticus | [[:commons:Category:Stercorarius parasiticus|Stercorarius parasiticus]] | | 1.06 | [[Íomhá:Stercorarius parasiticus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 418 | Q207760 | [[meirleach mór]] | Stercorarius skua | [[:commons:Category:Stercorarius skua|Stercorarius skua]] | 111.7<br/>1.735<br/>1.935 | 136 | [[Íomhá:Stercorarius skua map.svg|center|128px]] | 29 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 419 | Q212767 | [[meirleach pomairíneach]] | Stercorarius pomarinus | [[:commons:Category:Stercorarius pomarinus|Stercorarius pomarinus]] | 66<br/>648<br/>740 | 1.18 | [[Íomhá:Stercorarius pomarinus area.PNG|center|128px]] | 26 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 420 | Q131918 | [[meirliún]] | Falco columbarius | [[:commons:Category:Falco columbarius|Falco columbarius]] | 162<br/>212 | 60 | [[Íomhá:Falco columbarius distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 421 | Q184518 | [[mionchnagaire breac]] | Dryobates minor | [[:commons:Category:Dryobates minor|Dryobates minor]] | | 26 | [[Íomhá:Dendrocopos minor distr.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 422 | Q386949 | [[mionghé Afracach]] | Nettapus auritus | [[:commons:Category:Nettapus auritus|Nettapus auritus]] | 23 | | | 24 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 423 | Q191628 | [[mionghé bhánéadanach]] | Anser erythropus | [[:commons:Category:Anser erythropus|Anser erythropus]] | 100<br/>1.797 | 125 | [[Íomhá:AnserErythropusIUCNver2018 2.png|center|128px]] | 26 | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 424 | Q833243 | [[mionlacha iascán]] | Aythya affinis | [[:commons:Category:Aythya affinis|Aythya affinis]] | 825<br/>748 | 72.5 | [[Íomhá:Aythya affinis map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 425 | Q28000 | [[mionladhrán buí]] | Tringa flavipes | [[:commons:Category:Tringa flavipes|Tringa flavipes]] | 17.4<br/>81 | 61.5 | [[Íomhá:Tringa flavipes map.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 426 | Q229408 | [[mionphocaire gaoithe]] | Falco naumanni | [[:commons:Category:Falco naumanni|Falco naumanni]] | 16<br/>148<br/>170 | 0.65 | [[Íomhá:Falco naumanni distribution.png|center|128px]] | 27 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 427 | Q239393 | [[mionscréachán liath]] | Lanius minor | [[:commons:Category:Lanius minor|Lanius minor]] | 4.3<br/>46 | | [[Íomhá:Lanius minor distr.png|center|128px]] | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 428 | Q191155 | [[mionulchabhán Eoráiseach]] | Glaucidium passerinum | [[:commons:Category:Glaucidium passerinum|Glaucidium passerinum]] | 8.3<br/>58<br/>73 | 35 | [[Íomhá:Verbreitung Glaucidium passerinum Kopie.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 429 | Q742818 | [[monál Himiléach]] | Lophophorus impejanus | [[:commons:Category:Lophophorus impejanus|Lophophorus impejanus]] | | | [[Íomhá:Lophophorus impejanus range map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 430 | Q242851 | [[musclacha]] | Cairina moschata | [[:commons:Category:Cairina moschata|Cairina moschata]] | 74<br/>3<br/>1.25 | | [[Íomhá:Cairina moschata map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 431 | Q116667 | [[Míona coiteann|míona]] | Acridotheres tristis | [[:commons:Category:Acridotheres tristis|Acridotheres tristis]] | 7.1 | 0.378 | [[Íomhá:Common Mynah distribution map.png|center|128px]] | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 432 | Q180835 | [[mórcheolaire giolcaí]] | Acrocephalus arundinaceus | [[:commons:Category:Acrocephalus arundinaceus|Acrocephalus arundinaceus]] | 3.15 | | [[Íomhá:AcrocephalusArundinaceusIUCN2019 1.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 433 | Q26209 | [[mórchnagaire breac]] | Dendrocopos major | [[:commons:Category:Dendrocopos major|Dendrocopos major]] | 5.7<br/>89 | 36 | [[Íomhá:Dendrocopos major distribution map.png|center|128px]] | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 434 | Q665363 | [[mórchuach bhreac]] | Clamator glandarius | [[:commons:Category:Clamator glandarius|Clamator glandarius]] | 9.85<br/>169<br/>138 | | [[Íomhá:ClamatorGlandariusIUCNver2018 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 435 | Q476356 | [[Sléibhín Pallas|mórfhaoileán ceanndubh]] | Ichthyaetus ichthyaetus | [[:commons:Category:Ichthyaetus ichthyaetus|Ichthyaetus ichthyaetus]] | 112<br/>1.599<br/>1.189 | 161 | [[Íomhá:LarusIchthyaetusIUCN.svg|center|128px]] | 25 | |- | style='text-align:right'| 436 | Q184508 | [[mórscréachán liath]] | Lanius excubitor | [[:commons:Category:Lanius excubitor|Lanius excubitor]] | 63.4 | 32 | [[Íomhá:Lanius excubitor distr3.png|center|128px]] | 16 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 437 | Q81515 | [[mórulchabhán cluasach]] | Bubo virginianus | [[:commons:Category:Bubo virginianus|Bubo virginianus]] | | 1.34 | [[Íomhá:Bubo virginianus dis.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 438 | Q25692 | [[naoscach]] | Gallinago gallinago | [[:commons:Category:Gallinago gallinago|Gallinago gallinago]] | 111<br/>128 | 0.52 | [[Íomhá:GallinagoGallinagoIUCNver2019-2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 439 | Q26711 | [[naoscach bhídeach]] | Lymnocryptes minimus | [[:commons:Category:Lymnocryptes minimus|Lymnocryptes minimus]] | 53.7<br/>46.7 | 40 | [[Íomhá:LymnocryptesMinimusIUCN2019-2.png|center|128px]] | 20 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 440 | Q687695 | [[néné]] | Branta sandvicensis | [[:commons:Category:Branta sandvicensis|Branta sandvicensis]] | | | | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 441 | Q27075910 | [[parúl tuaisceartach]] | Setophaga americana | [[:commons:Category:Setophaga americana|Setophaga americana]] | 1.26 | | [[Íomhá:Parula americana map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 442 | Q26106 | [[Patraisc choiteann|patraisc]] | Perdix perdix | [[:commons:Category:Perdix perdix|Perdix perdix]] | | 46 | [[Íomhá:Verbreitungskarte Rebhuhn.jpg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 443 | Q733777 | [[patraisc bhroinnliath]] | Arborophila orientalis | [[:commons:Category:Arborophila orientalis|Arborophila orientalis]] | | | | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 444 | Q754863 | [[patraisc chosdearg]] | Alectoris rufa | [[:commons:Category:Alectoris rufa|Alectoris rufa]] | 20.1 | 48 | [[Íomhá:AlectorisChristensen.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 445 | Q194043 | [[patraisc thiucair]] | Alectoris chukar | [[:commons:Category:Alectoris chukar|Alectoris chukar]] | 650<br/>565<br/>22.5 | 51 | [[Íomhá:AlectorisChristensen.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 446 | Q168748 | [[Peannaire (éan)|peannaire]] | Sagittarius serpentarius | [[:commons:Category:Sagittarius serpentarius|Sagittarius serpentarius]] | 130<br/>4.052 | 203 | [[Íomhá:Sekretär Verbreitungsgebiet.png|center|128px]] | 44 | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 447 | Q208060 | [[pearaicít rósbhráisléadach]] | Psittacula krameri | [[:commons:Category:Psittacula krameri|Psittacula krameri]] | | 45 | [[Íomhá:Rose ringed parakeet range.PNG|center|128px]] | 23 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 448 | Q220328 | [[pearóid liath Afracach]] | Psittacus erithacus | [[:commons:Category:Psittacus erithacus|Psittacus erithacus]] | 18.7 | | [[Íomhá:Psittacus erithacus range.png|center|128px]] | | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 449 | Q184751 | [[peileacán Dalmátach]] | Pelecanus crispus | [[:commons:Category:Pelecanus crispus|Pelecanus crispus]] | | 320 | [[Íomhá:PelecanusCrispusIUCNver2018 2.png|center|128px]] | 32 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 450 | Q199427 | [[peileacán bán]] | Pelecanus onocrotalus | [[:commons:Category:Pelecanus onocrotalus|Pelecanus onocrotalus]] | 180<br/>11.45<br/>7.59 | 2.91 | [[Íomhá:PelecanusOnocrotalusIUCNver2018 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 451 | Q385891 | [[piasún cír]] | Catreus wallichii | [[:commons:Category:Catreus wallichii|Catreus wallichii]] | 1.525<br/>1.13 | | | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 452 | Q25392 | [[pilibín]] | Vanellus vanellus | [[:commons:Category:Vanellus vanellus|Vanellus vanellus]] | 25.5 | 0.75<br/>69.5 | [[Íomhá:VanellusVanellusIUCN.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 453 | Q279307 | [[pilibín ealtúil]] | Vanellus gregarius | [[:commons:Category:Vanellus gregarius|Vanellus gregarius]] | 26.5<br/>252<br/>200 | 70 | [[Íomhá:VanellusGregariusIUCN.png|center|128px]] | 28 | ''[[:d:Q219127|i mbaol criticiúil]]'' |- | style='text-align:right'| 454 | Q161829 | [[piongain impireach]] | Aptenodytes forsteri | [[:commons:Category:Aptenodytes forsteri|Aptenodytes forsteri]] | 425 | | [[Íomhá:Manchot empereur carte reparition.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 455 | Q26490 | [[Pocaire gaoithe coiteann|pocaire gaoithe]] | Falco tinnunculus | [[:commons:Category:Falco tinnunculus|Falco tinnunculus]] | 201 | 0.73 | [[Íomhá:FalcoTinnunculusIUCNver2019-2.png|center|128px]] | 28 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 456 | Q25700 | [[praslacha]] | Anas crecca | [[:commons:Category:Anas crecca|Anas crecca]] | | 0.59 | [[Íomhá:Anas crecca distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 457 | Q331447 | [[praslacha mharmarach]] | Marmaronetta angustirostris | [[:commons:Category:Marmaronetta angustirostris|Marmaronetta angustirostris]] | 562<br/>492 | 65 | | 26 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 458 | Q695729 | [[pratancól dubheiteach]] | Glareola nordmanni | [[:commons:Category:Glareola nordmanni|Glareola nordmanni]] | 11<br/>97 | 64 | | | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 459 | Q330310 | [[pratancól muinceach]] | Glareola pratincola | [[:commons:Category:Glareola pratincola|Glareola pratincola]] | 10.1<br/>77 | 65 | [[Íomhá:GlareolaPratincolaIUCNver2018 2.png|center|128px]] | 18 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 460 | Q244350 | [[póiseard cíordhearg]] | Netta rufina | [[:commons:Category:Netta rufina|Netta rufina]] | 56<br/>1.115 | 87 | [[Íomhá:NettaRufinaIUCNverz2018 2.png|center|128px]] | 27 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 461 | Q642685 | [[riabhóg chladaigh]] | Anthus petrosus | [[:commons:Category:Anthus petrosus|Anthus petrosus]] | | 25 | [[Íomhá:Anthus petrosus map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 462 | Q143313 | [[riabhóg choille]] | Anthus trivialis | [[:commons:Category:Anthus trivialis|Anthus trivialis]] | 22<br/>25 | 0.27 | [[Íomhá:Anthus trivialis distr.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 463 | Q27226 | [[riabhóg dhonn]] | Anthus campestris | [[:commons:Category:Anthus campestris|Anthus campestris]] | 2.73<br/>22 | | [[Íomhá:AnthusCampestrisIUCNver2019 1.png|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 464 | Q26956 | [[riabhóg mhóna]] | Anthus pratensis | [[:commons:Category:Anthus pratensis|Anthus pratensis]] | 2.06 | 0.26 | [[Íomhá:AnthusPratensisIUCNver2019 1.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 465 | Q241347 | [[riabhóg phíbrua]] | Anthus cervinus | [[:commons:Category:Anthus cervinus|Anthus cervinus]] | 2.01 | | [[Íomhá:AnthusCervinusIUCN.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 466 | Q208707 | [[riabhóg uisce]] | Anthus spinoletta | [[:commons:Category:Anthus spinoletta|Anthus spinoletta]] | 2.73 | 26 | [[Íomhá:Anthus spinoletta mapcomm.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 467 | Q179367 | [[rollóir Eorpach]] | Coracias garrulus | [[:commons:Category:Coracias garrulus|Coracias garrulus]] | | | [[Íomhá:Coracias garrulus distr.png|center|128px]] | 18 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 468 | Q927358 | [[rowi]] | Apteryx rowi | [[:commons:Category:Apteryx rowi|Apteryx rowi]] | | | [[Íomhá:Apteryx rowi distribution.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 469 | Q28122714 | [[rufachán]] | Calidris pugnax | [[:commons:Category:Calidris pugnax|Calidris pugnax]] | 21<br/>170<br/>102 | | [[Íomhá:Philomachuspugnaxmap.png|center|128px]] | 21 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 470 | Q185099 | [[rálóg uisce]] | Rallus aquaticus | [[:commons:Category:Rallus aquaticus|Rallus aquaticus]] | 125<br/>98 | 42 | [[Íomhá:Rallus aquaticus distribution.png|center|128px]] | 20 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 471 | Q25383 | [[rí rua]] | Fringilla coelebs | [[:commons:Category:Fringilla coelebs|Fringilla coelebs]] | 2.16<br/>22 | 0.26 | [[Íomhá:Rangemap-pinson.PNG|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 472 | Q182209 | [[rí-phiongain]] | Aptenodytes patagonicus | [[:commons:Category:Aptenodytes patagonicus|Aptenodytes patagonicus]] | 306<br/>12.8<br/>11.5 | | [[Íomhá:Manchot royal carte reparition.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 473 | Q130933 | [[Rí-ulchabhán Eoráiseach|rí-ulchabhán]] | Bubo bubo | [[:commons:Category:Bubo bubo|Bubo bubo]] | 80<br/>2.38<br/>2.992 | 174 | [[Íomhá:Bubo bubo distribution map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 474 | Q1273551 | [[rí-ulchabhán beag]] | Otus gurneyi | [[:commons:Category:Otus gurneyi|Otus gurneyi]] | | | | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 475 | Q819706 | [[Carpodacus rubicilla|rósghlasán mór Cugasach]] | Carpodacus rubicilla | [[:commons:Category:Carpodacus rubicilla|Carpodacus rubicilla]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 476 | Q46143 | [[rósghlasán scarlóideach]] | Carpodacus erythrinus | [[:commons:Category:Carpodacus erythrinus|Carpodacus erythrinus]] | | 26 | [[Íomhá:CarpodacusErythrinusIUCN.svg|center|128px]] | 11 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 477 | Q25386 | [[rúcach]] | Corvus frugilegus | [[:commons:Category:Corvus frugilegus|Corvus frugilegus]] | 489<br/>418 | 0.93 | [[Íomhá:Corvus frugilegus distribution.png|center|128px]] | 16 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 478 | Q25777 | [[sacán]] | Turdus pilaris | [[:commons:Category:Turdus pilaris|Turdus pilaris]] | 6.8<br/>105 | 0.42 | [[Íomhá:Turdus pilaris map.svg|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 479 | Q201300 | [[sceadach]] | Melanitta fusca | [[:commons:Category:Melanitta fusca|Melanitta fusca]] | 1.762 | 0.97 | [[Íomhá:MelanittaFuscaIUCNver2018 2.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 480 | Q178821 | [[scodalach dubheiteach]] | Himantopus himantopus | [[:commons:Category:Himantopus himantopus|Himantopus himantopus]] | 21.8<br/>160 | | [[Íomhá:HimantopusHimantopusIUCN2019-3.png|center|128px]] | 25 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 481 | Q752678 | [[Scréachán isibéalach|scréachán banbhuí]] | Lanius isabellinus | [[:commons:Category:Lanius isabellinus|Lanius isabellinus]] | 30 | | | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 482 | Q235052 | [[scréachán coille]] | Lanius senator | [[:commons:Category:Lanius senator|Lanius senator]] | 3.4 | | [[Íomhá:Lanius senator distr.png|center|128px]] | 15 | ''[[:d:Q719675|speiceas beagnach faoi bhagairt]]'' |- | style='text-align:right'| 483 | Q26671 | [[scréachán droimrua]] | Lanius collurio | [[:commons:Category:Lanius collurio|Lanius collurio]] | 3.15 | 26 | [[Íomhá:NT map.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 484 | Q25354 | [[scréachóg]] | Garrulus glandarius | [[:commons:Category:Garrulus glandarius|Garrulus glandarius]] | 8.5 | 0.54 | [[Íomhá:Garrulus glandarius distribution.jpg|center|128px]] | 20 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 485 | Q80858 | [[scréachóg liath]] | Perisoreus canadensis | [[:commons:Category:Perisoreus canadensis|Perisoreus canadensis]] | | | [[Íomhá:Perisoreus canadensis map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 486 | Q25317 | [[scréachóg reilige]] | Tyto alba | [[:commons:Category:Tyto alba|Tyto alba]] | 580 | 0.9 | [[Íomhá:Schleiereule-Tyto alba-World.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 487 | Q742468 | [[scótar toinne]] | Melanitta perspicillata | [[:commons:Category:Melanitta perspicillata|Melanitta perspicillata]] | 62<br/>1<br/>900 | 84 | [[Íomhá:Melanitta perspicillata range map.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 488 | Q606755 | [[Speirsheabhac Seapánach|seabhac Seapánach]] | Accipiter gularis | [[:commons:Category:Accipiter gularis|Accipiter gularis]] | | 52 | | 26 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 489 | Q943329 | [[Tuirne lín Meiriceánach|seabhac oíche Meiriceánach]] | Chordeiles minor | [[:commons:Category:Chordeiles minor|Chordeiles minor]] | 79.3 | | [[Íomhá:Chordeiles minor map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 490 | Q234722 | [[Iolar Bonelli|seabhaciolar]] | Aquila fasciata | [[:commons:Category:Aquila fasciata|Aquila fasciata]] | 1.82<br/>2.56<br/>112 | | [[Íomhá:Hieraaetus fasciatus area.PNG|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 491 | Q25761 | [[seil-lacha]] | Tadorna tadorna | [[:commons:Category:Tadorna tadorna|Tadorna tadorna]] | 78<br/>1.261<br/>1.043 | 112 | [[Íomhá:Tadorna tadorna distribution.png|center|128px]] | 30 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 492 | Q170723 | [[seil-lacha rua]] | Tadorna ferruginea | [[:commons:Category:Tadorna ferruginea|Tadorna ferruginea]] | 83<br/>1.36<br/>1.1 | 133 | [[Íomhá:TadornaFerrugineaIUCN.png|center|128px]] | 28 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 493 | Q621833 | [[seirín ceanndubh]] | Serinus pusillus | [[:commons:Category:Serinus pusillus|Serinus pusillus]] | 1.43 | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 494 | Q27075864 | [[siscín]] | Spinus spinus | [[:commons:Category:Spinus spinus|Spinus spinus]] | 1.29<br/>13.8 | 0.21 | [[Íomhá:Rangemap-tarin.PNG|center|128px]] | 12 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 495 | Q25634 | [[sléibhín]] | Chroicocephalus ridibundus | [[:commons:Category:Chroicocephalus ridibundus|Chroicocephalus ridibundus]] | 294<br/>267 | 0.97 | [[Íomhá:ChroicocephalusRidibundusIUCN2019-2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 496 | Q276189 | [[sléibhín Meánmhuirí]] | Ichthyaetus melanocephalus | [[:commons:Category:Ichthyaetus melanocephalus|Ichthyaetus melanocephalus]] | | 96 | [[Íomhá:LarusMelanocephalus.png|center|128px]] | 24 | |- | style='text-align:right'| 497 | Q164467 | [[sléibhín beag]] | Hydrocoloeus minutus | [[:commons:Category:Hydrocoloeus minutus|Hydrocoloeus minutus]] | 98 | 78 | [[Íomhá:Larus minutus distribution.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 498 | Q258964 | [[smólach Sibéarach]] | Geokichla sibirica | [[:commons:Category:Geokichla sibirica|Geokichla sibirica]] | 60<br/>70 | | | 10 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 499 | Q949662 | [[smólach White]] | Zoothera aurea | [[:commons:Category:Zoothera aurea|Zoothera aurea]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 500 | Q843175 | [[smólach breacdhorcha]] | Turdus naumanni | [[:commons:Category:Turdus naumanni|Turdus naumanni]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 501 | Q26349 | [[smólach ceoil]] | Turdus philomelos | [[:commons:Category:Turdus philomelos|Turdus philomelos]] | 6<br/>72 | 0.36 | [[Íomhá:TurdusPhilomelosIUCN.svg|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 502 | Q80780 | [[smólach píbdhubh]] | Turdus atrogularis | [[:commons:Category:Turdus atrogularis|Turdus atrogularis]] | | | | 11 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 503 | Q1591651 | [[Smólach ordúil|smólach rua-eiteach]] | Turdus eunomus | [[:commons:Category:Turdus eunomus|Turdus eunomus]] | | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 504 | Q796672 | [[Éan oighinn|smólach talún]] | Seiurus aurocapilla | [[:commons:Category:Seiurus aurocapilla|Seiurus aurocapilla]] | | | [[Íomhá:Seiurus aurocapilla map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 505 | Q193593 | [[Snag coiteann|snag]] | Certhia familiaris | [[:commons:Category:Certhia familiaris|Certhia familiaris]] | 9.95 | 19 | [[Íomhá:CerthiaFamiliarisIUCN2019-2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 506 | Q125895 | [[Reathaí ladharghearr|snag ladharghearr]] | Certhia brachydactyla | [[:commons:Category:Certhia brachydactyla|Certhia brachydactyla]] | 1.16<br/>8.4 | | [[Íomhá:Sttreecreepereurope.png|center|128px]] | 14 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 507 | Q28106731 | [[Spadalach tuaisceartach|spadalghob]] | Spatula clypeata | [[:commons:Category:Spatula clypeata|Spatula clypeata]] | | | [[Íomhá:SpatulaClypeata.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 508 | Q25334 | [[Spideog bhroinndearg|spideog]] | Erithacus rubecula | [[:commons:Category:Erithacus rubecula|Erithacus rubecula]] | 2.4 | 21 | [[Íomhá:ErithacusRubeculaIUCN.svg|center|128px]] | 15 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 509 | Q557745 | [[spideog phíb-bhán]] | Irania gutturalis | [[:commons:Category:Irania gutturalis|Irania gutturalis]] | 2.66 | | | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 510 | Q25380 | [[spioróg]] | Accipiter nisus | [[:commons:Category:Accipiter nisus|Accipiter nisus]] | 110<br/>22.5<br/>150<br/>290 | 0.67 | [[Íomhá:AccipiterNisusIUCNver2018 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 511 | Q114338 | [[spioróg Leiveantach]] | Accipiter brevipes | [[:commons:Category:Accipiter brevipes|Accipiter brevipes]] | | 0.7 | [[Íomhá:AccipiterBrevipesIUCNver2018 2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 512 | Q25353 | [[spioróg mhór]] | Accipiter gentilis<br/>Astur gentilis | [[:commons:Category:Accipiter gentilis|Accipiter gentilis]] | 67<br/>712<br/>1.14 | 115<br/>100 | [[Íomhá:AccipiterGentilis.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 513 | Q25421 | [[spágaire tonn]] | Tachybaptus ruficollis | [[:commons:Category:Tachybaptus ruficollis|Tachybaptus ruficollis]] | 13.7 | 42 | [[Íomhá:Tachybaptus ruficollis-map-distribution.svg|center|128px]] | 20 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 514 | Q753741 | [[Gaineamhchearc bhiorearrach|steipcholúr biorearrach]] | Pterocles alchata | [[:commons:Category:Pterocles alchata|Pterocles alchata]] | 25<br/>250<br/>225 | 59.5 | | 21 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 515 | Q383182 | [[Gaineamhchearc bholgdhubh|steipcholúr tarrdhubh]] | Pterocles orientalis | [[:commons:Category:Pterocles orientalis|Pterocles orientalis]] | 28<br/>428<br/>383 | 71.5 | | 23 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 516 | Q25352 | [[storc bán]] | Ciconia ciconia | [[:commons:Category:Ciconia ciconia|Ciconia ciconia]] | 110 | 1.91 | [[Íomhá:WhiteStorkMap.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 517 | Q25398 | [[storc dubh]] | Ciconia nigra | [[:commons:Category:Ciconia nigra|Ciconia nigra]] | | 1.5 | [[Íomhá:Ciconia nigra distr.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 518 | Q192524 | [[séirín Canárach]] | Serinus canaria | [[:commons:Category:Serinus canaria|Serinus canaria]] | 1.54<br/>15.3 | | | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 519 | Q26135 | [[síodeiteach Boihéamach]] | Bombycilla garrulus | [[:commons:Category:Bombycilla garrulus|Bombycilla garrulus]] | | 34 | [[Íomhá:Bombycillagarrulusmap2.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 520 | Q1084995 | [[Estrilda melpoda|síodghob leiceann flannbhuí]] | Estrilda melpoda | [[:commons:Category:Estrilda melpoda|Estrilda melpoda]] | 0.68<br/>7.8 | | | 11 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 521 | Q26452 | [[Síolghé thaiga|síolghé]] | Anser fabalis | [[:commons:Category:Anser fabalis|Anser fabalis]] | 146<br/>3.198<br/>2.843 | 1.62 | [[Íomhá:AnserFabalisIUCNver2019 1.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 522 | Q673280 | [[síolghé thundra]] | Anser serrirostris | [[:commons:Category:Anser serrirostris|Anser serrirostris]] | | | | | |- | style='text-align:right'| 523 | Q200646 | [[síolta gheal]] | Mergellus albellus | [[:commons:Category:Mergellus albellus|Mergellus albellus]] | 42<br/>652<br/>568 | 62 | [[Íomhá:MergellusAlbellusIUCNver2018 2.png|center|128px]] | 27 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 524 | Q180991 | [[síolta mhór]] | Mergus merganser | [[:commons:Category:Mergus merganser|Mergus merganser]] | 1.709<br/>1.232 | 0.93 | [[Íomhá:Mergus merganser distr.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 525 | Q189609 | [[síolta rua]] | Mergus serrator | [[:commons:Category:Mergus serrator|Mergus serrator]] | 72<br/>1.135<br/>908 | 0.87 | [[Íomhá:Mergus serrator distr.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 526 | Q205930 | [[tarmachan]] | Lagopus muta | [[:commons:Category:Lagopus muta|Lagopus muta]] | 665<br/>555 | 57 | [[Íomhá:Rock Ptarmigan Lagopus muta distribution map.png|center|128px]] | 22 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 527 | Q185784 | [[tiuf-teaf]] | Phylloscopus collybita | [[:commons:Category:Phylloscopus collybita|Phylloscopus collybita]] | | 18 | [[Íomhá:Phylloscopus collybita.png|center|128px]] | 13 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 528 | Q3729103 | [[Ceolaire Sindeach|tiuf-teaf sléibhe]] | Phylloscopus sindianus | [[:commons:Category:Phylloscopus sindianus|Phylloscopus sindianus]] | 7 | | | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 529 | Q667778 | [[tokoeka]] | Apteryx australis | [[:commons:Category:Apteryx australis|Apteryx australis]] | 2.208<br/>2.535 | | [[Íomhá:Southern Brown Kiwi.png|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 530 | Q607027 | [[torspideog ruadhonn]] | Cercotrichas galactotes | [[:commons:Category:Cercotrichas galactotes|Cercotrichas galactotes]] | 3.2<br/>22.7 | | [[Íomhá:Cercotrichas galactotes distribution2.JPG|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 531 | Q26017 | [[traonach]] | Crex crex | [[:commons:Category:Crex crex|Crex crex]] | 13.2 | 50 | [[Íomhá:Crexcrex.png|center|128px]] | 17 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 532 | Q26717 | [[Tuirne lín Eorpach|tuirne lín]] | Caprimulgus europaeus | [[:commons:Category:Caprimulgus europaeus|Caprimulgus europaeus]] | | 60 | [[Íomhá:Caprimulgus europaeus distr.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 533 | Q1265138 | [[ulchabhán Soumagne]] | Tyto soumagnei | [[:commons:Category:Tyto soumagnei|Tyto soumagnei]] | 380 | | | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 534 | Q129958 | [[ulchabhán beag]] | Athene noctua | [[:commons:Category:Athene noctua|Athene noctua]] | | 56 | [[Íomhá:Steinkauz-Athene noctua-World.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 535 | Q174466 | [[ulchabhán bóireach]] | Aegolius funereus | [[:commons:Category:Aegolius funereus|Aegolius funereus]] | | 56 | [[Íomhá:Aegolius funereus dis.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 536 | Q25756 | [[ulchabhán donn]] | Strix aluco | [[:commons:Category:Strix aluco|Strix aluco]] | 426<br/>524 | 99 | [[Íomhá:StrixAlucoIUCN.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 537 | Q200724 | [[ulchabhán mór liath]] | Strix nebulosa | [[:commons:Category:Strix nebulosa|Strix nebulosa]] | | 1.37 | [[Íomhá:Strix nebulosa distribution map updated (2013).jpg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 538 | Q190083 | [[ulchabhán na hÚraile]] | Strix uralensis | [[:commons:Category:Strix uralensis|Strix uralensis]] | | 114.5 | [[Íomhá:Strix uralensis distr..png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 539 | Q25769 | [[ulchabhán réisc]] | Asio flammeus | [[:commons:Category:Asio flammeus|Asio flammeus]] | | 102 | [[Íomhá:Sumpfohreule-Asio flammeus-World.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 540 | Q171563 | [[ulchabhán scopach Eoráiseach]] | Otus scops | [[:commons:Category:Otus scops|Otus scops]] | | 58.5 | [[Íomhá:Otus scops distr.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 541 | Q1270124 | [[ulchabhán scopach Sokoke]] | Otus ireneae | [[:commons:Category:Otus ireneae|Otus ireneae]] | | | | | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 542 | Q1256551 | [[ulchabhán seabhaic Oileán na Nollag]] | Ninox natalis | [[:commons:Category:Ninox natalis|Ninox natalis]] | 184 | | [[Íomhá:Christmas Island.jpg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 543 | Q193192 | [[Ulchabhán seabhaic|ulchabhán seabhaic tuaisceartach]] | Surnia ulula | [[:commons:Category:Surnia ulula|Surnia ulula]] | | 76 | [[Íomhá:Surnia ulula distr with national borders.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 544 | Q170177 | [[ulchabhán sneachtúil]] | Bubo scandiacus | [[:commons:Category:Bubo scandiacus|Bubo scandiacus]] | | | [[Íomhá:Cypron-Range Bubo scandiacus.svg|center|128px]] | | ''[[:d:Q278113|leochaileach]]'' |- | style='text-align:right'| 545 | Q926291 | [[ulchabhán síofrach]] | Micrathene whitneyi | [[:commons:Category:Micrathene whitneyi|Micrathene whitneyi]] | | | [[Íomhá:Micrathene whitneyi map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 546 | Q467068 | [[ulchabhán uachasach]] | Athene cunicularia | [[:commons:Category:Athene cunicularia|Athene cunicularia]] | | 595 | [[Íomhá:Distribuição Buraqueira.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 547 | Q207846 | [[éadar taibhseach]] | Somateria spectabilis | [[:commons:Category:Somateria spectabilis|Somateria spectabilis]] | 73<br/>1.617 | 0.93 | [[Íomhá:Somateria spectabilis map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 548 | Q93208 | [[éamú]] | Dromaius novaehollandiae | [[:commons:Category:Dromaius novaehollandiae|Dromaius novaehollandiae]] | 581.2<br/>32.7<br/>38.3 | | [[Íomhá:Dromaius novaehollandiae map distribution 2.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 549 | Q131709 | [[éigrit bheag]] | Egretta garzetta | [[:commons:Category:Egretta garzetta|Egretta garzetta]] | 28<br/>532 | 92 | [[Íomhá:EgrettaGarzettaIUVNver2018 2.png|center|128px]] | 21 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 550 | Q130730 | [[éigrit mhór]] | Ardea alba | [[:commons:Category:Ardea alba|Ardea alba]] | | 1.44 | [[Íomhá:ArdeaAlbaIUCNver2019 1.png|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 551 | Q208763 | [[íbis bheannaithe]] | Threskiornis aethiopicus | [[:commons:Category:Threskiornis aethiopicus|Threskiornis aethiopicus]] | 62 | 118 | [[Íomhá:ThreskiornisAethiopicusIUCNver2024.png|center|128px]] | 29 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 552 | Q589171 | [[íbis bhán Mheiriceánach]] | Eudocimus albus | [[:commons:Category:Eudocimus albus|Eudocimus albus]] | 1.036<br/>764 | | [[Íomhá:Eudocimus albus map 2.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 553 | Q245414 | [[íbis mhaol thuaisceartach]] | Geronticus eremita | [[:commons:Category:Geronticus eremita|Geronticus eremita]] | 68 | | [[Íomhá:Morocco bald ibis map-01.png|center|128px]] | 27 | [[Speiceas i mbaol (Stádas AICD)|speiceas i mbaol]] |- | style='text-align:right'| 554 | Q178811 | [[íbis niamhrach]] | Plegadis falcinellus | [[:commons:Category:Plegadis falcinellus|Plegadis falcinellus]] | 633 | 0.89 | [[Íomhá:Plegadis falcinellus map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 555 | Q25388 | [[óiréal órga]] | Oriolus oriolus | [[:commons:Category:Oriolus oriolus|Oriolus oriolus]] | 7.3 | 46 | [[Íomhá:Oriolus oriolus distribution map.png|center|128px]] | 16 | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 556 | Q576762 | [[órshúileach ceannsceadach]] | Bucephala albeola | [[:commons:Category:Bucephala albeola|Bucephala albeola]] | 481<br/>367 | 57 | [[Íomhá:Bucephala albeola map.svg|center|128px]] | | [[Speiceas is lú imní]] |- | style='text-align:right'| 557 | Q369767 | [[órshúileach Íoslannach]] | Bucephala islandica | [[:commons:Category:Bucephala islandica|Bucephala islandica]] | 70<br/>1.09<br/>730 | 75.5 | | | [[Speiceas is lú imní]] |} {{Wikidata list end}} 1vzjjtsinpqm73z89puxqq9nyszd7f3 14 95812 1270023 1134651 2025-06-14T21:52:12Z Alison 570 +cata 1270023 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Aibhneacha]] [[Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir]] [[Catagóir:Iompar]] [[Catagóir:Iompar uisce]] [[Catagóir:Loingseoireacht]] [[Catagóir:Uiscebhealaí]] sbto2zj6mfxhpajxs68gle2lfzoc8g8 14 96606 1270030 991226 2025-06-14T22:13:34Z Alison 570 Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre 1270030 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre|Éir]] [[Catagóir:Ailtireacht in Éirinn]] 2kcl1dcxlr0sauaeojbu1lgdy3dt4qa 14 96611 1270033 991243 2025-06-14T22:15:23Z Alison 570 Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre 1270033 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre|Rús]] [[Catagóir:An Rúis]] 6tymet49r9mjqetlz9uk5e5yn3zh8x7 14 96613 1270032 991289 2025-06-14T22:14:42Z Alison 570 Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre 1270032 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre|Fra]] [[Catagóir:An Fhrainc]] 75a13k399hy0oo0o57l7503ji3px90q 14 97529 1270029 1233738 2025-06-14T22:13:22Z Alison 570 Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre 1270029 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre|Stáit Aontaithe]] [[Catagóir:Stáit Aontaithe Mheiriceá]] j4x1q8gztch8abr4ns4s9y2c8sblhsp 14 97530 1270028 1029659 2025-06-14T22:12:54Z Alison 570 Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre 1270028 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre|Sas]] [[Catagóir:Sasana]] obvf4ji2w6dqb32w2yp19oqispa1kf0 0 101800 1269972 1256894 2025-06-14T12:39:50Z TGcoa 21229 1269972 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Sraith Teilifíse}} [[Íomhá:Ryan Tubridy.jpg|mion|Ryan Tubridy]] Tá Seó na mBréagánm nó an '''''Late Late Toy Show''''' á chraoladh ón mbliain 1975 ar an ''[[The Late Late Show|Late Late Show]]'' ar [[RTÉ a hAon|RTÉ]], á gcur i láthair ag [[Ryan Tubridy]]. Meallann an clár sciar maith de lucht féachana na tíre gach [[Mí na Nollag|Nollaig]], i measc na gclár ba mhó rath sa tír, agus máite agus dráite na mbréagán ar taispeáint ag an Tiobraideach féin agus a chomrádaithe beaga.<ref>{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/meain/teilifis/bi-linn-don-toy-show-beo-ar-twitter-anocht/|teideal=Bí linn don Toy Show beo ar Twitter anocht le Póilín Nic Géidigh!|údar=Póilín Nic Géidigh / NÓS|dáta=2019|language=ga|work=NÓS|dátarochtana=2022-05-28}}</ref> "Tá sé chomh holc sin go bhfuil spraoi de shórt ag baint leis."<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/meain/teilifis/tromlui-an-toy-show/|teideal=Tromluí an Toy Show Traidisiún taitneamhach nó deasghnáth dóite na Nollag?|údar=Méabh Ní Thuathaláin|dáta=2016|language=ga|work=NÓS|dátarochtana=2022-05-28}}</ref> === Conspóidí === D'fhéadfaí a mhaíomh go gcuireann an clár luachanna ábharaíocha chun cinn, Cuireann an clár brú breise ar roinnt tuismitheoirí an t-am sin den bhliain a macasamhail de bhronntanais a chur ar fáil lá Nollag.<ref name=":0" /> Chaill RTÉ €2,272,859 san iomlán mar gheall ar an g[[ceoldráma]] "Late Late Toy Show: the Musical" sa Convention Centre, BÁC in 2022. nach raibh mórán ratha air.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.joe.ie/news/rte-toy-show-musical-apology-790309|teideal=RTÉ have apologised for Toy Show the Musical|language=en|work=JOE.ie|dátarochtana=2024-01-29}}</ref> Ghlac cathaoirleach Bhord RTÉ Siún Ní Raghallaigh go raibh "easnaimh thromchúiseacha" ann agus ghabh sí pardún leis an bpobal agus le foireann RTÉ as an neamart.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Cuntasaíocht RTÉ i leith ceoldráma cáinte i dtuarascáil|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0125/1428526-cuntasaiocht-rte-i-leith-ceoldrama-cainte-i-dtuarascail/|date=2024-01-25|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/24-feabhra-2024-baile-%C3%A1tha-cliath/id1525428808?i=1000646696340|teideal=‎Nuacht Mhall: (Baile Átha Cliath) on Apple Podcasts|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=24 Feabhra 2024|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2024-03-15}}</ref> === Gaeilge === Labhraíodh Gaeilge ar an seó sa bhliain 2012.<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Any Craic? Níl" - Alex Meehan {{!}} The Late Late Toy Show 2012|url=https://www.youtube.com/watch?v=eEIBWLcuv9k|language=en}}</ref> Sa bhliain 2019, dúirt RTÉ go raibh ‘fáilte’ á cur acu roimh iarratais ó pháistí le Gaeilge a bheith ar The Late Late Toy Show i mbliana.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ni-feidir-gealluint-a-thabhairt-go-mbeidh-gaeilgeoir-ar-an-late-late-toy-show-an-nollaig-seo-rte/|teideal=Ní féidir geallúint a thabhairt go mbeidh Gaeilgeoir ar an ‘Late Late Toy Show’ an Nollaig seo – RTÉ|údar=Méabh Ní Thuathaláin|dáta=27 M.F. 2019|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-05-28}}</ref> Ghlacfaí le “hiarratais as Gaeilge agus as Béarla” ó pháistí ar mian leo a bheith páirteach sa chlár, a dúirt RTÉ. == Féach freisin == * [[Ryan Tubridy]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Bréagáin]] [[Catagóir:Cláir RTÉ]] [[Catagóir:Cláir do pháistí]] [[Catagóir:Nollaig]] [[Catagóir:Nollaig in Éirinn]] [[Catagóir:Scannail Pholaitiúla in Éirinn]] [[Catagóir:The Late Late Show (RTÉ)]] [[Catagóir:Gay Byrne]] nl737snt7iina1naos3sfh8oxtyy1aq 0 115014 1270054 1229418 2025-06-15T00:56:24Z CommonsDelinker 440 Ag baint [[:Íomhá:2023_Thai-election_speaker_car_with_Ung-ing_poster_IMG20230417151026.jpg|2023_Thai-election_speaker_car_with_Ung-ing_poster_IMG20230417151026.jpg]] amach, scrios [[commons:User:IronGargoyle|IronGargoyle]] é ón Chómhaoin mar: per [[:c:Com 1270054 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is [[polaiteoir]] agus bean gnó de chuid na [[An Téalainn|Téalainne]] í '''Paetongtarn "Ung-ing" Shinawatra''' (a rugadh ar an 21 Lúnasa 1986). Bhí sí ar an bpríomh-aire is óige riamh sa Téalainn, 37 bliain d'aois, nuair a ceapadh i in 2024.. Tá Paetongtarm Shinawatra ina ball den pháirtí [[Pheu Thai]], páirtí pobalach (an chaimiléireacht go smior san eagraíocht is cosúil) agus bonn taca láidir aige sa tuaisceart (Chiang Mai)<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Chiang Mai|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Chiang_Mai|journal=Wikipedia|date=2024-08-15|language=en}}</ref> agus faoin tuath. [[Íomhá:Paethongtarn Shinawatra in August 2023.jpg|clé|mion|2023]] [[Íomhá:Paethongtarn Shinawatra.png|clé|mion|2023]] == Gairm == Is iníon í Paetongtarm cde chuid [[Thaksin Shinawatra]], fear gnó a bhí ina phríomh-aire é féin tráth ar an Téalainn, idir 2001 agus 2006. Bhí aintín Paetongtarm, Yingluck Shinawatra, ina príomh-aire ar an Téalainn idir 2011-2014 (cuireadh í as oifig i g[[coup d'état]]).<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Shinawatra tofa ina príomhaire is óige riamh ar an Téalainn|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0816/1465294-shinawatra-tofa-ina-priomhaire-is-oige-riamh-ar-an-tealainn/|date=2024-08-16|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Tá dlúthbhaint ag muintir Shinawatra leis an saol polaitiúil agus an saol gnó sa Téalainn (a bhfuil fochomhlachtaí aige i réimse leathan earnálacha). Ach ní raibh an teaghlach saor ó smál na caimiléireachta. Tá gnó ollmhór ag an teaghlach Shinawatra, agus bhí Paetongtarm Shinawatra páirteach sa ghnó sin, ag bainistiú na n-óstán faoi scáth an ghnó teaghlaigh go dtí 2022. Ansin chuaigh sí leis an bpolaitíocht.<ref name=":0" /> Reáchtáladh olltoghchán in 2023. Bhí Paetongtarm Shinawatra ag súil le páiste le linn di a bheith i mbun feachtais. Níor tháinig Pheu Thai ach sa dara háit sa toghchán, ach d’éirigh leo comhrialtas a chur ar bun le páirtithe eile, i ndiaidh d’fheisirí parlaiminte a fhaigheann tacaíocht ó Arm na Téalainne bac a chur ar an bpáirtí a bhuaigh an líon ba mhó vótaí. Bhí Srettha Thavisin (ina ball den [[Pheu Thai]]) ina phríomh-aire ar dtús sa chomhrialtas sin in 2023. Ach bhíothas ag maíomh go raibh caimiléireacht ann, agus thug an Chúirt Uachtarach bata agus bóthar dó in 2024. I mí Lúnasa 2024, d'éirigh le Shinawatra go leor tacaíochta a fháil i measc a cuid comhghleacaithe le go dtoghfaí í ina príomh-aire.<ref name=":0" /> == Féach freisin == * [[Pheu Thai]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Daoine as an Téalainn]] [[Catagóir:Mná gnó]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1986]] [[Catagóir:Polaiteoirí]] {{DEFAULTSORT: Shinawatra, Paetongtarm }} [[Catagóir:Pobalóirí]] 6ktqlierbe3bpn5pkbe06q7bodl23wr 14 115388 1270034 1233678 2025-06-14T22:15:49Z Alison 570 Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre 1270034 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre|Ung]] [[Catagóir:An Ungáir]] 8v6s48abrn0fdw4gu8jvmgrcwxlaojc 0 115632 1269965 1262575 2025-06-14T12:30:23Z TGcoa 21229 /* Gaeilge */ 1269965 wikitext text/x-wiki {{teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is [[úrscéal grafach]] agus sraith [[Greannán|greannáin]] é '''''Heartstopper''''' le Alice Oseman, a tháinig amach don chéad uair sa bhliain 2016. == Scéal == Beirt bhuachaillí [[Aerach|aeracha]], Charlie agus Nick, atá i gcroílár an scéil. Tá siad ag freastal ar an scoil chéanna, ach níl aon aithne acu ar a chéile… go dtí lá amháin nuair a chuirtear ina suí in aice lena chéile iad agus cuireann siad aithne ar a chéile diaidh ar ndiaidh. Cé go bhfuil siad an-difriúil óna chéile, fásann cairdeas eatarthu agus ní fada go mbíonn splanc an ghrá san aer. Ach tá orthu iad féin a shaoradh ó shrianta sóisialta más mian leo an cairdeas eatarthu a fhorbairt le bheith ina leannáin. <ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/cuisle-agus-draiocht-heartstopper-tagtha-slan-sa-leagan-gaeilge/|teideal=Cuisle agus draíocht ‘Heartstopper’ tagtha slán sa leagan Gaeilge|údar=[[Meadhbh Ní Eadhra]]|dáta=18 Meán Fómhair 2024|language=ga-IE|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2024-09-23}}</ref> Cuirtear an caidreamh idir Charlie agus Nick in iúl mar rud nádúrtha agus speisialta, agus caitear leis na carachtair mar ghnáthdhaoine óga atá ag fás aníos agus ag dul i ngleic leis an saol ó lá go lá. Tá siad beirt ag dul i ngleic le gnáthdhúshláin na hóige, mar atá gach a bhfuil mórthimpeall orthu. Tá an scéal lán le heispéiris uilíocha – cúrsaí scoile, cairdeas, grá, féinmhuinín, imní agus spraoi.<ref name=":0" /> [[Íomhá:DC_Pride_Parade_2023_(52971659132).jpg|clé|mion|[[Heartstopper (sraith theilifíse)|''Heartstopper'' (sraith theilifíse)]]: Aisteoirí [[Kit Connor]] agus [[Joe Locke]]]] == Gaeilge == Tháinig leagan Gaeilge den chéad leabhar sa tsraith amach sa bhliain 2024, aistrithe ag [[Eoin Mc Evoy]] agus foilsithe ag [[Futa Fata (foilsitheoir)|Futa Fata]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.futafata.ie/Heartstopper-Irish-Alice-Oseman-FutaFata|teideal=Heartstopper (Leabhar 1)|language=ga|work=www.futafata.ie|dátarochtana=2024-09-23}}</ref> Fanann an leabhar dílis don bhunleagan. Tháinig an leagan Gaeilge den dara leabhar sa tsraith amach sa bhliain 2025. Scéal bog é faoi bheirt bhuachaillí meánscoile atá ag titim i ngrá agus ag foghlaim fúthu féin, faoin ngrá agus faoin gcairdeas agus iad ag fás aníos le chéile.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/feile-na-gealai-i-rath-chairn-feile-na-mbad-in-arainn-heartstopper-2-brod-na-gaeltachta-is-tionol-gaeltachta-i-dtir-chonaill/|teideal=Féile na Gealaí i Ráth Chairn, Féile na mBád in Árainn, Heartstopper 2, Bród na Gaeltachta is Tionól Gaeltachta i dTír Chonaill|údar=Bridget Bhreathnach|dáta=13 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-14}}</ref> == Féach freisin == * [[Heartstopper (sraith theilifíse)|''Heartstopper'' (sraith theilifíse)]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Leabhair Bhéarla]] [[Catagóir:Úrscéalta grafacha]] [[Catagóir:Úrscéalta grafacha i nGaeilge]] [[Catagóir:Sraitheanna greannán]] [[Catagóir:Sraitheanna na Gaeilge]] [[Catagóir:LADT]] jjgsc8hmtltbbeegoul19f03gg22js4 14 116426 1269969 1246766 2025-06-14T12:38:40Z TGcoa 21229 1269969 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Cláir Teilifíse Éireannacha]] [[Catagóir:Cláir Cainte]] [[Catagóir:Gay Byrne]] 1w40wh2rv9ntypfvgjc8fh0z586pv46 0 116428 1269971 1246781 2025-06-14T12:39:36Z TGcoa 21229 1269971 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Craoltóir, scríbhneoir agus ceoltóir ba ea '''Kathleen Watkins''' (17 Deireadh Fómhair 1934 - [[7 Samhain]] [[2024]]).<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=An craoltóir aitheanta Kathleen Watkins tar éis bháis|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/1107/1479591-an-craoltoir-aitheanta-kathleen-watkins-tar-eis-bhais/|date=2024-11-07|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ba as [[Teach Sagard]] in iardheisceart Chontae Átha Cliath Kathleen Watkins ó dhúchas. === Gairm === Bhain Watkins cáil amach ina hóige mar chláirseoir agus mar amhránaí tíre sula bhfuair sí post in RTÉ mar láithreoir leanúnachais. Ba í féin an chéad láithreoir leanúnachais a chonacthas ar an scáileán nuair a seoladh [[Telefís Éireann]] Oíche Chinn Bhliana 1961. Bhí baint ag Kathleen Watkins le cláir éagsúla ar RTÉ i gcaitheamh na mblianta. Bhíodh iomaitheoirí [[Rós Thrá Lí (Féile)|Rós Thrá Lí]] os a comhair ar feadh na mblianta. Bhí an-tóir go háirithe ar an tsraith ''Faces & Places'' a chuir sí i láthair sna 1980idí. Blianta i ndiaidh di éirí as an gcraoltóireacht, scríobh Kathleen Watkins sraith scéalta do pháistí faoi mhuicín gleoite darb ainm ''Pigín'' agus ar bronnadh gradam scríbhneoireachta uirthi as.<ref name=":0" /> === Muintir === Bhí Watkins pósta leis an gcraoltóir le RTÉ [[Gay Byrne]] a fuair bás sa bhliain 2019. Bhí aithne aici ar Gay Byrne roimh 1961 agus phós siad i 1964. Sheas sí leis i gcónaí go dílis.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Pearsa mhór RTÉ agus na hÉireann Gay Byrne tar éis bháis|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2019/1104/1088591-pearsa-mhor-rte-agus-na-heireann-gay-byrne-tar-eis-bhais/|date=2019-11-04|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Fuair Watkins bás ar an [[7 Samhain]] [[2024]]. Bhí sí 90 bliain d'aois. Maireann a beirt iníonacha, Crona agus Suzy, agus a cúigear garpháistí. == Féach freisin == * [[Gay Byrne]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1934]] [[Catagóir:Básanna in 2024]] [[Catagóir:Lucht RTÉ]] [[Catagóir:Cláirseoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Ceoltóirí ban]] [[Catagóir:Scríbhneoirí do pháistí]] {{DEFAULTSORT: Watkins, Kathleen}} [[Catagóir:Láithreoirí teilifíse Éireannacha]] [[Catagóir:Rós Thrá Lí]] [[Catagóir:Gay Byrne]] e0gmbfao5js6ajxiciaip3tsu7m2ep3 14 116432 1269970 1246787 2025-06-14T12:38:51Z TGcoa 21229 1269970 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Trá Lí]] [[Catagóir:Féilte Éireannacha]] [[Catagóir:Comórtais áilleachta]] [[Catagóir:Craic]] [[Catagóir:Gay Byrne]] n3oy0usgy96zebwj7khdpjzgk6gdwmg 0 117069 1269967 1252395 2025-06-14T12:37:45Z TGcoa 21229 1269967 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} [[Íomhá:Orange Calor Gas tanks.jpg|clé|mion|Calor Gas]] [[Íomhá:Gay Byrne.JPG|clé|mion|[[Gay Byrne]], 2007]] Clár ar [[Raidió Teilifís Éireann|RTÉ]] ba ea ‘'''Housewife of the Year'''’ nó '''<nowiki/>'Bean an Tí na Bliana'''<nowiki/>', a craoladh ó 1982 go dtí 1994. curtha i láthair ag [[Gay Byrne]].<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/leiriu-ar-shaol-nach-bhfuil-imithe-uainn-rofhada-tugtha-in-dha-scannan-nua/|teideal=Léiriú ar shaol nach bhfuil imithe uainn rófhada tugtha in dhá scannán nua|údar=Mairéad Ní Nuadháin|dáta=22 Samhain 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-12-21}}</ref> Reáchtáladh an comórtas féin ó 1968 go dtí 1995, comórtas mór spleodrach a ‘cheiliúir’ ról na mná tí. Bhí an comórtas urraithe ag [[Bord Soláthair an Leictreachais]] agus an iris ''Woman's Way'' ó 1968-1977 agus CalorGas, nó Calor, ó 1978-1995. Sa tsraith teilifíse, bhí caint ar chócaireacht, ar pháistí, ar fhir chéile  agus ar mhórán eile atá tarraingteach, dearfach faoin ré sin. Feicimid sa chlár an craoltóir [[Gay Byrne]] agus é breá sásta leis féin ag cur agallamh ar na mná faoina saol, faoina gcuid páistí, faoina gcuid scileanna baile. Ghlac na mná páirt ann go fonnmhar – fuair buaiteoir an chomórtais seic £300 (timpeall 450 euros) agus (ó 1978-1995) sorn gáis nua de chuid Calor. Cuireadh deireadh leis an gcomórtas sna nóchaidí thart ar an am céanna ar thosaigh mná a raibh oideachas orthu ag cur isteach air. Ghnóthaigh bean ag an am a raibh céimeanna ardoideachais agus gairm bheatha i saol an airgeadais aici an comórtas (... agus ní mó ná sásta a bhí an dream a bhí ag streachailt le saol crua gan mórán de mhaoin an tsaoil).<ref name=":0" /> == Féach freisin == * [[Rós Thrá Lí (Féile)|Rose of Tralee]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Cláir RTÉ]] [[Catagóir:Duaiseanna]] [[Catagóir:Dámhachtainí]] [[Catagóir:Mná Éireannacha]] [[Catagóir:Feimineachas in Éirinn]] [[Catagóir:Comórtais áilleachta]] [[Catagóir:Gay Byrne]] qkcp4yvj8s1a83yd920j2gqtlhto4by 1269978 1269967 2025-06-14T14:19:40Z TGcoa 21229 1269978 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Imeacht}}Clár ar [[Raidió Teilifís Éireann|RTÉ]] ba ea ‘'''Housewife of the Year'''’ nó '''<nowiki/>'Bean an Tí na Bliana'''<nowiki/>', a craoladh ó 1982 go dtí 1994. curtha i láthair ag [[Gay Byrne]].<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/leiriu-ar-shaol-nach-bhfuil-imithe-uainn-rofhada-tugtha-in-dha-scannan-nua/|teideal=Léiriú ar shaol nach bhfuil imithe uainn rófhada tugtha in dhá scannán nua|údar=Mairéad Ní Nuadháin|dáta=22 Samhain 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-12-21}}</ref> Reáchtáladh an comórtas féin ó 1968 go dtí 1995, comórtas mór spleodrach a ‘cheiliúir’ ról na mná tí. Bhí an comórtas urraithe ag [[Bord Soláthair an Leictreachais]] agus an iris ''Woman's Way'' ó 1968-1977 agus CalorGas, nó Calor, ó 1978-1995. [[Íomhá:Orange Calor Gas tanks.jpg|clé|mion|Calor Gas]] == Clár == [[Íomhá:Gay Byrne.JPG|clé|mion|[[Gay Byrne]], 2007]]Sa tsraith teilifíse, bhí caint ar chócaireacht, ar pháistí, ar fhir chéile  agus ar mhórán eile atá tarraingteach, dearfach faoin ré sin. Feicimid sa chlár an craoltóir [[Gay Byrne]] agus é breá sásta leis féin ag cur agallamh ar na mná faoina saol, faoina gcuid páistí, faoina gcuid scileanna baile. Ghlac na mná páirt ann go fonnmhar – fuair buaiteoir an chomórtais seic £300 (timpeall 450 euros) agus (ó 1978-1995) sorn gáis nua de chuid Calor. Cuireadh deireadh leis an gcomórtas sna nóchaidí thart ar an am céanna ar thosaigh mná a raibh oideachas orthu ag cur isteach air. Ghnóthaigh bean ag an am a raibh céimeanna ardoideachais agus gairm bheatha i saol an airgeadais aici an comórtas (... agus ní mó ná sásta a bhí an dream a bhí ag streachailt le saol crua gan mórán de mhaoin an tsaoil).<ref name=":0" /> == Ag súil siar == Craoladh clár faisnéise ar RTÉ i mí an Mheithimh 2025. Is mór an t-athrú atá tagtha ar an saol sna blianta ó bhí an comórtas Housewife of the Year ar bun, agus léirigh an clár é sin.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/dialann-tuairisc-an-housewife-of-the-year-an-choitseail-teanga-agus-laethanta-saoire/|teideal=DIALANN TUAIRISC: An Housewife of the Year, an chóitseáil teanga agus laethanta saoire|údar=Bridget Bhreathnach|dáta=12 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-14}}</ref> Ag tús an chláir taispeántar an téacs d’airteagal 41.2 den bhunreacht a deir go bhféachfaidh an stát chuige nach mbeidh ar aon bhean a ghabháil ag obair mar gheall ar chúrsaí airgid agus faillí a dhéanamh ina ndualgas sa mbaile dá bharr. Is sa chomhthéacs sin atá an clár ag breathnú ar an saol in Éirinn sa tréimhse ina raibh comórtas Housewife of the Year ar bun. Bhain an clár úsáid as meascán de mhíreanna cartlainne agus agallaimh nua le mná a ghlac páirt sa gcomórtas ag an am. Thug sé súil isteach ar shaol na mban in Éirinn agus tuiscint ar na dearcthaí atá ag cuid de na mná sin in 2025 agus iad ag breathnú siar air. Labhair cuid de na mná ar an riail a bhí i bhfeidhm go gcaithidís éirí as an obair san earnáil phoiblí nuair a phósaidís siad. Bhí bean amháin as Co. Chorcaí a bhí cáilithe ina banaltra agus a chaith cúpla bliain ag obair i Londain sular tháinig sí abhaile arís le cúnamh a thabhairt dá máthair sa mbaile nuair a buaileadh a hathair tinn. Phós sí ina dhiaidh sin agus bhí uirthi éirí as an obair mar nach raibh aon chead (taobh amuigh de roinnt eisceachtaí) ag mná poist sa tseirbhís phoiblí a choinneáil i ndiaidh dóibh pósadh.<ref name=":1" /> Bhí bean eile ar an gclár ar cuireadh isteach i gceann de na tithe Magdalene í agus í ina déagóir nuair a thug sí rolla pictiúirí ag an gcógaslann le forbairt a dhéanamh air. Nuair a chonaic an fear sa gcógaslann na pictiúirí chuaigh sé ag an sagart leo. Chuaigh an sagart ina dhiaidh sin ag a muintir agus dúradh leo go raibh sí ar bhóthar a haimhleasa agus í a chur isteach sa neachtlann. Chuirfeadh sé iontas ort an líon gasúr a bhí ag na mná agus is deacair a chreidiúint go raibh siad fós beo is ag siúl thart, is ag caint le Gaybo agus trí dhuine dhéag sa mbaile acu. Bean amháin ar taispeánadh a hagallaimh ón gcartlann, bhí sí ag liostú ainmneacha na ngasúr agus cén aois a bhí siad agus chuaigh sí amú sa gcomhaireamh.<ref name=":1" /> == Féach freisin == * [[Rós Thrá Lí (Féile)|Rose of Tralee]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Cláir RTÉ]] [[Catagóir:Duaiseanna]] [[Catagóir:Dámhachtainí]] [[Catagóir:Mná Éireannacha]] [[Catagóir:Feimineachas in Éirinn]] [[Catagóir:Comórtais áilleachta]] [[Catagóir:Gay Byrne]] h1nlqgq9uw5qtldqk0s789p4qblg6x8 14 117944 1269986 1258478 2025-06-14T17:03:42Z Seachránaí 53315 Catagóir:Diaspóra Giúdach sna Stáit Aontaithe 1269986 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Diaspóra Giúdach sna Stáit Aontaithe]] pt6ug9uvipnfbm3a70c9bp721jgnjz0 0 119451 1269989 1268098 2025-06-14T17:25:53Z Ziv 56238 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Swisstopo Rappid Mapping 2025 May 30 Blatten DSC6483 cropped.jpg]] → [[File:Swisstopo Rapid Mapping 2025 May 30 Blatten DSC6483 cropped.jpg]] [[c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] · corr 1269989 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Sráidbhaile Alpach sa chantún [[Valais]] san [[An Eilvéis|Eilvéis]] ba ea Blatten (1.542 m in airde) ; bhí timpeall 300 duine ina gcónaí ann go dtí 2025. Ar an 28 Bealtaine 2025, thit cuid mhór den oighearshruth Birch isteach sa ghleann agus scriosadh thart ar 90% den bhaile. Ansin tháinig an chuid eile den bhaile faoi uisce. Tharla aslonnú ar an 19ú lá de mhí na Bealtaine, bunaithe ar rabhadh geolaí faoi chobhsaíocht an oighearshrutha, agus ní raibh ach duine amháin ar iarraidh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/31-bealtaine-2025-tiobraid-%C3%A1rann/id1525428808?i=1000710657975|teideal=Nuacht Mhall (Tiobraid Árann)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=31 Bealtaine 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-06-01}}</ref> [[Íomhá:Blatten (komprimiert).jpg|clé|mion|220x220px|Blatten roimh 2025]] [[Íomhá:Lötschental Gesamtansicht mit Wolken.jpg|clé|mion|257x257px|an gleann roimh 2025]] [[Íomhá:Blatten - panoramio.jpg|clé|mion|220x220px|Príomhshráid agus séipéal Caitliceach]] [[Íomhá:Glacial collapse Blatten.png|clé|mion|220x220px|Íomhá de chuid [[Clár Copernicus|Copernicus]]]] [[Íomhá:Swisstopo Rapid Mapping 2025 May 30 Blatten DSC6483 cropped.jpg|clé|mion|220x220px|30 Bealtaine 2025]] [[Íomhá:Swisstopo Rappid Mapping 2025 May 30 Blatten DSC6102 cropped.jpg|clé|mion|220x220px|30 Bealtaine 2025]] == Imeachtaí == Agus na hoighearshruthanna sna hAlpa ag leá níos gasta ná riamh, chuir sciorrthaí talún agus sleamhnú láibe i mí na Bealtaine 2025 brú ollmhór ar oighearshruth Birch, taobh ó dheas den [[Sliabh Jungfrau]],<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Jungfrau|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Jungfrau&oldid=1292483141|journal=Wikipedia|date=2025-05-27|language=en}}</ref> Thug na geolaithe rabhadh ar an 19 Bealtaine. Dhá uair níos déanaí, b'éigean dó gach duine i mBlatten imeacht. Creid nó ná creid, bhí na ba sa ghleann go léir aeraistrithe amach (le cúnamh ó héileacaptair) ar an lá céanna. Ní raibh an t-ádh céanna ar na gabhair agus muca. Ag ar an 28 Bealtaine ag 3:24 p.m., thit 3 milliún m³ ar an mbaile, Taifeadadh crith talún le méid 3.1 ar an scála Richter. Ar ámharaí an tsaoil, aslonnaíodh na daoine i mBlatten óna dtithe mar gheall ar an mbaol. Mar sin féin, bhí fear 64 bliain d'aois ar iarraidh. Chuir an smionagar agus dríodar a tháinig síos bac ar Abhainn Lonza, rud a chruthaigh loch sa ghleann agus a chuir na bailte eile sa ghleann faoi bhagairt. == Cúlra == Sa 21ú haois, tá luas faoin ráta ag a bhfuil oighearshruthanna ag leá. Bhí an t-athrú aeráide ina chúis mhór leis an tubaiste i mBlatten, mar go bhfuil sé ag cur le leá na talún síorshioctha agus ag laghdú cobhsaíocht na sléibhte Alpacha. Maíonn na saineolaithe ar shláinte na oighearshruthanna san Eilvéis go mbeidh siad go léir imithe roimh 2100, mura gcoimeádfar ardú teocht domhanda laistigh de 1.5 céim, sprioc a bhí beagnach caillte sa bhliain 2025.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.swissinfo.ch/eng/climate-solutions/why-melting-glaciers-affect-us-all/45810296|teideal=Why melting glaciers affect us all|údar=Luigi Jorio|dáta=2025-03-12|language=en|work=SWI swissinfo.ch|dátarochtana=2025-05-31}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://ethz.ch/en/news-and-events/eth-news/news/2025/03/switzerlands-glacier-could-vanish-completely-by-2100.html|teideal=“Switzerland’s glaciers could vanish completely by 2100”|dáta=2025-03-21|language=en|work=ETH Zurich|dátarochtana=2025-05-31}}</ref> Tá an t-imeacht seo ag cur béime ar an ngá atá le monatóireacht níos fearr a dhéanamh i gceantair sléibhtiúla atá i mbaol. == Féach freisin == * [[Athrú aeráide in 2025]] * [[Oighearshruth]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:2025]] [[Catagóir:Athrú aeráide san Eoraip]] [[Catagóir:Stair na hEilvéise]] [[Catagóir:Oighearshruthanna]] bmpei55d06z8gcphp5evhstytmi0tdf 1269990 1269989 2025-06-14T17:27:12Z Ziv 56238 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Swisstopo Rappid Mapping 2025 May 30 Blatten DSC6102 cropped.jpg]] → [[File:Swisstopo Rapid Mapping 2025 May 30 Blatten DSC6102 cropped.jpg]] [[c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] · corr 1269990 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Sráidbhaile Alpach sa chantún [[Valais]] san [[An Eilvéis|Eilvéis]] ba ea Blatten (1.542 m in airde) ; bhí timpeall 300 duine ina gcónaí ann go dtí 2025. Ar an 28 Bealtaine 2025, thit cuid mhór den oighearshruth Birch isteach sa ghleann agus scriosadh thart ar 90% den bhaile. Ansin tháinig an chuid eile den bhaile faoi uisce. Tharla aslonnú ar an 19ú lá de mhí na Bealtaine, bunaithe ar rabhadh geolaí faoi chobhsaíocht an oighearshrutha, agus ní raibh ach duine amháin ar iarraidh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/31-bealtaine-2025-tiobraid-%C3%A1rann/id1525428808?i=1000710657975|teideal=Nuacht Mhall (Tiobraid Árann)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=31 Bealtaine 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-06-01}}</ref> [[Íomhá:Blatten (komprimiert).jpg|clé|mion|220x220px|Blatten roimh 2025]] [[Íomhá:Lötschental Gesamtansicht mit Wolken.jpg|clé|mion|257x257px|an gleann roimh 2025]] [[Íomhá:Blatten - panoramio.jpg|clé|mion|220x220px|Príomhshráid agus séipéal Caitliceach]] [[Íomhá:Glacial collapse Blatten.png|clé|mion|220x220px|Íomhá de chuid [[Clár Copernicus|Copernicus]]]] [[Íomhá:Swisstopo Rapid Mapping 2025 May 30 Blatten DSC6483 cropped.jpg|clé|mion|220x220px|30 Bealtaine 2025]] [[Íomhá:Swisstopo Rapid Mapping 2025 May 30 Blatten DSC6102 cropped.jpg|clé|mion|220x220px|30 Bealtaine 2025]] == Imeachtaí == Agus na hoighearshruthanna sna hAlpa ag leá níos gasta ná riamh, chuir sciorrthaí talún agus sleamhnú láibe i mí na Bealtaine 2025 brú ollmhór ar oighearshruth Birch, taobh ó dheas den [[Sliabh Jungfrau]],<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Jungfrau|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Jungfrau&oldid=1292483141|journal=Wikipedia|date=2025-05-27|language=en}}</ref> Thug na geolaithe rabhadh ar an 19 Bealtaine. Dhá uair níos déanaí, b'éigean dó gach duine i mBlatten imeacht. Creid nó ná creid, bhí na ba sa ghleann go léir aeraistrithe amach (le cúnamh ó héileacaptair) ar an lá céanna. Ní raibh an t-ádh céanna ar na gabhair agus muca. Ag ar an 28 Bealtaine ag 3:24 p.m., thit 3 milliún m³ ar an mbaile, Taifeadadh crith talún le méid 3.1 ar an scála Richter. Ar ámharaí an tsaoil, aslonnaíodh na daoine i mBlatten óna dtithe mar gheall ar an mbaol. Mar sin féin, bhí fear 64 bliain d'aois ar iarraidh. Chuir an smionagar agus dríodar a tháinig síos bac ar Abhainn Lonza, rud a chruthaigh loch sa ghleann agus a chuir na bailte eile sa ghleann faoi bhagairt. == Cúlra == Sa 21ú haois, tá luas faoin ráta ag a bhfuil oighearshruthanna ag leá. Bhí an t-athrú aeráide ina chúis mhór leis an tubaiste i mBlatten, mar go bhfuil sé ag cur le leá na talún síorshioctha agus ag laghdú cobhsaíocht na sléibhte Alpacha. Maíonn na saineolaithe ar shláinte na oighearshruthanna san Eilvéis go mbeidh siad go léir imithe roimh 2100, mura gcoimeádfar ardú teocht domhanda laistigh de 1.5 céim, sprioc a bhí beagnach caillte sa bhliain 2025.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.swissinfo.ch/eng/climate-solutions/why-melting-glaciers-affect-us-all/45810296|teideal=Why melting glaciers affect us all|údar=Luigi Jorio|dáta=2025-03-12|language=en|work=SWI swissinfo.ch|dátarochtana=2025-05-31}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://ethz.ch/en/news-and-events/eth-news/news/2025/03/switzerlands-glacier-could-vanish-completely-by-2100.html|teideal=“Switzerland’s glaciers could vanish completely by 2100”|dáta=2025-03-21|language=en|work=ETH Zurich|dátarochtana=2025-05-31}}</ref> Tá an t-imeacht seo ag cur béime ar an ngá atá le monatóireacht níos fearr a dhéanamh i gceantair sléibhtiúla atá i mbaol. == Féach freisin == * [[Athrú aeráide in 2025]] * [[Oighearshruth]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:2025]] [[Catagóir:Athrú aeráide san Eoraip]] [[Catagóir:Stair na hEilvéise]] [[Catagóir:Oighearshruthanna]] i4qser7tx3j9yff59lo97jpus808r35 14 119733 1269968 2025-06-14T12:38:06Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:Láithreoirí teilifíse Éireannacha|Byrne, Gay]] [[Catagóir:Láithreoirí RTÉ Raidió 1]] [[Catagóir:RTÉ lyric fm]] [[Catagóir:The Late Late Show (RTÉ)]] [[Catagóir:Rós Thrá Lí]] [[Catagóir:Gay Byrne]]' 1269968 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Láithreoirí teilifíse Éireannacha|Byrne, Gay]] [[Catagóir:Láithreoirí RTÉ Raidió 1]] [[Catagóir:RTÉ lyric fm]] [[Catagóir:The Late Late Show (RTÉ)]] [[Catagóir:Rós Thrá Lí]] [[Catagóir:Gay Byrne]] rrxp877vj6ee5r74ns1ttwafaqvbji7 1269973 1269968 2025-06-14T12:40:22Z TGcoa 21229 1269973 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Láithreoirí teilifíse Éireannacha|Byrne, Gay]] [[Catagóir:Láithreoirí RTÉ Raidió 1]] [[Catagóir:RTÉ lyric fm]] [[Catagóir:The Late Late Show (RTÉ)]] [[Catagóir:Rós Thrá Lí]] gvnddtqeu3tamd9q1jy6je5rd95xw4z 0 119734 1269998 2025-06-14T20:08:20Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '{{WD Bosca Sonraí Duine}} Amhránaí agus cumadóir amhrán mór le as i Hawthorne, California, rá ba ea '''Brian Wilson''' ( 20 Meitheamh 1942 – 11 Meitheamh 2025). Bhí sé ar dhuine de bhunaitheoirí an bhanna ceoil, [[The Beach Boys]], sna seascaidí agus bhí sé ina cheann feadhna ar an ngrúpa ó thaobh an cheoil de. Bhain The Beach Boys cáil amach mar gheall ar a bhfoinn bhinne agus an nasc idir a gceol agus an cultúr surfála, rud atá le clos sn...' 1269998 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Amhránaí agus cumadóir amhrán mór le as i Hawthorne, California, rá ba ea '''Brian Wilson''' ( 20 Meitheamh 1942 – 11 Meitheamh 2025). Bhí sé ar dhuine de bhunaitheoirí an bhanna ceoil, [[The Beach Boys]], sna seascaidí agus bhí sé ina cheann feadhna ar an ngrúpa ó thaobh an cheoil de. Bhain The Beach Boys cáil amach mar gheall ar a bhfoinn bhinne agus an nasc idir a gceol agus an cultúr surfála, rud atá le clos sna hamhráin ar nós “Surfin’ USA’, “Surfin’ Safari” agus “Surfer Girl”. Is é an t-albam “Pet Sounds” an ceirnín a bhfuil an cháil is mó air, agus, de réir go leor daoine, is é an t-albam is fearr a taifeadadh riamh.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/14-meitheamh-2025-an-cl%C3%A1r/id1525428808?i=1000712877287|teideal=Nuacht Mhall (An Clár)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=14 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-06-14}}</ref> Mar léiritheoir ceoil, bhí sé freagrach as fuaim shainiúil na Beach Boys, go háirithe trí úsáid nuálach a bhaint as armónachas gutha agus teicnící taifeadta. An t-albam Pet Sounds (1966): Mheasann go leor é ar cheann de na halbaim is fearr agus is nuálaí riamh. Ba é Wilson a cheap agus a stiúraigh é beagnach ina aonar. D’fhulaing Wilson le fabhanna meabhairshláinte le linn a shaoil, agus de réir a chomhpháirtithe sa ghrúpa, mhéadaigh a úsáid drugaí, go háirithe [[LSD]], a chuid fabhanna. Tharraing sé siar go mór ó léirithe beo agus ó chúraimí bainistíochta an ghrúpa. Bhí blianta corracha aige sna seachtóidí agus sna hochtóidí. Tháinig feabhas ar a shaol arís nuair a phós sé Melinda Ledbetter in 1995 agus chuaigh sé thar n-ais ar chamchuairteanna. Fágann Wilson oidhreacht ollmhór ar an gceol agus ar an gcultúr den bhfichiú haois.<ref name=":0" /> <nowiki>*</nowiki> == Féach freisin == * The Beach Boys == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} [[Catagóir:Básanna in 2025]] [[Catagóir:Cumadóirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Amhránaithe Meiriceánacha]] [[Catagóir:Amhránaithe popcheoil]] 1jomicoz6aozpi6hu64u9zt8cscrwk8 1270000 1269998 2025-06-14T20:26:40Z TGcoa 21229 1270000 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Íomhá:Brian Wilson 1963 Billboard (cropped).png|clé|mion|268x268px|1963]] Amhránaí agus cumadóir amhrán mór le as i Hawthorne, California, rá ba ea '''Brian Wilson''' ( 20 Meitheamh 1942 – 11 Meitheamh 2025). Bhí sé ar dhuine de bhunaitheoirí an bhanna ceoil, [[The Beach Boys]], sna seascaidí agus bhí sé ina cheann feadhna ar an ngrúpa ó thaobh an cheoil de. [[Íomhá:Brian-Wilson-1971.jpg|clé|mion|311x311px|1971]] [[Íomhá:Brian Wilson of the Beach Boys in West Los Angeles 1990 photographed by Ithaka Darin Pappas.jpg|clé|mion|226x226px|1990]] Bhain The Beach Boys cáil amach mar gheall ar a bhfoinn bhinne agus an nasc idir a gceol agus an cultúr surfála, rud atá le clos sna hamhráin ar nós “Surfin’ USA’, “Surfin’ Safari” agus “Surfer Girl”. Mar léiritheoir ceoil, bhí sé freagrach as fuaim shainiúil na Beach Boys, go háirithe trí úsáid nuálach a bhaint as armónachas gutha agus teicnící taifeadta. Is é an t-albam “Pet Sounds” (1966) an ceirnín a bhfuil an cháil is mó air, agus, de réir go leor daoine, is é an t-albam is fearr a taifeadadh riamh.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/14-meitheamh-2025-an-cl%C3%A1r/id1525428808?i=1000712877287|teideal=Nuacht Mhall (An Clár)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=14 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-06-14}}</ref> Ba é Wilson a cheap agus a stiúir é beagnach ina aonar. D’fhulaing Wilson le fadhbanna meabhairshláinte le linn a shaoil, agus de réir a chomhpháirtithe sa ghrúpa, mhéadaigh a úsáid drugaí, go háirithe [[LSD]], a chuid fadhbanna. Tharraing sé siar go mór ó léirithe beo agus ó chúraimí bainistíochta an ghrúpa. Bhí blianta corracha aige sna seachtóidí agus sna hochtóidí. D’fhulaing sé ó [[scitsifréine]] éadrom agus dúlagar, agus chaith sé blianta á chóireáil, uaireanta ar bhealaí conspóideacha. Tháinig feabhas ar a shaol arís nuair a phós sé Melinda Ledbetter in 1995 agus chuaigh sé thar n-ais ar chamchuairteanna. Fágann Wilson oidhreacht ollmhór ar an gceol agus ar an gcultúr den bhfichiú haois.<ref name=":0" /> Tá tionchar a chuid oibre le sonrú i gceol ilghnéitheach ó na 1960idí ar aghaidh. Bhí gradam Grammy faighte aige agus glacadh leis san Rock and Roll Hall of Fame i 1988 mar bhall de na Beach Boys. == Féach freisin == * The Beach Boys == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} [[Catagóir:Básanna in 2025]] [[Catagóir:Cumadóirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Amhránaithe Meiriceánacha]] [[Catagóir:Amhránaithe popcheoil]] [[Catagóir:Daoine le scitsifréine]] [[Catagóir:Daoine as California]] [[Catagóir:Daoine as California de réir gairme]] 8fpmhjemut4wxydoaknvi0m3seovftp 1270044 1270000 2025-06-14T22:39:50Z Alison 570 ++ 1270044 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Íomhá:Brian Wilson 1963 Billboard (cropped).png|clé|mion|268x268px|1963]] Amhránaí agus cumadóir amhrán mór le as i Hawthorne, California, rá ba ea '''Brian Wilson''' ( 20 Meitheamh 1942 – 11 Meitheamh 2025). Bhí sé ar dhuine de bhunaitheoirí an bhanna ceoil, [[The Beach Boys]], sna seascaidí agus bhí sé ina cheann feadhna ar an ngrúpa ó thaobh an cheoil de. [[Íomhá:Brian-Wilson-1971.jpg|clé|mion|311x311px|1971]] [[Íomhá:Brian Wilson of the Beach Boys in West Los Angeles 1990 photographed by Ithaka Darin Pappas.jpg|clé|mion|226x226px|1990]] Bhain The Beach Boys cáil amach mar gheall ar a bhfoinn bhinne agus an nasc idir a gceol agus an cultúr surfála, rud atá le clos sna hamhráin ar nós “Surfin’ USA’, “Surfin’ Safari” agus “Surfer Girl”. Mar léiritheoir ceoil, bhí sé freagrach as fuaim shainiúil na Beach Boys, go háirithe trí úsáid nuálach a bhaint as armónachas gutha agus teicnící taifeadta. Is é an t-albam “Pet Sounds” (1966) an ceirnín a bhfuil an cháil is mó air, agus, de réir go leor daoine, is é an t-albam is fearr a taifeadadh riamh.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/14-meitheamh-2025-an-cl%C3%A1r/id1525428808?i=1000712877287|teideal=Nuacht Mhall (An Clár)|údar=Conradh na Gaeilge, Londain|dáta=14 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2025-06-14}}</ref> Ba é Wilson a cheap agus a stiúir é beagnach ina aonar. D’fhulaing Wilson le fadhbanna meabhairshláinte le linn a shaoil, agus de réir a chomhpháirtithe sa ghrúpa, mhéadaigh a úsáid drugaí, go háirithe [[LSD]], a chuid fadhbanna. Tharraing sé siar go mór ó léirithe beo agus ó chúraimí bainistíochta an ghrúpa. Bhí blianta corracha aige sna seachtóidí agus sna hochtóidí. D’fhulaing sé ó [[scitsifréine]] éadrom agus dúlagar, agus chaith sé blianta á chóireáil, uaireanta ar bhealaí conspóideacha. Tháinig feabhas ar a shaol arís nuair a phós sé Melinda Ledbetter in 1995 agus chuaigh sé thar n-ais ar chamchuairteanna. Fágann Wilson oidhreacht ollmhór ar an gceol agus ar an gcultúr den bhfichiú haois.<ref name=":0" /> Tá tionchar a chuid oibre le sonrú i gceol ilghnéitheach ó na 1960idí ar aghaidh. Bhí gradam Grammy faighte aige agus glacadh leis san Rock and Roll Hall of Fame i 1988 mar bhall de na Beach Boys. == Féach freisin == * The Beach Boys == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-beath-us}} {{DEFAULTSORT:Wilson, Brian}} [[Catagóir:Amhránaithe Meiriceánacha]] [[Catagóir:Amhránaithe popcheoil]] [[Catagóir:Básanna in 2025]] [[Catagóir:Cumadóirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1942]] [[Catagóir:Daoine le scitsifréine]] [[Catagóir:Daoine as California]] g7p6a22xtbdjkjns7sdg6ssxoy1h0gp 14 119735 1270001 2025-06-14T20:38:13Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:Scitsifréine]] [[Catagóir:Daoine faoi mhíchumas]] [[Catagóir:Daoine le neamhoird mheabhraigh]]' 1270001 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Scitsifréine]] [[Catagóir:Daoine faoi mhíchumas]] [[Catagóir:Daoine le neamhoird mheabhraigh]] 5p0itjho3zt221u76udd2t8wfpbmfxp 1270003 1270001 2025-06-14T20:45:43Z TGcoa 21229 1270003 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Scitsifréine]] [[Catagóir:Daoine faoi mhíchumas]] [[Catagóir:Daoine le neamhoird mheabhraigh]] [[Catagóir:Daoine le neamhoird mheabhracha]] an5j52x7iwaxftuuanrl6x4slhhb7zd 1270006 1270003 2025-06-14T20:47:33Z TGcoa 21229 1270006 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Scitsifréine]] [[Catagóir:Daoine faoi mhíchumas]] [[Catagóir:Daoine le neamhoird mheabhracha]] aced5njue0fjkrz0602pcvoezaeamdn 14 119737 1270004 2025-06-14T20:46:04Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:Daoine faoi mhíchumas]] [[Catagóir:Daoine de réir reachta sláinte]]' 1270004 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Daoine faoi mhíchumas]] [[Catagóir:Daoine de réir reachta sláinte]] p7mcl2fbkdb5onhdf9cvmu9z004oer4 14 119738 1270007 2025-06-14T20:48:37Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:Neamhoird mheabhracha]]' 1270007 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Neamhoird mheabhracha]] t5q0odsbarkfgyh933215ydna4id8kw 0 119739 1270014 2025-06-14T21:05:05Z Marcas.oduinn 33120 Cruthaithe ó enwiki 1270014 wikitext text/x-wiki == Albert Lock == Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é '''Albert Lock'''. Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an canáil agus an loch féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is iad méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url =https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html |archive-date=2013-03-28 }}</ref> Thóg Shannon Commissioners an loc sa bhliain 1848 mar chuid d'oibre nua leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" />. Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548)<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí {{reflist}} [[Catagóir:An tSionainn]] {{síol-ie}} oepoeg20k34bo5j46zi6lfijle36rbu 1270015 1270014 2025-06-14T21:05:49Z Marcas.oduinn 33120 Ceannteidil 1270015 wikitext text/x-wiki Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é '''Albert Lock'''. Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an canáil agus an loch féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is iad méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url =https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html |archive-date=2013-03-28 }}</ref> Thóg Shannon Commissioners an loc sa bhliain 1848 mar chuid d'oibre nua leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta == Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" />. Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548)<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:An tSionainn]] {{síol-ie}} ge5d94dk3afdnw1rqlwbqbjj6q2h13d 1270016 1270015 2025-06-14T21:07:20Z Marcas.oduinn 33120 Bhog Marcas.oduinn an leathanach [[Albert lock]] go [[Albert Lock]]: Misspelled title 1270015 wikitext text/x-wiki Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é '''Albert Lock'''. Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an canáil agus an loch féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is iad méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url =https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html |archive-date=2013-03-28 }}</ref> Thóg Shannon Commissioners an loc sa bhliain 1848 mar chuid d'oibre nua leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta == Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" />. Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548)<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:An tSionainn]] {{síol-ie}} ge5d94dk3afdnw1rqlwbqbjj6q2h13d 1270036 1270016 2025-06-14T22:25:22Z Alison 570 +WD, srl. 1270036 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é '''Loc Albert''' ({{Lang-en|Albert Lock}}).<ref name=ainm>{{Logainm|110002|Loc Albert}}</ref> Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an canáil agus an loch féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is iad méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url =https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html |archive-date=2013-03-28 }}</ref> Thóg Shannon Commissioners an loc sa bhliain 1848 mar chuid d'oibre nua leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta == Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" />. Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548)<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-tír-ie}} [[Catagóir:An tSionainn]] [[Catagóir:Locanna na hÉireann]] pvsmc0vqzi809rkzqtys17qo1xx9vhh 1270037 1270036 2025-06-14T22:25:44Z Alison 570 Alison moved page [[Albert Lock]] to [[Loc Albert]] without leaving a redirect: Mar logainm 1270036 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é '''Loc Albert''' ({{Lang-en|Albert Lock}}).<ref name=ainm>{{Logainm|110002|Loc Albert}}</ref> Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an canáil agus an loch féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is iad méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url =https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html |archive-date=2013-03-28 }}</ref> Thóg Shannon Commissioners an loc sa bhliain 1848 mar chuid d'oibre nua leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta == Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" />. Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548)<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-tír-ie}} [[Catagóir:An tSionainn]] [[Catagóir:Locanna na hÉireann]] pvsmc0vqzi809rkzqtys17qo1xx9vhh 1270043 1270037 2025-06-14T22:36:41Z Alison 570 +fixes 1270043 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é '''Albert Lock''' ({{Lang-en|Albert Lock}}).<ref name=ainm>{{Logainm|110002|Loc Albert}}</ref> Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an chanáil agus an loc féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is é méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> Tógadh an loc ag naShannon Commissioners sa bhliain 1848 mar chuid d'oibreacha níos leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta == Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" />. Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548)<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-tír-ie}} [[Catagóir:An tSionainn]] [[Catagóir:Locanna na hÉireann]] riyptiruo9rxnaq13u43t7y5u1a7aol 1270061 1270043 2025-06-15T08:59:29Z Marcas.oduinn 33120 Spás. 1270061 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é '''Albert Lock''' ({{Lang-en|Albert Lock}}).<ref name=ainm>{{Logainm|110002|Loc Albert}}</ref> Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an chanáil agus an loc féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is é méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> Tógadh an loc ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 mar chuid d'oibreacha níos leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta == Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" />. Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548)<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-tír-ie}} [[Catagóir:An tSionainn]] [[Catagóir:Locanna na hÉireann]] ouh6khwvjamk05yyyezm5zi2crvyle1 1270062 1270061 2025-06-15T09:05:58Z Marcas.oduinn 33120 <nowiki>''' Loc Albert '''</nowiki>'' 1270062 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é ''' Loc Albert ''' ({{lang-en|Albert Lock}}).<ref name=ainm>{{Logainm|110002|Loc Albert}}</ref> Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an chanáil agus an loc féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is é méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> Tógadh an loc ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 mar chuid d'oibreacha níos leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta == Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" />. Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548)<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-tír-ie}} [[Catagóir:An tSionainn]] [[Catagóir:Locanna na hÉireann]] b3ag9vacukvhnndcgyjcq7yjzyh1odg 1270065 1270062 2025-06-15T10:07:52Z Marcas.oduinn 33120 /* Stádas cosanta */-punc sa bhreis, +punc in easnamh 1270065 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é ''' Loc Albert ''' ({{lang-en|Albert Lock}}).<ref name=ainm>{{Logainm|110002|Loc Albert}}</ref> Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama. Tá an chanáil agus an loc féin i g[[Contae Ros Comáin]]. Is é méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> Tógadh an loc ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 mar chuid d'oibreacha níos leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="auto1" >{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4 March 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref> == Stádas cosanta == Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.<ref name="auto1" /> Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag 01200548).<ref>{{lua idirlín | url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | teideal=Protected structures | foilsitheoir=Citizensinformation.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=9ú Feabhra 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf | teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations | foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] | url-status=dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://ww | archive-date=31d Eanáir 2014 }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{síol-tír-ie}} [[Catagóir:An tSionainn]] [[Catagóir:Locanna na hÉireann]] r01l3io88dllre7y7ewi1kjzt3lipac 0 119741 1270018 2025-06-14T21:11:01Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '#athsheoladh[[ Luamh daonchabhrach an Madleen ]]' 1270018 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[ Luamh daonchabhrach an Madleen ]] qzu8k42b4toxs0a2hmdvl6fj9zhllvf 1270019 1270018 2025-06-14T21:11:18Z TGcoa 21229 Ag athdhíriú go [[Luamh daonchabhrach an Madleen]] 1270019 wikitext text/x-wiki #athsheoladh[[Luamh daonchabhrach an Madleen ]] rhcvmbmsigqsf5xd3awk25ps6yfwxh8 14 119742 1270020 2025-06-14T21:47:35Z Alison 570 Nua 1270020 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Canálacha]] k3ab1h64a5qgr61n2j8kl8lbc2cyj6a 14 119743 1270021 2025-06-14T21:50:14Z Alison 570 Nua 1270021 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Iompar]] [[Catagóir:Uisce]] e0bq7mcqdgrgeexz7rko8om5p218044 14 119744 1270022 2025-06-14T21:51:50Z Alison 570 Nua 1270022 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Bhealaí]] [[Catagóir:Iompar uisce]] [[Catagóir:Limistéir uisce]] j0zh2qkm4vixikb21o30d1qqgkg37v0 14 119745 1270024 2025-06-14T21:54:47Z Alison 570 Nua 1270024 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Aibhneacha]] [[Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir]] [[Catagóir:Iompar uisce]] [[Catagóir:Loingseoireacht]] [[Catagóir:Uiscebhealaí]] 0adrbukftds7filiic3o4pe4if1rwiq 14 119746 1270025 2025-06-14T21:57:57Z Alison 570 Nua 1270025 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Canálacha de réir tíre|Éire]] [[Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir in Éirinn|Canál]] [[Catagóir:Tíreolaíocht na hÉireann|Canál]] hktj3wfkp6hsvb70gllhcph7sb3xmy1 14 119747 1270027 2025-06-14T22:11:52Z Alison 570 Nua 1270027 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir]] ki9gamgmsra89erfuh563iye9kewpsg 14 119748 1270031 2025-06-14T22:13:54Z Alison 570 Nua 1270031 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Locanna]] [[Catagóir:Foirgnimh agus struchtúir de réir tíre|Loc]] 9831ieza7jxx5pt5agn0b9p9jm23xqu 14 119749 1270035 2025-06-14T22:18:01Z Alison 570 Nua 1270035 wikitext text/x-wiki [[Catagóir:Locanna de réir tíre|Éir]] [[Catagóir:Tíreolaíocht na hÉireann|Locanna]] aboc8aerwpaywhgi1l9zlg35a7rwy8e 0 119751 1270056 2025-06-15T05:43:57Z 71.35.4.10 Leathanach cruthaithe le '{{Bosca sonraí aisteoir | ainm an aisteoir = Ryan Malgarini | íomhá = [[Íomhá:Ryan Malgarini.jpg|200px]] | bunús = [[Renton]], [[Washington]] | tír = [[Stáit Aontaithe|Meiriceánach]] | ainm breithe = Ryan Timothy Malgarini | breith = [[12 Meitheamh]] [[1992]] | bás = | ceird = [[Aisteoir]] | gníomhach = [[1997]]–anois | céile = | gradaim = | }} Is [[aisteoir]] [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Meiriceánach]] é '''Ryan Timothy M...' 1270056 wikitext text/x-wiki {{Bosca sonraí aisteoir | ainm an aisteoir = Ryan Malgarini | íomhá = [[Íomhá:Ryan Malgarini.jpg|200px]] | bunús = [[Renton]], [[Washington]] | tír = [[Stáit Aontaithe|Meiriceánach]] | ainm breithe = Ryan Timothy Malgarini | breith = [[12 Meitheamh]] [[1992]] | bás = | ceird = [[Aisteoir]] | gníomhach = [[1997]]–anois | céile = | gradaim = | }} Is [[aisteoir]] [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Meiriceánach]] é '''Ryan Timothy Malgarini''' (a rugadh ar an [[12 Meitheamh]] [[1992]]). {{síol}} [[Catagóir:Aisteoirí Meiriceánacha|Ryan Malgarini]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1992|Ryan Malgarini]] 6koldahn5jxoe8942q2h4d3qcbcof4r 1270060 1270056 2025-06-15T07:44:17Z Alison 570 +WD, srl. 1270060 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is [[aisteoir]] [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Meiriceánach]] é '''Ryan Timothy Malgarini''' (a rugadh ar an [[12 Meitheamh]] [[1992]]). == Naisc sheachtracha == * == Tagairtí == {{Reflist}} {{síol-beath-us}} {{síol-aisteoir}} {{DEFAULTSORT:Malgarini, Ryan}} [[Catagóir:Aisteoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1992]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Fir]] b9rp505dc4l54hvv1oj9qsj6shuq72a 1 119752 1270064 2025-06-15T09:52:12Z Marcas.oduinn 33120 /* Seabúáinis */ mír nua 1270064 wikitext text/x-wiki == Seabúáinis == Nach ait é gur scríobhadh an chéad leagan den leathanach seo ag duine as na Filipíneacha, as [[:ceb:Lough Tap|Seabúáinis]]? [[Úsáideoir:Marcas.oduinn|Marcas]] ([[Plé úsáideora:Marcas.oduinn|plé]]) 09:52, 15 Meitheamh 2025 (UTC) 1ab5vqbt90pl6jx8v5556zzd5vroxpz 0 119753 1270068 2025-06-15T10:18:17Z Marcas.oduinn 33120 Cruthaithe ó enwiki 1270068 wikitext text/x-wiki Téann ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang-en|Jamestown Canal}}) timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Baile Shéamais]] agus [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma. Tá an chanáil 2.6&nbsp;km ar fad suite i g[[Contae Ros Comáin]].<ref>{{lua idirlín | url = http://www.iwai.ie/boating/index.html | teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges | foilsitheoir=iwai.ie | dátarochtana=2013-05-21 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html | archive-date=2013-03-28 }}</ref> Tógadh an chanáil ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 in ionad canálach níos lú a bhí ann, mar chuid d'oibreacha níos leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.<ref name="buildingsofireland1">{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage | foilsitheoir=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=4ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912001 | url-status=live }}</ref><ref>{{lua idirlín | url = http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | teideal=Jamestown Canal Chisel | dátarochtana=5ú Aibreán 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf | archive-date=12a Meitheamh 2011 | url-status=dead }}</ref> == Struchtúir ar an gcanáil == Tá na struchtúir a leanas liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil: * [[Loc Albert]] (1848) agus tigín coimeádaí an loic.<ref name="buildingsofireland1"/> * Droichead Chanáil Chill Srianáin (C. 1850), droichead garbhéadain le a réise amháin thar an gcanáil.<ref>{{lua idirlín | url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&county=RO&regno=31912002 | teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage |publisher=Buildingsofireland.ie | dátarochtana=2013-05-21 | archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon | url-status=live }}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{coord|53|55|N|8|02|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}} [[Catagóir:An tSionainn]] a450wznr3xkakn2ahpuyhjn62ddhb1c