Ceol

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="ga">
  <siteinfo>
    <sitename>Vicipéid</sitename>
    <dbname>gawiki</dbname>
    <base>https://ga.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%ADomhleathanach</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.5</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Meán</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Speisialta</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Plé</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Úsáideoir</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Plé úsáideora</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Vicipéid</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Plé Vicipéide</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Íomhá</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Plé íomhá</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Plé MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Teimpléad</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Plé teimpléid</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Cabhair</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Plé cabhrach</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Catagóir</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Plé catagóire</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Ceol</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1922</id>
    <revision>
      <id>1270270</id>
      <parentid>1238953</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T06:25:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Uirlisí */</comment>
      <origin>1270270</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4723" sha1="2pyt210mjq62xksjh376ml1oic7yh0h" xml:space="preserve">[[Íomhá:Tchaikowski-concerto-piano-theme.png|thumb|Nótáil ceoil [[Pyotr Ilyich Tchaikovsky]] - coinséartó bpianó]]Is éard atá i gceist le '''ceol''' ná leanúint ordúil fuaimeanna d'airdí ar leith, leis na comhpháirteanna seo: [[séis]], [[armóin]], agus [[rithim]]. Beagnach chomh tábhachtach le nádúr bunúsach an cheoil atá [[fuaimniú]], a chuimsíonn dinimic, [[míriú]] is beocht an léirithe féin, chomh maith le húsáid chruthaitheach an chiúnais ag an gcumadóir. Tá aireachtáil an cheoil iontach casta, meascán den chuimhne leis an aireachtáil dhíreach. Is féidir go spreagfaidh ceol mothúcháin dhoimhne agus freagairtí fisiciúla colainne is intinne.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|author=Hussey, Matt|date=2011|title=Fréamh an Eolais|volume=Coiscéim}}&lt;/ref&gt;

Féadann na fuaimeanna a nglactar leo mar cheol athrú de réir ré na staire agus an chultúir, ach glactar leis de ghnáth gur ceart na fuaimeanna a bheith eagraithe go comhfhiosach ag duine nó grúpa daoine. 

Tá mórán ceoil comhdhéanta de thoin (a chomharthaítear le [[nóta|nótaí ceolmhara]]) le hairdí cinnte. Déanann toin dhifriúla a sheinntear mar thon i ndiaidh toin [[séis]], agus déanann toin seinnte go comhuaineach [[corda (ceol)|cordaí]] agus [[armóin]]. Tá fuaimeanna gan airde déanta le [[cnagadh]] go minic. Is í an [[rithim]] eagrú tomhaiste na gcodanna sin.

== Stair an cheoil ==
Is sórt cumarsáid é an ceol, agus tá ceol níos sine ná an focail scríofa. Tá sé ceangailte le gach aon chultúr daonra.

== Scríobh ==
Is féidir le ceol a bheith scríofa roimh léiriú ag cumadóir nó ag scríbhneoir. Mar sin, leanann an ceoltóir nó na ceoltóirí atá ag seinm an fhoinn (cé acu scríofa acu féin é nó nach ea) orduithe an chumadóra go leathan, ordaithe atá scríofa síos mar [[nodaireacht cheolra]] ar nós lámhscríbhinn cheoil. Ina áit sin, féadann an ceol a bheith cumtha a bheag nó a mhór ag na ceoltóirí fad a sheinneann siad é (''[[tobchumadh]]'').
[[Íomhá:Ceol_08_clúdach.jpg|mion]]

== Léiriú ==
Is féidir le ceol a bheith curtha i láthair le haon [[ceoltóir]] amháin, nó mórán ceoltóirí le chéile mar [[Banna ceoil|ghrúpa ceoil]], ar nós roc-bhanna nó [[ceolfhoireann|ceolfhoirne]]. Éisteann daoine le ceol trí a lán meáin chumarsáide; b'é choirm-cheoil bheo an modh is traidisiúnta. Féadtar ceol beo a chraoladh thar an [[raidió]] nó an [[teilifís]], nó fiú [[Idirlíon|an Idirlíon]], cé gur mó is cosúla don éisteoir ná é seo a éisteacht le taifeadadh nó féachaint ar fhíseán ceoil. Ar uairibh, bíonn fuaimeanna réamhthaifeadta san áireamh i léirithe; mar shampla, déanann DJ ceirníní a scríobadh. Is féidir leat féin ceol a chruthú le canadh, le seinm ar uirlis cheoil, nó le cumadh. De ghnáth, déanann nuathosaitheoirí iarracht ar an n[[giotár]] nó ar an b[[pianó]] mar chéad-uirlis.

Féadann duine bodhar ceol a chleachtadh le mothú na gcreathanna istigh ina chorp; is é [[Ludwig van Beethoven]] an sampla is cáiliúla de cheoltóir bodhar, a chum mórán saothar cáiliúil cé gur chaill sé a éisteacht cheana féin. San aimsir níos nuaí is cnagcheoltóir atá molta go hard í [[Evelyn Glennie]] (atá bodhar ó 12 bhliain d’aois) .

== Oideachas ==
Bíonn ceachtanna ceoil á dtógáil ag daoine nuair is mian leo seinm an cheoil a fhoghlaim. Is í [[ceoleolaíocht]] réimse leathan a chlúdaíonn an staidéar staire agus an staidéar eolaíochta, [[teoiric cheoil]] agus [[stair cheoil]] san áireamh.

== Uirlisí ==
[[Íomhá:Violin VL100.jpg|thumb|An fhidil]]
Is iomaí uirlis a úsáidtear chun ceol a léiriú. De réir dealramh, ceann do na céad uirlisí a d'úsáideadh na clocha le poill iontu a dtáinig na chéad daoine orthu ar an trá. Bhuailidís le chéile iad (cnaguirlis) , agus ansin, i ndiaidh roinnt fiosraithe air, thosaíodar ag séideadh isteach iontu agus tháinig gleo (nóta ceoil). Tháinig siad ar chlocha le poill ar mhéideanna éagsúla, agus bhí neart nótaí acu le píosaí ceoil a sheinm!

== Seánraí ==
Is léir don domhan go bhfuil an-chuid saghsanna ceol. Tá gach saghas ceol do gach uile phobal, agus ós rud gur ealaíon sheanda í an ceol, tá mórán seánra ann. 

== Féach freisin ==
* [[Pop-cheol]]
* [[Ragcheol]]
* [[Snagcheol]] 
* [[Na Gormacha]] 
* [[Ceol rithim agus gormacha|Rithim agus Gormacha]] 
* [[Rac-cheol]]
* [[Ceol Tíre]]
* [[Reigé]] 
* [[Punc-rac]]
* [[Miotal trom (ceol)|Miotal Trom]] 
* [[Ceol damhsa leictreonach]] 
* [[Dioscó]] 
* [[Anamcheol]]
* [[Rapcheol]] 
* [[Ceol traidisiúnta na hÉireann|Ceol Traidisiúnta]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Ceol|*]]
[[Catagóir:Míndána]]</text>
      <sha1>2pyt210mjq62xksjh376ml1oic7yh0h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270271</id>
      <parentid>1270270</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T06:27:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <origin>1270271</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4722" sha1="94lb98f6yez1w5bc0ptdhr8yixpp28j" xml:space="preserve">[[Íomhá:Tchaikowski-concerto-piano-theme.png|thumb|Nótáil ceoil [[Pyotr Ilyich Tchaikovsky]] - coinséartó bpianó]]Is éard atá i gceist le '''ceol''' ná leanúint ordúil fuaimeanna d'airdí ar leith, leis na comhpháirteanna seo: [[séis]], [[armóin]], agus [[rithim]]. Beagnach chomh tábhachtach le nádúr bunúsach an cheoil atá [[fuaimniú]], a chuimsíonn dinimic, [[míriú]] is beocht an léirithe féin, chomh maith le húsáid chruthaitheach an chiúnais ag an gcumadóir. Tá aireachtáil an cheoil iontach casta, meascán den chuimhne leis an aireachtáil dhíreach. Is féidir go spreagfaidh ceol mothúcháin dhoimhne agus freagairtí fisiciúla colainne is intinne.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|author=Hussey, Matt|date=2011|title=Fréamh an Eolais|volume=Coiscéim}}&lt;/ref&gt;

Féadann na fuaimeanna a nglactar leo mar cheol athrú de réir ré na staire agus an chultúir, ach glactar leis de ghnáth gur ceart na fuaimeanna a bheith eagraithe go comhfhiosach ag duine nó grúpa daoine. 

Tá mórán ceoil comhdhéanta de thoin (a chomharthaítear le [[nóta|nótaí ceolmhara]]) le hairdí cinnte. Déanann toin dhifriúla a sheinntear mar thon i ndiaidh toin [[séis]], agus déanann toin seinnte go comhuaineach [[corda (ceol)|cordaí]] agus [[armóin]]. Tá fuaimeanna gan airde déanta le [[cnagadh]] go minic. Is í an [[rithim]] eagrú tomhaiste na gcodanna sin.

== Stair an cheoil ==
Is sórt cumarsáid é an ceol, agus tá ceol níos sine ná an focail scríofa. Tá sé ceangailte le gach aon chultúr daonra.

== Scríobh ==
Is féidir le ceol a bheith scríofa roimh léiriú ag cumadóir nó ag scríbhneoir. Mar sin, leanann an ceoltóir nó na ceoltóirí atá ag seinm an fhoinn (cé acu scríofa acu féin é nó nach ea) orduithe an chumadóra go leathan, ordaithe atá scríofa síos mar [[nodaireacht cheolra]] ar nós lámhscríbhinn cheoil. Ina áit sin, féadann an ceol a bheith cumtha a bheag nó a mhór ag na ceoltóirí fad a sheinneann siad é (''[[tobchumadh]]'').
[[Íomhá:Ceol_08_clúdach.jpg|mion]]

== Léiriú ==
Is féidir le ceol a bheith curtha i láthair le haon [[ceoltóir]] amháin, nó mórán ceoltóirí le chéile mar [[Banna ceoil|ghrúpa ceoil]], ar nós roc-bhanna nó [[ceolfhoireann|ceolfhoirne]]. Éisteann daoine le ceol trí a lán meáin cumarsáide; b'é choirm-cheoil bheo an modh is traidisiúnta. Féadtar ceol beo a chraoladh thar an [[raidió]] nó an [[teilifís]], nó fiú [[Idirlíon|an Idirlíon]], cé gur mó is cosúla don éisteoir ná é seo a éisteacht le taifeadadh nó féachaint ar fhíseán ceoil. Ar uairibh, bíonn fuaimeanna réamhthaifeadta san áireamh i léirithe; mar shampla, déanann DJ ceirníní a scríobadh. Is féidir leat féin ceol a chruthú le canadh, le seinm ar uirlis cheoil, nó le cumadh. De ghnáth, déanann nuathosaitheoirí iarracht ar an n[[giotár]] nó ar an b[[pianó]] mar chéad-uirlis.

Féadann duine bodhar ceol a chleachtadh le mothú na gcreathanna istigh ina chorp; is é [[Ludwig van Beethoven]] an sampla is cáiliúla de cheoltóir bodhar, a chum mórán saothar cáiliúil cé gur chaill sé a éisteacht cheana féin. San aimsir níos nuaí is cnagcheoltóir atá molta go hard í [[Evelyn Glennie]] (atá bodhar ó 12 bhliain d’aois) .

== Oideachas ==
Bíonn ceachtanna ceoil á dtógáil ag daoine nuair is mian leo seinm an cheoil a fhoghlaim. Is í [[ceoleolaíocht]] réimse leathan a chlúdaíonn an staidéar staire agus an staidéar eolaíochta, [[teoiric cheoil]] agus [[stair cheoil]] san áireamh.

== Uirlisí ==
[[Íomhá:Violin VL100.jpg|thumb|An fhidil]]
Is iomaí uirlis a úsáidtear chun ceol a léiriú. De réir dealramh, ceann do na céad uirlisí a d'úsáideadh na clocha le poill iontu a dtáinig na chéad daoine orthu ar an trá. Bhuailidís le chéile iad (cnaguirlis) , agus ansin, i ndiaidh roinnt fiosraithe air, thosaíodar ag séideadh isteach iontu agus tháinig gleo (nóta ceoil). Tháinig siad ar chlocha le poill ar mhéideanna éagsúla, agus bhí neart nótaí acu le píosaí ceoil a sheinm!

== Seánraí ==
Is léir don domhan go bhfuil an-chuid saghsanna ceol. Tá gach saghas ceol do gach uile phobal, agus ós rud gur ealaíon sheanda í an ceol, tá mórán seánra ann. 

== Féach freisin ==
* [[Pop-cheol]]
* [[Ragcheol]]
* [[Snagcheol]] 
* [[Na Gormacha]] 
* [[Ceol rithim agus gormacha|Rithim agus Gormacha]] 
* [[Rac-cheol]]
* [[Ceol Tíre]]
* [[Reigé]] 
* [[Punc-rac]]
* [[Miotal trom (ceol)|Miotal Trom]] 
* [[Ceol damhsa leictreonach]] 
* [[Dioscó]] 
* [[Anamcheol]]
* [[Rapcheol]] 
* [[Ceol traidisiúnta na hÉireann|Ceol Traidisiúnta]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Ceol|*]]
[[Catagóir:Míndána]]</text>
      <sha1>94lb98f6yez1w5bc0ptdhr8yixpp28j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bitheolaíocht</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2618</id>
    <revision>
      <id>1270266</id>
      <parentid>1255440</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T05:59:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <origin>1270266</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11786" sha1="74tp9y568oe2q9hgge0gqmxugpt1ap2" xml:space="preserve">[[Íomhá:Guriezo Adino vaca toro terneras.jpg|thumb|150px|Animalia - [[Bó|Bos primigenius taurus]]]]
[[Íomhá:Zboże.jpg|thumb|150px|Planta - [[Triticum]]]]
[[Íomhá:Morchella esculenta 08.jpg|thumb|150px|Fungi - Morchella esculenta]]
[[Íomhá:Gemmatimonas aurantiaca.jpg|thumb|150px|Bacteria - Gemmatimonas aurantiaca (- = 1 Micrometer)]]
Is í an '''bhitheolaíocht''' an brainse [[Eolaíocht|eolaíochta]] in a ndéantar staidéar ar rudaí beo, ar nós na n-[[ainmhí|ainmhithe]] agus na [[planda|bplandaí]], lena n-áirítear struchtúr, feidhm, fás, [[éabhlóid]], dáileadh, agus [[Tacsanomaíocht (bitheolaíocht)|tacsanomaíocht]].

Réimse ollmhór agus eicléicteach is ea an bhitheolaíochta nua-aimseartha, comhdhéanta de go leor brainsí agus fodhisciplíní.

Mar sin féin, in ainneoin raon leathan na bitheolaíochta, tá coincheapa ginearálta áirithe aici a rialaíonn gach staidéar agus taighde, agus a chomh-dhlúthaíonn í isteach i réimsí aonaracha leanúnacha.

Go ginearálta, aithníonn an bhitheolaíocht an [[Cill (bitheolaíocht)|chill]] mar an t-aonad bunúsach den saol, [[Géin|géinte]] mar aonad bunúsach na hoidhreachta, agus an [[éabhlóid]] mar an t-inneall a thiomáineann  sintéis agus cruthú [[speiceas]] nua. Tuigtear freisin inniu go dtagann gach [[orgánach]] slán tré  fhuinnimh a ídiú agus a athrú agus tríd a dtimpeallacht inmheánach a rialáil sa chaoi is go mbeadh sí cobhsaí agus beoga.

Sainítear fodhisciplíní na bitheolaíochta tríd scála na n-orgánach a bhíonn faoi scrúdú, agus na modhanna a úsáidtear chun staidéar a dhéanamh orthu: scrúdaíonn an [[Bithcheimic|bhithcheimic]] an cheimic rudim uraiceacht ceimic na beatha; an [[Bitheolaíocht mhóilíneach|bhitheolaíocht mhóilíneach]] na hidirghníomhaíochtaí casta idir [[Bithmhóilín|móilíní bitheolaíochta]]; an [[luibheolaíocht]] bitheolaíocht na bplandaí; an [[Bitheolaíocht na gceall|bhitheolaíocht na gceall]] bun-bhloic tógála an bheathra uilig, an chill; Scrúdaíonn an [[Fiseolaíocht|fhiseolaíocht]] feidhmeanna fisiceacha agus ceimiceacha na [[Fíochán|bhfíochán]], na n-[[Orgán (bitheolaíocht)|orgán]], agus [[Córas orgán|córas orgánach]] ar n-orgánach; Scrúdaíonn an [[Bitheolaíocht éabhlóideach|bhitheolaíocht éabhlóideach]] na próisis a tháirgtear éagsúlacht na beatha; agus scrúdaíonn an [[éiceolaíocht]] conas a n-idirghníomhaíonn orgánaigh ina dtimpeallacht.

== Forbhreathnú ==
Ábhar taighde don bhitheolaíocht is ea é conas a bhíonn na horgánaigh bheo á n-iompar agus cad é an chosúlacht atá orthu, conas a thagann na [[Speiceas|speicis]] agus na hindibhidí ar an saol, agus cén cineál idirghníomhaíochtaí a bhíonn acu le chéile agus leis an g[[comhshaol]].

Roinntear na nithe beo ina dtrí phríomhghrúpa ar a dtugtar [[Fearann (bitheolaíocht)|fearainn]] ón mbliain 1990 i leith. Roimhe sin, bhí córas na [[Ríocht (bitheolaíocht)|ríochtaí]] in úsáid. Ar dtús, ba nós dhá ríocht a aithint, mar atá, [[Ríocht na nAinmhithe]] agus [[Ríocht na bPlandaí]]. Téann an t-aicmiú seo siar go laethanta [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], ceannródaí Sualannach na bitheolaíochta agus na tacsanomaíochta. 

Le forbairt an mhicreascóip, aithníodh beothaigh de chineálacha nua nach raibh so-aicmithe mar ainmhithe ná mar phlandaí, agus sa bhliain 1866 mhol [[Ernst Haeckel]], bitheolaí Gearmánach, go dtabharfaí isteach an tríú ríocht - [[Prótaisteach|ríocht na bprótaisteach]] - mar chatagóir nua. Bhí an chuid ba mhó de na miocrorgánaigh aicmithe ina bprótaistigh, dar le Haeckel. 

Sa bhliain 1937, roinn Édouard Chatton na beothaigh ina dhá n-[[Impireacht (bitheolaíocht)|impireacht]], mar atá, impireacht na b[[prócarót]] agus impireacht na n-[[eocarót]]. Ba iad na prócaróit na nithe beaga beo nach raibh &quot;carót&quot;, nó núicléas ceart, sa chill acu, ar nós na m[[baictéar]] agus na [[víreas]]. 

Sa bhliain 1956, d'aithin Herbert Copeland ceithre ríocht, mar atá, ríocht na bplandaí, ríocht na n-ainmhithe, ríocht ''[[Ríocht Monera|Monera]]'' agus ríocht na bprótaisteach. Dhearc Copeland ar na [[Fungas|fungais]] mar phrótaistigh, nuair ba dhóigh le Haeckel gur plandaí a bhí iontu. An chatagóir nua a tháinig in úsáid, is é sin, [[Monera]], b'ionann é agus na [[Baictéar|baictéir]] is na [[Archaea|hArchaea]].

Sa bhliain 1977, mhol Carl Woese córas nua [[Filigineacht|filigineachta]], inar scoilt sé ríocht na mbaictéar ina dhá leath, mar atá, na h[[Baictéar|eobaictéir]] agus na hArchaea. Ansin, bhí sé ríocht ann, mar atá, ríocht na n-ainmhithe, ríocht na bplandaí, ríocht na bhfungas, ríocht na bprótaisteach, ríocht na n-eobaictéar agus ríocht na n-aircéabaictéar. 

An t-aicmiú filigineachta atá in úsáid inniu, áfach, tá sé bunaithe ar fhearainn in áit na ríochtaí, agus ba é Carl Woese a chuir bun leis fosta. Is í an tuiscint atá ag na bitheolaithe inniu ná go bhfuil trí phríomhghrúpa, nó trí fhearann, de nithe beo ann, mar atá, na h[[Eocarót|eocaróit]], hArchaea, agus na baictéir. Is iad hArchaea na beothaigh ar a dtugtaí aircéabaictéir roimhe seo nuair a shíltí gur sórt baictéir a bhí iontu. Fearacht na mbaictéar níl a gcuid [[aigéad dí-ocsairibeanúicléasach]] (ADN) suite in aon núicléas ceart. Os a choinne sin, áfach, [[Trascríobh (bitheolaíocht)|trascríobhann]] siad a gcuid ARN ([[aigéad ribeanúicléasach]]) ar bhealach atá níos cosúla le próiseas tras-scríofa na n-eocarót.

== Prionsabail eolaíochtúla na bitheolaíochta ==

Brainse den [[eolaíocht]] is ea an bhitheolaíocht a bhaineann úsáid as an [[modh eolaíochta]] le heolas a bhailiú agus bailíocht na heolaíochta a thástáil. Is éard atá i gceist leis an modh eolaíochta ná eolas a bhailiú i gcaoi go mbeidh sé intomhaiste, intuartha agus bunaithe ar an taithí (eolas eimpíreach), agus gur féidir tátail a bhaint as an eolas sin de réir phrionsabail na réasúnaíochta.

=== Uilíocht na bitheolaíochta ===
[[Íomhá:DNA-structure-and-bases.png|thumb|Scéimléaráid den [[Aigéad dí-ocsairibeanúicléasach|ADN]] (an t-aigéad dí-ocsairibeanúicléasach), bunábhar na ngéinte]]

Cé go mbíonn na horgánaigh bheo an-éagsúil óna chéile ó thaobh na cuma is na cosúlachta de, tá saintréithe áirithe i bpáirt acu go léir. Is é sin, an bheatha go léir a bhfuil aithne againn uirthi mar bheatha, tá sí bunaithe ar an gcarbón agus ar chomhdhúile an charbóin. Na himoibrithe ceimiceacha a choinníonn an bheatha ag imeacht, is é sin, an [[Bithcheimic|bhithcheimic]], titeann siad amach idir móilíní a bhfuil slabhraí fada d'adaimh charbóin iontu. Is iad na móilíní sin na blocanna tógála as a bhfuil an t-orgánach beo déanta. Ar an dóigh chéanna, is é an t-[[uisce]] an bun[[tuaslagóir]] sna beothaigh go léir. Sin a bhfuil le rá faoin mbeatha ar an Domhan, ach is féidir an cheist a chur, an gcaithfidh gach sórt beatha—beatha eachtardhomhanda ar phláinéid eile—más ann di ar aon nós—bheith i dtuilleamaí an charbóin ar an dóigh chéanna?

Le heolas géiniteach a choinneáil i dtaisce, baineann na horgánaigh bheo go léir úsáid as an dá mhóilín úd - ADN agus ARN - an t-aigéad dí-ocsairibeanúicléasach agus an t-aigéad ribeanúicléasach. Prionsabal uilíoch eile is ea go bhfuil na neacha beo go léir (cé is moite de na [[Víreas|víris]]) comhdhéanta de [[Cill (bitheolaíocht)|chealla]]. Is féidir cosúlachtaí móra a aithint idir na próisis fhorbartha a bhíonn ag na beothaigh éagsúla chomh maith.

=== Teoiric na héabhlóide ===

Is é is brí leis an [[éabhlóid]] i gcúrsaí na bitheolaíochta ná an dóigh ar tháinig na beothaigh ardfhorbartha chun cinn ó na neacha simplí a bhí ann rompu, agus go ndeachaigh an bheatha chun castachta agus chun éagsúlachta in imeacht na milliún bliain. Ba é [[Charles Robert Darwin]] (12 Feabhra 1809 — 19 Aibreán 1882) ba thúisce a chuir an tuiscint seo os comhair an tsaoil mhóir, nuair a d'fhoilsigh sé a leabhar cáiliúil ''On the Origin of Species by Means of Natural Selection'' (&quot;An Dóigh a bhForbraíonn na Speicis tríd an Roghnú Nádúrtha&quot;), sa bhliain 1859. Rinne an foilseachán seo athmhúnlú radacach ar na heolaíochtaí nádúrtha go léir, nó chuir sé an dearcadh dinimiciúil in áit na tuisceana stataí a bhí ag na daoine ar an mbeatha agus ar an saol go dtí sin. Is é sin, má chreid na heolaithe roimh lá Darwin go raibh an nádúr do-athraithe, is é an síor-athrú is bunchloch don tuiscint eolaíochtúil ar an nádúr agus ar an dúlra ina dhiaidh. 

Ba é Darwin an chéad duine a bhuanaigh an éabhlóid mar theoiric, ó bhí sé in ann fórsa a tiomána, is é sin, an roghnú nádúrtha, a mhíniú go sásúil, ach glactar leis go raibh an-lámh ag [[Alfred Russel Wallace]] i bhforbairt na teoirice chomh maith. Nuair a fuair na bitheolaithe nua-aimseartha amach faoin ngéineolaíocht, faoin [[ADN]] agus faoi mhacasamhlú an ADN, chuir siad míniú breise leis an scéal, mar atá, fánaíocht na ngéinte.

=== Éagsúlacht na Speiceas ===

Úsáideann bitheolaithe an lae inniu córas rangaithe a bhunaigh an bitheolaí Sualannach, Carolas Linnaeus (1707—1778).

Rangaigh Linnaeus gach ainmhí agus planda dá raibh ar eolas aige ina saghsanna, agus thug sé sainainm faoi leith ar gach saghas. 

Is í an ''Tacsanamaíocht'' an eolaíocht ina rangaítear rudaí beo.

Rangaítear na horgánaigh bheo de réir na gcosúlachtaí/na ndifríochtaí a bhíonn acu/eatarthu.

Go dtí le déanaí, bhí cúig phríomhrangú in úsáid (na Cúig Ríochtaí):

[[Monera]] — [[Prótaisteach|Protista]] — [[Fungas|Fungi]] — [[Planda|Plantae]] — [[Ainmhí|Animalia]]
 
Sa lá atá inniu ann, áfach, bíonn formhór na n-eolaithe den tuairim go bhfuil an rangú seo míchruinn agus as dáta.

Rangaítear rudaí beo i dtrí Ríocht sa tacsanomaíocht nua-aimseartha mar seo a leanas;

[[Archaea]] (i gcéaduair mar Archaebacteria) — Baictéir (i gcéaduair mar Eubacteria) — [[Eocarót|Eukaryota]].


Grúpáiltear &quot;Géinis&quot; i &quot;bhFine&quot;, &quot;Finte&quot; in &quot;Ord&quot; mar seo a leanas;

[[Speiceas]], [[Géineas]], [[Fine (bitheolaíocht)|Fine]], [[Ord (bitheolaíocht)|Ord]], [[Rang (bitheolaíocht)|Rang]], [[Fíleam]] agus [[Ríocht (bitheolaíocht)|Ríocht]].

Rangaíodh daonnaithe uile an domhain in aon speiceas amháin, sé sin Homo sapiens.

Tá 'Homo sapiens' rangnaithe mar seo; Ríocht-Ainmithe, Fileam-Chordata, Rang-Mammalia, Ord-Primates, Fine-Hominidae, Géineas-Homo, Speiceas-sapiens.

[[Íomhá:Crann.png|800px]]

=== Leanúnachachas ===
Creidtear go bhfuil sinsearach uilechoiteann ag gach neach atá beo.

=== Hoimeastáis ===
Is é is brí le 'hoimeastáis' ná an cumas oiriúnaithe atá ag córais oscáilte, timpeallacht inmheánacha a rialú agus coinníollacha atá cobhsaí nó seasmhach a bhaint amach.

=== Idirghníomhachtaí ===

== Réimse ==

&lt;!--
===Struchtúr na Beatha===

===Fiseolaíocht na n-organách===

===Éagsúlacht agus Éabhlóid na n-organách===


==== Rangúchán na Beatha ====


===Idirghníomhachtaí na n-organách===
--&gt;
== Sanasaíocht ==
Tagann an focal &quot;bitheolaíocht&quot; ó na focail &quot;beatha&quot; agus &quot;eolaíocht&quot;—ina bhfuil &quot;eolaíocht&quot; an t-ábhar a bhaineann le heolaí (duine a phléann le heolas). Tá sé cosúil leis na focail i roinnt teangacha Eorpacha eile a thagann ó na focail [[Gréigis|Ghréigise]] &quot;βιos&quot; ''bios'' (rud beo) agus &quot;λoγos&quot;, ''logos'' (cuntas réasúnta).

== Stair ==
&lt;!-- Interlanguage links --&gt;
==Naisc sheachtracha==
*[https://www.bbc.co.uk/sounds/play/p0fbrqht GCSE Biology]
== Tagairtí ==
{{reflist}}

[[Catagóir:Bitheolaíocht| ]]</text>
      <sha1>74tp9y568oe2q9hgge0gqmxugpt1ap2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fisic</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2759</id>
    <revision>
      <id>1270269</id>
      <parentid>1025283</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T06:09:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <origin>1270269</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1258" sha1="0vvmrqle4zyinogx7n34bb65vw88esz" xml:space="preserve">{{glanadh}}
[[Íomhá:CollageFisica.jpg|300px|deas|thumb|Samplaí de feiniméin fhisiceacha]]
Is éard is '''fisic''' ann (ón t[[Sean-Ghréigis]], φύσις (''physis''), &quot;nádúr&quot;) ná [[eolaíocht nádúrtha]] a bhfuil mar chuspóir aici imscrúdú a dhéanamh ar [[damhna|dhamhna]] agus gluaisne an damhna trí [[spás]] agus [[am]], mar aon le coincheapa atá bainteach leis amhail [[fuinneamh]] agus [[fórsa]]. Ag caint go forleathan, anailís an nádúir atá inti, chun teacht ar thuiscint ar iompar na [[An Chruinne|cruinne]].

Tá an fhisic suite idir an [[matamaitic|mhatamaitic]] is an [[ceimic|cheimic]]. Déanann sí mionscrúdú ar dhlíthe na gluaiseachta mar a bhaineann siad le píosaí ábhar ag druidim faoi thionchar forsaí éagsúla. [[Meicnic]] a ghlaoitear ar an scrúdú seo. San fhisic, meastar nach bhfuil ann ach ceithre fhorsa - an [[leictreachas]], an forsa núicléach lag, an forsa núicléach láidir, agus [[imtharraingt|an imtharraingt]]. Déantar staidéar freisin ar adaimh agus a gcomhpháirtithe, na [[núicléón|núicléóin]] is na [[leaptón|leaptóin]].

Fuaimnítear í mar [fɪʃəc]. Is botún coitianta é í a rá mar an [[Béarla]], [fizɪk].

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Síol}}

[[Catagóir:Fisic|*]]</text>
      <sha1>0vvmrqle4zyinogx7n34bb65vw88esz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Latharna</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3327</id>
    <revision>
      <id>1270199</id>
      <parentid>1241814</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T21:43:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270199</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4354" sha1="5h4x2stf1qrmhmg30o75pmno8hl44lt" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}
{{glanadh-mar|Litriú, srl}}

Baile calafoirt i g[[Contae Aontroma]] is ea [[Latharna]] ({{Lang-en|Larne}}).&lt;ref name=&quot;Logainm&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/61318|title=Latharna/Larne {{!}} logainm.ie|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22}}&lt;/ref&gt; Bhí cónaí ar 18,228 daoine de réir na bhfigiúirí ó dhaonáireamh na [[Ríochta Aontaithe]] i 2001 (agus timpeall 30,000 [[duine]] ina gcónaí i gceantar Latharna).   

Tá [[calafort]] ann, nasctha le [[Machair an Sgithich]] in [[Albain]].
[[Íomhá:Larne_Leisure_Centre_-_geograph.org.uk_-_149038.jpg|clé|mion|2025: Ionsaíodh an t-ionad fóillíochta i [[Latharna]]]]

== Polaitíocht ==
Is é an [[Protastúnachas]] (80%) an príomh[[reiligiún]].  Ar an 11 Meitheamh 2025, ionsaíodh an t-ionad fóillíochta  i Latharna, gortaíodh póilíní agus b’éigean mná agus páistí a thabhairt amach cúldoirse.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/c5y2n92zpypo|teideal=Larne: Man speaks of fear during rioting at NI leisure centre|dáta=2025-06-12|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;  (Tharla an t-aighneas, nuair a sheol [[Gordon Lyons]], an tAire Pobal in Stormont, teachtaireacht ar Facebook a deir seisean a bhí ag soiléiriú go raibh daoine a fuair tearmann san ionad fóillíochta i Latharna ansin imithe as. Níor ghlaoigh sé íobartaigh ar na daoine ab éigean a aistriú mar gur ionsaíodh a dtithe).&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/bithiuntas-cinioch-ata-ann-agus-meatacht-is-ea-e-aon-rud-eile-a-ra/|teideal=Bithiúntas ciníoch atá ann agus meatacht is ea é aon rud eile a rá|údar=Póilín Ní Chiaráin|dáta=15 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt;

Is é Lartharna príomhbhaile Chomhairle Buirg Latharna. Is mar chuid de [[Aontroim Thoir (Toghcheantar na Ríochta Aontaithe)|Thoghcheantar Aontroma Thoir]] é mar aon le [[Carraig Fhearghais]] agus [[Baile na Mainistreach]] fá choinne olltoghchán do Pharlaimint Westminster agus do Chomhthionól Thuaisceart Éireann.  Tá Latharna nasctha le [[Clover, South Carolina]] sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|S-A]].

== Foirgnimh ==
Tá go leor foirgneamh suntasach ann, m.sh. Caisleán Olderfleet agus an Leacht Cuimhneacháin Chaine, macasamhail den Túr Cruin Gaelach Traidisiúnta.

== Stair ==
Ba ríocht bheag áitiúil é Latharna tráth dá raibh. Thoisigh daoine ag cur an ainm seo ar an bhaile fhéin amháin cúpla céad bliain ó shin. Roimhe sin thugtí Inbhear an Latharna ar an bhaile bheag. Thugeadh lucht an Bhéarla Inver Larne nó go simplí Inver ar an áit chearna. An t-ainm ba shine do [[Loch Latharna]] ná Loch Ollarbha nó Inbhear nOllarbha, rud a tharrans bho ''Ollarbha'' a bhíodh ina ainm ársa ar an dobhar.

Le linn an 18ú haoise d’imigh cuid mhór daoine ar imirce go [[Meiriceá]] fríd an bhaile. Tá dealbh cuimhneacháin ina sheasamh i b[[Páirc Smiley]] in ómós don ''Friends Goodwill'', .i. an chéad long imirce a seoladh ó Latharna i mí na Bealtaine 1717 agus é ar a thriail go [[Bostún]] sna Stáit Aontaithe. Is urrainn nascanna fada buana Bostúin le hÉirinn a rianú chuig Latharna. 

Mar aon le hiarthar agus le deisceart na hÉireann bhí drochthionchar ag an Ghorta Mhór ar an bhaile i lár an 18ú haoise. Bhí sé mar áit a sheas amach i gcodarsnacht le contaetha [[Contae Aontroma|Aontroma]], [[Contae an Dúin|an Dúin]], [[Contae Lú|Lú]], [[Contae Átha Cliath|Átha Cliath]], agus [[Contae Chill Mhantáin|Chill Mhantáin]] thoir.{{fíoras|date=March 2007}}

I 1914, d’ulmhaigh Dílseoirí a bhí curtha i gcoinne an Bhille Rialtas Dúchais 1914 le haghaidh frithbheartaíochta armtha. Tabhairt i dTír na nGunnaí i Latharna an téarma a thugtar ar thréimhse inar iompraíodh armáin agus lón lámhaigh ón [[An Ghearmáin|Ghearmáin]] isteach chuig an chalaphort ar an bhaile i lár na hoíche, dáileadh iad ar fud Uladh.&lt;ref&gt;A. T. Q. Stewart: &quot;The Ulster Crisis&quot;, London, Faber and Faber Ltd., 1967 SBN 571 08066 9&lt;/ref&gt;

== Féach freisin   ==

* [[Aontroim Thoir (Toghcheantar na Ríochta Aontaithe)]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

[[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma]]</text>
      <sha1>5h4x2stf1qrmhmg30o75pmno8hl44lt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270200</id>
      <parentid>1270199</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T21:44:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270200</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4377" sha1="1ppimktjzo1go9g6tdnyz8psaeba98h" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}
{{glanadh-mar|Litriú, srl}}

Baile calafoirt i g[[Contae Aontroma]] is ea [[Latharna]] ({{Lang-en|Larne}}).&lt;ref name=&quot;Logainm&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/61318|title=Latharna/Larne {{!}} logainm.ie|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22}}&lt;/ref&gt; Bhí cónaí ar 18,228 daoine de réir na bhfigiúirí ó dhaonáireamh na [[Ríochta Aontaithe]] i 2001 (agus timpeall 30,000 [[duine]] ina gcónaí i gceantar Latharna).   

Tá [[calafort]] ann, nasctha le [[Machair an Sgithich]] in [[Albain]].
[[Íomhá:Larne_Leisure_Centre_-_geograph.org.uk_-_149038.jpg|clé|mion|2025: Ionsaíodh an t-ionad fóillíochta i [[Latharna]]]]

== Polaitíocht ==
Is é an [[Protastúnachas]] (80%) an príomh[[reiligiún]].  Ar an 11 Meitheamh 2025, ionsaíodh an t-ionad fóillíochta  i Latharna, gortaíodh póilíní agus b’éigean mná agus páistí a thabhairt amach cúldoirse.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/c5y2n92zpypo|teideal=Larne: Man speaks of fear during rioting at NI leisure centre|dáta=2025-06-12|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;  (Tharla an t-aighneas, nuair a sheol [[Gordon Lyons]], an tAire Pobal in Stormont, teachtaireacht ar Facebook a deir seisean a bhí ag soiléiriú go raibh daoine a fuair tearmann san ionad fóillíochta i Latharna ansin imithe as. Níor ghlaoigh sé íobartaigh ar na daoine ab éigean a aistriú mar gur ionsaíodh a dtithe).&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/bithiuntas-cinioch-ata-ann-agus-meatacht-is-ea-e-aon-rud-eile-a-ra/|teideal=Bithiúntas ciníoch atá ann agus meatacht is ea é aon rud eile a rá|údar=Póilín Ní Chiaráin|dáta=15 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt;

Is é Lartharna príomhbhaile Chomhairle Buirg Latharna. Is mar chuid de [[Aontroim Thoir (Toghcheantar na Ríochta Aontaithe)|Thoghcheantar Aontroma Thoir]] é mar aon le [[Carraig Fhearghais]] agus [[Baile na Mainistreach]] fá choinne olltoghchán do Pharlaimint Westminster agus do Chomhthionól Thuaisceart Éireann.  Tá Latharna nasctha le [[Clover, South Carolina]] sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|S-A]].

== Foirgnimh ==
Tá go leor foirgneamh suntasach ann, m.sh. Caisleán Olderfleet agus an Leacht Cuimhneacháin Chaine, macasamhail den Túr Cruin Gaelach Traidisiúnta.

== Stair ==
Ba ríocht bheag áitiúil é Latharna tráth dá raibh. Thoisigh daoine ag cur an ainm seo ar an bhaile fhéin amháin cúpla céad bliain ó shin. Roimhe sin thugtí Inbhear an Latharna ar an bhaile bheag. Thugeadh lucht an Bhéarla Inver Larne nó go simplí Inver ar an áit chearna. An t-ainm ba shine do [[Loch Latharna]] ná Loch Ollarbha nó Inbhear nOllarbha, rud a tharrans bho ''Ollarbha'' a bhíodh ina ainm ársa ar an dobhar.

Le linn an 18ú haoise d’imigh cuid mhór daoine ar imirce go [[Meiriceá]] fríd an bhaile. Tá dealbh cuimhneacháin ina sheasamh i b[[Páirc Smiley]] in ómós don ''Friends Goodwill'', .i. an chéad long imirce a seoladh ó Latharna i mí na Bealtaine 1717 agus é ar a thriail go [[Bostún]] sna Stáit Aontaithe. Is urrainn nascanna fada buana Bostúin le hÉirinn a rianú chuig Latharna. 

Mar aon le hiarthar agus le deisceart na hÉireann bhí drochthionchar ag an Ghorta Mhór ar an bhaile i lár an 18ú haoise. Bhí sé mar áit a sheas amach i gcodarsnacht le contaetha [[Contae Aontroma|Aontroma]], [[Contae an Dúin|an Dúin]], [[Contae Lú|Lú]], [[Contae Átha Cliath|Átha Cliath]], agus [[Contae Chill Mhantáin|Chill Mhantáin]] thoir.{{fíoras|date=March 2007}}

I 1914, d’ulmhaigh Dílseoirí a bhí curtha i gcoinne an Bhille Rialtas Dúchais 1914 le haghaidh frithbheartaíochta armtha. Tabhairt i dTír na nGunnaí i Latharna an téarma a thugtar ar thréimhse inar iompraíodh armáin agus lón lámhaigh ón [[An Ghearmáin|Ghearmáin]] isteach chuig an chalaphort ar an bhaile i lár na hoíche, dáileadh iad ar fud Uladh.&lt;ref&gt;A. T. Q. Stewart: &quot;The Ulster Crisis&quot;, London, Faber and Faber Ltd., 1967 SBN 571 08066 9&lt;/ref&gt;

== Féach freisin   ==

* [[Aontroim Thoir (Toghcheantar na Ríochta Aontaithe)]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

[[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma]]
[[Catagóir:Latharna]]</text>
      <sha1>1ppimktjzo1go9g6tdnyz8psaeba98h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>John F. Kennedy</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3927</id>
    <revision>
      <id>1270279</id>
      <parentid>1250675</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T10:01:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Seirbhís mhíleata */</comment>
      <origin>1270279</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18678" sha1="1pzs3gesizicgkg3mk2yz7laopf7pfl" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Bhí '''John Fitzgerald &quot;Jack&quot; Kennedy, Sr.''' ([[29 Bealtaine]] [[1917]] - [[22 Samhain]] [[1963]]), nó '''JFK''' mar a thugtar go minic air, ina 35ú [[Uachtarán na Stát Aontaithe|Uachtarán ar na Stáit Aontaithe]] idir [[1961]] agus [[1963]], nuair a feall[[Dúnmharú|mharaíodh]] é. Eisean an duine ab óige a toghadh mar [[uachtarán]] riamh, agus an t-aon uachtarán [[Caitliceachas|Caitliceach]] a bhí ann (roimh [[Joe Biden]]).

== Tús a shaoil ==
Rugadh agus tógadh Kennedy i m[[Brookline, Massachusetts|Brookline]], baile i [[Massachusetts]] sa bhliain [[1917]]. Mac leis an b[[polaitíocht|polaiteoir]] iomráiteach [[Joseph P. Kennedy, Sr.]] agus Rose Fitzgerald ab ea é. D'fhreastail Kennedy ar [[Scoil]] Edward Devotion ar dtús ar feadh ceithre bliana, agus ansin Scoil Dexter i m[[Bostún]], agus bliain amháin eile ag Scoil Canterbury. Tar éis Canterbury, chuaigh sé isteach i Choate Rosemary Hall i Wallingford, [[Connecticut]]. Ceann de na scoileanna chónaithe is fearr sa [[tír]] ab ea í, agus bhain sé céim amach sa bhliain [[1935]]. 

Sheol sé go [[Londain]], [[Sasana]] ar an [[25 Meán Fómhair]] sa bhliain chéanna, in éineacht lena thuismitheoirí agus a dheirfiúr Kathleen Cavendish. Chláraigh sé le LSE (Scoil na h[[Eacnamaíocht]]a [[Londain]]) chun staidéar a dhéanamh ar gheilleagar polaitiúil ar feadh bliana faoin Ollamh Harold Laski, ach cuireadh san [[ospidéal]] é nuair a thit sé tinn. Mar thoradh, bhí ar Kennedy filleadh ar ais go dtí na Stáit Aontaithe. San [[Fómhar|fhómhar]] sa bhliain [[1935]], chláraigh sé le h[[Ollscoil]] [[Princeton, New Jersey]], ach d'éirigh sé tinn arís. [[Buíochán]] a bhí i gceist ag an am seo. San fhómhar an bhliain ina dhiaidh sin, thosaigh Kennedy ag freastal ar [[Ollscoil Harvard]]. 

Thaistil sé chuig an [[An Eoraip|Eoraip]] faoi dhó i rith a thréimhse ag Ollscoil Harvard. Chuaigh sé go dtí [[Sasana]] arís, áit ina raibh a athair mar ambasadóir. Sa bhliain [[1937]], forordaíodh [[Stéaróideach|stéaróidigh]] do Kennedy, chun smacht a chur ar a chuid [[drólainníteas]], ach thosaigh a fhadhbanna ag méadú mar thoradh air sin. Sa deireadh, d'éirigh sé níos tinne le h[[oistéapóróis]] sa dhromlach. Bhain Kennedy céim amach ó Ollscoil Harvard, agus ansin bhog sé go dtí an scoil ghnó ag Ollscoil Stanford. Tar éis dó Stanford a fhágáil, thaistil sé go dtí [[Meiriceá Theas]]. 

Scríobh Kennedy a thráchtas ''&quot;Why England Slept&quot;'' sa bhliain [[1940]], ar eachtraí na mBriotanach agus an Comhaontú Munich. Theastaigh uaidh an tráchtas a choimeád san [[ollscoil]] ar dtús, ach chuir a athair ina luí air an tráchtas a [[Foilsitheoireacht|fhoilsiú]] mar [[leabhar]]. D'fhág Kennedy Harvard agus céim bainte amach aige i gcúrsaí idirnáisiúnta I mí an Mheithimh 1940. Foilsíodh an tráchtas sa bhliain chéanna, a bhí an-rathúil freisin. 

I bhfad níos déanaí, nochtadh go raibh [[Galar Addison]] ag Kennedy agus é ina fhear óg. Níor fhoilsíodh an t-eolas seo i rith a shaoil.

== Seirbhís mhíleata ==
[[Íomhá:Lt. John F. Kennedy aboard the PT-109.jpg|clé|320x320px|thumb|Kennedy ar an PT-109.]]
Chuaidh sé isteach san [[Arm na Stát Aontaithe|arm S.A.M.]] sa bhliain [[1941]]. Liostáil sé de a dheoin féin, ach diúltaíodh é mar gheall ar na fadhbanna a bhí aige leis a dhroim. Glacadh Kennedy isteach sa [[Cabhlach cogaidh|chabhlach]] san Fhómhar an bhliain chéanna, agus tá seans ann gur úsáid a athair a chuid tionchar. Ina mheirgire dó, thosaigh Kennedy ag obair san oifig a thóg nuacht agus eolas don Rúnaí an Chabhlaigh. B'é sin an obair a bhí á déanamh aige nuair a d'ionsaigh na [[An tSeapáin|Seapánaigh]] [[Pearl Harbor]]. D'fhreastail Kennedy ar an &quot;Naval Reserve Officers Training School&quot; agus &quot;Motor Torpedo Boat Squadron Training Center&quot;. Seoladh é ar dualgas i b[[Panama]] ar dtús, agus ansin don chomhrac san [[An tAigéan Ciúin|Aigéan Ciúin]]. Ghlac Kennedy páirt i gcúpla misean anseo, agus bronnadh céim leifteanant air, i gceannas ar thoirpéad-bháid patróil. 

San [[oíche]] ar an [[2 Lúnasa]] [[1943]], bhí [[bád]] Kennedy, an PT-109, ag glacadh páirt i ruathar in aice le New Georgia, nuair a bhuail [[scriostóir]] [[Seapán]]ach é. Caitheadh Kennedy trasna an mbád, agus gortaíodh a dhroim arís.  
In ainneoin a ghortú fhéin, thóg Kennedy saighdiúir gortaithe eile ar feadh trí mhíle san aigéan, go dtí gur shroich siad oileán. Chaill Kennedy an mothú ar feadh móiminte i rith an crá, ach bhí sé ábalta é féin agus a chomhalta a shábháil. Mar aitheantas ar na heachtraí seo, bronnadh an &quot;Navy and Marine Corps Medal&quot; air. [[Íomhá:Photograph of Lieutenant John Fitzgerald Kennedy in Navy uniform wearing Navy and Marine Corps Medal, Purple Heart... - NARA - 299712.jpg|mion|Lieutenant JF Kennedy agus a 'Purple Heart', circa 1945|clé]]Na boinn eile a bhuaigh Kennedy le linn an [[Dara Cogadh Domhanda]] ná an &quot;Purple Heart&quot;, &quot;Asiatic-Pacific Campaign Medal&quot;, agus an &quot;World War II Victory Medal&quot;. Scaoileadh amach é sa bhliain [[1945]], agus ghéill na Seapánaigh cúpla mí ní ba dheireanaí. 

== Polaitaíocht ==

[[Íomhá:Toni Frissell, John F. Kennedy and Jacqueline Bouvier on their wedding day, 1953.jpg|mion|Pósadh: John F. Kennedy agus Jacqueline Bouvier|clé]]
Tháinig John F. Kennedy slán as an g[[cogadh]], ach cailleadh a dheartháir Joseph P. Kennedy, Jr. ar an [[12 Lúnasa]], [[1944]]. De bharr seo, cuireadh ní ba mhó brú ar John tús a chur leis a shaol sa [[polaitíocht|pholaitíocht]]. 

Sa bhliain [[1946]], d'éirigh James Michael Curley as a shuíochán, agus bhí bua láidir ag Kennedy. Chaith Kennedy sé bliana as seo amach ina fheisire, ag vótáil i gcoinne an [[Uachtarán|Uachtaráin]] [[Harry S Truman]] agus a pháirtí féin uaireanta. 

I 1952, bhuaigh sé an suíochán [[Seanad Stáit Aontaithe Mheiriceá|Seanaid]] i [[Massachusetts]], i gcoinne an tSeanadóra Henry Cabot Lodge  [[Páirtí Poblachtach (Stáit Aontaithe)|(Poblachtach)]]. 

Ar an [[12 Meán Fómhair]] [[1953]], phós Kennedy [[Jacqueline Kennedy Onassis|Jacqueline Lee Bouvier]]. Lean na fadhbanna a bhí aige leis a dhromlach ar aghaidh, agus seoladh é faoin scian go minic i rith an dá bhliain ina dhiaidh. Bhí an t-ádh air nár cailleadh é, i rith na tréimhse seo. 

Mar thoradh, bhí Kennedy as láthair ón tSeanad go minic. Bhí fadhb ag Kennedy sa bhliain [[1954]] nuair a bhí an Seanad réidh McCarthy a cháineadh, agus níor chaith sé vóta mar bhí sé san ospidéal arís. Leis an eachtra seo, rinneadh a lán dochar dó.

Foilsíodh a leabhair ''Profiles in Courage'', a bhuaigh an [[Duais Pulitzer]] sa bhliain [[1957]], i gcatagóir [[Beathaisnéis]]. 
[[Íomhá:1960 Kennedy for President Campaign Bumper Sticker.png|clé|mion|1960]]
Chaith Kennedy vóta i bhfabhar an [[Cearta daonna|Acht um Chearta Sibhialta]] sa bhliain [[1957]], cé gur vótáil sé i gcoinne an Leasú ar Thriail Giúiré ní ba luaithe. Tacadóirí láidir ina chéad fheachtas uachtaránachta ab ea James Eastland, John McClellan, agus Gobharnóir [[Mississippi]] James Coleman, daoine a bhí i bhfabhar an idirdheighilt. Bhí an Seanadóir [[Joseph McCarthy]] cairdiúil le teaghlach Kennedy freisin. Chaith [[Robert F. Kennedy]] tréimhse ag obair ina fhoireann, agus bhí McCarthy ag dul amach le Patricia Kennedy ar feadh tamaill. 

== Toghchán 1960 ==
[[Íomhá:Eisenhower and Kennedy.jpg|thumb|Uachtarán nua Kennedy agus [[Dwight D. Eisenhower|Eisenhower]] sa bhliain [[1960]].|clé]]

Sa bhliain [[1960]], d'fhógair John F. Kennedy go mbeadh sé ag seasamh sa toghchán na huachtaránachta. Chun áit a bhuaigh ina iarrthóir don [[Páirtí Daonlathach (Stáit Aontaithe)|pháirtí Daonlathach]], bhí comórtas deacair aige ón Seanadóir Hubert H. Humphrey as [[Minnesota]], an Seanadóir [[Lyndon B. Johnson]] as [[Texas]] agus Adley Stevenson&lt;ref&gt;Rinne Kennedy go leor taistil. Mar shampla, chuaigh sé go dtí an [[Virginia Thiar]] chun labhairt leis na [[Mianadóireacht|mianadóirí]]. Bhuaigh sé a gcuid tacaíochta, cé go raibh sé ina Chaitliceach agus ba stát Phrotastúnach é sa formhór&lt;/ref&gt;. 

D'éirigh Kennedy as an gcomórtas mar iarrthóir inghlactha. Fógraíodh é ar an [[13 Iúil]] [[1960]] go mbeadh Kennedy an iarrthóir a bheadh ag glacadh páirt sa toghchán. D'ainneoin na caismirte a bhí eatarthu ní ba luaithe, roghnaigh Kennedy Johnson ina iarrthóir don leas-Uachtaránacht. Bhí tacaíocht an-láidir ag Johnson i ndeisceart na tíre, rud a bhí de dhíth go géar ar Kennedy. Na príomhchúrsaí a raibh siad ag caint faoi ná an geilleagar, Caitliceachas Kennedy, [[Cúba]], agus na dúshláin a bhí ann i gcoinne [[Aontas na Sóivéide]]. 

Phléigh Kennedy agus a theagmhálaí [[Richard M. Nixon|Richard Nixon]], ón [[Páirtí Poblachtach (Stáit Aontaithe)|Pháirtí Poblachtach,]] na cúrsaí seo le chéile i rith an chéad díospóireacht uachtaránachta a bhí le feiceáil ar an [[teilifís]]. Bhí cuma mí-chompordach agus corraitheach ar Nixon, agus cheap formhór an lucht féachana go raibh an bua ag Kennedy, é a bhí socair agus féinmhuiníneach. Eachtra [[stair]]iúil a bhí ann pé scéal é, agus bhí páirt tábhachtach ag an teilifís i b[[polaitíocht]] as seo amach. 
[[Íomhá:John F. Kennedy Inauguration Speech.ogv|mion|searmanas insealbhaithe, 20 Eanáir 1961|clé]]

== Uachtaránacht ==
Rinneadh 35ú uachtarán de Kennedy ar an [[20 Eanáir]] [[1961]]. Ag an searmanas, d'iarr Kennedy ar mhuintir na tíre a bheith fuinniúil ar son na tíre, leis na bhfocail stairiúil, &quot;Ask not what your country can do for you, ask what you can do for your country&quot;. D'agair sé fosta sé go n-aontódh nasiúin an domhain le chéile chun troide i gcoinne na comh-naimhde a bhí acu - an tíorántacht, an bhochtaineacht, [[galar]], agus cogadh féin.   [[Íomhá:Kennedy and Khrushchev in Vienna 1961.png|clé|thumb|JFK ag buaileadh le [[Nicíte Cruistsiof]] i [[Vín]] i mí [[Meitheamh]], [[1961]].]]
=== Cúba agus Scannal Bhá na Muice ===
Ar an [[17 Aibreán]] [[1961]], thóg Kennedy an t-ordú ionradh a dhéanamh ar [[Cúba|Chúba]]. Le tacaíocht ón [[Central Intelligence Agency]] (CIA), d'fhill 1,500 deoraí Chúbacha a bhí ag traenáil i Meiriceá ar ais go dtí an t-oileán chun an ruaig a chur ar [[Fidel Castro]] (&quot;Briogáid 2506&quot; an t-ainm a bhí orthu). Níor thóg na Meiriceánaigh aon aerthacaíocht do na saighdiúirí, áfach, agus chuir an tacaíocht láidir a bhí ag Castro iontas orthu freisin. Chomh maith le sin, rinneadh roinnt botúin tábhachtacha. Mar sin, ar an [[19 Aibreán]] [[1961]] bhí formhór na n-ionsaitheoirí maraithe nó faoi ghlas ag Castro. B'éigean do Kennedy idirbheartaíocht a dhéanamh le Castro chun na 1,189 marthanóir a scaoileadh saor. D'aontaigh Cúba fiche mí ní ba déanaí, nuair a thug na Meiriceánaigh $53 milliúin i mbia agus [[cógas]] dóibh ar malairt. Eachtra a chur an-aiféaltas ar Kennedy ab ea é seo, cé go raibh sé sásta an locht ar fad a ghlacadh.

=== Géarchéim na nDiúracán i gCúba ===
Thosaigh [[Géarchéim na nDiúracán i gCúba]] ar an [[14 Deireadh Fómhair]] [[1962]], nuair a thóg [[Spiara|spiair]]-[[eitleán]] Meiriceánach [[U-2]] grianghraif ina raibh láithreán [Diúracán balaistíoch|diúracáin]] le feiceáil faoi thógáil i gCúba. Bhí rogha deacair ag Kennedy - ba mhaith leis ionsaí a dhéanamh ar an láithreán, ach ba seans ann go mbeadh cogaidh in aghaidh an [[Aontas Sóivéadach]] mar thoradh. Cuireadh brú ar Kennedy ionsaí a dhéanamh, ach sa deireadh roghnaigh sé [[imshuí]] a chur ar an oileán. 
[[Íomhá:McNamara and Kennedy.jpg|clé|mion|McNamara agus Kennedy]]
Tréimhse corraitheach ab ea é, agus bhí an chuma air go bpléascfaí cogadh núicléach. Thosaigh Kennedy ag plé na faidhbe le [[Nicíte Cruistsiof]], agustháinig siad ar chomhaontú tar éis seachtaine. Bhain Cruistsiof na diúracáin de Chúba, agus gheall Kennedy nach mbeadh ionradh ar bith déanta ar Chúba arís. Deirtear gur aontaigh Kennedy, faoi rún,  go dtógtaí na diúracáin Mheiriceánacha amach as [[an Tuirc]] sé mhí níos déanaí.

=== Meiriceá Laidineach agus an Cumannachas ===
Chun bac a chur do leathnú an [[cumannachas|chumannachais]] i [[Meiriceá Laidineach]], bhunaigh Kennedy an ''Alliance for Progress'', a thóg cabhair do na tíortha sa réigiún seo agus a rinne iarracht caighdeán chearta na ndaoine a mhéadú. Bhí sé ag obair sa scéim seo le Gobharnóir Luis Muñoz Marín i b[[Pórtó Ríce]], agus rinneadh dul chun cinn i bhforbairt an gcomhlathas sa tír seo.

=== Peace Corps ===
Ceann de na céad eachtraí a rinne Kennedy nuair a bhí san oifig é, b'é bunú an &quot;Peace Corps&quot;. Sa chlár seo, chuir na Meiriceánaigh cabhair ar fáil don [[Tríú Domhan]] in [[oideachas]], [[feirmeoir]]eacht, [[leigheas]] agus [[tógálacht|tógáil]]. 
[[Íomhá:The President's News Conference, 23 March 1961.jpg|clé|mion|Kennedy i 1961 agus léarscáil CIA]]

=== Vítneam ===
Bhain Kennedy úsáid as na seirbhísí míleata chun troid i gcoinne an [[Cumannachas|chumannachais]]. Ba mhaith leis seasamh láidir a dhéanamh i [[Vítneam]], agus mar sin thug sé tacaíocht pholaitiúil, eacnamaíochta agus mhíleata don [[rialtas]] i Vítneam Theas. Seoladh 18,000 &quot;comhairleoir&quot; míleata agus na &quot;U.S. Special Forces&quot; go dtí an réigiún. Lean an feachtas ar aghaidh ar feadh blianta. Bhí [[saighdiúir]]í Meiriceánacha ag troid go díreach sa chogadh ar feadh blianta i ndiaidh Kennedy. 

Sa bhliain [[1963]], mhéadaigh Kennedy an tacaíocht mhíleata, ach níor éirigh sé go maith. I mí Iúil, bhí géarchéim pholaitiúil i Vítneam. Shocraigh Kennedy ar ruaig a chur ar uachtarán na tíre, Ngo Dinh Diem, le ''[[coup d'état]]''.
[[Íomhá:&quot;One Day in Berlin&quot; - Visit of John F. Kennedy, president of the United States in Berlin, 1963.webm|mion|26 Meitheamh 1963 i mBeirlín|clé]]

=== Óráid i mBeirlín Thiar ===
[[Íomhá:JFK speech Ich bin ein berliner 1.jpg|clé|mion|Rudolph Wilde Platz, 26 Meitheamh 1963]]
Ar an [[26 Meitheamh]] [[1963]], chuaigh Kennedy ar chuairt reatha go dtí [[Beirlín]] Thiar. Bhí na sluaite [[Duine|daoine]] amach ar na [[Sráid|sráideanna]], agus thóg Kennedy óráid i gcoinne an [[Cumannachas|chumannachais]]. Deirtear go raibh daoine ar an taobh eile den bhalla ag tabhairt bhualadh bos dó, chun agóid a dhéanamh i gcoinne na [[An Rúis|Rúiseach]]. 

Dúirt Kennedy go léirigh an balla loiceadh an chumannachais. Tá cáil ag an óráid inniu mar gheall ar na bh[[Focal|focail]] [[stair]]&lt;nowiki/&gt;iúla &quot;Ich bin ein Berliner&quot;. Thug uachtarán SAM Beirlíneach air féin, mar chomhartha a chuid tacaíochta do mhuintir iarthar na cathrach.

Meastar go raibh 5/6 den [[daonra]] amuigh ag éisteacht le Kennedy ar an lá úd.

Labhair na Meiriceánaigh go láidir in éadan an bhalla, ach ní dhearna siad ní ba mhó ná sin. Cinnte, bhí eagla orthu go dtosófaí cogadh. Ach ba léir go raibh an babhta seo den [[Cogadh Fuar|chogadh fhuar]] bainte ag na [[An tAontas Sóivéadach|Sóivéadaigh]].[[Íomhá:JFKIreland2.jpg|thumb|JFK in Éirinn sa bhliain 1963|clé]]

=== Éire ===
Ba de bhunadh Éireannach é Kennedy, agus tugadh fearadh na fáilte roimh John f. KEnnedy nuair a thug sé cuairt ar Éirinn sa samhradh de 1963, agus ba é an chéad Uachtarán Meiriceánach a rinne amhlaidh.  
[[Íomhá:President Kennedy greets well-wishers in Cork, Ireland.jpg|clé|mion|28 Meitheamh i gCorcaigh]]
Bhí an tUachtarán Kennedy ag filleadh ar an áit ónar thug a shin-sheanathair, Patrick Kennedy, aghaidh ar Mheiriceá in 1848 le linn an [[Gorta|Ghorta Mhóir]]. Le linn an turais chorraithigh seo a mhair ceithre lá, chruinnigh daoine thart ar an Uachtarán Kennedy ina sluaite ag iarraidh gearrfhéachaint a fháil air. Bhí na sráideanna plódaithe le lucht deagh-mhéine a raibh bratacha Éireannacha agus Meiriceánacha ina nglac acu. Mar chuid den turas, thug an tUachtarán Kennedy cuairt ar  a bhaile dúachasach i mBaile Fearainn, Contae Loch Garman. Thug sé cuairt chomh maith ar phort [[Ros Mhic Thriúin]], áit ar thug a shin-sheanathair faoin aistear farraige go Meiriceá in 1848 
[[Íomhá:President's Trip to Europe- Motorcade in Cork. President Kennedy, motorcade, spectators. Cork, Ireland - NARA - 194227.jpg|clé|mion|28 Meitheamh i gCorcaigh]]
Ní ba dhéanaí, thug sé óráid d'[[An tOireachtas|Oireachtas Éireann]] i mBaile Átha Cliath, agus bhuail sé le hUachtarán [[Éamon de Valera|Éamon de Valera.]] Bhunaigh an dá uachtarán an &quot;American Irish Foundation&quot;, chun naisc a chur chun cinn idir na tíortha. Teaghmas suntasach i nua-stair na hÉireann ab ea a chuairt ar Éirinn.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.collectorcoins.ie/ga/jfk-10-silver-proof-coin-2013.html|teideal=Bonn Profa Airgid €10 (JFK) 2013|údar=Banc Ceannais na hÉireann|language=ga|work=www.collectorcoins.ie|dátarochtana=2022-06-15|archivedate=2022-06-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220615232906/https://www.collectorcoins.ie/ga/jfk-10-silver-proof-coin-2013.html}}&lt;/ref&gt; 

== Feallmharú ==
Tamall gairid i ndiaidh a cuairte ar Éirinn, feallmharaíodh an tUachtarán Kennedy i nDallas, Texas.  B'é [[Lee Harvey Oswald]] an duine a bhí cúisithe as feallmharú John F. Kennedy, ar [[22 Samhain]] [[1963]], i nDallas, [[Texas]]. 

Bíonn díospóireacht agus argóint ar siúl i gcónaí faoin eachtra seo, faoi na sonraí agus na cúiseanna. Dúirt Oswald féin nach raibh sé ach ina cheap milleáin nár mharaigh éinne ar chor ar bith. Rialaigh an ''House Select Committee on Assassinations'' (HSCA), a chruinnigh idir [[1976]] agus [[1979]], go raibh Oswald ciontach. Ach, mhaígh siad freisin go raibh Oswald páirteach i dteoiric comhcheilge. Sa bhliain [[2002]], níor cheap ach 32% de na Meiriceánaigh go ndearna Oswald an jab ina aonar. 

== Tagairtí ==
{{Reflist}} 

{{UachtaráinSAM}}

{{DEFAULTSORT:Kennedy, John F.}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1917]]
[[Catagóir:Básanna i 1963]]
[[Catagóir:An Dara Cogadh Domhanda]]
[[Catagóir:Caitlicigh]]
[[Catagóir:Ceannairí an Chogaidh Fhuair]]
[[Catagóir:Daoine as Brookline, Massachusetts]]
[[Catagóir:Daoine a feallmharaíodh]]
[[Catagóir:Daonlathaigh na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Fir]]
[[Catagóir:Gníomhaithe cearta daonna Meiriceánacha Afracacha]]
[[Catagóir:Meiriceánaigh de bhunadh na hÉireann]]
[[Catagóir:Pearsanra míleata Meiriceánach]]
[[Catagóir:Seanadóirí na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Teaghlach Kennedy]]
[[Catagóir:Uachtaráin na Stát Aontaithe]]</text>
      <sha1>1pzs3gesizicgkg3mk2yz7laopf7pfl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270280</id>
      <parentid>1270279</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T10:03:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Seirbhís mhíleata */</comment>
      <origin>1270280</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18677" sha1="iz5i9p56p620jjcem440ky4ytufzhse" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Bhí '''John Fitzgerald &quot;Jack&quot; Kennedy, Sr.''' ([[29 Bealtaine]] [[1917]] - [[22 Samhain]] [[1963]]), nó '''JFK''' mar a thugtar go minic air, ina 35ú [[Uachtarán na Stát Aontaithe|Uachtarán ar na Stáit Aontaithe]] idir [[1961]] agus [[1963]], nuair a feall[[Dúnmharú|mharaíodh]] é. Eisean an duine ab óige a toghadh mar [[uachtarán]] riamh, agus an t-aon uachtarán [[Caitliceachas|Caitliceach]] a bhí ann (roimh [[Joe Biden]]).

== Tús a shaoil ==
Rugadh agus tógadh Kennedy i m[[Brookline, Massachusetts|Brookline]], baile i [[Massachusetts]] sa bhliain [[1917]]. Mac leis an b[[polaitíocht|polaiteoir]] iomráiteach [[Joseph P. Kennedy, Sr.]] agus Rose Fitzgerald ab ea é. D'fhreastail Kennedy ar [[Scoil]] Edward Devotion ar dtús ar feadh ceithre bliana, agus ansin Scoil Dexter i m[[Bostún]], agus bliain amháin eile ag Scoil Canterbury. Tar éis Canterbury, chuaigh sé isteach i Choate Rosemary Hall i Wallingford, [[Connecticut]]. Ceann de na scoileanna chónaithe is fearr sa [[tír]] ab ea í, agus bhain sé céim amach sa bhliain [[1935]]. 

Sheol sé go [[Londain]], [[Sasana]] ar an [[25 Meán Fómhair]] sa bhliain chéanna, in éineacht lena thuismitheoirí agus a dheirfiúr Kathleen Cavendish. Chláraigh sé le LSE (Scoil na h[[Eacnamaíocht]]a [[Londain]]) chun staidéar a dhéanamh ar gheilleagar polaitiúil ar feadh bliana faoin Ollamh Harold Laski, ach cuireadh san [[ospidéal]] é nuair a thit sé tinn. Mar thoradh, bhí ar Kennedy filleadh ar ais go dtí na Stáit Aontaithe. San [[Fómhar|fhómhar]] sa bhliain [[1935]], chláraigh sé le h[[Ollscoil]] [[Princeton, New Jersey]], ach d'éirigh sé tinn arís. [[Buíochán]] a bhí i gceist ag an am seo. San fhómhar an bhliain ina dhiaidh sin, thosaigh Kennedy ag freastal ar [[Ollscoil Harvard]]. 

Thaistil sé chuig an [[An Eoraip|Eoraip]] faoi dhó i rith a thréimhse ag Ollscoil Harvard. Chuaigh sé go dtí [[Sasana]] arís, áit ina raibh a athair mar ambasadóir. Sa bhliain [[1937]], forordaíodh [[Stéaróideach|stéaróidigh]] do Kennedy, chun smacht a chur ar a chuid [[drólainníteas]], ach thosaigh a fhadhbanna ag méadú mar thoradh air sin. Sa deireadh, d'éirigh sé níos tinne le h[[oistéapóróis]] sa dhromlach. Bhain Kennedy céim amach ó Ollscoil Harvard, agus ansin bhog sé go dtí an scoil ghnó ag Ollscoil Stanford. Tar éis dó Stanford a fhágáil, thaistil sé go dtí [[Meiriceá Theas]]. 

Scríobh Kennedy a thráchtas ''&quot;Why England Slept&quot;'' sa bhliain [[1940]], ar eachtraí na mBriotanach agus an Comhaontú Munich. Theastaigh uaidh an tráchtas a choimeád san [[ollscoil]] ar dtús, ach chuir a athair ina luí air an tráchtas a [[Foilsitheoireacht|fhoilsiú]] mar [[leabhar]]. D'fhág Kennedy Harvard agus céim bainte amach aige i gcúrsaí idirnáisiúnta I mí an Mheithimh 1940. Foilsíodh an tráchtas sa bhliain chéanna, a bhí an-rathúil freisin. 

I bhfad níos déanaí, nochtadh go raibh [[Galar Addison]] ag Kennedy agus é ina fhear óg. Níor fhoilsíodh an t-eolas seo i rith a shaoil.

== Seirbhís mhíleata ==
[[Íomhá:Lt. John F. Kennedy aboard the PT-109.jpg|clé|320x320px|thumb|Kennedy ar an PT-109.]]
Chuaidh sé isteach san [[Arm na Stát Aontaithe|arm S.A.M.]] sa bhliain [[1941]]. Liostáil sé dá dheoin féin, ach diúltaíodh é mar gheall ar na fadhbanna a bhí aige leis a dhroim. Glacadh Kennedy isteach sa [[Cabhlach cogaidh|chabhlach]] san Fhómhar an bhliain chéanna, agus tá seans ann gur úsáid a athair a chuid tionchar. Ina mheirgire dó, thosaigh Kennedy ag obair san oifig a thóg nuacht agus eolas don Rúnaí an Chabhlaigh. B'é sin an obair a bhí á déanamh aige nuair a d'ionsaigh na [[An tSeapáin|Seapánaigh]] [[Pearl Harbor]]. D'fhreastail Kennedy ar an &quot;Naval Reserve Officers Training School&quot; agus &quot;Motor Torpedo Boat Squadron Training Center&quot;. Seoladh é ar dualgas i b[[Panama]] ar dtús, agus ansin don chomhrac san [[An tAigéan Ciúin|Aigéan Ciúin]]. Ghlac Kennedy páirt i gcúpla misean anseo, agus bronnadh céim leifteanant air, i gceannas ar thoirpéad-bháid patróil. 

San [[oíche]] ar an [[2 Lúnasa]] [[1943]], bhí [[bád]] Kennedy, an PT-109, ag glacadh páirt i ruathar in aice le New Georgia, nuair a bhuail [[scriostóir]] [[Seapán]]ach é. Caitheadh Kennedy trasna an mbád, agus gortaíodh a dhroim arís.  
In ainneoin a ghortú fhéin, thóg Kennedy saighdiúir gortaithe eile ar feadh trí mhíle san aigéan, go dtí gur shroich siad oileán. Chaill Kennedy an mothú ar feadh móiminte i rith an crá, ach bhí sé ábalta é féin agus a chomhalta a shábháil. Mar aitheantas ar na heachtraí seo, bronnadh an &quot;Navy and Marine Corps Medal&quot; air. [[Íomhá:Photograph of Lieutenant John Fitzgerald Kennedy in Navy uniform wearing Navy and Marine Corps Medal, Purple Heart... - NARA - 299712.jpg|mion|Lieutenant JF Kennedy agus a 'Purple Heart', circa 1945|clé]]Na boinn eile a bhuaigh Kennedy le linn an [[Dara Cogadh Domhanda]] ná an &quot;Purple Heart&quot;, &quot;Asiatic-Pacific Campaign Medal&quot;, agus an &quot;World War II Victory Medal&quot;. Scaoileadh amach é sa bhliain [[1945]], agus ghéill na Seapánaigh cúpla mí ní ba dheireanaí. 

== Polaitaíocht ==

[[Íomhá:Toni Frissell, John F. Kennedy and Jacqueline Bouvier on their wedding day, 1953.jpg|mion|Pósadh: John F. Kennedy agus Jacqueline Bouvier|clé]]
Tháinig John F. Kennedy slán as an g[[cogadh]], ach cailleadh a dheartháir Joseph P. Kennedy, Jr. ar an [[12 Lúnasa]], [[1944]]. De bharr seo, cuireadh ní ba mhó brú ar John tús a chur leis a shaol sa [[polaitíocht|pholaitíocht]]. 

Sa bhliain [[1946]], d'éirigh James Michael Curley as a shuíochán, agus bhí bua láidir ag Kennedy. Chaith Kennedy sé bliana as seo amach ina fheisire, ag vótáil i gcoinne an [[Uachtarán|Uachtaráin]] [[Harry S Truman]] agus a pháirtí féin uaireanta. 

I 1952, bhuaigh sé an suíochán [[Seanad Stáit Aontaithe Mheiriceá|Seanaid]] i [[Massachusetts]], i gcoinne an tSeanadóra Henry Cabot Lodge  [[Páirtí Poblachtach (Stáit Aontaithe)|(Poblachtach)]]. 

Ar an [[12 Meán Fómhair]] [[1953]], phós Kennedy [[Jacqueline Kennedy Onassis|Jacqueline Lee Bouvier]]. Lean na fadhbanna a bhí aige leis a dhromlach ar aghaidh, agus seoladh é faoin scian go minic i rith an dá bhliain ina dhiaidh. Bhí an t-ádh air nár cailleadh é, i rith na tréimhse seo. 

Mar thoradh, bhí Kennedy as láthair ón tSeanad go minic. Bhí fadhb ag Kennedy sa bhliain [[1954]] nuair a bhí an Seanad réidh McCarthy a cháineadh, agus níor chaith sé vóta mar bhí sé san ospidéal arís. Leis an eachtra seo, rinneadh a lán dochar dó.

Foilsíodh a leabhair ''Profiles in Courage'', a bhuaigh an [[Duais Pulitzer]] sa bhliain [[1957]], i gcatagóir [[Beathaisnéis]]. 
[[Íomhá:1960 Kennedy for President Campaign Bumper Sticker.png|clé|mion|1960]]
Chaith Kennedy vóta i bhfabhar an [[Cearta daonna|Acht um Chearta Sibhialta]] sa bhliain [[1957]], cé gur vótáil sé i gcoinne an Leasú ar Thriail Giúiré ní ba luaithe. Tacadóirí láidir ina chéad fheachtas uachtaránachta ab ea James Eastland, John McClellan, agus Gobharnóir [[Mississippi]] James Coleman, daoine a bhí i bhfabhar an idirdheighilt. Bhí an Seanadóir [[Joseph McCarthy]] cairdiúil le teaghlach Kennedy freisin. Chaith [[Robert F. Kennedy]] tréimhse ag obair ina fhoireann, agus bhí McCarthy ag dul amach le Patricia Kennedy ar feadh tamaill. 

== Toghchán 1960 ==
[[Íomhá:Eisenhower and Kennedy.jpg|thumb|Uachtarán nua Kennedy agus [[Dwight D. Eisenhower|Eisenhower]] sa bhliain [[1960]].|clé]]

Sa bhliain [[1960]], d'fhógair John F. Kennedy go mbeadh sé ag seasamh sa toghchán na huachtaránachta. Chun áit a bhuaigh ina iarrthóir don [[Páirtí Daonlathach (Stáit Aontaithe)|pháirtí Daonlathach]], bhí comórtas deacair aige ón Seanadóir Hubert H. Humphrey as [[Minnesota]], an Seanadóir [[Lyndon B. Johnson]] as [[Texas]] agus Adley Stevenson&lt;ref&gt;Rinne Kennedy go leor taistil. Mar shampla, chuaigh sé go dtí an [[Virginia Thiar]] chun labhairt leis na [[Mianadóireacht|mianadóirí]]. Bhuaigh sé a gcuid tacaíochta, cé go raibh sé ina Chaitliceach agus ba stát Phrotastúnach é sa formhór&lt;/ref&gt;. 

D'éirigh Kennedy as an gcomórtas mar iarrthóir inghlactha. Fógraíodh é ar an [[13 Iúil]] [[1960]] go mbeadh Kennedy an iarrthóir a bheadh ag glacadh páirt sa toghchán. D'ainneoin na caismirte a bhí eatarthu ní ba luaithe, roghnaigh Kennedy Johnson ina iarrthóir don leas-Uachtaránacht. Bhí tacaíocht an-láidir ag Johnson i ndeisceart na tíre, rud a bhí de dhíth go géar ar Kennedy. Na príomhchúrsaí a raibh siad ag caint faoi ná an geilleagar, Caitliceachas Kennedy, [[Cúba]], agus na dúshláin a bhí ann i gcoinne [[Aontas na Sóivéide]]. 

Phléigh Kennedy agus a theagmhálaí [[Richard M. Nixon|Richard Nixon]], ón [[Páirtí Poblachtach (Stáit Aontaithe)|Pháirtí Poblachtach,]] na cúrsaí seo le chéile i rith an chéad díospóireacht uachtaránachta a bhí le feiceáil ar an [[teilifís]]. Bhí cuma mí-chompordach agus corraitheach ar Nixon, agus cheap formhór an lucht féachana go raibh an bua ag Kennedy, é a bhí socair agus féinmhuiníneach. Eachtra [[stair]]iúil a bhí ann pé scéal é, agus bhí páirt tábhachtach ag an teilifís i b[[polaitíocht]] as seo amach. 
[[Íomhá:John F. Kennedy Inauguration Speech.ogv|mion|searmanas insealbhaithe, 20 Eanáir 1961|clé]]

== Uachtaránacht ==
Rinneadh 35ú uachtarán de Kennedy ar an [[20 Eanáir]] [[1961]]. Ag an searmanas, d'iarr Kennedy ar mhuintir na tíre a bheith fuinniúil ar son na tíre, leis na bhfocail stairiúil, &quot;Ask not what your country can do for you, ask what you can do for your country&quot;. D'agair sé fosta sé go n-aontódh nasiúin an domhain le chéile chun troide i gcoinne na comh-naimhde a bhí acu - an tíorántacht, an bhochtaineacht, [[galar]], agus cogadh féin.   [[Íomhá:Kennedy and Khrushchev in Vienna 1961.png|clé|thumb|JFK ag buaileadh le [[Nicíte Cruistsiof]] i [[Vín]] i mí [[Meitheamh]], [[1961]].]]
=== Cúba agus Scannal Bhá na Muice ===
Ar an [[17 Aibreán]] [[1961]], thóg Kennedy an t-ordú ionradh a dhéanamh ar [[Cúba|Chúba]]. Le tacaíocht ón [[Central Intelligence Agency]] (CIA), d'fhill 1,500 deoraí Chúbacha a bhí ag traenáil i Meiriceá ar ais go dtí an t-oileán chun an ruaig a chur ar [[Fidel Castro]] (&quot;Briogáid 2506&quot; an t-ainm a bhí orthu). Níor thóg na Meiriceánaigh aon aerthacaíocht do na saighdiúirí, áfach, agus chuir an tacaíocht láidir a bhí ag Castro iontas orthu freisin. Chomh maith le sin, rinneadh roinnt botúin tábhachtacha. Mar sin, ar an [[19 Aibreán]] [[1961]] bhí formhór na n-ionsaitheoirí maraithe nó faoi ghlas ag Castro. B'éigean do Kennedy idirbheartaíocht a dhéanamh le Castro chun na 1,189 marthanóir a scaoileadh saor. D'aontaigh Cúba fiche mí ní ba déanaí, nuair a thug na Meiriceánaigh $53 milliúin i mbia agus [[cógas]] dóibh ar malairt. Eachtra a chur an-aiféaltas ar Kennedy ab ea é seo, cé go raibh sé sásta an locht ar fad a ghlacadh.

=== Géarchéim na nDiúracán i gCúba ===
Thosaigh [[Géarchéim na nDiúracán i gCúba]] ar an [[14 Deireadh Fómhair]] [[1962]], nuair a thóg [[Spiara|spiair]]-[[eitleán]] Meiriceánach [[U-2]] grianghraif ina raibh láithreán [Diúracán balaistíoch|diúracáin]] le feiceáil faoi thógáil i gCúba. Bhí rogha deacair ag Kennedy - ba mhaith leis ionsaí a dhéanamh ar an láithreán, ach ba seans ann go mbeadh cogaidh in aghaidh an [[Aontas Sóivéadach]] mar thoradh. Cuireadh brú ar Kennedy ionsaí a dhéanamh, ach sa deireadh roghnaigh sé [[imshuí]] a chur ar an oileán. 
[[Íomhá:McNamara and Kennedy.jpg|clé|mion|McNamara agus Kennedy]]
Tréimhse corraitheach ab ea é, agus bhí an chuma air go bpléascfaí cogadh núicléach. Thosaigh Kennedy ag plé na faidhbe le [[Nicíte Cruistsiof]], agustháinig siad ar chomhaontú tar éis seachtaine. Bhain Cruistsiof na diúracáin de Chúba, agus gheall Kennedy nach mbeadh ionradh ar bith déanta ar Chúba arís. Deirtear gur aontaigh Kennedy, faoi rún,  go dtógtaí na diúracáin Mheiriceánacha amach as [[an Tuirc]] sé mhí níos déanaí.

=== Meiriceá Laidineach agus an Cumannachas ===
Chun bac a chur do leathnú an [[cumannachas|chumannachais]] i [[Meiriceá Laidineach]], bhunaigh Kennedy an ''Alliance for Progress'', a thóg cabhair do na tíortha sa réigiún seo agus a rinne iarracht caighdeán chearta na ndaoine a mhéadú. Bhí sé ag obair sa scéim seo le Gobharnóir Luis Muñoz Marín i b[[Pórtó Ríce]], agus rinneadh dul chun cinn i bhforbairt an gcomhlathas sa tír seo.

=== Peace Corps ===
Ceann de na céad eachtraí a rinne Kennedy nuair a bhí san oifig é, b'é bunú an &quot;Peace Corps&quot;. Sa chlár seo, chuir na Meiriceánaigh cabhair ar fáil don [[Tríú Domhan]] in [[oideachas]], [[feirmeoir]]eacht, [[leigheas]] agus [[tógálacht|tógáil]]. 
[[Íomhá:The President's News Conference, 23 March 1961.jpg|clé|mion|Kennedy i 1961 agus léarscáil CIA]]

=== Vítneam ===
Bhain Kennedy úsáid as na seirbhísí míleata chun troid i gcoinne an [[Cumannachas|chumannachais]]. Ba mhaith leis seasamh láidir a dhéanamh i [[Vítneam]], agus mar sin thug sé tacaíocht pholaitiúil, eacnamaíochta agus mhíleata don [[rialtas]] i Vítneam Theas. Seoladh 18,000 &quot;comhairleoir&quot; míleata agus na &quot;U.S. Special Forces&quot; go dtí an réigiún. Lean an feachtas ar aghaidh ar feadh blianta. Bhí [[saighdiúir]]í Meiriceánacha ag troid go díreach sa chogadh ar feadh blianta i ndiaidh Kennedy. 

Sa bhliain [[1963]], mhéadaigh Kennedy an tacaíocht mhíleata, ach níor éirigh sé go maith. I mí Iúil, bhí géarchéim pholaitiúil i Vítneam. Shocraigh Kennedy ar ruaig a chur ar uachtarán na tíre, Ngo Dinh Diem, le ''[[coup d'état]]''.
[[Íomhá:&quot;One Day in Berlin&quot; - Visit of John F. Kennedy, president of the United States in Berlin, 1963.webm|mion|26 Meitheamh 1963 i mBeirlín|clé]]

=== Óráid i mBeirlín Thiar ===
[[Íomhá:JFK speech Ich bin ein berliner 1.jpg|clé|mion|Rudolph Wilde Platz, 26 Meitheamh 1963]]
Ar an [[26 Meitheamh]] [[1963]], chuaigh Kennedy ar chuairt reatha go dtí [[Beirlín]] Thiar. Bhí na sluaite [[Duine|daoine]] amach ar na [[Sráid|sráideanna]], agus thóg Kennedy óráid i gcoinne an [[Cumannachas|chumannachais]]. Deirtear go raibh daoine ar an taobh eile den bhalla ag tabhairt bhualadh bos dó, chun agóid a dhéanamh i gcoinne na [[An Rúis|Rúiseach]]. 

Dúirt Kennedy go léirigh an balla loiceadh an chumannachais. Tá cáil ag an óráid inniu mar gheall ar na bh[[Focal|focail]] [[stair]]&lt;nowiki/&gt;iúla &quot;Ich bin ein Berliner&quot;. Thug uachtarán SAM Beirlíneach air féin, mar chomhartha a chuid tacaíochta do mhuintir iarthar na cathrach.

Meastar go raibh 5/6 den [[daonra]] amuigh ag éisteacht le Kennedy ar an lá úd.

Labhair na Meiriceánaigh go láidir in éadan an bhalla, ach ní dhearna siad ní ba mhó ná sin. Cinnte, bhí eagla orthu go dtosófaí cogadh. Ach ba léir go raibh an babhta seo den [[Cogadh Fuar|chogadh fhuar]] bainte ag na [[An tAontas Sóivéadach|Sóivéadaigh]].[[Íomhá:JFKIreland2.jpg|thumb|JFK in Éirinn sa bhliain 1963|clé]]

=== Éire ===
Ba de bhunadh Éireannach é Kennedy, agus tugadh fearadh na fáilte roimh John f. KEnnedy nuair a thug sé cuairt ar Éirinn sa samhradh de 1963, agus ba é an chéad Uachtarán Meiriceánach a rinne amhlaidh.  
[[Íomhá:President Kennedy greets well-wishers in Cork, Ireland.jpg|clé|mion|28 Meitheamh i gCorcaigh]]
Bhí an tUachtarán Kennedy ag filleadh ar an áit ónar thug a shin-sheanathair, Patrick Kennedy, aghaidh ar Mheiriceá in 1848 le linn an [[Gorta|Ghorta Mhóir]]. Le linn an turais chorraithigh seo a mhair ceithre lá, chruinnigh daoine thart ar an Uachtarán Kennedy ina sluaite ag iarraidh gearrfhéachaint a fháil air. Bhí na sráideanna plódaithe le lucht deagh-mhéine a raibh bratacha Éireannacha agus Meiriceánacha ina nglac acu. Mar chuid den turas, thug an tUachtarán Kennedy cuairt ar  a bhaile dúachasach i mBaile Fearainn, Contae Loch Garman. Thug sé cuairt chomh maith ar phort [[Ros Mhic Thriúin]], áit ar thug a shin-sheanathair faoin aistear farraige go Meiriceá in 1848 
[[Íomhá:President's Trip to Europe- Motorcade in Cork. President Kennedy, motorcade, spectators. Cork, Ireland - NARA - 194227.jpg|clé|mion|28 Meitheamh i gCorcaigh]]
Ní ba dhéanaí, thug sé óráid d'[[An tOireachtas|Oireachtas Éireann]] i mBaile Átha Cliath, agus bhuail sé le hUachtarán [[Éamon de Valera|Éamon de Valera.]] Bhunaigh an dá uachtarán an &quot;American Irish Foundation&quot;, chun naisc a chur chun cinn idir na tíortha. Teaghmas suntasach i nua-stair na hÉireann ab ea a chuairt ar Éirinn.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.collectorcoins.ie/ga/jfk-10-silver-proof-coin-2013.html|teideal=Bonn Profa Airgid €10 (JFK) 2013|údar=Banc Ceannais na hÉireann|language=ga|work=www.collectorcoins.ie|dátarochtana=2022-06-15|archivedate=2022-06-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220615232906/https://www.collectorcoins.ie/ga/jfk-10-silver-proof-coin-2013.html}}&lt;/ref&gt; 

== Feallmharú ==
Tamall gairid i ndiaidh a cuairte ar Éirinn, feallmharaíodh an tUachtarán Kennedy i nDallas, Texas.  B'é [[Lee Harvey Oswald]] an duine a bhí cúisithe as feallmharú John F. Kennedy, ar [[22 Samhain]] [[1963]], i nDallas, [[Texas]]. 

Bíonn díospóireacht agus argóint ar siúl i gcónaí faoin eachtra seo, faoi na sonraí agus na cúiseanna. Dúirt Oswald féin nach raibh sé ach ina cheap milleáin nár mharaigh éinne ar chor ar bith. Rialaigh an ''House Select Committee on Assassinations'' (HSCA), a chruinnigh idir [[1976]] agus [[1979]], go raibh Oswald ciontach. Ach, mhaígh siad freisin go raibh Oswald páirteach i dteoiric comhcheilge. Sa bhliain [[2002]], níor cheap ach 32% de na Meiriceánaigh go ndearna Oswald an jab ina aonar. 

== Tagairtí ==
{{Reflist}} 

{{UachtaráinSAM}}

{{DEFAULTSORT:Kennedy, John F.}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1917]]
[[Catagóir:Básanna i 1963]]
[[Catagóir:An Dara Cogadh Domhanda]]
[[Catagóir:Caitlicigh]]
[[Catagóir:Ceannairí an Chogaidh Fhuair]]
[[Catagóir:Daoine as Brookline, Massachusetts]]
[[Catagóir:Daoine a feallmharaíodh]]
[[Catagóir:Daonlathaigh na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Fir]]
[[Catagóir:Gníomhaithe cearta daonna Meiriceánacha Afracacha]]
[[Catagóir:Meiriceánaigh de bhunadh na hÉireann]]
[[Catagóir:Pearsanra míleata Meiriceánach]]
[[Catagóir:Seanadóirí na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Teaghlach Kennedy]]
[[Catagóir:Uachtaráin na Stát Aontaithe]]</text>
      <sha1>iz5i9p56p620jjcem440ky4ytufzhse</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270282</id>
      <parentid>1270280</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T10:10:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Uachtaránacht */</comment>
      <origin>1270282</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18690" sha1="q1hg5sit01t234hed3ih35cepttlnhy" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Bhí '''John Fitzgerald &quot;Jack&quot; Kennedy, Sr.''' ([[29 Bealtaine]] [[1917]] - [[22 Samhain]] [[1963]]), nó '''JFK''' mar a thugtar go minic air, ina 35ú [[Uachtarán na Stát Aontaithe|Uachtarán ar na Stáit Aontaithe]] idir [[1961]] agus [[1963]], nuair a feall[[Dúnmharú|mharaíodh]] é. Eisean an duine ab óige a toghadh mar [[uachtarán]] riamh, agus an t-aon uachtarán [[Caitliceachas|Caitliceach]] a bhí ann (roimh [[Joe Biden]]).

== Tús a shaoil ==
Rugadh agus tógadh Kennedy i m[[Brookline, Massachusetts|Brookline]], baile i [[Massachusetts]] sa bhliain [[1917]]. Mac leis an b[[polaitíocht|polaiteoir]] iomráiteach [[Joseph P. Kennedy, Sr.]] agus Rose Fitzgerald ab ea é. D'fhreastail Kennedy ar [[Scoil]] Edward Devotion ar dtús ar feadh ceithre bliana, agus ansin Scoil Dexter i m[[Bostún]], agus bliain amháin eile ag Scoil Canterbury. Tar éis Canterbury, chuaigh sé isteach i Choate Rosemary Hall i Wallingford, [[Connecticut]]. Ceann de na scoileanna chónaithe is fearr sa [[tír]] ab ea í, agus bhain sé céim amach sa bhliain [[1935]]. 

Sheol sé go [[Londain]], [[Sasana]] ar an [[25 Meán Fómhair]] sa bhliain chéanna, in éineacht lena thuismitheoirí agus a dheirfiúr Kathleen Cavendish. Chláraigh sé le LSE (Scoil na h[[Eacnamaíocht]]a [[Londain]]) chun staidéar a dhéanamh ar gheilleagar polaitiúil ar feadh bliana faoin Ollamh Harold Laski, ach cuireadh san [[ospidéal]] é nuair a thit sé tinn. Mar thoradh, bhí ar Kennedy filleadh ar ais go dtí na Stáit Aontaithe. San [[Fómhar|fhómhar]] sa bhliain [[1935]], chláraigh sé le h[[Ollscoil]] [[Princeton, New Jersey]], ach d'éirigh sé tinn arís. [[Buíochán]] a bhí i gceist ag an am seo. San fhómhar an bhliain ina dhiaidh sin, thosaigh Kennedy ag freastal ar [[Ollscoil Harvard]]. 

Thaistil sé chuig an [[An Eoraip|Eoraip]] faoi dhó i rith a thréimhse ag Ollscoil Harvard. Chuaigh sé go dtí [[Sasana]] arís, áit ina raibh a athair mar ambasadóir. Sa bhliain [[1937]], forordaíodh [[Stéaróideach|stéaróidigh]] do Kennedy, chun smacht a chur ar a chuid [[drólainníteas]], ach thosaigh a fhadhbanna ag méadú mar thoradh air sin. Sa deireadh, d'éirigh sé níos tinne le h[[oistéapóróis]] sa dhromlach. Bhain Kennedy céim amach ó Ollscoil Harvard, agus ansin bhog sé go dtí an scoil ghnó ag Ollscoil Stanford. Tar éis dó Stanford a fhágáil, thaistil sé go dtí [[Meiriceá Theas]]. 

Scríobh Kennedy a thráchtas ''&quot;Why England Slept&quot;'' sa bhliain [[1940]], ar eachtraí na mBriotanach agus an Comhaontú Munich. Theastaigh uaidh an tráchtas a choimeád san [[ollscoil]] ar dtús, ach chuir a athair ina luí air an tráchtas a [[Foilsitheoireacht|fhoilsiú]] mar [[leabhar]]. D'fhág Kennedy Harvard agus céim bainte amach aige i gcúrsaí idirnáisiúnta I mí an Mheithimh 1940. Foilsíodh an tráchtas sa bhliain chéanna, a bhí an-rathúil freisin. 

I bhfad níos déanaí, nochtadh go raibh [[Galar Addison]] ag Kennedy agus é ina fhear óg. Níor fhoilsíodh an t-eolas seo i rith a shaoil.

== Seirbhís mhíleata ==
[[Íomhá:Lt. John F. Kennedy aboard the PT-109.jpg|clé|320x320px|thumb|Kennedy ar an PT-109.]]
Chuaidh sé isteach san [[Arm na Stát Aontaithe|arm S.A.M.]] sa bhliain [[1941]]. Liostáil sé dá dheoin féin, ach diúltaíodh é mar gheall ar na fadhbanna a bhí aige leis a dhroim. Glacadh Kennedy isteach sa [[Cabhlach cogaidh|chabhlach]] san Fhómhar an bhliain chéanna, agus tá seans ann gur úsáid a athair a chuid tionchar. Ina mheirgire dó, thosaigh Kennedy ag obair san oifig a thóg nuacht agus eolas don Rúnaí an Chabhlaigh. B'é sin an obair a bhí á déanamh aige nuair a d'ionsaigh na [[An tSeapáin|Seapánaigh]] [[Pearl Harbor]]. D'fhreastail Kennedy ar an &quot;Naval Reserve Officers Training School&quot; agus &quot;Motor Torpedo Boat Squadron Training Center&quot;. Seoladh é ar dualgas i b[[Panama]] ar dtús, agus ansin don chomhrac san [[An tAigéan Ciúin|Aigéan Ciúin]]. Ghlac Kennedy páirt i gcúpla misean anseo, agus bronnadh céim leifteanant air, i gceannas ar thoirpéad-bháid patróil. 

San [[oíche]] ar an [[2 Lúnasa]] [[1943]], bhí [[bád]] Kennedy, an PT-109, ag glacadh páirt i ruathar in aice le New Georgia, nuair a bhuail [[scriostóir]] [[Seapán]]ach é. Caitheadh Kennedy trasna an mbád, agus gortaíodh a dhroim arís.  
In ainneoin a ghortú fhéin, thóg Kennedy saighdiúir gortaithe eile ar feadh trí mhíle san aigéan, go dtí gur shroich siad oileán. Chaill Kennedy an mothú ar feadh móiminte i rith an crá, ach bhí sé ábalta é féin agus a chomhalta a shábháil. Mar aitheantas ar na heachtraí seo, bronnadh an &quot;Navy and Marine Corps Medal&quot; air. [[Íomhá:Photograph of Lieutenant John Fitzgerald Kennedy in Navy uniform wearing Navy and Marine Corps Medal, Purple Heart... - NARA - 299712.jpg|mion|Lieutenant JF Kennedy agus a 'Purple Heart', circa 1945|clé]]Na boinn eile a bhuaigh Kennedy le linn an [[Dara Cogadh Domhanda]] ná an &quot;Purple Heart&quot;, &quot;Asiatic-Pacific Campaign Medal&quot;, agus an &quot;World War II Victory Medal&quot;. Scaoileadh amach é sa bhliain [[1945]], agus ghéill na Seapánaigh cúpla mí ní ba dheireanaí. 

== Polaitaíocht ==

[[Íomhá:Toni Frissell, John F. Kennedy and Jacqueline Bouvier on their wedding day, 1953.jpg|mion|Pósadh: John F. Kennedy agus Jacqueline Bouvier|clé]]
Tháinig John F. Kennedy slán as an g[[cogadh]], ach cailleadh a dheartháir Joseph P. Kennedy, Jr. ar an [[12 Lúnasa]], [[1944]]. De bharr seo, cuireadh ní ba mhó brú ar John tús a chur leis a shaol sa [[polaitíocht|pholaitíocht]]. 

Sa bhliain [[1946]], d'éirigh James Michael Curley as a shuíochán, agus bhí bua láidir ag Kennedy. Chaith Kennedy sé bliana as seo amach ina fheisire, ag vótáil i gcoinne an [[Uachtarán|Uachtaráin]] [[Harry S Truman]] agus a pháirtí féin uaireanta. 

I 1952, bhuaigh sé an suíochán [[Seanad Stáit Aontaithe Mheiriceá|Seanaid]] i [[Massachusetts]], i gcoinne an tSeanadóra Henry Cabot Lodge  [[Páirtí Poblachtach (Stáit Aontaithe)|(Poblachtach)]]. 

Ar an [[12 Meán Fómhair]] [[1953]], phós Kennedy [[Jacqueline Kennedy Onassis|Jacqueline Lee Bouvier]]. Lean na fadhbanna a bhí aige leis a dhromlach ar aghaidh, agus seoladh é faoin scian go minic i rith an dá bhliain ina dhiaidh. Bhí an t-ádh air nár cailleadh é, i rith na tréimhse seo. 

Mar thoradh, bhí Kennedy as láthair ón tSeanad go minic. Bhí fadhb ag Kennedy sa bhliain [[1954]] nuair a bhí an Seanad réidh McCarthy a cháineadh, agus níor chaith sé vóta mar bhí sé san ospidéal arís. Leis an eachtra seo, rinneadh a lán dochar dó.

Foilsíodh a leabhair ''Profiles in Courage'', a bhuaigh an [[Duais Pulitzer]] sa bhliain [[1957]], i gcatagóir [[Beathaisnéis]]. 
[[Íomhá:1960 Kennedy for President Campaign Bumper Sticker.png|clé|mion|1960]]
Chaith Kennedy vóta i bhfabhar an [[Cearta daonna|Acht um Chearta Sibhialta]] sa bhliain [[1957]], cé gur vótáil sé i gcoinne an Leasú ar Thriail Giúiré ní ba luaithe. Tacadóirí láidir ina chéad fheachtas uachtaránachta ab ea James Eastland, John McClellan, agus Gobharnóir [[Mississippi]] James Coleman, daoine a bhí i bhfabhar an idirdheighilt. Bhí an Seanadóir [[Joseph McCarthy]] cairdiúil le teaghlach Kennedy freisin. Chaith [[Robert F. Kennedy]] tréimhse ag obair ina fhoireann, agus bhí McCarthy ag dul amach le Patricia Kennedy ar feadh tamaill. 

== Toghchán 1960 ==
[[Íomhá:Eisenhower and Kennedy.jpg|thumb|Uachtarán nua Kennedy agus [[Dwight D. Eisenhower|Eisenhower]] sa bhliain [[1960]].|clé]]

Sa bhliain [[1960]], d'fhógair John F. Kennedy go mbeadh sé ag seasamh sa toghchán na huachtaránachta. Chun áit a bhuaigh ina iarrthóir don [[Páirtí Daonlathach (Stáit Aontaithe)|pháirtí Daonlathach]], bhí comórtas deacair aige ón Seanadóir Hubert H. Humphrey as [[Minnesota]], an Seanadóir [[Lyndon B. Johnson]] as [[Texas]] agus Adley Stevenson&lt;ref&gt;Rinne Kennedy go leor taistil. Mar shampla, chuaigh sé go dtí an [[Virginia Thiar]] chun labhairt leis na [[Mianadóireacht|mianadóirí]]. Bhuaigh sé a gcuid tacaíochta, cé go raibh sé ina Chaitliceach agus ba stát Phrotastúnach é sa formhór&lt;/ref&gt;. 

D'éirigh Kennedy as an gcomórtas mar iarrthóir inghlactha. Fógraíodh é ar an [[13 Iúil]] [[1960]] go mbeadh Kennedy an iarrthóir a bheadh ag glacadh páirt sa toghchán. D'ainneoin na caismirte a bhí eatarthu ní ba luaithe, roghnaigh Kennedy Johnson ina iarrthóir don leas-Uachtaránacht. Bhí tacaíocht an-láidir ag Johnson i ndeisceart na tíre, rud a bhí de dhíth go géar ar Kennedy. Na príomhchúrsaí a raibh siad ag caint faoi ná an geilleagar, Caitliceachas Kennedy, [[Cúba]], agus na dúshláin a bhí ann i gcoinne [[Aontas na Sóivéide]]. 

Phléigh Kennedy agus a theagmhálaí [[Richard M. Nixon|Richard Nixon]], ón [[Páirtí Poblachtach (Stáit Aontaithe)|Pháirtí Poblachtach,]] na cúrsaí seo le chéile i rith an chéad díospóireacht uachtaránachta a bhí le feiceáil ar an [[teilifís]]. Bhí cuma mí-chompordach agus corraitheach ar Nixon, agus cheap formhór an lucht féachana go raibh an bua ag Kennedy, é a bhí socair agus féinmhuiníneach. Eachtra [[stair]]iúil a bhí ann pé scéal é, agus bhí páirt tábhachtach ag an teilifís i b[[polaitíocht]] as seo amach. 
[[Íomhá:John F. Kennedy Inauguration Speech.ogv|mion|searmanas insealbhaithe, 20 Eanáir 1961|clé]]

== Uachtaránacht ==
Rinneadh 35ú uachtarán de Kennedy ar an [[20 Eanáir]] [[1961]]. Ag an searmanas, d'iarr Kennedy ar mhuintir na tíre a bheith fuinniúil ar son na tíre, leis na bhfocail stairiúil, &quot;Ask not what your country can do for you, ask what you can do for your country&quot;. D'agair sé fosta sé go n-aontódh nasiúin an domhain le chéile chun aghaidh a thabhairt i gcoinne na ndúshlán a bhí rompu - an tíorántacht, an bhochtaineacht, [[galar]], agus cogadh féin.   [[Íomhá:Kennedy and Khrushchev in Vienna 1961.png|clé|thumb|JFK ag buaileadh le [[Nicíte Cruistsiof]] i [[Vín]] i mí [[Meitheamh]], [[1961]].]]
=== Cúba agus Scannal Bhá na Muice ===
Ar an [[17 Aibreán]] [[1961]], thóg Kennedy an t-ordú ionradh a dhéanamh ar [[Cúba|Chúba]]. Le tacaíocht ón [[Central Intelligence Agency]] (CIA), d'fhill 1,500 deoraí Chúbacha a bhí ag traenáil i Meiriceá ar ais go dtí an t-oileán chun an ruaig a chur ar [[Fidel Castro]] (&quot;Briogáid 2506&quot; an t-ainm a bhí orthu). Níor thóg na Meiriceánaigh aon aerthacaíocht do na saighdiúirí, áfach, agus chuir an tacaíocht láidir a bhí ag Castro iontas orthu freisin. Chomh maith le sin, rinneadh roinnt botúin tábhachtacha. Mar sin, ar an [[19 Aibreán]] [[1961]] bhí formhór na n-ionsaitheoirí maraithe nó faoi ghlas ag Castro. B'éigean do Kennedy idirbheartaíocht a dhéanamh le Castro chun na 1,189 marthanóir a scaoileadh saor. D'aontaigh Cúba fiche mí ní ba déanaí, nuair a thug na Meiriceánaigh $53 milliúin i mbia agus [[cógas]] dóibh ar malairt. Eachtra a chur an-aiféaltas ar Kennedy ab ea é seo, cé go raibh sé sásta an locht ar fad a ghlacadh.

=== Géarchéim na nDiúracán i gCúba ===
Thosaigh [[Géarchéim na nDiúracán i gCúba]] ar an [[14 Deireadh Fómhair]] [[1962]], nuair a thóg [[Spiara|spiair]]-[[eitleán]] Meiriceánach [[U-2]] grianghraif ina raibh láithreán [Diúracán balaistíoch|diúracáin]] le feiceáil faoi thógáil i gCúba. Bhí rogha deacair ag Kennedy - ba mhaith leis ionsaí a dhéanamh ar an láithreán, ach ba seans ann go mbeadh cogaidh in aghaidh an [[Aontas Sóivéadach]] mar thoradh. Cuireadh brú ar Kennedy ionsaí a dhéanamh, ach sa deireadh roghnaigh sé [[imshuí]] a chur ar an oileán. 
[[Íomhá:McNamara and Kennedy.jpg|clé|mion|McNamara agus Kennedy]]
Tréimhse corraitheach ab ea é, agus bhí an chuma air go bpléascfaí cogadh núicléach. Thosaigh Kennedy ag plé na faidhbe le [[Nicíte Cruistsiof]], agustháinig siad ar chomhaontú tar éis seachtaine. Bhain Cruistsiof na diúracáin de Chúba, agus gheall Kennedy nach mbeadh ionradh ar bith déanta ar Chúba arís. Deirtear gur aontaigh Kennedy, faoi rún,  go dtógtaí na diúracáin Mheiriceánacha amach as [[an Tuirc]] sé mhí níos déanaí.

=== Meiriceá Laidineach agus an Cumannachas ===
Chun bac a chur do leathnú an [[cumannachas|chumannachais]] i [[Meiriceá Laidineach]], bhunaigh Kennedy an ''Alliance for Progress'', a thóg cabhair do na tíortha sa réigiún seo agus a rinne iarracht caighdeán chearta na ndaoine a mhéadú. Bhí sé ag obair sa scéim seo le Gobharnóir Luis Muñoz Marín i b[[Pórtó Ríce]], agus rinneadh dul chun cinn i bhforbairt an gcomhlathas sa tír seo.

=== Peace Corps ===
Ceann de na céad eachtraí a rinne Kennedy nuair a bhí san oifig é, b'é bunú an &quot;Peace Corps&quot;. Sa chlár seo, chuir na Meiriceánaigh cabhair ar fáil don [[Tríú Domhan]] in [[oideachas]], [[feirmeoir]]eacht, [[leigheas]] agus [[tógálacht|tógáil]]. 
[[Íomhá:The President's News Conference, 23 March 1961.jpg|clé|mion|Kennedy i 1961 agus léarscáil CIA]]

=== Vítneam ===
Bhain Kennedy úsáid as na seirbhísí míleata chun troid i gcoinne an [[Cumannachas|chumannachais]]. Ba mhaith leis seasamh láidir a dhéanamh i [[Vítneam]], agus mar sin thug sé tacaíocht pholaitiúil, eacnamaíochta agus mhíleata don [[rialtas]] i Vítneam Theas. Seoladh 18,000 &quot;comhairleoir&quot; míleata agus na &quot;U.S. Special Forces&quot; go dtí an réigiún. Lean an feachtas ar aghaidh ar feadh blianta. Bhí [[saighdiúir]]í Meiriceánacha ag troid go díreach sa chogadh ar feadh blianta i ndiaidh Kennedy. 

Sa bhliain [[1963]], mhéadaigh Kennedy an tacaíocht mhíleata, ach níor éirigh sé go maith. I mí Iúil, bhí géarchéim pholaitiúil i Vítneam. Shocraigh Kennedy ar ruaig a chur ar uachtarán na tíre, Ngo Dinh Diem, le ''[[coup d'état]]''.
[[Íomhá:&quot;One Day in Berlin&quot; - Visit of John F. Kennedy, president of the United States in Berlin, 1963.webm|mion|26 Meitheamh 1963 i mBeirlín|clé]]

=== Óráid i mBeirlín Thiar ===
[[Íomhá:JFK speech Ich bin ein berliner 1.jpg|clé|mion|Rudolph Wilde Platz, 26 Meitheamh 1963]]
Ar an [[26 Meitheamh]] [[1963]], chuaigh Kennedy ar chuairt reatha go dtí [[Beirlín]] Thiar. Bhí na sluaite [[Duine|daoine]] amach ar na [[Sráid|sráideanna]], agus thóg Kennedy óráid i gcoinne an [[Cumannachas|chumannachais]]. Deirtear go raibh daoine ar an taobh eile den bhalla ag tabhairt bhualadh bos dó, chun agóid a dhéanamh i gcoinne na [[An Rúis|Rúiseach]]. 

Dúirt Kennedy go léirigh an balla loiceadh an chumannachais. Tá cáil ag an óráid inniu mar gheall ar na bh[[Focal|focail]] [[stair]]&lt;nowiki/&gt;iúla &quot;Ich bin ein Berliner&quot;. Thug uachtarán SAM Beirlíneach air féin, mar chomhartha a chuid tacaíochta do mhuintir iarthar na cathrach.

Meastar go raibh 5/6 den [[daonra]] amuigh ag éisteacht le Kennedy ar an lá úd.

Labhair na Meiriceánaigh go láidir in éadan an bhalla, ach ní dhearna siad ní ba mhó ná sin. Cinnte, bhí eagla orthu go dtosófaí cogadh. Ach ba léir go raibh an babhta seo den [[Cogadh Fuar|chogadh fhuar]] bainte ag na [[An tAontas Sóivéadach|Sóivéadaigh]].[[Íomhá:JFKIreland2.jpg|thumb|JFK in Éirinn sa bhliain 1963|clé]]

=== Éire ===
Ba de bhunadh Éireannach é Kennedy, agus tugadh fearadh na fáilte roimh John f. KEnnedy nuair a thug sé cuairt ar Éirinn sa samhradh de 1963, agus ba é an chéad Uachtarán Meiriceánach a rinne amhlaidh.  
[[Íomhá:President Kennedy greets well-wishers in Cork, Ireland.jpg|clé|mion|28 Meitheamh i gCorcaigh]]
Bhí an tUachtarán Kennedy ag filleadh ar an áit ónar thug a shin-sheanathair, Patrick Kennedy, aghaidh ar Mheiriceá in 1848 le linn an [[Gorta|Ghorta Mhóir]]. Le linn an turais chorraithigh seo a mhair ceithre lá, chruinnigh daoine thart ar an Uachtarán Kennedy ina sluaite ag iarraidh gearrfhéachaint a fháil air. Bhí na sráideanna plódaithe le lucht deagh-mhéine a raibh bratacha Éireannacha agus Meiriceánacha ina nglac acu. Mar chuid den turas, thug an tUachtarán Kennedy cuairt ar  a bhaile dúachasach i mBaile Fearainn, Contae Loch Garman. Thug sé cuairt chomh maith ar phort [[Ros Mhic Thriúin]], áit ar thug a shin-sheanathair faoin aistear farraige go Meiriceá in 1848 
[[Íomhá:President's Trip to Europe- Motorcade in Cork. President Kennedy, motorcade, spectators. Cork, Ireland - NARA - 194227.jpg|clé|mion|28 Meitheamh i gCorcaigh]]
Ní ba dhéanaí, thug sé óráid d'[[An tOireachtas|Oireachtas Éireann]] i mBaile Átha Cliath, agus bhuail sé le hUachtarán [[Éamon de Valera|Éamon de Valera.]] Bhunaigh an dá uachtarán an &quot;American Irish Foundation&quot;, chun naisc a chur chun cinn idir na tíortha. Teaghmas suntasach i nua-stair na hÉireann ab ea a chuairt ar Éirinn.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.collectorcoins.ie/ga/jfk-10-silver-proof-coin-2013.html|teideal=Bonn Profa Airgid €10 (JFK) 2013|údar=Banc Ceannais na hÉireann|language=ga|work=www.collectorcoins.ie|dátarochtana=2022-06-15|archivedate=2022-06-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220615232906/https://www.collectorcoins.ie/ga/jfk-10-silver-proof-coin-2013.html}}&lt;/ref&gt; 

== Feallmharú ==
Tamall gairid i ndiaidh a cuairte ar Éirinn, feallmharaíodh an tUachtarán Kennedy i nDallas, Texas.  B'é [[Lee Harvey Oswald]] an duine a bhí cúisithe as feallmharú John F. Kennedy, ar [[22 Samhain]] [[1963]], i nDallas, [[Texas]]. 

Bíonn díospóireacht agus argóint ar siúl i gcónaí faoin eachtra seo, faoi na sonraí agus na cúiseanna. Dúirt Oswald féin nach raibh sé ach ina cheap milleáin nár mharaigh éinne ar chor ar bith. Rialaigh an ''House Select Committee on Assassinations'' (HSCA), a chruinnigh idir [[1976]] agus [[1979]], go raibh Oswald ciontach. Ach, mhaígh siad freisin go raibh Oswald páirteach i dteoiric comhcheilge. Sa bhliain [[2002]], níor cheap ach 32% de na Meiriceánaigh go ndearna Oswald an jab ina aonar. 

== Tagairtí ==
{{Reflist}} 

{{UachtaráinSAM}}

{{DEFAULTSORT:Kennedy, John F.}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1917]]
[[Catagóir:Básanna i 1963]]
[[Catagóir:An Dara Cogadh Domhanda]]
[[Catagóir:Caitlicigh]]
[[Catagóir:Ceannairí an Chogaidh Fhuair]]
[[Catagóir:Daoine as Brookline, Massachusetts]]
[[Catagóir:Daoine a feallmharaíodh]]
[[Catagóir:Daonlathaigh na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Fir]]
[[Catagóir:Gníomhaithe cearta daonna Meiriceánacha Afracacha]]
[[Catagóir:Meiriceánaigh de bhunadh na hÉireann]]
[[Catagóir:Pearsanra míleata Meiriceánach]]
[[Catagóir:Seanadóirí na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Teaghlach Kennedy]]
[[Catagóir:Uachtaráin na Stát Aontaithe]]</text>
      <sha1>q1hg5sit01t234hed3ih35cepttlnhy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270283</id>
      <parentid>1270282</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T10:17:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Cúba agus Scannal Bhá na Muice */</comment>
      <origin>1270283</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18688" sha1="8uo6wyyqeloj0qt8jdsbd5pe8ji55r4" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Bhí '''John Fitzgerald &quot;Jack&quot; Kennedy, Sr.''' ([[29 Bealtaine]] [[1917]] - [[22 Samhain]] [[1963]]), nó '''JFK''' mar a thugtar go minic air, ina 35ú [[Uachtarán na Stát Aontaithe|Uachtarán ar na Stáit Aontaithe]] idir [[1961]] agus [[1963]], nuair a feall[[Dúnmharú|mharaíodh]] é. Eisean an duine ab óige a toghadh mar [[uachtarán]] riamh, agus an t-aon uachtarán [[Caitliceachas|Caitliceach]] a bhí ann (roimh [[Joe Biden]]).

== Tús a shaoil ==
Rugadh agus tógadh Kennedy i m[[Brookline, Massachusetts|Brookline]], baile i [[Massachusetts]] sa bhliain [[1917]]. Mac leis an b[[polaitíocht|polaiteoir]] iomráiteach [[Joseph P. Kennedy, Sr.]] agus Rose Fitzgerald ab ea é. D'fhreastail Kennedy ar [[Scoil]] Edward Devotion ar dtús ar feadh ceithre bliana, agus ansin Scoil Dexter i m[[Bostún]], agus bliain amháin eile ag Scoil Canterbury. Tar éis Canterbury, chuaigh sé isteach i Choate Rosemary Hall i Wallingford, [[Connecticut]]. Ceann de na scoileanna chónaithe is fearr sa [[tír]] ab ea í, agus bhain sé céim amach sa bhliain [[1935]]. 

Sheol sé go [[Londain]], [[Sasana]] ar an [[25 Meán Fómhair]] sa bhliain chéanna, in éineacht lena thuismitheoirí agus a dheirfiúr Kathleen Cavendish. Chláraigh sé le LSE (Scoil na h[[Eacnamaíocht]]a [[Londain]]) chun staidéar a dhéanamh ar gheilleagar polaitiúil ar feadh bliana faoin Ollamh Harold Laski, ach cuireadh san [[ospidéal]] é nuair a thit sé tinn. Mar thoradh, bhí ar Kennedy filleadh ar ais go dtí na Stáit Aontaithe. San [[Fómhar|fhómhar]] sa bhliain [[1935]], chláraigh sé le h[[Ollscoil]] [[Princeton, New Jersey]], ach d'éirigh sé tinn arís. [[Buíochán]] a bhí i gceist ag an am seo. San fhómhar an bhliain ina dhiaidh sin, thosaigh Kennedy ag freastal ar [[Ollscoil Harvard]]. 

Thaistil sé chuig an [[An Eoraip|Eoraip]] faoi dhó i rith a thréimhse ag Ollscoil Harvard. Chuaigh sé go dtí [[Sasana]] arís, áit ina raibh a athair mar ambasadóir. Sa bhliain [[1937]], forordaíodh [[Stéaróideach|stéaróidigh]] do Kennedy, chun smacht a chur ar a chuid [[drólainníteas]], ach thosaigh a fhadhbanna ag méadú mar thoradh air sin. Sa deireadh, d'éirigh sé níos tinne le h[[oistéapóróis]] sa dhromlach. Bhain Kennedy céim amach ó Ollscoil Harvard, agus ansin bhog sé go dtí an scoil ghnó ag Ollscoil Stanford. Tar éis dó Stanford a fhágáil, thaistil sé go dtí [[Meiriceá Theas]]. 

Scríobh Kennedy a thráchtas ''&quot;Why England Slept&quot;'' sa bhliain [[1940]], ar eachtraí na mBriotanach agus an Comhaontú Munich. Theastaigh uaidh an tráchtas a choimeád san [[ollscoil]] ar dtús, ach chuir a athair ina luí air an tráchtas a [[Foilsitheoireacht|fhoilsiú]] mar [[leabhar]]. D'fhág Kennedy Harvard agus céim bainte amach aige i gcúrsaí idirnáisiúnta I mí an Mheithimh 1940. Foilsíodh an tráchtas sa bhliain chéanna, a bhí an-rathúil freisin. 

I bhfad níos déanaí, nochtadh go raibh [[Galar Addison]] ag Kennedy agus é ina fhear óg. Níor fhoilsíodh an t-eolas seo i rith a shaoil.

== Seirbhís mhíleata ==
[[Íomhá:Lt. John F. Kennedy aboard the PT-109.jpg|clé|320x320px|thumb|Kennedy ar an PT-109.]]
Chuaidh sé isteach san [[Arm na Stát Aontaithe|arm S.A.M.]] sa bhliain [[1941]]. Liostáil sé dá dheoin féin, ach diúltaíodh é mar gheall ar na fadhbanna a bhí aige leis a dhroim. Glacadh Kennedy isteach sa [[Cabhlach cogaidh|chabhlach]] san Fhómhar an bhliain chéanna, agus tá seans ann gur úsáid a athair a chuid tionchar. Ina mheirgire dó, thosaigh Kennedy ag obair san oifig a thóg nuacht agus eolas don Rúnaí an Chabhlaigh. B'é sin an obair a bhí á déanamh aige nuair a d'ionsaigh na [[An tSeapáin|Seapánaigh]] [[Pearl Harbor]]. D'fhreastail Kennedy ar an &quot;Naval Reserve Officers Training School&quot; agus &quot;Motor Torpedo Boat Squadron Training Center&quot;. Seoladh é ar dualgas i b[[Panama]] ar dtús, agus ansin don chomhrac san [[An tAigéan Ciúin|Aigéan Ciúin]]. Ghlac Kennedy páirt i gcúpla misean anseo, agus bronnadh céim leifteanant air, i gceannas ar thoirpéad-bháid patróil. 

San [[oíche]] ar an [[2 Lúnasa]] [[1943]], bhí [[bád]] Kennedy, an PT-109, ag glacadh páirt i ruathar in aice le New Georgia, nuair a bhuail [[scriostóir]] [[Seapán]]ach é. Caitheadh Kennedy trasna an mbád, agus gortaíodh a dhroim arís.  
In ainneoin a ghortú fhéin, thóg Kennedy saighdiúir gortaithe eile ar feadh trí mhíle san aigéan, go dtí gur shroich siad oileán. Chaill Kennedy an mothú ar feadh móiminte i rith an crá, ach bhí sé ábalta é féin agus a chomhalta a shábháil. Mar aitheantas ar na heachtraí seo, bronnadh an &quot;Navy and Marine Corps Medal&quot; air. [[Íomhá:Photograph of Lieutenant John Fitzgerald Kennedy in Navy uniform wearing Navy and Marine Corps Medal, Purple Heart... - NARA - 299712.jpg|mion|Lieutenant JF Kennedy agus a 'Purple Heart', circa 1945|clé]]Na boinn eile a bhuaigh Kennedy le linn an [[Dara Cogadh Domhanda]] ná an &quot;Purple Heart&quot;, &quot;Asiatic-Pacific Campaign Medal&quot;, agus an &quot;World War II Victory Medal&quot;. Scaoileadh amach é sa bhliain [[1945]], agus ghéill na Seapánaigh cúpla mí ní ba dheireanaí. 

== Polaitaíocht ==

[[Íomhá:Toni Frissell, John F. Kennedy and Jacqueline Bouvier on their wedding day, 1953.jpg|mion|Pósadh: John F. Kennedy agus Jacqueline Bouvier|clé]]
Tháinig John F. Kennedy slán as an g[[cogadh]], ach cailleadh a dheartháir Joseph P. Kennedy, Jr. ar an [[12 Lúnasa]], [[1944]]. De bharr seo, cuireadh ní ba mhó brú ar John tús a chur leis a shaol sa [[polaitíocht|pholaitíocht]]. 

Sa bhliain [[1946]], d'éirigh James Michael Curley as a shuíochán, agus bhí bua láidir ag Kennedy. Chaith Kennedy sé bliana as seo amach ina fheisire, ag vótáil i gcoinne an [[Uachtarán|Uachtaráin]] [[Harry S Truman]] agus a pháirtí féin uaireanta. 

I 1952, bhuaigh sé an suíochán [[Seanad Stáit Aontaithe Mheiriceá|Seanaid]] i [[Massachusetts]], i gcoinne an tSeanadóra Henry Cabot Lodge  [[Páirtí Poblachtach (Stáit Aontaithe)|(Poblachtach)]]. 

Ar an [[12 Meán Fómhair]] [[1953]], phós Kennedy [[Jacqueline Kennedy Onassis|Jacqueline Lee Bouvier]]. Lean na fadhbanna a bhí aige leis a dhromlach ar aghaidh, agus seoladh é faoin scian go minic i rith an dá bhliain ina dhiaidh. Bhí an t-ádh air nár cailleadh é, i rith na tréimhse seo. 

Mar thoradh, bhí Kennedy as láthair ón tSeanad go minic. Bhí fadhb ag Kennedy sa bhliain [[1954]] nuair a bhí an Seanad réidh McCarthy a cháineadh, agus níor chaith sé vóta mar bhí sé san ospidéal arís. Leis an eachtra seo, rinneadh a lán dochar dó.

Foilsíodh a leabhair ''Profiles in Courage'', a bhuaigh an [[Duais Pulitzer]] sa bhliain [[1957]], i gcatagóir [[Beathaisnéis]]. 
[[Íomhá:1960 Kennedy for President Campaign Bumper Sticker.png|clé|mion|1960]]
Chaith Kennedy vóta i bhfabhar an [[Cearta daonna|Acht um Chearta Sibhialta]] sa bhliain [[1957]], cé gur vótáil sé i gcoinne an Leasú ar Thriail Giúiré ní ba luaithe. Tacadóirí láidir ina chéad fheachtas uachtaránachta ab ea James Eastland, John McClellan, agus Gobharnóir [[Mississippi]] James Coleman, daoine a bhí i bhfabhar an idirdheighilt. Bhí an Seanadóir [[Joseph McCarthy]] cairdiúil le teaghlach Kennedy freisin. Chaith [[Robert F. Kennedy]] tréimhse ag obair ina fhoireann, agus bhí McCarthy ag dul amach le Patricia Kennedy ar feadh tamaill. 

== Toghchán 1960 ==
[[Íomhá:Eisenhower and Kennedy.jpg|thumb|Uachtarán nua Kennedy agus [[Dwight D. Eisenhower|Eisenhower]] sa bhliain [[1960]].|clé]]

Sa bhliain [[1960]], d'fhógair John F. Kennedy go mbeadh sé ag seasamh sa toghchán na huachtaránachta. Chun áit a bhuaigh ina iarrthóir don [[Páirtí Daonlathach (Stáit Aontaithe)|pháirtí Daonlathach]], bhí comórtas deacair aige ón Seanadóir Hubert H. Humphrey as [[Minnesota]], an Seanadóir [[Lyndon B. Johnson]] as [[Texas]] agus Adley Stevenson&lt;ref&gt;Rinne Kennedy go leor taistil. Mar shampla, chuaigh sé go dtí an [[Virginia Thiar]] chun labhairt leis na [[Mianadóireacht|mianadóirí]]. Bhuaigh sé a gcuid tacaíochta, cé go raibh sé ina Chaitliceach agus ba stát Phrotastúnach é sa formhór&lt;/ref&gt;. 

D'éirigh Kennedy as an gcomórtas mar iarrthóir inghlactha. Fógraíodh é ar an [[13 Iúil]] [[1960]] go mbeadh Kennedy an iarrthóir a bheadh ag glacadh páirt sa toghchán. D'ainneoin na caismirte a bhí eatarthu ní ba luaithe, roghnaigh Kennedy Johnson ina iarrthóir don leas-Uachtaránacht. Bhí tacaíocht an-láidir ag Johnson i ndeisceart na tíre, rud a bhí de dhíth go géar ar Kennedy. Na príomhchúrsaí a raibh siad ag caint faoi ná an geilleagar, Caitliceachas Kennedy, [[Cúba]], agus na dúshláin a bhí ann i gcoinne [[Aontas na Sóivéide]]. 

Phléigh Kennedy agus a theagmhálaí [[Richard M. Nixon|Richard Nixon]], ón [[Páirtí Poblachtach (Stáit Aontaithe)|Pháirtí Poblachtach,]] na cúrsaí seo le chéile i rith an chéad díospóireacht uachtaránachta a bhí le feiceáil ar an [[teilifís]]. Bhí cuma mí-chompordach agus corraitheach ar Nixon, agus cheap formhór an lucht féachana go raibh an bua ag Kennedy, é a bhí socair agus féinmhuiníneach. Eachtra [[stair]]iúil a bhí ann pé scéal é, agus bhí páirt tábhachtach ag an teilifís i b[[polaitíocht]] as seo amach. 
[[Íomhá:John F. Kennedy Inauguration Speech.ogv|mion|searmanas insealbhaithe, 20 Eanáir 1961|clé]]

== Uachtaránacht ==
Rinneadh 35ú uachtarán de Kennedy ar an [[20 Eanáir]] [[1961]]. Ag an searmanas, d'iarr Kennedy ar mhuintir na tíre a bheith fuinniúil ar son na tíre, leis na bhfocail stairiúil, &quot;Ask not what your country can do for you, ask what you can do for your country&quot;. D'agair sé fosta sé go n-aontódh nasiúin an domhain le chéile chun aghaidh a thabhairt i gcoinne na ndúshlán a bhí rompu - an tíorántacht, an bhochtaineacht, [[galar]], agus cogadh féin.   [[Íomhá:Kennedy and Khrushchev in Vienna 1961.png|clé|thumb|JFK ag buaileadh le [[Nicíte Cruistsiof]] i [[Vín]] i mí [[Meitheamh]], [[1961]].]]
=== Cúba agus Scannal Bhá na Muice ===
Ar an [[17 Aibreán]] [[1961]], thug Kennedy an t-ordú ionradh a dhéanamh ar [[Cúba|Chúba]]. Le tacaíocht ón [[Central Intelligence Agency]] (CIA), d'fhill 1,500 deoraí Cúbacha a bhí ag traenáil i Meiriceá ar ais go dtí an t-oileán chun an ruaig a chur ar [[Fidel Castro]] (&quot;Briogáid 2506&quot; an t-ainm a bhí orthu). Níor thóg na Meiriceánaigh aon aerthacaíocht do na saighdiúirí, áfach, agus chuir an tacaíocht láidir a bhí ag Castro iontas orthu freisin. Chomh maith le sin, rinneadh roinnt botúin tábhachtacha. Mar sin, ar an [[19 Aibreán]] [[1961]] bhí formhór na n-ionsaitheoirí maraithe nó faoi ghlas ag Castro. B'éigean do Kennedy idirbheartaíocht a dhéanamh le Castro chun na 1,189 marthanóir a scaoileadh saor. D'aontaigh Cúba fiche mí ní ba déanaí, nuair a thug na Meiriceánaigh $53 milliúin i mbia agus [[cógas]] dóibh ar malairt. Eachtra a chur an-aiféaltas ar Kennedy ab ea é seo, cé go raibh sé sásta an locht ar fad a ghlacadh.

=== Géarchéim na nDiúracán i gCúba ===
Thosaigh [[Géarchéim na nDiúracán i gCúba]] ar an [[14 Deireadh Fómhair]] [[1962]], nuair a thóg [[Spiara|spiair]]-[[eitleán]] Meiriceánach [[U-2]] grianghraif ina raibh láithreán [Diúracán balaistíoch|diúracáin]] le feiceáil faoi thógáil i gCúba. Bhí rogha deacair ag Kennedy - ba mhaith leis ionsaí a dhéanamh ar an láithreán, ach ba seans ann go mbeadh cogaidh in aghaidh an [[Aontas Sóivéadach]] mar thoradh. Cuireadh brú ar Kennedy ionsaí a dhéanamh, ach sa deireadh roghnaigh sé [[imshuí]] a chur ar an oileán. 
[[Íomhá:McNamara and Kennedy.jpg|clé|mion|McNamara agus Kennedy]]
Tréimhse corraitheach ab ea é, agus bhí an chuma air go bpléascfaí cogadh núicléach. Thosaigh Kennedy ag plé na faidhbe le [[Nicíte Cruistsiof]], agustháinig siad ar chomhaontú tar éis seachtaine. Bhain Cruistsiof na diúracáin de Chúba, agus gheall Kennedy nach mbeadh ionradh ar bith déanta ar Chúba arís. Deirtear gur aontaigh Kennedy, faoi rún,  go dtógtaí na diúracáin Mheiriceánacha amach as [[an Tuirc]] sé mhí níos déanaí.

=== Meiriceá Laidineach agus an Cumannachas ===
Chun bac a chur do leathnú an [[cumannachas|chumannachais]] i [[Meiriceá Laidineach]], bhunaigh Kennedy an ''Alliance for Progress'', a thóg cabhair do na tíortha sa réigiún seo agus a rinne iarracht caighdeán chearta na ndaoine a mhéadú. Bhí sé ag obair sa scéim seo le Gobharnóir Luis Muñoz Marín i b[[Pórtó Ríce]], agus rinneadh dul chun cinn i bhforbairt an gcomhlathas sa tír seo.

=== Peace Corps ===
Ceann de na céad eachtraí a rinne Kennedy nuair a bhí san oifig é, b'é bunú an &quot;Peace Corps&quot;. Sa chlár seo, chuir na Meiriceánaigh cabhair ar fáil don [[Tríú Domhan]] in [[oideachas]], [[feirmeoir]]eacht, [[leigheas]] agus [[tógálacht|tógáil]]. 
[[Íomhá:The President's News Conference, 23 March 1961.jpg|clé|mion|Kennedy i 1961 agus léarscáil CIA]]

=== Vítneam ===
Bhain Kennedy úsáid as na seirbhísí míleata chun troid i gcoinne an [[Cumannachas|chumannachais]]. Ba mhaith leis seasamh láidir a dhéanamh i [[Vítneam]], agus mar sin thug sé tacaíocht pholaitiúil, eacnamaíochta agus mhíleata don [[rialtas]] i Vítneam Theas. Seoladh 18,000 &quot;comhairleoir&quot; míleata agus na &quot;U.S. Special Forces&quot; go dtí an réigiún. Lean an feachtas ar aghaidh ar feadh blianta. Bhí [[saighdiúir]]í Meiriceánacha ag troid go díreach sa chogadh ar feadh blianta i ndiaidh Kennedy. 

Sa bhliain [[1963]], mhéadaigh Kennedy an tacaíocht mhíleata, ach níor éirigh sé go maith. I mí Iúil, bhí géarchéim pholaitiúil i Vítneam. Shocraigh Kennedy ar ruaig a chur ar uachtarán na tíre, Ngo Dinh Diem, le ''[[coup d'état]]''.
[[Íomhá:&quot;One Day in Berlin&quot; - Visit of John F. Kennedy, president of the United States in Berlin, 1963.webm|mion|26 Meitheamh 1963 i mBeirlín|clé]]

=== Óráid i mBeirlín Thiar ===
[[Íomhá:JFK speech Ich bin ein berliner 1.jpg|clé|mion|Rudolph Wilde Platz, 26 Meitheamh 1963]]
Ar an [[26 Meitheamh]] [[1963]], chuaigh Kennedy ar chuairt reatha go dtí [[Beirlín]] Thiar. Bhí na sluaite [[Duine|daoine]] amach ar na [[Sráid|sráideanna]], agus thóg Kennedy óráid i gcoinne an [[Cumannachas|chumannachais]]. Deirtear go raibh daoine ar an taobh eile den bhalla ag tabhairt bhualadh bos dó, chun agóid a dhéanamh i gcoinne na [[An Rúis|Rúiseach]]. 

Dúirt Kennedy go léirigh an balla loiceadh an chumannachais. Tá cáil ag an óráid inniu mar gheall ar na bh[[Focal|focail]] [[stair]]&lt;nowiki/&gt;iúla &quot;Ich bin ein Berliner&quot;. Thug uachtarán SAM Beirlíneach air féin, mar chomhartha a chuid tacaíochta do mhuintir iarthar na cathrach.

Meastar go raibh 5/6 den [[daonra]] amuigh ag éisteacht le Kennedy ar an lá úd.

Labhair na Meiriceánaigh go láidir in éadan an bhalla, ach ní dhearna siad ní ba mhó ná sin. Cinnte, bhí eagla orthu go dtosófaí cogadh. Ach ba léir go raibh an babhta seo den [[Cogadh Fuar|chogadh fhuar]] bainte ag na [[An tAontas Sóivéadach|Sóivéadaigh]].[[Íomhá:JFKIreland2.jpg|thumb|JFK in Éirinn sa bhliain 1963|clé]]

=== Éire ===
Ba de bhunadh Éireannach é Kennedy, agus tugadh fearadh na fáilte roimh John f. KEnnedy nuair a thug sé cuairt ar Éirinn sa samhradh de 1963, agus ba é an chéad Uachtarán Meiriceánach a rinne amhlaidh.  
[[Íomhá:President Kennedy greets well-wishers in Cork, Ireland.jpg|clé|mion|28 Meitheamh i gCorcaigh]]
Bhí an tUachtarán Kennedy ag filleadh ar an áit ónar thug a shin-sheanathair, Patrick Kennedy, aghaidh ar Mheiriceá in 1848 le linn an [[Gorta|Ghorta Mhóir]]. Le linn an turais chorraithigh seo a mhair ceithre lá, chruinnigh daoine thart ar an Uachtarán Kennedy ina sluaite ag iarraidh gearrfhéachaint a fháil air. Bhí na sráideanna plódaithe le lucht deagh-mhéine a raibh bratacha Éireannacha agus Meiriceánacha ina nglac acu. Mar chuid den turas, thug an tUachtarán Kennedy cuairt ar  a bhaile dúachasach i mBaile Fearainn, Contae Loch Garman. Thug sé cuairt chomh maith ar phort [[Ros Mhic Thriúin]], áit ar thug a shin-sheanathair faoin aistear farraige go Meiriceá in 1848 
[[Íomhá:President's Trip to Europe- Motorcade in Cork. President Kennedy, motorcade, spectators. Cork, Ireland - NARA - 194227.jpg|clé|mion|28 Meitheamh i gCorcaigh]]
Ní ba dhéanaí, thug sé óráid d'[[An tOireachtas|Oireachtas Éireann]] i mBaile Átha Cliath, agus bhuail sé le hUachtarán [[Éamon de Valera|Éamon de Valera.]] Bhunaigh an dá uachtarán an &quot;American Irish Foundation&quot;, chun naisc a chur chun cinn idir na tíortha. Teaghmas suntasach i nua-stair na hÉireann ab ea a chuairt ar Éirinn.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.collectorcoins.ie/ga/jfk-10-silver-proof-coin-2013.html|teideal=Bonn Profa Airgid €10 (JFK) 2013|údar=Banc Ceannais na hÉireann|language=ga|work=www.collectorcoins.ie|dátarochtana=2022-06-15|archivedate=2022-06-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220615232906/https://www.collectorcoins.ie/ga/jfk-10-silver-proof-coin-2013.html}}&lt;/ref&gt; 

== Feallmharú ==
Tamall gairid i ndiaidh a cuairte ar Éirinn, feallmharaíodh an tUachtarán Kennedy i nDallas, Texas.  B'é [[Lee Harvey Oswald]] an duine a bhí cúisithe as feallmharú John F. Kennedy, ar [[22 Samhain]] [[1963]], i nDallas, [[Texas]]. 

Bíonn díospóireacht agus argóint ar siúl i gcónaí faoin eachtra seo, faoi na sonraí agus na cúiseanna. Dúirt Oswald féin nach raibh sé ach ina cheap milleáin nár mharaigh éinne ar chor ar bith. Rialaigh an ''House Select Committee on Assassinations'' (HSCA), a chruinnigh idir [[1976]] agus [[1979]], go raibh Oswald ciontach. Ach, mhaígh siad freisin go raibh Oswald páirteach i dteoiric comhcheilge. Sa bhliain [[2002]], níor cheap ach 32% de na Meiriceánaigh go ndearna Oswald an jab ina aonar. 

== Tagairtí ==
{{Reflist}} 

{{UachtaráinSAM}}

{{DEFAULTSORT:Kennedy, John F.}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1917]]
[[Catagóir:Básanna i 1963]]
[[Catagóir:An Dara Cogadh Domhanda]]
[[Catagóir:Caitlicigh]]
[[Catagóir:Ceannairí an Chogaidh Fhuair]]
[[Catagóir:Daoine as Brookline, Massachusetts]]
[[Catagóir:Daoine a feallmharaíodh]]
[[Catagóir:Daonlathaigh na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Fir]]
[[Catagóir:Gníomhaithe cearta daonna Meiriceánacha Afracacha]]
[[Catagóir:Meiriceánaigh de bhunadh na hÉireann]]
[[Catagóir:Pearsanra míleata Meiriceánach]]
[[Catagóir:Seanadóirí na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Teaghlach Kennedy]]
[[Catagóir:Uachtaráin na Stát Aontaithe]]</text>
      <sha1>8uo6wyyqeloj0qt8jdsbd5pe8ji55r4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270284</id>
      <parentid>1270283</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T10:19:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Feallmharú */</comment>
      <origin>1270284</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18680" sha1="mfm29hortwmj5otqwzjno7izhyfv9at" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Bhí '''John Fitzgerald &quot;Jack&quot; Kennedy, Sr.''' ([[29 Bealtaine]] [[1917]] - [[22 Samhain]] [[1963]]), nó '''JFK''' mar a thugtar go minic air, ina 35ú [[Uachtarán na Stát Aontaithe|Uachtarán ar na Stáit Aontaithe]] idir [[1961]] agus [[1963]], nuair a feall[[Dúnmharú|mharaíodh]] é. Eisean an duine ab óige a toghadh mar [[uachtarán]] riamh, agus an t-aon uachtarán [[Caitliceachas|Caitliceach]] a bhí ann (roimh [[Joe Biden]]).

== Tús a shaoil ==
Rugadh agus tógadh Kennedy i m[[Brookline, Massachusetts|Brookline]], baile i [[Massachusetts]] sa bhliain [[1917]]. Mac leis an b[[polaitíocht|polaiteoir]] iomráiteach [[Joseph P. Kennedy, Sr.]] agus Rose Fitzgerald ab ea é. D'fhreastail Kennedy ar [[Scoil]] Edward Devotion ar dtús ar feadh ceithre bliana, agus ansin Scoil Dexter i m[[Bostún]], agus bliain amháin eile ag Scoil Canterbury. Tar éis Canterbury, chuaigh sé isteach i Choate Rosemary Hall i Wallingford, [[Connecticut]]. Ceann de na scoileanna chónaithe is fearr sa [[tír]] ab ea í, agus bhain sé céim amach sa bhliain [[1935]]. 

Sheol sé go [[Londain]], [[Sasana]] ar an [[25 Meán Fómhair]] sa bhliain chéanna, in éineacht lena thuismitheoirí agus a dheirfiúr Kathleen Cavendish. Chláraigh sé le LSE (Scoil na h[[Eacnamaíocht]]a [[Londain]]) chun staidéar a dhéanamh ar gheilleagar polaitiúil ar feadh bliana faoin Ollamh Harold Laski, ach cuireadh san [[ospidéal]] é nuair a thit sé tinn. Mar thoradh, bhí ar Kennedy filleadh ar ais go dtí na Stáit Aontaithe. San [[Fómhar|fhómhar]] sa bhliain [[1935]], chláraigh sé le h[[Ollscoil]] [[Princeton, New Jersey]], ach d'éirigh sé tinn arís. [[Buíochán]] a bhí i gceist ag an am seo. San fhómhar an bhliain ina dhiaidh sin, thosaigh Kennedy ag freastal ar [[Ollscoil Harvard]]. 

Thaistil sé chuig an [[An Eoraip|Eoraip]] faoi dhó i rith a thréimhse ag Ollscoil Harvard. Chuaigh sé go dtí [[Sasana]] arís, áit ina raibh a athair mar ambasadóir. Sa bhliain [[1937]], forordaíodh [[Stéaróideach|stéaróidigh]] do Kennedy, chun smacht a chur ar a chuid [[drólainníteas]], ach thosaigh a fhadhbanna ag méadú mar thoradh air sin. Sa deireadh, d'éirigh sé níos tinne le h[[oistéapóróis]] sa dhromlach. Bhain Kennedy céim amach ó Ollscoil Harvard, agus ansin bhog sé go dtí an scoil ghnó ag Ollscoil Stanford. Tar éis dó Stanford a fhágáil, thaistil sé go dtí [[Meiriceá Theas]]. 

Scríobh Kennedy a thráchtas ''&quot;Why England Slept&quot;'' sa bhliain [[1940]], ar eachtraí na mBriotanach agus an Comhaontú Munich. Theastaigh uaidh an tráchtas a choimeád san [[ollscoil]] ar dtús, ach chuir a athair ina luí air an tráchtas a [[Foilsitheoireacht|fhoilsiú]] mar [[leabhar]]. D'fhág Kennedy Harvard agus céim bainte amach aige i gcúrsaí idirnáisiúnta I mí an Mheithimh 1940. Foilsíodh an tráchtas sa bhliain chéanna, a bhí an-rathúil freisin. 

I bhfad níos déanaí, nochtadh go raibh [[Galar Addison]] ag Kennedy agus é ina fhear óg. Níor fhoilsíodh an t-eolas seo i rith a shaoil.

== Seirbhís mhíleata ==
[[Íomhá:Lt. John F. Kennedy aboard the PT-109.jpg|clé|320x320px|thumb|Kennedy ar an PT-109.]]
Chuaidh sé isteach san [[Arm na Stát Aontaithe|arm S.A.M.]] sa bhliain [[1941]]. Liostáil sé dá dheoin féin, ach diúltaíodh é mar gheall ar na fadhbanna a bhí aige leis a dhroim. Glacadh Kennedy isteach sa [[Cabhlach cogaidh|chabhlach]] san Fhómhar an bhliain chéanna, agus tá seans ann gur úsáid a athair a chuid tionchar. Ina mheirgire dó, thosaigh Kennedy ag obair san oifig a thóg nuacht agus eolas don Rúnaí an Chabhlaigh. B'é sin an obair a bhí á déanamh aige nuair a d'ionsaigh na [[An tSeapáin|Seapánaigh]] [[Pearl Harbor]]. D'fhreastail Kennedy ar an &quot;Naval Reserve Officers Training School&quot; agus &quot;Motor Torpedo Boat Squadron Training Center&quot;. Seoladh é ar dualgas i b[[Panama]] ar dtús, agus ansin don chomhrac san [[An tAigéan Ciúin|Aigéan Ciúin]]. Ghlac Kennedy páirt i gcúpla misean anseo, agus bronnadh céim leifteanant air, i gceannas ar thoirpéad-bháid patróil. 

San [[oíche]] ar an [[2 Lúnasa]] [[1943]], bhí [[bád]] Kennedy, an PT-109, ag glacadh páirt i ruathar in aice le New Georgia, nuair a bhuail [[scriostóir]] [[Seapán]]ach é. Caitheadh Kennedy trasna an mbád, agus gortaíodh a dhroim arís.  
In ainneoin a ghortú fhéin, thóg Kennedy saighdiúir gortaithe eile ar feadh trí mhíle san aigéan, go dtí gur shroich siad oileán. Chaill Kennedy an mothú ar feadh móiminte i rith an crá, ach bhí sé ábalta é féin agus a chomhalta a shábháil. Mar aitheantas ar na heachtraí seo, bronnadh an &quot;Navy and Marine Corps Medal&quot; air. [[Íomhá:Photograph of Lieutenant John Fitzgerald Kennedy in Navy uniform wearing Navy and Marine Corps Medal, Purple Heart... - NARA - 299712.jpg|mion|Lieutenant JF Kennedy agus a 'Purple Heart', circa 1945|clé]]Na boinn eile a bhuaigh Kennedy le linn an [[Dara Cogadh Domhanda]] ná an &quot;Purple Heart&quot;, &quot;Asiatic-Pacific Campaign Medal&quot;, agus an &quot;World War II Victory Medal&quot;. Scaoileadh amach é sa bhliain [[1945]], agus ghéill na Seapánaigh cúpla mí ní ba dheireanaí. 

== Polaitaíocht ==

[[Íomhá:Toni Frissell, John F. Kennedy and Jacqueline Bouvier on their wedding day, 1953.jpg|mion|Pósadh: John F. Kennedy agus Jacqueline Bouvier|clé]]
Tháinig John F. Kennedy slán as an g[[cogadh]], ach cailleadh a dheartháir Joseph P. Kennedy, Jr. ar an [[12 Lúnasa]], [[1944]]. De bharr seo, cuireadh ní ba mhó brú ar John tús a chur leis a shaol sa [[polaitíocht|pholaitíocht]]. 

Sa bhliain [[1946]], d'éirigh James Michael Curley as a shuíochán, agus bhí bua láidir ag Kennedy. Chaith Kennedy sé bliana as seo amach ina fheisire, ag vótáil i gcoinne an [[Uachtarán|Uachtaráin]] [[Harry S Truman]] agus a pháirtí féin uaireanta. 

I 1952, bhuaigh sé an suíochán [[Seanad Stáit Aontaithe Mheiriceá|Seanaid]] i [[Massachusetts]], i gcoinne an tSeanadóra Henry Cabot Lodge  [[Páirtí Poblachtach (Stáit Aontaithe)|(Poblachtach)]]. 

Ar an [[12 Meán Fómhair]] [[1953]], phós Kennedy [[Jacqueline Kennedy Onassis|Jacqueline Lee Bouvier]]. Lean na fadhbanna a bhí aige leis a dhromlach ar aghaidh, agus seoladh é faoin scian go minic i rith an dá bhliain ina dhiaidh. Bhí an t-ádh air nár cailleadh é, i rith na tréimhse seo. 

Mar thoradh, bhí Kennedy as láthair ón tSeanad go minic. Bhí fadhb ag Kennedy sa bhliain [[1954]] nuair a bhí an Seanad réidh McCarthy a cháineadh, agus níor chaith sé vóta mar bhí sé san ospidéal arís. Leis an eachtra seo, rinneadh a lán dochar dó.

Foilsíodh a leabhair ''Profiles in Courage'', a bhuaigh an [[Duais Pulitzer]] sa bhliain [[1957]], i gcatagóir [[Beathaisnéis]]. 
[[Íomhá:1960 Kennedy for President Campaign Bumper Sticker.png|clé|mion|1960]]
Chaith Kennedy vóta i bhfabhar an [[Cearta daonna|Acht um Chearta Sibhialta]] sa bhliain [[1957]], cé gur vótáil sé i gcoinne an Leasú ar Thriail Giúiré ní ba luaithe. Tacadóirí láidir ina chéad fheachtas uachtaránachta ab ea James Eastland, John McClellan, agus Gobharnóir [[Mississippi]] James Coleman, daoine a bhí i bhfabhar an idirdheighilt. Bhí an Seanadóir [[Joseph McCarthy]] cairdiúil le teaghlach Kennedy freisin. Chaith [[Robert F. Kennedy]] tréimhse ag obair ina fhoireann, agus bhí McCarthy ag dul amach le Patricia Kennedy ar feadh tamaill. 

== Toghchán 1960 ==
[[Íomhá:Eisenhower and Kennedy.jpg|thumb|Uachtarán nua Kennedy agus [[Dwight D. Eisenhower|Eisenhower]] sa bhliain [[1960]].|clé]]

Sa bhliain [[1960]], d'fhógair John F. Kennedy go mbeadh sé ag seasamh sa toghchán na huachtaránachta. Chun áit a bhuaigh ina iarrthóir don [[Páirtí Daonlathach (Stáit Aontaithe)|pháirtí Daonlathach]], bhí comórtas deacair aige ón Seanadóir Hubert H. Humphrey as [[Minnesota]], an Seanadóir [[Lyndon B. Johnson]] as [[Texas]] agus Adley Stevenson&lt;ref&gt;Rinne Kennedy go leor taistil. Mar shampla, chuaigh sé go dtí an [[Virginia Thiar]] chun labhairt leis na [[Mianadóireacht|mianadóirí]]. Bhuaigh sé a gcuid tacaíochta, cé go raibh sé ina Chaitliceach agus ba stát Phrotastúnach é sa formhór&lt;/ref&gt;. 

D'éirigh Kennedy as an gcomórtas mar iarrthóir inghlactha. Fógraíodh é ar an [[13 Iúil]] [[1960]] go mbeadh Kennedy an iarrthóir a bheadh ag glacadh páirt sa toghchán. D'ainneoin na caismirte a bhí eatarthu ní ba luaithe, roghnaigh Kennedy Johnson ina iarrthóir don leas-Uachtaránacht. Bhí tacaíocht an-láidir ag Johnson i ndeisceart na tíre, rud a bhí de dhíth go géar ar Kennedy. Na príomhchúrsaí a raibh siad ag caint faoi ná an geilleagar, Caitliceachas Kennedy, [[Cúba]], agus na dúshláin a bhí ann i gcoinne [[Aontas na Sóivéide]]. 

Phléigh Kennedy agus a theagmhálaí [[Richard M. Nixon|Richard Nixon]], ón [[Páirtí Poblachtach (Stáit Aontaithe)|Pháirtí Poblachtach,]] na cúrsaí seo le chéile i rith an chéad díospóireacht uachtaránachta a bhí le feiceáil ar an [[teilifís]]. Bhí cuma mí-chompordach agus corraitheach ar Nixon, agus cheap formhór an lucht féachana go raibh an bua ag Kennedy, é a bhí socair agus féinmhuiníneach. Eachtra [[stair]]iúil a bhí ann pé scéal é, agus bhí páirt tábhachtach ag an teilifís i b[[polaitíocht]] as seo amach. 
[[Íomhá:John F. Kennedy Inauguration Speech.ogv|mion|searmanas insealbhaithe, 20 Eanáir 1961|clé]]

== Uachtaránacht ==
Rinneadh 35ú uachtarán de Kennedy ar an [[20 Eanáir]] [[1961]]. Ag an searmanas, d'iarr Kennedy ar mhuintir na tíre a bheith fuinniúil ar son na tíre, leis na bhfocail stairiúil, &quot;Ask not what your country can do for you, ask what you can do for your country&quot;. D'agair sé fosta sé go n-aontódh nasiúin an domhain le chéile chun aghaidh a thabhairt i gcoinne na ndúshlán a bhí rompu - an tíorántacht, an bhochtaineacht, [[galar]], agus cogadh féin.   [[Íomhá:Kennedy and Khrushchev in Vienna 1961.png|clé|thumb|JFK ag buaileadh le [[Nicíte Cruistsiof]] i [[Vín]] i mí [[Meitheamh]], [[1961]].]]
=== Cúba agus Scannal Bhá na Muice ===
Ar an [[17 Aibreán]] [[1961]], thug Kennedy an t-ordú ionradh a dhéanamh ar [[Cúba|Chúba]]. Le tacaíocht ón [[Central Intelligence Agency]] (CIA), d'fhill 1,500 deoraí Cúbacha a bhí ag traenáil i Meiriceá ar ais go dtí an t-oileán chun an ruaig a chur ar [[Fidel Castro]] (&quot;Briogáid 2506&quot; an t-ainm a bhí orthu). Níor thóg na Meiriceánaigh aon aerthacaíocht do na saighdiúirí, áfach, agus chuir an tacaíocht láidir a bhí ag Castro iontas orthu freisin. Chomh maith le sin, rinneadh roinnt botúin tábhachtacha. Mar sin, ar an [[19 Aibreán]] [[1961]] bhí formhór na n-ionsaitheoirí maraithe nó faoi ghlas ag Castro. B'éigean do Kennedy idirbheartaíocht a dhéanamh le Castro chun na 1,189 marthanóir a scaoileadh saor. D'aontaigh Cúba fiche mí ní ba déanaí, nuair a thug na Meiriceánaigh $53 milliúin i mbia agus [[cógas]] dóibh ar malairt. Eachtra a chur an-aiféaltas ar Kennedy ab ea é seo, cé go raibh sé sásta an locht ar fad a ghlacadh.

=== Géarchéim na nDiúracán i gCúba ===
Thosaigh [[Géarchéim na nDiúracán i gCúba]] ar an [[14 Deireadh Fómhair]] [[1962]], nuair a thóg [[Spiara|spiair]]-[[eitleán]] Meiriceánach [[U-2]] grianghraif ina raibh láithreán [Diúracán balaistíoch|diúracáin]] le feiceáil faoi thógáil i gCúba. Bhí rogha deacair ag Kennedy - ba mhaith leis ionsaí a dhéanamh ar an láithreán, ach ba seans ann go mbeadh cogaidh in aghaidh an [[Aontas Sóivéadach]] mar thoradh. Cuireadh brú ar Kennedy ionsaí a dhéanamh, ach sa deireadh roghnaigh sé [[imshuí]] a chur ar an oileán. 
[[Íomhá:McNamara and Kennedy.jpg|clé|mion|McNamara agus Kennedy]]
Tréimhse corraitheach ab ea é, agus bhí an chuma air go bpléascfaí cogadh núicléach. Thosaigh Kennedy ag plé na faidhbe le [[Nicíte Cruistsiof]], agustháinig siad ar chomhaontú tar éis seachtaine. Bhain Cruistsiof na diúracáin de Chúba, agus gheall Kennedy nach mbeadh ionradh ar bith déanta ar Chúba arís. Deirtear gur aontaigh Kennedy, faoi rún,  go dtógtaí na diúracáin Mheiriceánacha amach as [[an Tuirc]] sé mhí níos déanaí.

=== Meiriceá Laidineach agus an Cumannachas ===
Chun bac a chur do leathnú an [[cumannachas|chumannachais]] i [[Meiriceá Laidineach]], bhunaigh Kennedy an ''Alliance for Progress'', a thóg cabhair do na tíortha sa réigiún seo agus a rinne iarracht caighdeán chearta na ndaoine a mhéadú. Bhí sé ag obair sa scéim seo le Gobharnóir Luis Muñoz Marín i b[[Pórtó Ríce]], agus rinneadh dul chun cinn i bhforbairt an gcomhlathas sa tír seo.

=== Peace Corps ===
Ceann de na céad eachtraí a rinne Kennedy nuair a bhí san oifig é, b'é bunú an &quot;Peace Corps&quot;. Sa chlár seo, chuir na Meiriceánaigh cabhair ar fáil don [[Tríú Domhan]] in [[oideachas]], [[feirmeoir]]eacht, [[leigheas]] agus [[tógálacht|tógáil]]. 
[[Íomhá:The President's News Conference, 23 March 1961.jpg|clé|mion|Kennedy i 1961 agus léarscáil CIA]]

=== Vítneam ===
Bhain Kennedy úsáid as na seirbhísí míleata chun troid i gcoinne an [[Cumannachas|chumannachais]]. Ba mhaith leis seasamh láidir a dhéanamh i [[Vítneam]], agus mar sin thug sé tacaíocht pholaitiúil, eacnamaíochta agus mhíleata don [[rialtas]] i Vítneam Theas. Seoladh 18,000 &quot;comhairleoir&quot; míleata agus na &quot;U.S. Special Forces&quot; go dtí an réigiún. Lean an feachtas ar aghaidh ar feadh blianta. Bhí [[saighdiúir]]í Meiriceánacha ag troid go díreach sa chogadh ar feadh blianta i ndiaidh Kennedy. 

Sa bhliain [[1963]], mhéadaigh Kennedy an tacaíocht mhíleata, ach níor éirigh sé go maith. I mí Iúil, bhí géarchéim pholaitiúil i Vítneam. Shocraigh Kennedy ar ruaig a chur ar uachtarán na tíre, Ngo Dinh Diem, le ''[[coup d'état]]''.
[[Íomhá:&quot;One Day in Berlin&quot; - Visit of John F. Kennedy, president of the United States in Berlin, 1963.webm|mion|26 Meitheamh 1963 i mBeirlín|clé]]

=== Óráid i mBeirlín Thiar ===
[[Íomhá:JFK speech Ich bin ein berliner 1.jpg|clé|mion|Rudolph Wilde Platz, 26 Meitheamh 1963]]
Ar an [[26 Meitheamh]] [[1963]], chuaigh Kennedy ar chuairt reatha go dtí [[Beirlín]] Thiar. Bhí na sluaite [[Duine|daoine]] amach ar na [[Sráid|sráideanna]], agus thóg Kennedy óráid i gcoinne an [[Cumannachas|chumannachais]]. Deirtear go raibh daoine ar an taobh eile den bhalla ag tabhairt bhualadh bos dó, chun agóid a dhéanamh i gcoinne na [[An Rúis|Rúiseach]]. 

Dúirt Kennedy go léirigh an balla loiceadh an chumannachais. Tá cáil ag an óráid inniu mar gheall ar na bh[[Focal|focail]] [[stair]]&lt;nowiki/&gt;iúla &quot;Ich bin ein Berliner&quot;. Thug uachtarán SAM Beirlíneach air féin, mar chomhartha a chuid tacaíochta do mhuintir iarthar na cathrach.

Meastar go raibh 5/6 den [[daonra]] amuigh ag éisteacht le Kennedy ar an lá úd.

Labhair na Meiriceánaigh go láidir in éadan an bhalla, ach ní dhearna siad ní ba mhó ná sin. Cinnte, bhí eagla orthu go dtosófaí cogadh. Ach ba léir go raibh an babhta seo den [[Cogadh Fuar|chogadh fhuar]] bainte ag na [[An tAontas Sóivéadach|Sóivéadaigh]].[[Íomhá:JFKIreland2.jpg|thumb|JFK in Éirinn sa bhliain 1963|clé]]

=== Éire ===
Ba de bhunadh Éireannach é Kennedy, agus tugadh fearadh na fáilte roimh John f. KEnnedy nuair a thug sé cuairt ar Éirinn sa samhradh de 1963, agus ba é an chéad Uachtarán Meiriceánach a rinne amhlaidh.  
[[Íomhá:President Kennedy greets well-wishers in Cork, Ireland.jpg|clé|mion|28 Meitheamh i gCorcaigh]]
Bhí an tUachtarán Kennedy ag filleadh ar an áit ónar thug a shin-sheanathair, Patrick Kennedy, aghaidh ar Mheiriceá in 1848 le linn an [[Gorta|Ghorta Mhóir]]. Le linn an turais chorraithigh seo a mhair ceithre lá, chruinnigh daoine thart ar an Uachtarán Kennedy ina sluaite ag iarraidh gearrfhéachaint a fháil air. Bhí na sráideanna plódaithe le lucht deagh-mhéine a raibh bratacha Éireannacha agus Meiriceánacha ina nglac acu. Mar chuid den turas, thug an tUachtarán Kennedy cuairt ar  a bhaile dúachasach i mBaile Fearainn, Contae Loch Garman. Thug sé cuairt chomh maith ar phort [[Ros Mhic Thriúin]], áit ar thug a shin-sheanathair faoin aistear farraige go Meiriceá in 1848 
[[Íomhá:President's Trip to Europe- Motorcade in Cork. President Kennedy, motorcade, spectators. Cork, Ireland - NARA - 194227.jpg|clé|mion|28 Meitheamh i gCorcaigh]]
Ní ba dhéanaí, thug sé óráid d'[[An tOireachtas|Oireachtas Éireann]] i mBaile Átha Cliath, agus bhuail sé le hUachtarán [[Éamon de Valera|Éamon de Valera.]] Bhunaigh an dá uachtarán an &quot;American Irish Foundation&quot;, chun naisc a chur chun cinn idir na tíortha. Teaghmas suntasach i nua-stair na hÉireann ab ea a chuairt ar Éirinn.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.collectorcoins.ie/ga/jfk-10-silver-proof-coin-2013.html|teideal=Bonn Profa Airgid €10 (JFK) 2013|údar=Banc Ceannais na hÉireann|language=ga|work=www.collectorcoins.ie|dátarochtana=2022-06-15|archivedate=2022-06-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220615232906/https://www.collectorcoins.ie/ga/jfk-10-silver-proof-coin-2013.html}}&lt;/ref&gt; 

== Feallmharú ==
Tamall gairid i ndiaidh a cuairte ar Éirinn, feallmharaíodh an tUachtarán Kennedy i nDallas, Texas.  B'é [[Lee Harvey Oswald]] an duine a bhí cúisithe as feallmharú John F. Kennedy, ar [[22 Samhain]] [[1963]], i nDallas, [[Texas]]. 

Bíonn díospóireacht agus argóint ar siúl i gcónaí faoin eachtra seo, faoi na sonraí agus na cúiseanna. Dúirt Oswald féin nach raibh sé ach ina cheap milleáin nár mharaigh éinne ar bith. Rialaigh an ''House Select Committee on Assassinations'' (HSCA), a chruinnigh idir [[1976]] agus [[1979]], go raibh Oswald ciontach. Ach, mhaígh siad freisin go raibh Oswald páirteach i dteoiric comhcheilge. Sa bhliain [[2002]], níor cheap ach 32% de na Meiriceánaigh go ndearna Oswald an jab ina aonar. 

== Tagairtí ==
{{Reflist}} 

{{UachtaráinSAM}}

{{DEFAULTSORT:Kennedy, John F.}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1917]]
[[Catagóir:Básanna i 1963]]
[[Catagóir:An Dara Cogadh Domhanda]]
[[Catagóir:Caitlicigh]]
[[Catagóir:Ceannairí an Chogaidh Fhuair]]
[[Catagóir:Daoine as Brookline, Massachusetts]]
[[Catagóir:Daoine a feallmharaíodh]]
[[Catagóir:Daonlathaigh na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Fir]]
[[Catagóir:Gníomhaithe cearta daonna Meiriceánacha Afracacha]]
[[Catagóir:Meiriceánaigh de bhunadh na hÉireann]]
[[Catagóir:Pearsanra míleata Meiriceánach]]
[[Catagóir:Seanadóirí na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Teaghlach Kennedy]]
[[Catagóir:Uachtaráin na Stát Aontaithe]]</text>
      <sha1>mfm29hortwmj5otqwzjno7izhyfv9at</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Baile Meánach</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3944</id>
    <revision>
      <id>1270195</id>
      <parentid>1251739</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T21:25:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270195</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4198" sha1="iu212rz73d4mi9r9dt1lb6l78511d9i" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}
Is baile mór i lár Oirthear [[Contae Aontroma|Chontae Aontroma]] i g[[Cúige Uladh]] é '''an Baile Meánach'''.&lt;ref name=&quot;Logainm&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/135723|title=An Baile Meánach/Ballymena {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}&lt;/ref&gt; Níl an baile ach timpeall 10 míle ó [[Gleannta Aontroma|Ghlinntí Aontroma]], agus tá sé suite ar an phríomh-Iarnróid idir [[Béal Feirste]], [[Aontroim (baile)|Aontroim]], [[Cúil Raithin]], agus [[Doire]]. Tá daonra an bhaile [[An Protastúnachas|Protastúnach]] agus [[Aontachtóirí na hÉireann|Aontachtaí]] go formhór (beagnach 80%). 
[[Íomhá:King William mural, Ballymena (1982) - geograph.org.uk - 3291849.jpg|clé|mion|220x220px|múrphictiúr]]
[[Íomhá:Barra Drive, Ballymena (June 2014) - geograph.org.uk - 4025184.jpg|clé|mion|220x220px|Barra Drive]]
[[Íomhá:Waveney_Avenue,_Ballymena_-_geograph.org.uk_-_532743.jpg|clé|mion|220x220px|Waveney Avenue, [[An Baile Meánach]];  in aice leis an stáisiún póilíní;  [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024|tharla círéib ann i mí Lúnasa 2024]]&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.judecollins.com/2025/06/protecting-people-or-sheer-racism-by-michael-lagan/|teideal=Protecting People or Sheer Racism? by Michael Lagan|údar=Jude Collins|dáta=2025-06-11|language=en-US|work=Jude Collins|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;]]

== Stair ==
[[Íomhá:Ballymena Town - geograph.org.uk - 342157.jpg|mion|An Baile Méanach: an lár|clé|220x220px]]Rinneadh an chéad stair a scríobh faoi cheantair an Baile Meánach sa 5ú agus an 7ú haois, i rith na tréimhse [[An Chríostaíocht|Chríostaí]] luath. 

Bunaíodh eaglais ag deireadh an 5ú haois i gCoinire, baile beag 5 míle theas ón Bhaile Meánach. Tar éis seo, bunaíodh mainistir ag Timpeall Maoile, sna Cealla, in aice le Coinire. Sa bhliain 831, tháinig na hUigingaigh, Lochlannaigh chuig an cheantar, agus dhóigh siad an eaglais i gCoinire. I rith an 12ú haois, tháinig na Sasanaigh go Contae Aontroma agus an Dún, agus chruthaigh siad croí Iarla-Ríocht na hAngla-Normanach in Ulaidh.

== Díothacht agus ciníochas ==
Chuaigh An Baile Meánach i léig sa 20ú haois. Mar shampla dúnadh na monarchana Michelin agus JTI Gallaher. agus poll dubh díobhála atá ann in áiteanna.

Deir cuid daoine go bhfuil an baile i lár ‘Crios Bíobla’ Chúige Uladh. Ach, ag an am céanna, tá fadhb mhór hearóin ann chomh maith.

Sa bhliain 2018, chuir &quot;Britain First&quot; tús le feachtas frithrialtais sa Bhaile Meánach.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.britainfirst.org/the_riots_in_ballymena|teideal=The riots in Ballymena|language=en|work=Britain First - OFFICIAL WEBSITE|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;  Tharla [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024|círéib ann i mí Lúnasa 2024]] chomh maith, agus [[Círéibeacha ciníocha Thuaisceart Éireann 2025|arís i mí an Mheithimh 2025]].  Bhí baint mhór ag paraimíleataigh dhílseacha leis an bhforéigean agus bhí bratacha dílseacha crochta i bhfuinneoga a dtithe ag daoine le súil is nach n-ionsófaí iad.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Círéibeacha sa Bhaile Meánach den dara hoíche as a chéile|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0611/1517815-cireibeacha-sa-bhaile-meanach-den-dara-hoiche-as-a-cheile/|date=2025-06-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;  

== Féach freisin ==

* [[Círéibeacha ciníocha Thuaisceart Éireann 2025]]
* [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024]]

==Daoine==
* [[Liam Neeson]] - Aisteoir
* [[James Nesbitt]] - Aisteoir
* [[Ruairí Mac Easmainn]] - Taidhleoir agus náisiúnaí Éireannach
* [[Ian Paisley]] - polaiteoir
* [[Joanne Hogg]] - amhránaí

== Comhchathracha == 
*{{bratach|Ireland}} [[Caisleán an Bharraigh]], [[Éire]]
*{{bratach|Gibraltar}} [[Giobráltar]], [[Giobráltar]]
*{{bratach|United States}} [[Morehead]], [[Kentucky]]

==Tagairtí==
{{Reflist}}


{{DEFAULTSORT:Baile Meánach, An}}
[[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma|Baile Meánach]]
[[Catagóir:An Baile Meánach]]</text>
      <sha1>iu212rz73d4mi9r9dt1lb6l78511d9i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Iodáilis</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4701</id>
    <revision>
      <id>1270275</id>
      <parentid>1256506</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T07:04:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <origin>1270275</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5834" sha1="4dvj9ta6czgvhp9ikxrfi98uaub70xz" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Teanga}}

Is í an '''Iodáilis''' nó an ''Eadáinis'', mar a thug [[Máirtín Ó Cadhain]] uirthi de réir [[Gaeilge Chonnacht|a chanúna]] (Iodáilis: '''italiano''' nó ''lingua italiana'') teanga náisiúnta na hIodáile. Labhraítear freisin í i [[Cathair na Vatacáine|gCathair na Vatacáine]], san [[An Airgintín|Airgintín]], san [[An Eilvéis|Eilvéis]], in [[Uragua]], sa [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]], sna [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]], sa [[An Ghearmáin|Ghearmáin]] agus san [[An Fhrainc|Fhrainc]]. Ceann de na [[teanga oifigiúil|teangacha oifigiúla]] is ea í san [[An Eilvéis|Eilvéis]], chomh maith leis an bh[[An Fhraincis|Fraincis]], an [[An Ghearmáinis|Ghearmáinis]] agus an [[Réata-Rómáinis]]. Teanga bhundúchasach is ea an Iodáilis san Iodáil féin agus san Eilvéis, ach tháinig na pobail Iodálacha sna tíortha eile, go háirithe san Oileán Úr, ar an bhfód de thoradh na himirce, nó ba dual do na hIodálaigh riamh dul ar imirce. D'fhág na hinimirceoirí Iodálacha an-lorg ar chultúr na Stát Aontaithe agus na hAirgintíne, ach go háirithe, agus tá leathchaint na gcoirpeach san Airgintín, an ''lunfardo'', lán focail iasachta ón Iodáilis.{{sfn|Simone|2010}}
[[File:Corsivo- come scriverlo a mano in italiano, schede didattiche con alcuni esempi di Paolo Villa (prima edizione commons wikimedia org)-Letters-characters in italics-cursive- how to write it by hand in Italian.pdf|thumb|Cursive handwrite ag scoil na hIodáile (XXth agus XXst centuries)]]
Tá an Iodáilis chaighdeánach bunaithe ar chanúint na Toscáine, don chuid is mó, cé gur saothar teangeolaithe atá innte, a d'fhorbair siad i ndiaidh bhunú an stáit Iodálaigh le sprioc teanga chruinn ghalánta a chruthú.

[[File:Knowledge of Italian EU map.svg|thumb|350px|Eolas ar an Iodáilis san A.E.]]

==An Iodáilis taobh amuigh den Iodáil==
Seachas an [[Iodáil]] tá an Iodáilis scaipthe i dtíortha éagsúla ar fud an domhain. 

===an Airgintín===
Cé go bhfuil [[Spáinnis]] an teanga oifigiúil tá an Iodáilis ó dhúchas ag timpeall is 1,500,000 duine san [[Airgintín]].
[[Íomhá:Linguistic map of the Italian language.svg|150px|left]]
===An Astráil===
I 2001 bhí Iodáilis ó dhúchas ag 316,890 duine san Astráil. Is í an tríú teanga dhúchais is coitianta san [[Astráil]] tar éis an [[Bhéarla]] agus na [[Sínis]]e. 

===Ceanada===
I 2011 bhí Iodáilis ó dhúchas ag 407,485 duine (1.2% de dhaonra na tíre) i g[[Ceanada]]. Bhí an líon ag dul i laghad, nó bhí an teanga ó dhúchas ag 455,040 duine (1.5%) duine sa bhliain 2006. 

===An Chróit===
Tá stair fhada ag an Iodáilis sa [[Chróit]], go háirithe in Istria. Tá sí ó dhúchas ag 0.43% de dhaonra na Cróite. Sa lá atá inniu ann tá stádas mar theanga oifigiúil mionlaigh aici in Istria, agus í ó dhúchas ag 6.83%.
Suisse italiene.png|250px|Léarscáil ag taispeáint na n-áiteanna ina labhraítear Iodáilis
&lt;gallery&gt;
Italians in Istria 2001.png|190px|Céatadán na gcainteoirí dúchasacha [[Iodáilis]]e in Istria sa bhliain 2001
SloveniaItalian.png|250px|Na bardais ina bhfuil stádas oifigiúil ag an Iodáilis
&lt;/gallery&gt;
===An Eilvéis===

Ceann de na teangacha oifigiúla í an Iodáilis san Eilvéis. Sa bhliain 2011 ba í an Iodáilis an phríomhtheanga ag 545,274 duine san Eilvéis, is é sin 8.2 % de dhaonra na tíre. Is í an tríú teanga is mó a labhraítear san Eilvéis. Is iad na cantúin is mó Iodáilis ná Ticino agus Graubünden (Grissons, Grigione, Grischun) - deisceart an chantúin.

===Poblacht na hÉireann===

De réir an daonáirimh ón mbliain 2011 bhí Iodáilis ar an dara teanga déag is mó a labhraítí i bPoblacht na hÉireann san am, amach ó na teangacha oifigiúla. Bhí an Iodáilis ó dhúchas ag 10,344 duine sa Phoblacht. Rugadh 3,624 duine acu, nó 35 %, sa Phoblacht féin, agus tháinig an chuid eile acu, 6,720 duine nó 65 %, as tíortha eile.

===an Nua-Shéalainn===

Sa bhliain 2013 bhí an Iodáilis ó dhúchas ag 8,214 duine sa Nua-Shéalainn. 

===San Mairíne===

Is í an Iodáilis an t-aon teanga oifigiúil i San Mairíne, agus is í atá ó dhúchas ag an gcuid is mó de mhuintir na tíre.

===an tSlóivéin===

Meastar go bhfuil Iodáilis ag tuairim is 15 % de dhaonra na Slóivéine mar theanga neamhdhúchais. Ceann de na céatadáin is airde san Aontas Eorpach atá ann. Sa bhliain 2002 bhí an teanga ó dhúchas ag 3,672 duine sa tSlóivéin. Bhí cónaí ar 2,853 duine, nó 75.8 %, acu i gceann de na trí bardais ina bhfuil stádas oifigiúil ag an Iodáilis in éineacht leis an tSlóivéinis. Is iad Piran, Koper agus Izola na trí bardais sin. Meastar go mbaineann 5 % de dhaonra na Slóivéine úsáid as an Iodáilis go laethúil.

===Stáit Aontaithe Mheiriceá===

Sa bhliain 2010 bhí an Iodáilis ó dhúchas ag 764,236 duine de mhuintir na Stát Aontaithe. Bhí cónaí ar 28 % acu, nó 213,785 duine, i Nua-Eabhrac.

== Aistriúcháin ==
* {{cite book|last=Berloco |first=Fabrizio |year=2018 |title=The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition |publisher=Lengu |ISBN=9788894034813 |url=https://books.google.com/books?id=DYynDwAAQBAJ&amp;pg=PA3#v=onepage&amp;q&amp;f=false |ref=harv}}
* {{cite book|last=Palermo |first=Massimo |year=2015 |title=Linguistica italiana |url=https://archive.org/details/linguisticaitali0000pale |publisher=Il Mulino |ISBN=9788815258847 |ref=harv}}
* {{cite book|last=Simone |first=Raffaele |year=2010 |title=Enciclopedia dell'italiano |publisher=Treccani |ISBN= |ref=harv}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Teangacha oifigiúla an AE}}
{{Síol-teanga}}

{{DEFAULTSORT:Iodailis, An}}
[[Catagóir:Teangacha na hIodáile]]
[[Catagóir:Teangacha Rómánsacha]]
[[Catagóir:An Iodáil]]
[[Catagóir:An Eilvéis]]</text>
      <sha1>4dvj9ta6czgvhp9ikxrfi98uaub70xz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cluainín</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4790</id>
    <revision>
      <id>1270252</id>
      <parentid>1239311</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:52:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270252</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7493" sha1="5h8hexfwyskj6ihhhy2jbmpk1be0f7o" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}

Baile mór i g[[Contae Liatroma]] agus timpeall 2,000 daoine ann is ea '''Cluainín'''&lt;ref name=&quot;Logainm&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/29923|title=Cluainín/Manorhamilton {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}&lt;/ref&gt; (Uí Ruairc), agus é suite idir [[Sligeach]] agus [[Inis Ceithleann]] i lár gleannta áille.&lt;ref&gt;[http://www.logainm.ie/29923.aspx Placenames Database of Ireland] (Féach an chartlann.)&lt;/ref&gt; ''Manorhamilton'' a thugtar ar an áit i m[[Béarla]], agus ainmníodh amhlaidh é as an Ridire Frederick Hamiltown, athshaighdiúir Albanach ar bronnadh tailte Uí Ruairc air sa 17ú haois agus a chuir baile mór ar bun i mbaile fearainn Cluain Muilinn lastoir den Abhainn Bheag. Téann an Bhuannaid, abhainn eile, thar an áit ó [[Loch Gleann Éada]] go dtí [[Loch Gile (Sligeach agus Liatroim)|Loch Gile]]. Ar an taobh thiar theas tá Beann Bó, sliabh fraoigh atá 1,367 troigh ar airde.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.johnthemap.co.uk/pages/leitrim/manor.html/ |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2011-07-13 |archivedate=2007-09-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070928160311/http://www.johnthemap.co.uk/pages/leitrim/manor.html }}&lt;/ref&gt;

Is é Cluainín Uí Ruairc príomhbhaile thuaisceart Liatroma, agus é suite ar an mbóthar [[N16]] ó [[Sligeach]] (16ml) go [[Inis Ceithleann]] (24ml). Níl [[Baile Átha Cliath]] ach dhá uair go leith de shiúl uaidh agus shroichfí [[Béal Feirste]] i gceann dhá uair an chloig. 

== Geilleagar ==
Tá roinnt gnólachtaí i gCluainín:

* Merenda Ltd - déantasóir earraí ciumhaisbhandála agus snaschlúdaithe 

* Elastometall Ireland - déantasóir earraí frithchreatha agus earraí nasctha rubair agus miotail. 

* Mirror Controls International - déantasóir gníomhróirí scáthán gluaisteán. 

* Manorhamilton Livestock Mart &amp; Export Sales

* Melvin Plastics

Tá an fheirmeoireacht chun tosaigh fós ach tá saghsanna nua gnó ag dul i neart. Bhí borradh faoin tionscal tógála go dtí le déanaí agus na céadta teach nua le feiceáil, ach chuir an meath airgeadais deireadh leis sin.

== Cultúr ==

=== Ceol ===
Tá clú ar Chluainín de bharr a bhfuil de cheol tíre le cloisteáil ann, agus bíonn seisiúin ar siúl sna tithe tábhairní, 'Biddy's,' 'Heraghty's' agus 'The Castle'. 

=== Ionad na nGleannta&lt;ref&gt;http://www.theglenscentre.com/ The Glens Centre&lt;/ref&gt; ===
Amharclann agus lárionad ealaíon is ea Ionad na nGleannta agus tá lucht drámaíochta agus siamsa le fáil ann ar fud na bliana. Pléitear cúrsaí pobail ann agus is féidir le turasóirí eolas a fháil ann.

=== Compántas Splódair&lt;ref&gt;http://www.splodar.ie/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721130615/http://www.splodar.ie/ |date=2011-07-21 }} Splódar Theatre Company&lt;/ref&gt; ===
Compántas proisiúnta drámaíochta is ea Splódar agus léiríonn siad drámaí i nGaeilge agus i mBéarla. Bíonn siad ag obair in áiteanna eile in Éirinn, agus tá drámaí léirithe acu ag féilte drámaíochta thar lear.

=== Drumlin Publications&lt;ref&gt;http://www.drumlinpublications.com/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110719141825/http://www.drumlinpublications.com/ |date=2011-07-19 }} Drumlin Publications&lt;/ref&gt; ===
Prinnsíos Ó Duigneáin (Prin Duignan), údar áitiúil,&lt;ref&gt;'Prin Duignan honoured as Leitrim Guardian Person of the Year,' Leirim Observer, 2 Nollaig 2009: http://www.leitrimobserver.ie/news/local/prin_duignan_honoured_as_leitrim_guardian_person_of_the_year_1_2036631/{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; agus a bhean chéile Betty a chuir Drumlin Publications ar bun, agus rún acu scríbhneoirí nua a fhoilsiú i mBéarla agus i nGaeilge. Tá a lán leabhar faoi chúrsaí staire agus cultúir curtha amach acu.

=== Gaelscoil Chluainín&lt;ref&gt;http://www.gaelscoilchluainin.com/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090523123915/http://gaelscoilchluainin.com/ |date=2009-05-23 }} Gaelscoil Chluainín&lt;/ref&gt; ===
Tá an scoil seo le fáil i Sráid an Chaisleáin. Tógadh an foirgneamh d'aonghnó agus tá na háiseanna is nua ann.

== An Ghaeilge ==

Bhí cainteoirí dúchais Gaeilge sa cheantar anuas go dtí fichidí an fichiú haois. Sna caogaidí bhíodh tóir agus cáil ar Fheis Chluainín, feis a mbíodh chuile chomórtas á reáchtáil trí Ghaeilge. Dhéantaí an Stair agus an Tíreolaíocht a mhúineadh i nGaeilge sa mheánscoil ar son an 10% breise de mharcanna a d'fhéadfaí a fháil san Ardteistiméireacht. Tá drámaí Gaeilge á léiriú in Ionad na nGleannta ag Prin Ó Duigneáin le 20 bliain anuas.

Níor thóg sé ach bliain is trí mhí ar choiste na gaelscolaíochta an Ghaelscoil a chur ar bun, agus tá os cionn tríocha dalta ann faoi láthair.

Tháinig lucht na Gaeilge i gCluainín le chéile cúpla bliain ó shin chun an Ghaeilge a chur chun cinn. Is é Glór Chluainín&lt;ref&gt;{{cite web | teideal=Glór Chluainín | url=http://www.glorchluainin.com/ | dátarochtana=2009-08-29 | archivedate=2009-11-07 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20091107015958/http://www.glorchluainin.com/ }}&lt;/ref&gt; an eagraíocht acu.

== Áiteanna suimiúla ==

=== Caisleán Bhaile Hamaltúin ===
Tá fothrach Chaisleán Bhaile Hamaltúin le feiceáil os cionn an bhaile mhóir.&lt;ref&gt;http://www.manorhamiltoncastle.ie/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190402181447/http://www.manorhamiltoncastle.ie/ |date=2019-04-02 }} Caisleán Bhaile Hamaltúin&lt;/ref&gt;. Seo áit a tógadh ó Uí Ruairc Bhreifne tar éis [[Cath Chionn tSáile|Chath Chionn tSáile]] sa bhliain [[1601]]. Fuair an Ridire Frederick Hamilton an talamh ó [[Séamus I Shasana|Shéamus I]], Rí Shasana agus na hAlban, sa bhliain [[1621]], agus chuir sé caoi ar an gcaisleán sa bhliain [[1634]] tar éis dó teacht ar ais ón g[[Cogadh Tríocha Bliain]]. Loisc na Búrcaigh é sa bhliain 1652. Tá taispeántas buan ann agus tá turais threoraithe ar fáil. 
[[Íomhá:Manorhamilton Castle - geograph.org.uk - 1495776.jpg|250px|thumb|Caisleán Bhaile Hamaltúin.]]

=== Lárionad Dealbhadóireachta Liatroma ===
Tá dánlann ag baint leis an Lárionad, agus déantar áiseanna a sholáthar le haghaidh dealbhadóireachta de gach saghas, go háirithe teilgean cré-umha, snoí adhmaid agus snoí cloiche. Tugtar cúnamh ginearálta do phéintéirí agus d'ealaíontóirí eile sa cheantar máguaird, daoine arb as tíortha eile do mhórán acu. 

=== Láithreáin mheigiliteacha ===
Tá a lán caiseal agus tuamaí pasáiste le fáil idir an Bogán agus Cluain Lothair, agus tá cairn agus tuamaí le feiceáil ar bharr Bheann Bó agus ar bharr sléibhte eile. Tá cathracha, caisil, tuamaí agus láithreáin eile spréite ar na hísleáin. Is maith an chaoi atá ar Lios Rátha Rois, láithreán iarannaoise atá an-ghar do bhóthar Ros Inbhir, timpeall dhá mhíle slí ó Chluainín.

== Cúrsaí timpeallachta ==

=== Greenbox ===
Tá an éiceathurasóireacht á cur chun cinn ag The Greenbox.&lt;ref&gt;http://www.greenbox.ie/ The Greenbox&lt;/ref&gt; Baineann The Greenbox le Contae Fhear Manach, Contae Liatroma, le hiarthar Chontae an Chabháin, le tuaisceart Chontae Shligigh, le deisceart Chontae Dhún na nGall agus le hiarthuaisceart Chontae Mhuineacháin.

== Tagairtí ==
{{reflist}}

[[Catagóir:Bailte i gContae Liatroma]]</text>
      <sha1>5h8hexfwyskj6ihhhy2jbmpk1be0f7o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Léann clasaiceach</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5320</id>
    <revision>
      <id>1270272</id>
      <parentid>1171901</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T06:28:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <origin>1270272</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="119" sha1="bh6f8l5y6u77dezsvxldtr2uu3jdlfq" xml:space="preserve">[[Stair]], cultúr agus teangacha an domhain chlaisicigh, is é sin [[an tSean-Ghréig]] agus [[an Róimh]].

{{Síol}}</text>
      <sha1>bh6f8l5y6u77dezsvxldtr2uu3jdlfq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>16 Meitheamh</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5384</id>
    <revision>
      <id>1270164</id>
      <parentid>1270151</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T15:34:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Conradder</username>
        <id>34685</id>
      </contributor>
      <comment>/* Tarluithe eile */</comment>
      <origin>1270164</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3116" sha1="m8x30wx8c9twofhtg4ixt381p9eu6we" xml:space="preserve">{{Meitheamh}}
Is é an '''16 Meitheamh''' an 166ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 167ú lá i mbliain bhisigh. Tá 199 lá fágtha sa bhliain.

== Féilte ==
* [[Baile Átha Cliath]] - [[Lá Bloom]] (''[[Leopold Bloom|Bloomsday]]'' - lá cuimhneacháin in ómós an leabhair [[Ulysses (úrscéal)|Ulysses]])

== Daoine a rugadh ar an lá seo ==
* [[1313]] — [[Giovanni Boccaccio]], údar agus file (b.[[1375]]) 
* [[1829]] — [[Geronimo]], taoiseach de chuid na nApáitseach (b.[[1909]]) 
* [[1890]] — [[Stan Laurel]], aisteoir agus fuirseoir (b.[[1965]])
* [[1902]] — [[Barbara McClintock]],  eolaí Meiriceánach (b. [[1992]])
* [[1902]] — [[Françoise Henry]], Staraí (b. [[1982]])
* [[1904]] — [[Gearóid Mac Spealáin]], scríbhneoir agus staraí Éireannach (b. [[1975]])
* [[1912]] — [[Enoch Powell]], polaiteoir (b.[[1998]])
* [[1929]] — [[Pauline Yates]], ban-aisteoir Sasanach (b. [[2015]])
* [[1935]] — [[Peadar Rís]], innealtóir Éireannach (b.[[1992]])
* [[1951]] — [[Roberto Durán]], dornálaí Panamach
* [[1954]] — [[Catherine Day]], státseirbhíseach Éireannach
* [[1954]] — [[Matthew Saad Muhammad]], Dornálaí Meiriceánach (b. [[2014]])
* [[1962]] — [[Steve Aiken]], polaiteoir i dTuaisceart Éireann
* [[1967]] — [[Jürgen Klopp]], imreoir sacair agus bainisteoir Gearmánach
* [[1968]] — [[James Patrick Stuart]], aisteoir Meiriceánach
* [[1969]] — [[Tommy Tiernan]], fuirseoir Éireannach
* [[1971]] — [[Tupac Shakur]], Rapcheoltóir Meiriceánach (b. [[1996]]) 
* [[1972]] — [[Simon Coveney|Síomón Ó Cómhanaigh]], polaiteoir Éireannach
* [[1973]] — [[Amanda Byram]], láithreoir teilifíse agus iarmhainicín Éireannach
* [[1980]] — [[Marco Antonio Rubio]], dornálaí Meicsiceach
* [[1991]] — [[Joe McElderry]], ceoltóir popcheoil

== Daoine a fuair bás ar an lá seo ==
* [[1869]] — [[Charles Sturt]], taiscéalaí Astrálach (r. [[1795]])
* [[1977]] — [[Nioclás Tóibín (scríbhneoir)|Nioclás Tóibín]], scríbhneoir Éireannach (r. [[1890]])
* [[1979]] — [[Nicholas Ray]], 67, Stiúrthóir scannáin Meiriceánach, (r.[[1911]])
* [[1989]] — [[Celia Lynch]], polaiteoir Éireannach (r. [[1908]])
* [[2016]] — [[Jo Cox]], polaiteoir Sasanch (r. [[1974]])
* [[2017]] — [[Helmut Kohl]], seansailéir Gearmánach (r. [[1930]])

== Tarluithe eile ==
* [[1903]] - Bhí ''[[Ford Motor Company]]'' corpraithe 
* [[1911]] - Bunaíodh [[IBM]] mar an ''Computing-Tabulating-Recording Company''
* [[1963]] - Ba í [[Valentina Tereshkova]] an chéad bhean sa spás
* [[1976]] - Bhris foréigean amach i [[Soweto]] idir luch agóide agus na póilíní
* [[1977]] - Bhí ''[[Oracle Corporation]]'' corpraithe mar '' Software Development Laboratories (SDL)''.
* [[1992]] - Foilsíodh leabhar conspóideach [[Andrew Morton]] faoin mbanphrionsa [[Diana, Banphrionsa na Breataine Bige|Diana]].
* [[2002]] - Canónaíodh [[Padre Pio]]
* [[2015]] - D'fhógair [[Donald Trump]] go mbeidh sé ag seasamh sa toghchán d'[[Uachtarán na Stát Aontaithe]]

[[Catagóir:Dátaí|0616]]
[[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 16]]</text>
      <sha1>m8x30wx8c9twofhtg4ixt381p9eu6we</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>17 Meitheamh</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6325</id>
    <revision>
      <id>1270277</id>
      <parentid>1235919</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T09:03:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Conradder</username>
        <id>34685</id>
      </contributor>
      <comment>/* Tarluithe eile */</comment>
      <origin>1270277</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3870" sha1="nzlwz74cyafv7fdqmu5n50idzw365vz" xml:space="preserve">{{Meitheamh}}
Is é an '''17 Meitheamh''' an 168ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 169ú lá i mbliain bhisigh. Tá 197 lá fágtha sa bhliain.

== Féilte ==
* [[An Íoslainn]] - Féile Náisiúnta (''Þjóðhátíðardagurinn'')

== Daoine a rugadh ar an lá seo ==
* [[1239]] — [[Éadbhard I Shasana|Éadbhard I]], Rí Shasana (b.[[1307]])
* [[1682]] — [[Karl XII]], Rí na Sualainne (b.[[1718]])
* [[1818]] — [[Charles François Gounod]], cumadóir Francach (b [[1893]])
* [[1832]] — [[William Crookes]], ceimiceoir agus fisiceoir Briotanach (b [[1919]])
* [[1881]] — [[Tommy Burns (dornálaí)|Tommy Burns]], Dornálaí Ceanadach (b.[[1955]])
* [[1882]] — [[Igor Stravinsky]], cumadóir Rúiseach (b.[[1971]])
* [[1884]] — [[Bryan Cooper]], polaiteoir Éireannach (b [[1930]])
* [[1884]] — [[Patrick Little]], polaiteoir agus iriseoir Éireannach (b [[1963]])
* [[1888]] — [[Heinz Guderian]], ginearál Gearmánach (b [[1954]])
* [[1898]] — [[M. C. Escher]], ealaíontóir grafach Ísiltíreach (b [[1972]])
* [[1905]] — [[John McCann]], polaiteoir Éireannach (b [[1980]])
* [[1920]] — [[François Jacob]], Bithcheimicí (b. [[2013]]) 
* [[1936]] — [[Ken Loach]], stiúrthóir teilifíse agus scannán
* [[1937]] — [[Luis Manuel Rodríguez]], dornálaí Cúbach (b [[1996]])
* [[1938]] — [[Grethe Ingmann]], amhránaí Danmhargach (b. [[1990]])
* [[1942]] — [[Mohamed ElBaradei]], taidhleoir Éigipteach
* [[1943]] — [[Newt Gingrich]], polaiteoir, údar, agus staraí Meiriceánach
* [[1945]] — [[Ken Livingstone]], Méara Londan 2000-2008
* [[1945]] — [[Mary Laffoy (breitheamh)|Mary Laffoy]], breitheamh Éireannach
* [[1960]] — [[John Curran]], polaiteoir Éireannach
* [[1975]] — [[Alice Mary Higgins]], polaiteoir Éireannach
* [[1980]] — [[Venus Williams]],  imreoir leadóige Meiriceánach
* [[1985]] — [[Marcos Baghdatis]], imreoir leadóige Cipireach
* [[1987]] — [[Kendrick Lamar]], rapálaí Meiriceánach
* [[1990]] — [[Jordan Henderson]], imreoir sacair Sasanach
* [[1990]] — [[Louise Quinn]], imreoir sacair Éireannach

== Daoine a fuair bás ar an lá seo ==
* [[676]] — [[Pápa Adeodatus II]] (r ~621)
* [[1696]] — [[Jan III Sobieski]], 66, Rí na Polainne (r.[[1629]])
* [[1784]] — [[Eoghan Rua Ó Súilleabháin]], file Éireannach (r ~1748)
* [[1940]] — [[Arthur Harden]], bithcheimiceoir Briotanach (r. [[1865]])
* [[1945]] — [[Margaret Collins-O'Driscoll]], polaiteoir Éireannach (r. [[1878]])
* [[1981]] — [[Nora Connolly O'Brien]], gníomhaí, scríbhneoir, agus polaiteoir Éireannach (r. [[1892]])
* [[1996]] — [[Thomas Samuel Kuhn]], staraí eolaíochta Meiriceánach (r. [[1922]])
* [[2008]] — [[Henry Beckman]], aisteoir Ceanadach (r. [[1921]])
* [[2012]] — [[Rodney King]], íospartach na póilíní brúidiúil (r. [[1965]])
* [[2019]] — [[Mohamed Morsi]], 5ú hUachtarán na hÉigipte (r. [[1951]])
* [[2020]] — [[Willie Thorne]], iarimreoir snúcair (r. [[1954]])

== Tarluithe eile ==
* [[1885]] - Tháinig [[Dealbh na Saoirse]] i gCuan Nua-Eabhrac
* [[1944]] - Bhain [[an Íoslainn]] neamhspleáchas amach ón [[an Danmhairg|Dhanmhairg]]
* [[1972]] - [[Scannal Watergate]]: gabhadh cúigear fear a raibh baint acu leis an [[Teach Bán]] agus iad i ndiaidh briseadh isteach in oifigí [[Páirtí Daonlathach (Stáit Aontaithe)|an Pháirtí Dhaonlathaigh]].
* [[1974]] - Phléasc buama de chuid an [[An tIRA Sealadach|IRA]] i dTithe na Parliaminte i [[Londain]], gortaíodh 11 duine agus rinneadh go leor damáiste.
* [[1994]] - Ghéill [[O. J. Simpson]] do na póilíní i [[Los Angeles]]. Cúisíodh é i ndúnmharú a iar-mhná chéile agus a cara.
* [[2021]] - D'éirigh [[Juneteenth]] lá saoire fheidearálach s[[na Stáit Aontaithe]]
d'éirigh 
&lt;!-- idirvicí --&gt;

[[Catagóir:Dátaí|0617]]
[[Catagóir:Míonna|Meitheamh, 17]]</text>
      <sha1>nzlwz74cyafv7fdqmu5n50idzw365vz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dáithí Mac Cárthaigh</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9360</id>
    <revision>
      <id>1270262</id>
      <parentid>1259136</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T04:57:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270262</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7445" sha1="oeqlijkafujfpswapjds3l1ea2rvelm" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine|imatge=Daithi1.jpg}}
Is [[Abhcóide|abhcóide,]] feachtasóir agus iar-Uachtarán [[Conradh na Gaeilge|Chonradh na Gaeilge]] (2004-2008) é '''Dáithí Mac Cárthaigh''',&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.lawlibrary.ie/members/daithi-mac-carthaigh-bl/|teideal=Dáithí Mac Cárthaigh BL|údar=FUSIO|language=en|work=Law Library|dátarochtana=2022-11-13}}&lt;/ref&gt; 

== Óige agus Oiliúint ==

Rugadh Dáithí Mac Cárthaigh in [[Inis Córthaidh]], [[Contae Loch Garman]] agus is ann a ndeachaigh sé ar scoil. Chuir sé suim sa Ghaeilge le linn a óige agus d’fhreastail ar [[Coláiste na bhFiann|Choláiste na bhFiann]]. 

Tháinig sé go  h[[Ollscoil na hÉireann, Gaillimh]]  i 1986 áit ar bhain sé amach B.A. sa Ghaeilge agus sa Dlí i 1989, M.A. i gCanúineolaíocht na Gaeilge i 1995 agus LL.B. sa Dlí i 1996. 

Bhain sé oiliúint ghairmiúil dlí ó [[Óstaí an Rí]], Baile Átha Cliath agus glaodh chun an Bharra é sa bhliain [[1998]].

=== Saol mar Ionadaí Tofa Mac Léinn ===
Toghadh é ina oifigeach oideachais ar Chomhaltas na Mac Léinn in OÉ Gaillimh i 1989 agus d’eagraigh sé feachtas chun go mbeadh polasaí dátheangachais ag an gComhaltais agus Oifigeach Gaeilge chun an polasaí sin a chur i bhfeidhm. Ghlac mic léinn an Choláiste seo le leasú chuige sin ar Bhunreacht an Chomhaltais le móramh 9:1 i reifreann.

Toghadh é ina Uachtarán ar Chomhaltas na Mac Léinn i 1990 agus leag sé amach nósmhaireacht chun an polasaí dátheangachais sin a chur i bhfeidhm:- Cuireadh gach ábhar scríofa de chuid an Chomhaltais amach go dátheangach ó chuntais na bliana go dtí T-léintí, postaeir agus clár imeachtaí Sheachtain na nGiobal. D’ath-eagraigh sé gnólachtaí an Chomhaltais agus mar chuid de sin ceapadh bord bainistíochta, cuireadh an polasaí dátheangachais i bhfeidhm ar earcaíocht agus tugadh feidhm do Oifig na Gaeilge Labhartha OÉ Gaillimh chuige sin. Arís ghlac na mic léinn leis na moltaí sin i reifreann.

Mar Uachtarán ar Chomhaltas na Mac Léinn chuir sé moltaí os comhair Choiste Rialaithe OÉ Gaillimh chun caighdeán agus réimse na seirbhísí trí Ghaeilge a fheabhsú agus a leithniú: réamhtheachta an Achta Teanga.

=== An Bhreatnais ===
Mar [[Loch Garman|Charmanach]] bhí spéis aige riamh sa [[An Bhreatnais|Bhreatnais]] agus i nGluaiseacht na Breatnaise. Chaith sé 6 mhí ina mhac linn in Ollscoil na Breataine Bige i 1992 idir Llanbedr Pont Steffan agus Aberystwyth ag foghlaim na teanga agus faoi ghluaiseacht na teanga thall. D’eagraigh sé roinnt turasanna do cheannairí na mac léinn, ceannairí Aontas na Mac Léinn in Éirinn (AMLÉ) ach go háirithe, chun na Breataine Bige agus chruthaigh nasc le hAontas Mhic Léinn na Breataine Bige (UCMC) chun nósmhaireacht an dátheangachais i ngluaiseacht na mac léinn abhus a láidriú. Ghlac roinnt aontas áitiúil agus AMLÉ le polasaithe dátheangachais.

== Obair ar son na Gaeilge ==

=== Feachtas &quot;Stádas&quot; ===
Mar bhall de Choiste Gnó Chonradh na Gaeilge bhí baint lárnach aige leis an bhfeachtas i dTeach Laighean agus sna meáin chun Bille na dTeangacha Oifigiúla a thabhairt chun cinn agus a láidriú agus san ollfheachtas chun stádas a bhaint amach don Ghaeilge mar theanga oifigiúil oibre den Aontas Eorpach.
Bhí sé lárnach san ollfheachtas le linn 2003-2005 chun stádas na Gaeilge mar theanga oifigiúil oibre an [[An tAontas Eorpach|Aontais Eorpaigh]] a bhaint amach. 
{{Main|Feachtas &quot;Stádas&quot;}}
Bronnadh Duais Hewlett-Packard don Ghaeilge air ó Ollscoil na hÉireann, Gaillimh in 2004.

Ag Oireachtas na Gaeilge 1995 d’eagraigh sé comhdháil lae idirnáisiúnta dlí i gColáiste na Tríonóide ar stádas agus ar reachtaíocht teanga le cainteoirí as Éirinn, as Ceanada agus as an mBreatain Bhig. Foilsíodh na páipéir  i bhfoirm leabhair i 1998: ''I dTreo Deilbhcháipéise d’Acht Teanga Éireannach''&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.litriocht.com/siopa/i-dtreo-deilbhchaipeise-d-acht-teanga-ireannach/?lang=en|teideal=I dTreo Deilbhcháipéise d’Acht Teanga Éireannach {{!}} Litríocht|údar=Mac Cárthaigh, Dáithí|dáta=2008|language=ga-IE|dátarochtana=2022-11-13}}&lt;/ref&gt;.

=== Bréagchúirt Uí Dhálaigh ===
Eagraíonn sé i gcomhair le Gael-Linn [[Bréagchúirt Uí Dhálaigh]], comórtas bréagchúirte Gaeilge bliantúil do mhic léinn dlí tríú leibhéil i ndilchuimheamh an IarPhríomhbhreithimh agus an IarUachtaráin ar Éirinn: [[Cearbhall Ó Dálaigh]]. Tá an comórtas seo ag dul ó neart go neart ó 1997 i leith.

=== Conradh na Gaeilge ===
Sa bhliain 2008 agus Dáithí Mac Cárthaigh ina uachtarán, ghlac Conradh na Gaeilge le bunreacht nua a réitigh leis leagan amach neamhpholaitiúil roimh 1915 agus a d'fhág ar lár aon aon tagairt do shaoirse na hÉireann. Seo mar a fhoráiltear le Bunreacht an Chonartha: &quot;Is í aidhm na hEagraíochta an Ghaeilge a athréimniú mar ghnáththeanga na hÉireann&quot;.

==== Conspóid ====
Tháinig conspóid chun cinn um Cháisc, 2006 nuair a dhiúltaigh sé cuireadh teacht i láthair chun Fhorógra na Poblachta a léamh os comhair [[Ard-Oifig an Phoist]], Baile Átha Cliath, toisc gur i mBéarla amháin a bhéas air é an léamh.

== Obair mar Abhcóide ==

Comhordaitheoir Dlí agus Gaeilge [[Óstaí an Rí]] ó 2010. I gceannas ar chúrsaí iarchéime a chuireann oiliúint ar chéimithe ar mian leo bheith ina ndlítheangeolaithe Gaeilge agus ina n-aistritheoirí Gaeilge in Institiúidí an Aontais Eorpaigh.

Mar abhcóide, déanann Dáithí go leor oibre dlí chun cearta teanga a chosaint. 

==An Ghaeilge sa Dlí==

Is téacsleabhar ceannródaíoch é ''[[An Ghaeilge sa Dlí]]''&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.anceathrupoili.com/en/shop/an-ghaeilge-sa-dli/|teideal=An Ghaeilge sa Dlí|údar=Dáithí Mac Cárthaigh|language=ga-IE|work=An Ceathrú Póilí|dátarochtana=2022-11-13|archivedate=2022-11-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221113164821/https://www.anceathrupoili.com/en/shop/an-ghaeilge-sa-dli/}}&lt;/ref&gt; a bhaineann le stádas na Gaeilge in Éirinn agus in [[An tAontas Eorpach|AE]], faoi láthair agus go stairiúil. Tugtar moltaí sa leabhar i dtaobh leasuithe chun feabhais atá bunaithe ar an scothchleachtas idirnáisiúnta. Pléitear ann stádas na Gaeilge faoi [[Bunreacht na hÉireann|Bhunreacht na hÉireann]], an cásdlí agus [[dlí an Aontais Eorpaigh]]. Tá cúrsaí pleanála, cúrsaí oideachais, an phleanáil teanga, cúrsaí craolacháin, an tseirbhís phoiblí, an Ghaeltacht, Tithe an Oireachtais agus na Cúirteanna ar na nithe a chuimsítear ann.

== Pearsanta ==
Tá Dáithí Mac Cárthaigh pósta agus tá triúr clainne aige. Tá sé ina chónaí i [[Ráth Cairn|Ráth Chairn]], [[Contae na Mí]]. 

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

== Naisc Sheachtracha ==
* [https://www.lawlibrary.ie/members/daithi-mac-carthaigh-bl/ Dáithí Mac Cárthaigh ar shuíomh idirlín na Leabharlainne Dlí]
* [http://www.electionsireland.org/candidate.cfm?ID=4915 Stair thoghchánaíochta Dháithí Mhic Cárthaigh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110222001454/http://www.electionsireland.org/candidate.cfm?ID=4915 |date=2011-02-22 }}

{{DEFAULTSORT:Carthaigh, Daithi Mac}}
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Gaeilgeoirí]]
[[Catagóir:Abhcóidí Éireannacha]]
[[Catagóir:Saineolaithe dlí]]
[[Catagóir:Oideachasóirí Éireannacha]]
[[Catagóir:Uachtaráin Chonradh na Gaeilge]]
[[Catagóir:Gníomhaithe Gaeilge]]</text>
      <sha1>oeqlijkafujfpswapjds3l1ea2rvelm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ré na Fionnachtana</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10575</id>
    <revision>
      <id>1270212</id>
      <parentid>1270094</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T22:53:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.156.120</ip>
      </contributor>
      <origin>1270212</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20617" sha1="56rh0rrot4l9m931wtjqosn1600ulu9" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

[[Íomhá:Age of Discovery explorations in English.png|mion|Ré na Fionnachtana]]
Tugtar '''Ré na Taiscéalaíochta''' ar an tréimhse ón chéad leath den chúigiú haois déag go dtí an chéad leath den tseachtú haois déag. Sa tréimhse seo, bhí longa na hEorpa ag taisteal timpeall an domhain ar lorg bealaí agus comhpháirtithe nua trádála leis an gcaipitleachas a choinneáil ag imeacht san Eoraip. Agus an obair idir lámhaibh acu, casadh náisiúin nua ar na hEorpaigh, agus mhapáil siad tíortha nach raibh siad eolach orthu roimhe sin. I measc thaiscéalaithe móra na linne, ní mór na hainmneacha seo leanas a lua: [[Críostóir Colóim]], [[Vasco da Gama]], [[Pedro Álvares Cabral]], [[John Cabot]], [[Yermak Timofeyevich]], [[Juan Ponce de León]], [[Bartolomeu Dias]], [[Fernão de Magalhães]], [[Willem Barentsz]], [[Abel Tasman]], [[Jacques Cartier]], [[Samuel de Champlain]], [[Willem Jansz]], agus an Captaen [[James Cook]].

Ní fhéadfaí na turais taiscéalaíochta a dhéanamh ná na fionnachtana a dhéanamh in uireasa na nuálacha teicneolaíochta agus smaointeachais a fáisceadh as an Athbheochán. Bhí forbairt mhór déanta ar an léarscáilíocht, ar an loingseoireacht, ar na hairm thine agus ar an longcheártaíocht. Theastaigh óna lán daoine bealach a aimsiú ó Iarthar na hEorpa go dtí an Áise. Ansin, forbraíodh longa de chineálacha nua, an carrac&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carrac/ga/|teideal=&quot;carrac&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt; agus an carbhal&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carbhal/ga/|teideal=&quot;carbhal&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt;, san Ibéir. Roimh na carracanna agus na carbhail, ní raibh longa ann a d'fhéadfadh seoltóireacht a dhéanamh thar an Atlantach go sábháilte.

=== Cúlra ===
Nuair a tháinig an chéad [[Carrac|charrac]] agus an chéad charabhal in úsáid, thosaigh na hEorpaigh ag caint ar iontais an Chian-Oirthir arís. Níl na saineolaithe féin ar aon fhocal, áfach, cén fáth, i ndiaidh an iomláin, ar thosaigh an taiscéalaíocht, dháiríre. Creideann na [[Monatarachas|monataraithe]], thar aon dream eile, gurbh é an géar-easnamh [[Ór|óir]] agus [[Airgead (miotal)|airgid ghil]] a shocraigh an scéal. Bhí córas eacnamaíoch na hEorpa ag brath ar an ór agus ar an airgead geal. Ach nuair nach raibh an buillean ar fáil sách flúirseach, d'fhan cuid mhór de na tíortha Eorpacha in abar leis an ngéarchéim eacnamaíoch.

Cúis eile ab ea go raibh Críostaithe Leithinis na hIbéire sáite i síorchogaíocht leis na Moslamaigh leis na céadta bliain. Bhí Críostaithe na hIbéire géarbharúlach nach dtiocfaidís slán as sin ach a bheith ábalta cliathán na stát Moslamach i dTuaisceart na hAfraice a scoitheadh. 
== Taiscéalaíocht ar Tír ==
[[Íomhá:Cosmographia Claudii Ptolomaei ante 1467 (7455943) (cropped).jpg|mion|Ptolemy ː Cosmographia sa bhliain 1467 ]]
Roimh theacht Ré na Fionnachtana, bhí taiscéalaithe Eorpacha ann a thrasnaigh an Eoráise faoi dheireadh na Meánaoiseanna. Cé gur bhagair na Mongólaigh ródach ar an Eoraip, b'iad ba mhó a nasc an Eoráise le chéile, agus an gréasán de bhealaí móra agus línte cumarsáide a chruthaigh siad ag síneadh ón Meánoirthear go dtí an tSín féin. Ghlac Eorpaigh áirithe buntáiste ar na bealaí seo le turas a thabhairt ar thíortha an Oirthir, Iodálaigh ba mhó, ó b'iad na cathairstáit Iodálacha a bhí i gceannas ar an trádáil idir an Eoraip agus an Meánoirthear. An dlúchaidreamh a bhí acu le hOirthear na Meánmhara, chothaigh sé fiosracht ina measc, ar chúiseanna tráchtála freisin, i leith an Oirthir. Thairis sin, theastaigh ón bPápa iompaithigh nua a fháil sna tíortha coimhthíocha, sin nó teacht i dteagmháil le [[Seán Sagart]], an rí a raibh na scéalta móra á n-insint faoi.

Bhí [[Giovanni de Plano Carpini]] ar an chéad taistealaí den chineál seo. Thug sé turas ar an [[An Mhongóil|Mongóil]] sna blianta [[1244]]-[[1247]]. Chuala an saol ar fad iomrá ar thuras [[Marco Polo]], áfach. Thaistil seisean an Cian-Oirthear sna blianta 1271-1295. Chuir sé a chuid eachtraí i míotar, agus chuaigh an scéal ar fud na hEorpa.

I ndiaidh tamaill, thosaigh torthaí na turas seo ag imirt a dtionchair ar shaol na hEorpa. Thit an tóin as Impireacht na Mongólach go gairid i ndiaidh di teacht ar an bhfód, agus d'éirigh bealach mór an Oirthir ní ba dainséaraí arís. Sa cheathrú haois déag, rinne an Phlá Mhór praiseach den trádáil agus den chaidreamh idirnáisiúnta go léir. Bhí an bealach tíre chomh fada aistreánach gurbh ar éigean a dtiocfadh le aon duine tráchtáil éadálach a bhuint de.
Le cois fhad agus ghairbhe an tír-raoin de, bhí an bealach trádála faoi shúil na Moslamach, a raibh cogaí móra curtha acu ar na hEorpaigh agus, de dheasca na coimhlinte sin, níor mhair oiread mór muiníne idir an dá thaobh. Ansin, tháinig Impireacht nua Ioslamach ar an bhfód, is é sin, an Impireacht Otamánach. Bhí na hOtamánaigh i mbun fheachtas gabhála, agus chuir siad bac i mbealach trádála na nEorpach san Oirthear.

Bhí iarrachtaí den chineál chéanna ar siúl sa tSín, freisin. Sna blianta 1405-1433, thug loingeas an aimiréil mhóir Shínigh, [[Zheng He]], seacht dturas ar fud an Aigéin Indiaigh. Níor thosaigh an tSín ag bunú coilíneachtaí impiriúla sna tíortha cúil, áfach, agus mar sin, ní raibh impireacht dhomhanda ag na Sínigh riamh.

== An Phortaingéil ag cromadh ar an taiscéalaíocht ==
B'é an Prionsa [[Annraoi Loingseoir]] a chuir tús leis an chéad mhórbhabhta taiscéalaíochta sa Phortaingéil.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-prionsa-afracach-a-mhinigh-don-phapa-nach-nos-criostai-a-bhi-sa-sclabhaiocht/|teideal=An prionsa Afracach a mhínigh don Phápa nach nós Críostaí a bhí sa sclábhaíocht|údar=Mairéad Ní Nuadháin|dáta=2023-06-16|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-06-18}}&lt;/ref&gt; 
{{Main|Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile}}
Tháinig na mairnéalaigh Phortaingéalacha ar [[Maidéara|Oileáin Mhaidéara]] sa bhliain 1419, agus sa bhliain 1427, casadh [[Oileáin Azores]] orthu. Iompaíodh an dá oileánra seo ina gcoilíneachtaí Portaingéalacha. 

B'é cósta thiar na hAfraice an chloch ba mhó ar phaidrín Annraoi, áfach. Leis na cianta cairbreacha, ní fhéadfá trádáil a dhéanamh le hIarthar na hAfraice gan turas a dhéanamh trasna na Sahára. B'é oighear an scéil sin go raibh na bealaí tríd an tSahára faoi smacht na stát Moslamacha i dTuaisceart na hAfraice, arbh iad seanchéilí iomaíochta na Portaingéile iad. Bhí na Portaingéalaigh ag iarraidh teacht timpeall na Moslamach agus a gcuid trádála a dhéanamh bealach na farraige. Bhí siad dóchasach, freisin, go bhfaigheadh siad stáit Chríostaí taobh theas den tSahára, stáit a bheadh ina gcomhghuaillithe acu in éadan na Moslamach. Bhí na loingseoirí Portaingéalacha in ann teacht ar aghaidh beag ar bheag, agus iad ag ascnamh cúpla míle ó dheas in aghaidh na bliana. 

Sa bhliain 1434, tháinig siad thart le Rinn Bojador. Roimh imeacht an chéad scór bliain eile, bhí trádáil bheoga óir agus sclábhaithe ar siúl idir na Portaingéalaigh agus na hAfracaigh san áit a bhfuil an tSeineagáil inniu. Bhí na cúrsaí ag dul ar aghaidh go sciobtha, nó tógadh daingin trádála in Elmina, agus thosaigh São Tomé e Príncipe ag táirgeadh siúcra roimh aon choilíneacht eile. Sa bhliain 1482, chuaigh fórsa sluaíochta faoi cheannas Diogo Cão i dteagmháil le Ríocht an Chongó. Tháinig an briseadh mór sa bhliain 1487, nuair a sheol Bartolomeu Dias timpeall Cheann an Dóchais, ar ar bhaist sé an t-ainm sin, freisin. Ansin, dhearbh sé go raibh sé indéanta an tAigéan Indiach a bhaint amach an bealach seo. Sa bhliain 1498, chuir Vasco da Gama beart leis an mbriathar, nuair a shroich sé an India.

== Gabháltas Eorpach ar Mheiriceá ==

Bhí [[an Chaistíl]], céile iomaíochta na Portaingéile, sách mall ag cromadh ar an taiscéalaíocht, agus níor thosaigh na mairnéalaigh Chaistíleacha ag éirí inchomórtais leis na Portaingéalaigh roimh an leath dheiridh den chúigiú haois déag. B'iad na hOileáin Chanáracha an chéad chnámh spairne idir an dá thír, agus b'iad na Caistíligh a ghabh iad sa deireadh. Níor dhírigh an Chaistíl, nó an Spáinn, i gceart ar chúrsaí an choilíneachais agus na taiscéalaíochta sula raibh an Chaistíl agus an Aragóin nasctha le chéile, agus[[Leithinis na hIbéire]] athghafa ina hiomláine ó na Moslamaigh. Sa bhliain 1492, fuair an dá thír an ceann ab fhearr ar ríocht Moslamach Ghranada, agus ansin, chinn an lánúin ríoga sluaíocht [[Críostóir Colambas|Chríostóir Colambas]] a mhaoiniú, le súil is go n-éireodh le Colambas an Áise a shroicheadh beag beann ar na Portaingéalaigh. B'amhlaidh go raibh smacht ag na Portaingéalaigh ansin ar an mbealach go dtí an Áise thar ar na hAfraice, agus ní ligfidís siúd d'aon duine an bealach sin a úsáid gan deachú éigin a ghearradh air.

Níor bhain Colambas an Áise amach. Tháinig sé trasna ar rud ab fhearr ná sin, is é sin, an tOileán Úr, Meiriceá. Sa bhliain [[1500]], chuaigh an loingseoir Portaingéalach i dtír in áit eile san Oileán Úr, an Bhrasaíl. Anois, bhí sé tábhachtach limistéir chumhachta an dá ríocht Ibéaracha a shainiú agus críochadóireacht a dhéanamh eatarthu. B'é an Pápa a shocraigh an scéal sin, nó rinne sé idirghabháil idir an Spáinn agus an Phortaingéil, agus dá thoradh sin, shínigh na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh conradh le chéile, [[Conradh Tordesillas]]. D'fhág an Conradh an Afraic, an Áise agus cuid bheag de Mheiriceá Theas - an chuid ab fhaide soir de Bhrasaíl an lae inniu - ag na Portaingéalaigh, agus bronnadh an chuid ba mhó de Mheiriceá ar na Spáinnigh. Ar ndóigh, ní raibh a fhios ag aon duine go fóill an chuid ba mhó de na críocha seo a bheith ann ar aon nós. Go bunúsach, rith líne Tordesillas aduaidh ó theas, 370 léig (1550 ciliméadar) siar ó Oileáin Cabo Verde.

I dtús báire, bhí Colóim agus na taiscéalaithe Spáinneacha sách míshásta leis na gabháltais a rinne siad. Murab ionann agus an Afraic agus an Áise, ní raibh mórán tráchtearraí le fáil sna hoileáin Chairibeacha. Mar sin, b'fhearr leo na hoileáin a thabhairt chun míntíreachais agus a choilíniú. Ina dhiaidh sin, áfach, chuaigh na Spáinnigh ag taiscéaladh na hilchríche Meiriceánaí féin, agus b'ansin a fuair siad luach a saothair, flúirse mhillteanach óir. I Meiriceá, thuaidh agus theas, casadh ar na Spáinnigh impireachtaí a bhí chomh mór, chomh saibhir i ndaonra agus na himpireachtaí san Eoraip féin. Mar sin féin, bhí baiclí beaga de ''chonquistadores'' Spáinneacha ábalta na himpireachtaí seo a chloí. Is minic, áfach, a fuair siad cuidiú agus cabhair ó shluaite móra de chomhghuaillithe bundúchasacha, go háirithe ó threibheacha a bhí á dtroid nó á gcoinneáil faoi dhaorsmacht ag na himpireachtaí. B'iad na himpireachtaí ba nótáilte den chineál seo ná Impireacht na nAstacach san áit a bhfuil [[Meicsiceo]] inniu, agus Impireacht na n[[Incigh|Inceach]], nó [[Tawantinsuyu]], Tír na gCeithre gCeathrún, san áit a bhfuil [[Peiriú]] agus [[Eacuadór]] inniu. B'é [[Hernán Cortés]] a d'fhorghabh Ríocht na n[[Astacaigh|Astacach]] sa bhliain [[1521]], agus b'é [[Francisco Pizarro]] a bhí i gceannas ar na Spáinnigh a rinne gabháltas ar Tawantinsuyu. I ndiaidh an ghabháltais, rinne galair na hEorpa sléacht mór ar an daonra áitiúil. I gcás amháin ar a laghad, chuidigh galar den chineál sin leis na hEorpaigh sular bhain siad an áit amach iad féin. Nó dealraíonn sé gur mharaigh an bholgach Huayna Capac, impire na nInceach, go gairid roimh theacht Pizarro. Nuair a shroich na Spáinnigh an impireacht, bhí beirt mhac Huayna Capac, [[Atahualpa]] agus Huascar, sáite i gcogadh cathartha in aghaidh a chéile, rud a d'fhág an stát chomh lag is nach raibh seasamh ann in aghaidh scéimeanna na Spáinneach. Dá mb'é Huayna Capac agus an impireacht aontaithe a chasfaí ar Pizarro, bheadh cuma eile ar fad ar stair Mheiriceá Theas, is féidir.

Nuair a bhí forlámhas na Spáinne curtha i bhfeidhm ar na himpireachtaí seo, b'iad an t-ór agus an t-airgead geal na clocha ba mhó ar phaidrín na Spáinneach, idir mhianadóireacht agus easpórtáil. Na deilbhíní iontacha óir nó airgid a bhí saoirsithe ag na healaíontóirí bundúchasacha, chuaigh siad ar fad sa slige, agus rinneadh barraí miotail díobh.

Sa bhliain 1519, an bhliain chéanna a ndeachaigh arm Cortez i dtír i Meicsiceo, bhronn coróin na Spáinne luach a thurais ar Fernão de Magalhães ón bPortaingéil. B'é an cuspóir a bhí leis an turas seo ná seoladh siar le bealach nua farraige go dtí Oileáin na Spíosraí a aimsiú agus cuid na Spáinne a dhéanamh díobh. Bhí rath as cuimse ar an turas áirithe seo, nó b'é an chéad turas timpeall an Domhain é.

== Imeacht na monaplachta Portaingéalaí ==
[[Íomhá:CantinoPlanisphere.png|mion|300px|dheis|Léarscáil Cantino, a thaispeánann na críocha a bhí faighte ag na Portaingéalaigh agus ag na Spáinnigh. Léarscáil rúnda a bhí ann&amp;mdash;ainmníodh é i ndiaidh an taidhleoir Iodálach a smuigleáil é sa bhliain 1502 go dtí an Iodáil agus an saol mór.]]
Cé go raibh na Spáinnigh ag éirí bagrach mar chéilí iomaíochta, níor lagaigh ar na Portaingéalaigh ar aon nós i gcúrsaí na taiscéalaíochta agus na coilínigh. 

B'iadsan an chéad dream Iartharach a tháinig a fhad leis an tSeapáin agus a bhí ábalta trádáil a dhéanamh leis an tír sin. Nuair a bhí an Rí Manuel a hAon ag rialú na Portaingéile, chrom na Portaingéalaigh ar mhodh nua oibre lena ngreim a choinneáil ar na tíortha a raibh éileamh acu orthu. 

Thóg siad sraith de dhúnta daingne a cheadaigh dóibh smacht a choinneáil ar bhealaí tábhachtacha trádála an Oirthir ar fad. Mar sin, bhunaigh siad dúnta agus coilíneachtaí ar Chósta an Óir, i Luanda, [[Mósaimbíc]], Zanzibar, Mombasa, Socotra, Ormuz, [[Calcúta]], [[Goa]], [[Bombay]], Malaca, [[Macau]], agus Timor. Bhí na Portaingéalaigh ag rialú na Brasaíle chomh maith, a bhí aimsithe ag Pedro Álvares Cabral sa bhliain 1500. De réir Chonradh Tordesillas, bhí na Portaingéalaigh i dteideal na Brasaíle ar fad, dar leis an bPápa ar a laghad.

Fuair na Portaingéalaigh deacair a n-impireacht a fhairsingiú isteach i ndoimhneacht na hilchríche, agus b'fhearr leo fanacht cois farraige. Thar na blianta, tháinig chun solais go raibh an  

Agus í ina tír beag, streachail an Phortaingéil thar na blianta lena leithéid de mhórfhiontar a bhainistiú. Na dúnta Portaingéalacha ar fud an domhain, bhí siad i síor-anás daoine agus trealaimh. 

Ní raibh an Phortaingéil in ann dul in iomaíocht leis na cumhachtaí ní ba láidre a bhí ag cúngú isteach ar a cuid gabháltaisí. Mar sin, bhí port na monaplachta Portaingéalaí seinnte i stair na trádála Oirthearaí. B'iad na taiscéalaithe Ollannacha, Francacha agus Sasanacha a chuir deireadh leis, ó ba chuma leosan faoin dóigh a raibh an domhan roinnte ag an bPápa. 

Sa bhliain 1580, tháinig Pilib a Dó, rí na Spáinne, i gcomharbas ar Sebastião, rí na Portaingéile, a fuair bás gan ríchomharba a fhágáil ina dhiaidh. Mar sin, tháinig Impireachtaí na Portaingéile agus na Spáinne le chéile faoi aon choróin amháin. An chomh-impireacht a tháinig ar an bhfód mar sin, bhí sí chomh mór agus nárbh fhéidir a leithéid a choinneáil le chéile gan na cumhachtaí eile a bheith ag tabhairt a dúshláin. 

Le maolú ar dheacrachtaí den chineál sin, tugadh cuid de na tailte Portaingéalacha suas. Mar shampla, nuair a phós Séarlas a Dó, rí Shasana, an banphrionsa Portaingéalach Catarina Henriqueta de Bragança, fuair sé Bombay mar chuid den spré a bhí ag dul leis an mbanphrionsa. Choinnigh an Phortaingéil an chuid dá coilíneachtaí a bhí faoi smacht dian aici, go háirithe Macau, Timor Thoir, Goa, Angola, Mósaimbic, agus an Bhrasaíl. D'fhéach na hOllannaigh leis an mBrasaíl a shealbhú, agus tráth, bhí leath na tíre forghafa acu, ach b'éigean dóibh bailiú leo sa deireadh.

== Tuaisceart na hEorpa ag cur a ladair sa scéal ==

Níor thug na náisiúin taobh amuigh de Leithinis na hIbéire aird ar bith ar Chonradh Tordesillas. Bhí a traidisiún mairnéalachta féin ag an bhFrainc, ag an Ísiltír agus ag Sasana, agus cé go ndearna na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh a ndícheall leis na teicneolaíochtaí nua agus na mapaí a choinneáil acu féin, ní raibh siad i bhfad ag teacht a fhad leis na tíortha eile.

B'é an tIodálach Giovanni Cabotto, a bhaist John Cabot air féin as Béarla, a bhí i gceannas ar an chéad sluaíocht fionnachtana de chuid na Sasanach. Ina dhiaidh sin, chuaigh a lán misean eile ón bhFrainc agus ó Shasana go dtí an tOileán Úr le haithne a fháil ar Mheiriceá Thuaidh, an chuid den ilchríoch nua nár chuir na Spáinnigh mórán suime inti. Ní raibh ór le fáil ansin, a shíl siad, agus iad díreach ag creachadh shaibhreas Mheiriceá Theas. 

Sa bhliain 1525, thug Giovanni da Verrazzano an chéad chuairt ar an áit a bhfuil Cósta Thoir na Stát Aontaithe inniu. Bhí Cabot, Jacques Cartier (a chuaigh go Meiriceá an chéad uair sa bhliain 1534) agus fionnachtaithe eile na linne ag iarraidh [[an Bealach Siar ó Thuaidh]] a aimsiú, is é sin, an bealach a thabharfadh a fhad le saibhris na hÁise iad. Níor aimsigh siad an Bealach Siar ó Thuaidh riamh, ach ar a gcamchuairt, fuair siad amach faoi bhealaí seoltóireachta eile. Sa chéad leath den tseachtú haois déag, thosaigh coilínigh ó Thuaisceart na hEorpa ag cur fúthu ar chósta thoir Mheiriceá Thuaidh.

B'iad muintir an Tuaiscirt a chuaigh in iomaíocht leis na Portaingéalaigh san Afraic agus timpeall an Aigéin Indiaigh freisin. Thosaigh longa ón Ísiltír, ón bhFrainc agus ó Shasana ag cúngú ar mhonaplacht na bPortaingéalach agus ag bunú stáisiúin trádála agus coilíneachtaí dá gcuid féin. De réir a chéile, bhí sciar na Spáinneach agus na bPortaingéalach den mhargadh agus de na tailte féin ag dul i laghad, agus an mhuintir isteach á bhfódú díreach ina dtimpeall - mar shampla, bhí [[Hong Cong]] suite go dlúth in aice le Macau. B'iad na Tuaisceartaigh freisin a bhí chun tosaigh ag léarscáiliú a raibh fágtha den Aigéan Chiúin agus de chósta thiar Mheiriceá Thuaidh, ar an taobh Spáinneach den líne críochadóireachta a bhí leagtha amach i gConradh Tordesillas. Rinne na fionnachtaithe Ollannacha Willem Jansz agus Abel Tasman an chéad taighde ar chóstaí na hAstráile, ach b'é an Sasanach James Cook a mhapáil an chuid ba mhó den Polainéise.

== Deireadh Ré na Fionnachtana ==

Glactar leis go coitianta gur tháinig deireadh le Ré na Fionnachtana i dtús na seachtú haoise déag. Faoin am sin, bhí longa na nEorpach chomh daingean agus a gcuid loingseoirí sách oilte agus sách eolach le dul in aon áit ba rogha leo ar dhroim an domhain. Ar ndóigh, bhí obair na fionnachtana ag dul ar aghaidh i gcónaí. Ní dhearnadh an chéad suirbhéireacht ar chósta thoir na hAstráile roimh an mbliain 1770, ná ar na farraigí Artacha ná Antartacha roimh an naoú haois déag. 

Thóg sé i bhfad ní ba mhó ama freisin éirí eolach ar an taobh istigh de na hilchríocha. Níor tháinig an chéad Eorpach go domhain isteach i mór-roinn na hAfraice ach sa dara leath den naoú haois déag. B'iad na príomhchúiseanna leis an moilleadóireacht seo ná nach raibh súil ag na hEorpaigh go mbeadh mórán maithe ann le haghaidh trádála, ná mórán foinn orthu dul sa seans leis na galair shotholgtha a bhí ag rith damhsa san Afraic. 

Thairis sin, bhí Tuaisceart na hAfraice á rialú ag na Turcaigh nach raibh sásta cead a chos a fhágáil ag an bhfionnachtaí Eorpach ar a dtailte féin.

== Féach freisin ==

* [[Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile]]
* [[Carrac]]

== Naisc ==
* {{en}} [[:de:Ricardo Duchesne|Ricardo Duchesne]]: [http://fortnightlyreview.co.uk/2012/06/explore-duchesne/ ''The Faustian impulse and European exploration''], ''The Fortnightly Review'' 2012

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Ré na Fionnachtana| ]]
[[Catagóir:Taiscéalaíocht]]
[[Catagóir:Stair na hEorpa]]
[[Catagóir:Stair an domhain]]
[[Catagóir:Stair na hÁise]]
[[Catagóir:Stair na hAfraice]]</text>
      <sha1>56rh0rrot4l9m931wtjqosn1600ulu9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270218</id>
      <parentid>1270212</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T23:13:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.156.120</ip>
      </contributor>
      <origin>1270218</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20646" sha1="bdffhpxt4c81wqfc0knzot0f7meg99e" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

[[Íomhá:Age of Discovery explorations in English.png|mion|Ré na Fionnachtana]]
Tugtar '''Ré na Taiscéalaíochta''' ar an tréimhse ón chéad leath den chúigiú haois déag go dtí an chéad leath den tseachtú haois déag. Sa tréimhse seo, bhí longa na hEorpa ag taisteal timpeall an domhain ar lorg bealaí agus comhpháirtithe nua trádála leis an gcaipitleachas a choinneáil ag imeacht san Eoraip. Agus an obair idir lámhaibh acu, casadh náisiúin nua ar na hEorpaigh, agus mhapáil siad tíortha nach raibh siad eolach orthu roimhe sin. I measc thaiscéalaithe móra na linne, ní mór na hainmneacha seo leanas a lua: [[Críostóir Colóim]], [[Vasco da Gama]], [[Pedro Álvares Cabral]], [[John Cabot]], [[Yermak Timofeyevich]], [[Juan Ponce de León]], [[Bartolomeu Dias]], [[Fernão de Magalhães]], [[Willem Barentsz]], [[Abel Tasman]], [[Jacques Cartier]], [[Samuel de Champlain]], [[Willem Jansz]], agus an Captaen [[James Cook]].

Ní fhéadfaí na turais taiscéalaíochta a dhéanamh ná na fionnachtana a dhéanamh in uireasa na nuálacha teicneolaíochta agus smaointeachais a fáisceadh as an Athbheochán. Bhí forbairt mhór déanta ar an léarscáilíocht, ar an loingseoireacht, ar na hairm thine agus ar an longcheártaíocht. Theastaigh óna lán daoine bealach a aimsiú ó Iarthar na hEorpa go dtí an Áise. Ansin, forbraíodh longa de chineálacha nua, an carrac&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carrac/ga/|teideal=&quot;carrac&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt; agus an carbhal&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carbhal/ga/|teideal=&quot;carbhal&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt;, san Ibéir. Roimh na carracanna agus na carbhail, ní raibh longa ann a d'fhéadfadh seoltóireacht a dhéanamh thar an Atlantach go sábháilte.

=== Cúlra ===
Nuair a tháinig an chéad [[Carrac|charrac]] agus an chéad charabhal in úsáid, thosaigh na hEorpaigh ag caint ar iontais an Chian-Oirthir arís. Níl na saineolaithe féin ar aon fhocal, áfach, cén fáth, i ndiaidh an iomláin, ar thosaigh an taiscéalaíocht, dháiríre. Creideann na [[Monatarachas|monataraithe]], thar aon dream eile, gurbh é an géar-easnamh [[Ór|óir]] agus [[Airgead (miotal)|airgid ghil]] a shocraigh an scéal. Bhí córas eacnamaíoch na hEorpa ag brath ar an ór agus ar an airgead geal. Ach nuair nach raibh an buillean ar fáil sách flúirseach, d'fhan cuid mhór de na tíortha Eorpacha in abar leis an ngéarchéim eacnamaíoch.

Cúis eile ab ea go raibh Críostaithe Leithinis na hIbéire sáite i síorchogaíocht leis na Moslamaigh leis na céadta bliain. Bhí Críostaithe na hIbéire géarbharúlach nach dtiocfaidís slán as sin ach a bheith ábalta cliathán na stát Moslamach i dTuaisceart na hAfraice a scoitheadh. 
== Taiscéalaíocht ar Tír ==
[[Íomhá:Cosmographia Claudii Ptolomaei ante 1467 (7455943) (cropped).jpg|mion|Ptolemy ː Cosmographia sa bhliain 1467 ]]
Roimh theacht Ré na Fionnachtana, bhí taiscéalaithe Eorpacha ann a thrasnaigh an Eoráise faoi dheireadh na Meánaoiseanna. Cé gur bhagair na Mongólaigh ródach ar an Eoraip, b'iad ba mhó a nasc an Eoráise le chéile, agus an gréasán de bhealaí móra agus línte cumarsáide a chruthaigh siad ag síneadh ón Meánoirthear go dtí an tSín féin. Ghlac Eorpaigh áirithe buntáiste ar na bealaí seo le turas a thabhairt ar thíortha an Oirthir, Iodálaigh ba mhó, ó b'iad na cathairstáit Iodálacha a bhí i gceannas ar an trádáil idir an Eoraip agus an Meánoirthear. An dlúchaidreamh a bhí acu le hOirthear na Meánmhara, chothaigh sé fiosracht ina measc, ar chúiseanna tráchtála freisin, i leith an Oirthir. Thairis sin, theastaigh ón bPápa iompaithigh nua a fháil sna tíortha coimhthíocha, sin nó teacht i dteagmháil le [[Seán Sagart]], an rí a raibh na scéalta móra á n-insint faoi.

Bhí [[Giovanni de Plano Carpini]] ar an chéad taistealaí den chineál seo. Thug sé turas ar an [[An Mhongóil|Mongóil]] sna blianta [[1244]]-[[1247]]. Chuala an saol ar fad iomrá ar thuras [[Marco Polo]], áfach. Thaistil seisean an Cian-Oirthear sna blianta 1271-1295. Chuir sé a chuid eachtraí i míotar, agus chuaigh an scéal ar fud na hEorpa.

I ndiaidh tamaill, thosaigh torthaí na turas seo ag imirt a dtionchair ar shaol na hEorpa. Thit an tóin as Impireacht na Mongólach go gairid i ndiaidh di teacht ar an bhfód, agus d'éirigh bealach mór an Oirthir ní ba dainséaraí arís. Sa cheathrú haois déag, rinne an Phlá Mhór praiseach den trádáil agus den chaidreamh idirnáisiúnta go léir. Bhí an bealach tíre chomh fada aistreánach gurbh ar éigean a dtiocfadh le aon duine tráchtáil éadálach a bhuint de.
Le cois fhad agus ghairbhe an tír-raoin de, bhí an bealach trádála faoi shúil na Moslamach, a raibh cogaí móra curtha acu ar na hEorpaigh agus, de dheasca na coimhlinte sin, níor mhair oiread mór muiníne idir an dá thaobh. Ansin, tháinig Impireacht nua Ioslamach ar an bhfód, is é sin, an Impireacht Otamánach. Bhí na hOtamánaigh i mbun fheachtas gabhála, agus chuir siad bac i mbealach trádála na nEorpach san Oirthear.

Bhí iarrachtaí den chineál chéanna ar siúl sa tSín, freisin. Sna blianta 1405-1433, thug loingeas an aimiréil mhóir Shínigh, [[Zheng He]], seacht dturas ar fud an Aigéin Indiaigh. Níor thosaigh an tSín ag bunú coilíneachtaí impiriúla sna tíortha cúil, áfach, agus mar sin, ní raibh impireacht dhomhanda ag na Sínigh riamh.

== An Phortaingéil ag cromadh ar an taiscéalaíocht ==
B'é an Prionsa [[Annraoi Loingseoir]] a chuir tús leis an chéad mhórbhabhta taiscéalaíochta sa Phortaingéil.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-prionsa-afracach-a-mhinigh-don-phapa-nach-nos-criostai-a-bhi-sa-sclabhaiocht/|teideal=An prionsa Afracach a mhínigh don Phápa nach nós Críostaí a bhí sa sclábhaíocht|údar=Mairéad Ní Nuadháin|dáta=2023-06-16|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-06-18}}&lt;/ref&gt; 
{{Main|Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile}}
Tháinig na mairnéalaigh Phortaingéalacha ar [[Maidéara|Oileáin Mhaidéara]] sa bhliain 1419, agus sa bhliain 1427, casadh [[Oileáin Azores]] orthu. Iompaíodh an dá oileánra seo ina gcoilíneachtaí Portaingéalacha. 

B'é cósta thiar na hAfraice an chloch ba mhó ar phaidrín Annraoi, áfach. Leis na cianta cairbreacha, ní fhéadfá trádáil a dhéanamh le hIarthar na hAfraice gan turas a dhéanamh trasna na Sahára. B'é oighear an scéil sin go raibh na bealaí tríd an tSahára faoi smacht na stát Moslamacha i dTuaisceart na hAfraice, arbh iad seanchéilí iomaíochta na Portaingéile iad. Bhí na Portaingéalaigh ag iarraidh teacht timpeall na Moslamach agus a gcuid trádála a dhéanamh bealach na farraige. Bhí siad dóchasach, freisin, go bhfaigheadh siad stáit Chríostaí taobh theas den tSahára, stáit a bheadh ina gcomhghuaillithe acu in éadan na Moslamach. Bhí na loingseoirí Portaingéalacha in ann teacht ar aghaidh beag ar bheag, agus iad ag ascnamh cúpla míle ó dheas in aghaidh na bliana. 

Sa bhliain 1434, tháinig siad thart le Rinn Bojador. Roimh imeacht an chéad scór bliain eile, bhí trádáil bheoga óir agus sclábhaithe ar siúl idir na Portaingéalaigh agus na hAfracaigh san áit a bhfuil an tSeineagáil inniu. Bhí na cúrsaí ag dul ar aghaidh go sciobtha, nó tógadh daingin trádála in Elmina, agus thosaigh São Tomé e Príncipe ag táirgeadh siúcra roimh aon choilíneacht eile. Sa bhliain 1482, chuaigh fórsa sluaíochta faoi cheannas Diogo Cão i dteagmháil le Ríocht an Chongó. Tháinig an briseadh mór sa bhliain 1487, nuair a sheol Bartolomeu Dias timpeall Cheann an Dóchais, ar ar bhaist sé an t-ainm sin, freisin. Leis an éacht dána sin, chruthaigh sé go raibh sé indéanta an tAigéan Indiach a bhaint amach an bealach seo. Sa bhliain 1498, chuir Vasco da Gama beart leis an mbriathar, nuair a shroich sé an India.

== Gabháltas Eorpach ar Mheiriceá ==

Bhí [[an Chaistíl]], céile iomaíochta na Portaingéile, sách mall ag cromadh ar an taiscéalaíocht, agus níor thosaigh na mairnéalaigh Chaistíleacha ag éirí inchomórtais leis na Portaingéalaigh roimh an leath dheiridh den chúigiú haois déag. B'iad na hOileáin Chanáracha an chéad chnámh spairne idir an dá thír, agus b'iad na Caistíligh a ghabh iad sa deireadh. Níor dhírigh an Chaistíl, nó an Spáinn, i gceart ar chúrsaí an choilíneachais agus na taiscéalaíochta sula raibh an Chaistíl agus an Aragóin nasctha le chéile, agus[[Leithinis na hIbéire]] athghafa ina hiomláine ó na Moslamaigh. Sa bhliain 1492, fuair an dá thír an ceann ab fhearr ar ríocht Moslamach Ghranada, agus ansin, chinn an lánúin ríoga sluaíocht [[Críostóir Colambas|Chríostóir Colambas]] a mhaoiniú, le súil is go n-éireodh le Colambas an Áise a shroicheadh beag beann ar na Portaingéalaigh. B'amhlaidh go raibh smacht ag na Portaingéalaigh ansin ar an mbealach go dtí an Áise thar ar na hAfraice, agus ní ligfidís siúd d'aon duine an bealach sin a úsáid gan deachú éigin a ghearradh air.

Níor bhain Colambas an Áise amach. Tháinig sé trasna ar rud ab fhearr ná sin, is é sin, an tOileán Úr, Meiriceá. Sa bhliain [[1500]], chuaigh an loingseoir Portaingéalach i dtír in áit eile san Oileán Úr, an Bhrasaíl. Anois, bhí sé tábhachtach limistéir chumhachta an dá ríocht Ibéaracha a shainiú agus críochadóireacht a dhéanamh eatarthu. B'é an Pápa a shocraigh an scéal sin, nó rinne sé idirghabháil idir an Spáinn agus an Phortaingéil, agus dá thoradh sin, shínigh na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh conradh le chéile, [[Conradh Tordesillas]]. D'fhág an Conradh an Afraic, an Áise agus cuid bheag de Mheiriceá Theas - an chuid ab fhaide soir de Bhrasaíl an lae inniu - ag na Portaingéalaigh, agus bronnadh an chuid ba mhó de Mheiriceá ar na Spáinnigh. Ar ndóigh, ní raibh a fhios ag aon duine go fóill an chuid ba mhó de na críocha seo a bheith ann ar aon nós. Go bunúsach, rith líne Tordesillas aduaidh ó theas, 370 léig (1550 ciliméadar) siar ó Oileáin Cabo Verde.

I dtús báire, bhí Colóim agus na taiscéalaithe Spáinneacha sách míshásta leis na gabháltais a rinne siad. Murab ionann agus an Afraic agus an Áise, ní raibh mórán tráchtearraí le fáil sna hoileáin Chairibeacha. Mar sin, b'fhearr leo na hoileáin a thabhairt chun míntíreachais agus a choilíniú. Ina dhiaidh sin, áfach, chuaigh na Spáinnigh ag taiscéaladh na hilchríche Meiriceánaí féin, agus b'ansin a fuair siad luach a saothair, flúirse mhillteanach óir. I Meiriceá, thuaidh agus theas, casadh ar na Spáinnigh impireachtaí a bhí chomh mór, chomh saibhir i ndaonra agus na himpireachtaí san Eoraip féin. Mar sin féin, bhí baiclí beaga de ''chonquistadores'' Spáinneacha ábalta na himpireachtaí seo a chloí. Is minic, áfach, a fuair siad cuidiú agus cabhair ó shluaite móra de chomhghuaillithe bundúchasacha, go háirithe ó threibheacha a bhí á dtroid nó á gcoinneáil faoi dhaorsmacht ag na himpireachtaí. B'iad na himpireachtaí ba nótáilte den chineál seo ná Impireacht na nAstacach san áit a bhfuil [[Meicsiceo]] inniu, agus Impireacht na n[[Incigh|Inceach]], nó [[Tawantinsuyu]], Tír na gCeithre gCeathrún, san áit a bhfuil [[Peiriú]] agus [[Eacuadór]] inniu. B'é [[Hernán Cortés]] a d'fhorghabh Ríocht na n[[Astacaigh|Astacach]] sa bhliain [[1521]], agus b'é [[Francisco Pizarro]] a bhí i gceannas ar na Spáinnigh a rinne gabháltas ar Tawantinsuyu. I ndiaidh an ghabháltais, rinne galair na hEorpa sléacht mór ar an daonra áitiúil. I gcás amháin ar a laghad, chuidigh galar den chineál sin leis na hEorpaigh sular bhain siad an áit amach iad féin. Nó dealraíonn sé gur mharaigh an bholgach Huayna Capac, impire na nInceach, go gairid roimh theacht Pizarro. Nuair a shroich na Spáinnigh an impireacht, bhí beirt mhac Huayna Capac, [[Atahualpa]] agus Huascar, sáite i gcogadh cathartha in aghaidh a chéile, rud a d'fhág an stát chomh lag is nach raibh seasamh ann in aghaidh scéimeanna na Spáinneach. Dá mb'é Huayna Capac agus an impireacht aontaithe a chasfaí ar Pizarro, bheadh cuma eile ar fad ar stair Mheiriceá Theas, is féidir.

Nuair a bhí forlámhas na Spáinne curtha i bhfeidhm ar na himpireachtaí seo, b'iad an t-ór agus an t-airgead geal na clocha ba mhó ar phaidrín na Spáinneach, idir mhianadóireacht agus easpórtáil. Na deilbhíní iontacha óir nó airgid a bhí saoirsithe ag na healaíontóirí bundúchasacha, chuaigh siad ar fad sa slige, agus rinneadh barraí miotail díobh.

Sa bhliain 1519, an bhliain chéanna a ndeachaigh arm Cortez i dtír i Meicsiceo, bhronn coróin na Spáinne luach a thurais ar Fernão de Magalhães ón bPortaingéil. B'é an cuspóir a bhí leis an turas seo ná seoladh siar le bealach nua farraige go dtí Oileáin na Spíosraí a aimsiú agus cuid na Spáinne a dhéanamh díobh. Bhí rath as cuimse ar an turas áirithe seo, nó b'é an chéad turas timpeall an Domhain é.

== Imeacht na monaplachta Portaingéalaí ==
[[Íomhá:CantinoPlanisphere.png|mion|300px|dheis|Léarscáil Cantino, a thaispeánann na críocha a bhí faighte ag na Portaingéalaigh agus ag na Spáinnigh. Léarscáil rúnda a bhí ann&amp;mdash;ainmníodh é i ndiaidh an taidhleoir Iodálach a smuigleáil é sa bhliain 1502 go dtí an Iodáil agus an saol mór.]]
Cé go raibh na Spáinnigh ag éirí bagrach mar chéilí iomaíochta, níor lagaigh ar na Portaingéalaigh ar aon nós i gcúrsaí na taiscéalaíochta agus na coilínigh. 

B'iadsan an chéad dream Iartharach a tháinig a fhad leis an tSeapáin agus a bhí ábalta trádáil a dhéanamh leis an tír sin. Nuair a bhí an Rí Manuel a hAon ag rialú na Portaingéile, chrom na Portaingéalaigh ar mhodh nua oibre lena ngreim a choinneáil ar na tíortha a raibh éileamh acu orthu. 

Thóg siad sraith de dhúnta daingne le go mbéidís ábalta a smacht a choinneáil ar bhealaí tábhachtacha trádála an Oirthir ar fad. Mar sin, bhunaigh siad dúnta agus coilíneachtaí ar Chósta an Óir, i Luanda, [[Mósaimbíc]], Zanzibar, Mombasa, Socotra, Ormuz, [[Calcúta]], [[Goa]], [[Bombay]], Malaca, [[Macau]], agus Timor. Bhí na Portaingéalaigh ag rialú na Brasaíle chomh maith, a bhí aimsithe ag Pedro Álvares Cabral sa bhliain 1500. De réir Chonradh Tordesillas, bhí na Portaingéalaigh i dteideal na Brasaíle ar fad, dar leis an bPápa ar a laghad.

Ba dhoilgh do na Portaingéalaigh a n-impireacht a fhairsingiú isteach i ndoimhneacht na hilchríche, agus b'fhearr leo fanacht cois farraige. Thar na blianta, tháinig chun solais go raibh an  

Agus í ina tír beag, streachail an Phortaingéil thar na blianta lena leithéid de mhórfhiontar a bhainistiú. Na dúnta Portaingéalacha ar fud an domhain, bhí siad i síor-anás daoine agus trealaimh. 

Ní raibh an Phortaingéil in ann dul in iomaíocht leis na cumhachtaí ní ba láidre a bhí ag cúngú isteach ar a cuid gabháltaisí. Mar sin, bhí port na monaplachta Portaingéalaí seinnte i stair na trádála Oirthearaí. B'iad na taiscéalaithe Ollannacha, Francacha agus Sasanacha a chuir deireadh leis, ó ba chuma leosan faoin dóigh a raibh an domhan roinnte ag an bPápa. 

Sa bhliain 1580, tháinig Pilib a Dó, rí na Spáinne, i gcomharbas ar Sebastião, rí na Portaingéile, a fuair bás gan ríchomharba a fhágáil ina dhiaidh. Mar sin, tháinig Impireachtaí na Portaingéile agus na Spáinne le chéile faoi aon choróin amháin. An chomh-impireacht a tháinig ar an bhfód mar sin, bhí sí chomh mór agus nárbh fhéidir a leithéid a choinneáil le chéile gan na cumhachtaí eile a bheith ag tabhairt a dúshláin. 

Le maolú ar dheacrachtaí den chineál sin, tugadh cuid de na tailte Portaingéalacha suas. Mar shampla, nuair a phós Séarlas a Dó, rí Shasana, an banphrionsa Portaingéalach Catarina Henriqueta de Bragança, fuair sé Bombay mar chuid den spré a bhí ag dul leis an mbanphrionsa. Choinnigh an Phortaingéil an chuid dá coilíneachtaí a bhí faoi smacht dian aici, go háirithe Macau, Timor Thoir, Goa, Angola, Mósaimbic, agus an Bhrasaíl. D'fhéach na hOllannaigh leis an mBrasaíl a shealbhú, agus tráth, bhí leath na tíre forghafa acu, ach b'éigean dóibh bailiú leo sa deireadh.

== Tuaisceart na hEorpa ag cur a ladair sa scéal ==

Níor thug na náisiúin taobh amuigh de Leithinis na hIbéire aird ar bith ar Chonradh Tordesillas. Bhí a traidisiún mairnéalachta féin ag an bhFrainc, ag an Ísiltír agus ag Sasana, agus cé go ndearna na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh a ndícheall leis na teicneolaíochtaí nua agus na mapaí a choinneáil acu féin, ní raibh siad i bhfad ag teacht a fhad leis na tíortha eile.

B'é an tIodálach Giovanni Cabotto, a bhaist John Cabot air féin as Béarla, a bhí i gceannas ar an chéad sluaíocht fionnachtana de chuid na Sasanach. Ina dhiaidh sin, chuaigh a lán misean eile ón bhFrainc agus ó Shasana go dtí an tOileán Úr le haithne a fháil ar Mheiriceá Thuaidh, an chuid den ilchríoch nua nár chuir na Spáinnigh mórán suime inti. Ní raibh ór le fáil ansin, a shíl siad, agus iad díreach ag creachadh shaibhreas Mheiriceá Theas. 

Sa bhliain 1525, thug Giovanni da Verrazzano an chéad chuairt ar an áit a bhfuil Cósta Thoir na Stát Aontaithe inniu. Bhí Cabot, Jacques Cartier (a chuaigh go Meiriceá an chéad uair sa bhliain 1534) agus fionnachtaithe eile na linne ag iarraidh [[an Bealach Siar ó Thuaidh]] a aimsiú, is é sin, an bealach a thabharfadh a fhad le saibhris na hÁise iad. Níor aimsigh siad an Bealach Siar ó Thuaidh riamh, ach ar a gcamchuairt, fuair siad amach faoi bhealaí seoltóireachta eile. Sa chéad leath den tseachtú haois déag, thosaigh coilínigh ó Thuaisceart na hEorpa ag cur fúthu ar chósta thoir Mheiriceá Thuaidh.

B'iad muintir an Tuaiscirt a chuaigh in iomaíocht leis na Portaingéalaigh san Afraic agus timpeall an Aigéin Indiaigh freisin. Thosaigh longa ón Ísiltír, ón bhFrainc agus ó Shasana ag cúngú ar mhonaplacht na bPortaingéalach agus ag bunú stáisiúin trádála agus coilíneachtaí dá gcuid féin. De réir a chéile, bhí sciar na Spáinneach agus na bPortaingéalach den mhargadh agus de na tailte féin ag dul i laghad, agus an mhuintir isteach á bhfódú díreach ina dtimpeall - mar shampla, bhí [[Hong Cong]] suite go dlúth in aice le Macau. B'iad na Tuaisceartaigh freisin a bhí chun tosaigh ag léarscáiliú a raibh fágtha den Aigéan Chiúin agus de chósta thiar Mheiriceá Thuaidh, ar an taobh Spáinneach den líne críochadóireachta a bhí leagtha amach i gConradh Tordesillas. Rinne na fionnachtaithe Ollannacha Willem Jansz agus Abel Tasman an chéad taighde ar chóstaí na hAstráile, ach b'é an Sasanach James Cook a mhapáil an chuid ba mhó den Polainéise.

== Deireadh Ré na Fionnachtana ==

Glactar leis go coitianta gur tháinig deireadh le Ré na Fionnachtana i dtús na seachtú haoise déag. Faoin am sin, bhí longa na nEorpach chomh daingean agus a gcuid loingseoirí sách oilte agus sách eolach le dul in aon áit ba rogha leo ar dhroim an domhain. Ar ndóigh, bhí obair na fionnachtana ag dul ar aghaidh i gcónaí. Ní dhearnadh an chéad suirbhéireacht ar chósta thoir na hAstráile roimh an mbliain 1770, ná ar na farraigí Artacha ná Antartacha roimh an naoú haois déag. 

Thóg sé i bhfad ní ba mhó ama freisin éirí eolach ar an taobh istigh de na hilchríocha. Níor tháinig an chéad Eorpach go domhain isteach i mór-roinn na hAfraice ach sa dara leath den naoú haois déag. B'iad na príomhchúiseanna leis an moilleadóireacht seo ná nach raibh súil ag na hEorpaigh go mbeadh mórán maithe ann le haghaidh trádála, ná mórán foinn orthu dul sa seans leis na galair shotholgtha a bhí ag rith damhsa san Afraic. 

Thairis sin, bhí Tuaisceart na hAfraice á rialú ag na Turcaigh nach raibh sásta cead a chos a fhágáil ag an bhfionnachtaí Eorpach ar a dtailte féin.

== Féach freisin ==

* [[Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile]]
* [[Carrac]]

== Naisc ==
* {{en}} [[:de:Ricardo Duchesne|Ricardo Duchesne]]: [http://fortnightlyreview.co.uk/2012/06/explore-duchesne/ ''The Faustian impulse and European exploration''], ''The Fortnightly Review'' 2012

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Ré na Fionnachtana| ]]
[[Catagóir:Taiscéalaíocht]]
[[Catagóir:Stair na hEorpa]]
[[Catagóir:Stair an domhain]]
[[Catagóir:Stair na hÁise]]
[[Catagóir:Stair na hAfraice]]</text>
      <sha1>bdffhpxt4c81wqfc0knzot0f7meg99e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270219</id>
      <parentid>1270218</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T23:27:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.156.120</ip>
      </contributor>
      <origin>1270219</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20583" sha1="rzp3l8v8ykkhy3paf0akn5smw2y1p0q" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

[[Íomhá:Age of Discovery explorations in English.png|mion|Ré na Fionnachtana]]
Tugtar '''Ré na Taiscéalaíochta''' ar an tréimhse ón chéad leath den chúigiú haois déag go dtí an chéad leath den tseachtú haois déag. Sa tréimhse seo, bhí longa na hEorpa ag taisteal timpeall an domhain ar lorg bealaí agus comhpháirtithe nua trádála leis an gcaipitleachas a choinneáil ag imeacht san Eoraip. Agus an obair idir lámhaibh acu, casadh náisiúin nua ar na hEorpaigh, agus mhapáil siad tíortha nach raibh siad eolach orthu roimhe sin. I measc thaiscéalaithe móra na linne, ní mór na hainmneacha seo leanas a lua: [[Críostóir Colóim]], [[Vasco da Gama]], [[Pedro Álvares Cabral]], [[John Cabot]], [[Yermak Timofeyevich]], [[Juan Ponce de León]], [[Bartolomeu Dias]], [[Fernão de Magalhães]], [[Willem Barentsz]], [[Abel Tasman]], [[Jacques Cartier]], [[Samuel de Champlain]], [[Willem Jansz]], agus an Captaen [[James Cook]].

Ní fhéadfaí na turais taiscéalaíochta a dhéanamh ná na fionnachtana a dhéanamh in uireasa na nuálacha teicneolaíochta agus smaointeachais a fáisceadh as an Athbheochán. Bhí forbairt mhór déanta ar an léarscáilíocht, ar an loingseoireacht, ar na hairm thine agus ar an longcheártaíocht. Theastaigh óna lán daoine bealach a aimsiú ó Iarthar na hEorpa go dtí an Áise. Ansin, forbraíodh longa de chineálacha nua, an carrac&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carrac/ga/|teideal=&quot;carrac&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt; agus an carbhal&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carbhal/ga/|teideal=&quot;carbhal&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt;, san Ibéir. Roimh na carracanna agus na carbhail, ní raibh longa ann a d'fhéadfadh seoltóireacht a dhéanamh thar an Atlantach go sábháilte.

=== Cúlra ===
Nuair a tháinig an chéad [[Carrac|charrac]] agus an chéad charabhal in úsáid, thosaigh na hEorpaigh ag caint ar iontais an Chian-Oirthir arís. Níl na saineolaithe féin ar aon fhocal, áfach, cén fáth, i ndiaidh an iomláin, ar thosaigh an taiscéalaíocht, dháiríre. Creideann na [[Monatarachas|monataraithe]], thar aon dream eile, gurbh é an géar-easnamh [[Ór|óir]] agus [[Airgead (miotal)|airgid ghil]] a shocraigh an scéal. Bhí córas eacnamaíoch na hEorpa ag brath ar an ór agus ar an airgead geal. Ach nuair nach raibh an buillean ar fáil sách flúirseach, d'fhan cuid mhór de na tíortha Eorpacha in abar leis an ngéarchéim eacnamaíoch.

Cúis eile ab ea go raibh Críostaithe Leithinis na hIbéire sáite i síorchogaíocht leis na Moslamaigh leis na céadta bliain. Bhí Críostaithe na hIbéire géarbharúlach nach dtiocfaidís slán as sin ach a bheith ábalta cliathán na stát Moslamach i dTuaisceart na hAfraice a scoitheadh. 
== Taiscéalaíocht ar Tír ==
[[Íomhá:Cosmographia Claudii Ptolomaei ante 1467 (7455943) (cropped).jpg|mion|Ptolemy ː Cosmographia sa bhliain 1467 ]]
Roimh theacht Ré na Fionnachtana, bhí taiscéalaithe Eorpacha ann a thrasnaigh an Eoráise faoi dheireadh na Meánaoiseanna. Cé gur bhagair na Mongólaigh ródach ar an Eoraip, b'iad ba mhó a nasc an Eoráise le chéile, agus an gréasán de bhealaí móra agus línte cumarsáide a chruthaigh siad ag síneadh ón Meánoirthear go dtí an tSín féin. Ghlac Eorpaigh áirithe buntáiste ar na bealaí seo le turas a thabhairt ar thíortha an Oirthir, Iodálaigh ba mhó, ó b'iad na cathairstáit Iodálacha a bhí i gceannas ar an trádáil idir an Eoraip agus an Meánoirthear. An dlúchaidreamh a bhí acu le hOirthear na Meánmhara, chothaigh sé fiosracht ina measc, ar chúiseanna tráchtála freisin, i leith an Oirthir. Thairis sin, theastaigh ón bPápa iompaithigh nua a fháil sna tíortha coimhthíocha, sin nó teacht i dteagmháil le [[Seán Sagart]], an rí a raibh na scéalta móra á n-insint faoi.

Bhí [[Giovanni de Plano Carpini]] ar an chéad taistealaí den chineál seo. Thug sé turas ar an [[An Mhongóil|Mongóil]] sna blianta [[1244]]-[[1247]]. Chuala an saol ar fad iomrá ar thuras [[Marco Polo]], áfach. Thaistil seisean an Cian-Oirthear sna blianta 1271-1295. Chuir sé a chuid eachtraí i míotar, agus chuaigh an scéal ar fud na hEorpa.

I ndiaidh tamaill, thosaigh torthaí na turas seo ag imirt a dtionchair ar shaol na hEorpa. Thit an tóin as Impireacht na Mongólach go gairid i ndiaidh di teacht ar an bhfód, agus d'éirigh bealach mór an Oirthir ní ba dainséaraí arís. Sa cheathrú haois déag, rinne an Phlá Mhór praiseach den trádáil agus den chaidreamh idirnáisiúnta go léir. Bhí an bealach tíre chomh fada aistreánach gurbh ar éigean a dtiocfadh le aon duine tráchtáil éadálach a bhuint de.
Le cois fhad agus ghairbhe an tír-raoin de, bhí an bealach trádála faoi shúil na Moslamach, a raibh cogaí móra curtha acu ar na hEorpaigh agus, de dheasca na coimhlinte sin, níor mhair oiread mór muiníne idir an dá thaobh. Ansin, tháinig Impireacht nua Ioslamach ar an bhfód, is é sin, an Impireacht Otamánach. Bhí na hOtamánaigh i mbun fheachtas gabhála, agus chuir siad bac i mbealach trádála na nEorpach san Oirthear.

Bhí iarrachtaí den chineál chéanna ar siúl sa tSín, freisin. Sna blianta 1405-1433, thug loingeas an aimiréil mhóir Shínigh, [[Zheng He]], seacht dturas ar fud an Aigéin Indiaigh. Níor thosaigh an tSín ag bunú coilíneachtaí impiriúla sna tíortha cúil, áfach, agus mar sin, ní raibh impireacht dhomhanda ag na Sínigh riamh.

== An Phortaingéil ag cromadh ar an taiscéalaíocht ==
B'é an Prionsa [[Annraoi Loingseoir]] a chuir tús leis an chéad mhórbhabhta taiscéalaíochta sa Phortaingéil.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-prionsa-afracach-a-mhinigh-don-phapa-nach-nos-criostai-a-bhi-sa-sclabhaiocht/|teideal=An prionsa Afracach a mhínigh don Phápa nach nós Críostaí a bhí sa sclábhaíocht|údar=Mairéad Ní Nuadháin|dáta=2023-06-16|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-06-18}}&lt;/ref&gt; 
{{Main|Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile}}
Tháinig na mairnéalaigh Phortaingéalacha ar [[Maidéara|Oileáin Mhaidéara]] sa bhliain 1419, agus sa bhliain 1427, casadh [[Oileáin Azores]] orthu. Iompaíodh an dá oileánra seo ina gcoilíneachtaí Portaingéalacha. 

B'é cósta thiar na hAfraice an chloch ba mhó ar phaidrín Annraoi, áfach. Leis na cianta cairbreacha, ní fhéadfá trádáil a dhéanamh le hIarthar na hAfraice gan turas a dhéanamh trasna na Sahára. B'é oighear an scéil sin go raibh na bealaí tríd an tSahára faoi smacht na stát Moslamacha i dTuaisceart na hAfraice, arbh iad seanchéilí iomaíochta na Portaingéile iad. Bhí na Portaingéalaigh ag iarraidh teacht timpeall na Moslamach agus a gcuid trádála a dhéanamh bealach na farraige. Bhí siad dóchasach, freisin, go bhfaigheadh siad stáit Chríostaí taobh theas den tSahára, stáit a bheadh ina gcomhghuaillithe acu in éadan na Moslamach. Bhí na loingseoirí Portaingéalacha in ann teacht ar aghaidh beag ar bheag, agus iad ag ascnamh cúpla míle ó dheas in aghaidh na bliana. 

Sa bhliain 1434, tháinig siad thart le Rinn Bojador. Roimh imeacht an chéad scór bliain eile, bhí trádáil bheoga óir agus sclábhaithe ar siúl idir na Portaingéalaigh agus na hAfracaigh san áit a bhfuil an tSeineagáil inniu. Bhí na cúrsaí ag dul ar aghaidh go sciobtha, nó tógadh daingin trádála in Elmina, agus thosaigh São Tomé e Príncipe ag táirgeadh siúcra roimh aon choilíneacht eile. Sa bhliain 1482, chuaigh fórsa sluaíochta faoi cheannas Diogo Cão i dteagmháil le Ríocht an Chongó. Tháinig an briseadh mór sa bhliain 1487, nuair a sheol Bartolomeu Dias timpeall Cheann an Dóchais, ar ar bhaist sé an t-ainm sin, freisin. Leis an éacht dána sin, chruthaigh sé go raibh sé indéanta an tAigéan Indiach a bhaint amach an bealach seo. Sa bhliain 1498, chuir Vasco da Gama beart leis an mbriathar, nuair a shroich sé an India.

== Gabháltas Eorpach ar Mheiriceá ==

Bhí [[an Chaistíl]], céile iomaíochta na Portaingéile, sách mall ag cromadh ar an taiscéalaíocht, agus níor thosaigh na mairnéalaigh Chaistíleacha ag éirí inchomórtais leis na Portaingéalaigh roimh an leath dheiridh den chúigiú haois déag. B'iad na hOileáin Chanáracha an chéad chnámh spairne idir an dá thír, agus b'iad na Caistíligh a ghabh iad sa deireadh. Níor dhírigh an Chaistíl, nó an Spáinn, i gceart ar chúrsaí an choilíneachais agus na taiscéalaíochta sula raibh an Chaistíl agus an Aragóin nasctha le chéile, agus[[Leithinis na hIbéire]] athghafa ina hiomláine ó na Moslamaigh. Sa bhliain 1492, fuair an dá thír an ceann ab fhearr ar ríocht Moslamach Ghranada, agus ansin, chinn an lánúin ríoga sluaíocht [[Críostóir Colambas|Chríostóir Colambas]] a mhaoiniú, le súil is go n-éireodh le Colambas an Áise a shroicheadh beag beann ar na Portaingéalaigh. B'amhlaidh go raibh smacht ag na Portaingéalaigh ansin ar an mbealach go dtí an Áise thar ar na hAfraice, agus ní ligfidís siúd d'aon duine an bealach sin a úsáid gan deachú éigin a ghearradh air.

Níor bhain Colambas an Áise amach. Tháinig sé trasna ar rud ab fhearr ná sin, is é sin, an tOileán Úr, Meiriceá. Sa bhliain [[1500]], chuaigh an loingseoir Portaingéalach i dtír in áit eile san Oileán Úr, an Bhrasaíl. Anois, bhí sé tábhachtach limistéir chumhachta an dá ríocht Ibéaracha a shainiú agus críochadóireacht a dhéanamh eatarthu. B'é an Pápa a shocraigh an scéal sin, nó rinne sé idirghabháil idir an Spáinn agus an Phortaingéil, agus dá thoradh sin, shínigh na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh conradh le chéile, [[Conradh Tordesillas]]. D'fhág an Conradh an Afraic, an Áise agus cuid bheag de Mheiriceá Theas - an chuid ab fhaide soir de Bhrasaíl an lae inniu - ag na Portaingéalaigh, agus bronnadh an chuid ba mhó de Mheiriceá ar na Spáinnigh. Ar ndóigh, ní raibh a fhios ag aon duine go fóill an chuid ba mhó de na críocha seo a bheith ann ar aon nós. Go bunúsach, rith líne Tordesillas aduaidh ó theas, 370 léig (1550 ciliméadar) siar ó Oileáin Cabo Verde.

I dtús báire, bhí Colóim agus na taiscéalaithe Spáinneacha sách míshásta leis na gabháltais a rinne siad. Murab ionann agus an Afraic agus an Áise, ní raibh mórán tráchtearraí le fáil sna hoileáin Chairibeacha. Mar sin, b'fhearr leo na hoileáin a thabhairt chun míntíreachais agus a choilíniú. Ina dhiaidh sin, áfach, chuaigh na Spáinnigh ag taiscéaladh na hilchríche Meiriceánaí féin, agus b'ansin a fuair siad luach a saothair, flúirse mhillteanach óir. I Meiriceá, thuaidh agus theas, casadh ar na Spáinnigh impireachtaí a bhí chomh mór, chomh saibhir i ndaonra agus na himpireachtaí san Eoraip féin. Mar sin féin, bhí baiclí beaga de ''chonquistadores'' Spáinneacha ábalta na himpireachtaí seo a chloí. Is minic, áfach, a fuair siad cuidiú agus cabhair ó shluaite móra de chomhghuaillithe bundúchasacha, go háirithe ó threibheacha a bhí á dtroid nó á gcoinneáil faoi dhaorsmacht ag na himpireachtaí. B'iad na himpireachtaí ba nótáilte den chineál seo ná Impireacht na nAstacach san áit a bhfuil [[Meicsiceo]] inniu, agus Impireacht na n[[Incigh|Inceach]], nó [[Tawantinsuyu]], Tír na gCeithre gCeathrún, san áit a bhfuil [[Peiriú]] agus [[Eacuadór]] inniu. B'é [[Hernán Cortés]] a d'fhorghabh Ríocht na n[[Astacaigh|Astacach]] sa bhliain [[1521]], agus b'é [[Francisco Pizarro]] a bhí i gceannas ar na Spáinnigh a rinne gabháltas ar Tawantinsuyu. I ndiaidh an ghabháltais, rinne galair na hEorpa sléacht mór ar an daonra áitiúil. I gcás amháin ar a laghad, chuidigh galar den chineál sin leis na hEorpaigh sular bhain siad an áit amach iad féin. Nó dealraíonn sé gur mharaigh an bholgach Huayna Capac, impire na nInceach, go gairid roimh theacht Pizarro. Nuair a shroich na Spáinnigh an impireacht, bhí beirt mhac Huayna Capac, [[Atahualpa]] agus Huascar, sáite i gcogadh cathartha in aghaidh a chéile, rud a d'fhág an stát chomh lag is nach raibh seasamh ann in aghaidh scéimeanna na Spáinneach. Dá mb'é Huayna Capac agus an impireacht aontaithe a chasfaí ar Pizarro, bheadh cuma eile ar fad ar stair Mheiriceá Theas, is féidir.

Nuair a bhí forlámhas na Spáinne curtha i bhfeidhm ar na himpireachtaí seo, b'iad an t-ór agus an t-airgead geal na clocha ba mhó ar phaidrín na Spáinneach, idir mhianadóireacht agus easpórtáil. Na deilbhíní iontacha óir nó airgid a bhí saoirsithe ag na healaíontóirí bundúchasacha, chuaigh siad ar fad sa slige, agus rinneadh barraí miotail díobh.

Sa bhliain 1519, an bhliain chéanna a ndeachaigh arm Cortez i dtír i Meicsiceo, bhronn coróin na Spáinne luach a thurais ar Fernão de Magalhães ón bPortaingéil. B'é an cuspóir a bhí leis an turas seo ná seoladh siar le bealach nua farraige go dtí Oileáin na Spíosraí a aimsiú agus cuid na Spáinne a dhéanamh díobh. Bhí rath as cuimse ar an turas áirithe seo, nó b'é an chéad turas timpeall an Domhain é.

== Imeacht na monaplachta Portaingéalaí ==
[[Íomhá:CantinoPlanisphere.png|mion|300px|dheis|Léarscáil Cantino, a thaispeánann na críocha a bhí faighte ag na Portaingéalaigh agus ag na Spáinnigh. Léarscáil rúnda a bhí ann&amp;mdash;ainmníodh é i ndiaidh an taidhleoir Iodálach a smuigleáil é sa bhliain 1502 go dtí an Iodáil agus an saol mór.]]
Cé go raibh na Spáinnigh ag éirí bagrach mar chéilí iomaíochta, níor lagaigh ar na Portaingéalaigh ar aon nós i gcúrsaí na taiscéalaíochta agus na coilínigh. 

B'iadsan an chéad dream Iartharach a tháinig a fhad leis an tSeapáin agus a bhí ábalta trádáil a dhéanamh leis an tír sin. Nuair a bhí an Rí Manuel a hAon ag rialú na Portaingéile, chrom na Portaingéalaigh ar mhodh nua oibre lena ngreim a choinneáil ar na tíortha a raibh éileamh acu orthu. 

Thóg siad sraith de dhúnta daingne le go mbéidís ábalta a smacht a choinneáil ar bhealaí tábhachtacha trádála an Oirthir ar fad. Mar sin, bhunaigh siad dúnta agus coilíneachtaí ar Chósta an Óir, i Luanda, [[Mósaimbíc]], Zanzibar, Mombasa, Socotra, Ormuz, [[Calcúta]], [[Goa]], [[Bombay]], Malaca, [[Macau]], agus Timor. Bhí na Portaingéalaigh ag rialú na Brasaíle chomh maith, a bhí aimsithe ag Pedro Álvares Cabral sa bhliain 1500. De réir Chonradh Tordesillas, bhí na Portaingéalaigh i dteideal na Brasaíle ar fad, dar leis an bPápa ar a laghad.

Ba dhoilgh do na Portaingéalaigh a n-impireacht a fhairsingiú isteach i ndoimhneacht na hilchríche, agus b'fhearr leo fanacht cois farraige.  

Agus í ina tír beag, streachail an Phortaingéil thar na blianta lena leithéid de mhórfhiontar a bhainistiú. Na dúnta Portaingéalacha ar fud an domhain, bhí siad i síor-anás daoine agus trealaimh. Ní raibh an Phortaingéil in ann dul in iomaíocht leis na cumhachtaí ní ba láidre a bhí ag cúngú isteach ar a cuid gabháltaisí. Mar sin, bhí port na monaplachta Portaingéalaí seinnte i stair na trádála Oirthearaí. B'iad na taiscéalaithe Ollannacha, Francacha agus Sasanacha a chuir deireadh leis, ó ba chuma leosan faoin dóigh a raibh an domhan roinnte ag an bPápa. 

Sa bhliain 1580, tháinig Pilib a Dó, rí na Spáinne, i gcomharbas ar Sebastião, rí na Portaingéile, a fuair bás gan ríchomharba a fhágáil ina dhiaidh. Mar sin, tháinig Impireachtaí na Portaingéile agus na Spáinne le chéile faoi aon choróin amháin. An chomh-impireacht a tháinig ar an bhfód mar sin, bhí sí chomh mór agus nárbh fhéidir a leithéid a choinneáil le chéile gan na cumhachtaí eile a bheith ag tabhairt a dúshláin. 

Le maolú ar dheacrachtaí den chineál sin, tugadh cuid de na tailte Portaingéalacha suas. Mar shampla, nuair a phós Séarlas a Dó, rí Shasana, an banphrionsa Portaingéalach Catarina Henriqueta de Bragança, fuair sé Bombay mar chuid den spré a bhí ag dul leis an mbanphrionsa. Choinnigh an Phortaingéil an chuid dá coilíneachtaí a bhí faoi smacht dian aici, go háirithe Macau, Timor Thoir, Goa, Angola, Mósaimbic, agus an Bhrasaíl. D'fhéach na hOllannaigh leis an mBrasaíl a shealbhú, agus tráth, bhí leath na tíre forghafa acu, ach b'éigean dóibh bailiú leo sa deireadh.

== Tuaisceart na hEorpa ag cur a ladair sa scéal ==

Níor thug na náisiúin taobh amuigh de Leithinis na hIbéire aird ar bith ar Chonradh Tordesillas. Bhí a traidisiún mairnéalachta féin ag an bhFrainc, ag an Ísiltír agus ag Sasana, agus cé go ndearna na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh a ndícheall leis na teicneolaíochtaí nua agus na mapaí a choinneáil acu féin, ní raibh siad i bhfad ag teacht a fhad leis na tíortha eile.

B'é an tIodálach Giovanni Cabotto, a bhaist John Cabot air féin as Béarla, a bhí i gceannas ar an chéad sluaíocht fionnachtana de chuid na Sasanach. Ina dhiaidh sin, chuaigh a lán misean eile ón bhFrainc agus ó Shasana go dtí an tOileán Úr le haithne a fháil ar Mheiriceá Thuaidh, an chuid den ilchríoch nua nár chuir na Spáinnigh mórán suime inti. Ní raibh ór le fáil ansin, a shíl siad, agus iad díreach ag creachadh shaibhreas Mheiriceá Theas. 

Sa bhliain 1525, thug Giovanni da Verrazzano an chéad chuairt ar an áit a bhfuil Cósta Thoir na Stát Aontaithe inniu. Bhí Cabot, Jacques Cartier (a chuaigh go Meiriceá an chéad uair sa bhliain 1534) agus fionnachtaithe eile na linne ag iarraidh [[an Bealach Siar ó Thuaidh]] a aimsiú, is é sin, an bealach a thabharfadh a fhad le saibhris na hÁise iad. Níor aimsigh siad an Bealach Siar ó Thuaidh riamh, ach ar a gcamchuairt, fuair siad amach faoi bhealaí seoltóireachta eile. Sa chéad leath den tseachtú haois déag, thosaigh coilínigh ó Thuaisceart na hEorpa ag cur fúthu ar chósta thoir Mheiriceá Thuaidh.

B'iad muintir an Tuaiscirt a chuaigh in iomaíocht leis na Portaingéalaigh san Afraic agus timpeall an Aigéin Indiaigh freisin. Thosaigh longa ón Ísiltír, ón bhFrainc agus ó Shasana ag cúngú ar mhonaplacht na bPortaingéalach agus ag bunú stáisiúin trádála agus coilíneachtaí dá gcuid féin. De réir a chéile, bhí sciar na Spáinneach agus na bPortaingéalach den mhargadh agus de na tailte féin ag dul i laghad, agus an mhuintir isteach á bhfódú díreach ina dtimpeall - mar shampla, bhí [[Hong Cong]] suite go dlúth in aice le Macau. B'iad na Tuaisceartaigh freisin a bhí chun tosaigh ag léarscáiliú a raibh fágtha den Aigéan Chiúin agus de chósta thiar Mheiriceá Thuaidh, ar an taobh Spáinneach den líne críochadóireachta a bhí leagtha amach i gConradh Tordesillas. Rinne na fionnachtaithe Ollannacha Willem Jansz agus Abel Tasman an chéad taighde ar chóstaí na hAstráile, ach b'é an Sasanach James Cook a mhapáil an chuid ba mhó den Pholainéis.

== Deireadh Ré na Fionnachtana ==

Glactar leis go coitianta gur tháinig deireadh le Ré na Fionnachtana i dtús na seachtú haoise déag. Faoin am sin, bhí longa na nEorpach chomh daingean agus a gcuid loingseoirí sách oilte eolach le dul in aon áit ba rogha leo ar dhroim an domhain. Ar ndóigh, bhí obair na fionnachtana ag dul ar aghaidh i gcónaí. Ní dhearnadh an chéad suirbhéireacht ar chósta thoir na hAstráile roimh an mbliain 1770, ná ar na farraigí Artacha ná Antartacha roimh an naoú haois déag. 

Thóg sé i bhfad ní ba mhó ama freisin éirí eolach ar an taobh istigh de na hilchríocha. Níor tháinig an chéad Eorpach go domhain isteach i mór-roinn na hAfraice ach sa dara leath den naoú haois déag. B'iad na príomhchúiseanna leis an moilleadóireacht seo ná nach raibh súil ag na hEorpaigh go mbeadh mórán maithe ann le haghaidh trádála, ná mórán foinn orthu dul sa seans leis na galair shotholgtha a bhí ag rith damhsa san Afraic. 

Thairis sin, bhí Tuaisceart na hAfraice á rialú ag na Turcaigh nach raibh sásta cead a chos a fhágáil ag an bhfionnachtaí Eorpach ar a dtailte féin.

== Féach freisin ==

* [[Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile]]
* [[Carrac]]

== Naisc ==
* {{en}} [[:de:Ricardo Duchesne|Ricardo Duchesne]]: [http://fortnightlyreview.co.uk/2012/06/explore-duchesne/ ''The Faustian impulse and European exploration''], ''The Fortnightly Review'' 2012

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Ré na Fionnachtana| ]]
[[Catagóir:Taiscéalaíocht]]
[[Catagóir:Stair na hEorpa]]
[[Catagóir:Stair an domhain]]
[[Catagóir:Stair na hÁise]]
[[Catagóir:Stair na hAfraice]]</text>
      <sha1>rzp3l8v8ykkhy3paf0akn5smw2y1p0q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270220</id>
      <parentid>1270219</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T23:57:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.156.120</ip>
      </contributor>
      <origin>1270220</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20529" sha1="e9383bn9t7vnv37714j9pkeqo7obm28" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

[[Íomhá:Age of Discovery explorations in English.png|mion|Ré na Fionnachtana]]
Tugtar '''Ré na Taiscéalaíochta''' ar an tréimhse ón chéad leath den chúigiú haois déag go dtí an chéad leath den tseachtú haois déag. Sa tréimhse seo, bhí longa na hEorpa ag taisteal timpeall an domhain ar lorg bealaí agus comhpháirtithe nua trádála. Agus an obair idir lámhaibh acu, casadh náisiúin nua ar na hEorpaigh, agus mhapáil siad tíortha nach raibh siad eolach orthu roimhe sin. I measc thaiscéalaithe móra na linne, is leor na hainmneacha seo leanas a lua: [[Críostóir Colóim]], [[Vasco da Gama]], [[Pedro Álvares Cabral]], [[John Cabot]], [[Yermak Timofeyevich]], [[Juan Ponce de León]], [[Bartolomeu Dias]], [[Fernão de Magalhães]], [[Willem Barentsz]], [[Abel Tasman]], [[Jacques Cartier]], [[Samuel de Champlain]], [[Willem Jansz]], agus an Captaen [[James Cook]].

Ní fhéadfaí na turais taiscéalaíochta a dhéanamh ná na fionnachtana a dhéanamh murach na nuálacha teicneolaíochta agus smaointeachais a fáisceadh as an Athbheochán. Bhí forbairt mhór déanta ar an léarscáilíocht agus an loingseoireacht, ar na hairm thine agus ar an longcheártaíocht. Theastaigh óna lán daoine bealach a aimsiú ó Iarthar na hEorpa go dtí an Áise. Ansin, forbraíodh longa de chineálacha nua, an carrac&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carrac/ga/|teideal=&quot;carrac&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt; agus an carbhal&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carbhal/ga/|teideal=&quot;carbhal&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt;, san Ibéir. Roimh fhorbairt an charrac agus an charbhail, ní raibh longa ann in a d'fhéadfaí seoltóireacht shábháilte a dhéanamh thar an Atlantach.

=== Cúlra ===
Nuair a tháinig an chéad [[Carrac|charrac]] agus an chéad charabhal in úsáid, thosaigh na hEorpaigh ag caint ar iontais an Chian-Oirthir arís. Níl na saineolaithe féin ar aon fhocal, áfach, cén fáth, i ndiaidh an iomláin, ar thosaigh an taiscéalaíocht, dháiríre. Creideann na [[Monatarachas|monataraithe]], thar aon dream eile, gurbh é an géar-easnamh [[Ór|óir]] agus [[Airgead (miotal)|airgid ghil]] a shocraigh an scéal. Bhí córas eacnamaíoch na hEorpa ag brath ar an ór agus ar an airgead geal. Ach nuair nach raibh an buillean ar fáil sách flúirseach, d'fhan cuid mhór de na tíortha Eorpacha in abar leis an ngéarchéim eacnamaíoch.

Cúis eile ab ea go raibh Críostaithe Leithinis na hIbéire sáite i síorchogaíocht leis na Moslamaigh leis na céadta bliain. Bhí Críostaithe na hIbéire géarbharúlach nach dtiocfaidís slán as sin ach a bheith ábalta cliathán na stát Moslamach i dTuaisceart na hAfraice a scoitheadh. 
== Taiscéalaíocht ar Tír ==
[[Íomhá:Cosmographia Claudii Ptolomaei ante 1467 (7455943) (cropped).jpg|mion|Ptolemy ː Cosmographia sa bhliain 1467 ]]
Roimh theacht Ré na Fionnachtana, bhí taiscéalaithe Eorpacha ann a thrasnaigh an Eoráise faoi dheireadh na Meánaoiseanna. Cé gur bhagair na Mongólaigh ródach ar an Eoraip, b'iad ba mhó a nasc an Eoráise le chéile, agus an gréasán de bhealaí móra agus línte cumarsáide a chruthaigh siad ag síneadh ón Meánoirthear go dtí an tSín féin. Ghlac Eorpaigh áirithe buntáiste ar na bealaí seo le turas a thabhairt ar thíortha an Oirthir, Iodálaigh ba mhó, ó b'iad na cathairstáit Iodálacha a bhí i gceannas ar an trádáil idir an Eoraip agus an Meánoirthear. An dlúchaidreamh a bhí acu le hOirthear na Meánmhara, chothaigh sé fiosracht ina measc, ar chúiseanna tráchtála freisin, i leith an Oirthir. Thairis sin, theastaigh ón bPápa iompaithigh nua a fháil sna tíortha coimhthíocha, sin nó teacht i dteagmháil le [[Seán Sagart]], an rí a raibh na scéalta móra á n-insint faoi.

Bhí [[Giovanni de Plano Carpini]] ar an chéad taistealaí den chineál seo. Thug sé turas ar an [[An Mhongóil|Mongóil]] sna blianta [[1244]]-[[1247]]. Chuala an saol ar fad iomrá ar thuras [[Marco Polo]], áfach. Thaistil seisean an Cian-Oirthear sna blianta 1271-1295. Chuir sé a chuid eachtraí i míotar, agus chuaigh an scéal ar fud na hEorpa.

I ndiaidh tamaill, thosaigh torthaí na turas seo ag imirt a dtionchair ar shaol na hEorpa. Thit an tóin as Impireacht na Mongólach go gairid i ndiaidh di teacht ar an bhfód, agus d'éirigh bealach mór an Oirthir ní ba dainséaraí arís. Sa cheathrú haois déag, rinne an Phlá Mhór praiseach den trádáil agus den chaidreamh idirnáisiúnta go léir. Bhí an bealach tíre chomh fada aistreánach gurbh ar éigean a dtiocfadh le aon duine tráchtáil éadálach a bhuint de.
Le cois fhad agus ghairbhe an tír-raoin de, bhí an bealach trádála faoi shúil na Moslamach, a raibh cogaí móra curtha acu ar na hEorpaigh agus, de dheasca na coimhlinte sin, níor mhair oiread mór muiníne idir an dá thaobh. Ansin, tháinig Impireacht nua Ioslamach ar an bhfód, is é sin, an Impireacht Otamánach. Bhí na hOtamánaigh i mbun fheachtas gabhála, agus chuir siad bac i mbealach trádála na nEorpach san Oirthear.

Bhí iarrachtaí den chineál chéanna ar siúl sa tSín, freisin. Sna blianta 1405-1433, thug loingeas an aimiréil mhóir Shínigh, [[Zheng He]], seacht dturas ar fud an Aigéin Indiaigh. Níor thosaigh an tSín ag bunú coilíneachtaí impiriúla sna tíortha cúil, áfach, agus mar sin, ní raibh impireacht dhomhanda ag na Sínigh riamh.

== An Phortaingéil ag cromadh ar an taiscéalaíocht ==
B'é an Prionsa [[Annraoi Loingseoir]] a chuir tús leis an chéad mhórbhabhta taiscéalaíochta sa Phortaingéil.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-prionsa-afracach-a-mhinigh-don-phapa-nach-nos-criostai-a-bhi-sa-sclabhaiocht/|teideal=An prionsa Afracach a mhínigh don Phápa nach nós Críostaí a bhí sa sclábhaíocht|údar=Mairéad Ní Nuadháin|dáta=2023-06-16|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-06-18}}&lt;/ref&gt; 
{{Main|Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile}}
Tháinig na mairnéalaigh Phortaingéalacha ar [[Maidéara|Oileáin Mhaidéara]] sa bhliain 1419, agus sa bhliain 1427, casadh [[Oileáin Azores]] orthu. Iompaíodh an dá oileánra seo ina gcoilíneachtaí Portaingéalacha. 

B'é cósta thiar na hAfraice an chloch ba mhó ar phaidrín Annraoi, áfach. Leis na cianta cairbreacha, ní fhéadfá trádáil a dhéanamh le hIarthar na hAfraice gan turas a dhéanamh trasna na Sahára. B'é oighear an scéil sin go raibh na bealaí tríd an tSahára faoi smacht na stát Moslamacha i dTuaisceart na hAfraice, arbh iad seanchéilí iomaíochta na Portaingéile iad. Bhí na Portaingéalaigh ag iarraidh teacht timpeall na Moslamach agus a gcuid trádála a dhéanamh bealach na farraige. Bhí siad dóchasach, freisin, go bhfaigheadh siad stáit Chríostaí taobh theas den tSahára, stáit a bheadh ina gcomhghuaillithe acu in éadan na Moslamach. Bhí na loingseoirí Portaingéalacha in ann teacht ar aghaidh beag ar bheag, agus iad ag ascnamh cúpla míle ó dheas in aghaidh na bliana. 

Sa bhliain 1434, tháinig siad thart le Rinn Bojador. Roimh imeacht an chéad scór bliain eile, bhí trádáil bheoga óir agus sclábhaithe ar siúl idir na Portaingéalaigh agus na hAfracaigh san áit a bhfuil an tSeineagáil inniu. Bhí na cúrsaí ag dul ar aghaidh go sciobtha, nó tógadh daingin trádála in Elmina, agus thosaigh São Tomé e Príncipe ag táirgeadh siúcra roimh aon choilíneacht eile. Sa bhliain 1482, chuaigh fórsa sluaíochta faoi cheannas Diogo Cão i dteagmháil le Ríocht an Chongó. Tháinig an briseadh mór sa bhliain 1487, nuair a sheol Bartolomeu Dias timpeall Cheann an Dóchais, ar ar bhaist sé an t-ainm sin, freisin. Leis an éacht dána sin, chruthaigh sé go raibh sé indéanta an tAigéan Indiach a bhaint amach an bealach seo. Sa bhliain 1498, chuir Vasco da Gama beart leis an mbriathar, nuair a shroich sé an India.

== Gabháltas Eorpach ar Mheiriceá ==

Bhí [[an Chaistíl]], céile iomaíochta na Portaingéile, sách mall ag cromadh ar an taiscéalaíocht, agus níor thosaigh na mairnéalaigh Chaistíleacha ag éirí inchomórtais leis na Portaingéalaigh roimh an leath dheiridh den chúigiú haois déag. B'iad na hOileáin Chanáracha an chéad chnámh spairne idir an dá thír, agus b'iad na Caistíligh a ghabh iad sa deireadh. Níor dhírigh an Chaistíl, nó an Spáinn, i gceart ar chúrsaí an choilíneachais agus na taiscéalaíochta sula raibh an Chaistíl agus an Aragóin nasctha le chéile, agus[[Leithinis na hIbéire]] athghafa ina hiomláine ó na Moslamaigh. Sa bhliain 1492, fuair an dá thír an ceann ab fhearr ar ríocht Moslamach Ghranada, agus ansin, chinn an lánúin ríoga sluaíocht [[Críostóir Colambas|Chríostóir Colambas]] a mhaoiniú, le súil is go n-éireodh le Colambas an Áise a shroicheadh beag beann ar na Portaingéalaigh. B'amhlaidh go raibh smacht ag na Portaingéalaigh ansin ar an mbealach go dtí an Áise thar ar na hAfraice, agus ní ligfidís siúd d'aon duine an bealach sin a úsáid gan deachú éigin a ghearradh air.

Níor bhain Colambas an Áise amach. Tháinig sé trasna ar rud ab fhearr ná sin, is é sin, an tOileán Úr, Meiriceá. Sa bhliain [[1500]], chuaigh an loingseoir Portaingéalach i dtír in áit eile san Oileán Úr, an Bhrasaíl. Anois, bhí sé tábhachtach limistéir chumhachta an dá ríocht Ibéaracha a shainiú agus críochadóireacht a dhéanamh eatarthu. B'é an Pápa a shocraigh an scéal sin, nó rinne sé idirghabháil idir an Spáinn agus an Phortaingéil, agus dá thoradh sin, shínigh na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh conradh le chéile, [[Conradh Tordesillas]]. D'fhág an Conradh an Afraic, an Áise agus cuid bheag de Mheiriceá Theas - an chuid ab fhaide soir de Bhrasaíl an lae inniu - ag na Portaingéalaigh, agus bronnadh an chuid ba mhó de Mheiriceá ar na Spáinnigh. Ar ndóigh, ní raibh a fhios ag aon duine go fóill an chuid ba mhó de na críocha seo a bheith ann ar aon nós. Go bunúsach, rith líne Tordesillas aduaidh ó theas, 370 léig (1550 ciliméadar) siar ó Oileáin Cabo Verde.

I dtús báire, bhí Colóim agus na taiscéalaithe Spáinneacha sách míshásta leis na gabháltais a rinne siad. Murab ionann agus an Afraic agus an Áise, ní raibh mórán tráchtearraí le fáil sna hoileáin Chairibeacha. Mar sin, b'fhearr leo na hoileáin a thabhairt chun míntíreachais agus a choilíniú. Ina dhiaidh sin, áfach, chuaigh na Spáinnigh ag taiscéaladh na hilchríche Meiriceánaí féin, agus b'ansin a fuair siad luach a saothair, flúirse mhillteanach óir. I Meiriceá, thuaidh agus theas, casadh ar na Spáinnigh impireachtaí a bhí chomh mór, chomh saibhir i ndaonra agus na himpireachtaí san Eoraip féin. Mar sin féin, bhí baiclí beaga de ''chonquistadores'' Spáinneacha ábalta na himpireachtaí seo a chloí. Is minic, áfach, a fuair siad cuidiú agus cabhair ó shluaite móra de chomhghuaillithe bundúchasacha, go háirithe ó threibheacha a bhí á dtroid nó á gcoinneáil faoi dhaorsmacht ag na himpireachtaí. B'iad na himpireachtaí ba nótáilte den chineál seo ná Impireacht na nAstacach san áit a bhfuil [[Meicsiceo]] inniu, agus Impireacht na n[[Incigh|Inceach]], nó [[Tawantinsuyu]], Tír na gCeithre gCeathrún, san áit a bhfuil [[Peiriú]] agus [[Eacuadór]] inniu. B'é [[Hernán Cortés]] a d'fhorghabh Ríocht na n[[Astacaigh|Astacach]] sa bhliain [[1521]], agus b'é [[Francisco Pizarro]] a bhí i gceannas ar na Spáinnigh a rinne gabháltas ar Tawantinsuyu. I ndiaidh an ghabháltais, rinne galair na hEorpa sléacht mór ar an daonra áitiúil. I gcás amháin ar a laghad, chuidigh galar den chineál sin leis na hEorpaigh sular bhain siad an áit amach iad féin. Nó dealraíonn sé gur mharaigh an bholgach Huayna Capac, impire na nInceach, go gairid roimh theacht Pizarro. Nuair a shroich na Spáinnigh an impireacht, bhí beirt mhac Huayna Capac, [[Atahualpa]] agus Huascar, sáite i gcogadh cathartha in aghaidh a chéile, rud a d'fhág an stát chomh lag is nach raibh seasamh ann in aghaidh scéimeanna na Spáinneach. Dá mb'é Huayna Capac agus an impireacht aontaithe a chasfaí ar Pizarro, bheadh cuma eile ar fad ar stair Mheiriceá Theas, is féidir.

Nuair a bhí forlámhas na Spáinne curtha i bhfeidhm ar na himpireachtaí seo, b'iad an t-ór agus an t-airgead geal na clocha ba mhó ar phaidrín na Spáinneach, idir mhianadóireacht agus easpórtáil. Na deilbhíní iontacha óir nó airgid a bhí saoirsithe ag na healaíontóirí bundúchasacha, chuaigh siad ar fad sa slige, agus rinneadh barraí miotail díobh.

Sa bhliain 1519, an bhliain chéanna a ndeachaigh arm Cortez i dtír i Meicsiceo, bhronn coróin na Spáinne luach a thurais ar Fernão de Magalhães ón bPortaingéil. B'é an cuspóir a bhí leis an turas seo ná seoladh siar le bealach nua farraige go dtí Oileáin na Spíosraí a aimsiú agus cuid na Spáinne a dhéanamh díobh. Bhí rath as cuimse ar an turas áirithe seo, nó b'é an chéad turas timpeall an Domhain é.

== Imeacht na monaplachta Portaingéalaí ==
[[Íomhá:CantinoPlanisphere.png|mion|300px|dheis|Léarscáil Cantino, a thaispeánann na críocha a bhí faighte ag na Portaingéalaigh agus ag na Spáinnigh. Léarscáil rúnda a bhí ann&amp;mdash;ainmníodh é i ndiaidh an taidhleoir Iodálach a smuigleáil é sa bhliain 1502 go dtí an Iodáil agus an saol mór.]]
Cé go raibh na Spáinnigh ag éirí bagrach mar chéilí iomaíochta, níor lagaigh ar na Portaingéalaigh ar aon nós i gcúrsaí na taiscéalaíochta agus na coilínigh. 

B'iadsan an chéad dream Iartharach a tháinig a fhad leis an tSeapáin agus a bhí ábalta trádáil a dhéanamh leis an tír sin. Nuair a bhí an Rí Manuel a hAon ag rialú na Portaingéile, chrom na Portaingéalaigh ar mhodh nua oibre lena ngreim a choinneáil ar na tíortha a raibh éileamh acu orthu. 

Thóg siad sraith de dhúnta daingne le go mbéidís ábalta a smacht a choinneáil ar bhealaí tábhachtacha trádála an Oirthir ar fad. Mar sin, bhunaigh siad dúnta agus coilíneachtaí ar Chósta an Óir, i Luanda, [[Mósaimbíc]], Zanzibar, Mombasa, Socotra, Ormuz, [[Calcúta]], [[Goa]], [[Bombay]], Malaca, [[Macau]], agus Timor. Bhí na Portaingéalaigh ag rialú na Brasaíle chomh maith, a bhí aimsithe ag Pedro Álvares Cabral sa bhliain 1500. De réir Chonradh Tordesillas, bhí na Portaingéalaigh i dteideal na Brasaíle ar fad, dar leis an bPápa ar a laghad.

Ba dhoilgh do na Portaingéalaigh a n-impireacht a fhairsingiú isteach i ndoimhneacht na hilchríche, agus b'fhearr leo fanacht cois farraige.  

Agus í ina tír beag, streachail an Phortaingéil thar na blianta lena leithéid de mhórfhiontar a bhainistiú. Na dúnta Portaingéalacha ar fud an domhain, bhí siad i síor-anás daoine agus trealaimh. Ní raibh an Phortaingéil in ann dul in iomaíocht leis na cumhachtaí ní ba láidre a bhí ag cúngú isteach ar a cuid gabháltaisí. Mar sin, bhí port na monaplachta Portaingéalaí seinnte i stair na trádála Oirthearaí. B'iad na taiscéalaithe Ollannacha, Francacha agus Sasanacha a chuir deireadh leis, ó ba chuma leosan faoin dóigh a raibh an domhan roinnte ag an bPápa. 

Sa bhliain 1580, tháinig Pilib a Dó, rí na Spáinne, i gcomharbas ar Sebastião, rí na Portaingéile, a fuair bás gan ríchomharba a fhágáil ina dhiaidh. Mar sin, tháinig Impireachtaí na Portaingéile agus na Spáinne le chéile faoi aon choróin amháin. An chomh-impireacht a tháinig ar an bhfód mar sin, bhí sí chomh mór agus nárbh fhéidir a leithéid a choinneáil le chéile gan na cumhachtaí eile a bheith ag tabhairt a dúshláin. 

Le maolú ar dheacrachtaí den chineál sin, tugadh cuid de na tailte Portaingéalacha suas. Mar shampla, nuair a phós Séarlas a Dó, rí Shasana, an banphrionsa Portaingéalach Catarina Henriqueta de Bragança, fuair sé Bombay mar chuid den spré a bhí ag dul leis an mbanphrionsa. Choinnigh an Phortaingéil an chuid dá coilíneachtaí a bhí faoi smacht dian aici, go háirithe Macau, Timor Thoir, Goa, Angola, Mósaimbic, agus an Bhrasaíl. D'fhéach na hOllannaigh leis an mBrasaíl a shealbhú, agus tráth, bhí leath na tíre forghafa acu, ach b'éigean dóibh bailiú leo sa deireadh.

== Tuaisceart na hEorpa ag cur a ladair sa scéal ==

Níor thug na náisiúin taobh amuigh de Leithinis na hIbéire aird ar bith ar Chonradh Tordesillas. Bhí a traidisiún mairnéalachta féin ag an bhFrainc, ag an Ísiltír agus ag Sasana, agus cé go ndearna na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh a ndícheall leis na teicneolaíochtaí nua agus na mapaí a choinneáil acu féin, ní raibh siad i bhfad ag teacht a fhad leis na tíortha eile.

B'é an tIodálach Giovanni Cabotto, a bhaist John Cabot air féin as Béarla, a bhí i gceannas ar an chéad sluaíocht fionnachtana de chuid na Sasanach. Ina dhiaidh sin, chuaigh a lán misean eile ón bhFrainc agus ó Shasana go dtí an tOileán Úr le haithne a fháil ar Mheiriceá Thuaidh, an chuid den ilchríoch nua nár chuir na Spáinnigh mórán suime inti. Ní raibh ór le fáil ansin, a shíl siad, agus iad díreach ag creachadh shaibhreas Mheiriceá Theas. 

Sa bhliain 1525, thug Giovanni da Verrazzano an chéad chuairt ar an áit a bhfuil Cósta Thoir na Stát Aontaithe inniu. Bhí Cabot, Jacques Cartier (a chuaigh go Meiriceá an chéad uair sa bhliain 1534) agus fionnachtaithe eile na linne ag iarraidh [[an Bealach Siar ó Thuaidh]] a aimsiú, is é sin, an bealach a thabharfadh a fhad le saibhris na hÁise iad. Níor aimsigh siad an Bealach Siar ó Thuaidh riamh, ach ar a gcamchuairt, fuair siad amach faoi bhealaí seoltóireachta eile. Sa chéad leath den tseachtú haois déag, thosaigh coilínigh ó Thuaisceart na hEorpa ag cur fúthu ar chósta thoir Mheiriceá Thuaidh.

B'iad muintir an Tuaiscirt a chuaigh in iomaíocht leis na Portaingéalaigh san Afraic agus timpeall an Aigéin Indiaigh freisin. Thosaigh longa ón Ísiltír, ón bhFrainc agus ó Shasana ag cúngú ar mhonaplacht na bPortaingéalach agus ag bunú stáisiúin trádála agus coilíneachtaí dá gcuid féin. De réir a chéile, bhí sciar na Spáinneach agus na bPortaingéalach den mhargadh agus de na tailte féin ag dul i laghad, agus an mhuintir isteach á bhfódú díreach ina dtimpeall - mar shampla, bhí [[Hong Cong]] suite go dlúth in aice le Macau. B'iad na Tuaisceartaigh freisin a bhí chun tosaigh ag léarscáiliú a raibh fágtha den Aigéan Chiúin agus de chósta thiar Mheiriceá Thuaidh, ar an taobh Spáinneach den líne críochadóireachta a bhí leagtha amach i gConradh Tordesillas. Rinne na fionnachtaithe Ollannacha Willem Jansz agus Abel Tasman an chéad taighde ar chóstaí na hAstráile, ach b'é an Sasanach James Cook a mhapáil an chuid ba mhó den Pholainéis.

== Deireadh Ré na Fionnachtana ==

Glactar leis go coitianta gur tháinig deireadh le Ré na Fionnachtana i dtús na seachtú haoise déag. Faoin am sin, bhí longa na nEorpach chomh daingean agus a gcuid loingseoirí sách oilte eolach le dul in aon áit ba rogha leo ar dhroim an domhain. Ar ndóigh, bhí obair na fionnachtana ag dul ar aghaidh i gcónaí. Ní dhearnadh an chéad suirbhéireacht ar chósta thoir na hAstráile roimh an mbliain 1770, ná ar na farraigí Artacha ná Antartacha roimh an naoú haois déag. 

Thóg sé i bhfad ní ba mhó ama freisin éirí eolach ar an taobh istigh de na hilchríocha. Níor tháinig an chéad Eorpach go domhain isteach i mór-roinn na hAfraice ach sa dara leath den naoú haois déag. B'iad na príomhchúiseanna leis an moilleadóireacht seo ná nach raibh súil ag na hEorpaigh go mbeadh mórán maithe ann le haghaidh trádála, ná mórán foinn orthu dul sa seans leis na galair shotholgtha a bhí ag rith damhsa san Afraic. 

Thairis sin, bhí Tuaisceart na hAfraice á rialú ag na Turcaigh nach raibh sásta cead a chos a fhágáil ag an bhfionnachtaí Eorpach ar a dtailte féin.

== Féach freisin ==

* [[Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile]]
* [[Carrac]]

== Naisc ==
* {{en}} [[:de:Ricardo Duchesne|Ricardo Duchesne]]: [http://fortnightlyreview.co.uk/2012/06/explore-duchesne/ ''The Faustian impulse and European exploration''], ''The Fortnightly Review'' 2012

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Ré na Fionnachtana| ]]
[[Catagóir:Taiscéalaíocht]]
[[Catagóir:Stair na hEorpa]]
[[Catagóir:Stair an domhain]]
[[Catagóir:Stair na hÁise]]
[[Catagóir:Stair na hAfraice]]</text>
      <sha1>e9383bn9t7vnv37714j9pkeqo7obm28</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270221</id>
      <parentid>1270220</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T00:00:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.156.120</ip>
      </contributor>
      <origin>1270221</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20531" sha1="bbioz5ss02gxdau7p04rjdn2e3q4zhl" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

[[Íomhá:Age of Discovery explorations in English.png|mion|Ré na Fionnachtana]]
Tugtar '''Ré na Taiscéalaíochta''' ar an tréimhse ón chéad leath den chúigiú haois déag go dtí an chéad leath den tseachtú haois déag. Sa tréimhse seo, bhí longa na hEorpa ag taisteal timpeall an domhain ar lorg bealaí agus comhpháirtithe nua trádála. Agus an obair idir lámhaibh acu, casadh náisiúin nua ar na hEorpaigh, agus mhapáil siad tíortha nach raibh siad eolach orthu roimhe sin. I measc thaiscéalaithe móra na linne, is leor na hainmneacha seo leanas a lua: [[Críostóir Colóim]], [[Vasco da Gama]], [[Pedro Álvares Cabral]], [[John Cabot]], [[Yermak Timofeyevich]], [[Juan Ponce de León]], [[Bartolomeu Dias]], [[Fernão de Magalhães]], [[Willem Barentsz]], [[Abel Tasman]], [[Jacques Cartier]], [[Samuel de Champlain]], [[Willem Jansz]], agus an Captaen [[James Cook]].

Ní fhéadfaí na turais taiscéalaíochta a dhéanamh, ná na fionnachtana a dhéanamh, murach na nuálacha teicneolaíochta agus smaointeachais a fáisceadh as an Athbheochán. Bhí forbairt mhór déanta ar an léarscáilíocht agus an loingseoireacht, ar na hairm thine agus ar an longcheártaíocht. Theastaigh óna lán daoine bealach a aimsiú ó Iarthar na hEorpa go dtí an Áise. Ansin, forbraíodh longa de chineálacha nua, an carrac&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carrac/ga/|teideal=&quot;carrac&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt; agus an carbhal&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carbhal/ga/|teideal=&quot;carbhal&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt;, san Ibéir. Roimh fhorbairt an charrac agus an charbhail, ní raibh longa ann in a d'fhéadfaí seoltóireacht shábháilte a dhéanamh thar an Atlantach.

=== Cúlra ===
Nuair a tháinig an chéad [[Carrac|charrac]] agus an chéad charabhal in úsáid, thosaigh na hEorpaigh ag caint ar iontais an Chian-Oirthir arís. Níl na saineolaithe féin ar aon fhocal, áfach, cén fáth, i ndiaidh an iomláin, ar thosaigh an taiscéalaíocht, dháiríre. Creideann na [[Monatarachas|monataraithe]], thar aon dream eile, gurbh é an géar-easnamh [[Ór|óir]] agus [[Airgead (miotal)|airgid ghil]] a shocraigh an scéal. Bhí córas eacnamaíoch na hEorpa ag brath ar an ór agus ar an airgead geal. Ach nuair nach raibh an buillean ar fáil sách flúirseach, d'fhan cuid mhór de na tíortha Eorpacha in abar leis an ngéarchéim eacnamaíoch.

Cúis eile ab ea go raibh Críostaithe Leithinis na hIbéire sáite i síorchogaíocht leis na Moslamaigh leis na céadta bliain. Bhí Críostaithe na hIbéire géarbharúlach nach dtiocfaidís slán as sin ach a bheith ábalta cliathán na stát Moslamach i dTuaisceart na hAfraice a scoitheadh. 
== Taiscéalaíocht ar Tír ==
[[Íomhá:Cosmographia Claudii Ptolomaei ante 1467 (7455943) (cropped).jpg|mion|Ptolemy ː Cosmographia sa bhliain 1467 ]]
Roimh theacht Ré na Fionnachtana, bhí taiscéalaithe Eorpacha ann a thrasnaigh an Eoráise faoi dheireadh na Meánaoiseanna. Cé gur bhagair na Mongólaigh ródach ar an Eoraip, b'iad ba mhó a nasc an Eoráise le chéile, agus an gréasán de bhealaí móra agus línte cumarsáide a chruthaigh siad ag síneadh ón Meánoirthear go dtí an tSín féin. Ghlac Eorpaigh áirithe buntáiste ar na bealaí seo le turas a thabhairt ar thíortha an Oirthir, Iodálaigh ba mhó, ó b'iad na cathairstáit Iodálacha a bhí i gceannas ar an trádáil idir an Eoraip agus an Meánoirthear. An dlúchaidreamh a bhí acu le hOirthear na Meánmhara, chothaigh sé fiosracht ina measc, ar chúiseanna tráchtála freisin, i leith an Oirthir. Thairis sin, theastaigh ón bPápa iompaithigh nua a fháil sna tíortha coimhthíocha, sin nó teacht i dteagmháil le [[Seán Sagart]], an rí a raibh na scéalta móra á n-insint faoi.

Bhí [[Giovanni de Plano Carpini]] ar an chéad taistealaí den chineál seo. Thug sé turas ar an [[An Mhongóil|Mongóil]] sna blianta [[1244]]-[[1247]]. Chuala an saol ar fad iomrá ar thuras [[Marco Polo]], áfach. Thaistil seisean an Cian-Oirthear sna blianta 1271-1295. Chuir sé a chuid eachtraí i míotar, agus chuaigh an scéal ar fud na hEorpa.

I ndiaidh tamaill, thosaigh torthaí na turas seo ag imirt a dtionchair ar shaol na hEorpa. Thit an tóin as Impireacht na Mongólach go gairid i ndiaidh di teacht ar an bhfód, agus d'éirigh bealach mór an Oirthir ní ba dainséaraí arís. Sa cheathrú haois déag, rinne an Phlá Mhór praiseach den trádáil agus den chaidreamh idirnáisiúnta go léir. Bhí an bealach tíre chomh fada aistreánach gurbh ar éigean a dtiocfadh le aon duine tráchtáil éadálach a bhuint de.
Le cois fhad agus ghairbhe an tír-raoin de, bhí an bealach trádála faoi shúil na Moslamach, a raibh cogaí móra curtha acu ar na hEorpaigh agus, de dheasca na coimhlinte sin, níor mhair oiread mór muiníne idir an dá thaobh. Ansin, tháinig Impireacht nua Ioslamach ar an bhfód, is é sin, an Impireacht Otamánach. Bhí na hOtamánaigh i mbun fheachtas gabhála, agus chuir siad bac i mbealach trádála na nEorpach san Oirthear.

Bhí iarrachtaí den chineál chéanna ar siúl sa tSín, freisin. Sna blianta 1405-1433, thug loingeas an aimiréil mhóir Shínigh, [[Zheng He]], seacht dturas ar fud an Aigéin Indiaigh. Níor thosaigh an tSín ag bunú coilíneachtaí impiriúla sna tíortha cúil, áfach, agus mar sin, ní raibh impireacht dhomhanda ag na Sínigh riamh.

== An Phortaingéil ag cromadh ar an taiscéalaíocht ==
B'é an Prionsa [[Annraoi Loingseoir]] a chuir tús leis an chéad mhórbhabhta taiscéalaíochta sa Phortaingéil.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-prionsa-afracach-a-mhinigh-don-phapa-nach-nos-criostai-a-bhi-sa-sclabhaiocht/|teideal=An prionsa Afracach a mhínigh don Phápa nach nós Críostaí a bhí sa sclábhaíocht|údar=Mairéad Ní Nuadháin|dáta=2023-06-16|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-06-18}}&lt;/ref&gt; 
{{Main|Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile}}
Tháinig na mairnéalaigh Phortaingéalacha ar [[Maidéara|Oileáin Mhaidéara]] sa bhliain 1419, agus sa bhliain 1427, casadh [[Oileáin Azores]] orthu. Iompaíodh an dá oileánra seo ina gcoilíneachtaí Portaingéalacha. 

B'é cósta thiar na hAfraice an chloch ba mhó ar phaidrín Annraoi, áfach. Leis na cianta cairbreacha, ní fhéadfá trádáil a dhéanamh le hIarthar na hAfraice gan turas a dhéanamh trasna na Sahára. B'é oighear an scéil sin go raibh na bealaí tríd an tSahára faoi smacht na stát Moslamacha i dTuaisceart na hAfraice, arbh iad seanchéilí iomaíochta na Portaingéile iad. Bhí na Portaingéalaigh ag iarraidh teacht timpeall na Moslamach agus a gcuid trádála a dhéanamh bealach na farraige. Bhí siad dóchasach, freisin, go bhfaigheadh siad stáit Chríostaí taobh theas den tSahára, stáit a bheadh ina gcomhghuaillithe acu in éadan na Moslamach. Bhí na loingseoirí Portaingéalacha in ann teacht ar aghaidh beag ar bheag, agus iad ag ascnamh cúpla míle ó dheas in aghaidh na bliana. 

Sa bhliain 1434, tháinig siad thart le Rinn Bojador. Roimh imeacht an chéad scór bliain eile, bhí trádáil bheoga óir agus sclábhaithe ar siúl idir na Portaingéalaigh agus na hAfracaigh san áit a bhfuil an tSeineagáil inniu. Bhí na cúrsaí ag dul ar aghaidh go sciobtha, nó tógadh daingin trádála in Elmina, agus thosaigh São Tomé e Príncipe ag táirgeadh siúcra roimh aon choilíneacht eile. Sa bhliain 1482, chuaigh fórsa sluaíochta faoi cheannas Diogo Cão i dteagmháil le Ríocht an Chongó. Tháinig an briseadh mór sa bhliain 1487, nuair a sheol Bartolomeu Dias timpeall Cheann an Dóchais, ar ar bhaist sé an t-ainm sin, freisin. Leis an éacht dána sin, chruthaigh sé go raibh sé indéanta an tAigéan Indiach a bhaint amach an bealach seo. Sa bhliain 1498, chuir Vasco da Gama beart leis an mbriathar, nuair a shroich sé an India.

== Gabháltas Eorpach ar Mheiriceá ==

Bhí [[an Chaistíl]], céile iomaíochta na Portaingéile, sách mall ag cromadh ar an taiscéalaíocht, agus níor thosaigh na mairnéalaigh Chaistíleacha ag éirí inchomórtais leis na Portaingéalaigh roimh an leath dheiridh den chúigiú haois déag. B'iad na hOileáin Chanáracha an chéad chnámh spairne idir an dá thír, agus b'iad na Caistíligh a ghabh iad sa deireadh. Níor dhírigh an Chaistíl, nó an Spáinn, i gceart ar chúrsaí an choilíneachais agus na taiscéalaíochta sula raibh an Chaistíl agus an Aragóin nasctha le chéile, agus[[Leithinis na hIbéire]] athghafa ina hiomláine ó na Moslamaigh. Sa bhliain 1492, fuair an dá thír an ceann ab fhearr ar ríocht Moslamach Ghranada, agus ansin, chinn an lánúin ríoga sluaíocht [[Críostóir Colambas|Chríostóir Colambas]] a mhaoiniú, le súil is go n-éireodh le Colambas an Áise a shroicheadh beag beann ar na Portaingéalaigh. B'amhlaidh go raibh smacht ag na Portaingéalaigh ansin ar an mbealach go dtí an Áise thar ar na hAfraice, agus ní ligfidís siúd d'aon duine an bealach sin a úsáid gan deachú éigin a ghearradh air.

Níor bhain Colambas an Áise amach. Tháinig sé trasna ar rud ab fhearr ná sin, is é sin, an tOileán Úr, Meiriceá. Sa bhliain [[1500]], chuaigh an loingseoir Portaingéalach i dtír in áit eile san Oileán Úr, an Bhrasaíl. Anois, bhí sé tábhachtach limistéir chumhachta an dá ríocht Ibéaracha a shainiú agus críochadóireacht a dhéanamh eatarthu. B'é an Pápa a shocraigh an scéal sin, nó rinne sé idirghabháil idir an Spáinn agus an Phortaingéil, agus dá thoradh sin, shínigh na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh conradh le chéile, [[Conradh Tordesillas]]. D'fhág an Conradh an Afraic, an Áise agus cuid bheag de Mheiriceá Theas - an chuid ab fhaide soir de Bhrasaíl an lae inniu - ag na Portaingéalaigh, agus bronnadh an chuid ba mhó de Mheiriceá ar na Spáinnigh. Ar ndóigh, ní raibh a fhios ag aon duine go fóill an chuid ba mhó de na críocha seo a bheith ann ar aon nós. Go bunúsach, rith líne Tordesillas aduaidh ó theas, 370 léig (1550 ciliméadar) siar ó Oileáin Cabo Verde.

I dtús báire, bhí Colóim agus na taiscéalaithe Spáinneacha sách míshásta leis na gabháltais a rinne siad. Murab ionann agus an Afraic agus an Áise, ní raibh mórán tráchtearraí le fáil sna hoileáin Chairibeacha. Mar sin, b'fhearr leo na hoileáin a thabhairt chun míntíreachais agus a choilíniú. Ina dhiaidh sin, áfach, chuaigh na Spáinnigh ag taiscéaladh na hilchríche Meiriceánaí féin, agus b'ansin a fuair siad luach a saothair, flúirse mhillteanach óir. I Meiriceá, thuaidh agus theas, casadh ar na Spáinnigh impireachtaí a bhí chomh mór, chomh saibhir i ndaonra agus na himpireachtaí san Eoraip féin. Mar sin féin, bhí baiclí beaga de ''chonquistadores'' Spáinneacha ábalta na himpireachtaí seo a chloí. Is minic, áfach, a fuair siad cuidiú agus cabhair ó shluaite móra de chomhghuaillithe bundúchasacha, go háirithe ó threibheacha a bhí á dtroid nó á gcoinneáil faoi dhaorsmacht ag na himpireachtaí. B'iad na himpireachtaí ba nótáilte den chineál seo ná Impireacht na nAstacach san áit a bhfuil [[Meicsiceo]] inniu, agus Impireacht na n[[Incigh|Inceach]], nó [[Tawantinsuyu]], Tír na gCeithre gCeathrún, san áit a bhfuil [[Peiriú]] agus [[Eacuadór]] inniu. B'é [[Hernán Cortés]] a d'fhorghabh Ríocht na n[[Astacaigh|Astacach]] sa bhliain [[1521]], agus b'é [[Francisco Pizarro]] a bhí i gceannas ar na Spáinnigh a rinne gabháltas ar Tawantinsuyu. I ndiaidh an ghabháltais, rinne galair na hEorpa sléacht mór ar an daonra áitiúil. I gcás amháin ar a laghad, chuidigh galar den chineál sin leis na hEorpaigh sular bhain siad an áit amach iad féin. Nó dealraíonn sé gur mharaigh an bholgach Huayna Capac, impire na nInceach, go gairid roimh theacht Pizarro. Nuair a shroich na Spáinnigh an impireacht, bhí beirt mhac Huayna Capac, [[Atahualpa]] agus Huascar, sáite i gcogadh cathartha in aghaidh a chéile, rud a d'fhág an stát chomh lag is nach raibh seasamh ann in aghaidh scéimeanna na Spáinneach. Dá mb'é Huayna Capac agus an impireacht aontaithe a chasfaí ar Pizarro, bheadh cuma eile ar fad ar stair Mheiriceá Theas, is féidir.

Nuair a bhí forlámhas na Spáinne curtha i bhfeidhm ar na himpireachtaí seo, b'iad an t-ór agus an t-airgead geal na clocha ba mhó ar phaidrín na Spáinneach, idir mhianadóireacht agus easpórtáil. Na deilbhíní iontacha óir nó airgid a bhí saoirsithe ag na healaíontóirí bundúchasacha, chuaigh siad ar fad sa slige, agus rinneadh barraí miotail díobh.

Sa bhliain 1519, an bhliain chéanna a ndeachaigh arm Cortez i dtír i Meicsiceo, bhronn coróin na Spáinne luach a thurais ar Fernão de Magalhães ón bPortaingéil. B'é an cuspóir a bhí leis an turas seo ná seoladh siar le bealach nua farraige go dtí Oileáin na Spíosraí a aimsiú agus cuid na Spáinne a dhéanamh díobh. Bhí rath as cuimse ar an turas áirithe seo, nó b'é an chéad turas timpeall an Domhain é.

== Imeacht na monaplachta Portaingéalaí ==
[[Íomhá:CantinoPlanisphere.png|mion|300px|dheis|Léarscáil Cantino, a thaispeánann na críocha a bhí faighte ag na Portaingéalaigh agus ag na Spáinnigh. Léarscáil rúnda a bhí ann&amp;mdash;ainmníodh é i ndiaidh an taidhleoir Iodálach a smuigleáil é sa bhliain 1502 go dtí an Iodáil agus an saol mór.]]
Cé go raibh na Spáinnigh ag éirí bagrach mar chéilí iomaíochta, níor lagaigh ar na Portaingéalaigh ar aon nós i gcúrsaí na taiscéalaíochta agus na coilínigh. 

B'iadsan an chéad dream Iartharach a tháinig a fhad leis an tSeapáin agus a bhí ábalta trádáil a dhéanamh leis an tír sin. Nuair a bhí an Rí Manuel a hAon ag rialú na Portaingéile, chrom na Portaingéalaigh ar mhodh nua oibre lena ngreim a choinneáil ar na tíortha a raibh éileamh acu orthu. 

Thóg siad sraith de dhúnta daingne le go mbéidís ábalta a smacht a choinneáil ar bhealaí tábhachtacha trádála an Oirthir ar fad. Mar sin, bhunaigh siad dúnta agus coilíneachtaí ar Chósta an Óir, i Luanda, [[Mósaimbíc]], Zanzibar, Mombasa, Socotra, Ormuz, [[Calcúta]], [[Goa]], [[Bombay]], Malaca, [[Macau]], agus Timor. Bhí na Portaingéalaigh ag rialú na Brasaíle chomh maith, a bhí aimsithe ag Pedro Álvares Cabral sa bhliain 1500. De réir Chonradh Tordesillas, bhí na Portaingéalaigh i dteideal na Brasaíle ar fad, dar leis an bPápa ar a laghad.

Ba dhoilgh do na Portaingéalaigh a n-impireacht a fhairsingiú isteach i ndoimhneacht na hilchríche, agus b'fhearr leo fanacht cois farraige.  

Agus í ina tír beag, streachail an Phortaingéil thar na blianta lena leithéid de mhórfhiontar a bhainistiú. Na dúnta Portaingéalacha ar fud an domhain, bhí siad i síor-anás daoine agus trealaimh. Ní raibh an Phortaingéil in ann dul in iomaíocht leis na cumhachtaí ní ba láidre a bhí ag cúngú isteach ar a cuid gabháltaisí. Mar sin, bhí port na monaplachta Portaingéalaí seinnte i stair na trádála Oirthearaí. B'iad na taiscéalaithe Ollannacha, Francacha agus Sasanacha a chuir deireadh leis, ó ba chuma leosan faoin dóigh a raibh an domhan roinnte ag an bPápa. 

Sa bhliain 1580, tháinig Pilib a Dó, rí na Spáinne, i gcomharbas ar Sebastião, rí na Portaingéile, a fuair bás gan ríchomharba a fhágáil ina dhiaidh. Mar sin, tháinig Impireachtaí na Portaingéile agus na Spáinne le chéile faoi aon choróin amháin. An chomh-impireacht a tháinig ar an bhfód mar sin, bhí sí chomh mór agus nárbh fhéidir a leithéid a choinneáil le chéile gan na cumhachtaí eile a bheith ag tabhairt a dúshláin. 

Le maolú ar dheacrachtaí den chineál sin, tugadh cuid de na tailte Portaingéalacha suas. Mar shampla, nuair a phós Séarlas a Dó, rí Shasana, an banphrionsa Portaingéalach Catarina Henriqueta de Bragança, fuair sé Bombay mar chuid den spré a bhí ag dul leis an mbanphrionsa. Choinnigh an Phortaingéil an chuid dá coilíneachtaí a bhí faoi smacht dian aici, go háirithe Macau, Timor Thoir, Goa, Angola, Mósaimbic, agus an Bhrasaíl. D'fhéach na hOllannaigh leis an mBrasaíl a shealbhú, agus tráth, bhí leath na tíre forghafa acu, ach b'éigean dóibh bailiú leo sa deireadh.

== Tuaisceart na hEorpa ag cur a ladair sa scéal ==

Níor thug na náisiúin taobh amuigh de Leithinis na hIbéire aird ar bith ar Chonradh Tordesillas. Bhí a traidisiún mairnéalachta féin ag an bhFrainc, ag an Ísiltír agus ag Sasana, agus cé go ndearna na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh a ndícheall leis na teicneolaíochtaí nua agus na mapaí a choinneáil acu féin, ní raibh siad i bhfad ag teacht a fhad leis na tíortha eile.

B'é an tIodálach Giovanni Cabotto, a bhaist John Cabot air féin as Béarla, a bhí i gceannas ar an chéad sluaíocht fionnachtana de chuid na Sasanach. Ina dhiaidh sin, chuaigh a lán misean eile ón bhFrainc agus ó Shasana go dtí an tOileán Úr le haithne a fháil ar Mheiriceá Thuaidh, an chuid den ilchríoch nua nár chuir na Spáinnigh mórán suime inti. Ní raibh ór le fáil ansin, a shíl siad, agus iad díreach ag creachadh shaibhreas Mheiriceá Theas. 

Sa bhliain 1525, thug Giovanni da Verrazzano an chéad chuairt ar an áit a bhfuil Cósta Thoir na Stát Aontaithe inniu. Bhí Cabot, Jacques Cartier (a chuaigh go Meiriceá an chéad uair sa bhliain 1534) agus fionnachtaithe eile na linne ag iarraidh [[an Bealach Siar ó Thuaidh]] a aimsiú, is é sin, an bealach a thabharfadh a fhad le saibhris na hÁise iad. Níor aimsigh siad an Bealach Siar ó Thuaidh riamh, ach ar a gcamchuairt, fuair siad amach faoi bhealaí seoltóireachta eile. Sa chéad leath den tseachtú haois déag, thosaigh coilínigh ó Thuaisceart na hEorpa ag cur fúthu ar chósta thoir Mheiriceá Thuaidh.

B'iad muintir an Tuaiscirt a chuaigh in iomaíocht leis na Portaingéalaigh san Afraic agus timpeall an Aigéin Indiaigh freisin. Thosaigh longa ón Ísiltír, ón bhFrainc agus ó Shasana ag cúngú ar mhonaplacht na bPortaingéalach agus ag bunú stáisiúin trádála agus coilíneachtaí dá gcuid féin. De réir a chéile, bhí sciar na Spáinneach agus na bPortaingéalach den mhargadh agus de na tailte féin ag dul i laghad, agus an mhuintir isteach á bhfódú díreach ina dtimpeall - mar shampla, bhí [[Hong Cong]] suite go dlúth in aice le Macau. B'iad na Tuaisceartaigh freisin a bhí chun tosaigh ag léarscáiliú a raibh fágtha den Aigéan Chiúin agus de chósta thiar Mheiriceá Thuaidh, ar an taobh Spáinneach den líne críochadóireachta a bhí leagtha amach i gConradh Tordesillas. Rinne na fionnachtaithe Ollannacha Willem Jansz agus Abel Tasman an chéad taighde ar chóstaí na hAstráile, ach b'é an Sasanach James Cook a mhapáil an chuid ba mhó den Pholainéis.

== Deireadh Ré na Fionnachtana ==

Glactar leis go coitianta gur tháinig deireadh le Ré na Fionnachtana i dtús na seachtú haoise déag. Faoin am sin, bhí longa na nEorpach chomh daingean agus a gcuid loingseoirí sách oilte eolach le dul in aon áit ba rogha leo ar dhroim an domhain. Ar ndóigh, bhí obair na fionnachtana ag dul ar aghaidh i gcónaí. Ní dhearnadh an chéad suirbhéireacht ar chósta thoir na hAstráile roimh an mbliain 1770, ná ar na farraigí Artacha ná Antartacha roimh an naoú haois déag. 

Thóg sé i bhfad ní ba mhó ama freisin éirí eolach ar an taobh istigh de na hilchríocha. Níor tháinig an chéad Eorpach go domhain isteach i mór-roinn na hAfraice ach sa dara leath den naoú haois déag. B'iad na príomhchúiseanna leis an moilleadóireacht seo ná nach raibh súil ag na hEorpaigh go mbeadh mórán maithe ann le haghaidh trádála, ná mórán foinn orthu dul sa seans leis na galair shotholgtha a bhí ag rith damhsa san Afraic. 

Thairis sin, bhí Tuaisceart na hAfraice á rialú ag na Turcaigh nach raibh sásta cead a chos a fhágáil ag an bhfionnachtaí Eorpach ar a dtailte féin.

== Féach freisin ==

* [[Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile]]
* [[Carrac]]

== Naisc ==
* {{en}} [[:de:Ricardo Duchesne|Ricardo Duchesne]]: [http://fortnightlyreview.co.uk/2012/06/explore-duchesne/ ''The Faustian impulse and European exploration''], ''The Fortnightly Review'' 2012

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Ré na Fionnachtana| ]]
[[Catagóir:Taiscéalaíocht]]
[[Catagóir:Stair na hEorpa]]
[[Catagóir:Stair an domhain]]
[[Catagóir:Stair na hÁise]]
[[Catagóir:Stair na hAfraice]]</text>
      <sha1>bbioz5ss02gxdau7p04rjdn2e3q4zhl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270247</id>
      <parentid>1270221</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:41:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Taiscéalaíocht ar Tír */</comment>
      <origin>1270247</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20531" sha1="ksu98tylyhvhpsj0kt345jzc7x1lwew" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

[[Íomhá:Age of Discovery explorations in English.png|mion|Ré na Fionnachtana]]
Tugtar '''Ré na Taiscéalaíochta''' ar an tréimhse ón chéad leath den chúigiú haois déag go dtí an chéad leath den tseachtú haois déag. Sa tréimhse seo, bhí longa na hEorpa ag taisteal timpeall an domhain ar lorg bealaí agus comhpháirtithe nua trádála. Agus an obair idir lámhaibh acu, casadh náisiúin nua ar na hEorpaigh, agus mhapáil siad tíortha nach raibh siad eolach orthu roimhe sin. I measc thaiscéalaithe móra na linne, is leor na hainmneacha seo leanas a lua: [[Críostóir Colóim]], [[Vasco da Gama]], [[Pedro Álvares Cabral]], [[John Cabot]], [[Yermak Timofeyevich]], [[Juan Ponce de León]], [[Bartolomeu Dias]], [[Fernão de Magalhães]], [[Willem Barentsz]], [[Abel Tasman]], [[Jacques Cartier]], [[Samuel de Champlain]], [[Willem Jansz]], agus an Captaen [[James Cook]].

Ní fhéadfaí na turais taiscéalaíochta a dhéanamh, ná na fionnachtana a dhéanamh, murach na nuálacha teicneolaíochta agus smaointeachais a fáisceadh as an Athbheochán. Bhí forbairt mhór déanta ar an léarscáilíocht agus an loingseoireacht, ar na hairm thine agus ar an longcheártaíocht. Theastaigh óna lán daoine bealach a aimsiú ó Iarthar na hEorpa go dtí an Áise. Ansin, forbraíodh longa de chineálacha nua, an carrac&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carrac/ga/|teideal=&quot;carrac&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt; agus an carbhal&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carbhal/ga/|teideal=&quot;carbhal&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt;, san Ibéir. Roimh fhorbairt an charrac agus an charbhail, ní raibh longa ann in a d'fhéadfaí seoltóireacht shábháilte a dhéanamh thar an Atlantach.

=== Cúlra ===
Nuair a tháinig an chéad [[Carrac|charrac]] agus an chéad charabhal in úsáid, thosaigh na hEorpaigh ag caint ar iontais an Chian-Oirthir arís. Níl na saineolaithe féin ar aon fhocal, áfach, cén fáth, i ndiaidh an iomláin, ar thosaigh an taiscéalaíocht, dháiríre. Creideann na [[Monatarachas|monataraithe]], thar aon dream eile, gurbh é an géar-easnamh [[Ór|óir]] agus [[Airgead (miotal)|airgid ghil]] a shocraigh an scéal. Bhí córas eacnamaíoch na hEorpa ag brath ar an ór agus ar an airgead geal. Ach nuair nach raibh an buillean ar fáil sách flúirseach, d'fhan cuid mhór de na tíortha Eorpacha in abar leis an ngéarchéim eacnamaíoch.

Cúis eile ab ea go raibh Críostaithe Leithinis na hIbéire sáite i síorchogaíocht leis na Moslamaigh leis na céadta bliain. Bhí Críostaithe na hIbéire géarbharúlach nach dtiocfaidís slán as sin ach a bheith ábalta cliathán na stát Moslamach i dTuaisceart na hAfraice a scoitheadh. 
== Taiscéalaíocht ar Tír ==
[[Íomhá:Cosmographia Claudii Ptolomaei ante 1467 (7455943) (cropped).jpg|mion|Ptolemy ː Cosmographia sa bhliain 1467 ]]
Roimh theacht Ré na Fionnachtana, bhí taiscéalaithe Eorpacha ann a thrasnaigh an Eoráise faoi dheireadh na Meánaoiseanna. Cé gur bhagair na Mongólaigh ródach ar an Eoraip, b'iad ba mhó a nasc an Eoráise le chéile, agus an gréasán de bhealaí móra agus línte cumarsáide a chruthaigh siad ag síneadh ón Meánoirthear go dtí an tSín féin. Ghlac Eorpaigh áirithe buntáiste ar na bealaí seo le turas a thabhairt ar thíortha an Oirthir, Iodálaigh ba mhó, ó b'iad na cathairstáit Iodálacha a bhí i gceannas ar an trádáil idir an Eoraip agus an Meánoirthear. An dlúchaidreamh a bhí acu le hOirthear na Meánmhara, chothaigh sé fiosracht ina measc, ar chúiseanna tráchtála freisin, i leith an Oirthir. Thairis sin, theastaigh ón bPápa iompaithigh nua a fháil sna tíortha coimhthíocha, sin nó teacht i dteagmháil le [[Seán Sagart]], an rí a raibh na scéalta móra á n-insint faoi.

Bhí [[Giovanni de Plano Carpini]] ar an chéad taistealaí den chineál seo. Thug sé turas ar an [[An Mhongóil|Mongóil]] sna blianta [[1244]]-[[1247]]. Chuala an saol ar fad iomrá ar thuras [[Marco Polo]], áfach. Thaistil seisean an Cian-Oirthear sna blianta 1271-1295. Chuir sé a chuid eachtraí i míotar, agus chuaigh an scéal ar fud na hEorpa.

I ndiaidh tamaill, thosaigh torthaí na turas seo ag imirt a dtionchair ar shaol na hEorpa. Thit an tóin as Impireacht na Mongólach go gairid i ndiaidh di teacht ar an bhfód, agus d'éirigh bealach mór an Oirthir ní ba dainséaraí arís. Sa cheathrú haois déag, rinne an Phlá Mhór praiseach den trádáil agus den chaidreamh idirnáisiúnta go léir. Bhí an bealach tíre chomh fada aistreánach gurbh ar éigean a dtiocfadh le aon duine tráchtáil éadálach a bhuint de.
Le cois fhad agus ghairbhe an tír-raoin de, bhí an bealach trádála faoi shúil na Moslamach, a raibh cogaí móra curtha acu ar na hEorpaigh agus, de dheasca na coimhlinte sin, níor mhair oiread mór muiníne idir an dá thaobh. Ansin, tháinig impireacht nua Ioslamach ar an bhfód, is é sin, an Impireacht Otamánach. Bhí na hOtamánaigh i mbun fheachtas gabhála, agus chuir siad bac i mbealach trádála na nEorpach san Oirthear.

Bhí iarrachtaí den chineál chéanna ar siúl sa tSín, freisin. Sna blianta 1405-1433, thug loingeas an aimiréil mhóir Shínigh, [[Zheng He]], seacht dturas ar fud an Aigéin Indiaigh. Níor thosaigh an tSín ag bunú coilíneachtaí impiriúla sna tíortha cúil, áfach, agus mar sin, ní raibh impireacht dhomhanda ag na Sínigh riamh.

== An Phortaingéil ag cromadh ar an taiscéalaíocht ==
B'é an Prionsa [[Annraoi Loingseoir]] a chuir tús leis an chéad mhórbhabhta taiscéalaíochta sa Phortaingéil.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-prionsa-afracach-a-mhinigh-don-phapa-nach-nos-criostai-a-bhi-sa-sclabhaiocht/|teideal=An prionsa Afracach a mhínigh don Phápa nach nós Críostaí a bhí sa sclábhaíocht|údar=Mairéad Ní Nuadháin|dáta=2023-06-16|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-06-18}}&lt;/ref&gt; 
{{Main|Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile}}
Tháinig na mairnéalaigh Phortaingéalacha ar [[Maidéara|Oileáin Mhaidéara]] sa bhliain 1419, agus sa bhliain 1427, casadh [[Oileáin Azores]] orthu. Iompaíodh an dá oileánra seo ina gcoilíneachtaí Portaingéalacha. 

B'é cósta thiar na hAfraice an chloch ba mhó ar phaidrín Annraoi, áfach. Leis na cianta cairbreacha, ní fhéadfá trádáil a dhéanamh le hIarthar na hAfraice gan turas a dhéanamh trasna na Sahára. B'é oighear an scéil sin go raibh na bealaí tríd an tSahára faoi smacht na stát Moslamacha i dTuaisceart na hAfraice, arbh iad seanchéilí iomaíochta na Portaingéile iad. Bhí na Portaingéalaigh ag iarraidh teacht timpeall na Moslamach agus a gcuid trádála a dhéanamh bealach na farraige. Bhí siad dóchasach, freisin, go bhfaigheadh siad stáit Chríostaí taobh theas den tSahára, stáit a bheadh ina gcomhghuaillithe acu in éadan na Moslamach. Bhí na loingseoirí Portaingéalacha in ann teacht ar aghaidh beag ar bheag, agus iad ag ascnamh cúpla míle ó dheas in aghaidh na bliana. 

Sa bhliain 1434, tháinig siad thart le Rinn Bojador. Roimh imeacht an chéad scór bliain eile, bhí trádáil bheoga óir agus sclábhaithe ar siúl idir na Portaingéalaigh agus na hAfracaigh san áit a bhfuil an tSeineagáil inniu. Bhí na cúrsaí ag dul ar aghaidh go sciobtha, nó tógadh daingin trádála in Elmina, agus thosaigh São Tomé e Príncipe ag táirgeadh siúcra roimh aon choilíneacht eile. Sa bhliain 1482, chuaigh fórsa sluaíochta faoi cheannas Diogo Cão i dteagmháil le Ríocht an Chongó. Tháinig an briseadh mór sa bhliain 1487, nuair a sheol Bartolomeu Dias timpeall Cheann an Dóchais, ar ar bhaist sé an t-ainm sin, freisin. Leis an éacht dána sin, chruthaigh sé go raibh sé indéanta an tAigéan Indiach a bhaint amach an bealach seo. Sa bhliain 1498, chuir Vasco da Gama beart leis an mbriathar, nuair a shroich sé an India.

== Gabháltas Eorpach ar Mheiriceá ==

Bhí [[an Chaistíl]], céile iomaíochta na Portaingéile, sách mall ag cromadh ar an taiscéalaíocht, agus níor thosaigh na mairnéalaigh Chaistíleacha ag éirí inchomórtais leis na Portaingéalaigh roimh an leath dheiridh den chúigiú haois déag. B'iad na hOileáin Chanáracha an chéad chnámh spairne idir an dá thír, agus b'iad na Caistíligh a ghabh iad sa deireadh. Níor dhírigh an Chaistíl, nó an Spáinn, i gceart ar chúrsaí an choilíneachais agus na taiscéalaíochta sula raibh an Chaistíl agus an Aragóin nasctha le chéile, agus[[Leithinis na hIbéire]] athghafa ina hiomláine ó na Moslamaigh. Sa bhliain 1492, fuair an dá thír an ceann ab fhearr ar ríocht Moslamach Ghranada, agus ansin, chinn an lánúin ríoga sluaíocht [[Críostóir Colambas|Chríostóir Colambas]] a mhaoiniú, le súil is go n-éireodh le Colambas an Áise a shroicheadh beag beann ar na Portaingéalaigh. B'amhlaidh go raibh smacht ag na Portaingéalaigh ansin ar an mbealach go dtí an Áise thar ar na hAfraice, agus ní ligfidís siúd d'aon duine an bealach sin a úsáid gan deachú éigin a ghearradh air.

Níor bhain Colambas an Áise amach. Tháinig sé trasna ar rud ab fhearr ná sin, is é sin, an tOileán Úr, Meiriceá. Sa bhliain [[1500]], chuaigh an loingseoir Portaingéalach i dtír in áit eile san Oileán Úr, an Bhrasaíl. Anois, bhí sé tábhachtach limistéir chumhachta an dá ríocht Ibéaracha a shainiú agus críochadóireacht a dhéanamh eatarthu. B'é an Pápa a shocraigh an scéal sin, nó rinne sé idirghabháil idir an Spáinn agus an Phortaingéil, agus dá thoradh sin, shínigh na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh conradh le chéile, [[Conradh Tordesillas]]. D'fhág an Conradh an Afraic, an Áise agus cuid bheag de Mheiriceá Theas - an chuid ab fhaide soir de Bhrasaíl an lae inniu - ag na Portaingéalaigh, agus bronnadh an chuid ba mhó de Mheiriceá ar na Spáinnigh. Ar ndóigh, ní raibh a fhios ag aon duine go fóill an chuid ba mhó de na críocha seo a bheith ann ar aon nós. Go bunúsach, rith líne Tordesillas aduaidh ó theas, 370 léig (1550 ciliméadar) siar ó Oileáin Cabo Verde.

I dtús báire, bhí Colóim agus na taiscéalaithe Spáinneacha sách míshásta leis na gabháltais a rinne siad. Murab ionann agus an Afraic agus an Áise, ní raibh mórán tráchtearraí le fáil sna hoileáin Chairibeacha. Mar sin, b'fhearr leo na hoileáin a thabhairt chun míntíreachais agus a choilíniú. Ina dhiaidh sin, áfach, chuaigh na Spáinnigh ag taiscéaladh na hilchríche Meiriceánaí féin, agus b'ansin a fuair siad luach a saothair, flúirse mhillteanach óir. I Meiriceá, thuaidh agus theas, casadh ar na Spáinnigh impireachtaí a bhí chomh mór, chomh saibhir i ndaonra agus na himpireachtaí san Eoraip féin. Mar sin féin, bhí baiclí beaga de ''chonquistadores'' Spáinneacha ábalta na himpireachtaí seo a chloí. Is minic, áfach, a fuair siad cuidiú agus cabhair ó shluaite móra de chomhghuaillithe bundúchasacha, go háirithe ó threibheacha a bhí á dtroid nó á gcoinneáil faoi dhaorsmacht ag na himpireachtaí. B'iad na himpireachtaí ba nótáilte den chineál seo ná Impireacht na nAstacach san áit a bhfuil [[Meicsiceo]] inniu, agus Impireacht na n[[Incigh|Inceach]], nó [[Tawantinsuyu]], Tír na gCeithre gCeathrún, san áit a bhfuil [[Peiriú]] agus [[Eacuadór]] inniu. B'é [[Hernán Cortés]] a d'fhorghabh Ríocht na n[[Astacaigh|Astacach]] sa bhliain [[1521]], agus b'é [[Francisco Pizarro]] a bhí i gceannas ar na Spáinnigh a rinne gabháltas ar Tawantinsuyu. I ndiaidh an ghabháltais, rinne galair na hEorpa sléacht mór ar an daonra áitiúil. I gcás amháin ar a laghad, chuidigh galar den chineál sin leis na hEorpaigh sular bhain siad an áit amach iad féin. Nó dealraíonn sé gur mharaigh an bholgach Huayna Capac, impire na nInceach, go gairid roimh theacht Pizarro. Nuair a shroich na Spáinnigh an impireacht, bhí beirt mhac Huayna Capac, [[Atahualpa]] agus Huascar, sáite i gcogadh cathartha in aghaidh a chéile, rud a d'fhág an stát chomh lag is nach raibh seasamh ann in aghaidh scéimeanna na Spáinneach. Dá mb'é Huayna Capac agus an impireacht aontaithe a chasfaí ar Pizarro, bheadh cuma eile ar fad ar stair Mheiriceá Theas, is féidir.

Nuair a bhí forlámhas na Spáinne curtha i bhfeidhm ar na himpireachtaí seo, b'iad an t-ór agus an t-airgead geal na clocha ba mhó ar phaidrín na Spáinneach, idir mhianadóireacht agus easpórtáil. Na deilbhíní iontacha óir nó airgid a bhí saoirsithe ag na healaíontóirí bundúchasacha, chuaigh siad ar fad sa slige, agus rinneadh barraí miotail díobh.

Sa bhliain 1519, an bhliain chéanna a ndeachaigh arm Cortez i dtír i Meicsiceo, bhronn coróin na Spáinne luach a thurais ar Fernão de Magalhães ón bPortaingéil. B'é an cuspóir a bhí leis an turas seo ná seoladh siar le bealach nua farraige go dtí Oileáin na Spíosraí a aimsiú agus cuid na Spáinne a dhéanamh díobh. Bhí rath as cuimse ar an turas áirithe seo, nó b'é an chéad turas timpeall an Domhain é.

== Imeacht na monaplachta Portaingéalaí ==
[[Íomhá:CantinoPlanisphere.png|mion|300px|dheis|Léarscáil Cantino, a thaispeánann na críocha a bhí faighte ag na Portaingéalaigh agus ag na Spáinnigh. Léarscáil rúnda a bhí ann&amp;mdash;ainmníodh é i ndiaidh an taidhleoir Iodálach a smuigleáil é sa bhliain 1502 go dtí an Iodáil agus an saol mór.]]
Cé go raibh na Spáinnigh ag éirí bagrach mar chéilí iomaíochta, níor lagaigh ar na Portaingéalaigh ar aon nós i gcúrsaí na taiscéalaíochta agus na coilínigh. 

B'iadsan an chéad dream Iartharach a tháinig a fhad leis an tSeapáin agus a bhí ábalta trádáil a dhéanamh leis an tír sin. Nuair a bhí an Rí Manuel a hAon ag rialú na Portaingéile, chrom na Portaingéalaigh ar mhodh nua oibre lena ngreim a choinneáil ar na tíortha a raibh éileamh acu orthu. 

Thóg siad sraith de dhúnta daingne le go mbéidís ábalta a smacht a choinneáil ar bhealaí tábhachtacha trádála an Oirthir ar fad. Mar sin, bhunaigh siad dúnta agus coilíneachtaí ar Chósta an Óir, i Luanda, [[Mósaimbíc]], Zanzibar, Mombasa, Socotra, Ormuz, [[Calcúta]], [[Goa]], [[Bombay]], Malaca, [[Macau]], agus Timor. Bhí na Portaingéalaigh ag rialú na Brasaíle chomh maith, a bhí aimsithe ag Pedro Álvares Cabral sa bhliain 1500. De réir Chonradh Tordesillas, bhí na Portaingéalaigh i dteideal na Brasaíle ar fad, dar leis an bPápa ar a laghad.

Ba dhoilgh do na Portaingéalaigh a n-impireacht a fhairsingiú isteach i ndoimhneacht na hilchríche, agus b'fhearr leo fanacht cois farraige.  

Agus í ina tír beag, streachail an Phortaingéil thar na blianta lena leithéid de mhórfhiontar a bhainistiú. Na dúnta Portaingéalacha ar fud an domhain, bhí siad i síor-anás daoine agus trealaimh. Ní raibh an Phortaingéil in ann dul in iomaíocht leis na cumhachtaí ní ba láidre a bhí ag cúngú isteach ar a cuid gabháltaisí. Mar sin, bhí port na monaplachta Portaingéalaí seinnte i stair na trádála Oirthearaí. B'iad na taiscéalaithe Ollannacha, Francacha agus Sasanacha a chuir deireadh leis, ó ba chuma leosan faoin dóigh a raibh an domhan roinnte ag an bPápa. 

Sa bhliain 1580, tháinig Pilib a Dó, rí na Spáinne, i gcomharbas ar Sebastião, rí na Portaingéile, a fuair bás gan ríchomharba a fhágáil ina dhiaidh. Mar sin, tháinig Impireachtaí na Portaingéile agus na Spáinne le chéile faoi aon choróin amháin. An chomh-impireacht a tháinig ar an bhfód mar sin, bhí sí chomh mór agus nárbh fhéidir a leithéid a choinneáil le chéile gan na cumhachtaí eile a bheith ag tabhairt a dúshláin. 

Le maolú ar dheacrachtaí den chineál sin, tugadh cuid de na tailte Portaingéalacha suas. Mar shampla, nuair a phós Séarlas a Dó, rí Shasana, an banphrionsa Portaingéalach Catarina Henriqueta de Bragança, fuair sé Bombay mar chuid den spré a bhí ag dul leis an mbanphrionsa. Choinnigh an Phortaingéil an chuid dá coilíneachtaí a bhí faoi smacht dian aici, go háirithe Macau, Timor Thoir, Goa, Angola, Mósaimbic, agus an Bhrasaíl. D'fhéach na hOllannaigh leis an mBrasaíl a shealbhú, agus tráth, bhí leath na tíre forghafa acu, ach b'éigean dóibh bailiú leo sa deireadh.

== Tuaisceart na hEorpa ag cur a ladair sa scéal ==

Níor thug na náisiúin taobh amuigh de Leithinis na hIbéire aird ar bith ar Chonradh Tordesillas. Bhí a traidisiún mairnéalachta féin ag an bhFrainc, ag an Ísiltír agus ag Sasana, agus cé go ndearna na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh a ndícheall leis na teicneolaíochtaí nua agus na mapaí a choinneáil acu féin, ní raibh siad i bhfad ag teacht a fhad leis na tíortha eile.

B'é an tIodálach Giovanni Cabotto, a bhaist John Cabot air féin as Béarla, a bhí i gceannas ar an chéad sluaíocht fionnachtana de chuid na Sasanach. Ina dhiaidh sin, chuaigh a lán misean eile ón bhFrainc agus ó Shasana go dtí an tOileán Úr le haithne a fháil ar Mheiriceá Thuaidh, an chuid den ilchríoch nua nár chuir na Spáinnigh mórán suime inti. Ní raibh ór le fáil ansin, a shíl siad, agus iad díreach ag creachadh shaibhreas Mheiriceá Theas. 

Sa bhliain 1525, thug Giovanni da Verrazzano an chéad chuairt ar an áit a bhfuil Cósta Thoir na Stát Aontaithe inniu. Bhí Cabot, Jacques Cartier (a chuaigh go Meiriceá an chéad uair sa bhliain 1534) agus fionnachtaithe eile na linne ag iarraidh [[an Bealach Siar ó Thuaidh]] a aimsiú, is é sin, an bealach a thabharfadh a fhad le saibhris na hÁise iad. Níor aimsigh siad an Bealach Siar ó Thuaidh riamh, ach ar a gcamchuairt, fuair siad amach faoi bhealaí seoltóireachta eile. Sa chéad leath den tseachtú haois déag, thosaigh coilínigh ó Thuaisceart na hEorpa ag cur fúthu ar chósta thoir Mheiriceá Thuaidh.

B'iad muintir an Tuaiscirt a chuaigh in iomaíocht leis na Portaingéalaigh san Afraic agus timpeall an Aigéin Indiaigh freisin. Thosaigh longa ón Ísiltír, ón bhFrainc agus ó Shasana ag cúngú ar mhonaplacht na bPortaingéalach agus ag bunú stáisiúin trádála agus coilíneachtaí dá gcuid féin. De réir a chéile, bhí sciar na Spáinneach agus na bPortaingéalach den mhargadh agus de na tailte féin ag dul i laghad, agus an mhuintir isteach á bhfódú díreach ina dtimpeall - mar shampla, bhí [[Hong Cong]] suite go dlúth in aice le Macau. B'iad na Tuaisceartaigh freisin a bhí chun tosaigh ag léarscáiliú a raibh fágtha den Aigéan Chiúin agus de chósta thiar Mheiriceá Thuaidh, ar an taobh Spáinneach den líne críochadóireachta a bhí leagtha amach i gConradh Tordesillas. Rinne na fionnachtaithe Ollannacha Willem Jansz agus Abel Tasman an chéad taighde ar chóstaí na hAstráile, ach b'é an Sasanach James Cook a mhapáil an chuid ba mhó den Pholainéis.

== Deireadh Ré na Fionnachtana ==

Glactar leis go coitianta gur tháinig deireadh le Ré na Fionnachtana i dtús na seachtú haoise déag. Faoin am sin, bhí longa na nEorpach chomh daingean agus a gcuid loingseoirí sách oilte eolach le dul in aon áit ba rogha leo ar dhroim an domhain. Ar ndóigh, bhí obair na fionnachtana ag dul ar aghaidh i gcónaí. Ní dhearnadh an chéad suirbhéireacht ar chósta thoir na hAstráile roimh an mbliain 1770, ná ar na farraigí Artacha ná Antartacha roimh an naoú haois déag. 

Thóg sé i bhfad ní ba mhó ama freisin éirí eolach ar an taobh istigh de na hilchríocha. Níor tháinig an chéad Eorpach go domhain isteach i mór-roinn na hAfraice ach sa dara leath den naoú haois déag. B'iad na príomhchúiseanna leis an moilleadóireacht seo ná nach raibh súil ag na hEorpaigh go mbeadh mórán maithe ann le haghaidh trádála, ná mórán foinn orthu dul sa seans leis na galair shotholgtha a bhí ag rith damhsa san Afraic. 

Thairis sin, bhí Tuaisceart na hAfraice á rialú ag na Turcaigh nach raibh sásta cead a chos a fhágáil ag an bhfionnachtaí Eorpach ar a dtailte féin.

== Féach freisin ==

* [[Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile]]
* [[Carrac]]

== Naisc ==
* {{en}} [[:de:Ricardo Duchesne|Ricardo Duchesne]]: [http://fortnightlyreview.co.uk/2012/06/explore-duchesne/ ''The Faustian impulse and European exploration''], ''The Fortnightly Review'' 2012

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Ré na Fionnachtana| ]]
[[Catagóir:Taiscéalaíocht]]
[[Catagóir:Stair na hEorpa]]
[[Catagóir:Stair an domhain]]
[[Catagóir:Stair na hÁise]]
[[Catagóir:Stair na hAfraice]]</text>
      <sha1>ksu98tylyhvhpsj0kt345jzc7x1lwew</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270250</id>
      <parentid>1270247</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:42:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Imeacht na monaplachta Portaingéalaí */</comment>
      <origin>1270250</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20529" sha1="g1mm5ta79hqxk9o9xa65se93ogm1fs0" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

[[Íomhá:Age of Discovery explorations in English.png|mion|Ré na Fionnachtana]]
Tugtar '''Ré na Taiscéalaíochta''' ar an tréimhse ón chéad leath den chúigiú haois déag go dtí an chéad leath den tseachtú haois déag. Sa tréimhse seo, bhí longa na hEorpa ag taisteal timpeall an domhain ar lorg bealaí agus comhpháirtithe nua trádála. Agus an obair idir lámhaibh acu, casadh náisiúin nua ar na hEorpaigh, agus mhapáil siad tíortha nach raibh siad eolach orthu roimhe sin. I measc thaiscéalaithe móra na linne, is leor na hainmneacha seo leanas a lua: [[Críostóir Colóim]], [[Vasco da Gama]], [[Pedro Álvares Cabral]], [[John Cabot]], [[Yermak Timofeyevich]], [[Juan Ponce de León]], [[Bartolomeu Dias]], [[Fernão de Magalhães]], [[Willem Barentsz]], [[Abel Tasman]], [[Jacques Cartier]], [[Samuel de Champlain]], [[Willem Jansz]], agus an Captaen [[James Cook]].

Ní fhéadfaí na turais taiscéalaíochta a dhéanamh, ná na fionnachtana a dhéanamh, murach na nuálacha teicneolaíochta agus smaointeachais a fáisceadh as an Athbheochán. Bhí forbairt mhór déanta ar an léarscáilíocht agus an loingseoireacht, ar na hairm thine agus ar an longcheártaíocht. Theastaigh óna lán daoine bealach a aimsiú ó Iarthar na hEorpa go dtí an Áise. Ansin, forbraíodh longa de chineálacha nua, an carrac&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carrac/ga/|teideal=&quot;carrac&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt; agus an carbhal&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/carbhal/ga/|teideal=&quot;carbhal&quot;|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-11-08}}&lt;/ref&gt;, san Ibéir. Roimh fhorbairt an charrac agus an charbhail, ní raibh longa ann in a d'fhéadfaí seoltóireacht shábháilte a dhéanamh thar an Atlantach.

=== Cúlra ===
Nuair a tháinig an chéad [[Carrac|charrac]] agus an chéad charabhal in úsáid, thosaigh na hEorpaigh ag caint ar iontais an Chian-Oirthir arís. Níl na saineolaithe féin ar aon fhocal, áfach, cén fáth, i ndiaidh an iomláin, ar thosaigh an taiscéalaíocht, dháiríre. Creideann na [[Monatarachas|monataraithe]], thar aon dream eile, gurbh é an géar-easnamh [[Ór|óir]] agus [[Airgead (miotal)|airgid ghil]] a shocraigh an scéal. Bhí córas eacnamaíoch na hEorpa ag brath ar an ór agus ar an airgead geal. Ach nuair nach raibh an buillean ar fáil sách flúirseach, d'fhan cuid mhór de na tíortha Eorpacha in abar leis an ngéarchéim eacnamaíoch.

Cúis eile ab ea go raibh Críostaithe Leithinis na hIbéire sáite i síorchogaíocht leis na Moslamaigh leis na céadta bliain. Bhí Críostaithe na hIbéire géarbharúlach nach dtiocfaidís slán as sin ach a bheith ábalta cliathán na stát Moslamach i dTuaisceart na hAfraice a scoitheadh. 
== Taiscéalaíocht ar Tír ==
[[Íomhá:Cosmographia Claudii Ptolomaei ante 1467 (7455943) (cropped).jpg|mion|Ptolemy ː Cosmographia sa bhliain 1467 ]]
Roimh theacht Ré na Fionnachtana, bhí taiscéalaithe Eorpacha ann a thrasnaigh an Eoráise faoi dheireadh na Meánaoiseanna. Cé gur bhagair na Mongólaigh ródach ar an Eoraip, b'iad ba mhó a nasc an Eoráise le chéile, agus an gréasán de bhealaí móra agus línte cumarsáide a chruthaigh siad ag síneadh ón Meánoirthear go dtí an tSín féin. Ghlac Eorpaigh áirithe buntáiste ar na bealaí seo le turas a thabhairt ar thíortha an Oirthir, Iodálaigh ba mhó, ó b'iad na cathairstáit Iodálacha a bhí i gceannas ar an trádáil idir an Eoraip agus an Meánoirthear. An dlúchaidreamh a bhí acu le hOirthear na Meánmhara, chothaigh sé fiosracht ina measc, ar chúiseanna tráchtála freisin, i leith an Oirthir. Thairis sin, theastaigh ón bPápa iompaithigh nua a fháil sna tíortha coimhthíocha, sin nó teacht i dteagmháil le [[Seán Sagart]], an rí a raibh na scéalta móra á n-insint faoi.

Bhí [[Giovanni de Plano Carpini]] ar an chéad taistealaí den chineál seo. Thug sé turas ar an [[An Mhongóil|Mongóil]] sna blianta [[1244]]-[[1247]]. Chuala an saol ar fad iomrá ar thuras [[Marco Polo]], áfach. Thaistil seisean an Cian-Oirthear sna blianta 1271-1295. Chuir sé a chuid eachtraí i míotar, agus chuaigh an scéal ar fud na hEorpa.

I ndiaidh tamaill, thosaigh torthaí na turas seo ag imirt a dtionchair ar shaol na hEorpa. Thit an tóin as Impireacht na Mongólach go gairid i ndiaidh di teacht ar an bhfód, agus d'éirigh bealach mór an Oirthir ní ba dainséaraí arís. Sa cheathrú haois déag, rinne an Phlá Mhór praiseach den trádáil agus den chaidreamh idirnáisiúnta go léir. Bhí an bealach tíre chomh fada aistreánach gurbh ar éigean a dtiocfadh le aon duine tráchtáil éadálach a bhuint de.
Le cois fhad agus ghairbhe an tír-raoin de, bhí an bealach trádála faoi shúil na Moslamach, a raibh cogaí móra curtha acu ar na hEorpaigh agus, de dheasca na coimhlinte sin, níor mhair oiread mór muiníne idir an dá thaobh. Ansin, tháinig impireacht nua Ioslamach ar an bhfód, is é sin, an Impireacht Otamánach. Bhí na hOtamánaigh i mbun fheachtas gabhála, agus chuir siad bac i mbealach trádála na nEorpach san Oirthear.

Bhí iarrachtaí den chineál chéanna ar siúl sa tSín, freisin. Sna blianta 1405-1433, thug loingeas an aimiréil mhóir Shínigh, [[Zheng He]], seacht dturas ar fud an Aigéin Indiaigh. Níor thosaigh an tSín ag bunú coilíneachtaí impiriúla sna tíortha cúil, áfach, agus mar sin, ní raibh impireacht dhomhanda ag na Sínigh riamh.

== An Phortaingéil ag cromadh ar an taiscéalaíocht ==
B'é an Prionsa [[Annraoi Loingseoir]] a chuir tús leis an chéad mhórbhabhta taiscéalaíochta sa Phortaingéil.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-prionsa-afracach-a-mhinigh-don-phapa-nach-nos-criostai-a-bhi-sa-sclabhaiocht/|teideal=An prionsa Afracach a mhínigh don Phápa nach nós Críostaí a bhí sa sclábhaíocht|údar=Mairéad Ní Nuadháin|dáta=2023-06-16|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-06-18}}&lt;/ref&gt; 
{{Main|Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile}}
Tháinig na mairnéalaigh Phortaingéalacha ar [[Maidéara|Oileáin Mhaidéara]] sa bhliain 1419, agus sa bhliain 1427, casadh [[Oileáin Azores]] orthu. Iompaíodh an dá oileánra seo ina gcoilíneachtaí Portaingéalacha. 

B'é cósta thiar na hAfraice an chloch ba mhó ar phaidrín Annraoi, áfach. Leis na cianta cairbreacha, ní fhéadfá trádáil a dhéanamh le hIarthar na hAfraice gan turas a dhéanamh trasna na Sahára. B'é oighear an scéil sin go raibh na bealaí tríd an tSahára faoi smacht na stát Moslamacha i dTuaisceart na hAfraice, arbh iad seanchéilí iomaíochta na Portaingéile iad. Bhí na Portaingéalaigh ag iarraidh teacht timpeall na Moslamach agus a gcuid trádála a dhéanamh bealach na farraige. Bhí siad dóchasach, freisin, go bhfaigheadh siad stáit Chríostaí taobh theas den tSahára, stáit a bheadh ina gcomhghuaillithe acu in éadan na Moslamach. Bhí na loingseoirí Portaingéalacha in ann teacht ar aghaidh beag ar bheag, agus iad ag ascnamh cúpla míle ó dheas in aghaidh na bliana. 

Sa bhliain 1434, tháinig siad thart le Rinn Bojador. Roimh imeacht an chéad scór bliain eile, bhí trádáil bheoga óir agus sclábhaithe ar siúl idir na Portaingéalaigh agus na hAfracaigh san áit a bhfuil an tSeineagáil inniu. Bhí na cúrsaí ag dul ar aghaidh go sciobtha, nó tógadh daingin trádála in Elmina, agus thosaigh São Tomé e Príncipe ag táirgeadh siúcra roimh aon choilíneacht eile. Sa bhliain 1482, chuaigh fórsa sluaíochta faoi cheannas Diogo Cão i dteagmháil le Ríocht an Chongó. Tháinig an briseadh mór sa bhliain 1487, nuair a sheol Bartolomeu Dias timpeall Cheann an Dóchais, ar ar bhaist sé an t-ainm sin, freisin. Leis an éacht dána sin, chruthaigh sé go raibh sé indéanta an tAigéan Indiach a bhaint amach an bealach seo. Sa bhliain 1498, chuir Vasco da Gama beart leis an mbriathar, nuair a shroich sé an India.

== Gabháltas Eorpach ar Mheiriceá ==

Bhí [[an Chaistíl]], céile iomaíochta na Portaingéile, sách mall ag cromadh ar an taiscéalaíocht, agus níor thosaigh na mairnéalaigh Chaistíleacha ag éirí inchomórtais leis na Portaingéalaigh roimh an leath dheiridh den chúigiú haois déag. B'iad na hOileáin Chanáracha an chéad chnámh spairne idir an dá thír, agus b'iad na Caistíligh a ghabh iad sa deireadh. Níor dhírigh an Chaistíl, nó an Spáinn, i gceart ar chúrsaí an choilíneachais agus na taiscéalaíochta sula raibh an Chaistíl agus an Aragóin nasctha le chéile, agus[[Leithinis na hIbéire]] athghafa ina hiomláine ó na Moslamaigh. Sa bhliain 1492, fuair an dá thír an ceann ab fhearr ar ríocht Moslamach Ghranada, agus ansin, chinn an lánúin ríoga sluaíocht [[Críostóir Colambas|Chríostóir Colambas]] a mhaoiniú, le súil is go n-éireodh le Colambas an Áise a shroicheadh beag beann ar na Portaingéalaigh. B'amhlaidh go raibh smacht ag na Portaingéalaigh ansin ar an mbealach go dtí an Áise thar ar na hAfraice, agus ní ligfidís siúd d'aon duine an bealach sin a úsáid gan deachú éigin a ghearradh air.

Níor bhain Colambas an Áise amach. Tháinig sé trasna ar rud ab fhearr ná sin, is é sin, an tOileán Úr, Meiriceá. Sa bhliain [[1500]], chuaigh an loingseoir Portaingéalach i dtír in áit eile san Oileán Úr, an Bhrasaíl. Anois, bhí sé tábhachtach limistéir chumhachta an dá ríocht Ibéaracha a shainiú agus críochadóireacht a dhéanamh eatarthu. B'é an Pápa a shocraigh an scéal sin, nó rinne sé idirghabháil idir an Spáinn agus an Phortaingéil, agus dá thoradh sin, shínigh na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh conradh le chéile, [[Conradh Tordesillas]]. D'fhág an Conradh an Afraic, an Áise agus cuid bheag de Mheiriceá Theas - an chuid ab fhaide soir de Bhrasaíl an lae inniu - ag na Portaingéalaigh, agus bronnadh an chuid ba mhó de Mheiriceá ar na Spáinnigh. Ar ndóigh, ní raibh a fhios ag aon duine go fóill an chuid ba mhó de na críocha seo a bheith ann ar aon nós. Go bunúsach, rith líne Tordesillas aduaidh ó theas, 370 léig (1550 ciliméadar) siar ó Oileáin Cabo Verde.

I dtús báire, bhí Colóim agus na taiscéalaithe Spáinneacha sách míshásta leis na gabháltais a rinne siad. Murab ionann agus an Afraic agus an Áise, ní raibh mórán tráchtearraí le fáil sna hoileáin Chairibeacha. Mar sin, b'fhearr leo na hoileáin a thabhairt chun míntíreachais agus a choilíniú. Ina dhiaidh sin, áfach, chuaigh na Spáinnigh ag taiscéaladh na hilchríche Meiriceánaí féin, agus b'ansin a fuair siad luach a saothair, flúirse mhillteanach óir. I Meiriceá, thuaidh agus theas, casadh ar na Spáinnigh impireachtaí a bhí chomh mór, chomh saibhir i ndaonra agus na himpireachtaí san Eoraip féin. Mar sin féin, bhí baiclí beaga de ''chonquistadores'' Spáinneacha ábalta na himpireachtaí seo a chloí. Is minic, áfach, a fuair siad cuidiú agus cabhair ó shluaite móra de chomhghuaillithe bundúchasacha, go háirithe ó threibheacha a bhí á dtroid nó á gcoinneáil faoi dhaorsmacht ag na himpireachtaí. B'iad na himpireachtaí ba nótáilte den chineál seo ná Impireacht na nAstacach san áit a bhfuil [[Meicsiceo]] inniu, agus Impireacht na n[[Incigh|Inceach]], nó [[Tawantinsuyu]], Tír na gCeithre gCeathrún, san áit a bhfuil [[Peiriú]] agus [[Eacuadór]] inniu. B'é [[Hernán Cortés]] a d'fhorghabh Ríocht na n[[Astacaigh|Astacach]] sa bhliain [[1521]], agus b'é [[Francisco Pizarro]] a bhí i gceannas ar na Spáinnigh a rinne gabháltas ar Tawantinsuyu. I ndiaidh an ghabháltais, rinne galair na hEorpa sléacht mór ar an daonra áitiúil. I gcás amháin ar a laghad, chuidigh galar den chineál sin leis na hEorpaigh sular bhain siad an áit amach iad féin. Nó dealraíonn sé gur mharaigh an bholgach Huayna Capac, impire na nInceach, go gairid roimh theacht Pizarro. Nuair a shroich na Spáinnigh an impireacht, bhí beirt mhac Huayna Capac, [[Atahualpa]] agus Huascar, sáite i gcogadh cathartha in aghaidh a chéile, rud a d'fhág an stát chomh lag is nach raibh seasamh ann in aghaidh scéimeanna na Spáinneach. Dá mb'é Huayna Capac agus an impireacht aontaithe a chasfaí ar Pizarro, bheadh cuma eile ar fad ar stair Mheiriceá Theas, is féidir.

Nuair a bhí forlámhas na Spáinne curtha i bhfeidhm ar na himpireachtaí seo, b'iad an t-ór agus an t-airgead geal na clocha ba mhó ar phaidrín na Spáinneach, idir mhianadóireacht agus easpórtáil. Na deilbhíní iontacha óir nó airgid a bhí saoirsithe ag na healaíontóirí bundúchasacha, chuaigh siad ar fad sa slige, agus rinneadh barraí miotail díobh.

Sa bhliain 1519, an bhliain chéanna a ndeachaigh arm Cortez i dtír i Meicsiceo, bhronn coróin na Spáinne luach a thurais ar Fernão de Magalhães ón bPortaingéil. B'é an cuspóir a bhí leis an turas seo ná seoladh siar le bealach nua farraige go dtí Oileáin na Spíosraí a aimsiú agus cuid na Spáinne a dhéanamh díobh. Bhí rath as cuimse ar an turas áirithe seo, nó b'é an chéad turas timpeall an Domhain é.

== Imeacht na monaplachta Portaingéalaí ==
[[Íomhá:CantinoPlanisphere.png|mion|300px|dheis|Léarscáil Cantino, a thaispeánann na críocha a bhí faighte ag na Portaingéalaigh agus ag na Spáinnigh. Léarscáil rúnda a bhí ann&amp;mdash;ainmníodh é i ndiaidh an taidhleoir Iodálach a smuigleáil é sa bhliain 1502 go dtí an Iodáil agus an saol mór.]]
Cé go raibh na Spáinnigh ag éirí bagrach mar chéilí iomaíochta, níor lagaigh ar na Portaingéalaigh ar aon nós i gcúrsaí na taiscéalaíochta agus na coilínigh. 

B'iadsan an chéad dream Iartharach a tháinig a fhad leis an tSeapáin agus a bhí ábalta trádáil a dhéanamh leis an tír sin. Nuair a bhí an Rí Manuel a hAon ag rialú na Portaingéile, chrom na Portaingéalaigh ar mhodh nua oibre lena ngreim a choinneáil ar na tíortha a raibh éileamh acu orthu. 

Thóg siad sraith de dhúnta daingne le go mbéidís ábalta a smacht a choinneáil ar bhealaí tábhachtacha trádála an Oirthir ar fad. Mar sin, bhunaigh siad dúnta agus coilíneachtaí ar Chósta an Óir, i Luanda, [[Mósaimbíc]], Zanzibar, Mombasa, Socotra, Ormuz, [[Calcúta]], [[Goa]], [[Bombay]], Malaca, [[Macau]], agus Timor. Bhí na Portaingéalaigh ag rialú na Brasaíle chomh maith, a bhí aimsithe ag Pedro Álvares Cabral sa bhliain 1500. De réir Chonradh Tordesillas, bhí na Portaingéalaigh i dteideal na Brasaíle ar fad, dar leis an bPápa ar a laghad.

Ba dhoilgh do na Portaingéalaigh a n-impireacht a fhairsingiú isteach i ndoimhneacht na hilchríche, agus b'fhearr leo fanacht cois farraige. Agus í ina tír beag, streachail an Phortaingéil thar na blianta lena leithéid de mhórfhiontar a bhainistiú. Na dúnta Portaingéalacha ar fud an domhain, bhí siad i síor-anás daoine agus trealaimh. Ní raibh an Phortaingéil in ann dul in iomaíocht leis na cumhachtaí ní ba láidre a bhí ag cúngú isteach ar a cuid gabháltaisí. Mar sin, bhí port na monaplachta Portaingéalaí seinnte i stair na trádála Oirthearaí. B'iad na taiscéalaithe Ollannacha, Francacha agus Sasanacha a chuir deireadh leis, ó ba chuma leosan faoin dóigh a raibh an domhan roinnte ag an bPápa.  

Sa bhliain 1580, tháinig Pilib a Dó, rí na Spáinne, i gcomharbas ar Sebastião, rí na Portaingéile, a fuair bás gan ríchomharba a fhágáil ina dhiaidh. Mar sin, tháinig Impireachtaí na Portaingéile agus na Spáinne le chéile faoi aon choróin amháin. An chomh-impireacht a tháinig ar an bhfód mar sin, bhí sí chomh mór agus nárbh fhéidir a leithéid a choinneáil le chéile gan na cumhachtaí eile a bheith ag tabhairt a dúshláin. 

Le maolú ar dheacrachtaí den chineál sin, tugadh cuid de na tailte Portaingéalacha suas. Mar shampla, nuair a phós Séarlas a Dó, rí Shasana, an banphrionsa Portaingéalach Catarina Henriqueta de Bragança, fuair sé Bombay mar chuid den spré a bhí ag dul leis an mbanphrionsa. Choinnigh an Phortaingéil an chuid dá coilíneachtaí a bhí faoi smacht dian aici, go háirithe Macau, Timor Thoir, Goa, Angola, Mósaimbic, agus an Bhrasaíl. D'fhéach na hOllannaigh leis an mBrasaíl a shealbhú, agus tráth, bhí leath na tíre forghafa acu, ach b'éigean dóibh bailiú leo sa deireadh.

== Tuaisceart na hEorpa ag cur a ladair sa scéal ==

Níor thug na náisiúin taobh amuigh de Leithinis na hIbéire aird ar bith ar Chonradh Tordesillas. Bhí a traidisiún mairnéalachta féin ag an bhFrainc, ag an Ísiltír agus ag Sasana, agus cé go ndearna na Spáinnigh agus na Portaingéalaigh a ndícheall leis na teicneolaíochtaí nua agus na mapaí a choinneáil acu féin, ní raibh siad i bhfad ag teacht a fhad leis na tíortha eile.

B'é an tIodálach Giovanni Cabotto, a bhaist John Cabot air féin as Béarla, a bhí i gceannas ar an chéad sluaíocht fionnachtana de chuid na Sasanach. Ina dhiaidh sin, chuaigh a lán misean eile ón bhFrainc agus ó Shasana go dtí an tOileán Úr le haithne a fháil ar Mheiriceá Thuaidh, an chuid den ilchríoch nua nár chuir na Spáinnigh mórán suime inti. Ní raibh ór le fáil ansin, a shíl siad, agus iad díreach ag creachadh shaibhreas Mheiriceá Theas. 

Sa bhliain 1525, thug Giovanni da Verrazzano an chéad chuairt ar an áit a bhfuil Cósta Thoir na Stát Aontaithe inniu. Bhí Cabot, Jacques Cartier (a chuaigh go Meiriceá an chéad uair sa bhliain 1534) agus fionnachtaithe eile na linne ag iarraidh [[an Bealach Siar ó Thuaidh]] a aimsiú, is é sin, an bealach a thabharfadh a fhad le saibhris na hÁise iad. Níor aimsigh siad an Bealach Siar ó Thuaidh riamh, ach ar a gcamchuairt, fuair siad amach faoi bhealaí seoltóireachta eile. Sa chéad leath den tseachtú haois déag, thosaigh coilínigh ó Thuaisceart na hEorpa ag cur fúthu ar chósta thoir Mheiriceá Thuaidh.

B'iad muintir an Tuaiscirt a chuaigh in iomaíocht leis na Portaingéalaigh san Afraic agus timpeall an Aigéin Indiaigh freisin. Thosaigh longa ón Ísiltír, ón bhFrainc agus ó Shasana ag cúngú ar mhonaplacht na bPortaingéalach agus ag bunú stáisiúin trádála agus coilíneachtaí dá gcuid féin. De réir a chéile, bhí sciar na Spáinneach agus na bPortaingéalach den mhargadh agus de na tailte féin ag dul i laghad, agus an mhuintir isteach á bhfódú díreach ina dtimpeall - mar shampla, bhí [[Hong Cong]] suite go dlúth in aice le Macau. B'iad na Tuaisceartaigh freisin a bhí chun tosaigh ag léarscáiliú a raibh fágtha den Aigéan Chiúin agus de chósta thiar Mheiriceá Thuaidh, ar an taobh Spáinneach den líne críochadóireachta a bhí leagtha amach i gConradh Tordesillas. Rinne na fionnachtaithe Ollannacha Willem Jansz agus Abel Tasman an chéad taighde ar chóstaí na hAstráile, ach b'é an Sasanach James Cook a mhapáil an chuid ba mhó den Pholainéis.

== Deireadh Ré na Fionnachtana ==

Glactar leis go coitianta gur tháinig deireadh le Ré na Fionnachtana i dtús na seachtú haoise déag. Faoin am sin, bhí longa na nEorpach chomh daingean agus a gcuid loingseoirí sách oilte eolach le dul in aon áit ba rogha leo ar dhroim an domhain. Ar ndóigh, bhí obair na fionnachtana ag dul ar aghaidh i gcónaí. Ní dhearnadh an chéad suirbhéireacht ar chósta thoir na hAstráile roimh an mbliain 1770, ná ar na farraigí Artacha ná Antartacha roimh an naoú haois déag. 

Thóg sé i bhfad ní ba mhó ama freisin éirí eolach ar an taobh istigh de na hilchríocha. Níor tháinig an chéad Eorpach go domhain isteach i mór-roinn na hAfraice ach sa dara leath den naoú haois déag. B'iad na príomhchúiseanna leis an moilleadóireacht seo ná nach raibh súil ag na hEorpaigh go mbeadh mórán maithe ann le haghaidh trádála, ná mórán foinn orthu dul sa seans leis na galair shotholgtha a bhí ag rith damhsa san Afraic. 

Thairis sin, bhí Tuaisceart na hAfraice á rialú ag na Turcaigh nach raibh sásta cead a chos a fhágáil ag an bhfionnachtaí Eorpach ar a dtailte féin.

== Féach freisin ==

* [[Taiscéalaíocht mhuirí na Portaingéile]]
* [[Carrac]]

== Naisc ==
* {{en}} [[:de:Ricardo Duchesne|Ricardo Duchesne]]: [http://fortnightlyreview.co.uk/2012/06/explore-duchesne/ ''The Faustian impulse and European exploration''], ''The Fortnightly Review'' 2012

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Ré na Fionnachtana| ]]
[[Catagóir:Taiscéalaíocht]]
[[Catagóir:Stair na hEorpa]]
[[Catagóir:Stair an domhain]]
[[Catagóir:Stair na hÁise]]
[[Catagóir:Stair na hAfraice]]</text>
      <sha1>g1mm5ta79hqxk9o9xa65se93ogm1fs0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dan Boyle</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12391</id>
    <revision>
      <id>1270259</id>
      <parentid>1249520</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T04:07:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270259</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4792" sha1="7cid886xqql9lxumsu8o4nho42e4oqu" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}
Is polaiteoir [[Éire]]annach [[Corcaigh|Corcaíoch]] de chuid an [[Comhaontas Glas|Chomhaontais Ghlais]] é '''Dan Boyle'''. Rugadh é ar [[14 Lúnasa]] [[1962]] i [[Chicago]] [[SAM|Mheiriceá]], do thuistí Éireannacha. D'fhill siad ar Éirinn nuair a bhí sé ina bhuachaill óg ach tá tuin Mheiriceánach áirithe ar a chuid cainte go fóill. Bhí sé ina Theachta Dála i ndáilcheantar Chorcaí Láir Theas ó 2002 go dtí 2007, ach chaill sé a shuíochán san Olltoghchán i mBealtaine 2007.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.electionsireland.org/result.cfm?election=2007&amp;cons=61 |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2007-10-15 |archivedate=2009-02-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090203043157/http://electionsireland.org/result.cfm?election=2007&amp;cons=61 }}&lt;/ref&gt; Bhí páirt lárnach aige san idirbheartaíocht idir an Comhaontas Glas agus [[Fianna Fáil]] chun comhrialtas a chruthú i Meitheamh 2007.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.ireland.com/newspaper/breaking/2007/0612/breaking83.htm |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2008-01-01 |archivedate=2007-10-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071010064926/http://www.ireland.com/newspaper/breaking/2007/0612/breaking83.htm }}&lt;/ref&gt; Tar éis don chomhrialtas sin teacht ar an saol, cheap an Taoiseach é féin agus [[Déirdre De Búrca]] mar bheirt Sheanadóirí an Chomhaontas Ghlais. Toghadh é mar Leas-Cheannaire an tSeanaid ina dhiaidh sin. Ar 19 Deireadh Fómhair 2007, roghnaigh baill an Chomhaontais Ghlais é mar Chathaoirleach an pháirtí (mar chomharba ar [[John Gormley]]), trí vótáil phoist.&lt;ref&gt;http://www.rte.ie/news/2007/1019/greens.html&lt;/ref&gt;

== Saol Polaitiúil ==

Toghadh é faoi dhó chuig [[Comhairle Cathrach Chorcaí]] agus d’éirigh leis an vóta is airde riamh a fháil d’iarrthóir toghcháin [[Dáil Éireann|Dála]] ón gComhaontas Glas, san fhothoghchán i gCorcaigh Láir Theas i 1994. Toghadh é chuig Dáil Éireann i mBealtaine 2002. Bhí sé mar Phríomhaoire an pháirtí sa 29ú Dáil, chomh maith le hurlabhraí an pháirtí ar Airgeadas, Gnóthaí Sóisialta agus Teaghlaigh, an Pobal, Forbairt na Tuaithe agus na hOileáin. Tá roinnt mhaith doiciméad de pholasaithe an pháirtí dréachtaithe aige chomh maith le forógraí toghcháin agus tá ionadaíocht déanta aige ar son an pháirtí ar raidió agus ar theilifís náisiúnta agus ar choistí agus ag seimineáir Pharlaimint na hEorpa. 

Tá suim aige san ógra, i bhforbairt pobail agus in obair do chearta lucht míchumais. Toghadh Dan Boyle chuig Comhairle Cathrach Chorcaí don chéad uair i 1991. Toghadh é chuig Dáil Éireann i mBealtaine 2002. Tá am caite aige mar Leas-Uachtarán ar Chomhairle Náisiúnta na nÓg in Éirinn agus tá sé mar bhall den Chomhairle Náisiúnta Eacnamaíoch agus Sóisialta (NESC) agus den Fhóram Páirtíochta um Iompar Poiblí. 

Tá roinnt éachtaí stocaireachta bainte amach aige sa rialtas áitiúil. Ina measc bhí dúnadh loisceoirí ospidéil, sainiú [[Cathair Chorcaí|Chathair Chorcaí]] mar cheantar atá saor ó thoit, tabhairt isteach na raonta rothar, chomh maith le hainmniú sráide amháin sa chathair in onóir don rac-ghiotáraí, [[Rory Gallagher]]. Bhí Dan Boyle ina údar ar an leabhar ''A Journey to Change; 25 years of the Green Party in Irish Politics'', a foilsíodh chun comóradh ceathrú céid an Chomhaontais Ghlais a cheiliúradh.

== Sonraí Pearsanta ==

Tá sé ina chónaí ag Crosaire Tuirnéir lena bhean chéile agus a n-iníon. 

== Leabhair ==

* [http://www.greenparty.ie/en/library/books_and_publications/a_journey_to_change Boyle, Dan, ''A Journey to Change: 25 Years of the Green Party in Irish Politics'' (Baile Átha Cliath 2006)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071124000836/http://greenparty.ie/en/library/books_and_publications/a_journey_to_change |date=2007-11-24 }}

== Féach freisin ==

* [[:Catagóir:Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)|Polaiteoirí i gCorcaigh Theas-Lár]]
* [[Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)]]

== Naisc Sheachtracha ==
* [http://www.danboyle.ie Leathanach Baile: danboyle.ie]
* [http://www.greenparty.ie/en/people/dan_boyle Dan Boyle ar shuíomh gréasáin an Chomhaontais Ghlais] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080101233844/http://www.greenparty.ie/en/people/dan_boyle |date=2008-01-01 }}

== Foinsí ==

{{reflist}}

{{DEFAULTSORT:Boyle, Dan}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1962]]
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Baill an Chomhaontais Ghlais]]
[[Catagóir:Baill den 23ú Seanad]]
[[Catagóir:Baill den 29ú Dáil]]
[[Catagóir:Comhairleoirí Áitiúla]]
[[Catagóir:Daoine as Chicago]]
[[Catagóir:Fir]]
[[Catagóir:Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)]]

[[Catagóir:Polaiteoirí as Contae Chorcaí]]</text>
      <sha1>7cid886xqql9lxumsu8o4nho42e4oqu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Comhaontas Glas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12703</id>
    <revision>
      <id>1270254</id>
      <parentid>1269457</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T03:20:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270254</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17834" sha1="mc0rbfenik0nhtheo4hhg2v7q1our9f" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}}
Is é '''An Comhaontas Glas''' ([[Béarla]]: ''The Green Party'') páirtí polaitiúil glas na h[[Éire]]ann. Bunaíodh i m[[Baile Átha Cliath]] sa bhliain [[1981]] é faoin ainm '''Páirtí Éiceolaíochta na hÉireann''' (''Ecology Party of Ireland'' as Béarla), ach athraíodh an t-ainm go '''The Green Party/An Comhaontas Glas''' sa bhliain [[1987]]. Tháinig fás suntasach ar '''Na Glasaigh''' mar a ghlaoitear orthu, agus sa lá atá inniu ann tá ionadaithe acu ar gach leibhéal rialtais in Éirinn. Chomh maith leis sin, tá cónaidhm comhoibrithe speisialta acu le [[Páirtí Glas Thuaisceart Éireann]] ó 2006. Cuid de ghluaiseacht idirnáisiúnta na nGlasach é an Comhaontas Glas. Tá eagraíocht óige bainteach leis an bpáirtí chomh maith, mar atá, [[Óige Ghlas]].

Meastar go ginearálta gur páirtí den [[eite chlé]] atá sa Chomhaontas Glas, agus iad ag tacú le dáileadh níos cothroime d'airgead agus d'acmhainní eile, ról níos mó ag an rialtas i ndul i ngleic leis an easpa dídine, cánacha níos airde ar na daoine saibhre, agus tacaíochtaí sóisialta níos fearr do na daoine bochta.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://spunout.ie/life/article/green-socdems-sol-pbp|teideal=Irish political parties: The Green Party, Social Democrats, and…|language=en|work=SpunOut.ie - Ireland's Youth Information Website|dátarochtana=2020-01-03|archivedate=2020-09-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200918082836/https://spunout.ie/life/article/green-socdems-sol-pbp}}&lt;/ref&gt; Ach le linn 2007-2011 agus 2020-2024, bhí an páirtí i [[Comhrialtas|gcomhrialtas]] le dhá pháirtí níos mó, [[Fianna Fáil]] agus [[Fine Gael]], a meastar a bheith ar an [[eite dheis]]. Páirtí [[Liobrálachas|liobrálach]] i dtaobh na gceisteanna sóisialta atá ann, iad ag tacú mar shampla le h[[aisghairm an ochtú leasú i bPoblacht na hÉireann]] i 2018.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

[[Íomhá:Lógó Gaeilge an Chomhaontais Ghlais - 2008.png|clé|mion|2008]]
[[Íomhá:Irish Green Parliamentary Party in 2008.jpg|clé|mion|2008. ó chlé go deas: [[Ciarán Cuffe|Ciaran Cuffe]] TD, [[Trevor Sargent]], [[Mary White]] TD, Aire [[John Gormley]], Senator [[Deirdre de Burca]], Aire [[Éamon Ryan|Eamon Ryan]], Senator [[Dan Boyle]].]]
[[Íomhá:DUBLIN PRIDE FESTIVAL 2019 -THE ACTUAL PARADE--153600 (48153533067).jpg|clé|mion|2019 i mBÁC]]

== Bunú an Pháirtí ==

Sa bhliain 1981, scríobh [[Christopher Fettes]] litir chuig an eagarthóir san ''Irish Times'' agus é ag fiafraí an raibh suim ag daoine eile brainse de Pháirtí Éiceolaíochta na Ríochta Aontaithe a bhunú in Éirinn. Fuair sé freagraí dearfacha i leith na ceiste seo agus chuir sé gairm chruinnithe ar na daoine a mbeadh suim acu ann sa ''Central Hotel'' i mBaile Átha Cliath ar an 3 Mí na Nollag 1981, chun an smaoineamh seo a fhorbairt.

Bhí 80 duine i láthair ar an oíche, agus b'í [[Máire Mullarney]] a bhí ina cathaoirleach ar an gcruinniú. Ceann de na príomhábhair díospóireachta a bhí ann ná an mbeadh an grúpa nua seo ina pháirtí polaitiúil ceart nó ina ghrúpa stocaireachta timpeallachta amháin. D'aontaigh an chuid is mó dá raibh i láthair go mba cheart páirtí polaitiúil ceart a bhunú agus go mba cheart an páirtí agus lucht a stiúrtha a lonnú in Éirinn. Baisteadh '''Páirtí Éiceolaíochta na hÉireann''' (''The Ecology Party of Ireland'' as Béarla) ar an ngrúpa nua seo an oíche sin. Sheachnaítí úsáid an fhocail 'Glas' in ainm na heagraíochta ar dtús, ar eagla go samhlófaí an páirtí leis an náisiúnachas nó fiú leis an IRA. Ba ghníomh stairiúil é bunú an pháirtí seo i bpolaitíocht na hÉireann, ós rud é gurbh é an t-aon pháirtí polaitiúil nua ó bhunú an Stáit nár tháinig ar an bhfód de thoradh scoilte i bpáirtí nó i ngluaiseacht pholaitiúil éigin eile.

== Dul san iomaíocht i dtoghcháin ==

Sheas iarrthóirí Glasa don [[Dáil]] don chéad uair san olltoghchán i Mí na Samhna [[1982]], agus seachtar acu san iomaíocht. Bhí triúr i m[[Baile Átha Cliath]], beirt i g[[Corcaigh]], duine amháin i [[Luimneach]] agus duine eile i g[[Cill Mhantáin]]. D'éirigh leo 3,676 vóta a bhaint amach san iomlán (0.2% den vóta náisiúnta). Baisteadh an t-ainm nua úd '''An Comhaontas Glas''' (''The Green Alliance'' as Béarla) ar an bpáirtí ansin agus ba faoin ainm sin a cláraíodh mar pháirtí polaitiúil é le cléireach na Dála ar an 12 Aibreán 1984. Ceapadh go raibh an t-ainm ''Páirtí Éiceolaíochta na hÉireann'' ag cur mearbhaill ar na daoine.

Fuair an páirtí an chéad ionadaí tofa sa bhliain [[1985]], nuair a toghadh Marcus Counihan ar Chomhairle Baile Chill Airne. 

Sa bhliain 1987 athraíodh an t-ainm Béarla arís go ''The Green Party'' ach coinníodh an seanleagan Gaelach, An Comhaontas Glas, i bhfeidhm le leanúnachas a choinneáil le coincheap bunaidh an pháirtí.

B'é [[Roger Garland]] an chéad [[Teachta Dála]] a fuair an páirtí. Vótáladh isteach ó dháilcheantar Bhaile Átha Cliath Theas é sa bhliain [[1989]], nuair a d'éirigh leis an ceathrú suíochán a bhuachan.[http://www.electionsireland.org/result.cfm?election=1989&amp;cons=102] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110221225636/http://electionsireland.org/result.cfm?election=1989&amp;cons=102 |date=2011-02-21 }} Chaill sé a shuíochán sa bhliain [[1992]], ach d'éirigh le Trevor Sargent ionadaíocht an pháirtí a choinneáil sa Dáil, nuair a toghadh san olltoghchán céanna é ó Bhaile Átha Cliath Thuaidh. Baineadh geit as an saol polaitiúil sa bhliain 1994, nuair a d'éirigh leis na hiarrthóirí Glasa [[Patricia McKenna]] agus [[Nuala Ahern]] suíocháin a bhaint amach i bParlaimint na hEorpa. Bhí siad ina n-iarrthóirí i mBaile Átha Cliath agus i gCúige Laighean faoi seach.

D'éirigh le [[Trevor Sargent]] a shuíochán a choinneáil in olltoghchán na bliana [[1997]], agus bhí leathbhádóir nua aige nuair a toghadh [[John Gormley]] ar éigean i mBaile Átha Cliath Thoir-Theas. B'é seansuíochán [[Mícheál Mac Dubhghaill|Mhíchíl Mhic Dhubhghaill]] é.[http://www.electionsireland.org/result.cfm?election=1997&amp;cons=104] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090520081914/http://electionsireland.org/result.cfm?election=1997&amp;cons=104 |date=2009-05-20 }} 

== Forbairt agus dul chun cinn sa 21ú haois ==

I ndiaidh an Olltoghcháin sa bhliain 1997, rinneadh leasú agus atheagrú ar struchtúr an pháirtí le cur lena éifeachtúlacht mar mheaisín polaitiúil. Go dtí sin, ní raibh aon duine ina cheannaire ar an bpáirtí, agus bhí béim an-mhór ar na cinntí comhthola in áit na vótaí tromlaigh. Sa bhliain 2001, d'athraigh na Glasaigh bunreacht an pháirtí, ionas go bhféadfaí ceannaire a cheapadh don pháirtí an chéad uair.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Green Party vote to elect party leader|url=https://www.rte.ie/news/2001/0520/15286-green/|date=2001-05-20|language=en|author=RTÉ News}}&lt;/ref&gt; B'é Trevor Sargent a fuair an post, agus é ar an Teachta Dála ba mhó taithí a bhí ag an bpáirtí.[http://www.rte.ie/news/2001/1006/greenparty.html]. Tamall gearr ina dhiaidh sin, toghadh an Teachta Dála eile, John Gormley, ina Chathaoirleach ar an bpáirtí. Post nua a bhí ann freisin.

Chuir Olltoghchán na bliana [[2002]] cor i gcinniúint an pháirtí, nó vótáladh seisear Teachtaí Dála isteach an turas sin. B'iad sin [[Trevor Sargent]], [[John Gormley]], [[Éamon Ryan]], [[Paul Gogarty]], [[Ciarán Cuffe]] agus [[Dan Boyle]]. I mBaile Átha Cliath a toghadh an chéad chúigear acu sin, ach tháinig [[Dan Boyle]] ó Chorcaigh Láir Theas.

=== 2007 ===
Bhí an Comhaontas Glas go hard sna pobalbhreitheanna roimh Olltoghchán na bliana [[2007]] agus bhíothas ag súil leis go bhfaigheadh sé, ar a laghad, seacht suíochán, agus go mbeadh seansanna aige, fiú, dhá cheann déag a ghnóthú. Bhíothas ag tabhairt &quot;An Taoide Ghlas&quot; (''Green Tide'' as Béarla) ar an mborradh seo sna meáin chumarsáide. Ach i ndeireadh na dála, níor éirigh leis an bpáirtí ach an sé cinn a fháil. Theip an t-atoghadh ar [[Dan Boyle]] i gCorcaigh, ach ó vótáladh [[Mary White]] isteach ó Cheatharlach-Cill Chainnigh, choinnigh an páirtí an líon suíochán a bhí aige roimh an toghchán. Tháinig méadú 22% (3.8% go 4.7%) ar vóta náisiúnta an pháirtí ar an iomlán.

Cé gur bhain na torthaí seo mealladh as an bpáirtí, olltoghchán stairiúil a bhí ann, ó d'éirigh leo iarrthóir a chur san iomaíocht i ngach uile dháilcheantar sa tír. Nuair a toghadh Mary White, bhí an chéad Teachta Dála mná agus an chéad Teachta Dála tuaithe ag an bpáirtí, fosta. Mar sin, maolaíodh ar an réamhthuairim nach raibh suim ach ag muintir na gcathrach sna Glasaigh.

Chuaigh an Comhaontas Glas i gcomhrialtas le [[Fianna Fáil]], [[an Páirtí Daonlathach]] agus roinnt teachtaí neamhspleácha, tar éis dóibh Clár Rialtais a shocrú eatarthu i Meitheamh 2007. Ghlac tromlach suntasach de bhallra an Chomhaontais Ghlais leis an margadh rialtais ag comhdháil speisialta ag [[Teach an Ardmhéara|Teach an Ard-Mhéara]] i m[[Baile Átha Cliath]] (441 vóta ar a shon/67 ina choinne/le dhá vóta loite). 

Sa rialtas nua, bhí John Gormley ina Aire Comhshaoil, agus ba é Éamon Ryan an tAire Cumarsáide, Fuinnimh agus Acmhainní Nádúrtha. Fuair Trevor Sargent cúrsaí bia mar shainchúram sa rialtas, agus é ina Aire Sóisearach.

Ba chuid den mhargadh a socraíodh le Fianna Fáil é go gceapfadh an Taoiseach beirt Ghlasach ar an [[Seanad Éireann|Seanad]]. B'iad an tIar-Theachta Dála [[Dan Boyle]] agus an Comhairleoir Contae ó Chill Mhantáin, [[Déirdre de Búrca]] a roghnaíodh. Ba iad an bheirt seo na chéad Seanadóirí riamh ón gComhaontas Glas.

Ar [[12 Feabhra]] [[2010]], d'éirigh Déirdre de Búrca as mar Sheanadóir ó thaobh a mí-shásamh leis an slí a bhí an páirtí a bhí ag feidhmiú sa chomh-rialtas.
[[Íomhá:Eamon Ryan 2020 (cropped).jpg|clé|mion|Éamon Ryan, 2020]]

=== 2010idí ===
Tháinig [[Éamon Ryan|Éamon Rya]]&lt;nowiki/&gt;n i gcomharbas ar John Gormley in 2011. B'iad Ryan, Malcolm Noonan agus Phil Kearney a bhí ina n-iarrthóirí don phost.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Eamon Ryan elected Green Party leader|url=https://www.rte.ie/news/2011/0527/301604-greenparty/|date=2011-05-27|language=en|author=RTÉ News}}&lt;/ref&gt;

=== 2020idí ===
Thug [[Catherine Martin]] dúshlán Ryan do cheannaireacht an pháirtí in 2020 ach chaill sí, 994 vóta in aghaidh 946. Agus Eamon Ryan ar an stiúir, d’éirigh níos fearr leis an gComhaontas Glas in [[Olltoghchán na hÉireann, 2020|olltoghchán 2020]] ná mar a d’éirigh leo in aon olltoghchán eile. Idir 2020-2024, bhí Ryan ina Aire Comhshaoil, Aeráide, Cumarsáide agus Iompair agus ar dhuine de thriúr ceannairí an Chomhrialtais in éineacht leis an Taoiseach [[Simon Harris]] ó Fhine Gael agus an Tánaiste [[Mícheál Ó Máirtín|Micheál Martin]] ó Fhianna Fáil.
[[Íomhá:Rabharta logo.svg|mion|Bhunaigh roinnt baill a scar ón gComhaontas Glas an páirtí nua [[Rabharta]]]]
Idir 2020 agus 2021, d'fhág roinnt baill an páirtí, beirt chomhairleoirí ina measc, mar gheall ar mar a bhí an páirtí ag cruthú mar chuid den rialtas. Bhunaigh siad seo an páirtí [[An tÉicea-shóisialachas|éicea-shóisialach]] [[Rabharta]] faoi stiúir [[Lorna Bogue]].&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/irish-news/politics/former-members-of-green-party-tolaunch-eco-socialist-groupthis-weekend-40489594.html|teideal=Former members of Green Party to launch ‘eco-socialist’ group this weekend|údar=Gabija Gataveckaite|dáta=1 Meitheamh 2021|archiveurl=https://archive.today/20210619173330/https://www.independent.ie/irish-news/politics/former-members-of-green-party-tolaunch-eco-socialist-groupthis-weekend-40489594.html|archivedate=19 June 2021}}&lt;/ref&gt;

D'éirigh [[Éamon Ryan]] as mar cheannaire an Chomhaontais Ghlais ar an 18 Meitheamh 2024 (agus in aois 60 bliain dó). Thug sé le fios freisin nach mbeadh sé ina iarrthóir sa chéad olltoghchán eile.

Dúirt Ryan nach iad drochthorthaí an pháirtí sna [[Toghcháin áitiúla na hÉireann, 2024|toghcháin áitiúla]] agus [[Toghchán Pharlaimint na hEorpa, 2024|Eorpacha]] i mí an Mheithimh 2024 a spreag a chinneadh chun éirí as&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ta-an-tir-curtha-againn-ar-a-bealach-go-todhchai-a-bheidh-nios-inbhuanaithe-eamon-ryan-ag-eiri-as/|teideal=‘Tá an tír curtha againn ar a bealach go todhchaí a bheidh níos inbhuanaithe’ – Eamon Ryan ag éirí as|dáta=2024-06-18|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-06-18}}&lt;/ref&gt; (chaill an Comhaontas Glas 26 suíochán sna toghcháin áitiúla chomh maith leis an dá shuíochán a bhí acu i b[[Parlaimint na hEorpa]]).

Dúirt sé go raibh sé ag éirí as mar cheannaire de ghrá an cúram a fhágáil ag an gcéad ghlúin eile&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Éamon Ryan le n-éirí as mar cheannaire an Chomhaontais Ghlais|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0618/1455325-eamon-ryan-le-n-eiri-as-mar-cheannaire-an-chomhaontais-ghlais/|date=2024-06-18|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt; agus go raibh sé mórtasach as a bhfuil déanta ag an gComhaontas Glas idir 2020-2024. Luaigh sé na táillí laghdaithe ar an gcóras iompair poiblí, na creidmheasanna fuinnimh, agus an dlí athchóirithe dúlra. Cháin sé na hionsaithe eagraithe a rinneadh ar na Glasaigh ar na meáin shóisialta, agus na hionsaithe pearsanta air féin agus fiú ar a athair, ar shlí na fírinne.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

==== 2024 ====
Bhí an tonn tuile a chroch bád an Chomhaontais Ghlais in [[Olltoghchán na hÉireann, 2020|2020]] tráite san [[Olltoghchán na hÉireann, 2024|Olltoghchán 2024]].&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/aire-stait-faoi-bhru-i-ndun-laoghaire-agus-deis-ag-gaeilgeoiri-fhianna-fail-i-bhfine-gall-ar-shuiochain/|teideal=Aire stáit faoi bhrú i nDún Laoghaire agus deis ag Gaeilgeoirí Fhianna Fáil i bhFine Gall ar shuíocháin|údar=Donncha Ó hÉallaithe|dáta=26 Samhain 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-11-26}}&lt;/ref&gt;

== Ceannairí ==
*[[Trevor Sargent]] (2001–2007)
*[[John Gormley]] (2007–2011)
*[[Éamon Ryan]] (2011–2024)
*[[Roderic O’Gorman]] (2024-)

== Torthaí olltoghcháin an pháirtí ==
{|class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%&quot;
|-
!Olltoghchán
!Dáil
!Sciar vótaí
!Suíocháin
!align=center |Toradh an olltoghcháin
|-
| align=center|1982 (2ú)
| align=center|24ú
| align=center|0.2%
| align=center|0
| align=left|Comhrialtas de chuid [[Fine Gael|Fhine Gael]] agus [[Páirtí an Lucht Oibre (Éire)|Pháirtí an Lucht Oibre]]
|-
| align=center|1987
| align=center|25ú
| align=center|0.4%
| align=center|0
| align=left|Rialtas de chuid [[Fianna Fáil|Fhianna Fáil]]
|-
| align=center|1989
| align=center|26ú
| align=center|1.5%
| align=center|1
| align=left|Comhrialtas de chuid Fhianna Fáil agus an [[An Páirtí Daonlathach (Éire)|Pháirtí Dhaonlathaigh]]
|-
| align=center|1992
| align=center|27ú
| align=center|1.4%
| align=center|1
| align=left|Comhrialtas de chuid Fianna Fáil agus Pháirtí an Lucht Oibre
|-
| align=center|1997
| align=center|28ú
| align=center|2.8%
| align=center|2
| align=left|Comhrialtas de chuid Fhianna Fáil agus an Pháirtí Dhaonlathaigh
|-
| align=center|2002
| align=center|29ú
| align=center|3.8%
| align=center|6
| align=left|Comhrialtas de chuid Fhianna Fáil agus an Pháirtí Dhaonlathaigh
|-
| align=center|2007
| align=center|30ú
| align=center|4.7%
| align=center|6
| align=left|Comhrialtas de chuid Fhianna Fáil, an Chomhaontais Ghlais agus an Pháirtí Dhaonlathaigh
|-
| align=center|2011
| align=center|31ú
| align=center|1.8%&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.irishtimes.com/newspaper/breaking/2011/0226/breaking8.html |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2011-03-01 |archivedate=2011-02-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110226195120/http://www.irishtimes.com/newspaper/breaking/2011/0226/breaking8.html }}&lt;/ref&gt;
| align=center|0
| align=left|Comhrialtas de chuid Fhine Gael agus Pháirtí an Lucht Oibre
|-
| align=center|2016
| align=center|32ú
| align=center|2.7%
| align=center|2
| align=left|Comhrialtas de chuid Fhine Gael agus neamhspleáigh
|-
| align=center|2020
| align=center|33ú
| align=center|7.1%
| align=center|12
| align=left|Comhrialtas de chuid Fhianna Fáil, Fhine Gael agus an Chomhaontais Ghlais
|-
| align=center|2024
| align=center|34ú
| align=center|3.0%
| align=center|1
| align=left|Comhrialtas de chuid Fhianna Fáil, Fhine Gael agus neamhspleáigh
|}

==Féach freisin==
* [[Páirtí Glas Thuaisceart Éireann]]
* [[Óige Ghlas]]
* [[Rabharta]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

== Naisc sheachtracha ==
* [https://comhaontasglas.ie/ Comhaontasglas.ie, suíomh oifigiúil]
* [http://www.younggreens.ie Suíomh na hÓige Glaise (Young Greens)]
* [http://www.greens-in.org/articles/?type=article Suíomh Gréasáin Pháirtí Glas Thuaisceart Éireann] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071005104308/http://www.greens-in.org/articles/?type=article |date=2007-10-05 }}
* [http://ie.youtube.com/watch?v=qhJxgpXkGBQ Craolachán toghcháin Gaeilge an pháirtí le haghaidh Olltoghchán 2007]

== Foinsí ==
* A Journey to Change: 25 Years of the Green Party in Irish Politics, le Dan Boyle (2006) ISBN 1-84588-559-7
* [http://www.electionsireland.org Torthaí toghchánaíochta ar an suíomh Elections Ireland] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071013013827/http://www.electionsireland.org/ |date=2007-10-13 }}

{{Páirtithe polaitíochta i bPoblacht na hÉireann}}
[[Catagóir:Comhaontas Glas| ]]
[[Catagóir:Páirtithe Glasa]]
[[Catagóir:Athrú aeráide in Éirinn]]</text>
      <sha1>mc0rbfenik0nhtheo4hhg2v7q1our9f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Déirdre de Búrca</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14245</id>
    <revision>
      <id>1270263</id>
      <parentid>1202542</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T04:59:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270263</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1607" sha1="sisy7gtklpkq3miwxk209dmup5yye6r" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Is polaiteoir [[Poblacht na hÉireann|Éireannach]] í '''Déirdre de Búrca'''. Ba duine den bheirt Sheanadóirí ón g[[Comhaontas Glas]] í - in éineacht le [[Dan Boyle]]. Cheap an Taoiseach í chun an tSeanaid i Lúnasa 2007, tar éis don Chomhaontas Glas dul i gcomhrialtas le [[Fianna Fáil]]. Bhí sí ina comhairleoir contae ar Chomhairle Chontae Chill Mhantáin agus ina comhairle baile i mBré ó 1999 i leith. D'éirigh sí as na poist sin mar gheall ar an riail maidir le dé-shainordú a bheith ag ball den Oireachtas. Sheas sí don Chomhaontas Glas in olltoghchán na bliana sin agus bá í an tuairim choitianta ná go mbuafadh sí suíochán, ach theip uirthi sa deireadh agus gan ach 7.38% den vóta aici i gCill Mhantáin&lt;ref&gt;http://www.electionsireland.org/result.cfm?election=2007&amp;cons=235{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;. D'éirigh sí as an Comhaontas Glas agus ón tSeanaid sa bhliain 2010.&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.independent.ie/national-news/de-burca-resigns-from-greens-and-seanad-2061273.html |teideal=De Burca resigns from Greens and Seanad |work=[[Irish Independent]] |dáta=12/2/2010 }}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol-ie}}
{{DEFAULTSORT:Burca, Deirdre de}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1963]]
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Alumni COBÁC]]
[[Catagóir:Baill an Chomhaontais Ghlais]]
[[Catagóir:Baill den 23ú Seanad]]
[[Catagóir:Comhairleoirí Áitiúla]]
[[Catagóir:Daoine as Contae Chorcaí]]
[[Catagóir:Mná Éireannacha]]
[[Catagóir:Múinteoirí Éireannacha]]</text>
      <sha1>sisy7gtklpkq3miwxk209dmup5yye6r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eamon Ryan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14799</id>
    <revision>
      <id>1270264</id>
      <parentid>1250642</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T05:18:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270264</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7411" sha1="1d59ie4xv6o04exkgn1sc3yde8ube6l" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}} 

Is iar-cheannaire ar an g[[Comhaontas Glas]] é '''Éamon Ó Riain''' nó '''Eamon Ryan''' (a rugadh ar an [[28 Iúil]] [[1963]]).&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ta-an-tir-curtha-againn-ar-a-bealach-go-todhchai-a-bheidh-nios-inbhuanaithe-eamon-ryan-ag-eiri-as/|teideal=‘Tá an tír curtha againn ar a bealach go todhchaí a bheidh níos inbhuanaithe’ – Eamon Ryan ag éirí as|dáta=2024-06-18|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-06-18}}&lt;/ref&gt; 

Ba [[Teachta Dála|Theachta Dála]] é ar son Bhaile Átha Cliath Theas idir 2002 agus 2011, agus ba é an t[[Aire Rialtas|Aire]] Cumarsáide, Fuinnimh agus Acmhainní Nádúrtha é idir 2007 agus 2011. Bhí sé ina Theachta Dála, ar son [[Cuan Bhaile Átha Cliath Theas (Dáilcheantar)|Chuan Bhaile Átha Cliath Theas]], ó [[Olltoghchán na hÉireann, 2016|Olltoghchán 2016]], agus ina [[Aire Rialtas|aire rialtais]] (ina Aire Comhshaoil, Aeráide, Cumarsáide agus Iompair) idir 2020-2024. Bhí sé ar dhuine de thriúr ceannairí an Chomhrialtais in éineacht leis an Taoiseach [[Simon Harris]] ó Fhine Gael agus an Tánaiste [[Mícheál Ó Máirtín|Micheál Martin]] ó Fhianna Fáil.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Éamon Ryan le n-éirí as mar cheannaire an Chomhaontais Ghlais|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0618/1455325-eamon-ryan-le-n-eiri-as-mar-cheannaire-an-chomhaontais-ghlais/|date=2024-06-18|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;[[Íomhá:Eamon Ryan 2015.jpg|clé|mion|2015]][[Íomhá:Eamon Ryan April 2022 (cropped).jpg|clé|mion|2022]]
[[Íomhá:Eamon Ryan - 9th April 2024 11.jpg|clé|mion|2024]]

== Gairm ==

Rugadh Ryan i m[[Baile Átha Cliath]] agus tógadh é i n[[Dún Droma]] agus i [[Baile an Mhuilinn (Baile Átha Cliath)|mBaile an Mhuilinn]]. Oileadh é i g[[Coláiste Gonzaga]] i ndeisceart [[Baile Átha Cliath|Bhaile Átha Cliath]] ar dtús agus d'fhreastail sé ar an ollscoil i [[UCD]], áit ar bhain sé céim amach sa tráchtáil.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.dcmnr.gov.ie/Corporate+Units/Minister/|teideal=Minister - Department of Communications, Energy and Natural Resources {{!}} An Roinn Cumarsáide, Mara agus í|údar=dcmnr.gov.ie/|dáta=2007-12-27|work=web.archive.org|dátarochtana=2024-06-18|archivedate=2007-12-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071227183817/http://www.dcmnr.gov.ie/Corporate+Units/Minister/}}&lt;/ref&gt; Mhaígh sé féin gur fhás a shuim i gcúrsaí glasa tar éis dó cúrsa éiceolaíochta a dhéanamh don Mheánteist.&lt;ref&gt;A Journey to Change: ''25 Years of the Green Party in Irish Politics'', le Dan Boyle (2006) lth. 83 ISBN 1-84588-559-7&lt;/ref&gt; 

Comhthoghadh Ryan ar dtús ar Chomhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath, nuair a d'éirigh [[John Gormley]] as a shuíochán siúd, tar éis dó a bheith tofa chun na [[Dáil Éireann|Dála]]. Atoghadh Ó Riain sna toghcháin áitiúla i 1999 agus d'éirigh leis suíochán Dála a bhuachaint sa chéad olltoghchán eile sa bhliain 2002, nuair a mhéadaigh líon na nGlasach sa Dáil faoi thrí. 

Sa bhliain 2007, ceapadh Ryan mar Aire ar An Roinn Cumarsáide, Fuinnimh agus Acmhainní Nádúrtha.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.oireachtas.ie/viewdoc.asp?DocID=14575&amp;&amp;CatID=67|teideal=Members of the Government (Cabinet Ministers) and Ministers of State - 30th D�il as at the 23 March 2010 - Tithe an Oireachtais|údar=Suíomh oifigiúil Oireachtas Éireann|dáta=2011-01-07|work=web.archive.org|dátarochtana=2024-06-18|archivedate=2011-01-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110107124944/http://www.oireachtas.ie/viewdoc.asp?DocID=14575&amp;&amp;CatID=67}}&lt;/ref&gt; Chaill sé féin agus a chomhghleacaithe go léir a suíocháin san olltoghchán in 2011. 

=== Ceannaire ar an gComhaontas Glas ===
Cé gur chaill sé a shuíochán Dála i [[2011]], chuaigh Ryan san iomaíocht do cheannaireacht an Chomhaontais Ghlais in éineacht le beirt eile, mar atá, an Cllr. [[Malcolm Noonan]] agus [[Phil Kearney]], tar éis do John Gormley éirí as an bpost. Fógraíodh go raibh an bua ag an Rianach ar [[27 Bealtaine]] [[2011]] tar éis do bhaill an pháirtí vótáil sa toghchán tríd an bpost.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.greenparty.ie/en/news/latest_news/eamon_ryan_elected_new_green_leader |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2011-05-28 |archivedate=2011-05-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110528153722/http://www.greenparty.ie/en/news/latest_news/eamon_ryan_elected_new_green_leader }}&lt;/ref&gt; 

Toghadh Ryan arís mar TD in 2016.

D'éirigh sé as mar cheannaire an Chomhaontais Ghlais ar an 18 Meitheamh 2024 (agus in aois 60 bliain dó). Thug sé le fios freisin nach mbeadh sé ina iarrthóir sa chéad olltoghchán eile. 

Dúirt Ryan nach iad drochthorthaí an pháirtí sna [[Toghcháin áitiúla na hÉireann, 2024|toghcháin áitiúla]] agus [[Toghchán Pharlaimint na hEorpa, 2024|Eorpacha]] i mí an Mheithimh 2024 a spreag a chinneadh chun éirí as&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; (chaill an Comhaontas Glas 26 suíochán sna toghcháin áitiúla chomh maith leis an dá shuíochán a bhí acu i b[[Parlaimint na hEorpa]]). 

Dúirt sé go raibh sé ag éirí as mar cheannaire de ghrá an cúram a fhágáil ag an gcéad ghlúin eile&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; agus go raibh sé mórtasach as a bhfuil déanta ag an gComhaontas Glas idir 2020-2024. Luaigh sé na táillí laghdaithe ar an gcóras iompair poiblí, na creidmheasanna fuinnimh, agus an dlí athchóirithe dúlra. Cháin sé na hionsaithe eagraithe a rinneadh ar na Glasaigh ar na meáin shóisialta, agus na hionsaithe pearsanta air féin agus fiú ar a athair, ar shlí na fírinne.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

=== Pearsanta ===
Bhí sé i mbun dhá ghnó rothaíochta sular toghadh é chun na Dála, mar atá, ''Irish Cycling Safaris'' agus ''Belfield Bike Shop''. Tá sé pósta leis an scríbhneoir Victoria White agus tá ceathrar clainne orthu.  Tá riachtanais speisialta ag duine dá chlann mhac. Tá cónaí orthu i g[[Cluain Sceach]].


== Féach freisin ==
* [[:Catagóir:Cuan Bhaile Átha Cliath Theas (Dáilcheantar)   |Polaiteoirí i gCuan Bhaile Átha Cliath Theas ]]
* [[Cuan Bhaile Átha Cliath Theas (Dáilcheantar)|Cuan Bhaile Átha Cliath Theas]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Cuan Bhaile Átha Cliath Theas (Dáilcheantar)  ]]
[[Catagóir:Polaiteoirí as Baile Átha Cliath]]

== Naisc Sheachtracha ==

* [http://www.eamonryan.ie/v2/index.php Suíomh gréasáin Éamon Ó Riain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071118175640/http://www.eamonryan.ie/v2/index.php |date=2007-11-18 }}
* [http://www.greenparty.ie/en/people/eamon_ryan Próifíl Éamon Ó Riain ar shuíomh gréasáin an Chomhaontais Ghlais] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071217211320/http://www.greenparty.ie/en/people/eamon_ryan |date=2007-12-17 }}
* [http://www.electionsireland.org/candidate.cfm?ID=895 Stair thoghchánaíochta Éamon Ó Riain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090203041532/http://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=895 |date=2009-02-03 }}

{{Teachtaí Dála an 32ú Dáil}}

{{DEFAULTSORT:Ryan, Eamon}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1963]]
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Airí Rialtais na hÉireann]]
[[Catagóir:Alumni COBÁC]]
[[Catagóir:Baill an Chomhaontais Ghlais]]
[[Catagóir:Baill den 29ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 30ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 32ú Dáil]]
[[Catagóir:Fir]]</text>
      <sha1>1d59ie4xv6o04exkgn1sc3yde8ube6l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Bailte i gContae Thiobraid Árann</title>
    <ns>14</ns>
    <id>15776</id>
    <revision>
      <id>1270188</id>
      <parentid>143605</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T18:41:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Thiobraid Árann</comment>
      <origin>1270188</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="127" sha1="4apfs4ngzl3jnpfycsv9y9kqjtedd6u" xml:space="preserve">[[Catagóir:Bailte in Éirinn|Thiobraid Árann, Bailte i gContae]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Thiobraid Árann|Bailte]]</text>
      <sha1>4apfs4ngzl3jnpfycsv9y9kqjtedd6u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Enda Kenny</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16063</id>
    <revision>
      <id>1270268</id>
      <parentid>1251380</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T06:08:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 2 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270268</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14164" sha1="21ou29wyggudzwfryzokhg9khtk5bz6" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Is polaiteoir [[Éire]]annach é '''Éanna Ó Coinnigh'''&lt;ref&gt;{{Lua idirlín | url = http://www.oireachtas.ie/viewdoc.asp?DocID=17671&amp;&amp;CatID=67 | teideal = Members of the Government (Cabinet Ministers), Attorney General, and Ministers of State | foilsitheoir = Tithe an Oireachtais | dátarochtana = 27 Bealtaine 2011 | archivedate = 5 Meitheamh 2011 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20110605104243/http://www.oireachtas.ie/viewdoc.asp?DocID=17671&amp;&amp;CatID=67 }}&lt;/ref&gt; (nó ''Éanna Ó Cionnaith'' uaireanta) nó '''Enda Kenny''' mar is fearr aithne air (a rugadh ar an [[24 Aibreán]] [[1951]]). B'é an 13ú [[Taoiseach]] ar [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht na hÉireann]] ó [[9 Márta]] [[2011]] chomh maith le bheith ina cheannaire ar [[Fine Gael|Fhine Gael]]. Vótáladh isteach don chéad uair é sa bhliain [[1975]] ó dháilcheantar [[Maigh Eo|Mhaigh Eo]], agus é ag teacht i gcomharbas ar a athair, Henry Kenny. 

Is é an Teachta Dála is faide seirbhís gan bhriseadh ('[[Athair na Dála]]') i nDáil Éireann faoi láthair agus is é an chéad cheannaire ar Fhine Gael ó rialtas Ghearóid Mhic Gearailt i [[1982]] ar éirigh leis dul i mbun rialtais trí olltoghchán a bhuachan.

== Óige agus saol pearsanta ==
Rugadh Éanna Ó Coinnigh do Henry Kenny agus dá bhean chéile i [[1951]] i g[[Caisleán an Bharraigh]] agus tógadh é ar fheirm bheag a mhuintire i n[[Doire Chuais, Ceara|Doire Chuais]] i Maigh Eo. Is é an tríú páiste is sine de chúigear. D'fhreastail sé ar bhunscoil Phádraig, ar Choláiste Ghearailt i g[[Caisleán an Bharraigh]], [[Ollscoil na hÉireann, Gaillimh]], agus ar [[Coláiste Phádraig, Droim Conrach|Choláiste Phádraig]] i n[[Droim Conrach]], [[Baile Átha Cliath]], áit ar cháiligh sé mar mhúinteoir bunscoile.

Bhí cáil ar a athair mar pheileadóir Gaelach a bhí páirteach san fhoireann as Maigh Eo a bhuaigh Craobh Uile-Éireann sa bhliain [[1936]]. Bhí an fear céanna ina Theachta Dála de chuid Fhine Gael ó 1954, ach fuair sé bás d'[[ailse]] i [[1975]]. Tá dúil mhór ag Éanna é féin sa pheil agus bhí sé ina pheileadóir agus ina thraenálaí sa chlub áitiúil in [[Oileán Éadaí]] nuair a bhí sé ina fhear óg. Roghnaíodh Éanna le seasamh ar son an pháirtí san fhothoghchán a ghaireadh chun an suíochán sin a líonadh agus d'éirigh leis é a bhuachan gan stró le 52.80% de na vótaí céadrogha.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.electionsireland.org/result.cfm?election=1973B&amp;cons=177%20&amp;ref=98|teideal=ElectionsIreland.org: 20th Dail By Elections - Mayo West First Preference Votes|work=www.electionsireland.org|dátarochtana=2024-03-24|archivedate=2024-03-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240324132104/https://www.electionsireland.org/result.cfm?election=1973B&amp;cons=177%20&amp;ref=98}}&lt;/ref&gt; Tá éirithe leis a shuíochán Dála a choinneáil i ngach aon olltoghchán ó shin. Cé gurb é 'Athair na Dála' faoi láthair, ba é 'Leanbh na Dála' nuair a toghadh ar dtús é, toisc é a bheith ar an Teachta Dála ab óige ag an am.

Phós sé Fionnuala O'Kelly sa bhliain [[1992]], tar éis dó aithne a chuir uirthi breis is deich mbliana roimhe sin, nuair a bhí sí ag obair i bpreasoifig [[Fianna Fáil|Fhianna Fáil]] i d[[Teach Laighean]]. Tá cónaí orthu i Maigh Eo agus tá triúr páistí acu faoi láthair, mar atá, Aoibhinn, Ferdia agus Naoise.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.irishtimes.com/newspaper/weekend/2011/0226/1224290907162.html|teideal=Who is Enda Kenny? - The Irish Times - Sat, Feb 26, 2011|dáta=2011-08-13|work=web.archive.org|dátarochtana=2024-03-24|archivedate=2011-08-13|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110813023441/http://www.irishtimes.com/newspaper/weekend/2011/0226/1224290907162.html}}&lt;/ref&gt;

Taitníonn cnocadóireacht/sléibhteoireacht leis mar chaitheamh aimsire agus dhreap sé go mullach [[Kilimanjaro]] sa bhliain [[2003]] agus tá sléibhte eile ar fud na hÉireann dreaptha aige le blianta fada anuas. Is léitheoir cíocrach é chomh maith agus suim ar leith aige i leabhair staire. Is breá leis ceol [[Bruce Springsteen]] chomh maith.

== Gairmréim go dtí 2001 ==
Chaith Ó Coinnigh breis is deich mbliana ina chúlbhinseoir sular ceapadh é ina Aire Sóisearach Oideachais agus Saothair i rialtas [[Gearóid Mac Gearailt|Ghearóid Mhic Gearailt]] i [[1986]]. D'oibrigh sé mar Aire Sóisearach Turasóireachta agus Trádála sa [[comhrialtas bogha ceatha|chomhrialtas bogha ceatha]] a mhair idir [[1994]] agus [[1997]] chomh maith. 

Chuaigh sé san iomaíocht le bheith mar cheannaire Fhine Gael sa bhliain 2001, tar éis do [[Seán de Briotún|Sheán de Briotún]] éirí as an bpost sin, ach thug [[Mícheál Ó Nuanáin]], iar-Aire Sláinte, an svae leis sa chomórtas sin. D'éirigh go tubaisteach le Fine Gael in Olltoghchán 2002, áfach, nuair nach bhfuair siad ach 31 suíochán (laghdú 23 suíochán&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.electionsireland.org/results/general/29dail.cfm|teideal=Elections Ireland: 29th Dáil|work=www.electionsireland.org|dátarochtana=2024-03-24}}{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;) agus ba ghá don Nuanánach éirí as mar cheannaire chomh maith mar gheall ar an toradh sin. Sheas Ó Cionaoith arís i gcomórtas ceannaireachta [[2002]] agus d'éirigh leis an bua a fháil faoi dheireadh ansin.

Bhí de pholasaí aige féin agus ag [[Brian Hayes]] an Ghaeilge a dhéanamh éigeantach san Ardteist, polasaí a tharraing cáineadh géar ó mhuintir na hÉireann. Tar éis an cháinte seo, dúradh go ndéanfaí athbhreithniú ar mhúineadh na teanga agus ansin go mbreathnófaí arís ar a héigeantas.

== Tréimhse mar cheannaire an fhreasúra ==
Nuair a toghadh Ó Coinnigh mar cheannaire Fhine Gael, bhí an páirtí go mór in ísle brí agus bhí cuid mhaith cainte ann faoi dheireadh a bheith ag teacht leis an bpáirtí, ach chuaigh sé i mbun oibre go díograiseach chun an príomhpháirtí freasúra a atógáil. Thaistil sé ar fud na tíre ar mhaithe le bualadh le baill agus grúpaí áitiúla Fhine Gael le bheith ag éisteacht agus ag plé leo, chomh maith le bheith ag iarraidh iad a spreagadh agus chun beocht nua a chur sa pháirtí. Dhírigh sé go speisialta ar atógáil an pháirtí ón mbonn aníos trí bhallra an pháirtí a mhéadú agus ar thiomsú airgid. Chuir sé deireadh leis an gcosc a bhí ar ghlacadh le síntiúis chorparáideacha a bhí curtha i bhfeidhm ag Mícheál Ó Nuanáin mar cheannaire roimhe sin, rud a chiallaigh go raibh Fine Gael in ann glacadh le hairgead ó lucht gnó arís.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.dailymail.co.uk/news/article-1354159/FG-s-secret-cash-developers-Hundreds-thousands-euro-handed-lavish-golf-events.html|teideal=Fine Gael’s secret cash from developers: Hundreds of thousands of euro handed over at lavish golf events|údar=Michael O'farrell|dáta=2011-02-06|work=Mail Online|dátarochtana=2024-03-24}}&lt;/ref&gt;

D'éirigh thar barr le Fine Gael i dtoghcháin áitiúla 2004 nuair a d'éirigh leo 293 suíochán údarás áitiúil a bhaint amach (16 breise) agus cuid mhaith de na suíochán tógtha acu ó Fhianna Fáil, páirtí ar bualadh go dona iad sna toghcháin chéanna (laghdú 80 suíochán). Anuas air sin, d'éirigh le Fine Gael níos mó suíochán a bhuachan ná Fianna Fáil i b[[Parlaimint na hEorpa]] sna toghcháin Eorpacha a bhí ar siúl ag an am céanna leis na toghcháin áitiúla agus ba é seo an chéad uair riamh ar éirigh le Fine Gael Fianna Fáil a shárú i dtoghchán ar bith ó thaobh líon suíochán de (5 shuíochán as 13 cinn i gcomparáid le 4 cinn ag Fianna Fáil).

Rinne FG socrú le [[Páirtí an Lucht Oibre (Éire)|Páirtí an Lucht Oibre]] tar éis toghcháin áitiúla [[2004]] maidir le comhoibriú vótála in Olltoghchán 2007, rud ar a tugadh ' Comhaontú [[An Muileann gCearr|an Mhuilinn Chearr]]', ar mhaithe le cur in aghaidh pháirtithe an rialtais ag an am.

Nuair a bhí vótaí an olltoghcháin i 2007 comhairthe, ba léir go raibh dul chun cinn mór déanta ag Fine Gael ó thaobh líon suíochán de (méadú 20 suíochán go 51), ach níor leor é le dul i mbun rialtais, ó ba rud é go raibh níos mó suíocháin Dála ag Fianna Fáil go fóill agus ba ghá gach uile pháirtí sa fhreasúra a thabhairt le chéile chun comhrialtas nua a chruthú, rud nach raibh dóchúil i bhfianaise líon na ndreamanna éagsúla polaitiúla a bhí ag teastáil. D'éirigh le rialtas [[Bertie Ahern]] rialtas nua a chruthú leis an b[[An Páirtí Daonlathach|Páirtí Daonlathach]] agus le páirtí comhrialtais nua, mar atá, [[An Comhaontas Glas]].

=== Coimhlint an Cheannaire ===
Sa bhliain 2010, d'fhógair Richard Bruton nach raibh muinín aige as Kenny bheith mar cheannaire an pháirtí agus chuige sin go raibh sé féin ag dul chun cinn le cur isteach ar cheannaireacht an pháirtí. Bhris Kenny é óna áit ar bhinse tosaigh an pháirtí ach thacaigh naonúr le Bruton.

==== Polasaí ar an nGaeilge Éigeantach san Ardteistiméireacht ====
D'fhógair Ó Coinnigh gan choinne i [[Samhain]] [[2005]] gur chreid sé gur chóir go mbeadh [[an Ghaeilge]] mar ábhar roghnach san [[Ardteistiméireacht]] mar chuid de leasú iomlán ar churaclam na Gaeilge agus go mbeadh sé seo mar pholasaí Fhine Gael ar an gceist ón am sin i leith. Mhaígh sé gur chóir go mbeadh sé de rogha ag daltaí Ardteiste an Ghaeilge a roghnú toisc go bhfuil grá acu don teanga agus gur chóir go mbeadh cead ag daltaí nach bhfuil ag éirí go maith leo sa teanga sin ábhar eile a roghnú mar ábhar scrúdaithe tar éis don [[An Teastas Sóisearach|Teastas Sóisearach]] a bheith déanta acu. Tharraing an polasaí seo cáineadh géar ó eagraíochtaí Gaeilge agus ó pháirtithe polaitiúla áirithe toisc go bhfacthas dóibh gurbh ionann a leithéid agus ísliú stádais don teanga sa chóras oideachais agus go raibh an baol ann go dtiocfadh deireadh le múineadh na Gaeilge i scoileanna áirithe ar leibhéal na hArdteistiméireachta mar gheall ar chur i bhfeidhm an pholasaí seo.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=150 protest against Fine Gael's Irish policy|url=https://www.rte.ie/news/2005/1116/69819-irish/|date=2005-11-16|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://insideireland.ie/2011/02/22/litir-don-eagarthoir-polasai-fhine-gael-i-leith-na-gaeilge-9340/ |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2011-03-19 |archivedate=2011-06-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110626022018/http://insideireland.ie/2011/02/22/litir-don-eagarthoir-polasai-fhine-gael-i-leith-na-gaeilge-9340/ }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://insideireland.ie/2011/02/22/litir-don-eagarthoir-polasai-fhine-gael-i-leith-na-gaeilge-9340/|teideal=Litir don Eagarthóir: Polasaí Fhine Gael i leith na Gaeilge » Inside Ireland|údar=Litir / insideireland.ie|dáta=2011-06-26|work=web.archive.org|dátarochtana=2024-03-24|archivedate=2011-06-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110626022018/http://insideireland.ie/2011/02/22/litir-don-eagarthoir-polasai-fhine-gael-i-leith-na-gaeilge-9340/}}&lt;/ref&gt; Fógraíodh sa bhliain 2016 nach mbeadh an cur chuige seo mar pholasaí acu a thuilleadh.

== Tréimhse mar Thaoiseach ==
Toghadh Ó Coinnigh mar Thaoiseach ar an gcéad lá den 31ú Dáil, Dé Céadaoin 9 Márta 2011. Chaith 117 Teachta Dála vóta ar a shon agus 27 ina choinne tar éis dó a bheith ainmnithe ag a pháirtí féin.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Enda Kenny reveals new Cabinet|url=https://www.rte.ie/news/2011/0309/298480-politics/|date=2011-03-09|language=en|author=RTE News}}&lt;/ref&gt;

Níor éirigh le Fine Gael móramh a bhaint amach in [[Olltoghchán na hÉireann, 2016]]. Ach bhí sé in ann rialtas a cur le chéile le tacaíocht ó Fhianna Fáil sa fhreasúra i g[[Comhaontú Muiníne agus Soláthair]].

Ar 13 Meitheamh 2017 thairg Kenny éirí as oifig agus tháinig [[Leo Varadkar]] i gcomharba air mar Thaoiseach an lá dár gcionn.

== Féach freisin ==

* [[Leo Varadkar]] - [[Micheál Martin]] - [[Simon Harris]]
* [[:Catagóir:Maigh Eo (Dáilcheantar)|Polaiteoirí i Maigh Eo]]
* [[:Catagóir:Maigh Eo (Dáilcheantar)|Maigh Eo (Dáilcheantar)]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

== Naisc sheachtracha ==
* [http://www.finegael.ie/our-people/taoiseach/ Éanna Ó Coinnigh Fine Gael suíomh oifigiúil] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120421032454/http://www.finegael.ie/our-people/taoiseach/ |date=2012-04-21 }}
* [http://www.votefinegael.com/candidate/index.asp?name=endakenny Leathanach gréasáin oifigiúil Éanna Uí Choinnigh ar shuíomh Fhine Gael]
* [http://www.electionsireland.org/candidate.cfm?id=3199 Stair thoghchánaíochta Éanna Uí Choinnigh ar electionsireland.org]{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.rte.ie/news/av/2011/0228/media-2914658.html Gearrthóg scannáin as Béarla ó RTÉ ina ndéantar cur síos ar ghairmréim Éanna Uí Choinnigh go dtí Olltoghchán 2011]

{{Teachtaí Dála an 20ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 21ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 22ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 23ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 24ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 25ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 31ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 32ú Dáil}}
{{Taoisigh na hÉireann}}
{{DEFAULTSORT:Kenny, Enda}}

[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1951]]
[[Catagóir:Ceannairí Fhine Gael]]
[[Catagóir:Múinteoirí Éireannacha]]
[[Catagóir:Iarmhic Léinn Choláiste Phádraig, Droim Conrach]]
[[Catagóir:Daoine as Contae Mhaigh Eo]]
[[Catagóir:Taoisigh na hÉireann]]
[[Catagóir:Baill den 20ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 21ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 22ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 23ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 24ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 25ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 26ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 27ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 28ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 29ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 30ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 31ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 32ú Dáil]]
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Maigh Eo (Dáilcheantar)]]
[[Catagóir:Polaiteoirí as Contae Mhaigh Eo]]</text>
      <sha1>21ou29wyggudzwfryzokhg9khtk5bz6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Batt O'Keeffe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16840</id>
    <revision>
      <id>1270222</id>
      <parentid>1251330</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T00:19:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270222</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1537" sha1="tll6f4s9jtqz0b64inw9nlwfas9xw17" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Iarpholaiteoir de chuid [[Fianna Fáil|Fhianna Fáil]] é '''&quot;Batt&quot; (Bartholomew) O'Keeffe''' (''Parthalán Ó Caoimh'' as Gaeilge) a rugadh ar 2 Aibreán 1945. Ba [[Teachta Dála]] é ar son Iar-Thuaisceart [[Contae Chorcaí|Chorcaí]] agus IarAire Fiontar, Trádála agus Fostaíochta i rialtas na hÉireann, tar éis dó teacht i gcomharbacht ar [[Máire Ní Chochláinn]].

== Féach freisin ==

* [[:Catagóir:Corcaigh Thiar Thuaidh (Dáilcheantar)|Polaiteoirí i gCorcaigh Thiar Thuaidh]]
* [[Corcaigh Thiar Thuaidh (Dáilcheantar)]]

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

== Naisc Sheachtracha ==

* [http://www.fiannafail.ie/person.phpx?pid=11&amp;bid=11&amp;rel=TD&amp;aid=112 Leathanach Batt O'Keeffe ar shuíomh gréasáin Fhianna Fáil] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080413020736/http://www.fiannafail.ie/person.phpx?pid=11&amp;bid=11&amp;rel=TD&amp;aid=112 |date=2008-04-13 }}
* [http://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=3925 Stair thoghchánaíochta Batt O'Keeffe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929125635/http://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=3925 |date=2007-09-29 }}

{{Teachtaí Dála an 25ú Dáil}}
{{síol}}

{{DEFAULTSORT:O'Keeffe, Batt}}
[[Catagóir:Baill den 25ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 27ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 28ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 29ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 30ú Dáil]]
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1945]]
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Corcaigh Thiar Thuaidh (Dáilcheantar)]]
[[Catagóir:Polaiteoirí as Contae Chorcaí]]</text>
      <sha1>tll6f4s9jtqz0b64inw9nlwfas9xw17</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Clann na Poblachta</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19292</id>
    <revision>
      <id>1270239</id>
      <parentid>1231042</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:33:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270239</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3588" sha1="6t3ziu1cdbqawodspb0sql71uxmilzr" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}}

[[Íomhá:13th Dáil.svg|mion|13ú Dáil.  An Dáil ar an 18 Feabhra 1948.  Bhí seachtar i gClann na Poblachta (dath = bánghlas)]]
Páirtí polaitiúil [[Éire]]annach ab ea '''Clann na Poblachta'''. 

== Stair an pháirtí ==
Bhunaigh gníomhaithe poblachtaigh [[Seán Mac Giolla Bhríde (polaiteoir)|Seán Mac Giolla Bhríde]] ''(Béarla: Seán MacBride)'', Nollaig Hartnett, Seán Mac Uighilín ''(Béarla:Jack McQuillan)'' agus Micheál Ó Ceallaigh an páirtí sa bhliain [[1946]]. Ba é Mac Giolla Bhríde ceannaire an pháirtí. Thacaigh a lán daoine a bhí míshásta le [[Fianna Fáil]] leis an gClann agus d'fhás an páirtí go tapaigh. Bhuaigh an páirtí dhá fhothoghchán sa bhliain [[1947]]. Ghair [[Eamon de Valera|De Valera]] olltoghchán go luath sa bhliain [[1948]] chun cur isteach ar fhás an pháirtí nua. Fuair Clann na Poblachta 13.2% de na vótaí san olltoghchán agus 10 suíochán sa Dáil.

Bunaíodh an chéad rialtas idirpháirtí tar éis an olltoghcháin. Tháinig [[Fine Gael]], [[Páirtí an Lucht Oibre (Éire)|Páirtí an Lucht Oibre]], [[Páirtí Náisiúnta an Lucht Oibre (Éire)|Páirtí an Lucht Oibre Náisiúnta]], Clann na Poblachta, [[Clann na Talmhan]] agus roinnt Teachtaí neamhspleácha le chéile chun Fianna Fáil a chur as oifig. Ba é [[Seán A Mac Coisdealbha]] Taoiseach an rialtais nua mar níorbh fhéidir le Clann na Poblachta glacadh le ceannaire Fhine Gael, [[Risteard Ó Maolchatha]]. Fuair an Clann dhá áit sa chomh-aireacht - ceapadh Mac Giolla Bhríde mar Aire Gnóthaí Eachtracha agus ceapadh [[Nollaig de Brún]] mar Aire Sláinte. 

D'fhág Éire an [[Comhlathas Briotanach]] sa bhliain [[1949]].

D'éirigh de Brún as an rialtas agus as an gClann sa bhliain [[1951]] nuair nár thacaigh an rialtas leis an Scéim Máthar agus Linbh. Bhí easaontas sa Chlann maidir leis an scéim freisin - bhí an Eaglais go mór in éadan na scéime agus níor thacaigh Mac Giolla Bhríde le de Brún. 

Tháinig meath ar an bpáirtí tar éis na conspóide agus ní bhfuair an páirtí ach 4.1% de na vótaí agus 2 shuíochan sa Dáil sa chéad olltoghchán eile (níos déanaí sa bhliain 1951). Toghadh de Brún mar Theachta Dála neamhspleách.

Ghlac Clann na Poblachta páirt i dtoghcháin suas go dtí [[1965]] ach bhí an páirtí i gcónaí i bhfad níos laige na mar a bhí sé ar dtús. 

== Olltoghcháin (1948-1965) ==
Torthaí Chlann na Poblachta in olltoghcháin
* 1948 13.2% de na vótaí agus 10 dTeachta Dála
* 1951 4.1% de na vótaí agus 2 Theachta Dála
* 1954 3.8% de na vótaí agus 3 Theachta Dála
* 1957 1.6% de na vótaí agus 1 Theachta Dála
* 1961 1.1% de na vótaí agus 1 Theachta Dála
* 1965 0.8% de na vótaí agus 1 Theachta Dála

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

== Naisc sheachtracha ==
* http://www.ucd.ie/archives/html/collections/clann-na-poblachta.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090402011703/http://www.ucd.ie/archives/html/collections/clann-na-poblachta.html |date=2009-04-02 }}
* http://www.electionsireland.org/results/general/byelectiondail.cfm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090610054303/http://electionsireland.org/results/general/byelectiondail.cfm |date=2009-06-10 }}
* http://www.ark.ac.uk/elections/gdala.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201127122828/https://www.ark.ac.uk/elections/gdala.htm |date=2020-11-27 }}

[[Catagóir:Páirtithe polaitíochta i bPoblacht na hÉireann]]
[[Catagóir:Polaitíocht na hÉireann]]
[[Catagóir:Páirtithe polaitíochta a bunaíodh sa bhliain 1946]]</text>
      <sha1>6t3ziu1cdbqawodspb0sql71uxmilzr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ceimic</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22017</id>
    <revision>
      <id>1270267</id>
      <parentid>1266330</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T06:04:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <origin>1270267</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43637" sha1="2larm9kja7ykvq6lxpzikkdm2kpaymb" xml:space="preserve">[[File:David - Portrait of Monsieur Lavoisier (cropped).jpg|thumb|David - Portráid de [[Antoine Lavoisier|Monsieur Lavoisier]], athair na ceimice nua-aimsearth.(giortaithe)]] Is í an '''cheimic''' an disciplín eolaíocha a bhaineann le [[Dúil cheimiceach|dúile]] agus [[Comhdhúil|comhdhúile]] comhdhéanta d’[[adamh]], [[Móilín|móilíní]] agus [[Ian|iain]]: a gcomhdhéanamh, a struchtúr, a n-airíonna, a n-iompar agus na hathruithe a dhéantar orthu le linn [[Imoibriú ceimiceach|imoibrithe]]  le [[Substaint Cheimiceach|substaintí]] eile.&lt;ref name=&quot;definition&quot;&gt;{{cite web |url=http://chemweb.ucc.ie/what_is_chemistry.htm |teideal=What is Chemistry? |publisher=Chemweb.ucc.ie |access-date=12 June 2011 |dátarochtana=13 Márta 2021 |archivedate=3 Deireadh Fómhair 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181003061822/http://chemweb.ucc.ie/what_is_chemistry.htm }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |teideal=Definition of CHEMISTRY |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/chemistry |website=www.merriam-webster.com |access-date=24 August 2020 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |teideal=Definition of chemistry {{!}} Dictionary.com |url=http://dictionary.reference.com/browse/Chemistry |website=www.dictionary.com |access-date=24 August 2020 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|teideal=Chemistry Is Everywhere|url=https://www.acs.org/content/acs/en/education/whatischemistry/everywhere.html|website=[[American Chemical Society]]}}&lt;/ref&gt;

Faoi raon feidhme a ábhair, tá áit idirmheánach ag an gceimic idir an [[Fisic|fhisic]] agus an [[Bitheolaíocht|bhitheolaíocht]].&lt;ref&gt;Carsten Reinhardt. ''Chemical Sciences in the 20th Century: Bridging Boundaries''. Wiley-VCH, 2001. {{ISBN|3-527-30271-9}}. pp.&amp;nbsp;1–2.&lt;/ref&gt;  Uaireanta, tugtar [[an eolaíocht lárnach]] uirthi toisc go leagann sí síos an bhunchloch  chun na ndisciplíní eolaíochta [[Taighde bunúsach|bunúsacha]] agus [[Eolaíocht fheidhmeach|feidhmiúla]] a thuiscint ar leibhéal bunúsach.&lt;ref&gt;Theodore L. Brown, H. Eugene Lemay, Bruce Edward Bursten, H. Lemay. ''Chemistry: The Central Science''. Prentice Hall; 8 edition (1999). {{ISBN|0-13-010310-1}}. pp.&amp;nbsp;3–4.&lt;/ref&gt;   Mar shampla, míníonn an cheimic gnéithe de cheimic na bplandaí ([[luibheolaíocht]]), an chaoi a gcruthaítear carraigeacha igneacha ([[geolaíocht]]), an chaoi a ndéantar ózón atmaisféarach agus an chaoi a ndíghrádaíter truailleáin chomhshaoil ([[éiceolaíocht]]), airíonna na hithreach ar an ngealach (cosmaicheimic), conas a oibríonn cógais ([[cógaseolaíocht]]), agus conas fianaise [[Aigéad dí-ocsairibeanúicléasach]] (ADN) a bhailiú ag láthair choire (eolaíocht fhóiréinseach).

Pléann an cheimic ábhair mar an chaoi a n-idirghníomhaíonn adamh agus móilíní trí [[nasc ceimiceach]] chun comhdhúile ceimiceacha nua a ghiniúint. Tá dhá chineál nasc ceimiceach ann: 1. naisc cheimiceacha phríomhúla .i. [[Nasc comhfhiúsach|naisc chomhfhiúsacha]], ina roinneann adamh leictreon amháin nó níos mó;  [[Nasc ianach|naisc ianacha]], ina ndeonaíonn adamh leictreon amháin nó níos mó d’adamh eile chun [[ian]] (caitiain agus ainiain) a tháirgeadh; naisc mhiotalacha agus 2. naisc cheimiceacha tánaisteacha .i. [[Nasc hidrigine|naisc hidrigine]]; naisc [[Fórsa van der Waals|d'fhórsa Van der Waals]], idirghníomhaíocht ian-ian, idirghníomhaíocht ian-déphol srl.

[[Íomhá:Distillation 2.jpg|right|280px]]
==Sanasaíocht== 
Tagann an focal ''[[Ceimic|ceimic]]'' ó mhionathrú ar an bhfocal [[Ailceimic|ailceimic]], a thagair do shraith cleachtais níos luaithe a chuimsigh gnéithe den cheimic, den [[Miotaseolaíocht|mhiotaleolaíocht]], den [[Fealsúnacht|fhealsúnacht]], den [[Astralaíocht|astralaíocht]], den [[Réalteolaíocht|réalteolaíocht]], den [[Misteachas|mhisteachas]] agus den [[Míochaine|míochaine]]. Is minic a fheictear go bhfuil an ailceimic nasctha leis an tóraíocht chun mhiotail luaidhe nó eile a iompú ina n-ór, cé go raibh suim ag ailceimiceoirí i go leor cheisteanna na ceimice nua-aimseartha.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.alchemylab.com/history_of_alchemy.htm |teideal=History of Alchemy |publisher=Alchemy Lab |access-date=12 June 2011 |dátarochtana=13 Márta 2021 |archivedate=8 Meitheamh 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110608014253/http://www.alchemylab.com/history_of_alchemy.htm }}&lt;/ref&gt;
Faightear an focal nua-aimseartha ailceimic ón bhfocal Araibis الكیمیاء (''al-kīmīā'') B’fhéidir go bhfuil bunús na hÉigipte leis seo, ós rud é go dtagann al-kīmīā ón nGréigis χημία (''chimeía''), a dhíorthaítear ar a seal ón bhfocal Kemet, arb é ainm ársa na hÉigipte sa [[An Éigiptis|teanga Éigipteach]] é. De rogha air sin, féadfaidh ''al-kīmīā'' teacht ó χημεία, rud a chiallaíonn &quot;teilgthe le chéile&quot;. 

==Prionsabail nua-aimseartha==
[[File:Lab bench.jpg|thumb|upright=1.15|An tSaotharlann, Institiúid na Bithcheimice, Ollscoil Köln sa Ghearmáin]]
Is í samhail reatha an struchtúir adamhaigh ná samhail na [[Meicnic chandamach|meicnice candamaí]]. 
&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|title=chemical bonding|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/684121/chemical-bonding/43383/The-quantum-mechanical-model|encyclopedia=Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica|access-date=1 November 2012}}&lt;/ref&gt; Tosaíonn an cheimic thraidisiúnta le staidéar a dhéanamh ar [[Buncháithnín|bhuncháithníní]], [[Adamh|adaimh]], [[Móilín|móilíní]],&lt;ref&gt;[http://www.visionlearning.com/library/module_viewer.php?mid=49 Matter: Atoms from Democritus to Dalton] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070228203304/http://www.visionlearning.com/library/module_viewer.php?mid=49 |date=2007-02-28 }} by Anthony Carpi, Ph.D.&lt;/ref&gt; [[Comhdhúil cheimiceach|comhdhúile]], [[Miotal|miotail]], [[Criostal|criostail]] agus comhbhailiúcháin de [[Dúil cheimiceach|dhúile]] eile. Is féidir staidéar a dhéanamh ar dhúile i [[Staideanna an Damhna|staideanna]] soladacha, leachtacha, gásacha agus plasmacha, ina n-aonar nó i dteannta a chéile. Is gnách go mbíonn na hidirghníomhaíochtaí, na [[Imoibriú ceimiceach|himoibrithe]] agus na claochluithe a ndéantar staidéar orthu sa cheimic mar thoradh ar idirghníomhaíochtaí idir adaimh, rud a fhágann go ndéantar atheagrú ar na naisc cheimiceacha a choinníonn na hadaimh le chéile. Déantar staidéar ar iompraíochtaí den sórt sin i [[saotharlann]] cheimice.

Go steiréitipiciúil, úsáideann an tsaotharlann foirmeacha éagsúla d'[[earraí gloine saotharlainne]] faoi leith. Mar sin féin, níl earraí gloine lárnach sa cheimic, agus déantar cuid mhór den cheimic thurgnamhach (chomh maith le ceimic fheidhmeach/tionsclaíoch) gan earraí gloine.

[[File:Chemicals in flasks.jpg|thumb|right|Tuaslagáin substaintí i mbuidéil imoibrí, lena n-áirítear [[hiodrocsaíd amóiniam]] agus [[aigéad nítreach]], soilsithe i ndathanna éagsúla]]

Is éard is [[imoibriú ceimiceach]] ann ná athrú ina gclaochlaítear substaint ina substaint nua amháin nó níos mó.&lt;ref&gt;IUPAC [[Gold Book]] [http://goldbook.iupac.org/C01033.html Definition] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070304035235/http://goldbook.iupac.org/C01033.html|date=4 March 2007}}&lt;/ref&gt;  Is é bunús a leithéid de chlaochlú ceimiceach ná atheagrú na leictreon sna naisc cheimiceacha idir adaimh. Is féidir é a léiriú go siombalach trí [[Cothromóid cheimiceach|chothromóid cheimiceach]], a mbíonn adaimh mar ábhair i gceist leis de ghnáth. Is ionann líon na n-adamh ar chlé agus ar dheis sa chothromóid le haghaidh claochlaithe cheimicigh. (Nuair a bhíonn líon na n-adamh ar gach taobh éagothrom, tugtar imoibriú núicléach nó [[meath radaighníomhach]] ar an gclaochlú.) Tá an cineál imoibriúcháin  cheimicigh a d’fhéadfadh substaint a dhéanamh agus na hathruithe fuinnimh a d’fhéadfadh a bheith ag gabháil leis srianta ag rialacha bunúsacha áirithe, ar a dtugtar [[dlí ceimiceach|dlíthe ceimiceacha.

Bíonn cúinsí fuinnimh agus eantrópachta tábhachtach i gcónaí i mbeagnach gach staidéar ceimiceach. Déantar substaintí ceimiceacha a aicmiú i dtéarmaí a struchtúir, a gcéimeanna, chomh maith lena gcomhdhéanamh ceimiceacha. Is féidir anailís a dhéanamh orthu trí uirlisí anailíse ceimiceacha a úsáid, .i. speictreascópacht agus crómatagrafaíocht. Tugtar ceimiceoirí ar eolaithe atá i mbun taighde ceimiceach. Déanann mórchuid na gceimiceoirí speisialtóireacht i bhfo-dhisciplín amháin nó níos mó. Tá roinnt coincheap riachtanach chun staidéar a dhéanamh ar cheimic; seo cuid acu:

===Damhna===
{{Main|Damhna}}
Sa cheimic, sainmhínítear damhna mar rud ar bith a bhfuil [[Fosmhais|fosmhais]] agus [[Toirt|toirt]] aige (tógann sé spás) agus atá comhdhéanta de [[Cáithnín fo-adamhach|cháithníní]]. Tá fosmhais ag na cáithníní a chuimsíonn damhna mais freisin- ní bhíonn fosmhais ag gach cáithnín, mar an [[Fótón|fótón]]. Is féidir le damhna a bheith ina íon shubstaint cheimiceach nó ina [[Meascán|mheascán]] de shubstaintí.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Armstrong |first=James |teideal=General, Organic, and Biochemistry: An Applied Approach |publisher=[[Brooks/Cole]] |year=2012 |isbn=978-0-534-49349-3 |page=48}}&lt;/ref&gt;

====Adamh====
{{Main|Adamh}}
[[File:Atom Diagram.svg|thumb|upright=0.75|left|Léaráid d'adamh de réir theoiric Bhohr]]
Ba é an Gréagach [[Democritos]] (t. 450 R. Ch.) a chéadchuir i bhfáth an teoraic go raibh na damhnaí uile déanta d'adaimh. De réir an fhealsaimh úd, ní féidir leanúint de roinnt damhna ar bith go síoraí, mar go dtiocfaí ar deireadh ar [[cáithnín|cháithníní]] nó mhionbhair den [[damhna]] nach bhféadfaí a roinnt níos mó. Ar cháithníní díobh sin, thug Democritos an t-ainm ([[Gréigis]]: άτομον, '''atmos''' (adamh), a chiallaíonn aonad do-roinnte. B'inmheasta dó go raibh na hadaimh an-mhion agus go raibh uimhir ollmhór díobh fiú sa ghiota ba lú de dhamhna a bhí sofheichte. 

Go deimhin, bhí os cionn dhá mhíle bliain le himeacht sula bhfuarthas fianaise thurgnamhach go raibh dúile déanta de na haonais bhunúsacha úd. 

I ngach adamh tá [[Núicléas adamhach|núicléas]] faoina [[Lucht leictreach|lucht deimhneach]] i lár baill agus, mórthimpeall air sin, leictreoin (nó leictreon) le lucht diúltach.

====Dúil cheimiceach====
{{Main|Dúil cheimiceach}}
Is éard is dúile ann ná substaintí nach féidir a dhianscaoileadh go ceimiceach ina substaintí eile níos simplí.

Tugtar substaintí [[íon|íona]] ar shubstaintí nach meascáin iad. Is '''dúile''' nó [[comhdhúile]] iad substaintí íona. 

Cuirtear na dúile seo taobh le taobh i dtábla a dtugtar an [[tábla peiriadach]] air. 

Tá siombail ag gach dúil, mar shampla, H = hidrigin. 

Ba é an t-eolaí [[Dmítrí Meindeiléiv]] a chuir an chéad bhun leis an tábla peiriadach seo sa bhliain 1869.
Tá gach dúil atá ar eolas liostaithe i dtábla peiriadach na ndúl.

==== Comhdhúil ====
{{Main|Comhdhúil}}

Is éard is ''comhdhúil'' ann ná aon substaint cheimiceach a chruthaítear de thoradh [[imoibriú ceimiceach]] ina n-aontaítear dhá dhúil éagsúla, nó níos mó, de réir comhshuíomh seasta idir na dúile.

Nuair a dhéantar comhdhúil as a chuid dúl, bíonn airíonna difriúla de ghnáth ag an gcomhdhúil le hais airíonna na ndúl as a ndearnadh é. Mar shampla, is solad bán é clóiríd sóidiam (salann coitianta) atá réasúnta neamhimoibríoch go ceimiceach. Is iad na dúile as a bhfuil sé déanta ná sóidiam, miotal airgid atá an-imoibríoch, agus clóirín, gás glas atá an-imoibríoch.

I gcomhdhúil cheimiceach, bíonn adaimh na ndúl éagsúil ceangailte lena chéile le naisc cheimiceacha—[[Nasc ianach|ianacha]] nó [[Nasc comhfhiúsach|chomhfhiúsacha]]. 

Cuirtear coibhneas na ndúl agus struchtúr inmheánach na comhdhúile in iúl le [[foirmle cheimiceach|foirmlí éagsúla ceimiceacha]]. Is comhdhúil an t-uisce ina mbíonn hidrigin agus ocsigin i gcóimheas 2:1.

''Tá an t-adamh ocsigin idir an dá adamh hidrigine, agus uillinn 104.45° eatarthu''.[[Íomhá:Water-2D-labelled.png|160px|Tá an cruth seo ar mhóilíní uisce]][[Íomhá:Water molecule 3D.svg|120px|Tá an cruth seo ar mhóilíní uisce.]]

Mar shampla, tugann an fhoirmle seo a leanas d'uisce ''(H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O)'' le fios dúinn go bhfuil uisce ina chomhdhúil agus go bhfuil dhá adamh [[Hidrigin|hidrigine]] nasctha d'aon adamh [[Ocsaigin|ocsaigine]] amháin.

Níl comhdhúile liostaithe i dtábla peiriadach na ndúl.

====Móilín====
{{Main|Móilín}}
[[Íomhá:Atisane3.png|thumb|right|500px|Móilíní]]

Is éard is ''móilín'' ann ná an chuid is lú de dhúil nó de [[comhdúil|chomhdhúil]] is féidir a bheith ann go neamhspleách.

Tugtar [[ceimic mhóilíneach]] nó [[fisic mhóilíneach]] ar na h[[eolaíocht]]aí a bhaineann leis an ábhar seo, ag brath ar chlaonadh an fhócais.

====Substaint agus meascán====
Is cineál damhna é substaint cheimiceach le comhdhéanamh cinnte agus tacar d'airíonna.&lt;ref&gt;{{Cite book| teideal = General Chemistry |author1=Hill, J.W. |author2=Petrucci, R.H. |author3=McCreary, T.W. |author4=Perry, S.S. | edition = 4th | publisher = Pearson Prentice Hall | location = Upper Saddle River, New Jersey | year = 2005 | page = 37}}&lt;/ref&gt;   Tugtar meascán de bhailiúchán substaintí. Samplaí de mheascáin is ea aer agus cóimhiotail.&lt;ref&gt;{{cite book|teideal=Magnesium and Magnesium Alloys|page=59|author1=M.M. Avedesian|author2=Hugh Baker|publisher=ASM International}}&lt;/ref&gt;
====Mól agus méid na substainte====
{{Main|Mól}}
Is éard is mól nógram-mhóilín ar mheáchan admhach den dúil sin ina ghraim. Cuir i gcás, is ias 1.008g. 14.008g. 16.000g. 35.46g 126.9 g agus 238 g na gram-adaimh se na dúile hidrigib, nítrigin, ocsaigin, clóirín iaidín agus úráiniam ar leith.&lt;ref&gt;Ceimic Bhunúsach 1. An Gram-adamh. Lth.85 &lt;/ref&gt;

===Pas===
{{Main|Pas (damhna)}}

An 4 phas nó staid ar féidir go mbeidh damhna iontu: [[Solad|solad]], [[Leacht|leacht]], [[Gás|gás]] agus [[Plasma (fisic)|plasma]]. Braitheann pas damhna ar leith ar an teocht is an brú atá i bhfeidhm air. Tugtar an pastrasdul ar an athrú ó phas amháin go pas eile, cosúil le fiuchadh nó leá. Léiríonn pasléaráid pasanna damhna ag teochtaí is brúnna éagsúla,

Chomh maith leis na hairíonna ceimiceacha ar leith a dhéanann idirdhealú idir aicmithe ceimiceacha éagsúla, is féidir ceimiceáin a bheith ann i roinnt céimeanna. Den chuid is mó, tá na haicmithe ceimiceacha neamhspleách ar na haicmithe bulcphassana seo; áfach, tá roinnt pasanna níos coimhthíocha neamh-chomhoiriúnach le hairíonna ceimiceacha áirithe. Is éard atá i bpas ná sraith staideanna de chóras ceimiceach a bhfuil mór-airíonna struchtúracha comhchosúla acu, thar raon coinníollacha, amhail brú nó teocht.

Is gnách go dtagann airíonna fisiciúla, mar shampla dlús agus innéacs athraonta faoi luachanna atá sainiúil don phas. Sainmhínítear pas dhamhna leis an ''phas-trasdul'', is é sin nuair a théann fuinneamh a chuirtear isteach sa chóras nó a thógtar amach chun struchtúr an chórais a atheagrú, in ionad na mórchoinníollacha a athrú.

Uaireanta is féidir an t-idirdhealú idir pasannaa bheith leanúnach in ionad teorainn scoite a bheith acu, sa chás seo meastar go bhfuil an t-ábhar i staid fhorchriticiúil. Nuair a thagann trí staid le chéile bunaithe ar na coinníollacha, tugtar an tríphointe air agus ós rud é go bhfuil sé seo do-athraitheach, is bealach áisiúil é chun sraith coinníollacha a shainiú.

Taispeánann a lán substaintí pasanna soladacha iomadúla. Mar shampla, tá trí phas d’iarann ​​soladach (alfa, gáma, agus deilte) a athraíonn bunaithe ar theocht agus brú. Príomhdhifríocht idir pasanna soladacha is ea criostalstruchtúr, nó socrú, na n-adamh. Paseile a bhíonn coitianta i staidéar na ceimice ná an pas leachtach, is é sin staid na substaintí atá tuaslagtha i dtuaslagán uiscí (is é sin, in uisce).

I measc na bpasanna nach bhfuil chomh heolach tá plasmaí, comhdhlútháin Bhose-Einstein agus comhdhlútháin fheirmíónacha agus na pasanna paramaighnéadacha agus fearómaighnéadacha d'ábhair mhaighnéadacha. Cé go ndéileálann na pasanna is eolaí le córais tríthoiseacha, is féidir analógacha a shainiú i gcórais déthoiseacha, ar tugadh aird orthu maidir lena ábharthacht do chórais sa bhitheolaíocht.

===Nascadh===
{{Main|Nasc ceimiceach}}
[[File:Ionic bonding animation.gif|thumb|right|upright=1.15|Beochan den phróiseas nascáil ianach idir [[sóidiam]] (Na) agus [[clóirín]] (Cl) chun [[clóiríd sóidiam]], nó salann mín a dhéamanh. Is éard atá i gceist le nascadh ianach ná aistriú iomlán leictreoin amháin nó níos mó ó adamh amháin go hadamh eile.(seachas é a roinnt, mar a tharlaíonn i nascáil chomhfhiúsach) ]]
Na fórsaí leictreacha a cheanglaíonn adaimh i móilíní agus pais sholadacha neamh-mhóilíneacha. In aon adamh, timpeallaíonn na leictreoin an núicléas i bhfithiseáin i sceallaí timpeall an núicléis. Muna mbíonn an sceall seachtrach lán le leictreoin, an uasmhéid atá ceadaithe don adamh sin, bíonn an t-adamh éagobhsaí agus fonn air nasc a dhéanamh le hadamh eile. Aithnítear 3 shaghas naisc phríomhúil. An nasc ianach, mar atá i gclóiríd sóidiam, NaCl (salann mín), inar chaill an sóidiam leictreon agus ar ghnóthaigh an clóirín leictreon, ionas go gcoinnítear na hiain seo le chéile trí aomadh frithpháirteach idir Na+ is Cl-. Sa nasc comhfhiúsach, mar atá i gclóirín, Cl2, bíonn cuid de na leictreoin bainteach leis an dá núicléas. Nuair a nascann dhá adamh hidrigine (H) le hadamh amháin ocsaigine (O), cruthaítear móilín uisce, H2O, agus bíonn dhá nasc chomhfhiúsacha ann. Sa nasc miotalach, mar atá i sóidiam, Na, bíonn na fiúsleictreoin dílogánaithe agus bainteach le cuid mhaith núicléas, rud a thugann seoltacht leictreach don mhiotal. Tugtar nasc singil ar nasc comhfhiúsach ina bhfuil dhá leictreon i gceist, nasc dúbailte ar cheann le 4 leictreon, agus nasc triarach ar cheann le 6 leictreon. Comharthaítear na naisc seo i bhfoirmlí ceimiceacha le -, =, is ≡. Tugtar an nascfhuinneamh ar an bhfuinneamh is gá chun nasc ceimiceach a bhriseadh (mar shampla, chun móilín clóirín, Cl2, a athrú in dhá adamh clóirín, 2 Cl).

===Fuinneamh===
{{Main|Fuinneamh}}
Is cumas chun obair a dhéanamh é an '''fuinneamh''', de réir na [[fisic]]e de. Is iomaí cineál fuinnimh ann. Is fuinneamh cinéiteach é an fuinneamh atá i réad de bharr a ghluaisne. Is fuinneamh poitéinsiúil domhantarraingthe é fuinneamh atá i réad de bharr a airde os cionn plána tagartha, mar shampla, cloch os cionn na talún. Is fuinneamh [[meicnic]]e é an dá shaghas fuinnimh sin curtha le chéile, fuinneamh cinéiteach is fuinneamh poitéinsiúil. Is cineál fuinnimh eile é an teas. Nuair a dóitear breosla, mar shampla [[peitreal]], fuasclaítear fuinneamh ceimiceach an bhreosla ina theas.

De réir bhunchoincheapanna na fisice, ní féidir fuinneamh a chruthú ná a dhíothú ach is féidir é a athrú ó chineál amháin fuinnimh go cineál eile. Tarlaíonn a leithéid in inneall ar bith, mar shampla in [[inneall dócháin inmheánaigh]].

===Imoibriú ceimiceach===
{{Main|Imoibriú ceimiceach}}
I gcás dó damhna A in aer (nó in ocsaigin) deirtear gur imroibrigh an damhna sin le hocsaigin chun damhna nua (éagsúil leo siúd araon) a ghiniúint. Ach is féidir le damhna airithe oimibriú le damhna eile (seachas ocsaigin) freisin chun damhna nó damhnaí eile a ghiniúimnt mar an gcéanna. De ghnáth trí [[Fuinneamh|fhuinneamh]] a ídiú nó a ghnóthú ag an gcóras.  Tugtar oimibriú ceimiceach ar imoibrithe dá leithéid siúd ina ngintear damhna nua amháin, nó níos mó ná damhna amháin, ó imoibriú idir dhá dhamhna eile, agus tugtar athraithe ceimiceacha ar na hathraithe bunúsacha a tharla de thoradh na n-oibrithe. viz.:
:amhna '''A''' + damhna '''B''' ''imoibriú ceimiceach'' -&gt; damhna '''C'''

===Iain agus salainn===
{{Main|Ian}}
Is éard is ''ian'' ann ná adamh nó móilín a bhfuil lucht leictreach aige. Má dhéanann adamh nó móilín leictreon dá chuid a thabhairt uaidh, nó leictreon de chuid adaimh nó móilín eile a ghlacadh chuige, ní bheidh sé neodrach a thuilleadh. Beidh lucht leictreach aige—lucht diúltach, má fuair sé leictreon ar iasacht, lucht deimhneach, má thug sé ceann uaidh. Is dual don dá chineál lucht leictreach an cineál céanna a éaradh (a ruaigeadh uaidh) agus an cineál eile a aomadh (a tharraingt chuige). Ina lán comhdhúl ceimiceach, tá an dá chineál ian ann, agus iad curtha in aice a chéile sa chriostal ionas go bhfuil gach ian timpeallaithe ag iain den chineál eile. Mar sin, coinníonn an fórsa aomtha—an ''nasc ianach'' an criostal le chéile. 

Bíonn na comhdhúile ianacha sothuaslagtha san uisce, toisc gur tuaslagóir polach é an t-uisce. Is é sin, tá pol diúltach agus pol deimhneach ag an móilín uisce - deirtear gur déphol é an móilín uiscec—é go bhfuil an móilín féin neodrach. Aomann an pol diúltach iain dheimhneacha, agus na hiain dhiúltacha ag tarraingt ar an bpol eile. 

Sampla de chomhdhúil ianach é an gnáthshalann, is é sin, an chlóiríd sóidiam. Tá an salann an-difriúil leis an dá dhúil a bhfuil sé comhdhéanta as, mar atá, an clóirín agus an sóidiam. Gás buíghlas nó uaine é an clóirín a bhfuil boladh láidir as, agus nimh atá ann don duine, nó oibríonn sé go tubaisteach ar na scamhóga: níl tiúchan mór clóirín san aer análaithe de dhíth le héidéime scamhógach a tharraingt ar an duine, is é sin, na scamhóga a líonadh le sreabh nó leacht a thachtfaidh an t-othar (sin é an tuige, dála an scéil, gur baineadh úsáid as an gclóirín mar ghás cogaidh—arm ceimiceach—sa Chéad Chogadh Domhanda). Maidir leis an sóidiam, is miotal alcaileach é—is é sin, miotal bog atá chomh haraiciseach chun imoibriú a dhéanamh le substaintí eile is go rachaidh sé trí thine san uisce. Má chuirtear clóirín agus sóidiam in aice le chéile, imoibreoidh siad le chéile go fiáin fíochmhar le salann a dhéanamh. Tabharfaidh gach adamh sóidiam aon leictreon amháin ar iasacht do cheann de na hadaimh chlóirín, ionas go gcruthófar iain chlóiríde, Cl&lt;sup&gt;-&lt;/sup&gt;, agus iain sóidiam, Na&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;.

===Aigéadacht agus bunatacht ===
{{Main|Imoibriú aigéad-bun}}
Is minic gur féidir substaint a aicmiú mar aigéad nó mar [[Bun (ceimic)|bhun]]. Tá roinnt teoiricí éagsúla ann a mhíníonn iompraíocht aigéid-bhuin. Is é an ceann is simplí na teoiric [[Svante Arrhenius|Arrhenius]], a deir gur aigéad í conhdhúil ar bith a thugann na hiain [[hiodróiniam]] (H&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;O+) i dtuaslagáin agus is bun í aon chomhdhúil a thugann iain hiodrocsaíde (OH&lt;sup&gt;−&lt;/sup&gt;) i ndobharthuaslagáin. De réir [[Teoiric Brønsted–Lowry|theoiric Brønsted–Lowry]] is aigéad é an speiceas a bhfuil claonadh ann chun prótón [[Hidrigin|hidrigine]] (H&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;) a chailliúint agus is bun é an speiceas a bhfuil claonadh ann chun prótón a ghlacadh. 

Tríú teoiric choitianta is ea teoiric Leictreonach Lewis faoi [[Aigéid agus buanna Lewis|aigéid agus buanna]], atá bunaithe ar naisc cheimiceacha nua a dhéanamh. Míníonn teoiric Lewis gur aigéad é speiceas ar bith a ghlacann le dís leictreon agus is bun é speiceas ar bith a ghlacann le dís leictreon. De réir na teoirice seo, is iad na rudaí is tábhachtaí atá á malartú ná na luchtanna.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.apsidium.com/theory/lewis_acid.htm |teideal=The Lewis Acid-Base Concept |access-date=31 July 2010 |date=19 May 2003 |work=Apsidium |archive-url=https://web.archive.org/web/20080527132328/http://www.apsidium.com/theory/lewis_acid.htm |archive-date=27 May 2008 |url-status=dead |dátarochtana=18 Márta 2021 |archivedate=27 Bealtaine 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080527132328/http://www.apsidium.com/theory/lewis_acid.htm }}{{Unreliable source?|date=July 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A708257 |teideal=History of Acidity |publisher=Bbc.co.uk |date=27 May 2004 |access-date=12 June 2011}}&lt;/ref&gt;  Tá bealaí éagsúla ann inar féidir substaint a aicmiú mar aigéad nó mar bhun, mar is léir i stair an choincheapa seo.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A708257 |teideal=History of Acidity |publisher=Bbc.co.uk |date=27 May 2004 |access-date=12 June 2011}}&lt;/ref&gt;

Déantar neart aigéid a thomhas go coitianta trí dhá mhodh. Tomhas amháin, bunaithe ar shainmhíniú Arrhenius ar aigéadacht, is ea pH, ar tomhas é ar thiúchan iain hidriginiam i dtuaslagán, mar a chuirtear in iúl é ar scála logartamach diúltach. Mar sin, tá tiúchan ard iain hidriginiam ag tuaslagáin a bhfuil pH íseal acu agus is féidir a rá go bhfuil siad níos aigéadach. Tomhas eile atá bunaithe ar shainmhíniú Bhrønsted-Lowry is ea an tairiseach díthiomsúcháin aigéid (K&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt;), a thomhaiseann cumas coibhneasta substainte gníomhú mar aigéad faoin sainmhíniú Bhrønsted-Lowry ar aigéad. Is é sin, is dóichí go dtabharfaidh substaintí a bhfuil K&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; níos airde acu iain hidrigine in imoibrithe ceimiceacha ná iad siúd a bhfuil luachanna K&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; níos ísle acu.

===Ocsdí ===
{{Main|Ocsdí}}

[[File:NaF.gif|upright=1.6|thumb|right|Sóidiam agus fluairín ag nascadh go hiaineach chun fluairíd sóidiam a dhéanamh. Cailleann sóidiam a leictreon seachtrach chun cumraíocht leictreon cobhsaí a thabhairt dó, agus téann an leictreon seo isteach san adamh fluairín go eisiteirmeach. Ansin aomtar na hiain atá luchtaithe go contrártha lena chéile. Tá an sóidiam ocsaídithe; agus an fluairín dí- ocsaídithe.]]

Is cineál imoibrithe [[Imoibriú ceimiceach|cheimicigh]] é '''ocsdí''' ina bhfuil [[staid ocsaídiúcháin|staideanna ocsaídiúcháin]] na n-adamh aithrithe. Tá sé mar chomhartha sóirt ag  imoibrithe ocsdí aistriú iarbhír nó foirmiúil [[leictreon]] idir [[Speiceas ceimiceach |speicis cheimiceacha]], go minic le speiceas amháin (an dí-ocsaídeoir) ag dul faoi ocsaídiú (leictreoin a chailleadh)  le linn do speiceas eile (an t-ocsaídeoir) ag dí-ocsaídiú  (gnóthachain leictreon).&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.wiley.com/college/boyer/0470003790/reviews/redox/redox.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120530081215/http://www.wiley.com/college/boyer/0470003790/reviews/redox/redox.htm|archivedate=2012-05-30}}&lt;/ref&gt; Deirtear gur ocsaídíodh an speiceas ceimiceach as a mbaintear an leictreon, agus deirtear gur dí-ocsaídíodh an speiceas ceimiceach a gcuirtear an leictreon leis. I bhfocail eile:

===Cothromaíocht cheimiceach===
{{Main|Cothromaíocht cheimiceach}}
In imoibriú ceimiceach, is éard is cothromaíocht cheimiceach ná an riocht nó an staid ina bhfuil na himoibreáin agus na táirgí araon i láthair i dtiúchan nach bhfuil aon chlaonadh eile iontu athrú le hama, ionas nach mbeidh aon athrú inbhraite ar airíonna an chórais.&lt;ref&gt;Atkins' Physical Chemistry.https://archive.org/details/atkinsphysicalch00pwat &lt;/ref&gt; Tarlaíonn an staid seo nuair a théann an tulimoibriú ar aghaidh ag an ráta céanna leis an cúlimoibriú. De ghnáth ní bhíonn rátaí imoibrithe na dtulimoibrithe 
agus na gcúlimoibrithe ina nialas, ach cothrom. Mar sin, níl aon glanathruithe i dtiúchan na n-imoibreán agus na dtáirgí. Tugtar cothromaíocht dhinimiciúil ar staid den sórt sin&lt;ref&gt;Atkins, Peter W.; Jones, Loretta (2008). Chemical Principles: The Quest for Insight (2nd ed.). ISBN 978-0-7167-9903-0.&lt;/ref&gt;

===Dlíthe ceimiceacha===
{{Main|Dlí ceimiceach}}

Cinntíodh ó [[Turgnamh|thurgnaimh]] a rinne [[Robert Boyle]] (1627–1691), [[Antoine Lavoisier|Antoine-Laurent de Lavoisier]] agus [[John Dalton]] le linn an seachtú agus an t-ochtú aois déag go raibh [[Damhna|damhnaí]] rialaithe ag dlíthe áirithe.

Rialaítear imoibrithe ceimiceacha le dlíthe áirithe, ar coincheapa bunúsacha iad sa cheimic anois. Seo a leanas cuid acu:
* [[Dlí Avogadro]]
* [[Dlí Beer-Lambert]]
* [[Dlí Boyle]] (1662, a bhaineann le brú agus toirt)
* [[Dlí Charles]] (1787, a bhaineann le toirt agus teocht)
* [[Dlíthe Fick]]
* [[Dlí Gay-Lussac]] (1809, a bhaineann le brú agus teocht)
* [[Prionsabal Le Chatalier]]
* [[Dlí Henry]]
* Dlí Hess
* [[Dlí Imchoimeád na Maise]]
* [[Dlí imchoimeád an fhuinnimh]]
* [[Dlí an chomhshuímh thairisigh]]
* [[Dlí na gcomhréir iolrach]]
* [[Dlí  Raoult]]

[[Íomhá:Antoine lavoisier.jpg|right|thumb|Ba é [[Antoine Laurent Lavoisier]] a chuir tús leis an gceimic nua-aimseartha. Mar shampla, mhínigh sé an dóchán mar imoibriú na hocsaigine leis an mbreosla. Ba mhór an dul chun cinn é sin i gcomparáid le [[teoiric an fhlógastóin]], a bhí coitianta roimh a lá féin]]

== Stair na Ceimice ==
{{Main|Stair na Ceimice}}
Is deacair a rá cathain a thosaigh stair na ceimice dáiríre. I measc na gceimiceoirí is luaithe, is féidir na mná Bablónacha a bhí ag driogadh cumhrán a lua. I bhfad roimhe sin, áfach, fuair na daoine amach go raibh ábhair áirithe indóite agus ábhair eile dodhóite. Fórsa rúndiamhair ab ea an tine, a bhí in ann ábhar a chlaochlú go hábhar eile, rud ba dhúspéis leis na daoine. Ba í an tine a chabhraigh leis an duine iarann nó gloine a dhéanamh an chéad uair riamh. Nuair a d'éirigh sé coitianta dearcadh ar an [[ór]] mar mhiotal luachmhar, chuir na daoine suim san [[ailceimic]]. Is é is ailceimic ann ná na hiarrachtaí a rinneadh leis an ór a dhéanamh go sintéiseach, gan é a bhaint as an talamh. Ní raibh i gceist leis an ailceimic go fóill ach réamheolaíocht nó próta-eolaíocht, ach mar sin féin, d'fhoghlaim agus d'fhorbair na hailceimiceoirí modhanna oibre a chuaigh chun tairbhe na bhfíorcheimiceoirí i ndiaidh thréimhse na hailceimice.

D'aimsigh na hailceimiceoirí go leor próiseas ceimiceach, rud a chuidigh le forbairt na ceimice nua-aimseartha. I gcaitheamh na staire, thréig na hailceimiceoirí ab fhearr an rúndiamhracht agus na piseoga a bhí ag roinnt leis an ailceimic, agus iad ag fáil eolais ar fhíornádúr an damhna, ionas gur tháinig dearcadh ní b'eolaíochtúla chucu dá n-ainneoin. I measc rogha na n-ailceimiceoirí, is fiú Geber, nó [[Abu Musa Jabir ibn Hayyan]], agus [[Paracelsus]], nó Philippus Theophrastus Aureolus Bombastus von Hohenheim, a lua. Ba é [[Robert Boyle]], áfach, a d'oscail an geata ón ailceimic go dtí an cheimic. Léiriú maith ar a dhearcadh is ea teideal an tsaothair ba thábhachtaí dár scríobh sé, mar atá, ''The Skeptical Chymist'', is é sin, An tAilceimiceoir Sceiptiúil. Mar sin féin, bhí an Baoilleach ina ailceimiceoir i gcónaí. Ba é Antoine Laurent Lavoisier an chéad cheimiceoir nua-aimseartha, ámh. B'eisean a leag amach Dlí Imchoimeádta na Maise sa bhliain 1783, agus b'eisean ba thúisce a tháinig ar an tuiscint cheart ar an dóchán mar phróiseas ceimiceach. Roimh a lá féin, chreid na heolaithe gurbh ionann an dóchán agus an breosla a bheith ag tabhairt uaidh &quot;flógastón&quot;, dearcadh a bhí bunaithe, ar bhealach, ar an míthuiscint sheanársa gur cineál damhna nó dúile atá sa teas. Thaispeáin Lavoisier nach amhlaidh a bhí, ach gurbh é an rud a bhíonn ag titim amach le linn an dócháin ná go bhfuil an breosla ag cumasc leis an [[ocsaigin]].

Ceann de na dúile ceimiceacha ab ea an ocsaigin, agus thóg sé na blianta fada ar na heolaithe na dúile go léir a aithint, a aonrú, a ainmniú agus a aicmiú. Ba mhór an cuidiú san obair seo an tuiscint a tháinig chuig [[Dmitrí Meindeiléiv]], John Newlands, agus [[Julius Lothar Meyer|Lothar Meyer]] timpeall na bliana 1870—is é sin, nuair a ordaíodh na dúile ceimiceacha de réir a meáchan adamhach, go raibh na saintréithe céanna á nochtadh go tráthrialta. D'oibrigh Meindiléiv amach an chéad [[tábla peiriadach]], agus na dúile curtha taobh le chéile de réir a meáchan adamhach agus na saintréithe comhchosúla. Ó bhí an tábla seo mantach in áiteanna, bhí Meindiléiv ábalta tuairim a thabhairt i dtaobh na ndúl a bhí ag fanacht lena bhfionnachtain i gcónaí. Nuair a aonraíodh an chéad uair iad, fíoraíodh a chuid tairngreachtaí.

==  Cleachtadh == 
=== Fodhisciplíní ===
*[[An cheimic neamhorgánach|An Cheimic Neamhorgánach]]: déanann an fodhisciplín seo taighde ar na comhdhúile neamhorgánacha, is é sin, na comhdhúile nach bhfuil slabhraí d'adaimh an charbóin iontu.

*[[An Cheimic Orgánach]]: Fadó, b'ionann an cheimic orgánach agus an [[Bithcheimic|bhithcheimic]]. Sa lá atá inniu ann, áfach, tugtar ceimic orgánach ar cheimic na gcomhdhúl carbónacha. Tá an carbón in ann slabhraí móra fada a dhéanamh nach bhfuil teorainn ná críoch leo, agus an dúrud de chomhdhúile éagsúla ann a bhfuil slabhraí den chineál sin iontu. is ábhar taighde ann féin, mar sin, na slabhraí seo agus na struchtúir éagsúla mhóilíneacha a gcuireann siad bun leo.

*[[Bithcheimic|An Bhithcheimic]]: Sin é an t-ainm a thugtar sa lá atá inniu ann ar cheimic na neacha beo agus ar an dóigh a n-úsáidtear coincheapa agus modhanna oibre na ceimice sa bhitheolaíocht.

* An [[Ceimic Fhisiceach|Cheimic Fhisiceach]]: Shoiléirigh an [[meicnic chandamach|mheicnic chandamach]] sa bhliain 1926, go raibh bunús fisice taobh thiar den cheimic. Go bunúsach, déanann an ceimiceoir fisiceach taighde ar an mbaint atá ag an gceimic leis an bhfisic. Mar shampla, is suim leis [[teirmidinimic]] na ceimice, [[cinéitic]] na n-imoibrithe ceimiceacha, an [[leictriceimic]], an [[meicnic staitisteach|mheicnic staitisteach]], agus an [[speictreascópacht]]. Is deacair an cheimic fhisiceach a aithint go soiléir ón bh[[fisic mhóilíneach]]. Tá gá ag an gceimiceoir fisiceach leis an [[calcalas|gcalcalas]] agus é ag fréamhú a chuid [[cothromóid|cothromóidí]]. Baineann an cheimic fhisiceach go dlúth leis an gceimic theoiriciúil agus le ceimic an chandaim.

*[[An Cheimic theoiriciúil|An Cheimic Theoiriciúil:]] Is éard atá i gceist leis an gceimic theoiriciúil ná réasúnaíocht theoiriciúil na fisice agus na matamaitice a chuirtear i bhfeidhm ar cheisteanna na ceimice. Go háirithe, tugtar [[ceimic chandamach]] ar an dóigh a bhfeidhmítear an [[Fisic chandamach|fhisic chandamach]] sa cheimic. Sna blianta i ndiaidh an Dara Cogadh Domhanda, chuaigh na ríomhairí an oiread sin i bhfeabhas gur féidir a rá go bhfuil a leithéid de bhrainse ann agus [[ceimic ríomhaireachta]], is é sin, forbairt agus feidhmiú na ríomhchlár le freastal ar shainriachtanais na ceimice. Tá dlúthbhaint ag an gceimic theoiriciúil le fisic an damhna chomhdhlúite agus leis an bhfisic mhóilíneach. Níl i gceist go bunúsach leis an gceimic theoiriciúil ach fisic, ar an gcaoi chéanna nach bhfuil sa bhitheolaiocht theoiriciúil ach ceimic agus fisic.

* Is í an [[Ceimic núicléach|cheimic núicléach]] an brainse den cheimic a phléann leis an [[radaighníomhaíocht]]: an úsáid a bhaintear as an radaighníomhaíocht le taighde a dhéanamh ar ghnáth-imoibrithe ceimiceacha ([[radaiceimic]]), an tionchar atá ag mais na n-[[iseatóp]] éagsúil ar na himoibrithe ceimiceacha ([[ceimic iseatópach]]), agus [[speictreascópacht]] an [[athshondas maighnéadach núicléach|athshondais mhaighnéadaigh núicléigh]]—is é sin, brainse speictreascópachta a théann i dtuilleamaí saintréithe maighnéadacha na [[Núicléas adamhach|núicléas]] le móilíní a aithint. Is féidir &quot;ceimic núicléach&quot; a thabhairt ar an dóigh a n-úsáideann fisiceoirí núicléacha modhanna oibre nó coincheapa na ceimice le taighde a dhéanamh ar [[eamhnú]] agus ar [[comhleá na núicléas|chomhleá]] na núicléas.

Brainsí eile de chuid na ceimice is ea: an [[réaltcheimic]], an [[ceimic atmaisféarach|cheimic atmaisféarach]], an [[innealtóireacht cheimiceach]], an fhaisnéisíocht cheimiceach, an leictriceimic, ceimic an chomhshaoil, an cheimic shreabhach, an gheocheimic, an cheimic ghlas, stair na ceimice, eolaíocht na n-ábhar, ceimic na míochaine, an bhitheolaíocht mhóilíneach, an nanaitheicneolaíocht, an cheimic orgánaimhiotalach, an pheitriceimic, an chógaseolaíocht, an fhótaiceimic, an fhíticeimic, an cheimic pholaiméarach, an cheimic soladstaide, an tsonaiceimic, an cheimic fhormhóilíneach, an cheimic dhromchlach, agus an teirmiceimic.
=== Tionscal ===
Léiríonn an tionscal ceimiceach gníomhaíocht eacnamaíoch thábhachtach ar fud an domhain. Sa bhliain 2013, bhí díolacháin de US $980.5 billiún ag na 50 táirgeoir ceimiceach is fearr ar domhan,  le corrlach brabúis de 10.3%.&lt;ref&gt;C&amp;EN's Global Top 50 Chemical Firms For 2014. https://cen.acs.org/articles/92/i30/CENs-Global-Top-50-Chemical.html &lt;/ref&gt;

=== Cumainn ghairmiúla ===
* [https://fr.wikipedia.org/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_chimique_de_France Société Française de Chimie (SFC)]
* [[:en:American_Chemical_Society|American Chemical Society]]
* [[:en:American_Society_for_Neurochemistry|American Society for Neurochemistry]]
* [[:en:Chemical_Institute_of_Canada|Institut de chemie du Canada]]
* [[:en:Chemical_Society_of_Peru|Sociedad Química del Perú]]
* [[:en:International_Union_of_Pure_and_Applied_Chemistry|International Union of Pure and Applied Chemistry]]
* [[:en:Royal_Australian_Chemical_Institute|Royal Australian Chemical Institute]]
* [[:nl:Koninklijke_Nederlandse_Chemische_Vereniging|Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging]]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [[:en:Royal_Society_of_Chemistry|Royal Society of Chemistry]]
* [[:en:Society_of_Chemical_Industry|Society of Chemical Industry]]
* [[:en:World_Association_of_Theoretical_and_Computational_Chemists|World Association of Theoretical and Computational Chemists]]

== An Cheimic Idirphearsanta ==

== Sanasaíocht ==
# Ailceimic na hÉigipte [5,000 BC – 400 BC], Leabharlann Chathair Alastair
# Ailceimic na Gréige [332 BC – 642 AD], na Greigigh i réim i gCathair Alastair
# Ailceimic na nArabach [642 AD – 1200], na hArabaigh i réim i gCathair Alastair, e.g. Is é [[Jabir]] an príomh-cheimiceoir.
# Ailceimic na hEorpa [1300 – Inniu], Gerber a thóg ar Cheimic na nArabach
# Ceimic [1661], [[Robert Boyle|Boyle]] ''The Sceptical Chemist''
# Ceimic [1787], [[Antoine Lavoisier|Lavoisier]] ''Élémentaire de Chimie''
# Ceimic [1803], [[John Dalton|Dalton]] ''Atomic Theory''

== Féach freisin ==
* Fillteán Eolaíochta TS COGG http://www.cogg.ie/wp-content/uploads/ceimic-filltean-eolaiochta-ts.pdf
* CICLIPÉID EILE – ANOTHER UNFINISHED SCIENCE ENCYCLOPAEDIA IN IRISH, https://irishforenglishspeakers.blog/2017/04/10/ciclipeid-eile-another-unfinished-science-encyclopaedia-in-irish/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170430132245/https://irishforenglishspeakers.blog/2017/04/10/ciclipeid-eile-another-unfinished-science-encyclopaedia-in-irish/ |date=2017-04-30 }} 
* [[Ceimiceoir]] agus [[Liosta ceimiceoirí]]
* [[Tábla peiriadach]]
* [[Liosta dúl de réir ainm]] 
* {{fr}} [http://www.futura-sciences.com/sinformer/n/matiere.php Actualités Chimie, sur le site Futura-Sciences.com]
* {{fr}} [http://www.cnrs.fr/diffusion/phototheque/chimieaulycee/ La chimie au lycée, sur le site du CNRS] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061206230746/http://www.cnrs.fr/diffusion/phototheque/chimieaulycee/ |date=2006-12-06 }}
* {{en}} [http://scienceworld.wolfram.com/chemistry/ Eric Weisstein's world of chemistry]
* {{fr}} [http://www.canal-educatif.fr/sciences.htm Vidéos participatives sur la chimie pour les élèves du secondaire]

== Leitheoireacht sa bhreis ==
* '''Ceimic na hArdteistiméireachta Ghnáthleibhéal &amp; Ardleibhéal'''. Fírici Fillte.  An Chomhairle um Oideachais Gaeltachta &amp; Gaelscolaíochta. The Celtic Press.
* Atkins, P.W. ''Galileo's Finger'' (Oxford University Press)
* Chang, Raymond. ''Chemistry'' 6th ed. Boston: James M. Smith, 1998. ISBN 0-07-115221-0.
* MacCann, Diarmuid . ''Ceimic''. An Chláir Nua don Mheánteistiméireacht. An Gúm 1985.
* Hussey, Matt. '''Nod don Eolach''', Gasaitéar Eolaíochta.An Gúm 1999
* Kennedy, Porter, Scott. '''Eolaíocht Bhunúsach'''. An Gúm 1990.
* Pauling, L. '''The Nature of the chemical bond''' (Cornell University Press) ISBN 0-8014-0333-2
* Pauling, L., and Wilson, E. B. '''Introduction to Quantum Mechanics with Applications to Chemistry''' (Dover Publications) ISBN 0-486-64871-0
* Pauling, L. '''General Chemistry''' (Dover Publications) ISBN 0-486-65622-5

== Liosta léitheoireachta do mhicléinn ollscoile ==
* Atkins,P.W. ''Physical Chemistry'' (Oxford University Press) ISBN 0-19-879285-9
* Atkins,P.W. et al. ''Molecular Quantum Mechanics'' (Oxford University Press)
* Ó Cinnéide, Seán. ''Ceimic Bhunúsach 1''. An Chéad Chló, Rialtas na hÉireann.
* McWeeny, R. ''Coulson's Valence'' (Oxford Science Publications) ISBN 0-19-855144-4
* Stephenson, G. ''Mathematical Methods for Science Students'' (Longman)ISBN 0-582-44416-0
* Smart and Moore ''Solid State Chemistry: An Introduction'' (Chapman and Hall) ISBN 0-412-40040-5
* Atkins,P.W., Overton,T., Rourke,J., Weller,M. and Armstrong,F. ''Shriver and Atkins inorganic chemistry'' (4th edition) 2006 (Oxford University Press) ISBN 0-19-926463-5
* Clayden,J., Greeves,N., Warren,S., Wothers,P. ''Organic Chemistry'' 2000 (Oxford University Press) ISBN 0-19-850346-6
* Voet and Voet ''Biochemistry'' (Wiley) ISBN 0-471-58651-X

== Naisc Sheachtracha ==
*[https://ncca.ie/media/wdqam1zw/dreachtsonraiocht-do-cheimic.pdf Dréacht den Ardteistiméireacht Sonraíocht na Ceimice]
*[https://www.bbc.co.uk/bitesize/subjects/zmnp34j National 5, Chemistry.]
* [http://ocw.mit.edu/OcwWeb/Chemistry/index.htm MIT OpenCourseWare | Chemistry]
* [http://www.eurochem.eu/ EuroChem (European Portal for Chemistry - Database of Hazard Compounds, European Legislation)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190613021423/http://www.eurochem.eu/ |date=2019-06-13 }}
* [http://chem.sis.nlm.nih.gov/chemidplus/ Chemistry Information Database]
* [http://www.sciencedaily.com/news/matter_energy/chemistry/ Chemistry Research]
* [http://www.iupac.org/dhtml_home.html International Union of Pure and Applied Chemistry] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071031084506/http://www.iupac.org/dhtml_home.html |date=2007-10-31 }}
* [http://www.chem.qmw.ac.uk/iupac/ IUPAC Nomenclature Home Page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050912182756/http://www.chem.qmw.ac.uk/iupac/ |date=2005-09-12 }}, see especially the &quot;Gold Book&quot; containing definitions of standard chemical terms
* [http://physchem.ox.ac.uk/MSDS/ Material safety data sheets for a variety of chemicals] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071016164904/http://physchem.ox.ac.uk/MSDS/ |date=2007-10-16 }}
* [http://cdmel.rutgers.edu/multimedia/ Cook/Douglass Multimedia Achives] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061022171757/http://cdmel.rutgers.edu/multimedia/ |date=2006-10-22 }} contains videos of General Chemistry tutorials; worked out example problems
* [http://www.bestchoice.che.auckland.ac.nz/ BestChoice Stage 1 University Chemistry tutorial]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} from University of Auckland

== Tagairtí ==
{{reflist}}

[[Catagóir:Ceimic|*]]</text>
      <sha1>2larm9kja7ykvq6lxpzikkdm2kpaymb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gael-Taca</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22681</id>
    <revision>
      <id>1270232</id>
      <parentid>1209852</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:07:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A01:B340:84:CA13:F023:F33C:911D:6DDD</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Stair */ Nuashonrú ó thaobh an fhigiúr is déanaí.</comment>
      <origin>1270232</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4724" sha1="i002rexn8j62k2m2x4utb70lhg0d6d0" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}}

[[File:River Lee and St. Fin Barer's Cathedrale.jpg|thumb|300px|Dúnadh Ionad Ghael-Taca a bhí lonnaithe ar Ché Uí Shúilleabháin i gCathair Chorcaí]]

Is eagraíocht margaíochta [[Gaeilge]] é '''Gael-Taca''' atá lonnaithe i [[Corcaigh|gCathair Corcaigh]]. Bunaíodh Gael-Taca in 1987 chun an Ghaeilge a chur chun cinn i gcathair Chorcaí. Tháinig ceisteanna suntasacha chun cinn maidir le rialachas san eagraíocht sna 2020idí agus cuireadh deireadh le maoiniú na heagraíochta.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/243801-2/|teideal=Gael-Taca ag maíomh go bhfuil ‘éagóir’ déanta agus deireadh curtha lena maoiniú|dáta=2024-04-04|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-04-05}}&lt;/ref&gt; 

== Gníomhachtaí ==

Tá an príomhfhócas ag Gael-Taca ar Chathair agus Contae Chorcaí. Tá seirbhís saor in aisce le haghaidh ainmneacha Gaeilge d'fhorbairtí cónaithe nua ag Gael-Taca. Tá seirbhís chomhairliúchán acu le bheith dul i dteagmháil le daoine san earnáil ghnó i gCorcaigh chun úsáid na Gaeilge a chur chun cinn.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://gaeltaca.ie/|teideal=Baile {{!}}{{!}} Gael-Taca :  suíomh sa bhliain 2020|dáta=2020-08-08|work=web.archive.org|dátarochtana=2024-04-05|archivedate=2020-08-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200808004136/http://gaeltaca.ie/}}&lt;/ref&gt; 

Bronnadh ''Gradam Uí Chuanacháin'' (a ainmníodh in ómós d'Phádráig Ó Cuanacháin) uair amháin gach bliain don ghnó is fearr, dar le Gael-Taca, maidir le cur chun cinn na Gaeilge i gCathair Chorcaí sa bhliain roimhe.

=== Fadhbanna ===
Tháinig fadhb maidir le cúrsaí rialachais san eagraíocht chun cinn le linn na [[Paindéim COVID-19|paindéime Covid-19]] agus gur cuireadh deireadh le conradh fostaí. Dúirt an tAire Stáit Patrick O’Donovan in 2024 nach raibh “an acmhainn eagraíochtúil chun maoiniú stáit a láimhseáil faoi réir dhea-chleachais agus nach raibh fís na heagraíochta don todhchaí soiléir”.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

D'íoc Roinn na Gaeilge €68,525 sa tréimhse 2022-2023 chun fiacha a ghlanadh agus chun billí a íoc do Ghael-Taca. Dúnadh ceannáras Ghael-Taca ar Ché Uí Shúilleabháin i gCorcaigh mar nach bhféadfadh  an eagraíocht an cíos a íoc.

Bhí an Roinn ag iarraidh go mbeadh Gael-Taca ag plé le cur chun cinn na Gaeilge i measc lucht gnó i gcathair Chorcaí, mar a dheineann [[Gaillimh le Gaeilge]] i g[[cathair na Gaillimhe]], ach gur dhiúltaigh Gael-Taca dó sin.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Stair ==

Bunaíodh Gael-Taca i 1987 chun na teanga a chur chun cinn go háirithe san earnáil ghnó.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.gaeltaca.ie/fuinn/ar-nobair.html |teideal=Gael-Taca.com - Ár nObair |dátarochtana=2019-04-14 |archivedate=2019-04-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190414225239/http://www.gaeltaca.ie/fuinn/ar-nobair.html }}&lt;/ref&gt; Bhunaigh Pádraig Ó Cuanacháin é agus bhí sé mar an Stiúrthóir Margaíochta den eagraíocht go dtí go bhfuair sé bás i mí Márta 2008.&lt;ref&gt;[https://www.irishtimes.com/news/a-passionate-yet-pragmatic-crusader-for-the-irish-language-1.910356 Alt ón Irish Times faoi Phádraig Ó Cuanacháin]&lt;/ref&gt; Bhí Pádraig mar an Timire do Ghaelscoileanna Teo. i g[[Cúige Mumhan]] ar feadh roinnt blianta sna [[1980í|hochtóidí]] agus bunaíodh neart [[gaelscoil]]eanna nua i gCorcaigh agus i gCúige Mumhan le linn na dtréimhse sin.&lt;ref&gt;[http://www.rte.ie/archives/collections/news/21205335-all-irish-school-carrigaline/ Oscailt oifigiúil Gaelscoil Charraig Uí Leighin - RTÉ]&lt;/ref&gt;  

Ag tús na 2000'idí thosaigh Pádraig ag dul i dteagmháil le forbróirí timpeall na tíre ag rá go bhfuil seirbhís saor in aisce acu chun teacht ar ainmneacha Gaeilge d'fhorbairtí cónaithe nua. Bhí scata maith ainmneacha Gaeilge tugtha do cheantair chónaithe nua agus i roinnt contaetha bhí líon mór nó réasúnta mhór dóibh ainmnithe i nGaeilge amháin le linn na 2000idí de bharr obair Phádraig Uí Chuanacháin agus Gael-Taca. In 2025 tá ar a laghad timpeall míle ceantair cónaithe ainmnithe i nGaeilge amháin ar oileán na hÉireann.&lt;ref&gt;[https://ainmneachagaeilge-eire.blogspot.com/ Ceantair cónaithe le hainmneacha i nGaeilge - Darren Mac an Phríora]&lt;/ref&gt;

==Féach freisin==
* [[Gaillimh le Gaeilge]]
* [[Corcaigh]]
* [[Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030]]
* [[Acht na Gaeltachta 2012]]
* [[Bailte Seirbhíse Gaeltachta]]
* [[Líonraí Gaeilge]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

== Naisc ==
* [https://web.archive.org/web/20200808004136/http://gaeltaca.ie/ GaelTaca.ie]  s [[Catagóir:Corcaigh]] a bhliai2020n |
[[Catagóir:Eagraíochtaí Gaeilge]]
[[Catagóir:Scannail Pholaitiúla in Éirinn]]</text>
      <sha1>i002rexn8j62k2m2x4utb70lhg0d6d0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270233</id>
      <parentid>1270232</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:08:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A01:B340:84:CA13:F023:F33C:911D:6DDD</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Féach freisin */ Ag cur nasc nua air.</comment>
      <origin>1270233</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4747" sha1="9bfx1dhs6n5z6xcneuk2mv2bdnc5ill" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}}

[[File:River Lee and St. Fin Barer's Cathedrale.jpg|thumb|300px|Dúnadh Ionad Ghael-Taca a bhí lonnaithe ar Ché Uí Shúilleabháin i gCathair Chorcaí]]

Is eagraíocht margaíochta [[Gaeilge]] é '''Gael-Taca''' atá lonnaithe i [[Corcaigh|gCathair Corcaigh]]. Bunaíodh Gael-Taca in 1987 chun an Ghaeilge a chur chun cinn i gcathair Chorcaí. Tháinig ceisteanna suntasacha chun cinn maidir le rialachas san eagraíocht sna 2020idí agus cuireadh deireadh le maoiniú na heagraíochta.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/243801-2/|teideal=Gael-Taca ag maíomh go bhfuil ‘éagóir’ déanta agus deireadh curtha lena maoiniú|dáta=2024-04-04|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-04-05}}&lt;/ref&gt; 

== Gníomhachtaí ==

Tá an príomhfhócas ag Gael-Taca ar Chathair agus Contae Chorcaí. Tá seirbhís saor in aisce le haghaidh ainmneacha Gaeilge d'fhorbairtí cónaithe nua ag Gael-Taca. Tá seirbhís chomhairliúchán acu le bheith dul i dteagmháil le daoine san earnáil ghnó i gCorcaigh chun úsáid na Gaeilge a chur chun cinn.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://gaeltaca.ie/|teideal=Baile {{!}}{{!}} Gael-Taca :  suíomh sa bhliain 2020|dáta=2020-08-08|work=web.archive.org|dátarochtana=2024-04-05|archivedate=2020-08-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200808004136/http://gaeltaca.ie/}}&lt;/ref&gt; 

Bronnadh ''Gradam Uí Chuanacháin'' (a ainmníodh in ómós d'Phádráig Ó Cuanacháin) uair amháin gach bliain don ghnó is fearr, dar le Gael-Taca, maidir le cur chun cinn na Gaeilge i gCathair Chorcaí sa bhliain roimhe.

=== Fadhbanna ===
Tháinig fadhb maidir le cúrsaí rialachais san eagraíocht chun cinn le linn na [[Paindéim COVID-19|paindéime Covid-19]] agus gur cuireadh deireadh le conradh fostaí. Dúirt an tAire Stáit Patrick O’Donovan in 2024 nach raibh “an acmhainn eagraíochtúil chun maoiniú stáit a láimhseáil faoi réir dhea-chleachais agus nach raibh fís na heagraíochta don todhchaí soiléir”.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

D'íoc Roinn na Gaeilge €68,525 sa tréimhse 2022-2023 chun fiacha a ghlanadh agus chun billí a íoc do Ghael-Taca. Dúnadh ceannáras Ghael-Taca ar Ché Uí Shúilleabháin i gCorcaigh mar nach bhféadfadh  an eagraíocht an cíos a íoc.

Bhí an Roinn ag iarraidh go mbeadh Gael-Taca ag plé le cur chun cinn na Gaeilge i measc lucht gnó i gcathair Chorcaí, mar a dheineann [[Gaillimh le Gaeilge]] i g[[cathair na Gaillimhe]], ach gur dhiúltaigh Gael-Taca dó sin.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Stair ==

Bunaíodh Gael-Taca i 1987 chun na teanga a chur chun cinn go háirithe san earnáil ghnó.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.gaeltaca.ie/fuinn/ar-nobair.html |teideal=Gael-Taca.com - Ár nObair |dátarochtana=2019-04-14 |archivedate=2019-04-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190414225239/http://www.gaeltaca.ie/fuinn/ar-nobair.html }}&lt;/ref&gt; Bhunaigh Pádraig Ó Cuanacháin é agus bhí sé mar an Stiúrthóir Margaíochta den eagraíocht go dtí go bhfuair sé bás i mí Márta 2008.&lt;ref&gt;[https://www.irishtimes.com/news/a-passionate-yet-pragmatic-crusader-for-the-irish-language-1.910356 Alt ón Irish Times faoi Phádraig Ó Cuanacháin]&lt;/ref&gt; Bhí Pádraig mar an Timire do Ghaelscoileanna Teo. i g[[Cúige Mumhan]] ar feadh roinnt blianta sna [[1980í|hochtóidí]] agus bunaíodh neart [[gaelscoil]]eanna nua i gCorcaigh agus i gCúige Mumhan le linn na dtréimhse sin.&lt;ref&gt;[http://www.rte.ie/archives/collections/news/21205335-all-irish-school-carrigaline/ Oscailt oifigiúil Gaelscoil Charraig Uí Leighin - RTÉ]&lt;/ref&gt;  

Ag tús na 2000'idí thosaigh Pádraig ag dul i dteagmháil le forbróirí timpeall na tíre ag rá go bhfuil seirbhís saor in aisce acu chun teacht ar ainmneacha Gaeilge d'fhorbairtí cónaithe nua. Bhí scata maith ainmneacha Gaeilge tugtha do cheantair chónaithe nua agus i roinnt contaetha bhí líon mór nó réasúnta mhór dóibh ainmnithe i nGaeilge amháin le linn na 2000idí de bharr obair Phádraig Uí Chuanacháin agus Gael-Taca. In 2025 tá ar a laghad timpeall míle ceantair cónaithe ainmnithe i nGaeilge amháin ar oileán na hÉireann.&lt;ref&gt;[https://ainmneachagaeilge-eire.blogspot.com/ Ceantair cónaithe le hainmneacha i nGaeilge - Darren Mac an Phríora]&lt;/ref&gt;

==Féach freisin==
* [[Gaillimh le Gaeilge]]
* [[Forbairt Feirste]]
* [[Corcaigh]]
* [[Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-2030]]
* [[Acht na Gaeltachta 2012]]
* [[Bailte Seirbhíse Gaeltachta]]
* [[Líonraí Gaeilge]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

== Naisc ==
* [https://web.archive.org/web/20200808004136/http://gaeltaca.ie/ GaelTaca.ie]  s [[Catagóir:Corcaigh]] a bhliai2020n |
[[Catagóir:Eagraíochtaí Gaeilge]]
[[Catagóir:Scannail Pholaitiúla in Éirinn]]</text>
      <sha1>9bfx1dhs6n5z6xcneuk2mv2bdnc5ill</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Rapcheoltóirí Meiriceánacha</title>
    <ns>14</ns>
    <id>24934</id>
    <revision>
      <id>1270245</id>
      <parentid>669279</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:40:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>++</comment>
      <origin>1270245</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="242" sha1="dyo7s7twkep7at6tu5qkbdq7gzlj4ha" xml:space="preserve">{{Catcómhaoin|Rappers from the United States|Rapcheoltóirí Meiriceánacha}}

[[Catagóir:Ceoltóirí Meiriceánacha]]
[[Catagóir:Daoine Meiriceánacha de réir slí bheatha|Rap]]
[[Catagóir:Rapcheoltóirí de réir náisiúntachta|Meir]]</text>
      <sha1>dyo7s7twkep7at6tu5qkbdq7gzlj4ha</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Frank Feighan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30243</id>
    <revision>
      <id>1270274</id>
      <parentid>1248423</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T06:57:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270274</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3696" sha1="i38dm8kqlhwhagyc033t71ittzkvztt" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}
Is polaiteoir [[Poblacht na hÉireann|Éireannach]] é '''Frank Feighan''' nó '''Proinsias Ó Fiacháin''' i nGaeilge (a rugadh ar an 4 Iúil 1962). Ball d'[[Fine Gael|Fhine Gael]] atá ann. Bhí sé ina [[Teachta Dála|TD]] do Ros Comáin-Deisceart Liatroma.&lt;ref name=oireachtas_db&gt;{{cite web
|url=http://oireachtas.ie/members-hist/default.asp?housetype=1&amp;HouseNum=22&amp;MemberID=2014&amp;ConstID=208
|teideal=Mr. Frank Feighan
|work=Oireachtas Members Database
|accessdate=28 May 2009
|dátarochtana=5 Lúnasa 2010
|archivedate=16 Deireadh Fómhair 2010
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101016031856/http://www.oireachtas.ie/members-hist/default.asp?housetype=1&amp;HouseNum=22&amp;MemberID=2014&amp;ConstID=208
}}&lt;/ref&gt; Toghadh i dtoghchán ginearálta 2007 é. Roimhe sin bhí sé ina bhall den [[22ú Seanad Éireann|22ú Seanad]].&lt;ref name=elecs_irl&gt;{{cite web
|url=http://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=4877
|teideal=Frank Feighan
|work=ElectionsIreland.org
|accessdate=28 May 2009
|dátarochtana=5 Lúnasa 2010
|archivedate=3 Feabhra 2009
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090203041501/http://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=4877
}}&lt;/ref&gt;

Sa bhliain 2006 ghlac sé páirt i seó de chuid [[Raidió Teilifís Éireann|RTÉ]], ''[[You're a Star]]'', chun airgead a bhailiú do charthanas do pháistí. 

Sa bhliain 2007 ceapadh mar leas-urlabhraí an pháirtí d'Iompar agus Oideachas é. I mí Iúil 2010, roghnaigh [[Enda Kenny]] Feighan mar urlabhraí Gnóthaí Pobail, Comhionannais agus Gaeltachta.&lt;ref&gt;
{{cite news
|url=http://www.rte.ie/news/2010/0701/finegael.html
|teideal=Bruton &amp; Noonan return to Fine Gael frontbench
|date=1 July 2010
|work=[[RTÉ News]]
|accessdate=3 July 2010
}}&lt;/ref&gt;

Bhí go leor daoine míshásta le ceapadh Feighan mar urlabhraí Gaeltachta, mar ní raibh [[Gaeilge]] ar bith aige. Dúradh gur maslach an rud duine gan Ghaeilge a cheapadh mar Aire Gaeltachta, rud a rinneadh roimhe sin nuair a ceapadh [[Síle de Valera]] agus [[Michael Ring]] roimhe seo agus nuair a cheap [[Charles Haughey]] é féin ina Aire Gaeltachta. Dúirt Feighan go raibh sé ag foghlaim na teanga agus go raibh sé in ann a chuid oibre a chur i gcrích mar bhí Kenny  agus an leas-urlabhraí [[Dinny McGinley]] as [[Gaoth Dobhair]] ag cabhrú leis.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.nuacht24.com/nuacht/naisiunta/proinsias-gan-gaeilge |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2010-08-05 |archivedate=2014-04-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140429050607/http://www.nuacht24.com/nuacht/naisiunta/proinsias-gan-gaeilge/ }}&lt;/ref&gt;

Toghadh é mar TD in 2007, 2011 agus 2020. Níor ghlac sé páirt san [[Olltoghchán Éireannach, 2016|Olltoghchán 2016]].  

== Féach freisin ==

* [[:Catagóir:Sligeach–Liatroim (Dáilcheantar)|Polaiteoirí i Sligeach–Liatroim]]
* [[Sligeach–Liatroim (Dáilcheantar)]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

== Naisc sheachtracha ==
* [http://www.frankfeighan.finegael.org/ Leathanach Frank Feighan ar shuíomh Fhine Gaeil] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100819163448/http://www.frankfeighan.finegael.org/ |date=2010-08-19 }}

{{Baill den 25ú Seanad}}
{{Teachtaí Dála an 31ú Dáil}}

{{DEFAULTSORT:Feighan, Frank}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1962]]
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Baill den 22ú Seanad]]
[[Catagóir:Baill den 25ú Seanad]]
[[Catagóir:Baill den 30ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 31ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 33ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill Fhine Gael]]
[[Catagóir:Comhairleoirí Áitiúla]]
[[Catagóir:Daoine as Contae Ros Comáin]]
[[Catagóir:Daoine as Contae Shligigh]]
[[Catagóir:Fir]]
[[Catagóir:Sligeach–Liatroim (Dáilcheantar)]]</text>
      <sha1>i38dm8kqlhwhagyc033t71ittzkvztt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cill Pheadair (Albain)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30944</id>
    <revision>
      <id>1270238</id>
      <parentid>1089104</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:28:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270238</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="552" sha1="na37x3rm1amnoaimtbpv8z52bge9r95" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}
Sráidbhaile in [[Albain]] is ea '''Cill Pheadair'''. ''Kilphedir'' an leagan Gallda den ainm. Tá sé suite i g[[Cataibh]], [[Comhairle na Gàidhealtachd]], in oirthuaisceart na hAlban. Tá broch ann.&lt;ref&gt;http://www.scotlandsplaces.gov.uk/search_item/index.php?service=RCAHMS&amp;id=7000{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol}}
{{DEFAULTSORT:Cill Pheadair }}
[[Catagóir:Bailte in Albain]]
[[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]]</text>
      <sha1>na37x3rm1amnoaimtbpv8z52bge9r95</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gluaiseacht na Gaeilge, Gluaiseacht ar strae (paimfléad)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31837</id>
    <revision>
      <id>1270276</id>
      <parentid>1268746</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T07:53:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270276</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1362" sha1="n0g8xnn9nkbsau1wkpka5796jchbkn2" xml:space="preserve">{{Teideal iodálach}}
{{WD Bosca Sonraí Leabhar}}
Paimfléad faoi pholaitíocht theanga na [[Gaeilge]] atá in '''''Gluaiseacht na Gaeilge, Gluaiseacht ar strae''''' atá bunaithe ar léacht a thug [[Máirtín Ó Cadhain]] uaidh i [[Lúnasa]] na bliana [[1969]]. D'fhoilsigh an grúpa stocaireachta [[Misneach (grúpa)|Misneach]] é. San óráid, deir sé le Gaeilgeoirí páirt a ghlacadh in 'Athghabháil na hÉireann'. Is ón bpaimfléad seo a thagann a ráiteas cáiliúil: ''Arm cathartha Gaeilgeoirí ar son na Gaeilge agus ar son na hÉireann a theastaíos anois''. Is ann a deir sé gurb é ''dualgas lucht na Gaeilge a bheith ina sóisialaigh'' freisin.

Rinne [[Páirtí Cumannach na hÉireann]] aistriúchán go [[Béarla]] air dar teideal ''The Irish Language Movement, a Movement Astray''. Seósamh Ó Díochan a d'aistrigh.

==Féach freisin==
* Leagan scanáilte den phaimfléad https://irishcitizenarmy.tripod.com/gluaiseacht/gluaiseacht.html{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* Aistriúchán go [[Béarla]] https://conor-mccabe.com/2023/01/31/mairtin-o-cadhain-the-language-movement-a-movement-astray-1969-trans-1970/

[[Catagóir:Leabhair le Máirtín Ó Cadhain]]
[[Catagóir:Paimfléid]]
[[Catagóir:Paimfléid i nGaeilge]]
[[Catagóir:Gluaiseacht Athbheochana na Gaeilge]]
[[Catagóir:Léachtaí]]</text>
      <sha1>n0g8xnn9nkbsau1wkpka5796jchbkn2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Círéibeacha Shasana 2011</title>
    <ns>0</ns>
    <id>34313</id>
    <revision>
      <id>1270204</id>
      <parentid>1219154</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T22:01:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270204</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1999" sha1="epvz8dc2o1f5axy9uipz9z0u0t1i6dk" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Cúig lá de fhoréigean, ghadaíocht agus cur in aghaidh na bpóilíní i gcathracha áirithe ar fud [[Shasana]] a bhí i gceist le '''Círéibeacha Shasana 2011''', a mhair idir 6 Lúnasa agus 10 Lúnasa 2011. Phléasc na trioblóidí amach sa chéad dul síos mar agóid phoiblí ar lámhachadh fir darbh ainm Mark Duggan ag na bpóilíní i d[[Tottenham]] tuaisceart [[Londan]] ar an 4 Lúnasa. Cuireadh ina leith gur drongadóir agus díoltóir drugaí a bhí ann, rud a bhí séanta ag muintir agus cairde Duggan. Nuair a chuadar ag lorg freagraí ó stáisiún na bpéas, d'eascair cúrsaí as smacht go tobann. 

Cé go raibh cuma pholaitiúil ar na heachtraí ar dtús, níorbh fhada go raibh ladar curtha isteach ag slua mór d'ógánaigh eile nach raibh baint ar bith acu le cás Mark Duggan. Bhris foréigean agus gadaíocht amach ar fud na cathrach, agus ar fud na tíre gan mhoill. Déagóirí agus daoine óga lárchathrach a bhí freagrach as, don chuid is mó. 

Déanadh ionsaithe ar dhaoine ar na sráideanna, dódh foirgnimh chun talamh agus goideadh cuid mhaith de tháirgí ó siopaí áitiúla. Droch-shampla amháin a tharraing aird an phobail na ionsaí ar eachtrannach óg a bhí gortaithe agus ag cur fola cheana ar thaobh na sráide. Lig an drong orthu go raibh siad ag tabhairt lámh cunta dó, sular ghoideadar rudaí óna mhála.

Maraíodh triúr fear in eachtra amháin ar na sráideanna in [[Birmingham]] ar an 10 Lúnasa. Buaileadh le carr iad, agus an triúr ag iarraidh a gcomharsanachta a chosaint ón slua. Chuir na trioblóidí isteach ar chúrsaí spóirt na tíre, agus an cluiche sacair idir Tottenham agus Everton curtha ar cheal.

Sna meáin, cuireadh an milleán ar lucht óg dífhostaithe na gcathracha. Tuairiscíodh, áfach, go raibh scoláirí agus iarscoláirí bainteach leis chomh maith.

{{síol}}
{{DEFAULTSORT:Círéibeacha Shasana 2011}}
[[Catagóir:Círéibeacha]]
[[Catagóir:2011]]
[[Catagóir:Stair Shasana]]</text>
      <sha1>epvz8dc2o1f5axy9uipz9z0u0t1i6dk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ciarán Cannon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>36297</id>
    <revision>
      <id>1270236</id>
      <parentid>1256743</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:23:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270236</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5045" sha1="r0gsqnv655zxv46md5iys0m2b7kkae8" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Is polaiteoir [[Éire]]annach é '''Ciarán Ó Canáin''' nó '''Ciarán Cannon''' (a rugadh ar an 16 Meán Fómhair 1965). Bhí sé ina [[Teachta Dála]] do [[Fine Gael|Fhine Gael]] i n[[Gaillimh Thoir (Dáilcheantar)|Gaillimh Thoir]] idir 2011-2024.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.ireland.com/newspaper/breaking/2008/0417/breaking3.htm |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2008-06-15 |archivedate=2008-04-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080420192203/http://www.ireland.com/newspaper/breaking/2008/0417/breaking3.htm }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Ciarán Cannon le n-éirí as an bpolaitíocht 'de bharr dhrochíde'|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0319/1438676-ciaran-cannon-le-n-eiri-as-an-bpolaitiocht-de-bharr-dhrochide/|date=2024-03-19|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

== Tréimhse sa Pháirtí Daonlathach ==
Toghadh Cannon ina ionadaí tofa poiblí an chéad uair mar chomhairleoir contae i mBarda Locha Riach i g[[Contae na Gaillimhe]], i dtoghcháin áitiúla 2004. Sheas sé in Olltoghchán 2007 i nGaillimh Thoir ach theip air suíochán a bhaint amach, cé gur cheap an Taoiseach chun an tSeanaid é ina dhiaidh sin. 

Bhí sé tofa mar cheannaire an Pháirtí Dhaonlathaigh ar [[17 Aibreán]] [[2008]], in ionad [[Máire Ní Áirne|Mháire Ní Áirne]]. D'éirigh leis an bua a fháil ar an Seanadóir [[Fiona O'Malley]].  Bhí sé ar an gcéad [[Seanad Éireann|Seanadóir]] a toghadh mar cheannaire i stair an pháirtí.
[[Íomhá:Ciaran Cannon.jpg|clé|mion|2016]]

== Fine Gael ==
Ar an  24 Márta 2009 d'éirigh Cannon as na Daonlathaigh agus d'éirigh sé ina bhall de Fhine Gael.  Bhí sé ina [[Teachta Dála]] do [[Fine Gael|Fhine Gael]] i n[[Gaillimh Thoir (Dáilcheantar)|Gaillimh Thoir]] idir 2011-2024. Bhí sé ina Aire Sóisearach sa Roinn Oideachais 2011-2014.   Ceapadh é mar Aire Sóisearach i nGnóthaí Eachtracha, 2017-2020.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/bhi-conamara-agam-dom-fein-amhain-agus-bhi-se-go-halainn-ciaran-cannon-ar-ais-sa-diallait/|teideal=‘Bhí Conamara agam dom féin amháin agus bhí sé go hálainn’ – Ciaran Cannon ar ais sa diallait|údar=Mairéad Ní Nuadháin|dáta=15 Iúil 2022|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-19}}&lt;/ref&gt;

Ar 19 Márta 2024, d'fhógair Cannon nach raibh sé ag cur a ainm chun cinn sa chéad olltoghchán eile &quot;mar gheall ar chomh nimhneach agus atá an pholaitíocht ar na saolta seo&quot;,  nimhneas sa pholaitíocht sa lá atá inniu ann nach mbíodh ann scór blianta ó shin. &quot;Níl aon duine dínn ag iarraidh go ndéanfaí dia beag dínn, ní theastaíonn uainn ach go gcaithfí linn go sibhialta agus go measúil, díreach mar a chaitear le daoine i bpoist eile&quot;, arsa sé.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Bhí Cannon ina urlabhraí meán, ealaíon agus cultúir Fhine Gael ag an am. Thug ceannaire Fhine Gael, an Taoiseach Leo Varadkar, le fios go raibh Ó Canáin ar dhuine de na Teachtaí Dála ba dhíograisí i nDáil Éireann.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Pearsanta ==
Bíonn Cannon amuigh ag rothaíocht aon uair a fhaigheann sé an deis. in 2021, agus é tar éis turas mór millteach a chur i gcrích ó [[Cionn Mhálanna|Chionn Mhálanna]] go [[Carn Uí Néid]], (580 ciliméadar nó mar sin), chinn sé an turas sin a cheiliúradh le cuairt a thabhairt ar chara leis sa g[[Clochán an Aifir|Clochán]]. Ach i [[Maigh Cuilinn]], tharraing jíp amach agus chas sé ar dheis, díreach amach roimhe ar an mbóthar tríd an mbaile. Bhuail sé chomh láidir é gur ‘eitil’ an rothar os a chionn agus fágadh Ciaran ina chrap ar an mbóthar. D'fhan sé i dteanntán miotail go ceann ceithre mhí.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;  Tháinig biseach air agus ina oibrí dochloíte ar mhaithe le carthanacht.
== Féach freisin ==

* [[Gaillimh Thoir (Dáilcheantar)]]
* [[:Catagóir:Gaillimh Thoir (Dáilcheantar)|Polaiteoirí i nGaillimh Thoir]]

== Tagairtí ==

{{reflist}}

== Naisc sheachtracha ==

* [http://www.progressivedemocrats.ie/our_people/member/120/ Ciarán Ó Canáin ar leathanach gréasáin an Pháirtí Dhaonlathaigh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071119040227/http://www.progressivedemocrats.ie/our_people/member/120/ |date=2007-11-19 }}
* [http://www.electionsireland.org/candidate.cfm?ID=354 Stair thoghchánaíochta Chiaráin Uí Chanáin] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180801221344/https://www.electionsireland.org/candidate.cfm?ID=354 |date=2018-08-01 }}

{{Teachtaí Dála an 31ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 32ú Dáil}}{{DEFAULTSORT:Canain, Ciaran O}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1965]]
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Alumni Choláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath]]
[[Catagóir:Baill den 23ú Seanad]]
[[Catagóir:Baill den 31ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 32ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 33ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill Fhine Gael]]
[[Catagóir:Comhairleoirí Áitiúla]]
[[Catagóir:Daoine as Contae na Gaillimhe]]
[[Catagóir:Fir]]
[[Catagóir:Gaillimh Thoir (Dáilcheantar)]]</text>
      <sha1>r0gsqnv655zxv46md5iys0m2b7kkae8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Eagnaíocht</title>
    <ns>0</ns>
    <id>36683</id>
    <revision>
      <id>1270253</id>
      <parentid>1270084</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T03:11:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Saintréithe ginearálta */</comment>
      <origin>1270253</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9030" sha1="4ihhpj575asf7ixvh75u6lesdke404g" xml:space="preserve">[[Íomhá:ENC 1-NA5 600px.jpeg|mion|Leathanach teidil de chéad imleabhar na ciclipéide ar chuir [[Denis Diderot|Diderot]] agus [[Jean le Rond d'Alembert|d'Alembert]] in eagar idir 1751 agus 1772 í: ''L'Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers'' (Gaeilge: 'An Ciclipéid, nó Foclóir Réasúnta na nEalaíon agus na gCeard'). Tá an Chiclipéid seo ar cheann de mhór-shaothair na hEagnaíochta''.'']]
Is éard atá i gceist leis '''an Eagnaíocht''', nó '''Ré na hEagnaíochta''', ná [[gluaiseacht chultúrtha]] a tháinig ar an bhfód i measc aos eagna na h[[An Eoraip|Eorpa]] san [[18ú haois]] (1715-1789), agus a leathnaigh amach ina dhiaidh sin go dtí na háiteanna a bhí faoi anáil na hEorpa ag an am ([[Meiriceá Thuaidh|Meiriceá]], srl.).

Chuir smaointeoirí na hEagnaíochta béim nua ar fhorbairt [[eolaíocht]]a agus intinne agus é mar sprioc acu sochaí agus eolas a fheabhsú agus a chur chun cinn. Ag an am céanna, dhéanfaidís iarracht fáil réidh le piseoga agus le héadulaingt na heaglaise agus le héagóir an stáit. D'imir aireagán an chlóphreasa tionchar nach beag ar leathadh amach luachanna nua na hEagnaíochta ar fud an domhain.

== Sainmhíniú==
I roinnt tíortha in Iarthar na hEorpa, bhí an ghluaiseacht chomh leathan agus chomh chumhachtach gur chreid fiú a lucht comhaimsire go raibh Ré na hEagnaíochta tugtha in áit “an Ré Dhorcha”. I dteangacha eile na hEorpa, rinneadh ceangal idir smaointe nua na hEagnaíochta agus an 'soilsiú' - .i. an léargas nua - a tharraingíodar: ''The Enlightenment'' a tugadh ar an dtréimhse seo i mBéarla, agus ''Die Aufklärung'' i nGearmáinis (Gaeilge: 'An Soilsiú') agus ''Siècle des Lumières'' (Gaeilge: 'Céad na Soilse') i bhFraincis. Amanta, tugtar An Soilsiú nó Ré an tSoilsithe uirthi i nGaeilge leis. Tá téarmaí don ré a thagann ón soilsiú le fáil i scríbhinní Voltaire agus J. G. von Herder, agus bunaíodh a leitheid de tearmaí go cinntitheach tar éis fhoilsiú alt Kant “Was ist Aufklärung?” ('Cad í eagnaíocht?') i 1784. 

== Comhthéacs ==
D’fhorbair an Eagnaíocht le linn athrú sóisialta ón [[feodachas]] go [[Caipitleachas|gcaipitleachas]], agus an chumhacht ag athrú ón uaisle na talún go dtí an mheánaicme. Bhí go leor ceangail agus cosúlachtaí idir Eagnaíocht Iarthar na hEorpa agus an [[An Renaissance|Athbheochan]]. Fuair ​​an Eagnaíocht oidhreacht ón Athbheochan ó thaobh a chuid idéil daonnaíochta, a hardmheas ar an tseandacht chlasaiceach, muinín i ndul chun cinn, agus saorsmaointeoireacht. Rinne an Athbheochan agus an Eagnaíocht araon athbhreithniú ar sheanluachanna agus chaith siad amhras ar dogmaí feodacha agus eaglasta, traidisiúin agus údaráis. Mar sin féin, tháinig idé-eolaíocht na heagnaíochta chun cinn ag céim níos aibí d’fhoirmiú an struchtúir chaipitlíoch agus dá bhrí sin, bhí a critíc ar an bhfeodachas níos géire agus níos doimhne ná san Athbheochan. Mar gheall gur bhreathnaigh siad ar an tsaoirse pholaitiúil agus ar an gcomhionannas sibhialta mar bhunchloch na sochaí ​atá struchtúrtha go maith, dhírigh siad a gcáineadh i gcoinne forlámhas na monarcachta absalóidí, chomh maith leis an eaglais. Bhí an Eagnaíocht tábhachtach chun an bonn a bhaint ó na cumhachtaí a bhuanaigh an córas feodach. Go háirithe sa [[An Fhrainc|Fhrainc]], is féidir breathnú ar an Eagnaíocht mar ullmhúchán díreach idé-eolaíoch don [[Réabhlóid na Fraince|réabhlóid bourgeois 1788]].   
[[Íomhá:Frans Hals - Portret van René Descartes.jpg|mion|Fealsamh, matamaiticeoir, agus fisiceoir Francach [[René Descartes]] (1596-1650)]]
In Iarthar na hEorpa, tháinig tréimhse dul chun cinn ginearálta, go háirithe sa [[17ú haois]], maidir le heolas praiticiúil a bheadh ​​riachtanach do táirgeachta ábhair, trádála agus loingseoireachta. Chuir Hobbes, [[René Descartes|Descartes]], [[Gottfried Leibniz|Leibniz]], [[Isaac Newton|Newton]], Spinoza, agus [[René Descartes|Cartesigh]] ​na [[An Ísiltír|hÍsiltíre]] go mór le saoradh na heolaíochta ó údarás na heaglaise. Spreag a gcuid oibre fás tapa na n-eolaíochtaí nádúrtha - [[fisic]], [[matamaitic]], [[meicnic]], agus [[réalteolaíocht]] - agus bunú ábharachas nua-aimseartha, dul chun cinn eolaíoch agus teicneolaíochta a chuaigh in éineacht le agus cuir le foirmiú na hidé-eolaíochta frithfheodach.    

== Saintréithe ginearálta ==
D’fhorbair go leor smaointeoirí na hEagnaíochta teagasca ábharaíocha bunaithe ar an smaoineamh gurb é an t-ábhar an t-aon réaltacht amháin, agus éagsúlacht gan teorainn airíonna ann. Ina gcuid poileimicí i gcoinne an teagaisc dhiachúil gur chruthaigh Dia an domhan, agus go mbraitheann oibrithe an tsaoil seo ar Chruthaitheoir a idirghabhann sa chruinne a chruthaigh sé, mheas smaointeoirí na hEagnaíochta (faoi thionchar eolaíochta Newton) ​gurbh é a bhí sa nádúr ná inneall ollmhór a oibríonn de réir rialacha leagtha amach ag an Chruthaitheoir, cé nach mba ghá go mbeadh suim aige (ar nós leanúnach) i gcúrsaí an domhain. [[:en:Deism|Dias]] a thugtar ar an chineál creidimh seo. I dteoiric an eolais acu, d’fhorbair fealsúna na hEagnaíochta cur chuige bunaithe ar chéadfaíochas a dhiúltaigh smaointe dúchasacha a bheith ann (smaointe faoi Dia mar shampla) agus dhearbhaigh siad gurb iad braistintí agus aireachtáil ón domhan seachtrach an t-aon fhoinse eolais an duine.[[Íomhá:Rousseau.jpg|200px|thumb|[[Jean-Jacques Rousseau]] (1712 - 1778), duine de mhór-smaointeoirí na hEagnaíochta.|clé]]

Chuireadh teoiricí réasúnachais na sochaí agus an stáit, eitice, agus fiú reiligiúin i gcoinne na dogmaí reiligiúnacha agus feodacha, m.sh. ceart diaga ríthe. Bhí baint láidir idir cultúr na hEagnaíochta agus iarrachtaí an struchtúr sóisialta agus institiúidí stáit a chur faoi réir córais réasúin. De réir na smaointeoirí seo, bhí dualgas ar institiúidí dá leithéid oibriú ar son leas an phobail. Bhí teoiricí na ré bunaithe ar choincheapa teibí faoi nádúr an duine gan athrú a bhí neamhstairiúla agus meitifisiciúla, agus tá siad caite i gcártaí anois den chuid is mó. Ina ainneoin sin, chuir cuid de na smaointe seo (go háirithe teoiric an dlí nádúrtha), díorthaithe ó choincheap an chomhionannas dhúchasaigh dhaonna, bunús idé-eolaíoch ar fáil d’éilimh ar shaoirsí daonlathacha. De réir theoiric an chonartha shóisialta, ní hinstitiúid diaga é an stát, ach institiúid a thagann in áit nuair a dhéantar conradh idir na daoine agus a gceannasaithe. Aithnítear sa teoiric seo an ceart do dhaoine a rialtóirí a bhaint d'oifig má sháraíonn siad coinníollacha an chonartha nó má theip orthu cearta nádúrtha na saoránach a chosaint.
[[Íomhá:AdamSmith.jpg|mion|305x305px|Adam Smith]]

I ndiaidh dóibh neamhspleáchas polaitiúil na dtiarnaí feodacha a dhíothú, agus leasuithe deartha chun ilroinnt cúige a chealú agus aontacht pholaitiúil an náisiúin a neartú, chuir cuid de na smaointeoirí a muinín i &quot;bhforlámhas an eagnaí&quot;, agus chreid siad gur ghá le réimeas absalóideach a bheith ann, le daoine dá bhfealsúnacht fhéin i gceannas ar, ionnas go gcuirfí i bhfeidhm na hachóirithe búirgéiseacha arbh fhearr leo.

Chuaigh smaointeoirí áirithe eile i bhfad ní b' fhaide ná lucht &quot;forlámhas an eagnaí&quot;, agus iad ag tacú le flaitheas an phobail agus na poblachta daonlathaí.

I gceisteanna eacnamaíochta, mheas formhór smaointeoirí na hEagnaíochta go raibh iomaíocht agus saormhargaí le leas na sochaí, agus bhí siad ar son na saorthrádála agus i bhfábhar ​cosanta dlí do réadmhaoin phríobháideach. Tá baint ag teoiricí eacnamaíocha na bhfiseacratach agus sruthanna eile d'eacnamaíocht pholaitiúil bhuirgéiseach (m.sh. Adam Smith) leis an Eagnaíocht. 

Ó thaobh na staire, bhí smaointeoirí na hEagnaíochta den tuairim gurbh fhearr an diagachta a eisiamh ón míniú den phróiseas stairiúil. Bhí dearcadh an-diúltach acu i leith na Meánaoiseanna, a bhí, dar leo, mar ré aineolais, fanaiceachta, claontachta reiligiúnaí agus tíorántachta. Ba shaintréith den Eagnaíocht adhradh ársaíochta freisin, ré inar lorg na fealsúna deimhniú ar a n-idéalacha féin. Rud eile a bhí tipiciúil dá dtuairimí ar stair ná an creideamh i bhforás, go raibh cúrsaí cultúrtha, trádála agus teicneolaíochta ag dul chun cinn go seasta. Tháinig cur chuige stairiúil domhanda chun cinn, is é sin le rá, coincheap an chine dhaonna mar aonán aontaithe, agus an creideamh go raibh forbairt stairiúil faoi réir ​“dlíthe nádúrtha” áirithe.

== Tagairtí ==
&lt;references /&gt;https://encyclopedia2.thefreedictionary.com/enlightenment

{{DEFAULTSORT:Eagnaíocht}}

[[Catagóir:An Eagnaíocht| ]]
[[Catagóir:18ú haois]]
[[Catagóir:Stair na fealsúnachta]]
[[Catagóir:Stair na hEorpa]]
[[Catagóir:Cultúr an iarthair]]
[[Catagóir:Eolaíocht]]</text>
      <sha1>4ihhpj575asf7ixvh75u6lesdke404g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bernadette Devlin (McAliskey)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47660</id>
    <revision>
      <id>1270223</id>
      <parentid>1257733</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T00:24:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270223</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16582" sha1="1zglyxqi02n3kyf28x1kikvog6j1is2" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}
 
[[Íomhá:Castro in a Mini Skirt.jpg|mionsamhail|right|&quot;[[Fidel Castro]] i mini-skirt&quot;, mar a dúirt polaiteoir [[UUP]] W. Stratton Mills]]Tá cáil ar '''Bernadette Devlin''' (nó '''Bernadette McAliskey''' mar a ghlaotar uirthi uaireanta) mar an bhean is óige le bheith tofa i bParlaimint na Breataine.&lt;ref&gt;Johnson Lewis, Jone. [http://womenshistory.about.com/od/socialism/p/devlin_bio.html &quot;Bernadette Devlin&quot;]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, ''About.com''. Retrieved on 28 August 2013&lt;/ref&gt;
Rugadh Josephine Bernadette Devlin McAliskey ({{lang-ga|Seosaimhín Bearnairdín Ní Dhoibhilin Bean Mhic Conuisce}}) ar [[23 Aibreán]] [[1947]] sa [[An Chorr Chríochach|Chorr Chríochach]], [[Contae Thír Eoghain]]. Sa bhliain 2013, bhí sí ag obair le Clár Cumasaithe Thír Eoghan Theas a oibríonn ar son cearta oibrithe imircigh i d[[Tuaisceart Éireann]].&lt;ref&gt;. Bernadette McAliskey: Return of the Roaring Girl [https://web.archive.org/web/20081211164929/http://www.independent.co.uk/news/people/profiles/bernadette-mcaliskey-return-of-the-roaring-girl-951825.html], ''The Independent''. Retrieved on 13 August 2013&lt;/ref&gt;

== Tús a saoil ==

Rugadh Bernadette ar [[23 Aibreán]] [[1947]] sa Chorr Chríochach, Contae Thír Eoghain. Ba í an tríú páiste a rugadh do John James Devlin agus Elizabeth Bernadette Devlin (seisear paistí acu san iomlán). Fuair athair Bernadette bás nuair a bhí sí naoi mbliana d’aois agus chaill sí a máthair chomh maith naoi mbliana i ndiaidh sin agus í ocht mbliana déag d’aois. D’fhreastail sí ar Acadamh Naomh Pádraig i n[[Dún Geanainn]], Co. Thír Eoghain agus lean sí ar aghaidh lena saol acadúil in [[Ollscoil na Banríona, Béal Feirste|Ollscoil na Banríona]], áit a ndearna sí staidéar ar an t[[síceolaíocht]]. Caitheadh amach ón ollscoil í ina bliain dheireanach mar gheall ar a rannpháirtíocht le ''People’s Democracy''&lt;ref&gt;&quot;Bernadette Devlin&quot; (Johnson)&lt;/ref&gt;.
[[Íomhá:Rita Hynes and Bernadette Devlin.jpg|mion|Bernadette Devlin agus Rita Hynes, Teach Cúirte an [[An Ómaigh|Ómaigh]]]]

== Tús a saoil polaitíochta ==

Ar [[5 Deireadh Fómhair]] [[1968]] d’eagraigh an [[Cumann Cearta Sibhialta Thuaisceart Éireann]] máirseáil ag agóid i gcoinne leithcheal ar Chaitlicigh. Dar le Bernadette, d’aithrigh an máirseáil sin agus an méid a tharla ann a tuairimí faoi chúrsaí polaitíochta i dTuaisceart Éireann, &quot;Until then I thought of policemen as the ones who kept the rowdy drinkers in line at my grandmother's pub.&quot; Mhaígh daoine áirithe go raibh siad ag iarraidh trioblóid a chruthú leis na póilíní ach deir Bernadette go raibh sí ann ar bonn [[Síocháin|síochána]] amháin. Thuairisc sna nuachtáin gur rinne [[Constáblacht Ríoga na hÉireann]] ruadhar le bataí ar na daoine a raibh ag máirseáil ach dar léi, &lt;blockquote&gt;&quot;this wasn't a baton charge...This was a pent-up hatred. This was naked violence. This was three or four men with long cudgels standing over someone on the ground and hitting and hitting them.&lt;ref name=&quot;&quot;&gt;Bernadette McAliskey: Return of the Roaring Girl, independent.co.uk&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;I ndiaidh a bhfaca sí ar an lá sin, ghlac sí páirt i mbunadh fheachtas radacach na mac léinn agus eagraíocht cearta sibhialta People’s Democracy. Mar a deir sí féin &quot;the beginning of it all. I can still see, in my mind, the absolute hatred on the faces of police officers. My understanding of the society I was in was irrevocably changed.&quot; Tharraing an feachtas seo go leor aird orthu féin ó na meáin sa Tuaisceart ach go háirithe. Glaodh ‘[[Fidel Castro|Castro]] in a mini-skirt’ uirthi sna meáin agus péinteáladh múrmhaisiú di ar thaobh tí in ‘Doire Saor’. Ag an am sin, bhí sí sa bhliain deirí dá céim sa tsíceolaíocht ach caitheadh amach ón ollscoil í de bharr a róil leis an bhfeachtas.&lt;ref&gt;Bernadette McAliskey: Return of the Roaring Girl, independent.co.uk &lt;/ref&gt;

== Teachta Parlaminte ==

Níor chuir sé seo stop léi agus lean Bernadette ar aghaidh le ról níos gníomhaí a ghlacadh sa troid ar son cearta na gCaithliceach sa Tuisceart. Tar éis gur theip uirthi ina céad iarracht a bheith tofa in Olltoghchán Thuaisceart Éireann i gcoinne James Chichestre-Clark, d’éirigh léi áit a fháil i bparlaimint na Breataine in 1969 ag seasamh do na Sóisialaigh.  

Nuair a fuair George Forrest, ionadaí an Meán-Uladh, [[bás]] ag deireadh 1968 phioc an [[Páirtí Aontachtach Uladh|Pháirtí Aontachtach]] a bhaintreach, Anna Forrest, le seasamh ina áit san fhothoghchán a tharlódh mar thoradh ar a bhás. Faoin am sin, bhí páirt lárnach ag Bernadette in ''People’s Democracy'' agus roghnaíodh í mar ionadaí Unity don taobh [[Náisiúnachas in Éirinn|náisiúnach]]. D’éirigh léi tromlach sásúil a fháil leis an bhfothoghchán a bhuachan ar an [[17 Aibreán]] [[1969]].&lt;ref name=&quot;BBC:&quot;&gt;BBC: On this Day. [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/17/newsid_2524000/2524881.stm &quot;1969: Devlin is youngest ever woman MP&quot;], ''[[news.bbc.co.uk]]''. Retrieved on 16 August 2013&lt;/ref&gt;. 

Agus í ag glacadh lena suíochán don chéad uair ar a dara breithlá is fiche, ba í an duine is óige le beith tofa don Pharlaimint go dtí sin (buaileadh í i 2015).&lt;ref name=&quot;NIElections&quot;&gt;Northern Ireland Elections. [http://www.ark.ac.uk/elections/hwest.htm &quot;A Brief History of Northern Ireland Westminster Elections&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181030040607/http://www.ark.ac.uk/elections/hwest.htm|date=2018-10-30}}, ''[[ark.ac.uk]]''. Retrieved on 13 August 2013&lt;/ref&gt; 

Ar a céad lá thug sí faoi a céad óráid chomh maith nach uair ón am a thosaigh sí. Rinne an Teachta Parlaiminte [[An Páirtí Coimeádach (An Ríocht Aontaithe)|Coimeádach]] Sir Norman St John Stevas cur síos ar an óráid mar ‘electrifying’.&lt;ref&gt;{{Cite news|teideal=1969: Devlin is youngest-ever woman MP|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/17/newsid_2524000/2524881.stm|dáta=1969-04-17|dátarochtana=2019-04-17|language=en-GB}}&lt;/ref&gt; Deirtear gur thuig air-Uachtarán na Stáit Aontaithe [[William J. Clinton|Bill Clinton]] go raibh sé ag iarraidh a bheith ina pholaiteoir tar éis a céad óráid a chloisteáil &lt;ref&gt;Bernadette McAliskey: Return of the Roaring Girl, independent.co.uk&lt;/ref&gt;.

== Na Trioblóidí ==
=== Cath Thaobh an Bhogaigh ===
Ghlac Bernadette páirt i g[[Cath Thaobh an Bhogaigh]] i mí Lúnasa 1969 a rinne iarracht na póilíní a choinneáil amach ó thaobh Caitliceach an [[Taobh an Phortaigh|Bhogaigh]]. Go luath i ndiaidh, thaistil sí go dtí na Stáit Aontaithe, áit ar chas sí le h[[Ard-Rúnaí na Náisiún Aontaithe]] agus ar thugadh eochracha chathair Nua-Eabhrac di.&lt;ref&gt; &quot;Bernadette Devlin Denied Entry into the US&quot;&lt;/ref&gt; Thug sí na heochracha sin do [[Páirtí na bPantar Dubh|Pháirtí an Phantair Dhuibh]]. Nuair a tháinig sí ar ais go Tuaisceart Éireann, gabhadh í agus cuireadh pionós sé mhí i bpríosún uirthi mar gheall ar an ról ar ghlac sí i gCath Thaobh an Bhogaigh.&lt;ref&gt;Bernadette McAliskey: Return of the Roaring Girl, independent.co.uk&lt;/ref&gt;
[[Íomhá:Ulster.ogv|mion|físeán ó 1970 le Devlin, srl]]
Ceithre mhí dhéag ina dhiaidh di an fothoghchán a bhuachan, tharla toghchán eile i Meán-Uladh. Faoin am seo, buíochas le Cath Thaobh an Bhogaigh agus an seal ar chaith sí i bpríosún bhí prófíl níos airde ag Bernadette sa cheantar agus bhí an tromlach de 6,000 vóta aici. Cé gur sheas sí le Unity le linn an toghcháin, bheartaigh sí go suífidh sí sa Pharlaimint mar Shóisialach Neamhspleách. 

Sa bhliain chéanna, scríobh sí a dírbheathaisnéis The Price of My Soul faoi fhréamhaí a gníomhaíochais agus staid na sochaí i dTuaisceart Éireann agus í ag fás aníos &lt;ref name=&quot;Johnson&quot;&gt;&quot;Bernadette Devlin&quot;&lt;/ref&gt;.

=== Domhnach na Fola ===
I mí Eanáir 1972, bhí Bernadette ar tí óráid a thabhairt do dhaoine ag máirseáil i n[[Doire]] nuair a thosaigh an Reisimint Parasiútach ag scaoileadh urchar ar an slua a bhí i láthair ag marú ceithre duine dhéag. Tháinig aithne ar an lá seo mar [[Domhnach na Fola (1972)|Domhnach na Fola]].&lt;ref&gt; &quot;Bernadette Devlin Denied Entry into the US&quot; Counterpunch&lt;/ref&gt; An lá dár gcionn agus í ag éisteacht leis an Rúnaí Baile, Reginald Maudling, ag rá go raibh an reisimint ag gníomhú ar bonn féinchoisint, bhuail sí é ag screadáíl ‘Murderous Hypocrite’&lt;ref name=Independent&gt;Bernadette McAliskey: Return of the Roaring Girl&lt;/ref&gt;.

=== An Páirtí Sóisialach Poblachtach ===
Níor éirigh le Bernadette an toghchán in 1974 a bhuachan. Faoin am seo bhí roinnt mhaith tacaíochta Caitlicigh caillte ag Bernadette mar gur rugadh [[iníon]] neamhdhlisteanach di (agus don fhear a [[Pósadh|phósfaidh]] sí i gceann cúpla bliain) in 1971.&lt;ref name=Independent&gt;Bernadette McAliskey: Return of the Roaring Girl&lt;/ref&gt; Ach bhí Bernadette agus a fear céile Michael McAliskey (in éineacht le [[Seamus Costello]]) ina mbunaitheoirí den [[Páirtí Poblachtach Sóisialach na hÉireann|Pháirtí Sóisialach Poblachtach]]. Scair siad ón gcuid oifigiúil de Sinn Féin leis an bpáirtí sóisialach seo a thosú. 

Bhí Bernadette ar Fheidhmeannas Náisiúnta an pháirtí in 1975. Ach d’éirigh sí as nuair a chaill togra a mhol go mbeadh an INLA faoi réir an pháirtí. Ghabh sí páirt le Páirtí Neamhspleách Sóisialach in 1977 ach scoir siad an bhliain dár gcionn.&lt;ref name=&quot;CAIN&quot;&gt;CAIN: A Chronology of the Conflict. [http://cain.ulst.ac.uk/othelem/chron/ch74.htm &quot;A Chronology of the Conflict&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101230151405/http://cain.ulst.ac.uk/othelem/chron/ch74.htm|date=2010-12-30}}, ''[[CAIN Web Service]]''. Retrieved on 13 August 2013&lt;/ref&gt;

=== Toghchán Pharlaimint na hEorpa ===
I 1979, sheas Bernadette McAliskey sa toghchán do [[Parlaimint na hEorpa|Pharlaimint na hEorpa]] de bhun tacaíocht a thabhairt do na príosúnaigh a bhí i mbun agóide agus bhain sí amach 5.9% den vóta i dTuaisceart Éireann, cé gur iarr Sinn Féin go ndéanfaí baghcat ar an toghchán seo. 

[[Íomhá:Cath Thaobh an Bhogaigh.jpg|mionsamhail|Cath Thaobh an Bhogaigh]]

=== Stailc Ocrais ===
Bhí ról ag Bernadette san fheachtas H-bhloc a thosaigh sna [[1970idí|seachtóidí]] nuair a cuireadh deireadh le stádas phríosúnaigh polaitíochta a thabhairt do Náisiúnaithe i bpríosún. 

Sheas sí mar iarrthóir neamhspleách ar son príosúnaigh ar agóid shalach agus ar agóid blaincéid i dtoghchán Pharlaimint na hEorpa in 1979. Bhuaigh sí 5.9% den vóta. 

Ba í an príomh-urlabhraí ar an bhfeachtas ''Smash H-Block'' a thug tacaíocht don stailc ocrais in 1980 agus 1981.&lt;ref name=&quot;Progressive&quot;&gt;Progressive. [http://web.ebscohost.com/ehost/detail?sid=e7f9cf6e-5a7b-43f8-8e58-54b8c71a4651%40sessionmgr4&amp;vid=1&amp;hid=14&amp;bdata=JnNpdGU9ZWhvc3QtbGl2ZQ%3d%3d#db=a9h&amp;AN=9007160738 &quot;Bernadette Devlin&quot;], ''[[Academic Search Complete]]''. Retrieved on 13 August 2013&lt;/ref&gt; I 1980/1981, bhí díospóireacht i measc náisiúnaithe agus poblachtaigh faoi cén duine ba chóir a chur san iomaíocht sa toghchán Westminster 1981. Dúirt [[Austin Currie]] ó [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|Pháirtí Sóisialta agus Daonlathach an Lucht Oibre]] (SDLP) go mbeadh suim aige féin dul san iomaíocht agus dúirt Bernadette McAliskey agus deartháir Frank Maguire, Noel, go mbeadh suim acusan freisin dul ar aghaidh. I ndiaidh idirbheartaíochta agus bagairtí intuigthe a bheith déanta ar Noel Maguire, socraíodh gan an vóta náisiúnach a scoilt trí dhul san iomaíocht sa toghchán. Sheas [[Roibeard Gearóid Ó Seachnasaigh|Sands]] mar iarrthóir Frith H Bhloc i gcoinne Harry West, an t-iarrthóir a chuir [[Páirtí Aontachtach Uladh]] chun cinn.

=== Lámhach Dílseora ===
Ba bheag nár maraíodh í in 1981 nuair a rinne an [[Cumann Cosanta Uladh]] iarracht í a [[Dúnmharú|fheallmharú]]. Briseadh isteach sa teach teaghlaigh acu amach faoin tuaithe. Scaoileadh dhá urchair ar a fear céile Micheál. Bhí Bernadette gortaithe sa leis, lámh agus sa chliabhrach nuair a chuaigh sí leis na páistí a dhúiseacht. Gabhadh triúir i ndiaidh.&lt;ref name=&quot;theguardian&quot;&gt;Beresford, David. [http://www.theguardian.com/uk/1981/jan/17/northernireland.davidberesford &quot;Devlin is 'very ill' after shooting&quot;], ''[[www.theguardian.com]]''. Retrieved on 28 August 2013&lt;/ref&gt;

=== Toghcháin Dháil Éireann ===
Níos déanaí ina saol, shead Devlin i dtoghchán [[Dáil Éireann|Dháil Éireann.]] In 1982, theip uirthi faoi dhó a bheith tofa sa thoghcheantar [[Baile Átha Cliath Thuaidh-Lár (roimh 2016)|Bhaile Átha Cliath Thuaidh-Lár]].&lt;ref name=&quot;electionsireland&quot;&gt;Elections Ireland. [http://www.electionsireland.org/candidate.cfm?ID=3444 &quot;Bernadette McAliskey&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070423124618/http://www.electionsireland.org/candidate.cfm?ID=3444 |date=2007-04-23 }}, ''[[www.electionsireland.org]]''. Retrieved on 18 August 2013&lt;/ref&gt;

== Na Stáit Aontaithe ==
In 2003, diúltaíodh cead di taisteal go dtí [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|na Stáit Aontaithe]] agus seoladh abhaile í cé gur thaistil sí chuig an [[tír]] go minic roimhe seo. Dúradh léi gur bagairt tromchúiseach a bhí inti do chúrsaí slándála sna Stáit Aontaithe. Tugadh an sé mhí ar chaith sí i b[[Príosúnach cogaidh|príosún]] tar éis Cath Thaobh an Bhogaigh mar chúis leis.&lt;ref&gt;Flanders, Laura. [http://www.counterpunch.org/2003/02/22/bernadette-devlin-denied-entry-into-the-us/ &quot;Bernadette Devlin Denied Entry into the US&quot;], ''www.counterpunch.org''. Retrieved on 18 August 2013&lt;/ref&gt;

== Saol Pearsanta ==
[[Pósadh|Phós]] Bernadette le Michael McAliskey ([[múinteoir]]) sa bhliain 1973. Tá triúr páistí acu: Róisín Elizabeth McAliskey, Deirdre McAliskey agus páiste eile.&lt;ref name=&quot;Johnson&quot;&gt;&quot;Bernadette Devlin&quot;&lt;/ref&gt; Rugadh Róisín dóibh sular phós siad, rud a chaill go leor tacaíochta do Bhernadette ó Chaitlicigh sa Tuaisceart.&lt;ref name=&quot;Independent&quot;&gt;Bernadette McAliskey: Return of the Roaring Girl&lt;/ref&gt;

Gabhadh a hiníon Róisín McAliskey (a bhí ar [[Toircheas|thoircheas]] ag an am) sa [[An Ghearmáin|Ghearmáin]] sa bhliain 1996 ar chúis ceangal amhrasta leis an IRA agus go háirithe le [[Buama|buamáil]] ar [[Dún na hArmlainne|Dhún Arm]] na Breataine. Labhair Bernadette go láidir ar son a hiníne leis na [[Meáin chumarsáide|meáin]].&lt;ref name=&quot;Independent&quot;&gt;Bernadette McAliskey: Return of the Roaring Girl&lt;/ref&gt;

Ag an bh[[Féile Scannánaíochta Cannes]] sa bhliain 2008, fógraíodh go ndéanfar [[scannán]] faoi a saol darb ainm ‘The Roaring Girl’. Cuireadh deireadh leis an smaoineamh tar éis gearán ón mbean í féin.&lt;ref name=&quot;Independent&quot;&gt;Bernadette McAliskey: Return of the Roaring Girl&lt;/ref&gt;

Sa bhliain 2013, bhí McAliskey ag obair leis an gClár Cumasaithe Thír Eoghan Theas (STEP), bunaithe sa bhliain 1997 atá lonnaithe i n[[Dún Geanainn]] agus a oibríonn ar son [[Cearta daonna|cearta oibrithe]] [[Imirce (daonra)|imircigh]] i dTuaisceart Éireann.

Is í Devlin a d'oscail an fhéile ceoil [[Dorn san Aer]] go hoifigiúil i n[[Gaoth Dobhair#Dorn san Aer|Gaoth Dobhair]] ar 27&lt;sup&gt;ú&lt;/sup&gt; Meán Fómhair 2024. Féile ceoil in ómós don chraoltóir agus gníomhaí [[Rónán Mac Aodha Bhuí]] (nach maireann) a bhí ann, le comóradh a dhéanamh ar an méid a rinne sé le ceol comhaimseartha na Gaeilge a chur chun cinn agus le dlúthpháirtíocht a chothú idir na [[An Ghaeilge|Gaeil]] agus pobail uile a chuirtear faoi chois.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/cultur/ceol/feile-dorn-san-aer-in-omos-do-ronan-le-titim-amach-faoi-scath-na-hearagaile/|teideal=Féile Dorn San Aer in ómós do Rónán le titim amach faoi scáth na hEaragaile|údar=|dáta=2024-06-26|language=|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=2024-08-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240626155512/https://nos.ie/cultur/ceol/feile-dorn-san-aer-in-omos-do-ronan-le-titim-amach-faoi-scath-na-hearagaile/|archivedate=26 Meitheamh 2024}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{DEFAULTSORT:McAliskey, Bernadette Devlin}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1947]]
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Daoine as Contae Thír Eoghain]]
[[Catagóir:Feisirí de Pharlaimint na Ríochta Aontaithe]]
[[Catagóir:IRSP]]
[[Catagóir:Mná Éireannacha]]
[[Catagóir:Poblachtánaigh na hÉireann]]
[[Catagóir:Polaiteoirí Thuaisceart na hÉireann]]
[[Catagóir:Sóisialaithe Éireannacha]]</text>
      <sha1>1zglyxqi02n3kyf28x1kikvog6j1is2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2016</title>
    <ns>0</ns>
    <id>60469</id>
    <revision>
      <id>1270255</id>
      <parentid>1254206</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T03:25:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270255</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34067" sha1="2vfyz7yfq6gxac3c20zxysl8z51ol80" xml:space="preserve">:''Don comórtas na nÓg, féach ar: [[Comórtas Amhránaíochta Eoraifíse na nÓg 2016]].''
{| align=right style=&quot;border: 1px solid gray;&quot;
! colspan=&quot;3&quot; class=&quot;summary&quot; style=&quot;font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center|Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2016
''&quot;Come Together&quot; — &quot;Teacht le Chéile&quot;''
|-
| colspan=&quot;3&quot; |[[Íomhá:EuroSuecia.svg|center|150px]]
|-
| colspan=&quot;3&quot; class=&quot;summary&quot; style=&quot;font-size: 100%; text-align: center| &lt;big&gt;'''STÓCÓLM 2016'''&lt;/big&gt;
|-
! colspan=&quot;3&quot; class=&quot;summary&quot; style=&quot;font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center|&lt;small&gt;Dátaí&lt;/small&gt;
|-
|&lt;small&gt;'''Babhta'''&lt;/small&gt; &lt;small&gt;'''1'''&lt;/small&gt;
| colspan=&quot;2&quot; |&lt;small&gt;10 Bealtaine 2016&lt;/small&gt;
|-
|&lt;small&gt;'''Babhta 2'''&lt;/small&gt;
| colspan=&quot;2&quot; |&lt;small&gt;12 Bealtaine 2016&lt;/small&gt;
|-
|&lt;small&gt;'''Finale'''&lt;/small&gt;
| colspan=&quot;2&quot; |&lt;small&gt;14 Bealtaine 2016&lt;/small&gt;
|-
! colspan=&quot;3&quot; class=&quot;summary&quot; style=&quot;font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center|&lt;small&gt;Óstach&lt;/small&gt;
|-
|&lt;small&gt;'''Ionad'''&lt;/small&gt;
| colspan=&quot;2&quot; |{{bratach|Sweden}}&lt;small&gt;[[Ericsson Globe Arena|Ericsson Globe]],&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;&lt;small&gt;[[Stócólm]], [[an tSualainn]]&lt;/small&gt;
|-
|&lt;small&gt;'''Láithreoirí'''&lt;/small&gt;
| colspan=&quot;2&quot; |&lt;small&gt;[[Måns Zelmerlöw]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;&lt;small&gt;[[Petra Mede]]&lt;/small&gt;
|-
|&lt;small&gt;'''Craoltóir'''&lt;/small&gt; 
| colspan=&quot;2&quot; |&lt;small&gt;[[Sveriges Television]] (SVT)&lt;/small&gt;
|-
! colspan=&quot;3&quot; class=&quot;summary&quot; style=&quot;font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center|&lt;small&gt;Rannpháirtithe&lt;/small&gt;
|-
|&lt;small&gt;'''Iontrálacha'''&lt;/small&gt;
| colspan=&quot;2&quot; |&lt;small&gt;42&lt;/small&gt;
|-
|&lt;small&gt;'''Tíortha ag filleadh:'''&lt;/small&gt;
| colspan=&quot;2&quot; |
&lt;small&gt;{{bratach|Bosnia and Herzegovina}}[[An Bhoisnia-Heirseagaivéin]]&lt;br/&gt;
{{bratach|Bulgaria}} [[An Bhulgáir]]&lt;br/&gt;
{{bratach|Croatia}} [[An Chróit]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;{{bratach|Ukraine}} [[An Úcráin]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
|-
|&lt;small&gt;'''Tíortha a tharraingt siar:'''&lt;/small&gt;
| colspan=&quot;2&quot; |&lt;small&gt;{{bratach|Portugal}} [[An Phortaingéil]]&lt;/small&gt;
|-
! colspan=&quot;3&quot; class=&quot;summary&quot; style=&quot;font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center|&lt;small&gt;Léarscáil - Rannpháirtíocht&lt;/small&gt;
|-
| colspan=&quot;3&quot; |[[Íomhá:ESC 2016 Map.svg|center|300px]]
|-
| colspan=&quot;3&quot; |&lt;small&gt;{{legend|#009A49|Tíortha Rannpháirtí}}&lt;/small&gt;&lt;small&gt;{{legend|#D40000|Tíortha nár airleacan chun an deiridh ón deiridh leath.}}&lt;/small&gt;&lt;small&gt;{{legend|#FCD116|Tíortha a ghlac páirt san am atá caite, ach ní i 2016}}&lt;/small&gt;
|-
! colspan=&quot;3&quot; class=&quot;summary&quot; style=&quot;font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center|&lt;small&gt;Vóta&lt;/small&gt;
|-
|&lt;small&gt;'''Córas vótála'''&lt;/small&gt;
| colspan=&quot;2&quot; |giúiré :&lt;br /&gt;gairmiúil &amp; televoting.&lt;br /&gt; &lt;/small&gt;
|-
|'''Amhrán a bhuaigh'''
| colspan=&quot;2&quot; |&lt;small&gt;{{bratach|Ukraine}} [[An Úcráin]]&lt;br/&gt;&quot;[[1944 (amrán)|1944]]&quot;&lt;/small&gt;
|-
! colspan=&quot;3&quot; class=&quot;summary&quot; style=&quot;font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center|&lt;small&gt;Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse&lt;/small&gt;
|-
|&lt;center&gt;&lt;small&gt;[[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2015|'''← 2015''']]&lt;/small&gt; [[Íomhá:EuroAustria.svg|22px]]&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;[[Íomhá:EuroSuecia.svg|30px]]&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;[[Íomhá:EuroUcrania.svg|22px]] &lt;small&gt;'''[[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2017|2017 →]]'''&lt;/small&gt;&lt;/center&gt; 
|}

Bhí '''Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2016''' an 61ú heagrán den [[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse|Chomórtas Amhránaíochta na hEoraifíse]] ar siúl san Ericsson Globe Arena i [[Stócólm]], [[An tSualainn]] ar [[14 Bealtaine]] [[2016]]. Bhí bua ag na Sualainne sa [[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2015|chomórtas 2015]] i [[Vín]] le &quot;Heroes&quot;, seinnte ag Måns Zelmerlöw. Bhí an chomórtas ar siúl i Stócólm don tríú uair, i ndiaidh [[1975]] agus [[2000]], an ceann deireanach sa Globe freisin. 

Tháinig [[an Bhoisnia-Heirseagaivéin]], [[an Bhulgáir]], [[an Chróit]] agus [[An Úcráin|an Úcráin]] isteach ar ais sa chomórtas, chomh maith leis [[an Astráil]], a ghlac páirt don chéad uair riamh i Vín mar aoi speisialta. Tharraing [[an Phortaingéil]] siar ón gcomórtas, mar gheall ar easpa airgid.

B'iad Måns Zelmerlöw, buaiteoir an [[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2015|chomórtais 2015]], agus Petra Mede ([[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2013|comórtas 2013]] i [[Malmö]]) na láithreoirí.

==Babhta leathceannais== 
Chan Nicky Byrne an t-amhrán ‘Sunlight’ sa bhabhta leathceannais ar an 12 Bealtaine 2016. Ní bhfuair sé go leor vótaí chun áit a fháil sa bhabhta ceannais. 

==Babhta ceannais==
Bhí 26 amhránaí ar an ardán, ag canadh chun an comórtas Eurofíse 2016 a bhuachan. Bhí dhá chuid den vótáil ann. Ar dtús fuair siad na vótaí ó na giúiréithe i ngach tír. Tar éis na vótaí sin a fháil bhí [[an Astráil]] sa chéad áit. Níl an Astráil san Eoraip ach bhí siad páirteach sa chomórtas i mbliana mar aoi speisialta. 
Ach ansin d’fhogair siad na vótaí ón bpobal i ngach tír agus léim an Úcráin isteach sa chéad áit. Chan Jamala an t-amhrán don Úcráin. Bhí an Astráíl sa dara háit agus [[an Rúis]] sa tríú háit.

== Ag filleadh ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Tír
!Ceoltóir
!Stair
|-
|{{bratach|Bosnia and Herzegovina}} [[An Bhoisnia-Heirseagaivéin]]
|[[Deen]]
|[[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2004|2004]]
|-
|{{bratach|Bulgaria}} [[An Bhulgáir]]
|[[Poli Genova]]
|[[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2011|2011]]
|-
|{{bratach|Iceland}} [[An Íoslainn]]
|[[Greta Salóme Stefánsdóttir|Greta Salóme]]
|[[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2012|2012]]
|-
|{{bratach|Lithuania}} [[An Liotuáin]]
|[[An Liotuáin|Donny Montell]]
|[[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2012|2012]]
|-
|{{bratach|Malta}} [[Málta]]
|[[Ira Losco]]
|[[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2002|2002]]
|-
|{{bratach|Montenegro}}[[Montainéagró]]
|Bojan Jovović ([[Highway]])
|[[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2005|2005]] (An tSeirbia-Montainéagró)
|-
|{{bratach|Macedonia}}[[Poblacht na Macadóine|Poblacht na Macadóin]]
|[[Kaliopi]]
|[[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 1996|1996]], [[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse 2012|2012]]
|}

== Potaí ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Pot 1
!Pot 2
!Pot 3
!Pot 4
!Pot 5
!Pot 6
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |
* {{bratach|Albania}} [[An Albáin]]
* {{bratach|Bosnia and Herzegovina}} [[An Bhoisnia-Heirseagaivéin]]
* {{bratach|Croatia}} [[An Chróit]]
* {{bratach|Macedonia}}[[Poblacht na Macadóine|Poblacht na Macadóin]]
* {{bratach|Montenegro}}[[Montainéagró]]
* {{bratach|Serbia}} [[An tSeirbia]]
* {{bratach|Slovenia}} [[An tSlóivéin]]
| rowspan=&quot;2&quot; |
* {{bratach|Denmark}} [[An Danmhairg]]
* {{bratach|Estonia}} [[An Eastóin]]
* {{bratach|Finland}}[[An Fhionlainn]]
* {{bratach|Norway}} [[An Iorua]]
* {{bratach|Iceland}} [[An Íoslainn]]
* {{bratach|Latvia}} [[An Laitvia]]

| rowspan=&quot;2&quot; |
* {{bratach|Armenia}} [[An Airméin]]

* {{bratach|Azerbaijan}} [[An Asarbaiseáin]]
* {{bratach|Belarus}} [[An Bhealarúis]]

* {{bratach|Russia}} [[An Rúis]]
* {{bratach|Georgia}} [[An tSeoirsia]]
* {{bratach|Ukraine}} [[An Úcráin]]
| rowspan=&quot;2&quot; |
* {{bratach|Australia}}[[An Astráil sa Chomórtas Amhránaíochta na hEoraifíse|An Astráil]]
* {{bratach|Belgium}} [[An Bheilg]]
* {{bratach|Bulgaria}} [[An Bhulgáir]]
* {{bratach|Cyprus}} [[An Chipir]]
* {{bratach|Greece}} [[An Ghréig]]
* {{bratach|Netherlands}}[[An Ungáir|An Ísiltír]]

| rowspan=&quot;2&quot; |
* {{bratach|Ireland}} [[Éire sa Chomórtas Amhránaíochta na hEoraifíse|Éire]]
* {{bratach|Lithuania}} [[An Liotuáin]]
* {{bratach|Malta}} [[Málta]]
* {{bratach|Czech Republic}} [[Poblacht na Seice]]
* {{bratach|Poland}} [[An Pholainn]]
* {{bratach|San Marino}} [[San Mairíne]]
|
* {{bratach|Switzerland}} [[An Eilvéis]]
* {{bratach|Moldova}} [[An Mholdóiv]]
* {{bratach|Austria}} [[An Ostair]]
* {{bratach|Romania}} [[An Rómáin]]
* {{bratach|Hungary}}  [[An Ungáir]]

|-
|''{{bratach|Israel}} [[Iosrael|Iosrael*]]''
|}
* 
[[An Ungáir|&lt;nowiki/&gt;]][[An Tuirc|&lt;nowiki/&gt;]][[An Ísiltír|&lt;nowiki/&gt;]][[An Ungáir|&lt;nowiki/&gt;]][[An Ungáir|&lt;nowiki/&gt;]][[An Ungáir|&lt;nowiki/&gt;]][[An Ungáir|&lt;nowiki/&gt;]]

[[Íomhá:ESC 2016 Semi-Finals.svg|center|thumb|
{{legend|#D40000|&lt;small&gt; Tíortha sa chéad leath-deiridh &lt;/small&gt;}} {{legend|#FFAAAA|&lt;small&gt; Tíortha vótála freisin sa chéad leath-deiridh &lt;/small&gt;}} {{legend|#000080|&lt;small&gt; Tíortha sa dara leath-deiridh &lt;/small&gt;}} {{legend|#5599FF|&lt;small&gt; Tíortha vótála freisin sa dara leath-deiridh &lt;/small&gt;}}|305x305px]]

== '''Babhta 1''' - 10 Bealtaine 2016 ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Ordú
!Tír&lt;ref name=&quot;:4&quot;/&gt;
!Teanga
!Ceoltóir
!Amhrán
!Aistriúchán Gaelige
!Áit
!Pointí
|-
|1
|{{bratach|Finland}} [[An Fhionlainn]]
|[[Béarla]]
|[[Sandhja]]
|&quot;[[Sing it Away]]&quot;
|&quot;Can é ar shiúl&quot;
|15
|51
|-
|2
|{{bratach|Greece}} [[An Ghréig]]
|Béarla, [[An Ghréigis|Gréigis]]
|[[Argo]]
|&quot;[[Utopian Land]]&quot;
|&quot;Tír Útóipeach&quot;
|16
|44
|-
|3
|{{bratach|Moldova}} [[An Mholdóiv]]
|Béarla
|[[Lidia Isac]]
|&quot;[[Falling Stars]]&quot;
|&quot;Réaltaí Reatha&quot;
|17
|33
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|4
|{{bratach|Hungary}}  [[An Ungáir]]
|Béarla
|[[Freddie]]
|&quot;[[Pioneer (amhrán)|Pioneer]]&quot;
|&quot;Ceannródaí&quot;
|4
|197
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|5
|{{bratach|Croatia}} [[An Chróit]]
|Béarla
|[[Nina Kraljić]]
|&quot;[[Lighthouse]]&quot;
|&quot;Teach Solais&quot;
|10
|133
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|6
|{{bratach|Netherlands}}[[An Ísiltír]]
|Béarla
|[[Douwe Bob]] 
|&quot;[[Slow Down]]&quot;
|&quot;Tóg go bog é&quot;
|5
|17
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|7
|{{bratach|Armenia}} [[An Airméin]]
|Béarla
|[[Iveta Mukuchyan]]
|&quot;[[LoveWave]]&quot;
|&quot;GráTonn&quot;
|2
|243
|-
|8
|{{bratach|San Marino}} [[San Mairíne]]
|Béarla
|[[Serhat]]
|“[[I Didn’t Know]]”
|&quot;Ní raibh a fhios agam&quot;
|12
|68
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|9
|{{bratach|Russia}} [[An Rúis]]
|Béarla
|[[Sergey Lazarev]]
|&quot;[[You are the Only One|You Are the Only One]]&quot;
|&quot;Is tusa an ceann amháin&quot;
|1
|342
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|10
|{{bratach|Czech Republic}} [[Poblacht na Seice]]
|Béarla
|[[Gabriela Gunčíková]]
|&quot;[[I Stand]]&quot;
|&quot;Seasaim&quot;
|9
|161
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|11
|{{bratach|Cyprus}} [[An Chipir]]
|Béarla
|[[Minus One]]
|&quot;[[Alter Ego]]&quot;
|&quot;Athrú Féin&quot;
|8
|164
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|12
|{{bratach|Austria}} [[An Ostair]]
|[[An Fhraincis|Fraincis]]
|[[Zoë]]
|&quot;[[Loin d'ici]]&quot;
|&quot;I bhfad ó anseo&quot;
|7
|170
|-
|13
|{{bratach|Estonia}} [[An Eastóin]]
|Béarla
|[[Jüri Pootsmann]]
|&quot;[[Play]]&quot;
|&quot;Imirt&quot;
|18
|24
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|14
|{{bratach|Azerbaijan}} [[An Asarbaiseáin]]
|Béarla
|[[Samra]]
|&quot;[[Miracle]]&quot;
|&quot;Míorúilt&quot;
|6
|185
|-
|15
|{{bratach|Montenegro}}[[Montainéagró]]
|Béarla
|[[Highway]]
|&quot;[[Real Thing]]&quot;
|&quot;Rud Fíor&quot;
|13
|60
|-
|16
|{{bratach|Iceland}} [[An Íoslainn]]
|Béarla
|[[Greta Salóme Stefánsdóttir|Greta Salóme]]
|&quot;[[Hear Them Calling]]&quot;
|&quot;Éist leo agus iad ag glaoch&quot;
|14
|51
|-
|17
|{{bratach|Bosnia and Herzegovina}} [[An Bhoisnia-Heirseagaivéin]]
|[[Boisnis]]
|[[Dalal Midhat-Talakić|Dalal]], [[Deen|Deen]] &amp; feat. [[Ana Rucner|Ana Rucner]]
|“[[Ljubav je]]”
|&quot;Tá Grá&quot;
|11
|104
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|18
|{{bratach|Malta}} [[Málta]]
|Béarla
|[[Ira Losco]]
|&quot;[[Walk on Water]]&quot;
|&quot;Siúl ar Uisce&quot;
|3
|209
|}
{{legend|#FFDEAD|Airleacan ó leath deiridh go dtí an deiridh.}}

== '''Babhta  2''' - 12 Bealtaine 2016 ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Ordú
!Tír&lt;ref name=&quot;:4&quot;/&gt;
!Teanga
!Ceoltóir
!Amhrán
!Aistriúchán Gaeilge
!Áit
!Pointí
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|1
|{{bratach|Latvia}} [[An Laitvia]]
|Béarla
|[[Justs]]
|&quot;[[Heartbeat]]&quot;
|&quot;Bualadh Croí&quot;
|8
|132
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|2
|{{bratach|Poland}} [[An Pholainn]]
|Béarla
|[[Michał Szprak]]
|&quot;[[Colour your life|Colour of your life]]&quot;
|&quot;Dath do Shaoil&quot;
|6
|151
|-
|3
|{{bratach|Switzerland}} [[An Eilvéis]]
|Béarla
|[[Rykka]]
|&quot;[[The Last of Our Kind]]&quot;
|&quot;Na Deireanaigh&lt;br&gt;dár gCineál&quot;
|18
|28
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|4
|{{bratach|Israel}} [[Iosrael]]
|Béarla
|[[Hovi Star]]
|&quot;[[Made of Stars]]&quot;
|&quot;Déanta de Réaltaí&quot;
|7
|147
|-
|5
|{{bratach|Belarus}} [[An Bhealarúis]]
|Béarla
|[[Alexander Ivanov]]
|&quot;[[Help You Fly]]&quot;
|&quot;Cabhrú Leat Eitilt&quot;
|12
|84
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|6
|{{bratach|Serbia}} [[An tSeirbia]]
|Béarla
|[[Sanja Vučić]]
|&quot;[[Goodbye]]&quot;
|&quot;Slán&quot;
|10
|105
|-
|7
|{{bratach|Ireland}} [[Éire sa Chomórtas Amhránaíochta na hEoraifíse|Éire]]
|Béarla
|[[Nicky Byrne]]
|&quot;[[Sunlight]]&quot;
|&quot;Solas na Gréine&quot;
|15
|46
|-
|8
|{{bratach|Macedonia}}[[Poblacht na Macadóine|Poblacht na Macadóin]]
|[[Macadóinis]]
|[[Kaliopi]]
|&quot;[[Dona]]&quot; (Дона)
|&quot;Bean&quot;
|11
|88
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|9
|{{bratach|Lithuania}} [[An Liotuáin]]
|Béarla
|[[Donny Montell]]
|&quot;[[I've Been Waiting for This Night|I've Been Waiting&lt;br&gt;for This Night]]&quot;
|&quot;Bhí mé ag fanacht ar an oíche seo&quot;
|4
|222
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|10
|{{bratach|Australia}}[[An Astráil sa Chomórtas Amhránaíochta na hEoraifíse|An Astráil]]
|Béarla
|[[Dami Im]]
|&quot;[[Sound of Silence]]&quot;
|&quot;Fuaim an Tosta&quot;
|1
|330
|-
|11
|{{bratach|Slovenia}} [[An tSlóivéin]]
|Béarla
|[[ManuElla]]
|&quot;[[Blue and Red]]&quot;
|&quot;Gorm agus Dearg&quot;
|14
|57
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|12
|{{bratach|Bulgaria}} [[An Bhulgáir]]
|Béarla, [[An Bhulgáiris|Bulgáiris]]
|[[Poli Genova]]
|&quot;[[If Love Was a Crime]]&quot;
|&quot;Dá mba coir é an grá&quot;
|5
|220
|-
|13
|{{bratach|Denmark}} [[An Danmhairg]]
|Béarla
|[[Lighthouse X]]
|&quot;[[Soldiers of Love]]&quot;
|&quot;Saighdiúirí an Ghrá&quot;
|17
|34
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|14
|{{bratach|Ukraine}} [[An Úcráin]]
|Béarla, [[Criméaigh Tatairis|Tatairis]]
|[[Jamla|Jamala]]
|&quot;[[1944 (amhrán)|1944]]&quot;
|—
|2
|287
|-
|15
|{{bratach|Norway}} [[An Iorua]]
|Béarla
|[[Agnete]]
|&quot;[[Icebreaker]]&quot;
|&quot;Tús Réidh&quot;
|13
|63
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|16
|{{bratach|Georgia}} [[An tSeoirsia]]
|Béarla
|[[Nika Kocharov &amp; Young Georgian Lolitaz|Nika Kocharov &amp;&lt;br&gt;Young Georgian Lolitaz]]
|&quot;[[Midnight Gold]]&quot;
|&quot;Ór Meáin Oíche&quot;
|9
|123
|-
|17
|{{bratach|Albania}} [[An Albáin]]
|Béarla
|[[Eneda Tarifa]]
|&quot;[[Fairytale Love]]&quot;
|&quot;Grá Seanscéalach&quot;
|16
|45
|- style=&quot;font-weight: bold; background: navajowhite;&quot;
|18
|{{bratach|Belgium}} [[An Bheilg]]
|Béarla
|[[Laura Tesoro]]
|&quot;[[What's the Pressure]]&quot;
|&quot;Cad é an brú?&quot;
|3
|274
|}
{{legend|#FFDEAD|Airleacan ó leath deiridh go dtí an deiridh.}}

== '''Deiridh -''' 14 Bealtaine 2016 ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Ordú
!Tír&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;https://www3.ebu.ch/news/2015/11/43-countries-to-compete-in-2016{{Dead link|date=Lúnasa 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
!Teanga
!Ceoltóir
!Amhrán
!Aistriúchán Gaelige
!Áit
!Pointí
|-
|1
|{{bratach|Belgium}} [[An Bheilg]]
|Béarla
|[[Laura Tesoro]]
|&quot;[[What's the Pressure]]&quot;
|&quot;Cad é an brú?&quot;
|10
|181
|-
|2
|{{bratach|Czech Republic}} [[Poblacht na Seice]]
|Béarla
|[[Gabriela Gunčíková]]
|&quot;[[I Stand]]&quot;
|&quot;Seasaim&quot;
|25
|41
|-
|3
|{{bratach|Netherlands}}[[An Ísiltír]]
|Béarla
|[[Douwe Bob]] 
|&quot;[[Slow Down]]&quot;
|&quot;Tóg go bog é&quot;
|11
|153
|-
|4
|{{bratach|Azerbaijan}} [[An Asarbaiseáin]]
|Béarla
|[[Samra]]
|&quot;[[Miracle]]&quot;
|&quot;Míorúilt&quot;
|17
|117
|-
|5
|{{bratach|Hungary}}  [[An Ungáir]]
|Béarla
|[[Freddie]]
|&quot;[[Pioneer (amhrán)|Pioneer]]&quot;
|&quot;Ceannródaí&quot;
|19
|108
|-
|6
|''{{bratach|Italy}}''[[An Iodáil]]
|[[Iodáilis]], Béarla
|[[Francesca Michielin]]
|&quot;[[No Degree of Separation]]&quot;
|&quot;Níl Céim Scartha&quot;
|16
|124
|-
|7
|{{bratach|Israel}} [[Iosrael]]
|Béarla
|[[Hovi Star]]
|&quot;[[Made of Stars]]&quot;
|&quot;Déanta de Réaltaí&quot;
|14
|135
|-
|8
|{{bratach|Bulgaria}} [[An Bhulgáir]]
|Béarla, [[An Bhulgáiris|Bulgáiris]]
|[[Poli Genova]]
|&quot;[[If Love Was a Crime]]&quot;
|&quot;Dá mba choir é an grá&quot;
|4
|307
|-
|9
|{{bratach|Sweden}} [[An tSualainn sa Chomórtas Amhránaíochta na hEoraifíse|An tSualainn]]
|Béarla
|[[Frans Jeppsson-Wall]]
|&quot;[[If I Were Sorry]]&quot;
|&quot;Dá mbeadh brón orm&quot;
|5
|261
|-
|10
|{{bratach|Germany}} [[An Ghearmáin sa Chomórtas Amhránaíochta na hEoraifíse|An Ghearmáin]]
|Béarla
|[[Jamie-Lee Kriewitz]]
|&quot;[[Ghost]]&quot;
|&quot;Taibhse&quot;
|26
|11
|-
|11
|{{bratach|France}} [[An Fhrainc]]
|Fraincis, [[An Béarla|Béarla]]
|[[Amir]]
|&quot;[[J'ai cherché]]&quot;
|&quot;Bhí mé ar lorg&quot;
|6
|257
|-
|12
|{{bratach|Poland}} [[An Pholainn]]
|Béarla
|[[Michał Szprak]]
|&quot;[[Colour your life|Colour of your life]]&quot;
|&quot;Dath do Shaoil&quot;
|8
|229
|-
|13
|{{bratach|Australia}}[[An Astráil sa Chomórtas Amhránaíochta na hEoraifíse|An Astráil]]
|Béarla
|[[Dami Im]]
|&quot;[[Sound of Silence]]&quot;
|&quot;Fuaim an Tosta&quot;
|2
|511
|-
|14
|{{bratach|Cyprus}} [[An Chipir]]
|Béarla
|[[Minus One]]
|&quot;[[Alter Ego]]&quot;
|&quot;Athrú Féin&quot;
|21
|96
|-
|15
|{{bratach|Serbia}} [[An tSeirbia]]
|Béarla
|[[Sanja Vučić]]
|&quot;[[Goodbye]]&quot;
|&quot;Slán&quot;
|18
|115
|-
|16
|{{bratach|Lithuania}} [[An Liotuáin]]
|Béarla
|[[Donny Montell]]
|&quot;[[I've Been Waiting for This Night|I've Been Waiting&lt;br&gt;for This Night]]&quot;
|&quot;Bhí mé ag fanacht ar an oíche seo&quot;
|9
|200
|-
|17
|{{bratach|Croatia}} [[An Chróit]]
|Béarla
|[[Nina Kraljić]]
|&quot;[[Lighthouse]]&quot;
|&quot;Teach Solais&quot;
|23
|73
|-
|18
|{{bratach|Russia}} [[An Rúis]]
|Béarla
|[[Sergey Lazarev]]
|&quot;[[You are the Only One|You Are the Only One]]&quot;
|&quot;Is tusa an duine amháin&quot;
|3
|491
|-
|19
|{{bratach|Spain}} [[An Spáinn]]
|Béarla
|[[Barei]]
|&quot;[[Say Yay!]]&quot;
|&quot;Abair Yay!&quot;
|22
|77
|-
|20
|{{bratach|Latvia}} [[An Laitvia]]
|Béarla
|[[Justs]]
|&quot;[[Heartbeat]]&quot;
|—
|15
|132
|- style=&quot;font-weight: bold; background: gold;&quot;
|21
|{{bratach|Ukraine}} [[An Úcráin]]
|Béarla, [[Criméaigh Tatairis|Tatairis]]
|[[Jamla|Jamala]]
|&quot;[[1944 (amhrán)|1944]]&quot;
|—
|1
|534
|-
|22
|{{bratach|Malta}} [[Málta]]
|Béarla
|[[Ira Losco]]
|&quot;[[Walk on Water]]&quot;
|&quot;Siúl ar Uisce&quot;
|12
|153
|-
|23
|{{bratach|Georgia}} [[An tSeoirsia]]
|Béarla
|[[Nika Kocharov &amp; Young Georgian Lolitaz|Nika Kocharov &amp;&lt;br&gt;Young Georgian Lolitaz]]
|&quot;[[Midnight Gold]]&quot;
|&quot;Ór Meáin Oíche&quot;
|20
|104
|-
|24
|{{bratach|Austria}} [[An Ostair]]
|[[An Fhraincis|Fraincis]]
|[[Zoë]]
|&quot;[[Loin d'ici]]&quot;
|&quot;I bhfad ó anseo&quot;
|13
|151
|-
|25
|{{bratach|United Kingdom}}[[An Ríocht Aontaithe sa Chomórtas Amhránaíochta na hEoraifíse|An Ríocht Aontaithe]]
|Béarla
|[[Joe &amp; Jake]]
|&quot;[[You're not alone]]&quot;
|&quot;Níl tú leat féin&quot;
|24
|62
|-
|26
|{{bratach|Armenia}} [[An Airméin]]
|Béarla
|[[Iveta Mukuchyan]]
|&quot;[[LoveWave]]&quot;
|&quot;GráTonn&quot;
|7
|249
|}

==Tíortha Eile==
{| class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;3&quot; |Tíortha nach bhfuil rannpháirteach&lt;ref name=&quot;:4&quot;/&gt;
|-
|{{bratach|Algeria}} [[An Ailgéir]]
|{{bratach|Lebanon}} [[An Liobáin]]&lt;ref&gt;http://eurovoix.com/2015/10/15/lebanon-not-ruled-out-2016-participation/&lt;/ref&gt;
|{{bratach|Portugal}}[[An Phortaingéil]]&lt;ref&gt;http://eurovoix.com/2015/10/07/portugal-withdraws-from-eurovision-2016/&lt;/ref&gt;
|-
|{{bratach|Andorra}} [[Andóra]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.escunited.com/home/andorra-no-return-in-2016/ |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2015-06-03 |archivedate=2015-06-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150626103609/http://www.escunited.com/home/andorra-no-return-in-2016/ }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://eurovoix.com/2015/09/02/andorra-no-return-in-2016/&lt;/ref&gt;
|{{bratach|Libya}} [[An Libia]]
|{{bratach|China}} [[An tSín]]&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
|-
|{{bratach|Vatican City}} [[Cathair na Vatacáine]]
|{{bratach|Luxembourg}}[[An Bhoisnia-Heirseagaivéin|Lucsamburg]]&lt;ref&gt;http://www.escunited.com/home/luxembourg-will-not-take-part-in-2016/&lt;/ref&gt;
|{{bratach|Slovakia}} [[An tSlóvaic]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.escdaily.com/participation-editorial/ |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2015-11-10 |archivedate=2016-09-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160913075715/http://www.escdaily.com/participation-editorial/ }}&lt;/ref&gt;
|-
|{{bratach|Kosovo}} [[An Chosaiv]]&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;http://www.escunited.com/home/china-ebu-declines-potential-new-guest/&lt;/ref&gt;
|{{bratach|Morocco}}  [[Maracó]]
|{{bratach|Turkey}}[[An Tuirc]]&lt;ref&gt;http://eurovoix.com/2015/11/03/its-now-official-turkey-will-not-be-in-eurovision-2016/&lt;/ref&gt;
|-
|{{bratach|Egypt}} [[An Éigipt]]
|{{bratach|Monaco}}  [[Monacó]]&lt;ref&gt;&lt;nowiki&gt;http://esctoday.com/105110/monaco-tmc-will-not-return-to-eurovision-in-2016/&lt;/nowiki&gt;&lt;/ref&gt;
|
|-
|{{bratach|Jordan}} [[an Iordáin|An Iordáin]]
|{{bratach|Faroe Islands}}[[An Airméin|Oileáin Fharó]] &lt;ref&gt;http://eurovoix.com/2015/06/10/faroe-islands-wants-to-participate-in-the-eurovision-song-contest/&lt;/ref&gt;
|
|}[[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]][[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]][[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]][[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]][[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]][[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]][[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]][[Montainéagró|&lt;nowiki/&gt;]][[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]][[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]][[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]][[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]][[An Mhacadóin Thuaidh|&lt;nowiki/&gt;]][[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]][[An Bhealarúis|&lt;nowiki/&gt;]]
==Urlabhraí agus Tráchtaire==
'''Tíortha rannpháirteacha'''
{| class=&quot;wikitable&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; |Tír
! colspan=&quot;2&quot; |Leath Deiridh 1
! colspan=&quot;2&quot; |Leath Deiridh 2
! colspan=&quot;2&quot; |Deiridh
|-
!Craoltóir
!Tráchtaire/í
!Craoltóir
!Tráchtaire/í
!Craoltóir
!Tráchtaire/í
|-
|{{bratach|Albania}} [[An Albáin]]&lt;ref&gt;http://www.imalbania.com/andri-xhahu-konfirmohet-si-komentues-dhe-prezantues-i-pikeve-te-shqiperise-ne-eurovision-2016/&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |TVSH, RTSH HD, RTSH Muzikë agus Radio Tirana
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Andri Xhahu
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |TVSH, RTSH HD, RTSH Muzikë agus Radio Tirana
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Andri Xhahu
|TVSH, RTSH HD, RTSH Muzikë agus Radio Tirana
|Andri Xhahu
|-
|{{bratach|Australia}} [[An Astráil]]&lt;ref&gt;http://www.sbs.com.au/programs/eurovision/article/2016/03/03/dami-im-named-australias-2016-eurovision-artist&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |SBS
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Julia Zamiro agus Sam Pang
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |SBS
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Julia Zamiro agus Sam Pang
|SBS
|Julia Zamiro agus Sam Pang
|-
|{{bratach|Belarus}} [[An Bhealarúis]]&lt;ref&gt;http://www.tvr.by/company/novosti-kompanii/ivan-vystupit-na-evrovidenii-vo-vtorom-polufinale-pod-5-m-nomerom/&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Belarus-1 agus Belarus-24
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Evgeny Perlin
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Belarus-1 agus Belarus-24
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Evgeny Perlin
|Belarus-1 agus Belarus-24
|Evgeny Perlin
|-
|{{bratach|Cyprus}} [[An Chipir]]&lt;ref&gt;http://www.foni-lemesos.com/agenda/politismos/23476-stin-teliki-eftheia-oi-proetoimasies-gia-ton-diagonismo-tragoudioy-tis-eurovision.html&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |RIK 1, RIK SAT, RIK HD agus Trito Programma
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Melina Karageorgiou
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |RIK 1, RIK SAT, RIK HD agus Trito Programma
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Melina Karageorgiou
|RIK 1, RIK SAT, RIK HD agus Trito Programma
|Melina Karageorgiou
|-
|{{bratach|Croatia}} [[An Chróit]]&lt;ref&gt;http://www.index.hr/black/clanak/otkriveni-posljednji-detalji-uoci-odlaska-na-eurosong-nina-kraljic-je-stvorena-za-velike-pozornice/889389.aspx&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |HRT 1 / HR2
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Duško Ćurlić (HRT 1) / Zlatko Turkalj Turki (HR2)
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |HRT 1 / HR2
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Duško Ćurlić (HRT 1) / Zlatko Turkalj Turki (HR2)
|HRT 1 / HR2
|Duško Ćurlić (HRT 1) / Zlatko Turkalj Turki (HR2)
|-
|{{bratach|Denmark}} [[An Danmhairg]]&lt;ref&gt;http://www.dr.dk/event/melodigrandprix/nyheder/historisk-aendring-af-afstemningen-nu-bliver-eurovision-mere&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |DR1
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Ole Tøpholm
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |DR1
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Ole Tøpholm
|DR1
|Ole Tøpholm
|-
|{{bratach|France}} [[An Fhrainc]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.programme-television.org/news-tv/Eurovision-2016-Marianne-James-Stephane-Bern-confirmes-4240915 |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2015-08-31 |archivedate=2015-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150824235855/http://www.programme-television.org/news-tv/Eurovision-2016-Marianne-James-Stephane-Bern-confirmes-4240915 }}&lt;/ref&gt; 
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |France 4
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Marianne James agus Jarry
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |France 4
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Marianne James agus Jarry
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |France 2
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Marianne James agus Stéphane Bern
|-
|{{bratach|Germany}} [[An Ghearmáin sa Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse|An Ghearmáin]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=https://www.eurovision.de/news/ESC-2016-Die-Sendetermine-im-Fernsehen-und-Online,fernsehtermine106.html |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2016-05-07 |archivedate=2016-04-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160422170702/https://www.eurovision.de/news/ESC-2016-Die-Sendetermine-im-Fernsehen-und-Online,fernsehtermine106.html }}&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Einsfestival agus Phoenix
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Peter Urban
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Einsfestival agus Phoenix
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Peter Urban
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Das Erste
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Peter Urban
|-
|{{bratach|Greece}} [[An Ghréig]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://news247.gr/eidiseis/psixagogia/music/eurovision-2016-pws-sas-fanhke-to-ellhniko-tragoudi-pshfiste.3948671.html |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2016-05-07 |archivedate=2016-04-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160404214046/http://news247.gr/eidiseis/psixagogia/music/eurovision-2016-pws-sas-fanhke-to-ellhniko-tragoudi-pshfiste.3948671.html }}&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |ERT 1, ERT HD agus ERT World
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Maria Kozakou agus Giorgos Kapoutzidis
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |ERT 1, ERT HD agus ERT World
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Maria Kozakou agus Giorgos Kapoutzidis
|ERT 1, ERT HD agus ERT World
|Maria Kozakou agus Giorgos Kapoutzidis
|-
|{{bratach|Italy}} [[An Iodáil]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www.programme-television.org/news-tv/Eurovision-2016-Marianne-James-Stephane-Bern-confirmes-4240915 |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2015-08-31 |archivedate=2015-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150824235855/http://www.programme-television.org/news-tv/Eurovision-2016-Marianne-James-Stephane-Bern-confirmes-4240915 }}&lt;/ref&gt; 
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |RAI 4 agus RAI Radio 2
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Filippo Solibello agus Marco Ardemagni
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |RAI 4 agus RAI Radio 2
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Filippo Solibello agus Marco Ardemagni
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |RAI 1
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Flavio Insinna agus Federico Russo
|-
|{{bratach|Norway}} [[An Iorua]]&lt;ref&gt;https://tv.nrk.no/serie/eurovision-song-contest/MUHU12006316/14-05-2016&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://tv.nrk.no/serie/p3morgens-store-eurovisions-fest/MYNR50200216/14-05-2016&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |NRK 1
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Olav Viksmo Slettan
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |NRK 1
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Olav Viksmo Slettan
|NRK 1 / NRK 3
|Olav Viksmo Slettan (NRK 1) / Ronny Brede Aase, Silje Reiten Nordnes agus Markus Ekrem Neby (NRK 3)
|-
|{{bratach|Iceland}} [[An Íoslainn]]&lt;ref&gt;http://www.ruv.is/frett/gisli-marteinn-kynnir-eurovision-a-ny&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |RÚV
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Gísli Marteinn Baldursson
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |RÚV
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Gísli Marteinn Baldursson
|RÚV
|Gísli Marteinn Baldursson
|-
|{{bratach|Netherlands}} [[An Ísiltír]]
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |NPO 1
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Jan Smit agus Cornald Maas
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |NPO 1
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Jan Smit agus Cornald Maas
|NPO 1
|Jan Smit agus Cornald Maas
|-
|{{bratach|Austria}} [[An Ostair]]&lt;ref&gt;http://www.ots.at/presseaussendung/OTS_20160408_OTS0148/startnummer-12-fuer-oesterreich-im-ersten-esc-semifinale-am-10-mai&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Andi Knoll
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |ORF eins
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Andi Knoll
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |ORF eins
|Andi Knoll
|ORF eins
|-
|{{bratach|Poland}} [[An Pholainn]]&lt;ref&gt;http://centruminformacji.tvp.pl/25116985/eurowizyjna-rywalizacja-w-tvp&lt;/ref&gt; 
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |TVP 1 agus TV Polonia
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Artur Orzech
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |TVP 1 agus TV Polonia
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Artur Orzech
|TVP 1 agus TV Polonia
|Artur Orzech
|-
|{{bratach|Czech Republic}} [[Poblacht na Seice]]&lt;ref&gt;http://www.satcentrum.com/clanky/22944/eurovision-song-contest-2016-opet-s-ucasti-ceske-republiky/&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |ČT2
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Libor Bouček
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |ČT2
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Libor Bouček
|ČT1
|Libor Bouček
|-
|{{bratach|United Kingdom}} [[An Ríocht Aontaithe]]&lt;ref&gt;http://www.telegraph.co.uk/tv/2016/04/04/when-is-eurovision-2016-and-how-can-i-watch-it/&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |[[BBC Four]]
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Scott Mills agus Mel Giedroyc
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |[[BBC Four]]
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Scott Mills agus Mel Giedroyc
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |[[BBC One]] agus [[BBC Radio 2]]
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |[[Graham Norton]]&lt;ref&gt;http://www.bbc.co.uk/blogs/eurovision/entries/d865fad0-cafd-4a9b-944c-29354d49bece&lt;/ref&gt; (BBC One), Ken Bruce (BBC Radio 2)
|-
|{{bratach|Russia}} [[An Rúis]]&lt;ref&gt;https://life.ru/t/%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5/406384/laifu_stali_izviestny_imiena_rossiiskikh_kommientatorov_konkursa_ievrovidieniie-2016&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Russia-1 agus Russia HD
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Dmitry Guberniev agus Ernest Mackevičius
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Russia-1
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Dmitry Guberniev agus Ernest Mackevičius
|Russia 1 agus Russia HD
|Dmitry Guberniev agus Ernest Mackevičius
|-
|{{bratach|San Marino}} [[San Mairíne]]&lt;ref&gt;http://www.eurofestivalnews.com/2016/01/13/eurovision-2016-san-marino-rtv-conferma-al-commento-duo-fiorio-restivo/&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |SMtv San Marino agus Radio San Marino
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Lia Fiorio agus Gigi Restiv
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |SMtv San Marino agus Radio San Marino
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Lia Fiorio agus Gigi Restiv
|SMtv San Marino agus Radio San Marino
|Lia Fiorio agus Gigi Restiv
|-
|{{bratach|Serbia}} [[An tSeirbia]]&lt;ref&gt;http://www.rts.rs/page/tv/ci/story/17/rts-1/2308252/pesma-evrovizije-2016-polufinale-1-prenos.html&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |RTS 1, RTS HD agus RTS SAT
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Dragan Ilić
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |
|
|
|-
|{{bratach|Georgia}} [[An tSeoirsia]]&lt;ref&gt;http://eurovision-georgia.ge/?page=news&amp;id=124278&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |GPB First Broadcaster
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Tuta Chkheidze
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |GPD First Broadcaster
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Tuta Chkheidze
|GPD First Broadcaster
|Tuta Chkheidze
|-
|{{bratach|Spain}} [[An Spáinn]]&lt;ref&gt;http://www.rtve.es/television/20160413/jose-maria-inigo-julia-varela-repiten-como-comentaristas-eurovision-2016-para-tve/1336582.shtml&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |La 2
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |José María Íñigo agus Julia Varela
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |La 2
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |José María Íñigo agus Julia Varela
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |La 1
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |José María Íñigo agus Julia Varela
|-
|{{bratach|Sweden}} [[An tSualainn]]&lt;ref&gt;http://sverigesradio.se/sida/gruppsida.aspx?programid=4922&amp;grupp=22873&amp;artikel=6415442&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |SVT 1 / SR P4
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Lotta Bromé (SVT 1) /  Carolina Norén agus Björn Kjellman (SR P4)
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Lotta Bromé (SVT 1) /  Carolina Norén agus Björn Kjellman (SR P4)
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |SVT 1 / SR P4
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Lotta Bromé (SVT 1) /  Carolina Norén agus Björn Kjellman (SR P4)
|-
|{{bratach|Ukraine}} [[An Úcráin]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://1tv.com.ua/news/channel/78211 |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2016-05-07 |archivedate=2016-04-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160425161825/http://1tv.com.ua/news/channel/78211 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://schedule.nrcu.gov.ua/news.html?newsID=24437 |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2016-05-07 |archivedate=2016-05-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160514120607/http://schedule.nrcu.gov.ua/news.html?newsID=24437 }}&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |UA:Pershyi agus Radio Ukraine
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Timur Miroshnychenko (UA:Pershyi) / Olena Zelinchenko (Radio Ukraine)
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |UA:Pershyi agus Radio Ukraine
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Timur Miroshnychenko (UA: Pershyi) / Olena Zelinchenko (Radio Ukraine)
|UA:Pershyi agus Radio Ukraine
|Timur Miroshnychenko (UA: Pershyi) / Olena Zelinchenko (Radio Ukraine)
|-
|{{bratach|Hungary}}  [[An Ungáir]]&lt;ref&gt;http://tv.24.hu/musorok/musor/eurovizios-dalfesztival-2016/&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Duna
| bgcolor=&quot;#ffd700&quot; |Gábor Gundel Takács
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Duna
| bgcolor=&quot;#add8e6&quot; |Gábor Gundel Takács
|Duna
|Gábor Gundel Takács
|}
{{legend|#FFD700|Ghlac an tír páirt agus/nó vótáil}}
{{legend|#ADD8E6|Níor ghlac an tír páirt agus/nó gan vótáil}}

'''Tíortha nach bhfuil rannpháirteach'''
{| class=&quot;wikitable&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; |Tír
! colspan=&quot;2&quot; |Leath Deiridh 1
! colspan=&quot;2&quot; |Leath Deiridh 2
! colspan=&quot;2&quot; |Deiridh
|-
!Craoltóir
!Tráchtaire/í
!Craoltóir
!Tráchtaire/í
!Craoltóir
!Tráchtaire/í
|-
|{{bratach|Portugal}} [[An Phortaingéil]]&lt;ref&gt;http://eurovoix.com/2016/04/15/portugal-rtp-will-now-broadcast-eurovision-2016/&lt;/ref&gt;
|RTP
|Hélder Reis
|RTP
|Hélder Reis
|RTP
|Hélder Reis
|-
|{{bratach|United States}} [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]]&lt;ref&gt;https://www.yahoo.com/music/see-kim-chi-bob-the-drag-queen-and-naomi-smalls-173047105.html&lt;/ref&gt;
|&amp;nbsp;-&amp;nbsp;
|&amp;nbsp;-&amp;nbsp;
|&amp;nbsp;-&amp;nbsp;
|&amp;nbsp;-&amp;nbsp;
|Logo TV
|Carson Kressley agus Michelle Collins
|-
|{{bratach|China}} [[An tSín]]&lt;ref&gt;http://eurovoix.com/2016/04/25/china-hunan-television-broadcast-eurovision-live-tv/&lt;/ref&gt;
|Hunan TV
|Kubert Leung agus Wu Zhoutong
|Hunan TV
|Kubert Leung agus Wu Zhoutong
|Hunan TV
|Kubert Leung agus Wu Zhoutong
|}
*

== Tagairtí ==
{{Reflist}}{{Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse}}

[[Catagóir:Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse]]</text>
      <sha1>2vfyz7yfq6gxac3c20zxysl8z51ol80</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bríd Rodgers</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66167</id>
    <revision>
      <id>1270225</id>
      <parentid>1262158</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T00:55:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270225</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2993" sha1="52bcvo062kfea294o6tus64xy6h3hui" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Is iar-[[Polaitíocht|pholaiteoir]] Éireannach í '''Bríd Rogers''' a rugadh i n[[Gaoth Dobhair|Gaoth Dobhair]], [[Contae Dhún na nGall]], ach a bhí gníomhach ó thaobh na polaitíochta de i dTuaisceart Éireann, áit a raibh sí ina Leas-Cheannaire ar an [[Páirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre|Pháirtí Sóisialta Daonlathach an Lucht Oibre]] (PSDLO nó SDLP) agus ina Ball de [[Tionól Thuaisceart Éireann|Thionól Thuaisceart Éireann]] don  Bhanna Uachtarach.

==Gníomhréim pholaitiúil==
Cuireadh [[oideachas]] foirmiúil uirthi i Muineachán agus i [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|gColáiste na hOllscoile]], [[Baile Átha Cliath|Baile Átha Cliath]], agus bhí chónaí uirthi i dTuaisceart Éireann ó 1960ar aghaidh. Bhí baint aici leis an Ghluaiseacht Chearta Sibhialta ó 1965.

Bhí sí ar dhuine de bhunaitheoirí an PSDLO, agus ceapadh ina Cathaoirleach í sa bhliain 1978 agus ina hArd-Rúnaí sa bhliain 1981. Sa bhliain 1983 d'ainmnigh an Taoiseach [[Gearóid Mac Gearailt]] í chuig [[Seanad Éireann|Sheanad Éireann]], agus d'fhreastail sí ann go dtí 1987.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=7823 |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2016-02-28 |archivedate=2021-03-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210304031048/https://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=7823 }}&lt;/ref&gt; Bhí Rodgers ina ceannaire ar fhoirn an PSDLO sna cainteanna a ba chúis le [[Comhaontú Aoine an Chéasta|Chomhaontú Aoine an Chéasta]].

Toghadh í do Thionól Thuaisceart Éireann do toghcheantar na Banna Uachtaraí i Meitheamh 1998. Ceapadh í do chéad Fheidhmeannacht Thuaisceart Éireann i mí na Samhna 1999 mar Aire Talmhaíochta agus Forbartha Tuaithe, agus d'fhan sí sa phost sin go dtí gur cuireadh an Fheidhmeannacht ar fionraí, Deireadh Fómhair 2002.

Ceapadh í ina leascheannaire ar an pháirtí i mí na Samhna 2001. sheas sí siar mar Chomhalta den Tionól Reachtach ag toghcháin an Tionóil, Samhna 2003, agus mar leas- cheannaire i mí Feabhra 2004, nuair a tháinig a hionadaí [[Alasdair McDonnell]] i gcomharbacht uirthi.

==Saol pearsanta==
Tá Rodgers pósta agus seisear páistí aici. Tá cianghaol aici leis an drongadóir Gael-Mheiriceánach [[Uinseann Ó Colla (Mad Dog Coll)|Uinseann Ó Colla]]. Labhraíonn sí [[An Ghaeilge|Gaeilge]], [[An Béarla|Béarla]] agus [[An Iodáilis|Iodáilis]].

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{DEFAULTSORT:Rodgers, Bríd}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1935]]
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Alumni COBÁC]]
[[Catagóir:Baill den 17ú Seanad]]
[[Catagóir:Comhaltaí den Tionól Reachtach Thuaisceart Éireann]]
[[Catagóir:Daoine as Gaoth Dobhair]]
[[Catagóir:Mná Éireannacha]]
[[Catagóir:Náisiúnaithe Éireannacha]]
[[Catagóir:Polaiteoirí neamhspleácha na hÉireann]]
[[Catagóir:Páirtí Sóisialta agus Daonlathach an Lucht Oibre]]
[[Catagóir:Tír Eoghain Thiar (toghcheantar na Ríochta Aontaithe)]]</text>
      <sha1>52bcvo062kfea294o6tus64xy6h3hui</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catherine Connolly</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66352</id>
    <revision>
      <id>1270231</id>
      <parentid>1250223</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:00:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270231</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8019" sha1="i34dsb2arm9cpgltfopckirfb0r4mvn" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Is polaiteoir as Gaillimh agus [[Teachta Dála]] [[Neamhspleách]] í '''Catherine Connolly''' (a rugadh ar an 12 Iúil 1957). Toghadh í sa dáilcheantar [[Gaillimh Thiar (Dáilcheantar)|Gaillimh Thiar]] san [[Olltoghchán na hÉireann, 2016|Olltoghchán 2016]] agus atoghadh in 2020 agus 2024.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/news/politics/election-2020-catherine-connolly-independent-1.4168665|teideal=Election 2020: Catherine Connolly (Independent)|údar=Ronan McGreevy|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2020-02-13}}&lt;/ref&gt; Ceapadh ina Chathaoirleach í ar Coiste na Gaeilge, na Gaeltachta agus na nOileán i 2016.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.oireachtas.ie/ga/committees/32/irish-language-the-gaeltacht-and-the-islands/membership|teideal=Comhaltas – Coiste na Gaeilge, na Gaeltachta agus na nOileán – 32nd Dáil, 25th Seanad – Tithe an Oireachtais|údar=Tithe an Oireachtais|dáta=2020-01-17|language=ga|work=www.oireachtas.ie|dátarochtana=2020-01-29}}&lt;/ref&gt; I nGaillimh, toghadh í mar Chomhairleoir Cathrach ó 1999-2016 agus thoghadh ina Mhéara na Gaillimhe í ó 2004-2005. 

== Gairmréim ==
Toghadh Connolly mar Chomhairleoir Cathrach i nGaillimh don chéad uair i mí an Mheithimh 1999 agus í ina ball de [[Páirtí an Lucht Oibre (Éire)|Pháirtí an Lucht Oibre.]] D'fhan sí sa phost seo ar feadh 17 bhliain, go dtí go toghadh í mar Theachta Dála i 2016&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://catherineconnolly.com/about/|teideal=About|dáta=2014-02-23|language=en-US|work=Claddagh, Galway|dátarochtana=2020-01-29}}&lt;/ref&gt;. Ar an gComhairle Cathrach, toghadh í sa cheantar thiar (1999, 2009) agus uair amháin sa cheantar theas (2004)&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://electionsireland.org/candidate.cfm?id=4630|teideal=ElectionsIreland.org: Catherine Connolly|work=electionsireland.org|dátarochtana=2020-01-29|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922224140/https://www.electionsireland.org/candidate.cfm?ID=4630}}&lt;/ref&gt;. Toghadh ina Méara na Gaillimhe í ó 2004-2005&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/news/politics/oireachtas/profile-catherine-connolly-ind-1.2554202|teideal=Profile: Catherine Connolly (Ind)|údar=Lorna Siggins|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2020-01-29}}&lt;/ref&gt;.   Toghadh a deirfiúr Colette Connolly mar Chomhairleoir Cathrach na Gaillimhe sa bhliain 2004&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=5169|teideal=ElectionsIreland.org: Colette Connolly|work=electionsireland.org|dátarochtana=2020-01-29|archivedate=2020-08-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200809033624/https://www.electionsireland.org/candidate.cfm?ID=5169}}&lt;/ref&gt;.

D'éirigh Connolly as Páirtí an Lucht Oibre i 2006 nuair a roghnaigh cheannceathrú an pháirtí nach mbeadh ach iarrthóir amháin ([[Mícheál D. Ó hUiginn]]) ag seasamh sa Dáilcheantar Gaillimh Thiar in Olltoghchán 2007&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;. Tar éis di an páirtí a fhágáil, sheas Connolly mar iarrthóir Neamhspleách san Olltoghchán 2007. Fuair sí 3.64% na vótaí chéad rogha agus ní fhuair sí suíochán&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. 

Sheas Connolly in Olltoghchán 2011 agus fuair sí 7.86% na vótaí céadrogha&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. Chaill sí amach ar shuíochán le dornán beag vótaí ... ní raibh ach 17 vóta idir í féin agus an iarrthóir [[Seán Ó Cadhain (polaiteoir)|Seán Ó Cadhain]], ach tar éis athchomhaireamh na vótaí, toghadh Ó Cadhain agus ní fhuair Connolly an suíochán&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;.

Toghadh í do Dháil Éireann (an [[An 32ú Dáil|32ú Dáil]]) in [[Olltoghchán na hÉireann, 2016| Olltoghchán 2016]] le 7.59% de na vótaí céadrogha&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. Roghnaigh sí [[Richard Boyd Barrett]] i bpróiseas roghnúcháin Taoisigh na 32ú Dála&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.kildarestreet.com/debates/?id=2016-03-10a.60|teideal=Nomination of Taoiseach: 10 Mar 2016: Dáil debates (KildareStreet.com)|work=www.kildarestreet.com|dátarochtana=2020-01-30}}&lt;/ref&gt;. Ba í a deirfiúr, Colette Connolly, ball de Pháirtí an Lucht Oibre, a fuair a  suíochán ar an gComhairle Cathrach i 2016&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=5169|teideal=ElectionsIreland.org: Colette Connolly|work=electionsireland.org|dátarochtana=2020-01-30}}{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;. Atoghadh Catherine in [[Olltoghchán na hÉireann, 2020|Olltoghchán 2020]] le 9.0% de na vótaí céadrogha&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=General Election 2020 Live Results {{!}} RTÉ News|url=https://www.rte.ie/news/election-2020/results/}}&lt;/ref&gt;. 

Oibríonn Connolly ar chúrsaí [[Timpeallacht|timpeallachta]]&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;. Tá sí i bhfabhar an córas iompar poiblí a fheabhsú&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishexaminer.com/breakingnews/ireland/public-transport-is-solution-to-galway-traffic-problems-say-critics-to-ring-road-proposal-827998.html|teideal=Public transport is solution to Galway traffic problems, say critics to ring road proposal|údar=Wednesday, February 14, 2018-11:30 Am|dáta=2018-02-14|language=en|work=www.irishexaminer.com|dátarochtana=2020-01-30}}&lt;/ref&gt;. Bíonn sí sásta seasamh misniúil a thógáil, í in aghaidh Chuarbhóthar na Gaillimhe mar shampla, mar go gcreideann sí go mba cheart córas traenach cathrach cosúil leis an Luas a chur ar fáil i nGaillimh, seachas a bheith ag mealladh níos mó carranna isteach sa gcathair.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/dfheadfadh-noel-thomas-teacht-aniar-aduaidh-ar-fg-i-ngaillimh-thiar-seans-go-mbeidh-an-la-le-grainne-seoige-do-ff/|teideal=Seans go mbeidh suíochán ag Gráinne Seoige agus gur idir Mairéad Farrell agus Seán Kyne a bheidh an ceann deireanach i nGaillimh Thiar|údar=Donncha Ó hÉallaithe|dáta=20 Samhain 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-11-22}}&lt;/ref&gt;

Pátrún Gluaiseacht an Phobail is ea í&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.people.ie/english1.html|teideal=People's Movement Home Page|language=en|work=www.people.ie|dátarochtana=2020-01-30}}&lt;/ref&gt;

=== Saol oibre ===
[[Abhcóide]] a bhí Connolly uair amháin agus bhí sí ag obair mar [[Síceolaíocht|Shíceolaí]] Ciniciúil leis an mBord Sláinte Thiar i [[Béal Átha na Slua|mBéal Átha na Slua]], Cathair na Gaillimhe agus [[Conamara]]&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;.

=== Pearsanta ===
Is as [[Seantalamh, Cathair na Gaillimhe|Seantalamh]] i [[Cathair na Gaillimhe|gCathair na Gaillimhe]] í Connolly agus tá sí ina cónaí sa [[An Cladach|Chladach]] ó bhliain 1988. Tá sí pósta agus tá beirt mhac aici&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;.

Tá Connolly líofa sa Ghaeilge. Ceapadh ina Chathaoirleach í ar Choiste na Gaeilge, na Gaeltachta agus na nOileán i 2016 agus suíonn sí ar An Coiste um Chuntais Phoiblí&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.oireachtas.ie/ga/committees/32/committee-on-public-accounts/membership|teideal=Comhaltas – An Coiste um Chuntais Phoiblí – 32nd Dáil – Tithe an Oireachtais|údar=Tithe an Oireachtais|dáta=2020-01-17|language=ga|work=www.oireachtas.ie|dátarochtana=2020-01-30}}&lt;/ref&gt;.

== Féach freisin ==

* [[Gaillimh Thiar (Dáilcheantar)]]
* [[:Catagóir:Gaillimh Thiar (Dáilcheantar)|Polaiteoirí i nGaillimh Thiar]]

== Naisc sheachtracha ==
[http://www.catherineconnolly.com Suíomh Oifigiúil]

[https://twitter.com/catherinegalway?lang=en Catherine Connolly ar Twitter]

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{Teachtaí Dála an 32ú Dáil}}{{DEFAULTSORT:Connolly, Catherine}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1957]]
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Baill den 32ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 33ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill Pháirtí an Lucht Oibre (Éire)]]
[[Catagóir:Comhairleoirí Áitiúla]]
[[Catagóir:Daoine as Contae na Gaillimhe]]
[[Catagóir:Teachtaí Dála mná]]
[[Catagóir:Gaillimh Thiar (Dáilcheantar)]]
[[Catagóir:Teachtaí Dála neamhspleácha]]
[[Catagóir:Baill den 34ú Dáil]]</text>
      <sha1>i34dsb2arm9cpgltfopckirfb0r4mvn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Deasún Mac Gearailt</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66541</id>
    <revision>
      <id>1270260</id>
      <parentid>1266116</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T04:16:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270260</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14020" sha1="9u1hjrnkt543mztvtbz59muoivtjbu0" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}
Ba réabhlóideach Éireannach é '''Deasún Mac Gearailt''' ('''Desmond FitzGerald''' i mBéarla) (13 Feabhra 1888 – 9 Aibreán 1947) agus file, poiblitheoir polaitiúil agus polaiteoir de chuid pháirtí Chumann na nGaedheal, leis.&lt;ref&gt;&quot;Mr. Desmond FitzGerald&quot;. Oireachtas Members Database. Retrieved 12 February 2012.&lt;/ref&gt; 

== Luathshaol ==
Rugadh Deasún Mac Gearailt in '''Forest Gate, West Ham, Essex in 1888''' agus baisteadh '''Thomas Joseph FitzGerald''' air. Ba iad Patrick Fitzgerald (1831–1908), saothraí ó dheisceart Thiobraid Árainn, agus Mary Anne Scollard (1847–1927) ó Oileán Ciarraí, Contae Chiarraí, a thuismitheoirí. D’athraigh sé a ainm agus é sna déaga agus roghnaigh sé an t-ainm níos rómánsaí “Desmond”, nó “Deasún”. Tháinig sé go hÉirinn den chéad uair in 1910.&lt;ref&gt;&quot;''Desmond's Rising: Memoirs 1913 to Easter 1916''&quot;, with foreword by Garret FitzGerald; Liberties Press, Dublin, published 1968 and 2006; pp.9, 11.&lt;/ref&gt; Bhí sé ina mhac léinn in St Bonaventure's.&lt;ref&gt; http://www.e7-nowandthen.org/&lt;/ref&gt;

I Londain, bhí sé ina bhall den ghrúpa filí agus scríbhneoir darbh ainm &quot;an grúpa Tour Eiffel&quot;, lena n-áirítear [[Ezra Pound]], T.E. Hulme, F.S. Flint agus scríbhneoir Éireannach eile, [[Joseph Campbell]]. Fuair an grúpa a ainm as an mbialann inar tionóladh na cruinnithe, bialann an Tour Eiffel in [[Soho]].&lt;ref&gt;Carr, Helen, The Verse Revolutionaries: Ezra Pound, H.D. and The Imagists. Random House.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Carr, Helen. The Verse Revolutionaries: Ezra Pound, H.D. and The Imagists (Kindle Location 167). Random House. Kindle Edition.&lt;/ref&gt; I mí Aibreáin 1908, thóg Florence Farr agus Mac Gearailt Ezra Pound go dtí cruinniú an ghrúpa, eachtra a chur tús le caidreamh as ar tháinig an grúpa Imagist níos déanaí.&lt;ref&gt;Carr, Helen. The Verse Revolutionaries: Ezra Pound, H.D. and The Imagists (Kindle Location 3438). Random House. Kindle Edition.&lt;/ref&gt; 

== Saol Pósta agus Clann ==
In 1911 phós Mac Gearailt, Caitliceach Rómhánach, '''Maedhbh Nic Chonaill (Mabel Washington McConnell) (1884–1958)''', iníon John McConnell, díolacháin fuisce ó Bhéal Feirste, agus gariníon de chuid fheirmeoir Preispitéireach ó chúlchríoch na cathrach. D’fhreastail sí ar Ollscoil na Banríona, Béal Feirste, agus bhí an t-ábhar spéise céanna aici sa '''[[An Ghaeilge|Ghaeilge]]''' is a bhí ag Mac Gearailt; bhuail sí air den chéad uair ag seimineár teanga i Londain. Chónaigh siad sa Fhrainc sular aistrigh siad go Ciarraí i mí an Mhárta 1913. Le linn na tréimhse seo chuaigh sé leis an ngrúpa aos dána, '''[[the Imagists]]'''. Bhí ceathrar clainne acu: Desmond (1912–1987), Pierce (1914–1986), Fergus (1920–1983) agus '''[[Gearóid Mac Gearailt|Garret]]''' (1926–2011). 

== Náisiúnaí na hÉireann ==
Ghlac Mac Gearailt ballraíocht in '''Óglaigh na hÉireann''' in 1914 agus d’eagraigh sé buíonn Óglaigh i gContae Chiarraí. Agus é ina thimire, bhí air druileáil a dhéanamh fiú leis na hearcaigh ba lú oiriúnach. Ní raibh sé sásta leis sin óir b’fhear lán moráltachta araíonachta é.&lt;ref&gt;C Townshend, &quot;Easter 1916&quot;, (London 2006), p.44-5.&lt;/ref&gt; Bhí an eagraíocht faoi bhrú an-mhór ag an am: díbríodh roinnt mhaith dá gceannairí i mí Iúil 1915 faoin '''Acht um Chosaint na Ríochta 1914'''. Ghlac Mac Gearailt an ról a bhí ag '''[[Earnán de Blaghd (Ernest Blythe)|de Blaghd]]''' roimhe sin.&lt;ref&gt;Townshend, p.82.&lt;/ref&gt; Ghearradh pionós príosúin air de bharr óráid a thug sé i gcoinne earcaíochta le linn an Chéad Chogadh Domhanda.&lt;ref&gt;Murphy, William. [https://books.google.com/books?id=wY5tAwAAQBAJ&amp;pg=PA38 ''Political Imprisonment and the Irish, 1912-1921'']. 2014: Oxford University Press. p. 38. &lt;nowiki&gt;ISBN 0191651265&lt;/nowiki&gt;. Retrieved 3 April 2016.&lt;/ref&gt; Mar thoradh air sin, díbríodh as Ciarraí é agus d’aistrigh sé go [[Contae Chill Mhantáin]]. B'fhear fíormheasartha sprionlaithe é Mac Gearailt, agus d’fhág sé sin, chomh maith leis a chúlra [[Angla-Normannach]], gur phearsa de chuid na gluaiseachta a tharraing míghean air féin. Mhothaigh sé amhail is nár thug a cheannairí aird ar a chás féin. Le linn ghabháltas '''[[Ard-Oifig an Phoist]]''' san '''[[Éirí Amach na Cásca|Éirí Amach 1916]]''', nochtaigh sé a thuairim, “bhí mearbhall orm faoin meon a raibh ann go ginearálta maidir leis an slándála.” Ag buaicphointe na troda, bhí sé í gcroílár an dóiteáin a thug dúshlán mór do gharastún Ard-Oifig an Phoist.&lt;ref&gt;J.M.Heuston, &quot;Headquarters Battalion, Army of the Irish Republic, Easter Week, 1916&quot; (Tallaght 1966), p.44. Townshend, p.210.&lt;/ref&gt; Agus é ina dhuine a bhí i gcónaí amhrasach,ina chuimhní cinn den Éirí Amach 1916, léiríonn Mac Gearailt, a bhí i gceannas ar chiondálacha, an cur ag gluaiseacht thobann gan choinne a tharla, agus tuairiscíonn sé ar staid agus caoi díobh siúd a bhí fós in Ard-Oifig an Phoist, ceanncheathrú na reibiliúnach. Cé gur minic a chuirtear síos ar an Éirí Amach mar chineál íobairt fola i gcuntais éagsúla, pléann Mac Gearailt an réasúnaíocht leathan a bhí taobh thiar de leis an gceannasaí '''[[Pádraig Mac Piarais]]''', agus le '''[[Joseph Plunkett]]''' &lt;ref&gt;Townshend, p.264.&lt;/ref&gt; a thaisteal go dtí [[an Ghearmáin]] ag iarraidh cúnamh in 1915. Mheas siadsan go mbeadh an bua ag an Ghearmáin sa Chéad Chogadh Domhanda agus go mbeadh suíochán ag Éirinn sa chomhdháil síochána a dtiocfadh sna sála ar dheireadh an Chogaidh dá mba rud é go mairfeadh an tÉirí Amach trí lá nó níos mó. Cé gur fhógair siad Poblacht na hÉireann san Éirí Amach in 1916, mheas siad go mbeadh gá ann cuireadh a thabhairt don mhac ab óige de shliocht an Khaiser, Joachim, a bheith i gcoróin ar nuaríocht athchóirithe na hÉireann, ríocht ina mbeadh Gaeilge mar theanga laethúil na ndaoine.&lt;ref&gt;&quot;''Desmond's Rising Memoirs 1913 to Easter 1916''&quot;, op.cit., p.142-144.&lt;/ref&gt;

Scaoileadh saor Mac Gearailt in 1918 nuair a toghadh é ina Fheisire Shinn Féin i ndáilcheantar Pembroke-Baile Átha Cliath.&lt;ref&gt;[http://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=984 &quot;Desmond FitzGerald&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111018165803/http://electionsireland.org//candidate.cfm?id=984 |date=2011-10-18 }}. ''ElectionsIreland.org''. Retrieved 12 February 2012.&lt;/ref&gt; Cheapadh é mar '''Stiúrthóir Poiblíochta''' tar éis thionóil an '''[[An Chéad Dáil|Chéad Dáil]]''' in 1919, agus chuaigh sé leis an nuachtán ''Nationality'' ar dtús, ag glacadh cúraim a bhí ag [[Laurence Ginnell]] roimhe, nuair a gabhadh eisean. Luaigh Mac Gearailt sa chéad tuairisc a chuir sé faoi bhráid na Dála gurb í ‘an bholscaireacht an príomh-mhodh a bhí againn chun poiblíocht a dhéanamh.’ Bhí deacracht aige tionchar a bheith aige ar an bpreas Briotanach, arbh é a scaoil amach nuacht ag baint le hÉirinn timpeall an domhain, den chuid is mó.&lt;ref&gt;Report of the Propaganda Department, n.d., (May 1920), National Archives of Ireland DE:2/10.&lt;/ref&gt;

[[File:Firstdail.jpg|mion|300px|An Chéad Dáil - Deasún Mac Gearailt sa tríú líne, an tríú dhuine ó chlé]]

I mí Bhealtaine 1919 chuaigh '''[[Erskine Hamilton Childers|Erskine Childers]]''', cara agus comhghleacaí de chuid Mhic Gearailt go '''[[Versailles]]''', ag súil le páirt a ghlacadh sa '''[[Comhdháil Síochána Versailles|Chomhdháil Síochána]]''' a tionóladh ann. Tharla gur tháinig níos mó cantail agus frustrachais go leanúnach ar Childers ann de réir a chéile mar gheall ar an mheon mhursanta a bhí ag an mBreatain maidir le saoirse na hÉireann. Chuir Mac Gearailt tús le míméagraf darbh ainm ''Achoimriú Seachtainiúil Ghníomhartha Forrántachta de chuid an Namhad'' i mí Iúil, 1919. Faoi mhí na Samhna chuir sé féin agus Childers tús le foilsiú an '''''[[Irish Bulletin]]'''''. Lean leo ar feadh dhá mhí is fiche ag scaoileadh amach bolscaireacht faoi choireanna a rinne Sasana chun borradh a chur faoi inchreidteacht na Dála agus inchreidteacht Shinn Féin, freisin. D’ainneoin an ghearán a rinneadh sa Dáil in 1920 nár leor an méid a bhí sna liostaí sin, tharla gur chuir an móiminteam laistiar den '''Roinn Bolscaireachta''' mearbhall ar a gcomhraic.&lt;ref&gt;C Townshend, &quot;The Republic&quot;, p.94-6.&lt;/ref&gt; Le linn '''[[Cogadh na Saoirse (Éire)|Chogadh na Saoirse in Éirinn (1919-21)]]''' d’éirigh leis an ''Bulletin'' poiblíocht a chur amach maidir le aidhmeanna '''Phoblacht na hÉireann''' sa domhan mór agus níos mó ratha á bhaint amach acu leis de réir a chéile, agus d’éirigh leo deireadh a chur leis an baoil a bhí ann go n-athródh an cogadh go coimhlint ní b’fhairsinge. Agus straitéis á dreachadh aige chun Chúige Uladh a choimeád, chreid '''[[Earnán de Blaghd (Ernest Blythe)|Earnán de Blaghd]]''', ceannródaí lucht na Poblachtach, go mbeadh imshuí uafásach amach is amach do Bhéal Feirste dá mba rud é go gcuirfí in áit é.&lt;ref&gt;Bureau of Military History WS 939 (Ernest Blythe)&lt;/ref&gt; Os a choinne sin, d’iarr '''[[Seán Mac an tSaoi]]''' ar fhreagra a fháil ar an gceist sin, a mheas sé gurbh cogadh díothaithe a bhí ann i gcoinne an náisiúnachais; bhí “arm cumhachtach an imshuí” ann gurbh fhéidir leo a úsáid, de réir a argóint. Bhí a lán poblachtaigh i gcoinne an imshuí: D’fhógair Mac Gearailt gurb ionann imshuí agus “vótáil ar son na deighilte”.&lt;ref&gt;Townshend, &quot;The Republic&quot;, p.177.&lt;/ref&gt; Bhí an cuma ar an scéal go raibh ag éirí le Roinn [poiblíochta] na Dála an ceann is fearr a fháil ar lucht [[Caisleán Bhaile Átha Cliath|an Chaisleáin]], nach raibh in ann a scéal a chur i bhfeidhm ar an bpobal, sa chogadh bolscaireachta. Chuir ina luí ar an Rúnaíocht gurbh fhiú leanúint ar aghaidh leis an Bulletin nuair a nascadh a gcuid páipéar agus ábhar i gcreach.&lt;ref&gt;Townshend, &quot;The Republic&quot;, p.299.&lt;/ref&gt; Gabhadh ar Mhac Gearailt i mí an Mhárta 1921, ach scaoileadh saor é arís. Déanach i mí Lúnasa 1921 rinne '''[[Éamon de Valera|Éamon De Valera]]''' athrú maidir le ballraíocht an Chomh-aireacht, agus níor éirigh le Mac Gearailt aireacht a bheith aige, cé gur ainmníodh é mar Aire Poiblíochta in áit Childers.&lt;ref&gt;Townshend, p.324.&lt;/ref&gt; Ba dhuine de na Teachtaí Dála é a rinne iarracht, nár éirígh leis, De Valera a áitiú le bheith ina bhall den fhoireann idirbheartaíochta a shocraigh an '''[[Conradh Angla-Éireannach]]''' arna síniú ar an 6 Nollaig.

== Aire rialtais ==
Bhí Mac Gearailt ar son an Chonartha. Ar an 30 Lúnasa 1922, ceapadh é mar an '''tAire Gnóthaí Seachtracha''' den [[Rialtas Sealadach Dheisceart Éireann]]. Ba cuid den [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht Aontaithe]] í [[Deisceart Éireann]] ar an dáta arna ceapadh é. Agus, mar gheall air sin, is aisteach an rud é go raibh [[Aire Gnóthaí Seachtracha]] sa Rialtas. Is é an fáth gur tharla an rud neamhghnách seo ná gurbh rialtas idirthréimhseach a bhí ann. Bunaíodh [[Saorstát Éireann|'''Saorstát Éireann''']] ar an 6 Nollaig 1922.
[[File:Tailteann Games Visitors at the R.I.A. 1924 (18426438103).jpg|thumb|Tailteann Games Visitors at the R.I.A. 1924 (18426438103)]]

Chuir Mac Gearailt iarratas isteach ar son na hÉireann le haghaidh ballraíocht [[Conradh na Náisiún|Chonradh na Náisiún]], i litir a scríobhadh ar an 17 Aibreán 1923.[17] Ghlacadh leis an iarratas sin, agus d’éirigh le hÉire ballraíocht a bhaint amach an bhliain dár gcionn. D’fhreastail Mac Gearailt ag [[na Comhdháil Impiriúla]] ar son an stáit nua, freisin. In 1927 ceapadh é ina [[Aire Cosanta]].  I ndiaidh bhriseadh an rialtais in 1932, lean sé leis mar TD go dtí 1938. Toghadh é mar sheanadóir i [[Seanad Éireann]], agus lean sé leis mar ionadaí sa Seanad go dtí gur éirigh sé as a ghairm mar pholaiteoir in 1943.

== Sliocht ==
Bhí duine dá mhic, [[Gearóid Mac Gearailt]] ina [[Aire Gnóthaí Eachtracha]] sna 1970í, dála a atharsan, agus ceapadh é mar Thaoiseach dhá uair sna 1980í.

Fuair Deasún Mac Gearailt bás ar an 9 Aibreán 1947 i mBaile Átha Cliath, agus é 59 mbliana d’aois.

==Tagairtí==
{{reflist}}

===Leabharliosta===
* [http://www.ucd.ie/t4cms/p0080-fitzgerald-desmond-descriptive-catalogue.PDF Papers of Desmond and Mabel FitzGerald, P80: Descriptive Catalogue], UCD Archives, University College Dublin
* [https://digital.ucd.ie/view/ucdlib:30685 Desmond FitzGerald Photographs]{{Dead link|date=Bealtaine 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, UCD Digital Library, University College Dublin.The majority of these photographs arise out of the Civil War but other smaller series relate to the aftermath of the Easter Rising and to the War of Independence. There are also other series of army portraits and of historical occasions photographs.
* Townshend, Charles, ''Easter 1916: The Irish Rebellion'' (London 2006)
* Townshend, C, ''The Republic: The Fight For Irish Independence'' (London 2014)


{{Teachtaí Dála an 1ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 2ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 3ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 4ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 5ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 6ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 7ú Dáil}}
{{Teachtaí Dála an 8ú Dáil}}

{{DEFAULTSORT:Gearailt, Deasún Mac}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1888]]
[[Catagóir:Básanna i 1947]]
[[Catagóir:Airí Rialtais na hÉireann]]
[[Catagóir:Baill Chumann na nGaedheal]]
[[Catagóir:Baill Fhine Gael]]
[[Catagóir:Baill Shinn Féin]]
[[Catagóir:Baill den 1ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 2ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 3ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 4ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 5ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 6ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 7ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 8ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 3ú Seanad]]
[[Catagóir:Feisirí de Pharlaimint na Ríochta Aontaithe]]
[[Catagóir:Filí na hÉireann]]
[[Catagóir:Fir]]
[[Catagóir:Réabhlóidithe Éireannacha]]</text>
      <sha1>9u1hjrnkt543mztvtbz59muoivtjbu0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Círéibeacha idirchiníocha Notting Hill</title>
    <ns>0</ns>
    <id>73640</id>
    <revision>
      <id>1270205</id>
      <parentid>1072333</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T22:02:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270205</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="438" sha1="6gmd0vfi1fzptyrab8dks92pk29zoyo" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Is éard a bhí sna '''círéibeacha idirchiníocha Notting Hill''' ná sraith círéibeacha a tharla i [[Notting Hill]], [[Londain]], idir [[30 Lúnasa]] agus [[5 Meán Fómhair]] [[1958]].

{{síol}}

{{DEFAULTSORT:cireibeacha idirchiniocha Notting Hill}}
[[Catagóir:Royal Borough of Kensington and Chelsea]]
[[Catagóir:Círéibeacha]]
[[Catagóir:1958]]
[[Catagóir:Agóidí bainteach leis an inimirce]]</text>
      <sha1>6gmd0vfi1fzptyrab8dks92pk29zoyo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aois na Faisnéise</title>
    <ns>0</ns>
    <id>77239</id>
    <revision>
      <id>1270241</id>
      <parentid>1202730</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:38:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.184.131</ip>
      </contributor>
      <origin>1270241</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3564" sha1="ezgjtkwuf1r8ur5z1v57qrppx2gvhox" xml:space="preserve">Is éard is '''Aois na Faisnéise''' ann (ar a dtugtar freisin '''Aois an Ríomhaire''', an '''Aois Dhigiteach''', nó '''Aois na Meán Nua'''), ná an tréimhse, i stair an duine, arb iad a shainairíonna ná an t-athrú ón tionscal traidisiúnta a thug an [[Réabhlóid Thionsclaíoch]] chun cinn trí tionsclaíochta, go dtí geilleagar atá bunaithe ar [[Ríomhaire|ríomhairiú]] faisnéise. Tá teacht na hAoise Faisnéise bainteach leis an [[Réabhlóid Dhigiteach]], díreach mar a mharcáil an [[Réabhlóid Thionsclaíoch]] teacht na hAoise Tionsclaíche .&lt;ref&gt;Castells, M. (1999). &lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;HilbertDT&amp;SC&quot;&gt;Hilbert, M. (2015). &lt;/ref&gt; Athraíonn an sainmhíniú ar cad a chiallaíonn an téarma 'digiteach', (nó cén a chiallaíonn 'fáisnéis' ) le himeacht ama, de réir mar a thagann teicneolaíochtaí nua, feistí úsáideora, modhanna idirghníomhaíochta le daoine eile agus feistí chun cinn ar an réimse taighde, forbairt agus seoladh margaidh.

== Tagairtí ==
{{Reflist|colwidth=30em}}

== Tuilleadh léitheoireachta ==
* Oliver Stengel et al. (2017). ''Digitalzeitalter - Digitalgesellschaft'', Springer {{ISBN|978-3658117580}}978-3658117580
* Mendelson, Edward (Meitheamh 2016). ''[http://www.nybooks.com/articles/2016/06/23/depths-of-the-digital-age/ I Dhoimhneas na Aois Dhigiteach],'' An Nua-Eabhrac Athbhreithniú Leabhar
* Bollacker, Kurt D. (2010) ''[http://www.americanscientist.org/issues/pub/2010/3/avoiding-a-digital-dark-age a Sheachaint Digiteach Dark Aois] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100701154227/http://www.americanscientist.org/issues/pub/2010/3/avoiding-a-digital-dark-age |date=2010-07-01 }}'', ar Eolaí Meiriceánach, Márta–aibreán 2010, Toirt 98, Uimhir 2, lch.&amp;#x20;106ff
* Castells, Manuel. (1996-98). ''An Aois na Faisnéise: Eacnamaíocht, Sochaí agus Cultúr'', 3 iml. Oxford: Blackwell.
* Gelbstein, E. (2006) ''ag Trasnú an Feidhmiúcháin Deighilt Dhigiteach a shárú''. {{ISBN|99932-53-17-0}}99932-53-17-0

== Naisc sheachtracha ==
* [http://www.information-age.com Articles on the impact of the Information Age on business]&amp;nbsp;– at ''Information Age'' magazine
* [http://www.vias.org/beyinfoage/ Beyond the Information Age] by Dave Ulmer
* [http://www.dodccrp.org/files/Alberts_Anthology_I.pdf Information Age Anthology Vol I] by Alberts and Papp (CCRP, 1997)
* [http://www.dodccrp.org/files/Alberts_Anthology_II.pdf Information Age Anthology Vol II] by Alberts and Papp (CCRP, 2000)
* [http://www.dodccrp.org/files/Alberts_Anthology_III.pdf Information Age Anthology Vol III] by Alberts and Papp (CCRP, 2001)
* [http://www.dodccrp.org/files/Alberts_UIAW.pdf Understanding Information Age Warfare] by Alberts et al. (CCRP, 2001)
* [http://www.dodccrp.org/files/Alberts_IAT.pdf Information Age Transformation] by Alberts (CCRP, 2002)
* [http://www.dodccrp.org/files/Alberts_Unintended.pdf The Unintended Consequences of Information Age Technologies] by Alberts (CCRP, 1996)
* [http://www.informationage.org/ History &amp; Discussion of the Information Age] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170914082906/http://informationage.org/ |date=2017-09-14 }}
* [http://www.sciencemuseum.org.uk/educators/plan_and_book_a_visit/things_to_do/galleries/information_age.aspx Science Museum - Information Age] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151004040741/http://www.sciencemuseum.org.uk/educators/plan_and_book_a_visit/things_to_do/galleries/information_age.aspx |date=2015-10-04 }}* [http://www.information-age.com Airteagail ar an tionchar ar an Aois na</text>
      <sha1>ezgjtkwuf1r8ur5z1v57qrppx2gvhox</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Contae Greene, Arkansas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79842</id>
    <revision>
      <id>1270256</id>
      <parentid>1170186</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T03:31:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270256</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2857" sha1="pmjchiffep6gr2m1jgyxpfsyzsv0f1l" xml:space="preserve">{{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}}
[[Íomhá:Map_of_Arkansas_highlighting_Greene_County.svg|thumb|deas|Suíomh sa stát Arkansas.]]

Is contae in [[Arkansas]] é '''Contae Greene'''. Is é [[Paragould, Arkansas|Paragould]] príomhbhaile an chontae agus an chathair is mó daonra.

Tá sé suite in oirthuaisceart an stáit, agus tá sé ag críochantacht le:

* Contaetha in Arkansas: [[Contae Clay, Arkansas|Clay]], [[Contae Craighead, Arkansas|Craighead]], [[Contae Lawrence, Arkansas|Lawrence]], agus [[Contae Randolph, Arkansas|Randolph]]

* Contaetha in [[Missouri]]: [[Contae Dunklin, Missouri|Dunklin]]

Sa bhliain [[2016]] bhí 44,598 duine ina gcónaí ann. Tá achar 1,502 ciliméadar cearnach (1,502/km²), agus mar sin, tá dlús daonra 28/km² sa chontae.&lt;ref&gt;{{lua idirlín|url=https://factfinder.census.gov/faces/nav/jsf/pages/community_facts.xhtml|accessdate=2016-11-04|teideal=Find a County|dátarochtana=2017-11-05|archivedate=2015-01-08|archiveurl=http://webarchive.loc.gov/all/20150108070337/http://factfinder.census.gov/faces/nav/jsf/pages/index.xhtml}}&lt;/ref&gt; 

== Stair ==

Bunaíodh Contae Greene ar [[5 Samhain]] [[1833]]. Ainmníodh an bhaile i gcuimhne ar [[Nathanael Greene]], mílísteoir Meiriceánach.

== Lárionaid  i gContae Greene ==
===Cathracha===
* [[Marmaduke, Arkansas|Marmaduke]]
* [[Paragould, Arkansas|Paragould]] (príomhbhaile)

===Bailte===
* [[Delaplaine, Arkansas|Delaplaine]]
* [[Lafe, Arkansas|Lafe]]
* [[Oak Grove Heights, Arkansas|Oak Grove Heights]]

===Pobail neamhchorpraithe===
* [[Beech Grove, Arkansas|Beech Grove]]
* [[Cotton Belt, Arkansas|Cotton Belt]]
* [[Fontaine, Arkansas|Fontaine]]
* [[Gainesville, Arkansas|Gainesville]]
* [[Hopewell, Greene County, Arkansas|Hopewell]]
* [[Light, Arkansas|Light]]
* [[Walcott, Arkansas|Walcott]]
* [[Walnut Corner, Greene County, Arkansas|Walnut Corner]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

== Naisc sheachtracha ==
* [http://county.arkansas.gov/greene/ Suíomh idirlín oifigiúil] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240425003838/http://county.arkansas.gov/greene/ |date=2024-04-25 }}

{{Síol-tír-us-contae}}
{{Arkansas}}

[[Catagóir:Arkansas]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Arkansas]]
[[Catagóir:Contae Greene, Arkansas|*]]
[[Catagóir:Contaetha Arkansas|Greene]]
[[Catagóir:Contaetha Stát Aontaithe Mheiriceá|Greene, Contae]]
[[Catagóir:Contaetha Arkansas bunaithe sa bhliain 1833|Greene]]
[[Catagóir:Áiteanna bunaithe sa bhliain 1833]]

&lt;!-- [[Catagóir:Contaetha a bhfuil ainmneacha a thagann ón teangacha na Meiriceánach Dúchasach orthu|Arkansas]]
[[Catagóir:Áiteanna a bhfuil ainmneacha a thagann ón teangacha na Meiriceánach Dúchasach orthu|Arkansas]]
[[Catagóir:Contaetha tirime in Arkansas|Ashley]]
[[Catagóir:Contaetha tirime|Ashley]] 
[[Catagóir:Contaetha Arkansas atá ar bhruach na habhainn Mississippi|Drew]] --&gt;</text>
      <sha1>pmjchiffep6gr2m1jgyxpfsyzsv0f1l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Círéibeacha Los Angeles na bliana 1992</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82221</id>
    <revision>
      <id>1270207</id>
      <parentid>1118040</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T22:04:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270207</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="872" sha1="1bp7910v24bh3yp671zx4u98ccbf3n0" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

[[Íomhá:ANG40InfantryDivisionLosAngelesRiot1992.jpg|clé|250px|mion|Fórsaí slándála i sráid in Los Angeles le linn na gcíréibeacha sa bhliain 1992]]
Is é a bhí i gceist le '''Círéibeacha Los Angeles na bliana 1992''' ná sraith [[Círéib|círéibeacha]], creachadóireachta, coirloscadh agus achrann sibhialta a tharla in [[Los Angeles, California]], in Aibreán agus Bealtaine na bliana úd.  

An eachtra a chuir tús leis ná nuair a fritheadh baill den LAPD neamhchiontach as tiománaí tacsaí den chine gorm (darbh ainm [[Rodney King]]) a ghortú go dona.

== Féach freisin ==

* [[Agóidí na n-inimirceach le linn réimeas Trump]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol-us}}

{{DEFAULTSORT:Círéibeacha Los Angeles na bliana 1992}}
[[Catagóir:Círéibeacha]]
[[Catagóir:Los Angeles]]
[[Catagóir:Eachtraí ciníocha]]</text>
      <sha1>1bp7910v24bh3yp671zx4u98ccbf3n0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cian O’Callaghan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83838</id>
    <revision>
      <id>1270235</id>
      <parentid>1250277</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:21:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270235</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5010" sha1="75ye5uew2izjiwta086sq1na91nvywu" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Is ball de [[Social Democrats|na Daonlathaigh Shóisialta]] é '''Cian O'Callaghan'''. Rugadh é i mí Bealtaine 1979. Ba é an chéad méara aerach in Éirinn. Seasann sé ar an g[[Comhairle Contae Fhine Gall]]. Roimhe seo, bhí sé ina bhall de [[Páirtí an Lucht Oibre (Éire)|Pháirtí an Lucht Oibre]]. Toghadh é mar Theachta Dála san Olltoghchán 2020.

[[Íomhá:New Lord Mayor of Dublin marched with pride with new FG LGBT group (7473174012).jpg|clé|mion|Cian O’Callaghan, 2012]]

==Óige==
Is as [[Vicipéid:Cill Fhionntain|Chill Fhoinntain]], Baile Átha Cliath é Cian. 
Cuireadh oideachas air i g[[Coláiste Belvedere]]. Bhain sé Céim Mháistreachta amach ón [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|gColáiste Ollscoile, Baile Átha Cliath]] (UCD).&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.socialdemocrats.ie/our-people/cian-ocallaghan/|teideal=Cllr. Cian O’Callaghan|website=Social Democrats|accessdate=10 February 2020|dátarochtana=16 Feabhra 2020|archivedate=18 Deireadh Fómhair 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191018192844/https://www.socialdemocrats.ie/our-people/cian-ocallaghan/}}&lt;/ref&gt;

==Gairmréim pholaitiúil==
Toghadh O'Callaghan chuig [[Comhairle Contae Fhine Gall|Chomhairle Contae Fhine Gall]] ar a chéad iarracht sa bhliain 2009, ag déanamh ionadaíochta ar [[Páirtí an Lucht Oibre (Éire)|an Lucht Oibre]], ag glacadh an dara suíochán i dtoghcheantar áitiúil [[Binn Éadair|Bhinn Éadair]]-[[Mullach Íde|Mhullach Íde]]. I mí an Mheithimh 2012, toghadh é mar Mhéara Fhine Gall, agus ba é an chéad mhéara aerach go hoscailte é i stair na tíre.&lt;ref&gt;{{cite news|first=Emer|last=McLysaght|url=http://www.thejournal.ie/ireland-gay-mayor-cian-ocallaghan-496791-Jun2012/|teideal=Ireland’s ‘first openly gay mayor’ elected|work=TheJournal.ie|date=22 June 2012}}&lt;/ref&gt;  Le linn dó a bheith ina mhéara, leag sé béim ar na fadhbanna a bhíonn ag úinéirí tí i roinnt forbairtí níos nuaí i gceantar [[Fine Gall|Fhine Gall]], áit a ndearna ábhair thógála a bhí truaillithe le pirít damáiste mór.&lt;ref&gt;{{cite news|first=Nicola|last=Donnelly|url=http://www.independent.ie/regionals/fingalindependent/news/pyrite-tops-the-agenda-for-fingals-new-mayor-27818746.html|teideal=Pyrite tops the agenda for Fingal's new Mayor|work=Fingal Independent|date=28 August 2012}}&lt;/ref&gt;

I mí Iúil 2013, d’fhág O'Callaghan Páirtí an Lucht Oibre ar bhonn coinsiasa idé-eolaíocha, ag rá: &quot;The introduction of two budgets in a row that actually increased income inequality by targeting people on low and middle incomes was deeply unjust&quot; ([[An Ghaeilge|Gaeilge]]: ''Bhí sé an-éagórach go mór éagothroime ioncaim a thabhairt isteach i ndiaidh a chéile trí dhíriú ar dhaoine ar ísealioncaim agus mheánioncaim.'')&quot;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.independent.ie/regionals/fingalindependent/news/ocallaghan-quits-labour-over-unfair-and-unjust-policies-29458451.html|teideal=O'Callaghan quits Labour over 'unfair and unjust' policies|work=Fingal Independent|date=30 July 2013}}&lt;/ref&gt;

San iomaíocht mar iarrthóir Neamhspleách i dtoghcháin áitiúla 2014, bhain O'Callaghan barr an chomhairimh i dtoghcheantar áitiúil Bhinn Éadair-Mhullach Íde.&lt;ref name=&quot;electionsireland.org&quot;&gt;{{cite web|url=https://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=9560|teideal=Cian O'Callaghan|publisher=ElectionsIreland.org|dátarochtana=2020-02-16|archivedate=2016-04-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160411183642/http://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=9560}}&lt;/ref&gt; 
Agus é ag comóradh olltoghchán 2016 na nDaonlathaithe Shóisialta i dTuaisceart Chuan Átha Cliath, fuair sé 3,864 vóta céadrogha agus cuireadh as an áireamh é ar an 12ú comhaireamh.&lt;ref name=&quot;electionsireland.org&quot;/&gt;

Bhí sé mar iarrthóir na nDaonlathaithe Shóisialta do thoghcheantar Bhá Bhaile Átha Cliath ag olltoghchán 2020 agus d'éirigh leis a bheith tofa.

== Féach freisin ==

* [[:Catagóir:Cuan Bhaile Átha Cliath Thuaidh|Polaiteoirí i gCuan Bhaile Átha Cliath Thuaidh]]
* [[Cuan Bhaile Átha Cliath Thuaidh (Dáilcheantar)]]

==Tagairtí==
*[http://www.thejournal.ie/ireland-gay-mayor-cian-ocallaghan-496791-Jun2012/ Alt in The Journal, Meitheamh 2012]

==Naisc sheachtracha==
*[https://www.socialdemocrats.ie/our-people/cian-ocallaghan/ Social Democrats profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191018192844/https://www.socialdemocrats.ie/our-people/cian-ocallaghan/ |date=2019-10-18 }}

&lt;references /&gt;
{{DEFAULTSORT:O'Callaghan, Cian}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1979]]
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Alumni COBÁC]]
[[Catagóir:Baill den 33ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill na nDaonlathaithe Sóisialta]]
[[Catagóir:Baill Pháirtí an Lucht Oibre (Éire)]]
[[Catagóir:Comhairleoirí Áitiúla]]
[[Catagóir:Fir aeracha]]
[[Catagóir:Méaraí Éireannacha]]
[[Catagóir:Cuan Bhaile Átha Cliath Thuaidh]]
[[Catagóir:Polaiteoirí as Baile Átha Cliath]]
[[Catagóir:Baill den 34ú Dáil]]</text>
      <sha1>75ye5uew2izjiwta086sq1na91nvywu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Úsáideoir:Marcas.oduinn/Clár Dubh</title>
    <ns>2</ns>
    <id>90902</id>
    <revision>
      <id>1270160</id>
      <parentid>1270132</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T14:49:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <origin>1270160</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14053" sha1="niokzwmjafgtn89lzh61ahze79ywma2" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Inthe ==
'' The '''Ballyfinboy River''' rises close to [[Muine Gall]] i g[[Contae Uíbh Fhailí]], and flows in a generally northwesterly direction into [[Loch Deirgeirt]] at [[Drom Aidhneach]].  It forms part of the boundary idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  The river flows through the towns of [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]] west of which it flows past Caisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, a ruined [[tower house]] with a [[Síle na gcíoch]].

== Droichid 

'' Knockearl Bridge carries the [[R491 road (Ireland)|R491 road]] from County Offaly on the south bank across the river to Cloughjordan on the north bank in County Tipperary&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

'' An ornate stone bridge with cast iron railings carries the avenue leading to [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

'' Modern pedestrian bridges in Borrisokane town park link the two sections of the park, north and south of the river.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

'' Ballinderry Bridge carries the [[R493 road (Ireland)|R493 road]] across the river. It is an elegant five arch bridge with low arches.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

'' The three arched Drominagh Demesne Toll Bridge was built by the land owner in 1776.  The now disused shelter for the toll collector is still visible.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht 

'' An electric fishing survey of the river at [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] was conducted in September 2012 by Inland Fisheries Ireland.  Species noted here were [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
|archive-date=21d Feabhra 2014}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{Coord|53|02|N|8|15|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

{{síol-tír-ie}}

== An Eithne ==
'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''') is a river within the [[Abhantraí na Sionainne]] in [[Republic of Ireland|Ireland]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanas 
'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Slieve na Calliagh]], in the townland of Tubride, near [[Oldcastle, County Meath|Oldcastle]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{cite web|title=The River Inny|url=http://www.irelandxo.com/node/10084|website=Ireland Reaching Out|access-date=26 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084|archive-date=10 February 2015}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loughcrew]], all in [[County Meath]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Counties Meath and Cavan for about a short distance before it enters [[Lough Sheelin]], which lies at a meeting points of Counties [[County Cavan|Cavan]], Meath and [[County Westmeath|Westmeath]]. The portion as far as Lough Sheelin is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{cite web|author1=Champ, T.|author2=Kerins, C.|author3=Monaghan, K.|title=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005|url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|archive-url=https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|url-status=dead|archive-date=15 March 2016|publisher=Shannon Regional Fisheries Board|year=2007|access-date=24 March 2020}}&lt;/ref&gt;

'' At Lough Sheelin, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book |title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 |date=2014 |publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works |location=Swords, Co. Dublin |page=30 |quote=Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown}}&lt;/ref&gt; and the Bellsgrove (or Belsgrove, also known as Ballyheelan) and Crover Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{cite web |title=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams |url=http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |website=Cavan County Council |publisher=Cavan County Council |access-date=21 March 2020 |location=Cavan |page=84 |date=2013 |archive-date=24 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; as well as the Mauraghboy, Carrick, Rusheen, Moneybeg and Schoolhouse Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|p.4}}  The Upper Inny and Lough Sheelin are on limestone, while some of the Lough Sheelin tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Lough Sheelin, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{cite web |title=Lough Sheelin Guide |url=http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |website=This is Cavan |publisher=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan |access-date=24 March 2020 |archive-date=24 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; forms the boundary between Westmeath and Cavan.  It flows under the bridge at the village of [[Finea]], and into [[Lough Kinale]], where counties Cavan and Westmeath meet Longford. From there the river forms much of the boundary between Longford and Westmeath but enters Westmeath near Streete and flows into [[Lough Derravaragh]], known for its role in the legend of the [[Children of Lir]]. It then flows near the village of Ballinalack, forms Lough Iron, and crosses into [[County Longford]] near [[Abbeyshrule]], where the Whitworth Aqueduct suspends the [[Royal Canal]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water. At nearby Tenelick the mythological Princess Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{cite web|title=Fishing and the River Inny|url=http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|website=Longford.ie|publisher=Longford County Council|access-date=25 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years. It continues past Newcastle House to [[Ballymahon]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book |last1=Williams |first1=Robert A. |title=Notes on River Basins |date=1872 |publisher=Longmans, Green and Co. |location=London |page=64 |quote=... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{cite web |title=Geohive (integrated State mapping) |url=https://www.osi.ie/ |website=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) |publisher=Government of Ireland |access-date=26 March 2020 |archive-date=2 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Inny River whitewater guide]

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Croabh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>niokzwmjafgtn89lzh61ahze79ywma2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270163</id>
      <parentid>1270160</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T15:09:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* An Inthe */</comment>
      <origin>1270163</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14065" sha1="3nhfo2h47f2prq2qykcxo7hf8cxrmqy" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Inthe ==
Éirinn '''An Inthe''' ({{lang-en|Ballyfinboy River}}) gar de {{h|Muine Gall}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]], agus síleann i dtreo siar ó thuaidh i [[Loch Deirgeirt]] isteach ag [[Drom Aidhneach]].  Cruthaíonn sí cuid den teorainn idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  Síleann an abhainn trí na bailte [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]], agus ansin of thar Chaisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, fothrach [[tower house|túrthí]] le [[Síle na gcíoch]].

== Droichid 

'' Knockearl Bridge carries the [[R491 road (Ireland)|R491 road]] from County Offaly on the south bank across the river to Cloughjordan on the north bank in County Tipperary&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

'' An ornate stone bridge with cast iron railings carries the avenue leading to [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

'' Modern pedestrian bridges in Borrisokane town park link the two sections of the park, north and south of the river.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

'' Ballinderry Bridge carries the [[R493 road (Ireland)|R493 road]] across the river. It is an elegant five arch bridge with low arches.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

'' The three arched Drominagh Demesne Toll Bridge was built by the land owner in 1776.  The now disused shelter for the toll collector is still visible.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht 

'' An electric fishing survey of the river at [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] was conducted in September 2012 by Inland Fisheries Ireland.  Species noted here were [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
|archive-date=21d Feabhra 2014}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{Coord|53|02|N|8|15|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

{{síol-tír-ie}}

== An Eithne ==
'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''') is a river within the [[Abhantraí na Sionainne]] in [[Republic of Ireland|Ireland]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanas 
'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Slieve na Calliagh]], in the townland of Tubride, near [[Oldcastle, County Meath|Oldcastle]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{cite web|title=The River Inny|url=http://www.irelandxo.com/node/10084|website=Ireland Reaching Out|access-date=26 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084|archive-date=10 February 2015}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loughcrew]], all in [[County Meath]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Counties Meath and Cavan for about a short distance before it enters [[Lough Sheelin]], which lies at a meeting points of Counties [[County Cavan|Cavan]], Meath and [[County Westmeath|Westmeath]]. The portion as far as Lough Sheelin is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{cite web|author1=Champ, T.|author2=Kerins, C.|author3=Monaghan, K.|title=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005|url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|archive-url=https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|url-status=dead|archive-date=15 March 2016|publisher=Shannon Regional Fisheries Board|year=2007|access-date=24 March 2020}}&lt;/ref&gt;

'' At Lough Sheelin, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book |title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 |date=2014 |publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works |location=Swords, Co. Dublin |page=30 |quote=Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown}}&lt;/ref&gt; and the Bellsgrove (or Belsgrove, also known as Ballyheelan) and Crover Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{cite web |title=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams |url=http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |website=Cavan County Council |publisher=Cavan County Council |access-date=21 March 2020 |location=Cavan |page=84 |date=2013 |archive-date=24 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; as well as the Mauraghboy, Carrick, Rusheen, Moneybeg and Schoolhouse Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|p.4}}  The Upper Inny and Lough Sheelin are on limestone, while some of the Lough Sheelin tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Lough Sheelin, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{cite web |title=Lough Sheelin Guide |url=http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |website=This is Cavan |publisher=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan |access-date=24 March 2020 |archive-date=24 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; forms the boundary between Westmeath and Cavan.  It flows under the bridge at the village of [[Finea]], and into [[Lough Kinale]], where counties Cavan and Westmeath meet Longford. From there the river forms much of the boundary between Longford and Westmeath but enters Westmeath near Streete and flows into [[Lough Derravaragh]], known for its role in the legend of the [[Children of Lir]]. It then flows near the village of Ballinalack, forms Lough Iron, and crosses into [[County Longford]] near [[Abbeyshrule]], where the Whitworth Aqueduct suspends the [[Royal Canal]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water. At nearby Tenelick the mythological Princess Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{cite web|title=Fishing and the River Inny|url=http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|website=Longford.ie|publisher=Longford County Council|access-date=25 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years. It continues past Newcastle House to [[Ballymahon]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book |last1=Williams |first1=Robert A. |title=Notes on River Basins |date=1872 |publisher=Longmans, Green and Co. |location=London |page=64 |quote=... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{cite web |title=Geohive (integrated State mapping) |url=https://www.osi.ie/ |website=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) |publisher=Government of Ireland |access-date=26 March 2020 |archive-date=2 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Inny River whitewater guide]

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Croabh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>3nhfo2h47f2prq2qykcxo7hf8cxrmqy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270165</id>
      <parentid>1270163</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:16:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* An Inthe */</comment>
      <origin>1270165</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14007" sha1="g7i400ut8mzps63clk67p6fvwvfsx5u" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Inthe ==
Éirinn '''An Inthe''' ({{lang-en|Ballyfinboy River}}) gar de {{h|Muine Gall}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]], agus ritheann i dtreo siar ó thuaidh i [[Loch Deirgeirt]] isteach ag [[Drom Aidhneach]].  Cruthaíonn sí cuid den teorainn idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  Ritheann an abhainn trí na bailte [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]], agus ansin of thar Chaisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, fothrach [[tower house|túrthí]] le [[Síle na gcíoch]].

== Droichid 

Téann an bóthar [[R491]] thar ''' Droichead Chnoc Oirill ''' ó Uíbh Fhailí ar an mbruach ó dheas go Cloch Shiurdáin ó thuaidh i dTiobraid Árann.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóthar [[R493]] trasna na habhann thar '' Droichead Bhaile an Doire''' le cúig stua ísle.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Tógadh ''' Droichead Dola Diméin Dhrom Aidhneach ''' le trí stua sa bhliain 1776.  Tá foscadán an bhailitheora fós le feiceáil.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóithrín go [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe thar ''' droichid cloiche ''' le ráillí iarainn theilgthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

I bPáirc Bhuiríos Uí Chéin, nascann ''' droichid choisithe ''' dhá thaobh na páirce agus an abha ag rith trína lár.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht 

Rinneadh suirbhé iascaireachta leictreach don abhainn ag [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] i Meán Fómhair 2012 ag Iascach Intíre Éireann.  Fuarthas speicis amhail is [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
|archive-date=21d Feabhra 2014}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{Coord|53|02|N|8|15|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

{{síol-tír-ie}}

== An Eithne ==
'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''') is a river within the [[Abhantraí na Sionainne]] in [[Republic of Ireland|Ireland]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanas 
'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Slieve na Calliagh]], in the townland of Tubride, near [[Oldcastle, County Meath|Oldcastle]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{cite web|title=The River Inny|url=http://www.irelandxo.com/node/10084|website=Ireland Reaching Out|access-date=26 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084|archive-date=10 February 2015}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loughcrew]], all in [[County Meath]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Counties Meath and Cavan for about a short distance before it enters [[Lough Sheelin]], which lies at a meeting points of Counties [[County Cavan|Cavan]], Meath and [[County Westmeath|Westmeath]]. The portion as far as Lough Sheelin is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{cite web|author1=Champ, T.|author2=Kerins, C.|author3=Monaghan, K.|title=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005|url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|archive-url=https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|url-status=dead|archive-date=15 March 2016|publisher=Shannon Regional Fisheries Board|year=2007|access-date=24 March 2020}}&lt;/ref&gt;

'' At Lough Sheelin, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book |title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 |date=2014 |publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works |location=Swords, Co. Dublin |page=30 |quote=Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown}}&lt;/ref&gt; and the Bellsgrove (or Belsgrove, also known as Ballyheelan) and Crover Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{cite web |title=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams |url=http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |website=Cavan County Council |publisher=Cavan County Council |access-date=21 March 2020 |location=Cavan |page=84 |date=2013 |archive-date=24 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; as well as the Mauraghboy, Carrick, Rusheen, Moneybeg and Schoolhouse Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|p.4}}  The Upper Inny and Lough Sheelin are on limestone, while some of the Lough Sheelin tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Lough Sheelin, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{cite web |title=Lough Sheelin Guide |url=http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |website=This is Cavan |publisher=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan |access-date=24 March 2020 |archive-date=24 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; forms the boundary between Westmeath and Cavan.  It flows under the bridge at the village of [[Finea]], and into [[Lough Kinale]], where counties Cavan and Westmeath meet Longford. From there the river forms much of the boundary between Longford and Westmeath but enters Westmeath near Streete and flows into [[Lough Derravaragh]], known for its role in the legend of the [[Children of Lir]]. It then flows near the village of Ballinalack, forms Lough Iron, and crosses into [[County Longford]] near [[Abbeyshrule]], where the Whitworth Aqueduct suspends the [[Royal Canal]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water. At nearby Tenelick the mythological Princess Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{cite web|title=Fishing and the River Inny|url=http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|website=Longford.ie|publisher=Longford County Council|access-date=25 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years. It continues past Newcastle House to [[Ballymahon]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book |last1=Williams |first1=Robert A. |title=Notes on River Basins |date=1872 |publisher=Longmans, Green and Co. |location=London |page=64 |quote=... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{cite web |title=Geohive (integrated State mapping) |url=https://www.osi.ie/ |website=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) |publisher=Government of Ireland |access-date=26 March 2020 |archive-date=2 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Inny River whitewater guide]

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Croabh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>g7i400ut8mzps63clk67p6fvwvfsx5u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270166</id>
      <parentid>1270165</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:17:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* An Eithne */</comment>
      <origin>1270166</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14007" sha1="72j6o616xjssgy33pb2f30kkeyhbw5m" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Inthe ==
Éirinn '''An Inthe''' ({{lang-en|Ballyfinboy River}}) gar de {{h|Muine Gall}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]], agus ritheann i dtreo siar ó thuaidh i [[Loch Deirgeirt]] isteach ag [[Drom Aidhneach]].  Cruthaíonn sí cuid den teorainn idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  Ritheann an abhainn trí na bailte [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]], agus ansin of thar Chaisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, fothrach [[tower house|túrthí]] le [[Síle na gcíoch]].

== Droichid 

Téann an bóthar [[R491]] thar ''' Droichead Chnoc Oirill ''' ó Uíbh Fhailí ar an mbruach ó dheas go Cloch Shiurdáin ó thuaidh i dTiobraid Árann.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóthar [[R493]] trasna na habhann thar '' Droichead Bhaile an Doire''' le cúig stua ísle.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Tógadh ''' Droichead Dola Diméin Dhrom Aidhneach ''' le trí stua sa bhliain 1776.  Tá foscadán an bhailitheora fós le feiceáil.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóithrín go [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe thar ''' droichid cloiche ''' le ráillí iarainn theilgthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

I bPáirc Bhuiríos Uí Chéin, nascann ''' droichid choisithe ''' dhá thaobh na páirce agus an abha ag rith trína lár.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht 

Rinneadh suirbhé iascaireachta leictreach don abhainn ag [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] i Meán Fómhair 2012 ag Iascach Intíre Éireann.  Fuarthas speicis amhail is [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
|archive-date=21d Feabhra 2014}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{Coord|53|02|N|8|15|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

{{síol-tír-ie}}

== An Eithne ==
'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''') is a river within the [[Abhantraí na Sionainne]] in [[Republic of Ireland|Ireland]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanas 
'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Slieve na Calliagh]], in the townland of Tubride, near [[Oldcastle, County Meath|Oldcastle]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{cite web|title=The River Inny|url=http://www.irelandxo.com/node/10084|website=Ireland Reaching Out|access-date=26 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084|archive-date=10 February 2015}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loughcrew]], all in [[County Meath]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Counties Meath and Cavan for about a short distance before it enters [[Lough Sheelin]], which lies at a meeting points of Counties [[County Cavan|Cavan]], Meath and [[County Westmeath|Westmeath]]. The portion as far as Lough Sheelin is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{cite web|author1=Champ, T.|author2=Kerins, C.|author3=Monaghan, K.|title=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005|url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|archive-url=https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|url-status=dead|archive-date=15 March 2016|publisher=Shannon Regional Fisheries Board|year=2007|access-date=24 March 2020}}&lt;/ref&gt;

'' At Lough Sheelin, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book |title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 |date=2014 |publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works |location=Swords, Co. Dublin |page=30 |quote=Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown}}&lt;/ref&gt; and the Bellsgrove (or Belsgrove, also known as Ballyheelan) and Crover Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{cite web |title=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams |url=http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |website=Cavan County Council |publisher=Cavan County Council |access-date=21 March 2020 |location=Cavan |page=84 |date=2013 |archive-date=24 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; as well as the Mauraghboy, Carrick, Rusheen, Moneybeg and Schoolhouse Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|p.4}}  The Upper Inny and Lough Sheelin are on limestone, while some of the Lough Sheelin tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Lough Sheelin, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{cite web |title=Lough Sheelin Guide |url=http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |website=This is Cavan |publisher=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan |access-date=24 March 2020 |archive-date=24 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; forms the boundary between Westmeath and Cavan.  It flows under the bridge at the village of [[Finea]], and into [[Lough Kinale]], where counties Cavan and Westmeath meet Longford. From there the river forms much of the boundary between Longford and Westmeath but enters Westmeath near Streete and flows into [[Lough Derravaragh]], known for its role in the legend of the [[Children of Lir]]. It then flows near the village of Ballinalack, forms Lough Iron, and crosses into [[County Longford]] near [[Abbeyshrule]], where the Whitworth Aqueduct suspends the [[Royal Canal]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water. At nearby Tenelick the mythological Princess Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{cite web|title=Fishing and the River Inny|url=http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|website=Longford.ie|publisher=Longford County Council|access-date=25 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years. It continues past Newcastle House to [[Ballymahon]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book |last1=Williams |first1=Robert A. |title=Notes on River Basins |date=1872 |publisher=Longmans, Green and Co. |location=London |page=64 |quote=... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{cite web |title=Geohive (integrated State mapping) |url=https://www.osi.ie/ |website=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) |publisher=Government of Ireland |access-date=26 March 2020 |archive-date=2 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Inny River whitewater guide]

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>72j6o616xjssgy33pb2f30kkeyhbw5m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270167</id>
      <parentid>1270166</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:17:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* An Inthe */</comment>
      <origin>1270167</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14009" sha1="pcoi3dqegra3qdv17teepx6y527on4e" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Inthe ==
Éiríonn '''An Inthe''' ({{lang-en|Ballyfinboy River}}) gar de {{h|Muine Gall}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]], agus ritheann i dtreo siar ó thuaidh i [[Loch Deirgeirt]] isteach ag [[Drom Aidhneach]].  Cruthaíonn sí cuid den teorainn idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  Ritheann an abhainn trí na bailte [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]], agus ansin of thar Chaisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, fothrach [[tower house|túrthí]] le [[Síle na gcíoch]].

== Droichid 

Téann an bóthar [[R491]] thar ''' Droichead Chnoc Oirill ''' ó Uíbh Fhailí ar an mbruach ó dheas go Cloch Shiurdáin ó thuaidh i dTiobraid Árann.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóthar [[R493]] trasna na habhann thar '' Droichead Bhaile an Doire''' le cúig stua ísle.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Tógadh ''' Droichead Dola Diméin Dhrom Aidhneach ''' le trí stua sa bhliain 1776.  Tá foscadán an bhailitheora fós le feiceáil.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóithrín go [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe thar ''' droichid cloiche ''' le ráillí iarainn theilgthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

I bPáirc Bhuiríos Uí Chéin, nascann ''' droichid choisithe ''' dhá thaobh na páirce agus an abha ag rith trína lár.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht 

Rinneadh suirbhé iascaireachta leictreach don abhainn ag [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] i Meán Fómhair 2012 ag Iascach Intíre Éireann.  Fuarthas speicis amhail is [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
|archive-date=21d Feabhra 2014}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{Coord|53|02|N|8|15|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

{{síol-tír-ie}}

== An Eithne ==
'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''') is a river within the [[Abhantraí na Sionainne]] in [[Republic of Ireland|Ireland]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanas 
'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Slieve na Calliagh]], in the townland of Tubride, near [[Oldcastle, County Meath|Oldcastle]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{cite web|title=The River Inny|url=http://www.irelandxo.com/node/10084|website=Ireland Reaching Out|access-date=26 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084|archive-date=10 February 2015}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loughcrew]], all in [[County Meath]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Counties Meath and Cavan for about a short distance before it enters [[Lough Sheelin]], which lies at a meeting points of Counties [[County Cavan|Cavan]], Meath and [[County Westmeath|Westmeath]]. The portion as far as Lough Sheelin is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{cite web|author1=Champ, T.|author2=Kerins, C.|author3=Monaghan, K.|title=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005|url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|archive-url=https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|url-status=dead|archive-date=15 March 2016|publisher=Shannon Regional Fisheries Board|year=2007|access-date=24 March 2020}}&lt;/ref&gt;

'' At Lough Sheelin, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book |title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 |date=2014 |publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works |location=Swords, Co. Dublin |page=30 |quote=Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown}}&lt;/ref&gt; and the Bellsgrove (or Belsgrove, also known as Ballyheelan) and Crover Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{cite web |title=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams |url=http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |website=Cavan County Council |publisher=Cavan County Council |access-date=21 March 2020 |location=Cavan |page=84 |date=2013 |archive-date=24 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; as well as the Mauraghboy, Carrick, Rusheen, Moneybeg and Schoolhouse Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|p.4}}  The Upper Inny and Lough Sheelin are on limestone, while some of the Lough Sheelin tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Lough Sheelin, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{cite web |title=Lough Sheelin Guide |url=http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |website=This is Cavan |publisher=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan |access-date=24 March 2020 |archive-date=24 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; forms the boundary between Westmeath and Cavan.  It flows under the bridge at the village of [[Finea]], and into [[Lough Kinale]], where counties Cavan and Westmeath meet Longford. From there the river forms much of the boundary between Longford and Westmeath but enters Westmeath near Streete and flows into [[Lough Derravaragh]], known for its role in the legend of the [[Children of Lir]]. It then flows near the village of Ballinalack, forms Lough Iron, and crosses into [[County Longford]] near [[Abbeyshrule]], where the Whitworth Aqueduct suspends the [[Royal Canal]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water. At nearby Tenelick the mythological Princess Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{cite web|title=Fishing and the River Inny|url=http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|website=Longford.ie|publisher=Longford County Council|access-date=25 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years. It continues past Newcastle House to [[Ballymahon]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book |last1=Williams |first1=Robert A. |title=Notes on River Basins |date=1872 |publisher=Longmans, Green and Co. |location=London |page=64 |quote=... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{cite web |title=Geohive (integrated State mapping) |url=https://www.osi.ie/ |website=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) |publisher=Government of Ireland |access-date=26 March 2020 |archive-date=2 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Inny River whitewater guide]

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>pcoi3dqegra3qdv17teepx6y527on4e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270168</id>
      <parentid>1270167</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:18:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* An Inthe */</comment>
      <origin>1270168</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14005" sha1="3d18skarihx12oeiauqtt6xa3g7xi56" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Inthe ==
Éiríonn '''An Inthe''' ({{lang-en|Ballyfinboy River}}) gar de {{h|Muine Gall}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]], agus ritheann sí siar ó thuaidh i [[Loch Deirgeirt]] isteach ag [[Drom Aidhneach]].  Cruthaíonn sí cuid den teorainn idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  Ritheann an abhainn trí na bailte [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]], agus ansin of thar Chaisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, fothrach [[tower house|túrthí]] le [[Síle na gcíoch]].

== Droichid 

Téann an bóthar [[R491]] thar ''' Droichead Chnoc Oirill ''' ó Uíbh Fhailí ar an mbruach ó dheas go Cloch Shiurdáin ó thuaidh i dTiobraid Árann.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóthar [[R493]] trasna na habhann thar '' Droichead Bhaile an Doire''' le cúig stua ísle.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Tógadh ''' Droichead Dola Diméin Dhrom Aidhneach ''' le trí stua sa bhliain 1776.  Tá foscadán an bhailitheora fós le feiceáil.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóithrín go [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe thar ''' droichid cloiche ''' le ráillí iarainn theilgthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

I bPáirc Bhuiríos Uí Chéin, nascann ''' droichid choisithe ''' dhá thaobh na páirce agus an abha ag rith trína lár.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht 

Rinneadh suirbhé iascaireachta leictreach don abhainn ag [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] i Meán Fómhair 2012 ag Iascach Intíre Éireann.  Fuarthas speicis amhail is [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
|archive-date=21d Feabhra 2014}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{Coord|53|02|N|8|15|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

{{síol-tír-ie}}

== An Eithne ==
'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''') is a river within the [[Abhantraí na Sionainne]] in [[Republic of Ireland|Ireland]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanas 
'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Slieve na Calliagh]], in the townland of Tubride, near [[Oldcastle, County Meath|Oldcastle]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{cite web|title=The River Inny|url=http://www.irelandxo.com/node/10084|website=Ireland Reaching Out|access-date=26 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084|archive-date=10 February 2015}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loughcrew]], all in [[County Meath]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Counties Meath and Cavan for about a short distance before it enters [[Lough Sheelin]], which lies at a meeting points of Counties [[County Cavan|Cavan]], Meath and [[County Westmeath|Westmeath]]. The portion as far as Lough Sheelin is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{cite web|author1=Champ, T.|author2=Kerins, C.|author3=Monaghan, K.|title=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005|url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|archive-url=https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|url-status=dead|archive-date=15 March 2016|publisher=Shannon Regional Fisheries Board|year=2007|access-date=24 March 2020}}&lt;/ref&gt;

'' At Lough Sheelin, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book |title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 |date=2014 |publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works |location=Swords, Co. Dublin |page=30 |quote=Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown}}&lt;/ref&gt; and the Bellsgrove (or Belsgrove, also known as Ballyheelan) and Crover Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{cite web |title=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams |url=http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |website=Cavan County Council |publisher=Cavan County Council |access-date=21 March 2020 |location=Cavan |page=84 |date=2013 |archive-date=24 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; as well as the Mauraghboy, Carrick, Rusheen, Moneybeg and Schoolhouse Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|p.4}}  The Upper Inny and Lough Sheelin are on limestone, while some of the Lough Sheelin tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Lough Sheelin, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{cite web |title=Lough Sheelin Guide |url=http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |website=This is Cavan |publisher=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan |access-date=24 March 2020 |archive-date=24 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; forms the boundary between Westmeath and Cavan.  It flows under the bridge at the village of [[Finea]], and into [[Lough Kinale]], where counties Cavan and Westmeath meet Longford. From there the river forms much of the boundary between Longford and Westmeath but enters Westmeath near Streete and flows into [[Lough Derravaragh]], known for its role in the legend of the [[Children of Lir]]. It then flows near the village of Ballinalack, forms Lough Iron, and crosses into [[County Longford]] near [[Abbeyshrule]], where the Whitworth Aqueduct suspends the [[Royal Canal]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water. At nearby Tenelick the mythological Princess Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{cite web|title=Fishing and the River Inny|url=http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|website=Longford.ie|publisher=Longford County Council|access-date=25 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years. It continues past Newcastle House to [[Ballymahon]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book |last1=Williams |first1=Robert A. |title=Notes on River Basins |date=1872 |publisher=Longmans, Green and Co. |location=London |page=64 |quote=... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{cite web |title=Geohive (integrated State mapping) |url=https://www.osi.ie/ |website=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) |publisher=Government of Ireland |access-date=26 March 2020 |archive-date=2 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Inny River whitewater guide]

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>3d18skarihx12oeiauqtt6xa3g7xi56</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270169</id>
      <parentid>1270168</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:18:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* An Inthe */</comment>
      <origin>1270169</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14006" sha1="baapvxkakdvb1mtmblbepmmi1gm7u3h" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Inthe ==
Éiríonn '''An Inthe''' ({{lang-en|Ballyfinboy River}}) gar de {{h|Muine Gall}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]], agus ritheann sí siar ó thuaidh i [[Loch Deirgeirt]] isteach ag [[Drom Aidhneach]].  Cruthaíonn sí cuid den teorainn idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  Ritheann an abhainn trí na bailte [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]], agus ansin thar Chaisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, fothrach [[tower house|túrthí]] le [[Síle na gcíoch]] ann.

== Droichid 

Téann an bóthar [[R491]] thar ''' Droichead Chnoc Oirill ''' ó Uíbh Fhailí ar an mbruach ó dheas go Cloch Shiurdáin ó thuaidh i dTiobraid Árann.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóthar [[R493]] trasna na habhann thar '' Droichead Bhaile an Doire''' le cúig stua ísle.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Tógadh ''' Droichead Dola Diméin Dhrom Aidhneach ''' le trí stua sa bhliain 1776.  Tá foscadán an bhailitheora fós le feiceáil.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóithrín go [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe thar ''' droichid cloiche ''' le ráillí iarainn theilgthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

I bPáirc Bhuiríos Uí Chéin, nascann ''' droichid choisithe ''' dhá thaobh na páirce agus an abha ag rith trína lár.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht 

Rinneadh suirbhé iascaireachta leictreach don abhainn ag [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] i Meán Fómhair 2012 ag Iascach Intíre Éireann.  Fuarthas speicis amhail is [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
|archive-date=21d Feabhra 2014}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{Coord|53|02|N|8|15|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

{{síol-tír-ie}}

== An Eithne ==
'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''') is a river within the [[Abhantraí na Sionainne]] in [[Republic of Ireland|Ireland]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanas 
'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Slieve na Calliagh]], in the townland of Tubride, near [[Oldcastle, County Meath|Oldcastle]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{cite web|title=The River Inny|url=http://www.irelandxo.com/node/10084|website=Ireland Reaching Out|access-date=26 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084|archive-date=10 February 2015}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loughcrew]], all in [[County Meath]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Counties Meath and Cavan for about a short distance before it enters [[Lough Sheelin]], which lies at a meeting points of Counties [[County Cavan|Cavan]], Meath and [[County Westmeath|Westmeath]]. The portion as far as Lough Sheelin is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{cite web|author1=Champ, T.|author2=Kerins, C.|author3=Monaghan, K.|title=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005|url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|archive-url=https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|url-status=dead|archive-date=15 March 2016|publisher=Shannon Regional Fisheries Board|year=2007|access-date=24 March 2020}}&lt;/ref&gt;

'' At Lough Sheelin, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book |title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 |date=2014 |publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works |location=Swords, Co. Dublin |page=30 |quote=Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown}}&lt;/ref&gt; and the Bellsgrove (or Belsgrove, also known as Ballyheelan) and Crover Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{cite web |title=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams |url=http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |website=Cavan County Council |publisher=Cavan County Council |access-date=21 March 2020 |location=Cavan |page=84 |date=2013 |archive-date=24 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; as well as the Mauraghboy, Carrick, Rusheen, Moneybeg and Schoolhouse Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|p.4}}  The Upper Inny and Lough Sheelin are on limestone, while some of the Lough Sheelin tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Lough Sheelin, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{cite web |title=Lough Sheelin Guide |url=http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |website=This is Cavan |publisher=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan |access-date=24 March 2020 |archive-date=24 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; forms the boundary between Westmeath and Cavan.  It flows under the bridge at the village of [[Finea]], and into [[Lough Kinale]], where counties Cavan and Westmeath meet Longford. From there the river forms much of the boundary between Longford and Westmeath but enters Westmeath near Streete and flows into [[Lough Derravaragh]], known for its role in the legend of the [[Children of Lir]]. It then flows near the village of Ballinalack, forms Lough Iron, and crosses into [[County Longford]] near [[Abbeyshrule]], where the Whitworth Aqueduct suspends the [[Royal Canal]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water. At nearby Tenelick the mythological Princess Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{cite web|title=Fishing and the River Inny|url=http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|website=Longford.ie|publisher=Longford County Council|access-date=25 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years. It continues past Newcastle House to [[Ballymahon]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book |last1=Williams |first1=Robert A. |title=Notes on River Basins |date=1872 |publisher=Longmans, Green and Co. |location=London |page=64 |quote=... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{cite web |title=Geohive (integrated State mapping) |url=https://www.osi.ie/ |website=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) |publisher=Government of Ireland |access-date=26 March 2020 |archive-date=2 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Inny River whitewater guide]

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>baapvxkakdvb1mtmblbepmmi1gm7u3h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270170</id>
      <parentid>1270169</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:20:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* An Inthe */</comment>
      <origin>1270170</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14008" sha1="s5fgfwvuj67p14gpy8x7u41xegw1u74" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Inthe ==
Éiríonn '''An Inthe''' ({{lang-en|Ballyfinboy River}}) gar de {{h|Muine Gall}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]], agus ritheann sí siar ó thuaidh i [[Loch Deirgeirt]] isteach ag [[Drom Aidhneach]].  Cruthaíonn sí cuid den teorainn idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  Ritheann an abhainn trí na bailte [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]], agus ansin thar Chaisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, fothrach [[tower house|túrthí]] le [[Síle na gcíoch]] ann.

== Droichid 

Téann an bóthar [[R491]] thar ''' Droichead Chnoc Oirill ''' ó Uíbh Fhailí ar an mbruach ó dheas go Cloch Shiurdáin ó thuaidh i dTiobraid Árann.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóthar [[R493]] trasna na habhann thar ''' Droichead Bhaile an Doire ''' le cúig stua ísle.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Tógadh ''' Droichead Dola Diméin Dhrom Aidhneach ''' le trí stua sa bhliain 1776.  Tá foscadán an bhailitheora fós le feiceáil.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóithrín go [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe thar ''' droichid cloiche ''' le ráillí iarainn theilgthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

I bPáirc Bhuiríos Uí Chéin, nascann ''' droichid choisithe ''' dhá thaobh na páirce agus an abha ag rith trína lár.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht 

Rinneadh suirbhé iascaireachta leictreach don abhainn ag [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] i Meán Fómhair 2012 ag Iascach Intíre Éireann.  Fuarthas speicis amhail is [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
|archive-date=21d Feabhra 2014}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{Coord|53|02|N|8|15|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

{{síol-tír-ie}}

== An Eithne ==
'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''') is a river within the [[Abhantraí na Sionainne]] in [[Republic of Ireland|Ireland]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanas 
'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Slieve na Calliagh]], in the townland of Tubride, near [[Oldcastle, County Meath|Oldcastle]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{cite web|title=The River Inny|url=http://www.irelandxo.com/node/10084|website=Ireland Reaching Out|access-date=26 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084|archive-date=10 February 2015}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loughcrew]], all in [[County Meath]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Counties Meath and Cavan for about a short distance before it enters [[Lough Sheelin]], which lies at a meeting points of Counties [[County Cavan|Cavan]], Meath and [[County Westmeath|Westmeath]]. The portion as far as Lough Sheelin is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{cite web|author1=Champ, T.|author2=Kerins, C.|author3=Monaghan, K.|title=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005|url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|archive-url=https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|url-status=dead|archive-date=15 March 2016|publisher=Shannon Regional Fisheries Board|year=2007|access-date=24 March 2020}}&lt;/ref&gt;

'' At Lough Sheelin, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book |title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 |date=2014 |publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works |location=Swords, Co. Dublin |page=30 |quote=Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown}}&lt;/ref&gt; and the Bellsgrove (or Belsgrove, also known as Ballyheelan) and Crover Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{cite web |title=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams |url=http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |website=Cavan County Council |publisher=Cavan County Council |access-date=21 March 2020 |location=Cavan |page=84 |date=2013 |archive-date=24 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; as well as the Mauraghboy, Carrick, Rusheen, Moneybeg and Schoolhouse Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|p.4}}  The Upper Inny and Lough Sheelin are on limestone, while some of the Lough Sheelin tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Lough Sheelin, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{cite web |title=Lough Sheelin Guide |url=http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |website=This is Cavan |publisher=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan |access-date=24 March 2020 |archive-date=24 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; forms the boundary between Westmeath and Cavan.  It flows under the bridge at the village of [[Finea]], and into [[Lough Kinale]], where counties Cavan and Westmeath meet Longford. From there the river forms much of the boundary between Longford and Westmeath but enters Westmeath near Streete and flows into [[Lough Derravaragh]], known for its role in the legend of the [[Children of Lir]]. It then flows near the village of Ballinalack, forms Lough Iron, and crosses into [[County Longford]] near [[Abbeyshrule]], where the Whitworth Aqueduct suspends the [[Royal Canal]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water. At nearby Tenelick the mythological Princess Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{cite web|title=Fishing and the River Inny|url=http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|website=Longford.ie|publisher=Longford County Council|access-date=25 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years. It continues past Newcastle House to [[Ballymahon]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book |last1=Williams |first1=Robert A. |title=Notes on River Basins |date=1872 |publisher=Longmans, Green and Co. |location=London |page=64 |quote=... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{cite web |title=Geohive (integrated State mapping) |url=https://www.osi.ie/ |website=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) |publisher=Government of Ireland |access-date=26 March 2020 |archive-date=2 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Inny River whitewater guide]

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>s5fgfwvuj67p14gpy8x7u41xegw1u74</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270171</id>
      <parentid>1270170</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:20:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <origin>1270171</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9128" sha1="95uzdmk6lzo8ijjbg4bha4fgb1ytq1n" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Eithne ==
'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''') is a river within the [[Abhantraí na Sionainne]] in [[Republic of Ireland|Ireland]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanas 
'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Slieve na Calliagh]], in the townland of Tubride, near [[Oldcastle, County Meath|Oldcastle]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{cite web|title=The River Inny|url=http://www.irelandxo.com/node/10084|website=Ireland Reaching Out|access-date=26 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084|archive-date=10 February 2015}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loughcrew]], all in [[County Meath]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Counties Meath and Cavan for about a short distance before it enters [[Lough Sheelin]], which lies at a meeting points of Counties [[County Cavan|Cavan]], Meath and [[County Westmeath|Westmeath]]. The portion as far as Lough Sheelin is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{cite web|author1=Champ, T.|author2=Kerins, C.|author3=Monaghan, K.|title=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005|url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|archive-url=https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|url-status=dead|archive-date=15 March 2016|publisher=Shannon Regional Fisheries Board|year=2007|access-date=24 March 2020}}&lt;/ref&gt;

'' At Lough Sheelin, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book |title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 |date=2014 |publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works |location=Swords, Co. Dublin |page=30 |quote=Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown}}&lt;/ref&gt; and the Bellsgrove (or Belsgrove, also known as Ballyheelan) and Crover Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{cite web |title=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams |url=http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |website=Cavan County Council |publisher=Cavan County Council |access-date=21 March 2020 |location=Cavan |page=84 |date=2013 |archive-date=24 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; as well as the Mauraghboy, Carrick, Rusheen, Moneybeg and Schoolhouse Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|p.4}}  The Upper Inny and Lough Sheelin are on limestone, while some of the Lough Sheelin tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Lough Sheelin, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{cite web |title=Lough Sheelin Guide |url=http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |website=This is Cavan |publisher=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan |access-date=24 March 2020 |archive-date=24 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; forms the boundary between Westmeath and Cavan.  It flows under the bridge at the village of [[Finea]], and into [[Lough Kinale]], where counties Cavan and Westmeath meet Longford. From there the river forms much of the boundary between Longford and Westmeath but enters Westmeath near Streete and flows into [[Lough Derravaragh]], known for its role in the legend of the [[Children of Lir]]. It then flows near the village of Ballinalack, forms Lough Iron, and crosses into [[County Longford]] near [[Abbeyshrule]], where the Whitworth Aqueduct suspends the [[Royal Canal]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water. At nearby Tenelick the mythological Princess Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{cite web|title=Fishing and the River Inny|url=http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|website=Longford.ie|publisher=Longford County Council|access-date=25 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years. It continues past Newcastle House to [[Ballymahon]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book |last1=Williams |first1=Robert A. |title=Notes on River Basins |date=1872 |publisher=Longmans, Green and Co. |location=London |page=64 |quote=... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{cite web |title=Geohive (integrated State mapping) |url=https://www.osi.ie/ |website=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) |publisher=Government of Ireland |access-date=26 March 2020 |archive-date=2 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Inny River whitewater guide]

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>95uzdmk6lzo8ijjbg4bha4fgb1ytq1n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270179</id>
      <parentid>1270171</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:54:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* An Eithne */</comment>
      <origin>1270179</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9338" sha1="blrik676jzbhmzwwr9i16gqjvddbk31" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Eithne ==
{{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''')&lt;ref name=&quot;logainm&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=An Eithne
| url = https://www.logainm.ie/1166095.aspx
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=16ú Meitheamh 2025
}}&lt;/ref&gt; is a river within the [[Abhantrach na Sionainne]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanas 
'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Slieve na Calliagh]], in the townland of Tubride, near [[Oldcastle, County Meath|Oldcastle]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=The River Inny
| url = http://www.irelandxo.com/node/10084
| suíomh=Ireland Reaching Out
| dátarochtana=26ú Márta 2020
| url-status=dead
| archive-url = https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084
| archive-date=10ú Feabhra 2015
}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loughcrew]], all in [[County Meath]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Counties Meath and Cavan for about a short distance before it enters [[Lough Sheelin]], which lies at a meeting points of Counties [[County Cavan|Cavan]], Meath and [[County Westmeath|Westmeath]]. The portion as far as Lough Sheelin is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{cite web|author1=Champ, T.|author2=Kerins, C.|author3=Monaghan, K.|title=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005|url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|archive-url=https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file|url-status=dead|archive-date=15 March 2016|publisher=Shannon Regional Fisheries Board|year=2007|access-date=24 March 2020}}&lt;/ref&gt;

'' At Lough Sheelin, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book |title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 |date=2014 |publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works |location=Swords, Co. Dublin |page=30 |quote=Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown}}&lt;/ref&gt; and the Bellsgrove (or Belsgrove, also known as Ballyheelan) and Crover Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{cite web |title=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams |url=http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |website=Cavan County Council |publisher=Cavan County Council |access-date=21 March 2020 |location=Cavan |page=84 |date=2013 |archive-date=24 May 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; as well as the Mauraghboy, Carrick, Rusheen, Moneybeg and Schoolhouse Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|p.4}}  The Upper Inny and Lough Sheelin are on limestone, while some of the Lough Sheelin tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Lough Sheelin, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{cite web |title=Lough Sheelin Guide |url=http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |website=This is Cavan |publisher=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan |access-date=24 March 2020 |archive-date=24 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt; forms the boundary between Westmeath and Cavan.  It flows under the bridge at the village of [[Finea]], and into [[Lough Kinale]], where counties Cavan and Westmeath meet Longford. From there the river forms much of the boundary between Longford and Westmeath but enters Westmeath near Streete and flows into [[Lough Derravaragh]], known for its role in the legend of the [[Children of Lir]]. It then flows near the village of Ballinalack, forms Lough Iron, and crosses into [[County Longford]] near [[Abbeyshrule]], where the Whitworth Aqueduct suspends the [[Royal Canal]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water. At nearby Tenelick the mythological Princess Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{cite web|title=Fishing and the River Inny|url=http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|website=Longford.ie|publisher=Longford County Council|access-date=25 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years. It continues past Newcastle House to [[Ballymahon]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book |last1=Williams |first1=Robert A. |title=Notes on River Basins |date=1872 |publisher=Longmans, Green and Co. |location=London |page=64 |quote=... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{cite web |title=Geohive (integrated State mapping) |url=https://www.osi.ie/ |website=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) |publisher=Government of Ireland |access-date=26 March 2020 |archive-date=2 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Inny River whitewater guide]

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>blrik676jzbhmzwwr9i16gqjvddbk31</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270182</id>
      <parentid>1270179</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T18:15:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <origin>1270182</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9664" sha1="lgds0h6kw5qqmx9xyr1iqob0vaqjrwi" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Eithne ==
{{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''')&lt;ref name=&quot;logainm&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=An Eithne
| url = https://www.logainm.ie/1166095.aspx
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=16ú Meitheamh 2025
}}&lt;/ref&gt; is a river within the [[Abhantrach na Sionainne]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanas 

'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Sliabh na Caillí]], in the townland of Tubride, near [[An Seanchaisleán]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=The River Inny
| url = http://www.irelandxo.com/node/10084
| suíomh=Ireland Reaching Out
| dátarochtana=26ú Márta 2020
| url-status=dead
| archive-url = https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084
| archive-date=10ú Feabhra 2015
}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loch Craobh]], all in [[Contae na Mí]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Contaetha [[Contae na Mí|na Mí]] and [[Cuntar an Chabháin|an Chabháin]] for a short distance before it enters [[Loch Síleann]], at a meeting point of Contaetha an Chabháin, na Mí and [[Contae na hIarmhí]].  The portion as far as Lough Sheelin is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{lua idirlín
| author1=Champ, T.
| author2=Kerins, C.
| author3=Monaghan, K.
| teideal=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005
| url = http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file
| foilsitheoir=Shannon Regional Fisheries Board
| bliain=2007
| dátarochtana=24ú Márta 2020
| archive-url= https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file
| url-status=dead
| archive-date=15ú Márta 2016
}}&lt;/ref&gt;

'' At Loch Síleann, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Mountnugent River
| url = https://www.logainm.ie/116722.aspx
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=16ú Meitheamh 2025
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book 
| title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 
| date=2014 
| publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works 
| location=Sord, Co. Bhaile Átha Cliath 
| page=30 
| quote='' Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown
}}&lt;/ref&gt; and the Bellsgrove (or Belsgrove, also known as Ballyheelan) and Crover Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams 
| url = http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf 
| suíomh=Cavan County Council 
| foilsitheoir=Cavan County Council 
| dátarochtana=21d Márta 2020 
| áit=Cavan 
| leathanach=84 
| dáta=2013 
| archive-date=24ú Bealtaine 2019 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf 
| url-status=live 
}}&lt;/ref&gt; as well as the Mauraghboy, Carrick, Rusheen, Moneybeg and Schoolhouse Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|4}}   The Upper Inny and Lough Sheelin are on limestone, while some of the Lough Sheelin tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Loch Síleann, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Lough Sheelin Guide 
| url = http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf 
| suíomh=This is Cavan 
| foilsitheoir=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan 
| dátarochtana=24ú Márta 2020 
| archive-date=24ú Márta 2020 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt; forms the boundary between Westmeath and Cavan.  It flows under the bridge at the village of [[Finea]], and into [[Lough Kinale]], where counties Cavan and Westmeath meet Longford. From there the river forms much of the boundary between Longford and Westmeath but enters Westmeath near Streete and flows into [[Lough Derravaragh]], known for its role in the legend of the [[Children of Lir]]. It then flows near the village of Ballinalack, forms Lough Iron, and crosses into [[County Longford]] near [[Abbeyshrule]], where the Whitworth Aqueduct suspends the [[Royal Canal]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water. At nearby Tenelick the mythological Princess Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{cite web|title=Fishing and the River Inny|url=http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|website=Longford.ie|publisher=Longford County Council|access-date=25 March 2020|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years. It continues past Newcastle House to [[Ballymahon]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book |last1=Williams |first1=Robert A. |title=Notes on River Basins |date=1872 |publisher=Longmans, Green and Co. |location=London |page=64 |quote=... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{cite web |title=Geohive (integrated State mapping) |url=https://www.osi.ie/ |website=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) |publisher=Government of Ireland |access-date=26 March 2020 |archive-date=2 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Inny River whitewater guide]

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>lgds0h6kw5qqmx9xyr1iqob0vaqjrwi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270185</id>
      <parentid>1270182</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T18:34:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* An Eithne */</comment>
      <origin>1270185</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9767" sha1="1aeaaiiuk66n4xrtls6uxe6ofb63iz6" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Eithne ==
{{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''')&lt;ref name=&quot;logainm&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=An Eithne
| url = https://www.logainm.ie/1166095.aspx
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=16ú Meitheamh 2025
}}&lt;/ref&gt; is a river within the [[Abhantrach na Sionainne]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanas 

'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Sliabh na Caillí]], in the townland of Tubride, near [[An Seanchaisleán]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=The River Inny
| url = http://www.irelandxo.com/node/10084
| suíomh=Ireland Reaching Out
| dátarochtana=26ú Márta 2020
| url-status=dead
| archive-url = https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084
| archive-date=10ú Feabhra 2015
}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loch Craobh]], all in [[Contae na Mí]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Contaetha na Mí and [[Contae an Chabháin|an Chabháin]] for a short distance before it enters [[Loch Síleann]], at a meeting point of Contaetha an Chabháin, na Mí and [[Contae na hIarmhí]].  The portion as far as Lough Sheelin is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{lua idirlín
| author1=Champ, T.
| author2=Kerins, C.
| author3=Monaghan, K.
| teideal=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005
| url = http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file
| foilsitheoir=Shannon Regional Fisheries Board
| bliain=2007
| dátarochtana=24ú Márta 2020
| archive-url= https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file
| url-status=dead
| archive-date=15ú Márta 2016
}}&lt;/ref&gt;

'' At Loch Síleann, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Mountnugent River
| url = https://www.logainm.ie/116722.aspx
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=16ú Meitheamh 2025
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book 
| title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 
| date=2014 
| publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works 
| location=Sord, Co. Bhaile Átha Cliath 
| page=30 
| quote='' Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown
}}&lt;/ref&gt; and the Bellsgrove (or Belsgrove, also known as Ballyheelan) and Crover Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams 
| url = http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf 
| suíomh=Cavan County Council 
| foilsitheoir=Cavan County Council 
| dátarochtana=21d Márta 2020 
| áit=Cavan 
| leathanach=84 
| dáta=2013 
| archive-date=24ú Bealtaine 2019 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf 
| url-status=live 
}}&lt;/ref&gt; as well as the Mauraghboy, Carrick, Rusheen, Moneybeg and Schoolhouse Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|4}}   The Upper Inny and Lough Sheelin are on limestone, while some of the Lough Sheelin tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Loch Síleann, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Lough Sheelin Guide 
| url = http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf 
| suíomh=This is Cavan 
| foilsitheoir=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan 
| dátarochtana=24ú Márta 2020 
| archive-date=24ú Márta 2020 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt; forms the boundary between Westmeath and Cavan.  It flows under the bridge at the village of [[Fiodh an Átha]], and into [[Loch Cinnéile]], where counties Cavan and Westmeath meet Longford.  From there, the river forms much of the boundary between Longford and Westmeath but enters Westmeath near [[An tSráid]] and flows into [[Loch Dairbhreach]], known for its role in the legend of the [[Oidheadh Chlainne Lir]].  It then flows near the village of Ballinalack, forms Lough Iron, and crosses into [[Contae Longfoirt]] near [[Mainistir Shruthla]], where the Whitworth Aqueduct suspends the [[An Chanáil Ríoga]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water.  At nearby Tenelick, the mythological Princess Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{cite web
|title=Fishing and the River Inny|url=http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602 |website=Longford.ie|publisher=Longford County Council|access-date=25 March 2020|url-status=dead
|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years.  It continues past Newcastle House to [[Baile Uí Mhatháin]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book 
| last1=Williams 
| first1=Robert A. 
| title=Notes on River Basins 
| date=1872 
| publisher=Longmans, Green and Co. 
| location=Londain 
| page=64 
| quote=':... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Geohive (integrated State mapping) 
| url = https://www.osi.ie/ 
| suíomh=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) 
| foilsitheoir=Government of Ireland 
| dátarochtana=26ú Márta 2020 
| archive-date=2a Aibreán 2020 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Whitewater guide] to the Inny River

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>1aeaaiiuk66n4xrtls6uxe6ofb63iz6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270192</id>
      <parentid>1270185</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T19:35:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* An Eithne */</comment>
      <origin>1270192</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9829" sha1="rzd0fcoe76hqgupj54s0j7iuyfb4my3" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Eithne ==
{{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''')&lt;ref name=&quot;logainm&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=An Eithne
| url = https://www.logainm.ie/1166095.aspx
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=16ú Meitheamh 2025
}}&lt;/ref&gt; is a river within the [[Abhantrach na Sionainne]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanasaíocht 

'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Sliabh na Caillí]], in the townland of Tigh Bríde, near [[An Seanchaisleán]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=The River Inny
| url = http://www.irelandxo.com/node/10084
| suíomh=Ireland Reaching Out
| dátarochtana=26ú Márta 2020
| url-status=dead
| archive-url = https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084
| archive-date=10ú Feabhra 2015
}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loch Craobh]], all in [[Contae na Mí]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Contaetha na Mí and [[Contae an Chabháin|an Chabháin]] for a short distance, before it enters [[Loch Síleann]] at a meeting point of Contaetha an Chabháin, na Mí and [[Contae na hIarmhí]].  The portion as far as Loch Síleann is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{lua idirlín
| author1=Champ, T.
| author2=Kerins, C.
| author3=Monaghan, K.
| teideal=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005
| url = http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file
| foilsitheoir=Shannon Regional Fisheries Board
| bliain=2007
| dátarochtana=24ú Márta 2020
| archive-url= https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file
| url-status=dead
| archive-date=15ú Márta 2016
}}&lt;/ref&gt;

'' At Loch Síleann, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Mountnugent River
| url = https://www.logainm.ie/116722.aspx
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=16ú Meitheamh 2025
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book 
| title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 
| date=2014 
| publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works 
| location=Sord, Co. Bhaile Átha Cliath 
| page=30 
| quote='' Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown
}}&lt;/ref&gt; and the Garrán Bell (also known as Bealach an Chaoláin) and Cruabhar Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams 
| url = http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf 
| suíomh=Cavan County Council 
| foilsitheoir=Cavan County Council 
| dátarochtana=21d Márta 2020 
| áit=Cavan 
| leathanach=84 
| dáta=2013 
| archive-date=24ú Bealtaine 2019 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf 
| url-status=live 
}}&lt;/ref&gt; as well as the ''Mauraghboy'', Carraig, Roisín, Muine Bheag agus Teach Scoile Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|4}}   The Upper Inny and Loch Síleann itself are on limestone, while some of the other tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Loch Síleann, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Lough Sheelin Guide 
| url = http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf 
| suíomh=This is Cavan 
| foilsitheoir=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan 
| dátarochtana=24ú Márta 2020 
| archive-date=24ú Márta 2020 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt; forms the boundary between an Iarmhí and an Cabhán.  It flows under the bridge at the village of [[Fiodh an Átha]], agus i [[Loch Cinnéile]] isteach, where an Cabhán agus an Iarmhí meet Longfort.  From there, the river forms much of the boundary between Longfort and an Iarmhí but enters an Iarmhí near [[An tSráid]] and flows into [[Loch Dairbhreach]], known for its role in the legend of the [[Oidheadh Chlainne Lir]].  It then flows near the village of [[Béal Átha na Leac]], forms Lough Iron, and crosses into [[Contae Longfoirt]] gar de {{h|Mainistir Shruthla}}, where the Whitworth Aqueduct suspends [[An Chanáil Ríoga]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water.  At nearby [[Tigh na Leice]], the mythological Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Fishing and the River Inny
| url = http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602 
| website=Longford.ie
| publisher=Longford County Council
| access-date=25 March 2020
| url-status=dead
|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years.  It continues past Newcastle House to [[Baile Uí Mhatháin]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book 
| last1=Williams 
| first1=Robert A. 
| title=Notes on River Basins 
| date=1872 
| publisher=Longmans, Green and Co. 
| location=Londain 
| page=64 
| quote=':... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Geohive (integrated State mapping) 
| url = https://www.osi.ie/ 
| suíomh=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) 
| foilsitheoir=Government of Ireland 
| dátarochtana=26ú Márta 2020 
| archive-date=2a Aibreán 2020 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Whitewater guide] to the Inny River

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>rzd0fcoe76hqgupj54s0j7iuyfb4my3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270193</id>
      <parentid>1270192</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T21:01:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>/* An Eithne */</comment>
      <origin>1270193</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9839" sha1="o9xwc5unikvfgny3ml99xnnq066n29f" xml:space="preserve">__NOINDEX__
__NOTOC__
[ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ]

Teimpléid;
* {{tl|efn}}
* {{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

== An tSionainn ==
# ''[[:en:Shannon River Basin|Shannon River Basin]]'' - [[Abhantrach na Sionainne]]
# ''[[:en:Albert lock|Albert lock]]'' - [[Loc Albert]]
# ''[[:en:Jamestown Canal|Jamestown Canal]]'' - [[Canáil Chill Srianáin]]
# ''[[:en:Lecarrow Canal|Lecarrow Canal]]'' - [[Canáil na Leithcheathrún]]
# ''[[:en:Abbey River, Limerick|Abbey River, Limerick]]'' - [[Abhainn na Mainistreach]]
# ''[[:en:Ballyfinboy River|Ballyfinboy River]]'' - [[An Inthe]]
# ''[[:en:River Inny (Leinster)|River Inny (Leinster)]]'' - [[An Eithne]]
# ''[[:en:Ollatrim River|Ollatrim River]]'' - [[Abhainn Chalatroma]]

== An Eithne ==
{{tl|WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

'' ''' An Eithne ''' ({{lang-en|River Inny}} '''')&lt;ref name=&quot;logainm&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=An Eithne
| url = https://www.logainm.ie/1166095.aspx
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=16ú Meitheamh 2025
}}&lt;/ref&gt; is a river within the [[Abhantrach na Sionainne]].  It is {{Convert|88.5|km|mi}} in length, and has a number of lakes along its course.

== Sanasaíocht 

'' The river's name derives from the mythological figure [[Ethniu]], who reputedly died in rapids in its lower reaches.&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt;

== Cúrsa
[[Íomhá:Inny River at Newcastle Bridge.jpg|thumb|left|'' Inny River at Newcastle Bridge]]

'' The Inny begins as a stream at [[Sliabh na Caillí]], in the townland of Tigh Bríde, near [[An Seanchaisleán]],&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=The River Inny
| url = http://www.irelandxo.com/node/10084
| suíomh=Ireland Reaching Out
| dátarochtana=26ú Márta 2020
| url-status=dead
| archive-url = https://archive.today/20150210053859/http://www.irelandxo.com/node/10084
| archive-date=10ú Feabhra 2015
}}&lt;/ref&gt; a hilly area which holds the complex of megalithic tombs now more often named for [[Loch Craobh]], all in [[Contae na Mí]].  In its upper reaches, it marks the boundary between Contaetha na Mí and [[Contae an Chabháin|an Chabháin]] for a short distance, before it enters [[Loch Síleann]] at a meeting point of Contaetha an Chabháin, na Mí and [[Contae na hIarmhí]].  The portion as far as Loch Síleann is also sometimes known as the Upper Inny, or the Ross River.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;&gt;{{lua idirlín
| author1=Champ, T.
| author2=Kerins, C.
| author3=Monaghan, K.
| teideal=Lough Sheelin and its catchment - water quality status and nutrient loadings, 1998-2005
| url = http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file
| foilsitheoir=Shannon Regional Fisheries Board
| bliain=2007
| dátarochtana=24ú Márta 2020
| archive-url= https://web.archive.org/web/20160315234823/http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-research-1/35-lough-sheelin-and-its-catchment-water-quality-status-and-nutrient-loadings-1998-2005-1/file
| url-status=dead
| archive-date=15ú Márta 2016
}}&lt;/ref&gt;

'' At Loch Síleann, multiple tributaries join, including the Mountnugent (Mount Nugent) River&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Mountnugent River
| url = https://www.logainm.ie/116722.aspx
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=16ú Meitheamh 2025
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;IFI_2014&quot;&gt;{{cite book 
| title=Environmental River Enhancement Programme - Annual Report 2013 
| date=2014 
| publisher=Inland Fisheries Ireland and the Office of Public Works 
| location=Sord, Co. Bhaile Átha Cliath 
| page=30 
| quote='' Both Mount Nugent and Mountnugent forms shown
}}&lt;/ref&gt; and the Garrán Bell (also known as Bealach an Chaoláin) and Cruabhar Streams,&lt;ref name=&quot;FeedrStrms2013&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=The Quality of River and Lake Water in County Cavan: Lough Sheelin Feeder Streams 
| url = http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf 
| suíomh=Cavan County Council 
| foilsitheoir=Cavan County Council 
| dátarochtana=21d Márta 2020 
| áit=Cavan 
| leathanach=84 
| dáta=2013 
| archive-date=24ú Bealtaine 2019 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20190524093556/http://www.cavancoco.ie/file/environment/environmental-water-services/reports/lakes-and-rivers/2013-riv-lake-pt4.pdf 
| url-status=live 
}}&lt;/ref&gt; as well as the ''Mauraghboy'', Carraig, Roisín, Muine Bheag agus Teach Scoile Streams.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;{{rp|4}}   The Upper Inny and Loch Síleann itself are on limestone, while some of the other tributaries flow over quartzite.&lt;ref name=&quot;LSheelin_and_ctchmt&quot;/&gt;

'' From Loch Síleann, the Inny, sometimes known as the Lower Inny from here on,&lt;ref name=&quot;OfficialGde_LSheelin&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Lough Sheelin Guide 
| url = http://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf 
| suíomh=This is Cavan 
| foilsitheoir=The Shannon Regional Fisheries Board via This is Cavan 
| dátarochtana=24ú Márta 2020 
| archive-date=24ú Márta 2020 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200324225316/https://www.thisiscavan.ie/content/files/Sheelin_Guide_2MB1.pdf 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt; forms the boundary between an Iarmhí and an Cabhán.  It flows under the bridge at the village of [[Fiodh an Átha]], agus i [[Loch Cinnéile]] isteach, where an Cabhán agus an Iarmhí meet [[Chontae Longfoirt|Longfort]].  From there, the river forms much of the boundary between Longfort and an Iarmhí but enters an Iarmhí near [[An tSráid]] and flows into [[Loch Dairbhreach]], known for its role in the legend of the [[Oidheadh Chlainne Lir]].  It then flows near the village of [[Béal Átha na Leac]], forms Lough Iron, and crosses into Longfort gar de {{h|Mainistir Shruthla}}, where the Whitworth Aqueduct suspends [[An Chanáil Ríoga]] above the river,&lt;ref name=&quot;LongfordCoCo&quot;/&gt; and pumps supply the canal with water.  At nearby [[Tigh na Leice]], the mythological Eithne drowned in the rapids, giving her name to the river,&lt;ref name=LongfordCoCo&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Fishing and the River Inny
| url = http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602 
| website=Longford.ie
| publisher=Longford County Council
| access-date=25 March 2020
| url-status=dead
|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518111709/http://www.longford.ie/longford_towns.aspx?id=602|archive-date=18 May 2015}}&lt;/ref&gt; which powered two mills here for many years.  It continues past Newcastle House to [[Baile Uí Mhatháin]].&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Ballymahon&quot;&gt;{{cite book 
| last1=Williams 
| first1=Robert A. 
| title=Notes on River Basins 
| date=1872 
| publisher=Longmans, Green and Co. 
| location=Londain 
| page=64 
| quote=':... forms Loughs Sheelin and Derevaragh; passes n(ear) Granard, and Ballymahon
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Geohive (integrated State mapping) 
| url = https://www.osi.ie/ 
| suíomh=Ordnance Survey Ireland (incl. Geohive) 
| foilsitheoir=Government of Ireland 
| dátarochtana=26ú Márta 2020 
| archive-date=2a Aibreán 2020 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200402040236/https://www.osi.ie/ 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

'' Downstream of Ballymahon, the Inny again forms the county line between Longford and Westmeath, and runs westwards into [[Loch Rí]] at Inny Bay.&lt;ref name=&quot;IrlReachingOut&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OSI&quot;/&gt;

'' In the 1960s, the river was drained which removed the weir at Newcastle, this fed a generator and a sawmill for the &quot;big house&quot; nearby. It also closed off the millrace and millpond to the ruined mill at the bridge in Ballymahon. This silenced the waterfall at the mill which had roared for about 100 years.

== Naisc sheachtracha 
*[http://www.irishwhitewater.com/river_guide/river.php?id=309 Whitewater guide] to the Inny River

== Tagairtí 
{{reflist}}

{{coord|51|51|N|10|11|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

{{DEFAULTSORT:Eithne, An}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

== Dlí luath na hÉireann ==
{{tl|Dlí luath na hÉireann}}

Fainic: sách fada, mionchúiseach agus as Béarla, mar bharr ar an donas.

The particular &quot;[https://www.teanglann.ie/ga/fgb/féineachas An] [https://www.tearma.ie/q/Early%20Irish%20law/ Féineachas]&quot; aside, I'm looking at the general phrase &quot;early Irish law&quot;.

My dad was a fishmonger and was always careful to say about his produce &quot;smoked Irish salmon&quot; and not &quot;Irish smoked salmon&quot;, if you see the difference.

Is it then &quot;early law of ...&quot; or &quot;law of early ...&quot;?  Is &quot;Irish&quot; the language (surely not), the culture, the people or the nation, and in what period?  Should &quot;early&quot; be translated as luath or moch? If luath, should it be &quot;luath-&quot; or &quot;- luath&quot;?

Given those options, &quot;early Irish law&quot; could be anything from &quot;luathdhlí Gaelach&quot; to &quot;dlí na hÉireann moiche&quot; and points in between.  I favour the former.

Similarly, for &quot;Celtic law&quot; I favour &quot;dlí Ceilteach&quot;, i.e., the culture not the people (the Celts, ... na gCeilteach). 

Notes:
* Moch: cf. [https://www.tearma.ie/q/Early%20modern%20irish/ Nua-Ghaeilge Mhoch] on téarma.ie
* &quot;Irish&quot;: Gaelach, na nGael, Éireannach, na hÉireann?
* What about Welsh, English or Roman law?

== Téamh domhanda ==
••• [[:Úsáideoir:TGcoa]] ••• '' príomhscríbhneoir

Ann cheana:
* [[Téamh domhanda]] '' Global warming 
* [[:Catagóir:Téamh domhanda]]
* [[Aeráid]] '' Climate
* [[:Catagóir:Athrú aeráide]]
* [[Tonn teasa]] '' Heat wave
* [[Falscaí]] '' Wild fire
* [[Dífhoraoisiú]] ''Deforestation
* [[Eostatacht]] '' Eustacy


'Cúis'eanna nua:
# [[Gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas 
# [[Astaíocht charbóin]] '' Carbon emission
# [[Astú gás ceaptha teasa]] '' Greenhouse gas emission
# [[Astú gás ceaptha teasa de bharr talamhaíochta]] '' Greenhouse gas emission due to agriculture</text>
      <sha1>o9xwc5unikvfgny3ml99xnnq066n29f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cloch Oghaim Dhoire Fhíonáin Beag</title>
    <ns>0</ns>
    <id>91231</id>
    <revision>
      <id>1270244</id>
      <parentid>1265568</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:39:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270244</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3490" sha1="iz7isw0nn9139cikdupsikzr6qdx0v8" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}}

[[Séadchomhartha Náisiúnta na hÉireann|Séadchomhartha Náisiúnta]] ([[Liosta Séadchomharthaí Náisiúnta (Ciarraí)|346]]) is ea '''Cloch Oghaim Dhoire Fhíonáin Beag''', suite i g[[Contae Chiarraí]], [[Éire]].&lt;ref&gt;{{cite web |
url = http://www.ucl.ac.uk/archaeology/cisp/database/stone/denan_1.html |
teideal = CISP - DENAN/1 |
website = www.ucl.ac.uk }}{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{
cite web |
url = https://books.google.ie/books?id=DC4OAQAAMAAJ&amp;dq=derrynane+ogham+stone&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=derrynane |
teideal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland |
first = Royal Society of Antiquaries of |
last = Ireland |
date = 24ú Deireadh Fómhair 1981 |
publisher = Royal Society of Antiquaries |
via = Google Books
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;archaeology&quot;&gt;{{cite web |
url = https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-kerry.pdf |
date = 4ú Márta 2009 |
teideal = National Monuments in State Care: Ownership &amp; Guardianship |
accessdate = 2017-08-26 |
dátarochtana = 2019-12-06 |
archivedate = 2017-10-23 |
archiveurl = https://web.archive.org/web/20171023212833/https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-kerry.pdf }}&lt;/ref&gt;

==Suíomh==
Bhíodh an chíoch ina luí droim in airde ar thrá [[Doire Fhíonáin]], gar do [[Cathair Dhónaill|Chathair Dhónaill]] i gContae Chiarraí.  Cuireadh suas í le taobh an bhóthair ag [[Oifig na nOibreacha Poiblí]] sna 1940í,&lt;ref&gt;{{
cite web |
url = https://ogham.celt.dias.ie/stone.php?lang=en&amp;site=Derrynane&amp;stone=220._Derrynane&amp;stoneinfo=description |
teideal = Ogham in 3D - Derrynane / 220. Derrynane |
website = ogham.celt.dias.ie
}}&lt;/ref&gt; anois ag {{coord|51.764126|N|10.121925|W|display=inline|format=dms}}

==Stair==
Cuireadh suas an chloch marcas leag uaighe le hinscríbhinn as [[Gaeilge Chianach]], tuairim is sa luath-6ú haois AD.&lt;ref&gt;[http://findingourancestors.com/derrynane-ogham-stone/ Derrynane Ogham Stone] ar findingourancestors.com&lt;/ref&gt;

==Cur síos==
Is chloch ghainimh í an séadchomhartha, le tomhas 211 × 51 × 30 cm.  Síonchaite go dona is ea an inscríbhinn, ach léitear:
: ANM ḶḶATỊG̣[NI] Ṃ[A]Q [MINE]ṚC/ Ṃ[UCOI Q  ̣  ̣ ?   ̣  ̣CI?]
: [in] ainm ''Llatigni'' mhic ''Minerc'' chlainne ''Q...ci''

Faightear i &quot;Llatigni&quot; an mhír dhíspeagtha -''gno''- (-ín inniu), a mholann gur ''Láithbe'' nó ''Láithech'' an ea an bunainm.  Is mír dhíspeagtha í ''Min''- fosta, a mholann bunainm ''Erc''&lt;ref&gt;[http://dil.ie/20223 1 erc], neamh, ar eDIL&lt;/ref&gt; Beag.&lt;ref&gt;{{
cite web |
url = https://books.google.ie/books?id=ysA-GYuFTvkC&amp;pg=PA193&amp;lpg=PA193&amp;dq=llatigni&amp;source=bl&amp;ots=n-8y1Btnki&amp;sig=vKbpc5ye9pfTEwd0B6At_eK8wCw&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiF5_-ogIrXAhUBAcAKHY2NAGEQ6AEIRTAG#v=onepage&amp;q=llatigni&amp;f=false |
teideal = Die Sprache der altirischen Ogam-Inschriften |
first = Sabine |
last = Ziegler |
date = 24 October 1994 |
publisher = Vandenhoeck &amp; Ruprecht |
via = Google Books
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{
cite web |
url = https://books.google.ie/books?id=MXZDsDexn7wC&amp;dq=derrynane+ogham+stone&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=derrynane |
teideal = An American's Ireland |
first = Don |
last = Fullington |
date = 24 Deireadh Fómhair 1983 |
publisher = Ranafast Press |
via = Google Books
}}&lt;/ref&gt;

==Tagairtí==
{{reflist}}

[[Catagóir:Inscríbhinní Oghaim]]
[[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta i gContae Chiarraí]]</text>
      <sha1>iz7isw0nn9139cikdupsikzr6qdx0v8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Clocha Oghaim Phlácais</title>
    <ns>0</ns>
    <id>91241</id>
    <revision>
      <id>1270249</id>
      <parentid>1226624</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:42:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270249</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2362" sha1="n07wmthhdpkr7w24sqdl92lca0r9bay" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} 

([[Liosta Séadchomharthaí Náisiúnta (Corcaigh)|552]]) is ea, '''Clocha Oghaim Phlácais''' (CIIC 57–58), dhá chloch suite i g[[Contae Chorcaí ]], [[Éire]].&lt;ref&gt;{{
cite web |
url = http://www.megalithomania.com/show/site/955/greenhill_ogham_stone.htm |
teideal = megalithomania: Greenhill (Cork) :: Ogham Stone :: Visit notes |
website = megalithomania.com
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{
cite web |
url = http://www.irishmegaliths.org.uk/cork2.htm |
teideal = County Cork - selected monuments PART 2 |
first = Anthony |
last = Weir |
website = irishmegaliths.org.uk
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |
url = http://www.earlychristianireland.net/Counties/cork/greenhill/ |
teideal = Greenhill, County Cork |
website = earlychristianireland.net |
dátarochtana = 2019-12-07 |
archivedate = 2019-11-25 |
archiveurl = https://web.archive.org/web/20191125085020/http://www.earlychristianireland.net/Counties/cork/greenhill/ }}&lt;/ref&gt;

==Suíomh==
Tá Clocha Oghaim Phlácais suite i Mainistir na Móna, 7.4 km (4.6 mi) dheas soir ó dheas de [[Mala]],&lt;ref&gt;{{
cite web |
url = http://sources.nli.ie/Record/PS_UR_014437 |
teideal = Holdings: On an ogham stone recently discovered at Greenhill |
website = sources.nli.ie
}}&lt;/ref&gt;, ag {{coord|52.077603|N|8.606824|W|display=inline|format=dms}}

Is é ''Greenhill'' an t-ainm atá ar Phlácas as Béarla, agus dá bharr tá aithne ar na clocha mar ''The Greenhill Stones''.

==Stair==
Greanadh Plácas I go moch sa 6ú haois agus Plácas II sa 5ú haois.

==Cur síos==
Is cloch í Plácas I le tomhas 260 × 72 × 35 cm.  Léitear dam inscríbhinn:
: TṚENỤ [MA]QỊ MUCOI QRITTI
: ''Trén'' mhic chlainne ''Creth?'' (Crothrige?)')&lt;ref&gt;{{cite web |
url = http://www.ucl.ac.uk/archaeology/cisp/database/site/grenl.html |
teideal = CISP - Site: Greenhill |
website = ucl.ac.uk }}{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

Is cloch í Plácas II le tomhas 154 × 46 × 36 cm.  Léitear an inscríbhinn:
: CATTUBUTTAS Ṃ[AQI]
: ''Cathub'' m[hic]&lt;ref&gt;{{
cite web |
url = https://ogham.celt.dias.ie/stone.php?lang=en&amp;site=Greenhill&amp;stone=58._Greenhill_II&amp;stoneinfo=description |
teideal = Ogham in 3D - Greenhill / 58. Greenhill II |
website=Ogham.celt.dias.ie |
accessdate = 9ú Eanáir 2019
}}&lt;/ref&gt;

==Tagairtí==
{{reflist}}

[[Catagóir:Inscríbhinní Oghaim]]</text>
      <sha1>n07wmthhdpkr7w24sqdl92lca0r9bay</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Clocha Oghaim Tulaigh Garráin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>91285</id>
    <revision>
      <id>1270251</id>
      <parentid>1268782</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:45:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270251</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4532" sha1="6prg3jrvle2vrmsiuladwqndhi3p82d" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}}

[[Séadchomhartha Náisiúnta na hÉireann|Séadchomhartha Náisiúnta]] ([[Liosta Séadchomharthaí Náisiúnta (Ciarraí)|295]]&lt;ref name=&quot;archaeology&quot;&gt;{{cite web |
url = https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-kerry.pdf |
date = k4ú Márta 2009 |
teideal = National Monuments in State Care: Ownership &amp; Guardianship |
format = pdf
accessdate = 2017-08-26 |
dátarochtana = 2019-12-09 |
archivedate = 2017-10-23 |
archiveurl = https://web.archive.org/web/20171023212833/https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-kerry.pdf }}&lt;/ref&gt;) is ea '''Clocha Oghaim Tulaigh Garráin''', dhá chloch suite i g[[Contae Chiarraí]], [[Éire]].&lt;ref&gt;{{
cite web |
url = https://books.google.ie/books?id=CefHAAAAMAAJ&amp;q=chute+hall+ogham&amp;dq=chute+hall+ogham&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwjBt5T9hpnWAhWLKcAKHcMsAdwQ6AEIJTAA |
teideal = Studies in Irish Epigraphy: The Ogham inscriptions of the barony of Corkaguiney and the counties of Mayo, Wicklow, and Kildare |
first = Robert Alexander Stewart |
last = Macalister |
date = 9 September 1897 |
publisher = D. Nutt |
via = Google Books
}}&lt;/ref&gt;

==Suíomh==
Tá Clocha Oghaim Tulaigh Garráin Ogham Stones suite 4.2 km soir ó [[Trá Lí|Thrá Lí]], gar do ''Chute Hall'',&lt;ref&gt;[http://www.megalithicireland.com/Tullygarran%20Ogham%20Stones%20Kerry.html Tullygarran Ogham Stones] ar megalithicireland.com&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{
cite web |
url = http://landedestates.nuigalway.ie/LandedEstates/jsp/property-show.jsp?id=1918 |
teideal = Chute Hall |
website = landedestates.nuigalway.ie
}}&lt;/ref&gt; ag {{coord|52.275836|N|9.643068|W|display=inline|format=dms}}.  As Béarla, ghlaoitear 
''Chute Hall Ogham Stones''&lt;ref&gt;[http://www.kerrycoco.ie/en/allservices/planning/codevelopmentplan2009-2015/thefile,2484,en.pdf Kerry Co. Co.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170910082455/http://www.kerrycoco.ie/en/allservices/planning/codevelopmentplan2009-2015/thefile,2484,en.pdf |date=2017-09-10 }} (PDF)&lt;/ref&gt; orthu chomh maith.

==Stair==
Greanadh na clocha idir ''c.'' AD 300 agus 800.

D'aimsíodh na clocha sa bhliain 1848 tar éis do stoirm reilig ársa a nochtadh, le radharc thar Bhá [[Ard na Caithne]].  Bhog [[4ú Barún Fiontrá]] iad chuig a thigh i Chute Hall.&lt;ref&gt;{{
cite web |
url = https://books.google.ie/books?id=AMTUAAAAMAAJ&amp;dq=Tullygarran+ogham&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=Tullygarran |
teideal = The national monuments of the Irish Free State |
date = 9ú Meán Fómhair  2017 |
publisher = Oifig an tSoláthair |
via = Google Books
}}&lt;/ref&gt;

==Cur síos==
Léitear na hinscríbhinní:
* Cloch 1
*: LUBBAIS MAQQI DUN....S
*: ''Lubbais'' mhic ''Dun...s''
*: 0.96 m in airde&lt;ref&gt;{{cite web |
url = http://www.megalithicmonumentsofireland.com/COUNTIES/KERRY/Tullygarran1_OghamStone.html |
teideal = TULLYGARRAN 1 OGHAM STONE/MEGALITHIC MONUMENTS OF IRELAND.COM |
first = PIP |
last = 2012 |
website = www.megalithicmonumentsofireland.com |
dátarochtana = 2019-12-09 |
archivedate = 2019-12-09 |
archiveurl = https://web.archive.org/web/20191209223706/http://www.megalithicmonumentsofireland.com/COUNTIES/KERRY/Tullygarran1_OghamStone.html }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |
url = http://www.ucl.ac.uk/archaeology/cisp/database/stone/balig_5.html |
teideal = CISP - BALIG/5 |
website = www.ucl.ac.uk. |
accessdate = 18ú Meán Fómhair  2017 |
dátarochtana = 2019-12-09 |
archivedate = 2020-09-01 |
archiveurl = https://web.archive.org/web/20200901051123/https://www.ucl.ac.uk/archaeology/cisp/database/stone/balig_5.html }}&lt;/ref&gt;
* Cloch 2
*: CCICAMINI MAQQ(I) C(A)TTINI
*: ''Cíchmuine'' mhix ''Caitne''
*: 1.02 m in airde&lt;ref&gt;{{cite web |
url = http://www.megalithicmonumentsofireland.com/COUNTIES/KERRY/Tullygarran2_OghamStone.html |
teideal = TULLYGARRAN 2 OGHAM STONE/MEGALITHIC MONUMENTS OF IRELAND.COM |
first = PIP |
last = 2012 |
website = www.megalithicmonumentsofireland.com |
dátarochtana = 2019-12-09 |
archivedate = 2019-09-08 |
archiveurl = https://web.archive.org/web/20190908232112/http://www.megalithicmonumentsofireland.com/COUNTIES/KERRY/Tullygarran2_OghamStone.html }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |
url = http://www.ucl.ac.uk/archaeology/cisp/database/stone/balig_6.html |
teideal = CISP - BALIG/6 |
website = www.ucl.ac.uk |
accessdate = 18ú Meán Fómhair 2017 }}{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

==Tagairtí==
{{reflist}}

[[Catagóir:Inscríbhinní Oghaim]]
[[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta i gContae Chiarraí]]</text>
      <sha1>6prg3jrvle2vrmsiuladwqndhi3p82d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cloch Oghaim Chluain Muirís</title>
    <ns>0</ns>
    <id>91287</id>
    <revision>
      <id>1270240</id>
      <parentid>1267300</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:37:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270240</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4376" sha1="08addhur0onn9mpxpr88bb4gbcfm8c7" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}}

Is séadchomhartha ársa é '''Cloch Oghaim Chluain Muirís''', suite i g[[Contae Liatroma]], [[Éire]].

==Suíomh==
Is í an chloch an t-aon chloch [[ogham|Oghaim]] amháin a fhaightear i gContae Liatroma.  Tá sí suite i dtailte na heaglaise Naoimh Mhichíl i m[[Barr na Cúile]].

==Stair==
Téann an chloch siar go dtí c. AD 400-550, agus scríobhadh í b'fhéidir roimh an g[[coimriú deiridh]].{{sfn|Swift|2002|pp=134-5,137}}{{sfn|Davies, Graham-Campbell|1999|pp=CLOOM/1}}  Scrúdaigh Mac Neill í sa bhliain 1909, nuair a bhí sí ina leac uaighe do chlann Uí Chealachóir &quot;os chomhair lár an bhalla binne thoir d'fhothrach&quot; na heaglaise Chluain Muirís.

==Cur síos==
Tá an chnoc c. 0.85 m ar fad.  Is deacair é na hinscríbhinní síonchaite a léamh:
: G..T..........QENUVEN[--,{{sfn|Swift|2002|pp=134-5,137}}
: ''QENUVEN[DI--'', ''QVENVENDANI
: ceann-fhionn-án, Cenannán.{{sfn|Davies, Graham-Campbell|1999|pp=CLOOM/1}} 

Chonaic Korlev san inscríbhinn:
: G(A)T[TAGNI MAQI MUCOI (?)] QENUVEN[DI]
agus mhol Gippert (1978):
: QENOVENAGNI MAQI C MUCOI LUGUDDECCAS
: Cenannán mhic Ceise chlainne Lugdech?{{sfn|Gippert|1996}}

Mheas MacNeill gurbh amhlaidh gur cuireadh i gcuimhne inti ''Qenuvin-dagnas''.  Sa [[Breatain Bheag|Bhreatain Bheag]], feictear an t-ainm 'Qennovindagni' in inscríbhinn Laidine ag Parcau gar do [[Whitland]] i g[[Carmarthenshire]],{{sfn|Davies, Graham-Campbell|1999|pp=HENLL/1}} agus creidtear gur duine Gaelach atá i gceist.{{sfn|MacNeill|1909|pp=135}}  Tugadh faoi ndeara ag scoláirí go bhfuil Cluain Muirís ach urchar méaróige ón teorainn idir Longfort agus Liatroim, agus an chloch ina déanamh i gcríocha stairiúil na ''[[Conmhaícne]]'' a scaradh tráth ríocht na Mí ó chúige Connacht.{{sfn|Gippert|1996}}

Sa bhliain 1978, bogadh an chloch go seastán gar do bhealach isteach na heaglaise, ach cuireadh ann bun os cionn í.{{sfn|Gippert|1996}}

==Féach freisin==
* [[Cloch Oghaim Dhún gCoimín]]

==Foinsí==
{{refbegin}}
* {{
cite web |
teideal = Celtic Inscribed Stones |
editor = Davies, Graham-Campbell |
edition = CLOOM/1 |
url = http://www.ucl.ac.uk/archaeology/cisp/database/stone/cloom_1.html |
publisher = University College London |
year = 1999 |
ref=harv
}}
* {{cite web |
teideal = Celtic Inscribed Stones |
editor = Davies, Graham-Campbell |
edition = HENLL/1 |
url = http://www.ucl.ac.uk/archaeology/cisp/database/stone/henll_1.html |
publisher = University College London |
year = 1999 |
ref = harv }}{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* {{
cite book |
title = Ogam Stones in Sligo and their Context |
last = Swift |
first = Catherine |
volume = Celebration of Sligo: First Essays for Sligo Field Club |
year = 2002 |
editor = Timoney, M.A. |
publisher = Sligo Field Club |
pages = 127–140 |
url = https://dspace.mic.ul.ie/handle/10395/1793 |
ref = harv
}}
* {{
cite book |
title = Ogham Inscription at Cloonmorris, Co. Leitrim |
last = MacNeill |
first = John |
volume = The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland. Proceedings and papers. Vol. XXXIX |
edition = Fifth series |
year = 1909 |
publisher=Royal Society of Antiquaries of Ireland |
pages = 132–136 |
url = https://archive.org/download/journalofroyalso39roya/journalofroyalso39roya.pdf#page=211 |
ref = harv
}}
* {{
cite web |
teideal = Ogam Inscription: CIIC no. 002 |
url = http://titus.fkidg1.uni-frankfurt.de/ogam/h/og002.htm |
year = 1996 |
last = Gippert |
first = Jost |
publisher = TITUS, Information Center of the Society for Indo-European Studies |
ref = harv
}}
* {{
cite web |
teideal = Cenannán m. Áil of the Airgialla |
volume = Saints in Scottish Place-Names |
publisher = University of Glasgow's School of Humanities (Celtic &amp; Gaelic, and HATII) |
year = 2013.|
last = Clancy |
first = Thomas Owen|
url = http://saintsplaces.gla.ac.uk/saint.php?id=380 |
ref = harv
}}
{{refend}}

==Naisc sheachtracha==
* [http://www.megalithicmonumentsofireland.com/COUNTIES/LEITRIM/Cloonmorris_OghamStone.html Megalithic monuments of Ireland Cloonmorris OghamStone] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191210085042/http://www.megalithicmonumentsofireland.com/COUNTIES/LEITRIM/Cloonmorris_OghamStone.html |date=2019-12-10 }} ar megalithicmonumentsofireland.com

==Tagairtí==
{{reflist}}


[[Catagóir:Inscríbhinní Oghaim]]</text>
      <sha1>08addhur0onn9mpxpr88bb4gbcfm8c7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Chris Andrews (polaiteoir)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>91841</id>
    <revision>
      <id>1270234</id>
      <parentid>1250647</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:13:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270234</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6318" sha1="7kkyii9jd73f5tsxnzjzmro3eje9t50" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}
Is polaiteoir Éireannach [[Sinn Féin|de chuid]] [[Sinn Féin]]  é '''Chris Andrews''' (a rugadh 25 Meitheamh 1964) atá ina [[Teachta Dála|Theachta Dála]] (TD) do thoghlach [[Cuan Bhaile Átha Cliath Theas (Dáilcheantar)|Bhá Bhaile Átha Cliath]] ón [[An chéad olltoghchán eile in Éirinn|olltoghchán 2020]]. D'fhreastail sé ar [[Comhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath|Chomhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath]] i mBealtaine 2014, agus roimhe seo ó 2006 go 2007 agus 1999 go 2004. D'fhreastail sé roimhe seo mar (TD) do dháilcheantar [[Baile Átha Cliath Oir-Dheisceart|Bhaile Átha Cliath Thoir-Theas]] ó 2007 go 2011.&lt;ref name=&quot;oireachtas_db&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.oireachtas.ie/en/members/member/Chris-Andrews.D.2007-06-14/|work=Oireachtas Members Database}}&lt;/ref&gt; 

== Teaghlach ==
Is garmhac é do Thodd Andrews, pearsa cheannasach i laethanta tosaigh [[Fianna Fáil|Fhianna Fáil]]. D'fhreastail a athair Niall Andrews agus a uncail [[David Andrews]] mar Theachtaí Dála Fhianna Fáil, agus toghadh a chol ceathrair [[Barra Mac Aindriú|Barry Andrews]], ina TD ag olltoghchán 2002. Ba é an ceathrú ball dá theaghlach é a shuigh sa [[Dáil Éireann|Dáil]]. Is col ceathrar dó an scríbhneoir grinn agus an taibheoir David McSavage, agus tá col ceathrar eile, [[Ryan Tubridy]], ina óstach ar ''[[The Late Late Show]]'' ar [[RTÉ a hAon|RTÉ One]]. Tá Andrews pósta, le beirt iníonacha. 

== Gníomhréim pholaitiúil ==

=== Stair toghcháin ===
I mBealtaine 2007, bhain Andrews barr na vótaíochta amach i dtoghlach [[Baile Átha Cliath Oir-Dheisceart|Bhaile Átha Cliath Thoir-Theas]], ar a dhara iarracht, ag fáil 6,600 chéad rogha. Bhí sé ina [[Comhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath|Chomhairleoir Cathrach Bhaile Átha Cliath]] idir 1999 agus 2004 agus idir Deireadh Fómhair 2006 agus Bealtaine 2007.&lt;ref name=&quot;elecs_irl&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=247|work=ElectionsIreland.org|teideal=Cóip cartlainne|dátarochtana=2020-02-11|archivedate=2009-02-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090203214823/http://electionsireland.org/candidate.cfm?ID=247}}&lt;/ref&gt; 

Bhí sé ina chathaoirleach ar Choiste Airgeadais an [[An tOireachtas|Oireachtais]], agus bhí sé ina bhall den Choiste Trádála, Fiontair agus Fostaíochta agus de Choiste Iniúchta na hEorpa sa 30ú Dáil. 

Chaill sé a shuíochán ag olltoghchán 2011. 
[[Íomhá:Chris_Andrews_2014_(cropped).jpg|clé|mion| Andrews sa bhliain 2014 ]]

=== Tacaíocht don Phalaistín ===
Le linn na coimhlinte idir Iosrael agus Gaza 2008-2009  d'éiligh sé i gcomhair baghcait eacnamaíoch, taidhleoireachta agus pholaitiúil ar [[Iosrael]], a ambasadóir    a dhíbirt as Éirinn, agus go gcuirfeadh siopaí deireadh le &quot;táirgeoirí&quot; ó Iosrael. Dúirt sé go raibh sé de cheart ag Iosrael é féin a chosaint, ach gur chiallaigh a fhreagra as compás “... nach féidir é a aicmiú ach mar stát ceimhlitheora&quot;.  Dúirt sé ina dhiaidh sin le tuairisceoir ón Rúis nach raibh aon leictreachas i nGaza le linn a chuid ama ansin.  Ar an 30 Bealtaine 2010, bhí sé ar dhuine de thriúr polaiteoirí Éireannacha a raibh cosc orthu údaráis na [[An Chipir|Cipire a]] fhágáil chun cúnamh calafoirt idirnáisiúnta a thabhairt isteach i Stráice Gaza.  

I mí an Mhárta 2011, d'imigh Andrews ar chabhlachán eile go Gaza. I measc na ndaoine a bhí leis bhí [[Aengus Ó Snodaigh|Aengus Ó Snodaigh de]] chuid [[Sinn Féin]].  I mí na Samhna 2011, tuairiscíodh go raibh Andrews ar bord loinge eile ag dul go Gaza ar mhisean daonnúil.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.rte.ie/news/2011/1102/gaza.html}}&lt;/ref&gt; 

=== Éirí as Fianna Fáil ===
Tar éis olltoghchán 2011, bhí [[Fianna Fáil]] ag streachailt sna vótaíochtaí nuair a chaill siad cuid mhaith dá suíocháin. I mí Lúnasa 2012, d'fhág Andrews páirtí Fhianna Fáil. Maíonn sé go raibh sé míshásta leis an easpa treorach a bhí ar siúl ag an bpáirtí tar éis dó a nochtadh go raibh cuntas [[Twitter]] á úsáid aige chun ionsaí gan ainm a dhéanamh ar cheannaire an pháirtí [[Mícheál Ó Máirtín|Micheál Martin]] agus ar chomhaltaí sinsearacha eile, lena n-áirítear iomaitheoir dáilcheantair, an Comhairleoir [[Jim O'Callaghan]]. Mhaígh Andrews nach raibh baint ag a chinneadh  scor ón pháirtí leis an gcuntas Twitter cé gur lean a éirí as a phost dhá lá tar éis dó dul i ngleic lena ghníomhaíocht trollála ar líne agus le cibearbhulaíocht chomhghleacaithe an pháirtí.  

I mí Mheán Fómhair 2013, chuaigh sé le [[Sinn Féin]] agus d'éirigh go maith leis i dtoghcháin áitiúla 2014 do thoghcheantar [[Comhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath|Bhaile]] Uí Dugáin de chuid [[Comhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath|Chomhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath]] don pháirtí.  

I mí Feabhra 2015, roghnaíodh é le dul san iomaíocht i ndáilcheantar nua [[Cuan Bhaile Átha Cliath Theas (Dáilcheantar)|Theas Bhá Bhaile Átha Cliath]] ag [[Olltoghchán na hÉireann, 2016|olltoghchán 2016]] ; &lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.dublinpeople.com/article.php?id%3D4681%26l%3D100|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150707053600/http://www.dublinpeople.com/article.php?id=4681&amp;l=100|archivedate=7 July 2015}}&lt;/ref&gt; ach níor toghadh é. 

Bhí sé ina iarrthóir Shinn Féin do thoghlach Bhá Bhaile Átha Cliath Theas ag [[An chéad olltoghchán eile in Éirinn|olltoghchán 2020]] agus toghadh é. 
== Féach freisin ==

* [[Baile Átha Cliath Thoir Theas (roimh 2016)]]
* [[:Catagóir:Baile Átha Cliath Thoir Theas (roimh 2016)|Polaiteoirí i mBaile Átha Cliath Thoir Theas]]
* [[:Catagóir:Cuan Bhaile Átha Cliath Theas (Dáilcheantar)   |Polaiteoirí i gCuan Bhaile Átha Cliath Theas ]]
* [[Cuan Bhaile Átha Cliath Theas (Dáilcheantar)|Cuan Bhaile Átha Cliath Theas]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Cuan Bhaile Átha Cliath Theas (Dáilcheantar)  ]]
[[Catagóir:Polaiteoirí as Baile Átha Cliath]]

{{DEFAULTSORT:Andrews, Chris}}
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1964]]
[[Catagóir:Baill den 30ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill den 33ú Dáil]]
[[Catagóir:Baill Fhianna Fáil]]
[[Catagóir:Baill Shinn Féin]]
[[Catagóir:Fir]]
[[Catagóir:Baile Átha Cliath Thoir Theas (roimh 2016)]]</text>
      <sha1>7kkyii9jd73f5tsxnzjzmro3eje9t50</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bréifne</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92471</id>
    <revision>
      <id>1270224</id>
      <parentid>1241189</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T00:53:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270224</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8934" sha1="o5qkqrhhmwd09mqnbtgof791cbf1wsn" xml:space="preserve">Ard-ríocht nó 'cúige' ab ea '''Bréifne''' in Éirinn na meánaoise, suite tráth i g[[Contae Liatroma]], [[Contae an Chabháin]] agus codanna de contaethe buailte leo, agus ar chomhchríoch a bheadh nó a mhór le [[Deoise Chill Mhór]].

[[Íomhá:Kingdom of Breifne-900.svg|mion|200px]]

Faoin 10ú haois, bhí Bréifne tags amach mar chónaidhm [[túath]], i gceannas [[ríthe Éireann|rí ruire]] roghnaithe as [[Uí Bhriúin Bhréifne]].  Sa 13ú haois, scoilt  Bréifne ina dhá leath, [[Bréifne Thiar]] faoin [[Uí Ruairc]], agus [[Bréifne Thoir]] faoin [[Uí Raghallaigh]].  Sa 16ú haois, ainmníodh iad siúd faoi seach Liatroim, a cuireadh ar ais i gCúige Connacht, agus Cabhán, a cuireadh i gCúige Uladh.

{| style=&quot;margin-left: 1; margin-right: 1; border: 1;&quot; 
|- align=center
| width=25 | [[Íomhá:Flag of Connacht.svg|x40px]]
| width=25 | [[íomhá:O'Rourke Arms.svg|x40px|link=Bréifne Thiar]]
| width=25 | [[íomhá:Coat of arms of O'Reilly.svg|x40px|link=Bréifne Thoir]]
| width=25 | [[íomhá:Flag of Ulster.svg|x40px|]]
|- valign=top align=center
|| Connacht
|| Uí&amp;nbsp;Ruairc &lt;br/&gt;Bréifne&amp;nbsp;Thiar
|| Uí&amp;nbsp;Raghallaigh &lt;br/&gt;Bréifne&amp;nbsp;Thoir
|| Uladh
|}
&lt;!--[[File:Www.wesleyjohnston.com-users-ireland-maps-historical-map1014.gif|thumb|right|250px|Ireland in 1014 showing the patchwork of kingdoms]]--&gt;

==Sanasaíocht==
Deirtear go bhfuil an t-ainm ''Bréifne''&lt;ref&gt;[http://dil.ie/6682 bréifne] ar eDIL&lt;/ref&gt; fréamhaithe ó sheanfhocal le ciall &quot;cnocach&quot;, mar is oiriúnach don chuid seo den tír.&lt;ref&gt;[https://www.logainm.ie/ga/105009?s=Bréifne Bréifne] ar logainm.ie&lt;/ref&gt;  Glaodh 'trian garbh na gConnacht' uirthi.  Mar mhalairt air sin, insítear i ndán de chuid an [[Dinnseanchas|Dinnseanchais Aoi]]  go bhfuil an focal gaolta le Bréifne iníon Beoan mhic Bheathaigh, banlaoch cróga.&lt;ref&gt;[[Dinnseanchas]], [https://celt.ucc.ie/published/G106500D/ Dinnseanchas Aoí], cuid 4, [https://celt.ucc.ie//published/G106500D/text071.html dán 7O]&lt;/ref&gt;

==Stair==
I laethanta ársa, deirtear go raibh na tailte thar timpeall [[Loch Éirne]] ina mbeadh an Bhréifne lonnaithe ag na hErdini, as Gaeilge 'Earnaigh'.

[[File:Breifne700AD.png|thumb|500px|Clanna Bhréifne c. AD 700]]

Timpeall am theacht na [[Críostaíocht]]a go hÉirinn (c. 5ú – 6ú haoiseanna), i measc dreamanna a chreidtear a bhí i mBréifne féin nó gar di, bhí na ''Glasraighe, [[Masraige]], [[Dartraige]], Armhaighe, Gallraighe, na Fir Manach'', agus ''[[Gailenga]]''.

Timpeall na 6ú haois, creidtear gur bhog dream darbh ainm [[Conmhaicne]] Réin ó thuaidh ó [[Dún Mór|Dhún Mór]] i g[[Contae na Gaillimhe]] agus gur lonnaigh siad i Maigh Réin (an ceantar thart ar [[Fíonach, Contae Liatroma (Carraig Álainn)|Fíonach]]).  As seo anall, lonnaigh siad Liatroim Theas, ar a glaodh ansin Maigh Réin, agus a lonnaitheoirí Conmhaicne Mhaigh Réin.  I measc na gclann, bhí Muintir Eolais, Muintir Cearbhalláin (O Mulvey), agus Cineál Luacháin, srl.

Timpeall na 8ú haoise, chloígh [[Uí Bhriúin]], géag rítheaghlach na g[[Connacht]], an ceantar aitheanta as sin mar Bhréifne.  Lonnaigh Uí Bhriúin i Liatroim ar dtús, agus ansin soir i [[Contae an Chabháin|gCabhán]] isteach.  

Faoin 9ú haois, bhí Uí Ruairc curtha ar a mboinn féin mar ríthe Bhréifne.

Sna 10ú agus 11ú haoiseanna, bhí Uí Ruairc ríthe Bhréifne in iomaíocht bheith ina [[ríthe na gConnacht|rí Chonnacht]], agus bhain ceithre ríthe éagsúla an teideal úd amach.

Bhain Bréifne a buaic amach le linn na 12ú haoise agus [[Tighearnán Ua Ruairc]] i gcoróin.  Dúradh go raibh sa ríocht mar chríocha ansin an chuid is mó de chontaetha [[Contae Liatroma|Liatroma]] agus [[Contae an Chabháin|Cabháin]], agus codanna de chontaetha [[Contae an Longfoirt|Longfoirt]], [[Contae na Mí|Mí]], [[Contae Fhear Manach|Fhear Manach]] agus [[Contae Shligigh|Shligigh]].  Le linn an chuid deiridh dá réimse, sheas Bréifne ar an bhfís in éadan na [[Normannaigh|Normannach]].  Tar éis dá fheallmharú sa bhliain 1172, tharla achrann comharbais idir [[Uí Ruairc]] agus [[Uí Raghallaigh]].

I ndiaidh [[Cath Mhaigh Sleacht|Chath Mhaigh Sleacht]] sa bhliain 1256, scoilteadh Bréifne ina dá leath: [[Bréifne Thoir]], faoin Uí Raghallaigh; agus [[Bréifne Thiar]] faoin Uí Ruairc.

Sa 16ú haois, faoi [[Eilís I]], rinneadh [[Contae Liatroma]] de Bhréifne Ó Ruairc, agus fágadh i g[[cúige Chonnacht]] é, agus rinneadh [[Contae an Chabháin]] de Bhréifne Ó Raghallaigh, agus cuireadh i g[[cúige Uladh]] é.

==Críocha==
Bhí na críocha a leanas mar chuid den Bhréifne:
* [[Cairbre Drom Cliabh|Cineál Cairbre]] – tuaisceart [[Contae Shligigh|Shligigh]] agus oirthuaisceart [[Contae Liatroma|Liatroma]].  Timpeall na 6ú haoise, shín críocha [[Cairbre mac Néill|Chairbre mhic Néill]], extended ón [[An Drobhaois|Drobhaois]] siar go dtí [[An Abhainn Mhór (Sligeach)|An Abhainn Mhór]] i m[[Baile Easa Dara]].  Tá Dún Chairbre ar theorainn críocha Chairbre ar an An Drobhaois.  Tá a ainm le fáil fós i [[Cairbre, Barúntacht|mbarúntacht Chairbre]] i dtuaisceart Shligigh.  I measc taoisigh cháiliúla Chineál Chairbre bhí Uí Mhaolchloiche.
* [[Cairpre Gabra|Cairbre Gabhra]] – tuaisceart [[Contae an Longfoirt|Longfoirt]], [[Gránard]].  Tiarnaí Ghránaird ab ea Uí Ronáin, go dtí gur chuir as Uí Fearghail as seilbh iad sa 13ú haois.  De réir ''[[Annála na gCeithre Máistrí]]'', timpeall na bliana 476 AD, troideadh Cath Ghránaird ag Eochaidh mac Cairbre mhic Ailealla mhic Dhúnlainge mhic Éanna Niadha in éadan [[Uí Dhúnlainge]], [[Uí Bhriúin Chualann]] agus [[Uí Fhearghasa]] as tuaisceart [[Laighean]].
* [[Cineál Laoghaire]] – [[Contae Fhear Manach]].  Luath-dhreamanna dúchasacha i dtailte Fhear Manach ab ea na Fir Manach féin, [[Cineál Éanna]] agus [[Cineál Laoghaire]].  De mhuintir mhic Néill iad Cineál Laoghaire, suite taobh thiar de Loch Éirne,&lt;ref&gt;[[Leabhar Mór Leacáin]]&lt;/ref&gt; agus sa Mhí fosta

==Ríthe na Bréifne==
{{príomhalt|Ríthe na Bréifne|Ríthe Bhréifne}}

Deirtear gurbh é Aodh Fionn mac Feargna an chéad rí Bhréifne, agus Conchúr Ó Ruairc an rí deireanach, i réim 1250 – 1256.  Bhíodh príomhchathair acu ag [[Droim Dhá Thiar]].

==Bréifne an lae inniu==
Bronnadh an teideal cúirtéise Prionsa Bhréifne ar Thaoiseach Ó Ruairc sa bhliain 1994 ag [[Oifig an Phríomh-Arailt]].  Sa bhliain 2003, ámh, d'éirigh an Príomh-Aralt as teideal dá leithéid a thabhairt amach, de bharr scannal faoi [[Mac Cárthaigh Mór|Mhac Cárthaigh Mór]].

'''Prionsaí Bhréifne'''
* Geoffrey Philip Colmb O'Rourke, Taoiseach [[Uí Ruairc]], Prionsa ón mbliain 1994 go dtí an lá atá inniu ann.
* Joseph Martin O'Reilly, Taoiseach [[Uí Raighailligh]], Prionsa ón mbliain 2017 go dtí an lá atá inniu ann, mar Phrionsa Prince of East Breifne agus Prince Bhréifne.  Is ardbhall é den rítheaghlach Bréifne Ó Raighailligh, agus aithnítear é ah roinnt cúirteanna ríoga ar fud an domhain.

==Féach freisin==
* [[Annála na gCeithre Máistrí]]
* [[Annála Connacht]]
* [[Annála Inis Faithlinn]]
* [[Annála Loch Cé]]
* [[Annála Tiarnaigh]]
* [[Annála Uladh]]
* [[Chronicon Scotorum]]
* [[Leabhar Bhaile an Mhóta]]
* [[Leabhar na nGinealach]]
* [[Foras Feasa ar Éirinn]]
* [[Bélchú]]

==Naisc sheachtracha==
* [https://royalcourtofbreifne.org/ Royal Court of Breifne] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200815161300/https://royalcourtofbreifne.org/ |date=2020-08-15 }}

==Foinsí==
* {{
cite book |
editor-last=Egan| editor-first=Terry| title=A Travel Guide to Bréifne: the Lost Kingdom of Ireland| url=https://archive.org/details/breifnedifferent0000unse| publisher=The Stationery Office Ltd| location=Belfast| year=2006|
isbn=978-0-337-08747-9
}}
* {{
cite book| last1=Martin| last2=Moody| title=A New History of Ireland| volume=IX| year=1984
}}
* {{
cite book| title=O'Reillys of East Breifne: O Raghalliagh, Kings of Muintir Maoilmhordha, a.1161–1607| pages=229–230
}}, in Martin; Moody (1984)
* {{
cite book| title=O Ruairc, Kings of Breifne, a.1128–1605| pages=228–229
}}, in Martin; Moody (1984)
* ''[[Cú Choigcríche Ó Cléirigh]] [Book of Genealogies]''. (1642). On microfilm in Irish national archives.
* {{
cite book| title=Origin and Stem of the Irish Nation| last=O'Hart| first=John| authorlink=John O'Hart | year=1876
}}

==Tuilleadh le léamh==
* ''[https://www.academia.edu/33605521/A_9th_century_U%C3%AD_Bri%C3%BAin_settlement_in_County_Cavan A 9th century Uí Briúin settlement in County Cavan]''
* {{
cite book |
last = Joyce |
first = P. W. |
authorlink = Patrick Weston Joyce | 
title = A Social History of Ancient Ireland |
location = Londain |
year = 1903 |
volume = I |
pages = 70–71 |
url = https://archive.org/stream/asocialhistorya00joycgoog#page/n99/mode/2up |
accessdate = 3ú Iúil 2012
}}

==Tagairtí==
{{reflist}}


[[Catagóir:Connachta]]</text>
      <sha1>o5qkqrhhmwd09mqnbtgof791cbf1wsn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cairt Mhór na hÉireann</title>
    <ns>0</ns>
    <id>95602</id>
    <revision>
      <id>1270226</id>
      <parentid>1241515</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T01:28:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270226</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3402" sha1="ek84xr6ox9sxct8u8qiwlnqijwcym8u" xml:space="preserve">[[Íomhá:Henry III seal.jpg|mion|séala oifige, Henry III nó [[Anraí III Shasana]] (rí ar Shasana ó 1316 ar aghaidh)]]
Eisíodh '''Magna Carta Hiberniae''' nó '''Cairt Mhór na hÉireann''' den chéad uair ar an [[12 Samhain]] [[1216]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://itsafunnyoldworld.wordpress.com/2011/11/13/michael-d/|teideal=the “Real Irish Republic”|údar=President Michael D Higgins|dáta=2011-11-13|language=en|work=Its A Funny Old World|dátarochtana=2020-11-12}}&lt;/ref&gt;  i [[Sasana]]. Cuireadh anonn go h[[Éireann]] é i Feabhra 1217, de réir an leagain den stair atá le feiceáil i leabhar reachtaíochta na hÉireann,&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.facebook.com/UCDSchoolofLaw/posts/3826431597381136|teideal=Magna Carta|údar=Scoil Dlí, COBÁ¢|dáta=|language=ga|work=www.facebook.com|dátarochtana=2020-11-12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.fourcourtspress.ie/books/2020/law-and-the-idea-of-liberty-in-ireland-from-magna-carta-to-the-present/|teideal=Four Courts Press {{!}} Law and the idea of liberty in Ireland from Magna Carta to the present|údar=Peter Crooks &amp; Thomas Mohr, editors|dáta=Ceistíonn an tOllamh Paul Brand (Coláiste na nAnamacha Uile, Ollscoil Áth na nDamh) an tuiscint gur eisíodh agus gur cuireadh Cairt Mhór d'Éirinn dá leithéid anonn i 1216-17.|work=www.fourcourtspress.ie|dátarochtana=2020-11-12}}&lt;/ref&gt; Mar a macasamhail i Sasana, an [[Magna Carta]] nó [[An Chairt Mhór]], a bhí go díreach mar an gcéanna léi, ráthaigh an Magna Carta Hiberniae raon leathan cearta agus saoirsí d'fhir shaora na ríochta,&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.tara.tcd.ie/bitstream/handle/2262/79428/2015%20Crooks%2C%20Magna%20Carta%20at%20Christ%20Church%20brochure%20final.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y|teideal=Magna Carta at Christ Church Cathedral, Dublin|údar=tcd.ie|dáta=|dátarochtana=2020|archivedate=2020-11-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201117105144/http://www.tara.tcd.ie/bitstream/handle/2262/79428/2015%20Crooks,%20Magna%20Carta%20at%20Christ%20Church%20brochure%20final.pdf?sequence=1&amp;isAllowed=y}}&lt;/ref&gt; go háiritheː &lt;blockquote&gt;&quot;No freeman shall be taken or imprisoned or disseised (díshealbhaithe) or outlawed or exiled,  ... but by the lawful judgement of his peers&quot;. &lt;/blockquote&gt;

== Sa lá atá inniu ann ==
Is reacht a coimeádadh faoin [[Acht um Athchóiriú an Dlí Reachtúil 2007]] an Chairt (mar a leasaíodh ina dhiaidh sin).&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.achtanna.ie/ga.act.2007.0028.2.html|teideal=TODO|údar=Office of the Houses of the Oireachtas House Services Directorate Bills Office|language=ga|work=www.achtanna.ie|dátarochtana=2020-11-12|archivedate=2017-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171116171119/http://www.achtanna.ie/ga.act.2007.0028.2.html}}&lt;/ref&gt; Tugadh an gearrtheideal 'Magna Carta Hiberniae 1216' (1 Hen 3) di. Mar sin is cuid de [[Dlí na hÉireann|dhlí na hÉireann]] fós í agus tá tagairtí go leor ann fós.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://data.oireachtas.ie/ie/oireachtas/act/2007/28/gle/enacted/a2807i.pdf|teideal=AN tACHT UM ATHCHÓIRIÚ AN DLÍ REACHTÚIL 2007|údar=oireachtas.ie|dáta=2007|dátarochtana=2020}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==

* An [[Magna Carta]] nó [[An Chairt Mhór]] 

== Tagairtí ==
{{reflist}} 

{{Síol-dlí}}
{{Síol-ie}}

[[Catagóir:13ú haois in Éirinn]]
[[Catagóir:Dlí na hÉireann]]
[[Catagóir:Dlí reachtúil]]</text>
      <sha1>ek84xr6ox9sxct8u8qiwlnqijwcym8u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tuismíocht</title>
    <ns>0</ns>
    <id>96055</id>
    <revision>
      <id>1270175</id>
      <parentid>1215520</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:50:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270175</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6045" sha1="qc6dljgd5r6r1qvvmq8xt3imqvhh0nb" xml:space="preserve">Is éard is '''tuismíocht''' ann ná an téarma dlíthiúil &lt;ref&gt;[http://www.lawyerintl.com/law-dictionary/2994-filiation Filiation, Lawyers International Law Dictionary]&lt;/ref&gt; don stádas dlíthiúil aitheanta ar an gcaidrimh idir baill teaghlaigh, nó go sonrach an caidreamh dlíthiúil idir tuismitheoir agus leanbh.
Mar a thuairisc Rialtas Québec:
{{lang|fr|En droit, la filiation est la relation familiale qui unit un enfant à ses parents.

&lt;blockquote&gt; C’est une des relations les plus importantes qui puissent exister entre deux personnes. Être le père ou la mère d’un enfant, c’est en effet prendre les grandes décisions qui le concernent, c’est veiller à sa garde, à son éducation et à ses besoins.

Le droit reconnaît seulement trois types de filiation:

* Par le sang.
* Par l’adoption.
* Par la procréation assistée.

La filiation ne peut pas être basée uniquement sur l’attachement qui peut exister entre un enfant et un adulte.}}

&lt;ref&gt;[http://www2.publicationsduquebec.gouv.qc.ca/dynamicSearch/telecharge.php?type=2&amp;file=/CCQ_1991/CCQ1991_A.html &quot;Filiation,&quot; Ministère de la Justice du Québec]&lt;/ref&gt;
Gaeilge
De réir an dlí, is éard is tuismíocht ná an  caidreamh teaghlaigh idir leanbh agus a thuismitheoirí. 

(Aistriúchán [[An Ghaeilge|Gaeilge]]

''Tá sé ar cheann de na caidrimh is tábhachtaí is féidir a bheith ann idir beirt. Le bheith mar athair nó mar mháthair linbh, is é atá ann ná na cinntí móra a bhaineann leis a ghlacadh, aire a thabhairt dá chúram, dá oideachas agus dá riachtanais.

Ní aithníonn an dlí ach trí chineál tuismíochta

* Trí fhuil.

* Trí uchtáil.

* Trí atáirgeadh cuidithe daonna

Ní féidir an tuismíocht a bhunú go hiomlán ar an gceangal a d’fhéadfadh a bheith ann idir leanbh agus duine fásta.)''&lt;/blockquote&gt;

Tá an tuismíocht difriúil ó chearta tuismitheoirí agus oidhreacht araon, ach bíonn tionchar acu orthu.

Is é tríocha bliain reacht na dtréimhsí teorainneacha le haghaidh na tuismíochta.  

Tá sampla den dlí maidir le tuismíocht le fáil i gCód Sibhialta Québec, Leabhar 2, Teideal 2 &quot;Tuismíochta&quot;, &lt;ref&gt;{{Lua idirlín |url=http://www2.publicationsduquebec.gouv.qc.ca/dynamicSearch/telecharge.php?type=2&amp;file=%2FCCQ%2FCCQ_A.html |teideal=Quebec Civil Code, Gouvernement du Québec |dátarochtana=2020-12-16 |archivedate=2012-07-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120723162528/http://www2.publicationsduquebec.gouv.qc.ca/dynamicSearch/telecharge.php?type=2&amp;file=%2FCCQ%2FCCQ_A.html }}&lt;/ref&gt; ina sonraítear conas is féidir tuismíochta a bhunú, a éileamh agus a aistriú.
[[Íomhá:Filiation2.JPG|mion]]

== Tuismíocht agus uchtáil ==
Nuair a dhéantar [[Uchtú|uchtáil]] faoi dhlíthe na [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stát Aontaithe]], [[Ceanada]], na [[An Nua-Shéalainn|Nua-Shéalainne]], na [[An Astráil|hAstráile]] agus na [[Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann|Ríochta Aontaithe]], aistrítear iomlán na tuismíochta. Feictear sampla caighdeánach i ndlí uchtála na SA i gCód Stáit [[California]] :

&lt;blockquote&gt;{{lang|en|8616. After adoption, the adopted child and the adoptive parents shall sustain towards each other the legal relationship of parent and child and have all the rights and are subject to all the duties of that relationship.}}

(Aistriúchán [[An Ghaeilge|Gaeilge]]
''Tar éis an uchtála, coimeádfaidh an leanbh uchtaithe agus na tuismitheoirí uchtála caidreamh dlíthiúil an tuismitheora agus an linbh lena chéile agus beidh na cearta uile acu agus tá siad faoi réir dhualgais uile an chaidrimh sin.''&lt;/blockquote&gt;

I náisiúin eile, d’fhéadfadh cineál “uchtú neamhiomlán” ligean don tuismíocht leis an teaghlach bitheolaíoch fanacht. Tá sampla de seo i ndlí na Fraince, áit a bhfuil dhá chineál uchtála ann: uchtáil ''plénière'', áit a n-aistrítear an tuismíocht go hiomlán, agus uchtáil shimplí ina gcuirtear an tuismíocht leis na tuismitheoirí uchtála leis an teaghlach bitheolaíoch, ach nach gcuirtear in ionad é.&lt;ref&gt;[http://www.ceecis.org/child_protection/word/BiHframeworkcare.doc Lialina, Natalia (August 2003). August 2003 LEGAL FRAMEWORK FOR THE TREATMENT OF CHILDREN WITHOUT PARENTAL CARE, TEMPORARILY SEPARATED CHILDREN AND CHILDREN LIVING IN INSTITUTIONS. UNICEF Bosnia and Herzegovin]&lt;/ref&gt;

Tá aistriú dlíthiúil na tuismíochta le feiceáil i gcásanna ina ndearna uchtaitheoirí aosacha a n-uchtú  a chur chun deiridh go dlíthiúil, agus mar thoradh air sin cuireadh an  tuismíocht ar ais dá dteaghlaigh bhitheolaíocha. Sampla amháin de seo is ea an Satnam Parmar Adoption Termination Act (1990)  a ritheadh ​​i reachtas cúige Alberta, Ceanada. Luann Codanna 2 agus 3 den Acht seo:

&lt;blockquote&gt;{{lang|en|2 Satnam Parmar is hereby declared not to be the lawful child and heir  of either Swarn Singh Parmar or Amarjit Parmar, and not to have any rights of inheritance from Swarn Singh Parmar or Amarjit Parmar that might otherwise devolve on him by law.

3 The filial relationship which existed between Satnam Parmar and his natural parents, Balbhadar Singh Parmar and Charan Kaur Parmar, prior to the Adoption Order, is hereby restored.}}&lt;ref&gt;[https://www.assembly.ab.ca/ISYS/LADDAR_files/docs/bills/bill/legislature_22/session_2/19900308_bill-Pr008.pdf Satnam Parmar Adoption Termination Act (1990)] 1990 Bill PR8, Second Session, 22nd Legislature, 39 Elizabeth II, The Legislative Assembly of Alberta&lt;/ref&gt; 
&lt;/blockquote&gt;

Tarlaíonn sampla eile a bhaineann le haistriú dlíthiúil na tuismíochta i gcásanna uchtála ina ndéanann uchtaitheoirí aosacha agus a dteaghlaigh bhitheolaíocha a gcuid tuismíochta bunaidh a athbhunú trí uchtáil aosach. .&lt;ref&gt;[http://adoptingback.com/ Healing Families Dismembered By Adoption].&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==

* Gaol bréige
* Atharthacht (dlí)

== Tagairtí ==
{{Reflist}}
[[Catagóir: Dlí teaghlaigh]]
[[Catagóir: Dlí uchtála]]
[[Catagóir:Teaghlach]]
[[Catagóir:Coincheapa dlíthiúla]]</text>
      <sha1>qc6dljgd5r6r1qvvmq8xt3imqvhh0nb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Coimisiún Le Rincí Gaelacha</title>
    <ns>0</ns>
    <id>96519</id>
    <revision>
      <id>1270209</id>
      <parentid>1260030</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T22:20:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 5 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270209</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21944" sha1="b7rfuoag2l0082v172dly46a2g0tr9e" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}}

Is é '''An Coimisiún Le Rincí Gaelacha''' (CLRG, Béarla: '''The Irish Dancing Commission''') a bunaíodh i 1927, an eagraíocht is sine le haghaidh [[damhsa]] iomaíoch [[Éireannach]] ar fud [[Domhan|an domhain]]. Sa lá atá inniu ann tá Comhairlí Réigiúnacha éagsúla ar fud 26 [[tír]]. Tá ceanncheathrú aige in [[Éire|Éirinn]] ag Áras Rince, 68 [[Sráid Amiens]], [[Baile Átha Cliath]], Is é an t-údarás lárnach é do chreidiúnú múinteoirí agus moltóirí. Eagraíonn an Coimisiún an Oireachtas Rince na Cruinne chomh maith le Oireachtas Rince na hÉireann an dá chomórtas is tábhachtaí ar an bh[[féilire]] bliantúil.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.clrg.ie/index.php/en/about-us/structure.html|teideal=Structure Of CLRG|work=www.clrg.ie|dátarochtana=2021-01-26|archivedate=2021-01-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210120131116/https://www.clrg.ie/index.php/en/about-us/structure.html}}&lt;/ref&gt;

Is stíl damhsa taibhithe é rince céime na hÉireann lena fhréamhacha i ndamhsa traidisiúnta na hÉireann. Tá sé tréithrithe go ginearálta ag corp uachtarach righin agus gluaiseachtaí tapa agus beacht na gcosa. Is féidir é a dhéanamh ina aonar nó i ngrúpaí. 

== Ráiteas Misin ==
Is é cuspóir an Choimisiúin Damhsa Gaeilge a chaomhnú agus a chur chun cinn, lena n-áirítear damhsa céime, damhsa [[Céilí|céilí]] agus damhsa foirne eile, agus úsáid na [[An Ghaeilge|Gaeilge]] a chur chun cinn freisin.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.clrg.ie/index.php/en/about-us/what-is-clrg.html|teideal=What Is CLRG|work=www.clrg.ie|dátarochtana=2021-01-26|archivedate=2021-01-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210120121339/https://www.clrg.ie/index.php/en/about-us/what-is-clrg.html}}&lt;/ref&gt;

== Stair ==
[[Íomhá:HaymakersJig.jpg|mion|damhsa ceili]]
Bhunaigh [[Conradh na Gaeilge]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.clrg.ie/index.php/en/about-us/history-of-an-coimisi%C3%BAn-le-rinc%C3%AD-gaelacha.html|teideal=History of An Coimisiún le Rincí Gaelacha|dáta=2017-09-06|work=web.archive.org|dátarochtana=2021-01-31|archivedate=2017-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170906013053/https://www.clrg.ie/index.php/en/about-us/history-of-an-coimisi%C3%BAn-le-rinc%C3%AD-gaelacha.html}}&lt;/ref&gt; eagraíocht shóisialta agus chultúrtha a chuireann an Ghaeilge chun cinn in Éirinn agus ar fud an domhain. Bunaíodh an eagraíocht i [[1893]] le [[Dubhghlas de hÍde]] mar a chéad [[uachtarán]], nuair a tháinig sé chun cinn mar chomharba ar roinnt grúpaí ón [[19ú haois|19ú]] haois mar an tAontas Gaelach. Bheadh an eagraíocht chun tosaigh san [[Athbheochan na Gaeilge|athbheochan]] Gaelach agus de ghníomhachtúlacht [[Gaeilgeoir]].  Bhunaigh siad Coimisiún le Rincí Gaelacha - ag deireadh na nóchaidí fichidí ar mhaithe le scrúdú a dhéanamh ar eagrú damhsa na hÉireann mar a bhí sé ag an am sin agus chun moltaí a dhéanamh maidir le conas a d’fhéadfaí é a eagrú níos fearr agus curtha chun cinn sa todhchaí. 

[[1927]]- Tháinig an comhlacht le chéile den chéad uair mar Choimisiún Fiosrúcháin.

[[1930]]- Tháinig sé le chéile mar údarás leis an sainordú a mholtaí féin a chur i bhfeidhm.
[[Íomhá:Dámhachtainí réigiúnacha CLRG.jpg|mion|Dámhachtainí réigiúnacha CLRG le lógó CLRG|276x276px]]
[[1939]]- Ceann de na cúraimí tábhachtacha a rinne ceannródaithe luatha An Coimisiun ba ea [[foilsiú]] lámhleabhar de dheich Damhsa Ceili. Sna blianta ina dhiaidh sin foilsíodh dhá lámhleabhar eile, agus cuireadh na trí cinn le chéile in aon imleabhar amháin, agus tá sé riachtanach anois an staidéar a dhéanamh ar dhaoine ar mian leo a bheith ina [[Múinteoir|múinteoirí]] ar Damhsa Gaeilge.
[[Íomhá:Damhsóirí Éireannacha.jpg|mion|245x245px|Damhsóirí Éireannacha ag cáilitheoirí réigiúnacha Laighean.]]
[[1969]]- Bhris grúpa múinteoirí damhsa Éireannacha a raibh frustrachas orthu faoin méid a cheap siad a bheith ina n-easpa tionchair san eagraíocht a bhí ag fás, bhris siad ó CLRG agus bhunaigh siad Comhfhoireann na Mú baill le Rincí Gaelacha (The Congress of Irish Dance Teachers)&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/news/tale-of-two-titles-as-irish-dancing-does-the-splits-1.494575|teideal=Tale of two titles as Irish dancing does the splits|údar=Rosita Bol|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2021-01-31}}&lt;/ref&gt; chun dul san iomaíocht le CLRG. Is iad an dá eagraíocht seo an ceann is suntasaí i ndamhsa na hÉireann, cé go bhfuil CLRG i bhfad níos mó agus níos domhandaithe.

Faoi [[1999]], bhí thart ar 500 múinteoir damhsa cláraithe le CLRG in Éirinn agus 600 i dtíortha eile. I [[2014]], mheas CLRG gur múineadh thart ar 250,000 damhsóir faoina dhlínse.  I 2014 choimisiúnaigh An Coimisiun athchóiriú iomlán ar an bhfoilseachán seo agus tháirg sé DVD chun na tríocha damhsa ar fad a léiriú. Beidh an foilseachán seo mar lámhleabhar oifigiúil do gach imeacht ó [[Meán Fómhair|Mheán Fómhair]] 2015 ar aghaidh.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishexaminer.com/lifestyle/arid-20268713.html|teideal=Stepping into the bling ring of Irish dance|údar=Áilín Quinlan|dáta=2014-05-18|language=en|work=Irish Examiner|dátarochtana=2021-01-31}}&lt;/ref&gt;
== Tionchair agus nuachóiriú ==
Tháinig an fhorbairt is tábhachtaí agus is mó tionchair i ndamhsa na hÉireann nuair a seoladh [[Riverdance]] i 1994 [[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse]].&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://riverdance.com/the-show/the-journey/|teideal=The Journey|language=en-GB|work=Riverdance|dátarochtana=2021-01-31|archivedate=2022-04-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220422001416/https://riverdance.com/the-show/the-journey/}}&lt;/ref&gt; Mar thoradh ar an ócáid ​​seo agus rath leanúnach chomórtas damhsa na hÉireann tháinig méadú mór ar an spéis dhomhanda i ndamhsa na hÉireann. Ó shin i leith, thug an seó cuairt ar níos mó ná 450 ionad ar fud an domhain agus é ar cheann de na léiriúcháin damhsa is rathúla ar domhan. Sna blianta ina dhiaidh sin tháinig méadú suntasach ar líon na n-iomaitheoirí ag na Craobhchomórtais Rince na Cruinne, agus tháinig méadú faoi dhó ar chéatadán na ndamhsóirí ó lasmuigh d’Éirinn agus na Stáit Aontaithe. Ag tús na 2000idí, bhí imní ann faoi chealú chultúr traidisiúnta na hÉireann.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.itma.ie/digital-library/text/riverdance-mick-moloney2|teideal=The impact of Riverdance on Irish dance / moderator, Mick…|údar=Irish Traditional Music Archive|dáta=2021-01-31|language=en|work=ITMA|dátarochtana=2021-01-31|archivedate=2021-02-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210205070601/https://www.itma.ie/digital-library/text/riverdance-mick-moloney2}}&lt;/ref&gt; Rinneadh cultacha níos nuachóirithe le criostail Swarovski, tan bréige, agus gruaig chatach bhréige. In 2014 rinneadh na rialacha a athbhreithniú chun cosc ​​a chur ar [[smideadh]] nó fabhraí bréagacha a úsáid i gcomórtas do dhamhsóirí faoi 10 mbliana d’aois&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.clrg.ie/index.php/en/about-us/structure/costumes.html|teideal=Costume Committee|work=www.clrg.ie|dátarochtana=2021-01-31|archivedate=2021-01-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210120140435/https://www.clrg.ie/index.php/en/about-us/structure/costumes.html}}&lt;/ref&gt;, chomh maith le “áiseanna gluaiseachta” mar leaisteacha a shrianadh, rud a chabhraigh le hiomaitheoirí staidiúir dhian a choinneáil.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.thejournal.ie/make-up-ban-irish-dancers-1289290-Jan2014/|teideal=No more make up for young Irish dancers (but the wigs can stay)|údar=Aoife Barry|language=en|work=TheJournal.ie|dátarochtana=2021-01-31}}&lt;/ref&gt;

== Eagraíochtaí réigiúin ==
Reáchtálann gach réigiún ar fud an domhain imeacht cáilitheach aonair don Oireachtas Rince na Cruinne. Ní cháileoidh ach an peircintíl barr de gach réigiún.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.clrg.ie/index.php/en/about-us/structure.html|teideal=Structure Of CLRG|work=www.clrg.ie|dátarochtana=2021-02-08|archivedate=2021-01-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210120131116/https://www.clrg.ie/index.php/en/about-us/structure.html}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
![[Meiriceá Thuaidh]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.idtana.org/about/regions-4/|teideal=IDTANA - about|work=www.idtana.org|dátarochtana=2021-02-08|archivedate=2021-02-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210214212914/https://www.idtana.org/about/regions-4/}}&lt;/ref&gt;
![[An Astráil]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.aidainc.com/|teideal=Welcome {{!}} Australian Irish Dancing Association|work=www.aidainc.com|dátarochtana=2021-02-08|archivedate=2021-01-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210126043253/https://www.aidainc.com/}}&lt;/ref&gt;
![[An Bhreatain|An Bhreatain Mhór]]
![[Éire]]
!An chuid eile den domhan
|-
|An tAtlantach Láir
[[Meiriceá Láir]]

Iarthar na SA

Oirthear [[Ceanada|Cheanada]]

Iarthar Cheanada

[[Sasana Nua]]

[[Deisceart na Stáit Aontaithe|Deisceart na SA]]
|[[New South Wales|NSW]]
[[Victoria (An Astráil)|Victoria]]

[[Queensland]]

ACH

[[An Astráil Theas]]

[[Iarthar na hAstráile]]
|[[Albain]]
[[Sasana]] - Lár na Tíre

Sasana - Iarthuaisceart

Sasana - Thoir Thuaidh

Sasana - Theas&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.sercweb.com/|teideal=Southern England Regional Council|language=en-gb|work=SERC|dátarochtana=2021-02-08}}&lt;/ref&gt;
|[[Cúige Chonnacht|Cúige Connacht]]
[[Cúige Laighean]]

[[Cúige Mumhan]]

[[Cúige Uladh]]
|[[An Nua-Shéalainn]]
[[An Eoraip]]: Múinteoirí Cláraithe ar Mhórthír na hEorpa&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.europeirishdancing.com/|teideal=Regional Council of Continental Europe and Asia {{!}}|work=www.europeirishdancing.com|dátarochtana=2021-02-08|archivedate=2021-01-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210124160437/http://www.europeirishdancing.com/}}&lt;/ref&gt;

[[an Afraic Theas]]

Áise: [[Tainan]], [[an tSeapáin]], [[Hong Cong]]

Meiriceá Theas: S.A.I.D.A.
|}

== Oireachtas Rince na Cruinne ==
Bíonn na Craobhchomórtais Dhomhanda ar siúl i dtír nua gach bliain le 5,000 iomaitheoir agus 25,000 lucht féachana ó níos mó ná 30 tír. Caithfidh rinceoirí cáiliú ag mórimeachtaí damhsa na hÉireann ar fud an domhain d’fhonn a bheith san iomaíocht. Go traidisiúnta ar fud na Seachtaine Naofa, bhí forbairt na gCraobh mar chuid shuntasach de chlár oibre náisiúnach na hÉireann, an Coimisiún agus an tSraith Ghaelach i dtreo dheireadh an [[20ú haois]].&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.clrg.ie/index.php/en/feiseanna-exams/feis-test-new-page/category/15.html|teideal=History of An Coimisiún le Rincí Gaelacha and Oireachtas Rince ns Cruinne|work=www.clrg.ie|dátarochtana=2021-02-02|archivedate=2021-02-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210207075024/https://www.clrg.ie/index.php/en/feiseanna-exams/feis-test-new-page/category/15.html}}&lt;/ref&gt;
[[Íomhá:Éadaí damhsa nua-aimseartha le criostail swarovski.jpg|mion|Éadaí damhsa nua-aimseartha le criostail swarovski|249x249px]]
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+Blianta suntasacha den chraobh
!1970–1979
!Baile Átha Cliath Na chéad Oireachtas Rince na Cruinne
|-
|2000
|[[Béal Feirste]], an chéad cheann a tionóladh as an bPoblacht
|-
|2001
|curtha ar ceal mar gheall ar [[Galar|ghalar]] na coise sa bhéal&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/news/world-dancing-competition-off-1.291200|teideal=World dancing competition off|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2021-02-02}}&lt;/ref&gt;
|-
|2009
|[[Philadelphia, Pennsylvania|Philadelphia]], an chéad cheann i [[Meiriceá]]&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.clrg.ie/index.php/en/feiseanna-exams/feis-test-new-page/category/15.html|teideal=History of An Coimisiún le Rincí Gaelacha and Oireachtas Rince ns Cruinne|work=www.clrg.ie|dátarochtana=2021-02-02|archivedate=2021-02-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210207075024/https://www.clrg.ie/index.php/en/feiseanna-exams/feis-test-new-page/category/15.html}}&lt;/ref&gt;
|-
|2020
|Cealaithe mar gheall ar ráig [[COVID-19]] agus cothrom 50 bliain&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://irishdancing.global/index.php/articles/major-competitions/36-clrg-world-championships|teideal=CLRG World Championships-CANCELLED|language=en-gb|work=Irish Dancing Magazine|dátarochtana=2021-02-02}}{{Dead link|date=Iúil 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;.
|}
=== Roinnt seaimpíní iomráiteacha a bhuaigh an teideal Domhanda.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://irishdancing.global/index.php/results/an-coimisiun-clrg/708-50-years-of-champions-clrg-world-champions-1970-2019|teideal=World Champions 1970 to 2019|language=en-gb|work=irishdancing.global|dátarochtana=2021-02-02|archivedate=2021-02-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210205201050/https://irishdancing.global/index.php/results/an-coimisiun-clrg/708-50-years-of-champions-clrg-world-champions-1970-2019}}&lt;/ref&gt; ===

* Bhuaigh [[Michael Flatley]], a bhí mar réalta san aiste eatramh [[Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse]] 1994 Riverdance, agus seónna damhsa iomadúla Éireannacha, a chéad Chraobh Dhomhanda i 1975 ag aois 17. Ba é an chéad Mheiriceánach a bhuaigh ag Oireachtas Rince na Cruinne.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.michaelflatley.com/about/|teideal=About Michael {{!}} Michael Flatley|language=en-US|dátarochtana=2021-02-02}}&lt;/ref&gt;

[[Íomhá:Riverdance cast, 2019.jpg|mion|Riverdance]]

* Bhuaigh Jean Butler, a sheinn in éineacht le Flatley mar cheannaire na mban san aiste eatramh Riverdance, roinnt teidil Domhanda le linn a gairme damhsa iomaíoch.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://irishamerica.com/2020/03/jean-butler/|teideal=Hall of Fame: Dancer, Choreographer, Teacher Jean Butler {{!}} Irish America|language=en-US|dátarochtana=2021-02-02}}&lt;/ref&gt;

* D'éirigh Michaela Hinds as damhsa iomaíoch na hÉireann in 2017 tar éis di 7 gcraobh aonair a bhuachan, níos mó ná aon [[Meiriceá Thuaidh|Mheiriceá Thuaidh]] eile sa stair&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.cbc.ca/news/canada/after-seven-world-titles-brampton-irish-dancer-michaela-hinds-going-out-on-top-1.4126602|teideal=After seven world titles, Brampton Irish dancer Michaela Hinds going out on top {{!}} CBC News|language=en-US|work=CBC|dátarochtana=2021-02-02}}&lt;/ref&gt;

== Creidiúnúcháin ==
[[Íomhá:A Handbook of Irish Dances.jpg|mion|Leabhar damhsaí na hÉireann]]
Eagraíonn CLRG scrúduithe grád do dhamhsóirí agus scrúduithe creidiúnaithe do mhúinteoirí agus moltóirí.

Tá 12 ghrád scrúdaithe damhsa ann. Ní mór d’iarrthóirí inniúlacht a thaispeáint i réimse damhsaí aonair agus [[Céilí|céilí]], agus tá siad marcáilte ar uainiú, obair chos, forghníomhú agus iompar, mar atá san iomaíocht chomh maith le scrúduithe Gaeilge sna gráid thosaitheoirí.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.clrg.ie/index.php/en/feiseanna-exams/graded-exam.html|teideal=Graded Exam|work=www.clrg.ie|dátarochtana=2021-02-02|archivedate=2021-01-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210120125926/https://www.clrg.ie/index.php/en/feiseanna-exams/graded-exam.html}}&lt;/ref&gt;

* TMRF - cáilithe chun damhsa ceili (foirne) a mhúineadh.
* TCRG (Coimisiún Teagascóir Le Rinci Gaelacha) - an cháilíocht &quot;múinteoir&quot;.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.irishcentral.com/culture/entertainment/so-you-want-to-be-a-certified-irish-dancing-teacher-157037555-238134841.html|teideal=So you want to be a certified Irish dancing teacher?|dáta=2012-06-04|language=en|work=IrishCentral.com|dátarochtana=2021-02-02}}&lt;/ref&gt;
* ADCRG (Ard-Dioplóma Coimisiún Le Rincí Gaelacha) - an cháilíocht &quot;moltóir&quot;.
* SDCRG (dlí cuideachtaoir Coimisiún Le Rincí Gaelacha) - cáilíocht an &quot;scrúdaitheora&quot;. 

== Sna meáin ==
[[Íomhá:Oireachtas rince na heireann.jpg|mion|237x237px|CLRG ón Oireachtas rince na hÉireann]]
Cruthaíodh cláir faisnéise agus scannáin éagsúla faoin eagraíocht agus a comórtais thar na blianta.

* ''Celebrity Jigs 'n' Reels'' (2007) Clár teilifíse réaltachta [[Raidió Teilifís Éireann|RTÉ]]- Chuir an seó seo le chéile damhsa traidisiúnta na hÉireann le chéile le ceol nua-aimseartha agus córagrafaíocht i bhformáid iomaíoch agus daoine cáiliúla péireáilte le rinceoirí gairmiúla.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Jigs 'n' Reels contestants revealed|url=https://www.rte.ie/entertainment/2006/0323/406509-jigsnreels/|date=2006-03-23|language=en}}&lt;/ref&gt;
* ''Jig le Sue Bourne'' (2011)- scannán faisnéise a lean ochtar damhsóirí agus iad ag ullmhú do Oireachtas Rince na Cruinne 2010 i n[[Glaschú]].&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Jig|url=https://www.imdb.com/title/tt1748062/|publisher=Wellpark Scotland,  BBC Scotland,  Creative Scotland|date=2011-05-06|coauthors=Joe Bitter, John Carey, Suzanne Coyle, Claire Greaney|author=Sue Bourne}}&lt;/ref&gt;
* ''Jigs and Wigs: the Extreme World of Irish Dancing (2014) [[BBC]]-''  Bhí scéalta na ndamhsóirí uathúla i ndamhsa na hÉireann dírithe ar mhórghnéithe agus brúnna airgeadais shaol damhsa nua-aimseartha na hÉireann. Lean an seó ar aghaidh ar feadh dhá shéasúr..&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.radiotimes.com/tv-programme/e/dy5jxq/jigs--wigs--s2-e4-jigs--wigs-the-extreme-world-of-irish-dancing-tradition-with-a-twist/|teideal=Jigs &amp; Wigs: The Extreme World of Irish Dancing: Tradition with a Twist - S2|language=en|work=Radio Times|dátarochtana=2021-02-03}}{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

== Conspóid agus líomhaintí ==

* I  [[Contae Bergen, New Jersey|Contae Bergen]], [[Nua-Gheirsí]] an 31 Eanáir comhdaíodh líomhaintí faoi mhí-úsáid ghnéasach laistigh d’eagraíocht damhsa Éireannach CLRG. Ba mhionaoiseach é cónaitheoir I [[Nua-Gheirsí]] tráth na n-eachtraí líomhnaithe, mar sin, caithfidh sé fanacht gan ainm. Líomhnaíonn an t-éilitheoir go ndearna D.I. mí-úsáid ghnéasach air.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/stage/allegations-of-sexual-abuse-rock-the-us-world-of-irish-dancing-1.4120460|teideal=Allegations of sexual abuse rock the US world of Irish dancing|údar=Suzanne Lynch Washington Correspondent|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2021-02-08}}&lt;/ref&gt; i nó thart ar 1986 le linn Oireachtas Rince na hÉireann a óstáil i [[Luimneach]], Éire. Comhdaíodh trí chúirt dlí ar leithligh i gContae Bergen, Nua-Gheirsí a rinne líomhaintí cosúla faoi mhí-úsáid ghnéasach laistigh den eagraíocht CLRG. As [[Na Ceithre Cúirteanna|na ceithre chúirt]] dlí a comhdaíodh, baineann trí cinn le mí-úsáid ghnéasach mionaoiseach.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishcentral.com/news/irish-dance-sexual-assault-lawsuits|teideal=Male Irish dance teacher alleges sexual assault in re-filed lawsuits|dáta=2019-12-05|language=en|work=IrishCentral.com|dátarochtana=2021-02-08}}&lt;/ref&gt;
* Chuir Jamie Hodges, múinteoir damhsa CLRG agus curadh domhanda cúig huaire tús le himeachtaí clúmhillte i gcoinne An Coimisiun Le Rinci Gaelacha ag an Ard-Chúirt i m[[Baile Átha Cliath]], Éire i mí Eanáir 2021&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishcentral.com/news/irish-dance-teacher-sex-videos-accusations|teideal=Top Irish dance teacher sues over sex videos accusations|dáta=2020-12-21|language=en|work=IrishCentral.com|dátarochtana=2021-02-08}}&lt;/ref&gt;. Tá siad á agairt le héilimh gur liostáladh é ar éilimh bhréige a sheol sé físeán sainráite do chailíní faoi aois. Coinníonn CLRG nár imscrúdaíodh an t-ábhar toisc nár cláraíodh iad siúd a raibh baint acu leis an gcampa mar mhúinteoirí lena eagraíocht.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/irish-news/courts/irish-dancing-champ-sues-governing-body-in-row-linked-to-explicit-video-claims-40006171.html|teideal=Irish dancing champ Jamie Hodges sues governing body in row linked to ‘explicit video’ claims|language=en|work=independent|dátarochtana=2021-02-08}}&lt;/ref&gt;
* Sheol Ella McCarthy, 12 bliana d’aois, Imeachtaí [[Ard-Chúirt (Éire)|Ard-Chúirte]] i gcoinne An Coimisiun Le Rinci Gaelacha. Bunaithe i Southampton i [[Sasana]], rinne Ella an beart trína máthair Kirsty Blair-McCarthy. Tá sí ar cheann de na 10 damhsóir Éireannacha is fearr ar domhan, cuireadh ar fionraí í ó bheith san iomaíocht i ndamhsa Oireachtas Rince na Cruinne ar feadh sé mhí mar d’athraigh sí múinteoirí damhsa le déanaí tar éis di iallach a chur uirthi a scoil damhsa a fhágáil i mí Iúil agus anois níl sí in ann páirt a ghlacadh i gcraobh domhanda. Cáilitheoir an mhí seo chugainn. D'iarr sí orduithe tríd an gcúirt chun é sin a chosc - ag súil le hurghaire a fháil chun go bhféadfadh sí dul san iomaíocht i mbabhta cáilithe. Dúirt an Breitheamh Tony O'Connor&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishexaminer.com/news/arid-30813295.html|teideal=Irish dancer, 12, fails in court bid to gain entry to competition and may now face sizeable legal costs|údar=Wed, 08 Nov, 2017 - 16:20|dáta=2017-11-08|language=en|work=Irish Examiner|dátarochtana=2021-02-08}}&lt;/ref&gt;, go raibh an cás a chuir a dhlíodóirí chun tosaigh “trialach” agus dúirt sé dá dtabharfadh sé an urghaire agus dá mbuafadh an CLRG a chás ag éisteacht iomlán ina dhiaidh sin, ní leor dámhachtain damáistí an damáiste do chlú na heagraíochta a chealú.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Irish dancer refused injunction over competition ban|url=https://www.rte.ie/news/courts/2017/1108/918456-ella-mccarthy-irish-dancing/|date=2017-11-08|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Leabharliosta ==

* Brennan, H., 2004. The Story Of Irish Dance. An Daingean: Brandon.
* Phelan, S., 2015. Irish Dance during the Gaelic Revival: Conflicts of Consciousness. Nordic Irish Studies

== Tagairtí ==
{{Reflist|2}}
{{DEFAULTSORT:Coimisiún Le Rincí Gaelacha, An}}</text>
      <sha1>b7rfuoag2l0082v172dly46a2g0tr9e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>D.P. Moran</title>
    <ns>0</ns>
    <id>96584</id>
    <revision>
      <id>1270258</id>
      <parentid>1260734</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T04:04:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270258</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15519" sha1="553mtfugjdulmbig1cf1bxtmo9knt69" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

[[Iriseoir]] [[Éireannach]], pobalóir agus [[Náisiúnachas in Éirinn|náisiúnaí]], a bhí i bhfad amach ar an [[eite dheis]], ab ea '''Dáithí Pádraig Ó Móráin''' ({{lang-en|David Patrick Moran}}) nó '''D.P Moran,''' mar a tugtar air de ghnáth ([[22 Márta|22 Márta]] [[1869]] - [[1 Feabhra]] [[1936]]).&lt;ref name=&quot;OnaCG&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://civilrecords.irishgenealogy.ie/churchrecords/details-civil/6093314719907|teideal=Oifig an Chláraitheora Ghinearálta|lua=IrishGenealogy.ie|foilsitheoir=|dátarochtana=21 Márta 2017|teanga=en}}{{Dead link|date=Márta 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=462|teideal=MORAN, David Patrick (1869–1936)|language=ga|work=ainm.ie|dátarochtana=2021-01-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://waterfordireland.tripod.com/d__p__moran.htm|teideal=D. P. Moran|work=waterfordireland.tripod.com|dátarochtana=2021-02-13}}{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

Iriseoir, agus gníomhaí ab ea Moran a throid ar son chearta mhuintir na hÉireann i gcoinne riail na [[Breataine]]. Bhí baint aige le hathbheochan na Gaeilge agus d’fhoilsigh sé go leor alt ina [[nuachtán]] ‘The Leader’ faoi thábhacht na Gaeilge. Scríobh sé leabhar freisin darb ainm ‘The Philosophy of Irish Ireland’ scríobh sé dhá alt cáiliúil freisin darb ainm ‘The battle of two civilizations’ agus 'Is the Irish Nation Dying' sna altanna seo labhraíonn sé faoi na dúshláin atá roimh Éirinn mar thoradh ar riail [[Shasana]]  

== Saol ==
Rugadh Moran i [[Port Láirge|bPort Láirge]] ar 22 Márta, 1869. Tógálaí ab ea a athair James agus bhí comhlacht [[tógála]] ag a athair. Ba mhac é le Elizabeth Moran. Bhí beirt dearthaireacha aige, i gcúrsaí polaitiúla chomh maith. Ba é ceann de na deartháireacha ná Edward .P. Moran, [[dlíodóir]] a bhí ina chónaí i [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|SAM]], agus duine de na dlíodóirí Meiriceánacha a mionteagascadh chun [[Pádraig Ó Domhnaill]] (a crochadh ar 17 Nollaig 1883) a chosaint.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

D'eirigh an deartháir eile, Joseph, ina pholaiteoir i Londain.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; 

Cuireadh [[oideachas]] ar Moran i scoil na m[[Bráithre Críostaí|Braithre Críostaí]] i [[Mount Sion]] i b[[Port Láirge]] agus ina dhiaidh sin i g[[Coláiste Chaisleán Cnucha]]. i m[[Baile Átha Cliath]].&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; 

== Obair ==

=== Iriseoireacht ===
Sa bhliain 1887 Chuaigh Moran go Sasana chun obair mar [[iriseoir]]. Thug an feisire T.P. O’Connor a chéad phost iriseora do Moran i [[Londain]] ina pháipéar, ''The Star''.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Ina chuid alt labhraíonn Moran faoin neamhshuim a léirigh Sasanaigh do dhaoine as Éirinn agus a n-easpa eolais ar stair agus foréigean an dá thír &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;. Moran mar gheall ar an easpa measa atá léirithe ag daoine ó Shasana go daoine Éireannach. Mar thoradh air seo shocraigh Moran Gaeilge a fhoghlaim i Londain. Bhí sé anseo a cuireadh síos go ndúirt sé ceann dá chuid tagairtí is cáiliúla ‘Damn them for Sasanachs, here is something we have that they don’t have anyway'.&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;

Bhí baint mhór ag Moran le [[Conradh na Gaeilge Londain]] agus toghadh é ina rúnaí i 1897 agus é sa ról seo thosaigh Moran ag cur spéise i [[bpolaitíocht]] na hÉireann agus in Éirinn anuas.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; Thosaigh Moran ag cur spéise sa [[náisiúnachas]] agus daoine difriúla a raibh baint acu le cúrsaí poilitiúla na hÉireann ag an am

Labhraíonn Moran faoin éifeacht a bhí ag píosa [[Douglas Hyde]] ‘The neccesity for the De anglicisation of Ireland’ air i gceann dá chuid alt sa nuachtán ‘the Leader’. Labhraíonn Moran freisin faoin ngrá atá aige do Charles Stewart Parnell ina phíosaí. Dúirt Moran gur ainmnigh sé a nuachtán an Leader i ndiaidh tuairimí [[C.S. Parnell]]s ar cheannaireacht.&lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt;

=== New Ireland Review/The Philosophy of Irish Ireland ===
D’fhill Moran ar ais go Baile Átha Cliath sa bhliain 1898. Nuair a d’fhill Moran scríobh sé don Healyite Daily Nation agus An Claidheamh Soluis. Bhí sé ag pleanáil freisin chun a nuachtán féin a dhéanamh. 

Sa bhliain 1898 d’fhill Moran ar Éirinn tar éis dhá bhliain déag i Londain. Scríobh sé alt i 1898 darb ainm ‘The New Ireland Review’. San alt míníonn Moran a chuid ama i Sasana agus an teagmháil a bhíonn aige le Sasanaigh agus le muintir na [[Breataine]] &lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;  D.P. Moran, The Philosophy of Irish Ireland (Dublin: James Duffy &amp; Co., n.d. [1905]), 37.&lt;/ref&gt;. Mar thoradh ar rath na n-alt scríobh Moran níos mó alt faoin ábhar agus rinneadh iad i leabhar darb ainm ‘The Philosophy of Irish Ireland.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt; {{Lua idirlín|url=https://dib.cambridge.org/viewFullScreen.do?filename=a5957|teideal=Dictionary of Irish Biography - Cambridge University Press|work=dib.cambridge.org|dátarochtana=2021-02-13}} &lt;/ref&gt;

Scríobh sé ailt cáiliúil ‘Is the Irish Nation Dying’ agus b’shin an chéad chaibidil de ‘The Philosophy of Irish Ireland’. Sa phíosa seo ceistíonn Moran cé chomh Gaelach is a bhí muintir na hÉireann. Cháin Moran daoine a raibh fuath acu do na Sasanaigh ach a labhair Béarla.

Cuireadh i gcló i 1905 (The Philosophy of Irish Ireland) ag D.P. Moran. Sa phíosaí labharaíonn Moran ar an gcaoi a bhfuil Éire agus daoine na hÉireann difriúil le Sasana. Spreag sé na hÉireannaigh le dul i gcoinne na Sasanaigh agus gan a ghlac leo chomh maith. Dúirt sé ‘Thou shalt be Irish, thou shall not be English’ (Moran, 1905) &lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;. Mhol Moran Conradh na Gaeilge as ár bhféiniúlacht a choinneáil beo agus dúirt sé ‘each civilzation has its own rights’ (Moran, 1905) &lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;. Maidir le Moran bhí náisiúnaithe Caitliceacha agus aontachtaithe Protastúnacha sa dá shibhialtacht. Ba iad na hairm náisiúnaithe sa chogadh seo an Ghaeilge agus an reiligiún Caitliceach&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;. Thugann an píosa seo léargas suntasach sa chaoi ina bhfuil bhféiniúlacht agus dteanga fíorthábhachtach. Sa phíosa deir sé 'Our nation cannot be resurrected merely by the weakness of England, but mainly by the strength and effort of Ireland herself’ &lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;. Cheap Moran bhí siad ag rá gurbh Éireannaigh iad, ach, bhí siad ag déanamh aithrise ar Shasana ag an am chéanna.

=== 'The Leader' ===
Sa bhliain 1900 bhunaigh Moran an nuachtán ''The Leader''.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://aran.library.nuigalway.ie/bitstream/handle/10379/5060/Thesis%20word%20docBW.docx?sequence=1&amp;isAllowed=y|teideal=A Vigilant Nation|údar=nuigalway.ie|dáta=|dátarochtana=2021}}&lt;/ref&gt; Ba é polasaí an pháipéir buillí marfacha a bhualadh ar an Éireannach stáitse, an seoinín, agus an ‘West Briton’, ceolta na hÉireann a chur in áit amhráin hallaí ceoil Londan, agus cabhrú le déantúsaíocht na hÉireann.&lt;ref&gt;mar a thuairiscítear in Seán Ó Lúing, ‘A Revolutionary Journal,’ The Leader (26/1/1952, 21-23): ‘It is the pioneer Organ of Irish-Ireland… It is Irish in all things, and is written and conducted solely with a view to Ireland’s interests. It concerns itself with all that concerns Ireland and with nothing else. Its writers include every thinker for Ireland in Ireland or out of Ireland. Its aim is to remake Ireland a reflecting Ireland, a Doing Ireland, a self-respecting Ireland, a prospering Ireland, a Free Ireland. Its motto is, Ireland for the Irish people.’&lt;/ref&gt; Ba é príomhaidhm an nuachtáin ná a thaispeáint do dhaoine Éireannacha cad a bhí i gceist le bheith 'Gaelach' ag an am &lt;ref&gt;  Moran, Philosophy of Irish Ireland, 74-75. &lt;/ref&gt; 
Fuair Moran an-mholadh agus tacaíocht ón Conradh na Gaeilge agus ó pholaiteoirí poblachtach.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt; {{Lua idirlín|url=https://www.thefreelibrary.com/D.P.+Moran+and+the+leader:+writing+an+Irish+Ireland+through+partition...-a0111265622|teideal=D.P. Moran and the leader: writing an Irish Ireland through partition *. - Free Online Library|work=www.thefreelibrary.com|dátarochtana=2021-02-13}} &lt;/ref&gt; Scríobh Moran faoin bhfuath atá aige don Bhéarla agus na hagóideoirí a bhfuil cónaí orthu in éirinn. Is minic a thagair Moran do dhaoine neamh-Chaitliceach nár labhair Éireannaigh mar 'resident aliens' &lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt; &quot;Moran of The Leader,&quot; 113. &lt;/ref&gt;

Thacaigh Moran le gluaiseacht ‘buy irish’ agus scríobh sé go minic faoin údarás um fhorbairt thionsclaíoch a bunaíodh i 1903 chun forbairt thionsclaíoch ghnólachtaí beaga Éireannacha a chur chun cinn i mbailte timpeall na hÉireann &lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;. Cháin Moran cuideachtaí níos mó as gan cuidiú le cuideachtaí níos lú agus as a gcumhacht a úsáid chun úsáid na Gaeilge a chur chun cinn. Rinne an Leader poiblíocht ar go leor cuideachtaí Éireannacha agus d’fhógair sé a gcuid earraí.&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt; {{Lua idirlín|url=https://www.thefreelibrary.com/D.P.+Moran+and+the+leader:+writing+an+Irish+Ireland+through+partition...-a0111265622|teideal=D.P. Moran and the leader: writing an Irish Ireland through partition *. - Free Online Library|work=www.thefreelibrary.com|dátarochtana=2021-02-13}} &lt;/ref&gt; 

Scríobh Moran a chuid smaointí trí modhanna mí oiriúnacha, cartúin agus cúrsaí staire ina chuid obair &lt;ref name=&quot;:6&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:7&quot; /&gt;. Mhotaigh go leor de na páirtí eile go raibh obair aige claonta agus neamhfhírinneach.

Bhí Moran ina bhall den [[Chumann Liteartha Éireannach]]. D’fhoghlaim sé a dhóthain den [[An Ghaeilge|Ghaeilge]] chun go raibh ar a chumas í a léamh.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;  Ach ní raibh sé riamh in ann í a labhairt go líofa, agus ní raibh sé in ann í a scríobh.  Ba bheag ab fhiú an Ghaeilge ar [[Nuachtán|nuachtáin]] náisiúnta [[Bhéarla]] na hÉireann&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://aran.library.nuigalway.ie/bitstream/handle/10379/2120/RayH.pdf?sequence=1|teideal='Saothrú na Gaeilge ar Nuachtáin Náisiúnta Bhéarla na hAoise seo Caite: Sop nó Solamar?|údar=Mac Congáil, Nollaig (nuigalway.ie)|dáta=2011|dátarochtana=2021}}&lt;/ref&gt; Ach bhí Gaeilge le fáil sa ''Leader'' (scríobh [[Pádraig Ua Duinnín|Pádraig Ó Duinnín]] tuairim 1,100 alt sa ''Leader'' sa tréimhse 1906–29;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=330|teideal=Ó DUINNÍN, Pádraig (1860–1934)|language=ga|work=ainm.ie|dátarochtana=2021-01-31}}&lt;/ref&gt;  bhíodh [[Art Ó Cléirigh]] ag scríobh as Gaeilge sa ''Leader'' chomh maith, faoin ainm cleite ‘Chanel’).  

Thug go leor daoine breithiúnas ar D.P Moran agus a chuid saol oibre. Braitheann daoine go raibh sé míchothrom a bheith ag tabhairt amach faoi na hÉireannaigh ag caint Béarla. Ach ní raibh an Ghaeilge ar eolas aige féin. Cé gur throid Moran go láidir ar son [[Athbheochan na Gaeilge]], rinne sé trí Bhéarla é.    

Bhí an Móránach ina [[eagarthóir]] ar an ''Leader'' ar feadh sé bliana is tríocha go dtí go bhfuair sé bás sa bhliain 1936. Choinnigh a iníon, Nuala, an páipéar ag dul ina dhiaidh sin.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|author=Dorothy Ní Uigín.|date=1 Lúnasa 2009|url=|title=Tréimhseacháin agus Colúin Chonradh na Gaeilge sa Chéad Fhiche Bliain den Fhichiú hAois|journal=|volume=|issue=Feasta 62 (8), lch: 19-23}}&lt;/ref&gt;  D'athraigh sí an dearcadh an páipéir agus labhair sí faoi chúrsaí reatha. Tháinig deireadh leis an bpáipéar sa bhliain 1971.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

== Conradh na Gaeilge ==
Lean Moran Conradh Na Gaeilge. Mhol sé an Conradh ina phíosaí agus a nuachtán, 'The Leader' freisin. 

Bunaíodh [[Conradh na Gaeilge]] i [[mBaile Átha Cliath]] sa bhliain 1893 ar an 31 Iúil &lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://dib.cambridge.org/viewFullScreen.do?filename=a5957|teideal=Dictionary of Irish Biography - Cambridge University Press|work=dib.cambridge.org|dátarochtana=2021-01-31}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;. Bunaíodh an Conradh ar chúis amháin, chun an Ghaeilge a choinneáil beo agus an teanga a chur chun cinn &lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt; {{Lua idirlín|url=https://cnag.ie/ga/eolas/an-ghaeilge/stair-chonradh-na-gaeilge.html|teideal=Stair Chonradh na Gaeilge - Conradh na Gaeilge {{!}} Ar son phobal na Gaeilge|work=cnag.ie|dátarochtana=2021-02-14}} &lt;/ref&gt;. Choinnigh siad an teanga beo ar chúpla bealach éagsúla. Bealach amháin ná bhunaigh siad craobhacha sa bhliain 1897 chun an Ghaeilge a chur chun cinn agus í a fhorbairt. Bhí 47 duine ann sa chéad craobh in 1897 ach sa bhliain 1906 bhí 904 baill i láthair &lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;. Bhí ceann de na chéad bhrainsí seo lonnaithe i Londain.

Ag an am ní raibh múinteoirí ag múineadh Gaeilge sna [[scoileanna]], ach a bhuíochas le Conradh tháinig múineadh an Ghaeilge éigeantach sa bhliain 1922 faoi acht saor-stáit na hÉireann &lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;. Mhol Moran an ócáid shuntasach seo ina nuachtán. Throid D.P. Moran fá choinne an ceart seo le haghaidh go leor bhlianta agus scríobh sé go leor píosa maidir leis an ábhar seo ina nuachtán &lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.theburkean.ie/articles/2020/08/20/irish-ireland-d-p-moran-and-the-leader|teideal='Irish Ireland' – D.P. Moran and The Leader|dáta=2020-08-20|language=en-US|work=The Burkean|dátarochtana=2021-02-14}}{{Dead link|date=Samhain 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

Bealach eile a cur [[Conradh na Gaeilge]] an teanga chun cinn ná bhunaigh siad féile chultúrtha darbh ainm “An tOireachtais”. Is ceiliúradh í an [[fhéile]] ar theanga na hÉireann trí mheáin [[dhrámaíocht]], [[scríbhneoireacht]] agus na [[hamhráin]]. Thosaigh an tOireachtais i 1897 agus tá fós an-tóir air i measc daoine le spéis i nGaeilge nó chultúrtha cosúil le drámaíocht, damhsa srl &lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;. Arís mhol Moran an ócáid agus thaitin sé go mór leis. Bhí sé ina bhall de Chumann Liteartha Éireannach. Shíl D.P. Moran gur chóir do gach duine Éireannach litríocht a léamh trí mheán na Gaeilge. Is minic a scríobh sé faoi thábhacht litríocht agus fhilíocht na hÉireann mar fhéiniúlacht d’Éirinn ina nuachtán. Cháin D.P. Moran go leor filí agus scríbhneoirí Éireannach ina nuachtán nár scríobh ach i mBéarla amháin. Chreid sé gur contrárthacht agus áiféis í [[litríocht]] na Gaeilge i mBéarla agus gurbh í an Ghaeilge an t-aon mheán loighciúil do litríocht na Gaeilge. Ar ocáid amháin thug Moran darb ainm W.B Yeats 'a crypto protestant conman'.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;

== Clann ==
Bhí Moran pósta le Teresa O ’Toole i 1901 bean as [[Port Láirge|bPort Láirge]]. Bhí a Athair Captaen O Toole ina Ard-Mhéara ar Phort Láirge sna 1890idí. Bhí cúigear leanaí ag Moran agus O ’Toole le chéile.

Sa bhliain 1911 bhí cónaí orthu ag 43 Bóthar Anglesea i mBaile Átha Cliath. Maidir le foirm an Daonáirimh bhí seisear léanaí acu, cailín amháin agus cúigear buachaillí : Nuala (9); Ciarán O’Toole (7); Eoghan O’Shea (6); David (5) agus Thomas Séamas (3).&lt;ref name=&quot;OnaCG&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; Maidir le foirm chuir Moran go raibh sé daichead a dó bliain d'aois agus go raibh Teresa a bhean ceithre bliana is tríocha d'aois agus go raibh Gaeilge ag beirt acu.&lt;ref name=&quot;OnaCG&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;


== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{Síol}}

{{DEFAULTSORT:Moran, David Patrick}}
[[Catagóir:Básanna i 1936]]
[[Catagóir:Iriseoirí Éireannacha]]
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1869]]</text>
      <sha1>553mtfugjdulmbig1cf1bxtmo9knt69</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Miotal alcaile</title>
    <ns>0</ns>
    <id>96781</id>
    <revision>
      <id>1270161</id>
      <parentid>1141434</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T14:54:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Panu Petteri Höglund</username>
        <id>144</id>
      </contributor>
      <origin>1270161</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2001" sha1="hfqmgdtckmlvev6l50tqerjg3ba24he" xml:space="preserve">[[File:Alkalimetalle.jpg|thumb|Miotail alcaile.]]
Is éard atá sna '''miotail alcaile''' ná na dúile [[Dúil cheimiceach|ceimiceacha]] [[litiam]] (Li), [[sóidiam]] (Na), [[potaisiam]] (K), [[Rubaidiam|rubidium]] (Rb), [[caeisiam]] (Cs), agus frainciam (Fr). In éineacht le [[Hidrigin|hidrigin,]] is ionann iad agus [[Grúpaí an tábla pheiriadaigh|grúpa 1]], atá suite san S-bhloc san [[tábla peiriadach]]. Bíonn an leictreon is forimeallaí ag gach miotal alcaile san [[Fithiseán adamhach|s-fhithiseán]] : bíonn airíonna comhchosúla acu mar thoradh ar an gcumraíocht leictreon roinnte seo.  Go deimhin, soláthraíonn na miotail alcaile an sampla is fearr de grúptreochtaí na n-ndúl sa tábla peiriadach, le dúile ag taispeáint iompar [[Homalógach (ceimic)|homalógach]] a bhíonn ina chomhartha sóirt. Tugtar an '''fhine litiam''' ar na dúile seo freisin i ndiaidh a phríomhdhúil.

Is miotail lonracha, [[Cruas|boga]], an-i[[Imoibríocht (ceimic)|moibríocha]] iad na miotail alcaileacha ag teocht agus brú caighdeánach agus cailleann siad an [[Fiúsleictreon|leictreon is forimeallaí]] acu go héasca chun caitian a fhoirmiú le [[lucht leictreach]] +1. Is féidir iad uilig a ghearradh go héasca le scian mar gheall ar a mboga, ag nochtadh dromchla lonrach a bhíonn ag smálú go tapa san aer mar gheall ar [[Ocsaídiúchán|ocsaídiú]] ag taise atmaisféarach agus ocsaigin (agus i gcás [[litiam]], [[nítrigin]]). Mar gheall ar a n-imoibríocht ard, caithfear iad a stóráil faoi ola chun imoibriú le haer a chosc, agus ní fhaightear iad go nádúrtha ach i [[Salainn (ceimic)|salainn]] agus ní mar mhiotail leo féin riamh. Is é caeisiam, an cúigiú miotail alcaile, an ceann is imoibríche de na miotail go léir. Imoibríonn na miotail alcaile go léir le huisce, agus imoibríonn na miotail alcaile is troime níos beoga ná na cinn is éadroime.


== Tagairtí ==
{{Reflist}}
[[Catagóir:Tábla peiriadach]]
[[Catagóir:Grúpaí (tábla peiriadach)]]</text>
      <sha1>hfqmgdtckmlvev6l50tqerjg3ba24he</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270162</id>
      <parentid>1270161</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T14:55:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Panu Petteri Höglund</username>
        <id>144</id>
      </contributor>
      <origin>1270162</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2005" sha1="njhl03i6l10vrcetz7psvrwnuabk7kf" xml:space="preserve">[[File:Alkalimetalle.jpg|thumb|Miotail alcaile.]]
Is éard atá sna '''miotail alcaile''' ná na dúile [[Dúil cheimiceach|ceimiceacha]] [[litiam]] (Li), [[sóidiam]] (Na), [[potaisiam]] (K), [[Rubaidiam|rubidium]] (Rb), [[caeisiam]] (Cs), agus [[frainciam]] (Fr). In éineacht le [[Hidrigin|hidrigin,]] is ionann iad agus [[Grúpaí an tábla pheiriadaigh|grúpa 1]], atá suite san S-bhloc san [[tábla peiriadach]]. Bíonn an leictreon is forimeallaí ag gach miotal alcaile san [[Fithiseán adamhach|s-fhithiseán]] : bíonn airíonna comhchosúla acu mar thoradh ar an gcumraíocht leictreon roinnte seo.  Go deimhin, soláthraíonn na miotail alcaile an sampla is fearr de grúptreochtaí na n-ndúl sa tábla peiriadach, le dúile ag taispeáint iompar [[Homalógach (ceimic)|homalógach]] a bhíonn ina chomhartha sóirt. Tugtar an '''fhine litiam''' ar na dúile seo freisin i ndiaidh a phríomhdhúil.

Is miotail lonracha, [[Cruas|boga]], an-i[[Imoibríocht (ceimic)|moibríocha]] iad na miotail alcaileacha ag teocht agus brú caighdeánach agus cailleann siad an [[Fiúsleictreon|leictreon is forimeallaí]] acu go héasca chun caitian a fhoirmiú le [[lucht leictreach]] +1. Is féidir iad uilig a ghearradh go héasca le scian mar gheall ar a mboga, ag nochtadh dromchla lonrach a bhíonn ag smálú go tapa san aer mar gheall ar [[Ocsaídiúchán|ocsaídiú]] ag taise atmaisféarach agus ocsaigin (agus i gcás [[litiam]], [[nítrigin]]). Mar gheall ar a n-imoibríocht ard, caithfear iad a stóráil faoi ola chun imoibriú le haer a chosc, agus ní fhaightear iad go nádúrtha ach i [[Salainn (ceimic)|salainn]] agus ní mar mhiotail leo féin riamh. Is é caeisiam, an cúigiú miotail alcaile, an ceann is imoibríche de na miotail go léir. Imoibríonn na miotail alcaile go léir le huisce, agus imoibríonn na miotail alcaile is troime níos beoga ná na cinn is éadroime.


== Tagairtí ==
{{Reflist}}
[[Catagóir:Tábla peiriadach]]
[[Catagóir:Grúpaí (tábla peiriadach)]]</text>
      <sha1>njhl03i6l10vrcetz7psvrwnuabk7kf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Léigear Shairéavó</title>
    <ns>0</ns>
    <id>101046</id>
    <revision>
      <id>1270281</id>
      <parentid>1029961</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T10:03:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270281</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4884" sha1="qizlevrp5gt55xsftdkwalpnbrgucn8" xml:space="preserve">{{Infobox Coinbhleacht Mhíleata
|méid=300px
|coinbhleacht=Léigear Shairéavó
|íomhá=Siege of Sarajevo.png
|méid_íomhá=280px
|teideal_íomhá=Parlaimint na Boisnia trí thine le linn Léigear Shairéavó i 1992
|dáta=[[2 Aibreán 1992]] – [[29 Feabhra 1996]]
(3 bliana, 10 mí, 3 seachtaine agus 3 lá)
|áit=[[Sairéavó]], [[an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin]]
|toradh=Sáinn gan réiteach
*Sos lámhaigh
*[[Comhaontú Dayton]]
|comhraiceoir1=Poblacht na Boisnia agus na Heirseagaivéine&lt;br&gt;&lt;small&gt;(1992–96)&lt;br&gt;Poblacht Chrótachna Heirseaga-Boisnia&lt;br&gt;&lt;small&gt;(1992–96)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;
----
'''Tacaithe ag:''' &lt;br&gt;[[ECAT]] &lt;br&gt;&lt;small&gt;(1994–96)&lt;/small&gt;
|comhraiceoir2= Poblacht Chónaidhme Sóisialach na hIúgslaive &lt;small&gt;(1992)&lt;/small&gt;&lt;hr/&gt;Poblacht na Seirbia (Republika Srpska)&lt;br&gt;&lt;small&gt;(1992–96)&lt;/small&gt;
|ceannasaí1=[[Alija Izetbegović]]&lt;br&gt;
[[Hakija Turajlić]]&lt;br&gt;
[[Sefer Halilović]]&lt;br&gt;
[[Rasim Delić]]&lt;br&gt;
[[Jovan Divjak]]&lt;br&gt;
Dragan Vikić&lt;br&gt;
[[Enver Hadžihasanović]]&lt;br&gt;
[[Mustafa Hajrulahović Talijan|Mustafa Hajrulahović]]&lt;br&gt;
Vahid Karavelić&lt;br&gt;
Nedžad Ajnadžić&lt;br&gt;
[[Mušan Topalović|Mušan &quot;Caco&quot; Topalović]]&lt;br&gt;
[[Ismet Bajramović|Ismet &quot;Ćelo&quot; Bajramović]]&lt;br&gt;
[[Jusuf Prazina|Jusuf &quot;Juka&quot; Prazina]]&lt;br&gt;
[[Ramiz Delalić]]&lt;br&gt;
[[Zaim Imamović (officer)|Zaim Imamović]]&lt;br&gt;
Vladimir Šaf&lt;br&gt;
Ivan Vulić
----
[[Leighton W. Smith]]
|ceannasaí2=[[Milutin Kukanjac]]
|líon_comhraic1=70,000 saighdiúir
|líon_comhraic2=13,000 saighdiúir
|taismigh1=6,137 saighdiúir marbh
|taismigh2=2,241 saighdiúir marbh
|}}
Tharla '''Léigear Shairéavó''' e linn an chogaidh san iar-[[An Iúgslaiv|Iúgslaiv]], léigear a mhair ó mhí Aibreáin 1992 go mí Feabhra 1996..&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.europarl.europa.eu/sakharovprize/ga/oslobodenje-1993-bosnia-and-herzegovina/products-details/20200330CAN54168|teideal=1988 - 2000 {{!}} Buaiteoirí {{!}} Duais Sakharov {{!}} Parlaimint na hEorpa|language=ga|work=sakharovprize|dátarochtana=2022-04-06}}&lt;/ref&gt;
[[Íomhá:Siege of Sarajevo.png|mion]]

== Cúlra ==
Nuair a bhris an [[An Iúgslaiv|Iúgslaiv]] suas, ba é [[Slobodan Milošević|Slobodan Milosevic]] a d’adaigh gríosach mharfach fuath na gcianta idir [[Seirbiaigh]], [[Moslamaigh]] agus [[Crótaigh]].An &quot;Ridire Ceartchreideamhach Críostaí&quot; ar chrosáid in aghaidh an Daoscarshlua Mhoslamaigh sa Bhoisnia, agus Eiricigh na Róimhe sa Chróit.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;[[Íomhá:Evstafiev-bosnia-cello.jpg|mion|dordveidhleadóir Vedran Smailović sa Leabharlann Náisiúnta, 1992]]
== Imeachtaí ==
[[Íomhá:Sarajevo – Kovači memorial 1.jpg|mion|Cuimhneachán Kovači ]]
Idir an 2-6 Aibreán 1992, chuir óglaigh Arm na Seirbia an chathair [[Sairéavó|Shairéavó]] faoi léigear.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.europarl.europa.eu/pdfs/news/expert/2017/12/story/20171201STO89317/20171201STO89317_ga.pdf|teideal=Tríocha bliain de Dhuais Sakharov: an taispeántas ‘Cosnaíonn siad ár saoirsí’|údar=europarl.europa.eu|dáta=2017|dátarochtana=2022}}&lt;/ref&gt;   Ar an 5 Aibreán 1992, scriosadh an Sarajevo Oriental Institute; séideadh as a sheasamh breis is míle bliain den léann Moslamach.  Níor leor gach Moslamach a mharú, chaithfí gach rian díobh is dá gcultúr &quot;a ghlanadh&quot;.

Ba dhlúthchuid den [[Cogadh Boisniach|chogadh sa Bhoisnia]] é léigear Shairéavó. Bhí an-chuid fuildhoirte ag baint leis an léigear.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.tara.tcd.ie/bitstream/handle/2262/93220/%27San%20abhainn%20do%20l%C3%A9im%20bard%C3%A1n%E2%80%99%20An%20Bheatha%2C%20An%20B%C3%A1s%20agus%20an%20Teanga%20i%20bhFil%C3%ADocht%20Choilm%20Bhreathnaigh.pdf|teideal=‘San abhainn do léim bardán’: An Bheatha, an Bás agus an Teanga i bhFilíocht Choilm Bhreathnaigh|údar=Eimear Nic Conmhaic (Eimear Connick)|dáta=2020|dátarochtana=2022}}{{Dead link|date=Meitheamh 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; Bhí Sairéavó faoi léigear ar feadh circa 1,425 lá agus maraíodh b'fhéidir 14,000 ar an dá thaobh.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Siege of Sarajevo|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Siege_of_Sarajevo&amp;oldid=1081159413|journal=Wikipedia|date=2022-04-05|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.beo.ie/alt-slobodan-milosevic-150-buisteir-na-mbalcan.aspx|teideal=Slobodan Milosevic – Búistéir na mBalcán|údar=Pat Butler|dáta=AIBREÁN 2006|language=ga|work=Beo!|dátarochtana=2022-04-06}}&lt;/ref&gt; 

In Iúil 1995, tharla [[sléacht Srebrenica]]. I mí Lúnasa 1995 thosaigh buamáil de chuid [[ECAT]]; Más mall is mithid. 

I mí na Samhna 1995, síníodh [[Comhaontú Dayton]]. Briseadh an léigear ar 29 Feabhra 1996.

== Féach freisin ==

* [[Sléacht Srebrenica]] (11–[[22 Iúil]] [[1995]])
* [[Slobodan Milošević]]
* An [[Cogadh Boisniach]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Cogadh Boisniach]]
[[Catagóir:Léigir]]</text>
      <sha1>qizlevrp5gt55xsftdkwalpnbrgucn8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Rapálaithe Éireannacha</title>
    <ns>14</ns>
    <id>105231</id>
    <revision>
      <id>1270243</id>
      <parentid>1115748</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:39:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>++</comment>
      <origin>1270243</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="119" sha1="e2gaduyofw1b6f9j85ymjev2pbpu4qv" xml:space="preserve">[[Catagóir:Daoine Éireannacha de réir slí bheatha|Rap]]
[[Catagóir:Rapcheoltóirí de réir náisiúntachta|Éir]]</text>
      <sha1>e2gaduyofw1b6f9j85ymjev2pbpu4qv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Eamonn Casey</title>
    <ns>0</ns>
    <id>106009</id>
    <revision>
      <id>1270265</id>
      <parentid>1236455</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T05:26:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270265</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6317" sha1="6m02ejswwova5pqw8oghfjm9uwckfcq" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine|imatge=Iar-Easpag na Gaillimhe Eamonn Casey bishop.png}}
Iar-Easpag Chiarraí agus na Gaillimhe ba ea '''Eamonn Casey''' ([[24 Aibreán]] [[1927]] – [[13 Márta]] [[2017]]).&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/cormac-ag-a-cuig/programmes/2017/0313/859471-cormac-ag-a-cig-luan-13-mrta-2017/|teideal=Cormac ag a Cúig|údar=Corma O'Hara|dáta=13 Márta 2017|dátarochtana=2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.theguardian.com/world/2017/mar/16/most-rev-eamonn-casey-obituary|teideal=The Most Rev Eamonn Casey obituary|dáta=2017-03-16|language=en|work=the Guardian|dátarochtana=2022-12-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/news/social-affairs/religion-and-beliefs/obituary-eamonn-casey-1.3008779|teideal=Obituary: Eamonn Casey|language=en|work=The Irish Times|dátarochtana=2022-12-14}}&lt;/ref&gt; Bhí Casey ar dhuine den chléir  na h[[Eaglais Chaitliceach Rómhánach|Eaglaise Caitlicí]]  ba mhó aithne in Éirinn fiú sular tharraing scannal gnéis conspóid air.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/iar-easpag-na-gaillimhe-eamon-casey-tar-eis-bhais-agus-e-89-bliain-daois/|teideal=Iar-Easpag na Gaillimhe Eamonn Casey tar éis bháis agus é 89 bliain d’aois|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-12-14}}&lt;/ref&gt;

=== Beatha ===
Ba as Na Foidhrí i gcontae Chiarraí Casey, a rugadh  ar [[24 Aibreán]] [[1927]].  Rinneadh sagart de sa bhliain 1951. Chuir sé tús lena shaol sa chléir mar shagart i [[Luimneach]]. 

Bhog sé go dtí  [[Slough]], [[Berkshire]] in 1960. Bhí Casey an-ghrinn i gcúrsaí gnó. I [[Sasana]], bhunaigh sé an Catholic Housing Aid Society (CHAS) in [[Westminster]] and Shelter, nó the Shelter Housing Aid Society (SHAC).&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishcatholic.com/life-among-the-irish-in-england/|teideal=Life among the Irish in England|údar=Mary Kenny|dáta=2015-06-11|language=en-GB|work=The Irish Catholic|dátarochtana=2022-12-14|archivedate=2022-12-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221214231915/https://www.irishcatholic.com/life-among-the-irish-in-england/}}&lt;/ref&gt;  Bhí ról aige sa scannán ''Cathy Come Home''  de chuid [[Ken Loach]].

Thuill sé dea-cháil de bharr a chuid oibre le himircigh na hÉireann i Sasana agus bhunaigh sé cumann tithíochta chun tithíocht níos fearr a chur ar fáil do theaghlaigh de bhunadh na tíre. Níos déanaí, ba é an chéad chathaoirleach ar an eagraíocht carthanachta [[Trócaire (gníomhaireacht forbartha)|Trócaire]].

Ceapadh ina Easpag ar Chiarraí é i 1969. Bhí Casey i dtimpiste bóthair ann.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

Ceapadh ina Easpag ar Ghaillimh sa bhliain 1976.

Mar Easpag na Gaillimhe, bhí dlúthbhaint ag Casey le cuairt an [[Pápa Eoin Pól II|Phápa Eoin Pól II]] ar ráschúrsa Bhaile an Bhriotaigh i 1979. Bhí an tEaspag Casey féin agus a dhlúthchara, an tAthair [[Michael Cleary]], lárnach in imeachtaí an lae.

=== Na meáin ===
Fear cuideachtúil cainteach ba ea Casey, a bhí lán d’aer an tsaoil agus a chuir a chuid tuairimí in iúl go neamhbhalbh, ar an teilifís srl go minic. 

B’fhacthas do dhaoine gur leoithne úr ó thaobh meoin agus cur chuige a bhí ann i bhfianaise choimeádachas plúchtach an chliarlathais sna caogaidí agus sna [[1960idí|seascaidí]], cé gur chloígh sé go docht le teagasc údaráis na hEaglaise maidir le mórán ceisteanna sóisialta agus morálta.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

=== Scannail ===
Ba é an fhimíneacht ina steillbheatha é. Chuir na 'botúin' a rinne Casey ina shaol pearsanta isteach&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie//archives/2017/0424/869804-eamonn-casey-revelations/|teideal=Bishop Casey Revelations|language=en|work=RTÉ Archives|dátarochtana=2022-12-14}}&lt;/ref&gt; go mór - ar phobal na h-eaglaise in Éirinn.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Sochraid Eamon Casey i nGaillimh tráthnóna|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2017/0316/860269-sochraid-eamon-casey-i-ngaillimh-trathnona/|date=2017-03-16|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

Baineadh stangadh as pobal na hÉireann i 1992 nuair a tháinig sé chun solais sna meáin go raibh caidreamh gnéis ag Casey le Meiriceánach mná, Annie Murphy, agus gur saolaíodh mac dóibh, Peter.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-la-ar-chuala-me-go-raibh-mac-ag-an-easpag/|teideal=An lá ar chuala mé go raibh mac ag an Easpag…|údar=Bridget Bhreathnach|dáta=15 Márta 2017|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-05-07}}&lt;/ref&gt;  Mhaígh Annie Murphy gur chuir an tEaspag brú uirthi an páiste a chur ar uchtú. Scríobh sí leabhar faoina gcaidreamh, ''Forbidden Fruit''. 
[[Íomhá:St Paul's Church (RC), Haywards Heath.jpg|mion|St. Pauls, [[Haywards Heath]]]]
Tháinig sé chun solais chomh maith go raibh íocaíochtaí á ndéanamh ag an Easpag le máthair a mhic as airgead na hEaglaise. D’éirigh Casey as a chúram agus chuaigh sé ag obair ar na misin in Eacuadór, agus níos déanaí, san eaglais St. Pauls, [[Haywards Heath]], [[Sussex Thiar|Sussex]]..

D’fhág an chonspóid a lorg ar shochaí na hÉireann agus luaitear go minic scannal an Easpaig le creimeadh chumhacht na hEaglaise Caitlicí in Éirinn.

=== Bás ===
D’fhill Casey ar Éirinn agus é amach sna blianta. Bhí cónaí air ar feadh roinnt blianta i [[Seann Eaglais Ard|Seaneaglais]] in aice leis an n[[Gort Inse Guaire]]  i ndeisceart na Gaillimhe. 

Chuaigh sé ansin chun cónaithe in ionad altranais i gCora Chaitlín i gContae an Chláir in 2011 agus ba ann a bhásaigh sé. D'éag  in aois an cheithre scór agus naoi mbliana ar [[13 Márta]] [[2017]].

D'fhreastail breis is 1,000 duine ar Aifreann Éagnairce Eamonn Casey in Ard Eaglais na Gaillimhe ar 17 Márta 2017. Dúirt an tEaspag Kelly ag an am gur cuimhin le go leor an cineáltas agus an spreagadh a thug Eamonn Casey in am an ghátair.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Féach freisin ==

* [[Trócaire (gníomhaireacht forbartha)]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Easpaig]]
 {{DEFAULTSORT:Casey, Eamonn}}
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1927]]
[[Catagóir:Básanna in 2017]]
[[Catagóir:Scannail]]
[[Catagóir:Daoine as Contae Chiarraí]]
[[Catagóir:Cléir Éireannach]]
[[Catagóir:Alumni Choláiste Phádraig, Má Nuad]]
[[Catagóir:Daoine cúisithe as coireanna gnéis]]</text>
      <sha1>6m02ejswwova5pqw8oghfjm9uwckfcq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Neretva</title>
    <ns>0</ns>
    <id>110642</id>
    <revision>
      <id>1270186</id>
      <parentid>1190629</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T18:36:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóir:Aibhneacha Eorpacha</comment>
      <origin>1270186</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5641" sha1="750i6onbhcy8jh8y7a4j9k0kdv3yw7n" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Tá an '''Neretva''' (Coireallach na Seirbia: ''Неретва'',), ar a dtugtar Narenta freisin, ar cheann de na haibhneacha is mó sa chuid thoir den abhantrach [[Muir Aidriad|Aidriad]]. Soláthraíonn ceithre [[Hidrileictreachas|ghléasra cumhachta hidrileictreacha]] le [[Damba|dambaí]] móra (níos airde ná 150,5 méadar)&lt;ref name=&quot;Methodology and Technical Notes&quot;&gt;{{cite web |teideal=Methodology and Technical Notes |url=http://www.iucn.org/themes/wani/eatlas/html/technotes.html |publisher=[[International Union for Conservation of Nature|IUCN]] - Watersheds of the World |access-date=2009-07-15 |quote=A large dam is defined by the industry as one higher than 15 metres high and a major dam as higher than 150.5 metres |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20070704103642/http://www.iucn.org/themes/wani/eatlas/html/technotes.html |archive-date=4 July 2007 |dátarochtana=2023-11-25 |archivedate=2007-07-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070704103642/http://www.iucn.org/themes/wani/eatlas/html/technotes.html }}&lt;/ref&gt;   cosaint ar thuilte, cumhacht agus stóráil uisce. Aithnítear é as a thimpeallacht nádúrtha agus a tírdhreacha éagsúla. 
&lt;ref name=&quot;Transboundary management of the lower Neretva valley&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.ramsar.org/cda/en/ramsar-news-archives-2002-transboundary-management/main/ramsar/1-26-45-87%5E17932_4000_0__ |teideal=Transboundary management of the lower Neretva valley |publisher=[[Ramsar Convention]] |date=14 March 2002 |access-date=2012-04-06 |archive-date=5 March 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140305140533/http://www.ramsar.org/cda/en/ramsar-news-archives-2002-transboundary-management/main/ramsar/1-26-45-87%5E17932_4000_0__ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

D'fhulaing [[Éiceachóras|éiceachórais]] [[fionnuisce]] mar gheall ar dhaonra atá ag dul i méid agus na brúnna forbartha a bhaineann leo. Ar cheann de na hacmhainní nádúrtha is luachmhaire san  [[An Bhoisnia-Heirseagaivéin|Bhoisnia-Heirseagaivéin]] agus [[an Chróit]] tá a hacmhainn [[fionnuisce]],,&lt;ref name=&quot;UNDP H2O Knowledge Fair&quot;&gt;{{cite web |teideal=UNDP H2O Knowledge Fair - Bosnia and Herzegovina |url=http://www.waterfair.org/country.spring?country=27 |publisher=UNDP H2O Knowledge Fair |access-date=2009-03-19 |quote=There are about 30 water reservoirs in Bosnia and Herzegovina primarily on the Neretva and Trebisnjica basin, ... |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071121231938/http://www.waterfair.org/country.spring?country=27 |archive-date=21 November 2007 |dátarochtana=2023-11-25 |archivedate=2007-11-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071121231938/http://www.waterfair.org/country.spring?country=27 }}&lt;/ref&gt; atá in aibhneacha flúirseacha toibreacha agus soiléire.&lt;ref name=&quot;UNDP H2O Knowledge Fair&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Living Neretva&quot;&gt;{{cite web |teideal=Living Neretva |url=http://www.panda.org/bs/living_neretva/ |publisher=WWF - World Wide Fund |access-date=2009-03-18 |archive-date=3 February 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100203105055/http://www.panda.org/bs/living_neretva/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Suite idir na [[Abhainn|haibhneacha]] móra réigiúnacha (an Drina ar an taobh thoir, an Una ar an taobh thiar agus an tSava ) tá an fhoinse [[uisce óil]] is suntasaí in abhantrach na Neretva.

Tá an Neretva suntasach &lt;ref name=&quot;Geoheritage of the Balkan Peninsula&quot;&gt;{{cite web |teideal=Geoheritage of the Balkan Peninsula |url=http://www.sgu.se/hotell/progeo/WG/sydosteuropa/pdf/bos_herz.pdf |publisher=The Geological Survey of Sweden (SGU) |access-date=2009-03-18}}{{dead link|date=February 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Database of researchers and research institutions in BiH - The Neretva river - Resume&quot;&gt;{{cite web |teideal=Database of researchers and research institutions in BiH - Project of identification and characterisation of autochthonous human, animal and plant resource of the Neretva - Resume |url=http://www.registar.nub.ba/pls/htmldb/f?p=101:5:5678431273924349423::::SELECTED_ID_PRO:243 |publisher=Database of researchers and research institutions in B&amp;H |access-date=2009-03-18 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110706131431/http://www.registar.nub.ba/pls/htmldb/f?p=101%3A5%3A5678431273924349423%3A%3A%3A%3ASELECTED_ID_PRO%3A243 |archive-date=6 July 2011 |dátarochtana=2023-11-25 |archivedate=2011-07-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110706131431/http://www.registar.nub.ba/pls/htmldb/f?p=101%3A5%3A5678431273924349423%3A%3A%3A%3ASELECTED_ID_PRO%3A243 }}&lt;/ref&gt; i measc [[Abhainn|aibhneacha]] i réigiún na nAlp Dinaric, go háirithe maidir lena [[Éiceachóras|éiceachórais]] agus [[Gnáthóg|gnáthóga]] éagsúla, flóra agus fána''','''  oidhreacht chultúrtha agus stairiúil.  

Moladh go dtagann a hainm ón bhfréamh Ind-Eorpach *ner, a chiallaíonn &quot;ag tumadóireacht&quot;. Tá an fhréamh chéanna le feiceáil sa fhréamh Sheirbea-Chróitise &quot;roniti&quot;. &lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.metkovic.hr/povijest/default.asp?izb=neretva.asp |teideal=Metkovi? |access-date=22 July 2017 |archive-date=8 August 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200808022548/http://www.metkovic.hr/povijest/default.asp?izb=neretva.asp |url-status=dead |dátarochtana=25 Samhain 2023 |archivedate=8 Lúnasa 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200808022548/http://www.metkovic.hr/povijest/default.asp?izb=neretva.asp }}&lt;/ref&gt;

== Naisc sheachtracha ==

==Tagairtí==
{{Reflist}}

[[Catagóir:Aibhneacha Eorpacha]]
[[Catagóir:An Bhoisnia-Heirseagaivéin]]</text>
      <sha1>750i6onbhcy8jh8y7a4j9k0kdv3yw7n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Diarmaid Ó Muirithe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>111559</id>
    <revision>
      <id>1270261</id>
      <parentid>1246028</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T04:22:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270261</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4171" sha1="5gpv627bnqh31kdyghaoo99bdwt1q26" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}
Foclóirí, iriseoir, agus údar Éireannach ab ea '''Diarmaid Ó Muirithe''' (11 Samhain 1935 – 11 Iúil 2014)&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=https://www.irishtimes.com/life-and-style/people/writer-and-broadcaster-who-lived-for-words-1.1871129|title=Writer and broadcaster who lived for words|date=2014-07-19|language=en|work=The Irish Times|access-date=2019-05-15}}&lt;/ref&gt;.

== Beathaisnéis ==
Rugadh Ó Muirithe i [[Ros Mhic Thriúin]], [[Contae Loch Garman]]. D'fhreastail sé ar [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath|Choláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath]] agus ar [[Ollscoil na hÉireann]]. D'oibrigh sé mar mhúinteoir bunscoile, mar shaoririseoir, agus mar iriseoir sa seomra nuachta in [[Raidió Teilifís Éireann|RTÉ]]. Ina dhiaidh sin, bhí sé ina léachtóir sinsearach le Gaeilge sa [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath]], agus ina chathaoirleach ar an Léann Éireannach in Ollscoil Mhuire, Halifax, Ceanada. Rinne Maurice Manning cur síos ar Ó Muirithe mar “saineolaí a bhfuil meas idirnáisiúnta air ar chanúintí, bunaithe ar a chuid eolais ar chanúintí an Bhéarla, agus ar Bhéarla na hÉireann (''Hiberno-English'') atá aitheanta anois mar réimse staidéir ar leith.”&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=3078|title=Ó MUIRITHE, Diarmaid (1935–2014)|language=Irish|work=ainm.ie|access-date=2024-02-05}}&lt;/ref&gt;

In 1991, d'iarr eagarthóir [[The Irish Times|an Irish Times]], Conor Brady, ar Ó Muirithe “roinnt píosaí” a scríobh faoin Ghaeilge, as ar fhás an colún rialta ''Words We Use.''&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web-en|url=https://www.irishtimes.com/news/former-irish-times-columnist-diarmaid-%C3%B3-muirithe-dies-1.1864813|title=Former ‘Irish Times’ columnist Diarmaid Ó Muirithe dies|last=Flaherty|first=Rachel|date=2014-07-12|language=en|work=The Irish Times|access-date=2019-05-15}}&lt;/ref&gt; Bailíodh na colúin le chéile i sraith ghearr leabhar ina dhiaidh sin. Mhair an colún go dtí mí na Nollag 2013. Dhírigh sé ar [[Sanasaíocht|shanasaíocht]] na bhfocal a úsáidtear in Éirinn.

Fuair sé bás agus cuireadh  i [[Vín]] é, áit a raibh cónaí air lena dhara bean chéile.&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://www.superannrte.ie/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=4271:death-of-colleague-diarmaid-o-muirithe&amp;catid=18&amp;Itemid=103|title=Death of colleague Diarmaid Ó Muirithe|work=www.superannrte.ie|access-date=2019-05-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/regionals/newrossstandard/localnotes/diarmaid-was-a-scholar-of-deep-kindness-and-intellect-30449490.html|language=en|work=Independent}}&lt;/ref&gt;

Thug an file [[Seamus Heaney|Séamus Heaney]] “[k]eeper of Ireland's word-hoard” air.&lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt;

== Rogha leabhar ==
* ''The Dialect of Forth and Bargy'', le [[Terence Dolan]] 
* ''The Wexford Carols'', 1982 [https://www.irishcatholic.com/the-wexford-carols-the-music-of-worship/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230422151050/https://www.irishcatholic.com/the-wexford-carols-the-music-of-worship/ |date=2023-04-22 }}
* ''The Folklore of County Wexford'', le Deirdre Nuttall 
* ''A-Z of Irish Names for Children'', 2007
* ''From the Viking word-hoard: A dictionary of Scandinavian words in the languages of Britain and Ireland'', 2010
* ''Words We Don't Use (Much Anymore)'', 2012&lt;ref&gt;{{cite book | last=Ó Muirithe | first=Diarmaid | title=Words We Don't Use (Much Anymore) | publisher=Gill Books | publication-place=Dublin | date=2011 | isbn=978-0-7171-4810-3}}&lt;/ref&gt;
* ''A supplement to the dictionary of Scandinavian words in the languages of Britain and Ireland'', 2013
* ''A dictionary of Anglo-Irish: Words and phrases from Gaelic in the English of Ireland'', 2013
* ''Last Words''

== Tagairtí ==
{{Reflist}}


{{DEFAULTSORT:Muirithe, Diarmaid Ó}}
[[Catagóir:Básanna in 2014]]
[[Catagóir:Daoine a rugadh i 1935]]
[[Catagóir:Alumni COBÁC]]
[[Catagóir:Alumni Choláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath]]
[[Catagóir:Iriseoirí The Irish Times]]
[[Catagóir:Teangeolaithe Éireannacha]]
[[Catagóir:Foclóirithe Éireannacha]]</text>
      <sha1>5gpv627bnqh31kdyghaoo99bdwt1q26</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024</title>
    <ns>0</ns>
    <id>114878</id>
    <revision>
      <id>1270181</id>
      <parentid>1270154</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:57:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270181</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6529" sha1="ffft0x4pzorupyqcl6pq60sowm8oalx" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Tharla '''círéibeacha sa Ríocht Aontaithe''' le linn Iúil - Lúnasa 2024. D'eascair an mí-ord as marú triúr chailíní óga i mbaile Southport in aice le [[Learpholl]]. Ar an 29 Iúil 2024, tharla ionsaí scine inar maraíodh an triúr agus inar gortaíodh deichniúr eile. Cuireadh tús le hagóidí agus [[círéib]]&lt;nowiki/&gt;eacha frith-inimirce timpeall na tíre sna laethanta ina dhiaidh sin. Scaipeadh go leor frithfhaisnéise faoin gcás agus maíodh gur Mhoslamach a rinne an marú, rud nach raibh fíor.

== Marú thriúr chailíní ==
Bhí na páistí i Southport ag glacadh páirt i rang damhsa &quot;[[Taylor Swift]]&quot; nuair a ionsaíodh iad go gairid roimh an meán lae. Maraíodh Bebe King, sé bliana, Elsie Dot Stancombe, seacht mbliana, agus Alice Dasilva Aguiar, a bhí naoi mbliana. As an deichniúr a gortaíodh, bhí cúigear páistí agus beirt daoine fásta a  fágadh go han-dona tinn. Gortaíodh na daoine fásta agus iad ag iarraidh na leanaí a chosaint.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Ógánach fós á cheistiú faoi leanaí a mharú, a ghortú in Southport|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0730/1462545-oganach-fos-a-cheistiu-faoi-leanai-a-mharu-a-ghortu-in-southport/|date=2024-07-30|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

Tugadh ógánach seacht mbliana déag, Axel Muganwa Rudakubana, os comhair cúirte i Learpholl ar an 1 Lúnasa agus é cúisithe i dtriúr cailíní óga a dhúnmharú. In Caerdydd sa Bhreatain Bheag a rugadh é agus bhí sé ina chónaí i sráidbhaile Banks ó thuaidh ó Southport.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Ógánach os comhair cúirte faoi leanaí a dhúnmharú|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0801/1462965-oganach-os-comhair-cuirte-faoi-leanai-a-dhunmharu/|date=2024-08-01|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

De bhunadh Ruanda ba ea tuismitheoirí Rudakubana. Tharla círéibeacha frith-inimirce timpeall na tíre sna laethanta i ndiaidh na maruithe, i m[[Béal Feirste]] chomh maith.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/na-ligimis-daon-dream-normalu-a-dheanamh-ar-an-bhfuath/|teideal=Ná ligimis d’aon dream normalú a dhéanamh ar an bhfuath|údar=Póilín Ní Chiaráin|dáta=7 Lúnasa 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-08-07}}&lt;/ref&gt;

== Círéibeacha i dTuaisceart Éireann ==
Tharla círéibeacha frith-inimirce timpeall na tíre sna laethanta dár gcionn, i m[[Béal Feirste]] agus [[Círéibeacha ciníocha Thuaisceart Éireann 2025|bailte eile i dTuaisceart Éireann]] chomh maith.

Ar an 4 Lúnasa i m[[Béal Feirste]], ionsaíodh gnólachtaí beaga ‘eitneacha’ chomh maith le hóstáin ar dúradh, in earráid, go raibh inimircigh ina gcónaí iontu.

Ar an 6 Lúnasa, gortaíodh fear gorm sna caogaidí go dona nuair a ionsaíodh é le linn círéibeacha i gceantar Bhóthar Dhún na nGall i ndeisceart Bhéal Feirste. Leagadh an fear go talamh agus tugadh buillí coise dó agus é sínte. Ionsaí ciníoch a bhí ann.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/c4gll8w2dnro|teideal=Belfast: Man's head 'stamped on' during racist attack|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2024-08-07}}&lt;/ref&gt; Rinneadh iarracht freisin siopa le fear de bhunadh na [[An tSiria|Siria]] a chur trí thine i gceantar Sandy Row. D'ionsaigh slua na póilíní nuair a tháinig siad ar an láthair. Bhí buamaí peitril i measc an ábhair a caitheadh leis na póilíní (lasadh an siopa céanna le linn círéibeacha a tharla sa chathair ar an 4 Lúnasa).

Antoiscigh ón eite dheis, agus dílseoirí ar a gceann, a bhí freagrach as an mí-ord.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Fear gortaithe go dona le linn círéibeacha i mBéal Feirste|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0806/1463610-fear-gortaithe-go-dona-le-linn-cireibeacha-i-mbeal-feirste/|date=2024-08-06|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt; Tháinig agóideoirí eile as Baile Átha Cliath agus as Sasana chun páirt a ghlacadh sna hagóidí. Bhí daoine as BÁC ann le bratach ‘[[Coolock]] Says No’&lt;ref&gt;Bhí daoine sa [[An Chúlóg|Chúlóg]] ag agóidíocht i rith mí Iúil 2024&lt;/ref&gt; ag léirsiú in éineacht le dílseoirí  i mBéal Feirste. Cancar seanbhunaithe i dTuaisceart Éireann is ea fuath don eile. Bhí gort méith le forbairt acu siúd ar mian leo a theacht i dtír ar dheartháir an tseicteachais – an ciníochas. Is minic le linn na 2000-2010idí a rinneadh ionsaithe agus imeaglú ar inimircigh i gceantair dhílseacha, a bparaimíleataigh ag suirí le leithéidí an National Front ó am go chéile.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Shílfeá ón gcaint ag lucht agóide go raibh na mílte míle inimirceach ‘mídhleathach’ i dTuaisceart Éireann. Níl, ach maíonn roinnt daoine go bhfuil agus an buiséad poiblí á ídiú acu nó orthu. Is fíor go bhfuil údar imní ag daoine faoi bhrú ar sheirbhísí agus faoi easpa acmhainní nuair a théann an daonra in aois (nó nuair a dhéantar méadú mór ar an daonra i gceantair áirithe). Ach oiread leis an deisceart tá ganntanas tithíochta abhus. Ní hiad teifigh ná inimircigh a chruthaigh an fhadhb sin. Níor tógadh tithe.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Ón 7 Lúnasa, bhí slógaí frithchiníochais i bhfad níos mó ná na taispeántóirí i bhfad ar dheis.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.reuters.com/world/uk/british-police-brace-anti-muslim-riots-counter-protests-2024-08-07/|teideal=Anti-racism protests sweep Britain after far-right riots|language=en-GB|work=www.reuters.com|dátarochtana=2024-08-07}}&lt;/ref&gt;

== Círéibeacha i Sasana ==
I Sasana ar an 6 Lúnasa, ionsaíodh póilíní agus gortaíodh roinnt acu i gcathair [[Plymouth]] in iardheisceart Shasana.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/c4gll8w2dnro|teideal=Belfast: Man's head 'stamped on' during racist attack|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2024-08-07}}&lt;/ref&gt;

== Cúiseanna ==
Bhí an ‘narrative of hate’, mar a thug easpag Anglacánach Learphoill air, á scaipeadh go rí-éifeachtach beag beann ar an bhfírinne.  Ciníochas ba ea é, fuath do dhaoine le cneas neamhgheal, Moslamaigh go speisialta.  &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Féach freisin     ==

* [[Ionsaí scine agus círéib i mBÁC, 2023]]
* [[Círéibeacha ciníocha Thuaisceart Éireann 2025]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:2024]]
[[Catagóir:Círéibeacha]]
[[Catagóir:Stair na Ríochta Aontaithe]]
[[Catagóir:Learpholl]]
[[Catagóir:Eachtraí ciníocha]]
[[Catagóir:Taylor Swift]]
[[Catagóir:Agóidí bainteach leis an inimirce]]</text>
      <sha1>ffft0x4pzorupyqcl6pq60sowm8oalx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ionsaí scine Stockport, 2024</title>
    <ns>0</ns>
    <id>114910</id>
    <revision>
      <id>1270180</id>
      <parentid>1228665</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:56:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270180</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2744" sha1="jvxt8x60addbwacphfoq8s2ztlqzvl0" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Ar an 29 Iúil 2024, tharla ionsaí scine inar maraíodh triúr cailíní óga agus inar gortaíodh deichniúr eile. Cuireadh tús le hagóidí agus [[círéib]]&lt;nowiki/&gt;eacha frith-inimirce timpeall na Ríochta Aontaithe sna laethanta ina dhiaidh sin. Scaipeadh go leor frithfhaisnéise faoin gcás agus maíodh gur Mhoslamach a rinne an marú, rud nach raibh fíor.
[[Íomhá:Southport riot.jpg|clé|mion|Círéib i Southport, 30 Iúil 2024]]
[[Íomhá:Horrible scenes (53898691762).jpg|clé|mion|Agóideoirí i bhfad amach ar an eite dheis i Learpholl ar an 3 Lúnasa 2024]]
[[Íomhá:A Cheery Crowd (53902412495).jpg|clé|mion|Frithagóid i [[Lancaster, Lancashire|Lancaster]]]]

== Imeachtaí ==
Bhí na páistí i Southport ag glacadh páirt i rang damhsa &quot;[[Taylor Swift]]&quot; nuair a ionsaíodh iad go gairid roimh an meán lae. Maraíodh Bebe King, sé bliana, Elsie Dot Stancombe, seacht mbliana, agus Alice Dasilva Aguiar, a bhí naoi mbliana. As an deichniúr a gortaíodh, bhí cúigear páistí agus beirt daoine fásta a fágadh go han-dona tinn. Gortaíodh na daoine fásta agus iad ag iarraidh na leanaí a chosaint.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Ógánach fós á cheistiú faoi leanaí a mharú, a ghortú in Southport|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0730/1462545-oganach-fos-a-cheistiu-faoi-leanai-a-mharu-a-ghortu-in-southport/|date=2024-07-30|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

Tugadh ógánach seacht mbliana déag, Axel Muganwa Rudakubana, os comhair cúirte i Learpholl ar an 1 Lúnasa agus é cúisithe i dtriúr cailíní óga a dhúnmharú. In Caerdydd sa Bhreatain Bheag a rugadh é agus bhí sé ina chónaí i sráidbhaile Banks ó thuaidh ó Southport.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Ógánach os comhair cúirte faoi leanaí a dhúnmharú|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0801/1462965-oganach-os-comhair-cuirte-faoi-leanai-a-dhunmharu/|date=2024-08-01|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

De bhunadh Ruanda ba ea tuismitheoirí Rudakubana. Tharla círéibeacha frith-inimirce timpeall na tíre sna laethanta i ndiaidh na maruithe, i m[[Béal Feirste]] chomh maith.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/na-ligimis-daon-dream-normalu-a-dheanamh-ar-an-bhfuath/|teideal=Ná ligimis d’aon dream normalú a dhéanamh ar an bhfuath|údar=Póilín Ní Chiaráin|dáta=7 Lúnasa 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-08-07}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin    ==

* [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:2024]]
[[Catagóir:Eachtraí ciníocha]]
[[Catagóir:Learpholl]]
[[Catagóir:Stair na Ríochta Aontaithe]]
[[Catagóir:Dúnmharuithe]]
[[Catagóir:Agóidí bainteach leis an inimirce]]</text>
      <sha1>jvxt8x60addbwacphfoq8s2ztlqzvl0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Caisleán Fhearta Ghearr</title>
    <ns>0</ns>
    <id>115203</id>
    <revision>
      <id>1270227</id>
      <parentid>1247919</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T01:37:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270227</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4962" sha1="ddrhw8oyhxnizcjjs6ph5c3h7w26pnw" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}}

[[Caisleáin na hÉireann, 1350 - 1650|Túr teach]] agus [[Séadchomharthaí Náisiúnta na hÉireann|Séadchomhartha Náisiúnta]] atá suite i g[[Contae na Gaillimhe]], [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]] is ea '''Caisleán Fhearta Ghearr''', ar a dtugtar '''Caisleán Jennings''' freisin.&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://irishantiquities.bravehost.com/galway/feartagar/feartagar.html|title=Feartagar Castle|work=irishantiquities.bravehost.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://historicsitesofireland.blogspot.ie/2011/10/feartagar-castle.html|title=Feartagar Castle|date=2011-10-21|work=historicsitesofireland.blogspot.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://homepage.eircom.net/~rookery/castle2.html|title=Castles of Co. Galway.|work=homepage.eircom.net}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book-en|url=https://books.google.com/books?id=yvmEAAAAIAAJ&amp;q=Feartagar+|title=The history of Galway|first=Sean|author=Spellissy|date=1 January 1999|publisher=Celtic Bookshop|via=Google Books|isbn=9780953468331}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book-en|url=https://books.google.com/books?id=UPWfAAAAMAAJ&amp;q=Feartagar+|title=Castles of Britain and Ireland: The Ultimate Reference Book with Over 1,350 Gazetteer Entries|first=Plantagenet Somerset|author=Fry|date=18 March 1996|publisher=David &amp; Charles|via=Google Books|isbn=9780715302422}}&lt;/ref&gt;
==Suíomh==
Tá Caisleán Fhearta Ghearr ina luí ar chnoc 2.3 km (1.4 mhíle) soir ó [[Cill Chonla|Chill Chonla]] agus 8.4 (5.2 mhíle) siar ó thuaidh ó [[Tuaim|Thuaim]], in aice le [[River Nanny (County Galway)|hAbhainn an Ainí]].&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|url=http://www.tara.tcd.ie/handle/2262/13596|title=Feartagar Castle, Castlegrove, County Galway|first=Rae|author=Edwin|date=2 February 2008}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240903194420/https://www.tara.tcd.ie/handle/2262/13596 |date=3 Meán Fómhair 2024 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://discovery.dho.ie/navigation.php?navigation_function=2&amp;navigation_item=taraerc_taraerc_oai:www.tara.tcd.ie:2262/13596|title=Feartagar Castle, Castlegrove, County Galway (ID: e%3A2262%2F13596)|work=discovery.dho.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book-en|url=https://books.google.com/books?id=5C-PawQ0tjcC&amp;q=Feartagar+or+Jennings+Castle&amp;pg=PA232|title=Castles: England + Scotland + Ireland + Wales|first=Plantagenet|author=Fry|date=15 October 2005|publisher=David &amp; Charles|via=Google Books|isbn=9780715322123}}&lt;/ref&gt;

== Stair ==
Tógadh an teach túir sa 15ú–17ú haois ag na de Burgos. Sliocht [[William de Burgh]] (c. 1160 – 1205/06), ridire Angla-Normannach agus dlúthchara don [[Eoin Shasana|Rí Eoin]], bhí na Búrcaigh i gceannas ar [[Cúige Chonnacht|Chonnachta]] leis na céadta bliain. Díshealbhaíodh iad sa bhliain 1651 le [[Cromail in Éirinn 1649-1650|concas Chromail ar Éirinn]]. Tháinig an caisleán i seilbh na Blakes de [[Tuaim|Tuam]] ina dhiaidh sin.&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://tuam.galway-ireland.ie/feartagar-castle.htm|title=Feartagar Castle Jennings Castle Castlegrove near Tuam County Galway|work=tuam.galway-ireland.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://www.alamy.com/stock-photo-15th-c-feartagar-castle-known-locally-as-jennings-castle-near-tuam-167356690.html|title=Stock Photo - 15th C Feartagar Castle, known locally as Jennings Castle, near Tuam, County Galway, Ireland. Once a Burke stronghold, abandoned|author=Limited|first=Alamy|work=Alamy}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;irisharchaeology.ie&quot;&gt;{{Cite web-en|url=http://irisharchaeology.ie/2014/08/jennings-castle-castlegrove-co-galway/|title=Jenning's Castle, Castlegrove, Co. Galway - Irish Archaeology|date=27 August 2014|work=irisharchaeology.ie}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://irisharchaeology.ie/2014/08/jennings-castle-castlegrove-co-galway/ &quot;Jenning's Castle, Castlegrove, Co. Galway - Irish Archaeology&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;
[[Íomhá:Castles_of_Connacht_Feartagar,_Galway_(detail).jpg|mion| Geata isteach]]
[[Íomhá:Feartagar_Castle,_County_Galway_-_bartizans.jpg|mion| [[Bartasán]]]]

==Cur síos==
Túr teach cúig stór, 12 × 10 m ag an mbonn (39 × 33&amp;nbsp;tr).&lt;ref name=&quot;irisharchaeology&quot;&gt;{{Cite web-en|url=http://irisharchaeology.ie/2014/08/jennings-castle-castlegrove-co-galway/|title=Jenning's Castle, Castlegrove, Co. Galway - Irish Archaeology|date=27 August 2014|work=irisharchaeology.ie}}&lt;/ref&gt; Áirítear ar na gnéithe [[bartasán]] ar gach cúinne, [[poll lámhaigh]] os cionn an dorais agus fánán leithris. Tá an dara hurlár [[boghta]] agus tá dhá staighre chloiche ann.&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://www.megalithicireland.com/Feartagar%20Castle,%20Galway.html|title=Feartagar Castle, Galway}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{Reflist}}
[[Catagóir:Comhordanáidí ar Wikidata]]
[[Catagóir:Ailt le téacs sa Ghaeilge]]
[[Catagóir:Caisleáin na hÉireann]]
[[Catagóir:Caisleáin i gContae na Gaillimhe]]
[[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta i gContae na Gaillimhe]]
[[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta na hÉireann]]</text>
      <sha1>ddrhw8oyhxnizcjjs6ph5c3h7w26pnw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Caisleán Átha Leathain</title>
    <ns>0</ns>
    <id>115437</id>
    <revision>
      <id>1270228</id>
      <parentid>1237140</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T01:42:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270228</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3612" sha1="8ptp30j9quhxzm8n35sltt0249whwuk" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}}

Is [[Caisleáin na hÉireann, 1350 - 1650|Túrtheach]] agus [[Séadchomharthaí Náisiúnta na hÉireann|Séadchomhartha Náisiúnta]] é '''Caisleán Átha Leathain''' atá suite i [[Contae Mhaigh Eo|gContae Mhaigh Eo]], [[Éire (Poblacht na hÉireann)|Éire]].&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=https://books.google.com/books?id=HXQHAAAAQAAJ&amp;q=Ballylahan+Castle&amp;pg=PA468|title=Guide through Ireland|author=Dublin.)|first=James Fraser (of|date=1 January 1844|publisher=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=https://books.google.com/books?id=dDQE_stxs-AC&amp;q=Ballylahan+Castle&amp;pg=PA609|title=A Topographical Dictionary of Ireland|author=Lewis|first=Samuel|date=1 January 1837|publisher=Lewis}}&lt;/ref&gt;

== Suíomh ==
Tá Caisleán Bhaile Uí Liatháin suite 2.3 km (1.4 mhíle) soir ó thuaidh ó [[An tSráid]], ar bhruach theas na [[An Mhuaidh|Muaidhe]].&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://www.mayolibrary.ie/en/LocalStudies/IrishTouristAssociationSurvey/Templemore/Antiquities/PDFDocument,19176,en.pdf|title=Antiquities|work=Mayolibrary.ie|access-date=12 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20171024170715/http://www.mayolibrary.ie/en/LocalStudies/IrishTouristAssociationSurvey/Templemore/Antiquities/PDFDocument,19176,en.pdf|archive-date=24 October 2017}}&lt;/ref&gt;

== Stair ==
Tógadh an caisleán seo sa bhliain 1260 ag [[Jordan de Exeter]], [[sirriam|Sirriam]] [[Cúige Chonnacht|Chonnacht]] agus ba é suíomh ársa na [[Mac Siúrtáin]] (MacJordans).&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://www.straideparish.com/?page_id=5130|title=Ballylahan Castle – Straide Parish|work=Straideparish.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://peterjordan.castlebar.ie/jordan.htm|title=JORDAN'S OF MAYO: HISTORY|work=Straideparish.com|access-date=2016-11-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20161212213635/http://peterjordan.castlebar.ie/jordan.htm|archive-date=2016-12-12}}&lt;/ref&gt;

Tháinig an caisleán faoi ionsaí i 1316 ag an [[Ríthe na gConnacht|Rí Chonnacht]], [[Fedlim Ó Conchobair]] agus bhí beagnach scriosta.&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://irelandinruins.blogspot.ie/2015/09/ballylahan-castle-co-mayo.html|title=Ballylahan Castle Co Mayo|work=Irelandinruins.blogspot.ie}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|url=http://www.tara.tcd.ie/handle/2262/18862|title=Castle of Ballylaghan, Co. Mayo|first=Angelo Maria|author=Bigari|date=12 May 1964|accessdate=12 May 2019}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170510123255/http://www.tara.tcd.ie/handle/2262/18862 |date=10 Bealtaine 2017 }}&lt;/ref&gt;

== Foirgneamh ==
Bhí an príomhbhealach isteach san oirthear agus dhá thúr ciorclach ar gach taobh leis, nach bhfuil ach ceann amháin ann fós. Tugann an bealach isteach rochtain ar [[Bábhún|bhábhún]] neamhrialta [[Heicseagán|heicseagánach]]. Tá fianaise ann go raibh foirgnimh eile, go háirithe in aghaidh an bhalla thiar. Tá batair maith ag an mbábhún, go háirithe ag an gcúinne thiar thuaidh.&lt;ref&gt;{{Cite book-en|url=https://books.google.com/books?id=H8uEAgAAQBAJ&amp;q=Ballylahan+Castle&amp;pg=PA256|title=Castles in Ireland: Feudal Power in a Gaelic World|first=T. E.|author=McNeill|date=18 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781134708864|via=Google Books}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web-en|url=http://irishantiquities.bravehost.com/mayo/ballylahan/ballylahan.html|title=Ballylahan Castle|work=Irishantiquities.bravehost.com}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{Reflist}}
[[Catagóir:Comhordanáidí ar Wikidata]]
[[Catagóir:Ailt le téacs sa Ghaeilge]]
[[Catagóir:Caisleáin na hÉireann]]
[[Catagóir:Caisleáin i gContae Mhaigh Eo]]
[[Catagóir:Séadchomharthaí Náisiúnta i gContae Mhaigh Eo]]</text>
      <sha1>8ptp30j9quhxzm8n35sltt0249whwuk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Teimpléad:Country data India</title>
    <ns>10</ns>
    <id>118903</id>
    <revision>
      <id>1270191</id>
      <parentid>1264277</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T18:55:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>440</id>
      </contributor>
      <comment>Ag baint [[:Íomhá:Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg|Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] amach, agus ag chur [[:Íomhá:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg|Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] isteach mar ionadúchán. (Scrios [[commons:User:C</comment>
      <origin>1270191</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1914" sha1="g1fl93tlw9d9uqbrzbvsb3nwd1llkgi" xml:space="preserve">{{ {{{1&lt;noinclude&gt;|country showdata&lt;/noinclude&gt;}}}
| alias = India
| flag alias = Flag of India.svg
| flag alias-1880 = British Raj Red Ensign.svg
| flag alias-British = British Raj Red Ensign.svg
| flag alias-1931 = 1931 Flag of India.svg
| flag alias-civil = Civil Ensign of India.svg
| flag alias-army = Flag of Indian Army.svg
| link alias-army = Indian Army
| flag alias-naval-1879 = Flag of Imperial India.svg
| flag alias-naval-1884 = Flag of Imperial India.svg
| flag alias-naval-1928 = Naval ensign of the United Kingdom.svg
| flag alias-naval-1947 = Naval ensign of the United Kingdom.svg
| flag alias-naval-1950 = Naval Ensign of India (1950–2001).svg
| flag alias-naval-2001 = Naval Ensign of India (2001–2004).svg
| flag alias-naval-2004 = Naval Ensign of India (2004–2014).svg
| flag alias-naval-2014 = Naval Ensign of India (2014–2022).svg
| flag alias-naval-2022 = Naval Ensign of India (2022).svg
| flag alias-naval = Naval Ensign of India.svg
| flag alias-air force-1950 = Air Force Ensign of India (1950–2023).svg
| flag alias-air force = Air Force Ensign of India.svg
| flag alias-coast guard = Indian Coast Guard flag.svg
| link alias-coast guard = Indian Coast Guard
| link alias-naval = Indian Navy
| link alias-air force = Indian Air Force
| flag alias-navy = Naval Ensign of India.svg
| link alias-navy = Indian Navy
| flag alias-military = Flag of Indian Armed Forces.svg
| link alias-military = Indian Armed Forces
| size = {{{size|}}}
| name = {{{name|}}}
| altlink = {{{altlink|}}}
| variant = {{{variant|}}}
&lt;noinclude&gt;
| var1 = 1880
| var2 = British
| var3= 1931
| var4 = civil
| var5 = naval-1879
| var6 = naval-1884
| var7 = naval-1928
| var8 = naval-1947
| var9 = naval-1950
| var10 = naval-2001
| var11 = naval-2004
| var12 = naval-2014
| var13 = naval-2022
| var14 = air force-1950
| redir1 = IND
| related1 = British Raj
| related2 = Dominion of India
&lt;/noinclude&gt;
}}</text>
      <sha1>g1fl93tlw9d9uqbrzbvsb3nwd1llkgi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Teimpléad:Country data Poland</title>
    <ns>10</ns>
    <id>119549</id>
    <revision>
      <id>1270257</id>
      <parentid>1268402</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T03:36:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>440</id>
      </contributor>
      <comment>Ag baint [[:Íomhá:PL_air_force_flag_IIIRP.svg|PL_air_force_flag_IIIRP.svg]] amach, agus ag chur [[:Íomhá:Flag_of_the_Polish_Air_Force.svg|Flag_of_the_Polish_Air_Force.svg]] isteach mar ionadúchán. (Scrios [[commons:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] é</comment>
      <origin>1270257</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1869" sha1="r458meyoo86seb5bgd7e1amfhyt1mw8" xml:space="preserve">{{ {{{1&lt;noinclude&gt;|country showdata&lt;/noinclude&gt;}}}
| alias = Poland
| flag alias = Flag of Poland.svg
| flag alias-state = Flag of Poland (with coat of arms).svg
| flag alias-1815 = Flag of the Congress of Poland.svg
| flag alias-1919 = Flag of Poland (1919-1928).svg
| flag alias-1928 = Flag of Poland (1928–1980).svg
| flag alias-1955 = Flag of Poland (with coat of arms, 1955-1980).svg
| flag alias-1980 = Flag of Poland (with coat of arms, 1980-1990).svg
| flag alias-1990 = Flag of Poland (with coat of arms).svg
| flag alias-naval = PL navy flag IIIRP.svg
| border-naval =
| flag alias-naval-1919 = Naval Ensign of IIRP v1.svg
| border-naval-1919 =
| flag alias-naval-1946 = Naval Ensign of PRL v1.svg
| border-naval-1946 =
| flag alias-naval-auxiliary = Flaga pomocniczych jednostek pływających Polskiej Marynarki Wojennej.svg
| flag alias-naval-auxiliary-1955 = POL Bandera pjp PRL v1.svg
| link alias-naval = Polish Navy
| flag alias-navy = Naval Ensign of Poland.svg
| border-navy =
| link alias-navy = Polish Navy
| flag alias-marines = Flag of the Polish Land Forces.svg
| border-marines =
| link alias-marines = Polish 7th Coastal Defense Brigade
| flag alias-air force = Flag of the Polish Air Force.svg
| border-air force =
| link alias-air force = Polish Air Force
| flag alias-army = Flag of the Polish Land Forces.svg
| border-army =
| link alias-army = Polish Land Forces
| size = {{{size|}}}
| size flag alias-naval = 25px
| size flag alias-naval-1919 = 25px
| size flag alias-naval-1946 = 25px
| size flag alias-air force = 25px
| name = {{{name|}}}
| altlink = {{{altlink|}}}
| variant = {{{variant|}}}
&lt;noinclude&gt;
| var1 = state
| var2 = 1815
| var3 = 1919
| var4 = 1928
| var5 = 1955
| var6 = 1980
| var7 = 1990
| var10 = naval-1919
| var11 = naval-1946
| var12 = naval-auxiliary
| var13 = naval-auxiliary-1955
| redir1 = POL
&lt;/noinclude&gt;
}}</text>
      <sha1>r458meyoo86seb5bgd7e1amfhyt1mw8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Foclóireacht na Gaeilge</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119604</id>
    <revision>
      <id>1270273</id>
      <parentid>1268992</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T06:48:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270273</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15368" sha1="9q1aiiisl63kt8rpi0vok2w1bupqrht" xml:space="preserve">[[Íomhá:King Cormac, Emly.jpg|thumb|400x400px|''[[Cormac mac Cuilennáin]], [[ríthe na Mumhan|rí na Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908, agus a deirtear gurbh eisean a scríobh [[Sanas Chormaic]]]]

Is féidir '''[[Foclóireacht]] na Gaeilge''' a aithint as an 8ú haois ar aghaidh.

== Würzburg ==
Timpeall na bliana 750, bhí dalta Éireannach anaithnid ag staidéar in [[Würzburg]] sa Ghearmáin, a scríobh mínithe as Gaeilge atá ar marthain fós, ar an téacs as [[Laidin]] de na Litreacha [[Naomh Pól]].  Is é seo an sampla is luaithe dá leithéid d'fhoclóireacht Gaeilge.

== Cormac ==
Tugadh sanais ar na chéad ghluaiseanna nó fhoclóirí tiomsaithe go neamhspleách ar téacs áirithe.  Tá clú agus cáil ar [[Sanas Chormaic]], a tiomsaíodh sa 9ú haois le [[Cormac mac Cuilennáin|Cormac Mac Cuileannáin]], Easpag [[Caiseal|Chaisil]] agus [[Ríthe na Mumhan|rí Mumhan]], a d'éag sa bhliain 908.  Moltar gurb é an chéad tsaothar dá leithéid as teanga neamhchlaisiceach na hEorpa.

Feictear sa sanas an mínithe comhchiallacha na cheannfhocal as Béarla nó Laidin.  I roinnt cásanna, tugtar sanasaíocht an fhocail.  

== Ó Cléirigh ==
Sagart de chuid [[Proinsiasach|na bProinsiasach]] agus taoiseach na [[Annála na gCeithre Máistrí|gCeithre Máistrí]] ba é [[Mícheál Ó Cléirigh]].  Thiomsaigh sé sanas cáiliúl darb ainm Sanasán Mhichíl Uí Chléirigh.  &lt;!--This glossary was printed in 1643 during the author's lifetime. These two glossaries and others are valuable for the etymological and encyclopaedic information contained in them. They are of equal value for their explanations of difficult words and because they contain words for which there is no evidence to be had apart from the spoken language of the present day.--&gt;

== An Pluincéadach ==
Sa bhliain 1662, chríochnaigh Richard Plunkett (An Pluincéadach), [[Proinsiasaigh]] ina chónaí i m[[Baile Átha Troim]], a mhór shaothar, .i. foclóir Laidin-Gaeilge.&lt;ref&gt;[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_4_2_5/english/index.html Latin-Irish Dictionary], le Plunkett, ar ISOS&lt;/ref&gt;  Níos foilsíodh an scríbhinn riamh agus in ainneoin  sin, bhain foclóirithe níos déanaí an-úsáid as.&lt;ref&gt;de Bhaldraithe, T. 1987. ‘An Pluincéadach: Ceannródaí Foclóireachta.’ Teangeolas 22: 19-26.&lt;/ref&gt;  Tá an lámhscríbhinn caomhnaithe anois i [[Leabharlann Marsh]] i mBaile Átha Cliath.

== 18ú haois ==
[[Íomhá:Edward Lhuyd.JPG|left|thumb|278x278px|''[[Edward Lhuyd|Edward Lhwyd]], foclóirí Breatnach agus an chéad [[Léann Ceilteach|scoláire Ceilteach]],&lt;ref&gt;{{cite book 
| title=Archӕologia Britannica: Texts &amp; Translations 
| last=Lhwyd 
| first=Edward 
| publisher=Celtic Studies Publications 
| year=2009 
| isbn=978-1-891271-14-4 
| location=Aberystwyth 
| pages=VII
}}&lt;/ref&gt; a deirtear]]

Bhí [[Edward Lhuyd]], cainteoir Breatnaise, ar cheann de sna chéad daoine a bhain úsáid as an bhfoclóir leis an bPluincéadach.  Sa bhliain 1707, d'fhoilsigh sé foclóir agus ann na [[teangacha Ceilteacha]], Laidin agus Béarla.

I rith na 18ú haoise, tiomsaíodh ceithre fhoclóir mhóra, a foilsíodh dhá cheann acu:
* Béarla-Gaeilge
** Foclóir cuimsitheach le [[Conchubhar Ó Beaglaoich]], sagart agus teagascóir pearsanta i b[[Páras]], agus [[Aodh Buí Mac Cruitín]], scoláire as [[Contae an Chláir]].&lt;ref&gt;Ó Beaglaoich, C, agus Mac Cuirtín, A, eag. 1732. An Foclóir Béarla Gaoidheilge. Guerin, Páras.&lt;/ref&gt; (1732), Páras.&lt;ref&gt;See Mac Coinnigh, Marcas. 2012. ‘Tracing Inspiration in Proverbial Material: from The Royal Dictionary (1699 &amp; 1729) of [[Abel Boyer]] to [[The English-Irish Dictionary (1732)]] of Begley-McCurtin’. International Journal of Lexicography 26 (2012): 23-57.&lt;/ref&gt;
** Crab ''[neamh-fhoilsithe]''&lt;ref name=deb1958&gt;De Bhaldraithe, T., 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.&lt;/ref&gt;
* Gaeilge-Béarla
** [[Seán Ó Briain (easpag)|Seán Ó Briain]], Easpag of Cloyne and Ross.&lt;ref&gt;Ó Cearnaigh, S. 1993. ‘The Irish-English Dictionary of Bishop John O'Brien 1768.’  The Linen Hall Review 10.1: 15-17.&lt;/ref&gt; (1768), Páras
** Francis Walsh agus [[Tadhg Ó Neachtain]]&lt;ref&gt;[https://www.isos.dias.ie/libraries/MARSH/MS_Z_3_1_13/english/catalogue.html Irish-English Dictionary] (1739) ar ISOS&lt;/ref&gt; &lt;ref name=deb1958/&gt; (1739) ''[neamh-fhoilsithe]''

== 19ú haois ==
I rith na 19ú haoise, tiomsaíodh trí fhoclóir Béarla-Gaeilge agus trí Gaeilge-Béarla dictionaries were compiled, a foilsíodh ceathair acu:
* Béarla-Gaeilge
** [[Tadhg Ó Coinnialláin]] (1814)
** Clareman, [[Peadar Ó Conaill]] ''[neamh-fhoilsithe]''&lt;ref&gt;Ó Conaill, P., 1826. Foclóir Gaeilge-Béarla. Lámhscríbhinn neamh-fhoilsithe, LS [[Egerton 83]], Acadamh Ríoga na hÉireann, Baile Átha Cliath.&lt;/ref&gt;
** [[Robert MacAdam]], fear gnó, Protastúnach agus athbheochanóir na Gaeilge as [[Béal Feirste]] (c. 1850) ''[neamh-fhoilsithe]''
* Gaeilge-Béarla
** [[Domhnall Ó Foghludha]] (1855)&lt;ref name=eor1821&gt;O’Reilly, E. 1821. An Irish-English Dictionary. Baile Átha Cliath: A. O'Neil.&lt;/ref&gt;
** [[Éadbhard Ó Raghallaigh]] (1817, 1821, 1864)&lt;ref name=eor1821/&gt;
** [[Thomas de Vere Coneys]] (1849).

== 20ú haois ==
[[Íomhá:An Irish-English dictionary, being a thesaurus of words, phrases and idioms of the modern Irish language, with explanations in English.djvu|thumb|''Foclóir Gaedhilge agus Béarla'' leis an Duinnín, 1904]]

Sa 20ú haois, thiomsaigh [[Seán Óg Mac Murchadha Caomhánach]] (''afm'' Seán a' Chóta) a mhór-shaothar ''Croidhe Cainnte Chiarraighe''.  Cé go raibh sé ar intinn aige ar dtús ach canúint [[An Daingean|an Daingin]] a chur ann, d'fhás sé le swelled to over 60,000 ceannfhocal agus 2.2 milliúin focal go hiomlán.  De bharr na gcostas, níor foilsíodh an foclóir le linn shaol Sheáin.  Cúig bliana is seachtó tar éis dó bheith críochnaithe, cuireadh ar fáil é&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.forasnagaeilge.ie/wp-content/uploads/2016/06/8fddae92ae307b022d964ebe73d45df6.pdf 
| teideal=Croidhe Cainnte Chiarraighe 
| sloinne=Caomhánach 
| ainm=Seán Óg 
| dáta=1942
}}&lt;/ref&gt; a bhuíochas leis an obair déanta ag [[Tracey Ní Mhaonaigh]] as [[Ollscoil na hÉireann, Má Nuad|Ollscoil Mhá Nuad]].

I rith na 20ú haoise, foilsíodh ceithre fhoclóir Bhéarla-Gaeilge agus trí Ghaeilge-Béarla:
* Béarla-Gaeilge
** [[Edmund Edward Fournier D'Albe|Edmund Fournier d’Albe]] (1903)
** [[Timothy O'Neill Lane]] (1904, 1918)&lt;ref&gt;O’Neill Lane, T. 1916. Larger English-Irish dictionary. Baile Átha Cliath: The Educational Co. of Ireland.&lt;/ref&gt;  
** [[Láimhbheartach Mac Cionnaith]] (1935)
** [[Tomás de Bhaldraithe]] (1959).  
* Gaeilge-Béarla
** an saothar cáiliúil le [[Pádraig Ua Duinnín]]&lt;ref&gt;Ua Súilleabháin, S. 2005. ‘Dinneen’s Dictionary of 1904 and 1927: Background, Use of Historical Dictionaries and of Contemporary Informants.’  P. Riggs (eag.), Dinneen and The Dictionary 1904-2004. Subsidiary Series No. 16. Baile Átha Cliath: [[Irish Texts Society]].&lt;/ref&gt; (1904,&lt;ref&gt;Dinneen, P. 1904. ''Foclóir Gaedhilge agus Béarla''. Baile Átha Cliath: M. H. Gill and Son, Ltd.&lt;/ref&gt; 1927)&lt;ref&gt;Ó Duinnín, P. ‘Irish Lexicography─ a reply’ Irish Ecclesiastical Record: 4ú sraith. Feabhra, 121-141&lt;/ref&gt; 
** [[Dictionary of the Irish Language]] (1913–76) foilsithe ag Acadamh Ríoga na hÉireann, saothar tagartha le haghaidh [[Sean-Ghaeilge|Sean]] agus [[Meán-Ghaeilge]]
** [[Niall Ó Dónaill|Uí Dhónaill]] [[Foclóir Gaeilge-Béarla (1977)]].&lt;ref&gt;Ó Dónaill, N. 1978. Foclóir Gaeilge-Béarla, An Gúm, Baile Átha Cliath.&lt;/ref&gt;

Rinneadh dhá fhoclóir le Gaeilge agus teanga eile, don chéad uair ó am an Phluincéid:
* foclóir Gaeilge-[[An Fhraincis|Fraincis]] (1952)&lt;ref&gt;{{cite book 
| title=Foclóir Gaedhilge agus Frainncise
| last=Hayes 
| first=Richard 
| publisher=Oifig an tSoláthair
| year=1952
| location=Baile Átha Cliath 
}}&lt;/ref&gt; le [[Risteárd de Hae]] 
* foclóir Gaeilge-[[An Bhriotáinis|Briotáinis]] le [[Loeiz Andouard]] agus [[Éamon Ó Ciosáin]] (1987).&lt;ref&gt;De Bhaldraithe, T. 1958. ‘Modern Irish Lexicography’, Proceedings of the Eighth International Congress of Linguistics (Oslo): 413-415.&lt;/ref&gt;

I dteannta sin uile, foilsíodh fosta an-chuid foclóirí idir téarmaíochta, canúna, scoile agus póca.

== 21d aois ==
Ó thús na 21d aoise ar aghaidh, tá tuilleadh forbairte le feiceáil i bhfoclóireacht Gaeilge:
* foclóir Gaeilge-[[An Spáinnis|Spáinnis]] foilsithe ag [[Coiscéim]],&lt;ref&gt;{{cite book
| title=Diccionario Irlandés-Español / Foclóir Gaeilge-Spáinnise
| last=Barnwell
| first=David
| last2=Ó Domhnalláin
| first2=Pádraig
| last3=Rodríguez Alonso
| first3=Carmen
| publisher=Coiscéim
| year=2009
| location=Baile Átha Cliath 
}}&lt;/ref&gt;
* foclóir Gaeilge-[[an Ghearmáinis|Gearmáinis]] foilsithe ag Buske&lt;ref&gt;{{cite book
| title=Wörterbuch Irisch-Deutsch: Mit einem deutsch-irischen Wortindex
| last=Caldas
| first=Thomas F.
| last2=Schleicher
| first2=Clemens
| publisher=Buske
| year=2015
| location=Tübingen
}}&lt;/ref&gt;
* foclóir Gaeilge-[[an Rúisis|Rúisis]] ar líne, déanta le Alexey Shibakov&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url=http://www.irish-russian.net/%d0%be%d0%b1-%d1%8d%d1%82%d0%be%d0%b9-%d1%81%d1%82%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b8%d1%86%d0%b5/about-this-site/
| teideal=Big Irish-Russian Dictionary with Transcription by Alexey Shibakov, Electronic Version
| sloinne=Shibakov
| ainm=Alexey
| dáta=2017
| dátarochtana=4ú Iúil 2018
| archivedate=2024-11-12
| archiveurl=https://web.archive.org/web/20241112064248/http://www.irish-russian.net/%D0%BE%D0%B1-%D1%8D%D1%82%D0%BE%D0%B9-%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B5/about-this-site/
}}&lt;/ref&gt;
Leis sin, tá ar a laghad cúig theanga Eorpach ann le foclóirí Gaeilge.  

Idir an dá linn, tá foclóirí Gaeilge ann do gach [[Teangacha Ceilteacha|teanga Ceilteach]], a bhuíochas le:
* [[Caoimhín Ó Scanaill]] agus a chuid foclóirí Ceilteacha&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gd2ga.pdf
| teideal=Foclóir Gàidhlig-Gaeilge
| sloinne=Scannell
| ainm=Kevin P.
| dáta=2016
| dáta-rochtana=4ú Iúil 2018
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{lua idirlín
|url=http://cs.slu.edu/~scannell/pub/gv2ga.pdf
| teideal=Foclóir Manainnis-Gaeilge
| sloinne=Scannell
| ainm=Kevin P.
| dáta=2016
| dáta-rochtana=4ú Iúil 2018
}}&lt;/ref&gt;
* [[Joe Mitchell]] agus an foclóir [[An Bhreatnais|Breatnais]]-Gaeilge dá chuid.&lt;ref&gt;{{cite news
| url=https://tuairisc.ie/an-chead-fhocloir-breatnaise-gaeilge-le-foilsiu/
| teideal=An chéad fhoclóir Breatnaise-Gaeilge le foilsiú
| dáta=29ú Samhain 2017
| suíomh=Tuairisc.ie
| dátarochtana=4ú Iúil 2018
}}&lt;/ref&gt;
* foclóir Gaeilge-[[An Choirnis|Coirnis]] ar líne&lt;ref&gt;[https://glosbe.com/ga/kw Foclóir Gaeilge - Coirnis] ar Glosbe&lt;/ref&gt;

[[Íomhá:Royal Irish Academy, Academy House, 19 Dawson Street, Dublin 2.jpg|left|thumb|Ceanncheathrú [[Acadamh Ríoga na hÉireann]], foilsitheoir [[Dictionary of the Irish Language|eDIL]] agus tionscadal foclóireachta eile.]]

Is acmhainn ollmhór anois é an t-idirlíon le haghaidh foclóirí:
* [[teanglann.ie]]: tá foclóirí Uí Dhónaill agus de Bhaldraithe's le fáil ann, i dteannta leis an bhFoclóir Beag aonteangacha&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.teanglann.ie
| teideal=Teanglann
| dátarochtana=4ú Iúil 2018
}}&lt;/ref&gt;
* [[foclóir.ie]]: Foclóir Nua Béarla-Gaeilge (FNBG) le [[Foras na Gaeilge]]&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url=http://www.focloir.ie
| teideal=New Irish-English Dictionary
| dáta=2012
| dáta-rochtana=4ú Iúil 2018
}}&lt;/ref&gt; ar líne ach amháin
* [[téarma.ie]]: an Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge curtha ar fáil ag Fiontar in [[Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath|OCBÁC]].&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url=http://www.tearma.ie
| teideal=National Terminology Database
| dáta-rochtana=4ú Iúil 2018
}}&lt;/ref&gt;
* [[intergaelic.com]]: acmhainn do chainteoirí theangacha Gaelacha, curtha ar fáil ag [[Caoimhín Ó Scanaill]] agus [[Michal Boleslav Měchura]]&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.intergaelic.com
| teideal=Intergaelic
| sloinne=Scannell
| ainm=Kevin P.
| sloinne2=Boleslav Měchura
| ainm2=Michal
| dáta=2015
| dátarochtana=4ú Iúil 2018
}}&lt;/ref&gt; (Gàidhlig agus Gaelg)
* [[Dictionary of the Irish Language|edil.ie]]: curtha ar líne ag [[Acadamh Ríoga na hÉireann]]&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.dil.ie/about 
| teideal=eDIL – History of the Dictionary
| suíomh=eDIL
| dátarochtana=16ú Iúil 2018
}}&lt;/ref&gt;
* [[fng.ie]]: obair ar siúl ar fhocloir cuimsitheach stairiúil thar an tréimhse 1600-2000.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url=http://www.fng.ie
| teideal=Foclóir Stairiúil na Gaeilge
| suíomh=Acadamh Ríoga na hÉireann 
| dátarochtana=4ú Iúil 2018
}}&lt;/ref&gt;

&lt;!-- taighde pearsanta? '' Those great lexicographers who practiced lexicography in Irish were for the most part learned men who had a particular love for Irish.  The precise methodologies employed by most of them remain unknown to us. They had no hesitancy, however, in borrowing from dictionaries that already existed.  This point has been skillfully shown with no little humour in many articles written by one of the great lexicographers of the 20th century, [[Tomás de Bhaldraithe]].  In general their research and use of pre-existing sources greatly increased the value and scope of their work. They sometimes erred in selection of specific word versions which they gleaned from their sources, however. On other occasions one cannot be sure that it is not without a degree of humour that they chose to include certain comical versions. It is not clear whether ignorance or wit was responsible for the following examples from some of the aforementioned works – “giolla earbuill, a page or train-bearer”; “lachaim, I duck or dive”; “calaoiseach, a juggler”; “bol, a poet; a cow”. When in future appointing a dictionary editor perhaps the job description should state that a “siollaire” is required – “siollaire, a scanner of every word, a carper, a dictator; a beater, striker, smiter, a dexterous harper also a good singer; siollaire mná, a strong comely woman” – those are the descriptions found in some of the dictionaries for a person deemed a “siollaire”.  It will be interesting to note how the word “siollaire&quot; will be employed by those lexicographers who come after us.  In any case the journey of over one thousand two hundred years travelled by Irish lexicography from the glossist of Würzburg to the new [[Foras na Gaeilge]] dictionary is one of which we can be justifiably proud.&lt;ref&gt;De Bhaldraithe, T. 1980. ‘Foclóirí agus foclóireacht na Gaeilge’, The Maynooth Review 6.1.:3-15.&lt;/ref&gt;
--&gt;

== Féach freisin ==
* [[Foclóirí Gaeilge]]

== Naisc sheachtracha ==
* [http://www.historyireland.com/book-reviews/focloiri-agus-focloirithe-na-gaeilge/ Foclóirí agus foclóirithe na Gaeilge] ar [[History Ireland]]
* ''[https://www.gaois.ie/download/2008-corpus-planning-for-irish-dictionaries-and-terminology.pdf Corpus Planning for Irish, Dictionaries and Terminology]'' le  Caoilfhionn Nic Pháidín
* Naisc maidir le [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaeilge/focloiri/ foclóireacht na Gaeilge] ar Sabhal Mòr Ostaig

== Tagairtí ==
{{reflist}}

[[Catagóir:Foclóireacht]]
[[Catagóir:Foclóirí Gaeilge]]</text>
      <sha1>9q1aiiisl63kt8rpi0vok2w1bupqrht</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Agóidí na n-inimirceach le linn réimeas Trump</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119674</id>
    <revision>
      <id>1270206</id>
      <parentid>1269387</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T22:03:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270206</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3089" sha1="jrgz9ic4980tdar49sg08dpwuoed0r9" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Cuireadh tús le '''agóidí na n-inimirceach sna Stáit Aontaithe le linn réimeas Trump''' i mí an Mheithimh 2025, i Los Angeles ar dtús agus i gcathracha eile timpeall na tíre níos déanaí.  Bhain an chorraíl le hiarrachtaí a bhí déanta ag oifigigh inimirce sa chathair le ordú díbeartha a chur i bhfeidhm ar inimircigh nach raibh na cáipéisí cuí acu le fanacht sna Stáit Aontaithe.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Garda Náisiúnta tagtha go Los Angeles ar ordú Trump|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0609/1517444-garda-naisiunta-tagtha-go-los-angeles-ar-ordu-trump/|date=2025-06-09|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;   

Ar an 9 Meitheamh, tháinig thart ar 2,000 comhalta de Gharda Náisiúnta na Stát Aontaithe go Los Angeles ar ordú Donald Trump le súil smacht a fháil, a dúirt sé, ar an gclampar a bhí tarraingthe ag léirsithe sa chathair sin. I ráiteas ón Teach Bán, dúradh go bhfaca cách an chíor thuathail, an foréigean agus an aindleathacht in Los Angeles, agus nach raibh aon rogha ag an Uachtarán ach an Garda Náisiúnta a chur ann.  Tháinig 4,000 eile ar an 11 Meitheamh.

Go hiondúil, ní chuirtear amach saighdiúirí ná an Garda Náisiúnta ach nuair nach bhfuil sé d'acmhainn ag na húdaráis shibhialta dul i ngleic le corraíl shibhialta.

Dúirt Gobharnóir California [[Gavin Newsom]] go raibh ordú Trump mídhleathach agus gur in olcas a rachas an scéal sa chathair dá bharr.  D'iarr Gavin Newsom ar Trump a ordú a chur ar neamhní agus an Garda Náisiúnta a tharraingt siar; gníomh deachtóra a bhí ann seachas gníomh Uachtaráin, a mhaígh Newsom. Chuir an Gobharnóir i leith Trump freisin gur ag iarraidh géarchéim a chruthú a bhí sé.  Ní raibh aon ghlacadh ag an rialtas in Washington le maíomh Newsom, dar ndóigh.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Ar an 9 Meitheamh, bhí agóidí i naoi gcathair eile ar a laghad ar fud na Stát Aontaithe, lena n-áirítear Nua-Eabhrac, Filideilfia agus San Francisco. caoil póilíní &quot;airm neamh-mharfacha&quot; le léirsitheoirí in Austin, Texas.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Muirshaighdiúirí curtha go Los Angeles ag Rialtas Mheiriceá|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0610/1517628-muirshaighdiuiri-curtha-go-los-angeles-ag-rialtas-mheiricea/|date=2025-06-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

Thug Rúnaí Cosanta Mheiriceá, [[Pete Hegseth]], le fios go bhféadfaí an t-arm a chur i Los Angeles mura gcuirfí deireadh leis an &quot;bhforéigean&quot;. An lá dár gcionn, ar an 10 Meitheamh, bhí cathlán muirshaighdiúirí curtha go Los Angeles ag Hegseth chun dul i ngleic, a deir sé, leis na caismirtí sa chathair sin. 700 saighdiúir a bhí i gceist agus bhí siad ar dualgas in Los Angeles.

== Féach freisin ==

* [[Dara téarma Donald Trump]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}{{síol}}
[[Catagóir:2025]]
[[Catagóir:Dara téarma Donald Trump]]
[[Catagóir:Inimirce go dtí na Stáit Aontaithe]]
[[Catagóir:Stair na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Agóidí bainteach leis an inimirce]]
[[Catagóir:Círéibeacha]]</text>
      <sha1>jrgz9ic4980tdar49sg08dpwuoed0r9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270208</id>
      <parentid>1270206</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T22:04:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270208</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3136" sha1="p4ji09m8s5lsggokyc9jyvt3lctpl50" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Cuireadh tús le '''agóidí na n-inimirceach sna Stáit Aontaithe le linn réimeas Trump''' i mí an Mheithimh 2025, i Los Angeles ar dtús agus i gcathracha eile timpeall na tíre níos déanaí.  Bhain an chorraíl le hiarrachtaí a bhí déanta ag oifigigh inimirce sa chathair le ordú díbeartha a chur i bhfeidhm ar inimircigh nach raibh na cáipéisí cuí acu le fanacht sna Stáit Aontaithe.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Garda Náisiúnta tagtha go Los Angeles ar ordú Trump|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0609/1517444-garda-naisiunta-tagtha-go-los-angeles-ar-ordu-trump/|date=2025-06-09|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;   

Ar an 9 Meitheamh, tháinig thart ar 2,000 comhalta de Gharda Náisiúnta na Stát Aontaithe go Los Angeles ar ordú Donald Trump le súil smacht a fháil, a dúirt sé, ar an gclampar a bhí tarraingthe ag léirsithe sa chathair sin. I ráiteas ón Teach Bán, dúradh go bhfaca cách an chíor thuathail, an foréigean agus an aindleathacht in Los Angeles, agus nach raibh aon rogha ag an Uachtarán ach an Garda Náisiúnta a chur ann.  Tháinig 4,000 eile ar an 11 Meitheamh.

Go hiondúil, ní chuirtear amach saighdiúirí ná an Garda Náisiúnta ach nuair nach bhfuil sé d'acmhainn ag na húdaráis shibhialta dul i ngleic le corraíl shibhialta.

Dúirt Gobharnóir California [[Gavin Newsom]] go raibh ordú Trump mídhleathach agus gur in olcas a rachas an scéal sa chathair dá bharr.  D'iarr Gavin Newsom ar Trump a ordú a chur ar neamhní agus an Garda Náisiúnta a tharraingt siar; gníomh deachtóra a bhí ann seachas gníomh Uachtaráin, a mhaígh Newsom. Chuir an Gobharnóir i leith Trump freisin gur ag iarraidh géarchéim a chruthú a bhí sé.  Ní raibh aon ghlacadh ag an rialtas in Washington le maíomh Newsom, dar ndóigh.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Ar an 9 Meitheamh, bhí agóidí i naoi gcathair eile ar a laghad ar fud na Stát Aontaithe, lena n-áirítear Nua-Eabhrac, Filideilfia agus San Francisco. caoil póilíní &quot;airm neamh-mharfacha&quot; le léirsitheoirí in Austin, Texas.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Muirshaighdiúirí curtha go Los Angeles ag Rialtas Mheiriceá|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0610/1517628-muirshaighdiuiri-curtha-go-los-angeles-ag-rialtas-mheiricea/|date=2025-06-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

Thug Rúnaí Cosanta Mheiriceá, [[Pete Hegseth]], le fios go bhféadfaí an t-arm a chur i Los Angeles mura gcuirfí deireadh leis an &quot;bhforéigean&quot;. An lá dár gcionn, ar an 10 Meitheamh, bhí cathlán muirshaighdiúirí curtha go Los Angeles ag Hegseth chun dul i ngleic, a deir sé, leis na caismirtí sa chathair sin. 700 saighdiúir a bhí i gceist agus bhí siad ar dualgas in Los Angeles.

== Féach freisin ==

* [[Dara téarma Donald Trump]]
* [[Círéibeacha Los Angeles na bliana 1992]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}{{síol}}
[[Catagóir:2025]]
[[Catagóir:Dara téarma Donald Trump]]
[[Catagóir:Inimirce go dtí na Stáit Aontaithe]]
[[Catagóir:Stair na Stát Aontaithe]]
[[Catagóir:Agóidí bainteach leis an inimirce]]
[[Catagóir:Círéibeacha]]</text>
      <sha1>p4ji09m8s5lsggokyc9jyvt3lctpl50</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Áras Máithreacha agus Naíonán Thuama</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119685</id>
    <revision>
      <id>1270203</id>
      <parentid>1269477</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T21:59:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270203</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13612" sha1="ouf7l3h5ad53iztbw0knqys98y2tfva" xml:space="preserve">
{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}}Osclaíodh '''Áras Máithreacha agus Leanaí''' '''an Bon Secours'''&lt;ref&gt;i mBéarla, &quot;Bon Secours Mother and Baby Home&quot;, nó &quot;The Home&quot;&lt;/ref&gt; i d[[Tuaim]], Contae na Gaillimhe sa bhliain 1925. Bhí na siúracha Bon Secours i bhfeighil an Árais. Dúnadh an tÁras in 1961.    

In 2014 tosaíodh ag cur ceisteanna go poiblí faoin adhlacadh a fuair beagnach 800 leanbh agus páiste beag a bhásaigh san Áras le linn tréimhse 36 bliain, ó 1925 go 1961, tráth a raibh sé faoi úinéireacht Chomhairle Chontae na Gaillimhe agus faoi stiúir mhná rialta de chuid Ord na mBon Secours. Leagadh an t-ionad sna 1960í agus tógadh eastát tithe ann tús na 1970í.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Réamh-thochailt Áras Leanaí &amp; Máithreacha i dTuaim|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0616/1518720-reamh-thochailt-aras-leanai-maithreacha-i-dtuaim/|date=2025-06-16|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;    

Níor coinníodh taifid ar adhlacadh 796 leanbh a fuair bás san Áras le linn 1925-1961. Ba í an staraí áitiúil [[Catherine Corless]] a tharraing aird ar an scannal a chéaduair in 2014.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Tús le cur le tochailt i dTuaim an Luan beag seo|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0611/1517864-tus-le-cur-le-tochailt-i-dtuaim-an-luan-beag-seo/|date=2025-06-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;  

[[Íomhá:TuamMap1918-10560.gif|clé|mion|Teach na mbocht, Tuaim, 1918]]

== 19ú haois ==
Tógadh teach na mbocht ar shuíomh sé acra ar Bhóthar Bhaile Átha Cliath, i dTuaim idir 1840 agus 1841. Bhí an foirgneamh bunaithe ar dhearadh caighdeánach a bhíodh ann do thithe na mbocht agus bhí lóistín ann do 800 bochtán.

== 20ú haois ==
Úsáideadh iartheach na mbocht mar bheairic mhíleata, d’arm na Breataine ar dtús, agus ina dhiaidh sin do shaighdiúirí an tSaorstáit i rith an [[Cogadh Cathartha na hÉireann|Chogaidh Chathartha]] (1922–23).

I mí na Bealtaine 1924, chuaigh údaráis na Gaillimhe i dteagmháil leis an Aire Cosanta chun seilbh ar iarcheardlann/beairic mhíleata a iarraidh i dTuaim, Co. na Gaillimhe. Rinneadh socruithe go dtabharfaí an foirgneamh ar láimh do shiúracha Bon Secours, a raibh orthu bogadh amach as a n-áras leanaí i n[[Gleann na Madadh]], Co. na Gaillimhe.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://ncca.ie/media/0ivdt4c5/jc-hist-timeline-u2_ga_final.pdf|teideal=Stair na Sraithe Sóisearaí|údar=ncca.ie|dátarochtana=2025}}&lt;/ref&gt;

D’aistrigh na siúracha Bon Secours ó Ghleann na Madadh chuig an áras Máithreacha agus Naíonán nua i dTuaim, Co. na Gaillimhe ar an 2 Meitheamh 1925. Bhí 87 páiste agus 26 máthair in éineacht leo.

In 1927  suiteáladh soilsiú leictreach in áras Thuama.

Thug stiúrthóir oibreacha uisce Thuama cuairt air i mí na Nollag 1929 agus fuair sé amach nár leor an brú uisce i rith an lae le gabháil chomh fada leis an áras; ní fhéadfadh sé ach uisce a fháil ó chóras uisce an bhaile san oíche, seachas sin bhí sé ag brath ar uisce báistí a bailíodh in umar.

Sa bhliain 1931, socraíodh comhaontú le Comhairle Contae Mhaigh Eo le mná agus páistí ón gcontae sin (chomh maith le Gaillimh) a ligean isteach in áras Máithreacha agus Naíonán Thuama.

Sa bhliain 1935, osclaíodh aonad máithreachais in áras Thuama. Roimhe sin, thugadh máithreacha páistí ar an saol san ospidéal i gcathair na Gaillimhe agus d’aistrítí iad ina dhiaidh sin go háras Thuama.  Rinne rúnaí fochoiste de Bhord Sláinte na Gaillimhe a bhí freagrach as áras Thuama cur síos go raibh an córas séarachais a bhí san áras ag an am lochtach, ‘nach raibh ann ach draenacha gan phíopaí ag gabháil chuig dabhach shéarachais lasmuigh’.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

In 1936, cuireadh tús le hobair ar chóras nua séarachais d’áras Máithreacha agus Naíonán Thuama. Cuireadh é sin i gcrích faoi dheireadh sa bhliain 1940;  is fearr déanach ná riamh.

In 1937 cláraíodh an t-áras faoin Acht um Chlárú Tithe Máithreachais (1934) i mí na Nollag 1937, rud a chiallaigh go raibh an t-aonad máithreachais san áras faoi réir cigireachtaí stáit as sin amach.

Sa bhliain 1943 a bhí an líon is mó breitheanna bliantúla a taifeadadh, nuair a rugadh/glacadh isteach 143 naíonán in áras Thuama.

Sa bhliain 1944, dúirt Miss Clandillon, cigire de chuid na Roinne Rialtais Áitiúil agus Sláinte Poiblí, go raibh líon na bpáistí agus na máithreacha i dTuaim ró-ard agus go raibh gá le córas lóistín (altramas) chun na huimhreacha a laghdú.  Nuair a rinne an Roinn cigireacht in 1945, thuairiscigh sí go raibh an mátrún ag iarraidh agus chreid an cigire dá gcuirfí téamh lárnach isteach, go bhféadfadh sin líon na naíonán a fuair bás i rith an gheimhridh a laghdú.

Sa bhliain 1947, cheadaigh an t-údarás áitiúil an méid peinicilline a theastaigh ón Dochtúir Costello (an t-oifigeach leighis d’áras Thuama) a cheannach ‘mar gheall ar an eipidéim bhruitíní san áras’. I mí Nollag na bliana céanna, tugadh cead peinicillin a cheannach chun cóir leighis a chur ar dhaoine a raibh an fliú orthu. Nuair a rinneadh cigireacht ar Thuaim in 1947, bhí seomra leithlisithe amháin san aonad máithreachais do mhná a bhí ag saolú páiste. Ní raibh aon aonad leithlisithe ann do mhná/pháistí a bhí díreach i ndiaidh teacht lena chinntiú nár scaip siad galair thógálacha ar dhaoine eile san áras. I mí na Nollag 1947, chuir an tSiúr Hortense (an Máthair-Uachtarán) in iúl don údarás áitiúil nach bhféadfadh sí íoc as soláthairtí agus éadaí murar méadófaí an táille sheachtainiúil do mháithreacha agus do pháistí.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

In 1948 cháin Miss Clandillon an cleachtas maidir le páistí a chur ar lóistín (ar altramas) le máithreacha altrama scothaosta.

Sonraíodh sa chigireacht i mí na Bealtaine 1950 go raibh triúr naíonán nuabheirthe sa naíolann ach nach raibh na gnáthéadaí leapa, na braillíní, na clúdaigh philiúir, na caipíní tochta, etc., ar na cliabháin. Bhí naíonán amháin ann a raibh blaincéad mór liath timpeall air. Bhí geansaithe seanchaite ar bheirt eile. Dúirt an cigire ‘Ceapaim gur cheart go mbeadh na cliabháin agus na naíonáin gléasta mar is ceart’. Nuair a bhreathnaigh Príomhoifigeach Leighis na Roinne Sláinte ar thuarascáil chigireachta mhí na Bealtaine 1950, mhol sé gur cheart imscrúdú a dhéanamh ar ráta básmhaireachta na naíonán san Áras. Thuairiscigh an coiste cuairte i mí Lúnasa 1950 gurbh iad na nithe ba phráinní ar theastaigh aird uathu ná deisiúcháin ar an urlár sa naíolann, na leithris agus an córas téimh lárnaigh. Chuir siad síos ar an áras mar ‘áras an-ghlan agus áit a bhfuil caoi mhaith air agus ag feidhmiú go hiontach nuair a mheabhraítear na dálaí faoina bhfuil na mná rialta ag obair’.

Sa bhliain 1951, agus é 87 bliain d’aois, d’éirigh an Dochtúir Costello as a phost mar dhochtúir oifigiúil don Áras.

Sa bhliain 1952, d’éirigh le hiarratas an Mháthair-Uachtaráin ar mhéadú ar an táille sheachtainiúil ó na húdaráis áitiúla do shiúracha Bon Secours le máithreacha agus páistí a choinneáil ó 12 scilling 6d go 18 scilling. Scríobh innealtóir áitiúil litir chuig Ardeaspag Thuama ag iarraidh air rud éigin a dhéanamh faoin bplean a bhí ann an Máthair-Uachtarán Hortense a aistriú ó áras Thuama go dtí an Cóbh, i gCorcaigh. Scríobh an tArdeaspag chuig Uachtarán Réigiúnach ord Bon Secours, ach leag sé béim sa litir nár theastaigh uaidh cur isteach ar ghnó an oird.

I mí Eanáir 1953, méadaíodh an táille sheachtainiúil ó na húdaráis áitiúla do shiúracha Bon Secours chun máithreacha agus páistí a chothabháil go £1.

Fuarthas amach i gcigireacht ar áras Thuama in 1956, má bhí naíonán tinn, gur thug a máthair aire dóibh i seomra breise. Cháin an chigireacht gur chodail cailín aimsire sa bharda céanna le hothair agus gur úsáideadh cistinéad mar naíolann ó am go chéile. 

Sa bhliain 1957, mhaígh dochtúir áitiúil gur bhailigh Comhairle Chontae na Gaillimhe íocaíochtaí arbh fhiú £4,000 iad ó thuismitheoirí áirithe ban in áras Thuama agus ó aithreacha (buachaillí feirme bochta nó saothraithe den chuid is mó) páistí a rugadh san Áras. Rinne an Chomhairle Chontae iarracht freisin airgead a bhailiú ó mháithreacha/sheantuismitheoirí na bpáistí a d’fhan san Áras tar éis dá máithreacha imeacht.

Bhí an tuarascáil a bhain leis an gcuairt a thug oifigigh na Roinne Sláinte ar Thuaim i mí na Samhna 1959 an-cháinteach faoi na dálaí ansin. Bhí an t-íosmhéid troscáin agus áiseanna súgartha sna seomraí lae. Bhí liathróid rubair agus dhá shuíochán sa seomra do pháistí beagán níos sine. Ní raibh clúdach urláir ar bith ann; bhí páistí idir bliain agus dhá bhliain d’aois cosnocht. Ba bhaol mór dóiteáin iad na suanliosanna agus páistí ina gcodladh ar an dara nó ar an gcéad urlár i mbardaí móra theach na mbocht agus ní raibh siad roinnte; ní raibh ‘córas teasa ar bith’ ag go leor acu, ní raibh clúdach urláir ann agus ní raibh troscán ar bith ann seachas leapacha agus cliabháin.

Nuair a chinn an Roinn Sláinte in 1959 gur cheart an t-áras a dhúnadh, dúirt Miss Reidy, cigire de chuid na Roinne a bhfuil an chuma ar an scéal gur thug sí cuairt ar an áras roinnt uaireanta, go raibh feabhas mór tagtha air le 12 mhí anuas (bhí bréagáin faighte agus páistí eagraithe ina ngrúpaí súgartha) agus gur theastaigh ó Shiúracha Bon Secours feabhas níos mó a chur air.

I dtuairisc na bliana 1960 ar Phroibhinse na hÉireann de Shiúracha Bon Secours, rinneadh cur síos ar a gcuid oibre i dTuaim mar ‘obair thar a bheith gar do Chroí ár dTiarna Diaga’. Bhí faitíos orthu go ndúnfadh Tuaim mar gheall ar laghdú ar líon na ndaoine ann mar go mbeadh sé neamheacnamaíoch é a choinneáil oscailte. Ar an 27 Iúil 1960, cheadaigh an tAire Sláinte dúnadh áras Thuama agus na páistí a aistriú chuig institiúidí eile.

Ar an 16 Meán Fómhair 1961, thiontaigh Julia Carter, in éineacht leis an bhfeighlí John Cunningham agus an tAltra Burke, an eochair san Áras den uair dheireanach. I measc na gcúiseanna a tugadh leis an áras a dhúnadh, dúradh gur baol dóiteáin a bhí san fhoirgneamh agus go raibh na costais ró-ard lena dheisiú, go raibh titim i líon na mban a bhí á dtabhairt isteach agus go raibh spásanna ar fáil in institiúidí eile do na daoine a d’fhan in áras Thuama.

In 1971 leagadh foirgneamh an árais Máithreacha agus Naíonán i dTuaim agus tógadh eastát nua tithíochta faoi úinéireacht na comhairle ar an suíomh.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
[[Íomhá:Mass grave of the Bon Secours Mother and Baby Home,Tuam, Galway.jpg|clé|mion|áit adhlactha ?]]

== 21ú haois ==
Taighde éachtach a rinne staraí as an áit, Catherine Corless, a léirigh go raibh leanbháin curtha san áit a mbíodh ionad séarachais an Árais,  agus taisí naíonán agus leanaí adhlactha inti. Chuir sí an t-eolas sin os comhair an tsaoil mhóir i 2014.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=http://motherandbabyhome.com/booklet.pdf|teideal=The Home|údar=Catherine Corless|dáta=2014|dátarochtana=2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140618012342/http://motherandbabyhome.com/booklet.pdf|archivedate=2014-06-18}}&lt;/ref&gt;  Fuair sí amach nach raibh taifead adhlactha ar fáil ach do bheirt den 796 leanbh a raibh teastas báis ann dóibh.  

Tharraing sí aird na cruinne ar an gcleachtas a bhí ag údaráis Stáit agus údaráis Eaglasta sa tír cuid mhaith den 20ú Aois nuair a cuireadh iallach ar mhná a bhí ag súil le gasúr agus gan iad pósta a ghabháil isteach in Árais Leanaí agus Máithreacha a bhí ar fud na tíre.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;  

Bunaíodh an [[Coimisiún Imscrúdúcháin Árais Máithreacha agus Leanaí, 2021|Coimisiún Imscrúdúcháin Árais Máithreacha agus Leanaí]] in 2015 de bharr a cuid [[taighde]].  Ní i reilig a cuireadh na leanaí, agus dúradh i dtuarascáil a foilsíodh 2017, go raibh &quot;líon suntasach cnámhiarsmaí daonna&quot; curtha san áit a gcuirtí camras ón áras.

Cuireadh tús i mí an Mheithimh 2025 le tochailt san áit a mbíodh an t-Áras  le súil teacht ar chnámhiarsmaí cuid de na leanaí a cuireadh ansin.  Bhí cuid mhaith réamhoibre agus suirbhéanna talún déanta ar an láthair le roinnt míonna, lena n-áirítear anailís topagrafachta agus ithreach.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;  Cuireadh limistéar 5,000 méadar cearnach faoi fhiosrú dlí-eolaíoch agus dí-adhlacadh na coirp (faoi stiúir Oifig an Stiúrthóra um Idirghabháil Údaraithe, Tuaim, an ODAIT, a bunaíodh in 2022).

=== Árais  eile ===
I 2021 dheimhnigh an Coimisiún Imscrúdúcháin gur bhásaigh os cionn 9,000 gasúr in 18 Áras a bhí faoi fhiosrú acu - 15% den líon gasúr sa n-iomlán.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

== Féach freisin ==

* [[Árais máithreacha agus naíonán agus tithe Maigdiléana in Éirinn]]
* [[Cásanna mí-úsáid ghnéis in Éirinn de chuid na hEaglaise Caitlicí]]
* [[Tithe Maigdiléanacha]]
* [[Catherine Corless]], an staraí áitiúil i d[[Tuaim]]  
* [[Coimisiún Imscrúdúcháin Árais Máithreacha agus Leanaí, 2021]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}

[[Catagóir:20ú haois in Éirinn]]
[[Catagóir:Eaglais Chaitliceach Rómhánach]]
[[Catagóir:Cúram leanaí]]
[[Catagóir:2021]]
[[Catagóir:Scannail Pholaitiúla in Éirinn]]
[[Catagóir:Tithe Maigdiléana]]
[[Catagóir:Tuaim]]
[[Catagóir:Stair Chontae na Gaillimhe]]</text>
      <sha1>ouf7l3h5ad53iztbw0knqys98y2tfva</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cogadh Iosrael–Iaráin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119722</id>
    <revision>
      <id>1270211</id>
      <parentid>1270136</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T22:43:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270211</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9797" sha1="mf6cmz63sr11ru3lkj01k38hjiw96en" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Cuireadh tús le '''Cogadh Iosrael–Iaráin''' ar an 13 Meitheamh 2025. &quot;Fógra cogaidh&quot; ba ea cur síos na hIaráine ar ruathair aeir Iosrael ar spriocanna éagsúla san Iaráin ar an lá sin. 

[[Íomhá:Selected Iranian Partners, Proxies, and Affiliates (2019).png|clé|mion|250x250px| Iaráin agus a comhghuaillithe]]
[[Íomhá:President Trump Delivers a Statement on Iran January 3 2020.webm|clé|mion|Trump ar an 3 Eanáir 2020 agus [[feallmharú Qasem Soleimani]] &quot;terminated&quot;]]

== Achrann ar fiuchadh roimh 2025 ==
Bhí buairt agus imní ina lán áiteanna, sa Mheán-Oirthear ach go háirithe, go mbeadh an Iaráin in ann buama núicléach a chur le chéile.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Socrú núicléach idir Meiriceá agus An Iaráin|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2015/0714/714675-socru-nuicleach-idir-meircea-agus-an-iarain/|date=2015-07-14|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

Rinneadh [[Socrú núicléach leis an Iaráin|Socrú núicléach leis an Iaráin in 2015]], an [[Socrú núicléach leis an Iaráin|JCPOA]].&lt;ref&gt;''Joint Comprehensive Plan of Action''&lt;/ref&gt;   D’éirigh na Stáit Aontaithe, faoi stiúir Trump, as an Socrú ar an 8 Bealtaine 2018.  Cháin sé an Socrú mar &quot;an margadh is measa riamh&quot;.

Seach-chogaí a bhí ann go hairithe roimh Meitheamh 2025. Agus buaileadh an Iaráin agus a comhghuaillithe go dona.   Theith [[Bashar al-Assad]] [[Cogadh Cathartha na Siria|an tSiria]] sa bhliain 2024. Briseadh [[Cogadh Iosrael-Gaza|Hamas i nGaza]] agus [[Hezbollah]] sa [[An Liobáin|Liobáin]].&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Iran–Israel proxy conflict|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iran%E2%80%93Israel_proxy_conflict&amp;oldid=1295737217|journal=Wikipedia|date=2025-06-15|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2025/jun/15/israels-attack-on-iran-has-a-real-chance-of-bringing-about-regime-change|teideal=How the dismantling of Iran’s regional proxies paved way for Israel’s attack|údar=Jason Burke|dáta=2025-06-15|language=en-GB|work=The Guardian|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt;

* [[Hezbollah]] sa [[An Liobáin|Liobáin]]:  faigheann Hezbollah oiliúint mhíleata, airm, agus airgead ón Iaráin
* [[Coimhlint Iosrael–Hezbollah, 2020idí]]
* [[Pléascadh glaoirí Hezbollah, 2024|Pléascadh glaoirí Hezbollah, 2024;]]  bhuail Iosrael Hezbollah go dona in 2024. Ní raibh Hezbollah  in ann ionsaithe a dhéanamh ar Iosrael níos mó.
* [[Cogadh Cathartha na Siria]].  Thit rialtas  [[Bashar al-Assad]] [[Bashar al-Assad|as]] a chéile in 2024.
* [[Cogadh Iosrael-Gaza|Cogadh Iosrael-Hamas]] i nGaza.
* [[Feallmharú Qasem Soleimani]], Eanáir 2020, faoi stiúir Trump; an ceannasaí airm ba shinsearaí san Iaráin ag an am, agus tionchar nach mór aige thar lear. Bhí sé i mbun na Quds ([[cogaíocht hibrideach]]).
* [[Cogadh Cathartha Éimin (2014-2022)]]; faigheann na [[Hútaithe]] oiliúint mhíleata, airm, agus airgead ón Iaráin. D'éirigh an Cogahd  'an ghéarchéim daonna is measa ar domhan', sa [[21ú haois]] de réir na [[Na Náisiúin Aontaithe|Náisiúin Aontaithe]].&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://crisisrelief.un.org/yemen-worst-humanitarian-crisis-in-the-world|teideal=Yemen: The worst humanitarian crisis in the world|údar=crisisrelief.un.org|language=en|work=crisisrelief.un.org|dátarochtana=2022-07-23}}&lt;/ref&gt;   Fuair b'fhéidir 377,000 bás le linn 2015-2021.

* [[Géarchéim na Mara Rua]], 2023-2025;   bhuail na Stáit Aontaithe na Hútaithe go dona in 2024/2025.
I mí an Mheithimh 2025, bhí Iosrael uilechumhachtach sa réigiún. 
[[Íomhá:The Israel attack on some areas in Tehran SNN 13 June 15.jpg|clé|mion|220x220px|13 Mei 2025:  Buaileadh Tehran go dona]]
[[Íomhá:The Israel 2025 attack on some areas in Tehran 30 Tasnim.jpg|clé|mion|220x220px]]
[[Íomhá:The Israel attack on some areas in Tehran SNN 13 June 16.jpg|clé|mion|220x220px]]

== Meitheamh 2025 ==
Ar an 13 Meitheamh 2025, chuir Iosrael tús le &quot;blitzkrieg&quot;.  Thug Iosrael an t-ainm &quot;Leon ag éirí&quot; ar an &quot;oibríocht&quot; (Leabhar na nUimhreacha, caibidil 23, véarsa 24):

&quot;seo pobal, amhail banleon ag éirí,

ar tinneall mar leon ar tí léim,

agus nach luíonn go n-alpann a chreach,

agus go slogann fuil ar mharaigh sé.”

* Buaileadh ionaid núicléacha agus monarchana diúracán san Iaráin, ionsaithe gan choinne de chuid Iosrael. 
* Mharaigh Iosrael roinnt ceannairí míleata chomh maith (agus muintir na gceannairí go minic). 

- Maorghinearál Mohammad Bagheri, Ard‑cheannaire forás armtha na hIaráine 

- Maorghinearál  Hossein Salami, ceannaire IRGC 

- Maorghinearál  Amir Ali Hajizadeh, ceannaire fórsa aero-spáis IRGC 

- Maorghinearál  Gholam Ali Rashid, i mbun Khatam-al Anbiya HQ.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Gholam Ali Rashid|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gholam_Ali_Rashid&amp;oldid=1295779750|journal=Wikipedia|date=2025-06-15|language=en}}&lt;/ref&gt;

- Davoud Shaykhian (IRGC air defence) agus Taher Pour (IRGC drone unit) 

- Gholamreza Mehrabi, leas-cheannaire faisnéise&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Gholamreza Mehrabi|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gholamreza_Mehrabi&amp;oldid=1295734026|journal=Wikipedia|date=2025-06-15|language=en}}&lt;/ref&gt;

- agus maraíodh ocht ginearál eile timpeall na tíre.

- Maraíodh ar a laghad 6 eolaí mór le rá: Fereydoun Abbasi Davani agus Mohammad Mehdi Tehranchi san áireamh.

- Maraíodh príomh-idirbheartaí na hIaráine, Ali Shamkani,&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Ali Shamkhani|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ali_Shamkhani&amp;oldid=1295934971|journal=Wikipedia|date=2025-06-16|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.scoop.co.nz/stories/HL2506/S00028/the-wests-war-against-iran.htm|teideal=On The West’s War Against Iran {{!}} Scoop News|údar=Monday, 16 June 2025, 12:12 pm Article: Gordon Campbell|work=www.scoop.co.nz|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;  bhí sé i mbun na gcainteanna a bhí ar siúl faoin Socrú Núicléach.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tass.com/politics/1973921|teideal=Russia recognizes that US-Iranian talks will not take place — senior diplomat|work=TASS|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;    

Dúirt an Iaráin ar 13 Meitheamh gur maraíodh 78 duine agus gur gortaíodh 329 sna hionsaithe ar cheantracha conaitheacha i d[[Tehran]].   Maraíodh 60 duine eile, lena n‑áirítear 20-30 páiste, nuair a buaileadh árasán amháin (an &quot;Nua‑Thír Seoul&quot;) ar an 14 Meitheamh.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.aljazeera.com/news/2025/6/15/bombardment-strikes-deaths-in-third-day-of-fierce-israel-iran-conflict|teideal=Bombardment, strikes, deaths in third day of fierce Israel-Iran conflict|language=en|work=Al Jazeera|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt; Bhuail taom sceimhle Tehran agus theith cuid den daonra.    

Bhagair Iosrael ionsaithe eile chun bac a chur ar an Iaráin arm núicléach a thógáil.

Ar an 15 Meitheamh, buaileadh lárionad ceannais Scothfhórsa Quds na hIaráine.

==== Na Stáit Aontaithe ====
Dúirt Uachtarán Trump na Stát Aontaithe go raibh a fhios aige go raibh na hionsaithe ag teacht agus 'gur éirigh go maith leo'. Labhair sé le [[Benjamin Netanyahu]] ar an 12 Meitheamh agus arís ar an 13 Meitheamh. D'impígh Trump ar Iaráin comhaontú a shíniú a chuirfeadh srian ar a cuid gníomhaíochtaí núicléacha.  Mhaígh an tUachtarán  go raibh foláireamh 60 lá tugtha aige do Tehran i mí Aibreáin 2025, agus thug le fios go bhféadfadh ionsaithe níos fíochmhaire teacht ó Iosrael.

==== Iarmhairtí thar lear ====
Bhí an t-aerthaisteal sa réigiún ina chíor thuathail. Thaispeáin suíomhanna aerthaisteal gur beag soiteach a bhí san aer os cionn na hIaráine, na hIaráice na h[[An Iordáin|Iordáin]]&lt;nowiki/&gt;e agus Iosrael.  Bhí 650 eitilt chuig an Eoraip curtha ar ceal sa [[An Meánoirthear|Mheánoirthear]].&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/after-israel-strikes-iran-airlines-divert-flights-airspace-closed-2025-06-13/|teideal=Middle East airspace shut after Israel strikes Iran, airlines cancel flights|údar=Lisa Barrington, Joanna Plucinska, Lisa Barrington, Joanna Plucinska|dáta=2025-06-13|language=en|work=Reuters|dátarochtana=2025-06-13}}&lt;/ref&gt;  &quot;Sárú dána ar fhlaitheas na hIaráice&quot; a bhí sna hionsaithe, a dúirt an rialtas i m[[Bagdad]]. Bhí gearán déanta ag an Iaráic leis na Náisiúin Aontaithe, gur úsáid Iosrael aerspás na hIaráice leis an ionsaí ar an Iaráin a thabhairt i i gcrích.

== Aisfhreagra na hIaráine ==
Scaoil an Iaráin maidhm diúracán le hIosrael, agus d’éirigh le cuid díobh sin córas cosanta Iosrael, an ''Iron Dome'', a shárú.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-ceathru-la-den-choimhlint-mharfach-idir-an-iarain-agus-iosrael/|teideal=An ceathrú lá den choimhlint mharfach idir an Iaráin agus Iosrael|dáta=2025-06-16|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;

Ar an 15 Meitheamh, chuir Rialtas na hIaráine in iúl go raibh sos cogaidh ag teastáil uaidh, agus go raibh sé réidh géilleadh maidir le roinnt pointí (saibhriú úráiniam go háirithe). Ach fuair sé an chluas bhodhar ó Netanyahu.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.wsj.com/world/middle-east/a-battered-iran-signals-it-wants-to-de-escalate-hostilities-with-israel-and-negotiate-9feab4ae|teideal=Exclusive {{!}} A Battered Iran Signals It Wants to De-Escalate Hostilities With Israel and Negotiate|údar=Summer Said, Benoit Faucon and Anat Peled|language=en-US|work=WSJ|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==

* [[Cogadh Iosrael-Gaza]]
* [[Hezbollah]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Cogadh Iosrael–Iaráin]]
[[Catagóir:2025]]
[[Catagóir:Stair Iosrael]]
[[Catagóir:Stair na hIaráine]]
[[Catagóir:Cogaí]]</text>
      <sha1>mf6cmz63sr11ru3lkj01k38hjiw96en</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270213</id>
      <parentid>1270211</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T22:55:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <comment>/* Tagairtí */</comment>
      <origin>1270213</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10206" sha1="bhcgtuh1o9b5g9pkcqekj5j2x6zovk8" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Cuireadh tús le '''Cogadh Iosrael–Iaráin''' ar an 13 Meitheamh 2025. &quot;Fógra cogaidh&quot; ba ea cur síos na hIaráine ar ruathair aeir Iosrael ar spriocanna éagsúla san Iaráin ar an lá sin. 

[[Íomhá:Selected Iranian Partners, Proxies, and Affiliates (2019).png|clé|mion|250x250px| Iaráin agus a comhghuaillithe]]
[[Íomhá:President Trump Delivers a Statement on Iran January 3 2020.webm|clé|mion|Trump ar an 3 Eanáir 2020 agus [[feallmharú Qasem Soleimani]] &quot;terminated&quot;]]

== Achrann ar fiuchadh roimh 2025 ==
Bhí buairt agus imní ina lán áiteanna, sa Mheán-Oirthear ach go háirithe, go mbeadh an Iaráin in ann buama núicléach a chur le chéile.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Socrú núicléach idir Meiriceá agus An Iaráin|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2015/0714/714675-socru-nuicleach-idir-meircea-agus-an-iarain/|date=2015-07-14|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;

Rinneadh [[Socrú núicléach leis an Iaráin|Socrú núicléach leis an Iaráin in 2015]], an [[Socrú núicléach leis an Iaráin|JCPOA]].&lt;ref&gt;''Joint Comprehensive Plan of Action''&lt;/ref&gt;   D’éirigh na Stáit Aontaithe, faoi stiúir Trump, as an Socrú ar an 8 Bealtaine 2018.  Cháin sé an Socrú mar &quot;an margadh is measa riamh&quot;.

Seach-chogaí a bhí ann go hairithe roimh Meitheamh 2025. Agus buaileadh an Iaráin agus a comhghuaillithe go dona.   Theith [[Bashar al-Assad]] [[Cogadh Cathartha na Siria|an tSiria]] sa bhliain 2024. Briseadh [[Cogadh Iosrael-Gaza|Hamas i nGaza]] agus [[Hezbollah]] sa [[An Liobáin|Liobáin]].&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Iran–Israel proxy conflict|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Iran%E2%80%93Israel_proxy_conflict&amp;oldid=1295737217|journal=Wikipedia|date=2025-06-15|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2025/jun/15/israels-attack-on-iran-has-a-real-chance-of-bringing-about-regime-change|teideal=How the dismantling of Iran’s regional proxies paved way for Israel’s attack|údar=Jason Burke|dáta=2025-06-15|language=en-GB|work=The Guardian|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt;

* [[Hezbollah]] sa [[An Liobáin|Liobáin]]:  faigheann Hezbollah oiliúint mhíleata, airm, agus airgead ón Iaráin
* [[Coimhlint Iosrael–Hezbollah, 2020idí]]
* [[Pléascadh glaoirí Hezbollah, 2024|Pléascadh glaoirí Hezbollah, 2024;]]  bhuail Iosrael Hezbollah go dona in 2024. Ní raibh Hezbollah  in ann ionsaithe a dhéanamh ar Iosrael níos mó.
* [[Cogadh Cathartha na Siria]].  Thit rialtas  [[Bashar al-Assad]] [[Bashar al-Assad|as]] a chéile in 2024.
* [[Cogadh Iosrael-Gaza|Cogadh Iosrael-Hamas]] i nGaza.
* [[Feallmharú Qasem Soleimani]], Eanáir 2020, faoi stiúir Trump; an ceannasaí airm ba shinsearaí san Iaráin ag an am, agus tionchar nach mór aige thar lear. Bhí sé i mbun na Quds ([[cogaíocht hibrideach]]).
* [[Cogadh Cathartha Éimin (2014-2022)]]; faigheann na [[Hútaithe]] oiliúint mhíleata, airm, agus airgead ón Iaráin. D'éirigh an Cogahd  'an ghéarchéim daonna is measa ar domhan', sa [[21ú haois]] de réir na [[Na Náisiúin Aontaithe|Náisiúin Aontaithe]].&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://crisisrelief.un.org/yemen-worst-humanitarian-crisis-in-the-world|teideal=Yemen: The worst humanitarian crisis in the world|údar=crisisrelief.un.org|language=en|work=crisisrelief.un.org|dátarochtana=2022-07-23}}&lt;/ref&gt;   Fuair b'fhéidir 377,000 bás le linn 2015-2021.

* [[Géarchéim na Mara Rua]], 2023-2025;   bhuail na Stáit Aontaithe na Hútaithe go dona in 2024/2025.
I mí an Mheithimh 2025, bhí Iosrael uilechumhachtach sa réigiún. 
[[Íomhá:The Israel attack on some areas in Tehran SNN 13 June 15.jpg|clé|mion|220x220px|13 Mei 2025:  Buaileadh Tehran go dona]]
[[Íomhá:The Israel 2025 attack on some areas in Tehran 30 Tasnim.jpg|clé|mion|220x220px]]
[[Íomhá:The Israel attack on some areas in Tehran SNN 13 June 16.jpg|clé|mion|220x220px]]

== Meitheamh 2025 ==
Ar an 13 Meitheamh 2025, chuir Iosrael tús le &quot;blitzkrieg&quot;.  Thug Iosrael an t-ainm &quot;Leon ag éirí&quot; ar an &quot;oibríocht&quot; (Leabhar na nUimhreacha, caibidil 23, véarsa 24):

&quot;seo pobal, amhail banleon ag éirí,

ar tinneall mar leon ar tí léim,

agus nach luíonn go n-alpann a chreach,

agus go slogann fuil ar mharaigh sé.”

* Buaileadh ionaid núicléacha agus monarchana diúracán san Iaráin, ionsaithe gan choinne de chuid Iosrael. 
* Mharaigh Iosrael roinnt ceannairí míleata chomh maith (agus muintir na gceannairí go minic). 

- Maorghinearál Mohammad Bagheri, Ard‑cheannaire forás armtha na hIaráine 

- Maorghinearál  Hossein Salami, ceannaire IRGC 

- Maorghinearál  Amir Ali Hajizadeh, ceannaire fórsa aero-spáis IRGC 

- Maorghinearál  Gholam Ali Rashid, i mbun Khatam-al Anbiya HQ.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Gholam Ali Rashid|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gholam_Ali_Rashid&amp;oldid=1295779750|journal=Wikipedia|date=2025-06-15|language=en}}&lt;/ref&gt;

- Davoud Shaykhian (IRGC air defence) agus Taher Pour (IRGC drone unit) 

- Gholamreza Mehrabi, leas-cheannaire faisnéise&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Gholamreza Mehrabi|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gholamreza_Mehrabi&amp;oldid=1295734026|journal=Wikipedia|date=2025-06-15|language=en}}&lt;/ref&gt;

- agus maraíodh ocht ginearál eile timpeall na tíre.

- Maraíodh ar a laghad 6 eolaí mór le rá: Fereydoun Abbasi Davani agus Mohammad Mehdi Tehranchi san áireamh.

- Maraíodh príomh-idirbheartaí na hIaráine, Ali Shamkani,&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Ali Shamkhani|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ali_Shamkhani&amp;oldid=1295934971|journal=Wikipedia|date=2025-06-16|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.scoop.co.nz/stories/HL2506/S00028/the-wests-war-against-iran.htm|teideal=On The West’s War Against Iran {{!}} Scoop News|údar=Monday, 16 June 2025, 12:12 pm Article: Gordon Campbell|work=www.scoop.co.nz|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;  bhí sé i mbun na gcainteanna a bhí ar siúl faoin Socrú Núicléach.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://tass.com/politics/1973921|teideal=Russia recognizes that US-Iranian talks will not take place — senior diplomat|work=TASS|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;    

Dúirt an Iaráin ar 13 Meitheamh gur maraíodh 78 duine agus gur gortaíodh 329 sna hionsaithe ar cheantracha conaitheacha i d[[Tehran]].   Maraíodh 60 duine eile, lena n‑áirítear 20-30 páiste, nuair a buaileadh árasán amháin (an &quot;Nua‑Thír Seoul&quot;) ar an 14 Meitheamh.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.aljazeera.com/news/2025/6/15/bombardment-strikes-deaths-in-third-day-of-fierce-israel-iran-conflict|teideal=Bombardment, strikes, deaths in third day of fierce Israel-Iran conflict|language=en|work=Al Jazeera|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt; Bhuail taom sceimhle Tehran agus theith cuid den daonra.    

Bhagair Iosrael ionsaithe eile chun bac a chur ar an Iaráin arm núicléach a thógáil.

Ar an 15 Meitheamh, buaileadh lárionad ceannais Scothfhórsa Quds na hIaráine.

==== Na Stáit Aontaithe ====
Dúirt Uachtarán Trump na Stát Aontaithe go raibh a fhios aige go raibh na hionsaithe ag teacht agus 'gur éirigh go maith leo'. Labhair sé le [[Benjamin Netanyahu]] ar an 12 Meitheamh agus arís ar an 13 Meitheamh. D'impígh Trump ar Iaráin comhaontú a shíniú a chuirfeadh srian ar a cuid gníomhaíochtaí núicléacha.  Mhaígh an tUachtarán  go raibh foláireamh 60 lá tugtha aige do Tehran i mí Aibreáin 2025, agus thug le fios go bhféadfadh ionsaithe níos fíochmhaire teacht ó Iosrael.

==== Iarmhairtí thar lear ====
Bhí an t-aerthaisteal sa réigiún ina chíor thuathail. Thaispeáin suíomhanna aerthaisteal gur beag soiteach a bhí san aer os cionn na hIaráine, na hIaráice na h[[An Iordáin|Iordáin]]&lt;nowiki/&gt;e agus Iosrael.  Bhí 650 eitilt chuig an Eoraip curtha ar ceal sa [[An Meánoirthear|Mheánoirthear]].&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/world/europe/after-israel-strikes-iran-airlines-divert-flights-airspace-closed-2025-06-13/|teideal=Middle East airspace shut after Israel strikes Iran, airlines cancel flights|údar=Lisa Barrington, Joanna Plucinska, Lisa Barrington, Joanna Plucinska|dáta=2025-06-13|language=en|work=Reuters|dátarochtana=2025-06-13}}&lt;/ref&gt;  &quot;Sárú dána ar fhlaitheas na hIaráice&quot; a bhí sna hionsaithe, a dúirt an rialtas i m[[Bagdad]]. Bhí gearán déanta ag an Iaráic leis na Náisiúin Aontaithe, gur úsáid Iosrael aerspás na hIaráice leis an ionsaí ar an Iaráin a thabhairt i i gcrích.

== Aisfhreagra na hIaráine ==
Scaoil an Iaráin maidhm diúracán le hIosrael, agus d’éirigh le cuid díobh sin córas cosanta Iosrael, an ''Iron Dome'', a shárú.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-ceathru-la-den-choimhlint-mharfach-idir-an-iarain-agus-iosrael/|teideal=An ceathrú lá den choimhlint mharfach idir an Iaráin agus Iosrael|dáta=2025-06-16|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;

Ar an 15 Meitheamh, chuir Rialtas na hIaráine in iúl go raibh sos cogaidh ag teastáil uaidh, agus go raibh sé réidh géilleadh maidir le roinnt pointí (saibhriú úráiniam go háirithe).  Bhí sé ráite ag Uachtarán na hIaráine, Masoud Pezeshkian, nach raibh sé i gceist ag an Iaráin arm núicléach a fhorbairt ach go gcosnóidh sí a ceart fuinneamh agus taighde núicléach a dhéanamh.

Ach fuair sé an chluas bhodhar ó Netanyahu.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.wsj.com/world/middle-east/a-battered-iran-signals-it-wants-to-de-escalate-hostilities-with-israel-and-negotiate-9feab4ae|teideal=Exclusive {{!}} A Battered Iran Signals It Wants to De-Escalate Hostilities With Israel and Negotiate|údar=Summer Said, Benoit Faucon and Anat Peled|language=en-US|work=WSJ|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;  Bhí an chuma ar chúrsaí nach raibh aon rún ag Iosrael éirí as an mbuamáil, thosaigh cuid de mhuintir na hIaráine ag réiteach d’ionsaí a mhairfeadh tamall fada.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Féach freisin ==

* [[Cogadh Iosrael-Gaza]]
* [[Hezbollah]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Cogadh Iosrael–Iaráin]]
[[Catagóir:2025]]
[[Catagóir:Stair Iosrael]]
[[Catagóir:Stair na hIaráine]]
[[Catagóir:Cogaí]]</text>
      <sha1>bhcgtuh1o9b5g9pkcqekj5j2x6zovk8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Loc Albert</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119739</id>
    <revision>
      <id>1270158</id>
      <parentid>1270086</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T14:47:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>Loch na nÓg</comment>
      <origin>1270158</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3302" sha1="qieefhj2bzmqpyic83m9vroomd01pej" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é ''' Loc Albert ''' ({{lang-en|Albert Lock}}).&lt;ref name=ainm&gt;{{Logainm|110002|Loc Albert}}&lt;/ref&gt; Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama.  Tá an chanáil agus an loc féin i g[[Contae Ros Comáin]]. 

Is é méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.iwai.ie/boating/index.html 
| teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges 
| foilsitheoir=iwai.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| url-status=dead 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html 
| archive-date=2013-03-28
}}&lt;/ref&gt;  Tógadh an loc ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 mar chuid d'oibreacha níos leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.&lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=RO&amp;regno=31912001 
| teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| archive-date=4 March 2016 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=RO&amp;regno=31912001 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Díreach os comhair an loic, tá lochán darb ainm Lough Nanoge.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = 
https://www.logainm.ie/ga/1437900
| teideal=Lough Nanoge
| foilsitheoir=logainm.ie 
| dátarochtana=2025-06-16 
}}&lt;/ref&gt;{{efn|Loch na nÓg as Gaeilge, is dócha.}}

== Nótaí ==
{{notelist}}

== Stádas cosanta  ==
Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.&lt;ref name=&quot;auto1&quot; /&gt; Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag. 01200548).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html 
| teideal=Protected structures 
| foilsitheoir=Citizensinformation.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| archive-date=9ú Feabhra 2013 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf 
| teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] 
| url-status=dead 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf 
| archive-date=31d Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol-tír-ie}}

[[Catagóir:An tSionainn]]
[[Catagóir:Locanna na hÉireann]]</text>
      <sha1>qieefhj2bzmqpyic83m9vroomd01pej</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270159</id>
      <parentid>1270158</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T14:47:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <origin>1270159</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3302" sha1="hsonrdkyfeekcmoutbt12v7vr052ppc" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é ''' Loc Albert ''' ({{lang-en|Albert Lock}}).&lt;ref name=ainm&gt;{{Logainm|110002|Loc Albert}}&lt;/ref&gt; Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama.  Tá an chanáil agus an loc féin i g[[Contae Ros Comáin]]. 

Is é méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.iwai.ie/boating/index.html 
| teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges 
| foilsitheoir=iwai.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| url-status=dead 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html 
| archive-date=2013-03-28
}}&lt;/ref&gt;  Tógadh an loc ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 mar chuid d'oibreacha níos leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.&lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=RO&amp;regno=31912001 
| teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| archive-date=4 March 2016 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=RO&amp;regno=31912001 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Díreach os comhair an loic, tá lochán darb ainm Lough Nanoge.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = 
https://www.logainm.ie/ga/1437900
| teideal=Lough Nanoge
| foilsitheoir=logainm.ie 
| dátarochtana=2025-06-16 
}}&lt;/ref&gt;{{efn|Loch na nÓg as Gaeilge, is dócha.}}

== Stádas cosanta  ==
Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.&lt;ref name=&quot;auto1&quot; /&gt; Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag. 01200548).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html 
| teideal=Protected structures 
| foilsitheoir=Citizensinformation.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| archive-date=9ú Feabhra 2013 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf 
| teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon | work=County Development Plan 2008-2014 and Variations 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] 
| url-status=dead 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140131053847/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf 
| archive-date=31d Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

== Nótaí ==
{{notelist}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol-tír-ie}}

[[Catagóir:An tSionainn]]
[[Catagóir:Locanna na hÉireann]]</text>
      <sha1>hsonrdkyfeekcmoutbt12v7vr052ppc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270278</id>
      <parentid>1270159</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T09:33:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270278</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3693" sha1="iv9q8l1lvlmrd9obys36ykahkxfkd5t" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Is [[loc canála]] ar {{h|Canáil Chill Srianáin}} é ''' Loc Albert ''' ({{lang-en|Albert Lock}}).&lt;ref name=ainm&gt;{{Logainm|110002|Loc Albert}}&lt;/ref&gt; Téann an chanáil timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Droim ar Snámh]] agus [[Baile Shéamais]], Contae Liotrama.  Tá an chanáil agus an loc féin i g[[Contae Ros Comáin]]. 

Is é méid an loic ná {{convert|102|ft}} x {{convert|30|ft}}.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url=http://www.iwai.ie/boating/index.html 
| teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges 
| foilsitheoir=iwai.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| url-status=dead 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html 
| archive-date=2013-03-28 
| archivedate=2013-03-28 
| archiveurl=https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html 
}}&lt;/ref&gt;  Tógadh an loc ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 mar chuid d'oibreacha níos leithne ar Sheolbhealach na Sionnaine.&lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=RO&amp;regno=31912001 
| teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| archive-date=4 March 2016 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=RO&amp;regno=31912001 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Díreach os comhair an loic, tá lochán darb ainm Lough Nanoge.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = 
https://www.logainm.ie/ga/1437900
| teideal=Lough Nanoge
| foilsitheoir=logainm.ie 
| dátarochtana=2025-06-16 
}}&lt;/ref&gt;{{efn|Loch na nÓg as Gaeilge, is dócha.}}

== Stádas cosanta  ==
Tá an loc liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] (seirbhís foráilte ag [[An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán]]) faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil.&lt;ref name=&quot;auto1&quot; /&gt; Tá idir an chanáil agus an loc le fáil sa Taifead ar Dhéanmhais Chosanta (tag. 01200548).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html 
| teideal=Protected structures 
| foilsitheoir=Citizensinformation.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| archive-date=9ú Feabhra 2013 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20130209222828/http://www.citizensinformation.ie/en/housing/building_or_altering_a_home/protected_structures.html 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf 
| teideal=Record of Protected Structures, County Roscommon 
| work=County Development Plan 2008-2014 and Variations 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Ros Comáin]] 
| url-status=dead 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140131053847/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf 
| archive-date=31d Eanáir 2014 
| dátarochtana=2025-06-14 
| archivedate=2014-01-31 
| archiveurl=https://web.archive.org/web/20140131053847/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Planning/County_Development_Plan_2008-2014_and_Variations/Record_of_Protected_Structures/Record_of_Protected_Structures.pdf 
}}&lt;/ref&gt;

== Nótaí ==
{{notelist}}

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol-tír-ie}}

[[Catagóir:An tSionainn]]
[[Catagóir:Locanna na hÉireann]]</text>
      <sha1>iv9q8l1lvlmrd9obys36ykahkxfkd5t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Canáil Chill Srianáin</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119753</id>
    <revision>
      <id>1270229</id>
      <parentid>1270122</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T01:46:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270229</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3253" sha1="2bbkvv78pnxj5ba95b7s8szksotqtho" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}}

Téann ''' Canáil Chill Srianáin ''' ({{lang-en|Jamestown Canal}}) timpeall ar sraith neamh-inseolta ar an [[an tSionainn|Sionainn]] idir [[Baile Shéamais]] agus [[Droim ar Snámh]], Contae Liatroma.  

Tá an chanáil 2.6&amp;nbsp;km ar fad suite i g[[Contae Ros Comáin]].&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url=http://www.iwai.ie/boating/index.html 
| teideal=IWAI - Shannon Locks and Bridges 
| foilsitheoir=iwai.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| url-status=dead 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html 
| archive-date=2013-03-28 
| archivedate=2013-03-28 
| archiveurl=https://web.archive.org/web/20130328120227/http://www.iwai.ie/boating/index.html 
}}&lt;/ref&gt;  Tógadh an chanáil ag na Shannon Commissioners sa bhliain 1848 in ionad canálach níos lú a bhí ann, mar chuid d'oibreacha níos leithne ar   Sheolbhealach na Sionnaine.&lt;ref name=&quot;buildingsofireland1&quot;&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=RO&amp;regno=31912001 | teideal=Albert Lock, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| archive-date=4ú Márta 2016 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20160304194307/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=RO&amp;regno=31912001 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url=http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf 
| teideal=Jamestown Canal Chisel 
| dátarochtana=5ú Aibreán 2013 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf 
| archive-date=12a Meitheamh 2011 
| url-status=dead 
| archivedate=2011-06-12 
| archiveurl=https://web.archive.org/web/20110612150928/http://carrick.iwai.ie/Images/2011-06-25%20Jamestown%20Canal%20Chisel/Summer%20Edition%202011%20Jamestown%20Canal%20Article.pdf 
}}&lt;/ref&gt;

== Struchtúir ar an gcanáil ==
Tá na struchtúir a leanas liostaithe ag [[Fardal Náisiúnta na hOidhreachta Ailtireachta]] faoina catagóirí ailtireachta, sóisialta agus ábhar suime teicniúil:
* [[Loc Albert]] (1848) agus tigín coimeádaí an loic.&lt;ref name=&quot;buildingsofireland1&quot;/&gt;
* Droichead Chanáil Chill Srianáin (C. 1850), droichead garbhéadain le a réise amháin thar an gcanáil.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=RO&amp;regno=31912002 
| teideal=Jamestown Canal Bridge, County Roscommon: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
|publisher=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| archive-date=24ú Meán Fómhair 2021 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20210924175734/https://www.buildingsofireland.ie/buildings-search/building/31912002/jamestown-canal-bridge-corry-ball-n-by-roscommon 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Síol-tír-ie}}

{{DEFAULTSORT:Chill Srianáin}}
[[Catagóir:An tSionainn]]
[[Catagóir:Canálacha na hÉireann]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Liatroma]]</text>
      <sha1>2bbkvv78pnxj5ba95b7s8szksotqtho</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Abhainn Chalatroma</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119754</id>
    <revision>
      <id>1270183</id>
      <parentid>1270121</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T18:33:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Ord</comment>
      <origin>1270183</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3303" sha1="aoiopfy4mf9jzoo0xunfm2jnry4rjgt" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Éiríonn '''Abhainn Chalatroma''' ({{lang-en|Ollatrim River}})&lt;ref&gt;[http://www.logainm.ie/ga/67241.aspx Abhainn Chalatroma] ar logainm.ie.&lt;/ref&gt; i g[[Contae Thiobraid Árann]].  Tagann sí le chéile leis [[An Ghaothach|an nGaothach]] taobh thoir den [[an tAonach|Aonach]] agus sruthaíonn an abha i [[Loch Deirgeirt]] isteach taobh ó thuaidh de {{h|Drom Inbhir}}.  Cruthaítear sraith bheag den teorainn idir [[Contae Uíbh Fhailí|Uíbh Fhailí]] agus Tiobraid Árann ag an abhainn.  Ritheann an abha tríd an m[[baile fearainn]], [[Calatroim]].&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Kings.php
| teideal = King's County (Offaly)
| foilsitheoir = [[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]]
}}&lt;/ref&gt;

== Áineas ==
Tá tóir ar Abhainn Chalatroma mar ionad [[slatiascaireacht]]a;  faightear [[bradán]] agus [[breac]] inti, le 15&amp;nbsp;km ar fad.  Tugadh maoiniú don Ormonde Anglers Association chun an Calatroim agus an Ghaothach a fhorbairt.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.fisheriesireland.ie/Limerick/rehabilitation-of-salmonid-production-areas-in-the-nenagh-river.html 
| teideal=Rehabilitation of salmon production areas in the Nenagh River &amp;#124; Limerick 
| foilsitheoir=Fisheriesireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| archive-date=4ú Márta 2016 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20160304043740/http://www.fisheriesireland.ie/Limerick/rehabilitation-of-salmonid-production-areas-in-the-nenagh-river.html 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.immortal-ink.com/sfp/images/resources/plan2011.pdf 
| teideal=Plan 2011 
| dátarochtana=18ú Iúil 2013 
| archive-date=4ú Márta 2016 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20160304043905/http://www.immortal-ink.com/sfp/images/resources/plan2011.pdf 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Droichid ==
Is droichead trí-stuach bóthair é ''' Droichead Ráth Durlais,''' suite i mbaile fearainn [[Ráth Bhaile]]. Tógadh é san 18ú haois.  Tá sé liostaithe as ucht a chuid suime teicniúla agus ailtireachta.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22402109
| teideal = Rathurles Bridge, Rathfalla, Tipperary North - Buildings of Ireland
}}&lt;/ref&gt;

Tá an droichead ag ''' Cluain Mór,'''&lt;ref&gt;[https://www.logainm.ie/ga/46229 Cluain Mór] ar logainm.ie&lt;/ref&gt; suite i mbaile fearainn [[Béal Átha na hImrí]].  Tá sé liostaithe as ucht a chuid suime teicniúla agus ailtireachta.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22402101
| teideal = Ballinahemery, Tipperary North - Buildings of Ireland
}}&lt;/ref&gt;

Is droichead trí-stuach é ''' Droichead Áth na Méadal,''' suite i mbaile fearann {{h|Bearna na gCrochtaí}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]].  Tógadh é san 18ú haois.  Tá sé liostaithe as ucht a chuid suime teicniúla agus ailtireachta.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=OF&amp;regno=14946010
| teideal = Aghnameadle Bridge, Barnagrotty, Offaly - Buildings of Ireland
}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Síol-tír-ie}}

{{DEFAUTLSORT:Calatrom}}
[[Catagóir:Contae Thiobraid Árann]]
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]</text>
      <sha1>aoiopfy4mf9jzoo0xunfm2jnry4rjgt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270190</id>
      <parentid>1270183</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T18:42:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Catagóir:Aibhneacha Chontae Thiobraid Árann</comment>
      <origin>1270190</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3315" sha1="tw9qjnlebfm8evjn5iwhonf914j2c5d" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Éiríonn '''Abhainn Chalatroma''' ({{lang-en|Ollatrim River}})&lt;ref&gt;[http://www.logainm.ie/ga/67241.aspx Abhainn Chalatroma] ar logainm.ie.&lt;/ref&gt; i g[[Contae Thiobraid Árann]].  Tagann sí le chéile leis [[An Ghaothach|an nGaothach]] taobh thoir den [[an tAonach|Aonach]] agus sruthaíonn an abha i [[Loch Deirgeirt]] isteach taobh ó thuaidh de {{h|Drom Inbhir}}.  Cruthaítear sraith bheag den teorainn idir [[Contae Uíbh Fhailí|Uíbh Fhailí]] agus Tiobraid Árann ag an abhainn.  Ritheann an abha tríd an m[[baile fearainn]], [[Calatroim]].&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Kings.php
| teideal = King's County (Offaly)
| foilsitheoir = [[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]]
}}&lt;/ref&gt;

== Áineas ==
Tá tóir ar Abhainn Chalatroma mar ionad [[slatiascaireacht]]a;  faightear [[bradán]] agus [[breac]] inti, le 15&amp;nbsp;km ar fad.  Tugadh maoiniú don Ormonde Anglers Association chun an Calatroim agus an Ghaothach a fhorbairt.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.fisheriesireland.ie/Limerick/rehabilitation-of-salmonid-production-areas-in-the-nenagh-river.html 
| teideal=Rehabilitation of salmon production areas in the Nenagh River &amp;#124; Limerick 
| foilsitheoir=Fisheriesireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| archive-date=4ú Márta 2016 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20160304043740/http://www.fisheriesireland.ie/Limerick/rehabilitation-of-salmonid-production-areas-in-the-nenagh-river.html 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.immortal-ink.com/sfp/images/resources/plan2011.pdf 
| teideal=Plan 2011 
| dátarochtana=18ú Iúil 2013 
| archive-date=4ú Márta 2016 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20160304043905/http://www.immortal-ink.com/sfp/images/resources/plan2011.pdf 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Droichid ==
Is droichead trí-stuach bóthair é ''' Droichead Ráth Durlais,''' suite i mbaile fearainn [[Ráth Bhaile]]. Tógadh é san 18ú haois.  Tá sé liostaithe as ucht a chuid suime teicniúla agus ailtireachta.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22402109
| teideal = Rathurles Bridge, Rathfalla, Tipperary North - Buildings of Ireland
}}&lt;/ref&gt;

Tá an droichead ag ''' Cluain Mór,'''&lt;ref&gt;[https://www.logainm.ie/ga/46229 Cluain Mór] ar logainm.ie&lt;/ref&gt; suite i mbaile fearainn [[Béal Átha na hImrí]].  Tá sé liostaithe as ucht a chuid suime teicniúla agus ailtireachta.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22402101
| teideal = Ballinahemery, Tipperary North - Buildings of Ireland
}}&lt;/ref&gt;

Is droichead trí-stuach é ''' Droichead Áth na Méadal,''' suite i mbaile fearann {{h|Bearna na gCrochtaí}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]].  Tógadh é san 18ú haois.  Tá sé liostaithe as ucht a chuid suime teicniúla agus ailtireachta.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=OF&amp;regno=14946010
| teideal = Aghnameadle Bridge, Barnagrotty, Offaly - Buildings of Ireland
}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Síol-tír-ie}}

{{DEFAULTSORT:Calatrom}}
[[Catagóir:Aibhneacha Chontae Thiobraid Árann]]
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]</text>
      <sha1>tw9qjnlebfm8evjn5iwhonf914j2c5d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270197</id>
      <parentid>1270190</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T21:26:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270197</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3504" sha1="bse8gb8ygntrftb90ylgn5jdk5f8p56" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Éiríonn '''Abhainn Chalatroma''' ({{lang-en|Ollatrim River}})&lt;ref&gt;[http://www.logainm.ie/ga/67241.aspx Abhainn Chalatroma] ar logainm.ie.&lt;/ref&gt; i g[[Contae Thiobraid Árann]].  Tagann sí le chéile leis [[An Ghaothach|an nGaothach]] taobh thoir den [[an tAonach|Aonach]] agus sruthaíonn an abha i [[Loch Deirgeirt]] isteach taobh ó thuaidh de {{h|Drom Inbhir}}.  Cruthaítear sraith bheag den teorainn idir [[Contae Uíbh Fhailí|Uíbh Fhailí]] agus Tiobraid Árann ag an abhainn.  Ritheann an abha tríd an m[[baile fearainn]], [[Calatroim]].&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Kings.php
| teideal = King's County (Offaly)
| foilsitheoir = [[Leabharlann Náisiúnta na hÉireann]]
}}&lt;/ref&gt;

== Áineas ==
Tá tóir ar Abhainn Chalatroma mar ionad [[slatiascaireacht]]a;  faightear [[bradán]] agus [[breac]] inti, le 15&amp;nbsp;km ar fad.  Tugadh maoiniú don Ormonde Anglers Association chun an Calatroim agus an Ghaothach a fhorbairt.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url=http://www.fisheriesireland.ie/Limerick/rehabilitation-of-salmonid-production-areas-in-the-nenagh-river.html 
| teideal=Rehabilitation of salmon production areas in the Nenagh River &amp;#124; Limerick 
| foilsitheoir=Fisheriesireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-21 
| archive-date=4ú Márta 2016 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20160304043740/http://www.fisheriesireland.ie/Limerick/rehabilitation-of-salmonid-production-areas-in-the-nenagh-river.html 
| url-status=dead 
| archivedate=2016-03-04 
| archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304043740/http://www.fisheriesireland.ie/Limerick/rehabilitation-of-salmonid-production-areas-in-the-nenagh-river.html 
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.immortal-ink.com/sfp/images/resources/plan2011.pdf 
| teideal=Plan 2011 
| dátarochtana=18ú Iúil 2013 
| archive-date=4ú Márta 2016 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20160304043905/http://www.immortal-ink.com/sfp/images/resources/plan2011.pdf 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Droichid ==
Is droichead trí-stuach bóthair é ''' Droichead Ráth Durlais,''' suite i mbaile fearainn [[Ráth Bhaile]]. Tógadh é san 18ú haois.  Tá sé liostaithe as ucht a chuid suime teicniúla agus ailtireachta.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22402109
| teideal = Rathurles Bridge, Rathfalla, Tipperary North - Buildings of Ireland
}}&lt;/ref&gt;

Tá an droichead ag ''' Cluain Mór,'''&lt;ref&gt;[https://www.logainm.ie/ga/46229 Cluain Mór] ar logainm.ie&lt;/ref&gt; suite i mbaile fearainn [[Béal Átha na hImrí]].  Tá sé liostaithe as ucht a chuid suime teicniúla agus ailtireachta.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22402101
| teideal = Ballinahemery, Tipperary North - Buildings of Ireland
}}&lt;/ref&gt;

Is droichead trí-stuach é ''' Droichead Áth na Méadal,''' suite i mbaile fearann {{h|Bearna na gCrochtaí}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]].  Tógadh é san 18ú haois.  Tá sé liostaithe as ucht a chuid suime teicniúla agus ailtireachta.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=OF&amp;regno=14946010
| teideal = Aghnameadle Bridge, Barnagrotty, Offaly - Buildings of Ireland
}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Síol-tír-ie}}

{{DEFAULTSORT:Calatrom}}
[[Catagóir:Aibhneacha Chontae Thiobraid Árann]]
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]</text>
      <sha1>bse8gb8ygntrftb90ylgn5jdk5f8p56</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Canáil na Leithcheathrún</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119755</id>
    <revision>
      <id>1270230</id>
      <parentid>1270117</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T01:48:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270230</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2517" sha1="mjcphwo370m19r3zppcoxawsfvpdqen" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}}

Is [[canáil]] inseolta {{convert|1.5|km|adj=on}} ar fad í ''' Canáil na Leithcheathrún ''' ({{lang-en|Lecarrow Canal}}).  Nascann sí sráidbhaile [[An Leathcheathrú|na Leathcheathrún]] i g[[Contae Ros Comáin]] le [[Loch Rí]].&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.carrickcraft.com/HolidayPlanner/RoutePlannerCarrick.pdf 
| teideal=Route Planner 
| foilsitheoir=Carrick Craft 
| leathanach=5 
| dátarochtana=2014-04-03 
| archive-date=7ú Aibreán 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140407063132/http://www.carrickcraft.com/HolidayPlanner/RoutePlannerCarrick.pdf 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;heritage council&quot;&gt;{{lua idirlín 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hammond 
| url=http://www.heritagecouncil.ie/fileadmin/user_upload/Publications/Inland_Waterways/WCS2004a/2004_Industrial.pdf 
| teideal=Industrial Heritage of the Shannon Waterway: Lanesborough to Shannonbridge 
| foilsitheoir=[[An Chomhairle Oidhreachta]] 
| leathanach=7 
| dáta=Nollaig 2003 
| dátarochtana=2014-04-03 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140407061451/http://www.heritagecouncil.ie/fileadmin/user_upload/Publications/Inland_Waterways/WCS2004a/2004_Industrial.pdf 
| archive-date=7ú Aibreán 2014 
| url-status=dead 
| archivedate=2014-04-07 
| archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407061451/http://www.heritagecouncil.ie/fileadmin/user_upload/Publications/Inland_Waterways/WCS2004a/2004_Industrial.pdf 
}}&lt;/ref&gt;

Tógadh í sna 1840í chun aolchloch as cairéal a iompú chuig [[Áth Luain]] le haghaidh tionscadail thógála faoi réir Coimisinéirí na Sionainne.  Ligeadh i léig í tar éis seacht bliana déag.  Glanadh í sa bhliain 1889&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| teideal=Ireland - Lough Ree and the Shannon 
| work=House of Commons Questions 
| foilsitheoir=[[Hansard|Parliamentary Debates (Hansard)]] 
| dáta=1889-07-04 
| url = https://api.parliament.uk/historic-hansard/commons/1889/jul/04/ireland-lough-ree-and-the-shannon 
| dátarochtana=2014-04-03 
| archive-date=23ú Nollaig 2012 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20121223094520/http://hansard.millbanksystems.com/commons/1889/jul/04/ireland-lough-ree-and-the-shannon 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt; agus dreideáladh í sna 1960í ag [[Oifig na nOibreacha Poiblí]].&lt;ref name=&quot;heritage council&quot;/&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Síol-tír-ie}}

{{DEFAULTSORT:Leithcheathrún}}
[[Catagóir:An tSionainn]]
[[Catagóir:Canálacha na hÉireann]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Ros Comáin]]</text>
      <sha1>mjcphwo370m19r3zppcoxawsfvpdqen</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Círéibeacha ciníocha Thuaisceart Éireann 2025</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119759</id>
    <revision>
      <id>1270176</id>
      <parentid>1270155</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:52:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270176</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7190" sha1="axajtvhgxn9h39vze8j0qlq5oljptwp" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Bhris círéibeacha frith-inimirceach amach ar an m[[An Baile Meánach|Baile Meánach]] agus i [[Latharna]] (agus i gCarraig Fhearghais i gCo Aontroma agus i dtuaisceart Bhéal Feirste agus bailte nach iad) idir 9-13 Meitheamh 2025.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Caismirtí ar an mBaile Meánach tar éis éisteacht cúirte|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0610/1517630-caismirti-ar-an-mbaile-meanach-tar-eis-eisteacht-cuirte/|date=2025-06-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Círéibeacha sa Bhaile Meánach den dara hoíche as a chéile|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0611/1517815-cireibeacha-sa-bhaile-meanach-den-dara-hoiche-as-a-cheile/|date=2025-06-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.judecollins.com/2025/06/protecting-people-or-sheer-racism-by-michael-lagan/|teideal=Protecting People or Sheer Racism? by Michael Lagan|údar=Jude Collins|dáta=2025-06-11|language=en-US|work=Jude Collins|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;

[[Íomhá:Welcome to Ballymena (April 2014) - geograph.org.uk - 3948375.jpg|clé|mion|&quot;Fáilte&quot;, [[An Baile Meánach]]]]
[[Íomhá:Waveney Avenue, Ballymena - geograph.org.uk - 532743.jpg|clé|mion|Waveney Avenue, [[An Baile Meánach]];  in aice leis an stáisiún póilíní;  [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024|tharla círéib ann i mí Lúnasa 2024]]&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;]]
[[Íomhá:Larne Leisure Centre - geograph.org.uk - 149038.jpg|clé|mion|Ionsaíodh an t-ionad fóillíochta i [[Latharna]]]]

== Imeachtaí ==
Thosaigh an foréigean ar an 9 Meitheamh tar éis do bheirt ógánach teacht os comhair cúirte  i g[[Cúil Raithin]] agus iarracht ar ionsaí gnéis a dhéanamh ar chailín sa Bhaile Meánach (Clonavon Terrace, ar an 7 Meitheamh) curtha ina leith. Ceithre bliana déag a bhí an bheirt bhuachaillí agus is le cúnamh ó ateangaire a héisteadh an cás. Phléadáil siad neamhchiontach sa chúis;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ateangaire a d’aistrigh ó [[An Rómáinis|Rómáinis]] a thug a bhfreagraí. 

Ar an 9 Meitheamh, ghlac na céadta daoine páirt i léirsiú in aghaidh na hinimirce i lár an Bhaile Mheánaigh. Nuair a bhí formhór mór an tslua imithe abhaile thug grúpa a raibh púicíní orthu fogha faoi thithe ar Ardán Chluain Abhann, an tsráid ina líomhnaítear gur tharla an t-ionsaí gnéis.  Tithe ina raibh cónaí ar dhaoine de bhunadh Roma a ionsaíodh i dtosach – náisiúntacht na mbuachaillí atá cúisithe mar leithscéal ag lucht an fhoréigin. Scaipeadh scéal ar mheáin shóisialta agus ba ghearr go raibh sé soiléir go rabhthas sa tóir ar ‘strainséirí’ de gach cineál.  Ionsaíodh tithe agus gnóthais a creideadh gur le hinimircigh iad

Ar an 10 Meitheamh, bhí an foréigean níos measa.  Caitheadh buamaí peitril, péint agus ábhar coincréite leis na póilíní i lár an bhaile. Réabadh doirse roinnt tithe, briseadh fuinneoga roinnt eile agus cuireadh tithe trí thine. Lasadh tinte i gceantar tráchtála an bhaile chomh maith.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;  Scaip an trioblóid, roinnt réabadh is damáiste i dtuaisceart Bhéal Feirste, i gCúil Raithin agus i b[[Port an Dúnáin]] i measc bhailte eile. 

Bhain na póilíní leas as canóin uisce leis na círéibeoirí a scaipeadh agus scaoil siad roinnt piléar plaisteach freisin.  Bhí na scórtha póilíní gortaithe agus os cionn dosaen duine gafa – a bhformhór a mbeidh taifead coiriúil acu de bharr a ‘laochais’.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/bithiuntas-cinioch-ata-ann-agus-meatacht-is-ea-e-aon-rud-eile-a-ra/|teideal=Bithiúntas ciníoch atá ann agus meatacht is ea é aon rud eile a rá|údar=Póilín Ní Chiaráin|dáta=15 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt;

Ar an 11 Meitheamh i Latharna, scriosadh an t-ionad fóillíochta, gortaíodh póilíní agus b’éigean mná agus páistí a thabhairt amach cúldoirse.

Scaipeadh scéal faoi bhus lán le Roma a bheith tagtha thar teorann aneas go tuaisceart Aontroma – inimirce mhídhleathach. Fuarthas amach gur bus turasóireachta a bhí ann, ar thuras lae, daoine nár fhan oiread agus oíche amháin.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== Cúiseanna ==
Chuaigh An Baile Meánach i léig sa 20ú haois. Mar shampla dúnadh na monarchana Michelin agus JTI Gallaher. agus poll dubh díobhála atá ann in áiteanna.

Bhí baint mhór ag paraimíleataigh dhílseacha leis an bhforéigean agus bhí bratacha dílseacha crochta i bhfuinneoga a dtithe ag daoine le súil is nach n-ionsófaí iad.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;  Sa bhliain 2018, chuir &quot;Britain First&quot; tús le feachtas frithrialtais sa Bhaile Meánach.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.britainfirst.org/the_riots_in_ballymena|teideal=The riots in Ballymena|language=en|work=Britain First - OFFICIAL WEBSITE|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;  Tharla [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024|círéib ann i mí Lúnasa 2024]] chomh maith.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

&quot;Bithiúntas ciníoch&quot; a thug Príomh-Chonstábla cúnta an [[Seirbhís Póilíneachta Thuaisceart Éireann|SPTÉ]] ar an bhforéigean a tharla in 2025. Dúirt an Príomh-Chonstábla, Jon Boutcher, gur biogóideacht agus ciníochas é agus go mbéarfadh na póilíní orthu sin a bhí freagrach. Léiríodh an brú atá ar an SPTÉ de cheal maoine agus de bharr ganntanas foirne, iad ag brath ar chabhair chúltaca ón mBreatain.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Cháin na páirtithe polaitíochta ar fad an foréigean agus d’achainigh siad ar lucht na gcíréibeacha éirí as. Cháin Sinn Féin, Alliance, SDLP, Pobal seachas Brabús agus an Comhaontas Glas an ciníochas as éadan ach níorbh amhlaidh an scéal leis an DUP agus TUV. Cháin siad an foréigean ach dúirt go gcaithfí “an comhthéacs” a chur san áireamh. Inimirce an comhthéacs, dar leo.

Tharla an t-aighneas le Gordon Lyons, an tAire Pobal in Stormont, nuair a sheol sé teachtaireacht ar Facebook a deir seisean a bhí ag soiléiriú go raibh daoine a fuair tearmann san ionad fóillíochta i Latharna ansin imithe as. Níor ghlaoigh sé íobartaigh ar na daoine ab éigean a aistriú mar gur ionsaíodh a dtithe. Níor ghlaoigh sé tearmann ar an dídean a fuair siad.   De dheasca chur chuige [[Gordon Lyons]], DUP i leith na gcíréibeacha, d’éiligh Sinn Féin, Alliance, an SDLP agus an Comhaontas Glas go n-éireodh sé as oifig mar Aire.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishnews.com/news/northern-ireland/sinn-fein-finance-minister-says-gordon-lyons-failed-to-lead-over-larne-leisure-centre-social-media-post-V3PUH25EOFG7HPJ7HRCU7WP7WA/|teideal=First Minister adds to calls for DUP minister Gordon Lyons to resign for ‘inflaming’ tensions over Larne arson attack|dáta=2025-06-12|language=en|work=The Irish News|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==

* [[Ionsaí scine agus círéib i mBÁC, 2023]]
* [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Stair Thuaisceart Éireann]]
[[Catagóir:2025]]
[[Catagóir:Círéibeacha]]
[[Catagóir:Eachtraí ciníocha]]
[[Catagóir:An Baile Meánach]]
[[Catagóir:Latharna]]</text>
      <sha1>axajtvhgxn9h39vze8j0qlq5oljptwp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270177</id>
      <parentid>1270176</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:52:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270177</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7240" sha1="3buxt3u772jy953o4hk2ze2dxgje1t0" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Bhris círéibeacha frith-inimirceach amach ar an m[[An Baile Meánach|Baile Meánach]] agus i [[Latharna]] (agus i gCarraig Fhearghais i gCo Aontroma agus i dtuaisceart Bhéal Feirste agus bailte nach iad) idir 9-13 Meitheamh 2025.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Caismirtí ar an mBaile Meánach tar éis éisteacht cúirte|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0610/1517630-caismirti-ar-an-mbaile-meanach-tar-eis-eisteacht-cuirte/|date=2025-06-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Círéibeacha sa Bhaile Meánach den dara hoíche as a chéile|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0611/1517815-cireibeacha-sa-bhaile-meanach-den-dara-hoiche-as-a-cheile/|date=2025-06-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.judecollins.com/2025/06/protecting-people-or-sheer-racism-by-michael-lagan/|teideal=Protecting People or Sheer Racism? by Michael Lagan|údar=Jude Collins|dáta=2025-06-11|language=en-US|work=Jude Collins|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;

[[Íomhá:Welcome to Ballymena (April 2014) - geograph.org.uk - 3948375.jpg|clé|mion|&quot;Fáilte&quot;, [[An Baile Meánach]]]]
[[Íomhá:Waveney Avenue, Ballymena - geograph.org.uk - 532743.jpg|clé|mion|Waveney Avenue, [[An Baile Meánach]];  in aice leis an stáisiún póilíní;  [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024|tharla círéib ann i mí Lúnasa 2024]]&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;]]
[[Íomhá:Larne Leisure Centre - geograph.org.uk - 149038.jpg|clé|mion|Ionsaíodh an t-ionad fóillíochta i [[Latharna]]]]

== Imeachtaí ==
Thosaigh an foréigean ar an 9 Meitheamh tar éis do bheirt ógánach teacht os comhair cúirte  i g[[Cúil Raithin]] agus iarracht ar ionsaí gnéis a dhéanamh ar chailín sa Bhaile Meánach (Clonavon Terrace, ar an 7 Meitheamh) curtha ina leith. Ceithre bliana déag a bhí an bheirt bhuachaillí agus is le cúnamh ó ateangaire a héisteadh an cás. Phléadáil siad neamhchiontach sa chúis;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ateangaire a d’aistrigh ó [[An Rómáinis|Rómáinis]] a thug a bhfreagraí. 

Ar an 9 Meitheamh, ghlac na céadta daoine páirt i léirsiú in aghaidh na hinimirce i lár an Bhaile Mheánaigh. Nuair a bhí formhór mór an tslua imithe abhaile thug grúpa a raibh púicíní orthu fogha faoi thithe ar Ardán Chluain Abhann, an tsráid ina líomhnaítear gur tharla an t-ionsaí gnéis.  Tithe ina raibh cónaí ar dhaoine de bhunadh Roma a ionsaíodh i dtosach – náisiúntacht na mbuachaillí atá cúisithe mar leithscéal ag lucht an fhoréigin. Scaipeadh scéal ar mheáin shóisialta agus ba ghearr go raibh sé soiléir go rabhthas sa tóir ar ‘strainséirí’ de gach cineál.  Ionsaíodh tithe agus gnóthais a creideadh gur le hinimircigh iad

Ar an 10 Meitheamh, bhí an foréigean níos measa.  Caitheadh buamaí peitril, péint agus ábhar coincréite leis na póilíní i lár an bhaile. Réabadh doirse roinnt tithe, briseadh fuinneoga roinnt eile agus cuireadh tithe trí thine. Lasadh tinte i gceantar tráchtála an bhaile chomh maith.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;  Scaip an trioblóid, roinnt réabadh is damáiste i dtuaisceart Bhéal Feirste, i gCúil Raithin agus i b[[Port an Dúnáin]] i measc bhailte eile. 

Bhain na póilíní leas as canóin uisce leis na círéibeoirí a scaipeadh agus scaoil siad roinnt piléar plaisteach freisin.  Bhí na scórtha póilíní gortaithe agus os cionn dosaen duine gafa – a bhformhór a mbeidh taifead coiriúil acu de bharr a ‘laochais’.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/bithiuntas-cinioch-ata-ann-agus-meatacht-is-ea-e-aon-rud-eile-a-ra/|teideal=Bithiúntas ciníoch atá ann agus meatacht is ea é aon rud eile a rá|údar=Póilín Ní Chiaráin|dáta=15 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt;

Ar an 11 Meitheamh i Latharna, scriosadh an t-ionad fóillíochta, gortaíodh póilíní agus b’éigean mná agus páistí a thabhairt amach cúldoirse.

Scaipeadh scéal faoi bhus lán le Roma a bheith tagtha thar teorann aneas go tuaisceart Aontroma – inimirce mhídhleathach. Fuarthas amach gur bus turasóireachta a bhí ann, ar thuras lae, daoine nár fhan oiread agus oíche amháin.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== Cúiseanna ==
Chuaigh An Baile Meánach i léig sa 20ú haois. Mar shampla dúnadh na monarchana Michelin agus JTI Gallaher. agus poll dubh díobhála atá ann in áiteanna.

Bhí baint mhór ag paraimíleataigh dhílseacha leis an bhforéigean agus bhí bratacha dílseacha crochta i bhfuinneoga a dtithe ag daoine le súil is nach n-ionsófaí iad.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;  Sa bhliain 2018, chuir &quot;Britain First&quot; tús le feachtas frithrialtais sa Bhaile Meánach.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.britainfirst.org/the_riots_in_ballymena|teideal=The riots in Ballymena|language=en|work=Britain First - OFFICIAL WEBSITE|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;  Tharla [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024|círéib ann i mí Lúnasa 2024]] chomh maith.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

&quot;Bithiúntas ciníoch&quot; a thug Príomh-Chonstábla cúnta an [[Seirbhís Póilíneachta Thuaisceart Éireann|SPTÉ]] ar an bhforéigean a tharla in 2025. Dúirt an Príomh-Chonstábla, Jon Boutcher, gur biogóideacht agus ciníochas é agus go mbéarfadh na póilíní orthu sin a bhí freagrach. Léiríodh an brú atá ar an SPTÉ de cheal maoine agus de bharr ganntanas foirne, iad ag brath ar chabhair chúltaca ón mBreatain.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Cháin na páirtithe polaitíochta ar fad an foréigean agus d’achainigh siad ar lucht na gcíréibeacha éirí as. Cháin Sinn Féin, Alliance, SDLP, Pobal seachas Brabús agus an Comhaontas Glas an ciníochas as éadan ach níorbh amhlaidh an scéal leis an DUP agus TUV. Cháin siad an foréigean ach dúirt go gcaithfí “an comhthéacs” a chur san áireamh. Inimirce an comhthéacs, dar leo.

Tharla an t-aighneas le Gordon Lyons, an tAire Pobal in Stormont, nuair a sheol sé teachtaireacht ar Facebook a deir seisean a bhí ag soiléiriú go raibh daoine a fuair tearmann san ionad fóillíochta i Latharna ansin imithe as. Níor ghlaoigh sé íobartaigh ar na daoine ab éigean a aistriú mar gur ionsaíodh a dtithe. Níor ghlaoigh sé tearmann ar an dídean a fuair siad.   De dheasca chur chuige [[Gordon Lyons]], DUP i leith na gcíréibeacha, d’éiligh Sinn Féin, Alliance, an SDLP agus an Comhaontas Glas go n-éireodh sé as oifig mar Aire.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishnews.com/news/northern-ireland/sinn-fein-finance-minister-says-gordon-lyons-failed-to-lead-over-larne-leisure-centre-social-media-post-V3PUH25EOFG7HPJ7HRCU7WP7WA/|teideal=First Minister adds to calls for DUP minister Gordon Lyons to resign for ‘inflaming’ tensions over Larne arson attack|dáta=2025-06-12|language=en|work=The Irish News|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==

* [[Ionsaí scine agus círéib i mBÁC, 2023]]
* [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Stair Thuaisceart Éireann]]
[[Catagóir:2025]]
[[Catagóir:Círéibeacha]]
[[Catagóir:Eachtraí ciníocha]]
[[Catagóir:An Baile Meánach]]
[[Catagóir:Latharna]]
[[Catagóir:Agóidí bainteach leis an inimirce]]</text>
      <sha1>3buxt3u772jy953o4hk2ze2dxgje1t0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270194</id>
      <parentid>1270177</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T21:12:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270194</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7745" sha1="mwjjalnulwt4bdmjooloe3c19mpe4eo" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Bhris círéibeacha frith-inimirceach amach ar an m[[An Baile Meánach|Baile Meánach]] agus i [[Latharna]] (agus i gCarraig Fhearghais i gCo Aontroma agus i dtuaisceart Bhéal Feirste agus bailte nach iad) idir 9-13 Meitheamh 2025.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Caismirtí ar an mBaile Meánach tar éis éisteacht cúirte|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0610/1517630-caismirti-ar-an-mbaile-meanach-tar-eis-eisteacht-cuirte/|date=2025-06-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Círéibeacha sa Bhaile Meánach den dara hoíche as a chéile|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0611/1517815-cireibeacha-sa-bhaile-meanach-den-dara-hoiche-as-a-cheile/|date=2025-06-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.judecollins.com/2025/06/protecting-people-or-sheer-racism-by-michael-lagan/|teideal=Protecting People or Sheer Racism? by Michael Lagan|údar=Jude Collins|dáta=2025-06-11|language=en-US|work=Jude Collins|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;

[[Íomhá:Welcome to Ballymena (April 2014) - geograph.org.uk - 3948375.jpg|clé|mion|&quot;Fáilte&quot;, [[An Baile Meánach]]]]
[[Íomhá:Waveney Avenue, Ballymena - geograph.org.uk - 532743.jpg|clé|mion|Waveney Avenue, [[An Baile Meánach]];  in aice leis an stáisiún póilíní;  [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024|tharla círéib ann i mí Lúnasa 2024]]&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;]]
[[Íomhá:Larne Leisure Centre - geograph.org.uk - 149038.jpg|clé|mion|Ionsaíodh an t-ionad fóillíochta i [[Latharna]]]]

== Imeachtaí ==
Thosaigh an foréigean ar an 9 Meitheamh tar éis do bheirt ógánach teacht os comhair cúirte  i g[[Cúil Raithin]] agus iarracht ar ionsaí gnéis a dhéanamh ar chailín sa Bhaile Meánach (Clonavon Terrace, ar an 7 Meitheamh) curtha ina leith. Ceithre bliana déag a bhí an bheirt bhuachaillí agus is le cúnamh ó ateangaire a héisteadh an cás. Phléadáil siad neamhchiontach sa chúis;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ateangaire a d’aistrigh ó [[An Rómáinis|Rómáinis]] a thug a bhfreagraí. 

Ar an 9 Meitheamh, ghlac na céadta daoine páirt i léirsiú in aghaidh na hinimirce i lár an Bhaile Mheánaigh. Nuair a bhí formhór mór an tslua imithe abhaile thug grúpa a raibh púicíní orthu fogha faoi thithe ar Ardán Chluain Abhann, an tsráid ina líomhnaítear gur tharla an t-ionsaí gnéis.  Tithe ina raibh cónaí ar dhaoine de bhunadh Roma a ionsaíodh i dtosach – náisiúntacht na mbuachaillí atá cúisithe mar leithscéal ag lucht an fhoréigin. Scaipeadh scéal ar mheáin shóisialta agus ba ghearr go raibh sé soiléir go rabhthas sa tóir ar ‘strainséirí’ de gach cineál.  Ionsaíodh tithe agus gnóthais a creideadh gur le hinimircigh iad

Ar an 10 Meitheamh, bhí an foréigean níos measa.  Caitheadh buamaí peitril, péint agus ábhar coincréite leis na póilíní i lár an bhaile. Réabadh doirse roinnt tithe, briseadh fuinneoga roinnt eile agus cuireadh tithe trí thine. Lasadh tinte i gceantar tráchtála an bhaile chomh maith.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;  Scaip an trioblóid, roinnt réabadh is damáiste i dtuaisceart Bhéal Feirste, i gCúil Raithin agus i b[[Port an Dúnáin]] i measc bhailte eile. 

Ar an 11 Meitheamh i Latharna, ionsaíodh an t-ionad fóillíochta, gortaíodh póilíní agus b’éigean mná agus páistí a thabhairt amach cúldoirse.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/c5y2n92zpypo|teideal=Larne: Man speaks of fear during rioting at NI leisure centre|dáta=2025-06-12|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;

Scaipeadh scéal faoi bhus lán le Roma a bheith tagtha thar teorann aneas go tuaisceart Aontroma – inimirce mhídhleathach. Fuarthas amach gur bus turasóireachta a bhí ann, ar thuras lae, daoine nár fhan oiread agus oíche amháin.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/bithiuntas-cinioch-ata-ann-agus-meatacht-is-ea-e-aon-rud-eile-a-ra/|teideal=Bithiúntas ciníoch atá ann agus meatacht is ea é aon rud eile a rá|údar=Póilín Ní Chiaráin|dáta=15 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt;

=== Ceart ===
Bhain na póilíní leas as canóin uisce leis na círéibeoirí a scaipeadh agus scaoil siad roinnt piléar plaisteach freisin. Gortaíodh 64 oifigeach le linn an réabadh  in iomlán agus na scórtha gafa – a bhformhór a mbeidh taifead coiriúil acu de bharr a ‘laochais’.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Bean agus a hiníon (13) sa gCúirt faoi chíréib ó Thuaidh|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0616/1518772-bean-agus-a-hinion-13-sa-gcuirt-faoi-chireib-o-thuaidh/|date=2025-06-16|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== Cúiseanna ==
Chuaigh An Baile Meánach i léig sa 20ú haois. Mar shampla dúnadh na monarchana Michelin agus JTI Gallaher. agus poll dubh díobhála atá ann in áiteanna.

Bhí baint mhór ag paraimíleataigh dhílseacha leis an bhforéigean agus bhí bratacha dílseacha crochta i bhfuinneoga a dtithe ag daoine le súil is nach n-ionsófaí iad.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;  Sa bhliain 2018, chuir &quot;Britain First&quot; tús le feachtas frithrialtais sa Bhaile Meánach.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.britainfirst.org/the_riots_in_ballymena|teideal=The riots in Ballymena|language=en|work=Britain First - OFFICIAL WEBSITE|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;  Tharla [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024|círéib ann i mí Lúnasa 2024]] chomh maith.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

&quot;Bithiúntas ciníoch&quot; a thug Príomh-Chonstábla cúnta an [[Seirbhís Póilíneachta Thuaisceart Éireann|SPTÉ]] ar an bhforéigean a tharla in 2025. Dúirt an Príomh-Chonstábla, Jon Boutcher, gur biogóideacht agus ciníochas é agus go mbéarfadh na póilíní orthu sin a bhí freagrach. Léiríodh an brú atá ar an SPTÉ de cheal maoine agus de bharr ganntanas foirne, iad ag brath ar chabhair chúltaca ón mBreatain.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Cháin na páirtithe polaitíochta ar fad an foréigean agus d’achainigh siad ar lucht na gcíréibeacha éirí as. Cháin Sinn Féin, Alliance, SDLP, Pobal seachas Brabús agus an Comhaontas Glas an ciníochas as éadan ach níorbh amhlaidh an scéal leis an DUP agus TUV. Cháin siad an foréigean ach dúirt go gcaithfí “an comhthéacs” a chur san áireamh. Inimirce an comhthéacs, dar leo.

Tharla an t-aighneas le Gordon Lyons, an tAire Pobal in Stormont, nuair a sheol sé teachtaireacht ar Facebook a deir seisean a bhí ag soiléiriú go raibh daoine a fuair tearmann san ionad fóillíochta i Latharna ansin imithe as. Níor ghlaoigh sé íobartaigh ar na daoine ab éigean a aistriú mar gur ionsaíodh a dtithe. Níor ghlaoigh sé tearmann ar an dídean a fuair siad.   De dheasca chur chuige [[Gordon Lyons]], DUP i leith na gcíréibeacha, d’éiligh Sinn Féin, Alliance, an SDLP agus an Comhaontas Glas go n-éireodh sé as oifig mar Aire.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishnews.com/news/northern-ireland/sinn-fein-finance-minister-says-gordon-lyons-failed-to-lead-over-larne-leisure-centre-social-media-post-V3PUH25EOFG7HPJ7HRCU7WP7WA/|teideal=First Minister adds to calls for DUP minister Gordon Lyons to resign for ‘inflaming’ tensions over Larne arson attack|dáta=2025-06-12|language=en|work=The Irish News|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==

* [[Ionsaí scine agus círéib i mBÁC, 2023]]
* [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Stair Thuaisceart Éireann]]
[[Catagóir:2025]]
[[Catagóir:Círéibeacha]]
[[Catagóir:Eachtraí ciníocha]]
[[Catagóir:An Baile Meánach]]
[[Catagóir:Latharna]]
[[Catagóir:Agóidí bainteach leis an inimirce]]</text>
      <sha1>mwjjalnulwt4bdmjooloe3c19mpe4eo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270201</id>
      <parentid>1270194</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T21:44:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270201</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7739" sha1="8tyu17tz4mfgql70rsppbwvvigmci0g" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Imeacht}}

Bhris círéibeacha frith-inimirceach amach ar an m[[An Baile Meánach|Baile Meánach]] agus i [[Latharna]] (agus i gCarraig Fhearghais i gCo Aontroma agus i dtuaisceart Bhéal Feirste agus bailte nach iad) idir 9-13 Meitheamh 2025.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Caismirtí ar an mBaile Meánach tar éis éisteacht cúirte|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0610/1517630-caismirti-ar-an-mbaile-meanach-tar-eis-eisteacht-cuirte/|date=2025-06-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Círéibeacha sa Bhaile Meánach den dara hoíche as a chéile|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0611/1517815-cireibeacha-sa-bhaile-meanach-den-dara-hoiche-as-a-cheile/|date=2025-06-11|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=http://www.judecollins.com/2025/06/protecting-people-or-sheer-racism-by-michael-lagan/|teideal=Protecting People or Sheer Racism? by Michael Lagan|údar=Jude Collins|dáta=2025-06-11|language=en-US|work=Jude Collins|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;

[[Íomhá:Welcome to Ballymena (April 2014) - geograph.org.uk - 3948375.jpg|clé|mion|&quot;Fáilte&quot;, [[An Baile Meánach]]]]
[[Íomhá:Waveney Avenue, Ballymena - geograph.org.uk - 532743.jpg|clé|mion|Waveney Avenue, [[An Baile Meánach]];  in aice leis an stáisiún póilíní;  [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024|tharla círéib ann i mí Lúnasa 2024]]&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;]]
[[Íomhá:Larne Leisure Centre - geograph.org.uk - 149038.jpg|clé|mion|Ionsaíodh an t-ionad fóillíochta i [[Latharna]]]]

== Imeachtaí ==
Thosaigh an foréigean ar an 9 Meitheamh tar éis do bheirt ógánach teacht os comhair cúirte  i g[[Cúil Raithin]] agus iarracht ar ionsaí gnéis a dhéanamh ar chailín sa Bhaile Meánach (Clonavon Terrace, ar an 7 Meitheamh) curtha ina leith. Ceithre bliana déag a bhí an bheirt bhuachaillí agus is le cúnamh ó ateangaire a héisteadh an cás. Phléadáil siad neamhchiontach sa chúis;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ateangaire a d’aistrigh ó [[An Rómáinis|Rómáinis]] a thug a bhfreagraí. 

Ar an 9 Meitheamh, ghlac na céadta daoine páirt i léirsiú in aghaidh na hinimirce i lár an Bhaile Mheánaigh. Nuair a bhí formhór mór an tslua imithe abhaile thug grúpa a raibh púicíní orthu fogha faoi thithe ar Ardán Chluain Abhann, an tsráid ina líomhnaítear gur tharla an t-ionsaí gnéis.  Tithe ina raibh cónaí ar dhaoine de bhunadh Roma a ionsaíodh i dtosach – náisiúntacht na mbuachaillí atá cúisithe mar leithscéal ag lucht an fhoréigin. Scaipeadh scéal ar mheáin shóisialta agus ba ghearr go raibh sé soiléir go rabhthas sa tóir ar ‘strainséirí’ de gach cineál.  Ionsaíodh tithe agus gnóthais a creideadh gur le hinimircigh iad

Ar an 10 Meitheamh, bhí an foréigean níos measa.  Caitheadh buamaí peitril, péint agus ábhar coincréite leis na póilíní i lár an bhaile. Réabadh doirse roinnt tithe, briseadh fuinneoga roinnt eile agus cuireadh tithe trí thine. Lasadh tinte i gceantar tráchtála an bhaile chomh maith.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;  Scaip an trioblóid, roinnt réabadh is damáiste i dtuaisceart Bhéal Feirste, i gCúil Raithin agus i b[[Port an Dúnáin]] i measc bhailte eile. 

Ar an 11 Meitheamh i Latharna, ionsaíodh an t-ionad fóillíochta, gortaíodh póilíní agus b’éigean mná agus páistí a thabhairt amach cúldoirse.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.com/news/articles/c5y2n92zpypo|teideal=Larne: Man speaks of fear during rioting at NI leisure centre|dáta=2025-06-12|language=en-GB|work=www.bbc.com|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;

Scaipeadh scéal faoi bhus lán le Roma a bheith tagtha thar teorann aneas go tuaisceart Aontroma – inimirce mhídhleathach. Fuarthas amach gur bus turasóireachta a bhí ann, ar thuras lae, daoine nár fhan oiread agus oíche amháin.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/bithiuntas-cinioch-ata-ann-agus-meatacht-is-ea-e-aon-rud-eile-a-ra/|teideal=Bithiúntas ciníoch atá ann agus meatacht is ea é aon rud eile a rá|údar=Póilín Ní Chiaráin|dáta=15 Meitheamh 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt;

=== Ceart ===
Bhain na póilíní leas as canóin uisce leis na círéibeoirí a scaipeadh agus scaoil siad roinnt piléar plaisteach freisin. Gortaíodh 64 oifigeach le linn an réabadh  in iomlán agus na scórtha gafa – a bhformhór a mbeidh taifead coiriúil acu de bharr a ‘laochais’.&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Bean agus a hiníon (13) sa gCúirt faoi chíréib ó Thuaidh|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0616/1518772-bean-agus-a-hinion-13-sa-gcuirt-faoi-chireib-o-thuaidh/|date=2025-06-16|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== Cúiseanna ==
Chuaigh An Baile Meánach i léig sa 20ú haois. Mar shampla dúnadh na monarchana Michelin agus JTI Gallaher. agus poll dubh díobhála atá ann in áiteanna.

Bhí baint mhór ag paraimíleataigh dhílseacha leis an bhforéigean agus bhí bratacha dílseacha crochta i bhfuinneoga a dtithe ag daoine le súil is nach n-ionsófaí iad.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;  Sa bhliain 2018, chuir &quot;Britain First&quot; tús le feachtas frithrialtais sa Bhaile Meánach.&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.britainfirst.org/the_riots_in_ballymena|teideal=The riots in Ballymena|language=en|work=Britain First - OFFICIAL WEBSITE|dátarochtana=2025-06-16}}&lt;/ref&gt;  Tharla [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024|círéib ann i mí Lúnasa 2024]] chomh maith.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

&quot;Bithiúntas ciníoch&quot; a thug Príomh-Chonstábla cúnta an [[Seirbhís Póilíneachta Thuaisceart Éireann|SPTÉ]] ar an bhforéigean a tharla in 2025. Dúirt an Príomh-Chonstábla, Jon Boutcher, gur biogóideacht agus ciníochas é agus go mbéarfadh na póilíní orthu sin a bhí freagrach. Léiríodh an brú atá ar an SPTÉ de cheal maoine agus de bharr ganntanas foirne, iad ag brath ar chabhair chúltaca ón mBreatain.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

Cháin na páirtithe polaitíochta ar fad an foréigean agus d’achainigh siad ar lucht na gcíréibeacha éirí as. Cháin Sinn Féin, Alliance, SDLP, Pobal seachas Brabús agus an Comhaontas Glas an ciníochas as éadan ach níorbh amhlaidh an scéal leis an DUP agus TUV. Cháin siad an foréigean ach dúirt go gcaithfí “an comhthéacs” a chur san áireamh. Inimirce an comhthéacs, dar leo.

Tharla an t-aighneas, nuair a sheol [[Gordon Lyons]], an tAire Pobal in Stormont, teachtaireacht ar Facebook a deir seisean a bhí ag soiléiriú go raibh daoine a fuair tearmann san ionad fóillíochta i Latharna ansin imithe as. Níor ghlaoigh sé íobartaigh ar na daoine ab éigean a aistriú mar gur ionsaíodh a dtithe. Níor ghlaoigh sé tearmann ar an dídean a fuair siad.   De dheasca chur chuige Gordon Lyons, DUP i leith na gcíréibeacha, d’éiligh Sinn Féin, Alliance, an SDLP agus an Comhaontas Glas go n-éireodh sé as oifig mar Aire.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Lua idirlín|url=https://www.irishnews.com/news/northern-ireland/sinn-fein-finance-minister-says-gordon-lyons-failed-to-lead-over-larne-leisure-centre-social-media-post-V3PUH25EOFG7HPJ7HRCU7WP7WA/|teideal=First Minister adds to calls for DUP minister Gordon Lyons to resign for ‘inflaming’ tensions over Larne arson attack|dáta=2025-06-12|language=en|work=The Irish News|dátarochtana=2025-06-15}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==

* [[Ionsaí scine agus círéib i mBÁC, 2023]]
* [[Círéibeacha sa Ríocht Aontaithe 2024]]

== Tagairtí ==
{{reflist}}
[[Catagóir:Stair Thuaisceart Éireann]]
[[Catagóir:2025]]
[[Catagóir:Círéibeacha]]
[[Catagóir:Eachtraí ciníocha]]
[[Catagóir:An Baile Meánach]]
[[Catagóir:Latharna]]
[[Catagóir:Agóidí bainteach leis an inimirce]]</text>
      <sha1>8tyu17tz4mfgql70rsppbwvvigmci0g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>An Inthe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119762</id>
    <revision>
      <id>1270172</id>
      <timestamp>2025-06-16T17:22:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>Cruthaithe ó enwiki (síol)</comment>
      <origin>1270172</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4869" sha1="naf9rj2852naj5qxqz2sc3meqrz8whe" xml:space="preserve">Éiríonn '''An Inthe''' ({{lang-en|Ballyfinboy River}}) gar de {{h|Muine Gall}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]], agus ritheann sí siar ó thuaidh i [[Loch Deirgeirt]] isteach ag [[Drom Aidhneach]].  Cruthaíonn sí cuid den teorainn idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  Ritheann an abhainn trí na bailte [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]], agus ansin thar Chaisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, fothrach [[tower house|túrthí]] le [[Síle na gcíoch]] ann.

== Droichid ==
Téann an bóthar [[R491]] thar ''' Droichead Chnoc Oirill ''' ó Uíbh Fhailí ar an mbruach ó dheas go Cloch Shiurdáin ó thuaidh i dTiobraid Árann.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóthar [[R493]] trasna na habhann thar ''' Droichead Bhaile an Doire ''' le cúig stua ísle.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Tógadh ''' Droichead Dola Diméin Dhrom Aidhneach ''' le trí stua sa bhliain 1776.  Tá foscadán an bhailitheora fós le feiceáil.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóithrín go [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe thar ''' droichid cloiche ''' le ráillí iarainn theilgthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

I bPáirc Bhuiríos Uí Chéin, nascann ''' droichid choisithe ''' dhá thaobh na páirce agus an abha ag rith trína lár.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht ==
Rinneadh suirbhé iascaireachta leictreach don abhainn ag [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] i Meán Fómhair 2012 ag Iascach Intíre Éireann.  Fuarthas speicis amhail is [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| archive-date=21d Feabhra 2014
}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Coord|53|02|N|8|15|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

{{síol-tír-ie}}</text>
      <sha1>naf9rj2852naj5qxqz2sc3meqrz8whe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270173</id>
      <parentid>1270172</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:30:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>Logainm</comment>
      <origin>1270173</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5015" sha1="oupyi3bkejx4ss52y2dggltet46kc1y" xml:space="preserve">Éiríonn '''An Inthe''' ({{lang-en|Ballyfinboy River}})&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = https://www.logainm.ie/67164.aspx 
| teideal=An Inthe
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=2025-06-16 
}}&lt;/ref&gt;  gar de {{h|Muine Gall}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]], agus ritheann sí siar ó thuaidh i [[Loch Deirgeirt]] isteach ag [[Drom Aidhneach]].  Cruthaíonn sí cuid den teorainn idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  Ritheann an abhainn trí na bailte [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]], agus ansin thar Chaisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, fothrach [[tower house|túrthí]] le [[Síle na gcíoch]] ann.

== Droichid ==
Téann an bóthar [[R491]] thar ''' Droichead Chnoc Oirill ''' ó Uíbh Fhailí ar an mbruach ó dheas go Cloch Shiurdáin ó thuaidh i dTiobraid Árann.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóthar [[R493]] trasna na habhann thar ''' Droichead Bhaile an Doire ''' le cúig stua ísle.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Tógadh ''' Droichead Dola Diméin Dhrom Aidhneach ''' le trí stua sa bhliain 1776.  Tá foscadán an bhailitheora fós le feiceáil.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóithrín go [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe thar ''' droichid cloiche ''' le ráillí iarainn theilgthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

I bPáirc Bhuiríos Uí Chéin, nascann ''' droichid choisithe ''' dhá thaobh na páirce agus an abha ag rith trína lár.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht ==
Rinneadh suirbhé iascaireachta leictreach don abhainn ag [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] i Meán Fómhair 2012 ag Iascach Intíre Éireann.  Fuarthas speicis amhail is [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| archive-date=21d Feabhra 2014
}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Coord|53|02|N|8|15|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

{{síol-tír-ie}}</text>
      <sha1>oupyi3bkejx4ss52y2dggltet46kc1y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270174</id>
      <parentid>1270173</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T17:37:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marcas.oduinn</username>
        <id>33120</id>
      </contributor>
      <comment>+WD</comment>
      <origin>1270174</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5055" sha1="8whj3msj7qae7wrslh0981i52pl5fwa" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Éiríonn '''An Inthe''' ({{lang-en|Ballyfinboy River}})&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = https://www.logainm.ie/67164.aspx 
| teideal=An Inthe
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=2025-06-16 
}}&lt;/ref&gt;  gar de {{h|Muine Gall}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]], agus ritheann sí siar ó thuaidh i [[Loch Deirgeirt]] isteach ag [[Drom Aidhneach]].  Cruthaíonn sí cuid den teorainn idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  Ritheann an abhainn trí na bailte [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]], agus ansin thar Chaisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, fothrach [[tower house|túrthí]] le [[Síle na gcíoch]] ann.

== Droichid ==
Téann an bóthar [[R491]] thar ''' Droichead Chnoc Oirill ''' ó Uíbh Fhailí ar an mbruach ó dheas go Cloch Shiurdáin ó thuaidh i dTiobraid Árann.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóthar [[R493]] trasna na habhann thar ''' Droichead Bhaile an Doire ''' le cúig stua ísle.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Tógadh ''' Droichead Dola Diméin Dhrom Aidhneach ''' le trí stua sa bhliain 1776.  Tá foscadán an bhailitheora fós le feiceáil.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóithrín go [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe thar ''' droichid cloiche ''' le ráillí iarainn theilgthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

I bPáirc Bhuiríos Uí Chéin, nascann ''' droichid choisithe ''' dhá thaobh na páirce agus an abha ag rith trína lár.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht ==
Rinneadh suirbhé iascaireachta leictreach don abhainn ag [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] i Meán Fómhair 2012 ag Iascach Intíre Éireann.  Fuarthas speicis amhail is [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| archive-date=21d Feabhra 2014
}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{Coord|53|02|N|8|15|W|display=title|region:IE_type:river_source:GNS-enwiki}}

[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]

{{síol-tír-ie}}</text>
      <sha1>8whj3msj7qae7wrslh0981i52pl5fwa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270184</id>
      <parentid>1270174</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T18:33:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>++</comment>
      <origin>1270184</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4997" sha1="npcjj0gyjaeozfyyi73fcd4m7xlgsxu" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Éiríonn '''An Inthe''' ({{lang-en|Ballyfinboy River}})&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = https://www.logainm.ie/67164.aspx 
| teideal=An Inthe
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=2025-06-16 
}}&lt;/ref&gt;  gar de {{h|Muine Gall}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]], agus ritheann sí siar ó thuaidh i [[Loch Deirgeirt]] isteach ag [[Drom Aidhneach]].  Cruthaíonn sí cuid den teorainn idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  Ritheann an abhainn trí na bailte [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]], agus ansin thar Chaisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, fothrach [[tower house|túrthí]] le [[Síle na gcíoch]] ann.

== Droichid ==
Téann an bóthar [[R491]] thar ''' Droichead Chnoc Oirill ''' ó Uíbh Fhailí ar an mbruach ó dheas go Cloch Shiurdáin ó thuaidh i dTiobraid Árann.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóthar [[R493]] trasna na habhann thar ''' Droichead Bhaile an Doire ''' le cúig stua ísle.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Tógadh ''' Droichead Dola Diméin Dhrom Aidhneach ''' le trí stua sa bhliain 1776.  Tá foscadán an bhailitheora fós le feiceáil.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóithrín go [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe thar ''' droichid cloiche ''' le ráillí iarainn theilgthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

I bPáirc Bhuiríos Uí Chéin, nascann ''' droichid choisithe ''' dhá thaobh na páirce agus an abha ag rith trína lár.&lt;ref&gt;{{lua idirlín
| url = http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht ==
Rinneadh suirbhé iascaireachta leictreach don abhainn ag [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] i Meán Fómhair 2012 ag Iascach Intíre Éireann.  Fuarthas speicis amhail is [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| archive-date=21d Feabhra 2014
}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol-tír-ie}}
{{DEFAULTSORT:Inthe}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]</text>
      <sha1>npcjj0gyjaeozfyyi73fcd4m7xlgsxu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270210</id>
      <parentid>1270184</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T22:40:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>47196</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>1270210</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5213" sha1="lptaxuaxmr0r2b60urzeozl0vzq4jft" xml:space="preserve">{{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}}

Éiríonn '''An Inthe''' ({{lang-en|Ballyfinboy River}})&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = https://www.logainm.ie/67164.aspx 
| teideal=An Inthe
| foilsitheoir=logainm.ie
| dátarochtana=2025-06-16 
}}&lt;/ref&gt;  gar de {{h|Muine Gall}} i g[[Contae Uíbh Fhailí]], agus ritheann sí siar ó thuaidh i [[Loch Deirgeirt]] isteach ag [[Drom Aidhneach]].  Cruthaíonn sí cuid den teorainn idir na contaetha [[Contae Thiobraid Árann|Tiobraid Árann]] agus Uíbh Fhailí.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
| teideal=Tipperary 
| foilsitheoir=libraryireland.com 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=23ú Feabhra 2012 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20120223225617/http://www.libraryireland.com/Atlas/Tipperary.php 
|url-status=live
}}&lt;/ref&gt;  Ritheann an abhainn trí na bailte [[Cloch Shiurdáin]] agus [[Buiríos Uí Chéin]], agus ansin thar Chaisleán {{h|Beal Átha Fionnmhaí}}, fothrach [[tower house|túrthí]] le [[Síle na gcíoch]] ann.

== Droichid ==
Téann an bóthar [[R491]] thar ''' Droichead Chnoc Oirill ''' ó Uíbh Fhailí ar an mbruach ó dheas go Cloch Shiurdáin ó thuaidh i dTiobraid Árann.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| work=Bridges Of Offaly County: An Industrial Heritage Review 
| teideal=Part 2: Bridge Inventory 
| ainm=Fred 
| sloinne=Hamond 
| foilsitheoir=[[Comhairle Contae Uíbh Fhailí]] 
| dáta=Samhain 2005 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031935/http://www.offaly.ie/eng/Services/Heritage/Documents/Offaly_Bridges_Part_2.pdf 
| archive-date=6ú Eanáir 2014
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóthar [[R493]] trasna na habhann thar ''' Droichead Bhaile an Doire ''' le cúig stua ísle.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| teideal=Ballinderry Bridge, Ballinderry, Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031909/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400616 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Tógadh ''' Droichead Dola Diméin Dhrom Aidhneach ''' le trí stua sa bhliain 1776.  Tá foscadán an bhailitheora fós le feiceáil.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605# 
| teideal=Tipperary North: Buildings of Ireland: National Inventory of Architectural Heritage 
| foilsitheoir=Buildingsofireland.ie 
| dátarochtana=2013-05-22 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140106031414/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22400605 
| url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

Téann an bóithrín go [[Maigh Drithne]] trasna na hInthe thar ''' droichid cloiche ''' le ráillí iarainn theilgthe.&lt;ref&gt;{{lua idirlín  
| url = http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 
| teideal=Modreeny, Modreeny, Tipperary North 
| dátarochtana=5ú Eanáir 2014 
| archive-date=6ú Eanáir 2014 
| archive-url= https://web.archive.org/web/20140106040213/http://www.buildingsofireland.ie/niah/search.jsp?type=record&amp;county=TN&amp;regno=22401023 | url-status=live
}}&lt;/ref&gt;

I bPáirc Bhuiríos Uí Chéin, nascann ''' droichid choisithe ''' dhá thaobh na páirce agus an abha ag rith trína lár.&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url=http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| teideal=Ormond Special Olympics Club Honorary Mayor 
| dáta=19ú Aibreán 2010 
| suíomh=www.mylocalnews.ie 
| dátarochtana=2014-01-05 
| archive-url=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
| archive-date=2014-01-06 
| url-status=dead 
| archivedate=2014-01-06 
| archiveurl=https://web.archive.org/web/20140106040255/http://www.mylocalnews.ie/articles/754/2/ormond-special-olympics-club-nenagh-1083/ormond-special-olympics-club-honorary-mayor-18323/ 
}}&lt;/ref&gt;

== Slatiascaireacht ==
Rinneadh suirbhé iascaireachta leictreach don abhainn ag [[Baile an Doire, Contae Thiobraid Árann|Baile an Doire]] i Meán Fómhair 2012 ag Iascach Intíre Éireann.  Fuarthas speicis amhail is [[breac donn]] (26) agus [[bradán]] (15).&lt;ref&gt;{{lua idirlín 
| url= http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| teideal=Preliminary Synopsis of WFD Surveillance Monitoring Fish Stock Surveys at River Sites in the Shannon International River Basin District, September 2012 
| foilsitheoir=[[Iascach Intíre Éireann]] 
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140221090257/http://wfdfish.ie/wp-content/uploads/2012/10/SHIRBD_prel_report_e_2012.pdf 
| archive-date=21d Feabhra 2014
}}&lt;/ref&gt;

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol-tír-ie}}
{{DEFAULTSORT:Inthe}}
[[Catagóir:Craobh-aibhneacha na Sionainne]]</text>
      <sha1>lptaxuaxmr0r2b60urzeozl0vzq4jft</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Agóidí bainteach leis an inimirce</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119763</id>
    <revision>
      <id>1270178</id>
      <timestamp>2025-06-16T17:53:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <comment>Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:Agóidí]] [[Catagóir:Inimirce]]'</comment>
      <origin>1270178</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45" sha1="79eu30dxk92y0jnkkakqdptammxn8kx" xml:space="preserve">[[Catagóir:Agóidí]]
[[Catagóir:Inimirce]]</text>
      <sha1>79eu30dxk92y0jnkkakqdptammxn8kx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Thiobraid Árann</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119764</id>
    <revision>
      <id>1270187</id>
      <timestamp>2025-06-16T18:40:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1270187</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="164" sha1="kq904u2ysp2grxlhwbcmaiv2hpe00h9" xml:space="preserve">{{Catcómhaoin|Geography of County Tipperary|Tíreolaíocht Chontae Thiobraid Árann}}

[[Catagóir:Contae Thiobraid Árann]]
[[Catagóir:Tíreolaíocht na Mumhan]]</text>
      <sha1>kq904u2ysp2grxlhwbcmaiv2hpe00h9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Aibhneacha Chontae Thiobraid Árann</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119765</id>
    <revision>
      <id>1270189</id>
      <timestamp>2025-06-16T18:42:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1270189</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="113" sha1="rrawlyzqipilw9wl0vujlocy6vjceug" xml:space="preserve">[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae Thiobraid Árann |Aibh]]
[[Catagóir:Aibhneacha na hÉireann|Tiobraid Árann]]</text>
      <sha1>rrawlyzqipilw9wl0vujlocy6vjceug</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:An Baile Meánach</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119766</id>
    <revision>
      <id>1270196</id>
      <timestamp>2025-06-16T21:25:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <comment>Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma]]'</comment>
      <origin>1270196</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39" sha1="spn7h57pt46ke536vv0hfkzw9w9yvv1" xml:space="preserve">[[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma]]</text>
      <sha1>spn7h57pt46ke536vv0hfkzw9w9yvv1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Latharna</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119767</id>
    <revision>
      <id>1270198</id>
      <timestamp>2025-06-16T21:27:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <comment>Leathanach cruthaithe le '[[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma]]'</comment>
      <origin>1270198</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39" sha1="spn7h57pt46ke536vv0hfkzw9w9yvv1" xml:space="preserve">[[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma]]</text>
      <sha1>spn7h57pt46ke536vv0hfkzw9w9yvv1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Áras Leanaí agus Máithreacha i dTuaim</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119768</id>
    <redirect title="Áras Máithreacha agus Naíonán Thuama" />
    <revision>
      <id>1270202</id>
      <timestamp>2025-06-16T21:45:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <comment>Ag athdhíriú go [[Áras Máithreacha agus Naíonán Thuama]]</comment>
      <origin>1270202</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" sha1="qxdy9w4ovvvtvpmk6242t0oo1d4jzfr" xml:space="preserve">#athsheoladh[[Áras Máithreacha agus Naíonán Thuama]]</text>
      <sha1>qxdy9w4ovvvtvpmk6242t0oo1d4jzfr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hammy Sgìth</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119769</id>
    <revision>
      <id>1270214</id>
      <timestamp>2025-06-16T23:02:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>137.191.234.106</ip>
      </contributor>
      <comment>Leathanach cruthaithe le 'Is file agus ceoltóir rap Gàidhlig é '''Hammy Sgìth'''.  Bíonn sé ag cruthú ceoil ar lipéad Wee Studio agus bhí súil a chéad albam a chur amach samhradh 2025.  Cruthaíodh an t-albam le seinnteoir ceirníní a fuair sé le hoidhreacht óna leasmháthair a bhí á úsáid aici sna hochtóidí agus bailiúchán mór taifeadtaí, ar a dtugann sé ‘landfill trad’ a rinneadh sna seascaidí agus sna seachtóidí a fuair Hammy i siopaí carthanachta i nGla...'</comment>
      <origin>1270214</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="902" sha1="2ic41dbnxgspvaulrhq66qt8isd5zt0" xml:space="preserve">Is file agus ceoltóir rap Gàidhlig é '''Hammy Sgìth'''.

Bíonn sé ag cruthú ceoil ar lipéad Wee Studio agus bhí súil a chéad albam a chur amach samhradh 2025.

Cruthaíodh an t-albam le seinnteoir ceirníní a fuair sé le hoidhreacht óna leasmháthair a bhí á úsáid aici sna hochtóidí agus bailiúchán mór taifeadtaí, ar a dtugann sé ‘landfill trad’ a rinneadh sna seascaidí agus sna seachtóidí a fuair Hammy i siopaí carthanachta i nGlaschú.

Ina chuid filíochta, déanann sé iarracht domhan osréalach a chruthú trí tharraingt ar thobar an bhéaloidis agus ar chultúr te bruite an lae inniu. Scríobhann sé faoi na fianna agus faoi Chú Chulainn agus meascann iad le ceol a chumtar ar Mic agus MPC. Tá a phróiseas cruthaitheach le feiceáil ar Tiktok - áit a roinneann sé a chuid smaointe ar chultúr reatha na hAlban agus gníomhaíocht ar son na Gàidhlig.</text>
      <sha1>2ic41dbnxgspvaulrhq66qt8isd5zt0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270248</id>
      <parentid>1270214</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:41:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>+WD, srl.</comment>
      <origin>1270248</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1129" sha1="fkeolx40vuv8tf99ylj32hjncv3l2g9" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Duine}}

Is file agus ceoltóir rap [[Gàidhlig]] é '''Hammy Sgìth'''.

Bíonn sé ag cruthú ceoil ar lipéad ''Wee Studio'' agus bhí súil a chéad albam a chur amach samhradh 2025.

Cruthaíodh an t-albam le seinnteoir ceirníní a fuair sé le hoidhreacht óna leasmháthair a bhí á úsáid aici sna hochtóidí agus bailiúchán mór taifeadtaí, ar a dtugann sé ‘landfill trad’ a rinneadh sna seascaidí agus sna seachtóidí a fuair Hammy i siopaí carthanachta i nGlaschú.

Ina chuid filíochta, déanann sé iarracht domhan osréalach a chruthú trí tharraingt ar thobar an bhéaloidis agus ar chultúr te bruite an lae inniu. Scríobhann sé faoi na fianna agus faoi Chú Chulainn agus meascann iad le ceol a chumtar ar Mic agus MPC. Tá a phróiseas cruthaitheach le feiceáil ar [[TikTok]] - áit a roinneann sé a chuid smaointe ar chultúr reatha na hAlban agus gníomhaíocht ar son na Gàidhlig.

== Naisc sheachtracha ==
*

== Tagairtí ==
{{Reflist}}

{{Síol-beath-gd}}

{{DEFAULTSORT:Sgìth, Hammy}}
[[Catagóir:Daoine beo]]
[[Catagóir:Fir]]
[[Catagóir:Rapálaithe Albanacha]]</text>
      <sha1>fkeolx40vuv8tf99ylj32hjncv3l2g9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Junk Kouture</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119770</id>
    <revision>
      <id>1270215</id>
      <timestamp>2025-06-16T23:09:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <comment>Leathanach cruthaithe le '{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}}{{teideal iodálach}}  Is comórtas faisin é ''Junk Kouture'' do dhéagóirí san iar-bhunscoil in Éirinn. Úsáideann na daltaí ábhair in-athchúrsáilte chun feisteas a chruthú. Roghnaíonn na moltóirí an feisteas is fearr, agus freastalaíonn siad ar an mbabhta deiridh.&lt;ref&gt;ELeathanach 476,   7 Deireadh Fómhair 2024&lt;/ref&gt;  In Éirinn, bíonn ''Junk Kouture'' ar siúl i mí Dheireadh Fómhair sa Chumann Ríoga Bhaile Át...'</comment>
      <origin>1270215</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="888" sha1="dpfnvf3beqd8uaru9milhu4x32rlp9c" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}}{{teideal iodálach}}

Is comórtas faisin é ''Junk Kouture'' do dhéagóirí san iar-bhunscoil in Éirinn. Úsáideann na daltaí ábhair in-athchúrsáilte chun feisteas a chruthú. Roghnaíonn na moltóirí an feisteas is fearr, agus freastalaíonn siad ar an mbabhta deiridh.&lt;ref&gt;ELeathanach 476,   7 Deireadh Fómhair 2024&lt;/ref&gt;

In Éirinn, bíonn ''Junk Kouture'' ar siúl i mí Dheireadh Fómhair sa Chumann Ríoga Bhaile Átha Cliath gach bliain (ó 2010).&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Junk Kouture Dublin City Final: 10 World Finalists announced|url=https://www.rte.ie/lifestyle/fashion/2024/1001/1473081-junk-kouture-dublin-city-final-10-world-finalists-announced/|date=2024-10-01|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==

== Tagairtí ==
{{reflist}}{{síol}}


[[Catagóir:Faisean]]
[[Catagóir:Taispeántais]]
[[Catagóir:Ógántacht]]</text>
      <sha1>dpfnvf3beqd8uaru9milhu4x32rlp9c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270216</id>
      <parentid>1270215</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T23:10:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270216</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1031" sha1="7nbdll1xrwah9iti8kiha4o73kzug2u" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}}{{teideal iodálach}}
[[Íomhá:Junk Kouture.png|clé|mion]]
[[Íomhá:My Granny Got in Guineys - 2019.jpg|clé|mion|2019 Grand Finalist - My Granny Got in Guineys]]
Is comórtas faisin é ''Junk Kouture'' do dhéagóirí san iar-bhunscoil in Éirinn. Úsáideann na daltaí ábhair in-athchúrsáilte chun feisteas a chruthú. Roghnaíonn na moltóirí an feisteas is fearr, agus freastalaíonn siad ar an mbabhta deiridh.&lt;ref&gt;ELeathanach 476,   7 Deireadh Fómhair 2024&lt;/ref&gt;

In Éirinn, bíonn ''Junk Kouture'' ar siúl i mí Dheireadh Fómhair sa Chumann Ríoga Bhaile Átha Cliath gach bliain (ó 2010).&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Junk Kouture Dublin City Final: 10 World Finalists announced|url=https://www.rte.ie/lifestyle/fashion/2024/1001/1473081-junk-kouture-dublin-city-final-10-world-finalists-announced/|date=2024-10-01|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==

== Tagairtí ==
{{reflist}}{{síol}}


[[Catagóir:Faisean]]
[[Catagóir:Taispeántais]]
[[Catagóir:Ógántacht]]</text>
      <sha1>7nbdll1xrwah9iti8kiha4o73kzug2u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270217</id>
      <parentid>1270216</parentid>
      <timestamp>2025-06-16T23:13:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TGcoa</username>
        <id>21229</id>
      </contributor>
      <origin>1270217</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1083" sha1="bhco3k9bx519pyvq6ouyc80rn3nqypw" xml:space="preserve">{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}}{{teideal iodálach}}
[[Íomhá:Junk Kouture.png|clé|mion]]
[[Íomhá:My Granny Got in Guineys - 2019.jpg|clé|mion|2019 Grand Finalist - My Granny Got in Guineys]]
Is comórtas faisin agus comórtas teilifíse é ''Junk Kouture'' do dhéagóirí san iar-bhunscoil in Éirinn, agus timpeall an domhain. Úsáideann na daltaí ábhair in-athchúrsáilte chun feisteas a chruthú. Roghnaíonn na moltóirí an feisteas is fearr, agus freastalaíonn siad ar an mbabhta deiridh.&lt;ref&gt;ELeathanach 476,   7 Deireadh Fómhair 2024&lt;/ref&gt;

In Éirinn, bíonn ''Junk Kouture'' ar siúl i mí Dheireadh Fómhair sa Chumann Ríoga Bhaile Átha Cliath gach bliain (ó 2010).&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Junk Kouture Dublin City Final: 10 World Finalists announced|url=https://www.rte.ie/lifestyle/fashion/2024/1001/1473081-junk-kouture-dublin-city-final-10-world-finalists-announced/|date=2024-10-01|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==

== Tagairtí ==
{{reflist}}{{síol}}


[[Catagóir:Faisean]]
[[Catagóir:Taispeántais]]
[[Catagóir:Ógántacht]]</text>
      <sha1>bhco3k9bx519pyvq6ouyc80rn3nqypw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1270237</id>
      <parentid>1270217</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T02:27:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>++</comment>
      <origin>1270237</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1062" sha1="m3oq2afh1g4yq2yfv60ljm7y8c8mm3g" xml:space="preserve">{{teideal iodálach}}
{{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}}

[[Íomhá:My Granny Got in Guineys - 2019.jpg|clé|mion|2019 Grand Finalist - My Granny Got in Guineys]]
Is comórtas faisin agus comórtas teilifíse é ''Junk Kouture'' do dhéagóirí san iar-bhunscoil in Éirinn, agus timpeall an domhain. Úsáideann na daltaí ábhair in-athchúrsáilte chun feisteas a chruthú. Roghnaíonn na moltóirí an feisteas is fearr, agus freastalaíonn siad ar an mbabhta deiridh.&lt;ref&gt;ELeathanach 476,   7 Deireadh Fómhair 2024&lt;/ref&gt;

In Éirinn, bíonn ''Junk Kouture'' ar siúl i mí Dheireadh Fómhair sa Chumann Ríoga Bhaile Átha Cliath gach bliain (ó 2010).&lt;ref&gt;{{Luaigh foilseachán|title=Junk Kouture Dublin City Final: 10 World Finalists announced|url=https://www.rte.ie/lifestyle/fashion/2024/1001/1473081-junk-kouture-dublin-city-final-10-world-finalists-announced/|date=2024-10-01|language=en}}&lt;/ref&gt;

== Féach freisin ==

== Tagairtí ==
{{reflist}}

{{síol-ie}}
{{síol-tv}}

[[Catagóir:Faisean]]
[[Catagóir:Taispeántais]]
[[Catagóir:Ógántacht]]</text>
      <sha1>m3oq2afh1g4yq2yfv60ljm7y8c8mm3g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Rapcheoltóirí de réir náisiúntachta</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119771</id>
    <revision>
      <id>1270242</id>
      <timestamp>2025-06-17T02:38:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1270242</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="91" sha1="4g6p5sbyznwj8v25c3xq54bezpcj6e7" xml:space="preserve">[[Catagóir:Daoine de réir gairme agus náisiúntachta|Rap]]
[[Catagóir:Rapcheoltóirí]]</text>
      <sha1>4g6p5sbyznwj8v25c3xq54bezpcj6e7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Catagóir:Rapálaithe Albanacha</title>
    <ns>14</ns>
    <id>119772</id>
    <revision>
      <id>1270246</id>
      <timestamp>2025-06-17T02:41:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alison</username>
        <id>570</id>
      </contributor>
      <comment>Nua</comment>
      <origin>1270246</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="116" sha1="44h6hvgsq1tx7newonhqgy1p6z8xdoi" xml:space="preserve">[[Catagóir:Daoine Albanacha de réir slí bheatha|Rap]]
[[Catagóir:Rapcheoltóirí de réir náisiúntachta|Alba]]</text>
      <sha1>44h6hvgsq1tx7newonhqgy1p6z8xdoi</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>