Vicipéid gawiki https://ga.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%ADomhleathanach MediaWiki 1.45.0-wmf.8 first-letter Meán Speisialta Plé Úsáideoir Plé úsáideora Vicipéid Plé Vicipéide Íomhá Plé íomhá MediaWiki Plé MediaWiki Teimpléad Plé teimpléid Cabhair Plé cabhrach Catagóir Plé catagóire TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 613 1273217 1269938 2025-07-09T06:01:51Z 1.47.87.196 /* Déimeagrafaic */ 1273217 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is [[tír]] in oirthuaisceart na h[[An Áise|Áise]] í '''an tSeapáin''' (''Nippon/Nihon''; 日 (grian); 本 (fréamh ach bunús); 国 (tír), go litriúil ''tír bunús na [[An Ghrian|gréine]]''). Tá sí suite idir [[an tAigéan Ciúin]] agus [[Muir na Seapáine]]. == Tíreolaíocht == [[Oileán]]ra atá sa tSeapáin. Tá timpeall ar 6,800 oileán ann ar fad, ach is iad '''[[Kyushu|Kyūshū]]''' (九州), '''[[Shikoku]]''' (四国), '''[[Honshu]]''' (本州, an t-oileán is mó), agus '''[[Hokkaido|Hokkaidō]]''' (北海道) na cinn is tábhachtaí. Tá [[sliabh|sléibhte]] arda sa chuid is mó de na hoileáin, agus [[bolcán]]achas áirithe ann chomh maith. Is bolcán é Sliabh Fuji freisin, arb é an sliabh is airde sna hoileáin. Tá beagnach 128 milliún duine ina gcónaí sa tSeapáin, agus mar sin, tá sí ar an deichiú tír is mó daonra. Is é réigiún [[Tóiceo|Thóiceo]] an mórcheantar uirbeach is mó uirthi. == Stair == Tugann fianaise na [[seandálaíocht]]a le fios go raibh áitreabh daonna sa tSeapáin chomh luath leis an ré Phailéiliteach Uachtarach, is é sin, tríú trian na ré Pailéilití, 40,000-10,000 bliain ó shin. Rinneadh an chéad tagairt liteartha don tSeapáin sa chéad aois AD, i dtéacsanna stairiúla ón [[An tSín|tSín]]. === 1800idí === Bhí tréimhsí na hoscailteachta agus tréimhsí na scoilteachta ag teacht sna sála ag a chéile ansin. Le linn [[Bunreacht Meiji|Tréimhse Meiji]] (明治維新, Meiji Ishin), thosaigh an tSeapáin ag trádáil leis an domhan. === An Dara Cogadh Domhanda === D'fhógair an tImpire Hirohito gur ghlac an tSeapáin an [[Potsdam|fógra Potsdam]] ar an [[15 Lúnasa]] [[1945]] (an craoladh "Jewel Voice")<ref>{{Lua idirlín|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Jewel_Voice_Broadcast|teideal=Jewel_Voice_Broadcast|údar=Wikipedia|dáta=|dátarochtana=12 Lúnasa 2018}}</ref>. Mar sin, ghéill an tSeapáin agus chuir an craoladh seo críoch leis an g[[Cogadh|cogaíocht]]. Ar an [[2 Meán Fómhair]] [[1945]], shínigh an tSeapáin géilleadh gan chomha ar bhord na [[Long|loinge]] USS Missouri ag cur deireadh leis an [[An Dara Cogadh Domhanda|Dara Cogadh Domhanda]]. === Borradh iarchogaidh === Ó glacadh le Bunreacht na Bliana 1947, tá córas [[polaitíocht|polaitiúil]] na tíre bunaithe ar impireacht bhunreachtúil. Is é sin, is é an tImpire atá ag rialú na tíre go hoifigiúil, ach is ag an bParlaimint, an ''kokkai'', atá an fhíorchumhacht. Mar sin, is tír dhaonlathach pharlaiminteach í an tSeapáin go praiticiúil. == Déimeagrafaic == Is í an t[[An tSeapáinis|Seapáinis]] [[teanga oifigiúil]] na tíre, agus labhraíonn formhór mór na Seapánach leaganacha éagsúla den teanga seo. Thairis sin, áfach, tá na teangacha in Oileáin Ryukyu i nDeisceart na Seapáine chomh difriúil is go bhfuil sé ciallmhar glacadh leo mar theangacha gaolmhara, seachas mar chanúintí. Thairis sin, tá iarsmaí áirithe den [[Aidhniúis|teanga Ainu]] fágtha i dTuaisceart na Seapáine: teanga í sin nach bhfuil gaol ar bith aici leis an tSeapáinis ach oiread le haon teanga eile. Saothraítear í mar chaitheamh aimsire cultúrtha, ach dealraíonn sé nach bhfuil cainteoirí dúchais ar bith ann inniu. Is iad na Seapánaigh an dream eitneach is mó atá ann, cé go bhfuil [[An Chóiré|Cóiréigh]] agus Sínigh ina gcónaí sa tír chomh maith. Le fírinne, is iad na ''Burakumin'' an mionlach is tábhachtaí sa tSeapáin. Ní mionlach eitneach iad, áfach, ach aicme ar leith. I ré fheodach na Seapáine, bhí na ''Burakumin'' (部落民) ag plé le ceirdeanna a raibh [[neamhghlaine dheasghnách]] nó bás ag baint leo, is é sin, ag búistéireacht, ag súdaireacht, ag adhlacadh daoine marbha nó ag cur daoine daortha chun báis. Chuaigh an neamhghlaine dheasghnách greamaithe sna daoine seo, agus iad ag cur fúthu i ngeiteonna dá gcuid féin ionas go bhféadfadh na Seapánaigh eile iad a sheachaint. Níor tháinig maolú ar an leithcheal seo ach le déanaí, agus inniu féin is iomaí Seapánach nach gceadódh dá mhac nó dá iníon duine de na ''Burakumin'' a phósadh. == Limistéir Riaracháin na Seapáine == {|class="wikitable" style="border-style: solid; border-width: 4px; float:right; margin-left: 10px; height:20px; width:300px;" |+ Limistéir Riaracháin na Seapáine |- |style="text-align:center;"|[[Réigiún na Seapáine]] |- |style="text-align:center;"|[[Maoracht na Seapáine]] |- |style="text-align:center;"|[[Cathracha Sainithe na Seapáine]] |- |style="text-align:center;"|[[Croí-Cathracha na Seapáine]] |- |style="text-align:center;"|[[Cathracha Speisialta na Seapáine]] |- |style="text-align:center;"|[[Cathracha na Seapáine]] |- |style="text-align:center;"|[[Bailte na Seapáine]] |- |style="text-align:center;"|[[Sráidbhailte na Seapáine]] |- |} Is iad na 47 Maoracht an céad leibhéal sna limistéar riaracháin sa tSeapáin. Is Méara tofa díreach ag an bpobal é an príomhfheidhmeannach i ngach Maoracht. Bíonn na [[Dlí|dl]]íthe agus buiséid aontaithe i dtionól aon seomra reachtaigh. Tá gach maoracht foroinnte ina g[[Cathair (lonnaíocht)|Cathracha]] agus Ceantair. Bhíonn na Ceantair foroinnte i mbailte agus [[Sráidbhaile|sráidbhailte]]. ==== Sráidbhailte ==== Tá an sráidbhaile níos mó ná an lonnaíocht féin toisc gur fo-roinn den cheantar faoin tuath (郡 ''gun'') é. De bharr comhnascadh, tá an méid sráidbhailte sa tSeapáin ag dul i laghad. Tá leagan amach na Limistéir Riaracháin a dheanamh le sprioc cathracha, bailte, agus [[Sráidbhaile|sráidbhailte]] a chomhnascadh le chéile le suil go laghdofar costais riaracháin tri laru an choras rialtais aitiuil. [[Íomhá:Regions and Prefectures of Japan No Title.png|clé|mion|407x407px|an tSeapáin roinnte i Réigiún]] ==== Réigiún ==== Go traidisiúnta, tá an tSeapáin roinnte in ocht Réigiúin, cé nach limistéir riaracháin oifigiúil iad. == Eolas == * [[Sráidbhailte na Seapáine|Sráidbhailte]] [[Sráidbhailte na Seapáine|na Seapáine]] ==Tagairtí== {{reflist}} {{Náisiúin G-20}} {{síol-tír-jp}} {{DEFAULTSORT:Seapain, An}} [[Catagóir:An tSeapáin| ]] [[Catagóir:Náisiúin G-8]] [[Catagóir:Náisiúin G-20]] [[Catagóir:Ballstáit na Náisiún Aontaithe]] j1d0j7vvi3onrkumohmz8bey1bcd5v5 0 1922 1273166 1270271 2025-07-08T19:23:36Z 223.205.72.14 1273166 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Tchaikowski-concerto-piano-theme.png|thumb|Nótáil ceoil [[Pyotr Ilyich Tchaikovsky]] - coinséartó bpianó]]Is éard atá i gceist le '''ceol''' ná leanúint ordúil fuaimeanna eagraithe, leis na comhpháirteanna seo: [[séis]], [[armóin]], agus [[rithim]]. Beagnach chomh tábhachtach le nádúr bunúsach an cheoil atá [[fuaimniú]], a chuimsíonn dinimic, [[míriú]] is beocht an léirithe féin, chomh maith le húsáid chruthaitheach an chiúnais ag an gcumadóir. Tá aireachtáil an cheoil iontach casta, meascán den chuimhne leis an aireachtáil dhíreach. Is féidir go spreagfaidh ceol mothúcháin dhoimhne agus freagairtí fisiciúla colainne is intinne.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Hussey, Matt|date=2011|title=Fréamh an Eolais|volume=Coiscéim}}</ref> Féadann na fuaimeanna a nglactar leo mar cheol athrú de réir ré na staire agus an chultúir, ach glactar leis de ghnáth gur ceart na fuaimeanna a bheith eagraithe go comhfhiosach ag duine nó grúpa daoine. Tá mórán ceoil comhdhéanta de thoin (a chomharthaítear le [[nóta|nótaí ceolmhara]]) le hairdí cinnte. Déanann toin dhifriúla a sheinntear mar thon i ndiaidh toin [[séis]], agus déanann toin seinnte go comhuaineach [[corda (ceol)|cordaí]] agus [[armóin]]. Tá fuaimeanna gan airde déanta le [[cnagadh]] go minic. Is í an [[rithim]] eagrú tomhaiste na gcodanna sin. == Stair an cheoil == Is sórt cumarsáid é an ceol, agus tá ceol níos sine ná an focail scríofa. Tá sé ceangailte le gach aon chultúr daonra. == Scríobh == Is féidir le ceol a bheith scríofa roimh léiriú ag cumadóir nó ag scríbhneoir. Mar sin, leanann an ceoltóir nó na ceoltóirí atá ag seinm an fhoinn (cé acu scríofa acu féin é nó nach ea) orduithe an chumadóra go leathan, ordaithe atá scríofa síos mar [[nodaireacht cheolra]] ar nós lámhscríbhinn cheoil. Ina áit sin, féadann an ceol a bheith cumtha a bheag nó a mhór ag na ceoltóirí fad a sheinneann siad é (''[[tobchumadh]]''). [[Íomhá:Ceol_08_clúdach.jpg|mion]] == Léiriú == Is féidir le ceol a bheith curtha i láthair le haon [[ceoltóir]] amháin, nó mórán ceoltóirí le chéile mar [[Banna ceoil|ghrúpa ceoil]], ar nós roc-bhanna nó [[ceolfhoireann|ceolfhoirne]]. Éisteann daoine le ceol trí a lán meáin cumarsáide; b'é choirm-cheoil bheo an modh is traidisiúnta. Féadtar ceol beo a chraoladh thar an [[raidió]] nó an [[teilifís]], nó fiú [[Idirlíon|an Idirlíon]], cé gur mó is cosúla don éisteoir ná é seo a éisteacht le taifeadadh nó féachaint ar fhíseán ceoil. Ar uairibh, bíonn fuaimeanna réamhthaifeadta san áireamh i léirithe; mar shampla, déanann DJ ceirníní a scríobadh. Is féidir leat féin ceol a chruthú le canadh, le seinm ar uirlis cheoil, nó le cumadh. De ghnáth, déanann nuathosaitheoirí iarracht ar an n[[giotár]] nó ar an b[[pianó]] mar chéad-uirlis. Féadann duine bodhar ceol a chleachtadh le mothú na gcreathanna istigh ina chorp; is é [[Ludwig van Beethoven]] an sampla is cáiliúla de cheoltóir bodhar, a chum mórán saothar cáiliúil cé gur chaill sé a éisteacht cheana féin. San aimsir níos nuaí is cnagcheoltóir atá molta go hard í [[Evelyn Glennie]] (atá bodhar ó 12 bhliain d’aois) . == Oideachas == Bíonn ceachtanna ceoil á dtógáil ag daoine nuair is mian leo seinm an cheoil a fhoghlaim. Is í [[ceoleolaíocht]] réimse leathan a chlúdaíonn an staidéar staire agus an staidéar eolaíochta, [[teoiric cheoil]] agus [[stair cheoil]] san áireamh. == Uirlisí == [[Íomhá:Violin VL100.jpg|thumb|An fhidil]] Is iomaí uirlis a úsáidtear chun ceol a léiriú. De réir dealramh, ceann do na céad uirlisí a d'úsáideadh na clocha le poill iontu a dtáinig na chéad daoine orthu ar an trá. Bhuailidís le chéile iad (cnaguirlis) , agus ansin, i ndiaidh roinnt fiosraithe air, thosaíodar ag séideadh isteach iontu agus tháinig gleo (nóta ceoil). Tháinig siad ar chlocha le poill ar mhéideanna éagsúla, agus bhí neart nótaí acu le píosaí ceoil a sheinm! == Seánraí == Is léir don domhan go bhfuil an-chuid saghsanna ceol. Tá gach saghas ceol do gach uile phobal, agus ós rud gur ealaíon sheanda í an ceol, tá mórán seánra ann. == Féach freisin == * [[Pop-cheol]] * [[Ragcheol]] * [[Snagcheol]] * [[Na Gormacha]] * [[Ceol rithim agus gormacha|Rithim agus Gormacha]] * [[Rac-cheol]] * [[Ceol Tíre]] * [[Reigé]] * [[Punc-rac]] * [[Miotal trom (ceol)|Miotal Trom]] * [[Ceol damhsa leictreonach]] * [[Dioscó]] * [[Anamcheol]] * [[Rapcheol]] * [[Ceol traidisiúnta na hÉireann|Ceol Traidisiúnta]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Ceol|*]] [[Catagóir:Míndána]] sm3sr21li4tdu1fx9ugzehgdqbj5ynn 1273167 1273166 2025-07-08T19:24:11Z 223.205.72.14 1273167 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Tchaikowski-concerto-piano-theme.png|thumb|Nótáil ceoil [[Pyotr Ilyich Tchaikovsky]] - coinséartó bpianó]]Is éard atá i gceist le '''ceol''' ná leanúint fuaimeanna eagraithe, leis na comhpháirteanna seo: [[séis]], [[armóin]], agus [[rithim]]. Beagnach chomh tábhachtach le nádúr bunúsach an cheoil atá [[fuaimniú]], a chuimsíonn dinimic, [[míriú]] is beocht an léirithe féin, chomh maith le húsáid chruthaitheach an chiúnais ag an gcumadóir. Tá aireachtáil an cheoil iontach casta, meascán den chuimhne leis an aireachtáil dhíreach. Is féidir go spreagfaidh ceol mothúcháin dhoimhne agus freagairtí fisiciúla colainne is intinne.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Hussey, Matt|date=2011|title=Fréamh an Eolais|volume=Coiscéim}}</ref> Féadann na fuaimeanna a nglactar leo mar cheol athrú de réir ré na staire agus an chultúir, ach glactar leis de ghnáth gur ceart na fuaimeanna a bheith eagraithe go comhfhiosach ag duine nó grúpa daoine. Tá mórán ceoil comhdhéanta de thoin (a chomharthaítear le [[nóta|nótaí ceolmhara]]) le hairdí cinnte. Déanann toin dhifriúla a sheinntear mar thon i ndiaidh toin [[séis]], agus déanann toin seinnte go comhuaineach [[corda (ceol)|cordaí]] agus [[armóin]]. Tá fuaimeanna gan airde déanta le [[cnagadh]] go minic. Is í an [[rithim]] eagrú tomhaiste na gcodanna sin. == Stair an cheoil == Is sórt cumarsáid é an ceol, agus tá ceol níos sine ná an focail scríofa. Tá sé ceangailte le gach aon chultúr daonra. == Scríobh == Is féidir le ceol a bheith scríofa roimh léiriú ag cumadóir nó ag scríbhneoir. Mar sin, leanann an ceoltóir nó na ceoltóirí atá ag seinm an fhoinn (cé acu scríofa acu féin é nó nach ea) orduithe an chumadóra go leathan, ordaithe atá scríofa síos mar [[nodaireacht cheolra]] ar nós lámhscríbhinn cheoil. Ina áit sin, féadann an ceol a bheith cumtha a bheag nó a mhór ag na ceoltóirí fad a sheinneann siad é (''[[tobchumadh]]''). [[Íomhá:Ceol_08_clúdach.jpg|mion]] == Léiriú == Is féidir le ceol a bheith curtha i láthair le haon [[ceoltóir]] amháin, nó mórán ceoltóirí le chéile mar [[Banna ceoil|ghrúpa ceoil]], ar nós roc-bhanna nó [[ceolfhoireann|ceolfhoirne]]. Éisteann daoine le ceol trí a lán meáin cumarsáide; b'é choirm-cheoil bheo an modh is traidisiúnta. Féadtar ceol beo a chraoladh thar an [[raidió]] nó an [[teilifís]], nó fiú [[Idirlíon|an Idirlíon]], cé gur mó is cosúla don éisteoir ná é seo a éisteacht le taifeadadh nó féachaint ar fhíseán ceoil. Ar uairibh, bíonn fuaimeanna réamhthaifeadta san áireamh i léirithe; mar shampla, déanann DJ ceirníní a scríobadh. Is féidir leat féin ceol a chruthú le canadh, le seinm ar uirlis cheoil, nó le cumadh. De ghnáth, déanann nuathosaitheoirí iarracht ar an n[[giotár]] nó ar an b[[pianó]] mar chéad-uirlis. Féadann duine bodhar ceol a chleachtadh le mothú na gcreathanna istigh ina chorp; is é [[Ludwig van Beethoven]] an sampla is cáiliúla de cheoltóir bodhar, a chum mórán saothar cáiliúil cé gur chaill sé a éisteacht cheana féin. San aimsir níos nuaí is cnagcheoltóir atá molta go hard í [[Evelyn Glennie]] (atá bodhar ó 12 bhliain d’aois) . == Oideachas == Bíonn ceachtanna ceoil á dtógáil ag daoine nuair is mian leo seinm an cheoil a fhoghlaim. Is í [[ceoleolaíocht]] réimse leathan a chlúdaíonn an staidéar staire agus an staidéar eolaíochta, [[teoiric cheoil]] agus [[stair cheoil]] san áireamh. == Uirlisí == [[Íomhá:Violin VL100.jpg|thumb|An fhidil]] Is iomaí uirlis a úsáidtear chun ceol a léiriú. De réir dealramh, ceann do na céad uirlisí a d'úsáideadh na clocha le poill iontu a dtáinig na chéad daoine orthu ar an trá. Bhuailidís le chéile iad (cnaguirlis) , agus ansin, i ndiaidh roinnt fiosraithe air, thosaíodar ag séideadh isteach iontu agus tháinig gleo (nóta ceoil). Tháinig siad ar chlocha le poill ar mhéideanna éagsúla, agus bhí neart nótaí acu le píosaí ceoil a sheinm! == Seánraí == Is léir don domhan go bhfuil an-chuid saghsanna ceol. Tá gach saghas ceol do gach uile phobal, agus ós rud gur ealaíon sheanda í an ceol, tá mórán seánra ann. == Féach freisin == * [[Pop-cheol]] * [[Ragcheol]] * [[Snagcheol]] * [[Na Gormacha]] * [[Ceol rithim agus gormacha|Rithim agus Gormacha]] * [[Rac-cheol]] * [[Ceol Tíre]] * [[Reigé]] * [[Punc-rac]] * [[Miotal trom (ceol)|Miotal Trom]] * [[Ceol damhsa leictreonach]] * [[Dioscó]] * [[Anamcheol]] * [[Rapcheol]] * [[Ceol traidisiúnta na hÉireann|Ceol Traidisiúnta]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Ceol|*]] [[Catagóir:Míndána]] 488o8b3d0l5fllezab6rh7ouemh0gad 1273168 1273167 2025-07-08T19:35:35Z 223.205.72.14 /* Oideachas */ 1273168 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Tchaikowski-concerto-piano-theme.png|thumb|Nótáil ceoil [[Pyotr Ilyich Tchaikovsky]] - coinséartó bpianó]]Is éard atá i gceist le '''ceol''' ná leanúint fuaimeanna eagraithe, leis na comhpháirteanna seo: [[séis]], [[armóin]], agus [[rithim]]. Beagnach chomh tábhachtach le nádúr bunúsach an cheoil atá [[fuaimniú]], a chuimsíonn dinimic, [[míriú]] is beocht an léirithe féin, chomh maith le húsáid chruthaitheach an chiúnais ag an gcumadóir. Tá aireachtáil an cheoil iontach casta, meascán den chuimhne leis an aireachtáil dhíreach. Is féidir go spreagfaidh ceol mothúcháin dhoimhne agus freagairtí fisiciúla colainne is intinne.<ref>{{Luaigh foilseachán|author=Hussey, Matt|date=2011|title=Fréamh an Eolais|volume=Coiscéim}}</ref> Féadann na fuaimeanna a nglactar leo mar cheol athrú de réir ré na staire agus an chultúir, ach glactar leis de ghnáth gur ceart na fuaimeanna a bheith eagraithe go comhfhiosach ag duine nó grúpa daoine. Tá mórán ceoil comhdhéanta de thoin (a chomharthaítear le [[nóta|nótaí ceolmhara]]) le hairdí cinnte. Déanann toin dhifriúla a sheinntear mar thon i ndiaidh toin [[séis]], agus déanann toin seinnte go comhuaineach [[corda (ceol)|cordaí]] agus [[armóin]]. Tá fuaimeanna gan airde déanta le [[cnagadh]] go minic. Is í an [[rithim]] eagrú tomhaiste na gcodanna sin. == Stair an cheoil == Is sórt cumarsáid é an ceol, agus tá ceol níos sine ná an focail scríofa. Tá sé ceangailte le gach aon chultúr daonra. == Scríobh == Is féidir le ceol a bheith scríofa roimh léiriú ag cumadóir nó ag scríbhneoir. Mar sin, leanann an ceoltóir nó na ceoltóirí atá ag seinm an fhoinn (cé acu scríofa acu féin é nó nach ea) orduithe an chumadóra go leathan, ordaithe atá scríofa síos mar [[nodaireacht cheolra]] ar nós lámhscríbhinn cheoil. Ina áit sin, féadann an ceol a bheith cumtha a bheag nó a mhór ag na ceoltóirí fad a sheinneann siad é (''[[tobchumadh]]''). [[Íomhá:Ceol_08_clúdach.jpg|mion]] == Léiriú == Is féidir le ceol a bheith curtha i láthair le haon [[ceoltóir]] amháin, nó mórán ceoltóirí le chéile mar [[Banna ceoil|ghrúpa ceoil]], ar nós roc-bhanna nó [[ceolfhoireann|ceolfhoirne]]. Éisteann daoine le ceol trí a lán meáin cumarsáide; b'é choirm-cheoil bheo an modh is traidisiúnta. Féadtar ceol beo a chraoladh thar an [[raidió]] nó an [[teilifís]], nó fiú [[Idirlíon|an Idirlíon]], cé gur mó is cosúla don éisteoir ná é seo a éisteacht le taifeadadh nó féachaint ar fhíseán ceoil. Ar uairibh, bíonn fuaimeanna réamhthaifeadta san áireamh i léirithe; mar shampla, déanann DJ ceirníní a scríobadh. Is féidir leat féin ceol a chruthú le canadh, le seinm ar uirlis cheoil, nó le cumadh. De ghnáth, déanann nuathosaitheoirí iarracht ar an n[[giotár]] nó ar an b[[pianó]] mar chéad-uirlis. Féadann duine bodhar ceol a chleachtadh le mothú na gcreathanna istigh ina chorp; is é [[Ludwig van Beethoven]] an sampla is cáiliúla de cheoltóir bodhar, a chum mórán saothar cáiliúil cé gur chaill sé a éisteacht cheana féin. San aimsir níos nuaí is cnagcheoltóir atá molta go hard í [[Evelyn Glennie]] (atá bodhar ó 12 bhliain d’aois) . == Oideachas == Bíonn ceachtanna ceoil á dtógáil ag daoine nuair is mian leo seinm an cheoil a fhoghlaim. Is í [[ceoleolaíocht]] réimse leathan a chuimsíonn an staidéar staire agus an staidéar eolaíochta, [[teoiric cheoil]] agus [[stair cheoil]] san áireamh. == Uirlisí == [[Íomhá:Violin VL100.jpg|thumb|An fhidil]] Is iomaí uirlis a úsáidtear chun ceol a léiriú. De réir dealramh, bhí ceann de na céad uirlisí ariamh déanta as clocha le poill iontu a dtáinig na chéad daoine orthu ar an tráigh. Bhuailidís le chéile iad (cnaguirlis) , agus ansin, i ndiaidh roinnt fiosraithe air, thosaíodar ag séideadh isteach iontu agus tháinig gleo (nóta ceoil). Tháinig siad ar chlocha le poill ar mhéideanna éagsúla, agus bhí neart nótaí acu le píosaí ceoil a sheineadh! == Seánraí == Is léir don domhan go bhfuil an-chuid saghsanna ceol. Tá cineál áirithe ceoil do gach aon phobal, agus ós rud gur ealaíon sheanda í an ceol, tá mórán seánra ann. == Féach freisin == * [[Pop-cheol]] * [[Ragcheol]] * [[Snagcheol]] * [[Na Gormacha]] * [[Ceol rithim agus gormacha|Rithim agus Gormacha]] * [[Rac-cheol]] * [[Ceol Tíre]] * [[Reigé]] * [[Punc-rac]] * [[Miotal trom (ceol)|Miotal Trom]] * [[Ceol damhsa leictreonach]] * [[Dioscó]] * [[Anamcheol]] * [[Rapcheol]] * [[Ceol traidisiúnta na hÉireann|Ceol Traidisiúnta]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Ceol|*]] [[Catagóir:Míndána]] mj2tmb18vys6z0w75yd3vx7ymo037pw 0 2258 1273133 1256711 2025-07-08T14:53:20Z 223.205.72.14 /* Luathstair */ 1273133 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is é [[Ulaidh]] nó [[Cúige Uladh]]<ref name='Logainm'>{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/1165972|title=Cúige Uladh/Ulster {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-24|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> an [[Cúigí na hÉireann|cúige]] atá suite i dtuaisceart na h[[Éire]]ann, agus tá naoi gcontae ann. Tá sé cinn acu á riar mar chuid den [[Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann|Ríocht Aontaithe]], ar a dtugtar [[Tuaisceart Éireann]]. An trí chontae eile, is cuid de Phoblacht na hÉireann iad. Tá 2.1 milliún daoine ina gcónaí ann. Tabhair faoi deara nach n-úsáidtear seantuiseal tabharthach an ainm "Ulaidh", .i. "Ultaibh", sa teanga chaighdeánach a thuilleadh. Is gnách "i gCúige Uladh" a rá, ar ndóigh, ach feictear an leagan "in Ultaibh" freisin. ==Contaetha== {| class="wikitable" ! Contae ! Dlínse !Cód ! Daonra !Príomhbhaile ! Baile is Mó |- | rowspan="2" |[[Íomhá:Antrim arms.svg|22x22px]] [[Contae Aontroma|Aontroma]] | rowspan="2" |Tuaisceart Éireann | rowspan="2" ; align=center| DZ/IA/KZ/RZ | rowspan="2" |618,108 (2011) |[[Aontroim (baile)|Aontroim]] | rowspan="2" |[[Béal Feirste]] |- |[[An Baile Meánach]] |- |[[Íomhá:Armagh arms.svg|22x22px]] [[Contae Ard Mhacha|Ard Mhacha]] |Tuaisceart Éireann |align=center|IB/LZ/XZ |174,792 (2011) |[[Ard Mhacha]] |[[Iúr Cinn Trá]] |- |[[Íomhá:Cavan crest.svg|22x22px]] [[Contae an Chabháin|An Chabháin]] | Poblacht na hÉireann |align=center|'''CN''' |76,092 (2016) | colspan="2" ; align=center |[[An Cabhán]] |- |[[Íomhá:Lderry arms.svg|22x22px]] [[Contae Dhoire|Dhoire]] | Tuaisceart Éireann |align=center|IW/UI/YZ/NZ |247,132 (2011) |[[Cúil Raithin]] |[[Doire]] |- |[[Íomhá:Down arms.png|22x22px]] [[Contae an Dúin|An Dúin]] |Tuaisceart Éireann |align=center|BZ/IJ/JZ/SZ |531,665 (2011) |[[Dún Pádraig]] |[[Beannchar, Contae an Dúin|Beannchar]] |- |[[Íomhá:Donegalcocologo.png|22x22px]] [[Contae Dhún na nGall|Dhún na nGall]] | Poblacht na hÉireann |align=center|'''DL''' |158,755 (2016) |[[Leifear]] |[[Leitir Ceanainn]] |- |[[Íomhá:Ferm arms.png|22x22px]] [[Contae Fhear Manach|Fhear Manach]] |Tuaisceart Éireann |align=center|IG/IL |61,805 (2011) | colspan="2" ; align=center |[[Inis Ceithleann]] |- |[[Contae Mhuineacháin|Mhuineacháin]] | Poblacht na hÉireann |align=center|'''MN''' |60,483 (2011) | colspan="2" ; align=center |[[Muineachán]] |- |[[Íomhá:Tyrone arms.svg|22x22px]] [[Contae Thír Eoghain|Thír Eoghain]] |Tuaisceart Éireann |align=center|HZ/JI/VZ |177,986 (2011) | colspan="2" ; align=center |[[An Ómaigh]] |} ==Tíreolaíocht== Tá an loch is mó in Éirinn [[Loch nEathach]], in oirthear Uladh. Éiríonn an abhainn is mó in Éirinn, an t[[Sionainn]], i gContae Chabháin. Tá lárphointe geografach an chúige gar do [[Cabhán an Chaorthainn|Chabhán an Chaorthainn]], i dTír Eoghain. Is é [[Béal Feirste]] an chathair is mó. === Contae Thír Eoghain === [[Íomhá:Butterlope_Glen_-_geograph.org.uk_-_200691.jpg|mion|Gleann Butterlope, sna [[Na Speiríní|Speiríní]]]] Is contae sléibhtiúil í Tír Eoghain den chuid is mó, cé go bhfuil ceantair machairí sa chontae fosta, go háirithe ar bhruach [[Loch nEathach]], i gceantar na h[[An Abhainn Mhór, Cúige Uladh|Abhann Móire]] i ndeisceart an chontae, agus san iarthuaisceart, ar [[An Feabhal|an Fheabhal]]. Tá [[na Speiríní]] suite i dtuaisceart an chontae, ar an teorainn le [[contae Dhoire]]. Is iad an tríú sliabhraon is airde i gCúige Uladh, i ndiaidh [[na Beanna Boirche]] agus [[Sléibhte Dhoire Bheatha]], agus tá an sliabh is airde i dTír Eoghain, an Mullach Clochach (634m), suite ansin. Is é Loch nEathach, an loch is mó in Éirinn (388 km²/150 mílte cearnacha) an phríomhghné in oirthear an chontae, agus is é an loch sin teorainn thoir an chontae. Is í an Fheabhail agus a craobh-aibhneacha, [[an Mughdhorn]], [[Abhainn na Deirge]], [[Abhainn Coille]], agus [[an tSruthail]], na phríomhaibhneacha in iarthar an chontae. Is í an Abhainn Mhór an phríomhabhainn sa deisceart, agus is í is teorainn le [[Contae Mhuineacháin|Muineachán]] agus [[Contae Ard Mhacha|Ard Mhacha]] sula sruthaíonn sí isteach i Loch nEathach. === Contae Ard Mhacha === [[Íomhá:Apple_Orchard,_Red_Lion_Road,_Loughgall._-_geograph.org.uk_-_552266.jpg|mion|Úllord i [[Loch gCál]], i [[Contae Ard Mhacha|gContae Ard Mhacha]]]] Tá cáil ar [[Contae Ard Mhacha|Ard Mhacha]] mar 'úllord na hÉireann', agus fástar a lán torthaí ann i gcónaí. Ba iad na plandóirí a chuir fúthu sa 17ú haois a chuir na húlloird ar dtús. Imrítear leagan de chluiche babhlaí in Ard Mhacha nach bhfaightear aon áit eile ach i [[Contae Chorcaí|gCorcaigh]]. Tá traidisiún láidir [[Peil Ghaelach|peile Gaelaí]] sa cheantar agus bhuaigh foireann Ard Mhacha [[Craobhchomórtas Sinsear na hÉireann sa Pheil|Craobh na hÉireann]] i 2002. Tá Ard Mhacha theas, is é sin an ceantar tuaithe in aice na teorann le [[Contae Lú]] sa [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]], sách náisiúnach. [[Caitliceachas]] an príomhreiligiún. Sráidbhaile i ndeisceart Ard Mhacha, is ea Crois Mhic Lionnáin (Crossmaglen), ar an bhóthar idir Dún Dealgan agus An Céide. Dar le daonáireamh na bliana 2001, bhí 1,459 duine ann. Tá clú leitheadach ar chumann peile an cheantair sin, Raonaithe Crois Mhic Lionnáin. In ainneoin bunáit airme a bheith suite beagnach sa mhullach ar a bpáirc pheile, agus na saighdiúirí a bheith ag cur isteach de shíor ar chluichí agus ar imreoirí, rinne peileadóirí na háite an-ghaisce agus bhuaigh siad Craobh Shinsear Chlubanna Peile na hÉireann sna bliana 1997, 1999, 2000 agus 2007. === Contae an Dúin === [[Íomhá:Strangford_Lough_(221972712).jpg|mion|Radharc ar [[Loch Cuan]], i [[Contae an Dúin|gContae an Dúin]]]] I [[Contae an Dúin|gContae an Dúin]] tá [[Loch Cuan]]. Tá an loch faoi chúig [[Ciliméadar|chiliméadar]] déag, a bheag nó a mhór, de [[Béal Feirste|Bhéal Feirste]], agus é ag síneadh ó [[Baile Nua na hArda|Bhaile Nua na hArda]] ar feadh 30 ciliméadar go dtí [[Muir Éireann]]. Meastar go bhfuil ocht n-oileán is trí scór ar fad sa loch. Droimníní báite atá iontu. Is féidir [[Túr Scrabo]], atá ar chnoc ag barr an locha, a fheiceáil. [[Íomhá:Sun,_snow_and_Slieve_Donard_-_geograph.org.uk_-_1148118.jpg|mion|Is é [[Sliabh Dónairt]], i g[[Contae an Dúin]], 850m (2,790 tr) in airde, an cnoc is airde in Ultaibh]] Tá imeall an locha faoi chúram an Iontaobhais Náisiúnta, chomh maith le ceithre oileán déag sa loch. Is féidir le gach duine cuairt a thabhairt ar na hoileáin seo. Eagraíonn maoir de chuid an Iontaobhais cuid mhór siúlóidí agus turais thart faoi [[Loch Cuan]] ón earrach go dtí an fómhar, agus eolas faoi shaol nádúrtha an locha á thabhairt do na cuairteoirí le linn na dturas. === Contae Aontroma === ''Príomhalt: [[Contae Aontroma]]'' [[Íomhá:Glendun_-_geograph.org.uk_-_465779.jpg|mion|[[Gleann Doinne]], ceann de [[Gleannta Aontroma|naoi ngleann Aontroma]]]] Meallann [[Glinntí Aondroma|Glinntí Aontroma]] na mílte turasóir chun an chontae achan bhliain agus is suíomh Oidhreachta Dhomhanda de réir UNESCO é [[Clochán an Aifir]] (nó Clochán na bhFórmorach mar a thugtar air fosta) ar an chósta thuaidh. Tá clú ar Mhuileann na Buaise as an uisce bheatha atá á dhéanamh ann leis na céadta bliain, agus aithnítear [[Port Rois]] mar an lonnaíocht mhara is cáiliúla i dTuaisceart na hÉireann ó thaobh líon na gcuairteoirí air de, áit atá ann ina mbíonn craic ar dóigh de ló is d'oíche de réir tuarascála. Tá an chuid is mó de [[Béal Feirste|Bhéal Feirste]], an chathair is mó i dTuaisceart na hÉireann, sa chontae, agus an chuid eile di i [[Contae an Dúin|gContae an Dúin]]. De réir an tseanchais is ar [[Sliabh Mis|Shliabh Mis]] i dtuaisceart an chontae a chaith [[Pádraig Naofa]] bunús a shaoil óig. === Contae Dhún na nGall === Tá Contae Dhún na nGall ar an chontae is sléibhtiúla in Ultaibh, agus é foirmithe den chuid is mó de thrí shliabhraon beag: sléibhte [[Inis Eoghain]] san oirthuaisceart, sléibhte Dhoire Bheatha san iarthuaisceart, agus [[na Cruacha Gorma]] san iardheisceart. Is í [[an Earagail]], i sléibhte Dhoire Bheatha, an bheann is airde an chontae, agus 749m aici. Tá cósta an-bhearnach ag an chontae chomh maith, ina bhfuil go leor lochanna mara, arb iad [[Loch Feabhail]] agus [[Loch Súilí]] na cinn is tábhachtaí díobh. Tá aillte [[Sliabh Liag|Shliabh Liag]] ar na séú cinn is airde san Eoraip, agus is é [[Cionn Mhálanna]] an pointe is faide ó thuaidh ar [[Éire|mhórthír Éireann]]. Tá dhá oileán a bhfuil buandaonra acu: Oileán [[Árainn Mhór|Árann Mór]] agus Oileán [[Toraigh|Thóraigh]], chomh maith le líon mór oileáin nach bhfuil ach lucht cónaithe neamhbhuan acu. Ritheann an dara n-abhainn is faide na hÉireann, an [[Abhainn na hÉirne|Éirne]], isteach i [[Bá Dhún na nGall|mBá Dhún na nGall]] i ngar le [[Béal Átha Seanaidh]], agus [[Damba|dambaí]] uirthi a ghineann leictreachas. Ritheann abhainn na Feabhaile freisin le taobh na coda thuaidh de theorainn talún an chontae, dá scaradh de [[Contae Dhoire|Chontae Dhoire]] agus [[Contae Thír Eoghain]]. === Contae Fhear Manach === ''Príomhalt: [[Contae Fhear Manach]]'' === Contae an Chabháin === Príomhalt: ''[[Contae an Chabháin]]'' === Contae Mhuineacháin === Príomhalt: [[Contae Mhuineacháin|''Contae Mhuineacháin'']] === Contae Dhoire === ''Príomhalt: [[Contae Dhoire]]'' == Gaeilge i gCúige Uladh == Labhraítear [[Gaeilge]] mar [[gnáthurlabhra phobail|ghnáthurlabhra phobail]] inniu i n[[Gaeltacht]] Thír Chonaill, i gContae Dún na nGall. Tá [[Gaeilge Uladh|canúint ar leith]] á labhairt sa chúige, agus is minic a fhaigheann Gaeilgeoirí ó chodanna eile den tír Gaeilge Uladh sách deacair le tuiscint. Bíonn scríbhneoirí an chúige ag tarraingt as tobar na canúna seo go minic, agus an chuma le haithint fiú ar a saothar siúd nach bhfuil an teanga ó dhúchas acu. Tá meon an neamhspleáchais ag baint le Gaeilgeoirí an tuaiscirt ar dhóigheanna eile, fosta. B'é [[an tAthair Lorcán Ó Muirí]] a chuir an chéad síol leis an meon sin, nuair a bhunaigh sé [[Comhaltas Uladh]], an eagraíocht a dhéanann gnó [[Conradh na Gaeilge|Chonradh na Gaeilge]] sa Tuaisceart. Tá [[gluaiseacht na Gaeilge]] láidir i dTuaisceart Éireann, agus is í cathair [[Béal Feirste|Bhéal Feirste]] an t-aon áit amháin lasmuigh den Ghaeltacht thraidisiúnta inar éirigh leis na Gaeilgeoirí leanúnachas na teanga a chinntiú ó ghlúin go glúin agus Gaeltacht nua a bhunú. Cha mhaireann Gaelic Oirthear Uladh i mbéal na ndaoine ins an lá atá inniu, cé go bhfuil stór seanchais agus filíochta ar fáil sa chanúint, le cois leabharthaí stádéir canúna agus taifeadtaí fuaime di. Bhí traidisiún láidir rannaíochta ins an régiún, agus cantar roinnt na ndánta fós, ''Úirchill an Chreagáin'' an ceann is clúití, b'fhéidir. B'iad [[Ó Méith]], [[Oileán Reachlainne]] agus [[Gleannta Aontroma]] na háiteanna deireanacha ansin ina labhraítí an Ghaeilge go nádúrtha. Bhí na canúintí seo cuíosach cosúil le [[Gaeilge na hAlban]], go háirithe canúint Oileán Reachlainne. Tá Cúige Uladh saibhir i m[[béaloideas]] Gaeilge, agus scéalta á n-insint sa chúige nach gcloisfí ar aon nós in aon chuid eile [[Éire|d'Éirinn]], leithéidí na gceann faoi [[Balor na súile nimhe|Bhalor]] nó faoi [[na Fomhóraigh]]. Díol suntais é, freisin, nach bhfuil [[Naomh Pádraig]] leath chomh tábhachtach i dtraidisiún an chúige agus atá [[Colm Cille]], éarlamh Uladh. Tá lorg an bhéaloidis seo le haithint go soiléir ar shaothar scríbhneoirí Gaeilge an chúige, ar nós [[Séamus Ó Grianna|Shéamuis Uí Ghrianna]] agus a dheartháir, [[Seosamh Mac Grianna]]. Scríbhneoirí tábhachtacha Ultacha eile iad [[Seán Bán Mac Meanman]] agus [[Aindrias Ó Baoill]], nó "Fiach Fánach". B'iadsan, thar aon duine eile, a chuir Gaeilge Lár Thír Chonaill i míotar le haghaidh na nglúnta a thiocfadh ina ndiaidh. Inniu féin, tá cainteoirí dúchais ó Chúige Uladh ag saothrú na teanga ina gcuid scríbhinní liteartha, mar shampla [[Cathal Ó Searcaigh]] agus [[Pádraig Ó Baoighill]]. == Stair == === Luathstair === {{príomhalt|Stair na hÉireann}} Maireann réamhstair chúige na [[Ulaid|nUladh]] i seanscéalta [[an Rúraíocht|na Rúraíochta]]. A bhuí leis an t[[seandálaíocht]], tá againn samplaí de "chrónna deasghnátha", amhail is [[Ráth an Fhathaigh]] gar do [[Béal Feirste|Bhéal Feirste]] (bruach ithreach tuairim is 180 m ar trastomhas agus 4.5 m ar airde) agus [[dolmain]] sa lár.<ref name="Riordain 66">{{cite book |last=Riordain |first=S. O. | year=1966 |edition=reprint |title=Antiquities of the Irish Countryside |series=University Paperbacks |location=Londain |publisher=Methuen & Co. Ltd}}</ref> Ba iad [[an Bhóinn]] agus a craobh-abhainn [[An Abhainn Mhór, Cúige Uladh|an Abhainn Mhór]] teorainneacha traidisiúnta an chúige mar a insítear, mar shampla sa [[Táin Bó Cúailnge]]. Dar leis an staraí [[Francis John Byrne]], is amhlaidh go raibh na hUlaidh fós i gceannas ar [[Contae Lú|Chontae Lú]] chomh fada leis an Bhóinn sa luath-seachtú haois,<ref>Byrne, Francis John, Irish kings and high-kings, Batsford, 1987, lch. 113, {{ISBN|0-7134-5882-8}}</ref> nuair a rinne [[Congal Cáech]] iarracht ar [[Ardrí na hÉireann|ríogacht na Teamhrach]] in aghaidh a athar altrama, [[Domnall mac Áedo|Domhnall II]]. Sa bhliain 637, rinneadh [[Cath Mhagh Rátha]] eatarthu, agus Congal tacaithe ag [[Domhnall Breac]] [[Dál Riada|Dhál Riada]]. Meastar gurbh é seo an cath is mó a troideadh in Éirinn ariamh. Maraíodh Congal, agus cuireadh an ruaig ar Dhomhnall Breac. Sa luath-mheánaois, tháinig [[Cineál Eoghain]] d'[[Uí Néill an Tuaiscirt]] as an [[Aileach]], agus de réir a chéile chrom siad na hUlaidh agus a gcuid críoch go dtí go raibh siad teoranta taobh thoir den [[an Bhanna|Bhanna]]. Bhunaigh an Cineál Eoghain a ríocht i ''dTír Eóghain'' ([[Contae Thír Eoghain]] an lae inniu). I measc ard-ríthe a sleachta, bhí [[Áed Findliath|Aodh Fionnliath]] (bás 879), [[Niall Glúndub|Niall Glúndubh]] (bás 919) agus [[Domnall ua Néill|Domhnall ua Néill]] (bás 980). De shliocht na clainne seo a bhí [[Domnall Ua Lochlainn]] (bás 1121) agus [[Muirchertach Mac Lochlainn]] (bás 1166). Cuireadh [[Mhic Lochlainn]] as cumhacht sa bhliain 1241 ag a ngaoil, clann Uí Néill (féach '[[Ó Néill]]'). As sin amach, bhí clú acu siúd mar an chlann Ghaelach is cumhachtaí in Ultaibh. Ba iad clann [[Uí Dhomhnaill]] as [[Tír Chonaill]] ([[Contae Dhún na nGall]]) an dara ceann is cumhachtaí ón tríú haois déag go dtí tús na 17ú haoise. Tar éis [[ionradh na Normannach ar Éirinn|ionradh na Normannach]] go déanach sa dara haois déag (1169 srl.), thit an chúige mar a bhí san oirthir faoi bharúin Normannacha, i dtús [[John de Courcy|De Courcy]] (bás 1219), agus ina dhiaidh, [[Hugo de Lacy, 1ú Iarla Uladh|Hugh de Lacy]] (1176–1243), a bhunaigh [[Iarlacht Uladh]] i gcontaetha [[Contae Aontroma|Aontroma]] agus [[Contae an Dúin|an Dúin]]. D'éirigh an cheantar arís ina cúige Gaelach i lár na 14ú haoise, tar éis mheath [[Iarlacht Uladh]]. Tháinig clann Uí Néill chun cinn agus mhaíodar an teideal "rí Uladh", i dteannta leis an Láimh Dhearg. Aontaíodh arís na tuatha Ailigh, [[Oirialla|Oiriall]] agus Uladh in aon chúige amháin. [[Íomhá:Bronze statue - geograph.org.uk - 821113.jpg|260px|mion|Dealbh cré-umha i gcuimhne [[Imeacht na nIarlaí]] ag [[Ráth Maoláin]] i dtuaisceart [[Contae Dhún na nGall|Dún na nGall]].]] Sa séú haois déag, ba é cúige Uladh an áit dheireanach a raibh modh maireachtála na [[Gaeil|nGael]] fós i réim. Tar éis chliseadh na nGael i g[[Cath Chionn tSáile]] (1601) le linn [[Cogadh na Naoi mBliana (Éire)|Chogadh na Naoi mBliana]] (1594–1603), chuir airm [[Eilís I Shasana|Eilíse I]] na hUlaidh faoina smacht. Sa bhliain 1607, agus a gcuid cumhachta srianta faoi ardtiarnas na nGall, theith ceannairí Gaelacha na nUladh, idir Néilligh agus Dálaigh, go dtí mór-roinn [[Caitliceach Rómhánach|Chaitliceach Rómhánach]] na [[an Eoraip|hEorpach]] ([[Imeacht na nIarlaí]]). Mar thoradh, bhí sé i bhfad níos éasca an ceantar a lonnú le [[Plandálacha na hÉireann|plandálaithe]] Sasanacha agus Albanacha, rud a thosaigh i ndáiríre sa bhliain 1610. === Eile === * [[1641]]: Ár na bProtastúnach i gCúige Uladh. Thosaigh ceannairc na bliana 1641 agus na sléachtanna seicteach. * [[1969]]-[[1998]]: [[Na Triobl%C3%B3id%C3%AD]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Cúigí na hÉireann}} [[Catagóir:Cúige Uladh| ]] 45xbi3g9ooya30xsm21sqntvawkn8dy 0 2271 1273265 1269667 2025-07-09T11:15:25Z 223.205.72.14 /* Stair */ 1273265 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Cathair in iarthar na h[[Éire]]ann is ea '''Gaillimh'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/1384607|title=Gaillimh/Galway {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ({{Audio|LL-Q9142 (gle)-FaelaNicA-Gaillimh.wav|fuaimniú}}). Is í Gaillimh príomhbhaile [[Contae na Gaillimhe|Chontae na Gaillimhe]]. De réir cuntais [[Ruaidhrí Ó Flaithbheartaigh|Ruaidhrí Uí Fhlaithbheartaigh]], tagann ainm an bhaile ó [[Abhainn na Gaillimhe]].[[Íomhá:Old-Galway.jpg|thumb|left|Léarscáil ó 1651.]] [[Íomhá:The Tribes of Galway, Eyre Square.jpg|clé|mion|Treibheanna na Gaillimhe]] == Stair == {{Main|Stair na Gaillimhe}} Is eisceacht i measc cathracha na hÉireann í Gaillimh, mar ba iad na Gaeil iad féin ar dtús a thóg an chathair. Faightear an chéad trácht ar Ghaillimh sa stair mar an áit ar thóg [[Toirdhealbhach Ua Conchobhair|Toirdhealbhach Ó Conchobhair]] (1088–1156), rí Chonnacht, dúnghaois in 1124 ag Bun Gaillimhe (béal Abhainn na Gaillimhe).<ref>{{Lua idirlín|url=https://galwaycitymuseum.ie/ga/collections/medieval-and-post-medieval/|teideal=An Mheánaois agus an Iar-Mheánaois • Músaem Cathrach na Gaillimhe|language=ga|work=Músaem Cathrach na Gaillimhe|dátarochtana=2024-05-03}}</ref> Sna blianta 1169-70, tháinig lonnaitheoirí Angla-Normannacha ón mBreatain go hÉirinn. Rinne siad a gcéad éileamh ar Chonnachta i 1196 nuair a bronnadh deontas an chúige ar William de Burgo. Sa bhliain 1230, throid mac William, [[Richard de Burgo]], le muintir Ghaelach na Gaillimhe, ach b'éigean dó tarraingt siar. D'fhill de Burgo sa bhliain 1232, agus thóg sé an chéad chaisleán cloiche dá raibh ann. Faoin mbliain 1235, bhí Risteard de Burgo tar éis cúige iomlán Chonnacht a chloí. Tugtar creidiúint do mhac Richard, Walter (a fuair bás sa chaisleán i nGaillimh sa bhliain 1271) gur bhunaigh sé an baile múrtha i nGaillimh tar éis dóibh a gcéad chairt mhúrmhaisithe a dheonú do na saoránaigh c. 1270, rud a thug an ceart dóibh dolaí a thobhach ar earraí chun tógáil bhallaí an bhaile a mhaoiniú.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://galwaycitymuseum.ie/exhibition/medieval-galway/|teideal=Medieval Galway • Galway City Museum|language=en-US|work=Galway City Museum|dátarochtana=2024-05-03}}</ref> [[Íomhá:Statue of Pádraic Ó Conaire in Eyre Square Galway.jpg|clé|mion|Dealbh, [[Pádraic Ó Conaire|Padraic Ó Conaire]]]] Le linn an 15ú haois go dtí an 17ú haois, d'éirigh go maith le ceithre theaghlach déag, ar a dtugtaí na '[[Treibheanna na Gaillimhe|Treibheanna]]' ina dhiaidh sin, trí thrádáil leis an Eoraip agus níos faide i gcéin. B'iad na 'Treibheanna' a luaitear ag trácht ar Ghaillimh ná clanna, go minic de bhunadh Normannach, a chuir fúthu sa gcathair féin. Bhí ról tábhachtach acu i bhforbairt bhaile na Gaillimhe trí fhoirgnimh phoiblí agus reiligiúnacha a choimisiúnú, trí go leor tithe móra a thógáil agus trí pháirt a ghlacadh i ngach gné den tsochaí, ó rialachas agus riarachán an bhaile go gnóthaí eaglaise. Ní raibh cairdeas idir iad agus na Gaeil a bhí lonnaithe ar an [[an Cladach|gCladach]], bruachbhaile iascaigh a bhí taobh amuigh de bhallaí na cathrach, agus sna ceantair máguaird. [[Béarla]] a bhí sa gcathair, agus [[Gaeilge]] i ngach áit eile mórthimpeall. Tháinig deireadh le rathúnas na Gaillimhe agus na dTreibheanna le léigear agus forghabháil [[Oilibhéar Cromail|Chromail]] i 1652. Díbríodh go leor de na teaghlaigh as an mbaile. Nuair a cuireadh [[Séarlas III|Séarlas II]] ar ais sa ríchathaoir i 1660 d'ordaigh sé maoin a chur ar ais dóibh siúd a ghéill i 1652. D'fhill cuid de na seanteaghlaigh agus thosaigh siad ag trádáil arís. Tháinig meath ar an mbaile arís sa bhliain 1691, nuair a cuireadh na [[Na Péindlíthe|Péindlíthe]] i bhfeidhm. Faoi rialtóirí nua Protastúnacha agus faoi réir cánachais mhéadaithe, chuaigh go leor ceannaithe i muinín na smuigleála. Níor aisiompaíodh an meath sin go mór go dtí an 19ú haois agus an [[Réabhlóid Thionsclaíoch|réabhlóid thionsclaíoch]].{{Main|Stair na Gaillimhe}} == Iompar == Tá [[calafort]] sa gcathair féin, ag béal [[cuan na Gaillimhe|chuain na Gaillimhe]]. Is féidir le báid an-mhóra dul ann de bharr go bhfuil an t-uisce domhain. Tá [[aerfort]] beag lámh leis an gcathair freisin, sa g[[An Carn Mór, Contae na Gaillimhe|Carn Mór]], agus tá ceangal [[traein|traenach]] go [[Baile Átha Cliath]]. Tá an-chaint le tamall ar an líne traenach as [[Sligeach]] go h[[Inis (baile)|Inis]] i gContae an Chláir a athnuachan, rud a chuirfeadh feabhas mór ar an gcóras traenach. I m[[Baile Átha an Rí]] a bhí, agus a cheaptar go mbeidh an ceangal seo idir an dá líne.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Western Railway Corridor|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Western_Railway_Corridor|journal=Wikipedia|date=2024-07-28|language=en}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/regionals/sligo/news/full-re-opening-of-sligo-to-galway-rail-line-has-been-pledged-by-sinn-fein/a825391844.html|teideal=Full re-opening of Sligo to Galway rail line has been pledged by Sinn Féin|dáta=2023-12-20|language=en|work=Irish Independent|dátarochtana=2024-11-11}}</ref> ==Daonra agus teangacha== Idir 1996 agus 2022, i nGaillimh, ba mhó an méadú ar an daonra, méadú 47%. Cónaíonn 31% de dhaonra an Iarthair agus an iarThuaiscirt i nGaillimh in 2024 i gcomórtas le 29% díobh in 1996.<ref name=":02">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/gluaiseacht-mhor-chun-cinn-san-iarthar-ach-cupla-dris-chosain-fanta/|teideal=Gluaiseacht mhór chun cinn san iarthar ach cúpla dris chosáin fanta|údar=Máirtín Ó Catháin|dáta=29 Deireadh Fómhair 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-11-11}}</ref> [[Daonáireamh]] (2011): Bhí 31,866 daoine in ann [[Gaeilge]] a labhairt, agus labhair 9,158 [[Gaeilge]] gach lá<ref>[http://www.cso.ie/en/census/census2011reports/ www.CSO.ie]</ref> == Oideachas == Tá an leibhéal oideachais feabhsaithe as cuimse i nGaillimh sna 1990idí-2020idí. Tá céim ollscoile nó a comhionann ag 53% de mhuintir chathair na Gaillimhe agus ag 46% den phobal sa gcontae ar fad.<ref name=":02" /> Tá [[Ollscoil na Gaillimhe]] (a dtugtaí Coláiste na hOllscoile, Gaillimh uirthi cheana) suite sa gcathair le 150 bliain, chomh maith leis an bpríomhchraobh d'[[Institiúid Teicneolaíochta na Gaillimhe-Maigh Eo]]. Tá dul chun cinn déanta ag [[Gaelscoileanna]] na Gaillimhe sna 2010idí. Cé nach bhfuil an cháil chéanna ar Choláiste Éinne agus a bhíodh, tá dornán bunscoileanna lán-Ghaelacha anois sa gcathair féin, agus tá Coláiste na Coiribe ina mheánscoil lán-Ghaelach. == Creideamh == Tá ardeaglais [[Caitliceachas|Chaitliceach]] sa gcathair a tógadh nuair a scoilteadh an chathair ó Dheoise Thuama, agus tá formhór lucht na cathrach ceangailte leis an eaglais sin. Tá líon beag [[Protastúnachas|Protastúnaigh]] sa gcathair, agus freastalaíonn cuid acu ar eaglais stairiúil San Niocláis. == Gnó == Tá fás mór tagtha ar an gcathair sna 2000-2020idí, ó thosaigh tionscail ar nós an tionscal bogearraí ag cur fúthu ann. Bhíodh monarcha mór ag Digital Equipment as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|SAM]] ann 1971-1994.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.advertiser.ie/galway/article/129221/digital-equipment-corporation-fifty-years-in-galway|teideal=Digital Equipment Corporation, fifty years in Galway|údar=Tom Kenny Galway Advertiser, Thu, May 05, 2022|work=Galway Advertiser|dátarochtana=2024-11-11}}</ref> Ach nuair a d'fhág siad an baile agus roimhe sin, bhí tionscail áitiúla tosaithe cheana féin.<ref name=":02" /> == Caitheamh Aimsire == Sruthann [[Abhainn na Gaillimhe]] (an Choirib ón [[Béarla|mBéarla]] ''River Corrib'') tríd an gcathair, agus tá iascaireacht bhreá ar [[Loch Coirib]], aistear gairid ón gcathair. Bíonn an-chuid bádóireachta ar loch agus ar abhainn, agus bíonn báid seoil sa gcuan sa Samhradh, ach beagán sa nGeimhreadh mar gheall ar chruas na farraige. Tá turasóirí ag teacht go Bóthar na Trá, bruachbhaile ar iarthar na cathrach, le os cionn céad bliain, agus tagann siad i gcónaí le snámh, rince, agus turais lae chuig áiteanna mar [[Conamara|Chonamara]] agus [[an Bhoireann]] in aice láimhe. Tá tithe "leaba agus bricfeasta" go fairsing, agus le cúig bliana déag anuas, tá an-chuid brúnna do thaistealaithe óga freisin. ==Dugaí na Gaillimhe== Sa bhliain [[1830]] bunaíodh Bord Chuan na Gaillimhe agus trí bliana ina dhiaidh sin tosaíodh ar thógáil na ndugaí nua, le cabhair iasacht rialtais, agus cuireadh críoch leis na dugaí sa bhliain [[1842]]. Anuas ar limistéar an chalafoirt a fhorbairt, ba é a bhí sa mhórphlean i gcónaí riamh ná go gceanglófaí na córais uisce intíre ar fad a bhain le [[Loch Coirib]] agus le [[Loch Measca]] le chéile. Sa tslí sin d'fhéadfaí táirgí ó na ceantair seo a thabhairt chun calafoirt an bhaile i mbáid. Sa bhliain [[1820]] bhí [[Nimmo]] tar éis a mholadh go ngearrfaí canáil ar thaobh thoir an bhaile a nascfadh [[Barr an Chalaidh]] leis na dugaí a moladh, ach diúltaíodh don scéim seo agus ina áit sin cuireadh an chanáil ar thaobh thiar an bhaile. Tosaíodh ar an obair don tionscadal seo sa bhliain 1848 agus osclaíodh go hoifigiúil é ceithre bliana níos déanaí. == Ceantair == * [[Bóthar na Trá]], [[An Bóthar Mór]], [[Dabhach Uisce]], [[An Fhaiche Mhór]], [[An Póirse Spáinneach]], [[Sráid na Siopaí]], [[An Rinn Mhór]], [[Baile an Bhriotaigh, Contae na Gaillimhe ⋅|Baile an Bhriotaigh]] == Féach freisin == * [[Treibheanna na Gaillimhe]] * [[Stair na Gaillimhe]] == Tagairtí == {{Reflist}} == Léitheoireacht bhreise == *Stiúrthóirí, John Walsh agus Dorothy Ní Uigín agus Meitheal Taighde; Luke Callinan, Philip Fogarty agus Hugh Rowland. (2020). [https://gaelphobal.ie/site/wp-content/uploads/2021/01/Plean-Teanga-Chathair-na-Gaillimhe-2020-2026_210621.pdf Plean Teanga Chathair na Gaillimhe 2020 - 2026]. [[Gaillimh le Gaeilge]]. == Naisc Sheachtracha == * [http://feilire.com feilire.com] – Imeachtaí Gaeilge i nGaillimh * [https://maps.wikimedia.org/?uselang=ga#17/53.27533/-9.05455 Léarscáil Wikimedia as Gaeilge] {{Contae na Gaillimhe}} {{Cathracha in Éirinn}} [[Catagóir:Bailte i gContae na Gaillimhe]] [[Catagóir:Bailte contae i bPoblacht na hÉireann]] [[Catagóir:Bailte seirbhíse Gaeltachta]] [[Catagóir:Contae na Gaillimhe|*]] [[Catagóir:Stair Chathair na Gaillimhe|*]] gl1zxg5k6405n75sotfafdlgfk0hem1 1273267 1273265 2025-07-09T11:21:22Z 223.205.72.14 /* Stair */ 1273267 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Cathair in iarthar na h[[Éire]]ann is ea '''Gaillimh'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/1384607|title=Gaillimh/Galway {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ({{Audio|LL-Q9142 (gle)-FaelaNicA-Gaillimh.wav|fuaimniú}}). Is í Gaillimh príomhbhaile [[Contae na Gaillimhe|Chontae na Gaillimhe]]. De réir cuntais [[Ruaidhrí Ó Flaithbheartaigh|Ruaidhrí Uí Fhlaithbheartaigh]], tagann ainm an bhaile ó [[Abhainn na Gaillimhe]].[[Íomhá:Old-Galway.jpg|thumb|left|Léarscáil ó 1651.]] [[Íomhá:The Tribes of Galway, Eyre Square.jpg|clé|mion|Treibheanna na Gaillimhe]] == Stair == {{Main|Stair na Gaillimhe}} Is eisceacht i measc cathracha na hÉireann í Gaillimh, mar ba iad na Gaeil iad féin ar dtús a thóg an chathair. Faightear an chéad trácht ar Ghaillimh mar an áit ar thóg [[Toirdhealbhach Ua Conchobhair|Toirdhealbhach Ó Conchobhair]] (1088–1156), rí Chonnacht, dúnghaois in 1124 ag Bun Gaillimhe (béal Abhainn na Gaillimhe).<ref>{{Lua idirlín|url=https://galwaycitymuseum.ie/ga/collections/medieval-and-post-medieval/|teideal=An Mheánaois agus an Iar-Mheánaois • Músaem Cathrach na Gaillimhe|language=ga|work=Músaem Cathrach na Gaillimhe|dátarochtana=2024-05-03}}</ref> Sna blianta 1169-70, tháinig lonnaitheoirí Angla-Normannacha ón mBreatain go hÉirinn. Rinne siad a gcéad éileamh ar Chonnachta i 1196 nuair a bronnadh deontas an chúige ar William de Burgo. Sa bhliain 1230, throid mac William, [[Richard de Burgo]], le muintir Ghaelach na Gaillimhe, ach b'éigean dó tarraingt siar. D'fhill de Burgo sa bhliain 1232, agus thóg sé an chéad chaisleán cloiche dá raibh ann. Faoin mbliain 1235, bhí Risteard de Burgo tar éis cúige iomlán Chonnacht a chloí. Tugtar creidiúint do mhac Richard, Walter (a fuair bás sa chaisleán i nGaillimh sa bhliain 1271) gur bhunaigh sé an baile múrtha i nGaillimh tar éis dóibh a gcéad chairt mhúrmhaisithe a dheonú do na saoránaigh c. 1270, rud a thug an ceart dóibh dolaí a thobhach ar earraí chun tógáil bhallaí an bhaile a mhaoiniú.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://galwaycitymuseum.ie/exhibition/medieval-galway/|teideal=Medieval Galway • Galway City Museum|language=en-US|work=Galway City Museum|dátarochtana=2024-05-03}}</ref> [[Íomhá:Statue of Pádraic Ó Conaire in Eyre Square Galway.jpg|clé|mion|Dealbh, [[Pádraic Ó Conaire|Padraic Ó Conaire]]]] Le linn an 15ú haois go dtí an 17ú haois, d'éirigh go maith le ceithre theaghlach déag, ar a dtugtaí na '[[Treibheanna na Gaillimhe|Treibheanna]]' ina dhiaidh sin, trí thrádáil leis an Eoraip agus níos faide i gcéin. B'iad na 'Treibheanna' a luaitear ag trácht ar Ghaillimh ná clanna, go minic de bhunadh Normannach, a chuir fúthu sa gcathair féin. Bhí ról tábhachtach acu i bhforbairt bhaile na Gaillimhe trí fhoirgnimh phoiblí agus reiligiúnacha a choimisiúnú, trí go leor tithe móra a thógáil agus trí pháirt a ghlacadh i ngach gné den tsochaí, ó rialachas agus riarachán an bhaile go gnóthaí eaglaise. Ní raibh cairdeas idir iad agus na Gaeil a bhí lonnaithe ar an [[an Cladach|gCladach]], bruachbhaile iascaigh a bhí taobh amuigh de bhallaí na cathrach, agus sna ceantair máguaird. [[Béarla]] a bhí sa gcathair, agus [[Gaeilge]] i ngach áit eile mórthimpeall. Tháinig deireadh le rathúnas na Gaillimhe agus na dTreibheanna le léigear agus forghabháil [[Oilibhéar Cromail|Chromail]] i 1652. Díbríodh go leor de na teaghlaigh as an mbaile. Nuair a cuireadh [[Séarlas III|Séarlas II]] ar ais sa ríchathaoir i 1660 d'ordaigh sé maoin a chur ar ais dóibh siúd a ghéill i 1652. D'fhill cuid de na seanteaghlaigh agus thosaigh siad ag trádáil arís. Tháinig meath ar an mbaile arís sa bhliain 1691, nuair a cuireadh na [[Na Péindlíthe|Péindlíthe]] i bhfeidhm. Faoi rialtóirí nua Protastúnacha agus faoi réir cánachais mhéadaithe, chuaigh go leor ceannaithe i muinín na smuigleála. Níor aisiompaíodh an meath sin go mór go dtí an 19ú haois agus an [[Réabhlóid Thionsclaíoch|réabhlóid thionsclaíoch]].{{Main|Stair na Gaillimhe}} == Iompar == Tá [[calafort]] sa gcathair féin, ag béal [[cuan na Gaillimhe|chuain na Gaillimhe]]. Is féidir le báid an-mhóra dul ann de bharr go bhfuil an t-uisce domhain. Tá [[aerfort]] beag lámh leis an gcathair freisin, sa g[[An Carn Mór, Contae na Gaillimhe|Carn Mór]], agus tá ceangal [[traein|traenach]] go [[Baile Átha Cliath]]. Tá an-chaint le tamall ar an líne traenach as [[Sligeach]] go h[[Inis (baile)|Inis]] i gContae an Chláir a athnuachan, rud a chuirfeadh feabhas mór ar an gcóras traenach. I m[[Baile Átha an Rí]] a bhí, agus a cheaptar go mbeidh an ceangal seo idir an dá líne.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Western Railway Corridor|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Western_Railway_Corridor|journal=Wikipedia|date=2024-07-28|language=en}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/regionals/sligo/news/full-re-opening-of-sligo-to-galway-rail-line-has-been-pledged-by-sinn-fein/a825391844.html|teideal=Full re-opening of Sligo to Galway rail line has been pledged by Sinn Féin|dáta=2023-12-20|language=en|work=Irish Independent|dátarochtana=2024-11-11}}</ref> ==Daonra agus teangacha== Idir 1996 agus 2022, i nGaillimh, ba mhó an méadú ar an daonra, méadú 47%. Cónaíonn 31% de dhaonra an Iarthair agus an iarThuaiscirt i nGaillimh in 2024 i gcomórtas le 29% díobh in 1996.<ref name=":02">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/gluaiseacht-mhor-chun-cinn-san-iarthar-ach-cupla-dris-chosain-fanta/|teideal=Gluaiseacht mhór chun cinn san iarthar ach cúpla dris chosáin fanta|údar=Máirtín Ó Catháin|dáta=29 Deireadh Fómhair 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-11-11}}</ref> [[Daonáireamh]] (2011): Bhí 31,866 daoine in ann [[Gaeilge]] a labhairt, agus labhair 9,158 [[Gaeilge]] gach lá<ref>[http://www.cso.ie/en/census/census2011reports/ www.CSO.ie]</ref> == Oideachas == Tá an leibhéal oideachais feabhsaithe as cuimse i nGaillimh sna 1990idí-2020idí. Tá céim ollscoile nó a comhionann ag 53% de mhuintir chathair na Gaillimhe agus ag 46% den phobal sa gcontae ar fad.<ref name=":02" /> Tá [[Ollscoil na Gaillimhe]] (a dtugtaí Coláiste na hOllscoile, Gaillimh uirthi cheana) suite sa gcathair le 150 bliain, chomh maith leis an bpríomhchraobh d'[[Institiúid Teicneolaíochta na Gaillimhe-Maigh Eo]]. Tá dul chun cinn déanta ag [[Gaelscoileanna]] na Gaillimhe sna 2010idí. Cé nach bhfuil an cháil chéanna ar Choláiste Éinne agus a bhíodh, tá dornán bunscoileanna lán-Ghaelacha anois sa gcathair féin, agus tá Coláiste na Coiribe ina mheánscoil lán-Ghaelach. == Creideamh == Tá ardeaglais [[Caitliceachas|Chaitliceach]] sa gcathair a tógadh nuair a scoilteadh an chathair ó Dheoise Thuama, agus tá formhór lucht na cathrach ceangailte leis an eaglais sin. Tá líon beag [[Protastúnachas|Protastúnaigh]] sa gcathair, agus freastalaíonn cuid acu ar eaglais stairiúil San Niocláis. == Gnó == Tá fás mór tagtha ar an gcathair sna 2000-2020idí, ó thosaigh tionscail ar nós an tionscal bogearraí ag cur fúthu ann. Bhíodh monarcha mór ag Digital Equipment as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|SAM]] ann 1971-1994.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.advertiser.ie/galway/article/129221/digital-equipment-corporation-fifty-years-in-galway|teideal=Digital Equipment Corporation, fifty years in Galway|údar=Tom Kenny Galway Advertiser, Thu, May 05, 2022|work=Galway Advertiser|dátarochtana=2024-11-11}}</ref> Ach nuair a d'fhág siad an baile agus roimhe sin, bhí tionscail áitiúla tosaithe cheana féin.<ref name=":02" /> == Caitheamh Aimsire == Sruthann [[Abhainn na Gaillimhe]] (an Choirib ón [[Béarla|mBéarla]] ''River Corrib'') tríd an gcathair, agus tá iascaireacht bhreá ar [[Loch Coirib]], aistear gairid ón gcathair. Bíonn an-chuid bádóireachta ar loch agus ar abhainn, agus bíonn báid seoil sa gcuan sa Samhradh, ach beagán sa nGeimhreadh mar gheall ar chruas na farraige. Tá turasóirí ag teacht go Bóthar na Trá, bruachbhaile ar iarthar na cathrach, le os cionn céad bliain, agus tagann siad i gcónaí le snámh, rince, agus turais lae chuig áiteanna mar [[Conamara|Chonamara]] agus [[an Bhoireann]] in aice láimhe. Tá tithe "leaba agus bricfeasta" go fairsing, agus le cúig bliana déag anuas, tá an-chuid brúnna do thaistealaithe óga freisin. ==Dugaí na Gaillimhe== Sa bhliain [[1830]] bunaíodh Bord Chuan na Gaillimhe agus trí bliana ina dhiaidh sin tosaíodh ar thógáil na ndugaí nua, le cabhair iasacht rialtais, agus cuireadh críoch leis na dugaí sa bhliain [[1842]]. Anuas ar limistéar an chalafoirt a fhorbairt, ba é a bhí sa mhórphlean i gcónaí riamh ná go gceanglófaí na córais uisce intíre ar fad a bhain le [[Loch Coirib]] agus le [[Loch Measca]] le chéile. Sa tslí sin d'fhéadfaí táirgí ó na ceantair seo a thabhairt chun calafoirt an bhaile i mbáid. Sa bhliain [[1820]] bhí [[Nimmo]] tar éis a mholadh go ngearrfaí canáil ar thaobh thoir an bhaile a nascfadh [[Barr an Chalaidh]] leis na dugaí a moladh, ach diúltaíodh don scéim seo agus ina áit sin cuireadh an chanáil ar thaobh thiar an bhaile. Tosaíodh ar an obair don tionscadal seo sa bhliain 1848 agus osclaíodh go hoifigiúil é ceithre bliana níos déanaí. == Ceantair == * [[Bóthar na Trá]], [[An Bóthar Mór]], [[Dabhach Uisce]], [[An Fhaiche Mhór]], [[An Póirse Spáinneach]], [[Sráid na Siopaí]], [[An Rinn Mhór]], [[Baile an Bhriotaigh, Contae na Gaillimhe ⋅|Baile an Bhriotaigh]] == Féach freisin == * [[Treibheanna na Gaillimhe]] * [[Stair na Gaillimhe]] == Tagairtí == {{Reflist}} == Léitheoireacht bhreise == *Stiúrthóirí, John Walsh agus Dorothy Ní Uigín agus Meitheal Taighde; Luke Callinan, Philip Fogarty agus Hugh Rowland. (2020). [https://gaelphobal.ie/site/wp-content/uploads/2021/01/Plean-Teanga-Chathair-na-Gaillimhe-2020-2026_210621.pdf Plean Teanga Chathair na Gaillimhe 2020 - 2026]. [[Gaillimh le Gaeilge]]. == Naisc Sheachtracha == * [http://feilire.com feilire.com] – Imeachtaí Gaeilge i nGaillimh * [https://maps.wikimedia.org/?uselang=ga#17/53.27533/-9.05455 Léarscáil Wikimedia as Gaeilge] {{Contae na Gaillimhe}} {{Cathracha in Éirinn}} [[Catagóir:Bailte i gContae na Gaillimhe]] [[Catagóir:Bailte contae i bPoblacht na hÉireann]] [[Catagóir:Bailte seirbhíse Gaeltachta]] [[Catagóir:Contae na Gaillimhe|*]] [[Catagóir:Stair Chathair na Gaillimhe|*]] 22dnaj282fcvd0z9030thkht0yo5eti 1273268 1273267 2025-07-09T11:30:41Z 223.205.72.14 /* Stair */ 1273268 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Cathair in iarthar na h[[Éire]]ann is ea '''Gaillimh'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/1384607|title=Gaillimh/Galway {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ({{Audio|LL-Q9142 (gle)-FaelaNicA-Gaillimh.wav|fuaimniú}}). Is í Gaillimh príomhbhaile [[Contae na Gaillimhe|Chontae na Gaillimhe]]. De réir cuntais [[Ruaidhrí Ó Flaithbheartaigh|Ruaidhrí Uí Fhlaithbheartaigh]], tagann ainm an bhaile ó [[Abhainn na Gaillimhe]].[[Íomhá:Old-Galway.jpg|thumb|left|Léarscáil ó 1651.]] [[Íomhá:The Tribes of Galway, Eyre Square.jpg|clé|mion|Treibheanna na Gaillimhe]] == Stair == {{Main|Stair na Gaillimhe}} Is eisceacht i measc cathracha na hÉireann í Gaillimh, mar ba iad na Gaeil iad féin ar dtús a thóg an chathair. Faightear an chéad trácht ar Ghaillimh mar an áit ar tógadh dún ag [[Toirdhealbhach Ua Conchobhair|Toirdhealbhach Ó Conchobhair]] (1088–1156), rí Chonnacht, sa bhliain 1124 ag Bun Gaillimhe (béal Abhainn na Gaillimhe).<ref>{{Lua idirlín|url=https://galwaycitymuseum.ie/ga/collections/medieval-and-post-medieval/|teideal=An Mheánaois agus an Iar-Mheánaois • Músaem Cathrach na Gaillimhe|language=ga|work=Músaem Cathrach na Gaillimhe|dátarochtana=2024-05-03}}</ref> Sna blianta 1169-70, tháinig lonnaitheoirí Angla-Normannacha ón mBreatain go hÉirinn. Rinne siad a gcéad éileamh ar Chonnachta i 1196 nuair a bronnadh deontas an chúige ar William de Burgo. Sa bhliain 1230, throid mac William, [[Richard de Burgo]], le muintir Ghaelach na Gaillimhe, ach b'éigean dó tarraingt siar. D'fhill de Burgo sa bhliain 1232, agus thóg sé an chéad chaisleán cloiche dá raibh ann. Faoin mbliain 1235, bhí Risteard de Burgo tar éis cúige iomlán Chonnacht a chloí. Tugtar creidiúint do mhac Richard, Walter (a fuair bás sa chaisleán i nGaillimh sa bhliain 1271) gur bhunaigh sé an baile múrtha i nGaillimh tar éis dóibh a gcéad chairt mhúrmhaisithe a dheonú do na saoránaigh c. 1270, rud a thug an ceart dóibh dolaí a thobhach ar earraí chun tógáil bhallaí an bhaile a mhaoiniú.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://galwaycitymuseum.ie/exhibition/medieval-galway/|teideal=Medieval Galway • Galway City Museum|language=en-US|work=Galway City Museum|dátarochtana=2024-05-03}}</ref> [[Íomhá:Statue of Pádraic Ó Conaire in Eyre Square Galway.jpg|clé|mion|Dealbh, [[Pádraic Ó Conaire|Padraic Ó Conaire]]]] Le linn an 15ú haois go dtí an 17ú haois, d'éirigh go maith le ceithre theaghlach déag, ar a dtugtaí na '[[Treibheanna na Gaillimhe|Treibheanna]]' ina dhiaidh sin, trí thrádáil leis an Eoraip agus níos faide i gcéin. B'iad na 'Treibheanna' a luaitear ag trácht ar Ghaillimh ná clanna, go minic de bhunadh Normannach, a chuir fúthu sa gcathair féin. Bhí ról tábhachtach acu i bhforbairt bhaile na Gaillimhe trí fhoirgnimh phoiblí agus reiligiúnacha a choimisiúnú, trí go leor tithe móra a thógáil agus trí pháirt a ghlacadh i ngach gné den tsochaí, ó rialachas agus riarachán an bhaile go gnóthaí eaglaise. Ní raibh cairdeas idir iad agus na Gaeil a bhí lonnaithe ar an [[an Cladach|gCladach]], bruachbhaile iascaigh a bhí taobh amuigh de bhallaí na cathrach, agus sna ceantair máguaird. [[Béarla]] a bhí sa gcathair, agus [[Gaeilge]] i ngach áit eile mórthimpeall. Tháinig deireadh le rathúnas na Gaillimhe agus na dTreibheanna le léigear agus forghabháil [[Oilibhéar Cromail|Chromail]] i 1652. Díbríodh go leor de na teaghlaigh as an mbaile. Nuair a cuireadh [[Séarlas III|Séarlas II]] ar ais sa ríchathaoir i 1660 d'ordaigh sé maoin a chur ar ais dóibh siúd a ghéill i 1652. D'fhill cuid de na seanteaghlaigh agus thosaigh siad ag trádáil arís. Tháinig meath ar an mbaile arís sa bhliain 1691, nuair a cuireadh na [[Na Péindlíthe|Péindlíthe]] i bhfeidhm. Faoi rialtóirí nua Protastúnacha agus faoi réir cánachais mhéadaithe, chuaigh go leor ceannaithe i muinín na smuigleála. Níor aisiompaíodh an meath sin go mór go dtí an 19ú haois agus an [[Réabhlóid Thionsclaíoch|réabhlóid thionsclaíoch]].{{Main|Stair na Gaillimhe}} == Iompar == Tá [[calafort]] sa gcathair féin, ag béal [[cuan na Gaillimhe|chuain na Gaillimhe]]. Is féidir le báid an-mhóra dul ann de bharr go bhfuil an t-uisce domhain. Tá [[aerfort]] beag lámh leis an gcathair freisin, sa g[[An Carn Mór, Contae na Gaillimhe|Carn Mór]], agus tá ceangal [[traein|traenach]] go [[Baile Átha Cliath]]. Tá an-chaint le tamall ar an líne traenach as [[Sligeach]] go h[[Inis (baile)|Inis]] i gContae an Chláir a athnuachan, rud a chuirfeadh feabhas mór ar an gcóras traenach. I m[[Baile Átha an Rí]] a bhí, agus a cheaptar go mbeidh an ceangal seo idir an dá líne.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Western Railway Corridor|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Western_Railway_Corridor|journal=Wikipedia|date=2024-07-28|language=en}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.independent.ie/regionals/sligo/news/full-re-opening-of-sligo-to-galway-rail-line-has-been-pledged-by-sinn-fein/a825391844.html|teideal=Full re-opening of Sligo to Galway rail line has been pledged by Sinn Féin|dáta=2023-12-20|language=en|work=Irish Independent|dátarochtana=2024-11-11}}</ref> ==Daonra agus teangacha== Idir 1996 agus 2022, i nGaillimh, ba mhó an méadú ar an daonra, méadú 47%. Cónaíonn 31% de dhaonra an Iarthair agus an iarThuaiscirt i nGaillimh in 2024 i gcomórtas le 29% díobh in 1996.<ref name=":02">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/gluaiseacht-mhor-chun-cinn-san-iarthar-ach-cupla-dris-chosain-fanta/|teideal=Gluaiseacht mhór chun cinn san iarthar ach cúpla dris chosáin fanta|údar=Máirtín Ó Catháin|dáta=29 Deireadh Fómhair 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-11-11}}</ref> [[Daonáireamh]] (2011): Bhí 31,866 daoine in ann [[Gaeilge]] a labhairt, agus labhair 9,158 [[Gaeilge]] gach lá<ref>[http://www.cso.ie/en/census/census2011reports/ www.CSO.ie]</ref> == Oideachas == Tá an leibhéal oideachais feabhsaithe as cuimse i nGaillimh sna 1990idí-2020idí. Tá céim ollscoile nó a comhionann ag 53% de mhuintir chathair na Gaillimhe agus ag 46% den phobal sa gcontae ar fad.<ref name=":02" /> Tá [[Ollscoil na Gaillimhe]] (a dtugtaí Coláiste na hOllscoile, Gaillimh uirthi cheana) suite sa gcathair le 150 bliain, chomh maith leis an bpríomhchraobh d'[[Institiúid Teicneolaíochta na Gaillimhe-Maigh Eo]]. Tá dul chun cinn déanta ag [[Gaelscoileanna]] na Gaillimhe sna 2010idí. Cé nach bhfuil an cháil chéanna ar Choláiste Éinne agus a bhíodh, tá dornán bunscoileanna lán-Ghaelacha anois sa gcathair féin, agus tá Coláiste na Coiribe ina mheánscoil lán-Ghaelach. == Creideamh == Tá ardeaglais [[Caitliceachas|Chaitliceach]] sa gcathair a tógadh nuair a scoilteadh an chathair ó Dheoise Thuama, agus tá formhór lucht na cathrach ceangailte leis an eaglais sin. Tá líon beag [[Protastúnachas|Protastúnaigh]] sa gcathair, agus freastalaíonn cuid acu ar eaglais stairiúil San Niocláis. == Gnó == Tá fás mór tagtha ar an gcathair sna 2000-2020idí, ó thosaigh tionscail ar nós an tionscal bogearraí ag cur fúthu ann. Bhíodh monarcha mór ag Digital Equipment as [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|SAM]] ann 1971-1994.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.advertiser.ie/galway/article/129221/digital-equipment-corporation-fifty-years-in-galway|teideal=Digital Equipment Corporation, fifty years in Galway|údar=Tom Kenny Galway Advertiser, Thu, May 05, 2022|work=Galway Advertiser|dátarochtana=2024-11-11}}</ref> Ach nuair a d'fhág siad an baile agus roimhe sin, bhí tionscail áitiúla tosaithe cheana féin.<ref name=":02" /> == Caitheamh Aimsire == Sruthann [[Abhainn na Gaillimhe]] (an Choirib ón [[Béarla|mBéarla]] ''River Corrib'') tríd an gcathair, agus tá iascaireacht bhreá ar [[Loch Coirib]], aistear gairid ón gcathair. Bíonn an-chuid bádóireachta ar loch agus ar abhainn, agus bíonn báid seoil sa gcuan sa Samhradh, ach beagán sa nGeimhreadh mar gheall ar chruas na farraige. Tá turasóirí ag teacht go Bóthar na Trá, bruachbhaile ar iarthar na cathrach, le os cionn céad bliain, agus tagann siad i gcónaí le snámh, rince, agus turais lae chuig áiteanna mar [[Conamara|Chonamara]] agus [[an Bhoireann]] in aice láimhe. Tá tithe "leaba agus bricfeasta" go fairsing, agus le cúig bliana déag anuas, tá an-chuid brúnna do thaistealaithe óga freisin. ==Dugaí na Gaillimhe== Sa bhliain [[1830]] bunaíodh Bord Chuan na Gaillimhe agus trí bliana ina dhiaidh sin tosaíodh ar thógáil na ndugaí nua, le cabhair iasacht rialtais, agus cuireadh críoch leis na dugaí sa bhliain [[1842]]. Anuas ar limistéar an chalafoirt a fhorbairt, ba é a bhí sa mhórphlean i gcónaí riamh ná go gceanglófaí na córais uisce intíre ar fad a bhain le [[Loch Coirib]] agus le [[Loch Measca]] le chéile. Sa tslí sin d'fhéadfaí táirgí ó na ceantair seo a thabhairt chun calafoirt an bhaile i mbáid. Sa bhliain [[1820]] bhí [[Nimmo]] tar éis a mholadh go ngearrfaí canáil ar thaobh thoir an bhaile a nascfadh [[Barr an Chalaidh]] leis na dugaí a moladh, ach diúltaíodh don scéim seo agus ina áit sin cuireadh an chanáil ar thaobh thiar an bhaile. Tosaíodh ar an obair don tionscadal seo sa bhliain 1848 agus osclaíodh go hoifigiúil é ceithre bliana níos déanaí. == Ceantair == * [[Bóthar na Trá]], [[An Bóthar Mór]], [[Dabhach Uisce]], [[An Fhaiche Mhór]], [[An Póirse Spáinneach]], [[Sráid na Siopaí]], [[An Rinn Mhór]], [[Baile an Bhriotaigh, Contae na Gaillimhe ⋅|Baile an Bhriotaigh]] == Féach freisin == * [[Treibheanna na Gaillimhe]] * [[Stair na Gaillimhe]] == Tagairtí == {{Reflist}} == Léitheoireacht bhreise == *Stiúrthóirí, John Walsh agus Dorothy Ní Uigín agus Meitheal Taighde; Luke Callinan, Philip Fogarty agus Hugh Rowland. (2020). [https://gaelphobal.ie/site/wp-content/uploads/2021/01/Plean-Teanga-Chathair-na-Gaillimhe-2020-2026_210621.pdf Plean Teanga Chathair na Gaillimhe 2020 - 2026]. [[Gaillimh le Gaeilge]]. == Naisc Sheachtracha == * [http://feilire.com feilire.com] – Imeachtaí Gaeilge i nGaillimh * [https://maps.wikimedia.org/?uselang=ga#17/53.27533/-9.05455 Léarscáil Wikimedia as Gaeilge] {{Contae na Gaillimhe}} {{Cathracha in Éirinn}} [[Catagóir:Bailte i gContae na Gaillimhe]] [[Catagóir:Bailte contae i bPoblacht na hÉireann]] [[Catagóir:Bailte seirbhíse Gaeltachta]] [[Catagóir:Contae na Gaillimhe|*]] [[Catagóir:Stair Chathair na Gaillimhe|*]] m5gn5bgmceyn2ejym0fjla850947vd4 0 2366 1273243 1236555 2025-07-09T09:23:54Z 223.205.72.14 1273243 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} In iarthar [[Cúige Mumhan|Chúige Mumhan]] atá '''Ciarraí''' nó '''Contae Chiarraí'''.<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/100005|title=Contae Chiarraí/Kerry {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> Is í an Trá Lí an príomhbhaile sa chontae. Tá dhá pháirc náisiúnta i gCiarraí, agus tá [[Corrán Tuathail]], an sliabh is mó in [[Éire|Éirinn]], suite sa chontae. Is iomaí féile a bhíonn ar siúl ann i rith na bliana, "The Rose of Tralee" i measc na bhfeiseanna is cáiliúla. == Bailte i gContae Chiarraí == * [[Abha na Scáil]], [[Ard Fhearta]] * [[Baile an Mhuilinn, Contae Chiarraí (Cill Cholmáin)|Baile an Mhuilinn]], [[Baile na Sceilge]], [[Baile an Bhuinneánaigh]], [[An Baile Dubh, Contae Chiarraí (Clann Mhuiris)|An Baile Dubh]], [[Baile an Fheirtéaraigh]], [[Baile Uí Thaidhg]], [[Béal Átha Longfoirt]], [[Baile Mhic Eilegóid]], [[Brosnach]], [[Baile Uí Shíoda]], [[Baile an Ridire]] * [[An Caladh]], [[Cathair Dhónaill]], [[Cathair Saidhbhín]], [[Caislean Graighre]], [[Caisleán na Mainge]], [[Cill Flainn]], [[Cill Garbháin]], [[Cill Airne]], [[Cill Flainn]], [[Cill Orglan]], [[Cill Mhaoile]], [[Cnoc na gCaiseal]], [[Ceann Trá]], [[An Coireán]], [[Cathair Uí Mhóráin]], [[Cuas an Bhodaigh]], [[Cathair Bó Sine]], [[An Cam]], [[An Currach, Contae Chiarraí|An Currach]], [[Na Coirríní]] * [[Doire Mór]], [[Doire Fhionain]], [[An Daingean]] (nó ''Daingean Uí Chúis''), [[Dubháth]], [[Dún Chaoin]], [[Dún Síon]], [[Dubháth]] * [[An Fearann Fuar]], [[An Fhianait]], [[An Fheothanach]], [[Fionnóg]], [[An Fhaiche Mhór (Ciarraí)|An Fhaiche Mhór]], [[Na Foidhrí]], [[An Fosadh]] * [[Gleann Beithe]], [[Gníomh go Leith]], [[Gleann Beith]] * [[Lios Póil]], [[Lios Eiltín]], [[Lios Tuathail]], [[Leic Snámha]], [[Lios an Phúca]] * [[Maigh Mheáin]], [[Mainistir Ó dTorna]] * [[An Neidín]] * [[Oileán Chiarraí]], [[Oileán Dairbhre]] * [[An Ráth Mhór]] * [[Scarteach an Ghlainne]], [[An Siopa Dubh]], [[An tSnaidhm]], [[An Scragán]] * [[Tairbeart]], [[An Tóchar, Contae Chiarraí|An Tóchar]], [[Trá Lí]], [[An Tearmann, Contae Chiarraí|An Tearmann]], [[An Teampall Nua, Contae Chiarraí|An Teampall Nua]] == Baile fearainn == * [[Achadh Deo]] * [[An Chúil Gharbh]] * [[Drom an Easaigh]] * [[An Fheothanach]] * [[An Rinn Aird]] == Barúntachtaí == * [[Clann Mhuiris, Barúntacht|Clann Mhuiris]], [[Corca Dhuibhne, Barúntacht|Corca Dhuibhne]] * [[Dún Ciaráin Thuaidh]], [[Dún Ciaráin Theas]] * [[Gleann na Ruachtaí, Barúntacht|Gleann na Ruachtaí]] * [[Maigh gCoinchinn, Barúntacht|Maigh gCoinchinn]] * [[Oireacht Uí Chonchúir]] * [[Triúcha an Aicme, Barúntacht|Triúcha an Aicme]] * [[Uíbh Ráthach]] == Daoine cáiliúla == * [[Mícheál Ó Conaill]], [[Dónall Ó Conaill]], [[Tomás Ó Criomhthain]], [[Pádraig Ó Cíobháin]] * [[Mícheál Ó Duibhir (peileadóir)|Mícheál Ó Duibhir]], [[Nuala Ní Dhomhnaill]] * [[Pádraig Ó Fiannachta]], [[Piaras Feirtéir]] * [[Seán Ó Lúing]] * [[Muiris Mac Gearailt]], [[Séamas Ó Muíneacháin]] * [[Aogán Ó Rathaille]] * [[Seán Ó Sé]], [[Eoghan Rua Ó Súilleabháin]], [[Peig Sayers]], [[Muiris Ó Súilleabháin]], [[Páidí Ó Sé]], [[Pádraig Ó Spealáin]] == Tíreolaíocht == * [[Ard na Caithne]], [[Abhainn Chárthaí]] * [[Baile Mhic Eilegóid]], [[Brosnach]], [[Na Blascaodaí]], [[Bá an Daingin]], [[Beiginis]], [[An Blascaod Mór]], [[Barr Trí gCom]], [[Binn Chaorach]], [[Binn os Gaoith]], [[Binn an Tí]] * [[Corca Dhuibhne]], [[Cuan an Chaoil]], [[Ceann Sléibhe]], [[Cuan Chaisín]], [[Cuan Thrá Lí]], [[Ceann Chiarraí]], [[Cnoc Daod]], [[Na Cruacha Dubha]], [[Cnoc Breasail]], [[Cathair Conraoi]], [[Corrán Tuathail]], [[Cnoc an Chuillin]], [[Cnoc na Péiste]], [[Cruach Mhór]], [[Cnoc na dTobar]], [[Cnoc Bhreandáin]], [[Cnoic na Síofra]], [[Cnoc an Stacaigh]], [[Cuan Bhearrúin]], [[Céim an Daimh]] * [[An Dóinn]], [[Dá Chích Anann]], [[Doire Mór]], [[Dún Lóich]] * [[Easach Toirc]] * [[An Fhearta]] * [[An Geocán]], [[An Gunna Mór]] * [[Inis Tuaisceart]], [[Inis Mhic Uileáin]], [[Inis Faithlinn]], [[Inis na Bró]] * [[An Leamhain]], [[Loch Cárthaí]], [[Loch Luíoch]], [[Loch Léin]], [[Loch Gaineamháin agus Loch na mBreac Dearg]] * [[Na Machairí]], [[Maolán Buí]], [[Mullach an Ois]], [[Mórchuaird Chiarraí]] * [[Oileán na gCánóg]], [[Oileán Dairbhre]], [[Oileán Baoi]] * [[Pointe an Ghoba]], [[Páirc Náisiúnta Chill Airne]] * [[Na Scealaga]], [[Sceilig Bheag]], [[An Sliabh Corcra]], [[Sliabh Mis]], [[Sliabh Torc]], [[Slí Bhéara]], [[Slí Chorca Dhuibhne]], [[Slí Uíbh Ráthaigh]], [[Slí Chiarraí Thuaidh]], [[Sliabh Luachra]] * [[Trá Ros Beithe]], [[An Tiaracht]], [[An Triúr Deirfiúr]], [[Trá na Beannaí]] * [[Uíbh Ráthach]] == Cultúr == * [[Ardeaglais Ard Fhearta]], [[Aerfort Chiarraí]] * [[Caisleán Ghallarais]], [[Caiseal Stéig]], [[Caisleán Bhaile an Sceilg]], [[Caisleán an Rois]], [[Coláiste na Sceilge]], [[Comhairle Contae Chiarraí]] * [[An Dún Beag]], [[Drúchtín Ballach]], [[Deoise Chiarraí]] * [[Fán]] * [[Íochtar Cua]], [[Institiúid Teicneolaíochta Trá Lí]] * [[Mainistir Mhucrois]], [[Meánscoil na mBráithre Críostaí]] * [[Prióireacht Bhaile an Sceilg]] * [[Riasc]], [[Caisleán an Rois]] * [[Séipéilín Ghallarais]], [[Sceilig Mhichíl]], [[Siamsa Tíre]], [[Stáisiún Cill Airne]], [[Staidiam Mhic Gearailt]] * [[Tuath Ó Siosta]], [[Tigh Mór Dhoire Fhíonáin]], [[Teach Dhoire Fhionáin]], [[Teach Mhucrois]], [[Tearmann Dúlra Choill na hIúraí]], == Teangacha == Bhí 64,105 duine ábalta Gaoluinn a labhairt. Labhair 13,109 daoine teanga eile seachas Béarla nó Gaeilge. Ba í [[an Pholainnis]] an teanga ba chomónta de na teangacha seo agus 3,942 duine á labhairt gach lá. == Spórt == Tá stair fhada agus rathúil ag Contae Chiarraí maidir le [[peil Ghaelach]]. Is í [[CLG Coiste Chontae Chiarraí|foireann idirchontae Chiarraí]] an fhoireann is rathúla sa tír sa lá atá inniu ann. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Contaetha na hÉireann}} [[Catagóir:Contae Chiarraí| ]] e7e6ehzysrb3ys7y9h4qwjzqufcal3h 0 2515 1273134 1262242 2025-07-08T15:07:13Z 223.205.72.14 /* Eolas Ginearálta */ 1273134 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is é '''Béal Feirste'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/118005|title=Béal Feirste/Belfast {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ([[Béarla]]: ''Belfast'') príomhchathair [[Tuaisceart Éireann|Thuaisceart Éireann]], agus í ina príomhchathair thraidisiúnta fosta ar [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]] agus ar [[Contae Aontroma|Chontae Aontroma]]. Tá an chathair féin scoilte idir Contae Aontroma (siar agus ó thuaidh) agus [[Contae an Dúin]] (soir agus ó dheas). Is é an dara cathair is mó in [[Éirinn]], agus 277,391 duine ina gcónaí ansin de réir dhaonáireamh na bliana 2001. Is é sin daonra na cathrach féin, ach má chuirtear timpeallacht na cathrach ins an áireamh, is é an daonra a gheofar ná 579,554. Is é is impleacht dó seo ná go bhfuil Béal Feirste ar an chúigiú cathair déag is mó ar fud na [[Ríochta Aontaithe]], agus go bhfuil timpeallacht Bhéal Feirste ar an aonú comhchathair déag is mó. Tá rialtas Thuaisceart Éireann suite i mBéal Feirste. Tá [[Tionól Thuaisceart Éireann]] ag obair i bhfoirgnimh na Parlaiminte i [[Stormont]], agus Rúnaí an Stáit do Thuaisceart Éireann i gCaisleán Chromghlinne, áit a gcónaíonn an Bhanríon Shasana fosta, agus í ar cuairt ins an stáitín. == Eolas Ginearálta == Fuair Béal Feirste a ainm as an ''Fhearsaid'', is é sin, as an bhruach gainimh ag ''béal'' na habhann. Tógadh Béal Feirste i mbéal abhainn an [[Abhainn an Lagáin|Lagáin]] an chéad uair riamh, ach inniu, tá abhainn na Feirste fágtha ag sní i lintéar faoin tSráid Ard. Tá Béal Feirste suite ar inbhear chois Mhuir Éireann, in ascaill na gcnoc. Is iad na cnoic is clúití acu ná an Sliabh Dubh, an Duibhis agus Beann Mhadagáin. Bheirthear ''Cavehill'', nó "Cnoc na hUaimhe", ar Bheann Mhadagáin as Béarla, agus is ar "Ghaosán Napoleon" is fearr a aithnítear an cnoc seo. Lomán basailt é an Gaosán, agus é ag dealú an chathair ó Ghleann Ghormlaí. Creidtear go mb'í Beann Mhadagáin a thug spreagadh do [[Jonathan Swift]] ''Gulliver's Travels'' a chumadh, nó b'fhacthas dó go raibh an cnoc cosúil le fathach a bheadh ina chodladh. Tá caoi curtha ar bhruacha an Lagáin le déanaí, agus táthar in éis cuid mhór den chathair a ghéilleadh do na coisithe. Tá cuid mhaith foirgneamh ins an chathair atá maisithe le sáibhirne de dhealbha, go háithrid na foirgnimh ó ré Victeoiria agus ó ré Éadbhaird, cosúil le Halla na Cathrach, a tógadh ins an bhliain [[1903]], nó Ollscoil na Ríona, a tháinig ar an fhód thiar ins an bhliain 1849. Tá Banc Uladh, a théid siar go dtí an bhliain [[1860]], agus Banc an Tuaiscirt, a tógadh ins an bhliain [[1769]], ar na foirgnimh is scéimhiúla ins an chathair. I mBéal Feirste atá an [[duga]] tirim is mó ar domhan, agus crainn mhillteacha longcheárta Harland and Wolff le feiceáil i bhfad i gcéin. B'ansin a tógadh [[Titanic]] fosta, agus dá réir sin, ceann de siombailí na [[Cathair (lonnaíocht)|cathrach]] í an long mhífhortúnach udaí. Bhí tábhacht mhór le tionscal an línéadaigh agus le déantús an rópa fadó, agus thig linn a rá go mb'é an línéadach a d'iompaigh an baile beag ina chathair mhór. Mar sin, is féidir Béal Feirste a chur i gcomparáid le Manchain i Sasana agus le Tampere ins an Fhionlainn - dhá áit eile nach mbeadh ina gcathracha móra inniu ach go mb'é go raibh gnoithe an línéadaigh ann. D'imigh sin agus tháinig seo, áfach, nó chan fhuil a dhath fágtha de laetha caithréime an línéadaigh i mBéal Feirste inniu, amach ó Halla an Línéadaigh, áit a bhfuil an leabharlann is sine ins an chathair. Tá campas ag [[Ollscoil Uladh]] ins an chathair fosta. Is í Scoil na nEalaíon agus na Dearthóireachta an chuid den ollscoil atá suite i gcampas Bhéal Feirste. Is iad na múrphictiúir a thabhaigh a chliú, nó a mhíchliú, d'Iarthar Bhéal Feirste, nó "díogha Bhéal Feirste", mar a deir an t-imeartas focal (is é sin, ghnítear ''Worst Belfast'' de ''West Belfast'' i mbéal na ngoineadóirí). Ar na múrphictiúir a aithnítear sainchreideamh agus saindearcadh polaitiúil an bhunaidh áitiúil. Na múrphictiúir a tchíthear ins na compail [[Protastúnachas|Albanacha]], bíonn siad saibhir i móitífeanna a léiríonn urraim an phobail do Choróin na Breataine, d'[[Óglaigh Uladh|Fhórsa Óglaigh Uladh]] (UVF) agus do dhronga paraimíleata eile de chuid na n[[Dílseoir]]í. Is é [[Bóthar na Seanchille]] an ceantar is mó Prodasnachais. Ón taoibh eile de, is iad na móitífeanna is ansa le péintéirí múrphictiúir [[Bóthar na bhFál|Bhóthar na bhFál]] na hÓglaigh de chuid na [[IRA Sealadach|Sealadach]] a fuair bás i machaire an áir ar son athaontú na hÉireann. Mar sin, is iomaí pioctúir a thaispeánann duine acu siúd - Roibeard Ó Seachnasaigh mar shampla - nó duine de na laochra is sine, cosúil le Pádraig Mac Piarais nó Séamus Ó Conghaile. Maille leofa siúd, bíonn tagairtí ann don chultúr Ghaelach agus don teangaidh Ghaeilge féin. Tá dhá aerfort ins an chathair, is é sin, Aerfort Chathair Bhéal Feirste in aice leis an inbhear, agus Aerfort Eadarnáisiunta Bhéal Feirste, agus é suite láimh le [[Loch nEathach]]. == Stair == [[Íomhá:A view of Belfast from the Lower Braniel road - DSCF7460.jpg|clé|300px|thumb|Béal Feirste.]] === Réamhstair agus Plandáil Uladh === Tá fianaise an go raibh áitreabh daonna ins an áit a bhfuil Béal Feirste inniu ó laetha na [[an Chré-Umhaois|Cré-Umhaoise]] anuas, agus iarsmaí so-aitheanta fágtha de ráth ón [[An Iarannaois|Iarannaois]]. I dtús na [[17ú haois]]e, tháinig lucht plandála ó Shasana agus ó Albain, agus sheadaigh cuid mhaith acu i mBéal Feirste. Cuid a bhí ann den phlean a bhí oibrithe amach ag an Ridire [[Arthur Chichester]] leis an cheantar a choilíniú le nua-áitritheoirí Prodasnacha. B'é oighear an scéil é go raibh Gaeil ann cheana fhéin, agus iad araiciseach chun troda in éadan na muintire a bhí ag teacht isteach. Chuaigh siad chun cearmansaíochta ar na Gaill, go háithrid ins an bhliain [[1641]], nuair a d'éirigh siad amach in éadan na gcoilínithe. Shiúil éag mór ar na plandóirí [[Protastúnachas|Prodasnacha]] le linn na ceannairce seo, agus ghreamaigh cuimhne an ródaigh sin in intinn an phobail [[Protastúnaigh Uladh|Albanaigh]] go dtí an lá atá inniu ann. I ndiaidh na chéad [[Plandáil Uladh|Phlandóirí]], tháinig na h[[Úgónaigh]] ón [[An Fhrainc|Fhrainc]] a chur fúthu ins an chathair, agus an-tábhacht leofa i bhforbairt eacnamaíoch na cathrach, ó b'iadsan thar aon dream eile a chuir bun le gnoithe an línéadaigh. === Ré na Tionsclaíochta === Má tháinig rath agus bláth ar an chathair de réir is mar a bhí tionscal an línéadaigh ag bisiú, d'fhaibhrigh meon áithrid liobrálachais agus caoinfhuilsteana ins an áit dá réir. Mhaolaigh ar an drochamhras a bhí ar na hintleachtóirí Prodasnacha roimh na Caitlicigh, agus tháinig radacachas chun cinn i measc an phobail Phreispitéaraigh, ó bhí siad thíos leis na [[Na Péindlíthe|Dlíthe Peannaideacha]] chomh maith leis na Caitlicigh féin. Chuir daoiní mar [[Liam Mac Néill]], an ministir Gaelach Prodasnach, suim ins an Ghaeilig. Bhí cuid de na luath-Ghaeilgeoirí Prodasnacha seo inbharúla go mba chóir an teangaidh a shaothrú mar ghléas leis na Caitlicigh a iompó i leith an chreidimh Phrodasnaigh, ach an chuid eile acu, b'ábhar spéise leofa an teangaidh inti féin, chomh maith leis na seanscéalta, na seanmhiotais agus na seandánta a bhí beo i gcónaí i mbéal na ndaoiní. Iontas na n-iontas, thig linn a ráidht go mb'iad Prodasnaigh Bhéal Feirste an dream ba mhó Gaelachais in Éirinn i ndeireadh na hochtú haoise déag agus i dtús na naoú haoise déag. B'i mBéal Feirste a tháinig an chéad eagraíocht ar a dtugtaí Óglaigh na hÉireann ar an fhód ins an bhliain 1778, agus b'ansin, fosta, a bunaíodh na hÉireannaigh Aontaithe. Cha raibh mórán bainte ag Béal Feirste le hÉirí Amach na bliana 1798, "[[Bliain na bhFrancach]]", áfach, nó choinnigh na Gaill greim theann ar an chathair, agus eagla orthu roimh an réabhlóideachas ó ilchríoch na hEorpa. B'ins an naoú haois déag ba mhó a chuaigh an áit chun cinn, áfach, i gcúrsaí geilleagair agus tionsclaíochta. I ndeireadh na haoise sin, fiú, bhí sí ní ba mhó ná Baile Átha Cliath féin ó thaobh an daonra de, ar feadh tamaillín. Bhí an línéadach ann cheana féin i dtús na naoú haoise déag, ach tháinig an longcheártaíocht, gnoithe an tobaca, agus an trominnealtóireacht chun saoil ins na sálaí aige. Nuair a bhí an longcheártaíocht i mbarr a maitheasa, bhí 35,000 duine ag obair do Harland and Wolff amháin. Thigeadh lucht imirce ar lorg oibre ó Albain agus ó Shasain féin, ach b'ó cheantair thuaithe Uladh a tháinig an chuid ba mhó acu, Caitlicigh ach go háithrid. Shocraigh an chuid ba mhó de na Caitlicigh in Iarthar Bhéal Feirste ón bhliain 1840 anuas. Ceantair Chaitliceacha eile iad Ard Eoin i dTuaisceart Bhéal Feirste agus Bóthar Aontroma. Bhí saol an [[lucht oibre]] go dona, agus na galair thromchúiseacha, an calar ach go háithrid, ag deachú bhunadh na bplodcheantar go gránna. Thairis sin, thoisigh an seicteachas a bhorradh i mBéal Feirste, agus bhí brilsce agus bruíon eadar an dá phobal - na Caitlicigh agus na Prodasnaigh - go mion minic. Ins an fhichiú haoise, cuireadh scéim chuimsitheach i bhfeidhm leis na slumanna a réitiú, agus bhisigh na cúrsaí dá réir. === Béal Feirste ina Phríomhchathair ar Thuaisceart Éireann === Ins an 1920, d'achtaigh Parlaimint Westminster an Dlíodh um Rialtas na hÉireann, agus b'é an reacht seo a phronn stádas na príomhchathrach ar Bhéal Feirste i stáitín úr an Tuaiscirt. Daingníodh an stádas ins an bhliain 1922, ach eadar an dá linn, bhí trioblóidí móra ins an chathair, agus coimhthíos ag teacht ar an dá phobal roimh a chéile. Cha raibh mórán fóid déanta ag an IRA i mBéal Feirste, agus má mhairbh siad duine de na péas, d'agórfadh na Dílseoirí díoltas cruálach ar na sibhialtaigh Chaitliceacha, agus uaireanta, gheibhidís cuidiú ó fhórsaí slándála an stáit. Fuair cúig chéad duine is dhá scór bás ins na trioblóidí seo. Mhaolaigh ar an fhoréigean aríst i Mí Iúil, 1922, ach is iomaí Caitliceach a thréig an áit le teacht slán ón tseicteachas. Le linn [[an Dara Cogadh Domhanda|an Darna Cogadh Domhanda]], bhuamáil [[Luftwaffe|Aerfhórsa na Gearmáine]] an áit go trom, ós rud é gur targaidí straitéiseacha a bhí ins na longcheártaí agus ins an tionscal aerloingseoireachta. B'í [[An Bhliste|Bliste]] Bhéal Feirste an t-ionsaí ba mheasa. Ar an 15ú lá de Mhí Aibreáin, 1941, rinne 200 eitleán buamála de chuid an Luftwaffe aer-ruathar ar an chathair, agus bhí ceantair an lucht oibre timpeall na longcheártaí go mór mór thíos leis an bhuamáil sin. Fuair corradh is míle duine bás i rith aon oíche amháin, agus fágadh cuid mhór eile gortaithe. Chaill duine as an cheathrar a theach nó a árasán, fosta. Agus an méid sin ráite, tháinig an-bhorradh eacnamaíoch ar an chathair le linn an chogaidh, ó bhí tábhacht straitéiseach le táirgí na tionsclaíochta áitiúla. === Na Trioblóidí === Go gairid i ndiaidh an chogaidh, bhí an saol sách suaimhneach i mBéal Feirste, ach má bhí féin, char chneasaigh goimh an tseicteachais riamh i gceart. I Mí Lúnasa 1969, phléasc scliúchais amach ar fud na cathrach. Nuair a loisc gluaisteán armúrtha de chuid [[Constáblacht Ríoga Uladh|Chonstáblacht Ríoga Uladh]] meaisínghunna le Caitlicigh i gceantar Árasáin Dhuibhise, cailleadh a lán daoiní, beirt pháistí óga ach go háithrid. Chuir na Dílseoirí Sráid Bombay le tine, ó ba cheantar Caitliceach é. Bhain an pobal Caitliceach an tátal as an scéal go raibh na péas ag tacú leis na Dílseoirí, agus mar sin, bunaíodh an tIRA Sealadach le bunadh Caitliceach an stáitín a chosaint. Chuaigh an foréigean i dtreise i dtús na seachtóidí, agus lucht an dá thaobh ag druileáil saighdiúirí paraimíleata le haghaidh troda. I mblianta [[Na Trioblóidí|na dTrioblóidí]], cha raibh éaló ann ó na síorbhuamálacha, ón fheallmharfóireacht ná ón fhoréigean sráide. Ar an 21ú lá de Mhí Iúil, 1972 ("Aoine na Fola"), mhaidhm an tIRA dhá bhuama fichead i limistéar sách teoranta i lár na cathrach, agus fuair naonúr bás de thoradh na pléascarnaí seo. Ní raibh na Dílseoirí paraimíleata i g[[Cumann Cosanta Uladh]] (UDA) agus in [[Óglaigh Uladh]] (UVF) mall ag tabhairt fhreagra. I lár na seachtóidí, bhí drong as an ghnáth i gceann na hoibre seo - [[Búistéirí na Seanchille]], mar a bheirtí orthu. Bhí siad bunaithe i ngeiteo Prodasnach na Seanchille, agus iad faoi cheannas Lenny Murphy, dearg-Dhílseoir agus ball d'Fhórsa Óglaigh Uladh, ach bhí duine de na "búistéirí" ina bhúistéir phroifisiúnta fosta, fear a mb'ainm dó William Moore. Bhainfeadh Moore úsáid as na sceana móra a bhí aige, mar bhúistéir, leis na híobartaigh a mharbhadh agus a gcorpáin a ghearradh, agus ba mhinic a d'fhág an sceanairt sin as aithne iad ar fad. Creidtear go raibh na "búistéirí" ní ba chosúla le sraithmharfóirí ná le saceimhlitheoirí. Is éadócha go mbeadh ruspa ar bith ag an phobal Phrotastúnach leis na fir bhuile seo, ach go bé go raibh an stáitín ina chíor thuathail ag an sceimhlitheoireacht, i gcruth is go raibh d'áiméar acu fáil ar shiúl le hainghníomhartha chomh suaithní sin. Ó bhí saol an stáitín ag dul ó smacht ar lucht rialtais na Ríochta Aontaithe, chinn siad ar dhíormaí de chuid Arm na Breataine a imlonnú i dTuaisceart Éireann ins an bhliain 1969. Ón am sin i leith, ba chuid dhoscartha de shaol Bhéal Feirste iad na saighdiúirí. Tógadh beairicí móra daingnithe, go háithrid in Iarthar Bhéal Feirste, áit a raibh na Caitlicigh ina gcónaí. I dtosach báire, d'fháiltigh na Caitlicigh na saighdiúirí isteach faoi chroí mhór mhaith, ó bhí siad barúlach go mbeidíst mar sciath chosanta eadar iad agus na Dílseoirí. Ní mar a shíltear a bítear, áfach. Chuaigh caidreamh na gCaitliceach agus na saighdiúirí ó mhaith go háithrid i ndiaidh imeachtaí cosúil le Cuirfiú Íochtar na bhFál, a d'iompaigh ina chath trí lá eadar na Sealadaigh agus na saighdiúirí, i gcruth is gur marbhadh ceathrar ins an teagmháil. Char mhaolaigh ar an chogadh eadar an dá dhream seo i rith na seachtóidí, ach b'í Oibríocht Motorman barr an donais. Le linn na hoibríochta seo, thonn na céadta saighdiúirí isteach ins na ceantair Chaitliceacha i mBéal Feirste agus i gcathracha eile an stáitín le cumhacht na Breataine Móire a chur ar bun aríst, in áit chumhacht an IRA. I dtús na seachtóidí, rinneadh athlonnú ar a lán de bhunadh na cathrach, agus mórchuid gach ceantar ag ruaigeadh an mhionlaigh as an chomharsanacht - na Prodasnaigh ag caitheamh na gCaitliceach amach agus a mhalairt. An chuid ba mhó acu siúd a chaithfeadh a seanáit a fhágáilt ina ndiaidh mar sin, ba Chaitlicigh iad. Tháinig meath ar eacnamaíocht na cathrach, nó thoisigh an tionsclaíocht déantúsaíochta a chailleadh a tábhachta ar fud na hEorpa i dtús na n-ochtóidí, agus cha raibh na Trioblóidi ag déanamh maitheasa don gheilleagar ach an oiread. Bhí an coibhneas eadar an dá phobal eitnireiligiúnda ag athrú chomh maith. Comh deireanach leis an bhliain 1971, b'iad na Prodasnaigh mórchuid bhunadh na cathrach, ach eadar an dá linn, chuaigh an mheá chun cothromaíochta. Chuidigh ráta ard torthúlachta na gCaitliceach leis na cúrsaí a athrú, chomh maith leis an dóigh a mbíonn na Prodasnaigh ag tréigbheáilt na háite, cuid acu ag socrú síos in áiteanna eile i dTuaisceart Éireann cosúil le Tuaisceart Chontae an Dúin, an chuid eile taobh amuigh den stáitín, go háithrid in Albain. Ins an bhliain 1981, chuaigh scaifte de phríosúnaigh Phoblachtánacha ar stailc ocrais ar lorg stádas an chime pholaitiúil, agus b'e [[Roibeard Gearóid Ó Seachnasaigh|Roibeard Ó Seachnasaigh]] an duine acu ba thúisce a shíothlaigh. B'as Baile na Mainistreach in aice le Béal Feirste dó. Spreag bás an tSeachnasaigh scliúchais mhóra ar fud Bhéal Feirste. B'ins an bhliain 1988 a chuaigh an chathair fríd na himeachtaí ba mhó a tharraing míchlú anuas uirthi i rith na n-ochtóidí. I dtosach báire, d'ionsaigh Dílseoir paraimíleata a mb'ainm dó Michael Smith lucht an tórraimh a bhí díreach ag adhlacadh an triúr Óglach de chuid na Sealadach, Mairéad Ní Fhearaíl, Seán Sabhaois agus Dónall Mac Cána, a marbhadh i nGiobráltar roimhe sin. Nuair a bhí íobartaigh an ionsaí seo á n-adhlacadh, chuir beirt cheannairí de chuid Arm na Breataine isteach ar lucht na sochraide de thaisme, agus himríodh [[Linseáil|dlíodh Uí Loingsigh]] orthu ins an chambús a tharraing siad. I dtús na nóchaidí, chuaigh ainghníomhartha na bparaimíleatach an dá thaobh i méadaíocht, agus iad ag marbhadh sibhialtaigh ón taobh eile chomh maith le cath a chur ar a chéile. Bhí siad ag tabhairt cor in aghaidh an chaim dá chéile gan stad nó mórchónaí, ach ansin, tháinig an sos cogaidh. I dtosach báire, d'fhógair na Sealadaigh sos cogaidh i Mí Lúnasa, 1994, agus sé seachtaine ina dhiaidh sin, tháinig fógra den tseort chéadna ó Chomhcheannasaíocht Mhíleata na nDílseoirí (Combined Loyalist Military Command). B'é an t-ainghníomh ba mheasa ins an tréimhse seo ná an bhuamáil a rinne na Sealadaigh ar shiopa éisc i mBóthar na Seanchille i Mí Dheireadh Fómhair 1993. B'é ab aidhm leis an bhuamáil seo ná ceannasaithe na nDílseoirí paraimíleata a mharbhadh, ó fuair na Sealadaigh boladh de go raibh a leithéidí le dul i ndáil chomhairle le chéile thuas an staighre ins an teach ina raibh an siopa éisc ag obair. Le fírinne, cha raibh a leithéid de chruinniú ar cois ins an teach nuair a phléasc an buama. Fuair naonúr Prodasnach bás nach raibh baint dá laghad acu le cruinniú na nDílseoirí móra, chomh maith le fear an bhuama féin. Gidh gur chuir sos cogaidh na bparaimíleatach deireadh leis an sceimhlitheoireacht, maireann an nimh ins an ghoimh a d'fhág blianta fada na dTrioblóidí ina ndiaidh. Ón bhliain 1969 anuas, fuair míle go leith de dhaoiní bás de thoradh an fhoréigin pholaitiúil. Cha mbíonn ach lucht aon chreidimh amháin ina gcónaí i gcomharsanacht áithrid, agus is minic a tchí siad iad féin faoi léigear ag an phobal eile. Compal imdhruidte den chineál sin í an Tráigh Ghearr in Oirthear Bhéal Feirste, mar shampla. Bíonn an foréigean paraimíleata ag pléascadh amach ó am go ham, ach anois, is é an t-imreas inmheánach is minicí a bíos ann. Mar shampla, bíonn na dronga éagsúla de Dhílseoirí ag ionsaí a chéile uaireanta, agus i Mí na Nollag den bhliain 2004, mhairbh na Sealadaigh fear a mb'ainm dó Robert McCartney. Caitliceach a bhí ann a fuarthas ina ghillire spréite i Sráid Chormaic i ndiaidh gnáthbhrilsce i dteach tábhairne i Sráid na Bealtaine i lár na cathrach. Bhí sé gonta go tubaisteach le sceana, agus shíothlaigh sé ina dhiaidh sin ins an otharlann. Ins an bhliain 1997, chaill na hAontachtóirí a lámh in uachtar ar Chomhairle Cathrach Bhéal Feirste an chéad uair riamh. B'é [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Páirtí na Comhghuaillíochta]] a chuaigh mar mheá eadar na Náisiúntóirí agus na hAontachtóirí. Cha dtearn na toghcháin chomhairle ins an bhliain 2001 agus 2005 ach an suíomh seo a dhaingniú in athuair. Ón am sin i leith, bhí beirt Ard-Mhéaraí Caitliceacha i mBéal Feirste, duine acu ón SDLP agus an duine eile ó Shinn Féin. == Iompar == Tá Béal Feirste suite i ngleann mór cóngarach do [[Muir Éireann|Mhuir Éireann]]. Fásadh an tionscadal sa chathair le cuidiú shuíomh [[Loch Lao]] ar chósta oirthear [[Ulaidh|Uladh]]. Fiú sa lá atá inniu ann, tagann cuid mhór allmhairí [[Tuaisceart Éireann|Thuaisceart Éireann]] isteach tríd na duganna atá loinnithe ar bhéal [[Abhainn an Lagáin|an Lagáin]]. Bhí seanmhuintir na Feirste in ann taisteal go dtí [[An Bhreatain|an Bhreatain Mhór]] fá chionn lá taistil go héasca. Tá seirbhísí mhaith traenach sa cheantar fosta, ag nascadh na príomhchathrach le [[Doire]], [[Carraig Fhearghais]], [[Iúr Cinn Trá]] (agus ó shin ag trasnú na teorann go [[Baile Átha Cliath]] sa [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]]) agus [[Beannchar, Contae an Dúin|Beannchar]]. Péitear líne úr fá thalamh i dtólan idir Tuaisceart Éireann agus [[Albain]] le fada, ach chan fhuil spéis don tionscadal léirithe go ginearálta i measc na bpoiliteoirí. Tá dhá aerfort suite cóngarach don chathair; is iad [[Aerfort Chathair Bhéal Feirste George Best]] (in oirthear na cathrach) agus [[Aerfort Idirnáisiúnta Bhéal Feirste]] atá mar phríomhaerfort Thuaisceart Éireann (suite idir [[Cromghlinn, Contae Aontroma|Croimghlinn]] agus baile [[Aontroim (baile)|Aontroma]] i ndeisceart [[Contae Aontroma|Chontae Aontroma]]. Téann busanna ar bhun rialta síos go hAerfort Bhaile Cliath, ag imeacht ó lár na cathrach. Is ar na bóithre a bhíonn an brú is mó ó thaobh chúrsaí iompair de, go háirid ar maidin agus um thráthnóna i rith na seachtaine. Níl Béal Feirste cosúil leis an chuid is mó de chathracha móra [[An Eoraip|Eorpacha]] sa dóigh is nach bhfuil cuarbhóthar ar ardchaighdeán ann. Tá saghas seachbhóthar ann, an [[A55 (Tuaisceart Éireann)|A55]], ach amháin ar chaighdeán íseal, go háirithe dtuaisceart agus in iarthar na cathrach, áit a leann sé seanbhóithre a bhí ann cheana féin. Ina áit sin, leanann na piomhbhealaigh uilig chuig lár an bhaile, rud a chuireann strus ar an infastructúr. Cuireadh tús leis na mótarbhealaigh sna 1960aidí. Cuireadh deireadh leo i 1972, nuair a ghlac Rialtas [[Westminster]] seilbh ar chúrsaí iompair sa réigiún. I dtosach bhí sé ar intinn ag Rialtas [[Stormont]] thart fá 10 gcúrsa a fheabhsú thart fá'n chathair. Char éirigh leo ach 3 chinn a chur i gcríoch. Imíonn an [[M2 (Tuaisceart Éireann)|M2]] agus an [[M3 (Tuaisceart Éireann)|M3]] ó Shráid Eabhrac, chomh maith le [[Nasc an Iarthair (Béal Feirste|Nasc an Iarthair]]. Tá an ceangal áirithe seo ar cheann de na háiteanna is measa dá bhfuil in Éirinn ann fá choinne tráchta ar maidin. Cluintear gach maidin áfach ar an raidió faoi easpa iompair ó threo Bheannchair (ag [[Cnoc na gCóiníní]] mar shampla), ar an [[Bóthar Ormeau|Bhóthar Ormeau íoctarach]] (ón deisceart agus ó [[Dún Pádraig]], [[Bóthar Aontroma]] (ón tuaisceart) agus [[Bóthar Bhaile Nua na hArda]] (ón oirthear). Bíonn brú ar an [[M1 (Tuaisceart Éireann)|M1]] i dtolamh, fiú ag an deireadh seachtaine. I láthair na huair táthar ag tógáil carrbhealach dúbailte (an [[A1 (Tuaisceart Éireann)|A1]]) idir Béal Feirste agus Iúr Cinn Trá i dtreo Bhaile Átha Cliath. Oscaíodh an chéad chuid den fhorbairt úrnua atá ag dul ar aghaidh idir Sráid Eabhrac agus [[Lios na gCearrbhach]] go luath i 2008, agus táthar ag súil go bhfeicfimid laghdú ar fhadhbanna tráchta ansin fá chionn tamaill bhig. Táthar ag plé Staidiam Náisiúnta Thuaisceart Éireann a thógáil le roinnt blianta anuas. Tá muintir dheisceart na cathrach ag tabhairt amach le fada fá dtaobh de na fadhbanna a bheadh ann dá ndéanfadh an Rialtas i b[[Páirc Ormeau]] áfach - i gceantar atá faoi bhrú go fóill. == Polaitíocht Áitiúil == Ins an bhliain [[2005]], vótáil bunadh Bhéal Feirste isteach Comhairleoirí Cathrach de réir na scéime seo: * cúigear comhairleoirí déag ón [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|Pháirtí Aontachtach Dhaonlathach]] (DUP); * ceathrar comhairleoirí déag ó [[Sinn Féin|Shinn Féin]]; * ochtar comhairleoirí ó [[Páirtí Sóisialta agus Daonlathach an Lucht Oibre|Pháirtí Shóisialta agus Dhaonlathach an Lucht Oibre]] (SDLP); * seachtar comhairleoirí ó [[Páirtí Aontachtach Uladh|Pháirtí Aontachtach Uladh]] (UUP); * ceathrar comhairleoirí ó [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Pháirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann]]; * beirt chomhairleoirí ón [[An Páirtí Aontachtach Forásach|Pháirtí Aontachtach Fhorásach]] (PUP); * agus aon chomhairleoir neamhspleách amháin. Chan fhuil Comhairle na Cathrach faoi smacht aon dream ar leith. Fríd na coistí sainiúla a ghnítear an chuid is mó de ghnoithe na Comhairle. Tá ceithre thoghlach i mBéal Feirste ins na holltoghcháin agus i dtoghchán an [[Tionól Thuaisceart Éireann|Tionóil]], is é sin, [[Béal Feirste Thuaidh (toghlach)|Béal Feirste Thuaidh]], [[Béal Feirste Thiar(toghlach|Béal Feirste Thiar]], [[Béal Feirste Theas (toghlach)|Béal Feirste Theas]] agus [[Béal Feirste Thoir(toghlach)|Béal Feirste Thoir]]. Sroicheann achan cheann acu amach thar theorainn na cathrach, agus iad ag cumhdach cuid den [[An Caisleán Riabhach|Chaisleán Riabhach]], cuid de [[Lios na gCearrbhach]], agus cuid de [[Baile Nua na Mainistreach|Bhaile Nua na Mainistreach]]. In olltoghchán na bliana 2005, vótáladh beirt teachtaí ón Pháirtí Aontachtach Dhaonlathach, teachta amháin ó Pháirtí Shóisialta agus Dhaonlathach an Lucht Oibre, agus aon duine amháin ó Shinn Féin isteach i bparlaimint na Ríochta Aontaithe. Ins an bhliain 2003, chuaigh seisear ón DUP, cúigear ón UUP, duine amháin ón PUP, duine amháin ón Chomhghuaillíocht, ceathrar ón SDLP agus seachtar ó Shinn Féin isteach ins an Tionól. == An Ghaeilge i mBéal Feirste == Ins an lá atá inniu ann, tá méadú ag teacht ar an [[Gaeilge|Ghaeilg]] i mBéal Feirste, agus an teangaidh le cluinsbheáilt go forleathan i gcodanna áithrid den chathair, in Iarthar Bhéal Feirste thar aon áit eile. Thiar ins na seascaidí, chuir dream de Ghaeilgeoirí óga bun le scéim fhorbartha tithíochta as ar fhás Gaeltacht Bhóthar Shaw, arb í an chéad Ghaeltacht úrbhunaithe in oileán na hÉireann ar fad. Is í an phríomhdhifríocht eadar an Ghaeltacht seo agus Gaeltacht Ráth Chairn i gContae na Mí ná gur díograiseoirí teangtha, seachas cainteoirí dúchais ón tsean-Ghaeltacht, a bhí ins an chéad ghlúin a shocraigh síos i mBóthar Shaw. Inniu, áfach, tá an treas glúin ag fás aníos ins an chompal. Bunaíodh [[Bunscoil Phobal Feirste]] i m[[Bóthar na bhFál]] ins na seachtóidí, agus í ar an chéad Ghaelscoil ariamh i d[[Tuaisceart Éireann]]. B'iad na tuistí a chuir tús leis an Ghaelscoil seo, agus iad ag tógáilt a gclainne le [[Gaeilge|Gaeilg]]. I dtosach báire, cha raibh ach naonúr ag freastal ar Scoil Phobal Feirste. D'eitigh Rialtas na [[An Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]] an scoil fá aitheantas glan amach, agus cha raibh státmhaoiniú ag teacht don scoil ach an oiread, mar gheall ar an bheagán daltaí a bhí ag dul ar an scoil. Cúpla bliain ina dhiaidh sin, tháinig [[Meánscoil Feirste]] ar an fhód, agus í ar an chéad [[meánscoil Lán-Ghaeilge|mheánscoil lán-Ghaeilge]] i d[[Tuaisceart Éireann]]. Gidh go raibh an teangaidh ag dul i dtreise i rith na mblianta, cha raibh na Dílseoirí ná an Rialtas sásta fás na Gaeilge i mBéal Feirste a ghlacadh dáiríribh, a fhad is a bhí na Trioblóidí ar cois. Thug Sammy Wilson, comhairleoir cathrach de chuid an DUP, "teangaidh na lucharachán" ar an Ghaeilg, agus é ag tabhairt le fios gur teangaidh a bhí ann nach mbeadh fóirsteanach do riachtanaisí an duine chomhaimseartha. Tá infreastruchtúr agus áiseanna na Gaeilge i mBéal Feirste an-láidir inniu. Bhí an nuachtán laethúil udaí [[LÁ]] á fhoilsiú ansin, arb é an t-aon nuachtán laethúil amháin ins an teangaidh. Thairis sin, tá oifigí a lán eagraíochtaí Gaeilge ins an chathair: [[Pobal]], [[Iontaobhas ULTACH]], [[Foras na Gaeilge]], [[Forbairt Feirste]], agus [[Cultúrlann Mac Adam Ó Fiaich]], ina bhfuil [[Raidió Fáilte]] agus [[An Ceathrú Póilí]] suite. Bhí 349,618 i gcónaí i mBéal Feirste. Bhí eolas ar an n[[Gaeilge]] ag 12.05% den daonra (timpeall 42,000 daoine). ===Líonra Gaeilge=== {{príomhalt|Líonraí Gaeilge}} Tá aitheantas oifigiúil bainte amach ag pobal na Gaeilge in Iarthar Bhéal Feirste mar líonra Gaeilge. D'fhógair Foras na Gaeilge ag ndeireadh 2015 go mbeidh cúig cheantar aitheanta mar Líonraí Gaeilge in Éirinn. Is iad [[Cluain Dolcáin]]; [[Baile Locha Riach]]; [[Carn Tóchair]] agus [[Inis]] na líonraí eile timpeall na tíre. ==Daoine== *[[Gearóid Mac Ádhaimh]], polaiteoir Éireannach. *[[John Stewart Bell]], Fisiceoir is fealsamh. *[[George Best]], Peileadóir sacair. *[[Susan Jocelyn Burnell]], Réalteolaí. *[[Ciaran Carson]], file, úrscéalaí, aistritheoir agus ollamh le filíochta. *[[James Craig, 1ú Bíocunta Chreaga Abhann]], cheannaire aontachtach i d[[Tuaisceart Éireann]]. *[[John Boyd Dunlop]], Ceapadóir is tionsclóir. *[[Jonny Evans]], imreoir sacair. *[[Alex Higgins]], Imreoir snúcair. *[[Eamonn Holmes]], láithreoir teilifíse. *[[William Thomson]], fisiceoir matamaiticiúil agus innealtóir. *[[C. S. Lewis]], Scríbhneoir. *[[Máire Mhic Ghiolla Íosa]], ochtú h[[Uachtarán na hÉireann]] ó 1997 go 2011. *[[Van Morrison]], Ceoltóir agus amhránaí. *[[Peter Robinson]], Polaiteoir Aontachtach de chuid an DUP i d[[Tuaisceart Éireann]]. *[[David Trimble]], Polaiteoir. == Ceantair == * [[Ard Eoin]], [[Abhainn an Lagáin]] * [[Baile Andarsan]], [[Baile Bín]], [[An Braineal]], [[Binn Mhadagáin]], [[Bóthar Dhún na nGall]], [[Bóthar na bhFál]], [[Bóthar na Seanchille]], [[Gaeltacht Bhóthar Sheoighe|Bóthar Seoighe]], [[Bóthar Chluanaí]] * [[An Chreagaigh]] * [[Dubhais]], [[Dún Dónaill]] * [[Loch Lao]], [[Lóiste Nua]] * [[Poll Glas]] * [[Reilig Chathair Bhéal Feirste]], [[Reilig Phlásóg na Rós]] * [[An Sruthán Milis]] * [[Teach Monaidh]], [[An Trá Ghearr]] == Comhchathracha == Béal Feirste nasctha le háiteanna seo a leanas: *{{bratach|United States}} [[Nashville, Tennessee]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (1994) <ref name=":0">{{Lua idirlín|url=http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-37859.aspx|teideal=Belfast signs Sister Cities accord with Boston - Belfast City Council|work=www.belfastcity.gov.uk|dátarochtana=2019-02-19|archivedate=2015-12-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151231214225/http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-37859.aspx}}</ref> *{{bratach|China}} [[Hefei]], Anhui, [[An tSín]] (2005) <ref name=":0" /> *{{bratach|United States}} [[Boston, Massachusetts]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (2014) <ref name=":0" /> *{{bratach|China}} [[Shenyang]], [[Liaoning]], [[An tSín]] (2016) <ref>{{Lua idirlín|url=http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-66404.aspx|teideal=Belfast signs Sister City Agreement with Shenyang, China today to collaborate in number of areas - Belfast City Council|work=www.belfastcity.gov.uk|dátarochtana=2019-02-19|archivedate=2016-10-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161022023632/http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-66404.aspx}}</ref> == Naisc sheachtracha == * [http://www.belfastcity.gov.uk Comhairle Cathartha Bhéal Feirste] * [http://www.geographia.com/northern-ireland/ukibel00.htm leathanach baile na cathrach] * [http://www.nics.gov.uk/ Rialtas Thuaisceart Éireann] * [http://www.scots-online.org/grammar/belfast.htm Canúint Bhéal Feirste sa Bhéarla] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050207004455/http://www.scots-online.org/grammar/belfast.htm |date=2005-02-07 }} * [http://www.irish-architecture.com/buildings_ireland/antrim/belfast/index.html Ailtireacht Bhéal Feirste] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050306002557/http://www.irish-architecture.com/buildings_ireland/antrim/belfast/index.html |date=2005-03-06 }} * [http://www.youtube.com/watch?v=5EGc_cvnJt0 Clár faisnéis, faoi Choláiste Naomh Maolmhaodhóg agus an saol i mBéal Feirste] sna [[1960idí]] agus na [[1970idí]] ar [[Youtube]], [[TG4]], [[2012]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Cathracha in Éirinn}} [[Catagóir:Béal Feirste| ]] [[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma]] [[Catagóir:Líonraí Gaeilge le haitheantas]] [[Catagóir:Bailte le ardeaglaisí in Éirinn]] te0lyscuyz5rru37psnbhrnalhztzbw 1273136 1273134 2025-07-08T15:36:29Z 223.205.72.14 /* Na Trioblóidí */ 1273136 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is é '''Béal Feirste'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/118005|title=Béal Feirste/Belfast {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ([[Béarla]]: ''Belfast'') príomhchathair [[Tuaisceart Éireann|Thuaisceart Éireann]], agus í ina príomhchathair thraidisiúnta fosta ar [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]] agus ar [[Contae Aontroma|Chontae Aontroma]]. Tá an chathair féin scoilte idir Contae Aontroma (siar agus ó thuaidh) agus [[Contae an Dúin]] (soir agus ó dheas). Is é an dara cathair is mó in [[Éirinn]], agus 277,391 duine ina gcónaí ansin de réir dhaonáireamh na bliana 2001. Is é sin daonra na cathrach féin, ach má chuirtear timpeallacht na cathrach ins an áireamh, is é an daonra a gheofar ná 579,554. Is é is impleacht dó seo ná go bhfuil Béal Feirste ar an chúigiú cathair déag is mó ar fud na [[Ríochta Aontaithe]], agus go bhfuil timpeallacht Bhéal Feirste ar an aonú comhchathair déag is mó. Tá rialtas Thuaisceart Éireann suite i mBéal Feirste. Tá [[Tionól Thuaisceart Éireann]] ag obair i bhfoirgnimh na Parlaiminte i [[Stormont]], agus Rúnaí an Stáit do Thuaisceart Éireann i gCaisleán Chromghlinne, áit a gcónaíonn an Bhanríon Shasana fosta, agus í ar cuairt ins an stáitín. == Eolas Ginearálta == Fuair Béal Feirste a ainm as an ''Fhearsaid'', is é sin, as an bhruach gainimh ag ''béal'' na habhann. Tógadh Béal Feirste i mbéal abhainn an [[Abhainn an Lagáin|Lagáin]] an chéad uair riamh, ach inniu, tá abhainn na Feirste fágtha ag sní i lintéar faoin tSráid Ard. Tá Béal Feirste suite ar inbhear chois Mhuir Éireann, in ascaill na gcnoc. Is iad na cnoic is clúití acu ná an Sliabh Dubh, an Duibhis agus Beann Mhadagáin. Bheirthear ''Cavehill'', nó "Cnoc na hUaimhe", ar Bheann Mhadagáin as Béarla, agus is ar "Ghaosán Napoleon" is fearr a aithnítear an cnoc seo. Lomán basailt é an Gaosán, agus é ag dealú an chathair ó Ghleann Ghormlaí. Creidtear go mb'í Beann Mhadagáin a thug spreagadh do [[Jonathan Swift]] ''Gulliver's Travels'' a chumadh, nó b'fhacthas dó go raibh an cnoc cosúil le fathach a bheadh ina chodladh. Tá caoi curtha ar bhruacha an Lagáin le déanaí, agus táthar in éis cuid mhór den chathair a ghéilleadh do na coisithe. Tá cuid mhaith foirgneamh ins an chathair atá maisithe le sáibhirne de dhealbha, go háithrid na foirgnimh ó ré Victeoiria agus ó ré Éadbhaird, cosúil le Halla na Cathrach, a tógadh ins an bhliain [[1903]], nó Ollscoil na Ríona, a tháinig ar an fhód thiar ins an bhliain 1849. Tá Banc Uladh, a théid siar go dtí an bhliain [[1860]], agus Banc an Tuaiscirt, a tógadh ins an bhliain [[1769]], ar na foirgnimh is scéimhiúla ins an chathair. I mBéal Feirste atá an [[duga]] tirim is mó ar domhan, agus crainn mhillteacha longcheárta Harland and Wolff le feiceáil i bhfad i gcéin. B'ansin a tógadh [[Titanic]] fosta, agus dá réir sin, ceann de siombailí na [[Cathair (lonnaíocht)|cathrach]] í an long mhífhortúnach udaí. Bhí tábhacht mhór le tionscal an línéadaigh agus le déantús an rópa fadó, agus thig linn a rá go mb'é an línéadach a d'iompaigh an baile beag ina chathair mhór. Mar sin, is féidir Béal Feirste a chur i gcomparáid le Manchain i Sasana agus le Tampere ins an Fhionlainn - dhá áit eile nach mbeadh ina gcathracha móra inniu ach go mb'é go raibh gnoithe an línéadaigh ann. D'imigh sin agus tháinig seo, áfach, nó chan fhuil a dhath fágtha de laetha caithréime an línéadaigh i mBéal Feirste inniu, amach ó Halla an Línéadaigh, áit a bhfuil an leabharlann is sine ins an chathair. Tá campas ag [[Ollscoil Uladh]] ins an chathair fosta. Is í Scoil na nEalaíon agus na Dearthóireachta an chuid den ollscoil atá suite i gcampas Bhéal Feirste. Is iad na múrphictiúir a thabhaigh a chliú, nó a mhíchliú, d'Iarthar Bhéal Feirste, nó "díogha Bhéal Feirste", mar a deir an t-imeartas focal (is é sin, ghnítear ''Worst Belfast'' de ''West Belfast'' i mbéal na ngoineadóirí). Ar na múrphictiúir a aithnítear sainchreideamh agus saindearcadh polaitiúil an bhunaidh áitiúil. Na múrphictiúir a tchíthear ins na compail [[Protastúnachas|Albanacha]], bíonn siad saibhir i móitífeanna a léiríonn urraim an phobail do Choróin na Breataine, d'[[Óglaigh Uladh|Fhórsa Óglaigh Uladh]] (UVF) agus do dhronga paraimíleata eile de chuid na n[[Dílseoir]]í. Is é [[Bóthar na Seanchille]] an ceantar is mó Prodasnachais. Ón taoibh eile de, is iad na móitífeanna is ansa le péintéirí múrphictiúir [[Bóthar na bhFál|Bhóthar na bhFál]] na hÓglaigh de chuid na [[IRA Sealadach|Sealadach]] a fuair bás i machaire an áir ar son athaontú na hÉireann. Mar sin, is iomaí pioctúir a thaispeánann duine acu siúd - Roibeard Ó Seachnasaigh mar shampla - nó duine de na laochra is sine, cosúil le Pádraig Mac Piarais nó Séamus Ó Conghaile. Maille leofa siúd, bíonn tagairtí ann don chultúr Ghaelach agus don teangaidh Ghaeilge féin. Tá dhá aerfort ins an chathair, is é sin, Aerfort Chathair Bhéal Feirste in aice leis an inbhear, agus Aerfort Eadarnáisiunta Bhéal Feirste, agus é suite láimh le [[Loch nEathach]]. == Stair == [[Íomhá:A view of Belfast from the Lower Braniel road - DSCF7460.jpg|clé|300px|thumb|Béal Feirste.]] === Réamhstair agus Plandáil Uladh === Tá fianaise an go raibh áitreabh daonna ins an áit a bhfuil Béal Feirste inniu ó laetha na [[an Chré-Umhaois|Cré-Umhaoise]] anuas, agus iarsmaí so-aitheanta fágtha de ráth ón [[An Iarannaois|Iarannaois]]. I dtús na [[17ú haois]]e, tháinig lucht plandála ó Shasana agus ó Albain, agus sheadaigh cuid mhaith acu i mBéal Feirste. Cuid a bhí ann den phlean a bhí oibrithe amach ag an Ridire [[Arthur Chichester]] leis an cheantar a choilíniú le nua-áitritheoirí Prodasnacha. B'é oighear an scéil é go raibh Gaeil ann cheana fhéin, agus iad araiciseach chun troda in aghaidh na muintire a bhí ag teacht isteach. Chuaidh siad chun cearmansaíochta ar na Gaill, go háithrid ins an bhliain [[1641]], nuair a d'éirigh siad amach in éadan na gcoilínithe. Shiúil éag mór ar na plandóirí [[Protastúnachas|Prodasnacha]] le linn na ceannairce seo, agus ghreamaigh cuimhne an ródaigh sin in intinn an phobail [[Protastúnaigh Uladh|Albanaigh]] go dtí an lá atá inniu ann. I ndiaidh na chéad [[Plandáil Uladh|Phlandóirí]], tháinig na h[[Úgónaigh]] ón [[An Fhrainc|Fhrainc]] a chur fúthu ins an chathair, agus an-tábhacht leofa i bhforbairt eacnamaíoch na cathrach, ó b'iadsan thar aon dream eile a chuir bun le gnoithe an línéadaigh. === Ré na Tionsclaíochta === Má tháinig rath agus bláth ar an chathair de réir is mar a bhí tionscal an línéadaigh ag bisiú, d'fhaibhrigh meon áithrid liobrálachais agus caoinfhuilsteana ins an áit dá réir. Mhaolaigh ar an drochamhras a bhí ar na hintleachtóirí Prodasnacha roimh na Caitlicigh, agus tháinig radacachas chun cinn i measc an phobail Phreispitéaraigh, ó bhí siad thíos leis na [[Na Péindlíthe|Dlíthe Peannaideacha]] chomh maith leis na Caitlicigh féin. Chuir daoiní mar [[Liam Mac Néill]], an ministir Gaelach Prodasnach, suim ins an Ghaeilig. Bhí cuid de na luath-Ghaeilgeoirí Prodasnacha seo inbharúla go mba chóir an teangaidh a shaothrú mar ghléas leis na Caitlicigh a iompó i leith an chreidimh Phrodasnaigh, ach an chuid eile acu, b'ábhar spéise leofa an teangaidh inti féin, chomh maith leis na seanscéalta, na seanmhiotais agus na seandánta a bhí beo i gcónaí i mbéal na ndaoiní. Iontas na n-iontas, thig linn a ráidht go mb'iad Prodasnaigh Bhéal Feirste an dream ba mhó Gaelachais in Éirinn i ndeireadh na hochtú haoise déag agus i dtús na naoú haoise déag. B'i mBéal Feirste a tháinig an chéad eagraíocht ar a dtugtaí Óglaigh na hÉireann ar an fhód ins an bhliain 1778, agus b'ansin, fosta, a bunaíodh na hÉireannaigh Aontaithe. Cha raibh mórán bainte ag Béal Feirste le hÉirí Amach na bliana 1798, "[[Bliain na bhFrancach]]", áfach, nó choinnigh na Gaill greim theann ar an chathair, agus eagla orthu roimh an réabhlóideachas ó ilchríoch na hEorpa. B'ins an naoú haois déag ba mhó a chuaidh an áit chun cinn, áfach, i gcúrsaí geilleagair agus tionsclaíochta. I ndeireadh na haoise sin, fiú, bhí sí ní ba mhó ná Baile Átha Cliath fhéin ó thaobh an daonra de, ar feadh tamaillín. Bhí an línéadach ann cheana féin i dtús na naoú haoise déag, ach tháinig an longcheártaíocht, gnoithe an tobaca, agus an trominnealtóireacht chun saoil ins na sálaí aige. Nuair a bhí an longcheártaíocht i mbarr a maitheasa, bhí 35,000 duine ag obair do Harland and Wolff amháin. Thigeadh lucht imirce ar lorg oibre ó Albain agus ó Shasain féin, ach b'ó cheantair thuaithe Uladh a tháinig an chuid ba mhó acu, Caitlicigh ach go háirithe. Shocraigh an chuid ba mhó de na Caitlicigh in Iarthar Bhéal Feirste ón bhliain 1840 anuas. Ceantair Chaitliceacha eile iad Ard Eoin i dTuaisceart Bhéal Feirste agus Bóthar Aontroma. Bhí saol an [[lucht oibre]] go dona, agus na galair thromchúiseacha, an calar ach go háithrid, ag deachú bhunadh na bplodcheantar go gránna. Thairis sin, thoisigh an seicteachas a bhorradh i mBéal Feirste, agus bhí brilsce agus bruíon eadar an dá phobal - na Caitlicigh agus na Prodasnaigh - go mion minic. Ins an fhichiú haoise, cuireadh scéim chuimsitheach i bhfeidhm leis na slumanna a réitiú, agus bhisigh na cúrsaí dá réir. === Béal Feirste ina Phríomhchathair ar Thuaisceart Éireann === Ins an 1920, d'achtaigh Parlaimint Westminster an Dlíodh um Rialtas na hÉireann, agus b'é an reacht seo a phronn stádas na príomhchathrach ar Bhéal Feirste i stáitín úr an Tuaiscirt. Daingníodh an stádas ins an bhliain 1922, ach eadar an dá linn, bhí trioblóidí móra ins an chathair, agus coimhthíos ag teacht ar an dá phobal roimh a chéile. Cha raibh mórán fóid déanta ag an IRA i mBéal Feirste, agus má mhairbh siad duine de na péas, d'agórfadh na Dílseoirí díoltas cruálach ar na sibhialtaigh Chaitliceacha, agus uaireanta, gheibhidís cuidiú ó fhórsaí slándála an stáit. Fuair cúig chéad duine is dhá scór bás ins na trioblóidí seo. Mhaolaigh ar an fhoréigean aríst i Mí Iúil, 1922, ach is iomaí Caitliceach a thréig an áit le teacht slán ón tseicteachas. Le linn [[an Dara Cogadh Domhanda|an Darna Cogadh Domhanda]], bhuamáil [[Luftwaffe|Aerfhórsa na Gearmáine]] an áit go trom, ós rud é gur targaidí straitéiseacha a bhí ins na longcheártaí agus ins an tionscal aerloingseoireachta. B'í [[An Bhliste|Bliste]] Bhéal Feirste an t-ionsaí ba mheasa. Ar an 15ú lá de Mhí Aibreáin, 1941, rinne 200 eitleán buamála de chuid an Luftwaffe aer-ruathar ar an chathair, agus bhí ceantair an lucht oibre timpeall na longcheártaí go mór mór thíos leis an bhuamáil sin. Fuair corradh is míle duine bás i rith aon oíche amháin, agus fágadh cuid mhór eile gortaithe. Chaill duine as an cheathrar a theach nó a árasán, fosta. Agus an méid sin ráite, tháinig an-bhorradh eacnamaíoch ar an chathair le linn an chogaidh, ó bhí tábhacht straitéiseach le táirgí na tionsclaíochta áitiúla. === Na Trioblóidí === Go gairid i ndiaidh an chogaidh, bhí an saol sách suaimhneach i mBéal Feirste, ach má bhí féin, char chneasaigh goimh an tseicteachais riamh i gceart. I Mí Lúnasa 1969, phléasc scliúchais amach ar fud na cathrach. Nuair a loisc gluaisteán armúrtha de chuid [[Constáblacht Ríoga Uladh|Chonstáblacht Ríoga Uladh]] meaisínghunna le Caitlicigh i gceantar Árasáin Dhuibhise, cailleadh a lán daoine, beirt pháistí óga ach go háithrid. Chuir na Dílseoirí Sráid Bombay le tine, ó ba cheantar Caitliceach é. Bhain an pobal Caitliceach an tátal as an scéal go raibh na péas ag tacú leis na Dílseoirí, agus mar sin, bunaíodh an tIRA Sealadach le bunadh Caitliceach an stáitín a chosaint. Chuaidh an foréigean i dtreise i dtús na seachtóidí, agus lucht an dá thaobh ag druileáil saighdiúirí paraimíleata le haghaidh troda. I mblianta [[Na Trioblóidí|na dTrioblóidí]], cha raibh éalú ann ó na síorbhuamálacha, ón fheallmharfóireacht ná ón fhoréigean sráide. Ar an 21ú lá de Mhí Iúil, 1972 ("Aoine na Fola"), mhaidhm an tIRA dhá bhuama fichead i limistéar sách teoranta i lár na cathrach, agus fuair naonúr bás de thoradh na pléascarnaí seo. Ní raibh na Dílseoirí paraimíleata i g[[Cumann Cosanta Uladh]] (UDA) agus in [[Óglaigh Uladh]] (UVF) mall ag tabhairt fhreagra. I lár na seachtóidí, bhí drong as an ghnáth i gceann na hoibre seo - [[Búistéirí na Seanchille]], mar a bheirtí orthu. Bhí siad bunaithe i ngeiteo Prodasnach na Seanchille, agus iad faoi cheannas Lenny Murphy, dearg-Dhílseoir agus ball d'Fhórsa Óglaigh Uladh, ach bhí duine de na "búistéirí" ina bhúistéir phroifisiúnta fosta, fear a mb'ainm dó William Moore. Bhainfeadh Moore úsáid as na sceana móra a bhí aige, mar bhúistéir, leis na híobartaigh a mharbhadh agus a gcorpáin a ghearradh, agus ba mhinic a d'fhág an sceanairt sin as aithne iad ar fad. Creidtear go raibh na "búistéirí" ní ba chosúla le sraithmharfóirí ná le saceimhlitheoirí. Is éadócha go mbeadh ruspa ar bith ag an phobal Phrotastúnach leis na fir bhuile seo, ach go bé go raibh an stáitín ina chíor thuathail ag an sceimhlitheoireacht, i gcruth is go raibh d'áiméar acu fáil ar shiúl le hainghníomhartha chomh suaithní sin. Ó bhí saol an stáitín ag dul ó smacht ar lucht rialtais na Ríochta Aontaithe, chinn siad ar dhíormaí de chuid Arm na Breataine a imlonnú i dTuaisceart Éireann ins an bhliain 1969. Ón am sin i leith, ba chuid dhoscartha de shaol Bhéal Feirste iad na saighdiúirí. Tógadh beairicí móra daingnithe, go háithrid in Iarthar Bhéal Feirste, áit a raibh na Caitlicigh ina gcónaí. I dtosach báire, d'fháiltigh na Caitlicigh na saighdiúirí isteach faoi chroí mhór mhaith, ó bhí siad barúlach go mbeidís mar sciath chosanta eadar iad agus na Dílseoirí. Ní mar a shíltear a bítear, áfach. Chuaidh caidreamh na gCaitliceach agus na saighdiúirí ó mhaith go háithrid i ndiaidh imeachtaí cosúil le Cuirfiú Íochtar na bhFál, a d'iompaigh ina chath trí lá eadar na Sealadaigh agus na saighdiúirí, i gcruth agus gur marbhadh ceathrar ins an teagmháil. Char mhaolaigh ar an chogadh eadar an dá dhream seo i rith na seachtóidí, ach b'í Oibríocht Motorman barr an donais. Le linn na hoibríochta seo, thonn na céadta saighdiúirí isteach ins na ceantair Chaitliceacha i mBéal Feirste agus i gcathracha eile an stáitín le cumhacht na Breataine Móire a chur ar bun aríst, in áit chumhacht an IRA. I dtús na seachtóidí, rinneadh athlonnú ar a lán de bhunadh na cathrach, agus mórchuid gach ceantar ag ruaigeadh an mhionlaigh as an chomharsanacht - na Prodasnaigh ag caitheamh na gCaitliceach amach agus a mhalairt. An chuid ba mhó acu siúd a chaithfeadh a seanáit a fhágáilt ina ndiaidh mar sin, ba Chaitlicigh iad. Tháinig meath ar eacnamaíocht na cathrach, nó thoisigh an tionsclaíocht déantúsaíochta a chailleadh a tábhachta ar fud na hEorpa i dtús na n-ochtóidí, agus cha raibh na Trioblóidi ag déanamh maitheasa don gheilleagar ach an oiread. Bhí an coibhneas eadar an dá phobal eitnireiligiúnda ag athrú chomh maith. Comh deireanach leis an bhliain 1971, b'iad na Prodasnaigh mórchuid bhunadh na cathrach, ach eadar an dá linn, chuaidh an mheá chun cothromaíochta. Chuidigh ráta ard torthúlachta na gCaitliceach leis na cúrsaí a athrú, chomh maith leis an dóigh a mbíonn na Prodasnaigh ag tréigbheáilt na háite, cuid acu ag socrú síos in áiteanna eile i dTuaisceart Éireann cosúil le Tuaisceart Chontae an Dúin, an chuid eile taobh amuigh den stáitín, go háithrid in Albain. Ins an bhliain 1981, chuaidh scaifte de phríosúnaigh Phoblachtánacha ar stailc ocrais ar lorg stádas an chime pholaitiúil, agus b'e [[Roibeard Gearóid Ó Seachnasaigh|Roibeard Ó Seachnasaigh]] an duine acu ba thúisce a shíothlaigh. B'as Baile na Mainistreach in aice le Béal Feirste dó. Spreag bás an tSeachnasaigh scliúchais mhóra ar fud Bhéal Feirste. B'ins an bhliain 1988 a chuaidh an chathair fríd na himeachtaí ba mhó a tharraing míchlú anuas uirthi i rith na n-ochtóidí. I dtosach báire, d'ionsaigh Dílseoir paraimíleata a mb'ainm dó Michael Smith lucht an tórraimh a bhí díreach ag adhlacadh an triúr Óglach de chuid na Sealadach, Mairéad Ní Fhearaíl, Seán Sabhaois agus Dónall Mac Cána, a marbhadh i nGiobráltar roimhe sin. Nuair a bhí íobartaigh an ionsaí seo á n-adhlacadh, chuir beirt cheannairí de chuid Arm na Breataine isteach ar lucht na sochraide de thaisme, agus himríodh [[Linseáil|dlíodh Uí Loingsigh]] orthu ins an chambús a tharraing siad. I dtús na nóchaidí, chuaidh ainghníomhartha na bparaimíleatach an dá thaobh i méadaíocht, agus iad ag marbhadh sibhialtaigh ón taobh eile chomh maith le cath a chur ar a chéile. Bhí siad ag tabhairt cor in aghaidh an chaim dá chéile gan stad nó mórchónaí, ach ansin, tháinig an sos cogaidh. I dtosach báire, d'fhógair na Sealadaigh sos cogaidh i Mí Lúnasa, 1994, agus sé seachtaine ina dhiaidh sin, tháinig fógra den tseort chéadna ó Chomhcheannasaíocht Mhíleata na nDílseoirí (Combined Loyalist Military Command). B'é an t-ainghníomh ba mheasa ins an tréimhse seo ná an bhuamáil a rinne na Sealadaigh ar shiopa éisc i mBóthar na Seanchille i Mí Dheireadh Fómhair 1993. B'é ab aidhm leis an bhuamáil seo ná ceannasaithe na nDílseoirí paraimíleata a mharbhadh, ó fuair na Sealadaigh boladh de go raibh a leithéidí le dul i ndáil chomhairle le chéile thuas an staighre ins an teach ina raibh an siopa éisc ag obair. Le fírinne, cha raibh a leithéid de chruinniú ar cois ins an teach nuair a phléasc an buama. Fuair naonúr Prodasnach bás nach raibh baint dá laghad acu le cruinniú na nDílseoirí móra, chomh maith le fear an bhuama féin. Gidh gur chuir sos cogaidh na bparaimíleatach deireadh leis an sceimhlitheoireacht, maireann an nimh ins an ghoimh a d'fhág blianta fada na dTrioblóidí ina ndiaidh. Ón bhliain 1969 anuas, fuair míle go leith de dhaoiní bás de thoradh an fhoréigin pholaitiúil. Cha mbíonn ach lucht aon chreidimh amháin ina gcónaí i gcomharsanacht áithrid, agus is minic a tchí siad iad féin faoi léigear ag an phobal eile. Compal imdhruidte den chineál sin í an Tráigh Ghearr in Oirthear Bhéal Feirste, mar shampla. Bíonn an foréigean paraimíleata ag pléascadh amach ó am go ham, ach anois, is é an t-imreas inmheánach is minicí a bíos ann. Mar shampla, bíonn na dronga éagsúla de Dhílseoirí ag ionsaí a chéile uaireanta, agus i Mí na Nollag den bhliain 2004, mhairbh na Sealadaigh fear a mb'ainm dó Robert McCartney. Caitliceach a bhí ann a fuarthas ina ghillire spréite i Sráid Chormaic i ndiaidh gnáthbhrilsce i dteach tábhairne i Sráid na Bealtaine i lár na cathrach. Bhí sé gonta go tubaisteach le sceana, agus shíothlaigh sé ina dhiaidh sin ins an otharlann. Ins an bhliain 1997, chaill na hAontachtóirí a lámh in uachtar ar Chomhairle Cathrach Bhéal Feirste an chéad uair riamh. B'é [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Páirtí na Comhghuaillíochta]] a chuaigh mar mheá eadar na Náisiúntóirí agus na hAontachtóirí. Cha dtearn na toghcháin chomhairle ins an bhliain 2001 agus 2005 ach an suíomh seo a dhaingniú in athuair. Ón am sin i leith, bhí beirt Ard-Mhéaraí Caitliceacha i mBéal Feirste, duine acu ón SDLP agus an duine eile ó Shinn Féin. == Iompar == Tá Béal Feirste suite i ngleann mór cóngarach do [[Muir Éireann|Mhuir Éireann]]. Fásadh an tionscadal sa chathair le cuidiú shuíomh [[Loch Lao]] ar chósta oirthear [[Ulaidh|Uladh]]. Fiú sa lá atá inniu ann, tagann cuid mhór allmhairí [[Tuaisceart Éireann|Thuaisceart Éireann]] isteach tríd na duganna atá loinnithe ar bhéal [[Abhainn an Lagáin|an Lagáin]]. Bhí seanmhuintir na Feirste in ann taisteal go dtí [[An Bhreatain|an Bhreatain Mhór]] fá chionn lá taistil go héasca. Tá seirbhísí mhaith traenach sa cheantar fosta, ag nascadh na príomhchathrach le [[Doire]], [[Carraig Fhearghais]], [[Iúr Cinn Trá]] (agus ó shin ag trasnú na teorann go [[Baile Átha Cliath]] sa [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]]) agus [[Beannchar, Contae an Dúin|Beannchar]]. Péitear líne úr fá thalamh i dtólan idir Tuaisceart Éireann agus [[Albain]] le fada, ach chan fhuil spéis don tionscadal léirithe go ginearálta i measc na bpoiliteoirí. Tá dhá aerfort suite cóngarach don chathair; is iad [[Aerfort Chathair Bhéal Feirste George Best]] (in oirthear na cathrach) agus [[Aerfort Idirnáisiúnta Bhéal Feirste]] atá mar phríomhaerfort Thuaisceart Éireann (suite idir [[Cromghlinn, Contae Aontroma|Croimghlinn]] agus baile [[Aontroim (baile)|Aontroma]] i ndeisceart [[Contae Aontroma|Chontae Aontroma]]. Téann busanna ar bhun rialta síos go hAerfort Bhaile Cliath, ag imeacht ó lár na cathrach. Is ar na bóithre a bhíonn an brú is mó ó thaobh chúrsaí iompair de, go háirid ar maidin agus um thráthnóna i rith na seachtaine. Níl Béal Feirste cosúil leis an chuid is mó de chathracha móra [[An Eoraip|Eorpacha]] sa dóigh is nach bhfuil cuarbhóthar ar ardchaighdeán ann. Tá saghas seachbhóthar ann, an [[A55 (Tuaisceart Éireann)|A55]], ach amháin ar chaighdeán íseal, go háirithe dtuaisceart agus in iarthar na cathrach, áit a leanann sé seanbhóithre a bhí ann cheana féin. Ina áit sin, leanann na piomhbhealaigh uilig chuig lár an bhaile, rud a chuireann brú ar an infastructúr. Cuireadh tús leis na mótarbhealaigh sna 1960aidí. Cuireadh deireadh leo i 1972, nuair a ghlac Rialtas [[Westminster]] seilbh ar chúrsaí iompair sa réigiún. I dtosach, bhí sé ar intinn ag Rialtas [[Stormont]] thart fá 10 gcúrsa a fheabhsú thart fá'n chathair. Char éirigh leo ach 3 chinn a chur i gcrích. Imíonn an [[M2 (Tuaisceart Éireann)|M2]] agus an [[M3 (Tuaisceart Éireann)|M3]] ó Shráid Eabhrac, chomh maith le [[Nasc an Iarthair (Béal Feirste|Nasc an Iarthair]]. Tá an ceangal áirithe seo ar cheann de na háiteanna is measa dá bhfuil in Éirinn ann fá choinne tráchta ar maidin. Cluintear gach maidin áfach ar an raidió faoi easpa iompair ó threo Bheannchair (ag [[Cnoc na gCóiníní]] mar shampla), ar an [[Bóthar Ormeau|Bhóthar Ormeau íoctarach]] (ón deisceart agus ó [[Dún Pádraig]], [[Bóthar Aontroma]] (ón tuaisceart) agus [[Bóthar Bhaile Nua na hArda]] (ón oirthear). Bíonn brú ar an [[M1 (Tuaisceart Éireann)|M1]] i dtolamh, fiú ag an deireadh seachtaine. I láthair na huair, táthar ag tógáil carrbhealach dúbáilte (an [[A1 (Tuaisceart Éireann)|A1]]) eadar Béal Feirste agus Iúr Cinn Trá i dtreo Bhaile Átha Cliath. Osclaíodh an chéad chuid den fhorbairt úrnua atá ag dul ar aghaidh eadar Sráid Eabhrac agus [[Lios na gCearrbhach]] go luath sa bhliain 2008, agus táthar ag súil go bhfeicfí laghdú ar fhadhbanna tráchta ansin fá chionn tamaill bhig. Táthar ag plé Staidiam Náisiúnta Thuaisceart Éireann a thógáil le roinnt blianta anuas. Tá muintir dheisceart na cathrach ag tabhairt amach le fada fá dtaobh de na fadhbanna a bheadh ann dá ndéanfadh an Rialtas i b[[Páirc Ormeau]] áfach - i gceantar atá faoi bhrú go fóill. == Polaitíocht Áitiúil == Ins an bhliain [[2005]], vótáil bunadh Bhéal Feirste isteach Comhairleoirí Cathrach de réir na scéime seo: * cúigear comhairleoirí déag ón [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|Pháirtí Aontachtach Dhaonlathach]] (DUP); * ceathrar comhairleoirí déag ó [[Sinn Féin|Shinn Féin]]; * ochtar comhairleoirí ó [[Páirtí Sóisialta agus Daonlathach an Lucht Oibre|Pháirtí Shóisialta agus Dhaonlathach an Lucht Oibre]] (SDLP); * seachtar comhairleoirí ó [[Páirtí Aontachtach Uladh|Pháirtí Aontachtach Uladh]] (UUP); * ceathrar comhairleoirí ó [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Pháirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann]]; * beirt chomhairleoirí ón [[An Páirtí Aontachtach Forásach|Pháirtí Aontachtach Fhorásach]] (PUP); * agus aon chomhairleoir neamhspleách amháin. Chan fhuil Comhairle na Cathrach faoi smacht aon dream ar leith. Fríd na coistí sainiúla a ghnítear an chuid is mó de ghnoithe na Comhairle. Tá ceithre thoghlach i mBéal Feirste ins na holltoghcháin agus i dtoghchán an [[Tionól Thuaisceart Éireann|Tionóil]], is é sin, [[Béal Feirste Thuaidh (toghlach)|Béal Feirste Thuaidh]], [[Béal Feirste Thiar(toghlach|Béal Feirste Thiar]], [[Béal Feirste Theas (toghlach)|Béal Feirste Theas]] agus [[Béal Feirste Thoir(toghlach)|Béal Feirste Thoir]]. Sroicheann achan cheann acu amach thar theorainn na cathrach, agus iad ag cumhdach cuid den [[An Caisleán Riabhach|Chaisleán Riabhach]], cuid de [[Lios na gCearrbhach]], agus cuid de [[Baile Nua na Mainistreach|Bhaile Nua na Mainistreach]]. In olltoghchán na bliana 2005, vótáladh beirt teachtaí ón Pháirtí Aontachtach Dhaonlathach, teachta amháin ó Pháirtí Shóisialta agus Dhaonlathach an Lucht Oibre, agus aon duine amháin ó Shinn Féin isteach i bparlaimint na Ríochta Aontaithe. Ins an bhliain 2003, chuaigh seisear ón DUP, cúigear ón UUP, duine amháin ón PUP, duine amháin ón Chomhghuaillíocht, ceathrar ón SDLP agus seachtar ó Shinn Féin isteach ins an Tionól. == An Ghaeilge i mBéal Feirste == Ins an lá atá inniu ann, tá méadú ag teacht ar an [[Gaeilge|Ghaeilig]] i mBéal Feirste, agus an teangaidh le cluinstin go forleathan i gcodanna áirid den chathair, in Iarthar Bhéal Feirste thar aon áit eile. Thiar ins na seascaidí, chuir dream de Ghaeilgeoirí óga bun le scéim fhorbartha tithíochta as ar fhás Gaeltacht Bhóthar Shaw, arb í an chéad Ghaeltacht úrbhunaithe in oileán na hÉireann ar fad. Is í an phríomhdhifríocht eadar an Ghaeltacht seo agus Gaeltacht Ráth Chairn i gContae na Mí ná gur díograiseoirí teangtha, seachas cainteoirí dúchais ón tsean-Ghaeltacht, a bhí ins an chéad ghlúin a shocraigh síos i mBóthar Shaw. Inniu, áfach, tá an treas glúin ag fás aníos ins an chompal. Bunaíodh [[Bunscoil Phobal Feirste]] i m[[Bóthar na bhFál]] ins na seachtóidí, agus í ar an chéad Ghaelscoil ariamh i d[[Tuaisceart Éireann]]. B'iad na tuistí a chuir tús leis an Ghaelscoil seo, agus iad ag tógáilt a gclainne le [[Gaeilge|Gaeilig]]. I dtosach báire, cha raibh ach naonúr ag freastal ar Scoil Phobal Feirste. D'eitigh Rialtas na [[An Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]] an scoil fá aitheantas glan amach, agus cha raibh státmhaoiniú ag teacht don scoil ach an oiread, mar gheall ar an bheagán daltaí a bhí ag dul ar an scoil. Cúpla bliain ina dhiaidh sin, tháinig [[Meánscoil Feirste]] ar an fhód, agus í ar an chéad [[meánscoil Lán-Ghaeilge|mheánscoil lán-Ghaeilge]] i d[[Tuaisceart Éireann]]. Gidh go raibh an teangaidh ag dul i dtreise i rith na mblianta, cha raibh na Dílseoirí ná an Rialtas sásta fás na Gaeilge i mBéal Feirste a ghlacadh dáiríribh, a fhad's a bhí na Trioblóidí ar cois. Thug Sammy Wilson, comhairleoir cathrach de chuid an DUP, "teangaidh na lucharachán" ar an Ghaeilig, agus é ag tabhairt le fios gur teangaidh a bhí ann nach mbeadh fóirsteanach do riachtanaisí an duine chomhaimseartha. Tá infreastruchtúr agus áiseanna na Gaeilge i mBéal Feirste an-láidir inniu. Bhí an nuachtán laethúil udaí [[LÁ]] á fhoilsiú ansin, arb é an t-aon nuachtán laethúil amháin ins an teangaidh. Thairis sin, tá oifigí a lán eagraíochtaí Gaeilge ins an chathair: [[Pobal]], [[Iontaobhas ULTACH]], [[Foras na Gaeilge]], [[Forbairt Feirste]], agus [[Cultúrlann Mac Adam Ó Fiaich]], ina bhfuil [[Raidió Fáilte]] agus [[An Ceathrú Póilí]] suite. Bhí 349,618 i gcónaí i mBéal Feirste. Bhí eolas ar an n[[Gaeilge]] ag 12.05% den daonra (timpeall 42,000 daoine). ===Líonra Gaeilge=== {{príomhalt|Líonraí Gaeilge}} Tá aitheantas oifigiúil bainte amach ag pobal na Gaeilge in Iarthar Bhéal Feirste mar líonra Gaeilge. D'fhógair Foras na Gaeilge ag ndeireadh 2015 go mbeidh cúig cheantar aitheanta mar Líonraí Gaeilge in Éirinn. Is iad [[Cluain Dolcáin]]; [[Baile Locha Riach]]; [[Carn Tóchair]] agus [[Inis]] na líonraí eile timpeall na tíre. ==Daoine== *[[Gearóid Mac Ádhaimh]], polaiteoir Éireannach. *[[John Stewart Bell]], Fisiceoir is fealsamh. *[[George Best]], Peileadóir sacair. *[[Susan Jocelyn Burnell]], Réalteolaí. *[[Ciaran Carson]], file, úrscéalaí, aistritheoir agus ollamh le filíochta. *[[James Craig, 1ú Bíocunta Chreaga Abhann]], cheannaire aontachtach i d[[Tuaisceart Éireann]]. *[[John Boyd Dunlop]], Ceapadóir is tionsclóir. *[[Jonny Evans]], imreoir sacair. *[[Alex Higgins]], Imreoir snúcair. *[[Eamonn Holmes]], láithreoir teilifíse. *[[William Thomson]], fisiceoir matamaiticiúil agus innealtóir. *[[C. S. Lewis]], Scríbhneoir. *[[Máire Mhic Ghiolla Íosa]], ochtú h[[Uachtarán na hÉireann]] ó 1997 go 2011. *[[Van Morrison]], Ceoltóir agus amhránaí. *[[Peter Robinson]], Polaiteoir Aontachtach de chuid an DUP i d[[Tuaisceart Éireann]]. *[[David Trimble]], Polaiteoir. == Ceantair == * [[Ard Eoin]], [[Abhainn an Lagáin]] * [[Baile Andarsan]], [[Baile Bín]], [[An Braineal]], [[Binn Mhadagáin]], [[Bóthar Dhún na nGall]], [[Bóthar na bhFál]], [[Bóthar na Seanchille]], [[Gaeltacht Bhóthar Sheoighe|Bóthar Seoighe]], [[Bóthar Chluanaí]] * [[An Chreagaigh]] * [[Dubhais]], [[Dún Dónaill]] * [[Loch Lao]], [[Lóiste Nua]] * [[Poll Glas]] * [[Reilig Chathair Bhéal Feirste]], [[Reilig Phlásóg na Rós]] * [[An Sruthán Milis]] * [[Teach Monaidh]], [[An Trá Ghearr]] == Comhchathracha == Béal Feirste nasctha le háiteanna seo a leanas: *{{bratach|United States}} [[Nashville, Tennessee]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (1994) <ref name=":0">{{Lua idirlín|url=http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-37859.aspx|teideal=Belfast signs Sister Cities accord with Boston - Belfast City Council|work=www.belfastcity.gov.uk|dátarochtana=2019-02-19|archivedate=2015-12-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151231214225/http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-37859.aspx}}</ref> *{{bratach|China}} [[Hefei]], Anhui, [[An tSín]] (2005) <ref name=":0" /> *{{bratach|United States}} [[Boston, Massachusetts]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (2014) <ref name=":0" /> *{{bratach|China}} [[Shenyang]], [[Liaoning]], [[An tSín]] (2016) <ref>{{Lua idirlín|url=http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-66404.aspx|teideal=Belfast signs Sister City Agreement with Shenyang, China today to collaborate in number of areas - Belfast City Council|work=www.belfastcity.gov.uk|dátarochtana=2019-02-19|archivedate=2016-10-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161022023632/http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-66404.aspx}}</ref> == Naisc sheachtracha == * [http://www.belfastcity.gov.uk Comhairle Cathartha Bhéal Feirste] * [http://www.geographia.com/northern-ireland/ukibel00.htm leathanach baile na cathrach] * [http://www.nics.gov.uk/ Rialtas Thuaisceart Éireann] * [http://www.scots-online.org/grammar/belfast.htm Canúint Bhéal Feirste sa Bhéarla] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050207004455/http://www.scots-online.org/grammar/belfast.htm |date=2005-02-07 }} * [http://www.irish-architecture.com/buildings_ireland/antrim/belfast/index.html Ailtireacht Bhéal Feirste] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050306002557/http://www.irish-architecture.com/buildings_ireland/antrim/belfast/index.html |date=2005-03-06 }} * [http://www.youtube.com/watch?v=5EGc_cvnJt0 Clár faisnéis, faoi Choláiste Naomh Maolmhaodhóg agus an saol i mBéal Feirste] sna [[1960idí]] agus na [[1970idí]] ar [[Youtube]], [[TG4]], [[2012]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Cathracha in Éirinn}} [[Catagóir:Béal Feirste| ]] [[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma]] [[Catagóir:Líonraí Gaeilge le haitheantas]] [[Catagóir:Bailte le ardeaglaisí in Éirinn]] m2ckke702zalkzzgv90m8r9hy271lym 1273224 1273136 2025-07-09T07:28:08Z 1.47.87.196 1273224 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is é '''Béal Feirste'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/118005|title=Béal Feirste/Belfast {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ([[Béarla]]: ''Belfast'') príomhchathair [[Tuaisceart Éireann|Thuaisceart Éireann]], agus í ina príomhchathair thraidisiúnta fosta ar [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]] agus ar [[Contae Aontroma|Chontae Aontroma]]. Tá an chathair fhéin scoilte eadar Contae Aontroma (siar agus ó thuaidh) agus [[Contae an Dúin]] (soir agus ó dheas). Is é an dara cathair is mó in [[Éirinn]], agus 277,391 duine ina gcónaí ansin de réir dhaonáireamh na bliana 2001. Is é sin daonra na cathrach fhéin, ach má chuirtear timpeallacht na cathrach san áireamh, is é an daonra a gheofar ná 579,554. Is é is impleacht dó seo ná go bhfuil Béal Feirste ar an chúigiú cathair déag is mó ar fud na [[Ríochta Aontaithe]], agus go bhfuil timpeallacht Bhéal Feirste ar an aonú comhchathair déag is mó. Tá rialtas Thuaisceart Éireann suite i mBéal Feirste. Tá [[Tionól Thuaisceart Éireann]] ag obair i bhfoirgnimh na Parlaiminte i [[Stormont]], agus Rúnaí an Stáit do Thuaisceart Éireann i gCaisleán Chromghlinne, áit a gcónaíonn an Bhanríon Shasana fosta, agus í ar cuairt ins an stáitín. == Eolas Ginearálta == Fuair Béal Feirste a ainm as an ''Fhearsaid'', is é sin, as an bhruach gainimh ag ''béal'' na habhann. Tógadh Béal Feirste i mbéal abhainn an [[Abhainn an Lagáin|Lagáin]] an chéad uair ariamh, ach inniu, tá abhainn na Feirste fágtha ag sní i lintéar faoin tSráid Ard. Tá Béal Feirste suite ar inbhear chois Mhuir Éireann, in ascaill na gcnoc. Is iad na cnoic is clúití acu ná an Sliabh Dubh, an Duibhis, agus Beann Mhadagáin. Bheirtear ''Cavehill'' ar Bheann Mhadagáin as Béarla, agus is ar "Ghaosán Napoleon" is fearr a aithnítear an cnoc seo. Lomán basailt é an Gaosán, agus é ag dealú an chathair ó Ghleann Ghormlaí. Creidtear go bhfuair Jonathan Swift giota beag ionspioraid o radharc Bheann Mhadagáin nó b'fhacthas dó go raibh an cnoc cosúil le fathach a bheadh ina chodladh'''.''' Tá caoi curtha ar bhruacha an Lagáin le déanaí, agus táthar in éis cuid mhór den chathair a ghéilleadh do na coisithe. Tá cuid mhaith foirgneamh ins an chathair atá maisithe le sáibhirne de dhealbha, go háirithe na foirgnimh ó ré Victeoiria agus ó ré Éadbhaird, cosúil le Halla na Cathrach, a tógadh ins an bhliain [[1903]], nó Ollscoil na Ríona, a tháinig ar an fhód thiar ins an bhliain 1849. Tá Banc Uladh, a théid siar go dtí an bhliain [[1860]], agus Banc an Tuaiscirt, a tógadh ins an bhliain [[1769]], ar na foirgnimh is scéimhiúla ins an chathair. I mBéal Feirste atá an [[duga]] tirim is mó ar domhan, agus crainn mhillteacha longcheárta Harland and Wolff le feiceáil i bhfad i gcéin. B'ansin a tógadh [[Titanic]] fosta, agus dá réir sin, ceann de siombailí na [[Cathair (lonnaíocht)|cathrach]] í an long mhífhortúnach udaí. Bhí tábhacht mhór le tionscal an línéadaigh agus le déantús an rópa fadó, agus thig linn a rá go mb'é an línéadach a d'iompaigh an baile beag ina chathair mhór. Mar sin, is féidir Béal Feirste a chur i gcomparáid le Manchain i Sasana agus le Tampere ins an Fhionlainn - dhá áit eile nach mbeadh ina gcathracha móra inniu ach go mb'é go raibh gnoithe an línéadaigh ann. D'imigh sin agus tháinig seo, áfach, nó chan fhuil a dhath fágtha de laetha caithréime an línéadaigh i mBéal Feirste inniu, amach ó Halla an Línéadaigh, áit a bhfuil an leabharlann is sine ins an chathair. Tá campas ag [[Ollscoil Uladh]] ins an chathair fosta. Is í Scoil na nEalaíon agus na Dearthóireachta an chuid den ollscoil atá suite i gcampas Bhéal Feirste. Is iad na múrphictiúir a thabhaigh a chliú, nó a mhíchliú, d'Iarthar Bhéal Feirste, nó "díogha Bhéal Feirste", mar a deir an t-imeartas focal (is é sin, ghnítear ''Worst Belfast'' de ''West Belfast'' i mbéal na ngoineadóirí). Ar na múrphictiúir a aithnítear sainchreideamh agus saindearcadh polaitiúil an bhunaidh áitiúil. Na múrphictiúir a tchíthear ins na compail [[Protastúnachas|Albanacha]], bíonn siad saibhir i móitífeanna a léiríonn urraim an phobail do Choróin na Breataine, d'[[Óglaigh Uladh|Fhórsa Óglaigh Uladh]] (UVF) agus do dhronga paraimíleata eile de chuid na n[[Dílseoir]]í. Is é [[Bóthar na Seanchille]] an ceantar is mó Prodasnachais. Ón taoibh eile de, is iad na móitífeanna is ansa le péintéirí múrphictiúir [[Bóthar na bhFál|Bhóthar na bhFál]] na hÓglaigh de chuid na [[IRA Sealadach|Sealadach]] a fuair bás i machaire an áir ar son athaontú na hÉireann. Mar sin, is iomaí pioctúir a thaispeánann duine acu siúd - Roibeard Ó Seachnasaigh mar shampla - nó duine de na Poblachtaigh is luaithe, Pádraig Mac Piarais agus Séamus Ó Conghaile san aireamh. Maille leofa siúd, bíonn tagairtí ann don chultúr Ghaelach agus don Ghaeilge fhéin. Tá dhá aerfort ins an chathair, is é sin, Aerfort Chathair Bhéal Feirste in aice leis an inbhear, agus Aerfort Eadarnáisiunta Bhéal Feirste, agus é suite láimh le [[Loch nEathach]]. == Stair == [[Íomhá:A view of Belfast from the Lower Braniel road - DSCF7460.jpg|clé|300px|thumb|Béal Feirste.]] === Réamhstair agus Plandáil Uladh === Tá fianaise an go raibh áitreabh daonna ins an áit a bhfuil Béal Feirste inniu ó laetha na [[an Chré-Umhaois|Cré-Umhaoise]] anuas, agus iarsmaí so-aitheanta fágtha de ráth ón [[An Iarannaois|Iarannaois]]. I dtús na [[17ú haois]]e, tháinig lucht plandála ó Shasana agus ó Albain, agus sheadaigh cuid mhaith acu i mBéal Feirste. Cuid a bhí ann den phlean a bhí beartaithe ag an Ridire [[Arthur Chichester]] leis an cheantar a choilíniú le nua-áitritheoirí Prodasnacha. B'é oighear an scéil é go raibh Gaeil ann cheana fhéin, agus iad araiciseach chun troda in aghaidh na muintire a bhí ag teacht isteach. Chuaidh siad chun cearmansaíochta ar na Gaill, go háirid ins an bhliain [[1641]], nuair a d'éirigh siad amach in éadan na gcoilínithe. Shiúil éag mór ar na plandóirí [[Protastúnachas|Prodasnacha]] le linn na ceannairce seo, agus ghreamaigh cuimhne an ródaigh sin in intinn an phobail [[Protastúnaigh Uladh|Albanaigh]] go dtí an lá atá inniu ann. I ndiaidh na chéad [[Plandáil Uladh|Phlandóirí]], tháinig na h[[Úgónaigh]] ón [[An Fhrainc|Fhrainc]] a chur fúthu ins an chathair, agus an-tábhacht leofa i bhforbairt eacnamaíoch na cathrach, ó b'iadsan thar aon dream eile a chuir bun le gnoithe an línéadaigh. === Ré na Tionsclaíochta === Má tháinig rath agus bláth ar an chathair de réir is mar a bhí tionscal an línéadaigh ag bisiú, d'fhaibhrigh meon áithrid liobrálachais agus caoinfhuilsteana ins an áit dá réir. Mhaolaigh ar an drochamhras a bhí ar na hintleachtóirí Prodasnacha roimh na Caitlicigh, agus tháinig radacachas chun cinn i measc an phobail Phreispitéaraigh, ó bhí siad thíos leis na [[Na Péindlíthe|Dlíthe Peannaideacha]] chomh maith leis na Caitlicigh féin. Chuir daoiní mar [[Liam Mac Néill]], an ministir Gaelach Prodasnach, suim ins an Ghaeilig. Bhí cuid de na luath-Ghaeilgeoirí Prodasnacha seo inbharúla go mba chóir an teangaidh a shaothrú mar ghléas leis na Caitlicigh a iompó i leith an chreidimh Phrodasnaigh, ach an chuid eile acu, b'ábhar spéise leofa an teangaidh inti féin, chomh maith leis na seanscéalta, na seanmhiotais agus na seandánta a bhí beo i gcónaí i mbéal na ndaoiní. Iontas na n-iontas, thig linn a ráidht go mb'iad Prodasnaigh Bhéal Feirste an dream ba mhó Gaelachais in Éirinn i ndeireadh na hochtú haoise déag agus i dtús na naoú haoise déag. B'i mBéal Feirste a tháinig an chéad eagraíocht ar a dtugtaí Óglaigh na hÉireann ar an fhód ins an bhliain 1778, agus b'ansin, fosta, a bunaíodh na hÉireannaigh Aontaithe. Cha raibh mórán bainte ag Béal Feirste le hÉirí Amach na bliana 1798, "[[Bliain na bhFrancach]]", áfach, nó choinnigh na Gaill greim theann ar an chathair, agus eagla orthu roimh an réabhlóideachas ó ilchríoch na hEorpa. B'ins an naoú haois déag ba mhó a chuaidh an áit chun cinn, áfach, i gcúrsaí geilleagair agus tionsclaíochta. I ndeireadh na haoise sin, fiú, bhí sí ní ba mhó ná Baile Átha Cliath fhéin ó thaobh an daonra de, ar feadh tamaillín. Bhí an línéadach ann cheana féin i dtús na naoú haoise déag, ach tháinig an longcheártaíocht, gnoithe an tobaca, agus an trominnealtóireacht chun saoil ins na sálaí aige. Nuair a bhí an longcheártaíocht i mbarr a maitheasa, bhí 35,000 duine ag obair do Harland and Wolff amháin. Thigeadh lucht imirce ar lorg oibre ó Albain agus ó Shasain féin, ach b'ó cheantair thuaithe Uladh a tháinig an chuid ba mhó acu, Caitlicigh ach go háirithe. Shocraigh an chuid ba mhó de na Caitlicigh in Iarthar Bhéal Feirste ón bhliain 1840 anuas. Ceantair Chaitliceacha eile iad Ard Eoin i dTuaisceart Bhéal Feirste agus Bóthar Aontroma. Bhí saol an [[lucht oibre]] go dona, agus na galair thromchúiseacha, an calar ach go háithrid, ag deachú bhunadh na bplodcheantar go gránna. Thairis sin, thoisigh an seicteachas a bhorradh i mBéal Feirste, agus bhí brilsce agus bruíon eadar an dá phobal - na Caitlicigh agus na Prodasnaigh - go mion minic. Ins an fhichiú haoise, cuireadh scéim chuimsitheach i bhfeidhm leis na slumanna a réitiú, agus bhisigh na cúrsaí dá réir. === Béal Feirste ina Phríomhchathair ar Thuaisceart Éireann === Ins an 1920, d'achtaigh Parlaimint Westminster an Dlíodh um Rialtas na hÉireann, agus b'é an reacht seo a phronn stádas na príomhchathrach ar Bhéal Feirste i stáitín úr an Tuaiscirt. Daingníodh an stádas ins an bhliain 1922, ach eadar an dá linn, bhí trioblóidí móra ins an chathair, agus coimhthíos ag teacht ar an dá phobal roimh a chéile. Cha raibh mórán fóid déanta ag an IRA i mBéal Feirste, agus má mhairbh siad duine de na péas, d'agórfadh na Dílseoirí díoltas cruálach ar na sibhialtaigh Chaitliceacha, agus uaireanta, gheibhidís cuidiú ó fhórsaí slándála an stáit. Fuair cúig chéad duine is dhá scór bás ins na trioblóidí seo. Mhaolaigh ar an fhoréigean aríst i Mí Iúil, 1922, ach is iomaí Caitliceach a thréig an áit le teacht slán ón tseicteachas. Le linn [[an Dara Cogadh Domhanda|an Darna Cogadh Domhanda]], bhuamáil [[Luftwaffe|Aerfhórsa na Gearmáine]] an áit go trom, ós rud é gur targaidí straitéiseacha a bhí ins na longcheártaí agus ins an tionscal aerloingseoireachta. B'í [[An Bhliste|Bliste]] Bhéal Feirste an t-ionsaí ba mheasa. Ar an 15ú lá de Mhí Aibreáin, 1941, rinne 200 eitleán buamála de chuid an Luftwaffe aer-ruathar ar an chathair, agus bhí ceantair an lucht oibre timpeall na longcheártaí go mór mór thíos leis an bhuamáil sin. Fuair corradh is míle duine bás i rith aon oíche amháin, agus fágadh cuid mhór eile gortaithe. Chaill duine as an cheathrar a theach nó a árasán, fosta. Agus an méid sin ráite, tháinig an-bhorradh eacnamaíoch ar an chathair le linn an chogaidh, ó bhí tábhacht straitéiseach le táirgí na tionsclaíochta áitiúla. === Na Trioblóidí === Go gairid i ndiaidh an chogaidh, bhí an saol sách suaimhneach i mBéal Feirste, ach má bhí féin, char chneasaigh goimh an tseicteachais riamh i gceart. I Mí Lúnasa 1969, phléasc scliúchais amach ar fud na cathrach. Nuair a loisc gluaisteán armúrtha de chuid [[Constáblacht Ríoga Uladh|Chonstáblacht Ríoga Uladh]] meaisínghunna le Caitlicigh i gceantar Árasáin Dhuibhise, cailleadh a lán daoine, beirt pháistí óga ach go háithrid. Chuir na Dílseoirí Sráid Bombay le tine, ó ba cheantar Caitliceach é. Bhain an pobal Caitliceach an tátal as an scéal go raibh na péas ag tacú leis na Dílseoirí, agus mar sin, bunaíodh an tIRA Sealadach le bunadh Caitliceach an stáitín a chosaint. Chuaidh an foréigean i dtreise i dtús na seachtóidí, agus lucht an dá thaobh ag druileáil saighdiúirí paraimíleata le haghaidh troda. I mblianta [[Na Trioblóidí|na dTrioblóidí]], cha raibh éalú ann ó na síorbhuamálacha, ón fheallmharfóireacht ná ón fhoréigean sráide. Ar an 21ú lá de Mhí Iúil, 1972 ("Aoine na Fola"), mhaidhm an tIRA dhá bhuama fichead i limistéar sách teoranta i lár na cathrach, agus fuair naonúr bás de thoradh na pléascarnaí seo. Ní raibh na Dílseoirí paraimíleata i g[[Cumann Cosanta Uladh]] (UDA) agus in [[Óglaigh Uladh]] (UVF) mall ag tabhairt fhreagra. I lár na seachtóidí, bhí drong as an ghnáth i gceann na hoibre seo - [[Búistéirí na Seanchille]], mar a bheirtí orthu. Bhí siad bunaithe i ngeiteo Prodasnach na Seanchille, agus iad faoi cheannas Lenny Murphy, dearg-Dhílseoir agus ball d'Fhórsa Óglaigh Uladh, ach bhí duine de na "búistéirí" ina bhúistéir phroifisiúnta fosta, fear a mb'ainm dó William Moore. Bhainfeadh Moore úsáid as na sceana móra a bhí aige, mar bhúistéir, leis na híobartaigh a mharbhadh agus a gcorpáin a ghearradh, agus ba mhinic a d'fhág an sceanairt sin as aithne iad ar fad. Creidtear go raibh na "búistéirí" ní ba chosúla le sraithmharfóirí ná le saceimhlitheoirí. Is éadócha go mbeadh ruspa ar bith ag an phobal Phrotastúnach leis na fir bhuile seo, ach go bé go raibh an stáitín ina chíor thuathail ag an sceimhlitheoireacht, i gcruth is go raibh d'áiméar acu fáil ar shiúl le hainghníomhartha chomh suaithní sin. Ó bhí saol an stáitín ag dul ó smacht ar lucht rialtais na Ríochta Aontaithe, chinn siad ar dhíormaí de chuid Arm na Breataine a imlonnú i dTuaisceart Éireann ins an bhliain 1969. Ón am sin i leith, ba chuid dhoscartha de shaol Bhéal Feirste iad na saighdiúirí. Tógadh beairicí móra daingnithe, go háithrid in Iarthar Bhéal Feirste, áit a raibh na Caitlicigh ina gcónaí. I dtosach báire, d'fháiltigh na Caitlicigh na saighdiúirí isteach faoi chroí mhór mhaith, ó bhí siad barúlach go mbeidís mar sciath chosanta eadar iad agus na Dílseoirí. Ní mar a shíltear a bítear, áfach. Chuaidh caidreamh na gCaitliceach agus na saighdiúirí ó mhaith, go háirithe i ndiaidh imeachtaí cosúil le Cuirfiú Íochtar na bhFál, a d'iompaigh ina chath de thrí lá eadar na Sealadaigh agus na saighdiúirí, i gcruth agus gur marbhadh ceathrar ins an teagmháil. Char mhaolaigh an chogadh eadar an dá dhream seo i rith na seachtóidí, ach b'í Oibríocht Motorman barr an donais. Le linn na hoibríochta seo, thonn na céadta saighdiúirí isteach ins na ceantair Chaitliceacha i mBéal Feirste agus i gcathracha eile an stáitín le cumhacht na Breataine Móire a chur ar bun aríst, in áit chumhacht an IRA. I dtús na seachtóidí, rinneadh athlonnú ar a lán teaghlach na cathrach, agus an mhórchuid de cheantar ag ruaigeadh an mhionlaigh as an chomharsanacht - na Prodasnaigh ag caitheamh na gCaitliceach amach agus a mhalairt, ce gur Chaitlicigh iad an chuid ba mhó a dibriodh sa modh sin. Tháinig meath ar eacnamaíocht na cathrach, nó thoisigh an tionsclaíocht déantúsaíochta a chailleadh a tábhachta ar fud na hEorpa i dtús na n-ochtóidí, agus cha raibh na Trioblóidi ag déanamh maitheasa don gheilleagar ach an oiread. Bhí an coibhneas eadar an dá phobal eitnireiligiúnda ag athrú chomh maith. Comh deireanach leis an bhliain 1971, b'iad na Prodasnaigh mórchuid bhunadh na cathrach, ach eadar an dá linn, chuaidh an mheá chun cothromaíochta. Chuidigh ráta ard torthúlachta na gCaitliceach leis na cúrsaí a athrú, chomh maith leis an dóigh a mbíonn na Prodasnaigh ag tréigbheáilt na háite, cuid acu ag socrú síos in áiteanna eile i dTuaisceart Éireann cosúil le Tuaisceart Chontae an Dúin, an chuid eile taobh amuigh den stáitín, go háirid in Albain. Ins an bhliain 1981, chuaidh scaifte de phríosúnaigh Phoblachtánacha ar stailc ocrais ar lorg stádas an chime pholaitiúil, agus b'e [[Roibeard Gearóid Ó Seachnasaigh|Roibeard Ó Seachnasaigh]] an duine acu ba thúisce a shíothlaigh. B'as Baile na Mainistreach in aice le Béal Feirste dó. Spreag bás an tSeachnasaigh scliúchais mhóra ar fud Bhéal Feirste. B'ins an bhliain 1988 a chuaidh an chathair fríd na himeachtaí ba mhó a tharraing míchliú anuas uirthi i rith na n-ochtóidí. I dtosach báire, d'ionsaigh Dílseoir paraimíleata a mb'ainm dó Michael Smith lucht an tórraimh a bhí díreach ag adhlacadh an triúr Óglach de chuid na Sealadach, Mairéad Ní Fhearaíl, Seán Sabhaois agus Dónall Mac Cána, a marbhadh i nGiobráltar roimhe sin. Nuair a bhí íobartaigh an ionsaí seo á n-adhlacadh, chuir beirt cheannairí de chuid Arm na Breataine isteach ar lucht na sochraide de thaisme, agus himríodh [[Linseáil|dlíodh Uí Loingsigh]] orthu ins an chambús a tharraing siad. I dtús na nóchaidí, chuaidh ainghníomhartha na bparaimíleatach den dá thaobh i méadaíocht, agus iad ag marbhadh sibhialtach ón taobh eile chomh maith le cath a chur ar a chéile. Bhí siad ag tabhairt cor in aghaidh an chaim dá chéile gan stad nó mórchónaí, ach ansin, tháinig an sos cogaidh. I dtosach báire, d'fhógair na Sealadaigh sos cogaidh i Mí Lúnasa, 1994, agus sé seachtain ina dhiaidh sin, tháinig fógra den tseort chéadna ó Chomhcheannasaíocht Mhíleata na nDílseoirí (Combined Loyalist Military Command). B'é an t-ainghníomh ba mheasa den tréimhse seo ná an bhuamáil a rinne na Sealadaigh ar shiopa éisc i mBóthar na Seanchille i Mí Dheireadh Fómhair 1993. B'é ab aidhm leis an bhuamáil seo ná ceannasaithe na nDílseoirí paraimíleata a mharbhadh, ó fuair na Sealadaigh boladh de go raibh a leithéidí le dul i ndáil chomhairle le chéile thuas an staighre ins an teach ina raibh an siopa éisc ag obair. Le fírinne, cha raibh a leithéid de chruinniú ar cois ins an teach nuair a phléasc an buama. Fuair naonúr Prodasnach bás nach raibh baint dá laghad acu le cruinniú na nDílseoirí móra, chomh maith le fear an bhuama féin. Gidh gur chuir sos cogaidh na bparaimíleatach deireadh leis an sceimhlitheoireacht, maireann an nimh ins an ghoimh a d'fhág blianta fada na dTrioblóidí ina ndiaidh. Ón bhliain 1969 anuas, cailleadh míle go leith de dhaoine de thoradh an fhoréigin pholaitiúil. Cha mbíonn ach lucht aon chreidimh amháin ina gcónaí i gcomharsanacht áirithe, agus is minic a tchí siad iad fhéin faoi léigear ag an phobal eile. Compal imdhruidte den chineál sin í an Tráigh Ghearr in Oirthear Bhéal Feirste. Bíonn an foréigean paraimíleata ag pléascadh amach ó am go ham, ach anois, is é an t-imreas inmheánach is minicí a bheas ann. Mar shampla, bíonn na dronga éagsúla de Dhílseoirí ag ionsaí a chéile uaireanta, agus i Mí na Nollag den bhliain 2004, mharaigh na Sealadaigh fear a mb'ainm dó Robert McCartney. Caitliceach a bhí ann a fuarthas ina ghillire spréite i Sráid Chormaic i ndiaidh gnáthbhrilsce i dteach tábhairne i Sráid na Bealtaine i lár na cathrach. Bhí sé gonta go tubaisteach le sceana, agus shíothlaigh sé ina dhiaidh sin ins an otharlann. Ins an bhliain 1997, chaill na hAontachtóirí a lámh in uachtar ar Chomhairle Cathrach Bhéal Feirste an chéad uair ariamh. B'é [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Páirtí na Comhghuaillíochta]] a chuaidh mar mheá eadar na Náisiúntóirí agus na hAontachtóirí. Cha dtearna na toghcháin chomhairle ins na blianta 2001 agus 2005 ach an suíomh seo a dhaingniú in athuair. Ón am sin i leith, bhí beirt Ard-Mhéaraí Caitliceacha i mBéal Feirste, duine acu ón SDLP agus an duine eile ó Shinn Féin. == Iompar == Tá Béal Feirste suite i ngleann mór cóngarach do [[Muir Éireann|Mhuir Éireann]]. Fásadh an tionscadal sa chathair le cuidiú shuíomh [[Loch Lao]] ar chósta oirthear [[Ulaidh|Uladh]]. Fiú sa lá atá inniu ann, tagann cuid mhór allmhairí [[Tuaisceart Éireann|Thuaisceart Éireann]] isteach tríd na duganna atá loinnithe ar bhéal [[Abhainn an Lagáin|an Lagáin]]. Bhí seanmhuintir na Feirste in ann taisteal go dtí [[An Bhreatain|an Bhreatain Mhór]] fá chionn lá taistil go héasca. Tá seirbhísí mhaith traenach sa cheantar fosta, ag nascadh na príomhchathrach le [[Doire]], [[Carraig Fhearghais]], [[Iúr Cinn Trá]] (agus ó shin ag trasnú na teorann go [[Baile Átha Cliath]] sa [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]]) agus [[Beannchar, Contae an Dúin|Beannchar]]. Péitear líne úr fá thalamh i dtólan idir Tuaisceart Éireann agus [[Albain]] le fada, ach chan fhuil spéis don tionscadal léirithe go ginearálta i measc na bpoiliteoirí. Tá dhá aerfort suite cóngarach don chathair; is iad [[Aerfort Chathair Bhéal Feirste George Best]] (in oirthear na cathrach) agus [[Aerfort Idirnáisiúnta Bhéal Feirste]] atá mar phríomhaerfort Thuaisceart Éireann (suite idir [[Cromghlinn, Contae Aontroma|Croimghlinn]] agus baile [[Aontroim (baile)|Aontroma]] i ndeisceart [[Contae Aontroma|Chontae Aontroma]]. Téann busanna ar bhun rialta síos go hAerfort Bhaile Cliath, ag imeacht ó lár na cathrach. Is ar na bóithre a bhíonn an brú is mó ó thaobh chúrsaí iompair de, go háirid ar maidin agus um thráthnóna i rith na seachtaine. Níl Béal Feirste cosúil leis an chuid is mó de chathracha móra [[An Eoraip|Eorpacha]] sa dóigh is nach bhfuil cuarbhóthar ar ardchaighdeán ann. Tá saghas seachbhóthar ann, an [[A55 (Tuaisceart Éireann)|A55]], ach amháin ar chaighdeán íseal, go háirithe dtuaisceart agus in iarthar na cathrach, áit a leanann sé seanbhóithre a bhí ann cheana féin. Ina áit sin, leanann na piomhbhealaigh uilig chuig lár an bhaile, rud a chuireann brú ar an infastructúr. Cuireadh tús leis na mótarbhealaigh sna 1960aidí. Cuireadh deireadh leo i 1972, nuair a ghlac Rialtas [[Westminster]] seilbh ar chúrsaí iompair sa réigiún. I dtosach, bhí sé ar intinn ag Rialtas [[Stormont]] thart fá 10 gcúrsa a fheabhsú thart fá'n chathair. Char éirigh leo ach 3 chinn a chur i gcrích. Imíonn an [[M2 (Tuaisceart Éireann)|M2]] agus an [[M3 (Tuaisceart Éireann)|M3]] ó Shráid Eabhrac, chomh maith le [[Nasc an Iarthair (Béal Feirste|Nasc an Iarthair]]. Tá an ceangal áirithe seo ar cheann de na háiteanna is measa dá bhfuil in Éirinn ann fá choinne tráchta ar maidin. Cluintear gach maidin áfach ar an raidió faoi easpa iompair ó threo Bheannchair (ag [[Cnoc na gCóiníní]] mar shampla), ar an [[Bóthar Ormeau|Bhóthar Ormeau íoctarach]] (ón deisceart agus ó [[Dún Pádraig]], [[Bóthar Aontroma]] (ón tuaisceart) agus [[Bóthar Bhaile Nua na hArda]] (ón oirthear). Bíonn brú ar an [[M1 (Tuaisceart Éireann)|M1]] i dtolamh, fiú ag an deireadh seachtaine. I láthair na huair, táthar ag tógáil carrbhealach dúbáilte (an [[A1 (Tuaisceart Éireann)|A1]]) eadar Béal Feirste agus Iúr Cinn Trá i dtreo Bhaile Átha Cliath. Osclaíodh an chéad chuid den fhorbairt úrnua atá ag dul ar aghaidh eadar Sráid Eabhrac agus [[Lios na gCearrbhach]] go luath sa bhliain 2008, agus táthar ag súil go bhfeicfí laghdú ar fhadhbanna tráchta ansin fá chionn tamaill bhig. Táthar ag plé Staidiam Náisiúnta Thuaisceart Éireann a thógáil le roinnt blianta anuas. Tá muintir dheisceart na cathrach ag tabhairt amach le fada fá dtaobh de na fadhbanna a bheadh ann dá ndéanfadh an Rialtas i b[[Páirc Ormeau]] áfach - i gceantar atá faoi bhrú go fóill. == Polaitíocht Áitiúil == Ins an bhliain [[2005]], vótáil bunadh Bhéal Feirste isteach Comhairleoirí Cathrach de réir na scéime seo: * cúigear comhairleoirí déag ón [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|Pháirtí Aontachtach Dhaonlathach]] (DUP); * ceathrar comhairleoirí déag ó [[Sinn Féin|Shinn Féin]]; * ochtar comhairleoirí ó [[Páirtí Sóisialta agus Daonlathach an Lucht Oibre|Pháirtí Shóisialta agus Dhaonlathach an Lucht Oibre]] (SDLP); * seachtar comhairleoirí ó [[Páirtí Aontachtach Uladh|Pháirtí Aontachtach Uladh]] (UUP); * ceathrar comhairleoirí ó [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Pháirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann]]; * beirt chomhairleoirí ón [[An Páirtí Aontachtach Forásach|Pháirtí Aontachtach Fhorásach]] (PUP); * agus aon chomhairleoir neamhspleách amháin. Chan fhuil Comhairle na Cathrach faoi smacht aon dream ar leith. Fríd na coistí sainiúla a ghnítear an chuid is mó de ghnoithe na Comhairle. Tá ceithre thoghlach i mBéal Feirste ins na holltoghcháin agus i dtoghchán an [[Tionól Thuaisceart Éireann|Tionóil]], is é sin, [[Béal Feirste Thuaidh (toghlach)|Béal Feirste Thuaidh]], [[Béal Feirste Thiar(toghlach|Béal Feirste Thiar]], [[Béal Feirste Theas (toghlach)|Béal Feirste Theas]] agus [[Béal Feirste Thoir(toghlach)|Béal Feirste Thoir]]. Sroicheann achan cheann acu amach thar theorainn na cathrach, agus iad ag cumhdach cuid den [[An Caisleán Riabhach|Chaisleán Riabhach]], cuid de [[Lios na gCearrbhach]], agus cuid de [[Baile Nua na Mainistreach|Bhaile Nua na Mainistreach]]. In olltoghchán na bliana 2005, vótáladh beirt teachtaí ón Pháirtí Aontachtach Dhaonlathach, teachta amháin ó Pháirtí Shóisialta agus Dhaonlathach an Lucht Oibre, agus aon duine amháin ó Shinn Féin isteach i bparlaimint na Ríochta Aontaithe. Ins an bhliain 2003, chuaigh seisear ón DUP, cúigear ón UUP, duine amháin ón PUP, duine amháin ón Chomhghuaillíocht, ceathrar ón SDLP agus seachtar ó Shinn Féin isteach ins an Tionól. == An Ghaeilge i mBéal Feirste == Ins an lá atá inniu ann, tá méadú ag teacht ar an [[Gaeilge|Ghaeilig]] i mBéal Feirste, agus an teangaidh le cluinstin go forleathan i gcodanna áirid den chathair, in Iarthar Bhéal Feirste thar aon áit eile. Thiar ins na seascaidí, chuir dream de Ghaeilgeoirí óga bun le scéim fhorbartha tithíochta as ar fhás Gaeltacht Bhóthar Shaw, arb í an chéad Ghaeltacht úrbhunaithe in oileán na hÉireann ar fad. Is í an phríomhdhifríocht eadar an Ghaeltacht seo agus Gaeltacht Ráth Chairn i gContae na Mí ná gur díograiseoirí teangtha, seachas cainteoirí dúchais ón tsean-Ghaeltacht, a bhí ins an chéad ghlúin a shocraigh síos i mBóthar Shaw. Inniu, áfach, tá an treas glúin ag fás aníos ins an chompal. Bunaíodh [[Bunscoil Phobal Feirste]] i m[[Bóthar na bhFál]] ins na seachtóidí, agus í ar an chéad Ghaelscoil ariamh i d[[Tuaisceart Éireann]]. B'iad na tuistí a chuir tús leis an Ghaelscoil seo, agus iad ag tógáilt a gclainne le [[Gaeilge|Gaeilig]]. I dtosach báire, cha raibh ach naonúr ag freastal ar Scoil Phobal Feirste. D'eitigh Rialtas na [[An Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]] an scoil fá aitheantas glan amach, agus cha raibh státmhaoiniú ag teacht don scoil ach an oiread, mar gheall ar an bheagán daltaí a bhí ag dul ar an scoil. Cúpla bliain ina dhiaidh sin, tháinig [[Meánscoil Feirste]] ar an fhód, agus í ar an chéad [[meánscoil Lán-Ghaeilge|mheánscoil lán-Ghaeilge]] i d[[Tuaisceart Éireann]]. Gidh go raibh an teangaidh ag dul i dtreise i rith na mblianta, cha raibh na Dílseoirí ná an Rialtas sásta fás na Gaeilge i mBéal Feirste a ghlacadh dáiríribh, a fhad's a bhí na Trioblóidí ar cois. Thug Sammy Wilson, comhairleoir cathrach de chuid an DUP, "teangaidh na lucharachán" ar an Ghaeilig, agus é ag tabhairt le fios gur teangaidh a bhí ann nach mbeadh fóirsteanach do riachtanaisí an duine chomhaimseartha. Tá infreastruchtúr agus áiseanna na Gaeilge i mBéal Feirste an-láidir inniu. Bhí an nuachtán laethúil udaí [[LÁ]] á fhoilsiú ansin, arb é an t-aon nuachtán laethúil amháin ins an teangaidh. Thairis sin, tá oifigí a lán eagraíochtaí Gaeilge ins an chathair: [[Pobal]], [[Iontaobhas ULTACH]], [[Foras na Gaeilge]], [[Forbairt Feirste]], agus [[Cultúrlann Mac Adam Ó Fiaich]], ina bhfuil [[Raidió Fáilte]] agus [[An Ceathrú Póilí]] suite. Bhí 349,618 i gcónaí i mBéal Feirste. Bhí eolas ar an n[[Gaeilge]] ag 12.05% den daonra (timpeall 42,000 daoine). ===Líonra Gaeilge=== {{príomhalt|Líonraí Gaeilge}} Tá aitheantas oifigiúil bainte amach ag pobal na Gaeilge in Iarthar Bhéal Feirste mar líonra Gaeilge. D'fhógair Foras na Gaeilge ag ndeireadh 2015 go mbeidh cúig cheantar aitheanta mar Líonraí Gaeilge in Éirinn. Is iad [[Cluain Dolcáin]]; [[Baile Locha Riach]]; [[Carn Tóchair]] agus [[Inis]] na líonraí eile timpeall na tíre. ==Daoine== *[[Gearóid Mac Ádhaimh]], polaiteoir Éireannach. *[[John Stewart Bell]], Fisiceoir is fealsamh. *[[George Best]], Peileadóir sacair. *[[Susan Jocelyn Burnell]], Réalteolaí. *[[Ciaran Carson]], file, úrscéalaí, aistritheoir agus ollamh le filíochta. *[[James Craig, 1ú Bíocunta Chreaga Abhann]], cheannaire aontachtach i d[[Tuaisceart Éireann]]. *[[John Boyd Dunlop]], Ceapadóir is tionsclóir. *[[Jonny Evans]], imreoir sacair. *[[Alex Higgins]], Imreoir snúcair. *[[Eamonn Holmes]], láithreoir teilifíse. *[[William Thomson]], fisiceoir matamaiticiúil agus innealtóir. *[[C. S. Lewis]], Scríbhneoir. *[[Máire Mhic Ghiolla Íosa]], ochtú h[[Uachtarán na hÉireann]] ó 1997 go 2011. *[[Van Morrison]], Ceoltóir agus amhránaí. *[[Peter Robinson]], Polaiteoir Aontachtach de chuid an DUP i d[[Tuaisceart Éireann]]. *[[David Trimble]], Polaiteoir. == Ceantair == * [[Ard Eoin]], [[Abhainn an Lagáin]] * [[Baile Andarsan]], [[Baile Bín]], [[An Braineal]], [[Binn Mhadagáin]], [[Bóthar Dhún na nGall]], [[Bóthar na bhFál]], [[Bóthar na Seanchille]], [[Gaeltacht Bhóthar Sheoighe|Bóthar Seoighe]], [[Bóthar Chluanaí]] * [[An Chreagaigh]] * [[Dubhais]], [[Dún Dónaill]] * [[Loch Lao]], [[Lóiste Nua]] * [[Poll Glas]] * [[Reilig Chathair Bhéal Feirste]], [[Reilig Phlásóg na Rós]] * [[An Sruthán Milis]] * [[Teach Monaidh]], [[An Trá Ghearr]] == Comhchathracha == Béal Feirste nasctha le háiteanna seo a leanas: *{{bratach|United States}} [[Nashville, Tennessee]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (1994) <ref name=":0">{{Lua idirlín|url=http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-37859.aspx|teideal=Belfast signs Sister Cities accord with Boston - Belfast City Council|work=www.belfastcity.gov.uk|dátarochtana=2019-02-19|archivedate=2015-12-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151231214225/http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-37859.aspx}}</ref> *{{bratach|China}} [[Hefei]], Anhui, [[An tSín]] (2005) <ref name=":0" /> *{{bratach|United States}} [[Boston, Massachusetts]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (2014) <ref name=":0" /> *{{bratach|China}} [[Shenyang]], [[Liaoning]], [[An tSín]] (2016) <ref>{{Lua idirlín|url=http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-66404.aspx|teideal=Belfast signs Sister City Agreement with Shenyang, China today to collaborate in number of areas - Belfast City Council|work=www.belfastcity.gov.uk|dátarochtana=2019-02-19|archivedate=2016-10-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161022023632/http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-66404.aspx}}</ref> == Naisc sheachtracha == * [http://www.belfastcity.gov.uk Comhairle Cathartha Bhéal Feirste] * [http://www.geographia.com/northern-ireland/ukibel00.htm leathanach baile na cathrach] * [http://www.nics.gov.uk/ Rialtas Thuaisceart Éireann] * [http://www.scots-online.org/grammar/belfast.htm Canúint Bhéal Feirste sa Bhéarla] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050207004455/http://www.scots-online.org/grammar/belfast.htm |date=2005-02-07 }} * [http://www.irish-architecture.com/buildings_ireland/antrim/belfast/index.html Ailtireacht Bhéal Feirste] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050306002557/http://www.irish-architecture.com/buildings_ireland/antrim/belfast/index.html |date=2005-03-06 }} * [http://www.youtube.com/watch?v=5EGc_cvnJt0 Clár faisnéis, faoi Choláiste Naomh Maolmhaodhóg agus an saol i mBéal Feirste] sna [[1960idí]] agus na [[1970idí]] ar [[Youtube]], [[TG4]], [[2012]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Cathracha in Éirinn}} [[Catagóir:Béal Feirste| ]] [[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma]] [[Catagóir:Líonraí Gaeilge le haitheantas]] [[Catagóir:Bailte le ardeaglaisí in Éirinn]] embi609kzg8dilyyzeivbn0uk5e7ngj 1273234 1273224 2025-07-09T07:46:18Z 1.47.87.196 1273234 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is é '''Béal Feirste'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/118005|title=Béal Feirste/Belfast {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ([[Béarla]]: ''Belfast'') príomhchathair [[Tuaisceart Éireann|Thuaisceart Éireann]], agus í ina príomhchathair thraidisiúnta fosta ar [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]] agus ar [[Contae Aontroma|Chontae Aontroma]]. Tá an chathair fhéin scoilte eadar Contae Aontroma (siar agus ó thuaidh) agus [[Contae an Dúin]] (soir agus ó dheas). Is é an dara cathair is mó in [[Éirinn]], agus 277,391 duine ina gcónaí ansin de réir dhaonáireamh na bliana 2001. Is é sin daonra na cathrach fhéin, ach má chuirtear timpeallacht na cathrach san áireamh, is é an daonra a gheofar ná 579,554. Is é is impleacht dó seo ná go bhfuil Béal Feirste ar an chúigiú cathair déag is mó ar fud na [[Ríochta Aontaithe]], agus go bhfuil timpeallacht Bhéal Feirste ar an aonú comhchathair déag is mó. Tá rialtas Thuaisceart Éireann suite i mBéal Feirste. Tá [[Tionól Thuaisceart Éireann]] ag obair i bhfoirgnimh na Parlaiminte i [[Stormont]], agus Rúnaí an Stáit do Thuaisceart Éireann i gCaisleán Chromghlinne, áit a gcónaíonn an Bhanríon Shasana fosta, agus í ar cuairt ins an stáitín. == Eolas Ginearálta == Fuair Béal Feirste a ainm as an ''Fhearsaid'', is é sin, as an bhruach gainimh ag ''béal'' na habhann. Tógadh Béal Feirste i mbéal abhainn an [[Abhainn an Lagáin|Lagáin]] an chéad uair ariamh, ach inniu, tá abhainn na Feirste fágtha ag sní i lintéar faoin tSráid Ard. Tá Béal Feirste suite ar inbhear chois Mhuir Éireann, in ascaill na gcnoc. Is iad na cnoic is clúití acu ná an Sliabh Dubh, an Duibhis, agus Beann Mhadagáin. Bheirtear ''Cavehill'' ar Bheann Mhadagáin as Béarla, agus is ar "Ghaosán Napoleon" is fearr a aithnítear an cnoc seo. Lomán basailt é an Gaosán, agus é ag dealú na cathrach ó Ghleann Ghormlaí. Creidtear go bhfuair Jonathan Swift giota beag ionspioráid ó radharc Bheann Mhadagáin nó b'fhacthas dó go raibh an cnoc cosúil le fathach a bheadh ina chodladh'''.''' Tá caoi curtha ar bhruacha an Lagáin le déanaí, agus táthar in éis cuid mhór den chathair a ghéilleadh do na coisithe. Tá cuid mhaith foirgneamh ins an chathair atá maisithe le sáibhirne de dhealbha, go háirithe na foirgnimh ó ré Victeoiria agus ó ré Éadbhaird, cosúil le Halla na Cathrach, a tógadh ins an bhliain [[1903]], nó Ollscoil na Ríona, a tháinig ar an fhód thiar ins an bhliain 1849. Tá Banc Uladh, a théid siar go dtí an bhliain [[1860]], agus Banc an Tuaiscirt, a tógadh ins an bhliain [[1769]], ar na foirgnimh is scéimhiúla ins an chathair. I mBéal Feirste atá an [[duga]] tirim is mó ar domhan, agus crainn mhillteacha longcheárta Harland and Wolff le feiceáil i bhfad i gcéin. B'ansin a tógadh [[Titanic]] fosta, agus dá réir sin, ceann de siombailí na [[Cathair (lonnaíocht)|cathrach]] í an long mhífhortúnach udaí. Bhí tábhacht mhór le tionscal an línéadaigh agus le déantús an rópa fadó, agus thig linn a rá go mb'é an línéadach a d'iompaigh an baile beag ina chathair mhór. Mar sin, is féidir Béal Feirste a chur i gcomparáid le Manchain i Sasana agus le Tampere ins an Fhionlainn - dhá áit eile nach mbeadh ina gcathracha móra inniu ach go mb'é go raibh gnoithe an línéadaigh ann. D'imigh sin agus tháinig seo, áfach, nó chan fhuil a dhath fágtha de laetha caithréime an línéadaigh i mBéal Feirste inniu, amach ó Halla an Línéadaigh, áit a bhfuil an leabharlann is sine ins an chathair. Tá campas ag [[Ollscoil Uladh]] ins an chathair fosta. Is í Scoil na nEalaíon agus na Dearthóireachta an chuid den ollscoil atá suite i gcampas Bhéal Feirste. Is iad na múrphictiúir a thabhaigh a chliú, nó a mhíchliú, d'Iarthar Bhéal Feirste, nó "díogha Bhéal Feirste", mar a deir an t-imeartas focal (is é sin, ghnítear ''Worst Belfast'' de ''West Belfast'' i mbéal na ngoineadóirí). Ar na múrphictiúir a aithnítear sainchreideamh agus saindearcadh polaitiúil an bhunaidh áitiúil. Na múrphictiúir a tchíthear ins na compail [[Protastúnachas|Albanacha]], bíonn siad saibhir i móitífeanna a léiríonn urraim an phobail do Choróin na Breataine, d'[[Óglaigh Uladh|Fhórsa Óglaigh Uladh]] (UVF) agus do dhronga paraimíleata eile de chuid na n[[Dílseoir]]í. Is é [[Bóthar na Seanchille]] an ceantar is mó Prodasnachais. Ón taoibh eile de, is iad na móitífeanna is ansa le péintéirí múrphictiúir [[Bóthar na bhFál|Bhóthar na bhFál]] na hÓglaigh de chuid na [[IRA Sealadach|Sealadach]] a fuair bás i machaire an áir ar son athaontú na hÉireann. Mar sin, is iomaí pioctúir a thaispeánann duine acu siúd - Roibeard Ó Seachnasaigh mar shampla - nó duine de na Poblachtaigh is luaithe, Pádraig Mac Piarais agus Séamus Ó Conghaile san áireamh. Maille leofa siúd, bíonn tagairtí ann don chultúr Ghaelach agus don Ghaeilge fhéin. Tá dhá aerfort ins an chathair, is é sin, Aerfort Chathair Bhéal Feirste in aice leis an inbhear, agus Aerfort Eadarnáisiunta Bhéal Feirste, agus é suite láimh le [[Loch nEathach]]. == Stair == [[Íomhá:A view of Belfast from the Lower Braniel road - DSCF7460.jpg|clé|300px|thumb|Béal Feirste.]] === Réamhstair agus Plandáil Uladh === Tá fianaise an go raibh áitreabh daonna ins an áit a bhfuil Béal Feirste inniu ó laetha na [[an Chré-Umhaois|Cré-Umhaoise]] anuas, agus iarsmaí so-aitheanta fágtha de ráth ón [[An Iarannaois|Iarannaois]]. I dtús na [[17ú haois]]e, tháinig lucht plandála ó Shasana agus ó Albain, agus sheadaigh cuid mhaith acu i mBéal Feirste. Cuid a bhí ann den phlean a bhí beartaithe ag an Ridire [[Arthur Chichester]] leis an cheantar a choilíniú le nua-áitritheoirí Prodasnacha. B'é oighear an scéil é go raibh Gaeil ann cheana fhéin, agus iad araiciseach chun troda in aghaidh na muintire a bhí ag teacht isteach. Chuaidh siad chun cearmansaíochta ar na Gaill, go háirid ins an bhliain [[1641]], nuair a d'éirigh siad amach in éadan na gcoilínithe. Shiúil éag mór ar na plandóirí [[Protastúnachas|Prodasnacha]] le linn na ceannairce seo, agus ghreamaigh cuimhne an ródaigh sin in intinn an phobail [[Protastúnaigh Uladh|Albanaigh]] go dtí an lá atá inniu ann. I ndiaidh na chéad [[Plandáil Uladh|Phlandóirí]], tháinig na h[[Úgónaigh]] ón [[An Fhrainc|Fhrainc]] a chur fúthu ins an chathair, agus an-tábhacht leofa i bhforbairt eacnamaíoch na cathrach, ó b'iadsan thar aon dream eile a chuir bun le gnoithe an línéadaigh. === Ré na Tionsclaíochta === Má tháinig rath agus bláth ar an chathair de réir is mar a bhí tionscal an línéadaigh ag bisiú, d'fhaibhrigh meon áithrid liobrálachais agus caoinfhuilsteana ins an áit dá réir. Mhaolaigh ar an drochamhras a bhí ar na hintleachtóirí Prodasnacha roimh na Caitlicigh, agus tháinig radacachas chun cinn i measc an phobail Phreispitéaraigh, ó bhí siad thíos leis na [[Na Péindlíthe|Dlíthe Peannaideacha]] chomh maith leis na Caitlicigh féin. Chuir daoiní mar [[Liam Mac Néill]], an ministir Gaelach Prodasnach, suim ins an Ghaeilig. Bhí cuid de na luath-Ghaeilgeoirí Prodasnacha seo inbharúla go mba chóir an teangaidh a shaothrú mar ghléas leis na Caitlicigh a iompó i leith an chreidimh Phrodasnaigh, ach an chuid eile acu, b'ábhar spéise leofa an teangaidh inti féin, chomh maith leis na seanscéalta, na seanmhiotais agus na seandánta a bhí beo i gcónaí i mbéal na ndaoiní. Iontas na n-iontas, thig linn a ráidht go mb'iad Prodasnaigh Bhéal Feirste an dream ba mhó Gaelachais in Éirinn i ndeireadh na hochtú haoise déag agus i dtús na naoú haoise déag. B'i mBéal Feirste a tháinig an chéad eagraíocht ar a dtugtaí Óglaigh na hÉireann ar an fhód ins an bhliain 1778, agus b'ansin, fosta, a bunaíodh na hÉireannaigh Aontaithe. Cha raibh mórán bainte ag Béal Feirste le hÉirí Amach na bliana 1798, "[[Bliain na bhFrancach]]", áfach, nó choinnigh na Gaill greim theann ar an chathair, agus eagla orthu roimh an réabhlóideachas ó ilchríoch na hEorpa. B'ins an naoú haois déag ba mhó a chuaidh an áit chun cinn, áfach, i gcúrsaí geilleagair agus tionsclaíochta. I ndeireadh na haoise sin, fiú, bhí sí ní ba mhó ná Baile Átha Cliath fhéin ó thaobh an daonra de, ar feadh tamaillín. Bhí an línéadach ann cheana féin i dtús na naoú haoise déag, ach tháinig an longcheártaíocht, gnoithe an tobaca, agus an trominnealtóireacht chun saoil ins na sálaí aige. Nuair a bhí an longcheártaíocht i mbarr a maitheasa, bhí 35,000 duine ag obair do Harland and Wolff amháin. Thigeadh lucht imirce ar lorg oibre ó Albain agus ó Shasain féin, ach b'ó cheantair thuaithe Uladh a tháinig an chuid ba mhó acu, Caitlicigh ach go háirithe. Shocraigh an chuid ba mhó de na Caitlicigh in Iarthar Bhéal Feirste ón bhliain 1840 anuas. Ceantair Chaitliceacha eile iad Ard Eoin i dTuaisceart Bhéal Feirste agus Bóthar Aontroma. Bhí saol an [[lucht oibre]] go dona, agus na galair thromchúiseacha, an calar ach go háithrid, ag deachú bhunadh na bplodcheantar go gránna. Thairis sin, thoisigh an seicteachas a bhorradh i mBéal Feirste, agus bhí brilsce agus bruíon eadar an dá phobal - na Caitlicigh agus na Prodasnaigh - go mion minic. Ins an fhichiú haoise, cuireadh scéim chuimsitheach i bhfeidhm leis na slumanna a réitiú, agus bhisigh na cúrsaí dá réir. === Béal Feirste ina Phríomhchathair ar Thuaisceart Éireann === Ins an 1920, d'achtaigh Parlaimint Westminster an Dlíodh um Rialtas na hÉireann, agus b'é an reacht seo a phronn stádas na príomhchathrach ar Bhéal Feirste i stáitín úr an Tuaiscirt. Daingníodh an stádas ins an bhliain 1922, ach eadar an dá linn, bhí trioblóidí móra sa chathair, agus coimhthíos ag teacht ar an dá phobal roimh a chéile. Cha raibh mórán fóid déanta ag an IRA i mBéal Feirste, agus má mharaigh siad duine de na péas, d'agórfadh na Dílseoirí díoltas cruálach ar na sibhialtaigh Chaitliceacha, agus uaireanta, gheibhidís cuidiú ó fhórsaí slándála an stáit. Cailleadh cúig chéad duine is dhá scór ins na trioblóidí seo. Mhaolaigh ar an fhoréigean aríst i Mí Iúil, 1922, ach is iomaí Caitliceach a thréig an áit le teacht slán ón tseicteachas. Le linn [[an Dara Cogadh Domhanda|an Darna Cogadh Domhanda]], bhuamáil [[Luftwaffe|Aerfhórsa na Gearmáine]] an áit go trom, ós rud é gur targaidí straitéiseacha a bhí ins na longcheártaí agus ins an tionscal aerloingseoireachta. B'í [[An Bhliste|Bliste]] Bhéal Feirste an t-ionsaí ba mheasa. Ar an 15ú lá de Mhí Aibreáin, 1941, rinne 200 eitleán buamála de chuid an Luftwaffe aer-ruathar ar an chathair, agus bhí ceantair an lucht oibre timpeall na longcheártaí go mór mór thíos leis an bhuamáil sin. Fuair corradh is míle duine bás i rith aon oíche amháin, agus fágadh cuid mhór eile gortaithe. Chaill duine as an cheathrar a theach nó a árasán, fosta. Agus an méid sin ráite, tháinig an-bhorradh eacnamaíoch ar an chathair le linn an chogaidh, ó bhí tábhacht straitéiseach le táirgí na tionsclaíochta áitiúla. === Na Trioblóidí === Go gairid i ndiaidh an chogaidh, bhí an saol sách suaimhneach i mBéal Feirste, ach má bhí féin, char chneasaigh goimh an tseicteachais riamh i gceart. I Mí Lúnasa 1969, phléasc scliúchais amach ar fud na cathrach. Nuair a loisc gluaisteán armúrtha de chuid [[Constáblacht Ríoga Uladh|Chonstáblacht Ríoga Uladh]] meaisínghunna le Caitlicigh i gceantar Árasáin Dhuibhise, cailleadh a lán daoine, beirt pháistí óga ach go háithrid. Chuir na Dílseoirí Sráid Bombay le tine, ó ba cheantar Caitliceach é. Bhain an pobal Caitliceach an tátal as an scéal go raibh na péas ag tacú leis na Dílseoirí, agus mar sin, bunaíodh an tIRA Sealadach le bunadh Caitliceach an stáitín a chosaint. Chuaidh an foréigean i dtreise i dtús na seachtóidí, agus lucht an dá thaobh ag druileáil saighdiúirí paraimíleata le haghaidh troda. I mblianta [[Na Trioblóidí|na dTrioblóidí]], cha raibh éalú ann ó na síorbhuamálacha, ón fheallmharfóireacht ná ón fhoréigean sráide. Ar an 21ú lá de Mhí Iúil, 1972 ("Aoine na Fola"), mhaidhm an tIRA dhá bhuama fichead i limistéar sách teoranta i lár na cathrach, agus fuair naonúr bás de thoradh na pléascarnaí seo. Ní raibh na Dílseoirí paraimíleata i g[[Cumann Cosanta Uladh]] (UDA) agus in [[Óglaigh Uladh]] (UVF) mall ag tabhairt fhreagra. I lár na seachtóidí, bhí drong as an ghnáth i gceann na hoibre seo - [[Búistéirí na Seanchille]], mar a bheirtí orthu. Bhí siad bunaithe i ngeiteo Prodasnach na Seanchille, agus iad faoi cheannas Lenny Murphy, dearg-Dhílseoir agus ball d'Fhórsa Óglaigh Uladh, ach bhí duine de na "búistéirí" ina bhúistéir phroifisiúnta fosta, fear a mb'ainm dó William Moore. Bhainfeadh Moore úsáid as na sceana móra a bhí aige, mar bhúistéir, leis na híobartaigh a mharbhadh agus a gcorpáin a ghearradh, agus ba mhinic a d'fhág an sceanairt sin as aithne iad ar fad. Creidtear go raibh na "búistéirí" ní ba chosúla le sraithmharfóirí ná le saceimhlitheoirí. Is éadócha go mbeadh ruspa ar bith ag an phobal Phrotastúnach leis na fir bhuile seo, ach go bé go raibh an stáitín ina chíor thuathail ag an sceimhlitheoireacht, i gcruth is go raibh d'áiméar acu fáil ar shiúl le hainghníomhartha chomh suaithní sin. Ó bhí saol an stáitín ag dul ó smacht ar lucht rialtais na Ríochta Aontaithe, chinn siad ar dhíormaí de chuid Arm na Breataine a imlonnú i dTuaisceart Éireann ins an bhliain 1969. Ón am sin i leith, ba chuid dhoscartha de shaol Bhéal Feirste iad na saighdiúirí. Tógadh beairicí móra daingnithe, go háirid in Iarthar Bhéal Feirste, áit a raibh na Caitlicigh ina gcónaí. I dtosach báire, d'fháiltigh na Caitlicigh na saighdiúirí isteach faoi chroí mhór mhaith, ó bhí siad barúlach go mbeidís mar sciath chosanta eadar iad agus na Dílseoirí. Ní mar a shíltear a bítear, áfach. Chuaidh caidreamh na gCaitliceach agus na saighdiúirí ó mhaith, go háirithe i ndiaidh imeachtaí cosúil le Cuirfiú Íochtar na bhFál, a d'iompaigh ina chath de thrí lá eadar na Sealadaigh agus na saighdiúirí, i gcruth agus gur marbhadh ceathrar ins an teagmháil. Char mhaolaigh an chogadh eadar an dá dhream seo i rith na seachtóidí, ach b'í Oibríocht Motorman barr an donais. Le linn na hoibríochta seo, thonn na céadta saighdiúirí isteach ins na ceantair Chaitliceacha i mBéal Feirste agus i gcathracha eile an stáitín le cumhacht na Breataine Móire a chur ar bun aríst, in áit chumhacht an IRA. I dtús na seachtóidí, rinneadh athlonnú ar a lán teaghlach na cathrach, agus an mhórchuid de cheantar ag ruaigeadh an mhionlaigh as an chomharsanacht - na Prodasnaigh ag caitheamh na gCaitliceach amach agus a mhalairt, cé gur Chaitlicigh iad an chuid ba mhó a díbriodh sa modh sin. Tháinig meath ar eacnamaíocht na cathrach, nó thoisigh an tionsclaíocht déantúsaíochta a chailleadh a tábhachta ar fud na hEorpa i dtús na n-ochtóidí, agus cha raibh na Trioblóidi ag déanamh maitheasa don gheilleagar ach an oiread. Bhí an coibhneas eadar an dá phobal eitnireiligiúnda ag athrú chomh maith. Comh deireanach leis an bhliain 1971, b'iad na Prodasnaigh mórchuid bhunadh na cathrach, ach eadar an dá linn, chuaidh an mheá chun cothromaíochta. Chuidigh ráta ard torthúlachta na gCaitliceach leis na cúrsaí a athrú, chomh maith leis an dóigh a mbíonn na Prodasnaigh ag tréigbheáilt na háite, cuid acu ag socrú síos in áiteanna eile i dTuaisceart Éireann cosúil le Tuaisceart Chontae an Dúin, an chuid eile taobh amuigh den stáitín, go háirid in Albain. Ins an bhliain 1981, chuaidh scaifte de phríosúnaigh Phoblachtánacha ar stailc ocrais ar lorg stádas an chime pholaitiúil, agus b'e [[Roibeard Gearóid Ó Seachnasaigh|Roibeard Ó Seachnasaigh]] an duine acu ba thúisce a shíothlaigh. B'as Baile na Mainistreach in aice le Béal Feirste dó. Spreag bás an tSeachnasaigh scliúchais mhóra ar fud Bhéal Feirste. B'ins an bhliain 1988 a chuaidh an chathair fríd na himeachtaí ba mhó a tharraing míchliú anuas uirthi i rith na n-ochtóidí. I dtosach báire, d'ionsaigh Dílseoir paraimíleata a mb'ainm dó Michael Smith lucht an tórraimh a bhí díreach ag adhlacadh an triúr Óglach de chuid na Sealadach, Mairéad Ní Fhearaíl, Seán Sabhaois agus Dónall Mac Cána, a marbhadh i nGiobráltar roimhe sin. Nuair a bhí íobartaigh an ionsaí seo á n-adhlacadh, chuir beirt cheannairí de chuid Arm na Breataine isteach ar lucht na sochraide de thaisme, agus himríodh [[Linseáil|dlíodh Uí Loingsigh]] orthu ins an chambús a tharraing siad. I dtús na nóchaidí, chuaidh ainghníomhartha na bparaimíleatach den dá thaobh i méadaíocht, agus iad ag marú sibhialtach ón taobh eile chomh maith le cath a chur ar a chéile. Bhí siad ag tabhairt cor in aghaidh an chaim dá chéile gan stad nó mórchónaí, ach ansin, tháinig an sos cogaidh. I dtosach báire, d'fhógair na Sealadaigh sos cogaidh i Mí Lúnasa, 1994, agus sé seachtain ina dhiaidh sin, tháinig fógra den tseort chéadna ó Chomhcheannasaíocht Mhíleata na nDílseoirí (Combined Loyalist Military Command). B'é an t-ainghníomh ba mheasa den tréimhse seo ná an bhuamáil a rinne na Sealadaigh ar shiopa éisc i mBóthar na Seanchille i Mí Dheireadh Fómhair 1993. B'é ab aidhm leis an bhuamáil seo ná ceannasaithe na nDílseoirí paraimíleata a mharbhadh, ó fuair na Sealadaigh boladh de go raibh a leithéidí le dul i ndáil chomhairle le chéile thuas an staighre ins an teach ina raibh an siopa éisc ag obair. Le fírinne, cha raibh a leithéid de chruinniú ar cois ins an teach nuair a phléasc an buama. Fuair naonúr Prodasnach bás nach raibh baint dá laghad acu le cruinniú na nDílseoirí móra, chomh maith le fear an bhuama féin. Gidh gur chuir sos cogaidh na bparaimíleatach deireadh leis an sceimhlitheoireacht, maireann an nimh ins an ghoimh a d'fhág blianta fada na dTrioblóidí ina ndiaidh. Ón bhliain 1969 anuas, cailleadh míle go leith de dhaoine de thoradh an fhoréigin pholaitiúil. Cha mbíonn ach lucht aon chreidimh amháin ina gcónaí i gcomharsanacht áirithe, agus is minic a tchí siad iad fhéin faoi léigear ag an phobal eile. Compal imdhruidte den chineál sin í an Tráigh Ghearr in Oirthear Bhéal Feirste. Bíonn an foréigean paraimíleata ag pléascadh amach ó am go ham, ach anois, is é an t-imreas inmheánach is minicí a bheas ann. Mar shampla, bíonn na dronga éagsúla de Dhílseoirí ag ionsaí a chéile uaireanta, agus i Mí na Nollag den bhliain 2004, mharaigh na Sealadaigh fear a mb'ainm dó Robert McCartney. Caitliceach a bhí ann a fuarthas ina ghillire spréite i Sráid Chormaic i ndiaidh gnáthbhrilsce i dteach tábhairne i Sráid na Bealtaine i lár na cathrach. Bhí sé gonta go tubaisteach le sceana, agus shíothlaigh sé ina dhiaidh sin ins an otharlann. Ins an bhliain 1997, chaill na hAontachtóirí a lámh in uachtar ar Chomhairle Cathrach Bhéal Feirste an chéad uair ariamh. B'é [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Páirtí na Comhghuaillíochta]] a chuaidh mar mheá eadar na Náisiúntóirí agus na hAontachtóirí. Cha dtearna na toghcháin chomhairle ins na blianta 2001 agus 2005 ach an suíomh seo a dhaingniú in athuair. Ón am sin i leith, bhí beirt Ard-Mhéaraí Caitliceacha i mBéal Feirste, duine acu ón SDLP agus an duine eile ó Shinn Féin. == Iompar == Tá Béal Feirste suite i ngleann mór cóngarach do [[Muir Éireann|Mhuir Éireann]]. Fásadh an tionscadal sa chathair le cuidiú shuíomh [[Loch Lao]] ar chósta oirthear [[Ulaidh|Uladh]]. Fiú sa lá atá inniu ann, tagann cuid mhór allmhairí [[Tuaisceart Éireann|Thuaisceart Éireann]] isteach tríd na duganna atá loinnithe ar bhéal [[Abhainn an Lagáin|an Lagáin]]. Bhí seanmhuintir na Feirste in ann taisteal go dtí [[An Bhreatain|an Bhreatain Mhór]] fá chionn lá taistil go héasca. Tá seirbhísí mhaith traenach sa cheantar fosta, ag nascadh na príomhchathrach le [[Doire]], [[Carraig Fhearghais]], [[Iúr Cinn Trá]] (agus ó shin ag trasnú na teorann go [[Baile Átha Cliath]] sa [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]]) agus [[Beannchar, Contae an Dúin|Beannchar]]. Péitear líne úr fá thalamh i dtólan idir Tuaisceart Éireann agus [[Albain]] le fada, ach chan fhuil spéis don tionscadal léirithe go ginearálta i measc na bpoiliteoirí. Tá dhá aerfort suite cóngarach don chathair; is iad [[Aerfort Chathair Bhéal Feirste George Best]] (in oirthear na cathrach) agus [[Aerfort Idirnáisiúnta Bhéal Feirste]] atá mar phríomhaerfort Thuaisceart Éireann (suite idir [[Cromghlinn, Contae Aontroma|Croimghlinn]] agus baile [[Aontroim (baile)|Aontroma]] i ndeisceart [[Contae Aontroma|Chontae Aontroma]]. Téann busanna ar bhun rialta síos go hAerfort Bhaile Cliath, ag imeacht ó lár na cathrach. Is ar na bóithre a bhíonn an brú is mó ó thaobh chúrsaí iompair de, go háirid ar maidin agus um thráthnóna i rith na seachtaine. Níl Béal Feirste cosúil leis an chuid is mó de chathracha móra [[An Eoraip|Eorpacha]] sa dóigh is nach bhfuil cuarbhóthar ar ardchaighdeán ann. Tá saghas seachbhóthar ann, an [[A55 (Tuaisceart Éireann)|A55]], ach amháin ar chaighdeán íseal, go háirithe dtuaisceart agus in iarthar na cathrach, áit a leanann sé seanbhóithre a bhí ann cheana féin. Ina áit sin, leanann na piomhbhealaigh uilig chuig lár an bhaile, rud a chuireann brú ar an infastructúr. Cuireadh tús leis na mótarbhealaigh sna 1960aidí. Cuireadh deireadh leo i 1972, nuair a ghlac Rialtas [[Westminster]] seilbh ar chúrsaí iompair sa réigiún. I dtosach, bhí sé ar intinn ag Rialtas [[Stormont]] thart fá 10 gcúrsa a fheabhsú thart fá'n chathair. Char éirigh leo ach 3 chinn a chur i gcrích. Imíonn an [[M2 (Tuaisceart Éireann)|M2]] agus an [[M3 (Tuaisceart Éireann)|M3]] ó Shráid Eabhrac, chomh maith le [[Nasc an Iarthair (Béal Feirste|Nasc an Iarthair]]. Tá an ceangal áirithe seo ar cheann de na háiteanna is measa dá bhfuil in Éirinn ann fá choinne tráchta ar maidin. Cluintear gach maidin áfach ar an raidió faoi easpa iompair ó threo Bheannchair (ag [[Cnoc na gCóiníní]] mar shampla), ar an [[Bóthar Ormeau|Bhóthar Ormeau íoctarach]] (ón deisceart agus ó [[Dún Pádraig]], [[Bóthar Aontroma]] (ón tuaisceart) agus [[Bóthar Bhaile Nua na hArda]] (ón oirthear). Bíonn brú ar an [[M1 (Tuaisceart Éireann)|M1]] i dtolamh, fiú ag an deireadh seachtaine. I láthair na huair, táthar ag tógáil carrbhealach dúbáilte (an [[A1 (Tuaisceart Éireann)|A1]]) eadar Béal Feirste agus Iúr Cinn Trá i dtreo Bhaile Átha Cliath. Osclaíodh an chéad chuid den fhorbairt úrnua atá ag dul ar aghaidh eadar Sráid Eabhrac agus [[Lios na gCearrbhach]] go luath sa bhliain 2008, agus táthar ag súil go bhfeicfí laghdú ar fhadhbanna tráchta ansin fá chionn tamaill bhig. Táthar ag plé Staidiam Náisiúnta Thuaisceart Éireann a thógáil le roinnt blianta anuas. Tá muintir dheisceart na cathrach ag tabhairt amach le fada fá dtaobh de na fadhbanna a bheadh ann dá ndéanfadh an Rialtas i b[[Páirc Ormeau]] áfach - i gceantar atá faoi bhrú go fóill. == Polaitíocht Áitiúil == Ins an bhliain [[2005]], vótáil bunadh Bhéal Feirste isteach Comhairleoirí Cathrach de réir na scéime seo: * cúigear comhairleoirí déag ón [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|Pháirtí Aontachtach Dhaonlathach]] (DUP); * ceathrar comhairleoirí déag ó [[Sinn Féin|Shinn Féin]]; * ochtar comhairleoirí ó [[Páirtí Sóisialta agus Daonlathach an Lucht Oibre|Pháirtí Shóisialta agus Dhaonlathach an Lucht Oibre]] (SDLP); * seachtar comhairleoirí ó [[Páirtí Aontachtach Uladh|Pháirtí Aontachtach Uladh]] (UUP); * ceathrar comhairleoirí ó [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Pháirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann]]; * beirt chomhairleoirí ón [[An Páirtí Aontachtach Forásach|Pháirtí Aontachtach Fhorásach]] (PUP); * agus aon chomhairleoir neamhspleách amháin. Chan fhuil Comhairle na Cathrach faoi smacht aon dream ar leith. Fríd na coistí sainiúla a ghnítear an chuid is mó de ghnoithe na Comhairle. Tá ceithre thoghlach i mBéal Feirste ins na holltoghcháin agus i dtoghchán an [[Tionól Thuaisceart Éireann|Tionóil]], is é sin, [[Béal Feirste Thuaidh (toghlach)|Béal Feirste Thuaidh]], [[Béal Feirste Thiar(toghlach|Béal Feirste Thiar]], [[Béal Feirste Theas (toghlach)|Béal Feirste Theas]] agus [[Béal Feirste Thoir(toghlach)|Béal Feirste Thoir]]. Sroicheann achan cheann acu amach thar theorainn na cathrach, agus iad ag cumhdach cuid den [[An Caisleán Riabhach|Chaisleán Riabhach]], cuid de [[Lios na gCearrbhach]], agus cuid de [[Baile Nua na Mainistreach|Bhaile Nua na Mainistreach]]. In olltoghchán na bliana 2005, vótáladh beirt teachtaí ón Pháirtí Aontachtach Dhaonlathach, teachta amháin ó Pháirtí Shóisialta agus Dhaonlathach an Lucht Oibre, agus aon duine amháin ó Shinn Féin isteach i bparlaimint na Ríochta Aontaithe. Ins an bhliain 2003, chuaigh seisear ón DUP, cúigear ón UUP, duine amháin ón PUP, duine amháin ón Chomhghuaillíocht, ceathrar ón SDLP agus seachtar ó Shinn Féin isteach ins an Tionól. == An Ghaeilge i mBéal Feirste == Ins an lá atá inniu ann, tá méadú ag teacht ar an [[Gaeilge|Ghaeilig]] i mBéal Feirste, agus an teanga le cluinstin go forleathan i gcodanna áirid den chathair, in Iarthar Bhéal Feirste thar aon áit eile. Thiar ins na seascaidí, chuir dream de Ghaeilgeoirí óga bun le scéim fhorbartha tithíochta as ar fhás Gaeltacht Bhóthar Shaw, arb í an chéad Ghaeltacht úrbhunaithe in oileán na hÉireann ar fad. Is í an phríomhdhifríocht eadar an Ghaeltacht seo agus Gaeltacht Ráth Chairn i gContae na Mí ná gur díograiseoirí teangtha, seachas cainteoirí dúchais ón tsean-Ghaeltacht, a bhí ins an chéad ghlúin a shocraigh síos i mBóthar Shaw. Inniu, áfach, tá an treas glúin ag fás aníos ins an chompal. Bunaíodh [[Bunscoil Phobal Feirste]] i m[[Bóthar na bhFál]] ins na seachtóidí, agus í ar an chéad Ghaelscoil ariamh i d[[Tuaisceart Éireann]]. B'iad na tuistí a chuir tús leis an Ghaelscoil seo, agus iad ag tógáilt a gclainne le [[Gaeilge|Gaeilig]]. I dtosach báire, cha raibh ach naonúr ag freastal ar Scoil Phobal Feirste. D'eitigh Rialtas na [[An Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]] an scoil fá aitheantas glan amach, agus cha raibh státmhaoiniú ag teacht don scoil ach an oiread, mar gheall ar an bheagán daltaí a bhí ag dul ar an scoil. Cúpla bliain ina dhiaidh sin, tháinig [[Meánscoil Feirste]] ar an fhód, agus í ar an chéad [[meánscoil Lán-Ghaeilge|mheánscoil lán-Ghaeilge]] i d[[Tuaisceart Éireann]]. Gidh go raibh an teanga ag dul i dtreise i rith na mblianta, cha raibh na Dílseoirí ná an Rialtas sásta fás na Gaeilige i mBéal Feirste a ghlacadh dáiríribh, a fhad's a bhí na Trioblóidí ar cois. Thug Sammy Wilson, comhairleoir cathrach de chuid an DUP, "teanga na lucharachán" ar an Ghaeilig, agus é ag tabhairt le fios gur teanga a bhí ann nach mbeadh fóirsteanach do riachtanaisí an duine chomhaimseartha. Tá infreastruchtúr agus áiseanna na Gaeilge i mBéal Feirste an-láidir inniu. Bhí an nuachtán laethúil udaí [[LÁ]] á fhoilsiú ansin, arb é an t-aon nuachtán laethúil amháin ins an teangaidh. Thairis sin, tá oifigí a lán eagraíochtaí Gaeilge ins an chathair: [[Pobal]], [[Iontaobhas ULTACH]], [[Foras na Gaeilge]], [[Forbairt Feirste]], agus [[Cultúrlann Mac Adam Ó Fiaich]], ina bhfuil [[Raidió Fáilte]] agus [[An Ceathrú Póilí]] suite. Bhí 349,618 i gcónaí i mBéal Feirste. Bhí eolas ar an n[[Gaeilge]] ag 12.05% den daonra (timpeall 42,000 daoine). ===Líonra Gaeilge=== {{príomhalt|Líonraí Gaeilge}} Tá aitheantas oifigiúil bainte amach ag pobal na Gaeilge in Iarthar Bhéal Feirste mar líonra Gaeilge. D'fhógair Foras na Gaeilge ag ndeireadh 2015 go mbeidh cúig cheantar aitheanta mar Líonraí Gaeilge in Éirinn. Is iad [[Cluain Dolcáin]]; [[Baile Locha Riach]]; [[Carn Tóchair]] agus [[Inis]] na líonraí eile timpeall na tíre. ==Daoine== *[[Gearóid Mac Ádhaimh]], polaiteoir Éireannach. *[[John Stewart Bell]], Fisiceoir is fealsamh. *[[George Best]], Peileadóir sacair. *[[Susan Jocelyn Burnell]], Réalteolaí. *[[Ciaran Carson]], file, úrscéalaí, aistritheoir agus ollamh le filíochta. *[[James Craig, 1ú Bíocunta Chreaga Abhann]], cheannaire aontachtach i d[[Tuaisceart Éireann]]. *[[John Boyd Dunlop]], Ceapadóir is tionsclóir. *[[Jonny Evans]], imreoir sacair. *[[Alex Higgins]], Imreoir snúcair. *[[Eamonn Holmes]], láithreoir teilifíse. *[[William Thomson]], fisiceoir matamaiticiúil agus innealtóir. *[[C. S. Lewis]], Scríbhneoir. *[[Máire Mhic Ghiolla Íosa]], ochtú h[[Uachtarán na hÉireann]] ó 1997 go 2011. *[[Van Morrison]], Ceoltóir agus amhránaí. *[[Peter Robinson]], Polaiteoir Aontachtach de chuid an DUP i d[[Tuaisceart Éireann]]. *[[David Trimble]], Polaiteoir. == Ceantair == * [[Ard Eoin]], [[Abhainn an Lagáin]] * [[Baile Andarsan]], [[Baile Bín]], [[An Braineal]], [[Binn Mhadagáin]], [[Bóthar Dhún na nGall]], [[Bóthar na bhFál]], [[Bóthar na Seanchille]], [[Gaeltacht Bhóthar Sheoighe|Bóthar Seoighe]], [[Bóthar Chluanaí]] * [[An Chreagaigh]] * [[Dubhais]], [[Dún Dónaill]] * [[Loch Lao]], [[Lóiste Nua]] * [[Poll Glas]] * [[Reilig Chathair Bhéal Feirste]], [[Reilig Phlásóg na Rós]] * [[An Sruthán Milis]] * [[Teach Monaidh]], [[An Trá Ghearr]] == Comhchathracha == Béal Feirste nasctha le háiteanna seo a leanas: *{{bratach|United States}} [[Nashville, Tennessee]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (1994) <ref name=":0">{{Lua idirlín|url=http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-37859.aspx|teideal=Belfast signs Sister Cities accord with Boston - Belfast City Council|work=www.belfastcity.gov.uk|dátarochtana=2019-02-19|archivedate=2015-12-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151231214225/http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-37859.aspx}}</ref> *{{bratach|China}} [[Hefei]], Anhui, [[An tSín]] (2005) <ref name=":0" /> *{{bratach|United States}} [[Boston, Massachusetts]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (2014) <ref name=":0" /> *{{bratach|China}} [[Shenyang]], [[Liaoning]], [[An tSín]] (2016) <ref>{{Lua idirlín|url=http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-66404.aspx|teideal=Belfast signs Sister City Agreement with Shenyang, China today to collaborate in number of areas - Belfast City Council|work=www.belfastcity.gov.uk|dátarochtana=2019-02-19|archivedate=2016-10-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161022023632/http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-66404.aspx}}</ref> == Naisc sheachtracha == * [http://www.belfastcity.gov.uk Comhairle Cathartha Bhéal Feirste] * [http://www.geographia.com/northern-ireland/ukibel00.htm leathanach baile na cathrach] * [http://www.nics.gov.uk/ Rialtas Thuaisceart Éireann] * [http://www.scots-online.org/grammar/belfast.htm Canúint Bhéal Feirste sa Bhéarla] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050207004455/http://www.scots-online.org/grammar/belfast.htm |date=2005-02-07 }} * [http://www.irish-architecture.com/buildings_ireland/antrim/belfast/index.html Ailtireacht Bhéal Feirste] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050306002557/http://www.irish-architecture.com/buildings_ireland/antrim/belfast/index.html |date=2005-03-06 }} * [http://www.youtube.com/watch?v=5EGc_cvnJt0 Clár faisnéis, faoi Choláiste Naomh Maolmhaodhóg agus an saol i mBéal Feirste] sna [[1960idí]] agus na [[1970idí]] ar [[Youtube]], [[TG4]], [[2012]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Cathracha in Éirinn}} [[Catagóir:Béal Feirste| ]] [[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma]] [[Catagóir:Líonraí Gaeilge le haitheantas]] [[Catagóir:Bailte le ardeaglaisí in Éirinn]] tr6b3uppedc5x4va15z1l07pvla7u2s 1273238 1273234 2025-07-09T07:53:23Z 1.47.87.196 1273238 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is é '''Béal Feirste'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/118005|title=Béal Feirste/Belfast {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ([[Béarla]]: ''Belfast'') príomhchathair [[Tuaisceart Éireann|Thuaisceart Éireann]], agus í ina príomhchathair thraidisiúnta fosta ar [[Cúige Uladh|Chúige Uladh]] agus ar [[Contae Aontroma|Chontae Aontroma]]. Tá an chathair fhéin scoilte eadar Contae Aontroma (siar agus ó thuaidh) agus [[Contae an Dúin]] (soir agus ó dheas). Is é an dara cathair is mó in [[Éirinn]], agus 277,391 duine ina gcónaí ansin de réir dhaonáireamh na bliana 2001. Is é sin daonra na cathrach fhéin, ach má chuirtear timpeallacht na cathrach san áireamh, is é an daonra a gheofar ná 579,554. Is é is impleacht dó seo ná go bhfuil Béal Feirste ar an chúigiú cathair déag is mó ar fud na [[Ríochta Aontaithe]], agus go bhfuil timpeallacht Bhéal Feirste ar an aonú comhchathair déag is mó. Tá rialtas Thuaisceart Éireann suite i mBéal Feirste. Tá [[Tionól Thuaisceart Éireann]] ag obair i bhfoirgnimh na Parlaiminte i [[Stormont]], agus Rúnaí an Stáit do Thuaisceart Éireann i gCaisleán Chromghlinne, áit a gcónaíonn an Bhanríon Shasana fosta, agus í ar cuairt ins an stáitín. == Eolas Ginearálta == Fuair Béal Feirste a ainm as an ''Fhearsaid'', is é sin, as an bhruach gainimh ag ''béal'' na habhann. Tógadh Béal Feirste i mbéal abhainn an [[Abhainn an Lagáin|Lagáin]] an chéad uair ariamh, ach inniu, tá abhainn na Feirste fágtha ag sní i lintéar faoin tSráid Ard. Tá Béal Feirste suite ar inbhear chois Mhuir Éireann, in ascaill na gcnoc. Is iad na cnoic is clúití acu ná an Sliabh Dubh, an Duibhis, agus Beann Mhadagáin. Bheirtear ''Cavehill'' ar Bheann Mhadagáin as Béarla, agus is ar "Ghaosán Napoleon" is fearr a aithnítear an cnoc seo. Lomán basailt é an Gaosán, agus é ag dealú na cathrach ó Ghleann Ghormlaí. Creidtear go bhfuair Jonathan Swift giota beag ionspioráid ó radharc Bheann Mhadagáin nó b'fhacthas dó go raibh an cnoc cosúil le fathach a bheadh ina chodladh'''.''' Tá caoi curtha ar bhruacha an Lagáin le déanaí, agus táthar in éis cuid mhór den chathair a ghéilleadh do na coisithe. Tá cuid mhaith foirgneamh ins an chathair atá maisithe le sáibhirne de dhealbha, go háirithe na foirgnimh ó ré Victeoiria agus ó ré Éadbhaird, cosúil le Halla na Cathrach, a tógadh ins an bhliain [[1903]], nó Ollscoil na Ríona, a tháinig ar an fhód thiar ins an bhliain 1849. Tá Banc Uladh, a théid siar go dtí an bhliain [[1860]], agus Banc an Tuaiscirt, a tógadh ins an bhliain [[1769]], ar na foirgnimh is scéimhiúla ins an chathair. I mBéal Feirste atá an [[duga]] tirim is mó ar domhan, agus crainn mhillteacha longcheárta Harland and Wolff le feiceáil i bhfad i gcéin. B'ansin a tógadh [[Titanic]] fosta, agus dá réir sin, ceann de siombailí na [[Cathair (lonnaíocht)|cathrach]] í an long mhífhortúnach udaí. Bhí tábhacht mhór le tionscal an línéadaigh agus le déantús an rópa fadó, agus thig linn a rá go mb'é an línéadach a d'iompaigh an baile beag ina chathair mhór. Mar sin, is féidir Béal Feirste a chur i gcomparáid le Manchain i Sasana agus le Tampere ins an Fhionlainn - dhá áit eile nach mbeadh ina gcathracha móra inniu ach go mb'é go raibh gnoithe an línéadaigh ann. D'imigh sin agus tháinig seo, áfach, nó chan fhuil a dhath fágtha de laetha caithréime an línéadaigh i mBéal Feirste inniu, amach ó Halla an Línéadaigh, áit a bhfuil an leabharlann is sine ins an chathair. Tá campas ag [[Ollscoil Uladh]] ins an chathair fosta. Is í Scoil na nEalaíon agus na Dearthóireachta an chuid den ollscoil atá suite i gcampas Bhéal Feirste. Is iad na múrphictiúir a thabhaigh a chliú, nó a mhíchliú, d'Iarthar Bhéal Feirste, nó "díogha Bhéal Feirste", mar a deir an t-imeartas focal (is é sin, ghnítear ''Worst Belfast'' de ''West Belfast'' i mbéal na ngoineadóirí). Ar na múrphictiúir a aithnítear sainchreideamh agus saindearcadh polaitiúil an bhunaidh áitiúil. Na múrphictiúir a tchíthear ins na compail [[Protastúnachas|Albanacha]], bíonn siad saibhir i móitífeanna a léiríonn urraim an phobail do Choróin na Breataine, d'[[Óglaigh Uladh|Fhórsa Óglaigh Uladh]] (UVF) agus do dhronga paraimíleata eile de chuid na n[[Dílseoir]]í. Is é [[Bóthar na Seanchille]] an ceantar is mó Prodasnachais. Ón taoibh eile de, is iad na móitífeanna is ansa le péintéirí múrphictiúir [[Bóthar na bhFál|Bhóthar na bhFál]] na hÓglaigh de chuid na [[IRA Sealadach|Sealadach]] a fuair bás i machaire an áir ar son athaontú na hÉireann. Mar sin, is iomaí pioctúir a thaispeánas duine acu siúd - Roibeard Ó Seachnasaigh mar shampla - nó duine de na Poblachtaigh is luaithe, Pádraig Mac Piarais agus Séamus Ó Conghaile san áireamh. Maille leofa siúd, bíonn tagairtí ann don chultúr Ghaelach agus don Ghaeilge fhéin. Tá dhá aerfort ins an chathair, is é sin, Aerfort Chathair Bhéal Feirste in aice leis an inbhear, agus Aerfort Eadarnáisiunta Bhéal Feirste, agus é suite láimh le [[Loch nEathach]]. == Stair == [[Íomhá:A view of Belfast from the Lower Braniel road - DSCF7460.jpg|clé|300px|thumb|Béal Feirste.]] === Réamhstair agus Plandáil Uladh === Tá fianaise an go raibh áitreabh daonna ins an áit a bhfuil Béal Feirste inniu ó laetha na [[an Chré-Umhaois|Cré-Umhaoise]] anuas, agus iarsmaí so-aitheanta fágtha de ráth ón [[An Iarannaois|Iarannaois]]. I dtús na [[17ú haois]]e, tháinig lucht plandála ó Shasana agus ó Albain, agus sheadaigh cuid mhaith acu i mBéal Feirste. Cuid a bhí ann den phlean a bhí beartaithe ag an Ridire [[Arthur Chichester]] leis an cheantar a choilíniú le nua-áitritheoirí Prodasnacha. B'é oighear an scéil é go raibh Gaeil ann cheana fhéin, agus iad araiciseach chun troda in aghaidh na muintire a bhí ag teacht isteach. Chuaidh siad chun cearmansaíochta ar na Gaill, go háirid ins an bhliain [[1641]], nuair a d'éirigh siad amach in éadan na gcoilínithe. Shiúil éag mór ar na plandóirí [[Protastúnachas|Prodasnacha]] le linn na ceannairce seo, agus ghreamaigh cuimhne an ródaigh sin in intinn an phobail [[Protastúnaigh Uladh|Albanaigh]] go dtí an lá atá inniu ann. I ndiaidh na chéad [[Plandáil Uladh|Phlandóirí]], tháinig na h[[Úgónaigh]] ón [[An Fhrainc|Fhrainc]] a chur fúthu ins an chathair, agus an-tábhacht leofa i bhforbairt eacnamaíoch na cathrach, ó b'iadsan thar aon dream eile a chuir bun le gnoithe an línéadaigh. === Ré na Tionsclaíochta === Má tháinig rath agus bláth ar an chathair de réir is mar a bhí tionscal an línéadaigh ag bisiú, d'fhaibhrigh meon áithrid liobrálachais agus caoinfhuilsteana ins an áit dá réir. Mhaolaigh ar an drochamhras a bhí ar na hintleachtóirí Prodasnacha roimh na Caitlicigh, agus tháinig radacachas chun cinn i measc an phobail Phreispitéaraigh, ó bhí siad thíos leis na [[Na Péindlíthe|Dlíthe Peannaideacha]] chomh maith leis na Caitlicigh féin. Chuir daoiní mar [[Liam Mac Néill]], an ministir Gaelach Prodasnach, suim ins an Ghaeilig. Bhí cuid de na luath-Ghaeilgeoirí Prodasnacha seo inbharúla go mba chóir an teanga a shaothrú mar ghléas leis na Caitlicigh a iompó i leith an chreidimh Phrodasnaigh, ach an chuid eile acu, b'ábhar spéise leofa an teanga inti féin, chomh maith leis na seanscéalta, na seanmhiotais agus na seandánta a bhí beo i gcónaí i mbéal na ndaoine. Iontas na n-iontas, thig linn a ráidht go mb'iad Prodasnaigh Bhéal Feirste an dream ba mhó Gaelachais in Éirinn i ndeireadh na hochtú haoise déag agus i dtús na naoú haoise déag. B'i mBéal Feirste a tháinig an chéad eagraíocht ar a dtugtaí Óglaigh na hÉireann ar an fhód ins an bhliain 1778, agus b'ansin, fosta, a bunaíodh na hÉireannaigh Aontaithe. Cha raibh mórán bainte ag Béal Feirste le hÉirí Amach na bliana 1798, "[[Bliain na bhFrancach]]", áfach, nó choinnigh na Gaill greim theann ar an chathair, agus eagla orthu roimh an réabhlóideachas ó ilchríoch na hEorpa. B'ins an naoú haois déag ba mhó a chuaidh an áit chun cinn, áfach, i gcúrsaí geilleagair agus tionsclaíochta. I ndeireadh na haoise sin, fiú, bhí sí ní ba mhó ná Baile Átha Cliath fhéin ó thaobh an daonra de, ar feadh tamaillín. Bhí an línéadach ann cheana féin i dtús na naoú haoise déag, ach tháinig an longcheártaíocht, gnoithe an tobaca, agus an trominnealtóireacht chun saoil ins na sálaí aige. Nuair a bhí an longcheártaíocht i mbarr a maitheasa, bhí 35,000 duine ag obair do Harland and Wolff amháin. Thigeadh lucht imirce ar lorg oibre ó Albain agus ó Shasain féin, ach b'ó cheantair thuaithe Uladh a tháinig an chuid ba mhó acu, Caitlicigh ach go háirithe. Shocraigh an chuid ba mhó de na Caitlicigh in Iarthar Bhéal Feirste ón bhliain 1840 anuas. Ceantair Chaitliceacha eile iad Ard Eoin i dTuaisceart Bhéal Feirste agus Bóthar Aontroma. Bhí saol an [[lucht oibre]] go dona, agus na galair thromchúiseacha, an calar ach go háithrid, ag deachú bhunadh na bplodcheantar go gránna. Thairis sin, thoisigh an seicteachas a bhorradh i mBéal Feirste, agus bhí brilsce agus bruíon eadar an dá phobal - na Caitlicigh agus na Prodasnaigh - go mion minic. Ins an fhichiú haoise, cuireadh scéim chuimsitheach i bhfeidhm leis na slumanna a réitiú, agus bhisigh na cúrsaí dá réir. === Béal Feirste ina Phríomhchathair ar Thuaisceart Éireann === Ins an 1920, d'achtaigh Parlaimint Westminster an Dlíodh um Rialtas na hÉireann, agus b'é an reacht seo a phronn stádas na príomhchathrach ar Bhéal Feirste i stáitín úr an Tuaiscirt. Daingníodh an stádas ins an bhliain 1922, ach eadar an dá linn, bhí trioblóidí móra sa chathair, agus coimhthíos ag teacht ar an dá phobal roimh a chéile. Cha raibh mórán fóid déanta ag an IRA i mBéal Feirste, agus má mharaigh siad duine de na péas, d'agórfadh na Dílseoirí díoltas cruálach ar na sibhialtaigh Chaitliceacha, agus uaireanta, gheibhidís cuidiú ó fhórsaí slándála an stáit. Cailleadh cúig chéad duine is dhá scór ins na trioblóidí seo. Mhaolaigh ar an fhoréigean aríst i Mí Iúil, 1922, ach is iomaí Caitliceach a thréig an áit le teacht slán ón tseicteachas. Le linn [[an Dara Cogadh Domhanda|an Darna Cogadh Domhanda]], bhuamáil [[Luftwaffe|Aerfhórsa na Gearmáine]] an áit go trom, ós rud é gur targaidí straitéiseacha a bhí ins na longcheártaí agus ins an tionscal aerloingseoireachta. B'í [[An Bhliste|Bliste]] Bhéal Feirste an t-ionsaí ba mheasa. Ar an 15ú lá de Mhí Aibreáin, 1941, rinne 200 eitleán buamála de chuid an Luftwaffe aer-ruathar ar an chathair, agus bhí ceantair an lucht oibre timpeall na longcheártaí go mór mór thíos leis an bhuamáil sin. Fuair corradh is míle duine bás i rith aon oíche amháin, agus fágadh cuid mhór eile gortaithe. Chaill duine as an cheathrar a theach nó a árasán, fosta. Agus an méid sin ráite, tháinig an-bhorradh eacnamaíoch ar an chathair le linn an chogaidh, ó bhí tábhacht straitéiseach le táirgí na tionsclaíochta áitiúla. === Na Trioblóidí === Go gairid i ndiaidh an chogaidh, bhí an saol sách suaimhneach i mBéal Feirste, ach má bhí féin, char chneasaigh goimh an tseicteachais riamh i gceart. I Mí Lúnasa 1969, phléasc scliúchais amach ar fud na cathrach. Nuair a loisc gluaisteán armúrtha de chuid [[Constáblacht Ríoga Uladh|Chonstáblacht Ríoga Uladh]] meaisínghunna le Caitlicigh i gceantar Árasáin Dhuibhise, cailleadh a lán daoine, beirt pháistí óga ach go háithrid. Chuir na Dílseoirí Sráid Bombay le tine, ó ba cheantar Caitliceach é. Bhain an pobal Caitliceach an tátal as an scéal go raibh na péas ag tacú leis na Dílseoirí, agus mar sin, bunaíodh an tIRA Sealadach le bunadh Caitliceach an stáitín a chosaint. Chuaidh an foréigean i dtreise i dtús na seachtóidí, agus lucht an dá thaobh ag druileáil saighdiúirí paraimíleata le haghaidh troda. I mblianta [[Na Trioblóidí|na dTrioblóidí]], cha raibh éalú ann ó na síorbhuamálacha, ón fheallmharfóireacht ná ón fhoréigean sráide. Ar an 21ú lá de Mhí Iúil, 1972 ("Aoine na Fola"), mhaidhm an tIRA dhá bhuama fichead i limistéar sách teoranta i lár na cathrach, agus fuair naonúr bás de thoradh na pléascarnaí seo. Ní raibh na Dílseoirí paraimíleata i g[[Cumann Cosanta Uladh]] (UDA) agus in [[Óglaigh Uladh]] (UVF) mall ag tabhairt fhreagra. I lár na seachtóidí, bhí drong as an ghnáth i gceann na hoibre seo - [[Búistéirí na Seanchille]], mar a bheirtí orthu. Bhí siad bunaithe i ngeiteo Prodasnach na Seanchille, agus iad faoi cheannas Lenny Murphy, dearg-Dhílseoir agus ball d'Fhórsa Óglaigh Uladh, ach bhí duine de na "búistéirí" ina bhúistéir phroifisiúnta fosta, fear a mb'ainm dó William Moore. Bhainfeadh Moore úsáid as na sceana móra a bhí aige, mar bhúistéir, leis na híobartaigh a mharbhadh agus a gcorpáin a ghearradh, agus ba mhinic a d'fhág an sceanairt sin as aithne iad ar fad. Creidtear go raibh na "búistéirí" ní ba chosúla le sraithmharfóirí ná le saceimhlitheoirí. Is éadócha go mbeadh ruspa ar bith ag an phobal Phrotastúnach leis na fir bhuile seo, ach go bé go raibh an stáitín ina chíor thuathail ag an sceimhlitheoireacht, i gcruth is go raibh d'áiméar acu fáil ar shiúl le hainghníomhartha chomh suaithní sin. Ó bhí saol an stáitín ag dul ó smacht ar lucht rialtais na Ríochta Aontaithe, chinn siad ar dhíormaí de chuid Arm na Breataine a imlonnú i dTuaisceart Éireann ins an bhliain 1969. Ón am sin i leith, ba chuid dhoscartha de shaol Bhéal Feirste iad na saighdiúirí. Tógadh beairicí móra daingnithe, go háirid in Iarthar Bhéal Feirste, áit a raibh na Caitlicigh ina gcónaí. I dtosach báire, d'fháiltigh na Caitlicigh na saighdiúirí isteach faoi chroí mhór mhaith, ó bhí siad barúlach go mbeidís mar sciath chosanta eadar iad agus na Dílseoirí. Ní mar a shíltear a bítear, áfach. Chuaidh caidreamh na gCaitliceach agus na saighdiúirí ó mhaith, go háirithe i ndiaidh imeachtaí cosúil le Cuirfiú Íochtar na bhFál, a d'iompaigh ina chath de thrí lá eadar na Sealadaigh agus na saighdiúirí, i gcruth agus gur marbhadh ceathrar ins an teagmháil. Char mhaolaigh an chogadh eadar an dá dhream seo i rith na seachtóidí, ach b'í Oibríocht Motorman barr an donais. Le linn na hoibríochta seo, thonn na céadta saighdiúirí isteach ins na ceantair Chaitliceacha i mBéal Feirste agus i gcathracha eile an stáitín le cumhacht na Breataine Móire a chur ar bun aríst, in áit chumhacht an IRA. I dtús na seachtóidí, rinneadh athlonnú ar a lán teaghlach na cathrach, agus an mhórchuid de cheantar ag ruaigeadh an mhionlaigh as an chomharsanacht - na Prodasnaigh ag caitheamh na gCaitliceach amach agus a mhalairt, cé gur Chaitlicigh iad an chuid ba mhó a díbriodh sa modh sin. Tháinig meath ar eacnamaíocht na cathrach, nó thoisigh an tionsclaíocht déantúsaíochta a chailleadh a tábhachta ar fud na hEorpa i dtús na n-ochtóidí, agus cha raibh na Trioblóidi ag déanamh maitheasa don gheilleagar ach an oiread. Bhí an coibhneas eadar an dá phobal eitnireiligiúnda ag athrú chomh maith. Comh deireanach leis an bhliain 1971, b'iad na Prodasnaigh mórchuid bhunadh na cathrach, ach eadar an dá linn, chuaidh an mheá chun cothromaíochta. Chuidigh ráta ard torthúlachta na gCaitliceach leis na cúrsaí a athrú, chomh maith leis an dóigh a mbíonn na Prodasnaigh ag tréigbheáilt na háite, cuid acu ag socrú síos in áiteanna eile i dTuaisceart Éireann cosúil le Tuaisceart Chontae an Dúin, an chuid eile taobh amuigh den stáitín, go háirid in Albain. Ins an bhliain 1981, chuaidh scaifte de phríosúnaigh Phoblachtánacha ar stailc ocrais ar lorg stádas an chime pholaitiúil, agus b'e [[Roibeard Gearóid Ó Seachnasaigh|Roibeard Ó Seachnasaigh]] an duine acu ba thúisce a shíothlaigh. B'as Baile na Mainistreach in aice le Béal Feirste dó. Spreag bás an tSeachnasaigh scliúchais mhóra ar fud Bhéal Feirste. B'ins an bhliain 1988 a chuaidh an chathair fríd na himeachtaí ba mhó a tharraing míchliú anuas uirthi i rith na n-ochtóidí. I dtosach báire, d'ionsaigh Dílseoir paraimíleata a mb'ainm dó Michael Smith lucht an tórraimh a bhí díreach ag adhlacadh an triúr Óglach de chuid na Sealadach, Mairéad Ní Fhearaíl, Seán Sabhaois agus Dónall Mac Cána, a marbhadh i nGiobráltar roimhe sin. Nuair a bhí íobartaigh an ionsaí seo á n-adhlacadh, chuir beirt cheannairí de chuid Arm na Breataine isteach ar lucht na sochraide de thaisme, agus himríodh [[Linseáil|dlíodh Uí Loingsigh]] orthu ins an chambús a tharraing siad. I dtús na nóchaidí, chuaidh ainghníomhartha na bparaimíleatach den dá thaobh i méadaíocht, agus iad ag marú sibhialtach ón taobh eile chomh maith le cath a chur ar a chéile. Bhí siad ag tabhairt cor in aghaidh an chaim dá chéile gan stad nó mórchónaí, ach ansin, tháinig an sos cogaidh. I dtosach báire, d'fhógair na Sealadaigh sos cogaidh i Mí Lúnasa, 1994, agus sé seachtain ina dhiaidh sin, tháinig fógra den tseort chéadna ó Chomhcheannasaíocht Mhíleata na nDílseoirí (Combined Loyalist Military Command). B'é an t-ainghníomh ba mheasa den tréimhse seo ná an bhuamáil a rinne na Sealadaigh ar shiopa éisc i mBóthar na Seanchille i Mí Dheireadh Fómhair 1993. B'é ab aidhm leis an bhuamáil seo ná ceannasaithe na nDílseoirí paraimíleata a mharbhadh, ó fuair na Sealadaigh boladh de go raibh a leithéidí le dul i ndáil chomhairle le chéile thuas an staighre ins an teach ina raibh an siopa éisc ag obair. Le fírinne, cha raibh a leithéid de chruinniú ar cois ins an teach nuair a phléasc an buama. Fuair naonúr Prodasnach bás nach raibh baint dá laghad acu le cruinniú na nDílseoirí móra, chomh maith le fear an bhuama féin. Gidh gur chuir sos cogaidh na bparaimíleatach deireadh leis an sceimhlitheoireacht, maireann an nimh ins an ghoimh a d'fhág blianta fada na dTrioblóidí ina ndiaidh. Ón bhliain 1969 anuas, cailleadh míle go leith de dhaoine de thoradh an fhoréigin pholaitiúil. Cha mbíonn ach lucht aon chreidimh amháin ina gcónaí i gcomharsanacht áirithe, agus is minic a tchí siad iad fhéin faoi léigear ag an phobal eile. Compal imdhruidte den chineál sin í an Tráigh Ghearr in Oirthear Bhéal Feirste. Bíonn an foréigean paraimíleata ag pléascadh amach ó am go ham, ach anois, is é an t-imreas inmheánach is minicí a bheas ann. Mar shampla, bíonn na dronga éagsúla de Dhílseoirí ag ionsaí a chéile uaireanta, agus i Mí na Nollag den bhliain 2004, mharaigh na Sealadaigh fear a mb'ainm dó Robert McCartney. Caitliceach a bhí ann a fuarthas ina ghillire spréite i Sráid Chormaic i ndiaidh gnáthbhrilsce i dteach tábhairne i Sráid na Bealtaine i lár na cathrach. Bhí sé gonta go tubaisteach le sceana, agus shíothlaigh sé ina dhiaidh sin ins an otharlann. Ins an bhliain 1997, chaill na hAontachtóirí a lámh in uachtar ar Chomhairle Cathrach Bhéal Feirste an chéad uair ariamh. B'é [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Páirtí na Comhghuaillíochta]] a chuaidh mar mheá eadar na Náisiúntóirí agus na hAontachtóirí. Cha dtearna na toghcháin chomhairle ins na blianta 2001 agus 2005 ach an suíomh seo a dhaingniú in athuair. Ón am sin i leith, bhí beirt Ard-Mhéaraí Caitliceacha i mBéal Feirste, duine acu ón SDLP agus an duine eile ó Shinn Féin. == Iompar == Tá Béal Feirste suite i ngleann mór cóngarach do [[Muir Éireann|Mhuir Éireann]]. Fásadh an tionscadal sa chathair le cuidiú shuíomh [[Loch Lao]] ar chósta oirthear [[Ulaidh|Uladh]]. Fiú sa lá atá inniu ann, tagann cuid mhór allmhairí [[Tuaisceart Éireann|Thuaisceart Éireann]] isteach tríd na duganna atá loinnithe ar bhéal [[Abhainn an Lagáin|an Lagáin]]. Bhí seanmhuintir na Feirste in ann taisteal go dtí [[An Bhreatain|an Bhreatain Mhór]] fá chionn lá taistil go héasca. Tá seirbhísí mhaith traenach sa cheantar fosta, ag nascadh na príomhchathrach le [[Doire]], [[Carraig Fhearghais]], [[Iúr Cinn Trá]] (agus ó shin ag trasnú na teorann go [[Baile Átha Cliath]] sa [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]]) agus [[Beannchar, Contae an Dúin|Beannchar]]. Péitear líne úr fá thalamh i dtólan idir Tuaisceart Éireann agus [[Albain]] le fada, ach chan fhuil spéis don tionscadal léirithe go ginearálta i measc na bpoiliteoirí. Tá dhá aerfort suite cóngarach don chathair; is iad [[Aerfort Chathair Bhéal Feirste George Best]] (in oirthear na cathrach) agus [[Aerfort Idirnáisiúnta Bhéal Feirste]] atá mar phríomhaerfort Thuaisceart Éireann (suite idir [[Cromghlinn, Contae Aontroma|Croimghlinn]] agus baile [[Aontroim (baile)|Aontroma]] i ndeisceart [[Contae Aontroma|Chontae Aontroma]]. Téann busanna ar bhun rialta síos go hAerfort Bhaile Cliath, ag imeacht ó lár na cathrach. Is ar na bóithre a bhíonn an brú is mó ó thaobh chúrsaí iompair de, go háirid ar maidin agus um thráthnóna i rith na seachtaine. Níl Béal Feirste cosúil leis an chuid is mó de chathracha móra [[An Eoraip|Eorpacha]] sa dóigh is nach bhfuil cuarbhóthar ar ardchaighdeán ann. Tá saghas seachbhóthar ann, an [[A55 (Tuaisceart Éireann)|A55]], ach amháin ar chaighdeán íseal, go háirithe dtuaisceart agus in iarthar na cathrach, áit a leanann sé seanbhóithre a bhí ann cheana féin. Ina áit sin, leanann na piomhbhealaigh uilig chuig lár an bhaile, rud a chuireann brú ar an infastructúr. Cuireadh tús leis na mótarbhealaigh sna 1960aidí. Cuireadh deireadh leo i 1972, nuair a ghlac Rialtas [[Westminster]] seilbh ar chúrsaí iompair sa réigiún. I dtosach, bhí sé ar intinn ag Rialtas [[Stormont]] thart fá 10 gcúrsa a fheabhsú thart fá'n chathair. Char éirigh leo ach 3 chinn a chur i gcrích. Imíonn an [[M2 (Tuaisceart Éireann)|M2]] agus an [[M3 (Tuaisceart Éireann)|M3]] ó Shráid Eabhrac, chomh maith le [[Nasc an Iarthair (Béal Feirste|Nasc an Iarthair]]. Tá an ceangal áirithe seo ar cheann de na háiteanna is measa dá bhfuil in Éirinn ann fá choinne tráchta ar maidin. Cluintear gach maidin áfach ar an raidió faoi easpa iompair ó threo Bheannchair (ag [[Cnoc na gCóiníní]] mar shampla), ar an [[Bóthar Ormeau|Bhóthar Ormeau íoctarach]] (ón deisceart agus ó [[Dún Pádraig]], [[Bóthar Aontroma]] (ón tuaisceart) agus [[Bóthar Bhaile Nua na hArda]] (ón oirthear). Bíonn brú ar an [[M1 (Tuaisceart Éireann)|M1]] i dtolamh, fiú ag an deireadh seachtaine. I láthair na huair, táthar ag tógáil carrbhealach dúbáilte (an [[A1 (Tuaisceart Éireann)|A1]]) eadar Béal Feirste agus Iúr Cinn Trá i dtreo Bhaile Átha Cliath. Osclaíodh an chéad chuid den fhorbairt úrnua atá ag dul ar aghaidh eadar Sráid Eabhrac agus [[Lios na gCearrbhach]] go luath sa bhliain 2008, agus táthar ag súil go bhfeicfí laghdú ar fhadhbanna tráchta ansin fá chionn tamaill bhig. Táthar ag plé Staidiam Náisiúnta Thuaisceart Éireann a thógáil le roinnt blianta anuas. Tá muintir dheisceart na cathrach ag tabhairt amach le fada fá dtaobh de na fadhbanna a bheadh ann dá ndéanfadh an Rialtas i b[[Páirc Ormeau]] áfach - i gceantar atá faoi bhrú go fóill. == Polaitíocht Áitiúil == Ins an bhliain [[2005]], vótáil bunadh Bhéal Feirste isteach Comhairleoirí Cathrach de réir na scéime seo: * cúigear comhairleoirí déag ón [[An Páirtí Aontachtach Daonlathach|Pháirtí Aontachtach Dhaonlathach]] (DUP); * ceathrar comhairleoirí déag ó [[Sinn Féin|Shinn Féin]]; * ochtar comhairleoirí ó [[Páirtí Sóisialta agus Daonlathach an Lucht Oibre|Pháirtí Shóisialta agus Dhaonlathach an Lucht Oibre]] (SDLP); * seachtar comhairleoirí ó [[Páirtí Aontachtach Uladh|Pháirtí Aontachtach Uladh]] (UUP); * ceathrar comhairleoirí ó [[Páirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann|Pháirtí Comhghuaillíochta Thuaisceart Éireann]]; * beirt chomhairleoirí ón [[An Páirtí Aontachtach Forásach|Pháirtí Aontachtach Fhorásach]] (PUP); * agus aon chomhairleoir neamhspleách amháin. Chan fhuil Comhairle na Cathrach faoi smacht aon dream ar leith. Fríd na coistí sainiúla a ghnítear an chuid is mó de ghnoithe na Comhairle. Tá ceithre thoghlach i mBéal Feirste ins na holltoghcháin agus i dtoghchán an [[Tionól Thuaisceart Éireann|Tionóil]], is é sin, [[Béal Feirste Thuaidh (toghlach)|Béal Feirste Thuaidh]], [[Béal Feirste Thiar(toghlach|Béal Feirste Thiar]], [[Béal Feirste Theas (toghlach)|Béal Feirste Theas]] agus [[Béal Feirste Thoir(toghlach)|Béal Feirste Thoir]]. Sroicheann achan cheann acu amach thar theorainn na cathrach, agus iad ag cumhdach cuid den [[An Caisleán Riabhach|Chaisleán Riabhach]], cuid de [[Lios na gCearrbhach]], agus cuid de [[Baile Nua na Mainistreach|Bhaile Nua na Mainistreach]]. In olltoghchán na bliana 2005, vótáladh beirt teachtaí ón Pháirtí Aontachtach Dhaonlathach, teachta amháin ó Pháirtí Shóisialta agus Dhaonlathach an Lucht Oibre, agus aon duine amháin ó Shinn Féin isteach i bparlaimint na Ríochta Aontaithe. Ins an bhliain 2003, chuaigh seisear ón DUP, cúigear ón UUP, duine amháin ón PUP, duine amháin ón Chomhghuaillíocht, ceathrar ón SDLP agus seachtar ó Shinn Féin isteach ins an Tionól. == An Ghaeilge i mBéal Feirste == Ins an lá atá inniu ann, tá méadú ag teacht ar an [[Gaeilge|Ghaeilig]] i mBéal Feirste, agus an teanga le cluinstin go forleathan i gcodanna áirid den chathair, in Iarthar Bhéal Feirste thar aon áit eile. Thiar ins na seascaidí, chuir dream de Ghaeilgeoirí óga bun le scéim fhorbartha tithíochta as ar fhás Gaeltacht Bhóthar Shaw, arb í an chéad Ghaeltacht úrbhunaithe in oileán na hÉireann ar fad. Is í an phríomhdhifríocht eadar an Ghaeltacht seo agus Gaeltacht Ráth Chairn i gContae na Mí ná gur díograiseoirí teangtha, seachas cainteoirí dúchais ón tsean-Ghaeltacht, a bhí ins an chéad ghlúin a shocraigh síos i mBóthar Shaw. Inniu, áfach, tá an treas glúin ag fás aníos ins an chompal. Bunaíodh [[Bunscoil Phobal Feirste]] i m[[Bóthar na bhFál]] ins na seachtóidí, agus í ar an chéad Ghaelscoil ariamh i d[[Tuaisceart Éireann]]. B'iad na tuistí a chuir tús leis an Ghaelscoil seo, agus iad ag tógáilt a gclainne le [[Gaeilge|Gaeilig]]. I dtosach báire, cha raibh ach naonúr ag freastal ar Scoil Phobal Feirste. D'eitigh Rialtas na [[An Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]] an scoil fá aitheantas glan amach, agus cha raibh státmhaoiniú ag teacht don scoil ach an oiread, mar gheall ar an bheagán daltaí a bhí ag dul ar an scoil. Cúpla bliain ina dhiaidh sin, tháinig [[Meánscoil Feirste]] ar an fhód, agus í ar an chéad [[meánscoil Lán-Ghaeilge|mheánscoil lán-Ghaeilge]] i d[[Tuaisceart Éireann]]. Gidh go raibh an teanga ag dul i dtreise i rith na mblianta, cha raibh na Dílseoirí ná an Rialtas sásta fás na Gaeilige i mBéal Feirste a ghlacadh dáiríribh, a fhad's a bhí na Trioblóidí ar cois. Thug Sammy Wilson, comhairleoir cathrach de chuid an DUP, "teanga na lucharachán" ar an Ghaeilig, agus é ag tabhairt le fios gur teanga a bhí ann nach mbeadh fóirsteanach do riachtanaisí an duine chomhaimseartha. Tá infreastruchtúr agus áiseanna na Gaeilge i mBéal Feirste an-láidir inniu. Bhí an nuachtán laethúil udaí [[LÁ]] á fhoilsiú ansin, arb é an t-aon nuachtán laethúil amháin ins an teangaidh. Thairis sin, tá oifigí a lán eagraíochtaí Gaeilge ins an chathair: [[Pobal]], [[Iontaobhas ULTACH]], [[Foras na Gaeilge]], [[Forbairt Feirste]], agus [[Cultúrlann Mac Adam Ó Fiaich]], ina bhfuil [[Raidió Fáilte]] agus [[An Ceathrú Póilí]] suite. Bhí 349,618 i gcónaí i mBéal Feirste. Bhí eolas ar an n[[Gaeilge]] ag 12.05% den daonra (timpeall 42,000 daoine). ===Líonra Gaeilge=== {{príomhalt|Líonraí Gaeilge}} Tá aitheantas oifigiúil bainte amach ag pobal na Gaeilge in Iarthar Bhéal Feirste mar líonra Gaeilge. D'fhógair Foras na Gaeilge ag ndeireadh 2015 go mbeidh cúig cheantar aitheanta mar Líonraí Gaeilge in Éirinn. Is iad [[Cluain Dolcáin]]; [[Baile Locha Riach]]; [[Carn Tóchair]] agus [[Inis]] na líonraí eile timpeall na tíre. ==Daoine== *[[Gearóid Mac Ádhaimh]], polaiteoir Éireannach. *[[John Stewart Bell]], Fisiceoir is fealsamh. *[[George Best]], Peileadóir sacair. *[[Susan Jocelyn Burnell]], Réalteolaí. *[[Ciaran Carson]], file, úrscéalaí, aistritheoir agus ollamh le filíochta. *[[James Craig, 1ú Bíocunta Chreaga Abhann]], cheannaire aontachtach i d[[Tuaisceart Éireann]]. *[[John Boyd Dunlop]], Ceapadóir is tionsclóir. *[[Jonny Evans]], imreoir sacair. *[[Alex Higgins]], Imreoir snúcair. *[[Eamonn Holmes]], láithreoir teilifíse. *[[William Thomson]], fisiceoir matamaiticiúil agus innealtóir. *[[C. S. Lewis]], Scríbhneoir. *[[Máire Mhic Ghiolla Íosa]], ochtú h[[Uachtarán na hÉireann]] ó 1997 go 2011. *[[Van Morrison]], Ceoltóir agus amhránaí. *[[Peter Robinson]], Polaiteoir Aontachtach de chuid an DUP i d[[Tuaisceart Éireann]]. *[[David Trimble]], Polaiteoir. == Ceantair == * [[Ard Eoin]], [[Abhainn an Lagáin]] * [[Baile Andarsan]], [[Baile Bín]], [[An Braineal]], [[Binn Mhadagáin]], [[Bóthar Dhún na nGall]], [[Bóthar na bhFál]], [[Bóthar na Seanchille]], [[Gaeltacht Bhóthar Sheoighe|Bóthar Seoighe]], [[Bóthar Chluanaí]] * [[An Chreagaigh]] * [[Dubhais]], [[Dún Dónaill]] * [[Loch Lao]], [[Lóiste Nua]] * [[Poll Glas]] * [[Reilig Chathair Bhéal Feirste]], [[Reilig Phlásóg na Rós]] * [[An Sruthán Milis]] * [[Teach Monaidh]], [[An Trá Ghearr]] == Comhchathracha == Béal Feirste nasctha le háiteanna seo a leanas: *{{bratach|United States}} [[Nashville, Tennessee]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (1994) <ref name=":0">{{Lua idirlín|url=http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-37859.aspx|teideal=Belfast signs Sister Cities accord with Boston - Belfast City Council|work=www.belfastcity.gov.uk|dátarochtana=2019-02-19|archivedate=2015-12-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151231214225/http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-37859.aspx}}</ref> *{{bratach|China}} [[Hefei]], Anhui, [[An tSín]] (2005) <ref name=":0" /> *{{bratach|United States}} [[Boston, Massachusetts]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] (2014) <ref name=":0" /> *{{bratach|China}} [[Shenyang]], [[Liaoning]], [[An tSín]] (2016) <ref>{{Lua idirlín|url=http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-66404.aspx|teideal=Belfast signs Sister City Agreement with Shenyang, China today to collaborate in number of areas - Belfast City Council|work=www.belfastcity.gov.uk|dátarochtana=2019-02-19|archivedate=2016-10-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161022023632/http://www.belfastcity.gov.uk/News/News-66404.aspx}}</ref> == Naisc sheachtracha == * [http://www.belfastcity.gov.uk Comhairle Cathartha Bhéal Feirste] * [http://www.geographia.com/northern-ireland/ukibel00.htm leathanach baile na cathrach] * [http://www.nics.gov.uk/ Rialtas Thuaisceart Éireann] * [http://www.scots-online.org/grammar/belfast.htm Canúint Bhéal Feirste sa Bhéarla] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050207004455/http://www.scots-online.org/grammar/belfast.htm |date=2005-02-07 }} * [http://www.irish-architecture.com/buildings_ireland/antrim/belfast/index.html Ailtireacht Bhéal Feirste] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050306002557/http://www.irish-architecture.com/buildings_ireland/antrim/belfast/index.html |date=2005-03-06 }} * [http://www.youtube.com/watch?v=5EGc_cvnJt0 Clár faisnéis, faoi Choláiste Naomh Maolmhaodhóg agus an saol i mBéal Feirste] sna [[1960idí]] agus na [[1970idí]] ar [[Youtube]], [[TG4]], [[2012]]. == Tagairtí == {{Reflist}} {{Cathracha in Éirinn}} [[Catagóir:Béal Feirste| ]] [[Catagóir:Bailte i gContae Aontroma]] [[Catagóir:Líonraí Gaeilge le haitheantas]] [[Catagóir:Bailte le ardeaglaisí in Éirinn]] sq7wog5wsxo66ks7n1l1gr41f7jzlog 0 2661 1273206 1272852 2025-07-09T03:31:50Z 223.205.72.14 1273206 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Teanga}} Ceann de na [[teangacha Gaelacha]] í '''Gaeilge na hAlban'''<ref name='Tearma'>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/Gaeilge%20na%20hAlban/|title=“Gaeilge na hAlban” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2024-04-24}}</ref> nó '''Gàidhlig''', mar a deir lucht labhartha na teanga féin. Foghrúpa de chuid na d[[teangacha Ceilteacha]] is ea na teangacha Gaelacha, mar atá, [[Gaeilge]], Gaeilge na hAlban agus [[Gaeilge Mhanann]]. Is iad na teangacha Briotánacha, mar atá, [[Breatnais]] na [[An Bhreatain Bheag|Breataine Bige]], an [[Coirnis|Choirnis]] i g[[Corn na Breataine]], agus an [[Briotáinis|Bhriotáinis]] sa [[An Bhriotáin|Bhriotáin]], na trí theanga chomhaimseartha san fhoghrúpa seo. Taobh istigh de gach foghrúpa den bheirt, tá na teangacha sách intuigthe ag cainteoirí a chéile, ach is deacair, fiú, an gaol atá ag an dá fhoghrúpa le chéile a aithint gan tuiscint éigin a bheith agat don teangeolaíocht Cheilteach. Is í Gaeilge na hAlban teanga na n[[Gael]] in Albain, agus cé gur i nGarbhchríocha na hAlban a mhaireann sí anois, bhí Gaeilge i bhfad á labhairt sa chuid is mó den tír ar feadh céadta. Tá áit ar leith aici i gcultúr na hAlban, agus aithníonn an chuid is mó de mhuintir na hAlban é seo, eadar Ghaeil agus Ghaill. Tá saibhreas ''beul-aithris'' sa Ghaeilge, óir ba í teanga na mbard sa [[Gàidhealtachd|Ghàidhealtachd]] ar feadh na gcéadta bliain. Cuireadh muintir na [[Gàidhealtachd]] trí chéile i ndiaidh Chath Chùl Lodail agus [[Fuadach na nGael|Fhuadach na nGael]], agus chuaidh a dteanga agus a gcuid nósanna i léig tar éis na dtubaistí sin. Ins an lá atá inniu fhéin, tá dímheas ag cuid de mhuintir na hAlban ar an teanga, agus iad den tuairim nach bhfuil ann ach canúint gharbh gan úsáid liteartha.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Iontaobhas daonlathach Gàidhlig molta i staidéar nua|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2020/0623/1149212-gaeilge-na-halban-le-dul-in-eag-gan-idirghabhail-taighde-nua/|date=2020-06-23|language=ga|author=Ciarán Lenoach}}</ref> [[Íomhá:ScotlandGaelic2001.gif|mion|clé|[[Gaeilgeoir]]í in Albain i [[2001]]]] == Staid == [[File:Canongate Entrance, Scottish Parliament - geograph.org.uk - 739828.jpg|thumb|Parlaimint na hAlban]] Is léir go bhfuil Gaeilge na hAlban i dtrioblóid mar theanga phobail sna 2020idí. Sna h[[Na h-Eileanan Siar|Eileanan Siar]], an ceantar is láidre ó thaobh na teanga de, níl Gaeilge á labhairt ag ach 45% na ndaoine, cé go bhfuil ábaltacht éigin sa teanga ag mórán den chuid eile. Ach i ndiaidh neamhshuime agus dímheasa ar feadh na gcéadta bliain ó thaobh rialtais éagsúla, thosaigh Gaeilge na hAlban ag fáil roinnt aitheantais sa 21ú haois. Tá sí á múineadh sna scoileanna, ina measc scoileanna mar ar mheán teagaisc í. {{Main|Oideachas i nGaeilge na hAlban}} Tá feidhm á baint aisti freisin i rialtas áitiúil, Comhairle nan Eilean. Tá stáisiún raidió sa teanga ag an [[BBC]], Radio nan Gàidheal (agus bíonn comhchraoltacháin go rialta aige le [[Raidió na Gaeltachta]], seirbhís raidió Gaeilge na hÉireann) Bíonn cláracha teilifíse sa teanga ar an BBC agus ar stáisiún [[ITV]], go minic le fotheidil as Béarla. Tá stiúidió i Steornabhadh ag Grampian Television, a chuireann seirbhís ITV ar fáil i dtuaisceart na hAlban. Bunaíodh BBC Alba sa bhliain 2008, cainéal teilifíse a chraolann cláracha úra i nGaeilge na hAlban, chomh maith le cartúin ath-ghuthaithe sa teanga. [[Íomhá:Sanas.jpg|mion|Tá úsáid na Gaeilge ar rudaí oifigiúla dála comharthaí bóthair níos coitianta ná mar a bhí sí tráth]] Tá comharthaí bóthair Ghaeilge á gcrochadh ar fud na Gaeltachta de réir a chéile agus, de ghnáth, chan é ach glacadh leis an litriú ceart de na logainmneacha atá i gceist. Ach fiú leis seo, tagann gearáin as roinnt daoine. Déanann iriseoirí nuachtáin magadh go minic de chultúr agus de theanga na nGael, i mbealach nach gceadófaí maidir le haon ghrúpa eile, agus iarrann siad deireadh a chur le gach aon chúnamh ón rialtas. Rinne an tSuirbhéireacht Ordanáis iarrachtaí le blianta beaga anuas botúin ar mhapaí a cheartú. D´fhógair siad i 2004 go ndéanfaidís iarrachtaí ceart a chur leis an aineolas a bhí ar an nGaeilge, agus cheapadar coiste le logainmneacha cearta a chur ar na mapaí. Thar na blianta, ní bhfuair Gaeilge na hAlban an t-aitheantas céanna agus a fuair an Bhreatnais ó rialtas na [[an Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]]. Ach ó tháinig féin-riail chun saoil, tá níos mó suime á chur i gcúrsaí Albanacha, agus tá ré-bhille Gaeilge foilsithe ag [[Parlaimint na hAlban]]. Is iad príomhthréithe an Bhille ná: * Aitheantas dlíthiúil a thabhairt don Ghaeilge mar cheann de theangacha na hAlban; * [[Bòrd na Gàidhlig]], a chuirfeadh an Ghaeilge ar aghaidh, a fhoirfiú de réir dlí, chun feidhm agus tuiscint ar an dteangan a chur ar aghaidh; * Iallach a chur ar Bhòrd na Gàidhlig Plean Náisiúnta Gaeilge a cheapadh chun go nglacfaí leis ag airí na hAlban; * Iallach a chur ar eagraisí poiblí in Albain plean teangan Gaeilge a phlé maidir leis na seirbhísí a chuireann siad ar fáil. Tar éis tréimhse comhairleacháin, nuair a cuireadh mórán iarratas chun an rialtais, an chuid is mó acu ag iarraidh an bhille a chur i dtreise, foilsíodh bille leasaithe, agus ba é an príomhleasú a deineadh ná go mbeadh treoir an Bhòird riachtanach anois de réir dlí (in ionad gan é a bheidh ach comhairleach). Maíonn roinnt tráchtairí, mar shampla Éamonn Ó Gribín (2006), nach bhfágann Acht na Gàidhlig an teanga ar chomhchéim agus ar chomhstádas leis an mBéarla nó fiú leis an mBhreatnais sa Bhreatain Bheag, agus go mbeadh duine amaideach nó saonta ag dréim go mbeidh athrú suntasach ann i dtaobh rathúnais na teangan mar thoradh ar iarrachtaí Bhord na Gàidhlig.<ref>http://geolinguistics.org/geo32articles/GEO-32-Williams-art.pdf {{Webarchive|url=https://wayback.archive-it.org/all/20171011125129/http://geolinguistics.org/geo32articles/GEO-32-Williams-art.pdf |date=2017-10-11 }} LEGISLATIVE DEVOLUTION AND LANGUAGE REGULATION IN THE UNITED KINGDOM Colin H Williams Cardiff University</ref> Tá corradh is 500 go 1,000 cainteoirí dúchais in [[Alba Nua]], ach tá a bhformhór aosta anois. I mí na Bealtaine 2004, d'fhógair an rialtas réigiúnda tionscnamh cistiúcháin le tacú leis an dteangan agus lena chultúr sa chúige. Shínigh rialtas na Ríochta Aontaithe an [[Carta Eorpach um Theangacha Réigiúnda agus Mionlach]] i dtaobh Ghaeilge na hAlban. Is eagras [[Iomairt Choilm Chille]] a dhéanann iarracht naisc a chothú idir Ghaeilgeoirí Éireann agus na hAlban. == Logainmneacha == * Obar Dheathain — Obar Dheathain * Dún Déagh — Dùn Dèagh * Dún Éideann — Dùn Èideann * An Gearasdan — An Gearasdan * Glaschú — Glaschu * Inbhear Nis — Inbhir Nis * Peairt — Peairt * Sruighle — Sruighlea * Steórnabhagh — Steòrnabhagh == Ainmneacha pearsanta == Tá ainmneacha pearsanta Gaelacha ar leith ar nós Donnchadh, Dòmhnall. Tógadh ainmneacha ar iasacht ón Sean-Lochlannais, m.sh. Somhairle, Tormod. Tá foirmeacha ar leith d’ainmneacha ag a bhfuil ainmneacha gaolmhara i dteangacha eile na hEorpa, mar: Eòghan, Iain, Catrìona, Anna. Tugann an fhoirm ghairmeach d’ainmneacha Gaelacha áirithe foirmeacha Béarla ar nós: :Seumas -> Sheumais -> Hamish; :Màiri -> Mhàiri -> Vairi. Is iad na sloinnte Gaelacha is coitianta in Albain ná iad siúd a thosaíonn le ''Mac'', ar nós ''Mac Gille Eathainn'' (MacLean). Tosaíonn an fhoirm bhaininscneach le ''Nic'': ''Catrìona Nic a' Phì'' . :Tagann sloinnte eile in Albain as dathanna, mar shampla: Bain (bàn/bán), Roy (ruadh/rua), Dow (dubh/dubh), Dunn (donn/donn). == Focail iasachta == Is de bhunadh Cheilteach formhór na foclaíochta i nGaeilge na hAlban. Tá roinnt iasachtaí ón Laidin, go háirithe i gcúrsaí eaglasta (eaglais, Bìoball), ón Lochlainnis (eilean, sgeir), ón Scoitis (sgealp, briogais) agus, i gcoitinne le teangacha eile na hEorpa, is gnách nuafhoclaíocht a chumadh d’fhréamhacha Gréigise agus Laidine (telebhisean), fiú más tríd an mBéarla a tháinig siad. Cuireann fás in úsáid fhocla Béarla le gramadach Ghaelach orthu imní ar go leor. Mar shampla, is minic "''watch''igeadh" (faire) and "''catch''eadh" (breith) á úsáid ar Leòdhas, díreach mar a deireanns cuid de mhuintir Ghaeltachtaí na hÉireann "''match''annaí" ar chipíní nó lasáin, agus "ar mo bhicycle" in áit "ar mo rothar". Ar an taobh eile den scéal, bhí tionchar ag an nGaeilge ar an Scoitis agus ar an mBéarla, go háirithe ar Bhéarla Caighdeánach na hAlban. I measc na bhfocla a tháinig ó Ghaeilge na hAlba, tá ''whisky'', ''slogan'', ''brogue'', ''jilt'', ''clan'', ''strontium'', mar aon le rudaí suntasacha i dtíreolaíocht na hAlban, mar shampla ''ben'' (beinn), ''glen'' (gleann) agus ''loch''. Foinse: ''An Etymological Dictionary of the Gaelic Language, [[Alasdair MacGilleBhàin|Alexander MacBain]]''. == Féach freisin == * [[Teangacha Gaelacha]] * [[Gaidhealtachd]] * [[Oideachas i nGaeilge na hAlban]] * <bdi>[[Fóineolaíocht de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> * <bdi>[[Gramadach de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> *  <bdi>[[Litriú de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> * Ní hionann Gaeilge na hAlban agus [[Scots]], teanga Ísiltír na hAlban. * [[an Mòd]], an fhéile chultúrtha Ghaelach a bhíonn in Albain 'chuile bhliain. == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha == {{IdirVicí|cód=gd}} * [http://www.youtube.com/watch?v=RtbOfIpJ4YU&feature=PlayList&p=289534FA4D90DEAD&playnext=1&playnext_from=PL&index=2 Cànan nan Gaidheal] * [http://www.scottish.parliament.uk/gaidhlig/ Parlaimint na hAlban] * [http://www.ccg.org.uk Comhairle Craoltacháin Ghaeilge na hAlban] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170714091414/http://www.ccg.org.uk/ |date=2017-07-14 }} * [http://www.bbc.co.uk/scotland/alba/ BBC Albain - Leathanach baile na Gaeilge] * [http://www.bbc.co.uk/scotland/alba/foghlam/beag_air_bheag/ BBC Albain - ''Beag air Bheag'' - Gaeilge do thosaitheoirí] * [http://www.cnag.org.uk/ Comunn na Gàidhlig] * [http://www.colmcille.net/ ColmCille] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201028110909/http://www.colmcille.net/ |date=2020-10-28 }} * [http://www.smo.uhi.ac.uk/ Sabhal Mòr Ostaig] * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/ Foclóirí Gàidhlig] * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/ An Sruth] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180404215031/http://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/ |date=2018-04-04 }} - bunachar abairtí [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=ga&t2=gd&astarMax=6&hl=ga Gaeilge→Gàidhlig]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} agus [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=gd&t2=ga&astarMax=g&hl=ga Gàidhlig→Gaeilge] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190427193452/https://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=gd&t2=ga&astarMax=g&hl=ga |date=2019-04-27 }} * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/ Bunadas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180404215026/http://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/ |date=2018-04-04 }}: focail ghaolmhara [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/liosta.php?t1=ga&t2=gd&uasCiana=8&uasAireamh=400&hl=ga Gaeilge→Gàidhlig]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} agus [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/liosta.php?t1=gd&t2=ga&uasCiana=8&uasAireamh=400&hl=ga Gàidhlig→Gaeilge]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.linguae-celticae.org/GLS_english.htm Gàidhlig (Scottish Gaelic) Local Studies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101229110410/http://www.linguae-celticae.org/GLS_english.htm |date=2010-12-29 }} {{Teangacha Ceilteacha}} [[Catagóir:Gaeilge na hAlban| ]] [[Catagóir:Teangacha na hAlban]] [[Catagóir:Albain]] [[Catagóir:Teangacha na Ríochta Aontaithe]] cbdolrgges2j53w2s8b3uub0kc4fkxw 1273207 1273206 2025-07-09T03:54:45Z 223.205.72.14 1273207 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Teanga}} Ceann de na [[teangacha Gaelacha]] í '''Gaeilge na hAlban'''<ref name='Tearma'>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/Gaeilge%20na%20hAlban/|title=“Gaeilge na hAlban” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2024-04-24}}</ref> nó '''Gàidhlig''', mar a deir lucht labhartha na teanga féin. Foghrúpa de chuid na d[[teangacha Ceilteacha]] is ea na teangacha Gaelacha, mar atá, [[Gaeilge]], Gaeilge na hAlban agus [[Gaeilge Mhanann]]. Is iad na teangacha Briotánacha, mar atá, [[Breatnais]] na [[An Bhreatain Bheag|Breataine Bige]], an [[Coirnis|Choirnis]] i g[[Corn na Breataine]], agus an [[Briotáinis|Bhriotáinis]] sa [[An Bhriotáin|Bhriotáin]], na trí theanga chomhaimseartha san fhoghrúpa seo. Taobh istigh de gach foghrúpa den bheirt, tá na teangacha sách intuigthe ag cainteoirí a chéile, ach is deacair, fiú, an gaol atá ag an dá fhoghrúpa le chéile a aithint gan tuiscint éigin a bheith agat don teangeolaíocht Cheilteach. Is í Gaeilge na hAlban teanga na n[[Gael]] in Albain, agus cé gur i nGarbhchríocha na hAlban a mhaireann sí anois, bhí Gaeilge i bhfad á labhairt sa chuid is mó den tír ar feadh céadta. Tá áit ar leith aici i gcultúr na hAlban, agus aithníonn an chuid is mó de mhuintir na hAlban é seo, eadar Ghaeil agus Ghaill. Tá saibhreas ''beul-aithris'' sa Ghaeilge, óir ba í teanga na mbard sa [[Gàidhealtachd|Ghàidhealtachd]] ar feadh na gcéadta bliain. Cuireadh muintir na [[Gàidhealtachd]] trí chéile i ndiaidh Chath Chùl Lodail agus [[Fuadach na nGael|Fhuadach na nGael]], agus chuaidh a dteanga agus a gcuid nósanna i léig tar éis na dtubaistí sin. Ins an lá atá inniu fhéin, tá dímheas ag cuid de mhuintir na hAlban ar an Ghaeilge, agus iad aineolach ar shaibhreas an teanga agus a traidisiún liteartha.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Iontaobhas daonlathach Gàidhlig molta i staidéar nua|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2020/0623/1149212-gaeilge-na-halban-le-dul-in-eag-gan-idirghabhail-taighde-nua/|date=2020-06-23|language=ga|author=Ciarán Lenoach}}</ref> [[Íomhá:ScotlandGaelic2001.gif|mion|clé|[[Gaeilgeoir]]í in Albain i [[2001]]]] == Staid == [[File:Canongate Entrance, Scottish Parliament - geograph.org.uk - 739828.jpg|thumb|Parlaimint na hAlban]] Is léir go bhfuil Gaeilge na hAlban i dtrioblóid mar theanga phobail sna 2020idí. Sna h[[Na h-Eileanan Siar|Eileanan Siar]], an ceantar is láidre ó thaobh na teanga de, níl Gaeilge á labhairt ag ach 45% na ndaoine, cé go bhfuil ábaltacht éigin sa teanga ag mórán den chuid eile. Ach i ndiaidh neamhshuime agus dímheasa ar feadh na gcéadta bliain ó thaobh rialtais éagsúla, thosaigh Gaeilge na hAlban ag fáil roinnt aitheantais sa 21ú haois. Tá sí á múineadh sna scoileanna, ina measc scoileanna mar ar mheán teagaisc í. {{Main|Oideachas i nGaeilge na hAlban}} Tá feidhm á baint aisti freisin i rialtas áitiúil, Comhairle nan Eilean. Tá stáisiún raidió sa teanga ag an [[BBC]], Radio nan Gàidheal (agus bíonn comhchraoltacháin go rialta aige le [[Raidió na Gaeltachta]], seirbhís raidió Gaeilge na hÉireann) Bíonn cláracha teilifíse sa teanga ar an BBC agus ar stáisiún [[ITV]], go minic le fotheidil as Béarla. Tá stiúidió i Steornabhadh ag Grampian Television, a chuireann seirbhís ITV ar fáil i dtuaisceart na hAlban. Bunaíodh BBC Alba sa bhliain 2008, cainéal teilifíse a chraolann cláracha úra i nGaeilge na hAlban, chomh maith le cartúin ath-ghuthaithe sa teanga. [[Íomhá:Sanas.jpg|mion|Tá úsáid na Gaeilge ar rudaí oifigiúla dála comharthaí bóthair níos coitianta ná mar a bhí sí tráth]] Tá comharthaí bóthair Ghaeilge á gcrochadh ar fud na Gaeltachta de réir a chéile agus, de ghnáth, chan é ach glacadh leis an litriú ceart de na logainmneacha atá i gceist. Ach fiú leis seo, tagann gearáin as roinnt daoine. Déanann iriseoirí nuachtáin magadh go minic de chultúr agus de theanga na nGael, i mbealach nach gceadófaí maidir le haon ghrúpa eile, agus iarrann siad deireadh a chur le gach aon chúnamh ón rialtas. Rinne an tSuirbhéireacht Ordanáis iarrachtaí le blianta beaga anuas botúin ar mhapaí a cheartú. D´fhógair siad i 2004 go ndéanfaidís iarrachtaí ceart a chur leis an aineolas a bhí ar an nGaeilge, agus cheapadar coiste le logainmneacha cearta a chur ar na mapaí. Thar na blianta, ní bhfuair Gaeilge na hAlban an t-aitheantas céanna agus a fuair an Bhreatnais ó rialtas na [[an Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]]. Ach ó tháinig féin-riail chun saoil, tá níos mó suime á chur i gcúrsaí Albanacha, agus tá ré-bhille Gaeilge foilsithe ag [[Parlaimint na hAlban]]. Is iad príomhthréithe an Bhille ná: * Aitheantas dlíthiúil a thabhairt don Ghaeilge mar cheann de theangacha na hAlban; * [[Bòrd na Gàidhlig]], a chuirfeadh an Ghaeilge ar aghaidh, a fhoirfiú de réir dlí, chun feidhm agus tuiscint ar an dteangan a chur ar aghaidh; * Iallach a chur ar Bhòrd na Gàidhlig Plean Náisiúnta Gaeilge a cheapadh chun go nglacfaí leis ag airí na hAlban; * Iallach a chur ar eagraisí poiblí in Albain plean teangan Gaeilge a phlé maidir leis na seirbhísí a chuireann siad ar fáil. Tar éis tréimhse comhairleacháin, nuair a cuireadh mórán iarratas chun an rialtais, an chuid is mó acu ag iarraidh an bhille a chur i dtreise, foilsíodh bille leasaithe, agus ba é an príomhleasú a deineadh ná go mbeadh treoir an Bhòird riachtanach anois de réir dlí (in ionad gan é a bheidh ach comhairleach). Maíonn roinnt tráchtairí, mar shampla Éamonn Ó Gribín (2006), nach bhfágann Acht na Gàidhlig an teanga ar chomhchéim agus ar chomhstádas leis an mBéarla nó fiú leis an mBhreatnais sa Bhreatain Bheag, agus go mbeadh duine amaideach nó saonta ag dréim go mbeidh athrú suntasach ann i dtaobh rathúnais na teangan mar thoradh ar iarrachtaí Bhord na Gàidhlig.<ref>http://geolinguistics.org/geo32articles/GEO-32-Williams-art.pdf {{Webarchive|url=https://wayback.archive-it.org/all/20171011125129/http://geolinguistics.org/geo32articles/GEO-32-Williams-art.pdf |date=2017-10-11 }} LEGISLATIVE DEVOLUTION AND LANGUAGE REGULATION IN THE UNITED KINGDOM Colin H Williams Cardiff University</ref> Tá corradh is 500 go 1,000 cainteoirí dúchais in [[Alba Nua]], ach tá a bhformhór aosta anois. I mí na Bealtaine 2004, d'fhógair an rialtas réigiúnda tionscnamh cistiúcháin le tacú leis an dteangan agus lena chultúr sa chúige. Shínigh rialtas na Ríochta Aontaithe an [[Carta Eorpach um Theangacha Réigiúnda agus Mionlach]] i dtaobh Ghaeilge na hAlban. Is eagras [[Iomairt Choilm Chille]] a dhéanann iarracht naisc a chothú idir Ghaeilgeoirí Éireann agus na hAlban. == Logainmneacha == * Obar Dheathain — Obar Dheathain * Dún Déagh — Dùn Dèagh * Dún Éideann — Dùn Èideann * An Gearasdan — An Gearasdan * Glaschú — Glaschu * Inbhear Nis — Inbhir Nis * Peairt — Peairt * Sruighle — Sruighlea * Steórnabhagh — Steòrnabhagh == Ainmneacha pearsanta == Tá ainmneacha pearsanta Gaelacha ar leith ar nós Donnchadh, Dòmhnall. Tógadh ainmneacha ar iasacht ón Sean-Lochlannais, m.sh. Somhairle, Tormod. Tá foirmeacha ar leith d’ainmneacha ag a bhfuil ainmneacha gaolmhara i dteangacha eile na hEorpa, mar: Eòghan, Iain, Catrìona, Anna. Tugann an fhoirm ghairmeach d’ainmneacha Gaelacha áirithe foirmeacha Béarla ar nós: :Seumas -> Sheumais -> Hamish; :Màiri -> Mhàiri -> Vairi. Is iad na sloinnte Gaelacha is coitianta in Albain ná iad siúd a thosaíonn le ''Mac'', ar nós ''Mac Gille Eathainn'' (MacLean). Tosaíonn an fhoirm bhaininscneach le ''Nic'': ''Catrìona Nic a' Phì'' . :Tagann sloinnte eile in Albain as dathanna, mar shampla: Bain (bàn/bán), Roy (ruadh/rua), Dow (dubh/dubh), Dunn (donn/donn). == Focail iasachta == Is de bhunadh Cheilteach formhór na foclaíochta i nGaeilge na hAlban. Tá roinnt iasachtaí ón Laidin, go háirithe i gcúrsaí eaglasta (eaglais, Bìoball), ón Lochlainnis (eilean, sgeir), ón Scoitis (sgealp, briogais) agus, i gcoitinne le teangacha eile na hEorpa, is gnách nuafhoclaíocht a chumadh d’fhréamhacha Gréigise agus Laidine (telebhisean), fiú más tríd an mBéarla a tháinig siad. Cuireann fás in úsáid fhocla Béarla le gramadach Ghaelach orthu imní ar go leor. Mar shampla, is minic "''watch''igeadh" (faire) and "''catch''eadh" (breith) á úsáid ar Leòdhas, díreach mar a deireanns cuid de mhuintir Ghaeltachtaí na hÉireann "''match''annaí" ar chipíní nó lasáin, agus "ar mo bhicycle" in áit "ar mo rothar". Ar an taobh eile den scéal, bhí tionchar ag an nGaeilge ar an Scoitis agus ar an mBéarla, go háirithe ar Bhéarla Caighdeánach na hAlban. I measc na bhfocla a tháinig ó Ghaeilge na hAlba, tá ''whisky'', ''slogan'', ''brogue'', ''jilt'', ''clan'', ''strontium'', mar aon le rudaí suntasacha i dtíreolaíocht na hAlban, mar shampla ''ben'' (beinn), ''glen'' (gleann) agus ''loch''. Foinse: ''An Etymological Dictionary of the Gaelic Language, [[Alasdair MacGilleBhàin|Alexander MacBain]]''. == Féach freisin == * [[Teangacha Gaelacha]] * [[Gaidhealtachd]] * [[Oideachas i nGaeilge na hAlban]] * <bdi>[[Fóineolaíocht de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> * <bdi>[[Gramadach de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> *  <bdi>[[Litriú de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> * Ní hionann Gaeilge na hAlban agus [[Scots]], teanga Ísiltír na hAlban. * [[an Mòd]], an fhéile chultúrtha Ghaelach a bhíonn in Albain 'chuile bhliain. == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha == {{IdirVicí|cód=gd}} * [http://www.youtube.com/watch?v=RtbOfIpJ4YU&feature=PlayList&p=289534FA4D90DEAD&playnext=1&playnext_from=PL&index=2 Cànan nan Gaidheal] * [http://www.scottish.parliament.uk/gaidhlig/ Parlaimint na hAlban] * [http://www.ccg.org.uk Comhairle Craoltacháin Ghaeilge na hAlban] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170714091414/http://www.ccg.org.uk/ |date=2017-07-14 }} * [http://www.bbc.co.uk/scotland/alba/ BBC Albain - Leathanach baile na Gaeilge] * [http://www.bbc.co.uk/scotland/alba/foghlam/beag_air_bheag/ BBC Albain - ''Beag air Bheag'' - Gaeilge do thosaitheoirí] * [http://www.cnag.org.uk/ Comunn na Gàidhlig] * [http://www.colmcille.net/ ColmCille] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201028110909/http://www.colmcille.net/ |date=2020-10-28 }} * [http://www.smo.uhi.ac.uk/ Sabhal Mòr Ostaig] * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/ Foclóirí Gàidhlig] * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/ An Sruth] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180404215031/http://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/ |date=2018-04-04 }} - bunachar abairtí [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=ga&t2=gd&astarMax=6&hl=ga Gaeilge→Gàidhlig]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} agus [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=gd&t2=ga&astarMax=g&hl=ga Gàidhlig→Gaeilge] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190427193452/https://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=gd&t2=ga&astarMax=g&hl=ga |date=2019-04-27 }} * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/ Bunadas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180404215026/http://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/ |date=2018-04-04 }}: focail ghaolmhara [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/liosta.php?t1=ga&t2=gd&uasCiana=8&uasAireamh=400&hl=ga Gaeilge→Gàidhlig]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} agus [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/liosta.php?t1=gd&t2=ga&uasCiana=8&uasAireamh=400&hl=ga Gàidhlig→Gaeilge]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.linguae-celticae.org/GLS_english.htm Gàidhlig (Scottish Gaelic) Local Studies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101229110410/http://www.linguae-celticae.org/GLS_english.htm |date=2010-12-29 }} {{Teangacha Ceilteacha}} [[Catagóir:Gaeilge na hAlban| ]] [[Catagóir:Teangacha na hAlban]] [[Catagóir:Albain]] [[Catagóir:Teangacha na Ríochta Aontaithe]] 6ksz0x61439jb7cary58bo1rg91r6n7 1273208 1273207 2025-07-09T04:00:17Z 223.205.72.14 1273208 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Teanga}} Ceann de na [[teangacha Gaelacha]] í '''Gaeilge na hAlban'''<ref name='Tearma'>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/Gaeilge%20na%20hAlban/|title=“Gaeilge na hAlban” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2024-04-24}}</ref> nó '''Gàidhlig''', mar a deir lucht labhartha na teanga féin. Foghrúpa de chuid na d[[teangacha Ceilteacha]] is ea na teangacha Gaelacha, mar atá, [[Gaeilge]], Gaeilge na hAlban agus [[Gaeilge Mhanann]]. Is iad na teangacha Briotánacha, mar atá, [[Breatnais]] na [[An Bhreatain Bheag|Breataine Bige]], an [[Coirnis|Choirnis]] i g[[Corn na Breataine]], agus an [[Briotáinis|Bhriotáinis]] sa [[An Bhriotáin|Bhriotáin]], na trí theanga chomhaimseartha san fhoghrúpa seo. Taobh istigh de gach foghrúpa den bheirt, tá na teangacha sách intuigthe ag cainteoirí a chéile, ach is deacair, fiú, an gaol atá ag an dá fhoghrúpa le chéile a aithint gan tuiscint éigin a bheith agat don teangeolaíocht Cheilteach. Is í Gaeilge na hAlban teanga na n[[Gael]] in Albain, agus cé gur i nGarbhchríocha na hAlban a mhaireann sí anois, bhí Gaeilge i bhfad á labhairt sa chuid is mó den tír ar feadh céadta. Tá áit ar leith aici i gcultúr na hAlban, agus aithníonn an chuid is mó de mhuintir na hAlban é seo, eadar Ghaeil agus Ghaill. Tá saibhreas ''beul-aithris'' sa Ghaeilge, óir ba í teanga na mbard sa [[Gàidhealtachd|Ghàidhealtachd]] ar feadh na gcéadta bliain. Cuireadh muintir na [[Gàidhealtachd]] trí chéile i ndiaidh Chath Chùl Lodail agus [[Fuadach na nGael|Fhuadach na nGael]], agus chuaidh a dteanga agus a gcuid nósanna i léig tar éis na dtubaistí sin. Ins an lá atá inniu fhéin, tá dímheas ag cuid de mhuintir na hAlban ar an Ghaeilge, agus iad aineolach ar shaibhreas na teanga agus a traidisiún liteartha.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Iontaobhas daonlathach Gàidhlig molta i staidéar nua|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2020/0623/1149212-gaeilge-na-halban-le-dul-in-eag-gan-idirghabhail-taighde-nua/|date=2020-06-23|language=ga|author=Ciarán Lenoach}}</ref> [[Íomhá:ScotlandGaelic2001.gif|mion|clé|[[Gaeilgeoir]]í in Albain i [[2001]]]] == Staid == [[File:Canongate Entrance, Scottish Parliament - geograph.org.uk - 739828.jpg|thumb|Parlaimint na hAlban]] Is léir go bhfuil Gaeilge na hAlban i dtrioblóid mar theanga phobail sna 2020idí. Sna h[[Na h-Eileanan Siar|Eileanan Siar]], an ceantar is láidre ó thaobh na teanga de, níl Gaeilge á labhairt ag ach 45% na ndaoine, cé go bhfuil ábaltacht éigin sa teanga ag mórán den chuid eile. Ach i ndiaidh neamhshuime agus dímheasa ar feadh na gcéadta bliain ó thaobh rialtais éagsúla, thosaigh Gaeilge na hAlban ag fáil roinnt aitheantais sa 21ú haois. Tá sí á múineadh sna scoileanna, ina measc scoileanna mar ar mheán teagaisc í. {{Main|Oideachas i nGaeilge na hAlban}} Tá feidhm á baint aisti freisin i rialtas áitiúil, Comhairle nan Eilean. Tá stáisiún raidió sa teanga ag an [[BBC]], Radio nan Gàidheal (agus bíonn comhchraoltacháin go rialta aige le [[Raidió na Gaeltachta]], seirbhís raidió Gaeilge na hÉireann) Bíonn cláracha teilifíse sa teanga ar an BBC agus ar stáisiún [[ITV]], go minic le fotheidil as Béarla. Tá stiúidió i Steornabhadh ag Grampian Television, a chuireann seirbhís ITV ar fáil i dtuaisceart na hAlban. Bunaíodh BBC Alba sa bhliain 2008, cainéal teilifíse a chraolann cláracha úra i nGaeilge na hAlban, chomh maith le cartúin ath-ghuthaithe sa teanga. [[Íomhá:Sanas.jpg|mion|Tá úsáid na Gaeilge ar rudaí oifigiúla dála comharthaí bóthair níos coitianta ná mar a bhí sí tráth]] Tá comharthaí bóthair Ghaeilge á gcrochadh ar fud na Gaeltachta de réir a chéile agus, de ghnáth, chan é ach glacadh leis an litriú ceart de na logainmneacha atá i gceist. Ach fiú leis seo, tagann gearáin as roinnt daoine. Déanann iriseoirí nuachtáin magadh go minic de chultúr agus de theanga na nGael, i mbealach nach gceadófaí maidir le haon ghrúpa eile, agus iarrann siad deireadh a chur le gach aon chúnamh ón rialtas. Rinne an tSuirbhéireacht Ordanáis iarrachtaí le blianta beaga anuas botúin ar mhapaí a cheartú. D´fhógair siad i 2004 go ndéanfaidís iarrachtaí ceart a chur leis an aineolas a bhí ar an nGaeilge, agus cheapadar coiste le logainmneacha cearta a chur ar na mapaí. Thar na blianta, ní bhfuair Gaeilge na hAlban an t-aitheantas céanna agus a fuair an Bhreatnais ó rialtas na [[an Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]]. Ach ó tháinig féin-riail chun saoil, tá níos mó suime á chur i gcúrsaí Albanacha, agus tá ré-bhille Gaeilge foilsithe ag [[Parlaimint na hAlban]]. Is iad príomhthréithe an Bhille ná: * Aitheantas dlíthiúil a thabhairt don Ghaeilge mar cheann de theangacha na hAlban; * [[Bòrd na Gàidhlig]], a chuirfeadh an Ghaeilge ar aghaidh, a fhoirfiú de réir dlí, chun feidhm agus tuiscint ar an dteangan a chur ar aghaidh; * Iallach a chur ar Bhòrd na Gàidhlig Plean Náisiúnta Gaeilge a cheapadh chun go nglacfaí leis ag airí na hAlban; * Iallach a chur ar eagraisí poiblí in Albain plean teangan Gaeilge a phlé maidir leis na seirbhísí a chuireann siad ar fáil. Tar éis tréimhse comhairleacháin, nuair a cuireadh mórán iarratas chun an rialtais, an chuid is mó acu ag iarraidh an bhille a chur i dtreise, foilsíodh bille leasaithe, agus ba é an príomhleasú a deineadh ná go mbeadh treoir an Bhòird riachtanach anois de réir dlí (in ionad gan é a bheidh ach comhairleach). Maíonn roinnt tráchtairí, mar shampla Éamonn Ó Gribín (2006), nach bhfágann Acht na Gàidhlig an teanga ar chomhchéim agus ar chomhstádas leis an mBéarla nó fiú leis an mBhreatnais sa Bhreatain Bheag, agus go mbeadh duine amaideach nó saonta ag dréim go mbeidh athrú suntasach ann i dtaobh rathúnais na teangan mar thoradh ar iarrachtaí Bhord na Gàidhlig.<ref>http://geolinguistics.org/geo32articles/GEO-32-Williams-art.pdf {{Webarchive|url=https://wayback.archive-it.org/all/20171011125129/http://geolinguistics.org/geo32articles/GEO-32-Williams-art.pdf |date=2017-10-11 }} LEGISLATIVE DEVOLUTION AND LANGUAGE REGULATION IN THE UNITED KINGDOM Colin H Williams Cardiff University</ref> Tá corradh is 500 go 1,000 cainteoirí dúchais in [[Alba Nua]], ach tá a bhformhór aosta anois. I mí na Bealtaine 2004, d'fhógair an rialtas réigiúnda tionscnamh cistiúcháin le tacú leis an dteangan agus lena chultúr sa chúige. Shínigh rialtas na Ríochta Aontaithe an [[Carta Eorpach um Theangacha Réigiúnda agus Mionlach]] i dtaobh Ghaeilge na hAlban. Is eagras [[Iomairt Choilm Chille]] a dhéanann iarracht naisc a chothú idir Ghaeilgeoirí Éireann agus na hAlban. == Logainmneacha == * Obar Dheathain — Obar Dheathain * Dún Déagh — Dùn Dèagh * Dún Éideann — Dùn Èideann * An Gearasdan — An Gearasdan * Glaschú — Glaschu * Inbhear Nis — Inbhir Nis * Peairt — Peairt * Sruighle — Sruighlea * Steórnabhagh — Steòrnabhagh == Ainmneacha pearsanta == Tá ainmneacha pearsanta Gaelacha ar leith ar nós Donnchadh, Dòmhnall. Tógadh ainmneacha ar iasacht ón Sean-Lochlannais, m.sh. Somhairle, Tormod. Tá foirmeacha ar leith d’ainmneacha ag a bhfuil ainmneacha gaolmhara i dteangacha eile na hEorpa, mar: Eòghan, Iain, Catrìona, Anna. Tugann an fhoirm ghairmeach d’ainmneacha Gaelacha áirithe foirmeacha Béarla ar nós: :Seumas -> Sheumais -> Hamish; :Màiri -> Mhàiri -> Vairi. Is iad na sloinnte Gaelacha is coitianta in Albain ná iad siúd a thosaíonn le ''Mac'', ar nós ''Mac Gille Eathainn'' (MacLean). Tosaíonn an fhoirm bhaininscneach le ''Nic'': ''Catrìona Nic a' Phì'' . :Tagann sloinnte eile in Albain as dathanna, mar shampla: Bain (bàn/bán), Roy (ruadh/rua), Dow (dubh/dubh), Dunn (donn/donn). == Focail iasachta == Is de bhunadh Cheilteach formhór na foclaíochta i nGaeilge na hAlban. Tá roinnt iasachtaí ón Laidin, go háirithe i gcúrsaí eaglasta (eaglais, Bìoball), ón Lochlainnis (eilean, sgeir), ón Scoitis (sgealp, briogais) agus, i gcoitinne le teangacha eile na hEorpa, is gnách nuafhoclaíocht a chumadh d’fhréamhacha Gréigise agus Laidine (telebhisean), fiú más tríd an mBéarla a tháinig siad. Cuireann fás in úsáid fhocla Béarla le gramadach Ghaelach orthu imní ar go leor. Mar shampla, is minic "''watch''igeadh" (faire) and "''catch''eadh" (breith) á úsáid ar Leòdhas, díreach mar a deireanns cuid de mhuintir Ghaeltachtaí na hÉireann "''match''annaí" ar chipíní nó lasáin, agus "ar mo bhicycle" in áit "ar mo rothar". Ar an taobh eile den scéal, bhí tionchar ag an nGaeilge ar an Scoitis agus ar an mBéarla, go háirithe ar Bhéarla Caighdeánach na hAlban. I measc na bhfocla a tháinig ó Ghaeilge na hAlba, tá ''whisky'', ''slogan'', ''brogue'', ''jilt'', ''clan'', ''strontium'', mar aon le rudaí suntasacha i dtíreolaíocht na hAlban, mar shampla ''ben'' (beinn), ''glen'' (gleann) agus ''loch''. Foinse: ''An Etymological Dictionary of the Gaelic Language, [[Alasdair MacGilleBhàin|Alexander MacBain]]''. == Féach freisin == * [[Teangacha Gaelacha]] * [[Gaidhealtachd]] * [[Oideachas i nGaeilge na hAlban]] * <bdi>[[Fóineolaíocht de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> * <bdi>[[Gramadach de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> *  <bdi>[[Litriú de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> * Ní hionann Gaeilge na hAlban agus [[Scots]], teanga Ísiltír na hAlban. * [[an Mòd]], an fhéile chultúrtha Ghaelach a bhíonn in Albain 'chuile bhliain. == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha == {{IdirVicí|cód=gd}} * [http://www.youtube.com/watch?v=RtbOfIpJ4YU&feature=PlayList&p=289534FA4D90DEAD&playnext=1&playnext_from=PL&index=2 Cànan nan Gaidheal] * [http://www.scottish.parliament.uk/gaidhlig/ Parlaimint na hAlban] * [http://www.ccg.org.uk Comhairle Craoltacháin Ghaeilge na hAlban] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170714091414/http://www.ccg.org.uk/ |date=2017-07-14 }} * [http://www.bbc.co.uk/scotland/alba/ BBC Albain - Leathanach baile na Gaeilge] * [http://www.bbc.co.uk/scotland/alba/foghlam/beag_air_bheag/ BBC Albain - ''Beag air Bheag'' - Gaeilge do thosaitheoirí] * [http://www.cnag.org.uk/ Comunn na Gàidhlig] * [http://www.colmcille.net/ ColmCille] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201028110909/http://www.colmcille.net/ |date=2020-10-28 }} * [http://www.smo.uhi.ac.uk/ Sabhal Mòr Ostaig] * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/ Foclóirí Gàidhlig] * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/ An Sruth] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180404215031/http://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/ |date=2018-04-04 }} - bunachar abairtí [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=ga&t2=gd&astarMax=6&hl=ga Gaeilge→Gàidhlig]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} agus [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=gd&t2=ga&astarMax=g&hl=ga Gàidhlig→Gaeilge] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190427193452/https://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=gd&t2=ga&astarMax=g&hl=ga |date=2019-04-27 }} * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/ Bunadas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180404215026/http://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/ |date=2018-04-04 }}: focail ghaolmhara [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/liosta.php?t1=ga&t2=gd&uasCiana=8&uasAireamh=400&hl=ga Gaeilge→Gàidhlig]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} agus [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/liosta.php?t1=gd&t2=ga&uasCiana=8&uasAireamh=400&hl=ga Gàidhlig→Gaeilge]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.linguae-celticae.org/GLS_english.htm Gàidhlig (Scottish Gaelic) Local Studies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101229110410/http://www.linguae-celticae.org/GLS_english.htm |date=2010-12-29 }} {{Teangacha Ceilteacha}} [[Catagóir:Gaeilge na hAlban| ]] [[Catagóir:Teangacha na hAlban]] [[Catagóir:Albain]] [[Catagóir:Teangacha na Ríochta Aontaithe]] qw5uq1hg03fst9n4ih2sps0qp1uicty 1273210 1273208 2025-07-09T04:05:39Z 223.205.72.14 1273210 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Teanga}} Ceann de na [[teangacha Gaelacha]] í '''Gaeilge na hAlban'''<ref name='Tearma'>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/Gaeilge%20na%20hAlban/|title=“Gaeilge na hAlban” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2024-04-24}}</ref> nó '''Gàidhlig''', mar a deir lucht labhartha na teanga féin. Foghrúpa de chuid na d[[teangacha Ceilteacha]] is ea na teangacha Gaelacha, mar atá, [[Gaeilge]], Gaeilge na hAlban agus [[Gaeilge Mhanann]]. Is iad na teangacha Briotánacha, mar atá, [[Breatnais]] na [[An Bhreatain Bheag|Breataine Bige]], an [[Coirnis|Choirnis]] i g[[Corn na Breataine]], agus an [[Briotáinis|Bhriotáinis]] sa [[An Bhriotáin|Bhriotáin]], na trí theanga chomhaimseartha san fhoghrúpa seo. Taobh istigh de gach foghrúpa den bheirt, tá na teangacha sách intuigthe ag cainteoirí a chéile, ach is deacair, fiú, an gaol atá ag an dá fhoghrúpa le chéile a aithint gan tuiscint éigin a bheith agat don teangeolaíocht Cheilteach. Is í Gaeilge na hAlban teanga na n[[Gael]] in Albain, agus cé gur i nGarbhchríocha na hAlban a mhaireann sí anois, bhí Gaeilge i bhfad á labhairt sa chuid is mó den tír ar feadh céadta. Tá áit ar leith aici i gcultúr na hAlban, agus aithníonn an chuid is mó de mhuintir na hAlban é seo, eadar Ghael agus Ghall. Tá saibhreas ''beul-aithris'' sa Ghaeilge, óir ba í teanga na mbard sa [[Gàidhealtachd|Ghàidhealtachd]] ar feadh na gcéadta bliain. Cuireadh muintir na [[Gàidhealtachd]] trí chéile i ndiaidh Chath Chùl Lodail agus [[Fuadach na nGael|Fhuadach na nGael]], agus chuaidh a dteanga agus a gcuid nósanna i léig tar éis na dtubaistí sin. Ins an lá atá inniu fhéin, tá dímheas ag cuid de mhuintir na hAlban ar an Ghaeilge, agus iad aineolach ar shaibhreas na teanga agus a traidisiún liteartha.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Iontaobhas daonlathach Gàidhlig molta i staidéar nua|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2020/0623/1149212-gaeilge-na-halban-le-dul-in-eag-gan-idirghabhail-taighde-nua/|date=2020-06-23|language=ga|author=Ciarán Lenoach}}</ref> [[Íomhá:ScotlandGaelic2001.gif|mion|clé|[[Gaeilgeoir]]í in Albain i [[2001]]]] == Staid == [[File:Canongate Entrance, Scottish Parliament - geograph.org.uk - 739828.jpg|thumb|Parlaimint na hAlban]] Is léir go bhfuil Gaeilge na hAlban i dtrioblóid mar theanga phobail sna 2020idí. Sna h[[Na h-Eileanan Siar|Eileanan Siar]], an ceantar is láidre ó thaobh na teanga de, níl Gaeilge á labhairt ag ach 45% na ndaoine, cé go bhfuil ábaltacht éigin sa teanga ag mórán den chuid eile. Ach i ndiaidh neamhshuime agus dímheasa ar feadh na gcéadta bliain ó thaobh rialtais éagsúla, thosaigh Gaeilge na hAlban ag fáil roinnt aitheantais sa 21ú haois. Tá sí á múineadh sna scoileanna, ina measc scoileanna mar ar mheán teagaisc í. {{Main|Oideachas i nGaeilge na hAlban}} Tá feidhm á baint aisti freisin i rialtas áitiúil, Comhairle nan Eilean. Tá stáisiún raidió sa teanga ag an [[BBC]], Radio nan Gàidheal (agus bíonn comhchraoltacháin go rialta aige le [[Raidió na Gaeltachta]], seirbhís raidió Gaeilge na hÉireann) Bíonn cláracha teilifíse sa teanga ar an BBC agus ar stáisiún [[ITV]], go minic le fotheidil as Béarla. Tá stiúidió i Steornabhadh ag Grampian Television, a chuireann seirbhís ITV ar fáil i dtuaisceart na hAlban. Bunaíodh BBC Alba sa bhliain 2008, cainéal teilifíse a chraolann cláracha úra i nGaeilge na hAlban, chomh maith le cartúin ath-ghuthaithe sa teanga. [[Íomhá:Sanas.jpg|mion|Tá úsáid na Gaeilge ar rudaí oifigiúla dála comharthaí bóthair níos coitianta ná mar a bhí sí tráth]] Tá comharthaí bóthair Ghaeilge á gcrochadh ar fud na Gaeltachta de réir a chéile agus, de ghnáth, chan é ach glacadh leis an litriú ceart de na logainmneacha atá i gceist. Ach fiú leis seo, tagann gearáin as roinnt daoine. Déanann iriseoirí nuachtáin magadh go minic de chultúr agus de theanga na nGael, i mbealach nach gceadófaí maidir le haon ghrúpa eile, agus iarrann siad deireadh a chur le gach aon chúnamh ón rialtas. Rinne an tSuirbhéireacht Ordanáis iarrachtaí le blianta beaga anuas botúin ar mhapaí a cheartú. D´fhógair siad i 2004 go ndéanfaidís iarrachtaí ceart a chur leis an aineolas a bhí ar an nGaeilge, agus cheapadar coiste le logainmneacha cearta a chur ar na mapaí. Thar na blianta, ní bhfuair Gaeilge na hAlban an t-aitheantas céanna agus a fuair an Bhreatnais ó rialtas na [[an Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]]. Ach ó tháinig féin-riail chun saoil, tá níos mó suime á chur i gcúrsaí Albanacha, agus tá ré-bhille Gaeilge foilsithe ag [[Parlaimint na hAlban]]. Is iad príomhthréithe an Bhille ná: * Aitheantas dlíthiúil a thabhairt don Ghaeilge mar cheann de theangacha na hAlban; * [[Bòrd na Gàidhlig]], a chuirfeadh an Ghaeilge ar aghaidh, a fhoirfiú de réir dlí, chun feidhm agus tuiscint ar an dteangan a chur ar aghaidh; * Iallach a chur ar Bhòrd na Gàidhlig Plean Náisiúnta Gaeilge a cheapadh chun go nglacfaí leis ag airí na hAlban; * Iallach a chur ar eagraisí poiblí in Albain plean teangan Gaeilge a phlé maidir leis na seirbhísí a chuireann siad ar fáil. Tar éis tréimhse comhairleacháin, nuair a cuireadh mórán iarratas chun an rialtais, an chuid is mó acu ag iarraidh an bhille a chur i dtreise, foilsíodh bille leasaithe, agus ba é an príomhleasú a deineadh ná go mbeadh treoir an Bhòird riachtanach anois de réir dlí (in ionad gan é a bheidh ach comhairleach). Maíonn roinnt tráchtairí, mar shampla Éamonn Ó Gribín (2006), nach bhfágann Acht na Gàidhlig an teanga ar chomhchéim agus ar chomhstádas leis an mBéarla nó fiú leis an mBhreatnais sa Bhreatain Bheag, agus go mbeadh duine amaideach nó saonta ag dréim go mbeidh athrú suntasach ann i dtaobh rathúnais na teangan mar thoradh ar iarrachtaí Bhord na Gàidhlig.<ref>http://geolinguistics.org/geo32articles/GEO-32-Williams-art.pdf {{Webarchive|url=https://wayback.archive-it.org/all/20171011125129/http://geolinguistics.org/geo32articles/GEO-32-Williams-art.pdf |date=2017-10-11 }} LEGISLATIVE DEVOLUTION AND LANGUAGE REGULATION IN THE UNITED KINGDOM Colin H Williams Cardiff University</ref> Tá corradh is 500 go 1,000 cainteoirí dúchais in [[Alba Nua]], ach tá a bhformhór aosta anois. I mí na Bealtaine 2004, d'fhógair an rialtas réigiúnda tionscnamh cistiúcháin le tacú leis an dteangan agus lena chultúr sa chúige. Shínigh rialtas na Ríochta Aontaithe an [[Carta Eorpach um Theangacha Réigiúnda agus Mionlach]] i dtaobh Ghaeilge na hAlban. Is eagras [[Iomairt Choilm Chille]] a dhéanann iarracht naisc a chothú idir Ghaeilgeoirí Éireann agus na hAlban. == Logainmneacha == * Obar Dheathain — Obar Dheathain * Dún Déagh — Dùn Dèagh * Dún Éideann — Dùn Èideann * An Gearasdan — An Gearasdan * Glaschú — Glaschu * Inbhear Nis — Inbhir Nis * Peairt — Peairt * Sruighle — Sruighlea * Steórnabhagh — Steòrnabhagh == Ainmneacha pearsanta == Tá ainmneacha pearsanta Gaelacha ar leith ar nós Donnchadh, Dòmhnall. Tógadh ainmneacha ar iasacht ón Sean-Lochlannais, m.sh. Somhairle, Tormod. Tá foirmeacha ar leith d’ainmneacha ag a bhfuil ainmneacha gaolmhara i dteangacha eile na hEorpa, mar: Eòghan, Iain, Catrìona, Anna. Tugann an fhoirm ghairmeach d’ainmneacha Gaelacha áirithe foirmeacha Béarla ar nós: :Seumas -> Sheumais -> Hamish; :Màiri -> Mhàiri -> Vairi. Is iad na sloinnte Gaelacha is coitianta in Albain ná iad siúd a thosaíonn le ''Mac'', ar nós ''Mac Gille Eathainn'' (MacLean). Tosaíonn an fhoirm bhaininscneach le ''Nic'': ''Catrìona Nic a' Phì'' . :Tagann sloinnte eile in Albain as dathanna, mar shampla: Bain (bàn/bán), Roy (ruadh/rua), Dow (dubh/dubh), Dunn (donn/donn). == Focail iasachta == Is de bhunadh Cheilteach formhór na foclaíochta i nGaeilge na hAlban. Tá roinnt iasachtaí ón Laidin, go háirithe i gcúrsaí eaglasta (eaglais, Bìoball), ón Lochlainnis (eilean, sgeir), ón Scoitis (sgealp, briogais) agus, i gcoitinne le teangacha eile na hEorpa, is gnách nuafhoclaíocht a chumadh d’fhréamhacha Gréigise agus Laidine (telebhisean), fiú más tríd an mBéarla a tháinig siad. Cuireann fás in úsáid fhocla Béarla le gramadach Ghaelach orthu imní ar go leor. Mar shampla, is minic "''watch''igeadh" (faire) and "''catch''eadh" (breith) á úsáid ar Leòdhas, díreach mar a deireanns cuid de mhuintir Ghaeltachtaí na hÉireann "''match''annaí" ar chipíní nó lasáin, agus "ar mo bhicycle" in áit "ar mo rothar". Ar an taobh eile den scéal, bhí tionchar ag an nGaeilge ar an Scoitis agus ar an mBéarla, go háirithe ar Bhéarla Caighdeánach na hAlban. I measc na bhfocla a tháinig ó Ghaeilge na hAlba, tá ''whisky'', ''slogan'', ''brogue'', ''jilt'', ''clan'', ''strontium'', mar aon le rudaí suntasacha i dtíreolaíocht na hAlban, mar shampla ''ben'' (beinn), ''glen'' (gleann) agus ''loch''. Foinse: ''An Etymological Dictionary of the Gaelic Language, [[Alasdair MacGilleBhàin|Alexander MacBain]]''. == Féach freisin == * [[Teangacha Gaelacha]] * [[Gaidhealtachd]] * [[Oideachas i nGaeilge na hAlban]] * <bdi>[[Fóineolaíocht de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> * <bdi>[[Gramadach de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> *  <bdi>[[Litriú de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> * Ní hionann Gaeilge na hAlban agus [[Scots]], teanga Ísiltír na hAlban. * [[an Mòd]], an fhéile chultúrtha Ghaelach a bhíonn in Albain 'chuile bhliain. == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha == {{IdirVicí|cód=gd}} * [http://www.youtube.com/watch?v=RtbOfIpJ4YU&feature=PlayList&p=289534FA4D90DEAD&playnext=1&playnext_from=PL&index=2 Cànan nan Gaidheal] * [http://www.scottish.parliament.uk/gaidhlig/ Parlaimint na hAlban] * [http://www.ccg.org.uk Comhairle Craoltacháin Ghaeilge na hAlban] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170714091414/http://www.ccg.org.uk/ |date=2017-07-14 }} * [http://www.bbc.co.uk/scotland/alba/ BBC Albain - Leathanach baile na Gaeilge] * [http://www.bbc.co.uk/scotland/alba/foghlam/beag_air_bheag/ BBC Albain - ''Beag air Bheag'' - Gaeilge do thosaitheoirí] * [http://www.cnag.org.uk/ Comunn na Gàidhlig] * [http://www.colmcille.net/ ColmCille] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201028110909/http://www.colmcille.net/ |date=2020-10-28 }} * [http://www.smo.uhi.ac.uk/ Sabhal Mòr Ostaig] * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/ Foclóirí Gàidhlig] * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/ An Sruth] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180404215031/http://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/ |date=2018-04-04 }} - bunachar abairtí [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=ga&t2=gd&astarMax=6&hl=ga Gaeilge→Gàidhlig]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} agus [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=gd&t2=ga&astarMax=g&hl=ga Gàidhlig→Gaeilge] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190427193452/https://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=gd&t2=ga&astarMax=g&hl=ga |date=2019-04-27 }} * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/ Bunadas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180404215026/http://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/ |date=2018-04-04 }}: focail ghaolmhara [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/liosta.php?t1=ga&t2=gd&uasCiana=8&uasAireamh=400&hl=ga Gaeilge→Gàidhlig]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} agus [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/liosta.php?t1=gd&t2=ga&uasCiana=8&uasAireamh=400&hl=ga Gàidhlig→Gaeilge]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.linguae-celticae.org/GLS_english.htm Gàidhlig (Scottish Gaelic) Local Studies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101229110410/http://www.linguae-celticae.org/GLS_english.htm |date=2010-12-29 }} {{Teangacha Ceilteacha}} [[Catagóir:Gaeilge na hAlban| ]] [[Catagóir:Teangacha na hAlban]] [[Catagóir:Albain]] [[Catagóir:Teangacha na Ríochta Aontaithe]] 8ngwr5nrym34zrtig26gjf0nulgpx88 1273211 1273210 2025-07-09T04:21:11Z 223.205.72.14 1273211 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Teanga}} Ceann de na [[teangacha Gaelacha]] í '''Gaeilge na hAlban'''<ref name='Tearma'>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/Gaeilge%20na%20hAlban/|title=“Gaeilge na hAlban” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2024-04-24}}</ref> nó '''Gàidhlig''', mar a deir lucht labhartha na teanga féin. Foghrúpa de chuid na d[[teangacha Ceilteacha]] is ea na teangacha Gaelacha, mar atá, [[Gaeilge]], Gaeilge na hAlban agus [[Gaeilge Mhanann]]. Is iad na teangacha Briotánacha, mar atá, [[Breatnais]] na [[An Bhreatain Bheag|Breataine Bige]], an [[Coirnis|Choirnis]] i g[[Corn na Breataine]], agus an [[Briotáinis|Bhriotáinis]] sa [[An Bhriotáin|Bhriotáin]], na trí theanga chomhaimseartha san fhoghrúpa seo. Taobh istigh de gach foghrúpa den bheirt, tá na teangacha sách intuigthe ag cainteoirí a chéile, ach is deacair, fiú, an gaol atá ag an dá fhoghrúpa le chéile a aithint gan tuiscint éigin a bheith agat don teangeolaíocht Cheilteach. Is í Gaeilge na hAlban teanga na n[[Gael]] in Albain, agus cé gur i nGarbhchríocha na hAlban a mhaireann sí anois, bhí Gaeilge i bhfad á labhairt sa chuid is mó den tír ar feadh céadta. Tá áit ar leith aici i gcultúr na hAlban, agus aithníonn an chuid is mó de mhuintir na hAlban é seo, eadar Ghael agus Ghall. Tá saibhreas ''beul-aithris'' sa Ghaeilge, óir ba í teanga na mbard sa [[Gàidhealtachd|Ghàidhealtachd]] ar feadh na gcéadta bliain. Cuireadh muintir na [[Gàidhealtachd]] trí chéile i ndiaidh Chath Chùl Lodail agus [[Fuadach na nGael|Fhuadach na nGael]], agus chuaidh a dteanga agus a gcuid nósanna i léig tar éis na dtubaistí sin. Ins an lá atá inniu fhéin, tá dímheas ag cuid de mhuintir na hAlban ar an Ghaeilge, agus iad aineolach ar shaibhreas na teanga agus a traidisiún liteartha.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Iontaobhas daonlathach Gàidhlig molta i staidéar nua|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2020/0623/1149212-gaeilge-na-halban-le-dul-in-eag-gan-idirghabhail-taighde-nua/|date=2020-06-23|language=ga|author=Ciarán Lenoach}}</ref> [[Íomhá:ScotlandGaelic2001.gif|mion|clé|[[Gaeilgeoir]]í in Albain i [[2001]]]] == Staid == [[File:Canongate Entrance, Scottish Parliament - geograph.org.uk - 739828.jpg|thumb|Parlaimint na hAlban]] Is léir go bhfuil Gaeilge na hAlban i dtrioblóid mar theanga phobail sna 2020idí. Sna h[[Na h-Eileanan Siar|Eileanan Siar]], an ceantar is láidre ó thaobh na teanga de, níl Gaeilge á labhairt ag ach 45% na ndaoine, cé go bhfuil ábaltacht éigin sa teanga ag mórán den chuid eile. I ndiaidh neamhshuime agus dímheasa ar feadh na gcéadta bliain ó thaobh rialtais éagsúla, fuair Gaeilge na hAlban roinnt aitheantais oifigiúil sa 21ú haois. Tá sí á múineadh sna scoileanna, ina measc scoileanna mar ar mheán teagaisc í. {{Main|Oideachas i nGaeilge na hAlban}} Tá feidhm á baint aisti freisin i rialtas áitiúil, Comhairle nan Eilean. Tá stáisiún raidió sa teanga ag an [[BBC]], Radio nan Gàidheal (agus bíonn comhchraoltacháin go rialta aige le [[Raidió na Gaeltachta]], seirbhís raidió Gaeilge na hÉireann) Bíonn cláracha teilifíse sa teanga ar an BBC agus ar stáisiún [[ITV]], go minic le fotheidil as Béarla. Tá stiúidió i Steornabhadh ag Grampian Television, a chuireann seirbhís ITV ar fáil i dtuaisceart na hAlban. Bunaíodh BBC Alba sa bhliain 2008, cainéal teilifíse a chraolann cláracha úra i nGaeilge na hAlban, chomh maith le cartúin ath-ghuthaithe sa teanga. [[Íomhá:Sanas.jpg|mion|Tá úsáid na Gaeilge ar rudaí oifigiúla dála comharthaí bóthair níos coitianta ná mar a bhí sí tráth]] Tá comharthaí bóthair Ghaeilge á gcrochadh ar fud na Gaeltachta de réir a chéile agus, de ghnáth, chan é ach glacadh leis an litriú ceart de na logainmneacha atá i gceist. Ach fiú leis seo, tagann gearáin as roinnt daoine. Déanann iriseoirí nuachtáin magadh go minic de chultúr agus de theanga na nGael, i mbealach nach gceadófaí maidir le haon ghrúpa eile, agus iarrann siad deireadh a chur le gach aon chúnamh ón rialtas. Rinne an tSuirbhéireacht Ordanáis iarrachtaí le blianta beaga anuas botúin ar mhapaí a cheartú. D´fhógair siad i 2004 go ndéanfaidís iarrachtaí ceart a chur leis an aineolas a bhí ar an nGaeilge, agus cheapadar coiste le logainmneacha cearta a chur ar na mapaí. Thar na blianta, ní bhfuair Gaeilge na hAlban an t-aitheantas céanna agus a fuair an Bhreatnais ó rialtas na [[an Ríocht Aontaithe|Ríochta Aontaithe]]. Ach ó tháinig féin-riail chun saoil, tá níos mó suime á chur i gcúrsaí Albanacha, agus tá ré-bhille Gaeilge foilsithe ag [[Parlaimint na hAlban]]. Is iad príomhthréithe an Bhille ná: * Aitheantas dlíthiúil a thabhairt don Ghaeilge mar cheann de theangacha na hAlban; * [[Bòrd na Gàidhlig]], a chuirfeadh an Ghaeilge ar aghaidh, a fhoirfiú de réir dlí, chun feidhm agus tuiscint ar an dteangan a chur ar aghaidh; * Iallach a chur ar Bhòrd na Gàidhlig Plean Náisiúnta Gaeilge a cheapadh chun go nglacfaí leis ag airí na hAlban; * Iallach a chur ar eagraisí poiblí in Albain plean teangan Gaeilge a phlé maidir leis na seirbhísí a chuireann siad ar fáil. Tar éis tréimhse comhairleacháin, nuair a cuireadh mórán iarratas chun an rialtais, an chuid is mó acu ag iarraidh an bhille a chur i dtreise, foilsíodh bille leasaithe, agus ba é an príomhleasú a deineadh ná go mbeadh treoir an Bhòird riachtanach anois de réir dlí (in ionad gan é a bheidh ach comhairleach). Maíonn roinnt tráchtairí, mar shampla Éamonn Ó Gribín (2006), nach bhfágann Acht na Gàidhlig an teanga ar chomhchéim agus ar chomhstádas leis an mBéarla nó fiú leis an mBhreatnais sa Bhreatain Bheag, agus go mbeadh duine amaideach nó saonta ag dréim go mbeidh athrú suntasach ann i dtaobh rathúnais na teangan mar thoradh ar iarrachtaí Bhord na Gàidhlig.<ref>http://geolinguistics.org/geo32articles/GEO-32-Williams-art.pdf {{Webarchive|url=https://wayback.archive-it.org/all/20171011125129/http://geolinguistics.org/geo32articles/GEO-32-Williams-art.pdf |date=2017-10-11 }} LEGISLATIVE DEVOLUTION AND LANGUAGE REGULATION IN THE UNITED KINGDOM Colin H Williams Cardiff University</ref> Tá corradh is 500 go 1,000 cainteoirí dúchais in [[Alba Nua]], ach tá a bhformhór aosta anois. I mí na Bealtaine 2004, d'fhógair an rialtas réigiúnda tionscnamh cistiúcháin le tacú leis an dteangan agus lena chultúr sa chúige. Shínigh rialtas na Ríochta Aontaithe an [[Carta Eorpach um Theangacha Réigiúnda agus Mionlach]] i dtaobh Ghaeilge na hAlban. Is eagras [[Iomairt Choilm Chille]] a dhéanann iarracht naisc a chothú idir Ghaeilgeoirí Éireann agus na hAlban. == Logainmneacha == * Obar Dheathain — Obar Dheathain * Dún Déagh — Dùn Dèagh * Dún Éideann — Dùn Èideann * An Gearasdan — An Gearasdan * Glaschú — Glaschu * Inbhear Nis — Inbhir Nis * Peairt — Peairt * Sruighle — Sruighlea * Steórnabhagh — Steòrnabhagh == Ainmneacha pearsanta == Tá ainmneacha pearsanta Gaelacha ar leith ar nós Donnchadh, Dòmhnall. Tógadh ainmneacha ar iasacht ón Sean-Lochlannais, m.sh. Somhairle, Tormod. Tá foirmeacha ar leith d’ainmneacha ag a bhfuil ainmneacha gaolmhara i dteangacha eile na hEorpa, mar: Eòghan, Iain, Catrìona, Anna. Tugann an fhoirm ghairmeach d’ainmneacha Gaelacha áirithe foirmeacha Béarla ar nós: :Seumas -> Sheumais -> Hamish; :Màiri -> Mhàiri -> Vairi. Is iad na sloinnte Gaelacha is coitianta in Albain ná iad siúd a thosaíonn le ''Mac'', ar nós ''Mac Gille Eathainn'' (MacLean). Tosaíonn an fhoirm bhaininscneach le ''Nic'': ''Catrìona Nic a' Phì'' . :Tagann sloinnte eile in Albain as dathanna, mar shampla: Bain (bàn/bán), Roy (ruadh/rua), Dow (dubh/dubh), Dunn (donn/donn). == Focail iasachta == Is de bhunadh Cheilteach formhór na foclaíochta i nGaeilge na hAlban. Tá roinnt iasachtaí ón Laidin, go háirithe i gcúrsaí eaglasta (eaglais, Bìoball), ón Lochlainnis (eilean, sgeir), ón Scoitis (sgealp, briogais) agus, i gcoitinne le teangacha eile na hEorpa, is gnách nuafhoclaíocht a chumadh d’fhréamhacha Gréigise agus Laidine (telebhisean), fiú más tríd an mBéarla a tháinig siad. Cuireann fás in úsáid fhocla Béarla le gramadach Ghaelach orthu imní ar go leor. Mar shampla, is minic "''watch''igeadh" (faire) and "''catch''eadh" (breith) á úsáid ar Leòdhas, díreach mar a deireanns cuid de mhuintir Ghaeltachtaí na hÉireann "''match''annaí" ar chipíní nó lasáin, agus "ar mo bhicycle" in áit "ar mo rothar". Ar an taobh eile den scéal, bhí tionchar ag an nGaeilge ar an Scoitis agus ar an mBéarla, go háirithe ar Bhéarla Caighdeánach na hAlban. I measc na bhfocla a tháinig ó Ghaeilge na hAlba, tá ''whisky'', ''slogan'', ''brogue'', ''jilt'', ''clan'', ''strontium'', mar aon le rudaí suntasacha i dtíreolaíocht na hAlban, mar shampla ''ben'' (beinn), ''glen'' (gleann) agus ''loch''. Foinse: ''An Etymological Dictionary of the Gaelic Language, [[Alasdair MacGilleBhàin|Alexander MacBain]]''. == Féach freisin == * [[Teangacha Gaelacha]] * [[Gaidhealtachd]] * [[Oideachas i nGaeilge na hAlban]] * <bdi>[[Fóineolaíocht de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> * <bdi>[[Gramadach de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> *  <bdi>[[Litriú de chuid Gaeilge na hAlban]]</bdi> * Ní hionann Gaeilge na hAlban agus [[Scots]], teanga Ísiltír na hAlban. * [[an Mòd]], an fhéile chultúrtha Ghaelach a bhíonn in Albain 'chuile bhliain. == Tagairtí == {{reflist}} == Naisc sheachtracha == {{IdirVicí|cód=gd}} * [http://www.youtube.com/watch?v=RtbOfIpJ4YU&feature=PlayList&p=289534FA4D90DEAD&playnext=1&playnext_from=PL&index=2 Cànan nan Gaidheal] * [http://www.scottish.parliament.uk/gaidhlig/ Parlaimint na hAlban] * [http://www.ccg.org.uk Comhairle Craoltacháin Ghaeilge na hAlban] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170714091414/http://www.ccg.org.uk/ |date=2017-07-14 }} * [http://www.bbc.co.uk/scotland/alba/ BBC Albain - Leathanach baile na Gaeilge] * [http://www.bbc.co.uk/scotland/alba/foghlam/beag_air_bheag/ BBC Albain - ''Beag air Bheag'' - Gaeilge do thosaitheoirí] * [http://www.cnag.org.uk/ Comunn na Gàidhlig] * [http://www.colmcille.net/ ColmCille] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201028110909/http://www.colmcille.net/ |date=2020-10-28 }} * [http://www.smo.uhi.ac.uk/ Sabhal Mòr Ostaig] * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/ Foclóirí Gàidhlig] * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/ An Sruth] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180404215031/http://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/ |date=2018-04-04 }} - bunachar abairtí [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=ga&t2=gd&astarMax=6&hl=ga Gaeilge→Gàidhlig]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} agus [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=gd&t2=ga&astarMax=g&hl=ga Gàidhlig→Gaeilge] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190427193452/https://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/sruth/liosta.php?t1=gd&t2=ga&astarMax=g&hl=ga |date=2019-04-27 }} * [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/ Bunadas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180404215026/http://www2.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/ |date=2018-04-04 }}: focail ghaolmhara [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/liosta.php?t1=ga&t2=gd&uasCiana=8&uasAireamh=400&hl=ga Gaeilge→Gàidhlig]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} agus [http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/bunadas/liosta.php?t1=gd&t2=ga&uasCiana=8&uasAireamh=400&hl=ga Gàidhlig→Gaeilge]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.linguae-celticae.org/GLS_english.htm Gàidhlig (Scottish Gaelic) Local Studies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101229110410/http://www.linguae-celticae.org/GLS_english.htm |date=2010-12-29 }} {{Teangacha Ceilteacha}} [[Catagóir:Gaeilge na hAlban| ]] [[Catagóir:Teangacha na hAlban]] [[Catagóir:Albain]] [[Catagóir:Teangacha na Ríochta Aontaithe]] 9z1nbpcreyj8041bevtd5gbevr1dxj9 0 2746 1273143 1225562 2025-07-08T17:19:40Z MacCambridge 5474 Toirealach Ó Cearúlláin 1273143 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Cláirseach|Cláirseoir]] agus [[Cumadóireacht|cumadóir]] ceoil ba ea '''Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin''' nó '''Toirealach Ó Cearúlláin''' (''Turlough O'Carolan'' i mBéarla) ([[1670]] – [[25 Márta]] [[1738]]). Chum sé neart fonn agus [[Amhránaíocht|amhrán]], agus tá rian cheol chlasaiceach a linne le haithint go soiléir ar a shaothar. Tá éileamh mór ar a chuid ceoil fós agus tá cuid mhaith de cóirithe le haghaidh [[uirlis]]í eile. == Beatha == Rugadh Ó Cearbhalláin san [[An Obair|Obair]] i g[[Contae na Mí]]. [[Feirmeoir]] bocht ba ea a athair<ref>https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1404</ref>. [[Íomhá:Ballyfarnon4032.jpg|link=https://ga.wikipedia.org/wiki/%C3%8Domh%C3%A1:Ballyfarnon4032.jpg|clé|mion| [[Béal Átha Fearnáin]] i g[[Contae Ros Comáin]] ]] Béal Átha Fearnáin Sa bhliain 1684 d’aistrigh an teaghlach go dtí [[Béal Átha Fearnáin]] i g[[Contae Ros Comáin]]. Chuaigh a athair ag obair ann d’Annraoi Mac Diarmada Rua. Thaitin an [[buachaill]] le Máire Bean Mhic Dhiarmada Rua, agus shocraigh sí go dtabharfaí [[oideachas]] dó. In aois a ocht mbliana déag bhain an [[Bolgach|bholgach]] radharc na [[An tsúil|súl]] de agus chuir a bhanphátrún le [[Cláirseach|cláirseoireacht]] é. Nuair a bhí sé bliain is fiche d’aois tugadh [[capall]] agus [[giolla]] dó agus chuir sé chun [[Bóthar|bóthair]]. Chun Seoirse Reynolds i Loch Scoir i g[[Contae Liatroma]] a chuaigh sé ar dtús. Deirtear gur beag meas a bhí ag Reynolds ar a chumas seanma agus gur chomhairligh sé dó tabhairt faoin gcumadóireacht. Ansin, a deirtear, a chum an Cearbhallánach a chéad amhrán: "Sí Beag is Sí Mór".<ref>Yeats, lch 44.</ref> Chaith sé os cionn daichead bliain ag siúl na [[tír]]<nowiki/>e agus fáilte roimhe sna tithe móra. [[Íomhá:Carolan's memorial - Cloch cuimhneacháin Uí Chearbhalláin - geograph.org.uk - 777555.jpg|clé|mion|Cloch cuimhneacháin Uí Chearbhalláin, Ardeaglais Naomh Pádraig, BÁC]] Bhí ardmheas ag [[Jonathan Swift]] air, agus ba mhinic é ag seinm do Swift. Uair amháin, deirtear, cháin Swift é faoi bheith ar meisce ar an mbóthar agus dúirt an Cearbhallánach: : ''Sibhse a chlann nach meallann an t-ól''<br />''is ar gach aon cé mór bhur smacht''<br />''cé mór bhur milleán ar chách''<br />''ní gheibh sibh féin bás le tart''.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Meon meadhrach taghdach a bhí ag an gCarbhallánach. Ba bhreá leis scéalta agus áilteoireacht, agus bhí an-lámh aige ar an táiplis mhór. Bhraith sé riamh gur ar comhchéim lena chuid pátrún a bhí sé.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Sa bhliain 1720, phós sé Máire Ní Dhuibhir ó [[Contae Fhear Manach|Chontae Fhear Manach]]: rugadh seisear iníon dóibh agus mac. Fuair siad a gcéad tigín ar thalamh in aice le [[Maothail]] Manachain i gContae Liatroma. Chuaigh sé siúd le cláirseoireacht ach ní raibh fíorbhua na seanma ná na cumadóireachta aige. == Ceol agus cumadóireacht == Cláirseach phrástéadach den seansaghas a bhí ag an gCearbhallánach. Bhíodh coim mhór ag a leithéid de chláirseach agus í déanta d’adhmad sailí.<ref>Rimmer, lch 53.</ref><ref>http://www.earlygaelicharp.info/Irish_Terms/</ref> Téada [[Miotal|miotail]] a bhíodh inti agus iad á dtarraingt leis na hingne. [[Uirlis]] an-deacair a bhí inti, agus bheadh ort tabhairt fúithi i dtús d’óige.<ref>Yeats, lch 13.</ref> Thosaigh an Cearbhallánach i bhfad ródhéanach chun cumas ceart seanma a bhaint amach,<ref>Bunting, lch 72.</ref>ach bhí ardchumas cumadóireachta aige agus cuimhne fhíormhaith.<ref>Bunting, lch 71.</ref> Deirtí go ndéanadh sé cumadóireacht ar chnaipí a chóta, á samhlú mar línte agus spásanna.<ref>Bunting, lch 72.</ref> Bhí tionchar mór ag ceol [[An Iodáil|Iodálach]] a linne air. Dúirt a chara Cathal Ó Conchubhair: “Vivaldi charmed him and with Corelli he was enraptured”.<ref>Luaite in Yeats, lch 49.</ref> Mar sin féin, is dócha go raibh meas aige ar an sean-nós seanma.<ref>Bunting, lch 71.</ref> === Comhcheol === I bhfoirm aonlíneach shéise is mó atá a chuid ceoil le fáil, ach tá fianaise ann gur chloígh sé go dílis leis na seanmhodhanna seanma. Tá cuid de sheanleabhar ann a bhfuil foinn de chuid Uí Chearbhalláin ann: áitíonn Gráinne Yeats gur iarsma é seo de leabhar a d’fhoilsigh mac an Chearbhallánaigh sa bhliain 1748 in éineacht leis an Dochtúir Delaney as [[Ollscoil Átha Cliath]].<ref>http://www.earlygaelicharp.info/sources/carolan.htm Carolan fragment</ref> Is díol spéise é an dord aonlíneach, agus i dtaca le comhcheol de is annamh dhá nóta á seinm le chéile. Is neamhchoitianta an dóigh a ngluaiseann an dord an t-am ar fad, é ina ochtaigh leis an tribil uaireanta, é ag teacht roimh an líne shéise uaireanta nó mar mhacalla ina diaidh.<ref>Yeats, lch 50.</ref> === Amhráin === Bhí an Cearbhallánach in ann amhráin a chumadh go gasta, greanta. I n[[An Ghaeilge|Gaeilge]] atá siad ar fad, beagnach. Níl ach amhrán [[An Béarla|Béarla]] amháin ann ar chum sé ceol dó: "Carolan's Devotion," amhrán in ómós Iníon Fetherstone as Ardach i g[[Contae an Longfoirt]].<ref>Féach Flood, W.H. Grattan (1905), ''A History of Irish Music'', Browne and Nolan, caibidil 21.</ref> I measc na n-amhrán Gaeilge tá ceann spreagúil a chum sé do Chian Ó hEadhra, a bhí ina chónaí i g[[Cúil Mhuine]] i g[[Contae Shligigh]]: : ''Dá mbeinnse in Árainn nó i gCáirlinn na séad'' : ''mar a ngluaiseann gach sárlong le cláiréad is le méad'' : ''Ó, b’fhearr liom mar shásamh is fáighim é dom féin'' : ''cupán geal Uí Eaghra is a fháil lán le mo bhéal''.<ref>O’Sullivan, lch 183.</ref><br /> [[Íomhá:Turlough Carolan memorial detail,.jpg|clé|mion|Ardeaglais Naomh Pádraig, BÁC]] Amhrán de shaghas eile is ea an ceann a chum sé ag moladh an Dochtúra Seán Ó hAirt, [[sagart]] i g[[Contae Shligigh]]: : ''Fear don aicme scaipfeadh fíon go réidh'' : ''agus líonfadh thart go fras do mhac an cheoil is léinn:'' : ''dá mbeinn sa Róimh mar b’ait liom'' : ''’s bíodh mo vóta inghlactha'' : ''is fíor go ndéanfainn easpag mór dhíot féin!''<ref>O’Sullivan, lch 186.</ref><br /> [[Íomhá:Marshy field near Mountallen Bridge - geograph.org.uk - 798086.jpg|mion|299x299px|Cill Rónáin i Ros Comáin]] == Bás == Cailleadh Máire, a bhean, sa bhliain 1733 agus chum an Cearbhallánach [[Filíocht|dán]] á caoineadh.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Nuair nárbh fhada uaidh an [[bás]], d’fhill sé ar Bhéal Átha Fearnáin. Deirtear gur fháiltigh Máire Bean Mhic Dhiarmada Rua roimhe ag an doras agus go ndúirt sé: “Tháinig mé anseo tar éis a ndeachas tríd chun bás a fháil sa bhaile faoi dheireadh, mar a bhfuaireas an chéad fhoghlaim agus an chéad ghearrán”. Nuair a bhraith sé é féin ag lagú, tharraing sé chuige an chláirseach agus sheinn “Slán le Ceol”. Bhí sé ag saothrú an [[Bás|bháis]] ar feadh seachtaine sular rug an bás air, agus rinneadh tórramh ceithre lá air.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Tá sé curtha i gCill Rónáin i [[Ros Comáin]]. Bíonn féile agus scoil samhraidh i [[Céideadh|gCéideadh]] ar siúl ann gach bliain in ómós dó. Deir [[Edward Bunting|Bunting]] go mbíodh a chloigeann i dtaisce i gcuas ann.<ref>Bunting, lch 72.</ref> [[Íomhá:Small park at the west end of Keadue - geograph.org.uk - 1631346.jpg|mion|299x299px| [[Céideadh]] i Ros Comáin ]] == Le léamh == * Bunting, Edward (1840). ''The Ancient Music of Ireland''. Dublin: Hodges and Smith. * O’Sullivan, Donal (1960). ''Songs of the Irish''. Dublin: Browne & Nolan Limited. * Rimmer, Joan (1969, 1977, 1984). ''The Irish Harp: Cláirseach na hÉireann''. The Mercier Press. ISBN 0-85342-151-X * Yeats, Gráinne (1980). ''Féile na gCruitirí, Béal Feirste/The Belfast Harpers’ Festival 1972''. Gael Linn. ISBN 0-86233-025-4 * O’Sullivan, Donal (2001, eagrán nua). ''Carolan: The Life, Times and Music of an Irish Harper''. Ossian Publications Limited. ISBN 1-900428-71-7 == Féach freisin == * [[Art Ó Néill]] * [[Edward Bunting]] * [[Donnchadh Ó hAmhsaigh]] * [[Rós Ní Mhaonaigh]] [[Íomhá:Carolan full.jpg|clé|mion|333x333px|J.C. Trimball, 1844]] == Naisc sheachtracha == * [http://www.myspace.com/carolansdream] Ceol Uí Chearbhalláin agus é á sheinm ag ''Garlic Bread'' agus ag ''Le concert de l'Hostel Dieu'' * [http://www.docsworkshop.co.uk] ''The Complete Carolan'': ceol Uí Chearbhalláin agus é cóirithe le tiúnadh oscailte don ghiotár * [http://www.earlygaelicharp.info/carolan] Eolas ar an gCearbhallánach le comhaid fuaime * [http://www.oldmusicproject.com/OCC.html] ''Complete Works of Turlough O'Carolan'' (Scóir) * [http://www.earlygaelicharp.info/sources/carolan.htm] Carolan Fragment: foinse luath * [http://www.calumcille.com/modhan/iuchraichean/priomh.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070518155910/http://www.calumcille.com/modhan/iuchraichean/priomh.html |date=2007-05-18 }} Gaelic harp keys (alt a mholann eochracha d’fhoinn Uí Chearbhalláin) == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Cearbhallain, Toirdhealbhach O}} [[Catagóir:Ceoltóirí dalla]] [[Catagóir:Cumadóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Cláirseoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine as Contae na Mí]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1670]] [[Catagóir:Básanna i 1738]] [[Catagóir:Filí na hÉireann]] rw7dvcscrl8y90nyp2c031gp9eln3ku 1273145 1273143 2025-07-08T17:28:24Z MacCambridge 5474 /* Le léamh */ ''Toirealach Ó Cearúlláin'' le Liam Mac Cóil 1273145 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Cláirseach|Cláirseoir]] agus [[Cumadóireacht|cumadóir]] ceoil ba ea '''Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin''' nó '''Toirealach Ó Cearúlláin''' (''Turlough O'Carolan'' i mBéarla) ([[1670]] – [[25 Márta]] [[1738]]). Chum sé neart fonn agus [[Amhránaíocht|amhrán]], agus tá rian cheol chlasaiceach a linne le haithint go soiléir ar a shaothar. Tá éileamh mór ar a chuid ceoil fós agus tá cuid mhaith de cóirithe le haghaidh [[uirlis]]í eile. == Beatha == Rugadh Ó Cearbhalláin san [[An Obair|Obair]] i g[[Contae na Mí]]. [[Feirmeoir]] bocht ba ea a athair<ref>https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1404</ref>. [[Íomhá:Ballyfarnon4032.jpg|link=https://ga.wikipedia.org/wiki/%C3%8Domh%C3%A1:Ballyfarnon4032.jpg|clé|mion| [[Béal Átha Fearnáin]] i g[[Contae Ros Comáin]] ]] Béal Átha Fearnáin Sa bhliain 1684 d’aistrigh an teaghlach go dtí [[Béal Átha Fearnáin]] i g[[Contae Ros Comáin]]. Chuaigh a athair ag obair ann d’Annraoi Mac Diarmada Rua. Thaitin an [[buachaill]] le Máire Bean Mhic Dhiarmada Rua, agus shocraigh sí go dtabharfaí [[oideachas]] dó. In aois a ocht mbliana déag bhain an [[Bolgach|bholgach]] radharc na [[An tsúil|súl]] de agus chuir a bhanphátrún le [[Cláirseach|cláirseoireacht]] é. Nuair a bhí sé bliain is fiche d’aois tugadh [[capall]] agus [[giolla]] dó agus chuir sé chun [[Bóthar|bóthair]]. Chun Seoirse Reynolds i Loch Scoir i g[[Contae Liatroma]] a chuaigh sé ar dtús. Deirtear gur beag meas a bhí ag Reynolds ar a chumas seanma agus gur chomhairligh sé dó tabhairt faoin gcumadóireacht. Ansin, a deirtear, a chum an Cearbhallánach a chéad amhrán: "Sí Beag is Sí Mór".<ref>Yeats, lch 44.</ref> Chaith sé os cionn daichead bliain ag siúl na [[tír]]<nowiki/>e agus fáilte roimhe sna tithe móra. [[Íomhá:Carolan's memorial - Cloch cuimhneacháin Uí Chearbhalláin - geograph.org.uk - 777555.jpg|clé|mion|Cloch cuimhneacháin Uí Chearbhalláin, Ardeaglais Naomh Pádraig, BÁC]] Bhí ardmheas ag [[Jonathan Swift]] air, agus ba mhinic é ag seinm do Swift. Uair amháin, deirtear, cháin Swift é faoi bheith ar meisce ar an mbóthar agus dúirt an Cearbhallánach: : ''Sibhse a chlann nach meallann an t-ól''<br />''is ar gach aon cé mór bhur smacht''<br />''cé mór bhur milleán ar chách''<br />''ní gheibh sibh féin bás le tart''.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Meon meadhrach taghdach a bhí ag an gCarbhallánach. Ba bhreá leis scéalta agus áilteoireacht, agus bhí an-lámh aige ar an táiplis mhór. Bhraith sé riamh gur ar comhchéim lena chuid pátrún a bhí sé.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Sa bhliain 1720, phós sé Máire Ní Dhuibhir ó [[Contae Fhear Manach|Chontae Fhear Manach]]: rugadh seisear iníon dóibh agus mac. Fuair siad a gcéad tigín ar thalamh in aice le [[Maothail]] Manachain i gContae Liatroma. Chuaigh sé siúd le cláirseoireacht ach ní raibh fíorbhua na seanma ná na cumadóireachta aige. == Ceol agus cumadóireacht == Cláirseach phrástéadach den seansaghas a bhí ag an gCearbhallánach. Bhíodh coim mhór ag a leithéid de chláirseach agus í déanta d’adhmad sailí.<ref>Rimmer, lch 53.</ref><ref>http://www.earlygaelicharp.info/Irish_Terms/</ref> Téada [[Miotal|miotail]] a bhíodh inti agus iad á dtarraingt leis na hingne. [[Uirlis]] an-deacair a bhí inti, agus bheadh ort tabhairt fúithi i dtús d’óige.<ref>Yeats, lch 13.</ref> Thosaigh an Cearbhallánach i bhfad ródhéanach chun cumas ceart seanma a bhaint amach,<ref>Bunting, lch 72.</ref>ach bhí ardchumas cumadóireachta aige agus cuimhne fhíormhaith.<ref>Bunting, lch 71.</ref> Deirtí go ndéanadh sé cumadóireacht ar chnaipí a chóta, á samhlú mar línte agus spásanna.<ref>Bunting, lch 72.</ref> Bhí tionchar mór ag ceol [[An Iodáil|Iodálach]] a linne air. Dúirt a chara Cathal Ó Conchubhair: “Vivaldi charmed him and with Corelli he was enraptured”.<ref>Luaite in Yeats, lch 49.</ref> Mar sin féin, is dócha go raibh meas aige ar an sean-nós seanma.<ref>Bunting, lch 71.</ref> === Comhcheol === I bhfoirm aonlíneach shéise is mó atá a chuid ceoil le fáil, ach tá fianaise ann gur chloígh sé go dílis leis na seanmhodhanna seanma. Tá cuid de sheanleabhar ann a bhfuil foinn de chuid Uí Chearbhalláin ann: áitíonn Gráinne Yeats gur iarsma é seo de leabhar a d’fhoilsigh mac an Chearbhallánaigh sa bhliain 1748 in éineacht leis an Dochtúir Delaney as [[Ollscoil Átha Cliath]].<ref>http://www.earlygaelicharp.info/sources/carolan.htm Carolan fragment</ref> Is díol spéise é an dord aonlíneach, agus i dtaca le comhcheol de is annamh dhá nóta á seinm le chéile. Is neamhchoitianta an dóigh a ngluaiseann an dord an t-am ar fad, é ina ochtaigh leis an tribil uaireanta, é ag teacht roimh an líne shéise uaireanta nó mar mhacalla ina diaidh.<ref>Yeats, lch 50.</ref> === Amhráin === Bhí an Cearbhallánach in ann amhráin a chumadh go gasta, greanta. I n[[An Ghaeilge|Gaeilge]] atá siad ar fad, beagnach. Níl ach amhrán [[An Béarla|Béarla]] amháin ann ar chum sé ceol dó: "Carolan's Devotion," amhrán in ómós Iníon Fetherstone as Ardach i g[[Contae an Longfoirt]].<ref>Féach Flood, W.H. Grattan (1905), ''A History of Irish Music'', Browne and Nolan, caibidil 21.</ref> I measc na n-amhrán Gaeilge tá ceann spreagúil a chum sé do Chian Ó hEadhra, a bhí ina chónaí i g[[Cúil Mhuine]] i g[[Contae Shligigh]]: : ''Dá mbeinnse in Árainn nó i gCáirlinn na séad'' : ''mar a ngluaiseann gach sárlong le cláiréad is le méad'' : ''Ó, b’fhearr liom mar shásamh is fáighim é dom féin'' : ''cupán geal Uí Eaghra is a fháil lán le mo bhéal''.<ref>O’Sullivan, lch 183.</ref><br /> [[Íomhá:Turlough Carolan memorial detail,.jpg|clé|mion|Ardeaglais Naomh Pádraig, BÁC]] Amhrán de shaghas eile is ea an ceann a chum sé ag moladh an Dochtúra Seán Ó hAirt, [[sagart]] i g[[Contae Shligigh]]: : ''Fear don aicme scaipfeadh fíon go réidh'' : ''agus líonfadh thart go fras do mhac an cheoil is léinn:'' : ''dá mbeinn sa Róimh mar b’ait liom'' : ''’s bíodh mo vóta inghlactha'' : ''is fíor go ndéanfainn easpag mór dhíot féin!''<ref>O’Sullivan, lch 186.</ref><br /> [[Íomhá:Marshy field near Mountallen Bridge - geograph.org.uk - 798086.jpg|mion|299x299px|Cill Rónáin i Ros Comáin]] == Bás == Cailleadh Máire, a bhean, sa bhliain 1733 agus chum an Cearbhallánach [[Filíocht|dán]] á caoineadh.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Nuair nárbh fhada uaidh an [[bás]], d’fhill sé ar Bhéal Átha Fearnáin. Deirtear gur fháiltigh Máire Bean Mhic Dhiarmada Rua roimhe ag an doras agus go ndúirt sé: “Tháinig mé anseo tar éis a ndeachas tríd chun bás a fháil sa bhaile faoi dheireadh, mar a bhfuaireas an chéad fhoghlaim agus an chéad ghearrán”. Nuair a bhraith sé é féin ag lagú, tharraing sé chuige an chláirseach agus sheinn “Slán le Ceol”. Bhí sé ag saothrú an [[Bás|bháis]] ar feadh seachtaine sular rug an bás air, agus rinneadh tórramh ceithre lá air.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Tá sé curtha i gCill Rónáin i [[Ros Comáin]]. Bíonn féile agus scoil samhraidh i [[Céideadh|gCéideadh]] ar siúl ann gach bliain in ómós dó. Deir [[Edward Bunting|Bunting]] go mbíodh a chloigeann i dtaisce i gcuas ann.<ref>Bunting, lch 72.</ref> [[Íomhá:Small park at the west end of Keadue - geograph.org.uk - 1631346.jpg|mion|299x299px| [[Céideadh]] i Ros Comáin ]] == Le léamh == * Liam Mac Cóil (2000). ''Toirealach Ó Cearúlláin''. Clochar an Locha, An Spidéal: Leabhar Breac * Bunting, Edward (1840). ''The Ancient Music of Ireland''. Dublin: Hodges and Smith. * O’Sullivan, Donal (1960). ''Songs of the Irish''. Dublin: Browne & Nolan Limited. * Rimmer, Joan (1969, 1977, 1984). ''The Irish Harp: Cláirseach na hÉireann''. The Mercier Press. ISBN 0-85342-151-X * Yeats, Gráinne (1980). ''Féile na gCruitirí, Béal Feirste/The Belfast Harpers’ Festival 1972''. Gael Linn. ISBN 0-86233-025-4 * O’Sullivan, Donal (2001, eagrán nua). ''Carolan: The Life, Times and Music of an Irish Harper''. Ossian Publications Limited. ISBN 1-900428-71-7 == Féach freisin == * [[Art Ó Néill]] * [[Edward Bunting]] * [[Donnchadh Ó hAmhsaigh]] * [[Rós Ní Mhaonaigh]] [[Íomhá:Carolan full.jpg|clé|mion|333x333px|J.C. Trimball, 1844]] == Naisc sheachtracha == * [http://www.myspace.com/carolansdream] Ceol Uí Chearbhalláin agus é á sheinm ag ''Garlic Bread'' agus ag ''Le concert de l'Hostel Dieu'' * [http://www.docsworkshop.co.uk] ''The Complete Carolan'': ceol Uí Chearbhalláin agus é cóirithe le tiúnadh oscailte don ghiotár * [http://www.earlygaelicharp.info/carolan] Eolas ar an gCearbhallánach le comhaid fuaime * [http://www.oldmusicproject.com/OCC.html] ''Complete Works of Turlough O'Carolan'' (Scóir) * [http://www.earlygaelicharp.info/sources/carolan.htm] Carolan Fragment: foinse luath * [http://www.calumcille.com/modhan/iuchraichean/priomh.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070518155910/http://www.calumcille.com/modhan/iuchraichean/priomh.html |date=2007-05-18 }} Gaelic harp keys (alt a mholann eochracha d’fhoinn Uí Chearbhalláin) == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Cearbhallain, Toirdhealbhach O}} [[Catagóir:Ceoltóirí dalla]] [[Catagóir:Cumadóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Cláirseoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine as Contae na Mí]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1670]] [[Catagóir:Básanna i 1738]] [[Catagóir:Filí na hÉireann]] kkllcemibqlqes234iycqrjj02yabas 1273147 1273145 2025-07-08T17:31:50Z MacCambridge 5474 /* Le léamh */ 1273147 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Cláirseach|Cláirseoir]] agus [[Cumadóireacht|cumadóir]] ceoil ba ea '''Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin''' nó '''Toirealach Ó Cearúlláin''' (''Turlough O'Carolan'' i mBéarla) ([[1670]] – [[25 Márta]] [[1738]]). Chum sé neart fonn agus [[Amhránaíocht|amhrán]], agus tá rian cheol chlasaiceach a linne le haithint go soiléir ar a shaothar. Tá éileamh mór ar a chuid ceoil fós agus tá cuid mhaith de cóirithe le haghaidh [[uirlis]]í eile. == Beatha == Rugadh Ó Cearbhalláin san [[An Obair|Obair]] i g[[Contae na Mí]]. [[Feirmeoir]] bocht ba ea a athair<ref>https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1404</ref>. [[Íomhá:Ballyfarnon4032.jpg|link=https://ga.wikipedia.org/wiki/%C3%8Domh%C3%A1:Ballyfarnon4032.jpg|clé|mion| [[Béal Átha Fearnáin]] i g[[Contae Ros Comáin]] ]] Béal Átha Fearnáin Sa bhliain 1684 d’aistrigh an teaghlach go dtí [[Béal Átha Fearnáin]] i g[[Contae Ros Comáin]]. Chuaigh a athair ag obair ann d’Annraoi Mac Diarmada Rua. Thaitin an [[buachaill]] le Máire Bean Mhic Dhiarmada Rua, agus shocraigh sí go dtabharfaí [[oideachas]] dó. In aois a ocht mbliana déag bhain an [[Bolgach|bholgach]] radharc na [[An tsúil|súl]] de agus chuir a bhanphátrún le [[Cláirseach|cláirseoireacht]] é. Nuair a bhí sé bliain is fiche d’aois tugadh [[capall]] agus [[giolla]] dó agus chuir sé chun [[Bóthar|bóthair]]. Chun Seoirse Reynolds i Loch Scoir i g[[Contae Liatroma]] a chuaigh sé ar dtús. Deirtear gur beag meas a bhí ag Reynolds ar a chumas seanma agus gur chomhairligh sé dó tabhairt faoin gcumadóireacht. Ansin, a deirtear, a chum an Cearbhallánach a chéad amhrán: "Sí Beag is Sí Mór".<ref>Yeats, lch 44.</ref> Chaith sé os cionn daichead bliain ag siúl na [[tír]]<nowiki/>e agus fáilte roimhe sna tithe móra. [[Íomhá:Carolan's memorial - Cloch cuimhneacháin Uí Chearbhalláin - geograph.org.uk - 777555.jpg|clé|mion|Cloch cuimhneacháin Uí Chearbhalláin, Ardeaglais Naomh Pádraig, BÁC]] Bhí ardmheas ag [[Jonathan Swift]] air, agus ba mhinic é ag seinm do Swift. Uair amháin, deirtear, cháin Swift é faoi bheith ar meisce ar an mbóthar agus dúirt an Cearbhallánach: : ''Sibhse a chlann nach meallann an t-ól''<br />''is ar gach aon cé mór bhur smacht''<br />''cé mór bhur milleán ar chách''<br />''ní gheibh sibh féin bás le tart''.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Meon meadhrach taghdach a bhí ag an gCarbhallánach. Ba bhreá leis scéalta agus áilteoireacht, agus bhí an-lámh aige ar an táiplis mhór. Bhraith sé riamh gur ar comhchéim lena chuid pátrún a bhí sé.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Sa bhliain 1720, phós sé Máire Ní Dhuibhir ó [[Contae Fhear Manach|Chontae Fhear Manach]]: rugadh seisear iníon dóibh agus mac. Fuair siad a gcéad tigín ar thalamh in aice le [[Maothail]] Manachain i gContae Liatroma. Chuaigh sé siúd le cláirseoireacht ach ní raibh fíorbhua na seanma ná na cumadóireachta aige. == Ceol agus cumadóireacht == Cláirseach phrástéadach den seansaghas a bhí ag an gCearbhallánach. Bhíodh coim mhór ag a leithéid de chláirseach agus í déanta d’adhmad sailí.<ref>Rimmer, lch 53.</ref><ref>http://www.earlygaelicharp.info/Irish_Terms/</ref> Téada [[Miotal|miotail]] a bhíodh inti agus iad á dtarraingt leis na hingne. [[Uirlis]] an-deacair a bhí inti, agus bheadh ort tabhairt fúithi i dtús d’óige.<ref>Yeats, lch 13.</ref> Thosaigh an Cearbhallánach i bhfad ródhéanach chun cumas ceart seanma a bhaint amach,<ref>Bunting, lch 72.</ref>ach bhí ardchumas cumadóireachta aige agus cuimhne fhíormhaith.<ref>Bunting, lch 71.</ref> Deirtí go ndéanadh sé cumadóireacht ar chnaipí a chóta, á samhlú mar línte agus spásanna.<ref>Bunting, lch 72.</ref> Bhí tionchar mór ag ceol [[An Iodáil|Iodálach]] a linne air. Dúirt a chara Cathal Ó Conchubhair: “Vivaldi charmed him and with Corelli he was enraptured”.<ref>Luaite in Yeats, lch 49.</ref> Mar sin féin, is dócha go raibh meas aige ar an sean-nós seanma.<ref>Bunting, lch 71.</ref> === Comhcheol === I bhfoirm aonlíneach shéise is mó atá a chuid ceoil le fáil, ach tá fianaise ann gur chloígh sé go dílis leis na seanmhodhanna seanma. Tá cuid de sheanleabhar ann a bhfuil foinn de chuid Uí Chearbhalláin ann: áitíonn Gráinne Yeats gur iarsma é seo de leabhar a d’fhoilsigh mac an Chearbhallánaigh sa bhliain 1748 in éineacht leis an Dochtúir Delaney as [[Ollscoil Átha Cliath]].<ref>http://www.earlygaelicharp.info/sources/carolan.htm Carolan fragment</ref> Is díol spéise é an dord aonlíneach, agus i dtaca le comhcheol de is annamh dhá nóta á seinm le chéile. Is neamhchoitianta an dóigh a ngluaiseann an dord an t-am ar fad, é ina ochtaigh leis an tribil uaireanta, é ag teacht roimh an líne shéise uaireanta nó mar mhacalla ina diaidh.<ref>Yeats, lch 50.</ref> === Amhráin === Bhí an Cearbhallánach in ann amhráin a chumadh go gasta, greanta. I n[[An Ghaeilge|Gaeilge]] atá siad ar fad, beagnach. Níl ach amhrán [[An Béarla|Béarla]] amháin ann ar chum sé ceol dó: "Carolan's Devotion," amhrán in ómós Iníon Fetherstone as Ardach i g[[Contae an Longfoirt]].<ref>Féach Flood, W.H. Grattan (1905), ''A History of Irish Music'', Browne and Nolan, caibidil 21.</ref> I measc na n-amhrán Gaeilge tá ceann spreagúil a chum sé do Chian Ó hEadhra, a bhí ina chónaí i g[[Cúil Mhuine]] i g[[Contae Shligigh]]: : ''Dá mbeinnse in Árainn nó i gCáirlinn na séad'' : ''mar a ngluaiseann gach sárlong le cláiréad is le méad'' : ''Ó, b’fhearr liom mar shásamh is fáighim é dom féin'' : ''cupán geal Uí Eaghra is a fháil lán le mo bhéal''.<ref>O’Sullivan, lch 183.</ref><br /> [[Íomhá:Turlough Carolan memorial detail,.jpg|clé|mion|Ardeaglais Naomh Pádraig, BÁC]] Amhrán de shaghas eile is ea an ceann a chum sé ag moladh an Dochtúra Seán Ó hAirt, [[sagart]] i g[[Contae Shligigh]]: : ''Fear don aicme scaipfeadh fíon go réidh'' : ''agus líonfadh thart go fras do mhac an cheoil is léinn:'' : ''dá mbeinn sa Róimh mar b’ait liom'' : ''’s bíodh mo vóta inghlactha'' : ''is fíor go ndéanfainn easpag mór dhíot féin!''<ref>O’Sullivan, lch 186.</ref><br /> [[Íomhá:Marshy field near Mountallen Bridge - geograph.org.uk - 798086.jpg|mion|299x299px|Cill Rónáin i Ros Comáin]] == Bás == Cailleadh Máire, a bhean, sa bhliain 1733 agus chum an Cearbhallánach [[Filíocht|dán]] á caoineadh.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Nuair nárbh fhada uaidh an [[bás]], d’fhill sé ar Bhéal Átha Fearnáin. Deirtear gur fháiltigh Máire Bean Mhic Dhiarmada Rua roimhe ag an doras agus go ndúirt sé: “Tháinig mé anseo tar éis a ndeachas tríd chun bás a fháil sa bhaile faoi dheireadh, mar a bhfuaireas an chéad fhoghlaim agus an chéad ghearrán”. Nuair a bhraith sé é féin ag lagú, tharraing sé chuige an chláirseach agus sheinn “Slán le Ceol”. Bhí sé ag saothrú an [[Bás|bháis]] ar feadh seachtaine sular rug an bás air, agus rinneadh tórramh ceithre lá air.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Tá sé curtha i gCill Rónáin i [[Ros Comáin]]. Bíonn féile agus scoil samhraidh i [[Céideadh|gCéideadh]] ar siúl ann gach bliain in ómós dó. Deir [[Edward Bunting|Bunting]] go mbíodh a chloigeann i dtaisce i gcuas ann.<ref>Bunting, lch 72.</ref> [[Íomhá:Small park at the west end of Keadue - geograph.org.uk - 1631346.jpg|mion|299x299px| [[Céideadh]] i Ros Comáin ]] == Le léamh == * Liam Mac Cóil (2000). ''Toirealach Ó Cearúlláin''. Indreabhán: Leabhar Breac * Bunting, Edward (1840). ''The Ancient Music of Ireland''. Dublin: Hodges and Smith. * O’Sullivan, Donal (1960). ''Songs of the Irish''. Dublin: Browne & Nolan Limited. * Rimmer, Joan (1969, 1977, 1984). ''The Irish Harp: Cláirseach na hÉireann''. The Mercier Press. ISBN 0-85342-151-X * Yeats, Gráinne (1980). ''Féile na gCruitirí, Béal Feirste/The Belfast Harpers’ Festival 1972''. Gael Linn. ISBN 0-86233-025-4 * O’Sullivan, Donal (2001, eagrán nua). ''Carolan: The Life, Times and Music of an Irish Harper''. Ossian Publications Limited. ISBN 1-900428-71-7 == Féach freisin == * [[Art Ó Néill]] * [[Edward Bunting]] * [[Donnchadh Ó hAmhsaigh]] * [[Rós Ní Mhaonaigh]] [[Íomhá:Carolan full.jpg|clé|mion|333x333px|J.C. Trimball, 1844]] == Naisc sheachtracha == * [http://www.myspace.com/carolansdream] Ceol Uí Chearbhalláin agus é á sheinm ag ''Garlic Bread'' agus ag ''Le concert de l'Hostel Dieu'' * [http://www.docsworkshop.co.uk] ''The Complete Carolan'': ceol Uí Chearbhalláin agus é cóirithe le tiúnadh oscailte don ghiotár * [http://www.earlygaelicharp.info/carolan] Eolas ar an gCearbhallánach le comhaid fuaime * [http://www.oldmusicproject.com/OCC.html] ''Complete Works of Turlough O'Carolan'' (Scóir) * [http://www.earlygaelicharp.info/sources/carolan.htm] Carolan Fragment: foinse luath * [http://www.calumcille.com/modhan/iuchraichean/priomh.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070518155910/http://www.calumcille.com/modhan/iuchraichean/priomh.html |date=2007-05-18 }} Gaelic harp keys (alt a mholann eochracha d’fhoinn Uí Chearbhalláin) == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Cearbhallain, Toirdhealbhach O}} [[Catagóir:Ceoltóirí dalla]] [[Catagóir:Cumadóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Cláirseoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine as Contae na Mí]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1670]] [[Catagóir:Básanna i 1738]] [[Catagóir:Filí na hÉireann]] pdj9y4zt0jed1fpx6uhmofdhwwwi2k0 1273149 1273147 2025-07-08T17:38:32Z MacCambridge 5474 /* Le léamh */ ISBN 1273149 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Cláirseach|Cláirseoir]] agus [[Cumadóireacht|cumadóir]] ceoil ba ea '''Toirdhealbhach Ó Cearbhalláin''' nó '''Toirealach Ó Cearúlláin''' (''Turlough O'Carolan'' i mBéarla) ([[1670]] – [[25 Márta]] [[1738]]). Chum sé neart fonn agus [[Amhránaíocht|amhrán]], agus tá rian cheol chlasaiceach a linne le haithint go soiléir ar a shaothar. Tá éileamh mór ar a chuid ceoil fós agus tá cuid mhaith de cóirithe le haghaidh [[uirlis]]í eile. == Beatha == Rugadh Ó Cearbhalláin san [[An Obair|Obair]] i g[[Contae na Mí]]. [[Feirmeoir]] bocht ba ea a athair<ref>https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1404</ref>. [[Íomhá:Ballyfarnon4032.jpg|link=https://ga.wikipedia.org/wiki/%C3%8Domh%C3%A1:Ballyfarnon4032.jpg|clé|mion| [[Béal Átha Fearnáin]] i g[[Contae Ros Comáin]] ]] Béal Átha Fearnáin Sa bhliain 1684 d’aistrigh an teaghlach go dtí [[Béal Átha Fearnáin]] i g[[Contae Ros Comáin]]. Chuaigh a athair ag obair ann d’Annraoi Mac Diarmada Rua. Thaitin an [[buachaill]] le Máire Bean Mhic Dhiarmada Rua, agus shocraigh sí go dtabharfaí [[oideachas]] dó. In aois a ocht mbliana déag bhain an [[Bolgach|bholgach]] radharc na [[An tsúil|súl]] de agus chuir a bhanphátrún le [[Cláirseach|cláirseoireacht]] é. Nuair a bhí sé bliain is fiche d’aois tugadh [[capall]] agus [[giolla]] dó agus chuir sé chun [[Bóthar|bóthair]]. Chun Seoirse Reynolds i Loch Scoir i g[[Contae Liatroma]] a chuaigh sé ar dtús. Deirtear gur beag meas a bhí ag Reynolds ar a chumas seanma agus gur chomhairligh sé dó tabhairt faoin gcumadóireacht. Ansin, a deirtear, a chum an Cearbhallánach a chéad amhrán: "Sí Beag is Sí Mór".<ref>Yeats, lch 44.</ref> Chaith sé os cionn daichead bliain ag siúl na [[tír]]<nowiki/>e agus fáilte roimhe sna tithe móra. [[Íomhá:Carolan's memorial - Cloch cuimhneacháin Uí Chearbhalláin - geograph.org.uk - 777555.jpg|clé|mion|Cloch cuimhneacháin Uí Chearbhalláin, Ardeaglais Naomh Pádraig, BÁC]] Bhí ardmheas ag [[Jonathan Swift]] air, agus ba mhinic é ag seinm do Swift. Uair amháin, deirtear, cháin Swift é faoi bheith ar meisce ar an mbóthar agus dúirt an Cearbhallánach: : ''Sibhse a chlann nach meallann an t-ól''<br />''is ar gach aon cé mór bhur smacht''<br />''cé mór bhur milleán ar chách''<br />''ní gheibh sibh féin bás le tart''.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Meon meadhrach taghdach a bhí ag an gCarbhallánach. Ba bhreá leis scéalta agus áilteoireacht, agus bhí an-lámh aige ar an táiplis mhór. Bhraith sé riamh gur ar comhchéim lena chuid pátrún a bhí sé.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Sa bhliain 1720, phós sé Máire Ní Dhuibhir ó [[Contae Fhear Manach|Chontae Fhear Manach]]: rugadh seisear iníon dóibh agus mac. Fuair siad a gcéad tigín ar thalamh in aice le [[Maothail]] Manachain i gContae Liatroma. Chuaigh sé siúd le cláirseoireacht ach ní raibh fíorbhua na seanma ná na cumadóireachta aige. == Ceol agus cumadóireacht == Cláirseach phrástéadach den seansaghas a bhí ag an gCearbhallánach. Bhíodh coim mhór ag a leithéid de chláirseach agus í déanta d’adhmad sailí.<ref>Rimmer, lch 53.</ref><ref>http://www.earlygaelicharp.info/Irish_Terms/</ref> Téada [[Miotal|miotail]] a bhíodh inti agus iad á dtarraingt leis na hingne. [[Uirlis]] an-deacair a bhí inti, agus bheadh ort tabhairt fúithi i dtús d’óige.<ref>Yeats, lch 13.</ref> Thosaigh an Cearbhallánach i bhfad ródhéanach chun cumas ceart seanma a bhaint amach,<ref>Bunting, lch 72.</ref>ach bhí ardchumas cumadóireachta aige agus cuimhne fhíormhaith.<ref>Bunting, lch 71.</ref> Deirtí go ndéanadh sé cumadóireacht ar chnaipí a chóta, á samhlú mar línte agus spásanna.<ref>Bunting, lch 72.</ref> Bhí tionchar mór ag ceol [[An Iodáil|Iodálach]] a linne air. Dúirt a chara Cathal Ó Conchubhair: “Vivaldi charmed him and with Corelli he was enraptured”.<ref>Luaite in Yeats, lch 49.</ref> Mar sin féin, is dócha go raibh meas aige ar an sean-nós seanma.<ref>Bunting, lch 71.</ref> === Comhcheol === I bhfoirm aonlíneach shéise is mó atá a chuid ceoil le fáil, ach tá fianaise ann gur chloígh sé go dílis leis na seanmhodhanna seanma. Tá cuid de sheanleabhar ann a bhfuil foinn de chuid Uí Chearbhalláin ann: áitíonn Gráinne Yeats gur iarsma é seo de leabhar a d’fhoilsigh mac an Chearbhallánaigh sa bhliain 1748 in éineacht leis an Dochtúir Delaney as [[Ollscoil Átha Cliath]].<ref>http://www.earlygaelicharp.info/sources/carolan.htm Carolan fragment</ref> Is díol spéise é an dord aonlíneach, agus i dtaca le comhcheol de is annamh dhá nóta á seinm le chéile. Is neamhchoitianta an dóigh a ngluaiseann an dord an t-am ar fad, é ina ochtaigh leis an tribil uaireanta, é ag teacht roimh an líne shéise uaireanta nó mar mhacalla ina diaidh.<ref>Yeats, lch 50.</ref> === Amhráin === Bhí an Cearbhallánach in ann amhráin a chumadh go gasta, greanta. I n[[An Ghaeilge|Gaeilge]] atá siad ar fad, beagnach. Níl ach amhrán [[An Béarla|Béarla]] amháin ann ar chum sé ceol dó: "Carolan's Devotion," amhrán in ómós Iníon Fetherstone as Ardach i g[[Contae an Longfoirt]].<ref>Féach Flood, W.H. Grattan (1905), ''A History of Irish Music'', Browne and Nolan, caibidil 21.</ref> I measc na n-amhrán Gaeilge tá ceann spreagúil a chum sé do Chian Ó hEadhra, a bhí ina chónaí i g[[Cúil Mhuine]] i g[[Contae Shligigh]]: : ''Dá mbeinnse in Árainn nó i gCáirlinn na séad'' : ''mar a ngluaiseann gach sárlong le cláiréad is le méad'' : ''Ó, b’fhearr liom mar shásamh is fáighim é dom féin'' : ''cupán geal Uí Eaghra is a fháil lán le mo bhéal''.<ref>O’Sullivan, lch 183.</ref><br /> [[Íomhá:Turlough Carolan memorial detail,.jpg|clé|mion|Ardeaglais Naomh Pádraig, BÁC]] Amhrán de shaghas eile is ea an ceann a chum sé ag moladh an Dochtúra Seán Ó hAirt, [[sagart]] i g[[Contae Shligigh]]: : ''Fear don aicme scaipfeadh fíon go réidh'' : ''agus líonfadh thart go fras do mhac an cheoil is léinn:'' : ''dá mbeinn sa Róimh mar b’ait liom'' : ''’s bíodh mo vóta inghlactha'' : ''is fíor go ndéanfainn easpag mór dhíot féin!''<ref>O’Sullivan, lch 186.</ref><br /> [[Íomhá:Marshy field near Mountallen Bridge - geograph.org.uk - 798086.jpg|mion|299x299px|Cill Rónáin i Ros Comáin]] == Bás == Cailleadh Máire, a bhean, sa bhliain 1733 agus chum an Cearbhallánach [[Filíocht|dán]] á caoineadh.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Nuair nárbh fhada uaidh an [[bás]], d’fhill sé ar Bhéal Átha Fearnáin. Deirtear gur fháiltigh Máire Bean Mhic Dhiarmada Rua roimhe ag an doras agus go ndúirt sé: “Tháinig mé anseo tar éis a ndeachas tríd chun bás a fháil sa bhaile faoi dheireadh, mar a bhfuaireas an chéad fhoghlaim agus an chéad ghearrán”. Nuair a bhraith sé é féin ag lagú, tharraing sé chuige an chláirseach agus sheinn “Slán le Ceol”. Bhí sé ag saothrú an [[Bás|bháis]] ar feadh seachtaine sular rug an bás air, agus rinneadh tórramh ceithre lá air.<ref>Yeats, lch 54.</ref> Tá sé curtha i gCill Rónáin i [[Ros Comáin]]. Bíonn féile agus scoil samhraidh i [[Céideadh|gCéideadh]] ar siúl ann gach bliain in ómós dó. Deir [[Edward Bunting|Bunting]] go mbíodh a chloigeann i dtaisce i gcuas ann.<ref>Bunting, lch 72.</ref> [[Íomhá:Small park at the west end of Keadue - geograph.org.uk - 1631346.jpg|mion|299x299px| [[Céideadh]] i Ros Comáin ]] == Le léamh == * [[Liam Mac Cóil|Mac Cóil, Liam]] (2000). ''Toirealach Ó Cearúlláin''. Indreabhán: [[Leabhar Breac (foilsitheoir)|Leabhar Breac]]. ISBN 1-898332-12-6 * [[Edward Bunting|Bunting, Edward]] (1840). ''The Ancient Music of Ireland''. Dublin: Hodges and Smith. * O’Sullivan, Donal (1960). ''Songs of the Irish''. Dublin: Browne & Nolan Limited. * Rimmer, Joan (1969, 1977, 1984). ''The Irish Harp: Cláirseach na hÉireann''. The Mercier Press. ISBN 0-85342-151-X * Yeats, Gráinne (1980). ''Féile na gCruitirí, Béal Feirste/The Belfast Harpers’ Festival 1972''. Gael Linn. ISBN 0-86233-025-4 * O’Sullivan, Donal (2001, eagrán nua). ''Carolan: The Life, Times and Music of an Irish Harper''. Ossian Publications Limited. ISBN 1-900428-71-7 == Féach freisin == * [[Art Ó Néill]] * [[Edward Bunting]] * [[Donnchadh Ó hAmhsaigh]] * [[Rós Ní Mhaonaigh]] [[Íomhá:Carolan full.jpg|clé|mion|333x333px|J.C. Trimball, 1844]] == Naisc sheachtracha == * [http://www.myspace.com/carolansdream] Ceol Uí Chearbhalláin agus é á sheinm ag ''Garlic Bread'' agus ag ''Le concert de l'Hostel Dieu'' * [http://www.docsworkshop.co.uk] ''The Complete Carolan'': ceol Uí Chearbhalláin agus é cóirithe le tiúnadh oscailte don ghiotár * [http://www.earlygaelicharp.info/carolan] Eolas ar an gCearbhallánach le comhaid fuaime * [http://www.oldmusicproject.com/OCC.html] ''Complete Works of Turlough O'Carolan'' (Scóir) * [http://www.earlygaelicharp.info/sources/carolan.htm] Carolan Fragment: foinse luath * [http://www.calumcille.com/modhan/iuchraichean/priomh.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070518155910/http://www.calumcille.com/modhan/iuchraichean/priomh.html |date=2007-05-18 }} Gaelic harp keys (alt a mholann eochracha d’fhoinn Uí Chearbhalláin) == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Cearbhallain, Toirdhealbhach O}} [[Catagóir:Ceoltóirí dalla]] [[Catagóir:Cumadóirí Éireannacha]] [[Catagóir:Cláirseoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Daoine as Contae na Mí]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1670]] [[Catagóir:Básanna i 1738]] [[Catagóir:Filí na hÉireann]] cxj7w5uapo109no3regx1ruck6irud7 0 4553 1273126 1256705 2025-07-08T12:52:31Z 223.205.72.14 /* Táin Bó Cuailgne */ 1273126 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Carachtar}} [[Íomhá:Cuslayshound.jpg|thumb|upright|Séadanda, pictiúr le Stephen Reid (1904)]] I luathlitríocht na hÉireann, ba é '''Cú Chulainn''' (Cú Chulaind nó Cúchulainn) príomhlaoch na [[Cúige Uladh|nUltach]] sna laochscéalta [[Rúraíocht]]a agus an príomhphearsa sa seanscéal [[Táin Bó Cuailgne]]. Séadanda (nó Setanta) a bhí mar ainm air ina óige. Ba í [[Deichtíne]] (nó Deichtine), deirfiúr [[Conchúr mac Neasa|Chonchúir mhic Neasa]], a mháthair, agus ba é [[Sualdamh]], (fear céile Dheichtine), a athair. I leaganacha áirithe de na scéalta, deirtear gurbh é an dia [[Lugh]] a athair.<ref>[[A.G. van Hamel]] (eag.), ''Compert Con Culainn and Other Stories'', Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath, 1978, lgh 3–8.</ref> Ba é Conall Cearnach a dheartháir altrama, agus bhí [[Fearghas Mac Róigh]] ar dhuine dá leasaithreacha. Ba é an gaiscíoch ba cháiliúla é ar an g[[Craobh Rua]].<ref>[[Cormac Ó Cadhlaigh]], ''An Rúraíocht'', Oifig an tSoláthair, 1956</ref> ==Óige Chú Chulainn== Oileadh Séadanda i gcúirt Chonchúir in [[Eamhain Mhacha]] agus, ina óige dó, thuar an draoi [[Cathbhadh]] go mbainfeadh sé cáil amach ach go mbeadh saol gearr aige. Bhain Séadanda cáil amach mar Chú Chulainn tar éis dó cú an ghabha, Culann, a mharú agus gealladh a thabhairt dó go mbeadh sé féin ina chú faire aige nó go mbeadh cú a dhiongbhála oilte aige. Ba é Laogh mac Rianghabhra carbadóir Chú Chulainn, agus ba iad an Liath Macha agus Dubh Saighleann an dá chapall a bhí aige. Bhí sé de cháil air go dtagadh riastradh air le linn catha.<ref>[[Cecile O'Rahilly]] (eag. & aist.), ''Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1967, lgh 159–163</ref> ==Táin Bó Cuailgne== Insítear go leor scéalta ar Chú Chulainn: mar a mheall sé [[Eimhear]] (nó Emer) mar bhean aige; mar a mharaigh sé an laoch Muimhneach [[Cú Roí]]; mar a mharaigh sé a mhac féin Connla; agus mar a bhain sé an curadhmhír amach ag fleá Bhricreann.<ref>[[Cormac Ó Cadhlaigh]], ''An Rúraíocht'', Oifig an tSoláthair, 1956</ref> Ach is é an Táin (Táin Bó Cuailgne) an scéal is mó díobh. In aois a sheacht mbliana déag dó, chosain sé Cúige Uladh in aghaidh shluaite cheithre chúige na hÉireann faoi cheannas Mhéabha, banríon Chonnacht, le linn Táin Bó Cuailgne, fad a bhí laochra eile na nUltach ar an leaba leis an gCeas Naíon, tinneas a d'fhág tréithlag iad. Ba le linn Táin Bó Cuailgne a chuaidh Cú Chulainn i gcomhrac aonair le Feardia, cara dó a mharaigh sé i rith na coimhlinte. Chosain Cú Chulainn an cúige ar ollshluaite Mhéabha gur éirigh le Conchúr agus laochra na Craoibhe Rua teacht i gcabhair agus arm Mhéabha a ruaigeadh.<ref>Cecile O'Rahilly (eag. & aist.), ''Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1967</ref><ref>Cecile O'Rahilly (ed. & trans.), ''Táin Bó Cúailnge Recension 1'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1976</ref> ==Bás Chú Chulainn== Sa scéal 'Aided Chon Culaind' déantar cur síos ar chath deireanach an laoich. I ndíoltas as Táin Bó Cuailgne, chuir Méabh triúr mac is triúr iníon Chailitín ag foghlaim draíochta chun Cú Chulainn a mharú, agus ghríosaigh sé mórghaiscígh na tíre chun díoltas a bhaint amach i marú a ndaoine muinteartha i dTáin Bó Cuailgne. Chruinnigh sí ollsluaite cheithre mhórchúige Éireann, agus rinne siad ionradh ar Chúige Uladh. Cé gur chomhairligh Conchúr agus uaisle na nUltach do Chú Chulainn fanacht glan ar Chlann Chaitilín go n-ídeodh Cathbhadh a ndraíocht orthu, mealladh Cú Chulainn amach ina aonar in aghaidh na n-ollsluaite agus maraíodh é.<ref>[[Whitley Stokes (scholar)|Whitley Stokes]] (eag. & aist.), "Cuchulainn's death, abridged from the Book of Leinster", ''Revue Celtique'' 3, 1877, lgh 175–185</ref> ==Cú Chulainn mar Laoch== Tá cosúlachtaí idir Cú Chulainn agus Rostam, laoch mór litríochta na bPeirseach, chomh maith leis an laoch Gréagach Heracles, agus Hildebrand na nGearmánach, rud a thabharfadh le tuiscint go raibh bunús Ind-Eorpach leis an scéal.<ref>M. Connell: The Medieval Hero: Christian and Muslim Traditions. Eag. Dr Müller, 2008; lch 227</ref> ==Naisc sheachtracha== * [https://www.irishtimes.com/life-and-style/people/irish-lives-1.640762 Cú Chulainn], ''Irish Lives'', Irish Times, 20 Már 2010. {{en}} ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} {{Síol-ie}} {{DEFAULTSORT:Cu Chulainn}} [[Catagóir:An Rúraíocht]] [[Catagóir:Laochra miotaseolaíochta]] odxoyecy9dwa75vijyfo8szuu84s2qe 1273130 1273126 2025-07-08T13:35:16Z 223.205.72.14 /* Óige Chú Chulainn */ 1273130 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Carachtar}} [[Íomhá:Cuslayshound.jpg|thumb|upright|Séadanda, pictiúr le Stephen Reid (1904)]] I luathlitríocht na hÉireann, ba é '''Cú Chulainn''' (Cú Chulaind nó Cúchulainn) príomhlaoch na [[Cúige Uladh|nUltach]] sna laochscéalta [[Rúraíocht]]a agus an príomhphearsa sa seanscéal [[Táin Bó Cuailgne]]. Séadanda (nó Setanta) a bhí mar ainm air ina óige. Ba í [[Deichtíne]] (nó Deichtine), deirfiúr [[Conchúr mac Neasa|Chonchúir mhic Neasa]], a mháthair, agus ba é [[Sualdamh]], (fear céile Dheichtine), a athair. I leaganacha áirithe de na scéalta, deirtear gurbh é an dia [[Lugh]] a athair.<ref>[[A.G. van Hamel]] (eag.), ''Compert Con Culainn and Other Stories'', Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath, 1978, lgh 3–8.</ref> Ba é Conall Cearnach a dheartháir altrama, agus bhí [[Fearghas Mac Róigh]] ar dhuine dá leasaithreacha. Ba é an gaiscíoch ba cháiliúla é ar an g[[Craobh Rua]].<ref>[[Cormac Ó Cadhlaigh]], ''An Rúraíocht'', Oifig an tSoláthair, 1956</ref> ==Óige Chú Chulainn== Oileadh Séadanda i gcúirt Chonchúir in [[Eamhain Mhacha]] agus, ina óige dó, thuar an draoi [[Cathbhadh]] go gcaillfí Séadanda ag aois óg, ach go mairfeadh a chliú thar na réanna. Thuill Séadanda an t-ainm níos cáiliúla i ndiaidh gurbh éigean dó cú cosanta a mharú le n-a shaol fhéin a shábháil. Leis an ghabha Culann ab ea an beithíoch a maraíodh, agus d'ofráil Séadanda ionad cú Chulainn a thógáil nó go mbeadh cú a dhiongbhála oilte aige. Ba é Laogh mac Rianghabhra carbadóir Chú Chulainn, agus ba iad an Liath Macha agus Dubh Saighleann an dá each a thiomáin sé. Bhí sé de chliú air go dtagadh riastradh air le linn catha.<ref>[[Cecile O'Rahilly]] (eag. & aist.), ''Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1967, lgh 159–163</ref> ==Táin Bó Cuailgne== Insítear go leor scéalta ar Chú Chulainn: mar a mheall sé [[Eimhear]] (nó Emer) mar bhean aige; mar a mharaigh sé an laoch Muimhneach [[Cú Roí]]; mar a mharaigh sé a mhac féin Connla; agus mar a bhain sé an curadhmhír amach ag fleá Bhricreann.<ref>[[Cormac Ó Cadhlaigh]], ''An Rúraíocht'', Oifig an tSoláthair, 1956</ref> Ach is é an Táin (Táin Bó Cuailgne) an scéal is mó díobh. In aois a sheacht mbliana déag dó, chosain sé Cúige Uladh in aghaidh shluaite cheithre chúige na hÉireann faoi cheannas Mhéabha, banríon Chonnacht, le linn Táin Bó Cuailgne, fad a bhí laochra eile na nUltach ar an leaba leis an gCeas Naíon, tinneas a d'fhág tréithlag iad. Ba le linn Táin Bó Cuailgne a chuaidh Cú Chulainn i gcomhrac aonair le Feardia, cara dó a mharaigh sé i rith na coimhlinte. Chosain Cú Chulainn an cúige ar ollshluaite Mhéabha gur éirigh le Conchúr agus laochra na Craoibhe Rua teacht i gcabhair agus arm Mhéabha a ruaigeadh.<ref>Cecile O'Rahilly (eag. & aist.), ''Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1967</ref><ref>Cecile O'Rahilly (ed. & trans.), ''Táin Bó Cúailnge Recension 1'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1976</ref> ==Bás Chú Chulainn== Sa scéal 'Aided Chon Culaind' déantar cur síos ar chath deireanach an laoich. I ndíoltas as Táin Bó Cuailgne, chuir Méabh triúr mac is triúr iníon Chailitín ag foghlaim draíochta chun Cú Chulainn a mharú, agus ghríosaigh sé mórghaiscígh na tíre chun díoltas a bhaint amach i marú a ndaoine muinteartha i dTáin Bó Cuailgne. Chruinnigh sí ollsluaite cheithre mhórchúige Éireann, agus rinne siad ionradh ar Chúige Uladh. Cé gur chomhairligh Conchúr agus uaisle na nUltach do Chú Chulainn fanacht glan ar Chlann Chaitilín go n-ídeodh Cathbhadh a ndraíocht orthu, mealladh Cú Chulainn amach ina aonar in aghaidh na n-ollsluaite agus maraíodh é.<ref>[[Whitley Stokes (scholar)|Whitley Stokes]] (eag. & aist.), "Cuchulainn's death, abridged from the Book of Leinster", ''Revue Celtique'' 3, 1877, lgh 175–185</ref> ==Cú Chulainn mar Laoch== Tá cosúlachtaí idir Cú Chulainn agus Rostam, laoch mór litríochta na bPeirseach, chomh maith leis an laoch Gréagach Heracles, agus Hildebrand na nGearmánach, rud a thabharfadh le tuiscint go raibh bunús Ind-Eorpach leis an scéal.<ref>M. Connell: The Medieval Hero: Christian and Muslim Traditions. Eag. Dr Müller, 2008; lch 227</ref> ==Naisc sheachtracha== * [https://www.irishtimes.com/life-and-style/people/irish-lives-1.640762 Cú Chulainn], ''Irish Lives'', Irish Times, 20 Már 2010. {{en}} ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} {{Síol-ie}} {{DEFAULTSORT:Cu Chulainn}} [[Catagóir:An Rúraíocht]] [[Catagóir:Laochra miotaseolaíochta]] r9oelnoyeiv467bmnasz69wwyq8xt7h 1273132 1273130 2025-07-08T14:24:34Z 223.205.72.14 1273132 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Carachtar}} [[Íomhá:Cuslayshound.jpg|thumb|upright|Séadanda, pictiúr le Stephen Reid (1904)]] I luathlitríocht na hÉireann, ba é '''Cú Chulainn''' (Cú Chulaind nó Cúchulainn) príomhlaoch na [[Cúige Uladh|nUltach]] sna laochscéalta [[Rúraíocht]]a agus an príomhphearsa sa seanscéal [[Táin Bó Cuailgne]]. Séadanda (nó Setanta) a bhí mar ainm air ina óige. Ba í [[Deichtíne]] (nó Deichtine), deirfiúr [[Conchúr mac Neasa|Chonchúir mhic Neasa]], a mháthair, agus ba é [[Sualdamh]], (fear céile Dheichtine), a athair. I leaganacha áirithe de na scéalta, deirtear gurbh é an dia [[Lugh]] a athair.<ref>[[A.G. van Hamel]] (eag.), ''Compert Con Culainn and Other Stories'', Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath, 1978, lgh 3–8.</ref> Ba é Conall Cearnach a dheartháir altrama, agus bhí [[Fearghas Mac Róigh]] ar dhuine dá leasaithreacha. Ba é an gaiscíoch ba cháiliúla é ar an g[[Craobh Rua]].<ref>[[Cormac Ó Cadhlaigh]], ''An Rúraíocht'', Oifig an tSoláthair, 1956</ref> ==Óige Chú Chulainn== Oileadh Séadanda i gcúirt Chonchúir in [[Eamhain Mhacha]] agus, ina óige dó, thuar an draoi [[Cathbhadh]] go gcaillfí Séadanda ag aois óg, ach go mairfeadh a chliú thar na réanna. Thuill Séadanda an t-ainm níos cáiliúla i ndiaidh gurbh éigean dó cú cosanta a mharú le n-a shaol fhéin a shábháil. Leis an ghabha Culann ab ea an beithíoch a maraíodh, agus d'ofráil Séadanda ionad cú Chulainn a thógáil nó go mbeadh cú a dhiongbhála oilte aige. Ba é Laogh mac Rianghabhra carbadóir Chú Chulainn, agus ba iad an Liath Macha agus Dubh Saighleann an dá each a thiomáin sé. Bhí sé de chliú air go dtagadh riastradh air le linn catha.<ref>[[Cecile O'Rahilly]] (eag. & aist.), ''Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1967, lgh 159–163</ref> ==Táin Bó Cuailgne== Insítear go leor scéalta ar Chú Chulainn: mar a mheall sé [[Eimhear]] (nó Emer) mar bhean aige; mar a mharaigh sé an laoch Muimhneach [[Cú Roí]]; mar a mharaigh sé a mhac féin Connla; agus mar a bhain sé an curadhmhír amach ag fleá Bhricreann.<ref>[[Cormac Ó Cadhlaigh]], ''An Rúraíocht'', Oifig an tSoláthair, 1956</ref> Ach is é an Táin (Táin Bó Cuailgne) an scéal is mó díobh. In aois a sheacht mbliana déag dó, chosain sé Cúige Uladh in aghaidh shluaite cheithre chúige na hÉireann faoi cheannas Mhéabha, banríon Chonnacht, le linn Táin Bó Cuailgne, fad a bhí laochra eile na nUltach ar an leaba leis an gCeas Naíon, tinneas a d'fhág tréithlag iad. Ba le linn Táin Bó Cuailgne a chuaidh Cú Chulainn i gcomhrac aonair le Feardia, cara dó a mharaigh sé i rith na coimhlinte. Chosain Cú Chulainn an cúige ar ollshluaite Mhéabha gur éirigh le Conchúr agus laochra na Craoibhe Rua teacht i gcabhair agus arm Mhéabha a ruaigeadh.<ref>Cecile O'Rahilly (eag. & aist.), ''Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1967</ref><ref>Cecile O'Rahilly (ed. & trans.), ''Táin Bó Cúailnge Recension 1'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1976</ref> ==Bás Chú Chulainn== Sa scéal 'Aided Chon Culaind' déantar cur síos ar chath deireanach an laoich. I ndíoltas as Táin Bó Cuailgne, chuir Méabh triúr mac is triúr iníon Chailitín ag foghlaim draíochta chun Cú Chulainn a mharú, agus ghríosaigh sé mórghaiscígh na tíre chun díoltas a bhaint amach i marú a ndaoine muinteartha i dTáin Bó Cuailgne. Chruinnigh sí ollsluaite cheithre mhórchúige Éireann, agus rinne siad ionradh ar Chúige Uladh. Cé gur chomhairligh Conchúr agus uaisle na nUltach do Chú Chulainn fanacht glan ar Chlann Chaitilín go n-ídeodh Cathbhadh a ndraíocht orthu, mealladh Cú Chulainn amach ina aonar in aghaidh na n-ollsluaite agus maraíodh é.<ref>[[Whitley Stokes (scholar)|Whitley Stokes]] (eag. & aist.), "Cuchulainn's death, abridged from the Book of Leinster", ''Revue Celtique'' 3, 1877, lgh 175–185</ref> ==Cú Chulainn mar Laoch== Tá cosúlachtaí idir Cú Chulainn agus Rostam, laoch mór litríochta na bPeirseach, chomh maith leis an laoch Gréagach Heracles, agus Hildebrand na nGearmánach, rud a thabharfadh le tuiscint go raibh bunús Ind-Eorpach leis an scéal.<ref>M. Connell: The Medieval Hero: Christian and Muslim Traditions. Eag. Dr Müller, 2008; lch 227</ref> ==Naisc sheachtracha== * [https://www.irishtimes.com/life-and-style/people/irish-lives-1.640762 Cú Chulainn], ''Irish Lives'', Irish Times, 20 Már 2010. {{en}} ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} {{Síol-ie}} {{DEFAULTSORT:Cu Chulainn}} [[Catagóir:An Rúraíocht]] [[Catagóir:Laochra miotaseolaíochta]] 2uaorr6jjwd452pmm32g5drczld0ebf 1273142 1273132 2025-07-08T17:07:03Z 223.205.72.14 /* Táin Bó Cuailgne */ 1273142 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Carachtar}} [[Íomhá:Cuslayshound.jpg|thumb|upright|Séadanda, pictiúr le Stephen Reid (1904)]] I luathlitríocht na hÉireann, ba é '''Cú Chulainn''' (Cú Chulaind nó Cúchulainn) príomhlaoch na [[Cúige Uladh|nUltach]] sna laochscéalta [[Rúraíocht]]a agus an príomhphearsa sa seanscéal [[Táin Bó Cuailgne]]. Séadanda (nó Setanta) a bhí mar ainm air ina óige. Ba í [[Deichtíne]] (nó Deichtine), deirfiúr [[Conchúr mac Neasa|Chonchúir mhic Neasa]], a mháthair, agus ba é [[Sualdamh]], (fear céile Dheichtine), a athair. I leaganacha áirithe de na scéalta, deirtear gurbh é an dia [[Lugh]] a athair.<ref>[[A.G. van Hamel]] (eag.), ''Compert Con Culainn and Other Stories'', Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath, 1978, lgh 3–8.</ref> Ba é Conall Cearnach a dheartháir altrama, agus bhí [[Fearghas Mac Róigh]] ar dhuine dá leasaithreacha. Ba é an gaiscíoch ba cháiliúla é ar an g[[Craobh Rua]].<ref>[[Cormac Ó Cadhlaigh]], ''An Rúraíocht'', Oifig an tSoláthair, 1956</ref> ==Óige Chú Chulainn== Oileadh Séadanda i gcúirt Chonchúir in [[Eamhain Mhacha]] agus, ina óige dó, thuar an draoi [[Cathbhadh]] go gcaillfí Séadanda ag aois óg, ach go mairfeadh a chliú thar na réanna. Thuill Séadanda an t-ainm níos cáiliúla i ndiaidh gurbh éigean dó cú cosanta a mharú le n-a shaol fhéin a shábháil. Leis an ghabha Culann ab ea an beithíoch a maraíodh, agus d'ofráil Séadanda ionad cú Chulainn a thógáil nó go mbeadh cú a dhiongbhála oilte aige. Ba é Laogh mac Rianghabhra carbadóir Chú Chulainn, agus ba iad an Liath Macha agus Dubh Saighleann an dá each a thiomáin sé. Bhí sé de chliú air go dtagadh riastradh air le linn catha.<ref>[[Cecile O'Rahilly]] (eag. & aist.), ''Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1967, lgh 159–163</ref> ==Táin Bó Cuailgne== Insítear go leor scéalta ar Chú Chulainn: mar a mheall sé a bhean, [[Eimhear]] (nó Emer); mar a mharaigh sé an laoch Muimhneach [[Cú Roí]]; mar a mharaigh sé a mhac féin Connla; agus mar a bhain sé an curadhmhír amach ag fleá Bhricreann.<ref>[[Cormac Ó Cadhlaigh]], ''An Rúraíocht'', Oifig an tSoláthair, 1956</ref> Ach is é an Táin (Táin Bó Cuailgne) an scéal is mó díobh. In aois a sheacht mbliana déag dó, chosain sé Cúige Uladh in aghaidh shluaite cheithre chúige na hÉireann faoi cheannas Mhéabha, banríon Chonnacht, le linn Táin Bó Cuailgne, fad a bhí laochra eile na nUltach ar an leaba leis an gCeas Naíon, tinneas a d'fhág tréithlag iad. Ba le linn Táin Bó Cuailgne a chuaidh Cú Chulainn i gcomhrac aonair le Feardia, cara dó a mharaigh sé i rith na coimhlinte. Chosain Cú Chulainn an cúige ar ollshluaite Mhéabha gur éirigh le Conchúr agus laochra na Craoibhe Rua teacht i gcabhair agus arm Mhéabha a ruaigeadh.<ref>Cecile O'Rahilly (eag. & aist.), ''Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1967</ref><ref>Cecile O'Rahilly (ed. & trans.), ''Táin Bó Cúailnge Recension 1'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1976</ref> ==Bás Chú Chulainn== Sa scéal 'Aided Chon Culaind' déantar cur síos ar chath deireanach an laoich. I ndíoltas as Táin Bó Cuailgne, chuir Méabh triúr mac is triúr iníon Chailitín ag foghlaim draíochta chun Cú Chulainn a mharú, agus ghríosaigh sé mórghaiscígh na tíre chun díoltas a bhaint amach i marú a ndaoine muinteartha i dTáin Bó Cuailgne. Chruinnigh sí ollsluaite cheithre mhórchúige Éireann, agus rinne siad ionradh ar Chúige Uladh. Cé gur chomhairligh Conchúr agus uaisle na nUltach do Chú Chulainn fanacht glan ar Chlann Chaitilín go n-ídeodh Cathbhadh a ndraíocht orthu, mealladh Cú Chulainn amach ina aonar in aghaidh na n-ollsluaite agus maraíodh é.<ref>[[Whitley Stokes (scholar)|Whitley Stokes]] (eag. & aist.), "Cuchulainn's death, abridged from the Book of Leinster", ''Revue Celtique'' 3, 1877, lgh 175–185</ref> ==Cú Chulainn mar Laoch== Tá cosúlachtaí idir Cú Chulainn agus Rostam, laoch mór litríochta na bPeirseach, chomh maith leis an laoch Gréagach Heracles, agus Hildebrand na nGearmánach, rud a thabharfadh le tuiscint go raibh bunús Ind-Eorpach leis an scéal.<ref>M. Connell: The Medieval Hero: Christian and Muslim Traditions. Eag. Dr Müller, 2008; lch 227</ref> ==Naisc sheachtracha== * [https://www.irishtimes.com/life-and-style/people/irish-lives-1.640762 Cú Chulainn], ''Irish Lives'', Irish Times, 20 Már 2010. {{en}} ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} {{Síol-ie}} {{DEFAULTSORT:Cu Chulainn}} [[Catagóir:An Rúraíocht]] [[Catagóir:Laochra miotaseolaíochta]] dwjnxuvv4gttlcxvuk68vuxom6ut7ky 1273144 1273142 2025-07-08T17:26:37Z 223.205.72.14 /* Cú Chulainn mar Laoch */ 1273144 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Carachtar}} [[Íomhá:Cuslayshound.jpg|thumb|upright|Séadanda, pictiúr le Stephen Reid (1904)]] I luathlitríocht na hÉireann, ba é '''Cú Chulainn''' (Cú Chulaind nó Cúchulainn) príomhlaoch na [[Cúige Uladh|nUltach]] sna laochscéalta [[Rúraíocht]]a agus an príomhphearsa sa seanscéal [[Táin Bó Cuailgne]]. Séadanda (nó Setanta) a bhí mar ainm air ina óige. Ba í [[Deichtíne]] (nó Deichtine), deirfiúr [[Conchúr mac Neasa|Chonchúir mhic Neasa]], a mháthair, agus ba é [[Sualdamh]], (fear céile Dheichtine), a athair. I leaganacha áirithe de na scéalta, deirtear gurbh é an dia [[Lugh]] a athair.<ref>[[A.G. van Hamel]] (eag.), ''Compert Con Culainn and Other Stories'', Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath, 1978, lgh 3–8.</ref> Ba é Conall Cearnach a dheartháir altrama, agus bhí [[Fearghas Mac Róigh]] ar dhuine dá leasaithreacha. Ba é an gaiscíoch ba cháiliúla é ar an g[[Craobh Rua]].<ref>[[Cormac Ó Cadhlaigh]], ''An Rúraíocht'', Oifig an tSoláthair, 1956</ref> ==Óige Chú Chulainn== Oileadh Séadanda i gcúirt Chonchúir in [[Eamhain Mhacha]] agus, ina óige dó, thuar an draoi [[Cathbhadh]] go gcaillfí Séadanda ag aois óg, ach go mairfeadh a chliú thar na réanna. Thuill Séadanda an t-ainm níos cáiliúla i ndiaidh gurbh éigean dó cú cosanta a mharú le n-a shaol fhéin a shábháil. Leis an ghabha Culann ab ea an beithíoch a maraíodh, agus d'ofráil Séadanda ionad cú Chulainn a thógáil nó go mbeadh cú a dhiongbhála oilte aige. Ba é Laogh mac Rianghabhra carbadóir Chú Chulainn, agus ba iad an Liath Macha agus Dubh Saighleann an dá each a thiomáin sé. Bhí sé de chliú air go dtagadh riastradh air le linn catha.<ref>[[Cecile O'Rahilly]] (eag. & aist.), ''Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1967, lgh 159–163</ref> ==Táin Bó Cuailgne== Insítear go leor scéalta ar Chú Chulainn: mar a mheall sé a bhean, [[Eimhear]] (nó Emer); mar a mharaigh sé an laoch Muimhneach [[Cú Roí]]; mar a mharaigh sé a mhac féin Connla; agus mar a bhain sé an curadhmhír amach ag fleá Bhricreann.<ref>[[Cormac Ó Cadhlaigh]], ''An Rúraíocht'', Oifig an tSoláthair, 1956</ref> Ach is é an Táin (Táin Bó Cuailgne) an scéal is mó díobh. In aois a sheacht mbliana déag dó, chosain sé Cúige Uladh in aghaidh shluaite cheithre chúige na hÉireann faoi cheannas Mhéabha, banríon Chonnacht, le linn Táin Bó Cuailgne, fad a bhí laochra eile na nUltach ar an leaba leis an gCeas Naíon, tinneas a d'fhág tréithlag iad. Ba le linn Táin Bó Cuailgne a chuaidh Cú Chulainn i gcomhrac aonair le Feardia, cara dó a mharaigh sé i rith na coimhlinte. Chosain Cú Chulainn an cúige ar ollshluaite Mhéabha gur éirigh le Conchúr agus laochra na Craoibhe Rua teacht i gcabhair agus arm Mhéabha a ruaigeadh.<ref>Cecile O'Rahilly (eag. & aist.), ''Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1967</ref><ref>Cecile O'Rahilly (ed. & trans.), ''Táin Bó Cúailnge Recension 1'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1976</ref> ==Bás Chú Chulainn== Sa scéal 'Aided Chon Culaind' déantar cur síos ar chath deireanach an laoich. I ndíoltas as Táin Bó Cuailgne, chuir Méabh triúr mac is triúr iníon Chailitín ag foghlaim draíochta chun Cú Chulainn a mharú, agus ghríosaigh sé mórghaiscígh na tíre chun díoltas a bhaint amach i marú a ndaoine muinteartha i dTáin Bó Cuailgne. Chruinnigh sí ollsluaite cheithre mhórchúige Éireann, agus rinne siad ionradh ar Chúige Uladh. Cé gur chomhairligh Conchúr agus uaisle na nUltach do Chú Chulainn fanacht glan ar Chlann Chaitilín go n-ídeodh Cathbhadh a ndraíocht orthu, mealladh Cú Chulainn amach ina aonar in aghaidh na n-ollsluaite agus maraíodh é.<ref>[[Whitley Stokes (scholar)|Whitley Stokes]] (eag. & aist.), "Cuchulainn's death, abridged from the Book of Leinster", ''Revue Celtique'' 3, 1877, lgh 175–185</ref> ==Cú Chulainn mar Laoch== Tá cosúlachtaí idir Cú Chulainn agus Rostam, laoch mór litríochta na bPeirseach, chomh maith leis an laoch Gréagach Heracles, agus Hildebrand na nGearmánach, rud a thabharfadh le tuigsint go bhfuil bunús coiteann eadrainn as doimhneacht thobar na miteaseolaíochta Ind-Eorpaí seanda.<ref>M. Connell: The Medieval Hero: Christian and Muslim Traditions. Eag. Dr Müller, 2008; lch 227</ref> ==Naisc sheachtracha== * [https://www.irishtimes.com/life-and-style/people/irish-lives-1.640762 Cú Chulainn], ''Irish Lives'', Irish Times, 20 Már 2010. {{en}} ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} {{Síol-ie}} {{DEFAULTSORT:Cu Chulainn}} [[Catagóir:An Rúraíocht]] [[Catagóir:Laochra miotaseolaíochta]] jna6t87frtruvxqvug1zw10j9fysbyz 1273148 1273144 2025-07-08T17:35:26Z 223.205.72.14 /* Óige Chú Chulainn */ 1273148 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Carachtar}} [[Íomhá:Cuslayshound.jpg|thumb|upright|Séadanda, pictiúr le Stephen Reid (1904)]] I luathlitríocht na hÉireann, ba é '''Cú Chulainn''' (Cú Chulaind nó Cúchulainn) príomhlaoch na [[Cúige Uladh|nUltach]] sna laochscéalta [[Rúraíocht]]a agus an príomhphearsa sa seanscéal [[Táin Bó Cuailgne]]. Séadanda (nó Setanta) a bhí mar ainm air ina óige. Ba í [[Deichtíne]] (nó Deichtine), deirfiúr [[Conchúr mac Neasa|Chonchúir mhic Neasa]], a mháthair, agus ba é [[Sualdamh]], (fear céile Dheichtine), a athair. I leaganacha áirithe de na scéalta, deirtear gurbh é an dia [[Lugh]] a athair.<ref>[[A.G. van Hamel]] (eag.), ''Compert Con Culainn and Other Stories'', Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath, 1978, lgh 3–8.</ref> Ba é Conall Cearnach a dheartháir altrama, agus bhí [[Fearghas Mac Róigh]] ar dhuine dá leasaithreacha. Ba é an gaiscíoch ba cháiliúla é ar an g[[Craobh Rua]].<ref>[[Cormac Ó Cadhlaigh]], ''An Rúraíocht'', Oifig an tSoláthair, 1956</ref> ==Óige Chú Chulainn== Oileadh Séadanda i gcúirt Chonchúir in [[Eamhain Mhacha]] agus, ina óige dó, thuar an draoi [[Cathbhadh]] go gcaillfí Séadanda ag aois óg, ach go mairfeadh a chliú thar na réanna. Thuill Séadanda an t-ainm níos cáiliúla i ndiaidh gurbh éigean dó cú cosanta a mharú le n-a shaol fhéin a shábháil. Leis an ghabha Culann ab ea an beithíoch a maraíodh, agus d'ofráil Séadanda ionad cú Chulainn a thógáil nó go mbeadh cú a dhiongbhála oilte aige. Ba é Laogh mac Rianghabhra carbadóir Chú Chulainn, agus ba iad an Liath Macha agus Dubh Saighleann an dá each a thiomáin sé ar bhealach an chogaidh. Bhí sé de chliú ar Chú Chulainn go dtigeadh riastradh air le linn catha.<ref>[[Cecile O'Rahilly]] (eag. & aist.), ''Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1967, lgh 159–163</ref> ==Táin Bó Cuailgne== Insítear go leor scéalta ar Chú Chulainn: mar a mheall sé a bhean, [[Eimhear]] (nó Emer); mar a mharaigh sé an laoch Muimhneach [[Cú Roí]]; mar a mharaigh sé a mhac féin Connla; agus mar a bhain sé an curadhmhír amach ag fleá Bhricreann.<ref>[[Cormac Ó Cadhlaigh]], ''An Rúraíocht'', Oifig an tSoláthair, 1956</ref> Ach is é an Táin (Táin Bó Cuailgne) an scéal is mó díobh. In aois a sheacht mbliana déag dó, chosain sé Cúige Uladh in aghaidh shluaite cheithre chúige na hÉireann faoi cheannas Mhéabha, banríon Chonnacht, le linn Táin Bó Cuailgne, fad a bhí laochra eile na nUltach ar an leaba leis an gCeas Naíon, tinneas a d'fhág tréithlag iad. Ba le linn Táin Bó Cuailgne a chuaidh Cú Chulainn i gcomhrac aonair le Feardia, cara dó a mharaigh sé i rith na coimhlinte. Chosain Cú Chulainn an cúige ar ollshluaite Mhéabha gur éirigh le Conchúr agus laochra na Craoibhe Rua teacht i gcabhair agus arm Mhéabha a ruaigeadh.<ref>Cecile O'Rahilly (eag. & aist.), ''Táin Bó Cúalnge from the Book of Leinster'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1967</ref><ref>Cecile O'Rahilly (ed. & trans.), ''Táin Bó Cúailnge Recension 1'', Dublin Institute for Advanced Studies, 1976</ref> ==Bás Chú Chulainn== Sa scéal 'Aided Chon Culaind' déantar cur síos ar chath deireanach an laoich. I ndíoltas as Táin Bó Cuailgne, chuir Méabh triúr mac is triúr iníon Chailitín ag foghlaim draíochta chun Cú Chulainn a mharú, agus ghríosaigh sé mórghaiscígh na tíre chun díoltas a bhaint amach i marú a ndaoine muinteartha i dTáin Bó Cuailgne. Chruinnigh sí ollsluaite cheithre mhórchúige Éireann, agus rinne siad ionradh ar Chúige Uladh. Cé gur chomhairligh Conchúr agus uaisle na nUltach do Chú Chulainn fanacht glan ar Chlann Chaitilín go n-ídeodh Cathbhadh a ndraíocht orthu, mealladh Cú Chulainn amach ina aonar in aghaidh na n-ollsluaite agus maraíodh é.<ref>[[Whitley Stokes (scholar)|Whitley Stokes]] (eag. & aist.), "Cuchulainn's death, abridged from the Book of Leinster", ''Revue Celtique'' 3, 1877, lgh 175–185</ref> ==Cú Chulainn mar Laoch== Tá cosúlachtaí idir Cú Chulainn agus Rostam, laoch mór litríochta na bPeirseach, chomh maith leis an laoch Gréagach Heracles, agus Hildebrand na nGearmánach, rud a thabharfadh le tuigsint go bhfuil bunús coiteann eadrainn as doimhneacht thobar na miteaseolaíochta Ind-Eorpaí seanda.<ref>M. Connell: The Medieval Hero: Christian and Muslim Traditions. Eag. Dr Müller, 2008; lch 227</ref> ==Naisc sheachtracha== * [https://www.irishtimes.com/life-and-style/people/irish-lives-1.640762 Cú Chulainn], ''Irish Lives'', Irish Times, 20 Már 2010. {{en}} ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} {{Síol-ie}} {{DEFAULTSORT:Cu Chulainn}} [[Catagóir:An Rúraíocht]] [[Catagóir:Laochra miotaseolaíochta]] 4zjae6xnkzelcihbd3av8uq3zvmfrye 0 5544 1273239 1229288 2025-07-09T07:53:31Z Conradder 34685 /* Daoine a fuair bás ar an lá seo */ 1273239 wikitext text/x-wiki {{Iúil}} Is é an '''9 Iúil''' an 190ú lá den bhliain de réir fhéilire Ghréagóra nó an 191ú lá i mbliain bhisigh. Tá 175 lá fágtha sa bhliain. == Féilte == * [[An Airgintín]] - Lá na Saoirse ([[1816]]) == Daoine a rugadh ar an lá seo == * [[1764]] — [[Ann Radcliffe]], scríbhneoir Sasanach (b. [[1823]]) * [[1858]] — [[Franz Boas]], antraipeolaí Gearmánach-Meiriceánach (b. [[1942]]) * [[1887]] — [[Dòmhnall Ruadh Chorùna]], file Albanach (b. [[1967]]) * [[1916]] — [[Edward Heath]], Príomh-Aire na Ríochta Aontaithe (b. [[2005]]) * [[1918]] — [[U. G. Krishnamurti]], fealsamh Indiach (b. [[2007]]) * [[1932]] — [[Donald Rumsfeld]], polaiteoir Meiriceánach (b. [[2021]]) * [[1936]] — [[Bobby Molloy]], polaiteoir Éireannach (b. [[2016]]) * [[1938]] — [[Brian Dennehy]], aisteoir Meiriceánach (b. [[2020]]) * [[1947]] — [[Mitch Mitchell]], drumadóir (b. [[2008]]) * [[1947]] — [[O. J. Simpson]], iarpheileadóir Meiriceánach (b. [[2024]]) * [[1955]] — [[Lindsey Graham]], polaiteoir Meiriceánach * [[1955]] — [[Steve Coppell]], bainisteoir sacair * [[1956]] — [[Tom Hanks]], aisteoir Meiriceánach * [[1957]] — [[Paul Merton]], fuirseoir * [[1964]] — [[Aengus Mac Grianna]], iriseoir agus léitheoir nuachta Éireannach * [[1964]] — [[Courtney Love]], Cumadóir, ceoltóir agus ban-aisteoir Meiriceánach * [[1967]] — [[Michael Carruth]], dornálaí Éireannach * [[1972]] — [[Rachel Hartman]], Scríbhneoir Meiriceánach Ceanadach do dhaoine óga, go príomha * [[1975]] — [[Jack White]], ceoltóir Meiriceánach * [[1976]] — [[Andrew Muir]], polaiteoir i dTuaisceart Éireann * [[1980]] — [[Sebastian Sylvester]], dornálaí Gearmánach * [[1988]] — [[Seamus Conneely]], peileadóir Éireannach * [[1993]] — [[Eve Badana]], peileadóir * [[1996]] — [[Brian Ó hÓgáin (Tiobraid Árann)|Brian Ó hÓgáin]], iománaí Éireannach == Daoine a fuair bás ar an lá seo == * [[1035]] — [[Roibeard I, Diúc na Normainne]], Diúc na Normainne, athair Liam Concar (r. [[1000]]) * [[1746]] — [[Pilib V na Spáinne]], (r. [[1683]]) * [[1797]] — [[Edmund Burke]], 68, scríbhneoir, fealsamh, polaiteoir Éireannach (r. [[1723]]) * [[1850]] — [[Zachary Taylor]], 65, 12ú uachtarán na Stát Aontaithe (r. [[1784]]) * [[1856]] — [[Amedeo Avogadro]], eolaí Iodálach (r. [[1776]]) * [[1932]] — [[King Camp Gillette]], Ceapadóir (r.[[1855]]) * [[1962]] — [[Georges Bataille]], fealsamh Francach (r. [[1897]]) * [[2002]] — [[Rod Steiger]], aisteoir Meiriceánach (r. [[1925]]) * [[2007]] — [[Seán Keegan]], polaiteoir Éireannach (r. [[1930]]) * [[2007]] — [[Seán P. Mac Uilliam]], polaiteoir Éireannach (r. [[1923]]) * [[2008]] — [[Séamus Ó Braonáin]], 60, polaiteoir Éireannach (r. [[1948]]) * [[2012]] — [[Isuzu Yamada]], ban-aisteoir Seapánach (r. [[1917]]) * [[2019]] — [[Rip Torn]], aisteoir Meiriceánach (r. [[1931]]) * [[2019]] — [[Ross Perot]], fear gnó agus polaiteoir Meiriceánach (r. [[1930]]) * [[2024]] — [[James Inhofe]], polaiteoir Meiriceánach (r. [[1934]]) == Tarluithe eile == * [[1816]] - D'fhógair [[an Airgintín]] neamhspleachás ón [[An Spáinn|Spáinn]] * [[1982]] - Briseann fear isteach i b[[Pálás Buckingham]] agus caitheann sé 10 nóiméad ag caint leis an m[[Eilís II na Ríochta Aontaithe|Banríon]] ina seomra leapa * [[2011]] - Bhain [[An tSúdáin Theas]] neamhspleáchas amach ó [[An tSúdáin|Phoblacht na Súdáine]] <!-- idirvicí --> [[Catagóir:Dátaí|0709]] [[Catagóir:Míonna|Iúil, 9]] b75sq55u5llgubrhcolcpzo1brujjm9 0 7812 1273259 1140830 2025-07-09T10:41:07Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273259 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Stát i [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] is ea '''Maryland''' ([[Aibítir Idirnáisiúnta Foghraíochta|AIF]]: [ˈmæɹ.ɪ.lənd]) atá suite i lár chósta thoir na tíre, i [[Réigiún an Lár-Atlantaigh]]. Tá teorainneacha ag Maryland le [[Pennsylvania]] ar an taobh ó thuaidh, le [[Virginia Thiar]] ar an taobh thiar, le [[Delaware]] agus leis an [[An tAigéan Atlantach|Aigéan Atlantach]] ar an taobh thoir agus le [[Virginia]] ar an taobh ó dheas. Tá teorainn aige freisin leis an gceantar feidearálach [[Washington, D.C.]] arb í príomhchathair na tíre í. Ba le Maryland an talamh sin go stairiúil. Ba é Maryland an seachtú stát a dhaingnigh [[Bunreacht Mheiriceá]]. Uaireanta, tugtar mar leasainmneacha air ''The Old Line State'' agus ''The Free State''. Ba é Maryland an chéad áit i Meiriceá ina raibh an t[[saoirse reiligiúnach]]<ref>"Religious Freedom Byway Would Recognize Maryland's Historic Role", Megan Greenwell, Washington Post, Thursday, August 21, 2008 http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/08/15/AR2008081504104.html</ref><ref name=":0">"George Calvert and Cecilius Calvert, Barons Baltimore" William Hand Browne, Nabu Press (August 1, 2010), ISBN 117662539X ISBN 978-1176625396</ref><ref name=":1">"Reconstructing the Brick Chapel of 1667" Page 1, See section entitled "The Birthplace of Religious Freedom" http://stmaryscity.org/wp-content/uploads/2013/07/Chapel-Reconstruction.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140313133644/http://www.stmaryscity.org/wp-content/uploads/2013/07/Chapel-Reconstruction.pdf |date=2014-03-13 }}</ref>, prionsabal a tugadh isteach i dtréimhse choilíneach an stáit. Shocraigh [[George Calvert]]<ref name=":0" /><ref name=":1" />, an chéad Tiarna Baltimore, go mbeadh Maryland ina thearmann do Chaitlicigh Shasanacha a bhí faoi ghéarleanúint. Is é Maryland ceann de na stáit is lú achar agus is dlúithe daonra sna Stáit Aontaithe. Is í [[Annapolis]] príomhchathair an stáit ach is í [[Baltimore, Maryland|Baltimore]] an chathair is mó. Cé go maítear go hoifigiúil gur ainmníodh an stát in ómós don Bhanríon [[Henrietta Maria]]<ref>"Maryland's Name". ''Catholic History of Maryland''. Simon & Schuster. Retrieved July 20, 2012.</ref>, creideann go leor staraithe gur in ómós do [[Muire|Mhuire]], máthair [[Íosa Críost|Íosa]], a d'ainmnigh George Calvert i ndáiríre é sular bhásaigh sé in 1632.<ref>''Manual, State of Maryland''. 1900.</ref> Is é Maryland an stát is rachmasaí sa tír, óir is ann atá an meánioncam teaghlaigh is airde.<ref>"State Median Household Income Patterns: 1990–2010". U.S. Census Bureau. Retrieved August 6, 2012.</ref> == Tíreolaíocht == 32,133.2 ciliméadar cearnach achar Maryland, figiúr is inchomparáide le hachar na [[An Bheilg|Beilge]] (30,530 km²). Is é an 42^ústát is mó, nó an 9^ústát is lú, beagnach ar cóimhéid le [[Haváí]]. Cé go bhfuil Maryland ar na stáit is lú achar, tá ilghnéitheacht [[topagrafaíocht]]a agus réimse leathan timpeallachtaí nádúrtha le fáil ann. Tugtar 'Mionsamhail Mheiriceá' nó ''America in Miniature''<ref>"Maryland Facts". ''Kids Room''. Maryland Office of Tourism. Archived from the original on April 26, 2008. Retrieved May 19, 2008.</ref> mar leasainm eile air dá bharr. Tá oileáin fhada chúnga cois cósta agus dumhcha breactha le féar mara. Tá talamh íseal riascach isteach faoin tír agus mórthimpeall an [[Bá Chesapeake|Chesapeake]], ceantar atá ag cur thar maoil le fiadhúlra. Is é an Chesapeake an t-inbhear is mó sa tír agus is beag nach ngearrann sé an stát ina dhá leath. ''The Eastern Shore'' a thugtar ar na contaetha sin lastoir den bhá. Is ar bhruach thiar na bá atá formhór mór an daonra. I lár an stáit, tá coillte darach agus talamh réchnocach sa réigiún a dtugtar an [[An Píodmantach|Píodmantach]] air. Tá iarthar an stáit lonnaithe sna [[Sléibhte Apaláiseacha]]. Ritheann formhór mór na n-aibhneacha sa stát síos go dtí an Chesapeake, ach is i ndobhardhroim na [[Abhainn Mississippi|Mississippi]] atá cuid d'iarthar [[Contae Garrett,_Maryland|Chontae Garrett]], an contae is sia siar sa stát. Tá an pointe in airde sa stát, [[Sliabh Chnámh Droma]] nó ''Backbone Mountain'', lonnaithe i gcúinne iardheiscirt Chontae Garrett chomh maith, gar d'uiscí uachtair na [[Potomac (abhainn)|Potomac]]. ==Contaetha i Maryland== == Aeráid == == Stair == == Déimeagrafaic == == Geilleagar == == Iompar == == Dlí agus rialtas == == Oideachas == == Spóirt == == Tagairtí == {{Reflist}} == Naisc sheachtracha == * [http://maryland.gov/ Maryland.gov] - Suíomh idirlín oifigiúil. {{Maryland}} {{Stáit Aontaithe Mheiriceá}} {{síol-tír-us}} [[Catagóir:Stáit Mheiriceá]] [[Catagóir:Maryland| ]] [[Catagóir:Appalachia]] [[Catagóir:Stáit in Appalachia]] 4azws80ajjit5j427llu23zq3dhgtfp 0 10295 1273153 1260705 2025-07-08T17:58:54Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273153 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí |title=Ceol Traidisiúnta na hÉireann |image=[[File:Statues, Lisdoonvarna-Lios Duin Bhearna - geograph.org.uk - 1264156.jpg|220px]] |caption=Dealbh, Lios Dúin Bhearna |label1=Tír |data1=Éire |label2=Gairm |data2=Amhráin a sheinm, damhsa agus canadh }} [[ Íomhá: Sean_Nos_Festival-www.TG4.ie-76807_66881_Cos_Cos.jpg |thumb|Fógra d’fhéile [[Sean-nós (amhránaíocht)|sean-nós]] ón bhliain [[2011]].]] Tá an '''ceol traidisiúnta''' lárnach do [[cultúr|chultúr]] na [[Éire|hÉireann]]. Sa [[teach tábhairne]] is mó a thionóltar na seisiúin [[Ceol|cheoil]] agus de ghnáth cuirtear fáilte roimh gach aon [[ceoltóir|cheoltóir]]. Ceol [[damhsa|rince]], den chuid is mó, is ea ceol traidisiúnta na hÉireann ach sa lá atá inniu ann is minic a sheinntear é don lucht éisteachta amháin - gan [[Damhsa Gaelach|rinceoirí]] ar bith. Tá cineál éagsúla foinn le cloisteáil ach is fearr le ceoltóirí ríleanna agus poirt a sheinm. Is fearr ar féidir leo a gcumas a thaispeáint agus iad ag triall ar na túin siúd. == Modhanna == [[File:Nash-session.jpg|thumb|Seisiún ceoil]] Blianta ó shin ní raibh aon nótaí ceoil ann toisc go seinntear gach rud de glan mheabhair. Ní raibh na ceoltóirí in ann nótaí a léamh san am atá caite, áfach sa lá atá inniu ann is féidir nótaí do na hamhráin a fháil má bhfreastlaíonn tú ar ghrúpa ceoil nó is féidir nótaí a fháil ar an idirlíon freisin. == Uirlisí úsáidte do cheol traidisiúnta na hÉireann == Baintear úsáid as réimse leathan uirlisí chun ceol traidisiúnta a sheinm. === An Fheadóg Stáin === {{main|Feadóg stáin}} Is uirlis bheag í seo inarbh fhéidir na hamhráin a sheinm go glórmhór cé go bhfuil sé beag.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://www.liveabout.com/instruments-used-in-traditional-irish-music-3552966|teideal=Instruments in a Traditional Irish Music Group|údar=Megan Romer|language=en|work=LiveAbout|dátarochtana=2020-02-17}}</ref> === An fheadóg mhór (feadóg adhmad) === Is uirlis í atá níos mó ná an fheadóg stáin ach cloiseann na nótaí níos ísle toisc go bhfuil an uirlis níos mó ná an fheadóg stáin. Tháinig an fheadóg stáin agus an fheadóg mhór chun cinn sa luath 18ú haois.<ref name=":1" /> === An bainseó === {{main|Bainseó}} Is uirlis í ina bhfuil corp saghas mór aige agus go bhfuil muineál an uirlis thanaí. De ghnáth tá ceithre shreang ar an uirlis seo ach is féidir cúig nó sé shreang a chur uirthi freisin.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://www.irelandbeforeyoudie.com/10-iconic-instruments-used-in-traditional-irish-music/|teideal=10 ICONIC instruments used in traditional Irish music|údar=Paris Donnatella Callan|dáta=2019-08-29|language=en-GB|work=Ireland Before You Die|dátarochtana=2020-02-17}}</ref> === Na píopaí uillinne agus mála === {{main|Píb mhála}} Tháinig na píopaí uillinne chun cinn timpeall an 18ú agus an 19ú haois. Ní fheictear iad in a lán grúpaí cheoil ach is páirt den cheol traidisiúnta iad.<ref name=":2" /> [[Íomhá:Bodhran01.jpg|mion|Bodhrán le cipín in aice leis.]] === An bodhrán === Is uirlis í a bhfuil comónta go leor i ngrúpaí cheoil sa lá atá inniu. Is uirlis déanta as adhmad í. Coimeádann an t-amhránaí a [[bodhrán|bhodhrán]] i lámh amháin agus úsáideann sé a chipín chun clúdach an bodhrán a bhualadh leis a lámh eile. Cruthaíonn sé rithim agus seinneann na hamhránaithe eile sa ghrúpa leis.<ref name=":2" /> === Cláirseach === Bíonn idir 14 - 17 sreang ar [[Cláirseach|chláirseach]]. Ní fheictear an chláirseach go minic á seinm i ngrúpaí cheol. Seinntear iad ar a haonar de ghnáth. Ach, is féidir cláirseach a sheinm toisc go bhfuil sé á sheinm sa ghrúpa '[[The Chieftains]]' <ref name=":1" /> === An giotár === Is uirlis í seo ina bhfuil sé shreang aige. Tugann [[giotár]] tacaíocht don tiúin tríd cordaí a sheinm ach is féidir an tséis a sheinm freisin. === An fhidil === Tá an fhidil an - chomónta ag seisiúin cheoil. Tá ceithre shreang ar an uirlis. Don chuid is mó is í an fhidil a sheinntear sa teach tábhairní ag na seisiúin cheoil. Tháinig an fhidil chun cinn sa 16ú aois agus is mar cheannaire í an fhidil sna séisiúin cheoil mar leanann an grúpa an fhidil de ghnáth.<ref name=":2" /> == Stíl an cheoil == De ghnáth bíonn stíl áirithe ag baint le hamhráin a bhaineann le ceol traidisiúnta na hÉireann. Bíonn na hamhráin briste síos in dhá pháirt. Seinntear an chéad chuid (Part A) agus an dara páirt (Part B) agus seinntear an dá chuid faoi dhó. Bíonn foirm AABB ag baint leis na hamhráin traidisiúnta agus seinneann na ceoltóirí an fhoirm trí huaire. Ciallaíonn sin go seinntear an t-amhrán mar AABB, AABB, AABB.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Irish fiddle book : the art of traditional fiddle-playing|url=http://worldcat.org/oclc/474798885|publisher=Ossian Publications|date=2001|oclc=474798885|author=Cranitch, Matt}}</ref> Bíonn foirm dhifriúil ag baint leis na réimsí éagsúla amhráin atá ann. Is féidir [[Cornphíopa|cornphiopa]] (amchomhartha 4/4), [[Polca|polcaí]] (amchomhartha 2/4), [[Port (ceol)|poirt]] (amchomhartha 12/8), port luascadh (amchomhartha 9/8), port dúbailte (amchomhartha 6/8) agus foinn a sheinm ina mbíonn foirm difriúla acu agus bíonn na hamchomharthaí difriúla ag baint leo freisin. == Ceoltóirí agus grúpaí == Bhí clú agus cáil bainte amach ar feadh na mblianta ag ''[[The Chieftains]]'', grúpa a chloíonn leis an bhfíor traidisiún ach atá ag éirí aosta anois. Tá ceoltóirí nua-aimseartha cosúil leis an sáramhránaí, [[Liam Ó Maonlaí]], ag taiscéal a gceird agus go nádúrtha tá tionchar mór orthu ón bpopcheol agus ceol tíre ó thíortha eile. Grúpaí eile mór le rá is ea ''[[Clannad]]'', ''[[Dervish]]'' agus ''[[Kíla]]''. Ceoltóirí eile clúiteacha is iad [[Máire Ní Bhraonáin|Máire Brennan]] agus [[Altan]]. Grúpa eile a bhfuil clú agus cáil bainte lena hainm ná 'Fusion Fighters'. Is grúpa ceoil iad a théann ag taistil timpeall an domhain. Bíonn siad ag iarraidh teachtaireachtaí faoin lá inniu (agus chun tacaíocht a thabhairt do dhaoine agus chun daoine a chur ar eolas faoi fhadhbanna an lae inniu) a chur chun cinn. Cuireann siad taispeantasaí agus ceolchoirm ar siúl do dhaoine ar fud an domhain. Tá breis is caoga rinceoirí proifisiúnta acu, chomh maith leis níos mó ná fiche ceoltóirí a sheinneann ceol traidisiúnta dóibh agus na céadta scoláire á n-obair leo ar fud an domhain.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.fusionfightersdance.com/fusion-fighters.html|teideal=Fusion Fighters About|language=en|work=FUSION FIGHTERS|dátarochtana=2020-02-16}}</ref> Ceoltóir eile a sheinneann ceol traidisiúnta a bhfuil clú agus cáil lena n-ainmneacha ná Sharon Shannon, Deasún ó Donghaile (Dezi Donnelly) agus Séamus Mac Giolla Mhuire (Jim Murray). Seinneann Dezi an fhidil agus seinneann Jim Murray an giotár. Sheinn siad amhráin lena chéile ag ceolchoirm 'Celtic Connections' sa bhliain 2011.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.co.uk/search?q=dezi+donnelly+jim+murray&sa_f=search-product&scope=|teideal=BBC - Search results for dezi donnelly jim murray|language=en-GB|work=www.bbc.co.uk|dátarochtana=2020-02-16}}</ref> Seinneann Sharon Shannon an bhosca ceoil agus sheinn sí ag an gceolchoirm 'Celtic Connections' i 2011 freisin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p00k4kn6|teideal=BBC ALBA - Cuirm @ Celtic, 2011, Sharon Shannon, Cuirm @ Celtic: 2011 - Sharon Shannon|language=en-GB|work=BBC|dátarochtana=2020-02-16}}</ref> Tá Sharon Shannon á seinm cheolchoirmeacha in Éirinn, Ceanada agus Stáit Aontaithe Mheiriceá i mbliana agus i 2021.<ref>{{Lua idirlín|url=http://sharonshannon.com/tour/|teideal=Tour Dates SharonShannon.com|language=en-US|dátarochtana=2020-02-16}}</ref> Chomh maith leis ceol traidisiúnta a sheinm tá go leor amhránaí ann a bhfuil cáil acu tríd an stíl 'Sean-Nós' a chanadh. Is féidir [[Nioclás Tóibín (amhránaí)|Nioclás Toibin]] (Gael Linn) an stíl Sean-Nós Cúige Mumhain a chanadh. Is féidir Eibhlís Ní Shuilleabháin an stíl a chanadh freisin. == Amhráin ar an sean-nós == Is amhráin iad gan tionlacann don chuid is mó ach seinntear uirlis cheoil leis uaireanta. Canann amhránaí agus iad ag cur gearradh, rollaí agus aon sórt ornádaíocht ann. Bíonn an t-amhránaí ag canadh faoi eachtra a tharla agus ag insint scéal faoi. Canann na hamhránaithe ar théama áirithe freisin ar nós, grá, bás nó rudaí mar sin de.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishmusicdaily.com/blog/singing-in-irish-the-sean-nos-tradition|teideal=Singing in Irish – The Sean-nós tradition|údar=Guest writer|dáta=2011-04-28|language=en-US|work=Irish Music Daily|dátarochtana=2020-02-16}}</ref> === Réigiúin sean nós agus stíl === Cantar Sean-Nós ar fud na hÉireann ach is iad Cúige Mumhan, Conamara agus Dún na nGall na príomháiteanna a bhfeictear an Sean-Nós. is féidir liosta ainmneacha a fháil do na daoine gur féidir leo an stíl Sean-Nós a chanadh ar comhaltas.ie freisin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://comhaltas.ie/music/treoir/detail/amhranaiocht_ar_an_sean_nos/|teideal=Comhaltas: Amhranaiocht ar an Sean-nos|work=comhaltas.ie|dátarochtana=2020-02-17|archivedate=2020-02-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200217143026/https://comhaltas.ie/music/treoir/detail/amhranaiocht_ar_an_sean_nos/}}</ref> ===Cúige Mumhan=== An saghas stíl a bhaineann leis an Sean-Nós i g[[Cúige Mumhan]] ná go mbíonn an - chuid srónaíl agus gearradh in Iarthar Corcaigh agus i gContae Chiarraí. Bíonn stíl an - miollosmach ag baint leis an stíl a bhfaightear in Iarthar Chontae Phort Láirge.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://leavingcertmusic.weebly.com/sean-noacutes-singing.html|teideal=Sean Nós Singing|language=en|work=Leaving Cert Music|dátarochtana=2020-02-16}}</ref> Is féidir [[Nioclás Tóibín (amhránaí)|Nioclás Toibin]] (Gael Linn) an stíl ar an Sean-Nós Cúige Mumhain a chanadh. Is féidir Eibhlís Ní Shuilleabháin an stíl a chanadh freisin. ===Cúige Uladh=== Is í [[Contae Dhún na nGall]] an phríomháit a bhfaightear amhráin ar an Sean-Nós i g[[Cúige Uladh]]. An stíl a bhaineann leo ná go bhfuil stíl miollosmach atá níos simplí ná an stíl a bhfaightear i gCo. Corcaigh agus Ciarraí.<ref name=":0" /> Is féidir le Gearóidín Breathnach an stíl Sean- Nós Co. Dún na nGall a chanadh agus bhí Paddy Tunney ábalta an stíl seo a chanadh freisin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://comhaltas.ie/music/treoir/detail/amhranaiocht_ar_an_sean_nos/|teideal=Comhaltas: Amhranaiocht ar an Sean-nos|work=comhaltas.ie|dátarochtana=2020-02-17|archivedate=2020-02-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200217143026/https://comhaltas.ie/music/treoir/detail/amhranaiocht_ar_an_sean_nos/}}</ref> ===Cúige Chonnacht=== Is i g[[Conamara]] ina bhfuil an stíl is láidre Sean-Nós ann. Baineann siad úsáid as an - chuid ornádaíocht sa stíl seo. Baintear úsáid as an - chuid srónaíl gearradh rollaí agus mar sin de sa stíl seo.<ref name=":0" /> Daoine gur féidir leo an stíl seo a chanadh ná [[Darach Ó Catháin]] agus Máire Nic Dhonnachadha. == Féilte cheoil == Bíonn go leor comórtais agus féilte cheoil ar siúl in Éirinn a léiríonn na réimsí leathan ceol traidisiúnta atá ann agus an réimse leathan ceoltóirí traidisiúnta agus ceoltóirí nua - aimseartha a thaispeánann a gcuid snas atá acu ar an gceol traidisiúnta. === An Fhleadh Cheoil in Éirinn === Tá [[An Fhleadh Cheoil|fleadh cheoil na hÉireann]] ar siúl i [[An Muileann gCearr|Muileann gCearr Co. na hIarmhí]] i mbliana.<ref>{{Lua idirlín|url=https://fleadhcheoil.ie/event/fleadh-cheoil-launch/|teideal=Fleadh Cheoil na hÉireann 2020|dáta=2019-09-27|language=en-US|work=Fleadh Cheoil|dátarochtana=2020-02-16|archivedate=2020-02-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200216172806/https://fleadhcheoil.ie/event/fleadh-cheoil-launch/}}</ref> Tá an comórtas á thosú ar an dara lá Lúnasa agus á chríochnú ar an naoú lá Lúnasa (2 - 9 Lúnasa). Téann na mílte duine go dtí [[an Fhleadh Cheoil|an bhFleadh Cheoil]] chuile bhliain. Ní chaithfidh daoine uirlis a sheinm chun taisteal ar an bhFleadh, ach is féidir leo a huirlis cheoil a thabhairt leo má bhí siad ag iarraidh cúpla tiúin a sheinm. Cuireann an Fhleadh fáilte roimh aon duine gur mhaith leo taistil ar an bhFleadh agus is cuma cén aois a bhfuil siad, tá fáilte rompu. De ghnáth déanann [[TG4]] taifead ar an bhFleadh agus cuireann siad an comórtas ar fáil do dhaoine sa bhaile nach raibh in ann a bheith an ag an bhFleadh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://fleadh.tv/|teideal=Fleadh.tv|language=en-US|work=Fleadh.tv|dátarochtana=2020-02-16|archivedate=2020-02-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200216172805/https://fleadh.tv/}}</ref> De ghnáth bíonn an Fhleadh ar siúl in áit áirithe ar feadh dhá bhliain agus ansin bíonn sé ar siúl in áit éagann eile ar feadh dhá bhliain srl. Anuraidh, b'í [[Droichead Átha|an Droichead Átha]] láithreán don Fhleadh agus an bhliain roimhe sin b'í Co. an Chláir an áit ina raibh an Fhleadh i 2017.<ref>{{Lua idirlín|url=https://clarechampion.ie/fleadh-to-return-to-ennis-in-2017/|teideal=Fleadh to return to Ennis in 2017|dáta=2016-03-21|language=en-GB|work=The Clare Champion|dátarochtana=2020-02-16}}{{Dead link|date=Iúil 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> [[Íomhá:Kennedy's Kitchen - Michigan Irish Fest.JPG|mion|Féile do cheoil traidisiúnta na hÉireann i SAM]] === An Fhleadh Cheoil lasmuigh d'Éirinn === Bíonn an Fhleadh Cheoil ar siúl lasmuigh d'Éirinn chomh maith. Bíonn comórtas agus féilte ar siúl i Sasana freisin. Tá Coimisiúin Ceoltais don Réigiúin Lárthíre i gceannas ar an gcomórtas Fleadh a chur ar siúl do dhaoine atá ina gceantair. Bíonn féile cheoil ar siúl i Meiriceá Thuaidh freisin chun léiriú a dhéanamh ar an gceol traidisiúnta ó Éirinn. Bíonn daoine ag insint finscéalta agus agus canadh amhráin Sean-Nós ag an bhféile freisin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://michiganirish.org/at-the-fest/|teideal=At the Fest|language=en-US|work=Michigan Irish Music Festival|dátarochtana=2020-02-16|archivedate=2020-02-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200216201240/https://michiganirish.org/at-the-fest/}}</ref> == Foghlaim an cheoil traidisiúnta == Tá go leor grúpaí cheoil ann a mhúineann ceol traidisiúnta do dhaoine a bhfuil fonn orthu uirlisí a fhoghlaim. Is í 'Craobh Sheán Tracey [[Comhaltas Ceoltóirí Éireann|CCÉ]]' (CCÉ = Comhaltas Ceoltóirí Éireann) ceann do na grúpaí sin.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.seantreacycce.com/|teideal=Seán Treacy CCÉ|language=en-US|work=Seán Treacy CCÉ|dátarochtana=2020-02-17}}</ref> Tá an grúpa seo lonnaithe i gContae Bhaile Átha Cliath. Cuireann siad ranganna ceoil traidisiúnta, ranganna rince agus ranganna canadh ar siúl d'aon duine go maith leo freastal ar na ranganna. Is féidir le haon duine ar aon aois freastal ar na ranganna sin freisin.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.seantreacycce.com/the-branch|teideal=What we do|language=en-US|work=Seán Treacy CCÉ|dátarochtana=2020-02-17}}</ref> Tá [[Comhaltas Ceoltóirí Éireann]] i gceannas ar a lán áiteanna ar fud na tíre agus ar fud an domhain agus cuireann siad a lán ócáidí ar siúl do dhaoine atá chun dul ann agus breathnú agus éist leis ceol traidisiúnta. Eagraíonn siad roinnt ceolchoirm ar fud na tíre ina gcuireann siad ceol traidisiúnta, rince Gaelach agus canadh ar siúl do dhaoine gur mhian leo freastail iontu. I m[[Baile Átha Cliath]] tá níos mó ná sé ghrúpa dhéag ann a bhfuil suim acu sa cheol traidisiúnta.<ref>{{Lua idirlín|url=https://comhaltas.ie/locations/|teideal=Comhaltas Globally Promotes Traditional Irish Music Dance Culture - View Our Locations|work=comhaltas.ie|dátarochtana=2020-02-17}}</ref> I gCúige Chonnacht tá níos mó ná cúig ghrúpa is fiche ann i gContae na Gaillimhe agus tá níos mó ann sna Contaetha eile chomh maith.<ref>{{Lua idirlín|url=https://comhaltas.ie/locations/|teideal=Comhaltas Globally Promotes Traditional Irish Music Dance Culture - View Our Locations|work=comhaltas.ie|dátarochtana=2020-02-17}}</ref> I gCúige Mumhan tá a lán áiteanna ann chun an cheoil traidisiúnta a fhoghlaim agus a sheinm freisin. Tá breis is ceithre ghrúpa is fiche ann i gCo. Chiarraí agus go leor áiteanna éagsúla ann i gCo. Corcaigh, Port Láirge,Luinmigh agus i gCo. an Chláir.<ref>{{Lua idirlín|url=https://comhaltas.ie/locations/|teideal=Comhaltas Globally Promotes Traditional Irish Music Dance Culture - View Our Locations|work=comhaltas.ie|dátarochtana=2020-02-17}}</ref> Mura bhfuil cónaí ort in Éirinn, tá áiteanna éagsúla ar fáil do dhaoine freisin chun a cheoil traidisiúnta a sheinm. Cuireann [[Comhaltas Ceoltóirí Éireann]] áiteanna ar fáil do dhaoine i [[Meiriceá Thuaidh]], i g[[Ceanada]], san [[An Astráil|Astráil]] agus i gcúpla tíortha i [[Meiriceá Theas]] agus áiteanna éagsúla san [[An Eoraip|Eoraip]] freisin. Is féidir freastal ar ranganna ann chun do cheoil a fheabhsú nó chun an cheoil traidisiúnta a fhoghlaim. Cuireann [[Comhaltas Ceoltóirí Éireann|CCÉ]] roinnt féile ar siúl chomh maith agus is féidir le haon duine dul ann/ == Féach freisin == * [[Damhsa Gaelach]] * [[Canúintí Ceoil]], clár [[TG4]] * [[Amhráin is Ansa Liom]], clár [[TG4]] * [[Ceol na nOileán]], clár [[TG4]] * [[:Catagóir:Amhráin Éireannacha]] * [[:Catagóir:Amhránaithe Éireannacha]] * [[:Catagóir:Amhránaithe ar an Sean-Nós]] * [[:Catagóir:Uirlisí ceoil]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Ceol traidisiúnta na hÉireann| ]] bd2f424vr4vut39lg8xarv530nsyyly 0 17502 1273272 1260068 2025-07-09T11:41:37Z Marcas.oduinn 33120 +Catagóir 1273272 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Peatcuttingulsta.jpg|thumb|Bratphortach le [[móin]] ar [[Dheil]], [[Sealtainn]]]] [[Portach]] mór i réigiún cothrom is ea '''bratphortach'''. Tá go leor bratphortach sa [[leathsféar thuaidh]], go háirithe in [[Éirinn]] agus [[Albain]], agus freisin san [[tundra]] sa [[Rúis]] agus [[Ceanada]]. Tá an chuid is mó den bhratphortaigh in Éirinn faoi smacht [[Bord na Móna]]. Bíonn siad faoi chosaint go minic. {{síol}} [[Catagóir:Tírghnéithe]] [[Catagóir:Portaigh]] ftdfdpvyldj597xy50efzk8bdw5grjc 0 21948 1273150 1069660 2025-07-08T17:45:47Z 223.205.72.14 1273150 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} De réir na miotaseolaíochta, shíolraigh na [[Gaeil]] ó '''Mhíl Espáine.''' Tá scéalta faoi le fáil i [[Leabhar Gabhála na hÉireann]]. "Golam" nó "Galamh" an t-ainm pearsanta a bhí air. Is éard atá i gceist le ''Míl Espáine'' ná leagan [[Gaeilge]] den [[Laidin]] ''Miles Hispaniae'' ("saighdiúir de chuid na Spáinne"). Bhí sé ina shaighdiúir [[an Scitia|sa Scitia]], agus s[[an Éigipt]] ina dhiaidh sin. De réir na tairngreachta, bheadh sliocht Mhíl Espáine i gceannas ar Éirinn agus mar sin rinne sé iarracht an t-oileán sin a shroichint, ach cailleadh sa Spáinn é. Sheol a bhean [[Scota]] agus a uncail [[Íth]], a chonaic Éire ó thúr, go hÉirinn, ach mharaigh [[Tuatha Dé Danann]] Íth. Rugadh a chorp ar ais go dtí an Spáinn agus rinne mic Mhíl agus deartháireacha Íth ionradh ar Éirinn. Briseadh ar Thuatha Dé Danann agus thosaigh scéal na nGael in Éirinn. Ba iad [[Éibhear Fionn]], [[Éibhear Donn]], [[Éiremhón]] ([[Heremon]]) agus [[Ir]] i measc na mic Mhíl. {{Scéalta miotaseolaíochta}} {{síol}} [[Catagóir:Clann Mhíle]] 6eeqfm8cdamy92oivhtfrn2peen07t1 0 21963 1273250 1247415 2025-07-09T09:41:52Z 223.205.72.14 1273250 wikitext text/x-wiki I ndeireadh an [[18ú haois]] a thosaigh scéal na '''Gaeilge san Astráil,''' agus bhí na mílte cainteoir [[An Ghaeilge|Gaeilge]] le fáil in oirdheisceart na [[An Astráil|hAstráile]] faoi sheascaidí an [[19ú haois]] - cuid mhór de na h[[Éireannaigh]] a bhí sa tír ag an am. Chuaigh a líon i laghad ina dhiaidh sin, cé go raibh athbheochan ar siúl i [[Melbourne]] timpeall na bliana 1900 faoi thionchar [[Athbheochan na Gaeilge]] in [[Éire|Éirinn]], agus roinnt foghlaimeoirí ag tabhairt faoin teanga. Bhí suim ag Astrálaigh éigin sa Ghaeilge anuas go dtí na caogaidí ar a laghad. Tháinig borradh faoin líon foghlaimeoirí sna hochtóidí agus an t-ilchultúrachas faoi lán seoil. Tá ranganna agus daonscoileanna ann anois agus taighde acadúil á dhéanamh ar stair na teanga san Astráil. Ina theannta sin, tá Astrálaigh ag cur le hiriseoireacht agus litríocht na Gaeilge. == Tús Scéil == Bhí roinnt cainteoirí Gaeilge i measc na ndaoránach agus na saighdiúirí<ref>Ar na saighdiúirí úd bhí [[Patrick Geary]] agus é ina ateangaire cúirte ar 20 Lúnasa 1808 ar son Phádraig Henchan, a raibh gadaíocht curtha ina leith. Hall 2008, lch 238</ref> a tháinig i dtír ag [[Bá Botany|Botany Bay]] in [[New South Wales]] i ndeireadh an 18ú haois chun pianchoilíneacht a bhunú. Sa bhliain 1791, tháinig an ''Queen'' ó Éirinn agus daoránaigh ar bord: 135 fear agus 22 bean. De réir gach dealraimh, bhí Gaeilge ag cuid acu ar a laghad i bhfianaise an eolais atá ar fáil ar staid na teanga in Éirinn ag an am, agus an Ghaeilge thar a bheith láidir i gCúige Mumhan go háirithe.<ref>Féach an scrúdú a dhéantar ar an scéal in Fitzgerald 1984; de Brún 2009, lgh 11-14.</ref> Tá fianaise éigin ann gur fhág an Ghaeilge lorg ar chultúr na mBundúchasach. Bhí idir 250–300 [[teanga (cumarsáid)|teanga]] le 600 canúint á labhairt ag Bundúchasaigh nuair a tháinig na hEorpaigh <ref>[http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.NSF/2f762f95845417aeca25706c00834efa/aadb12e0bbec2820ca2570ec001117a5!OpenDocument "Australian Social Trends" ''Australian Bureau of Statistics''], 1999. Aimsíodh ar 17 Meitheamh 2012</ref> (níl ach fiche ceann acu ó bhaol anois)<ref>Nathan, D: "Aboriginal Languages of Australia", ''Aboriginal Languages of Australia Virtual Library'', [http://www.dnathan.com/VL/austLang.htm Dnathan.com] 2007</ref> agus b'fhéidir gurbh í an Ghaeilge an chéad teanga Eorpach a chuala Bundúchasaigh áirithe in oirthear na tíre. Tá fianaise ann go ndeachaigh an Ghaeilge i bhfeidhm anois agus arís ar a gcaint siúd.<ref>Lonergan 2005, lch 9: ''The Irish shared both language and music with the Aborigines, and there are traces of this contact today, as in a pidginised Irish language song in New South Wales Pidgin, and in a word for 'shoe' from the Irish of the Aran islands that entered the Ngiyampa language''.</ref> Bhí clú na ceannairce ar na hÉireannaigh i dtús an [[19ú haois]], agus léiríonn cuntas ón mbliain 1800 gurbh ábhar imní labhairt do na húdaráis na Gaeilge sa choilíneacht nua: braitheadh uisce faoi thalamh a bheith ag baint léi.<ref>O’Farrell 1987, lch 27</ref > Admhaíodh sna 1820í nárbh fhéidir le sagairt a gcuid oibre a dhéanamh gan Ghaeilge.<ref> O’Farrell, 1987, lch 27</ref> Bhíodh Gaeilge á labhairt ag cuid de na ceithearnaigh choille féin, athdhaoránaigh a théadh amach ag creachadh agus ag marú agus dearg-ghráin acu ar na Bundúchasaigh.<ref>Tá cuntas ar thriúr ceathearnach coille in [[Van Diemen’s Land]] go luath sa 19ú haois, beirt Éireannach darbh ainm Ó Scanláin agus de Brún, agus Sasanach darbh ainm Richard Lemon. D’éirigh Lemon bréan den bheirt eile a bheith ag labhairt Gaeilge eatarthu féin agus mharaigh an Scanlánach nuair a bhí de Brún as láthair. Lean sé féin agus de Brún orthu ag creachadóireacht agus ag marú coilíneach agus Bundúchasach nó gur maraíodh iad féin. Féach Hughes 2003, lch 227</ref> == Coilínigh shaora == Ba ghearr go raibh coilínigh shaora ag teacht ó Éirinn. Bhain siad le gach aicme - miondream oilte deisiúil, dream a raibh an cúpla punt acu, dream nach raibh acu ach riar a riachtanais. I ndeireadh na 1830í agus anonn sna 1840í, ba mhinic ina sclábhaithe bochta iad, daoine a fáisceadh as [[contaetha na hÉireann|contaetha]] a raibh an teanga láidir ann fós – [[Contae Chorcaí]], [[Contae an Chláir]], [[Contae Luimnigh]] agus [[Contae Thiobraid Árann]] (bhí deisceart an chontae sin ina [[An Ghaeltacht|Ghaeltacht]] theann ag an am) agus áiteanna eile. Bhaineadh na hÉireannaigh tairbhe as an inimirce mhaoinithe (''assisted immigration''), scéim a thosaigh sa bhliain 1829 agus a bhí ag brath ar airgead rialtais. Bhíodh an-eolas ag na hÉireannaigh ar bheartais inimirce na gcoilíneachtaí éagsúla agus dhéanaidís beart dá réir. Dhéanadh na himircigh, a muintir agus a gcomharsana an scéal a phlé agus a shocrú eatarthu féin le cúnamh litreacha.<ref>Fitzpatrick 1991, lgh 133-152</ref> B’Éireannaigh iad 48% de na hinimircigh mhaoinithe a tháinig idir 1829 agus 1851 – sin 37,306 duine.<ref>O'Farrell 1987, lch 69</ref> Ba chainteoirí Gaeilge mórán acu, aithne acu ar a chéile agus na canúintí chéanna acu, rud a chuideodh le caomhnú na Gaeilge mar theanga phobail san Astráil. Sa tréimhse 1851-1860 a tháinig an líon is mó - 101,540. Fiú sna 1880í tháinig 55,476, cé go raibh laghdú mór ar a líon ina dhiaidh sin.<ref>O'Farrell 1987, lch 63</ref> Scaipeadh an Ghaeilge de réir mar a scaip na hÉireannaigh - ar fud [[New South Wales]], chun [[Queensland]], ó dheas chun Port Phillip District (ar tugadh [[Victoria (An Astráil)|Victoria]] air ina dhiaidh sin), níos faide ó dheas chun Van Diemen’s Land ([[An Tasmáin]] anois) agus siar amach. Ar New South Wales agus ar Victoria, áfach, is mó a thugaidís a n-aghaidh. Meastar gurbh Éireannaigh iad 35% ar a laghad de na hinimircigh a bhain an Astráil amach sna 19ú haois. I seascaidí an 19ú haois ba threise ná riamh an inimirce ó Éirinn. Siopadóirí, feirmeoirí agus daoine eile den aicme sin a bhí i gcuid acu; clann feirmeoirí a bhí ina bhformhór, idir fhir agus mhná, agus iad óg agus láidir. In Victoria bhí Gaeilge (de réir mar a mheastar) ag a leath agus an oiread sin acu fáiscthe as [[Contae na Gaillimhe]] agus as [[Cúige Mumhan]].<ref>Noone 2012, lch 12</ref> Ag seo na figiúirí a bhaineann le labhairt na Gaeilge in iarthar agus in iardheisceart na hÉireann sa 19ú haois mar léiriú ar staid na teanga i ré mhór na hinimirce - sin líon na gcainteoirí dúchais a rugadh, mar chéatadán, i gcontaethe áirithe laistigh de thréimhsí deich mbliana.<ref>Fitzgerald 1984</ref> * Contae an Chláir: 1771-81, 92%; 1801-11, 90%; 1831-41, 72%; 1861-71, 38%. * Contae Luimnigh: 1771-81, 76%; 1801-11, 73%; 1831-41, 34%; 1861-71, 3%. * Contae na Gaillimhe: 1771-81-81, 91%; 1801-11, 89%; 1831-41, 78%; 1861-71, 56%. == Áitriú agus Ór == [[Íomhá:Sandhurst post office in 1856.jpg|thumb|left|Oifig an Phoist ag Sandhurst (Bendigo) sa bhliain 1856]] Tháinig na mílte as gach cearn i gcaogaidí an 19ú haois agus an órthóraíocht ar siúl, agus neart Éireannach ina measc. Bhí láithreacha móra óir in [[Ballarat]] agus in [[Bendigo]] i Victoria, agus an oiread sin cainteoirí Gaeilge sa dara háit gur ceapadh sagart le Gaeilge, an tAthair Stac, d’aon ghnó chun freastal orthu. Thug sé seanmóir mhacarónach uaidh timpeall na bliana 1852, ag gabháil buíochais leis na fir a chosain ar phaca dian-Phrotastúnach é. Ag seo a línte deiridh: :''Imídh libh abhaile agus ná déanaidh dearúd''<br /> :''Ar an mbailiúchán eile Dé Domhnaigh seo chúinn''.<ref>Noone 2012, lch 41</ref> Bhí Éireannaigh chun tosaigh i gceannairc áitiúil in aice le [[Ballarat]] sa bhliain 1854, ag cur in aghaidh mhursantacht na n-údarás. De réir cosúlachta bhí Gaeilge ag cuid mhaith acu. Tógadh bábhún i limistéar Eureka, agus bhí comhrac gearr fuilteach ann idir na mianadóirí agus na saighdiúirí. Is cosúil go raibh roinnt cainteoirí Gaeilge i measc na saighdiúirí féin.<ref>Féach, mar shampla, i measc saighdiúirí de chuid an 2ú/40ú Reisimint de Choisithe, na daoine a leanas: Timothy Galvin a rugadh i gContae Chorcaí, John Hall a liostáil i gCill Chainnigh i gContae Luimnigh, John Hovlin as Contae Sligeach agus John Sullivan, athsclábhaí, as Contae Phort Láirge: http://freepages.history.rootsweb.ancestry.com/~garter1/eureka.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121022060701/http://freepages.history.rootsweb.ancestry.com/~garter1/eureka.htm |date=2012-10-22 }} Eureka Stockade, December 3rd 1854 - December 3rd 2004, 150 years</ref> [[Íomhá:Doudiet Swearing allegiance to the Southern Cross.jpg|thumb|right|230px|Ag déanamh móid dílseachta do bhratach na Croise Theas ag Bábhún Eureka ar 1 Nollaig 1854 — uiscedhath le [[Charles Doudiet]]]] Tá fianaise ann faoi labhairt na Gaeilge in oirdheisceart na tíre sa dara leath den 19ú haois. Bhíodh Gaeilge á labhairt i lár Victoria agus ar an gcósta theas thimpeall [[Warrnambool]], agus bhí leithéidí [[Pádraig Ó Fearghail|Phádraig Uí Fhearghail]] ann, fear a mbíodh cruinnithe sóisialta aige in Sebastopol, Ballarat, áit a mbítí ag cíoradh chúrsaí an tsaoil i nGaeilge. Bhíodh sé ar a dhícheall ag fáil síntiúsóirí d’''[[Irisleabhar na Gaedhilge]]''.<ref>Noone 2012, lgh 101-102</ref> Bhíodh Gaeilge á labhairt in [[Bungaree, Victoria]], áit a raibh clú an Ghaelachais uirthi.<ref>Noone 2012, lch 44</ref> == Iarracht ar Athbheochan == I ndeireadh an 19ú haois, agus líon na gcainteoirí dúchais ag laghdú, bhí scata díograiseoirí le fáil i [[Sydney]] agus i Melbourne, agus tionchar ag Athbheochan na Gaeilge in Éirinn orthu. Cuireadh craobhacha de [[Conradh na Gaeilge|Chonradh na Gaeilge]] ar bun agus bhí daoine ag múineadh na teanga. Rinne corrdhuine san Astráil teagmháil le lucht na hAthbheochana, mar shampla, an Duinníneach a scríobh san aiste aige 'Irish Love of Learning' mar gheall ar "[a] man who, at the age of three, had emigrated from Clare in the famine time, wrote to me recently from Australia in the Irish language and character".<ref>Dinneen 1914, lgh 38-43, nota bene lch 42</ref> I Sydney bhí [[Eoghan Ó Riain]] le fáil, múinteoir agus scoláire a rugadh i dTiobraid Árann agus é ar a dhícheall ag cothú na teanga san Astráil. Chruinníodh daoine d'aonghnó in Óstán an Rianaigh chun an Ghaeilge a chleachtadh. Fuair sé bás sa bhliain 1903. Ag an am céanna, bhí an Ghaeilge ("the Celtic") á múineadh ag mná rialta Éireannacha sna bunscoileanna acu, cuir i gcás, OLMC Parramatta, NSW, go dtí 1912, mar is léir ó litreacha Bhrigid Shelly (an tSiúr M. Alphonsus Shelly).<ref>McGrath</ref> I Melbourne, cathair mhór eile na tíre, bhíodh an Dr [[Nioclás Ó Domhnaill]] agus a chairde ag obair ar son na teanga. Rugadh an Domhnallach sa bhliain 1862 in Bullengarook i lár Victoria. Bhí Gaeilge ó dhúchas ag a máthair agus ag a aintín. Níor thug sé cuairt ar Éirinn riamh, ach bhí Gaeilge ar a dtoil aige. Ba scoláire Gaeilge agus bailitheoir é. Scríobhadh sé colún Gaeilge do nuachtán áitiúil agus bhí sé ar na daoine a bhunaigh an chéad chraobh de Chonradh na Gaeilge in Melbourne. Tar éis a bháis tugadh a leabharlann, a raibh timpeall 700 leabhar agus 300 paimfléad inti agus mórán acu i nGaeilge, do Choláiste Newman in Ollscoil Melbourne mar bhailiúchán Uí Dhomhnaill.<ref>Ó Nuadháin 2009</ref> In iarthar an oileáin seo, bhí craobh den Chonradh faoi lánseol in Perth sa bhliain 1902 nuair a thug Mr James Healy léacht uaidh i dtaobh na Gaeilge agus d'aithris sé dánta sa teanga chomh maith. Mr John Horgan a bhí sa chathaoir agus chan 'the Gaelic League choir' amhrán leis. == Lámhscríbhinní Gaeilge == Tá fáil ar chúig lámhscríbhinn Ghaeilge san Astráil.<ref>https://www.isos.dias.ie/ga/index.html – cnuasach lámhscríbhinní scanáilte agus í curtha ar fáil ag Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath.</ref> Ní fios an iad seo amháin a tháinig chun na hAstráile, nó ar cailleadh roinnt eile. Tá dhá lámhscríbhinn de chuid an 19ú haois le fáil i mbailiúchán Uí Dhomhnaill: leagan de ''Táin Bó Cuailgne'' ó lámh [[Seosamh Ó Longáin|Sheosaimh Uí Longáin]] sa bhliain 1862, agus cnuasach finscéalta (''Brisleach Mhór Mhuighe Muirtheimhne'') ó lámh a dhearthár Peadar. Tá trí lámhscríbhinn i Leabharlann Stáit Victoria. Fuarthas iad idir na blianta 1863 agus 1888. Dhá chnuasach litríochta agus leabhar urnaithe atá i gceist. Fuarthas ceann acu ón Athair Seán de Barra, fear a bhféadfadh gaol a bheith aige leis an scríobhaí [[Dáibhí de Barra]], ar 12 Bealtaine 1863, ceannaíodh ceann eile sa bhliain 1867 ó dhíoltóir seanleabhar agus tháinig an tríú ceann mar bhronntanas ó Matthew O’Shanassy, mac an Ridire [[Seán Ó Seachnasaigh]] (1818-1883), polaiteoir a rugadh i gContae Thiobraid Árann. Tá lámhscríbhinn urnaithe i gcartlann mhainistir New Norcia san Astráil Thiar. Ba é Seán Ó hUmhair an scríobhaí. == Idir-ré == Bhí a lán díograiseoirí Gaeilge in Melbourne tar éis an Chéad Chogadh Domhanda agus ranganna ar siúl ag cuid acu. Ar na díograiseoirí sin bhí Fodhla Ní Chuileagáin, an tAthair Séamas Ó Maoileoin, J.A. Uí Cheallaigh, Cáit Nic Inéirí agus an tAthair [[Séamas Ó Duibhir]]. Ba mhinic baint acu leis an bpoblachtachas in Éirinn. Gníomhaí eile ba ea [[Sibéal Ní Mhearáin]], bean a rugadh in [[Inis Ceithleann]] i g[[Contae Fhear Manach]] agus a bhain Melbourne amach sa bhliain 1912. Chuidigh sí le craobhacha nua de Chonradh na Gaeilge a bhunú ann. Bean mhiotalach oilte í a bhíodh ag obair mar iriseoir agus a phós [[Arthur Calwell]], Gaeilgeoir eile a bheadh ina pholaiteoir suntasach níos déanaí.<ref>Noone 2012, lgh 111-116.</ref> Bhí Gaeilge á múineadh i gcúpla scoil de chuid Shiúracha na Trócaire in Melbourne sna 1920í.<ref>Noone 2012, lch 125</ref> Sa bhliain 1928 bhí daoine as gach taobh den Astráil páirteach i seisiún faoi chultúr na Gaeilge ag comhdháil Chaitliceach in Sydney. Foilsíodh cuntas trí leathanach i nGaeilge ar an seisiún in imeachtaí na comhdhála mar ''An Roinn Ghaodhalach''.<ref>Noone 2012, lch 129</ref> Sna 1920í bhí lámh ag Mícheál Ó Síothcháin, cóidiútar ardeaspaig Sydney agus scoláire cáiliúil Gaeilge, agus ag daoine eile in ''The Gael: An Dord Féinne'', iris dhátheangach a mhair seacht mbliana ar a laghad. Sa bhliain 1933 bhí dhá scór daoine ag freastal ar ranganna Chonradh na Gaeilge in Sydney.<ref>Noone 2012, lch 128</ref> Bhí scata beag sna 1940í agus sna 1950í in oirthear na tíre a raibh suim acu sa teanga. Bhí tábhacht le [[Tomás Ó Cathaláin]] (1891-1969) mar nasc idir na glúine. Bhain an Astráil amach sa bhliain 1927. B’as [[Contae Luimnigh]] dó agus bhíodh sé ina thimire de chuid Chonradh na Gaeilge sa chontae sin agus i g[[Contae Chiarraí]]. Bhí MA sa Léann Ceilteach aige agus d’fhan sé i mbun an léinn sa tír nua. Is iomaí alt a scríobh sé don ''Advocate'', nuachtán Caitliceach, agus chothaigh sé gréasán de Ghaeilgeoirí in Melbourne go deireadh a shaoil.<ref>Noone 2012, lgh 141-143</ref> == Ré nua == Ar éigean a bhí aird ar an teanga sna 1960í. Ní raibh aon ghrúpa Éireannach in Melbourne ag plé leis an nGaeilge.<ref>Noone 2012, lch 146</ref> Músclaíodh suim sa teanga agus borradh ag teacht faoin gceol Éireannach sna 1970í. In Melbourne bhí baint mhór aige sin le hEibhlín Ní Bheaglaoich (cainteoir dúchais ó Chontae Chiarraí) agus lena fear céile Vincent Loughnane, beirt a bhunaigh craobh de [[Comhaltas Ceoltóirí Éireann|Chomhaltas Ceoltóirí Éireann]]. Sna 1980í bhí ranganna Gaeilge ar siúl, ceann do dhaoine fásta in Ollscoil Melbourne agus cuid eile in áiteanna eile ó am go ham. Sa bhliain 1983 cuireadh clár raidió i mBéarla agus i nGaeilge ar bun faoi cheannas Margaret Coffey ar 3 EA, stáisiún do phobail eitneacha a raibh a leithéid eile, 2 EA, le fáil in Sydney. Nuair a bunaíodh an [[Special Broadcasting Service]] (SBS) bhí clár lán-Ghaeilge ann a mhair anuas go dtí an bhliain 2003 agus é á chraoladh faoi seach ó Sydney agus Melbourne. Bunaíodh [[Cumann Gaeilge na hAstráile]] in Melbourne sa bhliain 1992 chun an Ghaeilge a chur chun cinn le ranganna agus daonscoileanna. Timpeall an ama chéanna bhí grúpa díograiseoirí i mbun oibre in Sydney faoi anáil Mháirtín Uí Dhubhlaigh. Faoi láthair tá ranganna Gaeilge á reáchtáil in Sydney agus in Melbourne agus bíonn daonscoil ar siúl gach bliain in New South Wales agus in Victoria. Maidir le NSW de, tháinig cor nua ann sa bhliain 1978 .i. Carnivale 1978 , féile ileitneach, nuair a labhair Al Grassby, ( 'Commissioner for Community Relations' ) cúpla abairt as Gaeilge agus é ag caint ar stair na nGael san Astráil. D'fhoilsigh Oifig an Choimisinéara leabhar cuimhneacháin ina raibh leagan Gaeilge de fhógra oifigiúil an rialtais. == Scríbhneoireacht == Tá méid éigin scríbhneoireachta i nGaeilge a bhaineann leis an Astráil. Chaith [[Mícheál Ó Tiománaidhe]], a bhí ina bhailitheoir béaloideasa in Éirinn, tamall san Astráil, agus sa bhliain 1907, i mBaile Átha Cliath, d’fhoilsigh sé ''Féidhlim Ó Néill'', gearrscéal a bhí suite san iargúil in Queensland. Idir na blianta 1987 agus 1996 bhí an file [[Louis de Paor]] ina chónaí san Astráil agus é ag cumadh filíochta i cónaí. D'fhoilsigh sé ''30 Dán'' sa bhliain 1992 ([[Coiscéim]]). Tá roinnt scríbhneoirí Gaeilge ag gabháil don iriseoireacht nó don litríocht san Astráil faoi láthair. Scríobhann Bearnaí Ó Doibhlin colún rialta faoin Astráil don iris ''Beo''.<ref>http://www.beo.ie</ref> Tá dírbheathaisnéis foilsithe ag Muiris Ó Scanláin, cainteoir dúchais ó Chorca Dhuibhne atá ina chónaí san Astráil le fada an lá.<ref>Muiris Mossie Ó Scanláin, ''An Mám ó Dheas'', An Sagart 2010.</ref> Tá a lán gearrscéalta agus dánta foilsithe ag Colin Ryan sna hirisí Gaeilge,<ref>Féach ''Feasta'': http://www.feasta.ie {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110717185957/http://www.feasta.ie/ |date=2011-07-17 }}.</ref> agus cuireann sé amach '' An Lúibín'', nuachtlitir Ghaeilge a scaiptear tríd an Astráil agus chun roinnt tíortha eile.<ref>Le fáil ar shuíomh Chumann Gaeilge na hAstráile: https://gaeilge.org.au .</ref> == Staid na Gaeilge faoi láthair == Sna cathracha is mó atá Gaeilgeoirí le fáil san Astráil, cé nach bhfuil ach smeareolas le fáil ó na figiúirí oifigiúla. De réir dhaonáireamh na bliana 2011 (na staitisticí is déanaí atá le fáil) bhí 1,895 duine ag úsáid na Gaeilge mar theanga theaghlaigh agus a bhformhór in Sydney agus in Melbourne.<ref>Tá achoimre ar na torthaí ar shuíomh an Special Broadcasting Service (SBS): http://www.sbs.com.au/news/census/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130717085953/http://www.sbs.com.au/news/census/ |date=2013-07-17 }}: roghnaigh 'Location' (pé stát atá i gceist - NSW/ACT agus msd.) > 'All other languages' > ‘Irish’ > aimsigh áiteanna áirithe ar an léarscáil.</ref> Níl staitisticí ar fáil maidir le daoine a shaothraíonn an teanga lasmuigh den bhaile. Tá taighde acadúil á dhéanamh ar stair na teanga san Astráil agus leabhair nó ailt á bhfoilsiú dá bharr.<ref>Féach Noone, 2012.</ref> Bíonn éileamh ar ranganna agus ar na "daonscoileanna" (deirí seachtaine Gaeilge).<ref>Féach suíomh Chumann Gaeilge na hAstráile: https://gaeilge.org.au .</ref> Tá idir Ghaeilge agus Bhreatnais ar fáil mar ábhar céime ag Ollscoil Sydney,<ref>http://sydney.edu.au/handbooks/arts/subject_areas/celtic_studies.shtml The University of Sydney: Celtic Studies. Aimsíodh ar 21 Meitheamh 2012.</ref> agus soláthraíonn Ollscoil Melbourne áiseanna taighde ar nós seimineár agus leabharlann.<ref>Féach Academic Centre, St Mary’s College and Newman College, University of Melbourne: http://www.snac.unimelb.edu.au/</ref><ref>Baillieu Library, University of Melbourne: http://cat.lib.unimelb.edu.au/</ref> Ós rud é go bhfuil an Astráil scoite amach ón gcuid eile den domhan, is mór an tairbhe do Ghaeilgeoirí na tíre na hacmhainní atá ar fáil ar líne (an chuid is mó acu suite in Éirinn). Ina measc siúd tá [[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]] (a bhfuil Astrálaigh faoi agallamh air ó am go ham),<ref>http://www.rte.ie/rnag/</ref> na hirisí,<ref>http://www.feasta.ie/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110717185957/http://www.feasta.ie/ |date=2011-07-17 }} ''Feasta''</ref><ref>http://www.iriscomhar.com/ ''Comhar''</ref><ref>http://www.angaelmagazine.com</ref> agus seirbhís díolta leabhar.<ref>http://www.litriocht.com/</ref> == Nótaí == {{reflist}} == Tagairtí == {{Refbegin}} * ''An Lúibín'', nuachtlitir choicísiúil Ghaeilge (féach suíomh ''Chumann Gaeilge na hAstráile'' thíos). * de Brún, Pádraig, ''Scriptural Instruction in the Vernacular: the Irish Society and Its Teachers 1818-1827'', Dublin Institute for Advanced Studies 2009 * Dinneen, Rev. P.S., 'Irish Love of Learning', in '' The Glories of Ireland '', eds. Dunn, Joseph and Lennox, P.J., Phoenix Ltd, Washington, 1914. (An bhfuil an litir seo i measc pháipéirí an Ath. Dinneen i Leabharlann Náisiúnta na hÉireann?) * Fitzpatrick, David, ‘ ’Over the Foaming Billows’: The Organisation of Irish Emigration to Australia,’ ''Poor Australian Immigrants in the Nineteenth Century'', Eric Richards (ed.), Canberra: Australian National University 1991 * [[Gearóid Mac Gearailt|Fitzgerald, Garrett]], ‘Estimates for baronies of minimal level of Irish-speaking amongst successive decennial cohorts, 117-1781 to 1861-1871,’ Volume 84, ''Proceedings of the Royal Irish Academy'' 1984 * Hall, Barbara, ''Death or Liberty: The Convicts of the Britannia, Ireland to Botany Bay, 1797'', Hall 2006 * Hughes, Robert, ''The Fatal Shore'', Vintage 2003 * Lonergan, Dymphna, ''Sounds Irish'', Lythrum Press 2005 * McGrath, M.S., ''These Women? Women Religious in the History of Australia - The Sisters of Mercy Parramatta 1888 - 1988 '' , UNSW Press, Kensington, NSW, gan dáta [1988?] * Noone, Val, ''Hidden Ireland in Australia'', Ballarat Heritage Services 2012 * Office of the Commissioner for Community Relations, ''The Irish Contribution To Australia : Seiminéar 'Lá Muintir na hÉireann'/Proceedings of the Irish Day Seminar 22 September 1978'', Canberra, 1979 * Ó Nuadháin, Val agus Ryan, Colin: 'Nioclás Ó Domhnaill: Laoch na Gaeilge san Astráil' in ''Feasta'', Bealtaine 2009 * O'Farrell, Patrick, ''The Irish in Australia'', New South Wales University Press 1987 * Ó Súilleabháin, Amhlaoibh, ''Cín Lae Amhlaoibh'', eag. Tomás de Bhaldraithe, An Clóchomhar Tte 1970 (léiriú comhaimseartha ar an nGaeltacht roimh an Drochshaol) * Ryan, C. ‘The Irish Australian Church: A Melbourne Study’, in Abe (I.) Wade Ata, ''Religion and Ethnic Identity: an Australian Study'', vol.1, Melbourne: Spectrum 1988: lgh 10, 12, 24 * ''The West Australian'', Monday, 17 November 1902, p.4 (www.trove.nla.gov.au.digitalnewspapers Ceadaithe 24.8.12) === Ar líne === * [http://www.gaeilgesanastrail.com/ Cumann Gaeilge na hAstráile] * [http://www.iorarua.com/ Iora Rua] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100113131212/http://www.iorarua.com/ |date=2010-01-13 }} * [http://www.feasta.ie/2010/aibrean/alt5.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305103156/http://www.feasta.ie/2010/aibrean/alt5.html |date=2016-03-05 }} Alt - ''Laochra Gaeilge san Astráil'' * [http://www.isos.dias.ie/irish/index.html Meamram Páipéar Ríomhaire – lámhscríbhinní ar líne] {{Refend}} == Naisc == * [[An Ghaeilge i Meiriceá]] * [[An Ghaeilge i Muir Chairib]] * [[An Ghaeilge i gCeanada]] * [[Ainmneacha Gaeilge Fhásra na hAstráile]] * [[An Ghaeilge in Albain]] * [[An Ghaeilge san Airgintín]] * [[An Ghaeilge i Sasana]] * [[Liosta stairiúil lucht Gaeilge san Astráil]] * [[Litríocht Astrálach i dteangacha pobail]] {{Refend}} {{DEFAULTSORT:Gaeilge san Astráil, An}} [[Catagóir:Gaeilge]] [[Catagóir:An Astráil]] q7ku8tbuuc43kuk6jbi1rh9fcij2xzk 0 26931 1273275 1169633 2025-07-09T11:45:21Z Marcas.oduinn 33120 /* Tagairtí */+Catagóir 1273275 wikitext text/x-wiki [[File:A swamp in Poland.jpg|thumb|Seascann sa Pholainn]] Is éard is '''seascann''' ann ná talamh fliuch faoi [[Foraois|fhoraois]].<ref name="Keddy, P.A 2010">Keddy, P.A. 2010. Wetland Ecology: Principles and Conservation (2nd edition). Cambridge University Press, Cambridge, UK. 497 p.</ref> Meastar gur criosanna trasdula iad seascainn mar tá ról ag talamh agus uisce araon i gcruthú na timpeallachta.<ref name=":0">{{Cite web-en|url=http://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/swamp/|title=swamp|author=Society|first=National Geographic|date=2011-01-21|language=en|work=National Geographic Society|access-date=2019-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20210303151031/https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/swamp/|archive-date=2021-03-03}}</ref> D'fhéadfadh [[fionnuisce]], uisce goirt nó sáile a bheith sa seascann. Feictear '''seascainn fionnuisce''' ar bhruach aibhneacha nó lochanna móra, áit a mbíonn siad ag brath go mór ar uisce báistí agus ar thuilte séasúracha chun athruithe nádúrtha i leibhéal an uisce a chaomhnú.<ref name=":0" /><ref name="Hughes, F.M.R. 2003">Hughes, F.M.R. (ed.). 2003. The Flooded Forest: Guidance for policy makers and river managers in Europe on the restoration of floodplain forests. FLOBAR2, Department of Geography, University of Cambridge, Cambridge, UK. 96 p.</ref> Is in aice le haibhneacha móra ar nós an [[An Amasóin (abhainn)|Amasóin]], an [[Abhainn Mississippi|Mississippi]], agus an [[An Congó (abhainn)|Congó]] a fhaightear cuid de na seascainn is mó ar domhan.<ref>Keddy, P.A., L.H. Fraser, A.I. Solomeshch, W.J. Junk, D.R. Campbell, M.T.K. Arroyo and C.J.R. Alho. 2009. Wet and wonderful: the world's largest wetlands are conservation priorities. BioScience 59: 39–51.</ref> Feictear '''seascainn sáile''' ar chóstaí trópaiceacha agus fothrópaiceacha.<ref name=":1">Mitsch, W.J., & Gosselink, J.G.(2015). ''Wetlands''. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons Inc.</ref> == Riasc vs. seascann == [[Íomhá:USGS_image_cropped.jpg|mion| An difríocht idir '''seascann''' agus '''riasc''']] Is cineálacha sainiúla bogaigh iad seascainn agus [[Corcach|riasca]] (nó ''corcacha'') a fhoirmíonn i ngar do réimse uisce, in áiteanna a bhfuil ithir shaibhir sháithithe iontu.<ref>{{Cite web-en|url=https://nhpbs.org/natureworks/nwep7i.htm|title=Swamps|work=Nature Works- New Hampshire PBS|access-date=2019-11-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112182744/https://nhpbs.org/natureworks/nwep7i.htm|archive-date=2019-11-12}}</ref> Is bogach é riasc a bhíonn faoi thuilte go leanúnach nó go minic, a bhfuil plandaí luibheacha chun cinn. Ar an lámh eile, bíonn ithir sháithithe agus/nó uisce bodhar i seascann, agus ó thaobh fásra de, is crainn, toir, agus sceacha uiscefhulangacha atá chun tosaigh.<ref name=":2">{{Cite web-en|url=https://www.epa.gov/wetlands/classification-and-types-wetlands#swamps|title=Classification and Types of Wetlands|date=9 April 2015|work=EPA|access-date=26 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191123074644/https://www.epa.gov/wetlands/classification-and-types-wetlands#swamps|archive-date=23 November 2019}}</ref><ref name=":1">Mitsch, W.J., & Gosselink, J.G.(2015). ''Wetlands''. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons Inc.</ref> == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Limistéir uisce]] [[Catagóir:Bogach]] [[Catagóir:Ithireolaíocht]] 511s3e7gm10zuwmj81f3feyme4b9wai 0 26932 1273270 1258200 2025-07-09T11:38:19Z Marcas.oduinn 33120 /* Tagairtí */Catagóir 1273270 wikitext text/x-wiki [[File:Peat-bog-Ireland.jpg|thumb|Portach móna in Éirinn]] Is éard is '''portach''' ann ná talamh bogaigh ina gcarnann go leor fásra marbh — [[súsán]] go minic — mar [[Móin|mhóin]].<ref name="Keddy">{{Cite book-en|author-link=Paul Keddy|last=Keddy|first=P.A.|date=2010|title=Wetland Ecology: Principles and Conservation|edition=2nd|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0521739672}}</ref> Tugtar '''caorán''', '''criathrach''', nó '''móinteán''' ar phortach freisin. Tá sé ar cheann de na ceithre chineál bogaigh atá ann (is iad [[eanach]], [[riasc]], [[muskeg]] agus [[seascann]] na cinn eile). Is minic a bhíonn siad faoi chlúdach [[Fraoch|fraoigh]] atá fréamhaithe sa súsán agus sa móin. Feidhmíonn an t-ábhar planda lofa i bportaigh mar linn charbóin thábhachtach.<ref name="NYT10612">{{Lua idirlín|url=https://www.nytimes.com/2012/10/07/science/earth/british-gardeners-battle-over-peat-for-bogs-sake.html|work=The New York Times|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121007082146/http://www.nytimes.com/2012/10/07/science/earth/british-gardeners-battle-over-peat-for-bogs-sake.html|archivedate=7 Deireadh Fómhair 2012|teideal=British Soil Is Battlefield Over Peat, for Bogs' Sake}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.iucn.org/resources/issues-briefs/peatlands-and-climate-change|title=Peatlands and climate change|date=2017-11-06|language=en|work=IUCN|access-date=2019-08-15}}</ref> [[Íomhá:Bogland, Cloghfin - geograph.org.uk - 4266257.jpg|mion|Portach'','' [[An Chloch Fhionn]] (Cloghfin), [[Tír Chonaill|Tír Chonail]]<nowiki/>l.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.logainm.ie/ga/16147|teideal=An Chloch Fhionn/Cloghfin|language=ga|work=logainm.ie|dátarochtana=2024-02-28}}</ref> Athchóiriú 30,000 heicteár in Éirinn sna [[2020idí]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.euractiv.com/section/climate-environment/news/nature-needs-to-be-restored-quickly-says-irish-minister/|teideal=Nature needs to be restored quickly, says Irish minister|údar=euractiv.com|dáta=20 Meitheamh 2023|language=en-IE|dátarochtana=2024}}</ref>]] == Bunús == Cruthaítear portaigh nuair a bhíonn an t-uisce ar dhromchla na talún [[Aigéad|aigéadach]] agus ar bheagán cothaitheach. Go hiondúil, faightear portach ar thalamh bog fionnuisce a bhfuil ábhar planda lofa air (ar a dtugtar ''móin''), agus in aeráidí tuaisceartacha níos fuaire.<ref>{{Cite web-en|url=https://education.nationalgeographic.org/resource/bog|title=Bog|language=en|work=education.nationalgeographic.org|access-date=2023-02-25}}</ref> I gcodarsnacht le [[Eanach|heanaigh]], faigheann siad an chuid is mó dá gcuid uisce ó fhrasaíocht seachas ó screamhuisce nó ó uisce dromchla atá lán de mhianraí.<ref name=":0">{{Cite book-en|last=Rydin|first=Håkan|title=The biology of peatlands|date=2013|isbn=978-0-19-150828-8|edition=Second|location=Oxford, UK|oclc=861559248}}</ref> == Tréithe == Tá dath donn sainiúil ag uisce a shreabhann as portach, dath a thagann ó [[Tainniní|thainniní]] móna tuaslagtha. Go ginearálta, fásann plandaí i bportach sách mall mar thoradh ar an aeráid fhionnuar, ach tá an lobhadh fiú níos moille mar gheall ar leibhéil ísle ocsaigine in ithreacha sáithithe an phortaigh. Mar sin, carnann móin thar am, agus is féidir le limistéir mhóra a bheith faoi chlúdach domhain móna, roinnt méadar ar doimhneacht.<ref name="Keddy" /><ref>{{Luaigh foilseachán|last=Gorham|first=E.|date=1957|title=The development of peatlands|journal=Quarterly Review of Biology|volume=32|issue=2|pages=145–66|doi=10.1086/401755}}</ref> Faightear éagsúlacht shainiúil speiceas i bportaigh, idir ainmhithe, fungais, agus plandaí, agus tá tábhacht ar leith ag baint leo ó thaobh [[Bithéagsúlacht|na bithéagsúlachta]] de, go háirithe i gceantair áitrithe ina ndéantar feirmeoireacht. == Portaigh in Éirinn == Ritheadh An tAcht um Fhiadhúlra (Leasú), 2023<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.oireachtas.ie/ga/bills/bill/2016/77/|teideal=An tAcht um Fhiadhúlra (Leasú), 2023|údar=oireachtas.ie|dáta=2023|dátarochtana=2024}}</ref> agus an Plean Gníomhaíochta Náisiúnta na hÉireann um Bithéagsúlacht, 2023 don tréimhse 2023-2030.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.npws.ie/legislation/national-biodiversity-action-plan|teideal=National Biodiversity Action Plan {{!}} National Parks & Wildlife Service|work=www.npws.ie|dátarochtana=2024-02-27}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.npws.ie/sites/default/files/files/4%C3%BA_Plean_Gn%C3%ADomha%C3%ADochta_N%C3%A1isi%C3%BAnta_um_Bith%C3%A9ags%C3%BAlacht.pdf|teideal=Plean Gníomhaíochta Náisiúnta na hÉireann um Bithéagsúlacht 2023–2030|údar=npws.ie|dáta=2023|language=ga-IE|dátarochtana=2024}}</ref> Tá ar gach údarás áitiúil in Éirinn plean bithéagsúlachta dá gcuid féin a chur i dtoll a chéile, a nuashonrú agus a chur i ngníomh. Cuireadh acmhainn bhreise ar fáil don t[[Seirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]], de réir an phlean, le dul i ngleic le daoine agus le heagraíochtaí a sháraíonn an dlí.<ref name=":02">{{Luaigh foilseachán|title=Plean Bithéagsúlachta athnuaite le dúil tuilleadh meatha a chosc|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0125/1428525-plean-bitheagsulachta-athnuaite-le-duil-tuilleadh-meatha-a-chosc/|date=2024-01-25|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ / Ciarán Lenoach}}</ref> === Caomhnú === Sna 2020idí, cuireadh stop le baint na [[Móin|móna]] ar chuid na bportach in Éirinn. Bhí 53 portach ainmhithe mar cheantair speisialta caomhnaithe agus dá réir d'éirigh sé i gcoinne an dlí móin a bhaint ann. Bhí portach i b[[Port Omna|Port Umna]] ar cheann do na portaigh is mó a raibh achrann i gceist níos déanaí. In 2025, bhí easaontas idir úinéirí talún ar phortach i ndeisceart Chontae na Gaillimhe agus an tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra maidir leis an bportach a athfhliuchadh.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Easaontas maidir le portach i ndeisceart na Gaillimhe|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0213/1496652-easaontas-maidir-le-portach-i-ndeisceart-na-gaillimhe/|date=2025-02-13|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Muskeg]], [[eanach]], [[riasc]], agus [[seascann]] * [[Móin]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Tírghnéithe]] [[Catagóir:Talamh]] [[Catagóir:Linneolaíocht]] [[Catagóir:Bithéagsúlacht]] [[Catagóir:Portaigh]] 522s7yn8df3vyppos3zwegmeupiuauf 1273271 1273270 2025-07-09T11:39:15Z Marcas.oduinn 33120 /* Tagairtí */Catagóir arís 1273271 wikitext text/x-wiki [[File:Peat-bog-Ireland.jpg|thumb|Portach móna in Éirinn]] Is éard is '''portach''' ann ná talamh bogaigh ina gcarnann go leor fásra marbh — [[súsán]] go minic — mar [[Móin|mhóin]].<ref name="Keddy">{{Cite book-en|author-link=Paul Keddy|last=Keddy|first=P.A.|date=2010|title=Wetland Ecology: Principles and Conservation|edition=2nd|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0521739672}}</ref> Tugtar '''caorán''', '''criathrach''', nó '''móinteán''' ar phortach freisin. Tá sé ar cheann de na ceithre chineál bogaigh atá ann (is iad [[eanach]], [[riasc]], [[muskeg]] agus [[seascann]] na cinn eile). Is minic a bhíonn siad faoi chlúdach [[Fraoch|fraoigh]] atá fréamhaithe sa súsán agus sa móin. Feidhmíonn an t-ábhar planda lofa i bportaigh mar linn charbóin thábhachtach.<ref name="NYT10612">{{Lua idirlín|url=https://www.nytimes.com/2012/10/07/science/earth/british-gardeners-battle-over-peat-for-bogs-sake.html|work=The New York Times|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121007082146/http://www.nytimes.com/2012/10/07/science/earth/british-gardeners-battle-over-peat-for-bogs-sake.html|archivedate=7 Deireadh Fómhair 2012|teideal=British Soil Is Battlefield Over Peat, for Bogs' Sake}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.iucn.org/resources/issues-briefs/peatlands-and-climate-change|title=Peatlands and climate change|date=2017-11-06|language=en|work=IUCN|access-date=2019-08-15}}</ref> [[Íomhá:Bogland, Cloghfin - geograph.org.uk - 4266257.jpg|mion|Portach'','' [[An Chloch Fhionn]] (Cloghfin), [[Tír Chonaill|Tír Chonail]]<nowiki/>l.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.logainm.ie/ga/16147|teideal=An Chloch Fhionn/Cloghfin|language=ga|work=logainm.ie|dátarochtana=2024-02-28}}</ref> Athchóiriú 30,000 heicteár in Éirinn sna [[2020idí]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.euractiv.com/section/climate-environment/news/nature-needs-to-be-restored-quickly-says-irish-minister/|teideal=Nature needs to be restored quickly, says Irish minister|údar=euractiv.com|dáta=20 Meitheamh 2023|language=en-IE|dátarochtana=2024}}</ref>]] == Bunús == Cruthaítear portaigh nuair a bhíonn an t-uisce ar dhromchla na talún [[Aigéad|aigéadach]] agus ar bheagán cothaitheach. Go hiondúil, faightear portach ar thalamh bog fionnuisce a bhfuil ábhar planda lofa air (ar a dtugtar ''móin''), agus in aeráidí tuaisceartacha níos fuaire.<ref>{{Cite web-en|url=https://education.nationalgeographic.org/resource/bog|title=Bog|language=en|work=education.nationalgeographic.org|access-date=2023-02-25}}</ref> I gcodarsnacht le [[Eanach|heanaigh]], faigheann siad an chuid is mó dá gcuid uisce ó fhrasaíocht seachas ó screamhuisce nó ó uisce dromchla atá lán de mhianraí.<ref name=":0">{{Cite book-en|last=Rydin|first=Håkan|title=The biology of peatlands|date=2013|isbn=978-0-19-150828-8|edition=Second|location=Oxford, UK|oclc=861559248}}</ref> == Tréithe == Tá dath donn sainiúil ag uisce a shreabhann as portach, dath a thagann ó [[Tainniní|thainniní]] móna tuaslagtha. Go ginearálta, fásann plandaí i bportach sách mall mar thoradh ar an aeráid fhionnuar, ach tá an lobhadh fiú níos moille mar gheall ar leibhéil ísle ocsaigine in ithreacha sáithithe an phortaigh. Mar sin, carnann móin thar am, agus is féidir le limistéir mhóra a bheith faoi chlúdach domhain móna, roinnt méadar ar doimhneacht.<ref name="Keddy" /><ref>{{Luaigh foilseachán|last=Gorham|first=E.|date=1957|title=The development of peatlands|journal=Quarterly Review of Biology|volume=32|issue=2|pages=145–66|doi=10.1086/401755}}</ref> Faightear éagsúlacht shainiúil speiceas i bportaigh, idir ainmhithe, fungais, agus plandaí, agus tá tábhacht ar leith ag baint leo ó thaobh [[Bithéagsúlacht|na bithéagsúlachta]] de, go háirithe i gceantair áitrithe ina ndéantar feirmeoireacht. == Portaigh in Éirinn == Ritheadh An tAcht um Fhiadhúlra (Leasú), 2023<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.oireachtas.ie/ga/bills/bill/2016/77/|teideal=An tAcht um Fhiadhúlra (Leasú), 2023|údar=oireachtas.ie|dáta=2023|dátarochtana=2024}}</ref> agus an Plean Gníomhaíochta Náisiúnta na hÉireann um Bithéagsúlacht, 2023 don tréimhse 2023-2030.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.npws.ie/legislation/national-biodiversity-action-plan|teideal=National Biodiversity Action Plan {{!}} National Parks & Wildlife Service|work=www.npws.ie|dátarochtana=2024-02-27}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.npws.ie/sites/default/files/files/4%C3%BA_Plean_Gn%C3%ADomha%C3%ADochta_N%C3%A1isi%C3%BAnta_um_Bith%C3%A9ags%C3%BAlacht.pdf|teideal=Plean Gníomhaíochta Náisiúnta na hÉireann um Bithéagsúlacht 2023–2030|údar=npws.ie|dáta=2023|language=ga-IE|dátarochtana=2024}}</ref> Tá ar gach údarás áitiúil in Éirinn plean bithéagsúlachta dá gcuid féin a chur i dtoll a chéile, a nuashonrú agus a chur i ngníomh. Cuireadh acmhainn bhreise ar fáil don t[[Seirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]], de réir an phlean, le dul i ngleic le daoine agus le heagraíochtaí a sháraíonn an dlí.<ref name=":02">{{Luaigh foilseachán|title=Plean Bithéagsúlachta athnuaite le dúil tuilleadh meatha a chosc|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0125/1428525-plean-bitheagsulachta-athnuaite-le-duil-tuilleadh-meatha-a-chosc/|date=2024-01-25|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ / Ciarán Lenoach}}</ref> === Caomhnú === Sna 2020idí, cuireadh stop le baint na [[Móin|móna]] ar chuid na bportach in Éirinn. Bhí 53 portach ainmhithe mar cheantair speisialta caomhnaithe agus dá réir d'éirigh sé i gcoinne an dlí móin a bhaint ann. Bhí portach i b[[Port Omna|Port Umna]] ar cheann do na portaigh is mó a raibh achrann i gceist níos déanaí. In 2025, bhí easaontas idir úinéirí talún ar phortach i ndeisceart Chontae na Gaillimhe agus an tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra maidir leis an bportach a athfhliuchadh.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Easaontas maidir le portach i ndeisceart na Gaillimhe|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0213/1496652-easaontas-maidir-le-portach-i-ndeisceart-na-gaillimhe/|date=2025-02-13|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Muskeg]], [[eanach]], [[riasc]], agus [[seascann]] * [[Móin]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Portaigh| ]][[Catagóir:Tírghnéithe]] [[Catagóir:Talamh]] [[Catagóir:Linneolaíocht]] [[Catagóir:Bithéagsúlacht]] 5hwu4uaesyp0fgsqm043rbcj88tmv9l 1273274 1273271 2025-07-09T11:44:36Z Marcas.oduinn 33120 /* Tagairtí */+Catagóir 1273274 wikitext text/x-wiki [[File:Peat-bog-Ireland.jpg|thumb|Portach móna in Éirinn]] Is éard is '''portach''' ann ná talamh bogaigh ina gcarnann go leor fásra marbh — [[súsán]] go minic — mar [[Móin|mhóin]].<ref name="Keddy">{{Cite book-en|author-link=Paul Keddy|last=Keddy|first=P.A.|date=2010|title=Wetland Ecology: Principles and Conservation|edition=2nd|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0521739672}}</ref> Tugtar '''caorán''', '''criathrach''', nó '''móinteán''' ar phortach freisin. Tá sé ar cheann de na ceithre chineál bogaigh atá ann (is iad [[eanach]], [[riasc]], [[muskeg]] agus [[seascann]] na cinn eile). Is minic a bhíonn siad faoi chlúdach [[Fraoch|fraoigh]] atá fréamhaithe sa súsán agus sa móin. Feidhmíonn an t-ábhar planda lofa i bportaigh mar linn charbóin thábhachtach.<ref name="NYT10612">{{Lua idirlín|url=https://www.nytimes.com/2012/10/07/science/earth/british-gardeners-battle-over-peat-for-bogs-sake.html|work=The New York Times|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121007082146/http://www.nytimes.com/2012/10/07/science/earth/british-gardeners-battle-over-peat-for-bogs-sake.html|archivedate=7 Deireadh Fómhair 2012|teideal=British Soil Is Battlefield Over Peat, for Bogs' Sake}}</ref><ref>{{Cite web-en|url=https://www.iucn.org/resources/issues-briefs/peatlands-and-climate-change|title=Peatlands and climate change|date=2017-11-06|language=en|work=IUCN|access-date=2019-08-15}}</ref> [[Íomhá:Bogland, Cloghfin - geograph.org.uk - 4266257.jpg|mion|Portach'','' [[An Chloch Fhionn]] (Cloghfin), [[Tír Chonaill|Tír Chonail]]<nowiki/>l.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.logainm.ie/ga/16147|teideal=An Chloch Fhionn/Cloghfin|language=ga|work=logainm.ie|dátarochtana=2024-02-28}}</ref> Athchóiriú 30,000 heicteár in Éirinn sna [[2020idí]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.euractiv.com/section/climate-environment/news/nature-needs-to-be-restored-quickly-says-irish-minister/|teideal=Nature needs to be restored quickly, says Irish minister|údar=euractiv.com|dáta=20 Meitheamh 2023|language=en-IE|dátarochtana=2024}}</ref>]] == Bunús == Cruthaítear portaigh nuair a bhíonn an t-uisce ar dhromchla na talún [[Aigéad|aigéadach]] agus ar bheagán cothaitheach. Go hiondúil, faightear portach ar thalamh bog fionnuisce a bhfuil ábhar planda lofa air (ar a dtugtar ''móin''), agus in aeráidí tuaisceartacha níos fuaire.<ref>{{Cite web-en|url=https://education.nationalgeographic.org/resource/bog|title=Bog|language=en|work=education.nationalgeographic.org|access-date=2023-02-25}}</ref> I gcodarsnacht le [[Eanach|heanaigh]], faigheann siad an chuid is mó dá gcuid uisce ó fhrasaíocht seachas ó screamhuisce nó ó uisce dromchla atá lán de mhianraí.<ref name=":0">{{Cite book-en|last=Rydin|first=Håkan|title=The biology of peatlands|date=2013|isbn=978-0-19-150828-8|edition=Second|location=Oxford, UK|oclc=861559248}}</ref> == Tréithe == Tá dath donn sainiúil ag uisce a shreabhann as portach, dath a thagann ó [[Tainniní|thainniní]] móna tuaslagtha. Go ginearálta, fásann plandaí i bportach sách mall mar thoradh ar an aeráid fhionnuar, ach tá an lobhadh fiú níos moille mar gheall ar leibhéil ísle ocsaigine in ithreacha sáithithe an phortaigh. Mar sin, carnann móin thar am, agus is féidir le limistéir mhóra a bheith faoi chlúdach domhain móna, roinnt méadar ar doimhneacht.<ref name="Keddy" /><ref>{{Luaigh foilseachán|last=Gorham|first=E.|date=1957|title=The development of peatlands|journal=Quarterly Review of Biology|volume=32|issue=2|pages=145–66|doi=10.1086/401755}}</ref> Faightear éagsúlacht shainiúil speiceas i bportaigh, idir ainmhithe, fungais, agus plandaí, agus tá tábhacht ar leith ag baint leo ó thaobh [[Bithéagsúlacht|na bithéagsúlachta]] de, go háirithe i gceantair áitrithe ina ndéantar feirmeoireacht. == Portaigh in Éirinn == Ritheadh An tAcht um Fhiadhúlra (Leasú), 2023<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.oireachtas.ie/ga/bills/bill/2016/77/|teideal=An tAcht um Fhiadhúlra (Leasú), 2023|údar=oireachtas.ie|dáta=2023|dátarochtana=2024}}</ref> agus an Plean Gníomhaíochta Náisiúnta na hÉireann um Bithéagsúlacht, 2023 don tréimhse 2023-2030.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.npws.ie/legislation/national-biodiversity-action-plan|teideal=National Biodiversity Action Plan {{!}} National Parks & Wildlife Service|work=www.npws.ie|dátarochtana=2024-02-27}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.npws.ie/sites/default/files/files/4%C3%BA_Plean_Gn%C3%ADomha%C3%ADochta_N%C3%A1isi%C3%BAnta_um_Bith%C3%A9ags%C3%BAlacht.pdf|teideal=Plean Gníomhaíochta Náisiúnta na hÉireann um Bithéagsúlacht 2023–2030|údar=npws.ie|dáta=2023|language=ga-IE|dátarochtana=2024}}</ref> Tá ar gach údarás áitiúil in Éirinn plean bithéagsúlachta dá gcuid féin a chur i dtoll a chéile, a nuashonrú agus a chur i ngníomh. Cuireadh acmhainn bhreise ar fáil don t[[Seirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]], de réir an phlean, le dul i ngleic le daoine agus le heagraíochtaí a sháraíonn an dlí.<ref name=":02">{{Luaigh foilseachán|title=Plean Bithéagsúlachta athnuaite le dúil tuilleadh meatha a chosc|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0125/1428525-plean-bitheagsulachta-athnuaite-le-duil-tuilleadh-meatha-a-chosc/|date=2024-01-25|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ / Ciarán Lenoach}}</ref> === Caomhnú === Sna 2020idí, cuireadh stop le baint na [[Móin|móna]] ar chuid na bportach in Éirinn. Bhí 53 portach ainmhithe mar cheantair speisialta caomhnaithe agus dá réir d'éirigh sé i gcoinne an dlí móin a bhaint ann. Bhí portach i b[[Port Omna|Port Umna]] ar cheann do na portaigh is mó a raibh achrann i gceist níos déanaí. In 2025, bhí easaontas idir úinéirí talún ar phortach i ndeisceart Chontae na Gaillimhe agus an tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra maidir leis an bportach a athfhliuchadh.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Easaontas maidir le portach i ndeisceart na Gaillimhe|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0213/1496652-easaontas-maidir-le-portach-i-ndeisceart-na-gaillimhe/|date=2025-02-13|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Féach freisin == * [[Muskeg]], [[eanach]], [[riasc]], agus [[seascann]] * [[Móin]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Portaigh| ]][[Catagóir:Tírghnéithe]] [[Catagóir:Talamh]] [[Catagóir:Bogach]] [[Catagóir:Linneolaíocht]] [[Catagóir:Bithéagsúlacht]] 25b2yhx8ntv4bllz54qusbpdimc3by3 0 29311 1273176 1248834 2025-07-08T21:33:10Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273176 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Notes on the Cross of Cong, detail.png|thumb|Tá an Chros Conga ina sheoda chomh hiontach sin go raibh [[Toirdhealbhach Ua Conchobhair]], ard-rí ar [[Éire|Éirinn]], ag léiriú a shaibhreas agus a chumhacht trína hordú.]] Is [[Na Seoda|seoid]] [[Stair|staire]] de chuid na h[[Éire]]ann í '''Cros Chonga'''<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/Cros%20Chonga/|teideal="Cros Chonga"|work=téarma.ie|dátarochtana=2020-05-20}}</ref> (nó '''Cross of Cong''' i m[[An Béarla|Béarla]])<ref>nó "Bachall Bhuí" b'fhédir ?</ref>. Tá an [[Bachall|bhachall]] (''baculum'' i [[An Laidin|Laidin]]) deartha i stíl [[Na Ceiltigh|Cheilteach]]. Is féidir breathnú uirthi mar cheann de na seoda is mó ón ré.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.museum.ie/ga-IE/Collections-Research/Irish-Antiquities-Division-Collections/Collections-List-(1)/Early-Medieval/The-Cross-of-Cong|teideal=Cros Conga {{!}} Ard-Mhúsaem na hÉireann|údar=|dáta=|language=ga|work=National Museum of Ireland|dátarochtana=2020-05-20}}</ref> == Ealaí == Léiriú is ea Cros Chonga ar an deireadh le traidisiún fada d’eachtaí [[Miotalóireacht|miotalóireachta]] a bhain go sainiúil leis an [[An Chríostaíocht|Eaglais in Éirinn]]. Tá sí maisithe le réimse suntasach stíleanna. Tá lár dara uirthi atá clúdaithe le plátaí de [[Cré-umha|chré-umha]] teilgthe. Bhí clochchriostal mór leabaithe i lár an trasnáin mar chosaint don tais, nach maireann. Tá an clochchriostal leabaithe i bhfeiste chónúil ata timpeallaithe ag feire ata maisithe le híolagrán [[Ór|óir]], niello agus bocóidí de [[Gloine|ghloine]] ghorm agus bhán. Tá na plátaí cré-umha ar dhromchlaí na croise déanta le teilgeadh gréasoscailte agus iad maisithe le h[[Ainmhí|ainmhithe]] nasctha sa stíl Urnes ó [[Críoch Lochlann|Chríoch Lochlann]]. Ainmníonn an inscríbhinn ar thaobhanna na croise Toirrdelbach Ua Conchobair mar phatrún agus Máel Ísú mac Bratáin Uí Echach mar cheardaí. Luaitear beirt eaglaiseach mhóra freisin. Tá an inscríbhinn, atá as Gaeilge, frámaithe ag dhá líne mar an gcéanna sa [[An Laidin|Laidin]], a deir <blockquote>‘leis an gcros seo, clúdaítear an chros as a d'fhulaing cruthaitheoir na [[An Chruinne|cruinne]]’.</blockquote> == Stair == Cruthaíodh an chros sa [[12ú haois]].<ref>{{Lua idirlín|url=http://100objects.ie/cross-of-cong/|teideal=100 Objects|údar=Irish Times / Fintan O'Toole|dáta=|language=en|dátarochtana=2020-05-20|archivedate=2020-09-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200924110159/https://100objects.ie/cross-of-cong/}}</ref> Choimisiúnaigh [[Toirdhealbhach Ua Conchobhair]], ard-rí ar [[Éire|Éirinn]], an chros a dhéanamh. Tá an bhachall ina sheoda chomh hiontach sin go raibh Ó Conchúir ag léiriú a shaibhreas agus a chumhacht trína hordú. Rinneadh Cros Chonga in 1123 chun blogh den Fhíor-Chros a tugadh go hÉirinn a chumdach. Rinneadh í mar scrín do bhlogh den Fhíor-Chros a fuair Toirrdelbach Ua Conchobair Ard-Rí Éireann sa bhliain AD 1122, mar is eol ó fhoinsí scríofa. Ansin cuireadh ar taispeáint í in áiteanna difriúla ar fud na tíre. Lena húsáid i ndeasghnátha a ceapadh í cé gur ró-dhócha gur mar chros altóra is mó a úsáideadh í. Cros mhórshiúil is ea Cros Conga a bheadh á hiompar roimh [[Ardeaspag|ardeaspaig]] - bhí Ó Conchúir ag maíomh gur chóir go mbeadh a hardeaspag féin ag [[Cúige Chonnacht|Connachta]], rud nach raibh ag an am sin. Trí phátrúnacht a thabhairt don eaglais ar an mbealach seo, d'fhéadfadh an rí a bheith ag súil le tacaíocht ón [[Eaglais Chaitliceach Rómhánach|eaglais]] dá mhianta [[Polaitíocht|polaitiúla]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.museum.ie/ga-IE/Collections-Research/Irish-Antiquities-Division-Collections/Collections-List-(1)/Early-Medieval/The-Cross-of-Cong/Why-the-Cross-was-Made|teideal=Cén Fáth a Rinneadh an Chros {{!}} Ard-Mhúsaem na hÉireann|language=en|work=National Museum of Ireland|dátarochtana=2020-05-20}}</ref> Aimsíodh an chros i [[sráidbhaile]] [[Conga Fheichín]], [[Contae Mhaigh Eo]]. Tugtar "Cros Chonga" ar an gcros toisc go gcoimeádtaí í sa [[Mainistir|Mhainistir]] [[Agaistínigh|Agaistíneach]] a bhí ann ar feadh na céadta bliain. == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} [[Catagóir:Contae Mhaigh Eo]] [[Catagóir:Seoid Staire]] [[Catagóir:Ealaín Cheilteach]] [[Catagóir:Bachalla]] [[Catagóir:Ealaíona maisiúla]] fzre5a26navte15bu2vrzo2mlppt1er 0 32889 1273121 1269859 2025-07-08T12:32:54Z Marcas.oduinn 33120 /* Tagairtí */Catagóir, sortáil 1273121 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Loch fionnuisce is ea '''Loch Gile'''<ref name='Logainm'>{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/1166373|title=Loch Gile/Lough Gill {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2024-01-11|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> atá suite go príomha i gContae Shligigh, ach go páirteach i gContae Liatroma, in Éirinn. Soláthraíonn Loch Gile an suíomh do dhán William Butler Yeats "The Lake Isle of Innisfree ". ==Suíomh agus comhshaol== Tá Loch Gile thart ar 8 km ar fhad agus 2 km ar leithead. Is éard atá i gcóras Loch Gile ná An Bhuannaid a shníonn isteach i gceann thoir an locha agus An Gharbhóg a dhraenálann an loch ar an taobh thiar in aice le Baile Shligigh. Tá coillearnacha timpeall ar an loch gleoite, mar shampla Coill an tSleasa, ''Dooney Rock'', agus Coill an Eanaigh agus tá cosáin dúlra agus pointí féachana a bhfuil tóir orthu ar fad ar feadh an locha. Tá cnoic choilleacha Sliabh Chill Oiridh agus Shliabh Da Éan chun tosaigh sa chladach theas. Is suíomh é a bhfuil an - tóir air do lucht na bhfeitheoirí éan == Tagairtí == {{reflist}} {{Síol-tír-ie}} {{DEFAULTSORT:Gile, Loch}} [[Catagóir:Lochanna Chontae Shligigh]] [[Catagóir:Lochanna Chontae Liatroma]] qznnek8i4icp0w4sqob5s3qo3qjq2s5 0 36047 1273179 1249530 2025-07-08T21:55:20Z TGcoa 21229 Bhog TGcoa an leathanach [[Michael McGrath]] go [[Michael McGrath (Corcaigh Theas-Láir)]] 1249530 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is polaiteoir [[Éireannach]], [[Coimisinéir Eorpach]] um Dhaonlathas, Cheartas agus Riail an Dlí agus [[Teachta Dála|iar-Theachta Dála]] do cheantar [[Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)|Chorcaigh Theas-Láir]] é '''Michael McGrath '''(a rugadh ar an [[23 Lúnasa]] [[1976]]). '''''Micheál Mac Craith''''' a thugtar i nGaeilge air. Tá sé ina bhall d'[[Fianna Fáil|Fhianna Fáil]]. [[Íomhá:Michael McGrath (official portrait).jpg|clé|mion|2017]] == Gairm == Toghadh Michael McGrath chun na Dála den chéad uair in 2007 agus atoghadh in éineacht le Micheál Martin é i g[[Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)|Corcaigh Theas-Lár]] i ngach olltoghchán ó shin.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-t-iar-aire-stait-gaeltachta-jack-chambers-le-ceapadh-ina-aire-airgeadais/|teideal=An t-iar-aire stáit Gaeltachta Jack Chambers le ceapadh ina aire airgeadais|dáta=2024-06-25|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-06-25}}</ref> Ceapadh Michael McGrath ina Aire Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe nuair a bunaíodh an comhrialtas in 2020. In 2022 ceapadh ina aire airgeadais é nuair a rinne sé féin agus [[Paschal Donohoe]] Fhine Gael a bpoist a mhalartú de réir mar a bhí socraithe sa mhargadh rialtais. Ar an 25 Meitheamh 2024, chuir an Tánaiste [[Mícheál Ó Máirtín|Micheál Martin]] a mholadh go n-ainmneofaí Michael McGrath don phost san Eoraip, a bhfuil tuarastal €300,000 (saor ó cháin) in aghaidh na bliana ag dul leis,<ref name=":0" /> faoi bhráid an rialtais ar maidin. Ag an aire airgeadais atá an aireacht is sinsearaí sa Rialtas agus bhí Fianna Fáil ag súil dá bharr go bhfaigheadh McGrath post airgeadais ar an gCoimisiúin, postanna a mbíonn an-tóir orthu i measc na mballstát. Bhí McGrath ar an gcéad pholaiteoir de chuid Fhianna Fáil a bhí ina [[Coimisinéir Eorpach|Choimisinéir Eorpach]] ó d’éirigh Máire Geoghegan-Quinn as an gcoimisiún in 2014.<ref name=":0" /> Ceapadh é mar An Coimisinéir um Dhaonlathas, Cheartas agus Riail an Dlí ar an 17 Deireadh Fómhair 2024. Tháinig sé i gcomharbas ar [[Mairead McGuinness|Mhairéad McGuinness]]. D'iarr Rialtas na hÉireann post eacnamaíochta ar son McGrath, go háirithe ó bhí sé ina Aire Airgeadais.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Coimisiún Eorpach nua: cúraimí dlí agus cirt bronnta ar McGrath|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0917/1470432-coimisiun-eorpach-nua-curaimi-dli-agus-cirt-bronnta-ar-mcgrath/|date=2024-09-17|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ag an am céanna, ní raibh [[Ursula von der Leyen]] sásta nach raibh McGuinness curtha chun tosaigh don phost. === Muintir === Sna [[toghcháin áitiúla 2024]], ba é Seamus McGrath, deartháir Michael McGrath, a fuair an líon is mó vótaí céadrogha sa stát.<ref name=":0" /> == Féach freisin == * [[Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)]] * [[Coimisinéir Eorpach]] * [[:Catagóir:Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)|Polaiteoirí i gCorcaigh Theas-Lár]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Teachtaí Dála an 31ú Dáil}} {{Teachtaí Dála an 32ú Dáil}} {{DEFAULTSORT:McGrath, Michael}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1976]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Airí Rialtais na hÉireann]] [[Catagóir:Alumni Choláiste na hOllscoile, Corcaigh]] [[Catagóir:Baill den 30ú Dáil]] [[Catagóir:Baill den 31ú Dáil]] [[Catagóir:Baill den 32ú Dáil]] [[Catagóir:Baill den 33ú Dáil]] [[Catagóir:Baill Fhianna Fáil]] [[Catagóir:Daoine as Contae Chorcaí]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Coimisinéirí Eorpacha]] [[Catagóir:Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)]] [[Catagóir:Polaiteoirí as Contae Chorcaí]] lbp3qq4a12o5b0rvftsp5aq5uqy93t9 1273185 1273179 2025-07-08T22:09:49Z TGcoa 21229 1273185 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is [[Coimisinéir Eorpach]] um Dhaonlathas, Cheartas agus Riail an Dlí agus [[Teachta Dála|iar-Theachta Dála]] do cheantar [[Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)|Chorcaigh Theas-Láir]] é '''Michael McGrath '''(a rugadh ar an [[23 Lúnasa]] [[1976]]). '''''Micheál Mac Craith''''' a thugtar i nGaeilge air. Tá sé ina bhall d'[[Fianna Fáil|Fhianna Fáil]]. [[Íomhá:Michael McGrath (official portrait).jpg|clé|mion|2017]] == Gairm == Toghadh Michael McGrath chun na Dála den chéad uair in 2007 agus atoghadh in éineacht le Micheál Martin é i g[[Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)|Corcaigh Theas-Lár]] i ngach olltoghchán ó shin.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-t-iar-aire-stait-gaeltachta-jack-chambers-le-ceapadh-ina-aire-airgeadais/|teideal=An t-iar-aire stáit Gaeltachta Jack Chambers le ceapadh ina aire airgeadais|dáta=2024-06-25|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-06-25}}</ref> Ceapadh Michael McGrath ina Aire Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe nuair a bunaíodh an comhrialtas in 2020. In 2022 ceapadh ina aire airgeadais é nuair a rinne sé féin agus [[Paschal Donohoe]] Fhine Gael a bpoist a mhalartú de réir mar a bhí socraithe sa mhargadh rialtais. Ar an 25 Meitheamh 2024, chuir an Tánaiste [[Mícheál Ó Máirtín|Micheál Martin]] a mholadh go n-ainmneofaí Michael McGrath don phost san Eoraip, a bhfuil tuarastal €300,000 (saor ó cháin) in aghaidh na bliana ag dul leis,<ref name=":0" /> faoi bhráid an rialtais ar maidin. Ag an aire airgeadais atá an aireacht is sinsearaí sa Rialtas agus bhí Fianna Fáil ag súil dá bharr go bhfaigheadh McGrath post airgeadais ar an gCoimisiúin, postanna a mbíonn an-tóir orthu i measc na mballstát. Bhí McGrath ar an gcéad pholaiteoir de chuid Fhianna Fáil a bhí ina [[Coimisinéir Eorpach|Choimisinéir Eorpach]] ó d’éirigh Máire Geoghegan-Quinn as an gcoimisiún in 2014.<ref name=":0" /> Ceapadh é mar An Coimisinéir um Dhaonlathas, Cheartas agus Riail an Dlí ar an 17 Deireadh Fómhair 2024. Tháinig sé i gcomharbas ar [[Mairead McGuinness|Mhairéad McGuinness]]. D'iarr Rialtas na hÉireann post eacnamaíochta ar son McGrath, go háirithe ó bhí sé ina Aire Airgeadais.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Coimisiún Eorpach nua: cúraimí dlí agus cirt bronnta ar McGrath|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0917/1470432-coimisiun-eorpach-nua-curaimi-dli-agus-cirt-bronnta-ar-mcgrath/|date=2024-09-17|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ag an am céanna, ní raibh [[Ursula von der Leyen]] sásta nach raibh McGuinness curtha chun tosaigh don phost. === Muintir === Sna [[toghcháin áitiúla 2024]], ba é Seamus McGrath, deartháir Michael McGrath, a fuair an líon is mó vótaí céadrogha sa stát.<ref name=":0" /> == Féach freisin == * [[Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)]] * [[Coimisinéir Eorpach]] * [[:Catagóir:Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)|Polaiteoirí i gCorcaigh Theas-Lár]] * [[Michael MacGrath (breitheamh)]] == Tagairtí == {{Reflist}} {{Teachtaí Dála an 31ú Dáil}} {{Teachtaí Dála an 32ú Dáil}} {{DEFAULTSORT:McGrath, Michael}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1976]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Airí Rialtais na hÉireann]] [[Catagóir:Alumni Choláiste na hOllscoile, Corcaigh]] [[Catagóir:Baill den 30ú Dáil]] [[Catagóir:Baill den 31ú Dáil]] [[Catagóir:Baill den 32ú Dáil]] [[Catagóir:Baill den 33ú Dáil]] [[Catagóir:Baill Fhianna Fáil]] [[Catagóir:Daoine as Contae Chorcaí]] [[Catagóir:Fir]] [[Catagóir:Coimisinéirí Eorpacha]] [[Catagóir:Corcaigh Theas-Lár (Dáilcheantar)]] [[Catagóir:Polaiteoirí as Contae Chorcaí]] k2fdicd3j9g241ck8e9qx0i2pevf891 0 40728 1273173 1161319 2025-07-08T21:08:08Z Conradder 34685 1273173 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is sráidbhaile beag suite i g[[Contae Ard Mhacha]] é '''Corr Leacht'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/136080|title=Corr Leacht/Whitecross {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ach tugann roinnt daoine áitiúil '''Crois Bhán''' air chomh maith ({{lang-en|Whitecross}}). In 2011, bhí sé ar taifead sa daonáireamh go raibh 352 duine ina gcónaí sa sráidbhaile. == Stair == === Na Trioblóidí === Tharla dhá eachtra mhíchlúiteach sa cheantar i rith [[Na Trioblóidí|na dTrioblóidí]]. [[Maruithe Reavey agus O'Dowd (1976)|Ar 4 Eanáir]], dúnmharaigh UVF triúr deartháireacha ina mbaile sa sráidbhaile. [[Sléacht Mhuileann Ching|Ar an oiche dár gcionn go díreach]], maraíodh deichniúr Protastúnach ag seicphointe bréige i Muileann Ching, cúpla míle ón sráidbhaile == Oideachas == Níl aon scoil sa sráidbhaile, ach tá cúpla scoil in aice láimhe: * Bunscoil Muileann Ching * Bunscoil Naomh Bríd, Droim Mullaigh * Bunscoil Naomh Malachi, Baile an Mhaoir * Bunscoil Naomh Treasa, Tulaigh Chiaráin == Spórt == ===CLG=== Tá cumann peile ag an sráidbhaile darm ainm ''Naomh Cillian CLG, Crois Bán''. Bunaíodh siad i 1904 agus imríonn siad i bPáirc Naomh Cillian. Tá foireann fear, foireann ban agus cúpla foireann faoi aois acu. == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} {{DEFAULTSORT:Corr Leacht}} [[Catagóir:Bailte in Éirinn]] [[Catagóir:Bailte i gContae Ard Mhacha]] fya9y5pety8ki40a8hu8z4lsraaevao 1273174 1273173 2025-07-08T21:10:40Z Conradder 34685 /* Spórt */ 1273174 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is sráidbhaile beag suite i g[[Contae Ard Mhacha]] é '''Corr Leacht'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/136080|title=Corr Leacht/Whitecross {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ach tugann roinnt daoine áitiúil '''Crois Bhán''' air chomh maith ({{lang-en|Whitecross}}). In 2011, bhí sé ar taifead sa daonáireamh go raibh 352 duine ina gcónaí sa sráidbhaile. == Stair == === Na Trioblóidí === Tharla dhá eachtra mhíchlúiteach sa cheantar i rith [[Na Trioblóidí|na dTrioblóidí]]. [[Maruithe Reavey agus O'Dowd (1976)|Ar 4 Eanáir]], dúnmharaigh UVF triúr deartháireacha ina mbaile sa sráidbhaile. [[Sléacht Mhuileann Ching|Ar an oiche dár gcionn go díreach]], maraíodh deichniúr Protastúnach ag seicphointe bréige i Muileann Ching, cúpla míle ón sráidbhaile == Oideachas == Níl aon scoil sa sráidbhaile, ach tá cúpla scoil in aice láimhe: * Bunscoil Muileann Ching * Bunscoil Naomh Bríd, Droim Mullaigh * Bunscoil Naomh Malachi, Baile an Mhaoir * Bunscoil Naomh Treasa, Tulaigh Chiaráin == Spórt == ===CLG=== Tá cumann peile ag an sráidbhaile darb ainm ''Naomh Cillian CLG, Crois Bán''. Bunaíodh siad i 1904 agus imríonn siad i bPáirc Naomh Cillian. Tá foireann fear, foireann ban agus cúpla foireann faoi aois acu. == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} {{DEFAULTSORT:Corr Leacht}} [[Catagóir:Bailte in Éirinn]] [[Catagóir:Bailte i gContae Ard Mhacha]] qokb14mkbghxwj1h48d8n9jkt3o6b52 1273253 1273174 2025-07-09T09:52:01Z Conradder 34685 1273253 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is sráidbhaile beag suite i g[[Contae Ard Mhacha]] é '''Corr Leacht'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/136080|title=Corr Leacht/Whitecross {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ach tugann roinnt daoine áitiúil '''Crois Bhán''' air chomh maith ({{lang-en|Whitecross}}). In 2011, bhí sé ar taifead sa daonáireamh go raibh 352 duine ina gcónaí sa sráidbhaile. == Stair == === Na Trioblóidí === Tharla dhá eachtra mhíchlúiteach sa cheantar i rith [[Na Trioblóidí|na dTrioblóidí]]. [[Maruithe Reavey agus O'Dowd (1976)|Ar 4 Eanáir]], dúnmharaigh [[UVF]] triúr deartháireacha [[Caitliceach]]a ina mbaile sa sráidbhaile. [[Sléacht Mhuileann Ching|Ar an oiche dár gcionn go díreach]], maraíodh deichniúr [[Protastúnach|Protastúnach]] ag seicphointe bréige i Muileann Ching, cúpla míle ón sráidbhaile == Áiseanna == Tá teach tábhairne agus siopa beag le stáisiún peitril agus oifig an phoist sa sráidbhaile. Tá an teach tábhairne suite ag an áit den iarstáisiún póilíní. Tá ionad don chumann pobail agus clós súgartha fosta. === Iompair === Freastalaíonn na seirbhísí bus 40c agus 40e ([[Iúr Cinn Trá]]-[[Ard Mhacha]]) an sráidbhaile === Oideachas === Níl aon scoil sa sráidbhaile, ach tá cúpla scoil in aice láimhe: * Bunscoil Muileann Ching * Bunscoil Naomh Bríd, Droim Mullaigh * Bunscoil Naomh Malachi, Baile an Mhaoir * Bunscoil Naomh Treasa, Tulaigh Chiaráin === Spórt === Tá cumann peile ag an sráidbhaile darb ainm ''Naomh Cillian CLG, Crois Bán''. Bunaíodh siad i 1904 agus imríonn siad i bPáirc Naomh Cillian. Tá foireann fear, foireann ban agus cúpla foireann faoi aois acu. Úsáidtear a gclubtheach eachtraí agus gníomhaíochtaí a óstáil. == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} {{DEFAULTSORT:Corr Leacht}} [[Catagóir:Bailte in Éirinn]] [[Catagóir:Bailte i gContae Ard Mhacha]] cjh9wo8wmqbuf8tnlnqb38ij6610yfq 1273254 1273253 2025-07-09T09:53:29Z Conradder 34685 /* Spórt */ 1273254 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is sráidbhaile beag suite i g[[Contae Ard Mhacha]] é '''Corr Leacht'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/136080|title=Corr Leacht/Whitecross {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ach tugann roinnt daoine áitiúil '''Crois Bhán''' air chomh maith ({{lang-en|Whitecross}}). In 2011, bhí sé ar taifead sa daonáireamh go raibh 352 duine ina gcónaí sa sráidbhaile. == Stair == === Na Trioblóidí === Tharla dhá eachtra mhíchlúiteach sa cheantar i rith [[Na Trioblóidí|na dTrioblóidí]]. [[Maruithe Reavey agus O'Dowd (1976)|Ar 4 Eanáir]], dúnmharaigh [[UVF]] triúr deartháireacha [[Caitliceach]]a ina mbaile sa sráidbhaile. [[Sléacht Mhuileann Ching|Ar an oiche dár gcionn go díreach]], maraíodh deichniúr [[Protastúnach|Protastúnach]] ag seicphointe bréige i Muileann Ching, cúpla míle ón sráidbhaile == Áiseanna == Tá teach tábhairne agus siopa beag le stáisiún peitril agus oifig an phoist sa sráidbhaile. Tá an teach tábhairne suite ag an áit den iarstáisiún póilíní. Tá ionad don chumann pobail agus clós súgartha fosta. === Iompair === Freastalaíonn na seirbhísí bus 40c agus 40e ([[Iúr Cinn Trá]]-[[Ard Mhacha]]) an sráidbhaile === Oideachas === Níl aon scoil sa sráidbhaile, ach tá cúpla scoil in aice láimhe: * Bunscoil Muileann Ching * Bunscoil Naomh Bríd, Droim Mullaigh * Bunscoil Naomh Malachi, Baile an Mhaoir * Bunscoil Naomh Treasa, Tulaigh Chiaráin === Spórt === Tá cumann peile ag an sráidbhaile darb ainm ''Naomh Cillian CLG, Crois Bán''. Bunaíodh siad i 1904 agus imríonn siad i bPáirc Naomh Cillian. Tá foireann fear, foireann ban agus cúpla foireann faoi aois acu. Úsáidtear a gclubtheach eachtraí agus gníomhaíochtaí éagsúla a óstáil. == Tagairtí == {{reflist}}{{síol}} {{DEFAULTSORT:Corr Leacht}} [[Catagóir:Bailte in Éirinn]] [[Catagóir:Bailte i gContae Ard Mhacha]] 0k5einid57ztge3w0x4q42dfi3uqoac 0 46415 1273276 1260079 2025-07-09T11:46:45Z Marcas.oduinn 33120 /* Tagairtí */+Catagóir 1273276 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Wye_Marsh_panorama1.jpg|deas|250px|thumb|Corcach]] Is éard is '''corcach''' (nó '''riasc'''<ref name='Tearma'>{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/marsh/|title=“marsh” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2023-05-12}}</ref>) ann ná réigiún talún atá báite an t-am ar fad agus fásra tiubh [[giolcach]] nó crann ann ({{lang-en|marsh}}). Tá corcacha mangróibh coitianta ar feadh inbhir aibhneacha sna [[trópaicí]] is na fo-thrópaicí. Sa [[Carbónmhar|tréimhse Charbónmhar]] bhíodh corcacha muirí an-choitianta, agus is iontu a cruthaíodh fosuithe guail an lae inniu.<ref name="FreamhanEolais">{{Cite encyclopedia|last=Hussey|first=Matt|author-link=Matthew Hussey|title=Corcach|encyclopedia=[[Fréamh an Eolais]]|language=ga|date=2011|publisher=[[Coiscéim]]|page=172}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} {{Fréamh an Eolais}} {{síol}} [[Catagóir:Tírghnéithe]] [[Catagóir:Bogach]] go1tx41ob30fl7oy93ipqfptwzxcn1s 0 47129 1273184 1218171 2025-07-08T22:07:31Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273184 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Albam}} Is é '''''DNA''''' an chéad albam ón popghrúpa [[Little Mix]]. Scaoileadh é ar an 16 Samhain, 2012. ==Rath Cairt== Chuaigh an t-albam seo díreach go uimhir a trí sna RA agus díreach go 3 in Éirinn. Bhí an t-albam taobh thiar de Unapologetic le [[Rihanna]] agus Take Me Home le [[One Direction]] sa dá tíortha. Chuaigh sé díreach go uimhir a ceathair san SAM ag díol 50,000 cóipeanna sa chéad seachtain. == Traicliosta == Is iad seo na hamhráin: # "Wings" – 3:40 # "DNA" – 3:56 # "Change Your Life" – 3:22 # "Always Be Together" – 4:27 # "Stereo Soldier" – 3:22 # "Pretend It's OK" – 3:45 # "Turn Your Face" – 3:41 # "We Are Who We Are" – 3:04 # "How Ya Doin'?" – 3:13 # "Red Planet" (le [[T-Boz]]) – 3:46 # "Going Nowhere" – 3:45 # "Madhouse" – 3:49 ==Singlí== # "[[Wings]]" - 24 Lúnasa 2011 # "[[DNA (amhrán)|DNA]]" - 9 Samhain 2012 # "[[Change Your Life]]" - 15 Feabhra 2013 # "[[How Ya Doin'?]]" - 17 Aibreán 2013 == Cairteacha == {| |valign="top"| ===Cairteacha seachtainiúla=== {| class="wikitable sortable plainrowheaders" |- ! Tír (2012–13) ! Uimhir |- |{{Bratach|Scotland}} [[Albain]] |align="center"|5 |- |{{bratach|Australia}} [[An Astráil]]<ref>http://www.australian-charts.com/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a</ref> | align=center|10 |- |{{bratach|Belgium|An Bheilg}} ([[Flóndras]])<ref>http://www.ultratop.be/nl/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a</ref> |align="center"|48 |- |{{bratach|Belgium|An Bheilg}} ([[An Vallúin]])<ref>http://www.ultratop.be/fr/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a</ref> |align="center"|87 |- |{{bratach|Canada}} [[Ceanada]]<ref>http://www.billboard.com/artist/307628/Little+Mix/chart?f=309</ref> | align=center|4 |- |{{bratach|Croatia}} [[An Chróit]]<ref>http://www.hdu-toplista.com/index.php?what=arhiva&w=details&id={{{id}}}</ref> | align=center|21 |- |{{Bratach|Denmark}} [[An Danmhairg]]<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.danishcharts.com/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2014-05-23 |archivedate=2013-12-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131204161155/http://www.danishcharts.com/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a }}</ref> | align=center|13 |- |{{Bratach|Switzerland}} [[An Eilvéis]]<ref>http://www.swisscharts.com/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a</ref> |align="center"|86 |- |{{Bratach|Ireland}} [[Éire]]<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.chart-track.co.uk/index.jsp?c=p%2Fmusicvideo%2Fmusic%2Farchive%2Findex_test.jsp&ct=240002&arch=t&lyr=2012&year=2012&week=47 |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2014-05-23 |archivedate=2018-07-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180711185423/http://www.chart-track.co.uk/index.jsp?c=p%2Fmusicvideo%2Fmusic%2Farchive%2Findex_test.jsp&ct=240002&arch=t&lyr=2012&year=2012&week=47 }}</ref> | align=center|3 |- |{{Bratach|Finland}} [[An Fhionlainn]]<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.ifpi.fi/tilastot/virallinen-lista/artistit/Little+Mix/DNA |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2014-05-23 |archivedate=2015-09-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923114530/http://www.ifpi.fi/tilastot/virallinen-lista/artistit/little+mix/dna }}</ref> |align="center"|50 |- |{{bratach|France}} [[An Fhrainc]]<ref>http://www.lescharts.com/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a</ref> | align=center|24 |- |{{Bratach|Italy}} [[An Iodáil]]<ref>http://www.italiancharts.com/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a</ref> |align="center"|5 |- |{{Bratach|Norway}} [[An Iorua]]<ref>http://www.norwegiancharts.com/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a</ref> |align="center"|5 |- |{{Bratach|Netherlands}} [[An Ísiltír]]<ref>http://www.dutchcharts.nl/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a</ref> |align="center"|21 |- |{{Bratach|Mexico}} [[Meicsiceo]]<ref>http://www.mexicancharts.com/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=%7B%7B%7Balbum%7D%7D%7D&cat=a{{Dead link|date=Meán Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> | align=center|28 |- |{{bratach|New Zealand}} [[An Nua-Shéalainn]]<ref>http://www.charts.org.nz/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a</ref> |align=center|14 |- |{{Bratach|Portugal}} [[An Phortaingéil]]<ref>http://www.portuguesecharts.com/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a{{Dead link|date=Iúil 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |align="center"|30 |- |{{Bratach|the Czech Republic}} [[Poblacht na Seice]]<ref>http://www.ifpicr.cz/hitparada/index.php?a=hitparada&hitparada=14</ref> |align="center"|2 |- |{{bratach|United Kingdom}} [[An Ríocht Aontaithe]]<ref>http://www.officialcharts.com/artist/_/Little%20Mix/</ref> |align=center|3 |- |{{Bratach|Japan}} [[An tSeapáin]]<ref>http://www.oricon.co.jp/prof/artist/591228/products/music/1032897/1/</ref> |align="center"|4 |- |{{Bratach|Spain}} [[An Spáinn]]<ref>http://www.spanishcharts.com/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a</ref> |align=center|17 |- |{{bratach|United States}} [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]]<ref>http://www.billboard.com/artist/307628/Little+Mix/chart?f=305</ref> |align=center|4 |- |{{bratach|Sweden}} [[An tSualainn]]<ref>http://www.swedishcharts.com/showitem.asp?interpret=Little+Mix&titel=DNA&cat=a</ref> |align=center|8 |- |} |width="250"|&nbsp; |valign="top"| ===Deimhniúcháin=== {|class="wikitable" !align="left"|Tír !align="center"|Deimhniúchán !align="center"|Díolacháin |- | {{bratach|Australia}} [[An Astráil]]<ref>http://www.aria.com.au/pages/httpwww.aria.com.aupagesaria-charts-accreditations-albums-2013.htm</ref> |Ór |35,000<ref>http://www.ariacharts.com.au/chart/download/614/albums</ref> |- | {{Bratach|Ireland}} [[Éire]]<ref>http://www.irishcharts.ie/awards/gold12.htm</ref> |Ór |7,500 |- | {{bratach|United Kingdom}} [[An Ríocht Aontaithe]]<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.bpi.co.uk/certified-awards.aspx |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2014-06-02 |archivedate=2017-07-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170710164143/http://www.bpi.co.uk/certified-awards.aspx }}</ref> |Platanam |415,116 |} |} == Tagairtí == {{reflist}} {{Little Mix}} {{síol}} [[Catagóir:Albaim a eisíodh in 2012]] [[Catagóir:Little Mix]] ccip461gj1xqdskxawdso3sa61ud2pr 0 63462 1273131 1108353 2025-07-08T14:06:45Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273131 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ailtire agus péintéir Iodálach ba ea '''Baldassare Tommaso Peruzzi''' (7 Márta 1481 – 6 Eanáir 1536), a rugadh i mbaile beag láimh le [[Siena]] agus a fuair bás sa [[An Róimh|Róimh]]. Leis na blianta fada d’oibrigh sé le [[Donato Bramante]] agus le [[Raphael]], agus níos déanaí le [[Antonio da Sangallo Óg]] nuair a bhí Baisleac nua Pheadair á tógáil. Tar éis [[Creach na Róimhe (1527)|Chreach na Róimhe (1527)]] d’fhill sé ar Siena, mar a bhfuair sé post mar ailtire na Poblachta. Dhaingnigh sé an chathair agus dhear damba suntasach le haghaidh Abhainn an Bruna (nár tógadh riamh). Bhí sé ar ais sa Róimh faoi 1535. Rinne sé roinnt freascónna sa Cappella San Giovanni (''Séipéal Eoin Bhaiste'') sa Duoma i Siena. Bhí a mhac Giovanni Sallustio Peruzzi ina ailtire freisin. === Villa Farnesina === Cuireann an chuid is mó de chriticeoirí ealaíne dearadh na Villa Chigi (Villa Farnesina) i leith Peruzzi. Eisean a rinne bunús na bhfreascónna istigh; orthu sin tá an maisiú atá le fáil sa Sala delle Prospettiva (''Seomra na Peirspictíochta''), maisiú a chuireann in iúl go bhfuil tú i do sheasamh ar léibheann amuigh. Ar éigean atá aon rian fágtha dá shaothar ar éadan an tí, ach rinne ealaíontóir Francach gan ainm cóip de.[http://www.metmuseum.org/works_of_art/collection_database/all/villa_farnesina_north_fa_ade_with_ornamental_detailing_anonymous_french_16th_century/objectview_enlarge.aspx?page=36&sort=4&sortdir=desc&keyword=&fp=29&dd1=0&dd2=0&vw=1&collID=0&OID=90028601&vT=1] [http://www.lincei.it/informazioni/visita/img/SALA.PROSPETTIVE.jpg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051026212906/http://www.lincei.it/informazioni/visita/img/SALA.PROSPETTIVE.jpg |date=2005-10-26 }} === Saothar eile === Rinne sé síleáil mhósáiceach do Santa Croce in Gerusalemme sa Róimh agus saothair eile do Sant'Onofrio sa Róimh agus do San Pietro in Montorio. Tá ''Muire le Naoimh'' leis le fáil S. Maria della Pace sa Róimh agus freascó dar teideal ''Ágastas agus an tSibille Thibirtíneach'' in Santa Maria in Portico a Fontegiusta in Siena. Thugadh sé dearaí do cheardaithe. B’aoibhinn leis an líníocht agus bhí cáil ar na pictiúir a rinne sé d’fhoirgnimh ársa, mar atá le feiceáil i m''Bainis Mhisteach Naomh Caitríona'' (1502–1503).<ref>Le fáil san Allen Memorial Art Museum: http://oberlin.edu/amam/documents/3_Peruzzi_MysticMarriageOfSaintCatherine.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180316210348/http://www2.oberlin.edu/amam/documents/3_Peruzzi_MysticMarriageOfSaintCatherine.pdf |date=2018-03-16 }}</ref> Eisean a dhear an Palazzo Massimo alle Colonne (1535), pálás a bhfuil éadan cuar air agus atá saibhir istigh ó thaobh na hailtireachta de. Scríobh sé cuid mhaith den ábhar in ''I sette libri dell'architettura'' (Seacht Leabhar na hAiltireachta), saothar a d’fhoilsigh a dhalta [[Sebastiano Serlio]] ina ghálaí tar éis bhás Peruzzi. ==Nótaí== {{Reflist}} Tá ábhar san alt seo a tarraingíodh as foilseachán atá san fhearann poiblí anois: Herbermann, Charles, eag. (1913). ''Catholic Encyclopedia''. Robert Appleton Company. ==Naisc sheachtracha== *[http://www.wga.hu/frames-e.html?/html/p/peruzzi/farnesi3.html Web Gallery of Art: Perspective View of the Sala delle Prospettive] *[http://www.newadvent.org/cathen/11738a.htm The Catholic Encyclopedia:Baldassare Peruzzi] *[http://libmma.contentdm.oclc.org/cdm/compoundobject/collection/p15324coll10/id/187988/rec/3 ''Italian Paintings: Sienese and Central Italian Schools''], catalóg bhailiúcháin a bhfuil eolas inti ar Peruzzi agus a shaothar (féach an innéacs, plátaí 86-107). [[Catagóir:Ailtireacht]] [[Catagóir:Ailtirí Iodálacha na hAthbheochana]] cn9i29r749kaokh4dgnvatwaw9c7cx5 0 64046 1273273 1260094 2025-07-09T11:42:59Z Marcas.oduinn 33120 +Catagóir 1273273 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Wicken-Fen-Hide.jpg|deas|250px|thumb|Eanach]] Is talamh íseal agus riascach nó ceantar talún a mbíonn faoin [[uisce]] go rialta é '''eanach'''. {{síol}} {{DEFAULTSORT:Eanach}} [[Catagóir:Tírghnéithe]] [[Catagóir:Bogach]] bzuo92jbcpu326uhjd62j9r3hjj5bfl 0 64701 1273139 1161554 2025-07-08T16:52:30Z Marcas.oduinn 33120 Tuilleadh ón réamhrá ar enwiki 1273139 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} [[Sliabh]] i g[[Contae Liatroma]] is ea '''Sliabh an Iarainn'''<ref name="Logainm">{{Cite web-en|url=https://www.logainm.ie/ga/1166705|title=Sliabh an Iarainn/Slieve Anierin {{!}} logainm.ie|publisher=[[An Coimisiún Logainmneacha]]|access-date=2023-06-22|language=ga|work=[[Logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (Logainm.ie)}}</ref> ([[Béarla]]: ''Slieve Anierin''), suite lastoir de [[Loch Aillionn]] agus soir ó thuaidh de {{h|Droim Seanbhó}}. Sliabh sna [[Binn Chuilceach]] is ea é, atá {{convert | 585|m|ft|abbr=on}} ar airde.<ref>[http://mountainviews.ie/summit/305/ mountainviews.ie/summit/305]</ref> It was shaped by the southwestward movement of [[oighearaois]] [[oighearshruth]]. Tá na mílte droimnín sna hísealchríocha mórthimpeall an locha a bhuí le gluaiseacht [[moiréan|mhoiréanacht]].<ref name=Moody1976>{{cite book | title = A New History of Ireland: Prehistoric and early Ireland | volume = 1 | first = Theodore William | last = Moody | editor = Theodore William Moody | editor2 = Francis X. Martin | editor3 = Francis John Byrne | editor4 = Art Cosgrove | edition = illustrated, reprint | publisher = Oxford University Press | year = 1976 | isbn = 978-0198217374}}</ref> {{rp|48}} San aimsir a caitheadh, bhíodh go leor fosuithe mahiarainn agus oibreacha iarainn sa cheantar. Tá tábhacht ar leith ag baint leis an sliabh i [[miotaseolaíocht na nGael]] go háirithe i gcomhair na [[Tuatha Dé Danann|fTuatha Dé Danann]] agus an gabha [[Gaibhne]]. Is suíomh oidhreachta tábhachtach chomh maith é ó thaobh pailé-ointeolaíochta de. == Tagairtí == {{Reflist}} == Naisc sheachtracha == {{Cómhaoin|Category:Slieve Anierin|Sliabh an Iarainn}} {{síol}} [[Catagóir:Sléibhte agus sliabhraonta na hÉireann|Iarainn]] pfn6c9duymvcwxq7gxy8d74bjtve1db 0 66038 1273229 1080007 2025-07-09T07:40:25Z CommonsDelinker 440 Ag baint [[:Íomhá:D._Woodard_and_W._S._Burroughs_with_Dreamachine,_1997.jpg|D._Woodard_and_W._S._Burroughs_with_Dreamachine,_1997.jpg]] amach, scrios [[commons:User:Túrelio|Túrelio]] é ón Chómhaoin mar: [[:c:Commons:Deletion requests/File:D. Woodard and W 1273229 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Scríbhneoir Meiriceánach a rugadh i [[St. Louis]], [[Missouri]] ab ea '''William Seward Burroughs II''' ([[5 Feabhra]], [[1914]] – [[2 Lúnasa]], [[1997]]). ==Naisc sheachtracha== * Tá a thuilleadh meán ag [[Cómhaoin Wikimedia]] a bhaineann leis an ábhar seo: [https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:William_S._Burroughs William S. Burroughs] * Tá ábhar ag Wikiquote ([[An Béarla|en]]) a bhaineann leis an ábhar seo: [https://en.wikiquote.org/wiki/William_S._Burroughs William S. Burroughs] {{síol}} {{DEFAULTSORT:Burroughs, William S.}} [[Catagóir:Scríbhneoirí Meiriceánacha]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1914]] [[Catagóir:Básanna i 1997]] ias2rn39wy9qhbxc416nakmmph213me 0 68012 1273235 1271658 2025-07-09T07:49:35Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273235 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is rapálaí [[Meiriceánach]] é '''Kendrick Lamar''' (a rugadh ar an 17 Meitheamh, 1987) ó [[Compton]] i g[[California]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.britannica.com/biography/Kendrick-Lamar|teideal=Kendrick Lamar {{!}} Songs, Albums, Not Like Us, & Discography {{!}} Britannica|dáta=2025-06-19|language=en|work=www.britannica.com|dátarochtana=2025-06-23}}</ref>. Thug Lamar faoi a ghairm cheoil agus é sna déaga faoin leasainm K-Dot, nuair a scaoil sé téip measctha a bhailigh aird áitiúil agus shínigh sé leis an lipéad ceol indie Top Dawg Entertainment, bunaithe i gCarson. Thosaigh Lamar ag gnóthú mór-aitheantas i 2010, tar éis gur scaoil sé a chéad téip measctha miondíola, ''Overly Dedicated''. I 2011 scaoil sé an albam neamhspleách ''Section.80,'' ar a bhí a chéad singil, "''HiiiPoWeR''". Faoin am seo, bhí sé tar éis comhoibriú le roinnt ceoltóirí iomráiteach sa tionscal hip-hap, ar nós The Game, Snoop Dogg, Busta Rhymes agus Lil Wayne. Rinne Lamar socrú le na mór-lipéid ceol ''Aftermath'' agus ''Interscope Records'' i 2012. Scaoladh a chéad albam ar mór-lipéad, ''good kid, m.A.A.d city'', i mí Dheireadh Fómhar 2012 agus fuair sé moladh mór ó na léirmheastóirí. == Dioscliosta == * ''Section.80'' (2011) * ''good kid, m.A.A.d city'' (2012) * ''To Pimp a Butterfly'' (2015) * ''Gan ainm Gan máistrithe'' (2016) * ''DAMANTA.'' (2017) * ''Máistir Morale agus na Steppers Mór'' (2022) * ''GNX'' (2024) Is [[Rapcheol|rapálaí]], [[amhránaí]], [[Cumadóir amhrán|cumadóir]] amhrán agus léiritheoir taifead Meiriceánach é Kendrick Lamar Duckworth (rugadh 17 Meitheamh, 1987). Meastar gurb é ceann de na rapálaithe is mó riamh é, agus bronnadh Duais [[Pulitzer Prize|Pulitzer]] don Cheol air in 2018, agus ba é an chéad cheoltóir lasmuigh de na seánraí clasaiceacha agus [[Snagcheol|snagcheoil]] a fuair an gradam. Rugadh Lamar i [[Compton|Compton, California]], agus thosaigh sé ag scaoileadh ceoil faoin ainm stáitse K.Dot agus é ag freastal ar scoil ard. Shínigh sé le Top Dawg Entertainment (TDE) in 2005 agus chomhbhunaigh sé an sárghrúpa hip hop Black Hippy ansin. Tar éis scaoileadh a chéad albam rap malartach Section.80 in 2011, fuair Lamar conradh comhpháirteach le Dr. Dre's Aftermath Entertainment agus Interscope Records. Tháinig sé chun cinn lena dhara halbam faoi thionchar an rap gangsta Good Kid, M.A.A.D City (2012), a tháinig chun bheith ar an albam stiúideo hip hop is faide a bhí ar na cairteacha i stair Billboard 200; d'ainmnigh Rolling Stone é mar an t-albam coincheapa is mó riamh. Sa bhliain 2015, scóráil Lamar a chéad singil uimhir a haon ar Billboard Hot 100, tar éis dó a bheith ar athmheascadh "Bad Blood" le [[Taylor Swift]], agus d'eisigh sé a thríú halbam, To Pimp a Butterfly (2015), a chuir hip-hop le chéile le seánraí ceoil stairiúla Afracach-Mheiriceánacha ar nós [[snagcheol]], funk, agus soul, agus ba é an chéad cheann de shé albam uimhir a haon as a chéile ar Billboard 200 é. Lean rath criticiúil agus tráchtála Lamar ar aghaidh lena cheathrú halbam R&B agus pop-chluasach Damn (2017), rud a thug a dhara singil uimhir a haon sna Stáit Aontaithe, "Humble", mar thoradh air. Choimeád sé amhráin bhunaidh do fhuaimrian an scannáin [[Black Panther (scannán)|Black Panther]] in 2018, agus ainmníodh é do Ghradam an Acadaimh don Amhrán Bunaidh is Fearr don singil deich barr sna Stáit Aontaithe "All the Stars". Rinne a chúigiú halbam Mr. Morale & the Big Steppers (2022), iniúchadh pearsanta agus chríochnaigh sé a thréimhse le TDE agus Aftermath. As a achrann le Drake in 2024 agus a shéú halbam GNX (2024) tháinig na hamhráin uimhir a haon sna Stáit Aontaithe "Like That", "Not Like Us", "Squabble Up" agus "Luther" chun cinn. Bhuaigh an dara ceann cúig Ghradam [[Gradam Grammy|Grammy]], lena n-áirítear Amhrán na Bliana agus Taifead na Bliana, an líon is airde riamh. Ba é an t-amhrán deireanach an t-amhrán uimhir a haon is faide a bhí ag Lamar ar an Billboard Hot 100, ag caitheamh 13 seachtaine ar bharr an chairt. Tá gradaim éagsúla faighte ag Lamar, lena n-áirítear 22 Ghradam Grammy (an tríú ceann is mó a bhuaigh rapálaí), Gradam Primetime Emmy, Gradam Brit, 5 Ghradam Ceoil Mheiriceánach, 7 nGradam Ceoil Billboard, 11 Ghradam Ceoil Físeáin MTV (lena n-áirítear 2 bhua Físeán na Bliana), agus 37 Gradam Hip Hop BET, líon is airde riamh. Liostáil Time é mar dhuine de na 100 duine is mó tionchar ar domhan in 2016. Cuireadh trí cinn dá shaothair san áireamh in athbhreithniú Rolling Stone in 2020 ar na 500 Albam is Mó riamh. Bhris a chlár leath-ama [[Super Bowl]] LIX in 2025 taifid lucht féachana, le 133.5 milliún lucht féachana sa tír. Lasmuigh den cheol, bhunaigh Lamar an comhlacht cruthaitheach PGLang agus chuaigh sé i mbun scannánaíochta lena chomhpháirtí cruthaitheach fadtréimhseach, Dave Free. == Saol luath == '''Rugadh Kendrick Lamar Duckworth ar an 17 Meitheamh, 1987, i gCompton, California.''' Is é an chéad leanbh é de Kenneth "Kenny" Duckworth, iar-ghníomhaí sa gheilleagar coiriúil, agus Paula Oliver<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.spin.com/2012/10/kendrick-lamar-not-your-average-everyday-rap-savior/|teideal=Kendrick Lamar: Not Your Average Everyday Rap Savior|údar=Jessica Hopper|dáta=2012-10-09|language=en-US|work=SPIN|dátarochtana=2025-06-23}}</ref>, gruaigeadóir. Tugadh an t-ainm Kendrick air i ndiaidh Eddie Kendricks, amhránaí agus cumadóir ó The Temptations. Rugadh a thuismitheoirí i ndeisceart [[Chicago, Illinois|Chicago]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/the-trials-of-kendrick-lamar-33057/|teideal=The Trials of Kendrick Lamar|údar=Josh Eells|dáta=2015-06-22|language=en-US|work=Rolling Stone|dátarochtana=2025-06-23}}</ref> agus bhog siad go [[Compton]] i 1984 chun éalú ó chultúr na nganganna, áit ar bhí baint ag a athair leis an ngrúpa Gangster Disciples.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/music-news/kendrick-lamar-billboard-cover-story-on-new-album-iggy-azalea-police-violence-the-rapture-6436268/|teideal=Billboard Cover: Kendrick Lamar on Ferguson, Leaving Iggy Azalea Alone and Why ‘We’re in the Last Days’|údar=Gavin Edwards|dáta=2015-01-09|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-23}}</ref> Bhí Lamar ina aonán go dtí go raibh sé seacht mbliana d’aois agus tuairiscíodh é mar dhuine uaigneach ag a mháthair.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.spin.com/2012/10/kendrick-lamar-not-your-average-everyday-rap-savior/|teideal=Kendrick Lamar: Not Your Average Everyday Rap Savior|údar=Jessica Hopper|dáta=2012-10-09|language=en-US|work=SPIN|dátarochtana=2025-06-23}}</ref>Ina dhiaidh sin, rugadh a bheirt dheartháireacha agus a dheirfiúr níos óige, an gnóthaisí Kayla Sawyer (née Duckworth)<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/pro/kendrick-lamar-damn-no-1-album-billboard-200/|teideal=Kendrick Lamar Earns Third No. 1 Album on Billboard 200 Chart With Biggest Debut of 2017|údar=Keith Caulfield|dáta=2017-04-23|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-24}}</ref>. Tá a ghaolta ina measc an t-imreoir cispheile Nick Young agus an rapálaí Baby Keem.<ref>{{Lua idirlín|url=https://uproxx.com/music/baby-keem-family-ties-kendrick-lamar/|teideal=Baby Keem Announces ’Family Ties’ Featuring His Cousin Kendrick Lamar|dáta=2021-08-24|language=en-US|work=UPROXX|dátarochtana=2025-06-24}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.complex.com/sports/a/paul-palladino/interview-nick-young-talks-style-his-cousin-kendrick-lamar-and-his-experience-with-a-fire-extinguisher|teideal=Interview: Nick Young Talks Style, His Cousin Kendrick Lamar and His Experience With a Fire Extinguisher|language=en-us|work=Complex|dátarochtana=2025-06-24|archivedate=2023-07-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230722104321/https://www.complex.com/sports/a/paul-palladino/interview-nick-young-talks-style-his-cousin-kendrick-lamar-and-his-experience-with-a-fire-extinguisher}}</ref> Chónaigh Lamar agus a theaghlach i dtithe tacaíochta Section 8, bhí siad ag brath ar leasa sóisialta agus stampaí bia, agus bhí siad gan dídean ar feadh tréimhsí. Cé nach raibh sé ina bhall de ghrúpa gang ar leith, d'fhás sé suas le baill ghrúpaí coiriúla cosúil le Westside Pirus.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/music-news/kendrick-lamar-billboard-cover-story-on-new-album-iggy-azalea-police-violence-the-rapture-6436268/|teideal=Billboard Cover: Kendrick Lamar on Ferguson, Leaving Iggy Azalea Alone and Why ‘We’re in the Last Days’|údar=Gavin Edwards|dáta=2015-01-09|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-24}}</ref> D'fhás Lamar suas le dearcadh laige spioradálta, cé go raibh sé ag freastal ar sheirbhísí na hEaglaise ó am go chéile agus go múineadh sé an Bíobla dá sheanmháthair.<ref>{{Cite news|url=http://buzzfeed.com/reggieugwu/the-radical-christianity-of-kendrick-lamar|teideal=The Radical Christianity Of Kendrick Lamar|language=en|work=BuzzFeed|dátarochtana=2025-06-24}}</ref> Mheas sé go raibh na searmanais "folamh" agus "aon-taobhach," rud a chuir isteach air mar pháiste.<ref>{{Cite news|url=http://djbooth.net/features/2017-04-28-kendrick-lamar-god-response|teideal=Kendrick Lamar Responded to Our Article About His Fear of God|language=en|work=DJBooth|dátarochtana=2025-06-24}}</ref> Tar éis dó taifead dá ghuth a chluinstin den chéad uair, tháinig suim aige sa rap.<ref>{{Lua idirlín|url=https://hiphopdx.com/news/id.33671/title.kendrick-lamar-recalls-when-he-first-wanted-to-rap|teideal=Kendrick Lamar Recalls When He First Wanted To Rap|údar=HipHopDX- https://hiphopdx.com|dáta=2015-05-01|language=en|work=HipHopDX|dátarochtana=2025-06-24|archivedate=2023-11-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20231124032041/https://hiphopdx.com/news/id.33671/title.kendrick-lamar-recalls-when-he-first-wanted-to-rap}}</ref> Chuir sé aithne ar chruachás na bpóilíní agus na foréigean sráide nuair a bhí sé cúig bliana d’aois, nuair a chonaic sé dúnmharú le linn lámhach ó charr. Dúirt sé le NPR Music go raibh tionchar mór aige air: "Rinne sé rud éigin dom ansin agus ansin. Lig sé dom a thuiscint nach rud amháin atá á fheiceáil agam é seo, ach b'fhéidir go mbeidh orm a bheith cleachtaithe leis."<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rollingstone.com/music/music-features/kendrick-lamar-the-rolling-stone-interview-199817/|teideal=Kendrick Lamar: The Best Rapper Alive on Bono, Mandela, Stardom and More|údar=Brian Hiatt|dáta=2017-08-09|language=en-US|work=Rolling Stone|dátarochtana=2025-06-24}}</ref> Sa scoil, bhí Lamar ina mhac léinn ciúin agus faireach, a bhí go maith go acadúil agus a bhí ag fulaingt le stammering.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.laweekly.com/born-and-raised-in-compton-kendrick-lamar-hides-a-poets-soul-behind-pussy/|teideal=Born and raised in Compton, Kendrick Lamar Hides a Poet's Soul Behind "Pussy & Patron" - LA Weekly|údar=Rebecca Haithcoat|dáta=2011-01-20|language=en-US|dátarochtana=2025-06-24}}</ref> Mhol a mhúinteoir chéad ghrád é chun [[scríbhneoir]] a bheith ann tar éis di é a chluinstin ag úsáid an fhocail "audacity"<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/music/a/insanul-ahmed/kendrick-lamar-interview-new-album-going-broke-dr-dre|teideal=Cover Story Uncut: Kendrick Lamar On Being Afraid of Goin...|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-24}}</ref> go ceart. Mar mhac léinn seachtú grád ag Vanguard Learning Center, tugadh isteach é do dhánadóireacht ag a mhúinteoir Béarla, Regis Inge<ref>{{Cite news|url=https://www.thenation.com/article/culture/kendrick-lamar-butterfly-effect-book-excerpt/|teideal=Kendrick Lamar’s Poetic Awakening|údar=Marcus J. Moore|dáta=2020-10-08|language=en-US|dátarochtana=2025-06-24}}</ref>. Chuir Inge an fhoirm litríochta seo isteach ina churaclam mar fhreagairt do na teannas rása atá ag méadú i measc a mhic léinn. Trína nasc le hip-hop, staidéaríodh Lamar rím, meafair agus dhá chiall, rud a chuir grá aige don chumadóireacht amhrán: "Is féidir leat do chuid mothúchán go léir a chur síos ar phíosa páipéir, agus déanfaidh siad ciall duit. Thaitin sé liom sin."<ref>{{Cite news|url=https://www.thenation.com/article/culture/kendrick-lamar-butterfly-effect-book-excerpt/|teideal=Kendrick Lamar’s Poetic Awakening|údar=Marcus J. Moore|dáta=2020-10-08|language=en-US|dátarochtana=2025-06-24}}</ref> In ionad tascanna a dhéanamh do ranganna eile, scríobhfadh Lamar liricí ina nótaí. Bhí a chuid scríbhneoireachta tosaigh go hiomlán maslach, ach chabhraigh sé leis dul i ngleic lena tráma síceolaíoch agus le dúlagar, a bhí aige le linn a óige. Rinne Inge ról ríthábhachtach ina fás intleachtúil, ag cáineadh a stór focal go minic agus ag moladh spreagthachtaí chun a chuid próis a neartú.<ref>{{Cite news|url=https://www.thenation.com/article/culture/kendrick-lamar-butterfly-effect-book-excerpt/|teideal=Kendrick Lamar’s Poetic Awakening|údar=Marcus J. Moore|dáta=2020-10-08|language=en-US|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> == Gairme == === '''2003–2008: Beginnings''' === Le linn na meánscoile, ghlac Lamar leis an ainm stáitse K.Dot agus thosaigh sé ag freestyling agus ag rapáil i mbabhtaí i scoil.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2022/12/27/magazine/kendrick-lamar-dave-free.html|teideal=Kendrick Lamar’s New Chapter: Raw, Intimate and Unconstrained|údar=Mitchell S. Jackson|dáta=2022-12-27|language=en-US|work=The New York Times|dátarochtana=2025-06-24}}</ref> Tharraing a chuid léirithe aird mac léinn eile, Dave Free, a thaistil ó Inglewood chun féachaint air ag rapáil. Chruthaigh siad cairdeas tapa de bharr a ngrá don hip-hop agus don chlár grinn teilifíse ''Martin''. Thaifead siad ceol le chéile i ngaráiste a bhí curtha in oiriúint ag Free agus i staidéar i mbruachbhaile Hyde Park a dheartháir níos sine. Bhí cuid de na chéad léirithe ag Lamar ar siúl i gclub grinn "fíor-ghhetto" agus taobh thiar de shiopa tatúnna. Bhí Free mar “hype man” aige ag an am sin, agus a dheartháir níos sine mar bhainisteoir agus DJ dó. Thaifead Lamar cúig mhixteip i gcaitheamh na [[2000idí|2000idí;]] an chéad cheann, ''Youngest Head Nigga in Charge (Hub City Threat: Minor of the Year)'', eisíodh é ar an 15 Aibreán 2003 trí Konkrete Jungle Musik. Bhí an chuid is mó de na mixtapes bunaithe ar fhreestyles thar rithimí ó amhráin hip-hop cháiliúla. I sraith athbhreithnithe siar do ''Rolling Stone'', mhol Mosi Reeves tuiscint “gan locht” Lamar ar rithim agus amú, a bhí le feiceáil i ''Hub City Threat: Minor of the Year'', ach cháin sé a chuid liricí mar “clumsy” agus dúirt sé go raibh a shreabhadh "ró-chosúil le Jay-Z agus Lil Wayne"<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://www.rollingstone.com/music/music-album-reviews/mixtape-primer-reviewing-kendrick-lamars-pre-fame-output-126139/|teideal=Mixtape Primer: Reviewing Kendrick Lamar's Pre-Fame Output|údar=Mosi Reeves|dáta=2017-07-14|language=en-US|work=Rolling Stone|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>.Bhí Free, a bhí ag obair mar theicneoir ríomhaireachta, ag iarraidh ríomhaire a dheisiú nuair a thug sé an mixtape do Anthony "Top Dawg" Tiffith, léiritheoir ceoil. Bhí Tiffith tógtha le cumais atá ag fás Lamar agus d’iarr sé air triail a dhéanamh d’fhonn dul isteach ina lipéad neamhspleách nua, Top Dawg Entertainment (TDE).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2016/01/04/meet-dave-free-kendrick-lamars-30-under-30-manager/|teideal=Meet Dave Free, Kendrick Lamar's 30 Under 30 Manager|údar=Zack O'Malley Greenburg|language=en|work=Forbes|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Le linn na trialach, rinne Lamar freestyling do Tiffith agus don fheidhmeannach ceirníní Terrence "Punch" Henderson ar feadh dhá uair an chloig – rud a chuir iontas ar Henderson ach mearbhall ar Tiffith. Tairgeadh conradh taifeadta dó le TDE i 2005, áit ar shínigh sé in éineacht le Jay Rock mar chuid den chéad bhaisc ealaíontóirí sa lipéad. Nuair a shínigh sé, cheannaigh sé sciar mionlaigh sa lipéad ar shuim nach bhfuil ar eolas.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/features/kendrick-lamar-anthony-tiffith-interview-billboard-cover-story-2017-7964649/|teideal=Kendrick Lamar and Anthony ‘Top Dawg’ Tiffith on How They Built Hip-Hop’s Greatest Indie Label|údar=Datwon Thomas|dáta=2017-09-14|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Bhí tréimhse ghearr ag Lamar mar gharda slándála agus é ag tosú ag obair le Jay Rock i stiúideo taifeadta TDE. Tháinig caidreamh láidir idir é, Ab-Soul agus Schoolboy Q, rud a chuir le cruthú an tsárghrúpa hip-hop, Black Hippy.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.latimes.com/archives/blogs/pop-hiss/story/2010-08-17/jay-rock-kendrick-lamar-ab-soul-and-schoolboy-q-form-quasi-supergroup-black-hippy|teideal=Jay Rock, Kendrick Lamar, Ab-Soul and Schoolboy Q form quasi-supergroup Black Hippy|dáta=2010-08-17|language=en-US|work=Los Angeles Times|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> D’eisigh Lamar a dara mixtape, ''Training Day'', ar an 30 Nollaig 2005.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rollingstone.com/music/music-album-reviews/mixtape-primer-reviewing-kendrick-lamars-pre-fame-output-126139/|teideal=Mixtape Primer: Reviewing Kendrick Lamar's Pre-Fame Output|údar=Mosi Reeves|dáta=2017-07-14|language=en-US|work=Rolling Stone|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Mhol Reeves éagsúlacht an léirithe agus an coincheap “feidhmithe go maith”, a bhí bunaithe ar an scannán ó 2001. I 2006, shínigh Lamar conradh forbairt ealaíontóra le Def Jam Recordings agus bhí sé le cloisteáil ar dhá shingil le The Game. Chuir sé go mór le chéad dá mhixteip Jay Rock, ''Watts Finest Vol. 1'' agus ''Watts Finest Vol. 2: The Nickerson Files''. Cuireadh Lamar as Def Jam sa deireadh tar éis dó bualadh le huachtarán agus POF na cuideachta, [[Jay-Z]]; thug sé cur síos ina dhiaidh air mar “ceann de na cásanna sin nach raibh mé réidh dó.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/music/a/brian-josephs/things-you-didnt-know-about-kendrick-lamar|teideal=22 Things You Didn't Know About Kendrick Lamar|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>” D’eisigh Lamar agus Jay Rock mixtape chomhoibríoch darb ainm ''No Sleep 'til NYC'' ar an 24 Nollaig 2007. Dúirt Reeves gur “seisiún cypher spraíúil” a bhí ann, “níos mó ná sin ná níos lú.” === '''2009-2011 Ró-thiomanta agus Roinn .80''' === Scaoileadh tríú mixtape Lamar, ''C4'', ar an 30 Eanáir 2009, mar thionscadal ómóis do ''Tha Carter III'' (2008) le Lil Wayne, agus fuair sé tacaíocht ó Wayne féin.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.datpiff.com/Kendrick-Lamar-C4-mixtape.32334.html|teideal=Kendrick Lamar - C4 Hosted by DJ Ill Will, DJ Dave|work=DatPiff|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Mhothaigh Reeves gur "ómós míthreorach a bhí ann do albam a bhí bliain d'aois agus cloiste cheana ag cách.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rollingstone.com/music/music-album-reviews/mixtape-primer-reviewing-kendrick-lamars-pre-fame-output-126139/|teideal=Mixtape Primer: Reviewing Kendrick Lamar's Pre-Fame Output|údar=Mosi Reeves|dáta=2017-07-14|language=en-US|work=Rolling Stone|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>" Ó mhí Feabhra go mí Iúil, thaistil sé le The Game ar a ''LAX Tour'' mar hype man do Jay Rock.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.xxlmag.com/nipsey-hussle-desus-mero/|teideal=Nipsey Hussle Remembers When The Game Carried the West Coast|údar=Michael SaponaraMichael Saponara|dáta=2018-02-28|language=en|work=XXL Mag|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Níor thaitin sé le Lamar go raibh a ainm stáitse ag tarraingt aird óna fhíor-fhéiniúlacht, agus chinn sé ar é a scor. Roghnaigh sé a chéad ainm agus a ainm lár mar aitheantas gairmiúil, agus mheas sé go raibh an t-athrú sin mar chuid dá fhás mar ealaíontóir. Don EP ainmnithe ina dhiaidh féin (2009),<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.2dopeboyz.com/2009/12/31/kendrick-lamar-kendrick-lamar-freep/|teideal=Kendrick Lamar – Kendrick Lamar (FreEP) {{!}} 2dopeboyz|language=en-US|work=www.2dopeboyz.com|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> thréig Lamar próiseas cruthaitheach na mixtapes agus dhírigh sé ar thionscadal a bhí bunaithe go mór ar a chumadóireacht féin thar léiriúchán “álainn ach brónach.<ref name=":0" />” D’fhostaigh Reeves an EP mar “an chéad tionscadal a sheas amach” ina shaol gairmiúil, ag moladh an atmaisféir mhailíseach a bhí ann. Mhothaigh sé gur thug sé seo ábhar misnigh dó i ndiaidh na cáinte a fuair sé as ''C4''. '''Lamar ag seinm in Sound Academy sa bhliain 2011, roimh scaoileadh ''Section.80''''' Tar éis dó margadh foilsithe ceoil a dhéanamh le Warner/Chappell Music<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/pro/kendrick-lamar-new-publishing-deal/|teideal=Kendrick Lamar Eyeing New Publishing Deal: Sources|údar=Billboard Staff|dáta=2018-01-16|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>, d’eisigh Lamar a cheathrú mixtape, ''Overly Dedicated'', ar an 14 Meán Fómhair 2010. Ba é an chéad tionscadal a bhí ar fáil le ceannach trí shiopaí digiteacha.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.vulture.com/2017/04/what-does-kendrick-lamars-overly-dedicated-say-about-damn.html|teideal=What Does Kendrick Lamar’s Overly Dedicated Tell Us About DAMN.?|údar=Paul Thompson|dáta=2017-04-13|language=en|work=Vulture|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> D’fhéach Reeves ar ''Overly Dedicated'' mar “bua páirteach” a léirigh athrú ina stíl scríbhneoireachta. Shroich an mixtape uimhir 72 ar chairt ''Top R&B/Hip-Hop Albums'' de chuid ''Billboard''<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/music-news/chart-juice-kendrick-lamars-good-kid-maad-city-rules-rbhip-hop-474364/|teideal=Chart Juice: Kendrick Lamar’s ‘good kid, m.A.A.d city’ Rules R&B/Hip-Hop Albums|údar=Rauly Ramirez|dáta=2012-11-01|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> D’fhill Lamar mar hype man do Jay Rock den dara huair le linn ''Independent Grind Tour'' Tech N9ne, áit ar cuireadh ''Overly Dedicated'' in aithne do [[Dr. Dre]]<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.hiphopdx.com/index/news/id.20658/title.kendrick-lamar-says-good-kid-maad-city-will-sound-nothing-like-section80|teideal=Kendrick Lamar Says "good kid, m.A.A.d City" Will Sound "Nothing" Like "Section.80" {{!}} Get The Latest Hip Hop News, Rap News & Hip Hop Album Sales {{!}} HipHop DX|údar=HipHopDX - http://www.hiphopdx.com|language=en|work=www.hiphopdx.com|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>. Tar éis dó an físeán ceoil don amhrán “Ignorance Is Bliss” a fheiceáil ar [[YouTube]], rinne Dre teagmháil le Lamar agus bhí sé ag súil go n-oibreodh sé leis agus le Snoop Dogg ar a albam neamchríochnaithe, ''Detox''. Chomh maith leis sin, smaoinigh sé ar é a shíniú lena lipéad féin, ''Aftermath Entertainment'', agus spreag ealaíontóirí mar [[J. Cole]] é chun é sin a dhéanamh.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www1.hiphopdx.com/index/news/id.13463/title.kendrick-lamar-reacts-to-dr-dres-cosign-considering-aftermath|teideal=Kendrick Lamar Reacts To Dr. Dre's Cosign, Considering Aftermath {{!}} Get The Latest Hip Hop News, Rap News & Hip Hop Album Sales {{!}} HipHopDX|language=en|work=www1.hiphopdx.com|dátarochtana=2025-06-25|archivedate=2010-12-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101227023615/http://www1.hiphopdx.com/index/news/id.13463/title.kendrick-lamar-reacts-to-dr-dres-cosign-considering-aftermath}}</ref> Bhí caidreamh gairid ag Lamar le Nitty Scott<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.vladtv.com/article/220171/no-panty-nitty-scott-on-what-she-learned-while-dating-kendrick-lamar|teideal=EXCLUSIVE: No Panty: Nitty Scott on What She Learned While Dating Kendrick Lamar|údar=Jessica T|language=en|work=www.vladtv.com|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>, agus cuireadh é ar liosta ''Freshman Class'' 2011 de chuid ''XXL''.<ref>{{Cite news|url=http://mtv.com/news/r02jyh/xxl-magazine-freshmen|teideal='XXL' Magazine Unveils 2011 'Freshman' Class|language=en|work=MTV|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> D’eisigh sé a chéad albam stiúideo, ''Section.80'', ar an 2 Iúil 2011, le tacaíocht ón bpríomh-singil "HiiiPower". D’fhiosraigh an t-albam stíleanna hip-hop comhfhiosacha agus malartacha agus rinne sé turgnamh le léiriúchán “iomlán lom” stíle snagcheoil. Measann Ogden Payne ó ''Forbes'' gur “tús a bhí ann leis an gcaoi a n-éiríonn le [Lamar] tráchtaireacht shóisialta a chomhcheangal le móréilimh.” Ba é ''Section.80'' an chéad uair a bhí Lamar ar chairt ''Billboard 200'', áit a shroich sé uimhir 113. Díoladh thart ar 5,000 cóip sa chéad seachtain, in ainneoin go raibh beagán clúmhille ó na meáin mhóra.Chun an t-albam a chur chun cinn, sheinn Lamar i láthair i láthair i bhféilte beaga agus ar champais ollscoile ar fud na Stát Aontaithe. Ghlaoigh Snoop Dogg, [[Dr. Dre]] agus The Game air mar “Rí Nua an Chósta Thiar” le linn léirithe in Iarthar Los Angeles.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/music/a/alex-gale/20-legendary-hip-hop-concert-moments|teideal=20 Legendary Hip-Hop Concert Moments|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> I rith na bliana, bhí sé le cloisteáil ar ''The R.E.D. Album'' le The Game, ''All 6’s and 7’s'' le Tech N9ne, ''The Wonder Years'' le 9th Wonder, agus ''Take Care'' le Drake. === '''2012–2013:''' '''''Good Kid, M.A.A.D City''''' === [[Íomhá:Kendrick Lamar Pitchfork 2012.jpg|mion|Lamar ag seinm ag Féile Ceoil Pitchfork in 2012.]] Thosaigh Lamar ag pleanáil a dara halbam sular eisíodh ''Section.80''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://hiphopdx.com/news/id.15137/title.kendrick-lamar-hoping-to-release-studio-album-next-year|teideal=Kendrick Lamar Hoping To Release Studio Album Next Year|údar=HipHopDX- https://hiphopdx.com|dáta=2011-05-16|language=en|work=HipHopDX|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Ó mhí Feabhra go mí Aibreán 2012, d’oscail sé seónna do Drake ar a ''Club Paradise Tour''.<ref>{{Cite news|url=http://www.mtv.com/news/1673059/drake-club-paradise-tour-asap-rocky-kendrick-lamar/|teideal=Drake 'Fought' For Intimate Campus Dates Over Stadium Tour|language=en|work=MTV News|dátarochtana=2025-06-25|archivedate=2017-09-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170926235853/http://www.mtv.com/news/1673059/drake-club-paradise-tour-asap-rocky-kendrick-lamar/}}</ref> Thosaigh sé ag obair le J. Cole ar albam comhoibríoch thart ar an am sin. Ar an 14 Feabhra, d’eisigh Lamar an t-amhrán "Cartoon & Cereal" ar fáil le híoslódáil dhigiteach – rian ina raibh Gunplay<ref>{{Lua idirlín|url=https://djbooth.net/features/2015-07-06-kendrick-lamar-cartoons-cereal/|teideal=Inside Kendrick Lamar’s Unreleased Classic, “Cartoons & Cereal”|dáta=2015-07-06|language=en-US|work=DJBooth|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> le cloisteáil freisin. Ar an 8 Márta, thuairiscigh ''The Fader'' go raibh Lamar tar éis conradh taifeadta comhfhiontair a shíniú le ''Aftermath Entertainment'' agus ''Interscope Records''; faoi théarmaí an chonartha, lean TDE ar aghaidh mar a lipéad príomhúil<ref>{{Cite news|url=http://rapfix.mtv.com/2012/03/08/kendrick-lamar-signs-with-interscope-aftermath/|teideal=Kendrick Lamar, Black Hippy Ink Deals With Interscope And Aftermath|work=RapFix|dátarochtana=2025-06-25|archivedate=2015-09-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150908123927/http://rapfix.mtv.com/2012/03/08/kendrick-lamar-signs-with-interscope-aftermath/}}</ref>. Eisíodh a chéad singil tráchtála, "The Recipe" le [[Dr. Dre]], ar raidió rithimeach ar an 2 Aibreán.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/pigeons-and-planes/a/pigeonsandplanes/kendrick-lamar-ft-dr-dre-the-recipe|teideal=Kendrick Lamar ft. Dr. Dre - "The Recipe"|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Eisíodh ''Good Kid, M.A.A.D City'', dara halbam Lamar agus an chéad cheann faoi lipéad móra, ar an 22 Deireadh Fómhair 2012.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/music-news/kendrick-lamar-aap-rocky-announce-album-release-dates-482540/|teideal=Kendrick Lamar, A$AP Rocky Announce Album Release Dates|údar=Hannah Gilman|dáta=2012-06-27|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> D’oibrigh sé le léiritheoirí ar nós Pharrell Williams, Hit-Boy, Scoop DeVille, Jack Splash, agus T-Minus chun albam atmaisféarach hip-hop Cósta Thiar a chruthú le tionchair láidre ó gangsta rap.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.hiphopdx.com/index/news/id.20658/title.kendrick-lamar-says-good-kid-maad-city-will-sound-nothing-like-section80|teideal=Kendrick Lamar Says "good kid, m.A.A.d City" Will Sound "Nothing" Like "Section.80" {{!}} Get The Latest Hip Hop News, Rap News & Hip Hop Album Sales {{!}} HipHop DX|údar=HipHopDX - http://www.hiphopdx.com|language=en|work=www.hiphopdx.com|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Bhí an chéad singil, "Swimming Pools (Drank)", ar an gcéad singil a shroich 20 barr chairt Billboard Hot 100 sna Stáit Aontaithe. Bhain singil eile cosúil le "Backseat Freestyle", "Poetic Justice", agus "Bitch, Don't Kill My Vibe" rath tráchtála measartha amach.<ref>{{Lua idirlín|url=https://pitchfork.com/news/49631-watch-kendrick-lamar-and-drake-star-in-a-story-of-love-and-murder-in-the-video-for-poetic-justice/|teideal=Watch: Kendrick Lamar and Drake Star in a Story of Love and Murder in the Video for "Poetic Justice"|údar=Carrie Battan|dáta=2013-02-22|language=en-US|work=Pitchfork|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Fuair ''Good Kid, M.A.A.D City'' moladh leathan ó léirmheastóirí, a mhol scríbhneoireacht neamh-líneach Lamar agus an scóip théamach. Mhol Greg Kot ó ''Chicago Tribune'' é as casadh nó fiú díomaoine a thabhairt do steiréitíopaí gangsta ar albam a bhí "lán de ghreann, castacht agus na guthanna éagsúla i gceann [Lamar]". Chuir an t-albam tús ar uimhir a dó ar ''Billboard 200'' le 242,000 cóip díolta sa chéad seachtain – díolacháin tosaigh is airde na bliana ag rapálaí fireann. Sháraigh ''Good Kid, M.A.A.D City'' albam ''The [[Eminem]] Show'' (2002) mar an t-albam stiúideo hip-hop is faide ar chairt ''Billboard 200''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.forbes.com/sites/bryanrolli/2019/09/18/kendrick-lamars-good-kid-maad-city-surpasses-eminems-the-eminem-show-to-become-longest-charting-hip-hop-studio-album-on-billboard-200/|teideal=With ‘Good Kid, M.A.A.D City,’ Kendrick Lamar Tops Eminem For Billboard 200’s Longest-Charting Hip-Hop Studio Album|údar=Bryan Rolli|language=en|work=Forbes|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> I mí Dheireadh Fómhair 2022, ba é an chéad albam stiúideo hip-hop a chaith níos mó ná deich mbliana as a chéile ar an gcairt.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/music/a/cmplxtara-mahadevan/kendrick-good-kid-maad-city-first-hip-hop-album-10-years-billboard-200|teideal=Kendrick Lamar's ‘Good Kid, M.A.A.D. City’ Spends 10 Succ...|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Ó Mheán Fómhair go Deireadh Fómhair 2012, bhí Lamar ina phríomhcheoltóir ar an ''BET Music Matters Tour'' le Black Hippy agus Stalley.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/music/a/daniel-isenberg/photo-recap-kendrick-lamar-schoolboy-q-ab-soul-and-stalley-rock-bets-music-matters-tour-in-dc|teideal=Photo Recap: Kendrick Lamar, ScHoolboy Q, Ab-Soul, and St...|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Bhuaigh sé an gradam Liriceoir na Bliana ag na ''BET Hip Hop Awards'', agus bhí sé le cloisteáil ar an singil "Fuckin' Problems" le ASAP Rocky in éineacht le Drake agus 2 Chainz, a shroich barr 10 i SAM.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/music-news/aap-rocky-teams-with-drake-2-chainz-kendrick-lamar-on-f-kin-474573/|teideal=A$AP Rocky Teams With Drake, 2 Chainz & Kendrick Lamar on ‘F–kin’ Problem’|údar=Jason Lipshutz|dáta=2012-10-18|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> In 2013, thug Lamar faoi dhá chamchuairt mar phríomhcheoltóir: camchuairt náisiúnta ar champais ollscoile le Steve Aoki, agus a chéad chamchuairt idirnáisiúnta.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.usatoday.com/story/life/music/2013/04/18/kendrick-lamar-steve-aoki-college-tour/2094467/|teideal=Kendrick Lamar, Steve Aoki bring 'verge culture' to campus|údar=Chloe Kent, USA TODAY Collegiate Correspondent|language=en-US|work=USA TODAY|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Bhí sé ag streachailt le dúlagar, ciontacht mar tharrthálaí agus smaointe féinmharaithe le linn ócáidí poiblíochta, tar éis dó cloisteáil faoi bhás trí chara dlúth.<ref>{{Lua idirlín|url=https://consequence.net/2015/04/kendrick-lamar-struggled-with-depression-and-suicidal-thoughts-while-recording-to-pimp-a-butterfly/|teideal=Kendrick Lamar struggled with depression and suicidal thoughts while recording To Pimp A Butterfly|dáta=2015-04-03|language=en|work=Consequence|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Ó Dheireadh Fómhair go Nollaig 2013, d’oscail Lamar seónna do [[Kanye West]] ar a ''Yeezus Tour'', in ainneoin easaontais óna lipéad agus a fhoireann bhainistíochta. Baisteadh é don dara huair ag tús na camchuairte, agus d’fhulaing sé briseadh néarógach ag deireadh na tréimhse sin.Bhí Lamar ina bhuaiteoir trí ghradam ag na ''BET Awards'' agus na ''BET Hip Hop Awards'', lena n-áirítear an gradam don Ealaíontóir Nua is Fearr ag na ''BET Awards''. Bhí sé le cloisteáil ar sé amhrán i rith na bliana: "YOLO" leis an Lonely Island agus Adam Levine, an remix de "How Many Drinks?" le Miguel, "Collard Greens" le Schoolboy Q, "Control" le Big Sean agus Jay Electronica, "Give It 2 U" le Robin Thicke agus 2 Chainz, agus "Love Game" le Eminem. Cuireadh síos ar a léiriú ar "Control" mar "musclú" don tionscal hip-hop, agus ba é tús a chonspóid fhadtéarmach le Drake. Luaigh ''Rolling Stone'' gur chuir a véarsa an rian i measc na n-amhrán hip-hop ba thábhachtaí den deich mbliana deireanach. Ainmníodh Lamar mar Rapálaí na Bliana ag ''GQ'' in eagrán speisialta ''Men of the Year''. Tar éis fhoilsiú an eisiúna, tharraing Tiffith Lamar siar ó sheinm ag cóisir GQ, agus líomhnaigh sé go raibh "tuairimí ciníocha" i bpróifíl Steve Marsh faoi.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/music/a/edwin-ortiz/tde-president-addresses-kendrick-lamar-gq-cover-story-controversy|teideal=TDE CEO Attacks GQ Story on Kendrick Lamar as Having "Rac...|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> === '''2014–2016:''' ''To Pimp a Butterfly'' '''and''' ''Untitled Unmastered'' === [[Íomhá:Kendrick Lamar WhiteHouse 2016.jpg|mion|Kendrick Lamar i 2016]] Tar éis dó deireadh a chur lena sheirbhís mar oscailtóir don ''Yeezus Tour'', thosaigh Lamar ag obair ar a thríú albam.<ref>{{Lua idirlín|url=https://pitchfork.com/news/55703-tde-didnt-want-kendrick-lamar-to-do-kanye-wests-yeezus-tour-kendrick-and-kanye-barely-spoke/|teideal=TDE Didn't Want Kendrick Lamar to Do Kanye West's Yeezus Tour, Kendrick and Kanye Barely Spoke|údar=Jeremy Gordon|dáta=2014-06-25|language=en-US|work=Pitchfork|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Fuair sé seacht ainmniúchán ag na ''56ú Gradam Bhliantúil Grammy'' (Eanáir 2014), lena n-áirítear Ealaíontóir Nua is Fearr, Albam Rap is Fearr, agus Albam na Bliana as ''Good Kid, M.A.A.D City''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/pro/grammy-awards-2014-full-nominations-list-complete-nominees/|teideal=Grammy Awards 2014: Full Nominations List|údar=Billboard Staff|dáta=2013-12-07|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Ní bhuaigh sé aon duais ag an searmanas, agus cheap roinnt meán go raibh sé sin mar shní isteach air.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.huffpost.com/entry/grammys-2014-snubs_n_4670869|teideal=Ouch! These Are The Biggest Snubs Of The 2014 Grammys|dáta=2014-01-27|language=en|work=HuffPost|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Roinn Macklemore, a bhuaigh Ealaíontóir Nua is Fearr agus Albam Rap is Fearr, teachtaireacht téacs a sheol sé chuig Lamar tar éis an tsuímh sin, ag gabháil leithscéal as a bhua thar Lamar.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.huffpost.com/entry/grammys-2014-snubs_n_4670869|teideal=Ouch! These Are The Biggest Snubs Of The 2014 Grammys|dáta=2014-01-27|language=en|work=HuffPost|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Ba chúis leathan díospóireachta, meáin agus memeanna idirlín an eachtra sin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://time.com/2103/grammys-2014-macklemore-says-kendrick-lamar-was-robbed-on-best-rap-album/|teideal=Grammys 2014: Macklemore Says Kendrick Lamar “Was Robbed” On Best Rap Album|údar=Melissa Locker|dáta=2014-01-27|language=en|work=TIME|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Le linn an tsuímh, rinne Lamar mashup den amhrán "M.A.A.D City" agus "Radioactive" le banna ceoil rac Imagine Dragons, a fuair moladh na gcainteoirí.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.hiphopdx.com/index/videos/id.15384/title.kendrick-lamar-imagine-dragons-m-a-a-d-city-radioactive-2014-grammy-performance-|teideal=Kendrick Lamar & Imagine Dragons - "m.A.A.d city" & "Radioactive" (2014 GRAMMY Performance) {{!}} Watch Hip Hop Music Videos & New Rap Videos {{!}} HipHop DX|údar=HipHopDX - http://www.hiphopdx.com|language=en|work=www.hiphopdx.com|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> D’oscail Lamar do [[Eminem]] ar an ''Rapture Tour'' ó Fheabhra go Iúil 2014.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/pro/eminem-kendrick-lamar-j-cole-heading-down-under-for-rapture/|teideal=Eminem, Kendrick Lamar & J. Cole Heading Down Under for ‘Rapture’ Stadium Tour|údar=Lars Brandle|dáta=2013-10-21|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Ar an 9 Lúnasa, d’eisigh sé an scannán gearr ''M.A.A.D'', inar aisteoir, coimisinéir agus léiritheoir é, le linn ''Next Fest'' an Sundance Institute. D’eisigh sé an singil cheannais "I" dá thríú albam, ''To Pimp a Butterfly'', ar an 23 Meán Fómhair, a bhuaigh duaiseanna don Feidhmíocht Rap is Fearr agus Amhrán Rap is Fearr ag na ''57ú Gradam Bhliantúil Grammy''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/music/a/zach-frydenlund/kendrick-lamar-i|teideal=Listen to Kendrick Lamar's "i"|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Bhí a léiriú ar "I" mar aoi ceoil ar ''Saturday Night Live'' an-tugtha do na léirmheastóirí comhaimseartha. Bhí sé le cloisteáil ar thrí amhrán in 2014: "It's On Again" le [[Alicia Keys]], "Babylon" le SZA,<ref>{{Lua idirlín|url=https://consequence.net/2014/04/listen-szas-new-version-of-babylon-featuring-kendrick-lamar/|teideal=Listen: SZA's new version of "Babylon", featuring Kendrick Lamar|dáta=2014-04-07|language=en|work=Consequence|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> agus "Never Catch Me" le Flying Lotus. Bhuaigh sé gradam Liriceoir na Bliana don dara huair as a chéile ag na ''BET Hip Hop Awards''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/rb-hip-hop/drake-dj-mustard-2014-bet-hip-hop-awards-winners-list-6281759/|teideal=Drake, DJ Mustard Take Top Honors at 2014 BET Hip Hop Awards: Full Winners List|údar=Colin Stutz|dáta=2014-10-15|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Bhí ''To Pimp a Butterfly'' sceidealta go dtosódh sé níos déanaí, ach eisíodh é ar an 15 Márta 2015. Chuir an t-albam cineálacha ceoil éagsúla le chéile a bhaineann le ceol Dubh Mheiriceánach, amhail ceol seinnte, funk agus soul.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.theatlantic.com/entertainment/archive/2015/03/kendrick-lamars-bittersweet-cacophony-to-pimp-a-butterfly/387949/|teideal=Kendrick Lamar's 'To Pimp a Butterfly' Is Noisy, Complicated, and Brilliant|údar=Spencer Kornhaber|dáta=2015-03-17|language=en|work=The Atlantic|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Chun a chroílár a ghabháil, d’fhostaigh Lamar léiritheoirí ar nós Sounwave, Pharrell Williams, Terrace Martin agus Thundercat. Chuir Whitney Alford, fianceé Lamar, guthanna cúlra ar roinnt rian. Bhí singil eile as an albam cosúil le "The Blacker the Berry", "King Kunta", "Alright", agus "These Walls", a raibh rath tráchtála measartha acu. Díoladh 324,000 cóip sa chéad tseachtain, agus tháinig ''To Pimp a Butterfly'' mar an chéad albam uimhir a haon de Lamar ar ''Billboard 200'' agus ''UK Albums Chart''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/pro/kendrick-lamar-earns-first-no-1-album-billboard-200/|teideal=Kendrick Lamar Earns His First No. 1 Album on Billboard 200 Chart|údar=Keith Caulfield|dáta=2015-03-25|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Dúirt ''Billboard'' gur tharla sé seo i lár tréimhse a raibh teannas ciníoch agus foréigean póilíní le feiceáil go forleathan sna Stáit Aontaithe, agus gur léirigh Lamar bardas amh agus ionsaitheach, chomh maith le rince éifeachtach. Dúirt ''Pitchfork'' gur chuir an t-albam lucht na léirmheasanna ag smaoineamh go domhain faoi cheol. <ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/grammys-2016-the-complete-winners-list-226118/|teideal=Grammys 2016: The Complete Winners List|údar=Rolling Stone|dáta=2016-02-15|language=en-US|work=Rolling Stone|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Bhí a chéad singil uimhir a haon sna Stáit Aontaithe aige trí remix de "Bad Blood" le Taylor Swift.<ref>{{Cite news|url=https://www.billboard.com/articles/news/bbma/6568593/taylor-swift-bad-blood-video-premiere-watch-kendrick-lamar|teideal=Taylor Swift's 'Bad Blood' Video Premieres|language=en|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Bhuaigh sé Duais Físeán na Bliana agus Comhoibriú is Fearr ag na ''MTV Video Music Awards'', agus bhuaigh an físeán ceoil do "Alright" Duais an Treoraithe is Fearr. Athchraol Lamar a chuid ranna ar an remix "Bad Blood" ar thacaíocht do fhreagairt Swift dá conspóid leis na maistíneacha ceoil aici. D’oscail sé na ''BET Awards'' le léiriú conspóideach ar "Alright" agus bhuaigh sé Duais do Ealaíontóir Fireann Hip Hop is Fearr. Bhuaigh sé trí dhuaiseanna eile ag na ''BET Hip Hop Awards''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/rb-hip-hop/bet-hip-hop-awards-2015-winners-6729419/|teideal=BET Hip Hop Awards Winners 2015 List: Kendrick Lamar & Big Sean Win Big|údar=Malorie McCall|dáta=2015-10-14|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Chun tacaíocht a thabhairt don albam, thosaigh Lamar ar an ''Kunta's Groove Sessions Tour'', a bhí ó Dheireadh Fómhair go Samhain 2015 i mbeagán áiteanna intiomaigh sna Stáit Aontaithe. Faoi dheireadh na bliana, bhain Lamar 11 ainmniúchán amach ag na ''58ú Gradam Bhliantúil Grammy'' — an líon is mó a fuair rapálaí i rith oíche amháin. Bhí sé ar an gceannaire i measc na mbuaiteoirí le cúig dhuaiseanna: bhí ''To Pimp a Butterfly'' mar Albam Rap is Fearr, bhuaigh "Alright" na duaiseanna do Feidhmíocht Rap is Fearr agus Amhrán Rap is Fearr, bhuaigh "These Walls" an Duais Feidhmíochta Rap/Amhrán Rap-Sung is Fearr, agus bhuaigh "Bad Blood" Duais don Fhíseán Ceoil is Fearr. Le linn an tsuímh, rinne Lamar meascán molta go hard den amhrán "The Blacker the Berry", "Alright", agus amhrán gan teideal. Bhí amhráin gan teideal déanta aige roimhe seo ar ''The Colbert Report'' (Nollaig 2014) agus ar ''The Tonight Show Starring Jimmy Fallon'' (Eanáir 2016).<ref>{{Lua idirlín|url=https://pitchfork.com/news/57867-kendrick-lamar-debuts-new-song-on-the-colbert-report/|teideal=Kendrick Lamar Debuts New Song on "The Colbert Report"|údar=Evan Minsker|dáta=2014-12-17|language=en-US|work=Pitchfork|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Tar éis iarratas a fháil ó imreoir cispheile LeBron James na hamhráin sin a roinnt, d’eisigh Lamar a chéad albam comhcheangailte, ''Untitled Unmastered'', ar an 4 Márta 2016. Bhí ann ocht rian gan teideal, dáta agus neamhiomlán, agus scríofa go hiomlán leis féin, a bhí beartaithe a bheith ar ''To Pimp a Butterfly'', agus lean sé ar aghaidh ag iniúchadh stíleanna ceoil seinnte, funk, soul, agus aisteach. Fuair ''Untitled Unmastered'' moladh na gcainteoirí agus tháinig sé chun barr ''Billboard 200'' le 178,000 aonaid comhionann albam, ag éirí mar an dara tionscadal consecutach uimhir a haon de Lamar. Bhí sé le cloisteáil ar ceithre amhrán rathúla tráchtála i rith na bliana: "Freedom" le [[Beyoncé Knowles|Beyoncé]], "Don't Wanna Know" le Maroon 5, "Sidewalks" le [[The Weeknd]], agus "Goosebumps" le [[Travis Scott]]. === '''2017–2019:''' ''Damn'' '''and''' ''Black Panther: The Album'' === [[Íomhá:Kendrick Lamar The DAMN. Tour @ TD Garden (Boston, MA) (36059984926).jpg|mion|""Lamar ar Chamchuairt Damn (2017)."]] '''''Ar an 1 Márta, 2017, le linn scéal clúdaigh do T, dhearbhaigh Lamar go raibh sé ag obair ar a cheathrú albam, Damn.''''' Scaoileadh an t-aonad cur chun cinn ''“The Heart Part 4”'' ar an 23 Márta, sular scaoileadh an t-aonad ceannais den albam, ''“Humble”'', ar an 30 Márta.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.xxlmag.com/kendrick-lamar-heart-part-4/|teideal=Kendrick Lamar Drops New Single 'The Heart Part 4'|údar=Max WeinsteinMax Weinstein|dáta=2017-03-24|language=en|work=XXL Mag|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Thosaigh an t-amhrán ag uimhir a dó ar an ''Hot 100'' agus shroich sé barr an tábla sa dara seachtain. Is é an dara aonad seo de Lamar, agus an chéad cheann mar ealaíontóir ceannasach, a shroich barr an tábla.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/pro/kendrick-lamar-humble-number-one-billboard-hot-100/|teideal=Kendrick Lamar’s ‘Humble.’ Hits No. 1 on Billboard Hot 100|údar=Gary Trust|dáta=2017-04-24|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>Scaoileadh ''Damn'' ar an 14 Aibreán. Bhí fuaim níos tráchtála agus níos coitianta aige ná ''To Pimp a Butterfly'', agus rinne sé iniúchadh ar eilimintí [[R&B]] agus [[Popcheol|pop]]. Thuairiscigh ''Rolling Stone'' a shonagrafaíocht mar “meascán iontach den sean agus den nua, an sean scoil agus an chéad leibhéal eile.”D’éirigh le ''Damn'' a bheith ina albam is rathúla go tráchtála do Lamar. Chaith sé ceithre sheachtain neamhchomhleanúnacha bharr ''Billboard 200'', ag marcáil a tríú albam as a chéile ag an uimhir a haon, agus thosaigh sé le 603,000 aonaid díolta.Thosaigh gach ceann de na 14 amhrán ar an albam ar an ''Hot 100'', lena n-áirítear na hamhráin tópa 20 ''“Loyalty”'' agus ''“Love”''.Ba é ''Damn'' an seachtú albam is mó díolta i 2017, de réir an ''International Federation of the Phonographic Industry'' (IFPI), agus ba é ''“Humble”'' an séú aonad is mó díolta den bhliain.Faoi Mheitheamh 2018, bhí sé ar an gcéad albam ag rapper nó ealaíontóir aonair a raibh gach amhrán air faighte ag céim óir nó níos airde ón ''Recording Industry Association of America''.Chun tacú le ''Damn'', thosaigh Lamar ar a chéad turas ceannaire, '''Damn Tour''', idir Iúil 2017 agus Iúil 2018.Rinne sé $62.7 milliún i dtuilleamh domhanda, ag éirí ar cheann de na turais hip-hop is mó riamh. Ag na ''2017 MTV Video Music Awards'', d’oscail Lamar an seó le ceolchoirm de ''“DNA”'' agus ''“Humble”''.Bhí sé ina bhuaiteoir cúig dhuaiseanna ina dhiaidh sin, lena n-áirítear ''Best Hip Hop Video'', ''Best Direction'', agus ''Video of the Year'' do ''“Humble”''; ba í an chéad uair a bhuaigh ealaíontóir duais as físeán a raibh sé i gcomh-thiomsú air. Le linn na bliana, bhí sé le feiceáil ar an remix do ''“Mask Off”'' le Future, ''“Doves in the Wind”'' le SZA, agus ''“New Freezer”'' le Rich the Kid.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/rb-hip-hop/rich-the-kid-new-freezer-kendrick-lamar-listen-7980734/|teideal=Rich the Kid Enlists Kendrick Lamar for ‘New Freezer’: Listen|údar=Tom Breihan|dáta=2017-09-26|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Bhí sé ina bhuaiteoir ''Best Male Hip Hop Artist'' ag na BET Awards, agus bhuaigh ''Damn'' ''Favorite Rap/Hip Hop Album'' ag na American Music Awards.Scaoileadh eagrán bailithe den albam, ina raibh an liosta amhrán in ord droim ar ais, i Nollaig.<ref>{{Cite news|url=http://www.mtv.com/news/3050894/kendrick-lamar-damn-reverse-collectors-edition/|teideal=Kendrick Lamar Might Be Releasing A DAMN. Collector's Edition In Reverse|language=en|work=MTV News|dátarochtana=2025-06-25|archivedate=2017-12-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171208072229/http://www.mtv.com/news/3050894/kendrick-lamar-damn-reverse-collectors-edition/}}</ref> Ar an 4 Eanáir, 2018, d’fhógair Lamar go mbeadh sé ag cur i gcrích agus ag léiriú go heisceachtúil an cheolchlár do ''Black Panther: The Album'', ceolscéal an scannáin 2018. Scaoileadh é ar 9 Feabhra, le tacaíocht trí aonad rathúla: ''“All the Stars”'', ''“King’s Dead”'', agus ''“Pray for Me”''<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nme.com/news/music/listen-kendrick-lamar-weeknds-black-panther-collaboration-2234815|teideal=Pray For Me: Kendrick Lamar and The Weeknd release 'Black Panther' collaboration|údar=Nick Reilly|dáta=2018-02-02|language=en-GB|work=NME|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>. Chuir Lamar guthanna ceannasach agus cúlra ar gach rian den albam, is cuma cén creidiúint, agus tháirg sé ar roinnt amhrán.Measann léirmheastóirí ceoil go bhfuil ''Black Panther: The Album'' ina shaothar mór, ag moladh liricí agus a thábhachtaí cultúrtha.Chaith sé dhá sheachtain as a chéile ar bharr ''Billboard 200'' agus bhain sé an taifead sruthú is mó do albam ceolscéil riamh.D’oscail Lamar na '''60ú Gradaim Bhliantúla Grammy''' le meascán ceolmhar a fuair moladh mór. Bhí sé ina bhuaiteoir cúig dhuaiseanna ag an seó: ''Damn'' mar ''Best Rap Album'', ''“Humble”'' mar ''Best Rap Performance'', ''Best Rap Song'', agus ''Best Music Video'', agus ''“Loyalty”'' mar ''Best Rap/Sung Performance''. Bhí ''Damn'' ina bhuaiteoir den '''Duais Pulitzer don Cheol''' ar 16 Aibreán 2018, an chéad uair a fuair saothar ceolmhar lasmuigh de na cineálacha cláirsceach agus ceoil seánnós an gradam sin.Ó Bealtaine go Meitheamh 2018, bhí Lamar ina cheannródaí ar an '''Championship Tour''' le roinnt ealaíontóirí TDE eile.Le linn an turais, tháinig conspóid phoiblí leis le Spotify faoi bheartas ábhar agus iompar fuathúil. Bhí Lamar le feiceáil ar chúig amhrán sa bhliain sin: ''“Dedication”'' le Nipsey Hussle, ''“Mona Lisa”'' le Lil Wayne, ''“Tints”'' le Anderson .Paak, agus ''“Wow Freestyle”'' le Jay Rock; chomh maith, bhí sé ina léiritheoir ar albam Jay Rock, ''Redemption'', aguschuir sé guthanna cúlra ar an dara aonad ''“Win”''.Bhí ''Black Panther: The Album'' ina bhuaiteoir ''Favorite Rap/Hip-Hop Album'' ag na American Music Awards.Rinne Lamar a chéad léiriú gníomhaithe mar andúil drugaí sa tsraith dráma coireachta ''Power'' (2018)<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.cnn.com/2018/07/30/entertainment/kendrick-lamar-power|teideal=Kendrick Lamar wins raves for his ‘Power’ appearance|údar=Lisa Respers France|dáta=2018-07-30|language=en|work=CNN|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>.Tar éis a dhá thuras ceoil, ghlac sé sos taifeadta ceithre bliana, cé go raibh sé rannpháirteach i saothair Beyoncé (''The Lion King: The Gift''), Schoolboy Q (''Crash Talk''), agus Sir (''Chasing Summer'') i 2019.Agus a chonradh foilsiúcháin le Warner/Chappell Music ag dul in éag, shínigh Lamar conradh domhanda fadtéarmach le Broadcast Music, Inc. (BMI).<ref>{{Lua idirlín|url=https://variety.com/2019/music/news/kendrick-lamar-signs-with-bmi-1203200347/|teideal=Kendrick Lamar Signs With BMI|údar=Variety Staff|dáta=2019-04-29|language=en-US|work=Variety|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> === '''2020–2023:''' ''Mr. Morale & the Big Steppers'' === '''''Ar an 5 Márta, 2020, sheol Lamar agus Dave Free an ghníomhaireacht chruthaitheach PGLang, a raibh cur síos uirthi ag an am mar chuideachta seirbhíse ilteangach agus cairdiúil d’ealaíontóirí.'''''<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/rb-hip-hop/kendrick-lamar-pglang-company-announcement-9328964/|teideal=Kendrick Lamar Announces Mysterious ‘pgLang’ Project: What Does It All Mean?|údar=Heran Mamo|dáta=2020-03-05|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> I mí Dheireadh Fómhair, shínigh sé comhaontú riaracháin domhanda le ''Universal Music Publishing Group''.D’fhógair Lamar trí phost blag i mí Lúnasa 2021 go raibh sé i mbun táirgthe a albam deiridh faoi TDE, ag dearbhú na ráflaí a tháinig chun solais an bhliain roimhe sin gur fhágfadh sé chun díriú ar PGLang.An tseachtain dár gcionn, tháinig sé le chéile le Baby Keem ar an aonad ''“Family Ties”'', a bhuaigh ''Best Rap Performance'' ag na ''64ú Gradaim Bhliantúla Grammy''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nme.com/news/music/baby-keem-kendrick-lamar-collaboration-family-ties-3027116|teideal=Kendrick Lamar returns on collaboration with Baby Keem, 'Family Ties'|údar=Ali Gallagher|dáta=2021-08-27|language=en-GB|work=NME|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>Rinne Lamar tuilleadh rannpháirteachais ar albam Keem, ''The Melodic Blue'', trí ghuthanna cúlra a chur ar fáil agus trí bheith le feiceáil ar an amhrán ''“Range Brothers”''.I mí Samhain, chuir sé “taispeántas amharclainne dá thréimhsí ceoil” i láthair le linn a dara ceolchoirm ceannais ag ''Day N Vegas'', agus bhí sé le feiceáil ar albam Terrace Martin, ''Drones''.Bhí sé ina cheannródaí le chéile ag an seó leath-am ''Super Bowl LVI'' in éineacht le Dr. Dre, Snoop Dogg, Eminem, 50 Cent, agus Mary J. Blige ar an 13 Feabhra, 2022, a bhuaigh ''Primetime Emmy Award'' don ''Outstanding Variety Special (Live)''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rollingstone.com/music/music-live-reviews/super-bowl-halftime-dr-dre-snoop-dogg-eminem-kendrick-mary-j-blige-review-1299675/|teideal=California Knows How To Party: Dr. Dre Leads One of the All-Time Great Super Bowl Halftime Shows|údar=Rob Sheffield|dáta=2022-02-14|language=en-US|work=Rolling Stone|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Tar éis dó an t-aonad cur chun cinn ''“The Heart Part 5”'' a scaoileadh, scaoileadh a chúigiú albam, ''Mr. Morale & the Big Steppers'', ar an 13 Bealtaine, 2022.Bhí tionchar ar an albam dúbailte ó jazz, R&B, trap, agus soul; d’oibrigh Alford mar an príomhscéalaí.Bhí moladh fairsing ó léirmheastóirí, a d’athbhreithnigh scríbhneoireacht leochaileach Lamar agus an raon léirithe.Chuaigh gach rian den albam isteach ar an ''Hot 100''; thosaigh a thrí aonad ''“N95”'', ''“Silent Hill”'', agus ''“Die Hard”'' sna ''top-10''.Díoladh 295,000 aonad sa chéad seachtain, agus d’éirigh ''Mr. Morale & the Big Steppers'' ina cheathrú albam as a chéile le bheith ar an uimhir a haon ar ''Billboard 200''.Ina dhiaidh sin, bhí sé mar an chéad albam hip-hop den bhliain a shroich billiún sruthú ar ''Spotify''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.vibe.com/music/music-news/kendrick-lamar-mr-morale-billion-spotify-streams-1234690774/|teideal=Kendrick Lamar’s ‘Mr. Morale & The Big Steppers’ Hits 1 Billion Streams On Spotify|údar=Marc Griffin|dáta=2022-08-31|language=en-US|work=VIBE.com|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Chun tacú le ''Mr. Morale & the Big Steppers'', thosaigh Lamar ar an '''Big Steppers Tour''', a mhair ó Iúil 2022 go Márta 2024.<ref>{{Lua idirlín|url=https://variety.com/2022/music/news/kendrick-lamar-big-steppers-tour-dates-1235266437/|teideal=Kendrick Lamar Unveils ‘Big Steppers’ Tour Dates|údar=Jem Aswad|dáta=2022-05-13|language=en-US|work=Variety|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>Rinne an turas $110.9 milliún i dtuilleamh domhanda, ag éirí an turas rap is mó a tháinig air ag an am.Scríobh, chomhiarracháil agus rinne sé léiriú feidhmiúcháin ar an ngearrscannán a bhí bunaithe ar an amhrán ''“We Cry Together”'', a scaoileadh go domhanda i mí Mheán Fómhair 2022.Scaoileadh scannán ceoil comhthreomhara don turas, ''Kendrick Lamar Live: The Big Steppers Tour'', i mí na Samhna.Bhí Lamar ina bhuaiteoir ''Favorite Male Hip Hop Artist'' ag na American Music Awards agus ''Favorite Hip Hop Album'' do ''Mr. Morale & the Big Steppers''.Fuair sé sé dhuaiseanna ag na BET Hip Hop Awards, lena n-áirítear ''Album of the Year''.Ag na ''65ú Gradaim Bhliantúla Grammy'', ainmníodh ''Mr. Morale & the Big Steppers'' mar ''Best Rap Album'', agus bhuaigh ''“The Heart Part 5”'' duais ''Best Rap Performance'' agus ''Best Rap Song''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.vulture.com/2023/02/grammys-2023-full-list-of-winners.html|teideal=The 2023 Grammy Award Winners|údar=Jennifer Zhan|dáta=2023-02-05|language=en|work=Vulture|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> I mí Bealtaine 2023, bhí Lamar le feiceáil ar leagan neamhspleách den aonad ''“America Has a Problem”'' le Beyoncé agus ar an aonad ''“The Hillbillies”'' le Baby Keem.Bhí sé ina bhuaiteoir ceithre dhuaise ag na BET Hip Hop Awards agus shocraigh sé ceithre thaifead san am céanna.Bhí Lamar le feiceáil sa scannán ceolchoirme ''Renaissance: A Film by Beyoncé'' agus rinne sé léiriú feidhmiúcháin ar ghearrscannán Baby Keem bunaithe ar ''The Melodic Blue''.D’fhág sé a chuid ceangail le Aftermath Entertainment go ciúin agus shínigh sé comhaontú ceadúnaithe nua díreach le ''Interscope''<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.theringer.com/2024/05/20/music/top-dawg-entertainment-after-kendrick-lamar-tde-20-years-sza-sir-schoolboy-q|teideal=Kendrick Lamar Went No. 1 on His Own. What Does That Mean for TDE?|dáta=2024-05-20|language=en|work=www.theringer.com|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> === '''2024–present:''' ''GNX''''', Grammy wins and Super Bowl LIX halftime show''' === Ar an 9 Feabhra 2025, thug Lamar taispeántas ag seó leathama [[Super Bowl]] LIX. Bhí camóga agus léirithe ceoil ó SZA, [[Samuel L. Jackson]], [[Serena Williams]], agus Mustard<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.dazeddigital.com/music/article/66062/1/symbolism-behind-kendrick-lamar-super-bowl-performance-donald-trump-drake|teideal=Unpacking the symbolism of Kendrick Lamar’s Super Bowl show|údar=Dazed|dáta=2025-02-10|language=en|work=Dazed|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> mar chuid dá sheó chomh maith. Bhris a sheó leathama na taifid maidir le lucht féachana, agus ba é an léiriú Super Bowl is mó a breathnaíodh riamh é, le 133.5 milliún duine ag féachaint air — ag sárú, don chéad uair, sheó leathama [[Michael Jackson]] ag Super Bowl XXVII<ref>{{Lua idirlín|url=https://bleacherreport.com/articles/25142804-kendrick-lamars-nfl-super-bowl-59-halftime-show-draws-record-1335m-viewers|teideal=Kendrick Lamar's NFL Super Bowl 59 Halftime Show Draws Record 133.5M Viewers|údar=Joseph Zucker|language=en|work=bleacherreport.com|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> i 1993.Shínigh sé conradh le comhlacht Paramount Pictures chun scannán grinn a léiriú in éineacht le Free, Trey Parker agus Matt Stone, atá le teacht amach ar an 20 Márta 2026. Ar an 17 Feabhra, tháinig Lamar chun bheith ar an naoú healaíontóir iomlán agus ar an gcéad rapálaí riamh le breis is 100 milliún éisteoir míosúil ar Spotify. Ina theannta sin, ba é an chéad rapálaí é a raibh trí albam sa 10 mbarr sna Stáit Aontaithe aige ag an am céanna.Ar an 14 Márta 2025, bhí Lamar le cloisteáil trí huaire ar an albam ''Music'' le Playboi Carti, agus é le feiceáil ar na hamhráin "Backd00r", "Good Credit", agus "Mojo Jojo".<ref>{{Lua idirlín|url=https://variety.com/2025/music/news/playboi-carti-releases-i-am-music-kendrick-lamar-1236336542/|teideal=Playboi Carti Releases New Album ‘Music’ With Features From Kendrick Lamar, Travis Scott, the Weeknd and More|údar=Steven J. Horowitz,Ellise Shafer|dáta=2025-03-14|language=en-US|work=Variety|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> == saol pearsanta == Thosaigh Lamar ag dul amach lena bhean chéile Whitney Alford agus iad fós sa mheánscoil. D'fhógair Lamar a ghealltanas do Alford i mí Aibreáin 2015. Chuir siad fáilte roimh a gcéad leanbh, iníon darb ainm Uzi, ar an 26 Iúil 2019<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.xxlmag.com/kendrick-lamar-baby-daughter/|teideal=Report: Kendrick Lamar Welcomes a Daughter|údar=Trent FitzgeraldTrent Fitzgerald|dáta=2019-07-26|language=en|work=XXL Mag|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>. D’úsáid an lánúin an saothar ealaíne ar chlúdach an albaim ''Mr. Morale & the Big Steppers'' chun breith a dara linbh, mac darb ainm Enoch, a fhógairt in 2022.<ref>{{Lua idirlín|url=https://people.com/parents/kendrick-lamar-shares-new-album-cover-and-reveals-his-fiancee-has-given-birth-to-their-second-baby/|teideal=Kendrick Lamar Shares New Album Cover Seemingly Confirming Fiancée Gave Birth to Their Second Baby|language=en|work=People.com|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Is teetotaler é Lamar agus caitheann sé saol saor ó dhrugaí. I gcomhrá in Deireadh Fómhair 2012, dúirt sé gur bhain sé triail as marijuana uair amháin, ach go raibh an blunt líonta le PCP, agus nár bhain sé úsáid as aon drugaí ó shin.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Kendrick Lamar Breaks Down The Meaning Behind good kid, m.A.A.D city w/ The L.A. Leakers|url=https://www.youtube.com/watch?v=YlFL32aeW28|date=2012-10-19|author=LA Leakers}}</ref> I gcomhrá le Starz, dúirt Lamar gur iarr sé ról drugaígh a ghlacadh sa tsraith teilifíse ''Power'', ag rá: “[Is carachtar é Laces] atá ar eolas agam. Tá aithne agam air go maith, ag fás aníos i Compton. Forbraíonn tú grá áirithe dóibh, tuigeann tú, sa bhealach ait sin. Níor mhaith leat aon rud dona a tharlú dóibh, ach tuigeann tú go bhfuil siad contúirteach.”<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Kendrick Lamar Talks Power Cameo {{!}} Power {{!}} STARZ|url=https://www.youtube.com/watch?v=wM8aPko5VMA|date=2018-07-30|author=STARZ}}</ref> == Ealaíontacht == Is é Tupac Shakur an tionchar is mó ar Lamar, agus tá tionchar aige ar a shaol gairmiúil agus pearsanta araon.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.mic.com/articles/120519/watch-kendrick-lamar-and-tupac-talk-to-each-other-in-this-video|teideal=Watch Kendrick Lamar and Tupac Talk to Each Other in This Amazing Video|dáta=2015-06-11|language=en|work=Mic|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Tá ceann dá na cuimhní is luaithe óna óige ná é ag féachaint ar Shakur agus Dr. Dre ag taifeadadh an dara fhíseán ceoil dá singil "California Love" lena athair ag an gCompton Swap Meet. Tá cur síos déanta ag Lamar air féin mar "mhac léinn" ar ealaín agus ar dhearcaí sóisialta agus polaitiúla Shakur.Cé go measann roinnt foilseachán é mar Shakur na glúine seo, tá sé ag iarraidh a phearsantacht agus a fhéiniúlacht féin a chaomhnú.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/music/a/angel-diaz/kendrick-lamar-not-this-generations-2pac-nothing-wrong|teideal=Kendrick Lamar Is Not This Generation's 2Pac. And There's...|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> === stíl ceoil === Tá cur síos déanta ar nádúr stíl cheoil Lamar mar "frith-fhlambóigeach, inmheánach agus casta." Tá a chuid fréamhacha sa hip hop Cósta Thiar,<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.ocregister.com/2016/09/13/george-clinton-talks-about-working-with-kendrick-lamar-and-other-young-artists/|teideal=George Clinton talks about working with Kendrick Lamar and other young artists|dáta=2016-09-13|language=en-US|work=Orange County Register|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> agus tá sé i gcónaí ag athchruthú a fhuaim trí iniúchadh a dhéanamh ar sheánraí eile. Mar gheall ar an gcaoi ar chuidigh sé leis an lucht éisteachta a leathnú, go háirithe trína tharraingt ar éisteoirí príomhshrutha, déanann léirmheastóirí ceoil cur síos air go ginearálta mar ealaíontóir rap forásach.Molann sé féin gur ceol gan seánra atá aige, ag míniú i gcomhrá in 2012: "Ní féidir mo cheol a chur i gcatagóir i ndáiríre, is ceol daonna atá ann." Dúirt PopDust gur bhrúigh Lamar teorainneacha an tseánra i gcónaí i rith na 2010idí, deich mbliana a bhí, dar le cuid acu, sainmhínithe ag an hip hop.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.popdust.com/best-artists-of-the-decade-2641572042|teideal=Our Top 4 Artists of the 2010s: Frank Ocean, Bon Iver, Mitski, and Kendrick Lamar|údar=Eden Arielle Gordon|dáta=2019-12-12|language=en-US|work=popdust|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Kendrick Lamar marcáil athrú tábhachtach ina ealaín.<ref>{{Lua idirlín|url=https://variety.com/2017/music/features/kendrick-lamar-career-damn-to-pimp-a-butterfly-1202619725/|teideal=How Kendrick Lamar Became the Defining Hip-Hop Artist of His Generation|údar=Andrew Barker|dáta=2017-11-21|language=en-US|work=Variety|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> Murab ionann agus a mheascáin luatha, a raibh rapanna saora orthu bunaithe ar CHR agus singil raidió uirbeacha, bhí an EP seo lán le táirgeadh bunaidh melancólach agus '''"doleful"''' a chuir béim ar a liricí. Bhí táirgeadh '''jazz simplí''' measctha le stíleanna '''rap malartacha''' ar Section.80, le huirlisiú a tharraing ó R&B, boom bap, síceideileachas, agus downtempo. D'fhág Good Kid, M.A.A.D City taobh thiar de thaitneamhachtaí hip hop comhaimseartha trí iniúchadh a dhéanamh ar thaobh suaimhneach, atmaisféarach de '''hip hop an Chósta Thiar''' agus '''gangsta rap'''. Is amalgam de sheánraí a bhaineann le ceol Mheiriceánach-Afraiceach é '''To Pimp a Butterfly''', go háirithe jazz, funk, agus soul. D'athshainigh sé '''rap jazz''' trí bhéim a chur ar imreoiracht agus aonrú seachas sampláil a úsáid go príomha. Tá socruithe íosta i Damn agus Mr. Morale & the Big Steppers, áit a ndeachaigh Damn i gcion ar éisteoirí príomhshrutha trína '''tháirgeadh pop agus R&B-thionchar''', agus bhí na huirlisiú scaipthe agus saobhadh de Mr. Morale & the Big Steppers ceaptha chun imní agus míchompord a chur ar éisteoirí. Ba ómós don Chósta Thiar é GNX, le '''sintéiseoirí g-funk, beats agus sreafaí spreagtha ag an gCósta Thiar''', agus gnéithe ó '''rapairí faoi thalamh Los Angeles''' mar Hitta J3, YoungThreat, Peysoh, Lefty Gunplay, Wallie the Sensei, agus Siete7x.<ref>{{Lua idirlín|url=https://theithacan.org/58403/life-culture/music/kendrick-lamar-continues-to-flaunt-west-coast-confidence-in-gnx/|teideal=Kendrick Lamar continues to flaunt West Coast confidence in ‘GNX’|údar=John Baker|work=The Ithacan|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> === Goth === Measann roinnt asraonta meán go bhfuil Lamar ar an rapálaí is tábhachtaí agus is mó tionchair dá ghlúin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.esquire.com/entertainment/music/news/a41487/kendrick-lamar-alright-compton/|teideal=Watch Kendrick Lamar Rap 'Alright' With the People of Compton|dáta=2016-01-25|language=en-US|work=Esquire|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> D’ainmnigh Billboard, [[Forbes]] agus Vibe é mar an dara rapálaí is fearr riamh, taobh thiar de .[[Jay-Z]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://hiphopdx.com/news/jay-z-greatest-rapper-all-time-billboard-reactions|teideal=JAY-Z Named Billboard's No. 1 Rapper Of All Time, Social Media Reacts|údar=HipHopDX- https://hiphopdx.com|dáta=2023-02-09|language=en|work=HipHopDX|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Rinne [[The New York Times]]<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2017/07/13/arts/music/kendrick-lamar-damn-tour-review.html|teideal=Review: Kendrick Lamar, Rap’s Skeptical Superstar, Avoids Arena Spectacle|údar=Jon Caramanica|dáta=2017-07-13|language=en-US|work=The New York Times|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> cur síos air mar rapálaí teicniúil “lasrach” agus “cuardaitheoir gan staonadh”. Athraíonn a shreabhadh “solúbtha, lúfar” ó mhéadrachtaí díorthaithe go cinn ghiniúna, agus cuimsíonn sé scéimeanna rím inmheánacha agus ilshiollacha. Déantar a chuid rím a ionramháil de ghnáth laistigh de ghnáth-am, rud a ligeann dó rialú mín a dhéanamh ar fhóineolaíocht mhéadrach agus le tuiscint a thabhairt ar éiginnteachtaí foirmiúla cosúil le ceol [[Popcheol|pop]] agus [[Rac-cheol|rac]]. Tá cuid dá ionramhálacha rím bunaithe ar stíleanna “solúbtha” na scoile nua a thugann le tuiscint na [[1990idí]], agus tá cuid eile bunaithe ar eilimintí “docht” na sean-scoile a chuireann i gcuimhne na [[1980idí|1980idí.]]<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Rhyme, Metrical Tension, and Formal Ambiguity in Kendrick Lamar’s Flow|url=https://www.esm.rochester.edu/integral/35-2022/wadsworth-and-needle/|journal=Intégral|date=2022|pages=69–94|volume=35|language=en-US|author=Benjamin K. Wadsworth, Simon Needle}}</ref> Úsáideann Lamar sincóipiú go minic ina chuid fonn chun codarsnachtaí a chruthú idir a ábhar liriceach agus a rithimí. Le ''Good Kid, M.A.A.D City'', imríonn sé go saor le fuaimniú, infhilleadh agus seachadadh chun raon mothúchánach an albaim a léiriú.<ref>{{Lua idirlín|url=https://exclaim.ca/music/article/kendrick_lamar-good_kid_md_city|teideal=Kendrick Lamar │ Exclaim!|language=en|work=Kendrick Lamar │ Exclaim!|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Moltar Lamar as a thoilteanas a ghuth a úsáid mar uirlis cheoil.<ref>{{Lua idirlín|url=https://djbooth.net/features/2017-05-31-kendrick-lamar-cadence-in-rap/|teideal=Kendrick Lamar & The Importance of Cadence in Rap|dáta=2017-05-31|language=en-US|work=DJBooth|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Glacann sé le raonta éagsúla cainte, [[ton]], modhnuithe agus dathanna gutha chun pearsantachtaí contrártha a léiriú, mothúcháin shainiúla a phéinteáil, agus scéalta a insint trí charachtair agus pearsain. Tá a réimse falsetto, ar a dtugann sé an “falsetto ghetto”, curtha i gcomparáid le guth Curtis Mayfield. Deir MTV go n-úsáideann Lamar a ghuth ar bhealach a thugann le fios sliocht a théann siar go hobair bhunúsach James Brown sna 1960idí, síceadelia na 1970idí, fantaisíocht “allais” Prince sna 1980idí, agus gangsta rap na 1990idí.<ref>{{Cite news|url=https://www.mtv.com/news/rbxnfu/kendrick-lamar-voice-funk|teideal=Kendrick Lamar’s Journey Into The Funk|language=en|work=MTV|dátarochtana=2025-06-26|archivedate=2022-11-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221110030649/https://www.mtv.com/news/rbxnfu/kendrick-lamar-voice-funk}}</ref> Rinne ''The Times'' é a rangú mar an deichiú hamhránaí aonair is fearr den 21ú haois sa bhliain 2023.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.thetimes.com/culture/article/ranked-the-best-20-solo-singers-of-this-century-3bxk7zt93|teideal=Ranked: the best 20 solo singers of this century|údar=Dan Cairns {{!}} Luz Wollocombe|dáta=2023-01-22|language=en|work=www.thetimes.com|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> == Scríobh amhrán == Tugadh an teideal ''“maighistir scéalaíochta”'' do Lamar ag ''The New Yorker'',<ref>{{Cite news|url=http://newyorker.com/culture/culture-desk/the-autofictions-of-kendrick-lamar|teideal=The Autofictions of Kendrick Lamar|language=en-US|work=The New Yorker|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> agus tá sé á mheas mar dhuine de na liriceoirí hip-hap is fearr sa ré nua-aimseartha ag roinnt foilseachán agus ag a phiaraí.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.tampabay.com/things-to-do/music/Kendrick-Lamar-and-the-Pulitzer-Prize-Here-s-why-he-s-the-best-songwriter-alive_168121681/|teideal=Kendrick Lamar and the Pulitzer Prize: Here's why he's the best songwriter alive|language=en|work=Tampa Bay Times|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Deir Pharrell Williams gurb é a dhéanann a chumadóireacht amhrán speisialta ná go bhfuil sé “an-disciplíneach maidir le hábhar, tuigeann sé gur rud tábhachtach é go mbeadh sé buan, agus tuigeann sé go gcaithfidh sé a bheith ar fheabhas.”<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nme.com/news/music/pharrell-calls-kendrick-lamar-one-of-the-greatest-writers-of-our-time-3244927|teideal=Pharrell calls Kendrick Lamar “one of the greatest writers of our time”|údar=Ellie Robinson|dáta=2022-06-11|language=en-GB|work=NME|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Dar le ''American Songwriter'', cé gur ceoltóir, liriceoir agus emcee é Lamar, is ''drámaíodóir, [[úrscéalaí]] agus údair gearrscéalta'' é freisin. Tá sé liteartha laistigh den fhoirm ealaíne atá sa cheol. Tarraingíonn a chumadóireacht amhrán machnamhach ar réimse leathan de theicnící liteartha agus scannánaíochta, amhail scitsí hip-hap agus guthanna thar ceol, rud a ligeann don lucht éisteachta leanúint ar chonairí inmheánacha agus seachtracha an scéil.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.okayplayer.com/url-kendrick-lamar-albums-narrator|teideal=How Kendrick Lamar Used Narration to Become Rap’s Best Storyteller - Okayplayer|language=en|work=www.okayplayer.com|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Tá an chumasc atá aige de stíleanna éagsúla scannáin agus a thionchar sonach tar éis a chuid saothar a ardú mar chuid de na cinn is “éadromchróga agus cumhachtaí” sa hip hap, agus chuir sé le dul chun cinn na scéalaíochta sa seánra.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.okayplayer.com/url-kendrick-lamar-albums-narrator|teideal=How Kendrick Lamar Used Narration to Become Rap’s Best Storyteller - Okayplayer|language=en|work=www.okayplayer.com|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> '''Aithnítear Lamar mar cheoltóir agus scríbhneoir''',<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2017/03/01/t-magazine/beck-tom-waits-kendrick-lamar.html|teideal=Three Iconic Musicians on Artistic Creation — and Its Importance Now|údar=Wyatt Mason|dáta=2017-03-01|language=en-US|work=The New York Times|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> agus tosaíonn sé a phróiseas scríbhneoireachta le bailiúchán de smaointe réamhphleanáilte a scríobh sé síos thar bhliain amháin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.gq.com/video/watch/watch-kendrick-lamar-meet-rick-rubin-and-have-an-epic-conversation|teideal=Watch Kendrick Lamar Meet Rick Rubin and Have an Epic Conversation|údar=Condé Nast|language=en-US|work=GQ|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Is minic a spreagann a chuid taithí phearsanta a chuid amhrán, ach faigheann sé smaointe freisin ó dhaoine nua a chasann sé orthu, ó thaisteal, agus ó chultúir dhifriúla a bhlaiseadh. Mar [[An Chríostaíocht|Chríostaí]] dílis, roinneann sé a chuid bua agus coimhlintí spioradálta ina chuid ceoil.Is scríbhneoir nótaí díograiseach é Lamar, agus d’fhorbair sé eochairfhocail, frásaí, agus fuaimeanna a chabhraíonn leis na mothúcháin chéanna a mhúscailt is a mhothaigh sé nuair a scríobh sé an chéad leagan den amhrán. Meastar é mar “rapálaí polaitiúil go follasach ach oiriúnach don raidió” ag ''Pitchfork'',<ref>{{Lua idirlín|url=https://pitchfork.com/tv/56-liner-notes/kendrick-lamar-or-damn-or-instant-classic/|teideal=Explore Kendrick Lamar’s DAMN. on Pitchfork’s “Instant Classic”|údar=Pitchfork|dáta=2017-10-30|language=en-US|work=Pitchfork|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> agus mar phobalachasach ag ''The Wall Street Journal''. Cuireann sé cáineadh polaitiúil agus tráchtaireacht shóisialta isteach ina chuid amhrán go rialta, go háirithe maidir le cultúr na nAfraiceach-Meiriceánach. I measc na dtéamaí a scrúdaíonn sé tá éagothroime chiníoch, idirdhealú institiúideach, agus cumhachtú na ndaoine gorma. Rinne ''The Guardian'' <ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/music/2017/apr/14/kendrick-lamar-damn-review|teideal=Kendrick Lamar: Damn review – more mellow but just as angry|údar=Alexis Petridis|dáta=2017-04-14|language=en-GB|work=The Guardian|dátarochtana=2025-06-26}}</ref>comparáid idir a cháineadh agus óráid Stát na Aontais, agus chuir ''Billboard'' síos ar a chuid liricí mar “Shakespearúil.” Dúirt ''HuffPost'' gur phíosa iontach iriseoireachta é a shaothar toisc go labhraíonn sé ón bpeirspictíocht a bhaineann le pobail gorma atá faoi leatrom agus go ndéanann sé ionsaí díreach ar na hinstitiúidí atá freagrach as a bpian—rud nach féidir le go leor iriseoirí a bhaint amach.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.huffpost.com/entry/kendrick-lamar-pulitzer-damn-journalism_n_5ad66e49e4b03c426da92b81|teideal=Kendrick Lamar Won A Pulitzer Because ‘DAMN.’ Is Journalism|dáta=2018-04-18|language=en|work=HuffPost|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> == ''Oidhreacht''. == [[Íomhá:Kendrick Lamar 3 F.I.B. 2016 (cropped 3).jpg |mion|Lamar ag déanamh taibhithe ag an gCeolchoirm Idirnáisiúnta de Benicàssim i 2016]] Dúirt eagarthóirí ''Insider Inc.'' agus ''[[CNN]]'' gur duine de na ceoltóirí is mó tionchair de na [[2010idí]] é Lamar, agus gur athrú mór paraidíme é i hip hop comhaimseartha agus i gcultúr an phobail.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.businessinsider.com/kendrick-lamar-artist-of-the-decade-2010s-2019-12|teideal=Kendrick Lamar is the artist of the decade|údar=Mark Braboy|language=en-US|work=Business Insider|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Le linn ghluaiseacht ''[[Black Lives Matter]]'' agus na n-imeachtaí i ndiaidh toghchán uachtaránachta [[SAM]] in [[2016]], úsáideadh a shaothar mar amhráin agóide. Dar le William Hoynes, scoláire ar staidéar Meiriceánach agus ar na meáin, cuireann gnéithe forásacha Lamar é i measc ealaíontóirí agus gníomhaithe Afracach-Meiriceánacha eile a “d’oibrigh laistigh agus lasmuigh den phríomhshruth chun frithchultúr a chur chun cinn a sheasann in aghaidh na steiréitíopaí ciníocha atá á scaipeadh i meáin agus i gcultúr faoi úinéireacht bhán.” Dúirt Matt Miller ó ''Esquire'' gur mhúscail Lamar físeáin cheoil mar chineál tráchtaireachta shóisialta le blianta beaga anuas. Tá ceol Lamar i gcónaí tar éis moladh criticiúil, rath tráchtála, agus tacaíocht ó ealaíontóirí a réitigh an bealach dó a bhaint amach. Meastar gur comhartha é a bhua ar Dhuais Pulitzer gur aithní an mionlach cultúrtha Meiriceánach hip hop mar “mheán ealaíne dlisteanach.” Mhol ealaíontóirí sinsearacha ar nós Nas, Bruce Springsteen, Eminem, Dr. Dre, Prince, agus Madonna a cheol agus a cheardaíocht. Spreag albam deireanach David Bowie, ''Blackstar'' (2016), a shaothar ''To Pimp a Butterfly'', agus mhol a léiritheoir Tony Visconti Lamar mar “bhriseoir rialacha” sa tionscal ceoil.Ghlaoigh Pharrell Williams air “duine de na scríbhneoirí is mó dár linn” agus chuir sé i gcomparáid le Bob Dylan. Luaitear Lamar freisin mar thionchar láidir ar shaothar ealaíontóirí comhaimseartha éagsúla, lena n-áirítear [[BTS]], [[Dua Lipa]], [[Tyler, the Creator|Tyler, the Creator,]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/music/a/eric-skelton/tyler-live-performance-igor-everything-we-learned|teideal=Everything We Learned From Tyler, the Creator's First Per...|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Roddy Ricch, agus Rosalía. Measann Lorde gurb é “an t-ealaíontóir is mó tóir agus tionchair i gceol nua-aimseartha.”<ref>{{Lua idirlín|url=https://americansongwriter.com/lorde-on-kendrick-lamar-hes-the-most-popular-and-influential-artist-in-modern-music/|teideal=Lorde on Kendrick Lamar: He's "the Most Popular and Influential Artist in Modern Music"|údar=Jacob Uitti|dáta=2022-05-27|language=en-US|work=American Songwriter|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> == íomhá phoiblí == Coinníonn Lamar próifíl phoiblí íseal agus tá aithne air mar dhuine cúthail.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/pigeons-and-planes/a/michelleodee/videos-kendrick-fans-should-watch|teideal=14 Videos Every Kendrick Lamar Fan Should Watch|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Bíonn drogall air labhairt go poiblí faoina shaol pearsanta agus seachnaíonn sé úsáid a bhaint as na meáin shóisialta de ghnáth. Tá sé cinntitheach freisin nuair a bhíonn sé ag plé le príomhshruth na meán, cé go molann iriseoirí a shuaimhneas “cosúil le Zen” agus a phearsantacht shimplí.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.latimes.com/entertainment/envelope/la-en-ms-kendrick-lamar-20181217-story.html|teideal=Amid the accolades, Kendrick Lamar refuses to compromise his vision, keeping it homegrown|údar=Jeff Weiss|dáta=2018-12-17|language=en-US|work=Los Angeles Times|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> De réir Lamar féin, tá sé “chomh báite sin i m’eachtra féin taobh amuigh den cháiliúlacht, uaireanta is é sin an t-aon rud atá ar eolas agam. Níor theastaigh uaim riamh a bheith ag lorg aird go géar. Is maith le gach duine aird, ach domsa, ní hé sin mo ghrá.”<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.theatlantic.com/culture/archive/2022/05/kendrick-lamar-mr-morale-and-the-big-steppers-album-review/629879/|teideal=The Impossible Ambition of Kendrick Lamar’s New Album|údar=Spencer Kornhaber|dáta=2022-05-18|language=en|work=The Atlantic|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Tá a chuid liricí tar éis aird na meán a tharraingt, rud a d’eascair moladh agus conspóid araon. Tá tuairim an phobail faoi Lamar tiontaithe freisin ag na coimhlintí rap éagsúla ina raibh sé páirteach. Cé gur dhearbhaigh roinnt iriseoirí gurbh é buaiteoir a choimhlint phoiblí le Drake,<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rollingstone.com/music/music-features/kendrick-lamar-drake-beef-who-won-1235014499/|teideal=The Results Are In: Kendrick Lamar Won the Great Rap War|údar=Andre Gee|dáta=2024-05-06|language=en-US|work=Rolling Stone|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> mheas daoine eile gur bua Pyrrhusach a bhí ann mar gheall ar thromchúis na líomhaintí agus scaipeadh faisnéise míchearta ar líne.Tar éis scaoileadh ''Good Kid, M.A.A.D City'', chuir roinnt asraonta meán síos ar Lamar mar “shlánaitheoir nua-aimseartha an hip hop.”<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2015/03/24/magazine/notes-on-the-hip-hop-messiah.html|teideal=Notes on the Hip-Hop Messiah|údar=Jay Caspian Kang|dáta=2015-03-24|language=en-US|work=The New York Times|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Ní maith le roinnt léirmheastóirí a chur chuige polaitiúil “cráiteach,” rud a fhágann go bhfeictear é mar dhuine a bhfuil casta slánaitheora air. Mar sin féin, dhearbhaigh Lamar é féin mar an “rapálaí is fearr beo” mar gheall ar a nasc pearsanta leis an hip hop. Mhínigh sé do Zane Lowe: “Níl mé á dhéanamh chun amhrán maith amháin a bheith agam, nó rap maith amháin, nó port maith amháin, nó droichead maith amháin. Tá mé á dhéanamh chun é a dhéanamh gach uair, go hiomlán. Agus chun é sin a dhéanamh, caithfidh tú tú féin a spreagadh agus a dhearbhú duit féin—ní do dhuine ar bith eile—gur tusa an duine is fearr. [...] Sin é mo thiomáint agus mo ocras, agus beidh sé sin ionam i gcónaí.”<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.salon.com/2017/04/21/kendrick-lamar-has-all-the-answers/?utm_source=website&utm_medium=social&utm_campaign=ogshare&utm_content=og|teideal=Kendrick Lamar has all the answers|údar=Max Cea|dáta=2017-04-22|language=en-US|work=Salon.com|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> == fiontar eile == === fiontraíocht === Tá cur síos déanta ar Lamar mar ghnóthóir “barántúil” a ghlacann “céimeanna ríofa chun a bhranda a bhunú ón tús” agus nach bhfágann aon rud faoi thimpiste. Téann sé i dtreo rolladh amach albam ar bhealach neamhghnách, ag úsáid “Easter eggs” agus teachtaireachtaí doiléire. Sula scaoileann sé albam stiúideo, roinneann Lamar singil chur chun cinn óna shraith amhrán “The Heart”, atá deartha chun “rithim bhuille a cheoil a bhreathnú.”<ref>{{Lua idirlín|url=https://hiphopdx.com/editorials/id.4752/title.a-definitive-ranking-of-kendrick-lamars-the-heart-series|teideal=A Definitive Ranking Of Kendrick Lamar’s ‘The Heart’ Series|údar=HipHopDX- https://hiphopdx.com|dáta=2022-05-14|language=en|work=HipHopDX|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Tá na téamaí leochaileacha a iniúchadh sna singil neamh-albam tar éis a chaidreamh lena lucht leanúna fiosrach, ar a dtugtar Kenfolk, a neartú.Tá portfóilió eastáit réadaigh aige a chuimsíonn maoin i [[California]] agus i [[Nua-Eabhrac (cathair)|Nua-Eabhrac]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.architecturaldigest.com/story/kendrick-lamar-buys-1950s-home-bel-air|teideal=Kendrick Lamar Buys 1950s Home in Bel Air for $16 Million|údar=Michelle Duncan|dáta=2022-12-15|language=en-US|work=Architectural Digest|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> I 2011, chruthaigh Lamar amhrán bunaidh leis an léiritheoir Nosaj Thing chun Windows Phone [[Microsoft]] a chur chun cinn. Bhí sé le feiceáil in éineacht le DJ Calvin Harris agus an t-amhránaí Ellie Goulding i bhfeachtas margaíochta do Bacardi in 2014.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.marketingweek.com/bacardi-mixes-kendrick-lamar-and-calvin-harris-to-win-back-young-males/|teideal=Bacardi mixes Kendrick Lamar and Calvin Harris to win back young males|údar=Seb Joseph|dáta=2014-11-13|language=en|work=Marketing Week|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Mar scairshealbhóir mionlaigh i TDE, bhí sé i gceist go mbeadh Lamar ina léiritheoir feidhmiúcháin ar rannóg scannán an lipéid.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/features/kendrick-lamar-anthony-tiffith-interview-billboard-cover-story-2017-7964649/|teideal=Kendrick Lamar and Anthony ‘Top Dawg’ Tiffith on How They Built Hip-Hop’s Greatest Indie Label|údar=Datwon Thomas|dáta=2017-09-14|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Chomhoibrigh sé le American Express ar fheachtais fhógraíochta do Art Basel agus Small Business Saturday, agus is infheisteoir aingil é ar an ardán cruthaithe ceoil EngineEars. Tá comhpháirtíochtaí déanta aige freisin le roinnt dearthóirí faisin agus asraonta. Mar ambasadóir branda, bhí sé páirteach i ndearadh bróga spóirt do [[Reebok]] agus [[Nike]], Inc.<ref>{{Cite news|url=http://www.mtv.com/news/2022213/kendrick-lamar-reebok-ambassador/|teideal=Kendrick Lamar Is Reebok's New Brand Ambassador|work=MTV News|dátarochtana=2025-06-26|archivedate=2014-12-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141230153611/http://www.mtv.com/news/2022213/kendrick-lamar-reebok-ambassador/}}</ref> D’fhorbair sé caidrimh oibre le Grace Wales Bonner agus Martine Rose; trína mbrandaí ainmnithe féin, ghléas siad é do roinnt imeachtaí poiblí. Don bhailiúchán Fómhar/Geimhreadh 2023, ''Twilight Reverie'', d’oibrigh Lamar le Bonner chun fuaimrian na seó a chruthú le Sampha agus Duval Timothy.<ref>{{Cite news|url=https://www.ft.com/content/531bc772-76dd-411c-8ea4-e66a85e4de7d|teideal=Grace Wales Bonner on James Baldwin, Paris and bringing an ‘Afro-Atlantic spirit’ to luxury|údar=Simon Chilvers|dáta=2023-08-22|work=Financial Times|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Trí PGLang, chum sé an ceol agus chomh-dhear sé an stáitse do bhailiúchán haute couture Earrach/Samhradh 2024 de chuid Chanel.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.vogue.com/article/chanel-kendrick-lamar-dave-free-interview-spring-2024-couture|teideal=Chanel “From the Outside In”—Kendrick Lamar and Dave Free Discuss Their Collaboration With French House|údar=Tiziana Cardini|dáta=2024-01-23|language=en-US|work=Vogue|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> === Daonchairdis agus an ghníomhaíocha === Is tacadóir é Lamar leis an ngluaiseacht ''[[Black Lives Matter]]'', agus labhraíonn sé go hoscailte ar son comhionannais chiníoch.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2016/01/03/arts/music/kendrick-lamar-on-a-year-of-knowing-what-matters.html|teideal=Kendrick Lamar on the Grammys, Black Lives Matter and His Big 2015|údar=Joe Coscarelli|dáta=2015-12-29|language=en-US|work=The New York Times|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> In 2012, mhol sé Frank Ocean as teacht amach go poiblí. D’fhorbair sé cairdeas láidir le hiar-uachtarán SAM Barack Obama, tar éis dó oibriú ar fhíseán poiblíochta do thionscnamh Obama, ''My Brother’s Keeper''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/features/kendrick-lamar-meeting-president-obama-6866105/|teideal=Kendrick Lamar Opens Up About Meeting President Obama: ‘No Matter How High-Ranking You Get, You’re Human’|údar=Adelle Platon|dáta=2016-02-04|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Léirigh sé cáineadh ar chéad uachtaránacht Donald Trump agus ar chinneadh stairiúil Chúirt Uachtarach SAM chun ''Roe v. Wade'' a chur ar ceal.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nme.com/news/music/kendrick-lamar-closes-glastonbury-with-godspeed-for-womens-rights-chant-3256516|teideal=Kendrick Lamar closes Glastonbury with "godspeed for women’s rights” chant|údar=Arusa Qureshi|dáta=2022-06-26|language=en-GB|work=NME|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Bhí Lamar mar phríomhcheoltóir ar cheolchoirmeacha carthanachta a thacaigh le heagraíochtaí neamhbhrabúis áitiúla agus idirnáisiúnta.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.latimes.com/archives/blogs/pop-hiss/story/2011-11-18/kendrick-lamar-to-play-charity-concert-for-downtown-womens-center|teideal=Kendrick Lamar to play charity concert for Downtown Women's Center|dáta=2011-11-18|language=en-US|work=Los Angeles Times|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Thug sé síntiús don ''American Red Cross'' i mí na Samhna 2012 chun tacú le híospartaigh Hairicín Sandy. I mí na Nollag 2013, bhronn sé $50,000 ar a iar-mheánscoil, ''Centennial High School'', chun tacaíocht a thabhairt dá roinn cheoil. Chuaigh sé ar chamchuairt bheag i 2014 agus bhronn sé an t-ioncam ar fad ar ''Habitat for Humanity'' agus ar a bhaile dúchais<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.mic.com/articles/90411/the-524-000-reason-kendrick-lamar-is-the-most-humble-man-in-hip-hop|teideal=The $524,000 Reason Kendrick Lamar is the Most Humble Man in Hip-Hop|dáta=2014-06-04|language=en|work=Mic|dátarochtana=2025-06-26}}</ref>. I mí Iúil 2017, cheannaigh sé veain inrochtana do lucht úsáide cathaoireacha rothaí do lucht leanúna ceathairphléagach.Glacann sé páirt go rialta i dtiomáint bréagán bliantúil TDE i ''Nickerson Gardens'', agus eagraíonn sé a thiomáint féin i ''[[Compton]]''. Ghlac sé páirt i siúlóid síochána i mí an Mheithimh 2020 chun agóid a dhéanamh i gcoinne dúnmharú George Floyd agus marú Breonna Taylor.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/music/a/tracewilliamcowen/kendrick-lamar-demar-derozan-russell-westbrook-join-compton-peace-walk|teideal=Kendrick Lamar, DeMar DeRozan, and Russell Westbrook Join...|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> I mí an Mheithimh 2024, bhí sé i gceannas ar shíntiús $200,000 do 20 carthanas agus tionscnamh pobail i [[Los Angeles, California|Los Angeles]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/rb-hip-hop/kendrick-lamar-pop-out-donation-charities-los-angeles-1235720142/|teideal=Kendrick Lamar, pgLang and Free Lunch Donate $200,000 to L.A. Charities and Community Initiatives|údar=Carl Lamarre|dáta=2024-06-28|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> == Éachtaí == [[Íomhá:Kendrick Lamar Obama Janelle Monáe 2016.jpg|mion|"Lamar (ar chlé) ag ceiliúradh Lá Saoirse na Stát Aontaithe i 2016 sa Teach Bán le hUachtarán Barack Obama (sa lár) agus an t-amhránaí Janelle Monáe (ar dheis)"]] Le linn a ghairme, tá 22 Ghradam [[Gradam Grammy|Grammy]] buaite ag Lamar (an tríú líon is mó ag rapálaí riamh), Gradam Emmy Primetime, cúig Ghradam Ceoil <ref>{{Lua idirlín|url=https://uproxx.com/music/dr-dre-snoop-dogg-eminem-50-cent-mary-j-blige-kendrick-lamar-emmys/|teideal=Super Bowl LVI Halftime Performance Wins Three Emmys|dáta=2022-09-04|language=en-US|work=UPROXX|dátarochtana=2025-06-26}}</ref>Mheiriceánach, 37 nGradam Hip Hop BET (an líon is mó a bhuaigh aon ealaíontóir), 11 Ghradam Ceoil Físeáin MTV (lena n-áirítear dhá bhua Físeán na Bliana), 7 nGradam Ceoil Billboard, agus Gradam Brit. Mar chumadóir amhrán, fuair sé ainmniúcháin do Ghradam an Acadaimh agus do Ghradam Golden Globe. Ag na 58ú Gradaim Grammy, fuair sé an líon ainmniúchán is mó riamh ag rapálaí in aon oíche amháin—11.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.latimes.com/entertainment/music/posts/la-et-ms-grammys-2016-kendrick-lamar-grammy-history-20151206-story.html|teideal=Grammy Awards 2016: Kendrick Lamar made history with an unapologetically black album|údar=X|dáta=2015-12-07|language=en-US|work=Los Angeles Times|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Ag an 65ú searmanas, ba é an chéad ealaíontóir ó aon seánra a ainmníodh do Albam na Bliana le ceithre albam stiúideo ceannasaí as a chéile ó aimsir [[Billy Joel]] (1979–1983).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/awards/beyonce-2023-grammy-nominations-analysis-1235171262/|teideal=Beyoncé Ties All-Time Grammy Nominations Record, Plus Other Highlights of 2023 Grammy Nods|údar=Paul Grein|dáta=2022-11-15|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Tá Lamar le feiceáil ar liostaí cumhachta éagsúla. I 2015, bhí sé ar liosta Power 100 de chuid ''Ebony'' a thugann ómós do cheannairí i bpobal na nAfraiceach-Meiriceánach. Chuir ''Time'' san áireamh é ar a liosta bliantúil de na 100 duine is mó tionchair ar domhan in 2016. Bhí sé ar rangú Celebrity 100 de chuid ''Forbes'' (2019),<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.billboard.com/music/pop/taylor-swift-tops-forbes-highest-paid-celebrity-100-list-2019-bts-8519360/|teideal=Taylor Swift Tops Forbes’ Highest-Paid Celebrity 100 List in 2019 With $185 Million; BTS Earn First Ranking|údar=Gil Kaufman|dáta=2019-07-10|language=en-US|work=Billboard|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> agus ar a liosta 30 Faoi 30 faoi dhó sa chatagóir ceoil (2014 agus 2018).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.forbes.com/sites/zackomalleygreenburg/2014/01/06/30-under-30-bruno-mars-and-musics-brightest-young-stars/|teideal=30 Under 30: Bruno Mars And Music's Brightest Young Stars|údar=Zack O'Malley Greenburg|language=en|work=Forbes|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Cuireadh Lamar san áireamh faoi dhó ar liostaí ''Billboard'' de na rapálaithe is fearr riamh (2015 agus 2023).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/music/a/complexstaff3/the-best-rapper-alive-every-year-since-1979|teideal=The Best Rapper Alive, Every Year Since 1979|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> D’ainmnigh ''Complex'' é mar an rapálaí is fearr beo trí huaire (2013, 2017 agus 2024), agus chuir siad san áireamh é ar a liosta de na 20 rapálaí is fearr ina 20idí trí huaire (2013, 2015, agus 2016)<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.complex.com/music/a/insanul-ahmed/20-best-rappers-in-their-20s|teideal=The 20 Best Rappers in Their 20s (Right Now)|language=en|work=Complex|dátarochtana=2025-06-26}}</ref>. I mBealtaine 2015, dearbhaíodh Lamar mar dheilbhín glúine ag Seanad [[California|Stáit California]] as a chuid ceoil agus daonchairdis. Bhí sé ina mhórmharascail ar Pharáid Nollag Compton, <ref>{{Lua idirlín|url=https://hypebeast.com/2018/12/kendrick-lamar-serves-as-grand-marshal-of-the-compton-christmas-parade|teideal=Kendrick Lamar Serves as Grand Marshal of the Compton Christmas Parade|dáta=2015-12-13|work=Hypebeast|dátarochtana=2025-06-26}}</ref>agus bronnadh eochair a bhaile dúchais air mar ionadaí ar a fhorbairt. Bhí sé ina chainteoir céime iontais ag Compton College ar an 7 Meitheamh 2024.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/kendrick-lamar-surprise-commencement-speech-compton-college-1235036057/|teideal=See Kendrick Lamar Give Surprise Commencement Speech at Compton College|údar=Daniel Kreps|dáta=2024-06-08|language=en-US|work=Rolling Stone|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Is é an cúigiú fear é a bhí le feiceáil ina aonar ar chlúdach ''Harper’s Bazaar''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.harpersbazaar.com/culture/art-books-music/a62568151/kendrick-lamar-sza-interview-2024/|teideal=Kendrick Lamar Gets Personal|dáta=2024-10-21|language=en-US|work=Harper's BAZAAR|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Cuireadh ''Good Kid, M.A.A.D City'', ''To Pimp a Butterfly'', agus ''Damn'' san áireamh i rangú tionsclaíoch ''Rolling Stone'' de na 500 albam is fearr riamh agus na 200 albam hip hop is fearr riamh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rollingstone.com/music/music-lists/best-hip-hop-albums-1323916/|teideal=The 200 Greatest Hip-Hop Albums of All Time|údar=Charles Aaron,Mankaprr Conteh,Jon Dolan,Will Dukes,Dewayne Gage,Joe Gross,Kory Grow,Christian Hoard,Jeff Ihaza,Julyssa Lopez,Mosi Reeves,Yoh Phillips,Noah Shachtman,Rob Sheffield,Simon Vozick-Levinson,Christopher R. Weingarten|dáta=2022-06-07|language=en-US|work=Rolling Stone|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Cuireadh ''Good Kid, M.A.A.D City'' ar liosta na hirise de na 100 albam tosaigh is fearr riamh, agus ainmníodh é mar an t-albam coincheapa is fearr riamh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rollingstone.com/music/music-lists/best-concept-albums-1234604040/|teideal=The 50 Greatest Concept Albums of All Time|údar=David Browne,Jon Dolan,Brenna Ehrlich,Joe Gross,Kory Grow,Brian Hiatt,Maura Johnston,Michelle Hyun Kim,Julyssa Lopez,Angie Martoccio,Michaelangelo Matos,Tomás Mier,Mosi Reeves,Rob Sheffield,Alison Weinflash,Simon Vozick-Levinson|dáta=2022-10-12|language=en-US|work=Rolling Stone|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Ainmníodh é mar an seachtú albam is fearr riamh ag [[Apple Inc.|Apple]] Music in 2024.<ref>{{Lua idirlín|url=https://apnews.com/article/lauryn-hill-apple-music-best-albums-cc143b9c93a8ec5dd451b8a990b12564|teideal=Lauryn Hill's classic 'Miseducation' album tops Apple Music's list of best albums of all time|dáta=2024-05-22|language=en|work=AP News|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Rangú roinnt foilseachán ''To Pimp a Butterfly'' mar cheann de na halbaim is fearr de na [[2010idí]], agus measadh “Alright” mar an t-amhrán hip hop is fearr den ré sruthaithe ag [[Spotify|Spotify.]] Ó Feabhra 2023, is é an t-albam is airde rátáil ar an eanaclóipéid ar líne ''Rate Your Music''. Bhuaigh ''Damn'' Duais Pulitzer don Cheol in 2018—an chéad uair a bronnadh an gradam ar shaothar ceoil lasmuigh de na seánraí clasaiceacha agus snagcheoil.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.poynter.org/newsletters/2018/inviting-someone-new-to-the-pulitzer-party/|teideal=Inviting someone new to the Pulitzer party|údar=David Beard|dáta=2018-05-31|language=en-US|work=Poynter|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> Tá a chamchuairt agus ''The Big Steppers Tour'' (2022–2024) i measc na gcamchuairteanna hip hop is mó ioncaim riamh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.nme.com/news/music/kendrick-lamars-big-steppers-tour-is-now-the-highest-grossing-rap-tour-of-all-time-3437754|teideal=Kendrick Lamar’s ‘Big Steppers Tour’ is now the highest-grossing rap tour of all time|údar=Will Richards|dáta=2023-05-01|language=en-GB|work=NME|dátarochtana=2025-06-26}}</ref> == Dioscliosta == '''Studio albums''' * ''Section.80'' (2011) * ''Good Kid, M.A.A.D City'' (2012) * ''To Pimp a Butterfly'' (2015) * ''Damn'' (2017) * ''Mr. Morale & the Big Steppers'' (2022) * ''GNX'' (2024) == ''Scannánliosta'' == * ''God Is Gangsta'' (2015) * ''Quincy'' (2018) * ''Kendrick Lamar Live: The Big Steppers Tour'' (2022) * ''Renaissance: A Film by Beyoncé'' (2023) * ''Piece by Piece'' (2024) * ''Untitled Trey Parker film'' (2026) == turas == === príomhghníomh === * Good Kid, M.A.A.D City World Tour (2013) * Kunta's Groove Sessions (2015) * The Damn Tour (2017–2018) * The Big Steppers Tour (2022–2024) === comhphríomhghníomhartha === * The Championship Tour (with Top Dawg Entertainment artists) (2018) * Grand National Tour (with SZA) (2025) 1. https://www.britannica.com/biography/Kendrick-Lamar {{Reflist}} {{Síolta ceol}} {{DEFAULTSORT:Lamar, Kendrick}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1987]] [[Catagóir:Daoine beo]] kdge9z308xkru7iqwsu4ahminy6avyg 0 69587 1273216 1271474 2025-07-09T05:42:03Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273216 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is ealaíontóir agus léiritheoir ceoil hip hap [[Meiriceánach]] é '''Jermaine Lamarr Cole''' (saolaithe ar an 28ú Eanáir 1985), nó '''J. Cole''' mar is fearr aithne air. Tógadh é i bhFayetteville i g[[Carolina Thuaidh]]. Ghnóthaigh sé aitheantas forleathan mar cheoltóir rap nuair a d'eisigh sé a chéad mixtape, ''The Come Up,'' go luath i 2007. Thug sé faoi ghairm mar cheoltóir rap i ndiaidh seo agus dheisigh sé dhá mixtape eile tar éis gur shínigh sé le Roc Nation, lipéad ceoil [[Jay-Z]] i 2009. == Luath Saol == Saolaíodh Jermaine Lamarr Cole ar an 28ú Eanáir 1985 i bunáit de chuid airm Stáit Aontaithe Mheiriceá i bh[[Frankfurt]], Iarthar na [[An Ghearmáin|Germáine]]. Is iarshaighdiúr Afrai-Mheiriceánach le hairm SAM é a athair agus is Germánach bán í a mháthair a bhí ag obair le Seirbhís Poist na Stáit Aontaithe mar oibrí poist. Thréig athair Cole an teaghlach níos déanaí i rith a óige agus bhog a mháthair í féin, Cole agus a dheartháir Zach Cole go Fayetteville, [[Carolina Thuaidh]]. D'fhás Cole aníos i dtimpeallacht il-eitneach, agus nuair a chuireadh ceist air faoin impleacht a bhí ag a eitneacht air dúirt Cole "I can identify with white people, because I know my mother, her side of the family, who I love. But at the end of the day, [I've] never felt white. I can identify [with white people] but never have I felt like I'm one of them. I identify more with what I look like, because that's how I got treated [but] not necessarily in a negative way"<ref>{{Lua idirlín|url=https://boxden.com/showthread.php?t=1621284|teideal=J. Cole: "I Never Felt White. I Don't Know What That Feels Like"|dáta=2011-09-25|language=en|work=boxden.com|dátarochtana=2025-06-25}}</ref>. I rith a óige D'eisigh J Cole 5 albam stiúideo chomh maith le go leor singles agus mixtapes. Ar 16 Samhain, d'eisigh Cole físeán ag fógairt go scaoileadh a tríú halbam stiúideo, ''2014 Forest Hills Drive'', ar 9ú Nollaig.Ba é an t-albam is mó tóir aige. chuaigh an albums seo platanam dúbailte gan gnéithe.Bhunaigh Rapper J. Cole an lipéad i 2007 Le linn comhdhéanamh ''The Come Up'', thosaigh Cole a lipéad taifead féin go luath i 2007 leis an uachtarán reatha lipéad Ibrahim Hamad. == Gairm Ceol == tar éis spreagadh a fháil ó [[Canibus]], [[Nas]], [[Tupac Shakur|Tupac]], and [[Eminem]], thosaigh Cole agus a chol ceathar ar a dtuiscuint bhunúsach ar rím agus ar chluichí focal. comh maith le seo, thosaigh siad ag foghlaim conas idirshuíomh a dhéanamh conas scéalaíocht a ionchorprú laistigh dá liricí.ag 14, bhí a lán cóipleabhar aige lán de smaointe amhrán, ach ní raibh sé ábalta táirg na buillí níos faide ná sampláil. níos déaní cheanaigh a mháthair an meaisín druma Roland TR-808 chun feabhsaigh a dtuiscuint ar táirg. thar na céad trí bliain eile, thosaigh sé ag postáil amhráin ar foirne idirlíne éagsúla faoin ainm '''Blaza''' ach níos déanaí aithrigh sé go dtí an ainm ''Therapist'' <ref>{{Lua idirlín|url=https://lattisawtapes.com/2011/05/j-cole-aka-therapist.html/|work=lattisawtapes.com|dátarochtana=2025-06-23|teideal=Cóip cartlainne|archivedate=2021-07-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210709071656/http://www.lattisawtapes.com/2011/05/j-cole-aka-therapist.html/}}</ref> == Tionchar Ar An gCeol == Chuaigh Cole i láthair ar albam [[Jay-Z|Jay Z]] '''''The Blueprint 3''<nowiki/>' ''(2009), ar an traic''''' ''A Star Is Born''<nowiki/>'. Servaigh Cole mar gníomh tacaíochta do '''Drake''' ar an gCruinniú Solas aisling agus Ceo na hOíche sa RA, ó 5–21 Eanáir, 2011. Cuireadh Cole i gcontúirt don Ealaíontóir Nua is Fearr ag '''''Duaiseanna Grammy''''' 2012. == Dioscliosta == * ''2014 Forest Hills Drive''<ref>{{Lua idirlín|url=https://pitchfork.com/reviews/albums/20054-2014-forest-hills-drive/|teideal=J. Cole: 2014 Forest Hills Drive|údar=Craig Jenkins|language=en-US|work=Pitchfork|dátarochtana=2025-06-25}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bet.com/article/n3krja/j-cole-announces-new-album-2014-forest-hills-drive|teideal=J. Cole Announces New Album, 2014 Forest Hills Drive|language=en|work=BET|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> * ''4 Your Eyez Only''<ref>{{Lua idirlín|url=https://pitchfork.com/reviews/albums/22696-4-your-eyez-only/|teideal=J. Cole: 4 Your Eyez Only|údar=Paul A. Thompson|language=en-US|work=Pitchfork|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> * ''Born Sinner'' <ref>{{Lua idirlín|url=https://pitchfork.com/reviews/albums/17588-j-cole-born-sinner/|teideal=J. Cole: Born Sinner|údar=Corban Goble|language=en-US|work=Pitchfork|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> * ''KOD''<ref>{{Lua idirlín|url=https://pitchfork.com/reviews/albums/j-cole-kod/|teideal=J. Cole: KOD|údar=Jonah Bromwich|language=en-US|work=Pitchfork|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> * ''Revenge of the Dreamers III''<ref>{{Lua idirlín|url=https://pitchfork.com/news/watch-j-coles-revenge-of-the-dreamers-iii-documentary/|teideal=Watch J. Cole’s Revenge of the Dreamers III Documentary|údar=Evan Minsker|dáta=2019-07-03|language=en-US|work=Pitchfork|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> * ''The Off-Season''<ref>{{Lua idirlín|url=https://pitchfork.com/reviews/albums/j-cole-the-off-season/|teideal=J. Cole: The Off-Season|údar=Alphonse Pierre|language=en-US|work=Pitchfork|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> * ''The Fall Off''<ref>{{Lua idirlín|url=https://genius.com/albums/J-cole/The-fall-off|teideal=The Fall Off by J. Cole|language=en|work=Genius|dátarochtana=2025-06-25}}</ref> == Tagairt == <references /> {{DEFAULTSORT:Cole, J.}} mftbexs1yburn2seoihou3i6j1s031g 0 73063 1273129 1169927 2025-07-08T13:30:05Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273129 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Geografaíocht Pholaitiúil}} Is sráidbhaile i gContae [[Contae Autauga, Alabama|Autauga]], [[Alabama]], [[Stáit Aontaithe Mheiriceá]] é '''Autaugaville'''. Bunaíodh í sa bhliain [[1839]].<ref>{{Lua idirlín |url=http://www.encyclopediaofalabama.org/article/h-3391 |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2017-07-10 |archivedate=2017-06-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170622013406/http://www.encyclopediaofalabama.org/article/h-3391 }}</ref> Bhí 854 duine a bheith ina gcónaí sa tsráidbhaile sa bhliain 2016, níos lú ná 870 duine (daonra measta sa bhliain [[2010]]).<ref>{{Lua idirlín |url=https://factfinder.census.gov/faces/nav/jsf/pages/community_facts.xhtml?src=bkmk |teideal=Cóip cartlainne |dátarochtana=2022-09-15 |archivedate=2020-02-10 |archiveurl=https://archive.today/20200210222212/https://factfinder.census.gov/faces/nav/jsf/pages/community_facts.xhtml?src=bkmk }}</ref> ==Stair== ==Tíreolaíocht== ==Déimeagrafaic== ==Oideachas== ==Iompar== ==Daoine Iomráiteacha== == Tagairtí == {{reflist}} ==Naisc sheachtracha== {{síol-tír-us}} {{Alabama}} [[Catagóir:Alabama]] [[Catagóir:Autaugaville, Alabama|*]] [[Catagóir:Sráidbhailte in Alabama]] [[Catagóir:Lárionaid daonra Alabama bunaithe sa bhliain 1839]] [[Catagóir:Contae Autauga, Alabama]] [[Catagóir:Lárionaid daonra i gContae Autauga, Alabama]] [[Catagóir:Lárionaid daonra in Alabama]] [[Catagóir:Lárionaid daonra sna Stáit Mheiriceá]] 09np1aevl3buq312ke2medbhs8vsgvj 0 83562 1273236 1262075 2025-07-09T07:50:10Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273236 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Úrscéalaí Seapánach is ea '''Kenzo Kitakata''' (北方 謙三 - Kitakata Kenzō) (r. 26 Deireadh Fómhair 1942) agus iomrá air de bharr a chuid scéinséirí.<ref>http://talent.yahoo.co.jp/pf/profile/pp5504|title=北方謙三{{Dead link|date=Iúil 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} - プロフィール - Yahoo!検索（人物)</ref><ref>http://www.yomiuri.co.jp/adv/chuo/dy/people/20100212.htm: Passion for the grandeur of Chinese history, a continuing dream: Mr. Kenzo Kitakata, Writer: The Daily Yomiuri, ChuoOnline</ref> Rinne sé staidéar ar an dlí in Ollscoil Chuo agus bhí sé ina Uachtarán ar Scríbhneoirí Scéinséirí Mistéire na Seapáine idir na blianta 1997 agus 2001. ==Beatha== Rugadh é i gCathair Karatsu i Maoracht Saga. Chuaigh sé isteach i nDámh an Dlí in Ollscoil Chuo<ref>http://www.yomiuri.co.jp/adv/chuo/dy/people/20100212.htm: Passion for the grandeur of Chinese history, a continuing dream: Mr. Kenzo Kitakata, Writer: The Daily Yomiuri, ChuoOnline</ref> nuair a bhí gluaiseacht radach na mac léinn i mbarr a réime. D’fhoilsigh sé scéal liteartha san iris "Shincho" (Márta 1970) agus é ina mhac léinn. Bhain sé céim amach sa bhliain 1973 agus ón mbliain 1981 amach chrom sé ar scéalta bleachtaireachta a scríobh. Tháinig éileamh ar a shaothair agus sa bhliain 1983 rinne Yutaka Mizutani agus an stiúrthóir Eiichi Kudo scannán d’úrscéal leis. Lean roinnt scannán eile é. Sa bhliain 1989 thosaigh sé ag foilsiú úrscéalta stairiúla agus bhain Duais Shizuka Ryozaburo dá bharr. Tá a lán duaiseanna eile faighte aige ó shin. ==Aistriúcháin Bhéarla== * ''Ashes'' (''Bō no Kanashimi'' i Seapáinis), aistrithe ag Emi Shimokawa (Vertical, 2003)<ref>http://www.vertical-inc.com/books/ashes.html</ref> * ''Winter Sleep'' (''Fuyu no Nemuri'' i Seapáinis), aistrithe ag Mark Schilling (Vertical, 2005)<ref>http://www.vertical-inc.com/books/wintersleep.html</ref> * ''The Cage'' (''Ori'' i Seapáinis), aistrithe ag Paul Warham (Vertical, 2006)<ref>http://www.vertical-inc.com/books/cage.html</ref> * ''City of Refuge'' (''Nogare no Machi'' i Seapáinis), aistrithe ag Y.T. Horgan (Vertical, 2012)<ref>http://www.vertical-inc.com/books/cityofrefuge.html</ref> ==Duaiseanna agus ainmniúcháin== * 1982 – Duais Chumann Fhicsean Eachtraíochta na Seapáine: ''Nemuri Naki Yoru'' (''Oíche gan Chodladh'') * 1983 – Duais Yoshikawa Eiji do Scríbhneoirí Nua: ''Nemuri Naki Yoru'' (''Oíche gan Chodladh'') * 1983 - Duais Chumann Fhicsean Eachtraíochta na Seapáine: ''Ori'' (''An Cás'') * 1985 – Duais Scríbhneoirí Scéinséirí na Seapáine: ''Kawaki no Machi'' (''Cathair an Tarta'') * 1991 – Duais Shibata Renzaburo: ''Hagun no Hoshi'' (''Alkaid'') * 2004 - Duais Litríochta Yoshikawa Eiji: ''Yōkashō'' * 2006 – Duais Ryōtarō Shiba: ''Suikoden'' * 2009 – Gradam Saoil Scríbhneoirí Scéinséirí na Seapáine ==Liosta leabhar== * ''Chōshō Harukanari'' 弔鐘はるかなり, 1981 * ''Nogare no Machi'' 逃がれの街, 1982 * ''Kusari'' 鎖, 1983 * ''Manatsu no Sōretsu'' 真夏の葬列, 1983 * ''Au ni wa Tōsugiru'' 逢うには、遠すぎる, 1983 * ''Ori'' 檻, 1983 * ''Tomo yo, Shizuka ni Nemure'' 友よ、静かに瞑れ, 1984 * ''Kimi ni Ketsubetsu no Toki o'' 君に訣別の時を, 1984 * ''Kawaki no Machi'' 渇きの街, 1984 * ''Kako Rimembā'' 過去 リメンバー, 1984 * ''Are wa Maboroshi no Hata Datta no ka'' あれは幻の旗だったのか, 1984 * ''Yagate Fuyu ga Owareba'' やがて冬が終われば, 1984 * ''Yoru yori Tōi Yami'' 夜より遠い闇, 1984 * ''Asu Naki Machikado'' 明日なき街角, 1985 * ''Kuroi Doresu no Onna'' 黒いドレスの女, 1985 * ''Retsujitsu'' 烈日, 1985 * ''Futari dake no Kunshō'' 二人だけの勲章, 1985 * ''Sabi'' 錆, 1985 * ''Yoru yo Omae wa'' 夜よおまえは, 1985 * ''Warera ga Toki no Kagayaki'' われらが時の輝き, 1986 * ''Furueru Tsume'' ふるえる爪, 1986 * ''Tamashii no Kishibe'' 魂の岸辺, 1986 * ''Kiba'' 牙, 1986 * ''Fuyu koso Kemono wa Hashiru'' 冬こそ獣は走る, 1986 * ''Gyakkō no Onna'' 逆光の女, 1987 * ''Yoru no Owari'' 夜の終り, 1987 * ''Gusha no Machi'' 愚者の街, 1987 * ''Hyōteki'' 標的, 1987 * ''Itsuka Toki ga Nanji o'' いつか時が汝を, 1988 * ''Kaenju'' 火焔樹, 1989 * ''Kizu Darake no Maseratti'' 傷だらけのマセラッティ, 1989 * ''Aki Hoteru'' 秋ホテル, 1990 * ''Bō no Kanashimi'' 棒の哀しみ, 1990 * ''Mizuiro no Inu'' 水色の犬, 1991 * ''Sabita Bui'' 錆びた浮標, 1992 * ''Omei no Hiroba'' 汚名の広場, 1993 * ''Yakusoku'' 約束, 1994 * ''Waga Sakebi Tōku'' わが叫び遠く, 1994 * ''Soshite Kare ga Shinda'' そして彼が死んだ, 1994 * ''Yukidomari'' 行きどまり, 1994 * ''Kare ga Ōkami datta Hi'' 彼が狼だった日, 1995 * ''Saikai'' 再会, 1995 * ''Fuyu no Nemuri'' 冬の眠り, 1996 * ''Yoru o Machinagara'' 夜を待ちながら, 1999 * ''Hakujitsu'' 白日|}}, 1999 * ''Gitai'' 擬態, 2001 * ''Baien'' 煤煙, 2003 ===Cnuasaigh ghearrscéalta=== * ''Kiro'' 帰路, 1988 * ''Itsuka Hikari wa Nioite'' いつか光は匂いて, 1993 * ''Kōsu Agein'' コースアゲイン, 2002 == Tagairtí == {{reflist}} ==Naisc sheachtracha== * [http://www.booksfromjapan.jp/authors/item/573-kenzo-kitakata Profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303200952/http://www.booksfromjapan.jp/authors/item/573-kenzo-kitakata |date=2016-03-03 }} at J'Lit Books from Japan {{en icon}} * [http://www.jlpp.go.jp/en/works/01_10.html Synopsis of ''The Cage''] at JLPP (Japanese Literature Publishing Project) {{en icon}} {{Síol}} {{DEFAULTSORT:Kitakata,Kenzo}} [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1942]] [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Scríbhneoirí Seapánacha]] [[Catagóir:Scríbhneoirí scéalta bleachtaireachta]] 2e30gl0s4y6iaohy9xks9yj1iqsx8ds 0 85551 1273106 1273101 2025-07-08T12:00:05Z 223.205.72.14 /* Achoimre */ 1273106 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is cuid de chnuasach laochscéalta na [[Rúraíocht|Rúraíochta]] é '''Tochmharc Eimhire''', agus ar cheann de na scéalta is faide ann. Insítear an scéal faoi [[Cú Chulainn|Chú Chulainn]] agus é ag iarraidh [[Eimhear]] a mhealladh, agus faoina oiliúint mhíleata leis an ngaiscíoch [[Scáthach]]. I dteannta le [[Táin Bó|táinte bó]], féastaí, breitheanna agus éaga, is ea ''tochmharc'' ar cheann de na 'genres' de litríocht na nGael lámhscríbhinní. ==Athleagain agus foinsí lámhscríbhinne== Faightear an seanscéal ''Tochmarc Emire'' in dhá phríomhathleagan. Tá an gaol idir an dá athleagan agus na lamhscribhinní éagsúla pléite ag [[Gregory Toner]].<ref name=Toner>Toner, "The Transmission of ''Tochmarc Emire''".</ref> Is é an leagan is luaithe, ach chomh maith is giorra, atá ar marthain as cóip i lámhscríbhinn déanach na 15ú/16ú haoise, (Rawlinson B 512). Sa leagan úd, tá an chéad chuid ar iarraidh, agus tosaíonn an scéal leis an dúshlán tomhais idir Cú Chulainn and Eimhear. Is amhlaidh go bhfuil an téacs bunaithe ar bhunleagan Sean-Ghaeilge, b'fhéidir siar go dtí an 8ú haois, ach tras-scríofa agus nuachóirithe beagán i ré na Meán-Ghaeilge. Dar le Kuno Meyer, téann an téacs siar go dtí an 10ú haois.<ref>Meyer, "The oldest version of ''Tochmarc Emire''".</ref> Faightear an t-athleagan níos faide sna foinsí Leabhar na hUidhre, Stowe D iv 2, Harley 5280, 23 N 10, agus dhá bhlúirí. Scriobhadh i ré na Meán-Ghaeilge é. # Athleagan níos luaite: #* [[Rawlinson B 512]]: f 117Ra-118Rb (Oxford, Bodleian Library). An chéad chuid ar iarraidh. # Athleagain níos déanaí: #* [[Leabhar na hUidhre]] (LU): ll. 121a-127b (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). An dara cuid ar iarraidh. #* [[Stowe D IV 2]]: f 74Ra-78Vb (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Iomlán. #* [[Harley 5280]]: f 27R-35Rb (Londain, British Library). Iomlán. #* [[ARÉ 23 N 10]] (''olim'' Betham 145): ll. 21-24 & 113–124 & 11–12 & 25–26 & 125–128 (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Iomlán. #* [[Leabhar Fhear Maí]] 23 E 29: ll. 207a-212b (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Blúire. #* [[Egerton 92]]: f 24Ra-25Vb (Londain, British Library). Blúire. # Foinsí eile #* [[Leabhar Laighneach]] (LL), f 20a46 ff (Baile Átha Cliath, Coláiste na Tríonóide). Leagann de §30, mar a fhaightear san ''Echtra Machae''. ==Achoimre== Cé go raibh sé de chliú ar Chú Chulainn gurbh é an té ab áile in Uladh, cha raibh bean aige fós. Mar sin, bhí imní i measc na bhfear den chúige go ngoidfeadh an stócach a mná céile agus go sáródh sé a n-iníonacha. Chuaidh siad ar tóir mná a dtigfí leofha a chur i gcleamhnas le Cú Chulainn, ach bhí sé meáite ag an laoch óg go mba [[Eimhear]], iníon [[Forgall Monach|Fhorgall Monach]], a phósfadh sé. Bhí Forgall in aghaidh an chleamhnais, áfach, agus mholl sé do Chú Chulainn go rachadh sé sna hInse Gall chun ealaíonna comhraic a dh'fhoghlaim ó Scáthach, banlaoch chliúiteach. Chan é gur mholadh cairdiúil a bhí ann, áfach– bhí Forgall ag súil go marófaí Cú Chulainn i rith dhéine na traenála. Ghlac an fear óg leis an dúshlán, agus d'imigh sé leis go hAlban. Idir an dá linn, thairg Forgall Eimhear do [[Lugaid mac Nóis]], rí [[Mumha|Mumhan]], ach nuair a chluin seisean go raibh sí i ngrá le Cú Chulainn, dhiúltaigh sé í a phósadh. Fá stiúir Scáthach, oileadh Cú Chulainn i ngach ceird an chogaidh agus a iomaí arm, ina measc an [[Ga Bolga]], sleá mhillteanach friofaic a chaithtí leis an chos, agus a sháigheadh chomh daingean go mba ghá í a ghearradh as feoil a íospartaigh. Ag dul faoi oiliúint ina theannta bhí [[Ferdia]], a chuaidh ina dhlúthchara agus deartháir altrama Chú Chulainn. Le linn thréimhse oiliúint Chú Chulainn ann, b'éigean do Scáthach a chur catha in aghaidh [[Aoife]], a céile comhraic agus (i leaganacha áirithe) a leathchúpla. Bhí Scáthach eolach ar fhíochmhaire Aoife, agus buaileadh imní uirthi fá shábháilteacht Chú Chulainn dá bhrí. Thug sí deoch chodlata dá dalta le chinntiú nach ndéanfaí aon dochar dó. Bhí an laoch óg chomh tréan sin, áfach, go ndúisigh sé i ndiaidh sé uaire. Agus a chiall chomh maith leis a neart tagtha ar ais chuige, chuaidh Cú Chulainn i gcomhrac aonair le hAoife. Bhí an dís acu ar aon chumas, ach d'imir an t-Ultach cleas uirthi, ag glaoch amach go raibh a capaill agus carbad (na nithe is ansa léithe ar domhan) i ndiaidh titim thar aill. Ba leor sin le n-a hiúl a thógáil den choimhlint, agus rug sé uirthi. Ar faobhar a chlaímh, d'impigh sí go ndéanfadh sé trócaire uirthi. Shocraigh Cú Chulainn gan í a mharú, faoi dhá choinníoll: go réiteodh sí sos cogaidh le Scáthach, agus go mbeirfeadh sí mac dó. Agus Aoife torrach, tháinig Cú Chulainn ar ais ó Albain lánoiliúnta, agus mian aige Eimhear a phósadh–rud nár cheadódh Forgall. Mar sin, rinne Cú Chulainn ruathar ar dhún Fhorgaill, agus mharaigh sé ceathrar agus fiche fear i rith an éachta. Bhí Forgall ar bís ag radharc an tsléachta, agus fuair sé a bhás nuair a chaill sé a bhonn ar an rampair. Cuireadh nighean Fhorgall, agus cuid mhaith a thaisce eile, ar dhroimm stéad Chú Chulainn, agus rúid sé chuig geataí an daingin. Rinne [[Scenn Menn]], comrádaí Fhorgaill, iarracht éalú an leannáin a chosc, ach mharaigh Cú Chulainn é ag cliath i gcomhrac aonair. Chuir an oiread laochais sin i bhfeidhm ar Eimhear agus, fá dheireadh, ghlac sí é a phósadh. Bhí ''coll cétingen'' (cearta na chéad oíche) ag [[Conchúr mac Neasa]], rí Uladh, ach bhí sé eadar dhá chomhairle an mbainfeadh sé tairbhe as le hEimhear. Bhí eagla air roimh fhreagairt Chú Chulainn, agus imní air go léirfí an eagla sin muna bhfeidhmeodh sé an phribhléid. Ba é an draoi Cathbhadh a mhol an réiteach: luífeadh Conchúr le hEimhear oíche a pósta, agus luífeadh [[Cathbhadh]] eatarthu.<ref>[[Thomas Kinsella]], ''The Táin'', Oxford University Press, 1969, {{ISBN|0-19-281090-1}}, ll. 25–39</ref> ==Scéalta gaolmhara== {{main|Anbhás Aonmhic Aoife}} Tagann [[Connla]], mac Chú Chulainn agus Aoife, go hÉirinn ag lorg a athar. De bharr a laochais sheanórtha, is dóigh gur bagairt é. Tá sé faoi gheis a hathar, ámh, agus diúltaionn sé é féin a aithint. Maraíonn Cú Chulainn é i gcomhrac aonair leis an nGa Bolg.<ref>Kinsella 1969, ll. 39–45</ref> {{main|Anbhás Dearbhfhorghaille}} I leaganacha áirithe de ''Tochmharc Eimhire'', tarrthálann Cú Chulainn an bhanfhlaith Lochlannach [[Dearbhfhorghaill]], agus í ar tí bheith íobartha do na [[Fomhóraigh]]. Sa scéal ''[[Anbhás Dearbhfhorghaille]]'', tagann sí go hÉirinn i riocht eala, ag lorg Chú Chulainn a bhfuil sí i ngrá leis. Scaoileann Cú Chulainn í ina broinn lena thabhall. Chun a beatha a shábháil, caithfidh Cú Chulainn an chloch thabhail a dhiúl óna bolg. Ach anois níl cead aige í a phósadh, agus a cuid fola blaiste aige. Dá bharr sin, tugann sé í dá mhac altrama [[Lughaidh na Riabh Dearg]]; pósann siad agus beireann siad clann. Lá amháin i láir an gheimhridh, déanann fir na nUladh piléir sneachta. Téann na mná in iomaíocht a chéile ag mún insna piléir, chun a fhiosrú cé acu an té is meallacaí. Sroicheann mún Dearbhfhorghaille an talamh, agus ite ag an éad, ionsaíonn agus ciorraíonn na mná eile í. Tugann Lughaidh faoi ndeara nach leáite é an sneachta ar dhíon Dhearbhfhorghaille agus go bhfuil sí ar tí bás d'fháil. Deifríonn sé agus Cú Chulainn isteach sa teach, ach básann sí tamall ina dhiaidh. Éagann Lughaidh le brón; mar dhíoltas, leagann Cú Chulainn an teach agus na mná eile laistigh, 150 dóibh maraithe aige.<ref>[[Carl Marstrander]] (eag. & aistr.), "The Deaths of Lugaid and Derbforgaill", ''Ériu'' 5 (1911): ll. 201–18</ref> {{main|Táin Bó Cúailnge}} Agus Cú Chulainn i mbun chomhrac aonair sa ''Táin'', is beirt dá chéile iad [[Fer Báeth]] agus [[Ferdia]], a dheartháireacha altrama agus comhfhoghlaimeoirí faoi Scáthach.<ref>Kinsella 1969, ll. 129, 168f.</ref> ==Foinsí== ===''Tochmarc Emire'': editions and translations=== * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed. and tr.). "The Oldest Version of ''Tochmarc Emire''." ''Revue Celtique'' 11 (1890): 433–57. Text edited from Rawlinson B 512. * Hamel, A.G. van (ed.). ''Compert Con Culainn and other Stories''. Mediaeval and Modern Irish Series 3. Dublin, 1933. 16–68. Based on Stowe D IV 2, with variants from LU, Harleian 5280 and Rawlinson B 512. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed.). "Mitteilungen aus irischen Handschriften. ''Tochmarc Emire la Coinculaind''." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 3 (1901): 226–63 (229–63). [version of Harleian 5280 with variants from LU, Stowe D IV 2, Fermoy/Egerton 92 and 23 N 10]. [http://www.ucc.ie/celt/online/G301021 Available online at CELT] * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed.). ''Verba Scáthaige fri Coin Chulaind.'' Anecdota from Irish Manuscripts 5. 1913: 28–30. * Thurneysen, Rudolf (ed.). "''Verba Scáthaige'' nach 22 N 10." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 9 (1913): 487–8. [http://www.ucc.ie/celt/published/G301032/index.html Available from CELT] * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (tr.), "Wooing of Emer", ''Archaeological Review'' 1 (1888): 68–75, 150–5, 231–5, 298–307. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (tr.). In ''The Cuchulinn Saga in Irish Literature'', ed. Eleanor Hull. Grimm Library 8. London, 1898. 57–84. Abridged version of Meyer's translation above. [https://archive.org/details/cuchullinsagain00cuchgoog Available from Internet Archive] * [[Thomas Kinsella|Kinsella, Thomas]] (tr.). ''The Táin''. Oxford, 1969. 25 ff. *Guyonvarc'h, C.-J. (tr.). "La courtise d'Emer, Version A." ''Ogam'' 11 (1959): 413–23. (French) * d'Arbois de Jubainville, H. (tr.). ''L'épopée celtique en Irlande''. Paris, 1892. (French) * Agrati, A. and M. L. Magini (trs.). ''La saga irlandese di Cu Chulainn''. Milan, 1982 (Italian) ==Foinsí tánaisteacha== * {{Cite journal |last=Toner |first=Gregory |title=The Transmission of ''Tochmarc Emire'' |journal=Ériu |volume=49 |year=1998 |pages= 71–88}} ==Thuilleadh le léamh== * Baudiš, J. "On Tochmarc Emere." ''Ériu'' 9 (1923), ll. 98–108. Le fáil ó [[Scéla]]. * Edel, D. ''Helden auf Freiersfüßen. 'Tochmarc Emire' und 'Mal y kavas Kulhwch Olwen'. Studien zur Frühen Inselkeltischen Erzähltradition.'' Amsterdam, Oxford, agus Nua-Eabhrac, 1980. * Findon, Joanne. "Gender and Power in ''Serglige Con Culainn'' and ''The Only Jealousy of Emer''." ''Language and Tradition in Ireland: Continuities and Displacements'', eag. Maria Tymoczko agus Colin Ireland. Amherst & Boston, 2003, ll. 47–61. * Findon, Joanne. ''A Woman's Words: Emer and Female Speech in the Ulster Cycle.'' Toronto, 1997. * Findon, Joanne. "A Woman's Words: Emer versus Cu Chulainn in Aided Oenfir Aife." ''Ulidia'', ll. 139-48. * Ó Concheanainn, T. "Textual and historical associations of Leabhar na hUidhre." ''Éigse'' 29 (1996), ll. 65–120, go háirithe 94. * O'Curry, E. ''Lectures on the Manuscript Materials of ancient Irish History.'' Nua-Eabhrac, 1861, ll. 278-2. * Oskamp, H.P.A. "Notes on the history of Lebor na hUidre." ''Proceedings of the Royal Irish Academy'' 65C (1966–67), ll. 117–37, go háirithe 126-7. * Sayers, William. "Concepts of Eloquence in ''Tochmarc Emire''." ''Studia Celtica'' 26/27 (1991–1992), ll. 125–54. * Thurneysen, Rudolf, H. Hessen agus G. O'Nolan. "Zu ''Tochmarc Emire''." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 8 (1912), ll. 498–524. * Thurneysen, Rudolf. ''Die irische Helden- und Königssage''. Halle, 1921. 377 ff. ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] arm8i08e50dxxi9ko8ybdlnq3phwuqi 1273107 1273106 2025-07-08T12:05:41Z 223.205.72.14 /* Achoimre */ 1273107 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is cuid de chnuasach laochscéalta na [[Rúraíocht|Rúraíochta]] é '''Tochmharc Eimhire''', agus ar cheann de na scéalta is faide ann. Insítear an scéal faoi [[Cú Chulainn|Chú Chulainn]] agus é ag iarraidh [[Eimhear]] a mhealladh, agus faoina oiliúint mhíleata leis an ngaiscíoch [[Scáthach]]. I dteannta le [[Táin Bó|táinte bó]], féastaí, breitheanna agus éaga, is ea ''tochmharc'' ar cheann de na 'genres' de litríocht na nGael lámhscríbhinní. ==Athleagain agus foinsí lámhscríbhinne== Faightear an seanscéal ''Tochmarc Emire'' in dhá phríomhathleagan. Tá an gaol idir an dá athleagan agus na lamhscribhinní éagsúla pléite ag [[Gregory Toner]].<ref name=Toner>Toner, "The Transmission of ''Tochmarc Emire''".</ref> Is é an leagan is luaithe, ach chomh maith is giorra, atá ar marthain as cóip i lámhscríbhinn déanach na 15ú/16ú haoise, (Rawlinson B 512). Sa leagan úd, tá an chéad chuid ar iarraidh, agus tosaíonn an scéal leis an dúshlán tomhais idir Cú Chulainn and Eimhear. Is amhlaidh go bhfuil an téacs bunaithe ar bhunleagan Sean-Ghaeilge, b'fhéidir siar go dtí an 8ú haois, ach tras-scríofa agus nuachóirithe beagán i ré na Meán-Ghaeilge. Dar le Kuno Meyer, téann an téacs siar go dtí an 10ú haois.<ref>Meyer, "The oldest version of ''Tochmarc Emire''".</ref> Faightear an t-athleagan níos faide sna foinsí Leabhar na hUidhre, Stowe D iv 2, Harley 5280, 23 N 10, agus dhá bhlúirí. Scriobhadh i ré na Meán-Ghaeilge é. # Athleagan níos luaite: #* [[Rawlinson B 512]]: f 117Ra-118Rb (Oxford, Bodleian Library). An chéad chuid ar iarraidh. # Athleagain níos déanaí: #* [[Leabhar na hUidhre]] (LU): ll. 121a-127b (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). An dara cuid ar iarraidh. #* [[Stowe D IV 2]]: f 74Ra-78Vb (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Iomlán. #* [[Harley 5280]]: f 27R-35Rb (Londain, British Library). Iomlán. #* [[ARÉ 23 N 10]] (''olim'' Betham 145): ll. 21-24 & 113–124 & 11–12 & 25–26 & 125–128 (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Iomlán. #* [[Leabhar Fhear Maí]] 23 E 29: ll. 207a-212b (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Blúire. #* [[Egerton 92]]: f 24Ra-25Vb (Londain, British Library). Blúire. # Foinsí eile #* [[Leabhar Laighneach]] (LL), f 20a46 ff (Baile Átha Cliath, Coláiste na Tríonóide). Leagann de §30, mar a fhaightear san ''Echtra Machae''. ==Achoimre== Cé go raibh sé de chliú ar Chú Chulainn gurbh é an té ab áile in Uladh, cha raibh bean aige fós. Mar sin, bhí imní i measc na bhfear den chúige go ngoidfeadh an stócach a mná céile agus go sáródh sé a n-iníonacha. Chuaidh siad ar tóir mná a dtigfí leofha a chur i gcleamhnas le Cú Chulainn, ach bhí sé meáite ag an laoch óg go mba [[Eimhear]], iníon [[Forgall Monach|Fhorgall Monach]], a phósfadh sé. Bhí Forgall in aghaidh an chleamhnais, áfach, agus mholl sé do Chú Chulainn go rachadh sé sna hInse Gall chun ealaíonna comhraic a dh'fhoghlaim ó Scáthach, banlaoch chliúiteach. Chan é gur mholadh cairdiúil a bhí ann, áfach– bhí Forgall ag súil go marófaí Cú Chulainn i rith dhéine na traenála. Ghlac an fear óg leis an dúshlán, agus d'imigh sé leis go hAlban. Idir an dá linn, thairg Forgall Eimhear do [[Lugaid mac Nóis]], rí [[Mumha|Mumhan]], ach nuair a chluin seisean go raibh sí i ngrá le Cú Chulainn, dhiúltaigh sé í a phósadh. Fá stiúir Scáthach, oileadh Cú Chulainn i ngach ceird an chogaidh agus a iomaí arm, ina measc an [[Ga Bolga]], sleá mhillteanach friofaic a chaithtí leis an chos, agus a sháigheadh chomh daingean go mba ghá í a ghearradh as feoil a íospartaigh. Ag dul faoi oiliúint ina theannta bhí [[Ferdia]], a chuaidh ina dhlúthchara agus deartháir altrama Chú Chulainn. Le linn thréimhse oiliúint Chú Chulainn ann, b'éigean do Scáthach a chur catha in aghaidh [[Aoife]], a céile comhraic agus (i leaganacha áirithe) a leathchúpla. Bhí Scáthach eolach ar fhíochmhaire Aoife, agus buaileadh imní uirthi fá shábháilteacht Chú Chulainn dá bhrí. Thug sí deoch chodlata dá dalta le chinntiú nach ndéanfaí aon dochar dó. Bhí an laoch óg chomh tréan sin, áfach, go ndúisigh sé i ndiaidh sé uaire. Agus a chiall chomh maith leis a neart tagtha ar ais chuige, chuaidh Cú Chulainn i gcomhrac aonair le hAoife. Bhí an dís acu ar aon chumas, ach d'imir an t-Ultach cleas uirthi, ag glaoch amach go raibh a capaill agus carbad (na nithe is ansa léithe ar domhan) i ndiaidh titime thar aill. Ba leor sin le n-a hiúl a thógáil den choimhlint, agus rug sé uirthi. Ar faobhar a chlaímh, d'impigh sí go ndéanfadh sé trócaire uirthi. Shocraigh Cú Chulainn gan í a mharú, faoi dhá choinníoll: go réiteodh sí sos cogaidh le Scáthach, agus go mbeirfeadh sí mac dó. Agus Aoife torrach, tháinig Cú Chulainn ar ais ó Albain lánoiliúnta, agus mian aige Eimhear a phósadh–rud nár cheadódh Forgall. Mar sin, rinne Cú Chulainn ruathar ar dhún Fhorgaill, agus mharaigh sé ceathrar agus fiche fear i rith an éachta. Bhí Forgall ar bís ag radharc an tsléachta, agus fuair sé a bhás nuair a chaill sé a bhonn ar an rampair. Cuireadh nighean Fhorgall, agus cuid mhaith a thaisce eile, ar dhroimm stéad Chú Chulainn, agus rúid sé chuig geataí an daingin. Rinne [[Scenn Menn]], comrádaí Fhorgaill, iarracht éalú an leannáin a chosc, ach mharaigh Cú Chulainn é ag cliath i gcomhrac aonair. Chuir an oiread laochais sin i bhfeidhm ar Eimhear agus, fá dheireadh, ghlac sí é a phósadh. Bhí ''coll cétingen'' (cearta na chéad oíche) ag [[Conchúr mac Neasa]], rí Uladh, ach bhí sé eadar dhá chomhairle an mbainfeadh sé tairbhe as le hEimhear. Bhí eagla air roimh fhreagairt Chú Chulainn, agus imní air go léirfí an eagla sin muna bhfeidhmeodh sé an phribhléid. Ba é an draoi Cathbhadh a mhol an réiteach: luífeadh Conchúr le hEimhear oíche a pósta, agus luífeadh [[Cathbhadh]] eatarthu.<ref>[[Thomas Kinsella]], ''The Táin'', Oxford University Press, 1969, {{ISBN|0-19-281090-1}}, ll. 25–39</ref> ==Scéalta gaolmhara== {{main|Anbhás Aonmhic Aoife}} Tagann [[Connla]], mac Chú Chulainn agus Aoife, go hÉirinn ag lorg a athar. De bharr a laochais sheanórtha, is dóigh gur bagairt é. Tá sé faoi gheis a hathar, ámh, agus diúltaionn sé é féin a aithint. Maraíonn Cú Chulainn é i gcomhrac aonair leis an nGa Bolg.<ref>Kinsella 1969, ll. 39–45</ref> {{main|Anbhás Dearbhfhorghaille}} I leaganacha áirithe de ''Tochmharc Eimhire'', tarrthálann Cú Chulainn an bhanfhlaith Lochlannach [[Dearbhfhorghaill]], agus í ar tí bheith íobartha do na [[Fomhóraigh]]. Sa scéal ''[[Anbhás Dearbhfhorghaille]]'', tagann sí go hÉirinn i riocht eala, ag lorg Chú Chulainn a bhfuil sí i ngrá leis. Scaoileann Cú Chulainn í ina broinn lena thabhall. Chun a beatha a shábháil, caithfidh Cú Chulainn an chloch thabhail a dhiúl óna bolg. Ach anois níl cead aige í a phósadh, agus a cuid fola blaiste aige. Dá bharr sin, tugann sé í dá mhac altrama [[Lughaidh na Riabh Dearg]]; pósann siad agus beireann siad clann. Lá amháin i láir an gheimhridh, déanann fir na nUladh piléir sneachta. Téann na mná in iomaíocht a chéile ag mún insna piléir, chun a fhiosrú cé acu an té is meallacaí. Sroicheann mún Dearbhfhorghaille an talamh, agus ite ag an éad, ionsaíonn agus ciorraíonn na mná eile í. Tugann Lughaidh faoi ndeara nach leáite é an sneachta ar dhíon Dhearbhfhorghaille agus go bhfuil sí ar tí bás d'fháil. Deifríonn sé agus Cú Chulainn isteach sa teach, ach básann sí tamall ina dhiaidh. Éagann Lughaidh le brón; mar dhíoltas, leagann Cú Chulainn an teach agus na mná eile laistigh, 150 dóibh maraithe aige.<ref>[[Carl Marstrander]] (eag. & aistr.), "The Deaths of Lugaid and Derbforgaill", ''Ériu'' 5 (1911): ll. 201–18</ref> {{main|Táin Bó Cúailnge}} Agus Cú Chulainn i mbun chomhrac aonair sa ''Táin'', is beirt dá chéile iad [[Fer Báeth]] agus [[Ferdia]], a dheartháireacha altrama agus comhfhoghlaimeoirí faoi Scáthach.<ref>Kinsella 1969, ll. 129, 168f.</ref> ==Foinsí== ===''Tochmarc Emire'': editions and translations=== * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed. and tr.). "The Oldest Version of ''Tochmarc Emire''." ''Revue Celtique'' 11 (1890): 433–57. Text edited from Rawlinson B 512. * Hamel, A.G. van (ed.). ''Compert Con Culainn and other Stories''. Mediaeval and Modern Irish Series 3. Dublin, 1933. 16–68. Based on Stowe D IV 2, with variants from LU, Harleian 5280 and Rawlinson B 512. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed.). "Mitteilungen aus irischen Handschriften. ''Tochmarc Emire la Coinculaind''." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 3 (1901): 226–63 (229–63). [version of Harleian 5280 with variants from LU, Stowe D IV 2, Fermoy/Egerton 92 and 23 N 10]. [http://www.ucc.ie/celt/online/G301021 Available online at CELT] * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed.). ''Verba Scáthaige fri Coin Chulaind.'' Anecdota from Irish Manuscripts 5. 1913: 28–30. * Thurneysen, Rudolf (ed.). "''Verba Scáthaige'' nach 22 N 10." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 9 (1913): 487–8. [http://www.ucc.ie/celt/published/G301032/index.html Available from CELT] * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (tr.), "Wooing of Emer", ''Archaeological Review'' 1 (1888): 68–75, 150–5, 231–5, 298–307. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (tr.). In ''The Cuchulinn Saga in Irish Literature'', ed. Eleanor Hull. Grimm Library 8. London, 1898. 57–84. Abridged version of Meyer's translation above. [https://archive.org/details/cuchullinsagain00cuchgoog Available from Internet Archive] * [[Thomas Kinsella|Kinsella, Thomas]] (tr.). ''The Táin''. Oxford, 1969. 25 ff. *Guyonvarc'h, C.-J. (tr.). "La courtise d'Emer, Version A." ''Ogam'' 11 (1959): 413–23. (French) * d'Arbois de Jubainville, H. (tr.). ''L'épopée celtique en Irlande''. Paris, 1892. (French) * Agrati, A. and M. L. Magini (trs.). ''La saga irlandese di Cu Chulainn''. Milan, 1982 (Italian) ==Foinsí tánaisteacha== * {{Cite journal |last=Toner |first=Gregory |title=The Transmission of ''Tochmarc Emire'' |journal=Ériu |volume=49 |year=1998 |pages= 71–88}} ==Thuilleadh le léamh== * Baudiš, J. "On Tochmarc Emere." ''Ériu'' 9 (1923), ll. 98–108. Le fáil ó [[Scéla]]. * Edel, D. ''Helden auf Freiersfüßen. 'Tochmarc Emire' und 'Mal y kavas Kulhwch Olwen'. Studien zur Frühen Inselkeltischen Erzähltradition.'' Amsterdam, Oxford, agus Nua-Eabhrac, 1980. * Findon, Joanne. "Gender and Power in ''Serglige Con Culainn'' and ''The Only Jealousy of Emer''." ''Language and Tradition in Ireland: Continuities and Displacements'', eag. Maria Tymoczko agus Colin Ireland. Amherst & Boston, 2003, ll. 47–61. * Findon, Joanne. ''A Woman's Words: Emer and Female Speech in the Ulster Cycle.'' Toronto, 1997. * Findon, Joanne. "A Woman's Words: Emer versus Cu Chulainn in Aided Oenfir Aife." ''Ulidia'', ll. 139-48. * Ó Concheanainn, T. "Textual and historical associations of Leabhar na hUidhre." ''Éigse'' 29 (1996), ll. 65–120, go háirithe 94. * O'Curry, E. ''Lectures on the Manuscript Materials of ancient Irish History.'' Nua-Eabhrac, 1861, ll. 278-2. * Oskamp, H.P.A. "Notes on the history of Lebor na hUidre." ''Proceedings of the Royal Irish Academy'' 65C (1966–67), ll. 117–37, go háirithe 126-7. * Sayers, William. "Concepts of Eloquence in ''Tochmarc Emire''." ''Studia Celtica'' 26/27 (1991–1992), ll. 125–54. * Thurneysen, Rudolf, H. Hessen agus G. O'Nolan. "Zu ''Tochmarc Emire''." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 8 (1912), ll. 498–524. * Thurneysen, Rudolf. ''Die irische Helden- und Königssage''. Halle, 1921. 377 ff. ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] 5v5yba9j7l5rppmkpjmqm0j7f3t4mfi 1273112 1273107 2025-07-08T12:11:08Z 223.205.72.14 /* Achoimre */ 1273112 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is cuid de chnuasach laochscéalta na [[Rúraíocht|Rúraíochta]] é '''Tochmharc Eimhire''', agus ar cheann de na scéalta is faide ann. Insítear an scéal faoi [[Cú Chulainn|Chú Chulainn]] agus é ag iarraidh [[Eimhear]] a mhealladh, agus faoina oiliúint mhíleata leis an ngaiscíoch [[Scáthach]]. I dteannta le [[Táin Bó|táinte bó]], féastaí, breitheanna agus éaga, is ea ''tochmharc'' ar cheann de na 'genres' de litríocht na nGael lámhscríbhinní. ==Athleagain agus foinsí lámhscríbhinne== Faightear an seanscéal ''Tochmarc Emire'' in dhá phríomhathleagan. Tá an gaol idir an dá athleagan agus na lamhscribhinní éagsúla pléite ag [[Gregory Toner]].<ref name=Toner>Toner, "The Transmission of ''Tochmarc Emire''".</ref> Is é an leagan is luaithe, ach chomh maith is giorra, atá ar marthain as cóip i lámhscríbhinn déanach na 15ú/16ú haoise, (Rawlinson B 512). Sa leagan úd, tá an chéad chuid ar iarraidh, agus tosaíonn an scéal leis an dúshlán tomhais idir Cú Chulainn and Eimhear. Is amhlaidh go bhfuil an téacs bunaithe ar bhunleagan Sean-Ghaeilge, b'fhéidir siar go dtí an 8ú haois, ach tras-scríofa agus nuachóirithe beagán i ré na Meán-Ghaeilge. Dar le Kuno Meyer, téann an téacs siar go dtí an 10ú haois.<ref>Meyer, "The oldest version of ''Tochmarc Emire''".</ref> Faightear an t-athleagan níos faide sna foinsí Leabhar na hUidhre, Stowe D iv 2, Harley 5280, 23 N 10, agus dhá bhlúirí. Scriobhadh i ré na Meán-Ghaeilge é. # Athleagan níos luaite: #* [[Rawlinson B 512]]: f 117Ra-118Rb (Oxford, Bodleian Library). An chéad chuid ar iarraidh. # Athleagain níos déanaí: #* [[Leabhar na hUidhre]] (LU): ll. 121a-127b (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). An dara cuid ar iarraidh. #* [[Stowe D IV 2]]: f 74Ra-78Vb (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Iomlán. #* [[Harley 5280]]: f 27R-35Rb (Londain, British Library). Iomlán. #* [[ARÉ 23 N 10]] (''olim'' Betham 145): ll. 21-24 & 113–124 & 11–12 & 25–26 & 125–128 (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Iomlán. #* [[Leabhar Fhear Maí]] 23 E 29: ll. 207a-212b (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Blúire. #* [[Egerton 92]]: f 24Ra-25Vb (Londain, British Library). Blúire. # Foinsí eile #* [[Leabhar Laighneach]] (LL), f 20a46 ff (Baile Átha Cliath, Coláiste na Tríonóide). Leagann de §30, mar a fhaightear san ''Echtra Machae''. ==Achoimre== Cé go raibh sé de chliú ar Chú Chulainn gurbh é an té ab áile in Uladh, cha raibh bean aige fós. Mar sin, bhí imní i measc na bhfear den chúige go ngoidfeadh an stócach a mná céile agus go sáródh sé a n-iníonacha. Chuaidh siad ar tóir mná a dtigfí leofha a chur i gcleamhnas le Cú Chulainn, ach bhí sé meáite ag an laoch óg go mba [[Eimhear]], iníon [[Forgall Monach|Fhorgall Monach]], a phósfadh sé. Bhí Forgall in aghaidh an chleamhnais, áfach, agus mholl sé do Chú Chulainn go rachadh sé sna hInse Gall chun ealaíonna comhraic a dh'fhoghlaim ó Scáthach, banlaoch chliúiteach. Chan é gur mholadh cairdiúil a bhí ann, áfach– bhí Forgall ag súil go marófaí Cú Chulainn i rith dhéine na traenála. Ghlac an fear óg leis an dúshlán, agus d'imigh sé leis go hAlban. Idir an dá linn, thairg Forgall Eimhear do [[Lugaid mac Nóis]], rí [[Mumha|Mumhan]], ach nuair a chluin seisean go raibh sí i ngrá le Cú Chulainn, dhiúltaigh sé í a phósadh. Fá stiúir Scáthach, oileadh Cú Chulainn i ngach ceird an chogaidh agus a iomaí arm, ina measc an [[Ga Bolga]], sleá mhillteanach friofaic a chaithtí leis an chos, agus a sháigheadh chomh daingean go mba ghá í a ghearradh as feoil a íospartaigh. Ag dul faoi oiliúint ina theannta bhí [[Ferdia]], a chuaidh ina dhlúthchara agus deartháir altrama Chú Chulainn. Le linn na tréimhse a bhí Cú Chulainn faoi oiliúint ann, b'éigean do Scáthach a chur catha in aghaidh [[Aoife]], a céile comhraic agus (i leaganacha áirithe) a leathchúpla. Bhí Scáthach eolach ar fhíochmhaire Aoife, agus buaileadh imní uirthi fá shábháilteacht Chú Chulainn dá bhrí. Thug sí deoch chodlata dá dalta le chinntiú nach ndéanfaí aon dochar dó. Bhí an laoch óg chomh tréan sin, áfach, go ndúisigh sé i ndiaidh sé uaire. Agus a chiall chomh maith leis a neart tagtha ar ais chuige, chuaidh Cú Chulainn i gcomhrac aonair le hAoife. Bhí an dís acu ar aon chumas, ach d'imir an t-Ultach cleas uirthi, ag glaoch amach go raibh a capaill agus carbad (na nithe is ansa léithe ar domhan) i ndiaidh titime thar aill. Ba leor sin le n-a hiúl a thógáil den choimhlint, agus rug sé uirthi. Ar faobhar a chlaímh, d'impigh sí go ndéanfadh sé trócaire uirthi. Shocraigh Cú Chulainn gan í a mharú, faoi dhá choinníoll: go réiteodh sí sos cogaidh le Scáthach, agus go mbeirfeadh sí mac dó. Agus Aoife torrach, tháinig Cú Chulainn ar ais ó Albain lánoiliúnta, agus mian aige Eimhear a phósadh–rud nár cheadódh Forgall. Mar sin, rinne Cú Chulainn ruathar ar dhún Fhorgaill, agus mharaigh sé ceathrar agus fiche fear i rith an éachta. Bhí Forgall ar bís ag radharc an tsléachta, agus fuair sé a bhás nuair a chaill sé a bhonn ar an rampair. Cuireadh nighean Fhorgall, agus cuid mhaith a thaisce eile, ar dhroimm stéad Chú Chulainn, agus rúid sé chuig geataí an daingin. Rinne [[Scenn Menn]], comrádaí Fhorgaill, iarracht éalú an leannáin a chosc, ach mharaigh Cú Chulainn é ag cliath i gcomhrac aonair. Chuir an oiread laochais sin i bhfeidhm ar Eimhear agus, fá dheireadh, ghlac sí é a phósadh. Bhí ''coll cétingen'' (cearta na chéad oíche) ag [[Conchúr mac Neasa]], rí Uladh, ach bhí sé eadar dhá chomhairle an mbainfeadh sé tairbhe as le hEimhear. Bhí eagla air roimh fhreagairt Chú Chulainn, agus imní air go léirfí an eagla sin muna bhfeidhmeodh sé an phribhléid. Ba é an draoi Cathbhadh a mhol an réiteach: luífeadh Conchúr le hEimhear oíche a pósta, agus luífeadh [[Cathbhadh]] eatarthu.<ref>[[Thomas Kinsella]], ''The Táin'', Oxford University Press, 1969, {{ISBN|0-19-281090-1}}, ll. 25–39</ref> ==Scéalta gaolmhara== {{main|Anbhás Aonmhic Aoife}} Tagann [[Connla]], mac Chú Chulainn agus Aoife, go hÉirinn ag lorg a athar. De bharr a laochais sheanórtha, is dóigh gur bagairt é. Tá sé faoi gheis a hathar, ámh, agus diúltaionn sé é féin a aithint. Maraíonn Cú Chulainn é i gcomhrac aonair leis an nGa Bolg.<ref>Kinsella 1969, ll. 39–45</ref> {{main|Anbhás Dearbhfhorghaille}} I leaganacha áirithe de ''Tochmharc Eimhire'', tarrthálann Cú Chulainn an bhanfhlaith Lochlannach [[Dearbhfhorghaill]], agus í ar tí bheith íobartha do na [[Fomhóraigh]]. Sa scéal ''[[Anbhás Dearbhfhorghaille]]'', tagann sí go hÉirinn i riocht eala, ag lorg Chú Chulainn a bhfuil sí i ngrá leis. Scaoileann Cú Chulainn í ina broinn lena thabhall. Chun a beatha a shábháil, caithfidh Cú Chulainn an chloch thabhail a dhiúl óna bolg. Ach anois níl cead aige í a phósadh, agus a cuid fola blaiste aige. Dá bharr sin, tugann sé í dá mhac altrama [[Lughaidh na Riabh Dearg]]; pósann siad agus beireann siad clann. Lá amháin i láir an gheimhridh, déanann fir na nUladh piléir sneachta. Téann na mná in iomaíocht a chéile ag mún insna piléir, chun a fhiosrú cé acu an té is meallacaí. Sroicheann mún Dearbhfhorghaille an talamh, agus ite ag an éad, ionsaíonn agus ciorraíonn na mná eile í. Tugann Lughaidh faoi ndeara nach leáite é an sneachta ar dhíon Dhearbhfhorghaille agus go bhfuil sí ar tí bás d'fháil. Deifríonn sé agus Cú Chulainn isteach sa teach, ach básann sí tamall ina dhiaidh. Éagann Lughaidh le brón; mar dhíoltas, leagann Cú Chulainn an teach agus na mná eile laistigh, 150 dóibh maraithe aige.<ref>[[Carl Marstrander]] (eag. & aistr.), "The Deaths of Lugaid and Derbforgaill", ''Ériu'' 5 (1911): ll. 201–18</ref> {{main|Táin Bó Cúailnge}} Agus Cú Chulainn i mbun chomhrac aonair sa ''Táin'', is beirt dá chéile iad [[Fer Báeth]] agus [[Ferdia]], a dheartháireacha altrama agus comhfhoghlaimeoirí faoi Scáthach.<ref>Kinsella 1969, ll. 129, 168f.</ref> ==Foinsí== ===''Tochmarc Emire'': editions and translations=== * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed. and tr.). "The Oldest Version of ''Tochmarc Emire''." ''Revue Celtique'' 11 (1890): 433–57. Text edited from Rawlinson B 512. * Hamel, A.G. van (ed.). ''Compert Con Culainn and other Stories''. Mediaeval and Modern Irish Series 3. Dublin, 1933. 16–68. Based on Stowe D IV 2, with variants from LU, Harleian 5280 and Rawlinson B 512. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed.). "Mitteilungen aus irischen Handschriften. ''Tochmarc Emire la Coinculaind''." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 3 (1901): 226–63 (229–63). [version of Harleian 5280 with variants from LU, Stowe D IV 2, Fermoy/Egerton 92 and 23 N 10]. [http://www.ucc.ie/celt/online/G301021 Available online at CELT] * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed.). ''Verba Scáthaige fri Coin Chulaind.'' Anecdota from Irish Manuscripts 5. 1913: 28–30. * Thurneysen, Rudolf (ed.). "''Verba Scáthaige'' nach 22 N 10." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 9 (1913): 487–8. [http://www.ucc.ie/celt/published/G301032/index.html Available from CELT] * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (tr.), "Wooing of Emer", ''Archaeological Review'' 1 (1888): 68–75, 150–5, 231–5, 298–307. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (tr.). In ''The Cuchulinn Saga in Irish Literature'', ed. Eleanor Hull. Grimm Library 8. London, 1898. 57–84. Abridged version of Meyer's translation above. [https://archive.org/details/cuchullinsagain00cuchgoog Available from Internet Archive] * [[Thomas Kinsella|Kinsella, Thomas]] (tr.). ''The Táin''. Oxford, 1969. 25 ff. *Guyonvarc'h, C.-J. (tr.). "La courtise d'Emer, Version A." ''Ogam'' 11 (1959): 413–23. (French) * d'Arbois de Jubainville, H. (tr.). ''L'épopée celtique en Irlande''. Paris, 1892. (French) * Agrati, A. and M. L. Magini (trs.). ''La saga irlandese di Cu Chulainn''. Milan, 1982 (Italian) ==Foinsí tánaisteacha== * {{Cite journal |last=Toner |first=Gregory |title=The Transmission of ''Tochmarc Emire'' |journal=Ériu |volume=49 |year=1998 |pages= 71–88}} ==Thuilleadh le léamh== * Baudiš, J. "On Tochmarc Emere." ''Ériu'' 9 (1923), ll. 98–108. Le fáil ó [[Scéla]]. * Edel, D. ''Helden auf Freiersfüßen. 'Tochmarc Emire' und 'Mal y kavas Kulhwch Olwen'. Studien zur Frühen Inselkeltischen Erzähltradition.'' Amsterdam, Oxford, agus Nua-Eabhrac, 1980. * Findon, Joanne. "Gender and Power in ''Serglige Con Culainn'' and ''The Only Jealousy of Emer''." ''Language and Tradition in Ireland: Continuities and Displacements'', eag. Maria Tymoczko agus Colin Ireland. Amherst & Boston, 2003, ll. 47–61. * Findon, Joanne. ''A Woman's Words: Emer and Female Speech in the Ulster Cycle.'' Toronto, 1997. * Findon, Joanne. "A Woman's Words: Emer versus Cu Chulainn in Aided Oenfir Aife." ''Ulidia'', ll. 139-48. * Ó Concheanainn, T. "Textual and historical associations of Leabhar na hUidhre." ''Éigse'' 29 (1996), ll. 65–120, go háirithe 94. * O'Curry, E. ''Lectures on the Manuscript Materials of ancient Irish History.'' Nua-Eabhrac, 1861, ll. 278-2. * Oskamp, H.P.A. "Notes on the history of Lebor na hUidre." ''Proceedings of the Royal Irish Academy'' 65C (1966–67), ll. 117–37, go háirithe 126-7. * Sayers, William. "Concepts of Eloquence in ''Tochmarc Emire''." ''Studia Celtica'' 26/27 (1991–1992), ll. 125–54. * Thurneysen, Rudolf, H. Hessen agus G. O'Nolan. "Zu ''Tochmarc Emire''." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 8 (1912), ll. 498–524. * Thurneysen, Rudolf. ''Die irische Helden- und Königssage''. Halle, 1921. 377 ff. ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] 17gz2tflixmm3i9i6vx9gqm2r1x4o17 1273116 1273112 2025-07-08T12:21:49Z 223.205.72.14 /* Achoimre */ 1273116 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is cuid de chnuasach laochscéalta na [[Rúraíocht|Rúraíochta]] é '''Tochmharc Eimhire''', agus ar cheann de na scéalta is faide ann. Insítear an scéal faoi [[Cú Chulainn|Chú Chulainn]] agus é ag iarraidh [[Eimhear]] a mhealladh, agus faoina oiliúint mhíleata leis an ngaiscíoch [[Scáthach]]. I dteannta le [[Táin Bó|táinte bó]], féastaí, breitheanna agus éaga, is ea ''tochmharc'' ar cheann de na 'genres' de litríocht na nGael lámhscríbhinní. ==Athleagain agus foinsí lámhscríbhinne== Faightear an seanscéal ''Tochmarc Emire'' in dhá phríomhathleagan. Tá an gaol idir an dá athleagan agus na lamhscribhinní éagsúla pléite ag [[Gregory Toner]].<ref name=Toner>Toner, "The Transmission of ''Tochmarc Emire''".</ref> Is é an leagan is luaithe, ach chomh maith is giorra, atá ar marthain as cóip i lámhscríbhinn déanach na 15ú/16ú haoise, (Rawlinson B 512). Sa leagan úd, tá an chéad chuid ar iarraidh, agus tosaíonn an scéal leis an dúshlán tomhais idir Cú Chulainn and Eimhear. Is amhlaidh go bhfuil an téacs bunaithe ar bhunleagan Sean-Ghaeilge, b'fhéidir siar go dtí an 8ú haois, ach tras-scríofa agus nuachóirithe beagán i ré na Meán-Ghaeilge. Dar le Kuno Meyer, téann an téacs siar go dtí an 10ú haois.<ref>Meyer, "The oldest version of ''Tochmarc Emire''".</ref> Faightear an t-athleagan níos faide sna foinsí Leabhar na hUidhre, Stowe D iv 2, Harley 5280, 23 N 10, agus dhá bhlúirí. Scriobhadh i ré na Meán-Ghaeilge é. # Athleagan níos luaite: #* [[Rawlinson B 512]]: f 117Ra-118Rb (Oxford, Bodleian Library). An chéad chuid ar iarraidh. # Athleagain níos déanaí: #* [[Leabhar na hUidhre]] (LU): ll. 121a-127b (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). An dara cuid ar iarraidh. #* [[Stowe D IV 2]]: f 74Ra-78Vb (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Iomlán. #* [[Harley 5280]]: f 27R-35Rb (Londain, British Library). Iomlán. #* [[ARÉ 23 N 10]] (''olim'' Betham 145): ll. 21-24 & 113–124 & 11–12 & 25–26 & 125–128 (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Iomlán. #* [[Leabhar Fhear Maí]] 23 E 29: ll. 207a-212b (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Blúire. #* [[Egerton 92]]: f 24Ra-25Vb (Londain, British Library). Blúire. # Foinsí eile #* [[Leabhar Laighneach]] (LL), f 20a46 ff (Baile Átha Cliath, Coláiste na Tríonóide). Leagann de §30, mar a fhaightear san ''Echtra Machae''. ==Achoimre== Cé go raibh sé de chliú ar Chú Chulainn gurbh é an té ab áile in Uladh, cha raibh bean aige fós. Mar sin, bhí imní i measc na bhfear den chúige go ngoidfeadh an stócach a mná céile agus go sáródh sé a n-iníonacha. Chuaidh siad ar tóir mná a dtigfí leofha a chur i gcleamhnas le Cú Chulainn, ach bhí sé meáite ag an laoch óg go mba [[Eimhear]], iníon [[Forgall Monach|Fhorgall Monach]], a phósfadh sé. Bhí Forgall in aghaidh an chleamhnais, áfach, agus mholl sé do Chú Chulainn go rachadh sé sna hInse Gall chun ealaíonna comhraic a dh'fhoghlaim ó Scáthach, banlaoch chliúiteach. Chan é gur mholadh cairdiúil a bhí ann, áfach– bhí Forgall ag súil go marófaí Cú Chulainn i rith dhéine na traenála. Ghlac an fear óg leis an dúshlán, agus d'imigh sé leis go hAlban. Eadar an dá linn, thairg Forgall Eimhear do [[Lugaid mac Nóis]], rí [[Mumha|Mumhan]], ach nuair a chluin seisean go raibh sí i ngrá le Cú Chulainn, dhiúltaigh sé í a phósadh. Fá stiúir Scáthach, oileadh Cú Chulainn i ngach ceird an chogaidh agus a iomaí arm, ina measc an [[Ga Bolga]], sleá mhillteanach friofaic a chaithtí leis an chos, agus a sháigheadh chomh daingean go mba ghá í a ghearradh as feoil a íospartaigh. Ag dul faoi oiliúint ina theannta bhí [[Ferdia]], a chuaidh ina dhlúthchara agus deartháir altrama Chú Chulainn. Le linn na tréimhse a bhí Cú Chulainn faoi oiliúint ann, b'éigean do Scáthach a chur catha in aghaidh [[Aoife]], a céile comhraic agus (i leaganacha áirithe) a leathchúpla. Bhí Scáthach eolach ar fhíochmhaire Aoife, agus buaileadh imní uirthi fá shábháilteacht Chú Chulainn dá bhrí. Thug sí deoch chodlata dá dalta le chinntiú nach ndéanfaí aon dochar dó. Bhí an laoch óg chomh tréan sin, áfach, go ndúisigh sé i ndiaidh sé uaire. Agus a chiall chomh maith leis a neart tagtha ar ais chuige, chuaidh Cú Chulainn i gcomhrac aonair le hAoife. Bhí an dís acu ar aon chumas, ach d'imir an t-Ultach cleas uirthi, ag glaoch amach go raibh a capaill agus carbad (na nithe is ansa léithe ar domhan) i ndiaidh titime thar aill. Ba leor sin le n-a hiúl a thógáil den choimhlint, agus rug sé uirthi. Ar faobhar a chlaímh, d'impigh sí go ndéanfadh sé trócaire uirthi. Shocraigh Cú Chulainn gan í a mharú, faoi dhá choinníoll: go réiteodh sí sos cogaidh le Scáthach, agus go mbeirfeadh sí mac dó. Agus Aoife torrach, tháinig Cú Chulainn ar ais ó Albain lánoiliúnta, agus mian aige Eimhear a phósadh–rud nár cheadódh Forgall. Mar sin, rinne Cú Chulainn ruathar ar dhún Fhorgaill, agus mharaigh sé ceathrar agus fiche fear i rith an éachta. Bhí Forgall ar bís ag radharc an tsléachta, agus fuair sé a bhás nuair a chaill sé a bhonn ar an rampair. Cuireadh nighean Fhorgall, agus cuid mhaith a thaisce eile, ar dhroimm stéad Chú Chulainn, agus rúid sé chuig geataí an daingin. Rinne [[Scenn Menn]], comrádaí Fhorgaill, iarracht éalú an leannáin a chosc, ach mharaigh Cú Chulainn é ag cliath i gcomhrac aonair. Chuir an oiread laochais sin i bhfeidhm ar Eimhear agus, fá dheireadh, ghlac sí é a phósadh. Bhí ''coll cétingen'' (cearta na chéad oíche) ag [[Conchúr mac Neasa]], rí Uladh, ach bhí sé eadar dhá chomhairle an mbainfeadh sé tairbhe as le hEimhear. Bhí eagla air roimh fhreagairt Chú Chulainn, agus imní air go léirfí an eagla sin muna bhfeidhmeodh sé an phribhléid. Ba é an draoi Cathbhadh a mhol an réiteach: luífeadh Conchúr le hEimhear oíche a pósta, agus luífeadh [[Cathbhadh]] eatarthu.<ref>[[Thomas Kinsella]], ''The Táin'', Oxford University Press, 1969, {{ISBN|0-19-281090-1}}, ll. 25–39</ref> ==Scéalta gaolmhara== {{main|Anbhás Aonmhic Aoife}} Tagann [[Connla]], mac Chú Chulainn agus Aoife, go hÉirinn ag lorg a athar. De bharr a laochais sheanórtha, is dóigh gur bagairt é. Tá sé faoi gheis a hathar, ámh, agus diúltaionn sé é féin a aithint. Maraíonn Cú Chulainn é i gcomhrac aonair leis an nGa Bolg.<ref>Kinsella 1969, ll. 39–45</ref> {{main|Anbhás Dearbhfhorghaille}} I leaganacha áirithe de ''Tochmharc Eimhire'', tarrthálann Cú Chulainn an bhanfhlaith Lochlannach [[Dearbhfhorghaill]], agus í ar tí bheith íobartha do na [[Fomhóraigh]]. Sa scéal ''[[Anbhás Dearbhfhorghaille]]'', tagann sí go hÉirinn i riocht eala, ag lorg Chú Chulainn a bhfuil sí i ngrá leis. Scaoileann Cú Chulainn í ina broinn lena thabhall. Chun a beatha a shábháil, caithfidh Cú Chulainn an chloch thabhail a dhiúl óna bolg. Ach anois níl cead aige í a phósadh, agus a cuid fola blaiste aige. Dá bharr sin, tugann sé í dá mhac altrama [[Lughaidh na Riabh Dearg]]; pósann siad agus beireann siad clann. Lá amháin i láir an gheimhridh, déanann fir na nUladh piléir sneachta. Téann na mná in iomaíocht a chéile ag mún insna piléir, chun a fhiosrú cé acu an té is meallacaí. Sroicheann mún Dearbhfhorghaille an talamh, agus ite ag an éad, ionsaíonn agus ciorraíonn na mná eile í. Tugann Lughaidh faoi ndeara nach leáite é an sneachta ar dhíon Dhearbhfhorghaille agus go bhfuil sí ar tí bás d'fháil. Deifríonn sé agus Cú Chulainn isteach sa teach, ach básann sí tamall ina dhiaidh. Éagann Lughaidh le brón; mar dhíoltas, leagann Cú Chulainn an teach agus na mná eile laistigh, 150 dóibh maraithe aige.<ref>[[Carl Marstrander]] (eag. & aistr.), "The Deaths of Lugaid and Derbforgaill", ''Ériu'' 5 (1911): ll. 201–18</ref> {{main|Táin Bó Cúailnge}} Agus Cú Chulainn i mbun chomhrac aonair sa ''Táin'', is beirt dá chéile iad [[Fer Báeth]] agus [[Ferdia]], a dheartháireacha altrama agus comhfhoghlaimeoirí faoi Scáthach.<ref>Kinsella 1969, ll. 129, 168f.</ref> ==Foinsí== ===''Tochmarc Emire'': editions and translations=== * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed. and tr.). "The Oldest Version of ''Tochmarc Emire''." ''Revue Celtique'' 11 (1890): 433–57. Text edited from Rawlinson B 512. * Hamel, A.G. van (ed.). ''Compert Con Culainn and other Stories''. Mediaeval and Modern Irish Series 3. Dublin, 1933. 16–68. Based on Stowe D IV 2, with variants from LU, Harleian 5280 and Rawlinson B 512. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed.). "Mitteilungen aus irischen Handschriften. ''Tochmarc Emire la Coinculaind''." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 3 (1901): 226–63 (229–63). [version of Harleian 5280 with variants from LU, Stowe D IV 2, Fermoy/Egerton 92 and 23 N 10]. [http://www.ucc.ie/celt/online/G301021 Available online at CELT] * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed.). ''Verba Scáthaige fri Coin Chulaind.'' Anecdota from Irish Manuscripts 5. 1913: 28–30. * Thurneysen, Rudolf (ed.). "''Verba Scáthaige'' nach 22 N 10." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 9 (1913): 487–8. [http://www.ucc.ie/celt/published/G301032/index.html Available from CELT] * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (tr.), "Wooing of Emer", ''Archaeological Review'' 1 (1888): 68–75, 150–5, 231–5, 298–307. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (tr.). In ''The Cuchulinn Saga in Irish Literature'', ed. Eleanor Hull. Grimm Library 8. London, 1898. 57–84. Abridged version of Meyer's translation above. [https://archive.org/details/cuchullinsagain00cuchgoog Available from Internet Archive] * [[Thomas Kinsella|Kinsella, Thomas]] (tr.). ''The Táin''. Oxford, 1969. 25 ff. *Guyonvarc'h, C.-J. (tr.). "La courtise d'Emer, Version A." ''Ogam'' 11 (1959): 413–23. (French) * d'Arbois de Jubainville, H. (tr.). ''L'épopée celtique en Irlande''. Paris, 1892. (French) * Agrati, A. and M. L. Magini (trs.). ''La saga irlandese di Cu Chulainn''. Milan, 1982 (Italian) ==Foinsí tánaisteacha== * {{Cite journal |last=Toner |first=Gregory |title=The Transmission of ''Tochmarc Emire'' |journal=Ériu |volume=49 |year=1998 |pages= 71–88}} ==Thuilleadh le léamh== * Baudiš, J. "On Tochmarc Emere." ''Ériu'' 9 (1923), ll. 98–108. Le fáil ó [[Scéla]]. * Edel, D. ''Helden auf Freiersfüßen. 'Tochmarc Emire' und 'Mal y kavas Kulhwch Olwen'. Studien zur Frühen Inselkeltischen Erzähltradition.'' Amsterdam, Oxford, agus Nua-Eabhrac, 1980. * Findon, Joanne. "Gender and Power in ''Serglige Con Culainn'' and ''The Only Jealousy of Emer''." ''Language and Tradition in Ireland: Continuities and Displacements'', eag. Maria Tymoczko agus Colin Ireland. Amherst & Boston, 2003, ll. 47–61. * Findon, Joanne. ''A Woman's Words: Emer and Female Speech in the Ulster Cycle.'' Toronto, 1997. * Findon, Joanne. "A Woman's Words: Emer versus Cu Chulainn in Aided Oenfir Aife." ''Ulidia'', ll. 139-48. * Ó Concheanainn, T. "Textual and historical associations of Leabhar na hUidhre." ''Éigse'' 29 (1996), ll. 65–120, go háirithe 94. * O'Curry, E. ''Lectures on the Manuscript Materials of ancient Irish History.'' Nua-Eabhrac, 1861, ll. 278-2. * Oskamp, H.P.A. "Notes on the history of Lebor na hUidre." ''Proceedings of the Royal Irish Academy'' 65C (1966–67), ll. 117–37, go háirithe 126-7. * Sayers, William. "Concepts of Eloquence in ''Tochmarc Emire''." ''Studia Celtica'' 26/27 (1991–1992), ll. 125–54. * Thurneysen, Rudolf, H. Hessen agus G. O'Nolan. "Zu ''Tochmarc Emire''." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 8 (1912), ll. 498–524. * Thurneysen, Rudolf. ''Die irische Helden- und Königssage''. Halle, 1921. 377 ff. ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] ku0tqz1eamnj4dlirunz1sgaksrvlk0 1273117 1273116 2025-07-08T12:23:36Z 223.205.72.14 /* Achoimre */ 1273117 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Leabhar}} Is cuid de chnuasach laochscéalta na [[Rúraíocht|Rúraíochta]] é '''Tochmharc Eimhire''', agus ar cheann de na scéalta is faide ann. Insítear an scéal faoi [[Cú Chulainn|Chú Chulainn]] agus é ag iarraidh [[Eimhear]] a mhealladh, agus faoina oiliúint mhíleata leis an ngaiscíoch [[Scáthach]]. I dteannta le [[Táin Bó|táinte bó]], féastaí, breitheanna agus éaga, is ea ''tochmharc'' ar cheann de na 'genres' de litríocht na nGael lámhscríbhinní. ==Athleagain agus foinsí lámhscríbhinne== Faightear an seanscéal ''Tochmarc Emire'' in dhá phríomhathleagan. Tá an gaol idir an dá athleagan agus na lamhscribhinní éagsúla pléite ag [[Gregory Toner]].<ref name=Toner>Toner, "The Transmission of ''Tochmarc Emire''".</ref> Is é an leagan is luaithe, ach chomh maith is giorra, atá ar marthain as cóip i lámhscríbhinn déanach na 15ú/16ú haoise, (Rawlinson B 512). Sa leagan úd, tá an chéad chuid ar iarraidh, agus tosaíonn an scéal leis an dúshlán tomhais idir Cú Chulainn and Eimhear. Is amhlaidh go bhfuil an téacs bunaithe ar bhunleagan Sean-Ghaeilge, b'fhéidir siar go dtí an 8ú haois, ach tras-scríofa agus nuachóirithe beagán i ré na Meán-Ghaeilge. Dar le Kuno Meyer, téann an téacs siar go dtí an 10ú haois.<ref>Meyer, "The oldest version of ''Tochmarc Emire''".</ref> Faightear an t-athleagan níos faide sna foinsí Leabhar na hUidhre, Stowe D iv 2, Harley 5280, 23 N 10, agus dhá bhlúirí. Scriobhadh i ré na Meán-Ghaeilge é. # Athleagan níos luaite: #* [[Rawlinson B 512]]: f 117Ra-118Rb (Oxford, Bodleian Library). An chéad chuid ar iarraidh. # Athleagain níos déanaí: #* [[Leabhar na hUidhre]] (LU): ll. 121a-127b (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). An dara cuid ar iarraidh. #* [[Stowe D IV 2]]: f 74Ra-78Vb (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Iomlán. #* [[Harley 5280]]: f 27R-35Rb (Londain, British Library). Iomlán. #* [[ARÉ 23 N 10]] (''olim'' Betham 145): ll. 21-24 & 113–124 & 11–12 & 25–26 & 125–128 (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Iomlán. #* [[Leabhar Fhear Maí]] 23 E 29: ll. 207a-212b (Baile Átha Cliath, [[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]]). Blúire. #* [[Egerton 92]]: f 24Ra-25Vb (Londain, British Library). Blúire. # Foinsí eile #* [[Leabhar Laighneach]] (LL), f 20a46 ff (Baile Átha Cliath, Coláiste na Tríonóide). Leagann de §30, mar a fhaightear san ''Echtra Machae''. ==Achoimre== Cé go raibh sé de chliú ar Chú Chulainn gurbh é an té ab áile in Uladh, cha raibh bean aige fós. Mar sin, bhí imní i measc na bhfear den chúige go ngoidfeadh an stócach a mná céile agus go sáródh sé a n-iníonacha. Chuaidh siad ar tóir mná a dtigfí leofha a chur i gcleamhnas le Cú Chulainn, ach bhí sé meáite ag an laoch óg go mba [[Eimhear]], iníon [[Forgall Monach|Fhorgall Monach]], a phósfadh sé. Bhí Forgall in aghaidh an chleamhnais, áfach, agus mholl sé do Chú Chulainn go rachadh sé sna hInse Gall chun ealaíonna comhraic a dh'fhoghlaim ó Scáthach, banlaoch chliúiteach. Chan é gur mholadh cairdiúil a bhí ann, áfach– bhí Forgall ag súil go marófaí Cú Chulainn i rith dhéine na traenála. Ghlac an fear óg leis an dúshlán, agus d'imigh sé leis go hAlban. Eadar an dá linn, thairg Forgall Eimhear do [[Lugaid mac Nóis]], rí [[Mumha|Mumhan]], ach nuair a chluin seisean go raibh sí i ngrá le Cú Chulainn, dhiúltaigh sé í a phósadh. Fá stiúir Scáthach, oileadh Cú Chulainn i ngach ceird an chogaidh agus a iomaí arm, ina measc an [[Ga Bolga]], sleá mhillteanach friofaic a chaithtí leis an chos, agus a sháigheadh chomh daingean go mba ghá í a ghearradh as feoil a íospartaigh. Ag dul faoi oiliúint ina theannta bhí [[Ferdia]], a chuaidh ina dhlúthchara agus deartháir altrama Chú Chulainn. Le linn na tréimhse a bhí Cú Chulainn faoi oiliúint ann, b'éigean do Scáthach a chur catha in aghaidh [[Aoife]], a céile comhraic agus (i leaganacha áirithe) a leathchúpla. Bhí Scáthach eolach ar fhíochmhaire Aoife, agus buaileadh imní uirthi fá shábháilteacht Chú Chulainn dá bhrí. Thug sí deoch chodlata dá dalta le chinntiú nach ndéanfaí aon dochar dó. Bhí an laoch óg chomh tréan sin, áfach, go ndúisigh sé i ndiaidh sé uaire. Agus a chiall chomh maith leis a neart tagtha ar ais chuige, chuaidh Cú Chulainn i gcomhrac aonair le hAoife. Bhí an dís acu ar aon chumas, ach d'imir an t-Ultach cleas uirthi, ag glaoch amach go raibh a capaill agus carbad (na nithe is ansa léithe ar domhan) i ndiaidh titime thar aill. Ba leor sin le n-a hiúl a thógáil den choimhlint, agus rug sé uirthi. Ar faobhar a chlaímh, d'impigh sí go ndéanfadh sé trócaire uirthi. Shocraigh Cú Chulainn gan í a mharú, faoi dhá choinníoll: go réiteodh sí sos cogaidh le Scáthach, agus go mbeirfeadh sí mac dó. Agus Aoife torrach, tháinig Cú Chulainn ar ais ó Albain lánoiliúnta, agus mian aige Eimhear a phósadh–rud nár cheadódh Forgall. Mar sin, rinne Cú Chulainn ruathar ar dhún Fhorgaill, agus mharaigh sé ceathrar agus fiche fear i rith an éachta. Bhí Forgall ar bís ag radharc an tsléachta, agus fuair sé a bhás nuair a chaill sé a bhonn ar an rampar. Cuireadh nighean Fhorgall, agus cuid mhaith a thaisce eile, ar dhroimm stéad Chú Chulainn, agus rúid sé chuig geataí an daingin. Rinne [[Scenn Menn]], comrádaí Fhorgaill, iarracht éalú an leannáin a chosc, ach mharaigh Cú Chulainn é ag cliath i gcomhrac aonair. Chuir an oiread laochais sin i bhfeidhm ar Eimhear agus, fá dheireadh, ghlac sí é a phósadh. Bhí ''coll cétingen'' (cearta na chéad oíche) ag [[Conchúr mac Neasa]], rí Uladh, ach bhí sé eadar dhá chomhairle an mbainfeadh sé tairbhe as le hEimhear. Bhí eagla air roimh fhreagairt Chú Chulainn, agus imní air go léirfí an eagla sin muna bhfeidhmeodh sé an phribhléid. Ba é an draoi Cathbhadh a mhol an réiteach: luífeadh Conchúr le hEimhear oíche a pósta, agus luífeadh [[Cathbhadh]] eatarthu.<ref>[[Thomas Kinsella]], ''The Táin'', Oxford University Press, 1969, {{ISBN|0-19-281090-1}}, ll. 25–39</ref> ==Scéalta gaolmhara== {{main|Anbhás Aonmhic Aoife}} Tagann [[Connla]], mac Chú Chulainn agus Aoife, go hÉirinn ag lorg a athar. De bharr a laochais sheanórtha, is dóigh gur bagairt é. Tá sé faoi gheis a hathar, ámh, agus diúltaionn sé é féin a aithint. Maraíonn Cú Chulainn é i gcomhrac aonair leis an nGa Bolg.<ref>Kinsella 1969, ll. 39–45</ref> {{main|Anbhás Dearbhfhorghaille}} I leaganacha áirithe de ''Tochmharc Eimhire'', tarrthálann Cú Chulainn an bhanfhlaith Lochlannach [[Dearbhfhorghaill]], agus í ar tí bheith íobartha do na [[Fomhóraigh]]. Sa scéal ''[[Anbhás Dearbhfhorghaille]]'', tagann sí go hÉirinn i riocht eala, ag lorg Chú Chulainn a bhfuil sí i ngrá leis. Scaoileann Cú Chulainn í ina broinn lena thabhall. Chun a beatha a shábháil, caithfidh Cú Chulainn an chloch thabhail a dhiúl óna bolg. Ach anois níl cead aige í a phósadh, agus a cuid fola blaiste aige. Dá bharr sin, tugann sé í dá mhac altrama [[Lughaidh na Riabh Dearg]]; pósann siad agus beireann siad clann. Lá amháin i láir an gheimhridh, déanann fir na nUladh piléir sneachta. Téann na mná in iomaíocht a chéile ag mún insna piléir, chun a fhiosrú cé acu an té is meallacaí. Sroicheann mún Dearbhfhorghaille an talamh, agus ite ag an éad, ionsaíonn agus ciorraíonn na mná eile í. Tugann Lughaidh faoi ndeara nach leáite é an sneachta ar dhíon Dhearbhfhorghaille agus go bhfuil sí ar tí bás d'fháil. Deifríonn sé agus Cú Chulainn isteach sa teach, ach básann sí tamall ina dhiaidh. Éagann Lughaidh le brón; mar dhíoltas, leagann Cú Chulainn an teach agus na mná eile laistigh, 150 dóibh maraithe aige.<ref>[[Carl Marstrander]] (eag. & aistr.), "The Deaths of Lugaid and Derbforgaill", ''Ériu'' 5 (1911): ll. 201–18</ref> {{main|Táin Bó Cúailnge}} Agus Cú Chulainn i mbun chomhrac aonair sa ''Táin'', is beirt dá chéile iad [[Fer Báeth]] agus [[Ferdia]], a dheartháireacha altrama agus comhfhoghlaimeoirí faoi Scáthach.<ref>Kinsella 1969, ll. 129, 168f.</ref> ==Foinsí== ===''Tochmarc Emire'': editions and translations=== * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed. and tr.). "The Oldest Version of ''Tochmarc Emire''." ''Revue Celtique'' 11 (1890): 433–57. Text edited from Rawlinson B 512. * Hamel, A.G. van (ed.). ''Compert Con Culainn and other Stories''. Mediaeval and Modern Irish Series 3. Dublin, 1933. 16–68. Based on Stowe D IV 2, with variants from LU, Harleian 5280 and Rawlinson B 512. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed.). "Mitteilungen aus irischen Handschriften. ''Tochmarc Emire la Coinculaind''." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 3 (1901): 226–63 (229–63). [version of Harleian 5280 with variants from LU, Stowe D IV 2, Fermoy/Egerton 92 and 23 N 10]. [http://www.ucc.ie/celt/online/G301021 Available online at CELT] * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (ed.). ''Verba Scáthaige fri Coin Chulaind.'' Anecdota from Irish Manuscripts 5. 1913: 28–30. * Thurneysen, Rudolf (ed.). "''Verba Scáthaige'' nach 22 N 10." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 9 (1913): 487–8. [http://www.ucc.ie/celt/published/G301032/index.html Available from CELT] * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (tr.), "Wooing of Emer", ''Archaeological Review'' 1 (1888): 68–75, 150–5, 231–5, 298–307. * [[Kuno Meyer|Meyer, Kuno]] (tr.). In ''The Cuchulinn Saga in Irish Literature'', ed. Eleanor Hull. Grimm Library 8. London, 1898. 57–84. Abridged version of Meyer's translation above. [https://archive.org/details/cuchullinsagain00cuchgoog Available from Internet Archive] * [[Thomas Kinsella|Kinsella, Thomas]] (tr.). ''The Táin''. Oxford, 1969. 25 ff. *Guyonvarc'h, C.-J. (tr.). "La courtise d'Emer, Version A." ''Ogam'' 11 (1959): 413–23. (French) * d'Arbois de Jubainville, H. (tr.). ''L'épopée celtique en Irlande''. Paris, 1892. (French) * Agrati, A. and M. L. Magini (trs.). ''La saga irlandese di Cu Chulainn''. Milan, 1982 (Italian) ==Foinsí tánaisteacha== * {{Cite journal |last=Toner |first=Gregory |title=The Transmission of ''Tochmarc Emire'' |journal=Ériu |volume=49 |year=1998 |pages= 71–88}} ==Thuilleadh le léamh== * Baudiš, J. "On Tochmarc Emere." ''Ériu'' 9 (1923), ll. 98–108. Le fáil ó [[Scéla]]. * Edel, D. ''Helden auf Freiersfüßen. 'Tochmarc Emire' und 'Mal y kavas Kulhwch Olwen'. Studien zur Frühen Inselkeltischen Erzähltradition.'' Amsterdam, Oxford, agus Nua-Eabhrac, 1980. * Findon, Joanne. "Gender and Power in ''Serglige Con Culainn'' and ''The Only Jealousy of Emer''." ''Language and Tradition in Ireland: Continuities and Displacements'', eag. Maria Tymoczko agus Colin Ireland. Amherst & Boston, 2003, ll. 47–61. * Findon, Joanne. ''A Woman's Words: Emer and Female Speech in the Ulster Cycle.'' Toronto, 1997. * Findon, Joanne. "A Woman's Words: Emer versus Cu Chulainn in Aided Oenfir Aife." ''Ulidia'', ll. 139-48. * Ó Concheanainn, T. "Textual and historical associations of Leabhar na hUidhre." ''Éigse'' 29 (1996), ll. 65–120, go háirithe 94. * O'Curry, E. ''Lectures on the Manuscript Materials of ancient Irish History.'' Nua-Eabhrac, 1861, ll. 278-2. * Oskamp, H.P.A. "Notes on the history of Lebor na hUidre." ''Proceedings of the Royal Irish Academy'' 65C (1966–67), ll. 117–37, go háirithe 126-7. * Sayers, William. "Concepts of Eloquence in ''Tochmarc Emire''." ''Studia Celtica'' 26/27 (1991–1992), ll. 125–54. * Thurneysen, Rudolf, H. Hessen agus G. O'Nolan. "Zu ''Tochmarc Emire''." ''Zeitschrift für celtische Philologie'' 8 (1912), ll. 498–524. * Thurneysen, Rudolf. ''Die irische Helden- und Königssage''. Halle, 1921. 377 ff. ==Tagairtí== {{reflist}} {{An Rúraíocht}} [[Catagóir:Scéalta na Rúraíochta]] nbqfaybosdy9r1f0n8pgmxu48br3dym 0 88918 1273203 1214715 2025-07-08T23:07:00Z TGcoa 21229 1273203 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Intrepid- Methods to detect and prevent sexual assault.webm|mion|Físeán ó MIT Media Lab... oscail é]] [[Íomhá:Attorney_General_Josh_Shapiro,_Governor_Tom_Wolf,_First_Lady_Frances_Wolf,_Legislators,_Victims_and_Advocates_Rally_for_Reforms_Recommended_by_Grand_Jury_on_Child_Sex_Abuse_in_the_Church_(44910251671).jpg|mion|Agóid sna Stáit Aontaithe, 2018]] Tarlaíonn '''mí-úsáid ghnéis''' nó '''drochúsáid ghnéasach''' nuair a ionsaítear [[fear]], [[bean]] nó [[leanbh]] go mígheanasach.<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.victimsofcrimeoffice.ie/en/vco/Word%20Vics%20and%20the%20Law%20IRISH.doc/Files/Word%20Vics%20and%20the%20Law%20IRISH.doc|teideal=Íospartaigh agus an Dlí|údar=victimsofcrimeoffice.ie|dáta=|dátarochtana=2019|archivedate=2020-02-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200206110222/http://victimsofcrimeoffice.ie/en/vco/Word%20Vics%20and%20the%20Law%20IRISH.doc/Files/Word%20Vics%20and%20the%20Law%20IRISH.doc}}</ref> * Tarlaíonn ionsaí gnéis tromchúiseach nó ‘tromionsaí gnéasach’ nuair a fhulaingíonn an t-íospartach [[foréigean]] tromchúiseach, bagairt foréigin thromchúisigh, drochghortú nó uirísliú, le linn ionsaithe gnéis. * Tarlaíonn '[[éigniú]]'<ref>de réir an dlí in Éirinn "faoi alt 4" cf http://www.victimsofcrimeoffice.ie {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190525180725/http://www.victimsofcrimeoffice.ie/ |date=2019-05-25 }}</ref> le linn ionsaithe gnéis, nuair a threánn [[Bod|péineas]], dá laghad an treá, an béal nó poll tóna, nó nuair a threánn uirlis á coinneáil ag duine eile, an [[Faighin|fhaighin]], dá laghad an treá.   * Tarlaíonn éigniú nuair a dhéanann fear lánúnas collaí neamh[[Dlí|dhleathach]] le bean nach dtoilíonn leis an lánúnas tráth a dhéanta – i gcásanna dá leithéid is eol don fhear nach dtoilíonn an bhean leis nó is cuma leis í do thoiliú nó gan toiliú leis tráth an lánúnais. * I gcás na ndaoine óga, tarlaíonn drochúsáid ghnéasach nuair a bhaineann [[duine]] eile úsáid as [[leanbh]] dá s(h)ásamh nó dá f(h)loscadh gnéasach féin, nó ar mhaithe le sásamh nó floscadh gnéasach daoine eile.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.tusla.ie/uploads/content/Children_First_Briefing_2011_as_Gaeilge_260417.pdf|teideal=Treoir Náisiúnta um Thús Áite do leanaí 2011|údar=tusla.ie|dáta=|dátarochtana=2019}}</ref> <nowiki/> == Drochúsáid ghnéasach in Éirinn == Le linn 2023-2024, rinneadh 2,400 líomhain faoi dhrochúsáid ghnéasach i mbreis agus 300 scoil in Éirinn idir luath sna [[1960idí|1960ídí]] agus luath sna [[1990idí|1990ídí]], [[Cásanna mí-úsáid ghnéis in Éirinn de chuid na hEaglaise Caitlicí|Fiosrúchán Scóipe ar Mhí-úsáid Gnéis i Scoileanna Lae agus Cónaí na nOrd Eaglasta, 2024]]. Foilsíodh an tuarascáil réamhfhiosrúcháin seo faoi na líomhaintí ar an 3 Meán Fómhair 2024. In 2025 cheap an tAire Dlí agus Cirt [[Helen McEntee]] [[Michael MacGrath (breitheamh)|Michael MacGrath]] ina chathaoirleach ar an gCoimisiún Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/coimisiun-imscruduchain-a-bhunu-le-liomhainti-stairiula-faoi-dhrochusaid-ghneasach-i-scoileanna/|teideal=Coimisiún Imscrúdúcháin á bhunú le líomhaintí stairiúla faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna a fhiosrú|dáta=2025-07-08|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-07-08}}</ref> Bhunaigh an [[Rialtas an 34ú Dáil|34ú Rialtas]] in 2025 scéim chúitimh chomh maith do dhaoine a d'fhulaing drochúsáid ghnéasach i scoileanna.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Coimisiún Imscrúdúcháin le bunú faoi mhí-úsáid gnéis i scoileanna|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0708/1522383-coimisiun-imscruduchain-le-bunu-faoi-mhi-usaid-gneis-i-scoileanna/|date=2025-07-08|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> <ref>{{Lua idirlín|url=https://gov.ie/ga/an-roinn-oideachais/preaseisiuinti/minister-mcentee-announces-establishment-of-commission-of-investigation-into-historical-sexual-abuse-in-schools-and-appointment-of-chair/|teideal=Fógraíonn an tAire McEntee bunú Coimisiúin Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach stairiúil i scoileanna agus ceapadh Cathaoirligh|údar=gov.ie|dáta=8 Iúil 2025|language=ga-IE|work=gov.ie|dátarochtana=2025-07-08}}</ref> {{Príomhalt|Cásanna mí-úsáid ghnéis in Éirinn de chuid na hEaglaise Caitlicí}} == Féach freisin == * [[Foréigean gnéasach]] * [[Péidifilia]] * [[Cásanna mí-úsáid ghnéis in Éirinn de chuid na hEaglaise Caitlicí]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Coireanna gnéis]] [[Catagóir:Mí-úsáid ghnéis]] t1uqoo8luhtoc7qjk28s0t9hy21ud06 0 89040 1273152 1162471 2025-07-08T17:50:08Z 223.205.72.14 /* Achoimre */ 1273152 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Carachtar}} Is pearsa ó ''[[Leabhar Gabhála na hÉireann]]'' í '''Ceasair''' ([[Sean-Ghaeilge]] '''Cessair''' nó '''Cesair'''), le brí Brón, Cruatan. De réir an ''LGÉ'',<ref>[https://celt.ucc.ie//published/G800011A/index.html Leabhar Laighneach], [https://celt.ucc.ie//published/G800011A/text001.html Lebor Gabála] ar CELT. [https://www.tcd.ie/library/manuscripts/collections/medieval-irish.php CnT] MS 1339 (olim H 2.18), f. 4a 50.</ref> ba cheannaire í ar na chéad lonnaitheoirí a tháinig go [[Éire|hÉirinn]], roimh an [[Díle]].<ref name="DCM">"Cesair 1," ''A Dictionary of Celtic Mythology''. James McKillop. [[Oxford University Press]], 1998</ref> D'fhéadfadh gur iarracht é seo miotas níos luaite págánach a athinsint do lucht Chríostaí,<ref name=DCM/> ach b'fhéidir mar mhalairt air sin gur toradh bréagstaire tar éis an iompú é. ==Achoimre== De réir an ''LGÉ'', iníon '''Bith''' mac [[Naoi (fáidh)|Naoi]] (neamh-bíobalta) agus a bhean chéile '''Birren''' ba ea Ceasair.<ref name=DCM /> Tá an t-ainm ''Bith'' fréamhaithe ón [[Prótai-Cheiltis]] ''*bitu''-, a thugtaí go minic mar chuid d'ainmneacha ríthe na nGallach agus Ceiltigh na nOileán (''cf''. [[Bituitus]]).<ref>[http://dil.ie/5971 1 bith] ar eDIL, domhan.</ref><ref>[https://lrc.la.utexas.edu/eieol_base_form_dictionary/iriol/17 Bituitus]</ref> I leaganacha áirithe den scéal, d'inis Naoi dóibh dul go dtí teorainn iarthair an domhain, chun an Díle atá le teacht a éalú. I leaganacha eile, tar éis d'áit ar [[Áirc Naoi]] a shéanadh orthu, dúirt Ceasair leo [[íol]] a dhéanamh chun comhairle a thabhairt dóibh. Dúirt an t-íol leo éalú ón Díle thar muir go hÉirinn. D'imigh siad ar thrí long ar turas fada, ach nuair a rinne siad iarracht teacht i dtír, cailleadh dhá long. I measc iad siúd a tháinig slán, ní raibh ach Ceasair, naonúir bán is daichead agus triúr fear: ''[[Fintán mac Bóchra]]'', ''Bith'' agus ''[[Ladra]]''. Tháinig siad i dtír ag [[Dún na mBárc]]<ref>[https://www.logainm.ie/8371.aspx Dún na mBárc]</ref> ar [[Bá Bheanntraí]], daichead lá roimh an Díle, in Aois an Domhain 2242<ref>[http://www.ucc.ie/celt/published/G100005A/ Annál 2242]. Ní dhéantar aon iarracht RC a thabhairt do na heachtraí seo.</ref> de réir [[Annála na gCeithre Máistrí]], nó 2361 RC de réir chroineolaíocht [[Seathrún Céitinn|Sheathrúin Chéitinne]]. Roinneadh an triúr fear go cothrom idir na mná. Go háirithe, thóg Ceasair ''Fintán'', thóg ''Bairrfhind'' Bith agus thóg Alba ''Ladra''. Fuair ''Bith'' agus ''Ladra'' bás tamaillín i ndiaidh sin, áfach (ba é Ladra an chéad fhear curtha faoi in Éirinn). Fágadh ''Fintán'' ina aonar leis na mná, ach chuaigh an obair sa mhuileann air agus theith sé. Nuair a tháinig an Díle, níor tháinig ach ''Fintán'' slán. Rinneadh bradán de agus níos deireanaí iolar. Mhair sé 5,500 bliain tar éis na Díle, nuair a rinneadh fear de arís agus d'inis sé scéal stair na hÉireann. De réir seanscéil, fuair Ceasair bás ag ''Cúil Ceasra(ch)'' i g[[Connacht]] agus curadh [[carn]], ''Carn Ceasra(ch)'', thar a corp. Deirtear go bhfuil an carn seo in aice le [[Mainistir na Búille]] i g[[Contae Ros Comáin]], nó b'fhéidir ag [[Cnoc Meá]]<ref>[https://www.logainm.ie/1415856.aspx Cnoc Meá] ar logainm.ie</ref> i g[[Contae na Gaillimhe]] (Lynch, 2006). De réir leagan níos luaite den scéal, is amhlaidh in ''[[Cín Dromma Snechtai]]'' atá caillte, ba í [[Banbha]] an chéad bhean a tháinig go hÉirinn, lena beirt deirfiúracha, triúr fear agus caoga ban.<ref>[[John T. Koch|Koch, John T.]]. ''Celtic Culture: A Historical Encyclopedia''. ABC-CLIO, 2006, lch. 165</ref> Ba thrédhia na talún iad Banbha, [[Fódhla]] agus ''[[Ériu]]'', agus ba iad ''[[Mac Cuill]]'', ''[[Mac Cecht]]'' agus [[Mac Gréine]] a bhfear chéile. I leaganacha Críostaí, is amhlaidh go seasann Ceasair, ''Bairrfhind'' agus ''Alba'' in áit an trébhandia, agus ''Fintán'', ''Bith'' agus ''Ladra'' in áit an triúr déithe.<ref>[[John Carey|Carey, John]]. [http://sulis.ucc.ie/cdi/wp-content/uploads/textarchive/Carey_QuigginPamphletsI.pdf ''The Irish National Origin-Legend: Synthetic Pseudohistory''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190819072305/http://sulis.ucc.ie/cdi/wp-content/uploads/textarchive/Carey_QuigginPamphletsI.pdf|date=2019-08-19}}. [[University of Cambridge]], 1994, lch. 21</ref><ref name=monaghan85>Monaghan, Patricia. ''The Encyclopedia of Celtic Mythology and Folklore''. Infobase Publishing, 2004, lch. 85</ref> D'fhéadfadh é chomh maith go bhfuil nasc idir ''Fintán/Mac Cuill'' agus an [[bradán feasa]], a bhain eolas go léir an domhain amach tar éis dó naoi gcnó choill, a thit i d[Tobar Connla]] isteach, a ithe. Is amhlaidh de réir a n-ainmneacha gur mháithreacha sinseartha an domhain iad compánach Cheasaire, ina measc: ''German'' (Gearmánaigh), ''Espa'' (Spáinnigh), ''Alba'' (Briotanaigh), ''Traige'' (Tráiciaigh), ''Gothiam'' (Gotaigh), srl. Sa chaoi seo, "le teacht dream Cheasaire, cruthaíodh in Éirinn domhnán de dhaonra an domhain go léir". Tugann ainmneacha roinnt compánach eile, bandéithe ársa na hÉireann chun cuimhne.<ref name=monaghan85/> Déanann Seathrún Céitinn trácht ar seanscéal gur shéid stoirm mhór triúr iascairí — ''Capa'', ''Laigne'' agus ''Luasad'' — ón [[Leithinis na hIbéire|Ibéir]] go hÉirinn, bliain roimh an nDíle. Thaitin an tír leo, chuaigh siad abhaile chun a mná chéile a bhailiú, tháinig ar ais tamaillín roimh an Díle, agus bádh go léir ansiúd iad. De réir seanscéal Gaelacha eile na meánaoise, is é Ceasair ainm d'iníon rí ''[[Gallia]]'', a phós [[Ard-Rí na hÉireann]], [[Úgaine Mór]], sa 6ú nó 5ú haois RC. Tá leagan eile fós ag Mallory.<ref>[[J. P. Mallory]], ''The Origins of the Irish'', Thames & Hudson (2013), Chuid a Seacht {{ISBN|9780500051757}}</ref> Bhí céad is caoga ban agus triúr fear maraon leis na scéalta eile. Fuair an chéad fhear bás agus cuireadh faoi é i g[[Contae Loch Garman]]. Bhí céad ban anois ag an dara fear agus d'éag é le teann corthachta. Chuaigh an 150 ban ansin sa tóir ar an bhfear a raibh fós ann, ach léim sé isteach san fharraige agus rinneadh bradán de. ==Foinsí== * [[John O'Donovan]] (eag.) (1848–1851), ''Annals of the Kingdom of Ireland by the Four Masters'' [http://www.ucc.ie/celt/published/T100005A/index.html Vol 1] * D. Comyn & P. S. Dinneen (eag.) (1902–1914), [http://www.ucc.ie/celt/published/T100054/index.html ''The History of Ireland by Geoffrey Keating''] * [[James MacKillop]] (1998), ''Dictionary of Celtic Mythology'' * Ronan Lynch (2006), ''The Kirwans of Castlehacket, Co. Galway: History, folklore and mythology in an Irish horseracing family'', [[Four Courts Press]], {{ISBN|1-84682-028-6}}. ==Tagairtí== {{reflist}} {{S-start}} {{s-bef|roimh=none}} {{s-ttl|teideal=[[Leabhar Gabhála na hÉireann|Lionnaitheoirí miotasacha na hEireann]]|bliain=[[Annála na gCeithre Máistrí|ACM]] 2958 BC [http://www.ucc.ie/celt/online/T100054/text010.html]<br>[[Seathrún Céitinn|FFE]] 2361 BC [http://www.exclassics.com/ceitinn/for6.htm]}} {{s-aft|tar éis=[[Parthalán]]}} {{s-end}} {{Scéalta miotaseolaíochta}} [[Category:Miotaseolaíocht na nGael]] [[Category:Luath-ionróirí na hÉireann]] [[Catagóir:Bandéithe na nGael]] 1gdsfaclc8k62z1ilc4xibifrmqb8xv 0 89328 1273247 1140997 2025-07-09T09:28:24Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273247 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Loch fionnuisce [[Albain|Albanach]] is ea '''Loch Dabhach a' Phùir'''<ref>{{cite web | url = https://www.ainmean-aite.scot/placename/dochfour/ | teideal = Dochfour/Dabhach a' Phùir | publisher = [[Ainmean-Àite na h-Alba]] | ceann-là_inntrigidh = 2019-04-26 | dátarochtana = 2019-04-26 | archivedate = 2019-04-26 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20190426174346/https://www.ainmean-aite.scot/placename/dochfour/ }}</ref>, atá suite [[Na Garbhchríocha|sna Garbhchríocha]], thart ar seacht gciliméadar siar ó dheas ó [[Inbhir Nis]]. Tá sé in aice le Loch Nis, thart ar 500 méadar soir ó thuaidh sa [[An Gleann Mór, Comhairle na Gàidhealtachd|Ghleann Mór]]. Tá an loch thart ar 1.6 km ar fhad agus thart ar 350 méadar ar leithead ag an bpointe is leithne. Cothaíonn [[Abhainn Nis]] an loch ón iardheisceart agus a an abhainn amach as an loch san oirthuaisceart. Tá Loch Dabhach a' Phùir mar chuid den [[Canáil Chaladónach|Chanáil Chaladónach]]. Nuair a tógadh an Chanáil Chaladónach, d'ardaigh dromchla an locha thart ar 3 mhéadar, agus tá sé thart ar 16 mhéadar os cionn na farraige anois.<ref>[http://www.loch-ness.org/familiarisation.html Duilleag Loch Nis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190131034102/http://www.loch-ness.org/familiarisation.html |date=2019-01-31 }} (Beurla)</ref> Tá sé thart ar 50 troigh ar doimhneacht, ag a phointe is doimhne.<ref>Murray, Sir John and Pullar, Laurence (1910) ''Bathymetrical Survey of the Fresh-Water Lochs of Scotland, 1897-1909''. [http://www.nls.uk/maps/bathymetric/text.cfm?seq=1226 "Lochs of the Ness Basin"]{{Dead link|date=Deireadh Fómhair 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, td 383, Iom-leabhar II, Pàirt I. Leabharlann Nàiseanta na h-Alba.</ref> Téann an bóthar A82 thar chladach thuaidh an locha, rud a chiallaíonn go bhfuil sé éasca teacht air. Tá Taigh Dabhach a' Phùir, foirgneamh ón 18ú haois, suite ar bhruach an locha.<ref>{{cite web | url = https://canmore.org.uk/site/99226/dochfour-house | teideal = Dochfour House | obair = Canmore | publisher = [[Àrainneachd Eachdraidheil Alba]] | ceann-là_inntrigidh = 2019-04-26}}</ref> Tá na gairdíní tarraingteach do thurasóirí. ==Tagairtí== {{Reflist}} ==Naisc sheachtracha== * [http://maps.nls.uk/view/74400568 Mapa an locha] ''Bathymetrical Survey of the Fresh-Water Lochs of Scotland (1910)''. Tá Loch Dabhach a' Phùir ar thaobh na láimhe deise. [[Catagóir:Comhairle na Gàidhealtachd]] [[Catagóir:Tíreolaíocht na hAlban]] [[Catagóir:Lochanna]] 03864w9kpt81tmsebt12wdjyg3ab8ew 2 90239 1273124 1272951 2025-07-08T12:35:18Z Marcas.oduinn 33120 1273124 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ {{Úsáideoir:Marcas.oduinn/Teimpléad:Barra Roghchláir}} =Réamhrá= [ [https://www.teanglann.ie/ teanglann.ie] | [https://www.focloir.ie/ focloir.ie] | [https://www.tearma.ie/ tearma.ie] | [http://dil.ie/ dil.ie] | [https://www.logainm.ie/ga/ logainm.ie] | [https://www.sloinne.ie sloinne.ie] | [https://en.wikisource.org/wiki/An_Etymological_Dictionary_of_the_Gaelic_Language MacBain] ] [CELT|CODECS|ISOS|THD|BILL|.. ] [ ''[https://medievalscotland.org/kmo/AnnalsIndex/index.shtml Index of Names in Irish Annals]''<!-- le Mari Elspeth nic Bryan--> | ''[https://www.libraryireland.com/names/contents.php Irish Names and Surnames]''<!-- le Rev Patrick Woulfe, ar Library Ireland--> | ''[http://research.ucc.ie/doi//locus?section=d487e79 Onomasticum Goedelicum]'' | ''[http://research.ucc.ie/doi/atlas Atlas of Names]'' | ''[http://fmg.ac/Projects/MedLands/IRELAND.htm#_Toc389126210 MEDIEVAL LANDS - Ireland]''<!-- ar fmg.ac--> ] Daoine: aicme, ciarraí, cine, cineál, clann, corca, dál, dream, duine/daoine, fine, muintir, pobal, síol, teaghlach, tuath; s/daor-chineál, sloinne Tosaíodh an obair seo ar an 6ú Meán Fómhair 2018, leis an leathanach [[Oidheadh Chlainne Uisnigh]] * Foinsí ar [https://www.ucc.ie/en/research-sites/celt/ CELT]: ** [https://celt.ucc.ie/published/G800011A/text001.html LGÉ], [https://celt.ucc.ie/published/G800011A/ LL], G800011A ** [https://celt.ucc.ie/published/G100005A/ ACM, ARÉ LS 1220 ''srl.''], G100005A ** [https://celt.ucc.ie/published/G100054/ FFÉ, OFM A 14 ''srl.''], G800054 * [http://exploringcelticciv.web.unc.edu/ Exploring Celtic Civilisation] * Sean-Ghaeilge ** [http://www.smo.uhi.ac.uk/liosta/old-irish-l/ OLD-IRISH-L] ** ''[https://www.digitalmedievalist.com/opinionated-celtic-faqs/how-to-learn-old-irish/ How to learn old irish]'' ** [https://lrc.la.utexas.edu/eieol/iriol U-Texas] ** [https://www.ria.ie/research-projects/focloir-stairiuil-na-gaeilge Foclóir Stairiuil na Gaeilge] ar ARÉ * [https://omniglot.com/writing/irish.htm Gaeilge] ar omniglot * [https://tuairisc.ie/comhairle-ghramadai-no-comhairle-gramadai-an-seimhiu-agus-an-rosheimhiu/ ‘Comhairle ghramadaí’ nó ‘comhairle gramadaí’? An séimhiú agus an róshéimhiú…], Kevin Hickey, tuairisc.ie # ''[https://web.archive.org/web/20070807234048/http://www.carroll.co.uk/irish/chapt01.htm The Eberian Kings]'' # [https://celt.ucc.ie/published/E900000-003/ Early Irish Population-Groups], [[Eoin Mac Néill]] # [https://wikipedialibrary.wmflabs.org/?next_url=/users/my_library/ Wikipedia Library] # Celtic Literature Collective (CLC) ## ''[http://www.maryjones.us/ctexts/index_irish.html Irish Literature]'', CLC ## ''[https://www.ancienttexts.org/library/celtic/ctexts/index_irish.html Irish index]'', Ancient Texts # [https://bill.celt.dias.ie/vol4/browseatsources.php Textual sources], CELT * [[:Teimpléad:cite web]] * [[:Teimpléad:cite book]] * [[:Teimpléad:citation]] * [[:Teimpléad:familytree]] * [[Speisialta:WhatLinksHere/Teimpléad:Glanadh-mar]] * [https://www.wikidata.org/wiki/Special:NewItem Earra nua] ar WikiData * [[Miotaseolaíocht na nGael]] * [[:Catagóir:Miotaseolaíocht na nGael]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Éireannacha]] * [[:Catagóir:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] * Faiceachas {{Scéalta miotaseolaíochta}} {{An Rúraíocht}} {{An Fhiannaíocht}} {{Scéalaíocht na Ríthe}} {{Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise}} =Bliain 1, 2018 - 2019= ==Céim 1 - An Rúraíócht== Cóipeáil agus aistriú go díreach ó wiki-suímh (en, de, srl) eile. * béim ar an Rúraíocht... * ... agus Tuatha Dé Danann agus Ardríthe na hÉireann a thagann isteach leis na scéalta úd. * ainm an phríomhleathnaigh as NuaGhaeilge; athsheoladh ann don ainm as SeanGhaeilge * [[Donn Cuailnge]], [[Finnbhennach]], [[Maol]], [[Liath Macha agus Dub Sainglend]], [[Caladbolg]], [[Fragarach]], [[Fedelm]], [[Dáire mac Fiachna]], [[Cairpre Nia Fer]], [[Fedelm Noíchrothach]], [[Erc mac Cairpri]], [[Achall]] * Naisc dhearga nó athsheolta go [[:en:Ulster Cycle]] ar en.wiki *# a/s, [[Cairbre Cuanach]] *# a/s, [[Condere mac Echach]] *# n/d, [[Fiachu mac Fir Febhe]] *# n/d, [[Folloman mac Conchobair]] *# n/d, [[Friuch]] *# n/d, [[Goll mac Carbada]] *#* [[Nechtan Scéne]] ==Céim 2 - Scéalta Miotaseolaíochta== * Gramadach ** Tuiseal Ginideach ** na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha * Leathnaigh eile nach bhfuil fós an sna teimpléidí reatha * Scéalta Miotaseolaíochta: [[Cessair]], [[Partholón]], [[Nemed]], [[Fir Bolg]]; [[Fomhóraigh]]; (Tuatha Dé Danann agus Clann Mhíle í gcéim 3) ** [[Tuan mac Cairill]], [[Neimheadh]], [[Fiacha mac Delbaíth]], [[Mac Cuill]], [[Mac Gréine]], [[Cichol Gricenchos]], [[Fintán mac Bóchra]], [[Dealgnaid]], [[Bóinn (bandia)]], [[Ealcmhar]], [[Cethlenn]], [[Conand]], [[Elatha]], [[Tethra]], [[Glas Ghaibhneann]] * Leathanaigh eile: ** [[Leabhar Bhaile an Mhóta]], [[Tomhaidhm]] * Bunachar: tagairtí ISoS, CELT, CODECS srl ==Céim 3 - Tuatha Dé Danann, Clann Mhíle== * Gramadach (arís) ** Tuiseal Ginideach ** na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha * [[Tuatha Dé Danann]] ** [[Éber Finn]] &rarr; [[Éibhear Fionn]], [[Érimón]] &rarr; [[Éiremhón]] &rarr; [[Éireamhón]], [[Badb]] &rarr; [[Badhbh (bandia)]], [[Bres]], [[Aislinge Oenguso]], [[Ábartach]], [[Abhean]], [[Áed]], [[Airmed]], [[Anu]], [[Aobh]], [[Aoi]], [[Aoife (iníon Bhodhbh Dheirg)]], [[Bec]], [[Bodb Derg]], [[Brea]], [[Brian (miotaseolaíocht)]], [[Caer Ibormeith]], [[Cermait]], [[Creidhne]], [[Dian Cécht]], [[Ethal]], [[Ecne]], [[Fionnuala]], [[Goibhniu]], [[Iuchar]], [[Iucharba]], [[Ler]], [[Luchtaine]], [[Miach]], [[Neit]], [[Uaithne]] * [[Clann Mhíle]] ** [[Goídel Glas]], [[Fénius Farsaid]], [[Scota]], [[Amergin Glúingel]], [[Bilé]], [[Donn]], [[Muimne, Luigne agus Laigne]], [[Ér, Orba, Ferón agus Fergna]], [[Íriel Fáid]], [[Ethriel]], [[Conmáel]], [[Tigernmas]] * Eile ** [[Biróg]], [[Immram Brain]] ([[Bran mac Feabhail]]), [[Carman]], [[Crobh Dearg]], [[Crom Cruach]], [[Cailleach]], [[Ceithre Sheod]] ==Céim 4 - Ard-Ríthe== * [[Ard-Ríthe na hÉireann]] ** [[Eochaid Étgudach]], [[Cearmna Finn]], [[Sobhairce]], [[Eochaid Faebar Glas]], [[Fiacha Labhrainne]], [[Eochaid Mumu]], [[Óengus Olmucaid]], [[Énna Airgdech]], [[Rothechtaid mac Main]] (I), [[Sétna Airt]] (I), [[Fíachu Fínscothach]], [[Muinemón]], [[Faildergdóid]], [[Ollom Fódla]], [[Fínnachta]], [[Slánoll]], [[Géde Ollgothach]], [[Fíachu Findoilches]], [[Berngal]], [[Ailill mac Slánuill]], [[Sírna Sáeglach]], [[Rothechtaid Rotha]], [[Elim Olfínechta]], [[Gíallchad]], [[Art Imlech]], [[Nuadu Finn Fáil]], [[Bres Rí]], [[Eochaid Apthach]], [[Finn mac Blatha]], [[Sétna Innarraid]] (II), [[Siomón Brecc]], [[Dui Finn]], [[Muiredach Bolgrach]], [[Énna Derg]], [[Lugaid Íardonn]], [[Sírlám]], [[Eochaid Uairches]], [[Eochaid Fíadmuine]], [[Conaing Begeclach]], [[Lugaid Lámderg]], [[Art mac Lugdach]], [[Fíachu Tolgrach]], [[Ailill Finn]], [[Eochaid mac Ailella]], [[Airgetmar]], [[Dui Ladgrach]], [[Lugaid Laigde]], [[Áed Ruad, Díthorba agus Cimbáeth]] ([[Áed Rúad]] ([[Áed Ruad]]), [[Díthorba]], [[Cimbáeth]]), [[Rechtaid Rígderg]], [[Úgaine Mór]], [[Bodbchad]], [[Lóegaire Lorc]], [[Cobthach Cóel Breg]], [[Labraid Loingsech]], [[Meilge Molbthach]], [[Mog Corb]], [[Óengus Ollom]], [[Irereo]], [[Fer Corb]], [[Connla Cáem]], [[Ailill Caisfiaclach]] ([[Ailill]]*), [[Adamair]], [[Eochaid Ailtlethan]], [[Fergus Fortamail]], [[Óengus Tuirmech Temrach]], [[Conall Collamrach]], [[Nia Segamain]], [[Énna Aignech]], [[Crimthann Coscrach]], [[Rudraige mac Sithrigi]] (III), [[Finnat Már]], [[Bresal Bó-Díbad]], [[Conchobar Abradruad]], [[Crimthann Nia Náir]], [[Cairbre Cinnchait]], [[Feradach Finnfechtnach]], [[Fíatach Finn]], [[Fíachu Finnolach]], [[Elim mac Conrach]], [[Túathal Techtmar]], [[Mal mac Rochride]], [[Fedlimid Rechtmar]], [[Cathair Mór]], [[Conn Cétchathach]], [[Conaire Cóem]], [[Art mac Cuinn]], [[Lugaid mac Con]] ([[Lughaidh]]*), [[Fergus Dubdétach]], [[Cormac mac Airt]], [[Eochaid Gonnat]] ([[Eochaidh]]*), [[Cairbre Lifechair]], [[Fothad Cairpthech]], [[Fothad Airgthech]], [[Fíachu Sroiptine]], [[Colla Uais]], [[Muiredach Tirech]], [[Cáelbad]], [[Eochaid Mugmedon]], [[Crimthann mac Fidaig]] ([[Criofan]]*), [[Níall Noígíallach]] &larr; [[[[Niall Noígíallach]]]], [[Nath Í mac Fiachrach]], [[Lóegaire mac Néill]] ==Céim 5 - ABCDEí== * [[Annála na hÉireann]], [[Banseanchas]], [[Cóir Anmann]], [[Dinnseanchas]], [[Echtra]] ([[Eachtra]]) agus [[Immram]] ([[Iomramh]]), [[Echtra Condla]], [[Echtra Fergusa maic Léti]], [[Eachtra Neara]], [[Sanas Cormaic]] ==Céim 6 - An Fhiannaíocht== * [[An Fhiannaíocht]], Na [[Fianna]] Daoine * [[Creidne]], [[Finn Eces]], [[Finn mac Cumaill]] &larr; [[Fionn mac Cumhaill]], [[Oisín]], [[Diarmuid Ua Duibne]], [[Gráinne (miotaseolaíocht)|Gráinne]], [[Niamh Chinn Óir]], [[Bodhmall]], [[Muireann]], [[Plúr na mBan]], [[Sadb]] &rarr; [[Sadhbh]], [[Caílte mac Rónáin]], [[Conán mac Lia]], [[Conán mac Morna]], [[Cumall]], [[Goll mac Morna]], [[Liath Luachra]], [[Oscar mac Oisín]] Scéalta ar fáil * [[Agallamh Beag]], [[Agallamh na Seanórach]], [[Bruidhean Chaorthainn]], [[Cath Finntrágha]], [[Cath Gabhra]], [[Eachtra Bhodaigh an Chóta Lachtna]], [[Fianshruth]], [[Fionn agus Gráinne]], [[Macgnímartha Finn]], [[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]] Scéalta nach bhfuil ar fáil ar wikipediae * [[Bruidhean Chéise Corainn]], [[Bruidhean Bheag na hAlmhaine]], [[Bruidhean Eochaidh Bhig Dheirg]] # [[Eachtra Iollainn Iolchrothaigh Mhic Ríogh na hEasbáinne]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Eachtra_Iollainn_Iolchrothaigh_Mhic_Ríogh_na_hEasbáinne en]''') # [[Eachtra an Ghiolla Dheacair]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Eachtra_an_Ghiolla_Dheacair en]''') # [[Eachtra Lomnachtáin]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Eachtra_Lomnachtáin en]''') #* [[Fotha Catha Cnucha]] # [[Tóraíocht Taise Taoibhghile]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Tóraíocht_Taise_Taoibhghile en]''') # [[Tóraíocht Shaidhbhe Iníne Eoghain Óig]] ('''[http://en.wikipedia.org/wiki/Tóraíocht_Shaidhbhe_Iníne_Eoghain_Óig en]''') #* [[Nessa Ní Shéaghdha]], [[Máirín Ní Mhuiríosa]] ==Céim 7 - Scéalaíocht na Ríthe== * [[Ard-Ríthe na hÉireann]] ''thuas, céim 4'', [[Baile in Scáil]], [[Baile Chuinn Chétchathaig]] (scrios: [https://ga.wikipedia.org/wiki/Baile_Chuinn_Cétchathaigh?redirect=no Baile_Chuinn_Cétchathaigh], [https://ga.wikipedia.org/wiki/Baile_Chuinn_Cétchathaig?redirect=no Baile_Chuinn_Cétchathaig]), [[Sadb ingen Chuinn]] ==Céim 8 - Lámhscríbhinní== * [[Teimpléad:Lámhscríbhinní Gaelacha na Meánaoise]] ** [[Leabhar Gabhála na hÉireann]] *# [[Leabhar Fhear Maí]] ** [[Leabhar na gCeart]], Oidheadh Chlainne x 3: [[Oidheadh Chlainne Lir|... Lir]] ([[Clann Lir]]), [[Oidheadh Chlainne Tuireann|... Tuireann]], [[Oidheadh Chlainne Uisnigh|... Uisnigh]] ==Céim 9 - Aithbhreithniú== * Glan / Cuir le roinnt leathnach ** [[Aengus]] &rarr; [[Aonghas]], [[Áine]], [[Badb]] &rarr; [[Badhbh (bandia)]], [[Breogán]], [[Brigit]], [[Cormac mac Airt]], [[Daghdha]], [[Enbarr]], [[An Fhiannaíocht]], [[Fionn mac Cumhaill]], [[Grian (bandia)]], [[Lugh]], [[Níall Noígíallach]], [[Niamh Chinn Óir]], [[Oisín]] * Leathanaigh eile: ** ''[[Úsáideoir:Marcas.oduinn/List of Irish mythological figures]]'' ** [[Miotaseolaíocht na nGael]], [[Na Scéalta Miotaseolaíochta]], [[An Rúraíocht]], [[An Fhiannaíocht]], [[Scéalaíocht na Ríthe]] ==Céim 10 - feabhsú na Gaeilge== * [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Cruthaithe|Cruthaithe]] * Gramadach (arís eile) ** Tuiseal Ginideach ** na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha =Bliain 2, 2019 - 2020= == Feabhsú na Gaeilge (2) == * Tuiseal ginideach ** Mo chuid airgid ''vs.'' Mo chuid den airgead ** Séimhithe * na clásail choibhneasta díreacha agus indíreacha * Ainmneacha Sean &rarr; Meán &rarr; Nua-Ghaeilge ** Eisceachtaí: [[Aengus]], [[Brigit]] (''vs.'' [[Naomh Bríd]]), [[Daghda]] nó [[Daghdha]] (ní *Dea-dhia), [[Lugh]] (ní [[Lú]]) ==Tagairtí== * Bunachar: tagairtí ISoS, CELT, CODECS, WikiData * LGÉ, ACM, FFÉ go Gaeilge (go háirithe i leathanaigh na nArd-Ríthe) ==Ath-bhreithniú== * [[Ceasair]], [[Parthalán]], [[Neimheadh]], [[Fir Bholg]] * [[Sláine mac Deala]]... [[Eochaid mac Eirc]] ==Catagóirí== * [[:Catagóir:Dreamanna na hÉireann]], [[:Catagóir:Éarainn]], [[:Catagóir:Ulaid]], [[:Catagóir:Eoghanachta]], [[:Catagóir:Ríthe na Teamhrach]] ==Ogham, [[Aibítir]]== * [[Ogham]], [[:Catagóir:Ogham]], [[Auraicept na n-Éces]], [[Bríatharogam]]=[[Briatharogham]], [[De Dúilib Feda na Forfid]], [[In Lebor Ogaim]]=[[An Leabhar Oghaim]], [[Inscríbhinní Oghaim]] * [[:Teimpléad:Litreacha Oghaim]], [[beith (ogham)|beith]]*, [[luis (ogham)|luis]], [[fearn (ogham)|fearn]], [[sail (ogham)|sail]], [[nion (ogham)|nion]] | [[uath (ogham)|uath]], [[dair (ogham)|dair]], [[tinne (ogham)|tinne]], [[coll (ogham)|coll]], [[ceirt (ogham)|ceirt]] | [[muin (ogham)|muin]], [[gort (ogham)|gort]], [[nGéadal (ogham)|nGéadal]]*, [[straif (ogham)|straif]], [[ruis (ogham)|ruis]] | [[ailm (ogham)|ailm]], [[onn (ogham)|onn]], [[úr (ogham)|úr]], [[eadhadh (ogham)|eadhadh]], [[iodhadh (ogham)|iodhadh]] | [[Forfeda]], ''[[Ébad (ogham)|Ébad]]-a, [[Oir (ogham)|Oir]]-a, [[Uillenn (ogham)|Uillenn]]-a,'' [[Iphín (ogham)|Iphín]]=[[Ifín (ogham)|Ifín]], ''[[Emancholl (ogham)|Emancholl]]-s'', [[Peith (ogham)|Peith]] * [[:Catagóir:Inscríbhinní Oghaim]], [[CIIC 2]]=[[Cloch Oghaim Chluain Muirís]], [[CIIC 10]]=[[Cloch Oghaim Bhréisteach]], [[CCIC 11]]=[[Ráth na Dromainne]], [[CIIC 38]]=[[Cloch Oghaim Bhaile Mhuadáin]], [[CIIC 47]]=[[Cloch Oghaim Cháisleán tSíomoin]], [[CIIC 50]]<[[Ráth Chrois Uaithne]], [[CIIC 57]]–58=[[Clocha Oghaim Phlácais]], [[CIIC 66]]=[[Cloch Oghaim Bhéal an Churraigh Bháin]], [[CIIC 145]]=[[Cloch Oghaim Airghleanna]], [[CIIC 155]]-163=[[Clocha Oghaim Bhaile an tSagairt]], [[CIIC 170]]<[[Teampall Mhanachain]], [[CIIC 187]]<[[Cill Maoilchéadair]], [[CIIC 193]]<[[Mám an Óraigh]], [[CIIC 197]]–203=[[Clocha Oghaim Dhún Lóich]], [[CIIC 206]]–213=[[Clocha Oghaim Chill Chuallachta Thoir]], [[CIIC 220]]=<strike>[[Cloch Oghaim Dhoire Fhíonáin]]</strike> &rarr; [[Cloch Oghaim Dhoire Fhíonáin Beag]], [[CIIC 230]]<[[Clochán Cárthainn]], [[CIIC 241]]=[[Clocha Oghaim Dhún Lóich]], [[CIIC 246]]=<strike>[[Chlocha Oghaim Aird Chánachta]]</strike> &rarr; [[Clocha Oghaim Aird Chánachta]], [[CIIC 266]]-267=<strike>[[Clochanna Oghaim Chill Tíre]]</strike> &rarr; [[Clocha Oghaim Chill Tíre]], [[CIIC 272]]-281<[[Uaimh agus Clocha Oghaim Dhrom Lócháin]], CICC iii=[[Cloch Oghaim Bhaile an Bhúlaeraigh Thuaidh]], CIIC iii=[[Cloch Oghaim Dhún gCoimín]], CIIC iii<[[Caiseal Imileá an Bhóthair]], CIIC iii=[[Clocha Oghaim Tulaigh Garráin]], CIIC iii<<strike>[[Bhaile Uí Bhaoithín]]</strike> &rarr; [[Baile Uí Bhaoithín]], CIIC iii<<strike>[[Teampall Ráth Theas]]</strike> &rarr; [[Teampall Ráth Teas]] ==Dreamanna== {| |- valign=top || [[Íomhá:Ptolemy's Ireland.png|mion|100px|Léarscáil Tolamaes]] || [[Íomhá:Ireland early peoples and politics.gif|mion|100px|Luath-dhreamanna]] || [[Íomhá: Ireland900.svg|mion|100px|Éire 900]] || [[Íomhá:Www.wesleyjohnston.com-users-ireland-maps-historical-map1014.gif|thumb|100px|Éire 1014]] || [[Íomhá:www.wesleyjohnston.com-users-ireland-maps-historical-map1300.gif|mion|100px|[[Tiarnas na hÉireann]], 1300]] || [[Íomhá:Ireland 1450.png|mion|100px|Éire 1450]] || [[Íomhá:IrelandBaronies1899Map.png|mion|105px|Barúntachtaí 1899]] |- valign=top || [[Íomhá: Ireland900.svg|mion|100px]] || [[Íomhá:Kingdom of Munster-900.svg|mion|100px]] || [[Íomhá:Kingdom of Osraige-900.svg|mion|100px]] || [[Íomhá:Kingdom of Leinster-900.svg|mion|100px]] || [[Íomhá:Kingdom of Mide-900.svg|mion|100px]] || [[Íomhá:Kingdom of Connacht-900.svg|mion|100px]] || [[Íomhá:Kingdom of Breifne-900.svg|mion|100px]] |- valign=top || [[Íomhá:UlsterDioceseKingdoms.png|mion|100px]] || [[Íomhá:NorthernUiNeill.png|mion|100px]] |} ===Luath-dhreamanna=== * [[Prótastair Éireann]]<[[Stair na hÉireann]], [[Periplus Massiliach]], [[Ora Maritima]], [[Almagest]]- ([[Úsáideoir:Ériugena|ÉG]]), [[Geografaíocht (Tolamaes)]]-, [[Scotti]], [[Attacotti]]-, [[Breatain (logainm)]], [[:Teimpléad:Éire Tholamaes]] * Connacht: [[Auteini]]=[[Uaithni]], [[Fir Ol nEchmacht]], [[Nagnatae]], [[Nagnata]]; Laigin: [[Brigantes (Éire)]], [[Cauci]], [[Coriondi]], [[Domnu]], [[Fir Domnann]], [[Gailióin]], <strike>[[Manapi]]</strike> &rarr; [[Manapii]]; Mide: [[Eblani]]=[[Ebdani]]=[[Blanii]], [[Eblana]]; Muma: [[Gangani]]=[[Concani]], [[Iverni]], [[Uellabori]], [[Uodiae]]=[[Usdiae]]; Uladh: [[Darini]], [[Erdini]], [[Uennicnii]] * Eile: [[Belgae]], [[Scotia]]-, [[Gleann Scoithín]], [[Albion]]-, [[Caledonia]]-, [[Damnonii]], [[Dumnonii]], [[Hibernia]]- * Le dáileadh: [[Indech]], [[Octriallach]], * [[Ríochtaí Éireann]], [[Cúigí na hÉireann]] * [[Dáire Doimthech]], [[Lugaid Loígde]] (Lugaid mac Con), [[Ríthe Éireann]], [[Flaith]], [[Tigerna]]=[[Tiarna]], [[Liosta Ríthe na hÉireann]], [[Ard-Ríthe na hÉireann]]-, [[Rí na Teamhrach]]=[[Ríthe na Teamhrach]], [[Coirpre mac Néill]]=[[Cairbre mac Néill]]-, [[Ailill Molt]], [[Lugaid mac Lóegairi]]=[[Lughaidh mac Laoghaire]], [[Ríocht na Mumhan]], [[Rí na Mumhan]]=[[Ríthe na Mumhan]], [[Rí na Deasmhumhan]]=[[Ríthe na Deasmhumhan]], [[Rí na Tuadhmhumhan]]=[[Ríthe na Tuadhmhumhan]], [[Rí na hIarmhumhan]]=[[Ríthe na hIarmhumhan]], [[Rí na hUrmhumhan]]=[[Ríthe na hUrmhumhan]], [[Liosta Ríthe Uladh]] &rarr; [[Rí na nUladh]]=[[Ríthe na nUladh]], [[An Dubhaltach Mac Fhirbhisigh]] &rarr; [[Dubhaltach Mac Firbhisigh]], [[Ríocht na Mí]], [[Rí na Mí]]=[[Ríthe na Mí]], [[Airgíalla]]=[[Oirialla]], <strike>[[Ríthe an Oiriall]]</strike> &rarr; [[Ríthe na nOiriall]]=[[Ríthe Oiriall]], [[Bréifne]], [[Ríthe na Bréifne]], [[Ríthe na Laighean]], [[Ríthe an Osraí]], [[Tiarnas na hÉireann]]-, [[Túathal mac Cormaic]]=[[Túathal Máelgarb]]=[[Tuathal Maolgharbh]], [[Diarmait mac Cerbaill]]=[[Diarmaid mac Cearbhaill]]-, [[Domnall Ilchelgach]]=[[Domnall mac Muirchertaig]]=[[Domhnall mac Muircheartaigh]], [[Forggus mac Muirchertaig]]=[[Fearghas Mac Muircheartaigh]], [[Eochaid mac Domnaill]]=[[Eochaidh mac Domhnaill]], [[Báetán mac Muirchertaig]]=[[Baotán mac Muircheartaigh]], [[Ainmuire mac Sétnai]]=[[Ainmhire mac Seanna]], [[Báetán mac Ninnedo]]=[[Baotán mac Nínneadha]], [[Áed mac Ainmuirech]]=[[Aodh mac Ainmhireach]], [[Áed Sláine]]=[[Aodh Sláine]], [[Colmán Rímid]]=[[Colmán Ríomhaí]]=[[Colmán mac Báetáin]]=[[Colmán mac Baotáin]], [[Áed Uaridnach]]=[[Aodh Fuariodhnach]], [[Máel Coba mac Áedo]]=[[Maol Cobha mac Aodha]], [[Suibne Menn]]=[[Suibhne Meann]], [[Domnall mac Áedo]]=[[Domhnall mac Aodha]] {{Éire Tholamaes}} Féach ''[http://sites.rootsweb.com/~irlkik/ihm/ire000.htm IHM]'': {|class = wikitable ! width=10% | Dream ! width=10% | Treibh ! width=10% | As ! width=10% | Am ! width=20% | [[Leabhar Gabhála na hÉireann|LGÉ]] ! width=40% | Dál/Corca/Clann |- valign=top || [[Cruithne]] || [[Priteni]] || Breatain || 8u - 5ú RC || [[Fomhóraigh]]? || [[Dál nAraidi]], [[Uí Echach Cobo|Uí Eachach Cobha]], ''[[Loígis]]'', [[Soghain]] |- valign=top || [[Éarainn]] || [[Belgae]] || Breatain || 5ú - 3ú RC || [[Fir Bholg]] || ''Ulaid'' (Dál Riada, Dál Fiatach), [[Corca Laidhe]], [[Múscraí]], [[Corca Dhuibhne]], [[Corca Bhaiscinn]], [[Uí Mhaine]], [[Conmhaicne]] |- valign=top || [[Laigin]] || || Armorica || 3ú - 1ú RC || [[Tuatha Dé Danann]]? || [[Fir Domnann]], [[Gailióin]]; [[Uí Fhailí]], ''[[Uí Bairrche]]'', [[Uí Eineachghlais]]; [[Gailenga]]? |- valign=top || [[Gaeil]] || [[Míl Easpáine]] || Gall || 2ú - 1ú RC || [[Féine]] || [[Eoghanachta]], [[Connachta]] |} ===Breá=== * [[Brega]]=[[Breá]] ===Bréifne=== * [[Ríthe Bhréifne]] ===Ciannachta=== * [[Ciannachta]], [[Ciannachta Glen Geimin]]=[[Ciannacht Ghleann Geimhin]], [[Síl nÁedo Sláine]]=[[Síol Aodha Sláine]], [[Gailenga]] ===Iverni=== * =[[Érainn]]=[[Éarainn]], [[Dáire]], [[Darini]], [[Dáirine]], [[Corcu Loígde]]=[[Corca Laidhe]], [[Corc mac Luigthig]]=[[Conall Corc]], [[Dáire Doimthech]]*, [[Lugaid Loígde]]~[[Lugaid Laigdech]], [[Íar mac Dedad]], [[Óengus Bolg]]=[[Aonghas Boilg]], [[Aimend]]=[[Aimeann]], [[Deda mac Sin]]<[[Cland Dedad]], [[Dál gCais]]-, [[Dáire mac Dedad]], [[Síl Conairi]]=[[Síol Chonaire]], [[Cairpre]], [[Mairtine]], [[Múscraige]]=[[Múscraí]], [[Corcu Duibne]]=[[Corca Dhuibhne]], [[Corcu Baiscinn]]=[[Corca Bhaiscinn]], [[Dáire Cerbba]]=[[Dáire Cearba]], [[Uí Liatháin]], [[Uí Fidgenti]]=[[Uí Fiodhghinte]] ===''Laigin''=== * [[Laigin]], [[Uí Failgi]]=[[Uí Fhailí]], [[Failge Berraide]]=[[xxx]], [[Fothairt]], [[Dál Cormaic]]-, [[Énnae Cennsalach]], [[Crimthann mac Énnai]]=[[Criomhthann mac Éanna]], [[Augaire mac Ailella]]=[[Agaire mac Ailealla]]?, ([[Diarmait Mac Murchada]]=[[Diarmaid Mac Murchadha]]), [[Domhnall Caomhánach]], [[Art Óg mac Murchadha Caomhánach]] * [[Uí Chinnsealaigh]], [[Áed mac Colggen]]=[[Aodh mac Colgan]] {{Navbox | name = Laigin | title = [[Laigin]] | state = {{{state|}}} | listclass = hlist | group1 = Kindreds and septs | list1 = {{Navbox|child | group1 = Dál Niad Cuirp | list1 = [[Uí Máil]]&nbsp;• [[Uí Dúnlainge]]&nbsp;• [[Uí Ceinnselaig]]&nbsp;• [[Uí Failge]]&nbsp;• [[Uí Bairrche]]&nbsp;• [[Uí Enechglaiss]]&nbsp;• Uí Crimthainn Áin<!-- {{Navbox|child | group1 = [[Uí Máil]] | list1 = O'Tighe&nbsp;* [[O'Kelly]] | group2 = [[Uí Dúnlainge]] | list2 = Fitzdermot&nbsp;* [[O'Toole family|O'Toole]]&nbsp;* [[O'Byrne family|O'Byrne]]&nbsp;* [[Cosgrave|O'Cosgrave]] | group3 = [[Uí Cheinnselaig]] | list3 = [[MacMurrough dynasty|MacMurrough Kavanagh]]&nbsp;* [[Kinsella]]&nbsp;* [[Kehoe]]&nbsp;* [[Finneran|O'Finneran]]&nbsp;* [[Murphy|O'Murphy]]&nbsp;* [[O'Garvey]]&nbsp;* [[Hartley (surname)|O'Hartley]]&nbsp;* [[O'Ryan]]&nbsp;* [[Morrow (surname)|Morrow]] | group4 = [[Uí Failghe]] | list4 = [[O'Connor Faly]]&nbsp;* [[O'Dunne]]&nbsp;* [[O'Dempsey]]&nbsp;* [[Kavanagh (surname)|Kavanagh]]&nbsp;* [[Branagh]]&nbsp;* [[Fitzpatrick (surname)|MacGilpatrick (Fitzpatrick)]]&nbsp;* [[O'Dwyer (surname)|O'Dwyer]]&nbsp;* [[O'Holohan]]&nbsp;* [[O'Hennessy]] | group5 = [[Uí Bairrche]] | list5 = [[MacGorman]]&nbsp;* [[Kearney (disambiguation)|Kearney]]&nbsp;* [[Tracy (name)|Tracy]]&nbsp;* [[Hughes (disambiguation)|Hughes]]&nbsp;* [[Mooney]]&nbsp;* [[Carney (surname)|Carney]] | group6 = [[Uí Enechglaiss]] | list6 = ''O'Feary | group7 = Uí Crimthainn Áin | list7 = ''O'Duff }}--> | group2 = Dál Cairpre Arad | list2 = O'Kealy | group3 = [[Dál Messin Corb]] | list3 = [[Uí Garrchon]] }} | group2 = Daoine | list2 = [[Úgaine Mór]]&nbsp;• [[Lóegaire Lorc]]&nbsp;• [[Labraid Loingsech]]&nbsp;• [[Óengus Ollom]]&nbsp;• [[Fergus Fortamail]]&nbsp;• [[Crimthann Coscrach]]&nbsp;• [[Nuadu Necht]]&nbsp;• [[Cumall|Cumhall]]&nbsp;• [[Fionn mac Cumhaill]]&nbsp;• [[Oisín]]&nbsp;• [[Oscar mac Oisín|Oscar]]&nbsp;• [[Conchobar Abradruad]]&nbsp;• [[Cathair Mór]]&nbsp;• [[Énnae Cennsalach]]&nbsp;• [[Crimthann mac Énnai]]&nbsp;• [[Áed mac Colggen]]&nbsp;• [[Augaire mac Ailella]]&nbsp;• [[Máel Mórda mac Murchada]]&nbsp;• [[Diarmait Mac Murchada]]&nbsp;• [[Art Óg mac Murchadha Caomhánach]]&nbsp;• [[Fiach Mac Aodha Ó Broin]] | group3 = Aiteanna | list3 = [[An Nás]]&nbsp;• [[Mullach Maistean]]&nbsp;• [[Cnoc Liamhna]] | group4 = Cathanna | list4 = [[Cath Cheann Fuait|Ceann Fuait]]&nbsp;• [[Cath Ghleann Máma|Gleann Máma]]&nbsp;• [[Cath Chluain Tarbh|Cluain Tarbh]]&nbsp;• [[Cath na Móna Móire|Móin Mhór]]&nbsp;• [[Cath Ros Mhic Thriúin|Ros Mhic Thriúin]]&nbsp;• [[Cath Ghleann Molúra|Gleann Molúra]] | group5 = Altanna gaolmhara | list5 = [[Gaeil]]&nbsp;• [[Míl Espáine]]&nbsp;• [[Érimón]]&nbsp;• [[Scéalta Miotaseolaíochta]]&nbsp;• [[An Fhiannaíocht]]&nbsp;• [[Dinnseanchas]]&nbsp;• [[Leabhar Laighneach]]&nbsp;• [[Ríthe na Laighean]]<!--&nbsp;• [[O'Rahilly's historical model]]&nbsp;• [[Gaelic nobility of Ireland]]&nbsp;• ''[[Follow Me up to Carlow]]''--> }} ===Mumha=== * [[Iarmumu]]=[[Iarmuman]]=[[Iarmhumha]]=[[Iarmhumhain]]=[[Iarumhain]], [[Tuadmumu]]=[[Tuadhmhumha]]=[[Tuadhmhumhain]]=[[Tuamhain]], [[Deasmumu]]=[[Deasmhumha]]=[[Deasmhumhain]]=[[Deasumhain]]-, [[Urmumu]]=[[Urmhumha]]=[[Urumhain]] * [[Éoganachta]]=[[Eoghanachta]], [[Mug Nuadat]]=[[Mogh Nuadhad]], [[Ailill Aulom]], [[Lugaid mac Con]], [[Mac Con]], [[Éogan Mór]]=[[Eógan Mór]]=[[Eoghan Mór]], [[Fiachu Muillethan]], [[Éile]], [[Eoghanacht Chaisil]], [[Eoghanacht Ghleanndamhnach]], [[Eoghanacht Áine]], [[Eoghanacht Locha Léin]], [[Eoghanacht Raithlinn]], [[Eoghanacht Oirthir Cliach]], [[Eóganacht Ninussa]], [[Mathghamhain]], [[Deirgtine]], [[Fiachu Muillethan]], [[Ailill Flann Bec]]=[[Ailill Flann Beag]], <strike>[[Feidlimid mac Cremthanin]]</strike>=[[Fedelmid mac Cremthainn]]=[[Feidlimid mac Crimthainn]]=[[Feilimí mac Criomhthainn]], [[Mór Mumhan]], [[Óengus mac Nad Froích]], [[Feidlimid mac Óengusa]]=[[Feilimí mac Aonghasa]], [[Fíngen mac Áedo Duib]]=[[Finghin mac Aodha Dhuibh]], [[Eochaid mac Óengusa]]=[[Eochaidh mac Aonghasa]], [[Crimthann Srem mac Echado]]=[[Criomhthann Sreamh mac Eochada]], [[Áed Bennán mac Crimthainn]]=[[Aodh Beanmán mac Criomhthainn]], [[Nad Froích mac Cuirc]]=[[Nadh Fraoigh mac Coirc]], [[Bressal mac Ailello Thassaig]]=[[Bressal mac Ailello]]=[[Breasal mac Ailealla]], [[Angias]]=[[Angas]], [[Faílbe Flann mac Áedo Duib]]=[[Failbhe Flann mac Aodha Dhuibh]], [[Cathal mac Finguine]] {{Mumhain}} ===Oirialla=== * [[Ríthe Oiriall]] # Dallán Forgaill # [[xxx]]=[[Rossa Buí Mac Mathúna]] &larr; [[:en:Rossa Buide Mac Mathúna]] #* [[Uí Tuirtri]]=[[Uí Thoirtre]], [[Donnchad Ua Cerbaill]]=[[Donnchadh Ó Cearbhaill]] ===Osraí=== * [[Dál Birn]], [[Óengus Osrithe]]=[[Aonghas Osraithe]], [[Lóegaire Birn Búadach]]=[[Laoghaire Birn Buach]] ===''Ulaid'' / Cruithne=== * [[Ulaid]] (FFÉ: Oll-sháith), [[Clanna Rudraige]], [[Dál Riata]]=[[Dál Riada]]-, [[Dál Fiatach]], [[Cruthin]]=[[Cruithne]], Conall Anglonnach, [[Conaille Muirtheimne]], [[Dál mBuinne]], [[Erc Dhál Riada]], [[Loarn mac Eirc]]&rarr;[[Cenél Loairn]]=[[Cineál Loairn]], [[Aonghas mac Eirc]]&rarr;[[Cenél nÓengusa]]=[[Cineál Aonghasa]], [[Adomnán]]=[[Adhamhnán]]=[[Naomh Adhamhnán]], [[Senchus Fer n-Alban]]=[[Seanchas Fear Alban]], [[Duan Albanach]], [[Muirchertach mac Muiredaig]]=[[Muircheartach mac Muireadaigh]]-, [[Fergus Mór]]=[[Fearghas Mór]], [[Domangart Réti]]=[[Domhanghart Réite]], [[Gabrán mac Domangairt]]=[[Gabhrán mac Domhanghairt]]&rarr;[[Cenél nGabráin]]=[[Cineál Gabhráin]], [[Comgall mac Domangairt]]=[[Comhghall mac Domhanghairt]]>[[Cenél Comgaill]]=[[Cineál Comhghaill]], [[Eilne]], [[Loígis]], [[Sogain]]=[[Soghain]], [[Senchineoil]]=[[Seanchineál]], [[Uí Blathmaic]], [[Uí Echach Arda]], [[Conmhaícne]]=[[Conmhaicne]], [[Ciarraige]]=[[Ciarraí]], [[Corco Mruad]]=[[Corca Mrua]], [[Vita tripartita Sancti Patricii]]-, [[Dál nAraidi]]=[[Dál Araí]], [[Ríthe Dáil Araidi]]=[[Ríthe Dhál Araí]], [[Dál nAraidi Mag Line]]=[[Dál Araí Mhaigh Line]], [[Dál nAraidi in Tuaiscirt]]=[[Dál Araí an Tuaiscirt]], [[Uí Echach Cobo]]=[[Uíbh Eachach Cobha]], [[Uí Erca Céin]], [[Leath Cathail]]=[[Leath Chathail]], [[Tipraiti Tireach]]=[[Tiobraid Tíreach]], [[Ríthe na nUladh]], [[Muiredach Muinderg]]=[[Muireadhach Muindearg]], [[Eochaid mac Muiredaig Muinderg]]=[[Eochaidh mac Muireadhaigh Mhuindeirg]], [[Cairell mac Muiredaig Muinderg]]=[[Caireall mac Muireadhaigh Mhuindeirg]], [[Demmán mac Cairill]]=[[Deamán mac Cairill]], [[Báetán mac Cairill]]=[[Baotán mac Cairill]], [[Áed Dub mac Suibni]]=[[Aodh Dubh mac Suibne]], [[Eochaid mac Condlai]]=[[Eochaidh mac Connla]], [[Fergnae mac Oengusso Ibdaig]]=[[Feargna mac Aonghasa Iobhdaigh]], [[Fíachnae mac Báetáin]]=[[Fiachna mac Baotáin]], [[Fiachra Cáech]]=[[Fiachra Caoch]], [[Fiachnae mac Demmáin]]=[[Fiachna mac Deamáin]], [[Connad Cerr]]=[[Connadh Cearr]], [[Dúnchad mac Fiachnai]]=[[Dúnchadh mac Fiachna]], [[Máel Cobo mac Fiachnai]]=[[Maol Cobha mac Fiachna]], [[Blathmac mac Máele Cobo]]=[[Blathmac mac Maoil Chobha]], [[Congal Cennfota mac Dúnchada]]=[[Congal Ceannfhada mac Dúnchadha]], [[Mongán mac Fiachnai]]=[[Mongán mac Fiachna]], [[Bécc Bairrche mac Blathmaic]]=[[Béic Bairrche mac Blathmhaic]], [[Áedán mac Gabráin]]=[[Aodhán mac Gabhráin]], [[Congal Cáech]]=[[Conghal Caoch]] {{Navbox | name = Ulaid | title = [[Ulaid]] | state = {{{state|}}} | group1 = Finte agus clanna | list1 = {{Navbox|child | group1 = [[Dál nAraidi]] | list1 = [[Uí Echach Cobo|Uí Eachach Cobha]]&nbsp;* ''[[Loígis]]''&nbsp;* [[Soghain]] <!--{{Navbox|child | group1 = [[Uí Echach Cobo]] | list1 = [[MacGowan]]&nbsp;* [[Magennis]]&nbsp;* [[McCartan]]&nbsp;* [[Lynch (surname)|Lynch]] | group2 = [[Loígis]] | list2 = [[Moore (surname)|O'More]]&nbsp;* [[O'Kelly]]&nbsp;* O'Deevy&nbsp;* O'Doran&nbsp;* O'Lalor&nbsp;* [[O'Dowling]]&nbsp;* [[McEvoy|MacEvoy]]&nbsp;* [[Bergin|O'Bergin]]&nbsp;* O'Mulcahy | group3 = [[Soghain]] | list3 = O'Manning&nbsp;* [[Mac an Bhaird|MacWard]]&nbsp;* O'Scurry&nbsp;* [[Lennon|O'Lennon]]&nbsp;* MacCashin&nbsp;* [[Gilly]]&nbsp;* MacGing }}--> | group2 = [[Conmhaícne]] | list2 = Conmhaícne Mara&nbsp;* Conmaicne Magh Réin&nbsp;* Conmaicne Cuile Toladh&nbsp;* Conmaicne Mide <!--{{Navbox|child | group1 = [[Conmhaícne Mara]] | list1 = O'Kealy&nbsp;* MacConneely&nbsp;* O'Devaney&nbsp;* O'Cloherty&nbsp;* [[Folan|MacFolan]] | group2 = Conmaicne<br/>Magh Réin<br> | list2 = MacRannall&nbsp;* MacDorcy&nbsp;* O'Mulvey&nbsp;* [[O'Farrell]]&nbsp;* O'Beglin&nbsp;* [[Borden (surname)|Borden]]&nbsp;* [[Hallissey|O'Hallissy]]&nbsp;* O'Murry&nbsp;* O'Curneen&nbsp;* O'Mulooly&nbsp;* MacMullock&nbsp;* O'Doonan&nbsp;* O'Kearon&nbsp;* MacCoogan&nbsp;* [[Gaynor|MacGaynor]]&nbsp;* [[Quinn|O'Quinn]]&nbsp;* MacShaffrey&nbsp;* [[Connick|MacConnick]]&nbsp;* [[Keegan|O'Keegan]]&nbsp;* MacLeavy&nbsp;* MacMorrow&nbsp;* [[MacShane]]&nbsp;* O'Sullahan&nbsp;* [[O'Tormey]] | group3 = Conmaicne <br>Cuile Toladh | list3 = O'Tolleran&nbsp;* O'Colleran&nbsp;* O'Moran&nbsp;* [[Martin (surname)|Martin]] | group4 = Conmaicne Mide | list4 = MacRourke&nbsp;* O'Breen&nbsp;* O'Toler }}--> | group3 = ''[[Ciarraige]]'' | list3 = &nbsp;<!--[[Ó Céirín|O'Kieran (Kearns)]]&nbsp;* [[O'Conor Kerry]]&nbsp;* [[O'Murtagh]]&nbsp;* O'Neide--> | group4 = [[Corco Mruad]] | list4 = &nbsp;<!--[[Ó Conchubhair Corcomroe|O'Conor Corcomroe]]&nbsp;* [[Uí Lochlainn|O'Loughlin]]&nbsp;* [[O'Flaherty]]&nbsp;* O'Deely&nbsp;* [[O'Drennan]]&nbsp;* O'Melody&nbsp;* MacCurtin&nbsp;* [[O'Davoren]]--> }} | group2 = Pearsana | list2 = [[Cermna Finn]]&nbsp;* [[Sobairce]]&nbsp;* [[Ollom Fódla]]&nbsp;* [[Fínnachta]]&nbsp;* [[Slánoll]]&nbsp;* [[Géde Ollgothach]]&nbsp;* [[Fíachu Findoilches]]&nbsp;* [[Berngal]]&nbsp;* [[Ailill mac Slánuill]]&nbsp;* [[Finn mac Blatha]]&nbsp;* [[Sírlám]]&nbsp;* [[Airgetmar]]&nbsp;* [[Áed Ruad, Díthorba agus Cimbáeth]]&nbsp;* [[Macha]]&nbsp;* [[Rudraige mac Sithrigi]]&nbsp;* [[Congal Cláiringnech]]&nbsp;* [[Bresal Bó-Díbad]]&nbsp;* [[Fachtna Fáthach]]&nbsp;* [[Conchobar mac Nessa]]&nbsp;* [[Fergus mac Róich]]&nbsp;* [[Fedelm Noíchrothach]]&nbsp;* [[Deichtine]]&nbsp;* [[Cúscraid]]&nbsp;* [[Cormac Cond Longas]]&nbsp;* [[Findchóem]]&nbsp;* [[Amergin mac Eccit]]&nbsp;* [[Conall Cernach]]&nbsp;* [[Mal mac Rochride]]&nbsp;* [[Tipraiti Tireach]]&nbsp;* [[Fiacha Araidhe]]&nbsp;* [[Cáelbad]]&nbsp;* [[Fiachnae mac Báetáin]]&nbsp;* [[Congal Cáech]]&nbsp;* [[Fergus mac Áedáin]]&nbsp;* [[Máel Bressail mac Ailillo]]&nbsp;* [[Mac Creiche]] | group3 = Litríocht | list3 = ''[[Scéla Conchobair]]''&nbsp;* ''[[Táin Bó Cúailnge]]''&nbsp;* ''[[Compert Con Culainn]]''&nbsp;* ''[[Scéal Muc Mhic Dhathó]]''&nbsp;* ''[[Mesca Ulad]]''&nbsp;* ''[[Annála Uladh]]'' | group4 = Áiteanna | list4 = [[Eamhain Mhacha]]&nbsp;* [[Teamhair]]&nbsp;* [[Ros na Rí]] | group5 = Críocha | list5 = [[Airrther]]&nbsp;* [[Bairrche]]&nbsp;* [[Cineál Fhaghartaigh]]&nbsp;* [[Conaille Muirtheimne]]&nbsp;* [[Cruithne]]&nbsp;* [[Uí Echach Cobo|Cobha]]&nbsp;* [[Dál Fiatach]]&nbsp;* [[Dál mBuinne]]&nbsp;* [[Dál nAraidi]]&nbsp;* [[Dál nAraidi in Tuaiscirt]]&nbsp;* [[Dál nAraidi Mag Line]]&nbsp;* [[Dál Riada]]&nbsp;* [[An Duifrian]]&nbsp;* [[Eilne]]&nbsp;* [[Latharna]]&nbsp;* [[Leath Cathail]]&nbsp;* [[Na hArda]]&nbsp;* [[Semne]]&nbsp;* [[Uí Blathmaic]]&nbsp;* [[Uí Dercco Céin]] | group6 = Altanna gaolmhara | list6 = [[Clanna Rudraige]]&nbsp;* [[Craobh Rua]]&nbsp;* [[Cú Chulainn]]&nbsp;* [[Uoluntii]]&nbsp;* [[Geografaíocht (Tolamaes)]]&nbsp;* [[Rúraíocht]]&nbsp;* [[Ríthe na nUladh]]&nbsp;* [[Ríthe Dáil Araidi]]&nbsp;* [[Gaeil]]&nbsp;* [[Míl Espáine]]&nbsp;* }} {{navbox |name = Kings of Dál Riata |title = [[List of Kings of Dál Riata|Kings of Dál Riata]] |state = {{{state|autocollapse}}} |listclass = hlist |list1 = * [[Fergus Mór|Fergus&nbsp;Mór]] * [[Domangart Réti|Domangart&nbsp;Réti]] * [[Comgall mac Domangairt|Comgall]] * [[Gabrán mac Domangairt|Gabrán]] * [[Conall mac Comgaill|Conall]] * [[Áedán mac Gabráin|Áedán]] * [[Eochaid Buide|Eochaid&nbsp;Buide]] * [[Connad Cerr|Connad&nbsp;Cerr]] * [[Domnall Brecc|Domnall&nbsp;Brecc]] * [[Ferchar mac Connaid|Ferchar]] * [[Conall Crandomna|Conall&nbsp;Crandomna]] * [[Dúnchad mac Conaing|Dúnchad]] * [[Domangart mac Domnaill|Domangart]] * [[Máel Dúin mac Conaill|Máel&nbsp;Dúin]] * [[Domnall Donn|Domnall&nbsp;Donn]] * [[Ferchar Fota|Ferchar&nbsp;Fota]] * [[Eochaid mac Domangairt|Eochaid&nbsp;mac&nbsp;Domangairt]] * [[Ainbcellach mac Ferchair|Ainbcellach]] * [[Fiannamail ua Dúnchado|Fiannamail]] * [[Selbach mac Ferchair|Selbach]] * [[Dúnchad Bec|Dúnchad&nbsp;Bec]] * [[Dúngal mac Selbaig|Dúngal]] * [[Eochaid mac Echdach|Eochaid&nbsp;mac&nbsp;Echdach]] * [[Muiredach mac Ainbcellaig|Muiredach]] * [[Eógan mac Muiredaig|Eógan]] * Interregnum * [[Áed Find|Áed&nbsp;Find]] * [[Fergus mac Echdach|Fergus]] * [[Donncoirce]] * Interregnum? * [[Conall mac Taidg|Conall&nbsp;mac&nbsp;Taidg]] * [[Conall mac Áedáin|Conall&nbsp;mac&nbsp;Áedáin]] * [[Domnall mac Caustantín|Domnall]] * [[Áed mac Boanta|Áed&nbsp;mac&nbsp;Boanta]] }} ===Eile=== # ''via'' [https://books.google.ie/books?id=XhZtDwAAQBAJ&pg=PA139&lpg=PA139&dq=Fir+Ol+nEchmacht&source=bl&ots=6Qd9jwIFix&sig=ACfU3U1c4bcDTv3wZGSQRXYbA_I7VG5WMA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjC_9yr8rnhAhXYQxUIHay6Ax8Q6AEwB3oECAIQAQ#v=onepage&q=Fir%20Ol%20nEchmacht&f=false Everything about Ireland]: #* [[Conmaicne]]=[[Conmhaicne]] ## srl... # ''via'' [http://sites.rootsweb.com/~irlkik/ihm/munster.htm irlkik/ihm/munster], ''22 stipendiary princes of Muma were the Kings of ... #* Dál Cais - [[Dál gCais]] ## Gabhrán - [[Gabhrán (dream)]] ##* Eoghanacht (when not King of Cashel) - [[Eoghanachta]] ## Deise - [[Déisi]] ##* Ui Liathain - [[Uí Liatháin]], Raithleann - [[Eoghanacht Raithlinn]], Muscraighe - [[Múscraige]], Dairfhine - [[Dáirine]] ## Dairfhine of the mt. - [[xxx]] ##* L. Léin - [[Eoghanacht Locha Léin]], Ciarraighe Lúachra - [[Ciarraige]] Lúachra, Corca Bhaiscinn and Léim na Con - [[Corca Bhaiscinn]], Ui Chonaill Gabhra - [[Uí Chonaill Gabhra]]<[[Uí Fidgenti]], Ui Chairbre - [[Uí Chairbre Aobha]]<[[Uí Fidgenti]], Cliu - Cliú, [[Eoghanacht Airthir Cliach]], Uaithne - [[Uaithne (dream)]], Eile - [[Éile]], Glenn Amhnach - [[Eoghanacht Ghleanndamhnach]], Corcu Luigde - [[Corca Laidhe]], Corcu Duibne - [[Corca Dhuibhne]] ## Boirenn - [[Boirenn]] ## Sechtmodh - [[Sechtmodh]] ==Scéal-liosta ó de.wiki== * [[Aided Cheit maic Mágach]], [[Aided Cheltchair maic Uthechair]], [[Aided Chonchobuir]]=[[Anbhás Chonchúir]], [[Aided Chon Culainn]]=[[Anbhás Chú Chulainn]], [[Aided Loegairi Buadaig]], [[Airne Fingein]], [[Baile Binnbérlach mac Buain]], [[Bóramha]], [[Cath Étair]]=[[Cath Éadair]], [[Cath Finntrágha]], [[Cath Maige Mucrama]], [[Compert Conchobuir]]=[[Coimpeart Chonchúir]], [[De chophur in da muccida]], [[Echtrae Nerai]], [[Immacallam in dá Thuarad]], [[Macgnímrada Con Culainn]], [[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]], [[Esnada Tige Buchet]], [[Orgain Denna Ríg]]=[[Argain Dinn Rí]] Daoine: * [[Achtan]], [[Adnae mac Uthidir]], [[Eithne Tháebfhota]]=[[Eithne Thaobhfhada]], [[Ferchertne]], [[Lugaid Lága]], [[Mes Gegra]]+[[Mesgegra]]=[[Meas Geagra]], [[Néde]]-[[Neidhe]], [[Tadhg mac Céin]] ==Dlí, nós, aicme== ** [[Áes dána]]=[[Aos dána]], [[Alltar]], [[Emain Ablach]]=[[Eamhain Abhlach]], [[Mag Mell]]=[[Magh Meall]] # [[Mag Muirthemne]] #* [[Tech Duinn]]=[[Teach Doinn]], [[Tír na nÓg]], [[Uí Bhreasail]], [[Aithech fortha]], [[Ánradh]]-s, [[Bard]]* # [[Bean ní]] #* [[Breithem]]-s, [[Bretha Crólige]], [[Bruiden]]-[[Bruíon]], [[Briugu]]-[[Brughaidh]], [[Cana]]-s, [[Clí]]-s, [[Craobh Airgid]], [[Críth gablach]], [[Curadhmhír]], [[Díchetal do chennaib]]-s=[[dícheadal do cheannaibh]]?, [[Féth fíada]], [[Fáith]] (Vates), [[Filid]], [[Fír flathemon]], [[Gáu flathemon]], [[Geis]], [[Glám dícenn]]=[[Glámh dícheann]]=[[Glámh dígeann]], [[Imbas forosnai]], [[Lóg n-enech]], [[Ollam Érenn]]=[[Ollamh Éireann]]* # [[Seanchaí]] # [[Sluaigh sí]] #* [[Tarbfeis]]-[[Tarbhfheis]], [[Teinm laída]]-s=[[Seinm laoidhte]]?, [[Trícha cét]]=[[Tríocha céad]], [[Túath]]=[[Tuath]] ==Suíomhanna== * [[Corpus of Electronic Texts]] ==Lámhscríbhinní / Annála== * [[Betham 154]]=[[ARÉ 23 N 10]], [[Leabhar Leasa Mhóir]]=[[Leabhar Mhic Cárthaigh Riabhaigh]], [[Leabhar Ua Maine]]=[[Leabhar Uí Mhaine]] &larr; [[:en:Leabhar Ua Maine]], [[Egerton 88]] &larr; [[:en:British Library, MS Egerton 88]], [[Egerton 90]]<[[Leabhar Uí Mhaine#Ábhar ar iarraidh]], [[Egerton 1782]] &larr; [[:en:British Library, MS Egerton 1782]], [[Leabhar an Iarla Bháin]]=[[Laud 610]], [[Rawlinson B 502]] &larr; [[:en:Bodleian Library, MS Rawlinson B 502]], [[Rawlinson B 512]], Síolta: [[An Leabhar Breac]], [[Liber Flavus Fergusiorum]], [[Gníomhais Thuamhan]] (dlí), ''[[Bodleian Library]]'', ''[[British Library]]'' * [[Saltair Caisil]], [[Annála Tiarnaigh]], [[Chronicon Scotorum]]=[[Chronicum Scotorum]], [[Croinic na hÉireann]], [[Annála Mhainistir na Búille]], [[Annála Easpacha na hÉireann]], [[Annála Chluain Mhic Nóis]], [[Annála Connacht]], [[Annála Mhainistir an Dubhuisce]], [[Leabhar Oiris]], [[Annála an Aonaigh]], [[Leabhar Mhic Cárthaigh]], [[Annála Inis Faithlinn as Áth Cliath]]?, [[Annála Gearra Thír Chonaill]], [[Annála Gearra Laighean]], [[Memoranda Gadelica]], [[Annála Gearra as Proibhinse Ard Macha]], [[Mír Annál Éireannach]]? ==Deirdre et al== * [[Deirdre]] ** [[Naoise]] *# [[Longes Mac n-Uislenn]] + [[Longes mac nUislenn]] + [[Oidheadh Chlainne Uisnigh]] ** [[Ealbha]], [[Anbhás Chú Chulainn]], [[Liath Macha]], [[Cridenbél]], [[Calatin]]-[[Cailitin]], [[Lao]]=[[Lao mac Rianghabhra]]=[[Láeg mac Riangabra]], [[Cloch an Fhir Mhóir]], [[Cairbre mac Eithne]] ==Teangacha== * [[Próit-Ind-Eorpais]] <> [[Na teangacha Ind-Eorpacha]] * [[Prótai-Cheiltis]] <> [[Teangacha Ceilteacha]] * [[Gaeilge Chianach]] ~ [[An Ghaeilge Ársa]] * [[Sean-Ghaeilge]] * [[Meán-Ghaeilge]] * [[Gaeilge Chlasaiceach]] * [[Gaeilge]] * [[Gaeilge na hAlban]] * [[Gaeilge Mhanann]] * [[An Bhreatnais]], [[Breatnais]] * [[An Bhriotáinis]], [[Briotáinis]] ==Eile== * [[Aos Sí]], [[Miotaseolaíocht na nGael]], [[Lámhscríbhinn Ghleann Masain]]-[[Lámhscríbhinn Ghleann Masáin]] # [[Leipreachán]] &larr; [[:en:Leprechaun]] * [[Na Cruithnigh]], [[Cernunnos]], [[Annála Inis Faithlinn]], [[Sé Aois an Domhain]] (''uath-imdhealú''), [[Sex Aetates Mundi]] (''síol''), [[Sex Aetates Mundi (Gaelach)]] (''síol''), [[Nuadha]], [[Noínden Ulad]], [[Indech]], [[Octriallach]] = Bliain 3, 2020 - 2021 = * [[Dartraige]]=[[Dartraí (tuath)]], [[Masraige]]=[[Masraí]] == Feabhsú na Gaeilge (3) == Mar is gnách... féach thuas. == Féineachas == * [[Audacht Morainn]], [[Bechbretha]], [[Bretha Crólige]], [[Bretha Nemed Déidenach]], [[Cáin Adomnáin]], [[Críth gablach]], ''[[De duodecim abusivis saeculi]]'', [[Derbfine]]=[[Dearbhfhine]], [[Fír flathemon]], [[Fortúatha]]=[[Forthuatha]], [[Gáu flathemon]], [[Gúbretha Caratniad]], [[Lóg n-enech]], [[Senchas Már]]=[[Seanchas Mór]], [[Tánaisteacht]], [[Tecosca Cormaic]]=[[Teagasc Chormaic]], [[Uraicecht na Ríar]]=[[Bunleabhar na Riar]], [[Uraicecht Becc]]=[[Bunleabhar Beag]], [[Éraic]]=[[Éiric]] == Bréifne == * [[Ríthe Bhréifne]], [[Bréifne Thoir]]-, [[Bréifne Thiar]]-, [[Tigernán Ua Ruairc]]=[[Tighearnán Ua Ruairc]]- ==Laigin== * [[Bran Becc mac Murchado]]=[[Bran Beag mac Murchadha]], [[Bran Mut mac Conaill]]=[[Bran Buta mac Conaill]], [[Fáelán mac Colmáin]]=[[Faolán mac Colmáin]], [[Rónán mac Colmáin]], [[Brandub mac Echach]]=[[Bran Dubh mac Eochach]], [[Cellach Cualann]]=[[Ceallach Chualann]], [[Fiannamail mac Maoil Tuile]]=[[Fiannamail mac Máele Tuile]], [[Áed Dibchine]]=[[Aodh Dibhchine]], [[Áed Dub mac Colmáin]]=[[Aodh Dubh mac Colmáin]], [[Crimthann mac Áedo]]=[[Criomhthann mac Aodha]], [[Murchad mac Brain Mut]], [[Dúnchad mac Murchado]]=[[Dúnchadh mac Murchadha]], [[Fáelán mac Murchado]]=[[Faolán mac Murchadha]], [[Muiredach mac Murchado]]=[[Muireadhach mac Murchadha]], [[Cellach mac Dúnchada]]=[[Ceallach mac Dúnchadha]], [[Ruaidrí mac Fáeláin]]=[[Ruairí mac Faoláin]], [[Bran Ardchenn]]=[[Bran Ardcheann]], [[Fínsnechta Cethardec]]=[[Fíonsneachta Ceathairdheach]], [[Muiredach mac Brain Ardchinn]]=[[Muireadhach mac Brain Ardchinn]], [[Muiredach mac Ruadrach]]=[[Muireadhach mac Ruairí]], [[Cellach mac Brain]]=[[Ceallach mac Brain]], [[Bran mac Fáeláin]]=[[Bran mac Faoláin]], [[Lorcán mac Cellaig]]=[[Lorcán mac Ceallaigh]], [[Túathal mac Máele-Brigte]]=[[Tuathal mac Maoilbhríde]], <strike>[[Ruarc mac Bran]]</strike>&rarr;[[Ruarc mac Brain]], [[Muirecán mac Diarmata]]=[[Muireacán mac Diarmada]], [[Dúnlaing mac Muiredaig]]=[[Dúnlaing mac Muireadhaigh]], [[Ailill mac Dúnlainge]], [[Domnall mac Muirecáin]]=[[Domhnall mac Muireacáin]], [[Muiredach mac Brain]]=[[Muireadhach mac Brain]], [[Crundmáel Erbuilc]]=[[Crannmhaol Anbholg]], [[Cerball mac Muirecáin]]=[[Cearbhall mac Muireacáin]], [[Fáelán mac Muiredach]]=[[Fáelán mac Muiredaig]]=[[Faolán mac Muireadhaigh]], [[Lorcán mac Fáeláin]]=[[Lorcán mac Faoláin]], [[Túathal mac Úgaire]]=[[Tuathal mac Aughaire]], [[Cellach mac Fáeláin]]=[[Ceallach mac Faoláin]], [[Úgaire mac Túathail]]=[[Aughaire mac Tuathail]], [[Domnall Cláen]]=[[Domhnall Claon mac Lorcáin]], [[Donnchad mac Domnall Claen]]?=[[Donnchad mac Domnaill Cláin]], ([[Máel Mórda mac Murchada]])=[[Maol Mórdha mac Murchadha]], [[Dúnlaing mac Túathail]]=[[Dúnlaing mac Tuathail]], [[Donncuan mac Dúnlainge]]=[[Donnchuan mac Dúnlainge]], [[Augaire mac Dúnlainge]]=[[Aughaire mac Dúnlainge]], [[Donnchad mac Dúnlainge]]=[[Donnchadh mac Dúnlainge]], [[Murchad mac Dúnlainge]]=[[Murchadh mac Dúnlainge]], [[Murchad mac Diarmata]]=[[Murchadh mac Diarmada]], [[Domhnall mac Murchadha (uathimdhealú)]]*, [[Domnall mac Murchada meic Diarmata]]≠[[Domhnall mac Murchadha]], [[Donnchad mac Domnaill Remair]]=[[Donnchadh mac Domhnaill Ramhair]], [[Énna mac Diarmata]]=[[Éanna mac Diarmada]], <strike>[[Diarmait mac Énna]]</strike>&rarr;[[Diarmait mac Énnai]]=[[Diarmaid mac Éanna]], [[Donnchad mac Murchada]]=[[Donnchadh mac Murchadha]], [[Diarmait mac Énna meic Murchada]]=[[Diarmaid mac Éanna mhic Mhurchadha]], [[Énna mac Donnchada meic Murchada]]=[[Énna Mac Murchada]]=[[Éanna mac Donnchadha mhic Mhurchadha]]=[[Éanna Mac Murchadha]], <strike>[[Bran Fionn mac Máelmórda]]</strike>&rarr;[[Bróen mac Máelmórda]]=[[Braon mac Maoilmhórdha]], <strike>[[Murchad mac Brain Fionn]]</strike>&rarr;[[Murchad mac Finn]]=[[Murchadh mac Fionn]] ==Uí Chinnsealaigh== * [[Bran ua Máele Dúin]]=[[Bran ó Maoil Dúin]], [[Cú Chongelt mac Con Mella]]=[[Cú Chongheilt mac Con Mealla]], [[Echu mac Muiredaig]]=[[Eochadh mac Muireadaigh]], [[Eterscél mac Áeda]]=[[Eidirscéal mac Aodha]]?, [[Laidcnén mac Con Mella]]=[[Laoghcheann mac Con Mealla]], [[Sechnassach mac Colggen]]=[[Seachnasach mac Colgan]], [[Crundmáel Bolg Luatha]]=[[Crannmhaol xxx Luatha]], [[Bran Ua Máele Dúin]] &#x2192; [[Bran ua Máele Dúin]]=[[Bran ó Maoil Dúin]], [[Élothach mac Fáelchon]]=[[Éalathach mac Faolcháin]], [[Donngal mac Laidcnén]]=[[Donnghal mac Laoghchinn]], [[Dub Calgaid mac Laidcnén]]=[[Dubh Cealgadh mac Laoghchinn]], [[Cennselach mac Brain]]=[[Cinnsealach mac Brain]], [[Cairpre mac Laidcnén]]=[[Cairbre mac Laoghchinn]], [[Cellach Tosach mac Donngaile]]=[[Ceallach Tosach mac Donnghaile]], [[Cathal mac Dúnlainge]] == Uí Fhailí == * [[Uí Failge]]=[[Uí Failghe]]=[[Uí Fhailí]], [[Ríthe Uí Fhailí]], [[Failge Berraide]], [[Bruidge mac Nath Í]]=[[Bruí mac Nath Í]], [[Áed Rón mac Cathail]]=[[Aodh Rón mac Cathail]], [[Ailill mac Áedo Róin]]=[[Ailill mac Aodha Róin]], [[Cillíne mac Forannáin]], [[Fland Dá Chongal]]=[[Flann ó Congaile]], [[Forbassach Ua Congaile]]=[[Forbasach ó Congaile]], [[Ailill Corrach mac Flainn]], [[Flaithnia mac Flainn]], [[Cummascach mac Flainn]]=[[Cumascach mac Flainn]], [[Cináed mac Flainn]]=[[Cionaoth mac Flainn]], [[Mugrón mac Flainn]]=[[Mughrón mac Flainn]], [[Domnall mac Flaíthnia]]=[[Domhnall mac Flaíthnia]], [[Óengus mac Mugróin]]=[[Aonghas mac Mughróin]], [[Flaíthnia mac Cináeda]]=[[Flaithnia mac Cionaoith]], [[Cináed mac Mugróin]]=[[Cionaoth mac Mughróin]] ==Mumha== * [[Saltair Caisil]]=[[Saltair Chaisil]] * [[Coirpre Cromm mac Crimthainn]]=[[Cairbre Crom mac Criomhthainn]], [[Feidlimid mac Coirpri Chruimm]]=[[Feilimí mac Cairbre Chroim]], [[Fergus Scandal mac Crimthainn]]=[[Fearghas Scannal mac Criomhthainn]], [[Feidlimid mac Tigernaig]]=[[Feilimí mac Tiarnaigh]], [[Amalgaid mac Éndai]]=[[Amhalghaidh mac Éanna]], [[Garbán mac Éndai]]=[[Garbhán mac Éanna]], [[Cathal mac Áedo]]=[[Cathal mac Aodha]], [[Cúán mac Amalgado]]=[[Cúán mac Amhalghadha]], [[Máenach mac Fíngin]]=[[Maonach mac Finghin]], [[Cathal Cú-cen-máthair]]=[[Cathal Cú-gan-mháthair]], [[Colgú mac Faílbe Flaind]]=[[Colgú mac Failbhe Flainn]], [[Finguine mac Cathail]]=[[Finghin mac Cathail]], [[Ailill mac Cathail]], [[Cormac mac Ailello]]=[[Cormac mac Ailealla]], [[Eterscél mac Máele Umai]]=[[Eidirscéal mac Maoil Umha]], [[Cathussach mac Eterscélai]]=[[Cathasach mac Eidirscéil]], [[Máel Dúin mac Áedo]]=[[Maol Dúin mac Aodha]], [[Ólchobar mac Duib-Indrecht]]=[[Ólchúr mac Duibh-Ixxx]], [[Ólchobar mac Flainn]]=[[Ólchúr mac Flainn]], [[Artrí mac Cathail]]=[[Airtrí mac Cathail]], [[Tnúthgal mac Artrach]]=[[xxx]], [[Tnúthgal mac Donngaile]]=[[Tnúthghal mac Donnghaile]], [[Feidlimid mac Cremthainn]]=[[Fedelmid mac Cremthainn]]=[[Feilimí mac Criomhthainn]], [[Ólchobar mac Cináeda]]=[[Ólchúr mac Cxxx]], [[Áilgenán mac Donngaile]]=[[Áilgeanán mac Donnghaile]], [[Máel Gualae mac Donngaile]]=[[Maol Guala mac Donnghaile]], [[Cenn Fáelad hua Mugthigirn]]=[[Ceann Faoladh Ó Macthiarna]], [[Dúnchad mac Duib-dá-Bairenn]]=[[Dúnchadh mac Duibh-dá-Bhoireann]], [[Dub Lachtna mac Máele Gualae]]=[[Dubh Lachtna mac Maoil Gualainne]], [[Finguine Cenn nGécan mac Loégairi]]=[[Finghin Ceann Géagán mac Laoghaire]], [[Cormac mac Cuilennáin]]=[[Cormac mac Cuileannáin]], [[Flaithbertach mac Inmainén]]=[[Flaithbheartach mac Ionúin]], [[Lorcán mac Coinlígáin]]=[[Lorcán mac Coinlíogáin]], [[Cellachán Caisil]]=[[Ceallachán Chaisil]], [[Máel Fathardaig mac Flainn]]=[[Maol Fathardaigh mac Flainn]]-, [[Dub-dá-Bairenn mac Domnaill]]=[[Dubh-dá-Bhoireann mac Domhnaill]], [[Fer Gráid mac Cléirig]]=[[Fear Grá mac Cléirigh]], [[Donnchad mac Cellacháin]]=[[Donnchadh mac Ceallacháin]], [[Máel Muad mac Brain|Maol Muadh mac Brain]], [[Íomhar Luimnigh]]-, [[Mathgamain mac Cennétig]]=[[Mathúin mac Cinnéide]], [[Diarmait Ua Briain]]=[[Diarmaid Ó Briain]], [[Muirchertach Ua Briain]]=[[Muircheartach Ua Briain]]-, [[Cormac Mac Carthaigh]]=[[Cormac Mac Cárthaigh]], [[Conchobar Ua Briain]]=[[Conchúr Ó Briain]], <strike>[[Toirdhealbhach mac Diarmada Ua Bhriain]]</strike>&rarr;[[Toirdhelbach mac Diarmata Ua Briain]]=[[Toirdhealbhach mac Diarmada Ó Briain]], [[Domnall Mór Ua Briain]]=[[Domhnall Mór Ó Briain]], [[Dúngal mac Máel Fothardaig Ua Donnchada]]=[[Dúnghal mac Maoil Fhothardaigh Ó Donnchadha]], Murchad mac Donnchada, [[Brian mac Murchada Ua Briain]]=[[Brian mac Murchadha Ó Briain]] == Iarmhumha == * [[Coirpre Luachra mac Cuirc]]=[[Cairbre Luachra mac Coirc]], [[Dauí Iarlaithe mac Maithni]]=[[]], [[Máel Dúin mac Áedo Bennán]]=[[Maol Dúin mac Aodha Beannáin]], [[Congal mac Máele Dúin]]=[[Congal mac Maoil Dúin]] == Oirialla == * [[Gofraid mac Fergusa]]=[[Gofraidh mac Fearghasa]]-, [[Donnchad Ua Cerbaill]]=[[Donnchadh Ó Cearbhaill]] ==Osraí== * [[Osraige]]=[[Osraí]], [[Cerball mac Dúnlainge]]=[[Cearbhall mac Dúnlainge]], [[Anmchad mac Con Cherca]]=[[Anmchadh mac Con Chearca]], [[Forbasach mac Ailella]]=[[Forbasach mac Ailealla]], [[Tóim Snáma mac Flainn]]=[[Tuaim Snámha mac Flainn]], [[Cellach mac Fáelchair]]=[[Ceallach mac Faolchair]], [[Dúngal mac Cellaig]]=[[Dúnghal mac Ceallaigh]], [[Donnchad mac Gilla Pátraic]]=[[Donnchadh mac Giolla Phádraig]] (1), [[Gilla Pátraic mac Donnchada]]=[[Giolla Phádraig mac Donnchadha]], [[Fáelchar Ua Máele Ódrain]]=[[Faolchar ó Maoil Ódrain]], [[Cú Cherca mac Fáeláin]]=[[Cú Chearca mac Faoláin]], [[Ailill mac Fáeláin]]=[[Ailill mac Faoláin]], [[Fáelán mac Forbasaig]]=[[Faolán mac Forbasaigh]], [[Fergal mac Anmchada]]=[[Fearghal mac Anmchadha]], [[Dúngal mac Fergaile]]=[[Dúnghal mac Fearghaile]], [[Riacán mac Dúnlainge]]=[[Riagán mac Dúnlainge]], [[Diarmait mac Cerbaill (rí Osraí)]]=[[Diarmaid mac Cearbhaill (rí Osraí)]], [[Cellach mac Cerbaill]]=[[Ceallach mac Cearbhaill]] == Uí Néill == * [[Uí Néill]] ** [[Uí Néill an Tuaiscirt]] *** [[Aileach]], [[Ríthe Ailigh]] *** [[Cenél Conaill]]=[[Cineál Chonaill]] *** [[Cenél nEógain]]=[[Cineál Eoghain]] **** [[Ó Néill]] ** [[Uí Néill an Deiscirt]] *** [[Ríthe Bhreá]] **** [[Síol Aodha Sláine]] **** [[Cnóbha]] **** [[Loch Gabhair]] *** [[Ríocht na Mí]] **** [[Ríthe na Mí]] *** [[Tethba]]=[[Tethbae]]=[[Txxx]] **** [[Cenél Coirpri]] **** [[Cenél Maini]] *** [[Ríthe Uisnigh]] **** [[Clann Cholmáin]] ***** [[Clann Cholmáin Bhig]] ***** [[Clann Cholmáin Mhóir]] **** [[Ríthe Fhir Chúl Bhreá]] == Uí Néill an Deiscirt == === [[Ríthe Bhreá]] === * [[Conall Laeg Breg]] mac Aodha Sláine=[[Conall Laogh Bhreá]] mac Aodha Sláine, [[Congal mac Áedo Sláine]]=[[Conghal mac Aodha Sláine]], [[Ailill Cruitire]] mac Aodha Sláine, [[Conaing Cuirre]] mac Congaile=[[Conaing Coirre]] mac Conghaile, [[Congalach mac Conaing Cuirre]]=[[Conghalach mac Conaing Choirre]], [[Írgalach mac Conaing]]=[[Irgalach mac Conaing]] Cuirre=[[Iorghalach mac Conaing]] Choirre, [[Amalgaid mac Congalaig]]=[[Amhalaidh mac Conghalaigh]], [[Conall Grant]]=[[Conall Grant mac Cernaig]]=[[Conall Grant mac Cearnaigh]], [[Conaing mac Amalgado]]=[[Conaing mac Amhalaí]], [[Indrechtach mac Dungalaig]]=[[Indreachtach mac Dunghalaigh]], [[Dúngal mac Amalgado]]=[[Dúnghal mac Amhalaí]], [[Coirpre mac Fogartaig]]=[[Cairbre mac Fógartaigh]], [[Congalach mac Conaing]]=[[Conghalach mac Conaing]], [[Diarmait mac Conaing]]=[[Diarmaid mac Conaing]], [[Flann mac Congalaig]]=[[Flann mac Conghalaigh]], [[Cernach mac Congalaig]]=[[Cearnach mac Conghalaigh]], [[Cummascach mac Congalaig]]=[[Cumascach mac Conghalaigh]], [[Conaing mac Flainn]], [[Cináed mac Conaing]]=[[]], [[Flann mac Conaing]], [[Niall mac Cernaig Sotal]]=[[Niall mac Cearnaigh Sotal]], [[Maine mac Néill]], [[Cathal mac Néill]], [[Cathal mac Áeda]]=[[Cathal mac Aodha, rí Bhreá]], [[Cernach mac Fogartaig]]=[[Cearnach mac Fógartaigh]], [[Fergus mac Fogartaig]]=[[Fearghas mac Fógartaigh]], [[Niall mac Conaill]], [[Máel Dúin mac Fergusa]]=[[Maol Dúin mac Fearghasa]], [[Fogartach mac Cummascaig]]=[[Fógartach mac Cumascaigh]], [[Cummascach mac Fogartaig]]=[[Cumascach mac Fógartaigh]], [[Ailill mac Fergusa]]=[[Ailill mac Fearghasa]], [[Cernach mac Fergusa]]=[[Cearnach mac Fearghasa]], [[Tigernach mac Fócartai]]=[[Tiarnach mac Fógartaigh]] === [[Ríthe na Mí]] === * [[Fallomon mac Con Congalt]]=[[Fallamhain mac Con Congheilte]], [[Domnall mac Donnchada Midi]]=[[Domhnall mac Donnchadha na Mí]], [[Muiredach mac Domnaill Midi]]=[[Muireadhach mac Domhnaill na Mí]], [[Máel Ruanaid mac Donnchada Midi]]=[[Maol Rúnaí mac Donnchadha na Mí]], [[Lorcán mac Cathail]], [[Donnchad mac Aedacain]]=[[Donnchadh mac Aodhacáin]] === [[Ríthe Uisnigh]] === * [[Conall Cremthainne]] mac Néill=[[Conall Criomhthainn]], [[Fiachu mac Néill]]=[[Fiacha mac Néill]], [[Ardgal mac Conaill]]=[[Ardal mac Conaill]], [[Maine mac Cerbaill]]=[[Maine mac Cearbhaill]], ([[Colmán Már mac Diarmato]]= [[Colmán Bec mac Diarmato]])=[[Colmán mac Diarmato]]=[[Colmán mac Diarmada]], [[Suibne mac Colmáin]]=[[Suibhne mac Colmáin]], [[Fergus mac Colmáin]]=[[Fearghas Mac Colmáin]], [[Óengus mac Colmáin]]=[[Aonghas mac Colmáin]], [[Conall Guthbinn]]=[[Conall Guthbinn mac Suibni]]=[[Conall Guthbhinn mac Suibhne]], [[Máel Dóid mac Suibni]]=[[Maol Dxxx mac Suibhne]], [[Diarmait Dian]]=[[Diarmaid Dian]], [[Murchad Midi]]=[[Murchadh na Mí]] === Ríthe Fir Chúl Bhreá === * [[Áed mac Dlúthaig]]=[[Aodh mac Dlúthaigh]], [[Flann mac Áedo]]=[[Flann mac Aodha]] === Tethba === * [[Cenél Coirpri]]/[[Cenél Maini]] &rarr; [[Tethba]]=[[Tethbae]] == Uí Néill an Tuaiscirt == * [[Uí Néill an Tuaiscirt]] &larr; [[Aileach]], [[Ríthe Ailigh]], [[Muiredach mac Eógain]]=[[Muireadhach mac Eoghain]], [[Colcu mac Domnaill]]=[[Colga mac Domhnaill]], [[Máel Fithrich mac Áedo]] Uaridnach=[[Maol Fithrigh mac Aodha]], [[Ernaine mac Fiachnai]]=[[Earnaine mac Fiachna]], [[Urthuile mac Máele Tuile]]-, [[Crundmáel mac Suibni]] Menn=[[Crannmhaol mac Suibhne]], [[Ferg mac Crundmaíl]]=[[Fearg mac Crannmhaoil]], [[Máel Dúin mac Máele Fithrich]]=[[Maol Dúin mac Maoil Fhithrigh]], [[Fland mac Máele Tuile]]=[[Flann mac Maoil Tuile]], [[Máel Dúin mac Áedo Alláin]]=[[Maol Dúin mac Aodha Alláin]], [[Murchad mac Máele Dúin]]=[[Murchadh mac Maoil Dúin]], [[Domnall mac Áeda]]=[[Domhnall mac Aodha (rí Ailigh)]], [[Muirchertach mac Néill]]=[[Muircheartach mac Néill]], [[Flaithbertach Ua Néill]]=[[Flaithbheartach Ó Néill]], [[Domnall Ua Lochlainn]]==[[Domhnall Mac Lochlainn]], [[Niall Mac Lochlainn]], [[Áed in Macáem Tóinlesc]] Ua Néill=[[Aodh an Macaomh Tóinleasc]] mac Muircheartaigh, [[Ríthe Thír Eoghain]], [[Grianán Ailigh#Miotaseolaíocht]], [[Conall Gulban]], [[Cenél Conaill]]=[[Cineál Chonaill]], [[Tír Chonaill]], [[Ríthe Thír Chonaill]], [[Conall Cú mac Áedo]]=[[Conall Cú mac Aodha]], [[Áed Muinderg]] mac Flaithbertaig=[[Aodh Muindearg]], [[Loingsech mac Flaithbertaig]]=[[Loingseach mac Flaithbheartaigh]], [[Murchad mac Flaithbertaig]]=[[Murchadh mac Flaithbheartaigh]], [[Domnall mac Áeda Muindeirg]]=[[Domhnall mac Aodha Mhuindeirg]], [[Eógan mac Néill]]=[[Eoghan mac Néill]], [[Cenél nEógain]]=[[Cineál Eoghain]], [[Tír Eoghain]], [[Ruaidrí ua Canannáin]] == Ulaid == * [[Dál Fiatach]], [[Uí Echach Cobo]], [[Fergus mac Áedáin]]=[[Fearghas mac Aodháin]], [[Cú Chuarán mac Dúngail Eilni]]=[[Cú Chuarán mac Dúnghaile Eilne]], [[Áed Róin mac Bécce Bairrche]]=[[Áed Róin]]=[[Aodh Róin]], [[Cathussach mac Ailello]]=[[Cathasach mac Ailealla]], [[Bressal mac Áedo Róin]]=[[Breasal mac Aodha Róin]], [[Fiachnae mac Áedo Róin]]=[[Fiachna mac Aodha Róin]], [[Tommaltach mac Indrechtaig]]=[[Tomaltach mac Ionrachtaigh]], [[Eochaid mac Fiachnai]]=[[Eochaidh mac Fiachna]], [[Cairell mac Fiachnai]]=[[Caireall mac Fiachna]], [[Máel Bressail mac Ailillo]]=[[Maol Bhreasail mac Ailealla]], [[Muiredach mac Eochada]]=[[Muireadhach mac Eochadha]], [[Matudán mac Muiredaig]]=[[Madadán mac Muireadhaigh]], [[Lethlobar mac Loingsig]]=[[Leathlobhar mac Loingsigh]], [[Cathalán mac Indrechtaig]]=[[Cathalán mac Ionrachtaigh]], [[Ainbíth mac Áedo]]=[[Ainbhioth mac Aodha]], [[Eochocán mac Áedo]]=[[Eochagán mac Aodha]], [[Airemón mac Áedo]]=[[Éireamhón mac Aodha]], [[Fiachnae mac Ainbítha]]=[[Fiachna mac Ainbhith]], [[Bécc mac Airemóin]]=[[Bxxx mac Éireamhóin]], [[Muiredach mac Eochocáin]]=[[Muireadhach mac Eochagáin]], [[Máel Mocheirge mac Indrechtaig]]=[[Maol Mochéirí mac Ionrachtaigh]], [[Aitíth mac Laigni]]=[[Axxx mac Lxxx]], [[Cenn Etig mac Lethlobair]]=[[Cenn Étig mac Lethlobair]]=[[Ceann Éidigh mac Leathlobhair]], [[Áed mac Eochocáin]]=[[Aodh mac Eochagáin]], <strike>[[Loingsech mac Cenn Étig]]</strike>=[[Loingsech mac Cinn Étig]], [[Áed mac Loingsig]]=[[Aodh mac Loingsigh]], [[Niall mac Eochada]]=[[Niall mac Eochadha]] * [[Dál nAraidi]]=[[Dál Araí]], [[Dál nAraidi an Tuaiscirt]]=[[Dál Araí an Tuaiscirt]], [[Uí Echach Cobo]]=[[Uí Eachach Chobha]], [[Eilne]], [[Sárán mac Cóelbad]]=[[Sárán mac Caolbhaidh]], [[Condlae mac Cóelbad]]=[[Connla mac Caolbhaidh]], [[Fíachna Lonn mac Cóelbad]]=[[Fiachna Lonn mac Caolbhaidh]], [[Scandal mac Bécce]]=[[Scannal mac ''Bécce'']], [[Eochaid Iarlaithe mac Lurgain]]=[[Eochaid Iarlaithe]]=[[Eochaidh Iarlaithe]], [[Cathassach mac Lurgain]]=[[Cathasach mac Lorgan]], [[Dúngal Eilni mac Scandail]]=[[Dúnghal Eilne mac Scannail]], [[Cathassach mac Máele Cáich]]=[[Cathasach mac Maoil Chaoich]], [[Ailill mac Dúngaile Eilni]]=[[Ailill mac Dúnghaile Eilne]], [[Áed Aired]]=[[Aodh Aireach]], [[Lethlobar mac Echach]]=[[Leathlobhar mac Eachach]], [[Fiachra Cossalach]]=[[Fiachra Cosalach]], [[Indrechtach mac Lethlobair]]=[[Ionrachtach mac Leathlobhair]], [[Flathróe mac Fiachrach]]=[[Fxxx mac Fiachra]], [[Cináed Ciarrge mac Cathussaig]]&rarr;[[Cináed Cairge mac Cathussaig]]=[[Cxxx Cairge mac Cathasaigh]] ==Déise== * [[Déisi]]=[[Déise]], [[Dál Fiachrach Suighe]]=[[Dál Fhiachra Shuí]], [[Déisi Temro]]=[[Déise Theamhrach]], [[Déisi Becc]]=[[Déise Beag]], [[Déisi Muman]]=[[Déise Mumhan]]==[[Déisi Deiscirt]], <strike>[[Déisi in Tuaiscirt]]</strike>&rarr;[[Déisi Tuaiscirt]]=[[Déise an Tuaiscirt]], [[Ríthe Dhéise Mumhan]], [[Tairired na nDéssi]]=[[Tairshireadh na nDéis]] > [[Óengus Gaíbúaibthech]]=[[Aonghas Gabhuaibhtheach]], [[Ríocht Dyfed]]-, [[Cogad Gáedel re Gallaib]]=[[Cogadh Gael le Gaill]], [[Delbna]]=[[Dealbhna (dream)]] == Miotaseolaíocht == * [[Bradán feasa]] ==Ard-Ríthe== * [[Cellach mac Máele Coba]]=[[Ceallach mac Maoil Chobha]], [[Conall mac Máele Coba]]=[[Conall mac Maoil Chobha]]=[[Conall Cóel]]=[[Conall Caol]], [[Diarmait mac Áedo Sláine]]=[[Diarmaid mac Aodha Sláine]], [[Blathmac mac Áedo Sláine]]=[[Blathmac mac Aodha Sláine]], [[Sechnassach]]=[[Seachnasach]]=[[Sechnassach mac Blathmaic]]=[[Seachnassach mac Blathmaic]], [[Cenn Fáelad]]=[[Cenn Fáelad mac Blathmaic]]=[[Ceann Faoladh mac Blathmaic]], [[Fínsnechta Fledach]]=[[Fíonsneachta Fleách]]=[[Fínsnechta Fledach mac Dúnchada]]=[[Fíonsneachta Fleách mac Dúnchadha]], [[Loingsech mac Óengusso]]=[[Loingseach mac Aonghasa]], [[Congal Cennmagair]]=[[Conghal Ceannmhaghair]], [[Fergal mac Máele Dúin]]=[[Fearghal mac Maoil Dúin]], [[Fógartach mac Néill]], [[Cináed mac Írgalaig]]=[[Cxxx mac Iorghalaigh]], [[Flaithbertach mac Loingsig]]=[[Flaithbeartach mac Loingsigh]], [[Áed Allán]]=[[Aodh Allán]], [[Domnall Midi]]&rarr;[[Domhnall Mac Murchadha]]=[[Domhnall Mí]]=[[Domhnall mac Murchadha]], [[Niall Frossach]]=[[Niall Frasach]], [[Donnchad Midi]]=[[Donnchadh Mí]], [[Aed Oirdnide]]=[[Aodh Oirdní]], [[Conchobar mac Donnchada]]=[[Conchúr mac Donnchadha]]], [[Niall Caille]] / [[Fedelmid mac Cremthainn]] ([[Annála Inis Faithlinn|AIF]]), [[Niall Noígíallach]] &larr; [[Níall Noígíallach]], ([[Fiachrae Cássan]]=)[[Fiachrae Cassán]]=[[Fiachra Casán]], [[Dáire Drechlethan]]=[[Dáire Dreachleathan]], [[Áed Findliath]]=[[Aodh Fionnliath]], [[Niall Glúndub]]=[[Niall Glúindubh]], [[Donnchad Donn]]=[[Donnchadh Donn]], [[Congalach Cnogba]]=[[Conghalach Cnobha]], [[Domnall ua Néill]]=[[Domhnall Ó Néill]], [[Donnchad mac Briain]]=[[Donnchadh mac Briain]], [[Diarmait mac Máel na mBó]]=[[Diarmait mac Maíl na mBó]]=[[Diarmaid mac Maoil na mBó]], [[Flaithbertach mac Loingsig]]=[[Flaithbheartach mac Loingsigh]] ==Scéalta== * [[Scátháin na bhFlatha]], [[Sedulius Scottus]]-, [[Caithréim Chellacháin Chaisil]], [[Cogad Gáedel re Gallaib]], [[Senchas Fagbála Caisil]], [[Immram Curaig Maíle Dúin]]=[[Immram curaig Maíle Dúin]]=[[Máel Dúin]]=[[Maol Dúin]], [[Immram curaig Ua Corra]]=[[Iomramh Currach Uí Chorra]], [[Imrum Snedhghusa ocus Mic Ríagla]]=[[Iomramh S agus Mic Riagla]], [[Baile Suibne]]=[[Buile Shuibhne]], [[Cath Maige Rátha]], [[Cenn Fáelad mac Ailella]]=[[Ceann Faoladh mac Ailealla]]-, [[Mo Ling]]-, [[Fled Dúin na nGéd]], [[Aided Chlainne Tuirenn]]=[[Oidheadh Chlainne Tuireann]], [[Aided Muirchertaig meic Erca]], <strike>[[Aislinge Meic Chon Glinne]]</strike>&rarr;[[Aislinge Meic Con Glinne]], [[Amra Choluim Chille]], [[Caithréim Cellaig]], [[Compert Mongáin]]=[[Compert Mongáin ocus serc Duibe Lacha do Mongán]], [[Eachtra Thaidhg mhic Céin]]=[[Tadhg mac Céin#Eachtra Thaidhg mhic Céin]], [[Fingal Rónáin]], [[Máel Dúin (uathimdhealú)]]=[[Maol Dúin (uathimdhealú)]], [[Scéla Cano meic Gartnáin]], [[Tochmarc Becfola]], [[Duanaire Finn]], [[Eachtra an Mhadra Mhaoil]], [[Eachtra Mhacaoimh an Iolair]], [[Echtra Cormaic i Tír Tairngiri]] &rarr; [[Cormac mac Airt]], [[Eachtra Thaidhg Mhic Céin]] &rarr; [[Tadhg mac Céin]], [[Fotha Catha Cnucha]] &rarr; [[Cumall]], [[Navigatio Sancti Brendani Abbatis]] &rarr; [[Naomh Breandán]] == ''Ól nÉchmacht'' == * [[Annála Connacht]]=[[Annála Chonnacht]], [[Cóiced Ol nEchmacht]]=[[Cóiced Ól nÉchmacht]]=[[Cúige Dhál Éachmacht]], [[Fir Craibe]]=[[Fir Chraibhe]], [[Túatha Taíden]]=[[Tuatha Taiden]]=[[Tuatha Taoidhean]], [[Delbna Nuadat]]=[[Dealbhna Nuad]], [[Dealbhna Thír Dhá Loch]], ([[Corco Mogha]]), [[Cálraige]], [[Partraige]], [[Corco Fir Trí]]=[[Corca Fhir Thrí]], [[Cian d'Fhearaibh Bolg]]=[[Cian d'Fhir Bholg]] == Conmhaicne == * [[Conmhaicne#Clanna]], [[Conmhaicne Mara]], [[Conmaícne Dúna Móir]]=[[Conmhaicne Dhúin Mhóir]], [[Trícha Máenmaige]]=[[Conmaícne Máenmaige]]=<strike>[[Conmhaicne Mheáinmhaigh]]</strike>&rarr;[[Conmhaicne Mheánmhaigh]]&rarr;[[Conmhaicne Mheánmhaighe]], [[Conmaícne Cúile]]=[[Conmhaicne Coille]], [[Cluain Conmhaícne]]=[[Cluain Chonmhaicne]], <strike>[[Conmhaícne Cenel Luacháin]]</strike>&rarr;[[Conmaícne Cenél Luacháin]]=[[Conmhaicne Cineál Luacháin]], [[Conmaícne Carra]]=[[Conmhaicne Ceara]], [[Conmhaicne Anghaile]], [[Uí Fiachrach Finn]]=[[Uí Fhiachrach Fhionn]], [[Maigh Nissi]]&rarr;[[Liatroim, Barúntacht, Contae Liatroma]], [[Eolas mac Biobhsaigh]], [[Muintir Eolais]], [[Leabar Fidhnacha]]=[[Leabhar Fíonacha]] == Connachta == * [[Connachta]], [[Ríthe na gConnacht]], [[Brión mac Echach Mugmedóin]]=[[Brión mac Echach Muigmedóin]]=[[Brian mac xxx]], [[Ailill mac Echach Mugmedóin]]=[[Ailill mac xxx]], [[Fiachrae]]=[[Fiachra]], [[Cairpre mac Néill]]=[[Cairbre mac Néill]], [[Aided Chrimthaind maic Fhidaig ocus Trí mac Echach Muigmedóin]], [[Ciarraige Aí]]=[[Ciarraí Aoi]], [[Ciarraige Locha na nÁirne]]=[[Ciarraí Locha na nAirní]], [[Ciarraige Airtig]]=[[Ciarraí Airtigh]], [[Ciarraige Óic Bethra]]=[[Ciarraí Óig Bheathra]], [[Aidne]]=[[Aidhne]], [[Áengus mac Umor]]=[[Aonghas mac Úmhór]], [[Amalgaid mac Fiachrach]]=[[Amhalaí mac Fiachra]], [[Dauí Tenga Uma]]=[[Dxxx Teanga Umha]], [[Duinsech ingen Duach]]=[[Duinseach ní Dhuach]], [[Eógan Bél]]=[[Eoghan Béal]], [[Ailill Inbanda]]=[[Ailill Baineanda]], [[Echu Tirmcharna]]=[[Eocha Tirimcharna]], [[Áed mac Echach]]=[[Aodh mac Eachach]], [[Uatu mac Áedo]]=[[Uada mac Aodha]], [[Colmán mac Cobthaig]]=[[Colmán mac Cobhthaigh]], [[Rogallach mac Uatach]], [[Loingsech mac Colmáin]], [[Guaire Aidne mac Colmáin]]=[[Guaire Aidhne mac Colmáin]], [[Cenn Fáelad mac Colgan]]=[[Ceann Faoladh mac Colgan]], [[Dúnchad Muirisci]]=[[Dúnchadh Mhuirisce]], [[Fergal Aidne mac Artgaile]]=[[Fearghal Aidhne mac Ardaile]], [[Muiredach Muillethan]]=[[Muireadhach Moilleathan]], [[Cellach mac Rogallaig]]=[[Ceallach mac Raghallaigh]], [[Indrechtach mac Dúnchado]]=[[Indreachtach mac Dúnchadha]], [[Indrechtach mac Muiredaig]]=[[Indreachtach mac Muireadhaigh]], [[Domnall mac Cellaig]]=[[Domhnall mac Ceallaigh]], [[Cathal mac Muiredaig]]=[[Cathal mac Muireadhaigh]], [[Áed Balb mac Indrechtaig]]=[[Aodh Balbh mac Indreachtaigh]], [[Forggus mac Cellaig]]=[[Fearghas mac Ceallaigh]], [[Ailill Medraige mac Indrechtaig]]=[[Ailill Mheadraí mac Indreachtaigh]], [[Dub-Indrecht mac Cathail|Dubh-Indreacht mac Cathail]], [[Donn Cothaid mac Cathail]]=[[Donn Cothú mac Cathail]], [[Flaithrí mac Domnaill]]=[[Flaithrí mac Domhnaill]], [[Artgal mac Cathail]]=[[Ardal mac Cathail]], [[Tipraite mac Taidg]]=[[Tiobraid mac Taidhg]], [[Cináed mac Artgail]]=[[Cináed mac Ardail]], [[Colla mac Fergusso]]=[[Colla mac Fearghasa]], [[Muirgius mac Tommaltaig]], [[Diarmait mac Tommaltaig]], [[Cathal mac Muirgiussa]]=[[Cathal mac Muiriosa]], [[Murchad mac Áedo]]=[[Murchadh mac Aodha]], [[Fergus mac Fothaid]]=[[Fearghas mac Fothaidh]], [[Finsnechta mac Tommaltaig]], [[Mugron mac Máele Cothaid]], [[Conchobar mac Taidg Móir]]=[[Conchúr mac Taidhg Mhóir]], [[Áed mac Conchobair]]=[[Aodh mac Conchúir]], [[Tadg mac Conchobair]]=[[Tadhg mac Conchúir]], [[Cathal mac Conchobair]]=[[Cathal mac Conchúir]], [[Tadg mac Cathail]]=[[Tadhg mac Cathail]], [[Fergal Ua Ruairc]]=[[Fearghal Ó Ruairc]], <strike>[[Conchobar mac Tadg]]</strike>=[[Conchobar mac Taidg]], <strike>[[Cathal mac Tadg]]</strike>=[[Cathal mac Taidg]]=[[Cathal mac Taidhg]], [[Cathal mac Conchobair maic Taidg]]=[[Cathal mac Conchúir mhic Thaidhg]], [[Tadg in Eich Gil]]=[[Tadhg an Eich Ghil]], [[Art Uallach Ua Ruairc]]=[[Art Ualach Ó Ruairc]], [[Áed in Gai Bernaig|Aodh an Gha Bhearnaigh]], [[Áed Ua Ruairc]]=[[Aodh Ó Ruairc]], [[Ruaidrí na Saide Buide]]=[[Ruairí na Saidhe Buí]], <strike>[[Flaithbertaigh Ua Flaithbertaigh]]</strike>=[[Flaithbertach Ua Flaithbertaigh]]=[[Flaithbheartach Ó Flaithbheartaigh]], [[Tadg mac Ruaidrí Ua Conchobair]]=[[Tadhg mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Domnall Ua Ruairc]]=[[Domhnall Ó Ruairc]], [[Domnall Ua Conchobair]]=[[Domhnall Ó Conchúir]], [[Tairrdelbach Ua Conchobair]]=[[Toirdhealbhach Ua Conchobhair]], [[Ruaidrí Ua Conchobair]]=[[Ruaidri mac Tairrdelbach Ua Conchobair]]=[[Ruaidrí mac Tairrdelbaig Ua Conchobair]], [[Uí Briúin]]=[[Uí Bhriúin]] &larr; [[Uí Briúin Aí]]=[[Uí Bhriúin Aoi]] &larr; [[Uí Briúin Seóla]]=[[Uí Bhriúin Seola]] &larr; [[Uí Briúin Bréifne]]=[[Uí Bhriúin Bhréifne]] &larr; [[Síl Muiredaig]]=[[Síol Muireadhaigh]] &larr; [[Síl Cellaig]]=[[Síol Cheallaigh]] &larr; [[Síl Cathail]]=[[Síol Chathail]], [[Muintir Murchada]]=[[Muintir Mhurchadha]], [[Clann Fhergail]]=[[Clann Fhearghaile]], [[Clann Taidg]]=[[Clann Taidhg]], [[Crichaireacht cinedach nduchasa Muintiri Murchada]]=[[Críochadóireacht chiníoch dúchais Mhuintir Mhurchadha]], <strike>[[Uí Chonchúír]]</strike>&rarr;[[Uí Chonchúir]], [[Uí Fiachrach]]=[[Uí Fhiachrach]]=[[Uí Fiachra]], [[Uí Fiachrach Aidne]]=[[Uí Fhiachrach Aidhne]], [[Uí Fiachrach Muaide]]=[[Uí Fhiachrach Mhuaidhe]], [[Cenél Áeda na hEchtge]]=[[Cineál Aodha na hEachtaí]], [[Seachnasach mac Donnchadha]], [[Uí Sheachnasaigh]], [[Uí Dhubhda]], [[Uí Ruairc]], [[Muirchertach Nár mac Guairi]]=[[Muircheartach Nár mac Guaire]], [[Conchobar Maenmaige Ua Conchobair]]=[[Conchúr Mheánmhaighe Ó Conchúir]], [[Cathal Carragh Ua Conchobair]] {{Navbox | name = Ríocht na gConnacht | title = [[Ríocht na gConnacht]] | group1 = [[Tuath]]a | list1 = {{Navbox|child | group1 = [[Connachta]] | list1 = [[Uí Briúin Aí]]&nbsp;• [[Uí Briúin|Uí Briúin Bréifne]]&nbsp;• [[Uí Briúin Seóla]]&nbsp;• [[Umaill|Uí Briúin Maille]]&nbsp;• [[Uí Fiachrach Aidne]]&nbsp;• [[Uí Fiachrach Muaide]]&nbsp;• [[Partraige]]&nbsp;• [[Uí Maine]]&nbsp;• [[Uí Fiachrach Finn]]&nbsp;• [[Cairbre Drom Cliabh]] | group2 = [[Ulaid]] | list2 = [[Conmhaicne Mara]]&nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Cenéoil Dubáin]]&nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Cúile Tolad]]&nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Maigh Réin]]&nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Meánmhaighe]]&nbsp;• [[Conmhaícne|Conmhaícne Sléibe Formaile]]&nbsp;• [[Ciarraige Aí]]&nbsp;• [[Ciarraige Locha na nÁirne]]&nbsp;• [[Ciarraige Airtech]]&nbsp;• [[Ciarraige Óic Bethra]] &nbsp;• [[Soghain]] | group3 = [[Deirgtine]] | list3 = [[Luigne Chonnacht|Luighne]]&nbsp;• [[Corca Fhir Trí]]&nbsp;• [[Gailenga]]&nbsp;• [[Delbna]]&nbsp;• [[Éile]] | group4 = [[Érainn]] | list4 = [[Cálraige]]&nbsp;• [[Dartraige]] | group5 = Eile | list5 = [[Fir Ol nEchmacht]]&nbsp;• [[Dál nDruithne]]&nbsp;• [[Gamanraige]]&nbsp;• [[Fir Domnann]]&nbsp;• [[Senchineoil]]&nbsp;• [[Grecraige]]&nbsp;• [[Delbhna|Delbhna Cuile Fabhair]]&nbsp;• [[Dealbhna Thír Dhá Loch|Delbna Tír Dhá Locha]]&nbsp;• [[Delbna Nuadat]]&nbsp;• [[Uaithne]]&nbsp;• [[Masraige]]&nbsp;• [[Corco Moga]] }} | group2 = Rítheaghlaigh | list2 = {{Navbox|child | group1 = Muintreacha | list1 = [[Uí Fiachrach]]&nbsp;• [[Uí Fiachrach Aidne]]&nbsp;• [[Uí Fiachrach Muaide]]&nbsp;• [[Uí Briúin]]&nbsp;• [[Uí Briúin Seóla]]&nbsp;• [[Uí Briúin Aí]]&nbsp;• [[Uí nAilello]]&nbsp;• [[Uí Maine]] | group2 = Clanna | list2 = [[Uí Sheachnasaigh]]&nbsp;• [[Uí Chonchúir]]&nbsp;• [[Uí Dhubhda]]&nbsp;• [[Uí Fhlannagáin]]&nbsp;• [[Uí Ruairc]]&nbsp;• [[Uí Fhlaithbheartaigh]] }} | group10 = Ríochtaí comharbachta | list10 = [[Uí Maine]] ([[Síol Anmchadha]], [[Máenmaige]], [[Clann Uatach]])&nbsp;• [[Bréifne]] ([[Bréifne Thoir|Thoir]] agus [[Bréifne Thiar|Thiar]])&nbsp;• [[Uí Díarmata]]&nbsp;• [[Síl Máelruain]]&nbsp;• [[Magh Luir]]&nbsp;• [[Umaill]]&nbsp;• [[Iar Connacht]] | group11 = Ábhair | list11 = [[Ríthe na gConnacht]]&nbsp;• [[Ráth Cruachan]]&nbsp;• [[Annála Connacht]]&nbsp;• [[Táin Bó Flidais]]&nbsp;• [[Cóiced Ol nEchmacht]]&nbsp;• [[Nagnatae]]&nbsp;• [[Auteini]]&nbsp;• [[na Trí Tuatha]]&nbsp;• [[Clann Taidg]]&nbsp;• [[Clann Fhearghaile]]&nbsp;• [[Muintir Murchada]]&nbsp;• [[Maigh Seóla]] | belowclass = hlist | below = {{Icon|Category}} [[:Catagóir:Connachta|Category]]&nbsp;• {{Icon|WikiProject}} [[Wikipedia:WikiProject Celts|WikiProject]] }} == Íochtar Chonnacht == * [[Íochtar Chonnacht]], [[Cairbre Drom Cliabh]]=[[Cairbre Dhroim Chliabh]], [[Corann]], [[Cúl ó bhFionn]] ([[Cúil Ó bhFinn]]-), [[Luigne Chonnacht]]=[[Luíne Chonnacht]], [[Tír Fíacrach Múaide]]=[[Tír Fhiacrach Mhuaidhe]], <strike>[[Tir Ollíol]]</strike>&rarr;[[Tír Ollíol]]=[[Tír Oirill]] == Ríthe Uí Fhiachrach Aidhne == * [[Ríthe Uí Fhiachrach Aidhne]], [[Goibnenn mac Conaill]]=[[Goibhneann mac Conaill]], [[Cobthach mac Gabráin]]=[[Cobhthach mac Gabhráin]], [[Cellach mac Guairi]]=[[Ceallach mac Guairi]]=[[Ceallach mac Guaire]], [[Muirchertach Nár mac Guairi]], [[Conchobar mac Cummascaig]]=[[Conchúr mac Cumascaigh]], [[Art mac Flaitnia]]=[[Art mac Flaithnia]], [[Anluan mac Conchobhair]]=[[Anluan mac Cumascaigh]], [[Cathal Aidhne mac Ailealla]]-, [[Cléireach mac Ceadaigh]]-, [[Tighearnach mac Cathmogha]]=[[Tiarnach mac Cathmhogha]]-, [[Uathmharán mac Brocáin]]-, [[Mael Fabhaill mac Cléirigh]]=[[Maolfhabhaill mac Cléirigh]], [[Eidhean mac Cléirigh]], [[Tighearnach ua Cléirigh]], [[Mael Macduach]]=[[Maol xxx]]-, [[Domhnall mac Lorcáin]]-, [[Flann Ua Cléirigh]]-, [[Comhaltán Ua Cléirigh]], [[Mac Comhaltáin Ua Cléirigh]], [[Giolla Cheallaigh Ua Cléirigh]], [[Mael Ruanaidh na Paidre Ua hEidhin]], [[Ua Comhaltáin Ua Cléirigh]], [[Mael Fabhaill Ua hEidhin]], [[Giolla na Naomh Ua hEidhin]], [[Aodh Ua hEidhin]], [[Giolla Mo Choinne Ua Cathail]], [[Giolla Cheallaigh Ua hEidhin]]-, [[Muirgheas Ua hEidhin]]-, [[Eoghan Ó hEidhin]]-, [[Eoghan Ó hEidhin (II)]] == Maigh Sheola == * [[Maigh Seóla]]=[[Maigh Sheola]], [[Donn mac Cumascaigh]], [[Maolán mac Cathmhogha]], [[Murchadh mac Maonaigh]], [[Cléirchén mac Murchadha]], [[Urchadh mac Murchadha]], [[Donnchadh mac Urchadha]], [[Murchadh mac Flainn mhic Gleithneacháin]], [[Ruaidhrí mac Coscraigh]], [[Maelcairearda]], [[Brian mac Maolruanaidh]], [[Cathal mac Ruaidhrí]], [[Amhalaidh mac Cathail]], [[Cathal mac Ruaidhrí]], [[Muireadhach ua Flaithbheartaigh]], [[Murchadh ua an Chapaill Ua Flaithbheartaigh]]- == Iar Chonnacht == * [[Iar Connacht]]=[[Iar Chonnacht]], (Maigh Sheola: [[Donn mac Cumascaigh]], [[Maolán mac Cathmhogha]], [[Murchadh mac Maonaigh]], [[Urchadh mac Murchadha]], [[Donnchadh mac Urchadha]], [[Brian mac Maolruanaidh]], [[Muireadhach ua Flaithbheartaigh]], [[Murchadh ua an Chapaill Ua Flaithbheartaigh]], [[Cathal mac Ruaidhrí]], [[Amhalaidh mac Cathail]]), [[Cathal mac Tigernáin]]=[[Cathal mac Tiarnáin]], Rúaidhri Ua Flaithbheartaigh&rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (I)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (I)]], [[Aedh Ua Flaithbheartaigh]]=[[Aodh Ó Flaithearta (I)]], Mac meic Aedh Ua Flaithbheartaigh&rarr;[[Mac mic Aodha Ua Flaithbheartaigh]]=[[Mac mhic Aodha Ó Flaithearta]], [[Flaithbertach Ua Flaithbertaigh]]=[[Flaitheartach Ó Flaithearta]], [[Brian Ua Flaithbheartaigh]]=[[Brian Ó Flaithearta]], [[Muireadhach Ua Flaithbheartaigh]]=[[Muireadhach Ó Flaithearta]], [[Conchobhar Ua Flaithbheartaigh]]=[[Conchúr Ó Flaithearta (I)]], Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh&rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (II)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (II)]], Áedh Ua Flaithbheartaigh&rarr;[[Aodh Ua Flaithbheartaigh]]=[[Aodh Ó Flaithearta (II)]], [[Conchubhar Ua Flaithbheartaigh]]=[[Conchúr Ó Flaithearta (II)]], Ruadhri Ua Flaithbertaigh&rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (III)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (III)]], Murtough Ua Flaithbertaigh&rarr;[[Muircheartach Ua Flaithbheartaigh]]=[[Muircheartach Ó Flaithearta]], Rudhraighe Ó Flaithbheartaigh&rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (IV)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (IV)]], [[Aedh Mór Ua Flaithbheartaigh]]=[[Aodh Mór Ó Flaithearta]], Morogh Ó Flaithbheartaigh&rarr;[[Murchadh Ua Flaithbheartaigh]]=[[Murchadh Ó Flaithearta]], Ruaidhri Ó Flaithbheartaigh&rarr;[[Ruaidhrí Ua Flaithbheartaigh (V)]]=[[Ruairí Ó Flaithearta (V)]] Cúigear Ruairí..! # Rúaidhri Ua Flaithbheartaigh, ACM 1061.13: Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh # Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh, ACM 1145.17: Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh. # Ruadhri Ua Flaithbertaigh, AU 1186.7 LATE: Ruaidhri h-Ua Flaithbertaigh, ACM 1186.2: Ruaidhri Ua Flaithbheartaigh # Rudhraighe Ó Flaithbheartaigh, ACM 1214.6: Brian mac Ruaidhri Í Fhlaithb<u>e</u>rtaigh # Ruaidhri Ó Flaithbheartaigh, ACM 1256.9: Ruaidhri Ua Flaithb<u>e</u>rtaigh Beirt Aodh # [[Aedh Ua Flaithbheartaigh]], ACM 1079.8: Aedh Ua Flaithbhertaigh # Áedh Ua Flaithbheartaigh, ACM 1178.10: Aodh Ua Flaithbertaigh Beirt Chonchúr # [[Conchobhar Ua Flaithbheartaigh]], ACM 1132.11: Concobhar Ua Flaithbheartaigh, # [[Conchubhar Ua Flaithbheartaigh]], AU 1186.7 LATE: Conchubhar h-Ua Flaithbhertaigh == Uí Dhiarmada == * [[Uí Díarmata]]=[[Uí Dhiarmada]], [[Ríthe Uí Dhiarmada]], [[Tadhg mac Muircheartaigh]]=[[Tadhg Uí Dhiarmada]], [[Cú Cheanainn mac Taidhg]], [[Giolla Comáin mac Néill]], [[Muirghius mac Aodha]], [[Mac Con Cheanainn]], [[Muirgheas ua Con Cheanainn]], [[Aodh Ua Con Cheanainn (I)]], [[Muirgheas Ua Con Cheanainn]], [[Aodh Ua Con Cheanainn (II)]], [[Tadhg Ua Con Cheanainn]], [[Uada Ua Con Cheanainn]], [[Cú Cheanainn Ó Con Cheanainn]] == Síol Anmchadha == * [[Síol Anmchadha]], [[Ríthe Shíol Anmchadha]], [[Diarmaid mac Dúnadhaigh]], [[Cú Chonnacht mac Dúnadhaigh]], [[Madadhán mac Gadhra Mhóir]], [[Gadhra Mór mac Dúnadhaigh]], [[Doghra mac Dúnadhaigh]], [[Dúnadhach mac Con Chonnacht]], [[Diarmaid mac Madadháin]], [[Madadhán Reamhar Ua Madadháin]], [[Gilla Find mac Maic Uallacháin]]=[[Giolla Fionn mac Mhic Uallacháin]], [[Diarmaid Ua Madadháin]], [[Cú Choirne Ua Madadháin]], [[Madadhán Mór Ua Madadháin]], [[Maoileachlann Ua Madadháin]], [[Diarmaid Cléireach Ua Madadháin]], [[Madadhán Óg Ó Madadháin]], [[Cathal Ó Madadháin]] == Uí Mhaine == * [[Uí Maine]]=[[Uí Mhaine]], [[Máine Mór]]=[[Maine Mór]]?, [[Ríthe Uí Mhaine]], [[Bresal mac Maine Móir]]=[[Breasal mac Maine Mhóir]], [[Fiachra Finn]], [[Conall Cas Ciabhach]], [[Dallán mac Breasail]], [[Duach mac Dalláin]], [[Lughaidh mac Dalláin]], [[Feradhach mac Lughadha]]=[[Fearadhach mac Luighdheach]], [[Maine mac Cerbaill]]=[[Maine mac Cearbhaill]], [[Marcán]], [[Cairbre Crom]], [[Brenainn mac Cairbre]], [[Aedh Buidhe]]=[[Aodh Buí]], [[Conall mac Maelduib]]=[[Conall mac Maolduibh]], [[Marcán mac Tommáin]]=[[Marcán mac Tomáin]], [[Fithceallach mac Flainn]]=[[Ficheallach mac Flainn]], [[Sechnassach mac Congail]]=[[Seachnasach mac Congail]], [[Dluthach mac Fithcheallaigh]]=[[Dlúthach mac Ficheallaigh]], [[Cathal Maenmaighe]]=[[Cathal Mheánmhaigh]], [[Ailill ua Daimine]]=[[Ailill ua Daimhine]]=[[Ailill ó Daimhine]], [[Inreachtach mac Dluthaigh]]=[[Inreachtach mac Dlúthaigh]], [[Aedh Ailghin]]=[[Aodh Ailghin]], [[Dunchadh ua Daimhine]]=[[Dúnchadh ó Daimhine]], [[Conall mac Fidhghaile]], [[Dunchadh mac Duib Da Tuadh]]=[[Dúnchadh mac Duibh Dhá Thuadh]], [[Amhalgaidh]], [[Ailill mac Inreachtaigh]], [[Dub Dá Leithe mac Tomaltaigh]]=[[Dubh Dhá Leath mac Tomaltaigh]], [[Cathal mac Murchadha]], [[Cathal mac Ailella]]=[[Cathal mac Ailealla]], [[Mughrón mac Sochlacháin]], [[Sochlachán mac Diarmata]]=[[Sochlachán mac Diarmada]], [[Murchadh mac Sochlacháin]], [[Murchadh mac Aodha Uí Mhaine]], [[Geibennach mac Aedha]]=[[Geibheannach mac Aodha]], [[Muirgheas mac Domhnaill]] * [[Tadg Mór Ua Cellaigh]]=[[Tadhg Mór Ó Ceallaigh]], Gadhra mac Dúnadhaigh, [[Concobar mac Taidg Ua Cellaigh]]=[[Conchúr mac Taidhg Ó Ceallaigh]], [[Mac Taidg Ua Cellaigh]]=[[Diarmait mac Taidg Ua Cellaigh]]=[[Diarmaid mac Taidhg Ó Ceallaigh]], [[Dunchadh Ua Cellaigh]]=[[Dúnchadh Ó Ceallaigh]], [[Aed Ua Cellaigh]]=[[Aodh Ó Ceallaigh]], [[Diarmaid Ua Madadháin]], [[Tadg Ua Cellaigh]]=[[Tadhg Ó Ceallaigh]], [[Conchobar Maenmaige Ua Cellaigh]]=[[Conchúr Mheánmhaighe Ó Ceallaigh]], [[Murchad Ua Cellaigh]]=[[Murchadh Ó Ceallaigh]], [[Domnall Mór Ua Cellaigh]]=[[Domhnall Mór Ó Ceallaigh]] == Ríthe Shliabh Lugha == * [[Sliabh Lugha]]&rarr;[[Ríthe Sliabh Lugha]]=[[Ríthe Shliabh Lugha]], [[Donn Sléibhe Ó Gadhra (I)]], [[Ruairí Ó Gadhra (I)]], [[Domhnall Ó Gadhra]], [[Donn Sléibhe Ó Gadhra (II)]], [[Ruairí Ó Gadhra (II)]], [[Ruairí Ó Gadhra (III)]] == Magh Loirg == * [[Mag Luirg]]=[[Magh Loirg]], [[Ríthe Mhagh Loirg]], [[Maolruanaidh Mór mac Taidhg]], [[Muircheartach mac Maolruanaí Mhóir]], [[Tadhg mac Muircheartaigh]], [[Maolruanaidh mac Taidhg]], [[Tadhg Mór mac Maolruanaí]], [[Maolseachlann mac Taidhg Mhóir]], <strike>[[Diarmad mac Taidhg Mhóir]]</strike>&rarr;[[Diarmaid mac Taidhg Mhóir]], [[Muirgheas mac Taidhg Mhóir]], [[Conchúr mac Diarmada]], [[Tomaltach na Cairge Mac Diarmata]]=[[Tomaltach na Carraige Mac Diarmada]], [[Cormac Mac Diarmada (I)]] == Ríthe Uí Fhiachrach Mhuaidhe == * [[Ríthe Uí Fhiachrach Mhuaidhe]], [[Aireachtach ua Dúnchadha Mhuirsce]], [[Connmhach mac Duinn Cothaidhe]]=[[Conmhach mac Doinn Cothaithe]], [[Dubhda mac Conmhaigh]], [[Aodh ua Dubhda]], [[Maol Ruanaidh Ua Dubhda]], [[Aedhuar Ua Dubhda]], [[Muircheartach An Collach Ua Dubhda]], [[Domhnall Fionn Ua Dubhda]], [[Mac Aodha Ua Dubhda]], [[Amhlaibh mac Domhnaill Fhionn Ua Dubhda]], [[Mac Domhnaill Ua Dubhda]], [[Aodh mac Muircheartaigh Ua Dubhda]], [[Ruaidhrí Mear Ua Dubhda]], [[An Cosnamhaigh Ua Dubhda]], [[Taichleach Ua Dubhda]] * Eile gan leathanaigh: Cathal mac Ailealla, Aodh mac Maoil Phádraig, Mael Cluiche mac Conchobair=Maol Cloiche mac Conchúir, ''Crichan mac Mael Muire'' == Umhaill == * <strike>[[Umall]]</strike>=[[Umaill]]=[[Umhaill]], [[Ríthe Umhaill]], [[Maille mac Conaill]], [[Flannabhra]], [[Dunghal mac Flaithniadh]], [[Aedhghal]], [[Flathghal mac Flannbhrath]], [[Cosgrach mac Flannbhrath]], [[Cairbre mac Cinaedh]], [[Gilla na nInghen Ua Cobhthaigh]], [[Domhnall Ó Máille (I)]], [[Domhnall Ó Máille (II)]] (Rua), [[Domhnall Ó Máille (III)]], [[Aodh Ó Máille]], [[Diarmaid Ó Máille]], [[Tadhg mac Diarmada Ó Máille]] == Ríthe Luíne Chonnacht == * [[Ríthe Luíne Chonnacht]], [[Eaghra Paiprigh mac Saorghais]] == Eile (3) == * [[Ríochtaí Éireann]] * [[Liosta de Bharúntachtaí]] = Bliain 4, 2021 - 2022 = == Feabhsú na Gaeilge == Mar is gnách... féach thuas. == Ollaimh Éireann == * [[Adna mac Uthidir]], [[Torna Éices]], [[Dubhthach moccu Lughair]], ([[Dallán Forgaill]]), [[Senchán Torpéist]], <strike>[[Máel Muire Otháin]]=</strike>[[Máel Muire Othna]]=[[Maol Mhuire Fhathna]], [[Flann mac Lonáin]], <strike>[[Torpaid mac Taicthech]]=</strike>[[Torpaid mac Taicthich]]=[[]], [[Óengus mac Óengusa]]=[[Aonghas mac Aonghasa]], [[Bard Boinne]], [[Uallach ingen Muinecháin]], [[Cormacán Éigeas]], [[Cinaedh Ua hArtagáin]]=[[Cinaedh ua hArtagáin]]=[[Cionnaoth ó hArtagáin]], [[Eochaidh Ua Floinn]]=[[Eochaidh ua Floinn]], [[Urard mac Coise]], [[Clothna mac Aenghusa]], [[Muircheartach mac Con Cheartaigh Mac Liag]], [[Cúán úa Lothcháin]], [[Cú Mara mac Maic Liac]], [[Mac Beathaidh mac Ainmire]], [[Ceaunfaeladh ua Cuill]]=[[]], [[Flaithem mac Maele Gaimrid]], [[Cellach úa Rúanada]], [[Mael Isa ua Máilgiric]], [[Cú Collchaille Ua Baígilláin]], [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Gofraidh Fionn Ó Dálaigh]], # [[Cearbhall mac Lochlainn Ó Dálaigh]], # [[Sean mac Fergail Óicc Ó hUiccinn]] == Ginealas == * [[Ginealas Éireannach]], [[Leabhar na nGinealach]], [[Coimre na nGinealach]], [[An Leabhar Muimhneach]], [[Leabhar Cloinne Maoil Ruanaidh]]=[[Leabhar Chlann Mhaoil Ruanaidh]], [[Leabhar Clainne Suibhne]]=[[Leabhar Chlann Suibhne]], [[Leabhar Ádhaimh Uí Chianáin]] == Gineolaithe == * [[Eochaid ua Flannacáin]], [[Flann Mainistrech]]=[[Flann Mainistreach]], [[Gilla Cómáin mac Gilla Samthainde]], [[Gilla Críst Ua Máel Eóin]]=[[Giolla Chríost Ó Maoil Eoin]], [[Amhlaoibh Mór mac Fir Bhisigh]], [[Gilla na Naemh Ua Duinn]]=[[Giolla na Naomh Ó Duinn]], [[Giolla Íosa Mac Fir Bhisigh]], [[Tanaide Mór mac Dúinnín Ó Maolconaire]]=[[Tanaí Mór mac Dúinnín Ó Maolchonaire]], [[Domnall Ó Cuindlis]], [[Lúcás Ó Dalláin]], [[Seán Mór Ó Dubhagáin]], [[Ádhamh Ó Cianáin]], [[Ádhamh Cúisín]], [[Faolán Mac an Ghabhann na Scéal]], [[Giolla Íosa Mór Mac Firbhisigh]], [[Giolla na Naomh Ó hUidhrín]], [[Giolla na Naomh Mac Aodhagáin]], [[Cú Choigcríche Ó Cléirigh]]=[[Cú Choigríche Ó Cléirigh]], [[Lughaidh Ó Cléirigh]], [[Cú Choigcríche Ó Duibhgeannain]]=[[Cú Choigríche Ó Duibhgeannáin]], [[Triallam timcheall na Fodla]], [[Tuilleadh feasa ar Éirinn óigh]], [[Críchad an Chaoilli]], [[Máel Muire mac Céilechair]]=[[Maol Mhuire mac Céileachair]]- == Scoláirí == * [[James Ware]]-, [[Uilliam Ó Duinnín]], [[Seán Ó Catháin]], [[Séarlas Ó Conchubhair Doinn]]=[[Séarlas Ó Conchúir Dhoinn]], [[John O'Donovan (scoláire)]]=([[Seán Ó Donnabháin]]), [[John O'Hart]]-, ([[Edward MacLysaght]]=[[Éamonn Mac Giolla Iasachta]]), [[Nollaig Ó Muraíle]]-, ([[Rudolf Thurneysen]]), [[Osborn Bergin]]-, [[R. I. Best]]=[[Richard Irvine Best]]-, ([[D. A. Binchy]]), ([[Kuno Meyer]]), ([[Eugene O'Curry]]=[[Eoghan Ó Comhraí]]), [[James Carney]], [[John Carey]], ([[T. F. O'Rahilly]]=[[Tomás Ó Rathile]]=[[Tomás Ó Rathaile]]), [[Francis J. Byrne]]=[[Francis John Byrne]], [[Edel Bhreathnach]], [[John T. Koch]]-, [[Celtica (iriseán)]], [[Éigse (iriseán)]], [[R. A. Stewart Macalister]], [[T. M. Charles-Edwards]]=[[Thomas Charles-Edwards]], [[Hubert T. Knox]]=[[Hubert Thomas Knox]], [[Donnchadh Ó Corráin]] == Déise == * [[Ríthe Dhéise Mumhan]] * [[Dál gCais]]+ ** [[Dál gCais#Stair]] == Suíomhanna == # [[A. G. van Hamel]], [[Stichting Van Hamel]], [[CODECS]], *selgā # [[Thesaurus Linguae Hibernicae]] (TLH) # [[Irish Script on Screen]], [[Meamram Páipéar Ríomhaire]] (ISoS, ISOS) # [[Celtic Digital Initiative]] (CDI) == Dál Riada == * [[Dál Riada]], [[Ríthe Dhál Riada]], [[Fearghas Mór mac Eirc]]=[[Fearghas Mór]], [[Domhanghart Réite]], [[Comhghall mac Domhanghairt]], [[Gabhrán mac Domhanghairt]], [[Conall mac Comgaill]], [[Aodhán mac Gabhráin]], [[Eochaid Buide]]=[[Eochaidh Buí]], [[Connad Cerr]], [[Domnall Brecc]]=[[Domhnall Breac]], [[Ferchar mac Connaid]]=[[Fearchar mac Connaidh]], [[Dúnchad mac Conaing]]=[[Dúnchadh mac Conaing]], [[Conall Crandomna]]=[[Conall Crannomhna]], [[Domangart mac Domnaill]]=[[Domhanghart mac Domhnaill]], [[Máel Dúin mac Conaill]]=[[Maol Dúin mac Conaill]], [[Domnall Donn]]=[[Domhnall Donn]], [[Ferchar Fota]]=[[Fearchar Fada]], [[Eochaid mac Domangairt]]=[[Eochaidh mac Domhanghairt]], [[Ainbcellach mac Ferchair]]=[[Ainfhaichilleach mac Fearchair]], [[Fiannamail ua Dúnchado]]=[[Fianamhail ó Dúnchadha]], [[Selbach mac Ferchair]]=[[Sealbhach mac Fearchair]], [[Dúngal mac Selbaig]]=[[Dúnghal mac Sealbhaigh]], [[Eochaid mac Echdach]]=[[Eochaidh mac Eochach]], [[Alpín mac Echdach]]=[[Ailpín mac Eochach]], [[Muiredach mac Ainbcellaig]]=[[Muireadhach mac Ainfhaichilligh]], [[Eógan mac Muiredaig]]=[[Eoghan mac Muireadhaigh]] # [[Áed Find]]=[[Aodh Fionn]] # [[Fergus mac Echdach]] # [[Donn Coirce]] # [[Eochaid mac Áeda Find]] # [[Constantine]] # [[Oengus]] # [[Drust]] # [[Eoganan]] # [[Alpin II]] # [[Coinneach I na hAlban|Coinneach]] == Connachta srl. == * [[Cairpre Gabra]]=[[Cairbre Ghabhra]], [[Senchán Torpéist]], [[Tromdámh Guaire]] == Tuamha == # Muircheartach mac Toirdhealbhach # Muircheartach Dall # Conchúr Rua == An Féineachas, srl == * [[An Féineachas]] *# [[Aithechtúatha]] *# [[Cóic Conara Fugill]] * [[Breithem]] *# [[Breithem#Stair]] &larr; [[:en:Brehon#History]] *# [[Breithem#Céilí Dé]] &larr; [[:en:Brehon#Brehon Laws and the Early Irish Church(Céilí Dé)]] *# [[Breithem#Na Normannaigh]] &larr; [[:en:Brehon#The Brehon laws and Anglo-Norman Invasion of 1169]] * [[Dubthach maccu Lugair]]=[[Dubhthach moccu Lughair]]=[[Dubhthach mhic Lughair]] # [[Odhrán (giolla Phádraig)]] &larr; [[:en:Odran (disciple of Saint Patrick)]] # [[Odrán]]=[[Órán]] &larr; [[:en:Odran]] #* [[Slat na ríghe]], [[Iomarbhágh na bhFileadh]]=[[Iomarbhá na bhFilí]] == Scéalta (4) == # [[Navigatio Sancti Brendan]] &larr; [[:de:Navigatio Sancti Brendani]] # Aided Con Roí # Forfess Fer Fálgae agus Síaburcharpat Con Culainn # Orgguin Trí Mac Díarmata mic Cerbaill # Cath Achadh Leithdheirg # Cath Móin Daire Lothair # Cath Cairnd Chonaill # [[:en:List of conflicts in Ireland]] == Ogham == # [[CIIC 1]] # [[CIIC 54]]=[[Cnámh Thulach Chumann]] &larr; [[:en:Tullycommon Bone]] # [[CIIC 362]] # [[CIIC 500]] &larr; [[:en:CIIC 500]] # [[CIIC 504]] &larr; [[:en:CIIC 504]] == Miotaseolaíocht (4) == # [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]] &larr; [[:en:Celtic mythology]] #* [[Déithe na gCeilteach]] == Ag líonadh na mbearnaí == * [[Rítheaghlaigh Ghaelacha]], [[Ceann na Fine]]-, [[Éire (bandia)]]+, [[Cúigí na hÉireann#Réamhstair]], [[Cúigí na hÉireann#Stair]], [[Cúige Chonnacht#Luathstair]], [[Hipitéis substráit Ghaeilise]], [[Ealaín na nOileán]]-, [[Cló na nOileán]], [[Teimpléad:Unicode chart Insular]], [[Uí Chléirigh]], [[Peter Schrijver]], [[Leabhar Ard Mhacha]]+, [[Ferdomnach]]=[[Feardhomhnach]], [[Muirchú moccu Machtheni]]-, [[Bachall Isu]]=[[Bachall Íosa]]-, [[Leabhar Dharú]], [[Cathach Cholm Cille]], [[Cúige Chonnacht#Ríocht na gConnacht]], [[Uí Chonchúir Dhoinn]], [[Síl Muiredaig]]=[[Síol Muiredaigh]]=[[Síol Mhuireadhaigh]]=[[Síol Mhuirí]], [[Uí Cellaigh]]=[[Uí Cheallaigh]], [[Cellach mac Fíonachta]]=[[Ceallach mac Fíonachta]], [[Cualu]]=[[Cuala]], [[James MacKillop]]-, [[Uí Flaithbertaigh]]=[[Uí Fhlaithbheartaigh]], [[Bé Binn iníon Urchadha]]=[[Béibhinn ní Urchadha]], [[Creassa iníon Urchadha]]=[[Creasa ní Urchadha]], [[Caineach iníon Urchadha]]=[[Caineach ní Urchadha]], [[Cainnech (ainm)]]=[[Caineach (ainm)]], [[Clann Cosgraigh]]=[[Clann Chosgraigh]], [[Muireadhach mac Aodha]], [[Ruaidhrí Mac Aodha]], [[Banfhlaith]]=[[Flaith]], [[Mhic Dhiarmada]], [[Cúige Laighean#Stair]], [[Uí Dúnchada]]=[[Uí Dhúnchadha]], [[Uí Fáeláin]]=[[Uí Fhaoláin]], [[Uí Muiredaig]]=[[Uí Mhuireadhaigh]]=[[Uí Mhuirí]], [[Uí Thuathail]], [[Uí Bhroin]], [[Leabhar Branach]], [[Mhic Giolla Phádraig]], [[Fir Cheall]], [[Uí Dhubhuir]], [[Cúige Mumhan#Stair]], [[Uí Eidirsceoil]], [[Uí Bhriain]], [[Lugaid Mend]]-, [[Conall Eachluath]]-, [[Tál Cas]], <strike>[[Lorcáin mac Lachtna]]</strike>→[[Lorcán mac Lachtna]], [[Muircheartach mac Toirdhealbhach Ua Briain]], [[Uí Ghrádaigh]], [[Uí Allmhuráin]], [[Mhic an Airchinnigh]], [[Uí Chinnéide]], [[Órlaith ingen Cennétig]], [[Mhic Cárthaigh]], [[Mhic Cárthaigh Mhúscraí]]-, [[Mhic Cárthaigh Riabhach]]-, [[Uí Ímair]]=[[Uí Íomhair]]-, [[Uí Chaoimh]], [[Mhic Giolla Chuda]], [[Mac Giolla Chuda na gCruach]], [[Uí Dhonnchadha na nGleann]], [[Uí Chonaill]], [[Conall (idirdhealú)]], [[Uí Shúilleabháin]]-, [[Uí Cheallacháin]]-, [[Uí Dhonnchadha]]-, [[Uí Dhonnabháin]]-, [[Uí Shéaghdha]], [[Cúige Uladh#Luathstair]], [[Mhic Lochlainn]], [[Uí Dhomhnaill]], [[Máelsechnaill Ua Domnaill]]=[[Maol Seachlainn Ó Domhnaill]], [[Gofraid Ua Domnaill]]=[[Gofraidh Ó Domhnaill]], [[Domnall Óg Ua Domnaill]]=[[Domhnall Óg Ó Domhnaill]], [[Uí Dhonnghaile]], [[Uí Raghallaigh]], [[An Anaíle]], [[Uí Fhaircheallaigh]], [[Liber Flavus Fergusiorum]]+, [[Uí Fhearghail]], [[Clann Somhairle]]-, [[Féilire Thamhlachta]], [[Seán Mac Colgan]]-, [[Saltair na Rann]], [[Táin Bó]], [[Táin Bó Regamon]] * [[Trecheng Breth Féne]], [[Echtra Cormaic]], [[Leabhar Dimma]]=[[Leabhar Dhioma]], [[Leabhar Mholing]], [[Codex Usserianus Primus]], [[Codex Usserianus Secundus]]=[[Ceithre Leabhar Bhinn Éadair]], [[Leabhar Aifrinn Lothra]]=[[Leabhar Aifrinn Stowe]], [[Leabhar Cloinne Aodha Buidhe]], [[ARÉ 24 P 33]], [[Leabhar Donn]], [[Soiscéalta Mhic Thornáin]], [[Leabhar Ghinealaigh Uí Chléirigh]], [[Cumdach]]=[[Cumhdach]]-, [[Teimpléad:Cumhdaigh]], [[Soiscél Molaisse]]=[[Soiscéal Mholaise]]-, [[Domnach Airgid]]=[[Domhnach Airgid]]-, [[An Míosach]]- * [[Cú Connacht Ua Dálaigh]], [[Gillamaire Ua Conallta]], [[Tadhg Ua Dálaigh]], [[Máel Íosa Ua Dálaigh]], [[Giolla Ernain Ó Martain]], [[Máine Tethbae]], [[Uí Laoghaire]], [[Uí Dhálaigh]]-, [[Dáithí Ó Coimín]]=[[Dáithí Coimín]], [[Edward Gwynn]], [[Gearóid Mac Niocaill]], [[Margaret Dobbs]], [[Peter Berresford Ellis]], [[Marie-Louise Sjoestedt]], [[Pól Breathnach]]-, [[Kenneth Nicholls]], [[Patrick Weston Joyce]], [[Robert Dwyer Joyce]]-, [[Donncha Ó Cróinín]], [[Dáibhí Ó Cróinín]], [[Trevor Joyce]]-, [[Muireann Ní Bhrolcháin]], [[Meidhbhín Ní Úrdail]], [[Liosta de lámhscríbhinní Éireannacha]], [[Saltair Chaimín]], [[Leabhar Dhèir]]=[[Leabhar Dhéir]], [[Revue Celtique]]=[[Études Celtiques]], [[Uí Fergusa]]=[[Uí Fhearghasa]], [[Aedh Ua Conchobair]]=[[Aodh Ó Conchúir]]- mac Cathail Chrobhdheirg, [[Aedh mac Ruaidri Ua Conchobair]]=[[Aodh mac Ruairí Ó Conchúir]], [[Altram Tige Dá Medar]], [[Éadbhard Ó Raghallaigh]], [[Gormflaith ingen Murchada]]=[[Gormlaith ní Mhurchadha]], Miotaseolaíocht na nGael (tuilleadh), [[Nodens]]-, [[Lugus]]-, [[Taranis]]-, [[Ogmios]]-, [[Catubodua]]-, [[Brigantia]]-, [[Lámhscríbhinn dhathmhaisithe]]-, [[Leabhar Soiscéal]]-, [[Miotaseolaíocht na gCeilteach]], [[Ildiachas Ceilteach]]-=[[Sean-reiligiún Ceilteach?]] creideamh? creidimh? ársa?, [[Ceiltigh na nOileán]]-, [[Ceiltis na nOileán]]-, [[Ceiltis na Mór-Roinne]]-, [[Na Briotanaigh Cheilteacha]]-=[[Briotanaigh Cheilteacha]], [[Miotaseolaíocht na mBreatnach]]-, [[Ábhar na Breataine]]-, [[Triscéil]]-, [[Nora Kershaw Chadwick]]-, [[Léann Ceilteach]]-, [[Náisiúin Cheilteacha]]-, [[Peritia]], [[Teangacha Briotainice]]-, [[Briotainic Choiteann]]- [[Cruithnis]]-, [[Teimpléad:lang-br]], [[Epona]]-, [[Mearcair (miotaseolaíocht)]]-, [[Esus]]-, [[Teutates]]-, [[Bandia an fhlaithis]], [[Nuadha (ainm)]], [[Feis]]-, [[Ceiltibéaraigh]]-, [[Belenos]]-, [[Belisama]]-, [[Sucellus]]- == Eile (4) == * [[Cairpre Gabra]], [[Dál gCais#Stair]], [[Breithem#Stair]], [[Slat na ríghe]], [[Suíomhanna ríoga Éireann]], [[Donnabhán mac Cathail]]-, [[Tadc mac Briain]]=[[Tadhg mac Briain]], [[Ressad]]=[[Reasadh]], [[Na Ceiltigh#Réamhrá]], [[Déithe na gCeilteach]], [[Liosta de Dhéithe Ceilteacha]], [[Aibell]], [[Uirne]], [[Tadg mac Nuadat]]=[[Tadhg mac Nuad]], [[Bran agus Sceólang]]=[[]], [[Aonach]] * Dreamanna *# [[]] &larr; [[:en:List of Irish clans]] * Léarscáileanna *# [[Cairt phortalach]] *# [[Cairt Chatalóinise]] * Lámhscríbhinní *# [[Liosta Lámhscríbhinní Gaelacha]] &larr; [[:en:List of Irish manuscripts]] *#* [[Leabhar Ard Mhacha]] *# Book of Ballycummin (RIA MS 23 N 10) *#* [[Leabhar Dharú]], [[Lebor Cuanu]]=[[Leabhar Chuana]], [[Landnámabók]] * Ríochtaí *# [[Ríocht Átha Cliath]] *# [[Ríocht na nOileán]] *# [[Ríthe na gCruithneach]] *## [[Vipoig]] &larr; [[:en:Vipoig]] *# [[Fáistine Bhreacáin]] * Le meadú ** [[Cúirt an Mheán Oíche#Achoimre an dáin]] *# [[Gallóglach]] *# [[Cluain Catha]] (leac uaighe) *# [[Bard]] *# [[Seanchaí]] *#* [[Cenn Fáelad mac Ailella]]=[[Ceann Faoladh mac Ailealla]] *# [[Mo Ling]] = Bliain 5, 2025 - = == An Féineachas == [[An Féineachas]] (agus/nó b'fhéidir [[Seanchas]] / [[Béaloideas]]). Spreagtha ag ''[[:en:Wikipedia:Recent_additions/2025/March#8 March 2025|Recent additions, 8 March 2025]]'' ''[https://dil.ie/34117 othrus]'' ≈ fulaingt tinnis/othrais. Nuashonraithe (lámhscríbhinní): * [[Senchas Már]] (SM), [[Bechbretha]] ([[Senchas Már#Bechbretha agus Coibes Uisci Thairdne|SM #21]]), [[Bretha Crólige]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #33]]), [[Críth Gablach]] (MacA), [[Gúbretha Caratniad]] ([[Bodleian Library]], [[Rawlinson B 502]]) As nua, iomlán: * [[Corpus Iuris Hibernici]] (CIH), [[Sanas Uí Dhuibhdábhoireann]] (MacA), [[Cethairṡlicht Athgabálae]] ([[Senchas Már#Cethairslicht Athgabálae|SM #2]]), [[Sechtae]] ([[Senchas Már#Sechtae|SM #9]]), [[Recholl Breth]] (SM #13), [[Bretha Déin Chécht]] ([[Senchas Már#Slicht Othrusa, Bretha Crólige agus Bretha Déin Chécht|SM #34]]), [[Muirbretha]] ([[Senchas Már#Clár ábhar|SM #38]]) [[Anfuigell]] (m.s., CnaT, LS 1387; MacA), [[Berrad Airechta]] (CnaT, LS 1337), [[Bretha Étgid]] ([[Acadamh Ríoga na hÉireann|ARÉ]] LS 23 P 3) [[Cóic Conara Fugill]] (m.s., [[Uraicecht Becc]], [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]), [[Di Astud Chor]] (''via'' [[Corpus Iuris Hibernici|CIH]]), [[Mellbretha]] ([[Leabharlann Choláiste na Tríonóide|CnaT]], LS 1363), [[Uí Lochlainn]], [[Uí Dhuibhdábhoireann]], [[CnaT BÁC, LS 1317]], [[Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, LS 1317]], [[Bóaire]], [[Coinmheadh is buannacht]], [[Brehon Law Commission]], [[Mac Aodhagáin]] &rightarrow; [[Mhic Aodhagáin]], [[John Lynch (Gratianus Lucius)]], [[Fearghas Ó Ceallaigh]], [[Leabharlann COBÁC]], [[Cathair Mhic Neachtain]], [[Thom McGinty]] As nua, síolta: * [[Dlí Ceilteach]]-, [[Gabháil chine]]-, [[Cyfraith Hywel]]-, [[Galanas]]-, [[Accessus ad auctores]]-, [[Hapax legomenon]]-, [[Robert Atkinson]]- == Foclóireacht == * [[Foclóireacht na Gaeilge]], [[Leabharlann an Ard Easpaig Marsh]]=[[Leabharlann Marsh]]-, [[foclóir.ie]]=[[focloir.ie]] == Litríoch == * [[Murúch]]-, [[Tongu do dia toinges mo thúath]]-, [[Remscéla]]=[[Réamhscéalta]], [[Bernhard Maier]], [[Lebor Bretnach]]=[[Leabhar Breatnach]], [[Annála Doiminiceacha Ros Comáin]], [[Irish Astronomical Tract]]=[[]], [[Ranna an aeir]] == Abhantrach na Sionainne == * [[Abhantrach na Sionainne]], [[Inis Cloithrinn]], [[Inis Bó Finne, Contae na hIarmhí]], [[Loch Bó Dearg]], [[Loch Bó Finne]] (idirdhealú) [[Loch Bó Finne (An tSionainn)]], [[Loch Bó Finne, Contae na Gaillimhe]]-, [[Loch Foirbis]] , [[Loch Teapa]]-, [[:Catagóir:An tSionainn]], [[Loc Albert]], [[Canáil Chill Srianáin]], [[Canáil na Leithcheathrún]], [[Abhainn na Mainistreach]], [[An Inthe]], [[An Eithne]], [[Abhainn Chalatroma]], [[Loch na gCurrach]], [[Loch Fuinseann]], [[Loch Éadaoine]], [[An Abhainn Mhór, Contae an Chabháin]] == Lochanna == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]], [[:Catagóir:Lochanna na hÉireann]] [[:Catagóir:Lochanna Chontae Aontroma]], [[:Catagóir:Lochanna Chontae Ard Mhacha]], [[:Catagóir:Lochanna Chontae an Chabháin]], [[:Catagóir:Lochanna Chontae Chiarraí]], [[:Catagóir:Lochanna Chontae Chill Mhantáin]], [[:Catagóir:Lochanna Chontae Chorcaí]], [[:Catagóir:Lochanna Chontae Dhoire]], [[:Catagóir:Lochanna Chontae an Dúin]], [[:Catagóir:Lochanna Chontae Dhún na nGall]], [[:Catagóir:Lochanna Chontae Fhear Manach]], [[:Catagóir:Lochanna Chontae Mhuineacháin]], [[:Catagóir:Lochanna Chontae Mhaigh Eo]], [[:Catagóir:Lochanna Chontae Thír Eoghain]] * [[Loch Léin]], [[Loch Mhucrois]], [[An Loch Uachtarach]], [[Loch an Chuais]], [[Loch an Leaca Mór]], [[Loch an Leamhnachta]], [[Locha Lua]], [[Loch an Easaird]], [[Loch an Eanaigh Mhóir]], [[Loch an Iúir (loch)|Loch an Iúir]], ''[[Ardderry Lough]]''=[[ Loch na nArd-doiriú]], [[Loch Arbhach]], [[Loch an tSéideáin]], [[Loch an Tóraic]], [[Loch Eachros Beag]], [[Loch Bhaile Uí Chuirc]], [[Loch Bhaile na hInse]], [[Loch Beara]], [[Claonloch, Contae Liatroma (Droim Dhá Thiar)]], [[Loch Bhéal Trá]], [[Loch Buinne]], [[Loch Charraig an Droichid]], [[Loch Bhaile Choille Fóir]], [[Loch Bhaile na hUamha]], [[Loch Oileán Uí Eadhna]], [[Loch Conbhuí]], [[Loch Chrathaí]], [[Loch Raithin]], [[Loch Collán]], [[Loch Choileáin Uí Shíoda]], [[Loch Cútra]], [[An Loch Uachtair]], [[Loch Dhoire an Chláir]], [[Loch Dúlocha]], [[Loch an Chlocháin Léith]], [[Loch Ghleann Mhac Muirinn]], [[Loch Gabhlach]], [[Loch Iascaí]], [[Loch Eirid]], [[Loch Fí]], [[Loch Fearna]], [[Loch na Foirnéise]], [[Loch Fionnmhaí]], [[Loch Gartáin]], [[Loch an Ghleanna Bhig]], [[Loch an Ghleanna Mhóir]], [[Loch Ghleann Éada]], [[Loch Ghleann an Chairthe]], [[Loch Ghleann Dá Loch]], [[Loch Eidhneach]], [[Loch Inse Chrónáin]], [[Loch Inse Uí Chuinn]], [[Loch Inis Cara]] (taiscumar), [[Loch Oileán Éadaí]], [[Loch Chill Ghlais]], [[Loch Choill an Iúir]], [[Loch Cinnéile]], [[Loch Chionn Droma]], [[Loch na Coille Móire]], [[Loch Leitir Creamha Rua]], [[Loch an Chrainn Chrín]], [[Loch Mac nÉan]], [[Loch Marbh]], [[Loch Mháimín]], [[Loch Míle]], [[Loch Míolach]], [[Loch Moirne]], [[Loch Mhuiceanach]], [[Loch Mucnú]], [[Loch na Cuinge Uachtarach]], [[Loch Uí Fhloinn]], [[Loch Riach]], [[Claonloch, Contae Liatroma (Maothail)]], [[Loch an Rois]], [[Loch an Scoir]], [[Loch Sindile]], [[Loch Eoin]], [[Loch Sáile]], [[Loch Theach an Teampla]], [[Turlach Ráth Asáin]], [[Locha Chluain Í]], [[Loch Dhrom Mór]], [[Loch Dhoirinse]], [[Loch an Ghleanna]], [[Loch Mac nÉan Uachtair]], [[Loch Mám Aodha]], [[Loch na Breaclaí]] (~[[Loch Breaclaigh]]), ''[[Clea Lake]]'', [[Loch Chluain na Cloiche]], ''[[Lough Skean]]'', [[Loch Sceithí Uachtair]], [[Loch an Urláir]], [[An Loch Bán, Contae Mhuineacháin]], ''[[Lough Gullion]]'', ''[[Cloonagh Lough]]'', ''[[Lough Island Reavy]]'', ''[[Kiltooris Lough]]'', ''[[Lickeen Lough]]'', [[Lochanna Chill Airne]], [[Loch Charraig an Phoirt]], [[Loch Cheis Charraigín]] [[Loch Dhroim Dhá Liag]], [[Turlach Ghleann na Madadh]] = Scéal-liostaí = * [https://www.vanhamel.nl/codecs/Medieval_Irish_tale_lists Scéal-liostaí A agus B] ar CODECS * ''Ces Ulad ''vs.'' Noínden Ulad * ''Tromdámh Guaire * ''It é saigte gona súain == Mythen und Sagen aus Irland == {| width="100%" class="wikitable" |- class="hintergrundfarbe5" ! Titel !! Inhalt |- valign=top | [[Acallam na Senórach]]=[[Agallamh na Seanórach]] || Begegnung zwischen mythischen Helden und dem heiligen [[Naomh Pádraig]] |- valign=top | [[Aided Cheit maic Mágach]] || Kampf [[Conall Cernach]]s mit [[Cet mac Mágach]] und Bélchús Verrat und Tod |- valign=top | [[Aided Cheltchair maic Uthechair]] || [[Celtchar]] mac Uthechairs Sühnetaten für die Tötung Blaís |- valign=top | [[Aided Chlainne Tuirenn]] || Rache Lugs an den Söhnen [[Tuirenn]]s für die Ermordung seines Vaters [[Cian]] |- valign=top | [[Aided Chonchobuir]] || Tod [[Conchúr mac Neasa]]s durch die Hand [[Cet mac Mágach]]s |- valign=top | [[Aided Chon Culainn]] || Ermordung [[Cú Chulainn]]s und [[Conall Cernach]]s Rache an den Tätern |- valign=top | [[Aided Loegairi Buadaig]] || [[Lóegaire Búadach]]s Tod beim Versuch, Aed mac Ainninne zu retten |- valign=top | [[Aided Muirchertaig meic Erca]] || [[Muircheartach mac Muireadhaigh|Muirchertach mac Erca]]s Strafe für seinen Ehebruch mit Sín |- valign=top | [[Aided Óenfir Aífe]] || Zweikampf [[Cú Chulainn]]s mit seinem Sohn [[Connla]] und dessen Tod |- valign=top | [[Airne Fingein]] || eine Fee prophezeit Fingein mac Luchta |- valign=top | [[Aislinge Meic Con Glinne|Aislinge Meic Chon Glinne]] || Parodie auf das Klosterleben und die Jenseitsvisionen |- valign=top | [[Aislinge Oenguso]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über [[Óengus]]’ Suche nach seiner geträumten Frau |- valign=top | [[Amra Choluim Chille]] || Gedicht auf den Klostergründer [[Colm Cille]] |- valign=top | [[Baile Binnbérlach mac Buain]] || unerfüllte Liebe zwischen Baile und Ailinn |- valign=top | [[Baile in Scáil]] || Blick [[Conn Cétchathach]]s in die Zukunft seines Geschlechtes |- valign=top | [[Bóramha]] || Kampf um den Tribut der Provinz [[Laighin]] an die [[Uí Néill]] |- valign=top | [[Buile Shuibhne]] || [[Suibhne]]s Wahnsinn in der Schlacht und sein Tod im Kloster |- valign=top | [[Caithréim Cellaig]] || Cellachs Weg vom Mönch über den Thron von [[Connacht]] zum Bischof |- valign=top | [[Cath Étair]] || Belagerung von Etar, Tod [[Mes Gegra]]s durch [[Conall Cernach]] |- valign=top | [[Cath Finntrágha]] || Verteidigung Irlands durch [[Fionn mac Cumhaill]] und seine [[Fianna]] gegen den „König der Welt“ |- valign=top | [[Cath Maige Mucrama]] || [[Lugaid mac Con]]s Kampf um den Thron von Irland und seine Ermordung durch [[Ailill Aulom]] |- valign=top | [[Cath Maige Rátha]] || Krieg Congal Claens gegen den Hochkönig Domnall mac Aeda |- valign=top | [[Cath Maighe Tuireadh|Cath Maige Tuired]] || Kriege der [[Túatha Dé Danann]] gegen [[Fir Bholg]] und [[Fomhóraigh]] |- valign=top | [[Compert Conchobuir]] || [[Cathbad]]s Kampf um Asa (Ni-Asa) und die Zeugung [[Conchobar mac Nessa]]s |- valign=top | [[Compert Con Culainn]] || Schwangerschaft von [[Conchobar mac Nessa]]s Tochter und Geburt von [[Setanta|Setanta/Cú Chulainn]] |- valign=top | [[Compert Mongáin|Compert Mongáin ocus serc Duibe Lacha do Mongán]] || Zeugung Mongáns, [[Manannán mac Lir]]s Sohn und seine Ehe mit Dub Lacha |- valign=top | [[De chophur in da muccida]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über die Verwandlung der beiden Hirten in die Stiere [[Donn Cuailnge]] und [[Fionnbheannach]] |- valign=top | [[Duanaire Finn]] || Gedichte und Balladen aus dem [[an Fhiannaíocht|Finn-Zyklus]] |- valign=top | [[Eachtra an Mhadra Mhaoil]] || Verfolgung eines bösen Ritters durch Balbhuaidh ([[Gawain]]) |- valign=top | [[Eachtra Mhacaoimh an Iolair]] || Suche des Adlerknaben nach seiner Herkunft |- valign=top | [[Cormac mac Airt#Mythologie|Echtra Cormaic i Tír Tairngire]] || [[Cormac mac Airt]]s Reise zu den Feen |- valign=top | [[Tadhg mac Céin#Eachtra Thaidhg Mhic Céin]] || Der Wortbruch von [[Tadhg mac Céin]]s Sohn |- valign=top | [[Echtra Fergusa maic Léti]] || [[Fearghas mac Léite]]s Kampf mit einem Meeresungeheuer |- valign=top | [[Echtra Condla]] || [[Conn Cétchathach]]s Sohn [[Connla (Conn Cétchathach)|Connla]] und seine Liebe zu einer Fee |- valign=top | [[Echtrae Nerai]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über [[Nera]]s Warnung an die Bewohner von [[Ráth Cruachan|Cruachan]] |- valign=top | [[Esnada Tige Buchet]] || Das Schicksal des gastfreundlichen Buchet von [[Laigin]] |- valign=top | [[Fingal Rónáin]] || Rónáns irrtümlicher Mord an seinem Sohn |- valign=top | [[Fled Bricrenn]] || Streit um den Ehrenplatz beim Fest zwischen [[Ulaid]] Helden |- valign=top | [[Fled Dúin na nGéd]] || Streit zwischen Domnall mac Aeda und Congal Claen |- valign=top | [[Fotha Catha Cnucha]] || Tod [[Cumall]] mac Basnas und Zeugung [[Fionn mac Cumhaill]]s |- valign=top | [[Cormac mac Airt#Mythologie|Geneamuin Cormaic Ua Chuind]] || [[Cormac mac Airt]]s gesamtes Leben bis zum Tod |- valign=top | [[Immacallam in dá Thuarad]] || Disput von Néde und [[Ferchertne]] um den Titel des obersten Dichters Irlands |- valign=top | [[Immram Brain]] || [[Bran mac Febail]] mythische Reise zur Insel der Frauen |- valign=top | [[Immram Curaig Maíle Dúin]] || [[Maol Dúin]]s Reise zu einigen mythischen Inseln |- valign=top | [[Lebor Gabála Érenn]] || mythische Einwanderungswellen und Machtkämpfe um Irland |- valign=top | [[Longes Mac nUislenn]], [[Longes mac nUislenn]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über die Geschichte [[Deirdre]]s |- valign=top | [[Macgnímartha Finn]] || Erzählungen über [[Fionn mac Cumhaill]]s Jugend, s.&nbsp;a. [[Aillen]] |- valign=top | [[Macgnímrada Con Culainn]] || Erzählung über [[Cú Chulainn]]s Jugend im [[Táin Bó Cuailnge]] |- valign=top | [[Mesca Ulad]] || [[Cú Roí]] Hinterlist gegen [[Conchobar mac Nessa]] |- valign=top | [[Navigatio Sancti Brendani Abbatis|Navigatio Sancti Brendani]] || [[Naomh Breandán|Brendans]] Fahrt zu den mythischen Inseln |- valign=top | [[Noínden Ulad]], auch Ces Ulad || Verfehlung der Ulter gegen [[Macha]] und Gründung [[Emain Macha]]s |- valign=top | [[Oidheadh Chlainne Lir]] || [[Lir]]s Kinder werden in Schwäne verwandelt |- valign=top | [[Orgain Denna Ríg]] || [[Labraid Loingsech|Labraid Moen]]s Kampf um den Thron seines Vaters |- valign=top | [[Scéla Cano meic Gartnáin]] || Cano mac Gartnáins Abenteuer und unglückliche Liebe in Irland |- valign=top | [[Cormac mac Airt#Mythologie|Scéla Eogain agus Cormaic]] || Kindheit und Jugend [[Cormac mac Airt]]s bis zum Antritt seiner Herrschaft |- valign=top | [[Scéal Muc Mhic Dhathó]] || Streit der Helden [[Uladh|Ulsters]] und [[Connachta]]s den [[curadhmhír|Heldenbissen]] |- valign=top | [[Scél Túain meic Cairill]] &rarr; [[Tuan mac Cairill]] || Verwandlungen [[Tuan mac Cairill]]s in der Zeit des [[Lebor Gabála Érenn]] |- valign=top | [[Serglige Con Culainn]] || [[Cú Chulainn]] Liebeskrankheit und der Ehebruch mit [[Fand]] |- valign=top | [[Táin Bó Cuailnge]] || Heldentaten [[Cú Chulainn]] beim Krieg um den Stier [[Donn Cuailnge]] |- valign=top | [[Táin Bó Flidais]] || [[Fergus mac Róich]] Kampf um [[Flidais]] und ihre Wunderkuh |- valign=top | [[Táin Bó Fraích]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über die Erlebnisse [[Froech]] |- valign=top | [[Tochmarc Becfola]] || Werbung König Diarmait mac Aeda Slaines um die Fee Becfola |- valign=top | [[Tochmarc Emire]] || [[Remscéla|Remscél]] der [[Táin Bó Cuailnge]] über [[Cú Chulainn]]s Werbung um [[Emer]] |- valign=top | [[Tochmarc Étaíne]] || [[Fuamnach]] Rache an ihrer Nebenbuhlerin [[Étaín]] |- valign=top | [[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]] || [[Conchobar mac Nessa]] Werbung um Luaine und [[Athirne]] Ermordung |- valign=top | [[Togail Bruidne Dá Derga]] || Königsherrschaft und Untergang [[Conaire Mór]] |- valign=top | [[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]] || [[Fionn mac Cumhaill]]s Verfolgungsjagd [[Diarmaid]] und [[Gráinne (miotaseolaíocht)|Gráinne]] |- |} == Sprüche-Sammlungen und Glossare == {| width="100%" class="wikitable sortable" |- class="hintergrundfarbe5" ! Titel !! Aois !! Nóta |- | [[Bretha Crólige]] || - || Bußtaxen bei Verwundungen, 3.&nbsp;Teil des [[Senchas Már]] |- | [[Bretha Nemed Déidenach]] || 7ú || Texte der Rechtsschule von Nemed |- | [[Cáin Adomnáin]] || 7ú || Gesetzestext zum Schutz von Frauen, Kindern und Klerikern |- | [[De duodecim abusivis saeculi]] || 7ú || Abhandlung über die Moral und das Recht (auch altirische Rechtsgrundsätze inkludiert) |- | [[Senchas Már]] || 8ú || Sammlung altirischer Rechtstexte |- | [[Críth Gablach]] || 8ú || Sammlung altirischer Rechtstexte |- | [[Audacht Morainn]] || 8ú. || Sammlung von Lehrsprüchen des Richters [[Morann]] |- | [[Tecosca Cormaic]] || 8ú. || Sammlung von Lehrsprüchen [[Cormac mac Airt]] |- | [[Gúbretha Caratniad]] || 9ú || vom üblichen irischen Recht abweichende Urteile |- | [[Sanas Cormaic]] || 10ú ||Glossar von Rechts- und Dichterausdrücken, Orts- und Personennamen |- | [[Leabhar na gCeart]] || 11ú || Aufzählung der Rechte und Pflichten des Königs von [[Caiseal]] |- | [[Bansenchas]] || 12ú || Verzeichnis berühmter Frauen der Geschichte bis zum [[Lebor Gabála Érenn]], [[An Rúraíocht]] und anderen irischen Annalen |- | [[Dindsenchas]] || 12ú || Etymologie von Ortsnamen |- | [[Cóir Anmann]] || 14ú || Personen- und Stammesnamen |- | [[Auraicept na n-Éces]] || 14ú || Geschichte der irischen Sprache und Schrift |- |} == Sammelwerke aus Irland == {| width="100%" class="wikitable" |- class="hintergrundfarbe5" ! Titel !! Zeit !! Inhalt |- | [[Cín Dromma Snechtai]] || 8ú || |- | [[Lebor na hUidre]] || 12ú || [[Táin Bó Cuailnge]] |- | [[Lebor Laignech]] || 12ú || [[Lebor Gabála Érenn]], [[An Fhiannaíocht]] |- | [[Annála Tiarnaigh]] || 12ú || 807 RC - AD 1178 |- | [[Leabhar Buí Leacáin]] || 14ú || |- | [[Leabhar Mór Leacáin]] || 14ú || |- | [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] || 14ú || |- | [[Annála Uladh]] || 15ú || 431 - 1541 |- | [[Leabhar Mhic Cárthaigh Riabhaigh]] || 15ú || |- | [[Foras Feasa ar Éirinn]] || 17ú. || |- | [[Annála Ríoghdhachta Éireann]]=[[Annála na gCeithre Máistrí]] || 17ú || |- |} == [https://iso.ucc.ie/Irish-sagas-list.html ISO] == * [[Acallamh na Senórach]]=[[Agallamh na Seanórach]] * [[Aided Chonchobuir]] # [[Aided Diarmada meic Fergusa Cerrbeoil]] # [[Diarmaid mac Cearbhaill]]+ #* [[Aided Óenfir Aífe]] #* [[Aislinge Meic Con Glinne]] #* [[Aislinge Óenguso]]=[[Aisling Aonghasa]] #* [[Baile Binnbérlach mac Buain]] #* [[Buile Shuibhne]] #* [[Caithréim Cellaig]] # [[Cath Almaine]] # [[Cath Cairnn Chonaill]] #* [[Cath Maige Mucrama]] # [[Ceart Claidib Cormaic]] #* Compert Mongáin ocus Serc Duibe-Lacha do Mongán=[[Compert Mongáin]] #* [[Echtra Chondla]]=[[Echtra Condla]] # [[Echtra Cormaic i Tír Tairngirí]] #* [[Echtra Fergusa maic Léti]] # [[Echtra mac nEchach Muigmedóin]] #* [[Esnada Tige Buchet]] # [[Feis tighe Chonáin]] #* [[Fingal Rónáin]] # [[Forbuis Droma Damhghaire]] - ''The Siege of Knocklong # [[Geneamuin Chormaic]] #* [[Immram Brain]] #* [[Longes mac n-Uislenn]]=[[Longes mac nUislenn]] #* [[Noínden Ulad ocus Emuin Macha]]=[[Noínden Ulad]] # [[Oenach indiu luid in rí]] - ''Find and the phantoms #* [[Oidhe Chloinne Lir]]=[[Oidheadh Chlainne Lir]] #* [[Scéla Cano meic Gartnáin]] # [[Scéla Colmáin meic Duach ocus Guairi meic Colmáin]] # [[Scéla Guairi meic Colmáin ocus Meic Teléne]] # [[Scéla Guairi meic Colmáin ocus Óenu moccu Loígse]] # [[Scéla Mongáin ocus Echdach Rígéicis]] - ''Why Mongán was deprived of noble issue #* [[Scéla Mucce Meic Da Thó]]=[[Scéla Mucce Meic Dathó]] #* [[Táin Bó Cúalnge]] #* [[Tochmarc Étaíne]] #* [[Togail Bruidne Dá Derga]] #* [[Tóruigheacht Dhiarmada agus Ghráinne]]=[[Tóraíocht Dhiarmada agus Ghráinne]] == [https://celt.ucc.ie//MsOmit2017/index.html MsOmit 2017] == 138 go iomlán # [[Aided Ailella ocus Chonaill Chernaig]] # [[Aided Bresail meic Diarmata]] #* [[Aided Cheit meic Mágach]]=[[Aided Cheit maic Mágach]] (Orgain Bélchon Bréifne) #* [[Aided Cheltchair meic Uthechair]]=[[Aided Cheltchair maic Uthechair]]=[[]] # [[Aided Chon Roí]] #* [[Aided Chonchobair]]=[[Aided Chonchobuir]]=[[Anbhás Chonchúir]] #* [[Aided Chrimthainn meic Fidaig]]=[[Aided Chrimthaind maic Fhidaig ocus Trí mac Echach Muigmedóin]] # [[Aided Chúanach meic Ailchini]] # [[Aided Chuind Chétchathaig]] # [[Aided Derbforgaill]] # [[Aided Diarmata meic Cerrbaill]] # [[Aided Echach meic Maíreda]] # [[Aided Fergusa meic Roich]] # [[Aided Guill 7 Gairb]] #* [[Aided Loegaire Búadaig]]=[[Aided Loegairi Buadaig]] # [[Aided Maelodráin]] # [[Aided Meic Con]] # [[Aided Meidbe]] #* [[Aided Muirchertaig meic Erca]]=[[]] # [[Aided Nath Í ocus a Adnacol]] (Suidigud Tellaig na Crúachna) #* [[Aided Oenfir Aífe]]=[[Aided Óenfhir Aífe]] # [[Aigidecht Aithirni]] # [[Airec Menman Uraird meic Coisse]] # [[Airem Muintire Finn]] #* [[Airne Fíngein]] #* [[Aislinge Meic Con Glinne]] #* [[Aislinge Oenguso]] # [[Baile Binnbérlach mac Búain]] #* [[Baile Chuind Chétchathaig]]=[[Baile Chuinn Chétchathaig]] #* [[Baile in Scáil]] # [[Bórama]] #* [[Brislech Mór Maige Muirthemni]] =[[Aided Chon Culainn]]=[[Anbhás Chú Chulainn]] # [[Bruiden Átha]] # [[Bruiden Da Choca]] # [[Bruiden Meic Da Réo]] (Orgain Chairpri Chind Chait) #* [[Caithréim Cellaig]]=[[]] # [[Cath Airtig]] # [[Cath Almaine]] # [[Cath Belaig Dúin Bolg]] # [[Cath Cairn Chonaill]] # [[Cath Cinn Abrad]] # [[Cath Crinna]] # [[Cath Cula Dremne]] #* [[Cath Maige Mucrama]] # [[Cath Maige Rath]] #* [[Cath Maige Tuired]]=[[Cath Maighe Tuireadh]] - ''first # Cath Maige Tuired - ''second # [[Cath Ruis na Ríg]] #* [[Compert Chon Culainn]]=[[Compert Con Culainn]]=[[Coimpeart Chú Chulainn]] (Feis Tige Becfoltaig) #* [[Compert Chonchobair]]=[[Compert Conchobuir]]=[[Coimpeart Chonchúir]] # [[Comrac Con Culainn re Senbecc ua nEbricc]] (Bruiden Senbicc uí Ebricc) # [[Comrac Liadaine 7 Cuirithir]] # [[Comthóth Lóegairi co Cretim 7 a Aided]] # ''[[Conall Corc and the Corco Luigde]] #* [[Sanas Cormaic]] (Gaire, Lethech, Mug Éme, Nesscoit, Orc tréith, Prull) # [[Cuislinn Brigde 7 Aided Meic Díchoime]] #* [[De Chophur in Dá Muccida]]&larr;[[De chophur in dá muccida]] # [[De Gabáil in tSída]] # [[De Maccaib Conairi]] # [[De Síl Chonairi Móir]] # [[Do Faillsigud Tána Bó Cúailnge]] #* [[Echtra Chondla]]=[[Echtra Condla]] # [[Echtra Chormaic i Tír Tairngiri]] #* [[Echtra Fergusa meic Léti]]=[[Echtra Fergusa maic Léti]] # [[Echtra Finn]] (''Finn and the Phantoms'') # [[Echtra Laegairi meic Crimthainn]] # [[Echtra Mac nEchdach Muigmedóin]] #* [[Echtra Nera]]=[[Echtra Nerai]]=[[Eachtra Neara]] (Táin Bé Aingen) # [[Erchoitmed ingine Gulidi]] #* [[Esnada Tige Buchet]] #* [[Fingal Rónáin]] # [[Finn agus Gráinne]] # ''[[Finn and the Man in the Tree]] #* [[Fled Bricrenn]] # [[Fled Bricrenn 7 Loinges mac nDuil Dermait]] # [[Fochonn Loingse Fergusa meic Roig]] # [[Forfess Fer Falgae]] # [[Fotha Catha Cnucha]] #* [[Annála Easpacha na hÉireann]] (scéalta leabaithe) # [[Gein Branduib meic Echach 7 Aedáin meic Gabráin]] # [[Genemain Aeda Sláine]] # [[Genemain Chormaic]] # [[Immacallam Choluim Chille 7 ind Óclaig]] #* [[Immacallam in Dá Thuar]](ad)=[[Immacallam in dá Thuarad]] (Acallam in Dá Suad, Túar) # [[Immathchor nAilella 7 Airt]] #* [[Immram Brain]]=[[Immram Brain]] #* [[Immram Curraig Maíle Dúin]]=[[Immram curaig Ua Corra]] # [[Immram Snedgusa 7 Meic Ríagla]] (Echtra, Merugud Clérech Coluim Chille) # [[Imthechta Tuaithe Luchra ocus Aided Fergusa]] # [[Imthechta Tuirill 7 a Mac]] # [[Longes Chonaill Chuirc]] #* [[Longes mac nUislenn]] (Uisnig) #* [[Macgnímartha Finn]] #* [[Mesca Ulad]] #* ''Mongán Stories'' #* [[Compert Mongáin]] # Scél asa mberar etc. [Aided Fothaid Airgdig] # Scél Mongáin # Tucait Baile Mongáin #* [[Noínden Ulad]] (Ces Noínden Ulad) # [[Orgain Néill Noígíallaig]] (Aided) #* [[Orgain Denna Ríg]] (Bruiden Túamma Tenbad) # [[Orgain Trí mac Diarmata meic Cerbaill]] # ''[[Quarrel between Finn and Oisín]] # [[Reicne Fothaid Canainne]] # [[Scél na Fír Flatha, Echtra Chormaic i Tír Tairngire 7 Cert Claidib Chormaic]] # [[Scél Túain meic Cairill]] (Immacallam Túain fri Finnia) # [[Scéla Alaxandair]] #* [[Scéla Cano meic Gartnáin]] # [[Scéla Conchobuir meic Nessa]] (''Conchobar's Household'') # [[Scéla Eogain 7 Cormaic]] (Scéla Geine Cormaic) # [[Scéla Mosauluim]] #* [[Scéla Mucce Meic Da Thó]] # [[Senchas Airgiall]] #* [[Senchas Fagbála Caisil]] #* [[Serglige Con Culainn]] # [[Siaburcharpat Con Culainn]] # [[Suidigud Tellaig Themra]] #* [[Táin Bó Cúailnge]] # [[Táin Bó Dartada]] #* [[Táin Bó Flidais]] #* [[Táin Bó Fraích]] #* [[Táin Bó Regamain]]=[[Táin Bó Regamon]] # [[Táin Bó Regamna]] # [[Talland Étair]] # [[Tesmolta Cormaic 7 Aided Finn]] # [[Tochmarc Ailbe]] #* [[Tochmarc Becfhola]]=[[Tochmarc Becfola]] #* [[Tochmarc Emire]]=[[Tochmharc Eimhire]] #* [[Tochmarc Étaine]]=[[Tochmarc Étaíne]]=[[Tochmharc Éadaoine]] I, II, III # [[Tochmarc Ferbe]] #* [[Tochmarc Lúaine ocus Aided Aithirne]]=[[Tochmarc Luaine acus aided Athirni]] # [[Tochmarc Momera]] #* [[Togail Bruidne Da Derga]]=[[Toghail Brú Dá Dearga]], Orgain Bruidne Uí Derga # [[Togail Troí]] # [[Tucait Fagbála in Fessa do Finn 7 Marbad Cuil Duib]] #* [[Tucait Indarba na nDéssi]] ([[Tairired na nDéisi]]=[[Tairired na nDéssi]]) # [[Úath Beinne Étair]] # [[Verba Scáthaige]] == [http://www.maryjones.us/ctexts/index_irish.html Celtic Language Collective] == === '' Manuscripts '' === # [[Lebar na Núachongbála]]=[[Leabhar Laighneach]] # [[Lebor na nUidre]]=[[Leabhar na hUidhre]] # [[Leabhar Bhaile an Mhóta]] # [[Leabhar Mór Mhic Fhir Bhisigh]]=[[Leabhar Mór Leacáin]] # [[Leabhar Buidhe Lecáin]]=[[Leabhar Buí Leacáin]] # [[Leabhar Feirmoithe]]=[[Leabhar Fhear Maí]] # [[Leabhar Méig Shamhradháin]]=[[Dúnaire Mag Shamhradhain]]=[[]] # [[Leabhar Í Eadhra]]=[[Leabhar Uí Eadhra]] # [[Leabar Chaillín]]=[[Leabar Fidhnacha]]=[[Leabhar Fhianacha]] === '' The Mythological Cycle '' === # [[Lebor Gabála Érenn]]=[[Leabhar Gabhála na hÉireann]] # [[Do Flathiusaib Hérend]]=[[]] (LL) # [[Lebor Bretnach]]=[[]] # [[Cath Maige Tuired]]=[[Cath Maighe Tuireadh]] # [[Tuath De Danand na set soim]]=[[Ceithre Sheod]] # [[Oidheadh Chloinne Tuireann]]=[[Oidheadh Chlainne Tuireann]] # [[Tochomlod mac Miledh a hEspain i nErind]]=[[]] # [[De Gabáil in t-Sída]]=[[]] # [[Tochmarc Étaíne]]=[[]] (LU, Egerton 1782) # [[Togail Bruidne Dá Derga]]=[[]] # [[Aislinge Óenguso]]=[[]] # [[Oidheadh Chloinne Lir]]=[[Oidheadh Chlainne Lir]] # [[Altram Tige Dá Medar]]=[[]] # [[Scél Túain maic Cairill]]=[[Tuan mac Cairill]] # [[Eachtra Léithín]]=[[]] # [[Suidigud Tellaich Temra]]=[[]] # [[Moí coire coir goiriath]]=[[]] # [[Cía cétliaigh robúi ind-Érinn]]=[[]] # [[Cóir Anmann]]=[[]] # [[Bodleian Dinnshenchas (Rawl B 506)]]=[[Dinnseanchas]] # [[Edinburgh Dindsenchas (MS Kilbride XVI)]]=[[]] # [[Rennes Dindsenchas I (Rennes MS)]]=[[]] # [[Metrical Dindsenchas]]=[[]] # [[Banshenchus]]=[[Banseanchas]] # [[The Battle of Partholon's Sons]]=[[]] ([[Seanchas Mór]]) === '' The Ulster Cycle '' === # [[]]=[[]] g6etdkcuh50tn28381lajk7f9man7q7 2 94806 1273213 1271288 2025-07-09T05:04:56Z ListeriaBot 25319 Wikidata list updated [V2] 1273213 wikitext text/x-wiki {{Wikidata list |sparql= SELECT DISTINCT ?item ?name WHERE { ?item wdt:P31 wd:Q16521 . # this calls up the taxon ?item wdt:P171* wd:Q5113 . # Q5113 is bird ?item wdt:P105 wd:Q7432 . # species only FILTER NOT EXISTS { ?item wdt:P141 wd:Q237350 } # not extinct ?articleURL schema:about ?item ; schema:name ?name ; schema:isPartOf <https://ga.wikipedia.org/> . #must have sitelink to gawiki } ORDER BY ?name OFFSET 0 LIMIT 2000 |links=local |section= |sort=label |columns=number:#,qid,label,P18,p225:enw tacson,P373,P2067,P2050,P7770 }} {| class='wikitable sortable' ! # ! qid ! label ! íomhá ! enw tacson ! catagóir Commons ! mais ! réise sciathán ! tréimhse ghoir |- | style='text-align:right'| 1 | Q1268205 | [[Súmaire gabhair ghlórach|Antrostomus vociferus]] | [[Íomhá:Caprimulgus vociferusAAP065B.jpg|center|128px]] | Antrostomus vociferus | [[:commons:Category:Antrostomus vociferus|Antrostomus vociferus]] | | | |- | style='text-align:right'| 2 | Q652266 | [[Argas mór|Argusianus argus]] | [[Íomhá:Great Argus Pheasant SMTC.jpg|center|128px]] | Argusianus argus | [[:commons:Category:Argusianus argus|Argusianus argus]] | | | 24 |- | style='text-align:right'| 3 | Q692192 | [[Póiseard ceannrua Meiriceánach|Aythya americana]] | [[Íomhá:Redhead in Central Park (15503).jpg|center|128px]] | Aythya americana | [[:commons:Category:Aythya americana|Aythya americana]] | 1.1<br/>990 | 79.5 | |- | style='text-align:right'| 4 | Q26742 | [[Aythya ferina]] | [[Íomhá:Aythya ferina Sandwell 2.jpg|center|128px]] | Aythya ferina | [[:commons:Category:Aythya ferina|Aythya ferina]] | 66 | 0.77 | 25 |- | style='text-align:right'| 5 | Q132669 | [[Éigrit eallaigh|Bubulcus ibis]] | [[Íomhá:Héron garde boeufs à Oued Mejerda.jpg|center|128px]] | Bubulcus ibis | [[:commons:Category:Bubulcus ibis|Bubulcus ibis]] | | 92 | |- | style='text-align:right'| 6 | Q852622 | [[Cnagaire impiriúil|Campephilus imperialis]] | [[Íomhá:Kaiserspecht fg02.jpg|center|128px]] | Campephilus imperialis | [[:commons:Category:Campephilus imperialis|Campephilus imperialis]] | | | |- | style='text-align:right'| 7 | Q284331 | [[Cnagaire Magellanach|Campephilus magellanicus]] | [[Íomhá:Magellanic Woodpecker Male (Campephilus magellanicus).jpg|center|128px]] | Campephilus magellanicus | [[:commons:Category:Campephilus magellanicus|Campephilus magellanicus]] | 260 | 0.6 | 20 |- | style='text-align:right'| 8 | Q110257499 | [[Ceolaire tiubhghobach|Ceolaire Oirféach]] | [[Íomhá:Curruca crassirostris 91619419 (cropped).jpg|center|128px]] | Curruca crassirostris | [[:commons:Category:Curruca crassirostris|Curruca crassirostris]] | | | |- | style='text-align:right'| 9 | Q104867606 | [[Ceolaire barrach]] | [[Íomhá:Curruca nisoria 378155893 (cropped).jpg|center|128px]] | Curruca nisoria | [[:commons:Category:Curruca nisoria|Curruca nisoria]] | 2.63 | 25 | 12 |- | style='text-align:right'| 10 | Q110257524 | [[Ceolaire fraoigh]] | [[Íomhá:Fauvette pitchou Ichkeul NP.jpg|center|128px]] | Curruca undata | [[:commons:Category:Curruca undata|Curruca undata]] | | 16 | 13 |- | style='text-align:right'| 11 | Q110257494 | [[Ceolaire mion|Ceolaire fásaigh]] | [[Íomhá:Asian Desert Warbler (Sylvia nana) (53678154976) (cropped).jpg|center|128px]] | Curruca nana | [[:commons:Category:Curruca nana|Curruca nana]] | | | |- | style='text-align:right'| 12 | Q21090684 | [[Iolar breac mór|Clanga clanga]] | [[Íomhá:Greater spotted eagle.jpg|center|128px]] | Clanga clanga | [[:commons:Category:Clanga clanga|Clanga clanga]] | 110 | 167.5 | |- | style='text-align:right'| 13 | Q210341 | [[Cochlearius cochlearius]] | [[Íomhá:Boat-billed Heron, Transpantaneira, Poconé, Mato Grosso, Brazil 4.jpg|center|128px]] | Cochlearius cochlearius | [[:commons:Category:Cochlearius cochlearius|Cochlearius cochlearius]] | | | 25 |- | style='text-align:right'| 14 | Q244429 | [[Gearg Shíneach|Coturnix chinensis]] | [[Íomhá:Excalfactoria chinensis (aka).jpg|center|128px]] | Coturnix chinensis | [[:commons:Category:Excalfactoria chinensis|Excalfactoria chinensis]] | 4.8<br/>41<br/>35.6 | | 17 |- | style='text-align:right'| 15 | Q838749 | [[Scréachóg Steller|Cyanocitta stelleri]] | [[Íomhá:Steller's Jay DSC1327.jpg|center|128px]] | Cyanocitta stelleri | [[:commons:Category:Cyanocitta stelleri|Cyanocitta stelleri]] | 8.1<br/>94 | | |- | style='text-align:right'| 16 | Q824974 | [[Cúcabarra gáiriteach]] | [[Íomhá:Dacelo novaeguineae waterworks.jpg|center|128px]] | Dacelo novaeguineae | [[:commons:Category:Dacelo novaeguineae|Dacelo novaeguineae]] | 30.4<br/>307.2<br/>352.1 | | |- | style='text-align:right'| 17 | Q942119 | [[Cúcabarra tarr-ruadhonn|Dacelo gaudichaud]] | [[Íomhá:Rufous-bellied Kookaburra.jpg|center|128px]] | Dacelo gaudichaud | [[:commons:Category:Dacelo gaudichaud|Dacelo gaudichaud]] | 143 | | |- | style='text-align:right'| 18 | Q854856 | [[Cúcabarra gormeiteach|Dacelo leachii]] | [[Íomhá:Blue-winged kookaburra arp.jpg|center|128px]] | Dacelo leachii | [[:commons:Category:Dacelo leachii|Dacelo leachii]] | 334<br/>284 | | 25 |- | style='text-align:right'| 19 | Q919707 | [[Cúcabarra sluasaidghobach|Dacelo rex]] | [[Íomhá:Shovel-billed Kingfisher.jpg|center|128px]] | Dacelo rex | [[:commons:Category:Clytoceyx rex|Clytoceyx rex]] | | | |- | style='text-align:right'| 20 | Q716456 | [[Cúcabarra breac|Dacelo tyro]] | [[Íomhá:Spangled Kookaburra.jpg|center|128px]] | Dacelo tyro | [[:commons:Category:Dacelo tyro|Dacelo tyro]] | 136<br/>156 | | |- | style='text-align:right'| 21 | Q275591 | [[Meánchnagaire breac|Dendrocoptes medius]] | [[Íomhá:Middle-spotted woodpecker (Dendrocopos medius), Parc du Rouge-Cloître, Brussels (49179578882) (cropped).jpg|center|128px]] | Dendrocoptes medius | [[:commons:Category:Dendrocoptes medius|Dendrocoptes medius]] | | | |- | style='text-align:right'| 22 | Q856531 | [[Dicrurus paradiseus]] | [[Íomhá:Greater Racket-tailed Drongo Dicrurus paradiseus (Linnaeus, 1766) (16169002507).jpg|center|128px]] | Dicrurus paradiseus | [[:commons:Category:Dicrurus paradiseus|Dicrurus paradiseus]] | | | |- | style='text-align:right'| 23 | Q645528 | [[Euplectes franciscanus|Easpag flannbhuí]] | [[Íomhá:Euplectes franciscanus -Kotu Creek, Western Division, The Gambia -male-8.jpg|center|128px]] | Euplectes franciscanus | [[:commons:Category:Euplectes franciscanus|Euplectes franciscanus]] | | | |- | style='text-align:right'| 24 | Q205491 | [[Gealóg charraige|Emberiza cia]] | [[Íomhá:Emberiza cia Martien Brand.jpg|center|128px]] | Emberiza cia | [[:commons:Category:Emberiza cia|Emberiza cia]] | 2.77<br/>23 | | 14 |- | style='text-align:right'| 25 | Q1060483 | [[Eurylaimus ochromalus]] | [[Íomhá:Black-and-yellow Broadbill (Eurylaimus ochromalus).jpg|center|128px]] | Eurylaimus ochromalus | [[:commons:Category:Eurylaimus ochromalus|Eurylaimus ochromalus]] | 33 | | |- | style='text-align:right'| 26 | Q25876 | [[Fabhcún coille Eoráiseach]] | [[Íomhá:Eurasian Hobby (14574008925) (cropped).jpg|center|128px]] | Falco subbuteo | [[:commons:Category:Falco subbuteo|Falco subbuteo]] | 24<br/>181.5<br/>240.5 | 0.74 | 29 |- | style='text-align:right'| 27 | Q110257516 | [[Gilphíb choiteann|Gilphíb]] | [[Íomhá:Dorngrasmücke im Geo-Naturpark Bergstraße-Odenwald.jpg|center|128px]] | Curruca communis | [[:commons:Category:Curruca communis|Curruca communis]] | 1.78<br/>14.5 | 20 | 12 |- | style='text-align:right'| 28 | Q110257504 | [[Gilphíb bheag]] | [[Íomhá:Klappergrasmücke (Curruca curruca) 3, Filey, North Yorkshire.jpg|center|128px]] | Curruca curruca | [[:commons:Category:Curruca curruca|Curruca curruca]] | | 18 | 11 |- | style='text-align:right'| 29 | Q28114227 | [[Gobadán gobleathan]] | [[Íomhá:Myrsnäppa, Ottenby, Öland, September 2017 (38594025261).jpg|center|128px]] | Calidris falcinellus | [[:commons:Category:Calidris falcinellus|Calidris falcinellus]] | 9.1<br/>37 | 36.5 | |- | style='text-align:right'| 30 | Q83020448 | [[Seaga|Gulosus aristotelis]] | [[Íomhá:Shag Phalacrocorax aristotelis.jpg|center|128px]] | Gulosus aristotelis | [[:commons:Category:Gulosus aristotelis|Gulosus aristotelis]] | | | |- | style='text-align:right'| 31 | Q177856 | [[Bultúr gríofa|Gyps fulvus]] | [[Íomhá:Gyps fulvus -Basque Country-8.jpg|center|128px]] | Gyps fulvus | [[:commons:Category:Gyps fulvus|Gyps fulvus]] | 252<br/>8.328 | 2.591 | 54 |- | style='text-align:right'| 32 | Q274179 | [[Gé Éigipteach]] | [[Íomhá:Egyptian Goose (Alopochen aegyptiaca), Lake Ziway, Ethiopia.jpg|center|128px]] | Alopochen aegyptiaca | [[:commons:Category:Alopochen aegyptiaca|Alopochen aegyptiaca]] | | 144 | |- | style='text-align:right'| 33 | Q62168711 | [[Ceolaire casarnaí Pallas|Helopsaltes certhiola]] | [[Íomhá:Pallas's Grasshopper Warbler by Tisha Mukherjee 14.jpg|center|128px]] | Helopsaltes certhiola | [[:commons:Category:Helopsaltes certhiola|Helopsaltes certhiola]] | | | |- | style='text-align:right'| 34 | Q888660 | [[Bonnán amhrasach|Ixobrychus dubius]] | [[Íomhá:Australian Little Bittern Sherwood Nov01.jpg|center|128px]] | Ixobrychus dubius | [[:commons:Category:Botaurus dubius|Botaurus dubius]] | | 45 | 18 |- | style='text-align:right'| 35 | Q888651 | [[Bonnán scartha|Ixobrychus involucris]] | [[Íomhá:Ixobrychus involucris.jpg|center|128px]] | Ixobrychus involucris | [[:commons:Category:Ixobrychus involucris|Ixobrychus involucris]] | 80 | | |- | style='text-align:right'| 36 | Q28106837 | [[Rualacha|Lacha rua]] | [[Íomhá:Eurasian Wigeon - male.jpg|center|128px]] | Mareca penelope | [[:commons:Category:Mareca penelope|Mareca penelope]] | | | |- | style='text-align:right'| 37 | Q644012 | [[Leptoptilos dubius]] | [[Íomhá:Greater adjutant.jpg|center|128px]] | Leptoptilos dubius | [[:commons:Category:Leptoptilos dubius|Leptoptilos dubius]] | | | |- | style='text-align:right'| 38 | Q673417 | [[Malacocincla perspicillata]] | [[Íomhá:Enigma dari Karst Meratus.jpg|center|128px]] | Malacocincla perspicillata | [[:commons:Category:Malacocincla perspicillata|Malacocincla perspicillata]] | | | |- | style='text-align:right'| 39 | Q28106966 | [[Gadual|Mareca strepera]] | [[Íomhá:Gadwall-Anas-strepera.jpg|center|128px]] | Mareca strepera | [[:commons:Category:Mareca strepera|Mareca strepera]] | | | |- | style='text-align:right'| 40 | Q27075424 | [[Mionfhuiseog ladharghearr]] | [[Íomhá:Terrera Marismeña, Calandrella rufescens (5824832901).jpg|center|128px]] | Alaudala rufescens | [[:commons:Category:Alaudala rufescens|Alaudala rufescens]] | | | 13 |- | style='text-align:right'| 41 | Q210954 | [[Steilléadar|Mionlacha lochlannach]] | [[Íomhá:047 - STELLER'S EIDER (6-16-2016) barrow, alaska -02 (27539228164).jpg|center|128px]] | Polysticta stelleri | [[:commons:Category:Polysticta stelleri|Polysticta stelleri]] | 58<br/>807 | | |- | style='text-align:right'| 42 | Q1193048 | [[Gearg choille scornáin|Odontophorus strophium]] | [[Íomhá:Odontophorus strophium - 1820-1863 - Print - Iconographia Zoologica - Special Collections University of Amsterdam - UBA01 IZ17100201 (cropped).tif|center|128px]] | Odontophorus strophium | [[:commons:Category:Odontophorus strophium|Odontophorus strophium]] | | | |- | style='text-align:right'| 43 | Q188660 | [[Opisthocomus hoazin]] | [[Íomhá:Hoatzin (Opisthocomus hoazin) Rio Napo.jpg|center|128px]] | Opisthocomus hoazin | [[:commons:Category:Opisthocomus hoazin|Opisthocomus hoazin]] | | | 31 |- | style='text-align:right'| 44 | Q279939 | [[Oxyura maccoa]] | [[Íomhá:Oxyura maccoa.jpg|center|128px]] | Oxyura maccoa | [[:commons:Category:Oxyura maccoa|Oxyura maccoa]] | 96<br/>820<br/>554 | | 26 |- | style='text-align:right'| 45 | Q25307 | [[Snag breac|Pica pica]] | [[Íomhá:Pica pica perched on branch 2.jpg|center|128px]] | Pica pica | [[:commons:Category:Pica pica|Pica pica]] | 9.9<br/>221<br/>191 | 56 | |- | style='text-align:right'| 46 | Q494544 | [[Corr bheag|Platalea minor]] | [[Íomhá:Platalea minor okinawa.jpg|center|128px]] | Platalea minor | [[:commons:Category:Platalea minor|Platalea minor]] | | 110 | |- | style='text-align:right'| 47 | Q187902 | [[Cearcóg chorcra|Porphyrio porphyrio]] | [[Íomhá:Purpurhuhn.jpg|center|128px]] | Porphyrio porphyrio | [[:commons:Category:Porphyrio porphyrio|Porphyrio porphyrio]] | | | 25 |- | style='text-align:right'| 48 | Q1262047 | [[Seabhac droimliath|Pseudastur occidentalis]] | [[Íomhá:Gray-backed Hawk - South-Ecuador S4E8637 (15478568822).jpg|center|128px]] | Pseudastur occidentalis | [[:commons:Category:Pseudastur occidentalis|Pseudastur occidentalis]] | | | |- | style='text-align:right'| 49 | Q643836 | [[Pyrrhocorax pyrrhocorax]] | [[Íomhá:Bran goesgoch Pyrrhocorax pyrrhocorax.jpg|center|128px]] | Pyrrhocorax pyrrhocorax | [[:commons:Category:Pyrrhocorax pyrrhocorax|Pyrrhocorax pyrrhocorax]] | 312<br/>263 | 82 | 17 |- | style='text-align:right'| 50 | Q27461190 | [[Praslacha Bhaikalach|Sibirionetta formosa]] | [[Íomhá:Baikal Teal, Kaohsiung City, Taiwan 1.jpg|center|128px]] | Sibirionetta formosa | [[:commons:Category:Sibirionetta formosa|Sibirionetta formosa]] | | | |- | style='text-align:right'| 51 | Q28106902 | [[Praslacha shamhraidh|Spatula querquedula]] | [[Íomhá:Garganey ( Anas querquedula ) Drake ... South Yorkshire (53695451967).jpg|center|128px]] | Spatula querquedula | [[:commons:Category:Spatula querquedula|Spatula querquedula]] | | | |- | style='text-align:right'| 52 | Q616393 | [[Ulchabhán mínlíneach|Strix leptogrammica]] | [[Íomhá:Strix leptogrammica -Surrey Bird Sanctuary, Welimada, Sri Lanka -8a.jpg|center|128px]] | Strix leptogrammica | [[:commons:Category:Strix leptogrammica|Strix leptogrammica]] | | | |- | style='text-align:right'| 53 | Q17592 | [[Struthio|Struthio camelus]] | [[Íomhá:North African Ostrich - Masai Ostrich (Struthio camelus massaicus) - Flickr - Lip Kee.jpg|center|128px]] | Struthio camelus | [[:commons:Category:Struthio camelus|Struthio camelus]] | 1.5<br/>115<br/>100 | | 42 |- | style='text-align:right'| 54 | Q241349 | [[Síolta chochaill|Síolta chochallach]] | [[Íomhá:Hooded merganser male in Central Park (95790).jpg|center|128px]] | Lophodytes cucullatus | [[:commons:Category:Lophodytes cucullatus|Lophodytes cucullatus]] | | 63 | |- | style='text-align:right'| 55 | Q218543 | [[Corr thíograch chíorbhán|Tigriornis leucolopha]] | [[Íomhá:White-crested Tiger-Heron - Ankasa - Ghana 14 S4E2068 (16010535898).jpg|center|128px]] | Tigriornis leucolopha | [[:commons:Category:Tigriornis leucolopha|Tigriornis leucolopha]] | | | |- | style='text-align:right'| 56 | Q26147 | [[abhóiséad]] | [[Íomhá:Avocette élégante Thyna019.jpg|center|128px]] | Recurvirostra avosetta | [[:commons:Category:Recurvirostra avosetta|Recurvirostra avosetta]] | 31.7 | 78 | 24 |- | style='text-align:right'| 57 | Q202504 | [[amadán móinteach]] | [[Íomhá:Charadrius morinellus male.jpg|center|128px]] | Charadrius morinellus | [[:commons:Category:Charadrius morinellus|Charadrius morinellus]] | 17 | 60 | |- | style='text-align:right'| 58 | Q170718 | [[Beachadóir Eorpach|beachadóir]] | [[Íomhá:Merops apiaster 04.jpg|center|128px]] | Merops apiaster | [[:commons:Category:Merops apiaster|Merops apiaster]] | 6.5 | 0.47 | 20 |- | style='text-align:right'| 59 | Q1951359 | [[Beachadóir Peirseach|beachaire gormleicneach]] | [[Íomhá:Guepier de Perse Jebil NP.jpg|center|128px]] | Merops persicus | [[:commons:Category:Merops persicus|Merops persicus]] | 49.4 | | 24 |- | style='text-align:right'| 60 | Q25450 | [[biorearrach]] | [[Íomhá:Male northern pintail at Llano Seco.jpg|center|128px]] | Anas acuta | [[:commons:Category:Anas acuta|Anas acuta]] | 1.025<br/>866 | 0.9 | |- | style='text-align:right'| 61 | Q591831 | [[bobóilinc]] | [[Íomhá:Male Bobolink in Full Breeding Plummage at Lake Woodruff - Flickr - Andrea Westmoreland.jpg|center|128px]] | Dolichonyx oryzivorus | [[:commons:Category:Dolichonyx oryzivorus|Dolichonyx oryzivorus]] | 2.75 | | |- | style='text-align:right'| 62 | Q25709 | [[Bonnán buí (éan)|bonnán]] | [[Íomhá:2015-10-19 Botaurus stellaris, Gosforth Park 5.jpg|center|128px]] | Botaurus stellaris | [[:commons:Category:Botaurus stellaris|Botaurus stellaris]] | 42<br/>2.906<br/>2.017 | 1.27 | |- | style='text-align:right'| 63 | Q743017 | [[Bonnán breicneach|bonnán Meiriceánach]] | [[Íomhá:Botaurus lentiginosus 28079.JPG|center|128px]] | Botaurus lentiginosus | [[:commons:Category:Botaurus lentiginosus|Botaurus lentiginosus]] | 36 | 115 | |- | style='text-align:right'| 64 | Q26129 | [[bonnán beag]] | [[Íomhá:47-090506-little-bittern-at-upper-ford-near-Sigri-.jpg|center|128px]] | Ixobrychus minutus | [[:commons:Category:Ixobrychus minutus|Ixobrychus minutus]] | 13<br/>147 | 49 | 18 |- | style='text-align:right'| 65 | Q204111 | [[Bonnán cainéaldathach|bonnán cainéil]] | [[Íomhá:Ixobrychus cinnamomeus Jaunpur.JPG|center|128px]] | Ixobrychus cinnamomeus<br/>Botaurus cinnamomeus | [[:commons:Category:Botaurus cinnamomeus|Botaurus cinnamomeus]] | | | |- | style='text-align:right'| 66 | Q469586 | [[Bonnán caol|bonnán seang]] | [[Íomhá:Least bittern (71430).jpg|center|128px]] | Ixobrychus exilis | [[:commons:Category:Botaurus exilis|Botaurus exilis]] | 10<br/>80 | 43 | |- | style='text-align:right'| 67 | Q188877 | [[Breacán (éan)|breacán]] | [[Íomhá:Fringilla montifringilla 2 (Marek Szczepanek).jpg|center|128px]] | Fringilla montifringilla | [[:commons:Category:Fringilla montifringilla|Fringilla montifringilla]] | 2.14<br/>22 | 0.27 | 11 |- | style='text-align:right'| 68 | Q26650 | [[breacóg]] | [[Íomhá:Calidris alpina alpina, Riga, Latvia 1.jpg|center|128px]] | Calidris alpina | [[:commons:Category:Calidris alpina|Calidris alpina]] | | 0.36 | |- | style='text-align:right'| 69 | Q25440 | [[broigheall]] | [[Íomhá:2021-05-05 Phalacrocorax carbo carbo, Killingworth Lake, Northumberland 1-2.jpg|center|128px]] | Phalacrocorax carbo | [[:commons:Category:Phalacrocorax carbo|Phalacrocorax carbo]] | 2.4<br/>2 | 1.4 | |- | style='text-align:right'| 70 | Q244319 | [[Mionbhroigheall|broigheall bídeach]] | [[Íomhá:Microcarbo pygmaeus - Pygmy cormorant.jpg|center|128px]] | Microcarbo pygmaeus | [[:commons:Category:Microcarbo pygmaeus|Microcarbo pygmaeus]] | | 85 | 28 |- | style='text-align:right'| 71 | Q18700 | [[bróg-ghob]] | [[Íomhá:Entebbe Shoe Bill Stork.jpg|center|128px]] | Balaeniceps rex | [[:commons:Category:Balaeniceps rex|Balaeniceps rex]] | | | |- | style='text-align:right'| 72 | Q121221 | [[budragár]] | [[Íomhá:Budgerigar-male-strzelecki-qld.jpg|center|128px]] | Melopsittacus undulatus | [[:commons:Category:Melopsittacus undulatus|Melopsittacus undulatus]] | 2.15 | | |- | style='text-align:right'| 73 | Q168677 | [[bultúr luaithriúíl]] | [[Íomhá:Buitre negro.jpg|center|128px]] | Aegypius monachus | [[:commons:Category:Aegypius monachus|Aegypius monachus]] | 243 | 2.5 | |- | style='text-align:right'| 74 | Q126167 | [[bultúr uan]] | [[Íomhá:Bearded Vulture - Catalan Pyrenees - Spain (25098398432).jpg|center|128px]] | Gypaetus barbatus | [[:commons:Category:Gypaetus barbatus|Gypaetus barbatus]] | 224<br/>4.913<br/>6.175 | 2.621 | 54 |- | style='text-align:right'| 75 | Q33504 | [[bultúr Éigipteach]] | [[Íomhá:Egyptian Vultures - Immature(L) and Adult (R).jpg|center|128px]] | Neophron percnopterus | [[:commons:Category:Neophron percnopterus|Neophron percnopterus]] | 94<br/>1.977 | 1.676 | 42 |- | style='text-align:right'| 76 | Q290871 | [[bustard Houbara]] | [[Íomhá:Houbara035.JPG|center|128px]] | Chlamydotis undulata | [[:commons:Category:Chlamydotis undulata|Chlamydotis undulata]] | 68<br/>1.96<br/>1.15 | | 24 |- | style='text-align:right'| 77 | Q188601 | [[bustard beag]] | [[Íomhá:Tettet.jpg|center|128px]] | Tetrax tetrax | [[:commons:Category:Tetrax tetrax|Tetrax tetrax]] | 41 | 110 | 21 |- | style='text-align:right'| 78 | Q171655 | [[bustard mór]] | [[Íomhá:Otis tarda, Hortobagy, Hungary 1.jpg|center|128px]] | Otis tarda | [[:commons:Category:Otis tarda|Otis tarda]] | 143 | 235<br/>180 | 25 |- | style='text-align:right'| 79 | Q26205 | [[buíóg]] | [[Íomhá:Emberiza citrinella -Midtjylland, Denmark -male-8.jpg|center|128px]] | Emberiza citrinella | [[:commons:Category:Emberiza citrinella|Emberiza citrinella]] | 2.94 | 26 | 13 |- | style='text-align:right'| 80 | Q908909 | [[búbúc Norfolk]] | [[Íomhá:Nz boobook.JPG|center|128px]] | Ninox novaeseelandiae | [[:commons:Category:Ninox novaeseelandiae|Ninox novaeseelandiae]] | | | |- | style='text-align:right'| 81 | Q179959 | [[cacapó]] | [[Íomhá:Sirocco full length portrait.jpg|center|128px]] | Strigops habroptila | [[:commons:Category:Strigops habroptila|Strigops habroptila]] | | | |- | style='text-align:right'| 82 | Q27050 | [[cadhan]] | [[Íomhá:Branta bernicla bernicla Norfolk 1.jpg|center|128px]] | Branta bernicla | [[:commons:Category:Branta bernicla|Branta bernicla]] | | 1.01 | |- | style='text-align:right'| 83 | Q188446 | [[caipín dubh]] | [[Íomhá:Sylvia atricapilla -Lullington Heath, East Sussex, England -male-8.jpg|center|128px]] | Sylvia atricapilla | [[:commons:Category:Sylvia atricapilla|Sylvia atricapilla]] | 2.19<br/>18.1 | 23 | 13 |- | style='text-align:right'| 84 | Q1589281 | [[caislín Sibéarach]] | [[Íomhá:Siberian Stonechat (Saxicola maura)- Male at Bharatpur I IMG 5768.jpg|center|128px]] | Saxicola maurus | [[:commons:Category:Saxicola maurus|Saxicola maurus]] | | | |- | style='text-align:right'| 85 | Q235057 | [[caislín aille]] | [[Íomhá:Rufous-tailed Rock-thrush (Monticola saxitilis) (38253100512).jpg|center|128px]] | Monticola saxatilis | [[:commons:Category:Monticola saxatilis|Monticola saxatilis]] | 4.95<br/>47<br/>52.4 | | 14 |- | style='text-align:right'| 86 | Q152144 | [[caislín aille gorm]] | [[Íomhá:Monticola solitarius, Spain 1.jpg|center|128px]] | Monticola solitarius | [[:commons:Category:Monticola solitarius|Monticola solitarius]] | 5.95 | | 13 |- | style='text-align:right'| 87 | Q155869 | [[caislín aitinn]] | [[Íomhá:Tarier des près Zaghouan NP001.jpg|center|128px]] | Saxicola rubetra | [[:commons:Category:Saxicola rubetra|Saxicola rubetra]] | 2.06 | 22 | 13 |- | style='text-align:right'| 88 | Q1315689 | [[caislín cloch]] | [[Íomhá:African Stonechat (Saxicola torquatus) male (31251199192).jpg|center|128px]] | Saxicola torquatus | [[:commons:Category:Saxicola torquatus|Saxicola torquatus]] | | | 14 |- | style='text-align:right'| 89 | Q838665 | [[caislín cloch Eorpach]] | [[Íomhá:Saxicola rubicola clochdar y cerrig.jpg|center|128px]] | Saxicola rubicola | [[:commons:Category:Saxicola rubicola|Saxicola rubicola]] | | | 15 |- | style='text-align:right'| 90 | Q208334 | [[Donnóg Alpach|cantaire Alpshléibhe]] | [[Íomhá:Alpine accentor saganta.jpg|center|128px]] | Prunella collaris | [[:commons:Category:Prunella collaris|Prunella collaris]] | | | 13 |- | style='text-align:right'| 91 | Q1049121 | [[Donnóg Radde|cantaire carraige]] | [[Íomhá:Prunella ocularis 1a.jpg|center|128px]] | Prunella ocularis | [[:commons:Category:Prunella ocularis|Prunella ocularis]] | | | 11 |- | style='text-align:right'| 92 | Q129059 | [[capall coille]] | [[Íomhá:Tetrao urogallus, Glenfeshie, Scotland 1.jpg|center|128px]] | Tetrao urogallus | [[:commons:Category:Tetrao urogallus|Tetrao urogallus]] | 3.8<br/>1.97<br/>53 | 106 | 25 |- | style='text-align:right'| 93 | Q26198 | [[caróg dhubh]] | [[Íomhá:Corvus corone -near Canford Cliffs, Poole, England-8.jpg|center|128px]] | Corvus corone | [[:commons:Category:Corvus corone|Corvus corone]] | | 0.91 | 19 |- | style='text-align:right'| 94 | Q831597 | [[catéan liath]] | [[Íomhá:Gray catbird (85315).jpg|center|128px]] | Dumetella carolinensis | [[:commons:Category:Dumetella carolinensis|Dumetella carolinensis]] | 3.8<br/>35.7<br/>39.6 | | |- | style='text-align:right'| 95 | Q25384 | [[ceann cait]] | [[Íomhá:Asio otus11.JPG|center|128px]] | Asio otus | [[:commons:Category:Asio otus|Asio otus]] | | 95 | |- | style='text-align:right'| 96 | Q25376 | [[Cearc cheannann Eoráiseach|cearc cheannann]] | [[Íomhá:Fulica atra Georges-Valbon 01.jpg|center|128px]] | Fulica atra | [[:commons:Category:Fulica atra|Fulica atra]] | 36.5<br/>835<br/>715 | 75 | 22 |- | style='text-align:right'| 97 | Q470016 | [[cearc cheannann Mheiriceánach]] | [[Íomhá:American coot in Prospect Park (06152).jpg|center|128px]] | Fulica americana | [[:commons:Category:Fulica americana|Fulica americana]] | | | |- | style='text-align:right'| 98 | Q901228 | [[cearc mhailí]] | [[Íomhá:Leipoa ocellata.jpg|center|128px]] | Leipoa ocellata | [[:commons:Category:Leipoa ocellata|Leipoa ocellata]] | 2.4<br/>175<br/>1.8 | | 63 |- | style='text-align:right'| 99 | Q178702 | [[cearc shailí]] | [[Íomhá:Lagopède des saules - Abiskojaure 10.jpg|center|128px]] | Lagopus lagopus | [[:commons:Category:Lagopus lagopus|Lagopus lagopus]] | 720<br/>580 | | |- | style='text-align:right'| 100 | Q18847 | [[cearc uisce]] | [[Íomhá:Common moorhen (Gallinula chloropus) France.jpg|center|128px]] | Gallinula chloropus | [[:commons:Category:Gallinula chloropus|Gallinula chloropus]] | 348 | 52 | |- | style='text-align:right'| 101 | Q312779 | [[ceolaire Blyth]] | [[Íomhá:Blyth's Reed Warbler I2 IMG 9417.jpg|center|128px]] | Acrocephalus dumetorum | [[:commons:Category:Acrocephalus dumetorum|Acrocephalus dumetorum]] | 1.68 | | 12 |- | style='text-align:right'| 102 | Q650114 | [[ceolaire Cetti]] | [[Íomhá:Rouxinol-bravo, Cetti's Warbler; Sesimbra, Portugal (49996990303).jpg|center|128px]] | Cettia cetti | [[:commons:Category:Cettia cetti|Cettia cetti]] | | 17 | 16 |- | style='text-align:right'| 103 | Q321272 | [[ceolaire Savi]] | [[Íomhá:Rohrschwirl Chiemgau.jpg|center|128px]] | Locustella luscinioides | [[:commons:Category:Locustella luscinioides|Locustella luscinioides]] | 2.08 | 20 | 10 |- | style='text-align:right'| 104 | Q14753772 | [[ceolaire bánlíoch]] | [[Íomhá:Hippolais pallida Akko Israel 2.jpg|center|128px]] | Iduna pallida | [[:commons:Category:Iduna pallida|Iduna pallida]] | | | 12 |- | style='text-align:right'| 105 | Q208710 | [[ceolaire casarnaí]] | [[Íomhá:Grashoppsangare-070512.jpg|center|128px]] | Locustella naevia | [[:commons:Category:Locustella naevia|Locustella naevia]] | | 17 | 14 |- | style='text-align:right'| 106 | Q27075477 | [[ceolaire coille]] | [[Íomhá:Flickr - Rainbirder - Wood Warbler (Phylloscopus sibilatrix).jpg|center|128px]] | Phylloscopus sibilatrix | [[:commons:Category:Phylloscopus sibilatrix|Phylloscopus sibilatrix]] | 1.32<br/>10 | 22 | |- | style='text-align:right'| 107 | Q210422 | [[ceolaire corraigh]] | [[Íomhá:Acrocephalus palustris Irpin6.JPG|center|128px]] | Acrocephalus palustris | [[:commons:Category:Acrocephalus palustris|Acrocephalus palustris]] | 1.85 | 20 | 13 |- | style='text-align:right'| 108 | Q757116 | [[ceolaire cuaráin]] | [[Íomhá:Iduna caligata telor bacsiog.jpg|center|128px]] | Iduna caligata | [[:commons:Category:Iduna caligata|Iduna caligata]] | | | 13 |- | style='text-align:right'| 109 | Q27236 | [[ceolaire cíbe]] | [[Íomhá:Acrocephalus schoenobaenus -Sweden-8 (1).jpg|center|128px]] | Acrocephalus schoenobaenus | [[:commons:Category:Acrocephalus schoenobaenus|Acrocephalus schoenobaenus]] | 1.65 | 19 | |- | style='text-align:right'| 110 | Q1590574 | [[Ceolaire Upcher|ceolaire fann]] | [[Íomhá:Upcher's Warbler (Hippolais languida) (8079442053).jpg|center|128px]] | Hippolais languida | [[:commons:Category:Hippolais languida|Hippolais languida]] | 1.79 | | 13 |- | style='text-align:right'| 111 | Q210791 | [[ceolaire feanearrach]] | [[Íomhá:Zitting cisticola 2024 04 19 (cropped).jpg|center|128px]] | Cisticola juncidis | [[:commons:Category:Cisticola juncidis|Cisticola juncidis]] | | | 13 |- | style='text-align:right'| 112 | Q202478 | [[ceolaire garraí]] | [[Íomhá:Sylvia borin (Örebro County).jpg|center|128px]] | Sylvia borin | [[:commons:Category:Sylvia borin|Sylvia borin]] | | 22 | 12 |- | style='text-align:right'| 113 | Q159080 | [[ceolaire giolcaí]] | [[Íomhá:Eurasian Reed Warbler.jpg|center|128px]] | Acrocephalus scirpaceus | [[:commons:Category:Acrocephalus scirpaceus|Acrocephalus scirpaceus]] | | 19 | |- | style='text-align:right'| 114 | Q827657 | [[ceolaire goirt ríse]] | [[Íomhá:Paddyfield Warbler Acrocephalus agricola by Dr. Raju Kasambe DSCN8336 (11).jpg|center|128px]] | Acrocephalus agricola | [[:commons:Category:Acrocephalus agricola|Acrocephalus agricola]] | | | |- | style='text-align:right'| 115 | Q27674 | [[ceolaire ictireach]] | [[Íomhá:Hippolais icterina, Riga, Latvia 1.jpg|center|128px]] | Hippolais icterina | [[:commons:Category:Hippolais icterina|Hippolais icterina]] | 1.7 | 22 | 14 |- | style='text-align:right'| 116 | Q27239 | [[ceolaire sailí]] | [[Íomhá:Willow Warbler Phylloscopus trochilus.jpg|center|128px]] | Phylloscopus trochilus | [[:commons:Category:Phylloscopus trochilus|Phylloscopus trochilus]] | | 19 | 13 |- | style='text-align:right'| 117 | Q460229 | [[ceolaire scothghlas]] | [[Íomhá:Greenish Warbler Sikkim India 11.05.2014.jpg|center|128px]] | Phylloscopus trochiloides | [[:commons:Category:Phylloscopus trochiloides|Phylloscopus trochiloides]] | | | 12 |- | style='text-align:right'| 118 | Q110257505 | [[Ceolaire Ménétries|ceolaire screige]] | [[Íomhá:Sylvia mystacea (2) (cropped).jpg|center|128px]] | Curruca mystacea | [[:commons:Category:Curruca mystacea|Curruca mystacea]] | 1.5 | | 12 |- | style='text-align:right'| 119 | Q26982 | [[circín starraiceach]] | [[Íomhá:Pipíška chochlatá (Galerida cristata).jpg|center|128px]] | Galerida cristata | [[:commons:Category:Galerida cristata|Galerida cristata]] | | | 12 |- | style='text-align:right'| 120 | Q148583 | [[cirlghealóg]] | [[Íomhá:Emberiza cirlus -Valencian Community, Spain -male-8 (1).jpg|center|128px]] | Emberiza cirlus | [[:commons:Category:Emberiza cirlus|Emberiza cirlus]] | | 24 | 13 |- | style='text-align:right'| 121 | Q25385 | [[clamhán]] | [[Íomhá:Common Buzzard by caroline legg (cropped).jpg|center|128px]] | Buteo buteo | [[:commons:Category:Buteo buteo|Buteo buteo]] | 0.925<br/>60<br/>790<br/>966.5 | 1.24 | 34 |- | style='text-align:right'| 122 | Q233684 | [[clamhán cosfhada]] | [[Íomhá:Long-legged Buzzard (24521858347).jpg|center|128px]] | Buteo rufinus | [[:commons:Category:Buteo rufinus|Buteo rufinus]] | 73 | | |- | style='text-align:right'| 123 | Q26407 | [[clamhán lópach]] | [[Íomhá:Fjellvåk (Buteo lagopus) (Rough-legged Buzzard) (Fjällvråk).jpg|center|128px]] | Buteo lagopus | [[:commons:Category:Buteo lagopus|Buteo lagopus]] | 824.6<br/>1.027 | 1.35 | |- | style='text-align:right'| 124 | Q170466 | [[clamhán riabhach]] | [[Íomhá:Wespenbussard European honey buzzard Pernis apivorus, crop.jpg|center|128px]] | Pernis apivorus | [[:commons:Category:Pernis apivorus|Pernis apivorus]] | 49 | 1.26 | 32 |- | style='text-align:right'| 125 | Q26420 | [[Clochrán coiteann|clochrán]] | [[Íomhá:Steinschmaetzer Northern wheatear male.jpg|center|128px]] | Oenanthe oenanthe | [[:commons:Category:Oenanthe oenanthe|Oenanthe oenanthe]] | | 0.28 | |- | style='text-align:right'| 126 | Q769528 | [[Clochrán earr-rua|clochrán Afganastánach]] | [[Íomhá:Oenanthe chrysopygia.JPG|center|128px]] | Oenanthe chrysopygia | [[:commons:Category:Oenanthe chrysopygia|Oenanthe chrysopygia]] | | | 13 |- | style='text-align:right'| 127 | Q763538 | [[clochrán alabhreac]] | [[Íomhá:Pied Wheatear (Oenanthe pleschanka) (8079431820).jpg|center|128px]] | Oenanthe pleschanka | [[:commons:Category:Oenanthe pleschanka|Oenanthe pleschanka]] | 2.43 | | 13 |- | style='text-align:right'| 128 | Q385723 | [[Oenanthe hispanica|clochrán cluasdubh]] | [[Íomhá:CollalbaRubia.jpg|center|128px]] | Oenanthe hispanica | [[:commons:Category:Oenanthe hispanica|Oenanthe hispanica]] | | | 13 |- | style='text-align:right'| 129 | Q769093 | [[Clochrán Finsch|clochrán droimbhán]] | [[Íomhá:Çilferşik.jpg|center|128px]] | Oenanthe finschii | [[:commons:Category:Oenanthe finschii|Oenanthe finschii]] | 26<br/>29 | | 12 |- | style='text-align:right'| 130 | Q1303323 | [[Clochrán Coirdíneach|clochrán earrdhearg]] | [[Íomhá:Oenanthe xanthoprymna - Kurdish Wheatear, Osmaniye, Turkey 01.jpg|center|128px]] | Oenanthe xanthoprymna | [[:commons:Category:Oenanthe xanthoprymna|Oenanthe xanthoprymna]] | | | |- | style='text-align:right'| 131 | Q769934 | [[clochrán fásaigh]] | [[Íomhá:Desert Wheatear Oenanthe deserti by Dr. Raju Kasambe DSCN9430 (1).jpg|center|128px]] | Oenanthe deserti | [[:commons:Category:Oenanthe deserti|Oenanthe deserti]] | | | 13 |- | style='text-align:right'| 132 | Q747686 | [[clochrán gainimh]] | [[Íomhá:Isabelline wheatear (Oenanthe isabellina) male, non-breeding.jpg|center|128px]] | Oenanthe isabellina | [[:commons:Category:Oenanthe isabellina|Oenanthe isabellina]] | 3.04<br/>29 | | 13 |- | style='text-align:right'| 133 | Q752481 | [[Cnagaire Siriach|cnagaire Síriach]] | [[Íomhá:PikiWiki Israel 51253 wildlife and plants of israel.jpg|center|128px]] | Dendrocopos syriacus | [[:commons:Category:Dendrocopos syriacus|Dendrocopos syriacus]] | 5.1 | | 10 |- | style='text-align:right'| 134 | Q207290 | [[Cnagaire droimgheal|cnagaire droimbhán]] | [[Íomhá:Dendrocopos leucotos 2.jpg|center|128px]] | Dendrocopos leucotos | [[:commons:Category:Dendrocopos leucotos|Dendrocopos leucotos]] | | | 15 |- | style='text-align:right'| 135 | Q143284 | [[cnagaire dubh]] | [[Íomhá:BlackWoods.jpg|center|128px]] | Dryocopus martius | [[:commons:Category:Dryocopus martius|Dryocopus martius]] | 11.8 | | 13 |- | style='text-align:right'| 136 | Q166171 | [[cnagaire glas]] | [[Íomhá:Green woodpecker Franconville 2022 01 21 2.jpg|center|128px]] | Picus viridis | [[:commons:Category:Picus viridis|Picus viridis]] | 8.9<br/>193 | 41 | 19 |- | style='text-align:right'| 137 | Q27124 | [[cnota]] | [[Íomhá:Calidris canutus no.JPG|center|128px]] | Calidris canutus | [[:commons:Category:Calidris canutus|Calidris canutus]] | 19.3<br/>126<br/>148 | 0.5 | |- | style='text-align:right'| 138 | Q156767 | [[cnóshnag Eorpach]] | [[Íomhá:Sitta europaea europaea, Slottsskogen, Göteborg, Sweden 3.jpg|center|128px]] | Sitta europaea | [[:commons:Category:Sitta europaea|Sitta europaea]] | 2.25<br/>23 | 24 | 16 |- | style='text-align:right'| 139 | Q749701 | [[Cnóshnag Neumayer|cnóshnag creige]] | [[Íomhá:Westernrocknuthatch Sitta neumayer.jpg|center|128px]] | Sitta neumayer | [[:commons:Category:Sitta neumayer|Sitta neumayer]] | 2.43 | | 15 |- | style='text-align:right'| 140 | Q514809 | [[cocaitíl]] | [[Íomhá:Wild cockatiel - panoramio.jpg|center|128px]] | Nymphicus hollandicus | [[:commons:Category:Nymphicus hollandicus|Nymphicus hollandicus]] | 5.68<br/>86 | | 20 |- | style='text-align:right'| 141 | Q1274601 | [[coileach sneachta Caispeach]] | [[Íomhá:Tetraogallus caspius.jpg|center|128px]] | Tetraogallus caspius | [[:commons:Category:Tetraogallus caspius|Tetraogallus caspius]] | 2.59<br/>2.07<br/>75 | 100 | |- | style='text-align:right'| 142 | Q1137277 | [[coileach sneachta Cugasach]] | [[Íomhá:Tetraogallus caucasicus.jpg|center|128px]] | Tetraogallus caucasicus | [[:commons:Category:Tetraogallus caucasicus|Tetraogallus caucasicus]] | | 87.5 | 28 |- | style='text-align:right'| 143 | Q25332 | [[coirneach]] | [[Íomhá:Balbuzard pecheur Lac de Tunis.jpg|center|128px]] | Pandion haliaetus | [[:commons:Category:Pandion haliaetus|Pandion haliaetus]] | | 1.6 | |- | style='text-align:right'| 144 | Q42326 | [[colm aille]] | [[Íomhá:Columba livia Baltasound Shetland 1.jpg|center|128px]] | Columba livia | [[:commons:Category:Columba livia|Columba livia]] | 294<br/>267 | 690 | |- | style='text-align:right'| 145 | Q26026 | [[Colúr coille|colm coille]] | [[Íomhá:Columba palumbus ssp. palumbus.jpg|center|128px]] | Columba palumbus | [[:commons:Category:Columba palumbus|Columba palumbus]] | 18.9 | 0.75 | 17 |- | style='text-align:right'| 146 | Q26140 | [[colm gorm]] | [[Íomhá:2019-03-17 Columba oenas, Jesmond Dene 1.jpg|center|128px]] | Columba oenas | [[:commons:Category:Columba oenas|Columba oenas]] | 16.7 | 0.75 | 22 |- | style='text-align:right'| 147 | Q170598 | [[condar na nAindéas]] | [[Íomhá:204 - Canyon de Colca - Condor des Andes - Juin 2010.JPG|center|128px]] | Vultur gryphus | [[:commons:Category:Vultur gryphus|Vultur gryphus]] | | 3.048 | |- | style='text-align:right'| 148 | Q25382 | [[corcrán coille]] | [[Íomhá:Bullfinch male.jpg|center|128px]] | Pyrrhula pyrrhula | [[:commons:Category:Pyrrhula pyrrhula|Pyrrhula pyrrhula]] | 2.41<br/>31 | 0.26 | 15 |- | style='text-align:right'| 149 | Q1084895 | [[corcrán coille ceannliath]] | [[Íomhá:Grey-headed Bullfinch.jpg|center|128px]] | Pyrrhula erythaca | [[:commons:Category:Pyrrhula erythaca|Pyrrhula erythaca]] | 21.7 | | |- | style='text-align:right'| 150 | Q160488 | [[corr chorcra]] | [[Íomhá:Ardea purpurea (Domaine des oiseaux).jpg|center|128px]] | Ardea purpurea | [[:commons:Category:Ardea purpurea|Ardea purpurea]] | 51 | 1.35 | |- | style='text-align:right'| 151 | Q171360 | [[corr leitheadach Eoráiseach]] | [[Íomhá:Eurasian Spoonbill.jpg|center|128px]] | Platalea leucorodia | [[:commons:Category:Platalea leucorodia|Platalea leucorodia]] | 76 | 1.3 | 23 |- | style='text-align:right'| 152 | Q126216 | [[corr oíche]] | [[Íomhá:Nycticorax nycticorax nycticorax, Camargue (33620984464).jpg|center|128px]] | Nycticorax nycticorax | [[:commons:Category:Nycticorax nycticorax|Nycticorax nycticorax]] | 682<br/>590 | 1.06 | |- | style='text-align:right'| 153 | Q722981 | [[corr ríoga]] | [[Íomhá:Royal Spoonbill mouth open.jpg|center|128px]] | Platalea regia | [[:commons:Category:Platalea regia|Platalea regia]] | 69 | 120 | 22 |- | style='text-align:right'| 154 | Q191394 | [[corr scréachach]] | [[Íomhá:Crabier chevelu.jpg|center|128px]] | Ardeola ralloides | [[:commons:Category:Ardeola ralloides|Ardeola ralloides]] | 16<br/>288 | 0.86 | |- | style='text-align:right'| 155 | Q144218 | [[coscaróba]] | [[Íomhá:Coscoroba coscoroba -Pineyro, Buenos Aires, Argentina-8.jpg|center|128px]] | Coscoroba coscoroba | [[:commons:Category:Coscoroba coscoroba|Coscoroba coscoroba]] | 4.6<br/>3.8<br/>185 | | |- | style='text-align:right'| 156 | Q18859 | [[cosdeargán]] | [[Íomhá:Common Redshank Tringa totanus.jpg|center|128px]] | Tringa totanus | [[:commons:Category:Tringa totanus|Tringa totanus]] | 22.3<br/>129 | 62 | 24 |- | style='text-align:right'| 157 | Q28103 | [[cosdeargán breac]] | [[Íomhá:Dunkler Wasserläufer.jpg|center|128px]] | Tringa erythropus | [[:commons:Category:Tringa erythropus|Tringa erythropus]] | 24.5<br/>142<br/>161 | 64 | |- | style='text-align:right'| 158 | Q230837 | [[cromán bánlíoch]] | [[Íomhá:Pallid Harrier Adult Male (46333226825).jpg|center|128px]] | Circus macrourus | [[:commons:Category:Circus macrourus|Circus macrourus]] | 28<br/>322<br/>445 | 1.09 | 29 |- | style='text-align:right'| 159 | Q26574 | [[cromán liath]] | [[Íomhá:Flickr - don macauley - Bird 015.jpg|center|128px]] | Circus pygargus | [[:commons:Category:Circus pygargus|Circus pygargus]] | 24<br/>261<br/>370 | 1.09 | 28 |- | style='text-align:right'| 160 | Q26431 | [[cromán móna iartharach]] | [[Íomhá:Western Marsh Harrier- Bangalore, India.jpg|center|128px]] | Circus aeruginosus | [[:commons:Category:Circus aeruginosus|Circus aeruginosus]] | 40 | 1.16 | 34 |- | style='text-align:right'| 161 | Q25572 | [[cromán na gcearc]] | [[Íomhá:Circus cyaneus 265961899.jpg|center|128px]] | Circus cyaneus | [[:commons:Category:Circus cyaneus|Circus cyaneus]] | 346<br/>527 | 1.1 | |- | style='text-align:right'| 162 | Q27102 | [[crosán]] | [[Íomhá:Razorbill with a nice catch.jpg|center|128px]] | Alca torda | [[:commons:Category:Alca torda|Alca torda]] | | 0.661 | |- | style='text-align:right'| 163 | Q18854 | [[crotach]] | [[Íomhá:Eurasian Curlew.jpg|center|128px]] | Numenius arquata | [[:commons:Category:Numenius arquata|Numenius arquata]] | 76<br/>742<br/>869 | 0.97 | 28 |- | style='text-align:right'| 164 | Q61857 | [[crotach Artach]] | [[Íomhá:Numenius borealis (Harvard University).JPG|center|128px]] | Numenius borealis | [[:commons:Category:Numenius borealis|Numenius borealis]] | | 70 | |- | style='text-align:right'| 165 | Q18858 | [[crotach eanaigh]] | [[Íomhá:Whimbrel Numenius phaeopus.jpg|center|128px]] | Numenius phaeopus | [[:commons:Category:Numenius phaeopus|Numenius phaeopus]] | | 1.07 | |- | style='text-align:right'| 166 | Q79915 | [[Murlach mara|cruidín]] | [[Íomhá:Alcedo Atthis.jpg|center|128px]] | Alcedo atthis | [[:commons:Category:Alcedo atthis|Alcedo atthis]] | 4.3 | 25 | 19.5 |- | style='text-align:right'| 167 | Q735158 | [[cruidín píbgheal]] | [[Íomhá:Halcyon smyrnensis - White-throated kingfisher 02.jpg|center|128px]] | Halcyon smyrnensis | [[:commons:Category:Halcyon smyrnensis|Halcyon smyrnensis]] | | | |- | style='text-align:right'| 168 | Q18845 | [[Cuach choiteann|cuach]] | [[Íomhá:Cuculus canorus vogelartinfo chris romeiks CHR0791 cropped.jpg|center|128px]] | Cuculus canorus | [[:commons:Category:Cuculus canorus|Cuculus canorus]] | 3.22<br/>117<br/>106 | 58 | 12 |- | style='text-align:right'| 169 | Q852265 | [[cuach ghob-bhuí]] | [[Íomhá:Yellow-billed cuckoo (42690).jpg|center|128px]] | Coccyzus americanus | [[:commons:Category:Coccyzus americanus|Coccyzus americanus]] | | | |- | style='text-align:right'| 170 | Q27442 | [[cuilire alabhreac]] | [[Íomhá:Ficedula hypoleuca -Wood of Cree Nature Reserve, Scotland -male-8a.jpg|center|128px]] | Ficedula hypoleuca | [[:commons:Category:Ficedula hypoleuca|Ficedula hypoleuca]] | 1.7<br/>12 | 22 | 14 |- | style='text-align:right'| 171 | Q241499 | [[cuilire broinnrua]] | [[Íomhá:Ficedula parva мухоловка мала.jpg|center|128px]] | Ficedula parva | [[:commons:Category:Ficedula parva|Ficedula parva]] | 1.45 | | 12 |- | style='text-align:right'| 172 | Q1591580 | [[cuilire leathmhuinceach]] | [[Íomhá:SemicollaredFlycatcher.jpg|center|128px]] | Ficedula semitorquata | [[:commons:Category:Ficedula semitorquata|Ficedula semitorquata]] | | | 14 |- | style='text-align:right'| 173 | Q26607 | [[cuilire liath]] | [[Íomhá:SpottedFlycatcheronfence.jpg|center|128px]] | Muscicapa striata | [[:commons:Category:Muscicapa striata|Muscicapa striata]] | 1.92 | 24 | 14 |- | style='text-align:right'| 174 | Q690826 | [[Cuilire bán|cuilire muinceach]] | [[Íomhá:Collared flycatcher (Ficedula albicollis).jpg|center|128px]] | Ficedula albicollis | [[:commons:Category:Ficedula albicollis|Ficedula albicollis]] | 1.6 | | 13 |- | style='text-align:right'| 175 | Q25345384 | [[cág]] | [[Íomhá:Coloeus monedula -Munkedal, Vastra Gotaland, Sweden-8.jpg|center|128px]] | Coloeus monedula | [[:commons:Category:Coloeus monedula|Coloeus monedula]] | | 0.65 | 20 |- | style='text-align:right'| 176 | Q191386 | [[cág gob-bhuí]] | [[Íomhá:Alpine Chough by Jim Higham.jpg|center|128px]] | Pyrrhocorax graculus | [[:commons:Category:Pyrrhocorax graculus|Pyrrhocorax graculus]] | | | 19 |- | style='text-align:right'| 177 | Q208405 | [[cánóg dhubh]] | [[Íomhá:Manx Shearwater.JPG|center|128px]] | Puffinus puffinus | [[:commons:Category:Puffinus puffinus|Puffinus puffinus]] | 521 | 82 | |- | style='text-align:right'| 178 | Q25234 | [[Lon dubh|céirseach]] | [[Íomhá:20190722 Turdus Merula 02.jpg|center|128px]] | Turdus merula | [[:commons:Category:Turdus merula|Turdus merula]] | | 36 | 13 |- | style='text-align:right'| 179 | Q244197 | [[Cíobhaí Beag Breac|cíobhaí beag breac]] | [[Íomhá:Little spotted kiwi, Apteryx owenii, Auckland War Memorial Museum.jpg|center|128px]] | Apteryx owenii | [[:commons:Category:Apteryx owenii|Apteryx owenii]] | 285 | | |- | style='text-align:right'| 180 | Q734829 | [[Cíobhaí Donn an Oileáin Thuaidh|cíobhaí donn an Oileáin Thuaidh]] | [[Íomhá:Apteryx mantelli -Rotorua, North Island, New Zealand-8a.jpg|center|128px]] | Apteryx mantelli | [[:commons:Category:Apteryx mantelli|Apteryx mantelli]] | 2.25<br/>2.955 | | |- | style='text-align:right'| 181 | Q730091 | [[Cíobhaí Mór Breac|cíobhaí mór breac]] | [[Íomhá:ApteryxHaastiiKeulemans.jpg|center|128px]] | Apteryx haastii | [[:commons:Category:Apteryx haastii|Apteryx haastii]] | 425 | | |- | style='text-align:right'| 182 | Q26657 | [[Cíorbhuí coiteann|cíorbhuí]] | [[Íomhá:Regulus regulus -Vendee, France-8.jpg|center|128px]] | Regulus regulus | [[:commons:Category:Regulus regulus|Regulus regulus]] | 0.77 | 14 | 17 |- | style='text-align:right'| 183 | Q869023 | [[cíorlacha Phatagónach]] | [[Íomhá:Lophonetta specularioides -Puerto Natales, Patagonia, Chile-8.jpg|center|128px]] | Lophonetta specularioides | [[:commons:Category:Lophonetta specularioides|Lophonetta specularioides]] | | | 30 |- | style='text-align:right'| 184 | Q80362 | [[cúr dubh]] | [[Íomhá:Milvus migrans front(ThKraft).jpg|center|128px]] | Milvus migrans | [[:commons:Category:Milvus migrans|Milvus migrans]] | 56<br/>828 | 1.52 | |- | style='text-align:right'| 185 | Q156250 | [[cúr rua]] | [[Íomhá:Milvus milvus Jura.jpg|center|128px]] | Milvus milvus | [[:commons:Category:Milvus milvus|Milvus milvus]] | 63<br/>1.012<br/>1.232 | 1.66 | 31 |- | style='text-align:right'| 186 | Q184825 | [[deargán sneachta]] | [[Íomhá:Redwing Turdus iliacus.jpg|center|128px]] | Turdus iliacus | [[:commons:Category:Turdus iliacus|Turdus iliacus]] | 4.9<br/>62 | 0.36 | 13 |- | style='text-align:right'| 187 | Q11380593 | [[deargéadan beag]] | [[Íomhá:Acanthis cabaret 1 East Chevington.jpg|center|128px]] | Acanthis cabaret | [[:commons:Category:Acanthis cabaret|Acanthis cabaret]] | | | |- | style='text-align:right'| 188 | Q20754771 | [[deargéadan coiteann]] | [[Íomhá:Acanthis flammea, Kotka, Finland 2.jpg|center|128px]] | Acanthis flammea | [[:commons:Category:Acanthis flammea|Acanthis flammea]] | | 23 | |- | style='text-align:right'| 189 | Q26698 | [[donnóg]] | [[Íomhá:Järnsparv Dunnock (13329301154).jpg|center|128px]] | Prunella modularis | [[:commons:Category:Prunella modularis|Prunella modularis]] | | 0.21 | 14 |- | style='text-align:right'| 190 | Q167230 | [[Snámhaí balla|dreapaire balla]] | [[Íomhá:Tichodrome échelette Tichodroma muraria aDSC 1009 (50997238804).jpg|center|128px]] | Tichodroma muraria | [[:commons:Category:Tichodroma muraria|Tichodroma muraria]] | | | 19 |- | style='text-align:right'| 191 | Q25740 | [[dreoilín]] | [[Íomhá:Eurasian wren (Troglodytes troglodytes).jpg|center|128px]] | Troglodytes troglodytes | [[:commons:Category:Troglodytes troglodytes|Troglodytes troglodytes]] | | 15 | |- | style='text-align:right'| 192 | Q27160 | [[droimneach beag]] | [[Íomhá:Larus fuscus Finnboda 2012.jpg|center|128px]] | Larus fuscus | [[:commons:Category:Larus fuscus|Larus fuscus]] | 880<br/>755 | 1.34 | 25 |- | style='text-align:right'| 193 | Q26629 | [[droimneach mór]] | [[Íomhá:Great Black-backed Gull Larus marinus.jpg|center|128px]] | Larus marinus | [[:commons:Category:Larus marinus|Larus marinus]] | | 1.67 | |- | style='text-align:right'| 194 | Q25469 | [[Druid choiteann|druid]] | [[Íomhá:Toulouse - Sturnus vulgaris - 2012-02-26 - 2.jpg|center|128px]] | Sturnus vulgaris | [[:commons:Category:Sturnus vulgaris|Sturnus vulgaris]] | | 0.38 | |- | style='text-align:right'| 195 | Q890912 | [[Druid droimchorcra|druid dauria]] | [[Íomhá:Daurian starling from Uppungal Kole Wetlands 2018 by Nesru Tirur.jpg|center|128px]] | Agropsar sturninus<br/>Sturnus sturninus | [[:commons:Category:Agropsar sturninus|Agropsar sturninus]] | | | |- | style='text-align:right'| 196 | Q20823352 | [[druid rósach]] | [[Íomhá:Pastor roseus by Koshy Koshy.jpg|center|128px]] | Pastor roseus | [[:commons:Category:Pastor roseus|Pastor roseus]] | 6.6<br/>79.6<br/>66.9 | | |- | style='text-align:right'| 197 | Q25402 | [[eala bhalbh]] | [[Íomhá:Mute Swan Emsworth2.JPG|center|128px]] | Cygnus olor | [[:commons:Category:Cygnus olor|Cygnus olor]] | 11.8<br/>9.67 | 230 | |- | style='text-align:right'| 198 | Q131044 | [[eala dhubh]] | [[Íomhá:00 2102 Trauerschwäne (Breisach am Rhein).jpg|center|128px]] | Cygnus atratus | [[:commons:Category:Cygnus atratus|Cygnus atratus]] | 258<br/>6.2<br/>5.1 | 180 | 38 |- | style='text-align:right'| 199 | Q25612 | [[eala ghlórach]] | [[Íomhá:Cygnus cygnus 070416 IOL.jpg|center|128px]] | Cygnus cygnus | [[:commons:Category:Cygnus cygnus|Cygnus cygnus]] | 331<br/>14<br/>8.75 | 2.29 | 36 |- | style='text-align:right'| 200 | Q244432 | [[eala phíbdhubh]] | [[Íomhá:Cygnus melancoryphus -Puerto Natales, Patagonia, Chile-8.jpg|center|128px]] | Cygnus melancoryphus | [[:commons:Category:Cygnus melancoryphus|Cygnus melancoryphus]] | | | 35 |- | style='text-align:right'| 201 | Q26603 | [[eala thundra]] | [[Íomhá:Tundra Swan (Cygnus columbianus) (8571142484).jpg|center|128px]] | Cygnus columbianus | [[:commons:Category:Cygnus columbianus|Cygnus columbianus]] | 7.258<br/>6.305 | 1.98 | |- | style='text-align:right'| 202 | Q26620 | [[earrdheargán]] | [[Íomhá:Gartenrotschwanz 1.jpg|center|128px]] | Phoenicurus phoenicurus | [[:commons:Category:Phoenicurus phoenicurus|Phoenicurus phoenicurus]] | | 22 | 13 |- | style='text-align:right'| 203 | Q796484 | [[Earrdheargán báneiteach|earrdheargán Cugasach]] | [[Íomhá:Phoenicurus erythrogastrus, Stepantsminda, Georgia 1.jpg|center|128px]] | Phoenicurus erythrogastrus | [[:commons:Category:Phoenicurus erythrogastrus|Phoenicurus erythrogastrus]] | | | 14 |- | style='text-align:right'| 204 | Q26755 | [[earrdheargán dubh]] | [[Íomhá:Hausrotschwanz Brutpflege 2006-05-21-05.jpg|center|128px]] | Phoenicurus ochruros | [[:commons:Category:Phoenicurus ochruros|Phoenicurus ochruros]] | | 25 | 14 |- | style='text-align:right'| 205 | Q748290 | [[fabhcún Barbarach]] | [[Íomhá:Wüstenfalke.jpg|center|128px]] | Falco pelegrinoides | [[:commons:Category:Falco peregrinus pelegrinoides|Falco peregrinus pelegrinoides]] | | | |- | style='text-align:right'| 206 | Q33554 | [[fabhcún Lanner]] | [[Íomhá:Lanner falcon, Falco biarmicus, at Kgalagadi Transfrontier Park, Northern Cape, South Africa (34447024871).jpg|center|128px]] | Falco biarmicus | [[:commons:Category:Falco biarmicus|Falco biarmicus]] | | 100.5 | 32 |- | style='text-align:right'| 207 | Q165974 | [[fabhcún Saker]] | [[Íomhá:Falco cherrug 1 (Bohuš Číčel).jpg|center|128px]] | Falco cherrug | [[:commons:Category:Falco cherrug|Falco cherrug]] | 53<br/>875<br/>1.13 | 111.5 | 30 |- | style='text-align:right'| 208 | Q179625 | [[fabhcún cosdearg]] | [[Íomhá:Rotfußfalke Falco vespertinus.jpg|center|128px]] | Falco vespertinus | [[:commons:Category:Falco vespertinus|Falco vespertinus]] | 17<br/>150<br/>167 | 0.72 | |- | style='text-align:right'| 209 | Q30535 | [[Falco peregrinus|fabhcún gorm]] | [[Íomhá:Faucon pelerin 7 mai.jpg|center|128px]] | Falco peregrinus | [[:commons:Category:Falco peregrinus|Falco peregrinus]] | | 1.02 | |- | style='text-align:right'| 210 | Q177688 | [[fabhcún tuaithe]] | [[Íomhá:Falco rusticolus white cropped.jpg|center|128px]] | Falco rusticolus | [[:commons:Category:Falco rusticolus|Falco rusticolus]] | | 58 | |- | style='text-align:right'| 211 | Q206840 | [[falaróp gobchaol]] | [[Íomhá:Red-necked Phalarope.jpg|center|128px]] | Phalaropus lobatus | [[:commons:Category:Phalaropus lobatus|Phalaropus lobatus]] | 6.3<br/>35<br/>39 | 0.34 | 19 |- | style='text-align:right'| 212 | Q208335 | [[falaróp gobmhór]] | [[Íomhá:Phalaropus fulicarius 10.jpg|center|128px]] | Phalaropus fulicarius | [[:commons:Category:Phalaropus fulicarius|Phalaropus fulicarius]] | | 0.42 | 19 |- | style='text-align:right'| 213 | Q26470 | [[falcóg bheag]] | [[Íomhá:AlleAlle 2.jpg|center|128px]] | Alle alle | [[:commons:Category:Alle alle|Alle alle]] | 28 | 0.32 | |- | style='text-align:right'| 214 | Q683138 | [[faoileán Airméanach]] | [[Íomhá:Armenian gull near Sevanavank, side view.jpg|center|128px]] | Larus armenicus | [[:commons:Category:Larus armenicus|Larus armenicus]] | 1 | 140 | |- | style='text-align:right'| 215 | Q2735427 | [[Faoileán Heuglin|faoileán Sibéarach]] | [[Íomhá:Heuglis Gull-Arpit.JPG|center|128px]] | Larus heuglini | [[:commons:Category:Larus fuscus heuglini|Larus fuscus heuglini]] | | | |- | style='text-align:right'| 216 | Q619065 | [[faoileán an Aigéin Chiúin]] | [[Íomhá:Larus pacificus - Derwent River Estuary.jpg|center|128px]] | Larus pacificus | [[:commons:Category:Larus pacificus|Larus pacificus]] | 98.4<br/>1.55<br/>1.077 | 147 | 24 |- | style='text-align:right'| 217 | Q754885 | [[faoileán bandghobach]] | [[Íomhá:Ring-billed gull in Red Hook (42799).jpg|center|128px]] | Larus delawarensis | [[:commons:Category:Larus delawarensis|Larus delawarensis]] | 566<br/>471 | 1150 | |- | style='text-align:right'| 218 | Q26427 | [[faoileán bán]] | [[Íomhá:Larus canus Common Gull in Norway.jpg|center|128px]] | Larus canus | [[:commons:Category:Larus canus|Larus canus]] | 413<br/>360 | 1.11 | |- | style='text-align:right'| 219 | Q27375 | [[faoileán glas]] | [[Íomhá:Glaucous gull (Larus hyperboreus) with offspring, Liefdefjord, Svalbard.jpg|center|128px]] | Larus hyperboreus | [[:commons:Category:Larus hyperboreus|Larus hyperboreus]] | 1.576<br/>1.249 | 158 | |- | style='text-align:right'| 220 | Q391421 | [[Crotach gobchaol|faoileán gobchaol]] | [[Íomhá:Goéland railleur Thyna012.jpg|center|128px]] | Chroicocephalus genei | [[:commons:Category:Chroicocephalus genei|Chroicocephalus genei]] | 29<br/>275<br/>236 | 102 | 22 |- | style='text-align:right'| 221 | Q389505 | [[faoileán gáiriteach]] | [[Íomhá:Larus cachinnans 3 (Marek Szczepanek).jpg|center|128px]] | Larus cachinnans | [[:commons:Category:Larus cachinnans|Larus cachinnans]] | 60<br/>1.275<br/>1.033 | 141 | 27 |- | style='text-align:right'| 222 | Q28236 | [[faoileán scadán]] | [[Íomhá:Larus argentatus, Vaxholm, Stockholm, Sweden (14923468303).jpg|center|128px]] | Larus argentatus | [[:commons:Category:Larus argentatus|Larus argentatus]] | | 1.34 | |- | style='text-align:right'| 223 | Q704982 | [[faoileán scadán cosbhuí]] | [[Íomhá:Larus michahellis LC0046.jpg|center|128px]] | Larus michahellis | [[:commons:Category:Larus michahellis|Larus michahellis]] | | 130 | 28 |- | style='text-align:right'| 224 | Q742574 | [[feadlacha aghaidhbhán]] | [[Íomhá:Dendrocygna viduata 2.jpg|center|128px]] | Dendrocygna viduata | [[:commons:Category:Dendrocygna viduata|Dendrocygna viduata]] | 36<br/>674 | | |- | style='text-align:right'| 225 | Q378192 | [[feadlacha na nIndiacha Thiar]] | [[Íomhá:West Indian Whistling Duck, Bayahibe, Dominican Republic 2017-12-10.jpg|center|128px]] | Dendrocygna arborea | [[:commons:Category:Dendrocygna arborea|Dendrocygna arborea]] | 54 | | 30 |- | style='text-align:right'| 226 | Q752461 | [[feadlacha tharrdhubh]] | [[Íomhá:Black-bellied Whistling Duck, Tobago, Trinidad and Tobago 1.jpg|center|128px]] | Dendrocygna autumnalis | [[:commons:Category:Dendrocygna autumnalis|Dendrocygna autumnalis]] | 831 | | |- | style='text-align:right'| 227 | Q752485 | [[Feadóg Áiseach|feadóg Chaispeach]] | [[Íomhá:Caspian Plover in Koonthalulam Tamilnadu, India, by Dr. Tejinder Singh Rawal.jpg|center|128px]] | Anarhynchus asiaticus | [[:commons:Category:Charadrius asiaticus|Charadrius asiaticus]] | | 58 | |- | style='text-align:right'| 228 | Q21148 | [[feadóg bhuí]] | [[Íomhá:Rohkunborri Pluvialis Apricaria.jpg|center|128px]] | Pluvialis apricaria | [[:commons:Category:Pluvialis apricaria|Pluvialis apricaria]] | 32.8<br/>175 | 72 | 29 |- | style='text-align:right'| 229 | Q18865 | [[feadóg bhuí Chiúin-Aigéanach]] | [[Íomhá:Pluvialis fulva -Bering Land Bridge National Preserve, Alaska, USA-8.jpg|center|128px]] | Pluvialis fulva | [[:commons:Category:Pluvialis fulva|Pluvialis fulva]] | 18<br/>135 | 44 | |- | style='text-align:right'| 230 | Q216836 | [[feadóg bhuí Mheiriceánach]] | [[Íomhá:Pluvialis dominica1.jpg|center|128px]] | Pluvialis dominica | [[:commons:Category:Pluvialis dominica|Pluvialis dominica]] | 26<br/>145 | 0.62 | |- | style='text-align:right'| 231 | Q26816 | [[feadóg chladaigh]] | [[Íomhá:Charadrius hiaticula 3 breeding.jpg|center|128px]] | Charadrius hiaticula | [[:commons:Category:Charadrius hiaticula|Charadrius hiaticula]] | 10.9 | 0.41 | |- | style='text-align:right'| 232 | Q752398 | [[Pilibín Indiach|feadóg dheargsprochallach]] | [[Íomhá:Red-wattled Lapwing denoised.jpg|center|128px]] | Vanellus indicus | [[:commons:Category:Vanellus indicus|Vanellus indicus]] | | 0.683 | 28 |- | style='text-align:right'| 233 | Q827245 | [[feadóg earrbhán]] | [[Íomhá:Vanellus leucurus, Ag-Gel National Park.jpg|center|128px]] | Vanellus leucurus | [[:commons:Category:Vanellus leucurus|Vanellus leucurus]] | | 62.5 | 22 |- | style='text-align:right'| 234 | Q18857 | [[feadóg ghainimh mhór]] | [[Íomhá:2024-07-26 Anarhynchus leschenaultii leschenaultii, Newbiggin, Northumberland 1.jpg|center|128px]] | Charadrius leschenaultii | [[:commons:Category:Charadrius leschenaultii|Charadrius leschenaultii]] | | 52 | |- | style='text-align:right'| 235 | Q18835 | [[feadóg ghlas]] | [[Íomhá:Pluvialis squatarola (summer plumage).jpg|center|128px]] | Pluvialis squatarola | [[:commons:Category:Pluvialis squatarola|Pluvialis squatarola]] | | 77 | |- | style='text-align:right'| 236 | Q755737 | [[feadóg ghlórach]] | [[Íomhá:Killdeer.jpg|center|128px]] | Charadrius vociferus | [[:commons:Category:Charadrius vociferus|Charadrius vociferus]] | | 61 | |- | style='text-align:right'| 237 | Q468009 | [[feadóg mhionbhosach]] | [[Íomhá:Semipalmated plover in Quogue (26942).jpg|center|128px]] | Charadrius semipalmatus | [[:commons:Category:Charadrius semipalmatus|Charadrius semipalmatus]] | | 47.5 | |- | style='text-align:right'| 238 | Q18851 | [[feadóigín chladaigh]] | [[Íomhá:Charadrius dubius (49820761043).jpg|center|128px]] | Charadrius dubius | [[:commons:Category:Charadrius dubius|Charadrius dubius]] | 7.7 | 45 | 24 |- | style='text-align:right'| 239 | Q18855 | [[feadóigín chosdubh]] | [[Íomhá:Kentish Plover ( Charadrius alexandrinus ) ... Southern Spain (53416088471).jpg|center|128px]] | Charadrius alexandrinus | [[:commons:Category:Charadrius alexandrinus|Charadrius alexandrinus]] | 47 | 42.5 | |- | style='text-align:right'| 240 | Q25405 | [[Caróg liath|feannóg]] | [[Íomhá:Corvus cornix (33515567265).jpg|center|128px]] | Corvus cornix | [[:commons:Category:Corvus cornix|Corvus cornix]] | | 98 | 18 |- | style='text-align:right'| 241 | Q168514 | [[Fearán Eorpach|fearán]] | [[Íomhá:European Turtle Dove (Streptopelia turtur).jpg|center|128px]] | Streptopelia turtur | [[:commons:Category:Streptopelia turtur|Streptopelia turtur]] | 8.2<br/>136 | 50 | 15 |- | style='text-align:right'| 242 | Q54696 | [[fearán baicdhubh]] | [[Íomhá:Streptopelia decaocto, Hărman, România (34881606270).jpg|center|128px]] | Streptopelia decaocto | [[:commons:Category:Streptopelia decaocto|Streptopelia decaocto]] | 9.2<br/>193 | 30 | |- | style='text-align:right'| 243 | Q750027 | [[fearán gubhach]] | [[Íomhá:Mourning dove perched (61179).jpg|center|128px]] | Zenaida macroura | [[:commons:Category:Zenaida macroura|Zenaida macroura]] | | | |- | style='text-align:right'| 244 | Q391198 | [[Colm gáiriteach|fearán pailme]] | [[Íomhá:Stigmatopelia senegalensis -Gaborone Game Reserve, Botswana-8, crop.jpg|center|128px]] | Spilopelia senegalensis | [[:commons:Category:Spilopelia senegalensis|Spilopelia senegalensis]] | | | |- | style='text-align:right'| 245 | Q25357 | [[fiach dubh]] | [[Íomhá:Corvus corax ad berlin 090516.jpg|center|128px]] | Corvus corax | [[:commons:Category:Corvus corax|Corvus corax]] | 689<br/>1625<br/>1041<br/>25 | 120<br/>150 | |- | style='text-align:right'| 246 | Q25393 | [[filiméala]] | [[Íomhá:Luscinia megarhynchos - Common nightingale - Nachtegaal.jpg|center|128px]] | Luscinia megarhynchos | [[:commons:Category:Luscinia megarhynchos|Luscinia megarhynchos]] | 2.65 | 24 | 14 |- | style='text-align:right'| 247 | Q206130 | [[filiméala smólaigh]] | [[Íomhá:Luscinia luscinia vogelartinfo chris romeiks CHR3635.jpg|center|128px]] | Luscinia luscinia | [[:commons:Category:Luscinia luscinia|Luscinia luscinia]] | 3.06 | | 13 |- | style='text-align:right'| 248 | Q192058 | [[foitheach cluasach]] | [[Íomhá:Podiceps auritus (13909575538) (cropped).jpg|center|128px]] | Podiceps auritus | [[:commons:Category:Podiceps auritus|Podiceps auritus]] | 22.5<br/>449.5 | 62 | |- | style='text-align:right'| 249 | Q579718 | [[foitheach gob-alabhreac]] | [[Íomhá:Pied-billed Grebe (53638106406) (cropped).jpg|center|128px]] | Podilymbus podiceps | [[:commons:Category:Podilymbus podiceps|Podilymbus podiceps]] | 20.5<br/>522<br/>358 | 54 | |- | style='text-align:right'| 250 | Q25422 | [[foitheach mór]] | [[Íomhá:Great Crested Grebe (52909695022).jpg|center|128px]] | Podiceps cristatus | [[:commons:Category:Podiceps cristatus|Podiceps cristatus]] | 39.5<br/>920<br/>830 | 88 | 28 |- | style='text-align:right'| 251 | Q185183 | [[foitheach píbdhubh]] | [[Íomhá:Black-necked Grebe Schwarzhalstaucher.jpg|center|128px]] | Podiceps nigricollis | [[:commons:Category:Podiceps nigricollis|Podiceps nigricollis]] | | 58 | |- | style='text-align:right'| 252 | Q179919 | [[foitheach píbrua]] | [[Íomhá:Podiceps grisegena (33665871935).jpg|center|128px]] | Podiceps grisegena | [[:commons:Category:Podiceps grisegena|Podiceps grisegena]] | 30.5<br/>873.5<br/>785.4 | 0.725 | |- | style='text-align:right'| 253 | Q21062 | [[foracha]] | [[Íomhá:Common Guillemots Reykjanes Iceland.jpg|center|128px]] | Uria aalge | [[:commons:Category:Uria aalge|Uria aalge]] | 108 | 0.707 | |- | style='text-align:right'| 254 | Q212055 | [[foracha dhubh]] | [[Íomhá:Tystie1.jpg|center|128px]] | Cepphus grylle | [[:commons:Category:Cepphus grylle|Cepphus grylle]] | 381 | 55 | |- | style='text-align:right'| 255 | Q285165 | [[Francolin dubh|francóilín dubh]] | [[Íomhá:Francolinus francolinus, Azerbaijan.jpg|center|128px]] | Francolinus francolinus | [[:commons:Category:Francolinus francolinus|Francolinus francolinus]] | 425<br/>355 | | |- | style='text-align:right'| 256 | Q25961 | [[Alauda arvensis|fuiseog]] | [[Íomhá:Alouette des champs Zaghouan001.jpg|center|128px]] | Alauda arvensis | [[:commons:Category:Alauda arvensis|Alauda arvensis]] | | 0.35 | |- | style='text-align:right'| 257 | Q207249 | [[fuiseog adharcach]] | [[Íomhá:Horned Lark (Eremophila alpestris) (12391512375).jpg|center|128px]] | Eremophila alpestris | [[:commons:Category:Eremophila alpestris|Eremophila alpestris]] | | 32 | |- | style='text-align:right'| 258 | Q470853 | [[Fuiseog chalandra|fuiseog aithriseach]] | [[Íomhá:Bereşe.jpg|center|128px]] | Melanocorypha calandra | [[:commons:Category:Melanocorypha calandra|Melanocorypha calandra]] | 63<br/>55 | | 12 |- | style='text-align:right'| 259 | Q1137284 | [[fuiseog bháneiteach]] | [[Íomhá:White-winged Lark - Kazakistan S4E0496 (16947462615).jpg|center|128px]] | Alauda leucoptera | [[:commons:Category:Alauda leucoptera|Alauda leucoptera]] | | | |- | style='text-align:right'| 260 | Q26969 | [[fuiseog choille]] | [[Íomhá:Lullula arborea (Rodrigo de Almeida).jpg|center|128px]] | Lullula arborea | [[:commons:Category:Lullula arborea|Lullula arborea]] | | 29 | 14 |- | style='text-align:right'| 261 | Q318893 | [[Fuiseog Elton|fuiseog dhubh]] | [[Íomhá:Zwarte leeuwerik.jpg|center|128px]] | Melanocorypha yeltoniensis | [[:commons:Category:Melanocorypha yeltoniensis|Melanocorypha yeltoniensis]] | 4.34<br/>63.7<br/>56.4 | | 15 |- | style='text-align:right'| 262 | Q819885 | [[fuiseog dhébhallach]] | [[Íomhá:Bimaculated Lark (Melanocorypha bimaculata).jpg|center|128px]] | Melanocorypha bimaculata | [[:commons:Category:Melanocorypha bimaculata|Melanocorypha bimaculata]] | 4.04<br/>54 | | |- | style='text-align:right'| 263 | Q24843 | [[fuiseog ladharghearr]] | [[Íomhá:Alondra.jpg|center|128px]] | Calandrella brachydactyla | [[:commons:Category:Calandrella brachydactyla|Calandrella brachydactyla]] | | | 12 |- | style='text-align:right'| 264 | Q525871 | [[fuiseog oirthearach]] | [[Íomhá:Oriental Skylark I IMG 0571.jpg|center|128px]] | Alauda gulgula | [[:commons:Category:Alauda gulgula|Alauda gulgula]] | | | 10 |- | style='text-align:right'| 265 | Q25429 | [[fáinleog]] | [[Íomhá:Rauchschwalbe Hirundo rustica.jpg|center|128px]] | Hirundo rustica | [[:commons:Category:Hirundo rustica|Hirundo rustica]] | | 0.32 | 13.5 |- | style='text-align:right'| 266 | Q26055 | [[gabhlán binne]] | [[Íomhá:Delichon urbica.jpg|center|128px]] | Delichon urbicum | [[:commons:Category:Delichon urbicum|Delichon urbicum]] | | 0.29 | 15 |- | style='text-align:right'| 267 | Q165923 | [[gabhlán bánlíoch]] | [[Íomhá:Apus pallidus -Greece-8.jpg|center|128px]] | Apus pallidus | [[:commons:Category:Apus pallidus|Apus pallidus]] | 3.5<br/>41.3 | 0.44 | 22 |- | style='text-align:right'| 268 | Q213216 | [[gabhlán creige Eoráiseach]] | [[Íomhá:Ptyonoprogne rupestris -Europe-8.jpg|center|128px]] | Ptyonoprogne rupestris | [[:commons:Category:Ptyonoprogne rupestris|Ptyonoprogne rupestris]] | 2.08<br/>20 | 0.32 | 15 |- | style='text-align:right'| 269 | Q31769 | [[gabhlán earrspíonach]] | [[Íomhá:White-throated Needletail 09a.jpg|center|128px]] | Hirundapus caudacutus | [[:commons:Category:Hirundapus caudacutus|Hirundapus caudacutus]] | | | 40 |- | style='text-align:right'| 270 | Q25909 | [[gabhlán gainimh]] | [[Íomhá:Riparia riparia -Markinch, Fife, Scotland -flying-8-4c.jpg|center|128px]] | Riparia riparia | [[:commons:Category:Riparia riparia|Riparia riparia]] | | 0.27 | |- | style='text-align:right'| 271 | Q25377 | [[gabhlán gaoithe]] | [[Íomhá:Apus apus -Barcelona, Spain-8 (1).jpg|center|128px]] | Apus apus | [[:commons:Category:Apus apus|Apus apus]] | 3.5 | 0.4 | 20 |- | style='text-align:right'| 272 | Q321267 | [[Gabhlán Alpach|gabhlán gaoithe alpach]] | [[Íomhá:Βουνοσταχτάρα Alpine Swift Tachymarptis melba.jpg|center|128px]] | Tachymarptis melba | [[:commons:Category:Tachymarptis melba|Tachymarptis melba]] | 6.05<br/>96 | | |- | style='text-align:right'| 273 | Q611324 | [[Gabhlán beag|gabhlán gaoithe beag]] | [[Íomhá:Little Swift - Aberdares - Kenya.jpg|center|128px]] | Apus affinis | [[:commons:Category:Apus affinis|Apus affinis]] | | | 23 |- | style='text-align:right'| 274 | Q912863 | [[gabhlán simléir]] | [[Íomhá:Chaetura pelagica, by Lake Erie, Cleveland, Ohio, USA 339593191.jpg|center|128px]] | Chaetura pelagica | [[:commons:Category:Chaetura pelagica|Chaetura pelagica]] | 23.6 | | |- | style='text-align:right'| 275 | Q128002 | [[gaineamhchearc Pallas]] | [[Íomhá:Syrrhapte paradoxal (cropped).jpg|center|128px]] | Syrrhaptes paradoxus | [[:commons:Category:Syrrhaptes paradoxus|Syrrhaptes paradoxus]] | 21 | 69 | 24 |- | style='text-align:right'| 276 | Q18875 | [[Geabhróg choiteann|geabhróg]] | [[Íomhá:Sterne pierre-garin lac de Tunis011.jpg|center|128px]] | Sterna hirundo | [[:commons:Category:Sterna hirundo|Sterna hirundo]] | | 0.88 | |- | style='text-align:right'| 277 | Q26800 | [[geabhróg Artach]] | [[Íomhá:2009 07 02 - Arctic tern on Farne Islands - The blue rope demarcates the visitors' path.JPG|center|128px]] | Sterna paradisaea | [[:commons:Category:Sterna paradisaea|Sterna paradisaea]] | 114 | 0.8 | |- | style='text-align:right'| 278 | Q27129 | [[geabhróg Chaispeach]] | [[Íomhá:Sterna-caspia-010.jpg|center|128px]] | Hydroprogne caspia | [[:commons:Category:Hydroprogne caspia|Hydroprogne caspia]] | 680<br/>588 | 133.5 | |- | style='text-align:right'| 279 | Q12267692 | [[geabhróg bheag]] | [[Íomhá:Крячок малий.jpg|center|128px]] | Sternula albifrons | [[:commons:Category:Sternula albifrons|Sternula albifrons]] | 10<br/>57 | 0.52 | |- | style='text-align:right'| 280 | Q233616 | [[geabhróg bhroinndubh]] | [[Íomhá:Chlidonias hybrida 2 (Marek Szczepanek).jpg|center|128px]] | Chlidonias hybrida | [[:commons:Category:Chlidonias hybrida|Chlidonias hybrida]] | 90<br/>78 | 67 | |- | style='text-align:right'| 281 | Q241753 | [[geabhróg bháneiteach]] | [[Íomhá:Chlidonias leucopterus Mai Po.jpg|center|128px]] | Chlidonias leucopterus | [[:commons:Category:Chlidonias leucopterus|Chlidonias leucopterus]] | 10.5 | 0.65 | |- | style='text-align:right'| 282 | Q27215 | [[geabhróg dhubh]] | [[Íomhá:Čorík čierny (Chlidonias niger) a (4644831482).jpg|center|128px]] | Chlidonias niger | [[:commons:Category:Chlidonias niger|Chlidonias niger]] | 11<br/>60 | 0.539 | |- | style='text-align:right'| 283 | Q18834 | [[geabhróg ghobdhubh]] | [[Íomhá:Gelochelidon nilotica 1.jpg|center|128px]] | Gelochelidon nilotica | [[:commons:Category:Gelochelidon nilotica|Gelochelidon nilotica]] | | 94 | |- | style='text-align:right'| 284 | Q321293 | [[geabhróg rósach]] | [[Íomhá:2021-07-10 Sterna dougallii, St Marys Island, Northumberland 17.jpg|center|128px]] | Sterna dougallii | [[:commons:Category:Sterna dougallii|Sterna dougallii]] | | 76 | |- | style='text-align:right'| 285 | Q27547 | [[geabhróg scothdhubh]] | [[Íomhá:2020-07-18 Thalasseus sandvicensis, St Marys Island, Northumberland 05.jpg|center|128px]] | Thalasseus sandvicensis | [[:commons:Category:Thalasseus sandvicensis|Thalasseus sandvicensis]] | | 1 | |- | style='text-align:right'| 286 | Q466200 | [[Gealbhan Easpáinneach|gealbhan Spáinneach]] | [[Íomhá:Passer hispaniolensis Israel 2.jpg|center|128px]] | Passer hispaniolensis | [[:commons:Category:Passer hispaniolensis|Passer hispaniolensis]] | | | 12 |- | style='text-align:right'| 287 | Q14683 | [[gealbhan binne]] | [[Íomhá:House sparrow male in Prospect Park (53532).jpg|center|128px]] | Passer domesticus | [[:commons:Category:Passer domesticus|Passer domesticus]] | | 239 | |- | style='text-align:right'| 288 | Q25968 | [[gealbhan crainn]] | [[Íomhá:Tree-Sparrow-2009-16-02.jpg|center|128px]] | Passer montanus | [[:commons:Category:Passer montanus|Passer montanus]] | | 21 | |- | style='text-align:right'| 289 | Q736313 | [[Gealbhan petronia|gealbhan creige]] | [[Íomhá:Petronia petronia -Ariege, Midi-Pyrenee, France-8-4c.jpg|center|128px]] | Petronia petronia | [[:commons:Category:Petronia petronia|Petronia petronia]] | | | 12 |- | style='text-align:right'| 290 | Q1318638 | [[Gealbhan ladharghearr|gealbhan mílítheach]] | [[Íomhá:Carpospiza brachydactyla.jpg|center|128px]] | Carpospiza brachydactyla | [[:commons:Category:Carpospiza brachydactyla|Carpospiza brachydactyla]] | | | 13 |- | style='text-align:right'| 291 | Q422873 | [[gealbhan sionnaigh]] | [[Íomhá:Fuchsammer (Passerella iliaca), St. Louis County (Minnesota).jpg|center|128px]] | Passerella iliaca | [[:commons:Category:Passerella iliaca|Passerella iliaca]] | | | |- | style='text-align:right'| 292 | Q499290 | [[Glasán gléigeal|gealbhan sneachta]] | [[Íomhá:Montifringilla nivalis Francer.jpg|center|128px]] | Montifringilla nivalis | [[:commons:Category:Montifringilla nivalis|Montifringilla nivalis]] | | | 13 |- | style='text-align:right'| 293 | Q27220 | [[gealóg bhuachair]] | [[Íomhá:Miliaria calandra-Corn Bunting.jpg|center|128px]] | Emberiza calandra | [[:commons:Category:Emberiza calandra|Emberiza calandra]] | | 29 | 13 |- | style='text-align:right'| 294 | Q334183 | [[gealóg cheanndubh]] | [[Íomhá:28-090504-black-headed-bunting-at-first-layby.jpg|center|128px]] | Emberiza melanocephala | [[:commons:Category:Emberiza melanocephala|Emberiza melanocephala]] | 3.08<br/>28 | | 13 |- | style='text-align:right'| 295 | Q206630 | [[gealóg gharraí]] | [[Íomhá:Ortolan bunting in Sierra de Guara, Aragon, Spain.jpg|center|128px]] | Emberiza hortulana | [[:commons:Category:Emberiza hortulana|Emberiza hortulana]] | 2.48 | 26 | 11 |- | style='text-align:right'| 296 | Q26961 | [[gealóg ghiolcaí]] | [[Íomhá:2014-06-01 Emberiza schoeniclus, Swallow Pond, Northumberland 1.jpg|center|128px]] | Emberiza schoeniclus | [[:commons:Category:Emberiza schoeniclus|Emberiza schoeniclus]] | | 24 | 13 |- | style='text-align:right'| 297 | Q837753 | [[Gealóg Chretzschmar|gealóg liathghorm]] | [[Íomhá:Emberiza caesia.jpg|center|128px]] | Emberiza caesia | [[:commons:Category:Emberiza caesia|Emberiza caesia]] | 2.31 | | 13 |- | style='text-align:right'| 298 | Q648313 | [[Gealóg Bhuchanan|gealóg liathmhuinceach]] | [[Íomhá:GreyNeckedBunting PrasadBR.jpg|center|128px]] | Emberiza buchanani | [[:commons:Category:Emberiza buchanani|Emberiza buchanani]] | | | |- | style='text-align:right'| 299 | Q26416 | [[gealóg shneachta]] | [[Íomhá:Plectrophenax nivalis P3130099.jpg|center|128px]] | Plectrophenax nivalis | [[:commons:Category:Plectrophenax nivalis|Plectrophenax nivalis]] | | 35 | |- | style='text-align:right'| 300 | Q28358 | [[Gearg choiteann|gearg]] | [[Íomhá:Coturnix coturnix, Fraunberg, Bayern, Deutschland 2, Ausschnitt.jpg|center|128px]] | Coturnix coturnix | [[:commons:Category:Coturnix coturnix|Coturnix coturnix]] | 8.2 | 34 | 18 |- | style='text-align:right'| 301 | Q852146 | [[gearg Himiléach]] | [[Íomhá:Ophrysia superciliosa.jpg|center|128px]] | Ophrysia superciliosa | [[:commons:Category:Ophrysia superciliosa|Ophrysia superciliosa]] | | | |- | style='text-align:right'| 302 | Q716869 | [[gearg Sheapánach]] | [[Íomhá:Coturnix japonica, Yehliu, Taiwan 1.jpg|center|128px]] | Coturnix japonica | [[:commons:Category:Coturnix japonica|Coturnix japonica]] | 8 | | |- | style='text-align:right'| 303 | Q142651 | [[gearg bhabaight]] | [[Íomhá:Virginiawachtel 2007-06-16 065.jpg|center|128px]] | Colinus virginianus | [[:commons:Category:Colinus virginianus|Colinus virginianus]] | 8.9<br/>171 | 34.5 | |- | style='text-align:right'| 304 | Q237670 | [[gearr Baillon]] | [[Íomhá:Baillon's crake.jpg|center|128px]] | Zapornia pusilla | [[:commons:Category:Zapornia pusilla|Zapornia pusilla]] | 35 | | 18 |- | style='text-align:right'| 305 | Q270680 | [[gearr beag]] | [[Íomhá:Porzana parva (50).jpg|center|128px]] | Zapornia parva | [[:commons:Category:Zapornia parva|Zapornia parva]] | 7.9 | 36.5 | |- | style='text-align:right'| 306 | Q194024 | [[gearr breac]] | [[Íomhá:Porzana porzana 3 (Marek Szczepanek).jpg|center|128px]] | Porzana porzana | [[:commons:Category:Porzana porzana|Porzana porzana]] | 10.9<br/>80 | 0.38 | 18 |- | style='text-align:right'| 307 | Q936740 | [[gearr sora]] | [[Íomhá:Sora (Porzana carolina).jpg|center|128px]] | Porzana carolina | [[:commons:Category:Porzana carolina|Porzana carolina]] | 8.9 | 37.5 | |- | style='text-align:right'| 308 | Q921335 | [[glasán Mongólach]] | [[Íomhá:BirdsAsiaJohnGoVGoul 0128 cropped.jpg|center|128px]] | Bucanetes mongolicus | [[:commons:Category:Bucanetes mongolicus|Bucanetes mongolicus]] | | | |- | style='text-align:right'| 309 | Q27075785 | [[glasán darach]] | [[Íomhá:Chloris chloris (profile).jpg|center|128px]] | Chloris chloris | [[:commons:Category:Chloris chloris|Chloris chloris]] | 2.17 | 0.25 | 14 |- | style='text-align:right'| 310 | Q559977 | [[Glasán cródheargach|glasán deargeiteach]] | [[Íomhá:Crimson-winged Finch (Rhodopechys sanguineus) (29935889654) (cropped).jpg|center|128px]] | Rhodopechys sanguineus | [[:commons:Category:Rhodopechys sanguineus|Rhodopechys sanguineus]] | | | 14 |- | style='text-align:right'| 311 | Q174088 | [[glasán gobmhór]] | [[Íomhá:Coccothraustes coccothraustes 1 (Martin Mecnarowski).jpg|center|128px]] | Coccothraustes coccothraustes | [[:commons:Category:Coccothraustes coccothraustes|Coccothraustes coccothraustes]] | | 31 | 12 |- | style='text-align:right'| 312 | Q559883 | [[Glasán cogalach|glasán trumpa]] | [[Íomhá:Roselin githagine.jpg|center|128px]] | Bucanetes githagineus | [[:commons:Category:Bucanetes githagineus|Bucanetes githagineus]] | | | |- | style='text-align:right'| 313 | Q25984 | [[glasóg bhuí]] | [[Íomhá:Wiesenschafstelze.JPG|center|128px]] | Motacilla flava | [[:commons:Category:Motacilla flava|Motacilla flava]] | | 0.26 | |- | style='text-align:right'| 314 | Q25399 | [[glasóg bhán]] | [[Íomhá:20180415 015 Winterswijk Witte kwikstaart (40785272624).jpg|center|128px]] | Motacilla alba | [[:commons:Category:Motacilla alba|Motacilla alba]] | | 0.26 | |- | style='text-align:right'| 315 | Q206540 | [[glasóg chiotrónach]] | [[Íomhá:Motacilla citreola 2.jpg|center|128px]] | Motacilla citreola | [[:commons:Category:Motacilla citreola|Motacilla citreola]] | | | |- | style='text-align:right'| 316 | Q201316 | [[glasóg liath]] | [[Íomhá:Terîhejoka boçikzer.jpg|center|128px]] | Motacilla cinerea | [[:commons:Category:Motacilla cinerea|Motacilla cinerea]] | 1.91<br/>17.4 | 26 | 13 |- | style='text-align:right'| 317 | Q27075852 | [[gleoiseach]] | [[Íomhá:Carduelis cannabina -England -male-8.jpg|center|128px]] | Linaria cannabina | [[:commons:Category:Linaria cannabina|Linaria cannabina]] | 1.66<br/>19 | 0.24 | 13 |- | style='text-align:right'| 318 | Q10965357 | [[gleoiseach sléibhe]] | [[Íomhá:Carduelis flavirostris.jpg|center|128px]] | Linaria flavirostris | [[:commons:Category:Linaria flavirostris|Linaria flavirostris]] | 1.37 | 23 | 13 |- | style='text-align:right'| 319 | Q839834 | [[gobach mór broinnrósach]] | [[Íomhá:Rose-breasted grosbeak (53718114321).jpg|center|128px]] | Pheucticus ludovicianus | [[:commons:Category:Pheucticus ludovicianus|Pheucticus ludovicianus]] | 44 | | |- | style='text-align:right'| 320 | Q788649 | [[gobadáinín Baird]] | [[Íomhá:Calidris bairdii -Gullbringusysla, Iceland-8.jpg|center|128px]] | Calidris bairdii | [[:commons:Category:Calidris bairdii|Calidris bairdii]] | 9.6 | 38 | 21 |- | style='text-align:right'| 321 | Q58921 | [[gobadáinín Temminck]] | [[Íomhá:Temmincks Stint.jpg|center|128px]] | Calidris temminckii | [[:commons:Category:Calidris temminckii|Calidris temminckii]] | 5.8<br/>24.3<br/>27.8 | 36 | 21 |- | style='text-align:right'| 322 | Q27232 | [[gobadáinín beag]] | [[Íomhá:Little Stint (Calidris minuta) (1).jpg|center|128px]] | Calidris minuta | [[:commons:Category:Calidris minuta|Calidris minuta]] | 6.3<br/>24<br/>27.1 | 36 | 22 |- | style='text-align:right'| 323 | Q913052 | [[gobadáinín bídeach]] | [[Íomhá:Least Sandpiper.jpg|center|128px]] | Calidris minutilla | [[:commons:Category:Calidris minutilla|Calidris minutilla]] | | | |- | style='text-align:right'| 324 | Q62345 | [[gobadáinín crotaigh]] | [[Íomhá:Calidris ferruginea, winter adult, Pak Thale.jpg|center|128px]] | Calidris ferruginea | [[:commons:Category:Calidris ferruginea|Calidris ferruginea]] | 12 | 44 | 19 |- | style='text-align:right'| 325 | Q845969 | [[gobadáinín ladharfhada]] | [[Íomhá:Calidris subminuta - Pak Thale.jpg|center|128px]] | Calidris subminuta | [[:commons:Category:Calidris subminuta|Calidris subminuta]] | 7.5<br/>29<br/>32 | 30.5 | |- | style='text-align:right'| 326 | Q18860 | [[gobadáinín píbrua]] | [[Íomhá:Calidris ruficollis - Marion Bay.jpg|center|128px]] | Calidris ruficollis | [[:commons:Category:Calidris ruficollis|Calidris ruficollis]] | 8.3<br/>26 | 31 | 21 |- | style='text-align:right'| 327 | Q18850 | [[Gobadán coiteann|gobadán]] | [[Íomhá:Common sandpiper lake geneva-4.jpg|center|128px]] | Actitis hypoleucos | [[:commons:Category:Actitis hypoleucos|Actitis hypoleucos]] | | 0.273 | |- | style='text-align:right'| 328 | Q18856 | [[gobadán Terek]] | [[Íomhá:Xenus cinereus (Alnus).jpg|center|128px]] | Xenus cinereus | [[:commons:Category:Xenus cinereus|Xenus cinereus]] | | 58 | 23 |- | style='text-align:right'| 329 | Q599749 | [[gobadán bánphrompach]] | [[Íomhá:White-rumped Sandpiper.jpg|center|128px]] | Calidris fuscicollis | [[:commons:Category:Calidris fuscicollis|Calidris fuscicollis]] | 10.8<br/>39.7<br/>45.8 | 37 | |- | style='text-align:right'| 330 | Q18837 | [[gobadán coille]] | [[Íomhá:Liro uimarannalla.jpg|center|128px]] | Tringa glareola | [[:commons:Category:Tringa glareola|Tringa glareola]] | 13.5<br/>62<br/>73 | 0.4 | 22 |- | style='text-align:right'| 331 | Q62359 | [[gobadán cosbhuí]] | [[Íomhá:Purple Sandpiper ( Calidris maritima ) ... Filey Brig , Yorkshire (53266204391).jpg|center|128px]] | Calidris maritima | [[:commons:Category:Calidris maritima|Calidris maritima]] | 67.6<br/>76.3 | 44 | |- | style='text-align:right'| 332 | Q753760 | [[gobadán earr-rinneach]] | [[Íomhá:Calidris acuminata - Hexham Swamp.jpg|center|128px]] | Calidris acuminata | [[:commons:Category:Calidris acuminata|Calidris acuminata]] | 13.7<br/>70.3<br/>63.5 | 39.5 | |- | style='text-align:right'| 333 | Q28450 | [[gobadán glas]] | [[Íomhá:Green Sandpiper ( Tringa ochropus ) ... Tophill Low , Yorkshire (53182606905).jpg|center|128px]] | Tringa ochropus | [[:commons:Category:Tringa ochropus|Tringa ochropus]] | 15.5<br/>75<br/>85 | 59 | 21 |- | style='text-align:right'| 334 | Q839820 | [[gobadán scodalach]] | [[Íomhá:Calidris himantopus.jpg|center|128px]] | Calidris himantopus | [[:commons:Category:Calidris himantopus|Calidris himantopus]] | | 42.5 | 20 |- | style='text-align:right'| 335 | Q530194 | [[gobadán sléibhe]] | [[Íomhá:UplandSandpiperOntarioCropped.jpg|center|128px]] | Bartramia longicauda | [[:commons:Category:Bartramia longicauda|Bartramia longicauda]] | | 66 | |- | style='text-align:right'| 336 | Q26578 | [[gormphíb]] | [[Íomhá:Blåhake Bluethroat (20162398078).jpg|center|128px]] | Luscinia svecica | [[:commons:Category:Luscinia svecica|Luscinia svecica]] | | 22 | |- | style='text-align:right'| 337 | Q457477 | [[grús Meiriceánach]] | [[Íomhá:Grus americana Sasata.jpg|center|128px]] | Grus americana | [[:commons:Category:Grus americana|Grus americana]] | 7.497 | 215 | |- | style='text-align:right'| 338 | Q21949185 | [[grús Sibéarach]] | [[Íomhá:Schneekranich Grus leucogeranus 090501 We 147.JPG|center|128px]] | Leucogeranus leucogeranus | [[:commons:Category:Grus leucogeranus|Grus leucogeranus]] | 197 | 235 | 29 |- | style='text-align:right'| 339 | Q191683 | [[grús coimir]] | [[Íomhá:Demoiselle Cranes at Tal Chappar.jpg|center|128px]] | Anthropoides virgo | [[:commons:Category:Grus virgo|Grus virgo]] | | 167.5 | |- | style='text-align:right'| 340 | Q4764 | [[grús coiteann]] | [[Íomhá:2017.07.04.-01-Wendisch Rietz--Kranich.jpg|center|128px]] | Grus grus | [[:commons:Category:Grus grus|Grus grus]] | | 2.22 | 30 |- | style='text-align:right'| 341 | Q27461 | [[guairdeall]] | [[Íomhá:Hydrobates pelagicus.jpg|center|128px]] | Hydrobates pelagicus | [[:commons:Category:Hydrobates pelagicus|Hydrobates pelagicus]] | | 38 | |- | style='text-align:right'| 342 | Q283458 | [[Cnota mór|guilbneach Hudsúnach]] | [[Íomhá:Hudsonian Godwit - Churchill - Canada 01 (15657156459).jpg|center|128px]] | Limosa haemastica | [[:commons:Category:Limosa haemastica|Limosa haemastica]] | 37.5<br/>222<br/>289 | 73 | 23 |- | style='text-align:right'| 343 | Q18841 | [[guilbneach earrdhubh]] | [[Íomhá:Black-tailed Godwit cropped.jpg|center|128px]] | Limosa limosa | [[:commons:Category:Limosa limosa|Limosa limosa]] | 39<br/>264<br/>315 | 76 | 23 |- | style='text-align:right'| 344 | Q18864 | [[guilbneach stríocearrach]] | [[Íomhá:Bar-tailed Godwit.jpg|center|128px]] | Limosa lapponica | [[:commons:Category:Limosa lapponica|Limosa lapponica]] | 313<br/>354 | 0.73 | |- | style='text-align:right'| 345 | Q371633 | [[guilbnín gobghearr]] | [[Íomhá:Short-billed dowitcher in JBWR (40844).jpg|center|128px]] | Limnodromus griseus | [[:commons:Category:Limnodromus griseus|Limnodromus griseus]] | 113 | 48 | |- | style='text-align:right'| 346 | Q26733 | [[gé Cheanadach]] | [[Íomhá:Bernache du Canada, à l'Île Paton (2).jpg|center|128px]] | Branta canadensis | [[:commons:Category:Branta canadensis|Branta canadensis]] | 3.814<br/>3.314<br/>5 | 1.69 | |- | style='text-align:right'| 347 | Q257006 | [[gé Thasmánach]] | [[Íomhá:Cereopsis novaehollandiae 2.jpg|center|128px]] | Cereopsis novaehollandiae | [[:commons:Category:Cereopsis novaehollandiae|Cereopsis novaehollandiae]] | 137<br/>5.29<br/>3.77 | | |- | style='text-align:right'| 348 | Q212937 | [[gé alabhreac chosbhuí]] | [[Íomhá:Magpie goose.jpg|center|128px]] | Anseranas semipalmata | [[:commons:Category:Anseranas semipalmata|Anseranas semipalmata]] | 128 | 155<br/>145 | 28 |- | style='text-align:right'| 349 | Q187852 | [[gé bhroinnrua]] | [[Íomhá:Brantha ruficollis In Taimyr Reserve.jpg|center|128px]] | Branta ruficollis | [[:commons:Category:Branta ruficollis|Branta ruficollis]] | 1.095<br/>90<br/>1.375 | | |- | style='text-align:right'| 350 | Q172093 | [[gé bhánéadanach]] | [[Íomhá:Anser albifrons albifrons Swallow Pond 2.jpg|center|128px]] | Anser albifrons | [[:commons:Category:Anser albifrons|Anser albifrons]] | | 1.41 | |- | style='text-align:right'| 351 | Q26680 | [[gé ghiúrainn]] | [[Íomhá:Branta leucopsis -standing in a field-8.jpg|center|128px]] | Branta leucopsis | [[:commons:Category:Branta leucopsis|Branta leucopsis]] | 107<br/>1.788<br/>1.586 | 1.08 | |- | style='text-align:right'| 352 | Q25882 | [[gé ghlas]] | [[Íomhá:00 3688 Graugans (Anser anser).jpg|center|128px]] | Anser anser | [[:commons:Category:Anser anser|Anser anser]] | 160<br/>3.692<br/>3.237 | 1.55 | |- | style='text-align:right'| 353 | Q244189 | [[Gé Hutchins|gé ghogallach]] | [[Íomhá:AleutianCanadaGoose2.jpg|center|128px]] | Branta hutchinsii | [[:commons:Category:Branta hutchinsii|Branta hutchinsii]] | | | 26 |- | style='text-align:right'| 354 | Q658658 | [[gé ghormeiteach Aibisíneach]] | [[Íomhá:Blue Winged Goose5.jpg|center|128px]] | Cyanochen cyanoptera | [[:commons:Category:Cyanochen cyanoptera|Cyanochen cyanoptera]] | 52<br/>2.18 | | 32 |- | style='text-align:right'| 355 | Q755653 | [[Gé impireach|gé impiriúil]] | [[Íomhá:Emperor goose on a tundra pond (53707932863).jpg|center|128px]] | Anser canagicus | [[:commons:Category:Anser canagicus|Anser canagicus]] | | 119 | |- | style='text-align:right'| 356 | Q766276 | [[gé luaithcheannach]] | [[Íomhá:Chloephaga poliocephala -Patagonia-8.jpg|center|128px]] | Chloephaga poliocephala | [[:commons:Category:Chloephaga poliocephala|Chloephaga poliocephala]] | 89<br/>2.233 | | |- | style='text-align:right'| 357 | Q837402 | [[gé mhongach]] | [[Íomhá:Chenonetta jubata female 2.jpg|center|128px]] | Chenonetta jubata | [[:commons:Category:Chenonetta jubata|Chenonetta jubata]] | 54<br/>807 | 79 | |- | style='text-align:right'| 358 | Q129036 | [[gé shléibhe]] | [[Íomhá:Chloephaga picta.jpg|center|128px]] | Chloephaga picta | [[:commons:Category:Chloephaga picta|Chloephaga picta]] | 73<br/>3.17<br/>2.69 | 1.29 | 30 |- | style='text-align:right'| 359 | Q27074540 | [[gé shneachta]] | [[Íomhá:Snow Goose (24510697391).jpg|center|128px]] | Anser caerulescens | [[:commons:Category:Anser caerulescens|Anser caerulescens]] | 127<br/>2.63 | 148.5 | |- | style='text-align:right'| 360 | Q247412 | [[gé sporeiteach]] | [[Íomhá:Spur-winged Geese (Plectropterus gambensis niger) male.jpg|center|128px]] | Plectropterus gambensis | [[:commons:Category:Plectropterus gambensis|Plectropterus gambensis]] | 5.4<br/>4.375<br/>140 | | 31 |- | style='text-align:right'| 361 | Q191125 | [[gé stríoc-cheannach]] | [[Íomhá:Bar-headed Goose by Dr. Raju Kasambe DSCN7530 (23).jpg|center|128px]] | Anser indicus | [[:commons:Category:Anser indicus|Anser indicus]] | 141<br/>2.505<br/>2.23 | 150 | 28 |- | style='text-align:right'| 362 | Q25247 | [[húpú]] | [[Íomhá:Upupa epops Madrid 02.jpg|center|128px]] | Upupa epops | [[:commons:Category:Upupa epops|Upupa epops]] | | 44 | 15 |- | style='text-align:right'| 363 | Q17970 | [[iabairiú]] | [[Íomhá:Jabiru Mato Grosso Pantanal Brazil-2.jpg|center|128px]] | Jabiru mycteria | [[:commons:Category:Jabiru mycteria|Jabiru mycteria]] | | 245 | |- | style='text-align:right'| 364 | Q232523 | [[Iolar breac beag|iolar beag breac]] | [[Íomhá:Clanga pomarina, Belarus 1.jpg|center|128px]] | Clanga pomarina | [[:commons:Category:Clanga pomarina|Clanga pomarina]] | 88<br/>1.258<br/>1.693 | | 39 |- | style='text-align:right'| 365 | Q182971 | [[iolar crúbchlúmhach]] | [[Íomhá:Booted eagle, Hieraaetus pennatus, at Kgalagadi Transfrontier Pa (32334023348).jpg|center|128px]] | Hieraaetus pennatus | [[:commons:Category:Hieraaetus pennatus|Hieraaetus pennatus]] | 62<br/>709<br/>975 | 1.11 | 38 |- | style='text-align:right'| 366 | Q41181 | [[iolar fíréan]] | [[Íomhá:Maakotka (Aquila chrysaetos) by Jarkko Järvinen.jpg|center|128px]] | Aquila chrysaetos | [[:commons:Category:Aquila chrysaetos|Aquila chrysaetos]] | 3.572<br/>5.194 | 2.03 | |- | style='text-align:right'| 367 | Q53745 | [[iolar hairpí]] | [[Íomhá:Harpia-harpyja-001.jpg|center|128px]] | Harpia harpyja | [[:commons:Category:Harpia harpyja|Harpia harpyja]] | 4.4<br/>7.5 | 188.5 | 56 |- | style='text-align:right'| 368 | Q168976 | [[iolar impiriúil]] | [[Íomhá:Eastern Imperial Eagle cr.jpg|center|128px]] | Aquila heliaca | [[:commons:Category:Aquila heliaca|Aquila heliaca]] | 2.585<br/>3.845<br/>132 | 197.5 | 44 |- | style='text-align:right'| 369 | Q170251 | [[Iolar nathartha gearrladhrach|iolar ladharghearr]] | [[Íomhá:Short-toed Eagle - Castuera - Extremadura S4E6234 (14554066988).jpg|center|128px]] | Circaetus gallicus | [[:commons:Category:Circaetus gallicus|Circaetus gallicus]] | 136 | 177 | 46 |- | style='text-align:right'| 370 | Q127216 | [[iolar maol]] | [[Íomhá:Bald Eagle (Haliaeetus leucocephalus) Kachemak Bay, Alaska.jpg|center|128px]] | Haliaeetus leucocephalus | [[:commons:Category:Haliaeetus leucocephalus|Haliaeetus leucocephalus]] | 117<br/>4.13<br/>5.35 | 2.3 | |- | style='text-align:right'| 371 | Q25438 | [[Iolar mara earrbhán|iolar mara]] | [[Íomhá:Adult White-tailed Eagle defending prey, Rezerwat Gostynin-Wloclawek, Poland.jpg|center|128px]] | Haliaeetus albicilla | [[:commons:Category:Haliaeetus albicilla|Haliaeetus albicilla]] | 142<br/>4.014<br/>5.572 | 2.18 | |- | style='text-align:right'| 372 | Q179359 | [[iolar steipeach]] | [[Íomhá:Мангистауская область, степной орёл.jpg|center|128px]] | Aquila nipalensis | [[:commons:Category:Aquila nipalensis|Aquila nipalensis]] | 117<br/>2.459<br/>2.987 | 2.03 | 45 |- | style='text-align:right'| 373 | Q654901 | [[lacha Fhilipíneach]] | [[Íomhá:Anas luzonica, Candaba Marsh, Luzon 1.jpg|center|128px]] | Anas luzonica | [[:commons:Category:Anas luzonica|Anas luzonica]] | 906<br/>779 | 84 | |- | style='text-align:right'| 374 | Q845624 | [[lacha Hartlaub]] | [[Íomhá:Afreend.PNG|center|128px]] | Pteronetta hartlaubii | [[:commons:Category:Pteronetta hartlaubii|Pteronetta hartlaubii]] | 40<br/>1.035<br/>790 | | 31 |- | style='text-align:right'| 375 | Q917490 | [[lacha Meller]] | [[Íomhá:Anas.melleri.3.jpg|center|128px]] | Anas melleri | [[:commons:Category:Anas melleri|Anas melleri]] | 45 | | |- | style='text-align:right'| 376 | Q26444 | [[lacha bhadánach]] | [[Íomhá:Tufted Duck Aythya fuligula Male by Dr. Raju Kasambe DSCN9795 (17).jpg|center|128px]] | Aythya fuligula | [[:commons:Category:Aythya fuligula|Aythya fuligula]] | 56 | 0.71 | |- | style='text-align:right'| 377 | Q25495361 | [[lacha bháneiteach]] | [[Íomhá:White-winged wood duck.jpg|center|128px]] | Asarcornis scutulata | [[:commons:Category:Asarcornis scutulata|Asarcornis scutulata]] | 3.25<br/>2.65<br/>72.3 | | |- | style='text-align:right'| 378 | Q597144 | [[lacha cheann-bhándearg]] | [[Íomhá:Rhodonessa caryophyllacea.jpg|center|128px]] | Rhodonessa caryophyllacea | [[:commons:Category:Rhodonessa caryophyllacea|Rhodonessa caryophyllacea]] | | | |- | style='text-align:right'| 379 | Q241399 | [[lacha cheannbhán]] | [[Íomhá:Oxyura leucocephala, Clot-de-Galvany, Alicante 16.jpg|center|128px]] | Oxyura leucocephala | [[:commons:Category:Oxyura leucocephala|Oxyura leucocephala]] | 96<br/>737<br/>593 | 66 | |- | style='text-align:right'| 380 | Q322159 | [[lacha choille]] | [[Íomhá:Wood duck druid ridge cemetery 10.10.20 DSC 6035.jpg|center|128px]] | Aix sponsa | [[:commons:Category:Aix sponsa|Aix sponsa]] | | 71 | |- | style='text-align:right'| 381 | Q845292 | [[lacha chosrua]] | [[Íomhá:028 - AMERICAN BLACK DUCK (2-19-11) Quidi Vidi Lake, St John's, Newfoundland (8710694225).jpg|center|128px]] | Anas rubripes | [[:commons:Category:Anas rubripes|Anas rubripes]] | 1.252<br/>1.111 | 90.5 | |- | style='text-align:right'| 382 | Q426968 | [[lacha chuircíneach]] | [[Íomhá:Knob-billed Duck at Sonkhaliya, Rajasthan, India, July 2013.jpg|center|128px]] | Sarkidiornis melanotos | [[:commons:Category:Sarkidiornis melanotos|Sarkidiornis melanotos]] | 66<br/>1.455<br/>1.777 | | 29 |- | style='text-align:right'| 383 | Q26597 | [[lacha earrfhada]] | [[Íomhá:Long-tailed-duck.jpg|center|128px]] | Clangula hyemalis | [[:commons:Category:Clangula hyemalis|Clangula hyemalis]] | | 0.71 | |- | style='text-align:right'| 384 | Q535206 | [[lacha ghob-bhuí]] | [[Íomhá:Pato de pico amarillo (Anas undulata), parque nacional del Lago Mburo, Uganda, 2024-02-01, DD 50.jpg|center|128px]] | Anas undulata | [[:commons:Category:Anas undulata|Anas undulata]] | 55 | | |- | style='text-align:right'| 385 | Q851349 | [[lacha ghobrósach]] | [[Íomhá:Netta peposaca, Costanera Sur 4.jpg|center|128px]] | Netta peposaca | [[:commons:Category:Netta peposaca|Netta peposaca]] | 1.181<br/>1.004 | | 28 |- | style='text-align:right'| 386 | Q26635 | [[lacha iascán]] | [[Íomhá:2017-03-24 Aythya marila, male, Killingworth Lake, Northumberland 20.jpg|center|128px]] | Aythya marila | [[:commons:Category:Aythya marila|Aythya marila]] | | 0.82 | |- | style='text-align:right'| 387 | Q200339 | [[lacha mhandrach]] | [[Íomhá:Aix galericulata (Male), Richmond Park, UK - May 2013.jpg|center|128px]] | Aix galericulata | [[:commons:Category:Aix galericulata|Aix galericulata]] | 41 | 71 | |- | style='text-align:right'| 388 | Q191723 | [[lacha mheirgeach]] | [[Íomhá:Ferruginous Pochard Aythya nyroca Male by Dr. Raju Kasambe DSCN2746 (12).jpg|center|128px]] | Aythya nyroca | [[:commons:Category:Aythya nyroca|Aythya nyroca]] | 43<br/>583<br/>520 | 65 | |- | style='text-align:right'| 389 | Q601055 | [[lacha mhuinceach]] | [[Íomhá:Ring-necked Duck (m) (26265137481).jpg|center|128px]] | Aythya collaris | [[:commons:Category:Aythya collaris|Aythya collaris]] | 744<br/>671 | 68 | |- | style='text-align:right'| 390 | Q647461 | [[lacha rua]] | [[Íomhá:065 - RUDDY DUCK (3-26-13) mustang island, nueces co, tx (8719200030).jpg|center|128px]] | Oxyura jamaicensis | [[:commons:Category:Oxyura jamaicensis|Oxyura jamaicensis]] | 590<br/>499 | 57.5 | |- | style='text-align:right'| 391 | Q839542 | [[lacha spotghobach]] | [[Íomhá:Pair Indian Spot-billed Duck Karanji Mysore Dec23 A7C 08342.jpg|center|128px]] | Anas poecilorhyncha | [[:commons:Category:Anas poecilorhyncha|Anas poecilorhyncha]] | 57<br/>1.365<br/>1.025 | 0.689 | 26 |- | style='text-align:right'| 392 | Q570379 | [[ladhrán buí]] | [[Íomhá:Greater Yellowlegs2.jpg|center|128px]] | Tringa melanoleuca | [[:commons:Category:Tringa melanoleuca|Tringa melanoleuca]] | 27.9<br/>170 | 72 | |- | style='text-align:right'| 393 | Q18840 | [[laidhrín glas]] | [[Íomhá:Greenshank (Tringa nebularia).jpg|center|128px]] | Tringa nebularia | [[:commons:Category:Tringa nebularia|Tringa nebularia]] | 30.5<br/>173 | 0.61 | 26 |- | style='text-align:right'| 394 | Q25418 | [[lasair choille]] | [[Íomhá:Carcar.jpg|center|128px]] | Carduelis carduelis | [[:commons:Category:Carduelis carduelis|Carduelis carduelis]] | 1.53 | 0.24 | 14 |- | style='text-align:right'| 395 | Q27471 | [[Lasairchíor choiteann|lasairchíor]] | [[Íomhá:Regulus ignicapilla Frank Vassen.jpg|center|128px]] | Regulus ignicapilla | [[:commons:Category:Regulus ignicapilla|Regulus ignicapilla]] | | 14 | 16 |- | style='text-align:right'| 396 | Q179863 | [[Lasairéan mór|lasairéan]] | [[Íomhá:Flamant rose Thyna009.jpg|center|128px]] | Phoenicopterus roseus | [[:commons:Category:Phoenicopterus roseus|Phoenicopterus roseus]] | | 163.5 | |- | style='text-align:right'| 397 | Q155878 | [[liathchearc]] | [[Íomhá:Birkhahn.jpg|center|128px]] | Lyrurus tetrix | [[:commons:Category:Lyrurus tetrix|Lyrurus tetrix]] | 1.175<br/>925<br/>35.5 | 72 | 26 |- | style='text-align:right'| 398 | Q845408 | [[Cearc fhraoigh Chugasaigh|liathchearc cugasach]] | [[Íomhá:Tetras du caucase jogo 0g.jpg|center|128px]] | Lyrurus mlokosiewiczi | [[:commons:Category:Lyrurus mlokosiewiczi|Lyrurus mlokosiewiczi]] | 32.5<br/>865<br/>766 | | 22 |- | style='text-align:right'| 399 | Q178942 | [[liatráisc]] | [[Íomhá:Turdus viscivorus Brych y coed.jpg|center|128px]] | Turdus viscivorus | [[:commons:Category:Turdus viscivorus|Turdus viscivorus]] | | 0.44 | 15 |- | style='text-align:right'| 400 | Q26641 | [[lon creige]] | [[Íomhá:2015-04-20 Turdus torquatus torquatus Cairngorm 2.jpg|center|128px]] | Turdus torquatus | [[:commons:Category:Turdus torquatus|Turdus torquatus]] | 7.4 | 40 | 13 |- | style='text-align:right'| 401 | Q58958 | [[luathrán]] | [[Íomhá:2014-05-25 Sanderling, Paignton Beach, Devon 1.jpg|center|128px]] | Calidris alba | [[:commons:Category:Calidris alba|Calidris alba]] | | 35 | |- | style='text-align:right'| 402 | Q184432 | [[lóma Artach]] | [[Íomhá:Plongeon arctique nid.jpg|center|128px]] | Gavia arctica | [[:commons:Category:Gavia arctica|Gavia arctica]] | | 1.2 | |- | style='text-align:right'| 403 | Q558990 | [[Lóma an Aigéin Chiúin|lóma ciúinmuirí]] | [[Íomhá:PacificLoon24.jpg|center|128px]] | Gavia pacifica | [[:commons:Category:Gavia pacifica|Gavia pacifica]] | 95<br/>2.349<br/>2.115 | | 29 |- | style='text-align:right'| 404 | Q26691 | [[lóma rua]] | [[Íomhá:Gavia stellata -Iceland -swimming-8.jpg|center|128px]] | Gavia stellata | [[:commons:Category:Gavia stellata|Gavia stellata]] | 1.729<br/>1.477 | 1.04 | |- | style='text-align:right'| 405 | Q25348 | [[mallard]] | [[Íomhá:Anas platyrhynchos (Male) on the ground.jpg|center|128px]] | Anas platyrhynchos | [[:commons:Category:Anas platyrhynchos|Anas platyrhynchos]] | | 0.88 | |- | style='text-align:right'| 406 | Q4967039 | [[Meantán Hyrcaniach|meantán Iaránach]] | [[Íomhá:Poecile hyrcanus 122184675.jpg|center|128px]] | Poecile hyrcanus | [[:commons:Category:Poecile hyrcanus|Poecile hyrcanus]] | | | |- | style='text-align:right'| 407 | Q273067 | [[Meantán crochta|meantán crochadánach]] | [[Íomhá:Teixidor - Pájaro moscón adulto - Penduline Tit - Remiz pendulinus.jpg|center|128px]] | Remiz pendulinus | [[:commons:Category:Remiz pendulinus|Remiz pendulinus]] | 0.95 | | 13 |- | style='text-align:right'| 408 | Q192817 | [[meantán croiméalach]] | [[Íomhá:Bartmeise(Cropped) by Wolfram Riech.jpg|center|128px]] | Panurus biarmicus | [[:commons:Category:Panurus biarmicus|Panurus biarmicus]] | 1.88<br/>15.3 | 17 | 12 |- | style='text-align:right'| 409 | Q207831 | [[meantán cuircíneach]] | [[Íomhá:Lophophanes cristatus - 01.jpg|center|128px]] | Lophophanes cristatus | [[:commons:Category:Lophophanes cristatus|Lophophanes cristatus]] | 1.31 | 100000 | 14 |- | style='text-align:right'| 410 | Q574281 | [[Meantán gruama|meantán duairc]] | [[Íomhá:Poecile lugubris, Bulgaria 1.jpg|center|128px]] | Poecile lugubris | [[:commons:Category:Poecile lugubris|Poecile lugubris]] | 1.68<br/>16.8 | | 13 |- | style='text-align:right'| 411 | Q191096 | [[meantán dubh]] | [[Íomhá:Svartmeis.JPG|center|128px]] | Periparus ater | [[:commons:Category:Periparus ater|Periparus ater]] | 1.04 | 0.18 | 15 |- | style='text-align:right'| 412 | Q170831 | [[meantán earrfhada]] | [[Íomhá:Long-tailed tit Gennevilliers 05.jpg|center|128px]] | Aegithalos caudatus | [[:commons:Category:Aegithalos caudatus|Aegithalos caudatus]] | | 18 | |- | style='text-align:right'| 413 | Q25404 | [[meantán gorm]] | [[Íomhá:ParusCaeruleus.jpg|center|128px]] | Cyanistes caeruleus | [[:commons:Category:Cyanistes caeruleus|Cyanistes caeruleus]] | 1.14<br/>11.8 | 18 | 14 |- | style='text-align:right'| 414 | Q207838 | [[meantán lathaí]] | [[Íomhá:Parus palustris02.jpg|center|128px]] | Poecile palustris | [[:commons:Category:Poecile palustris|Poecile palustris]] | 1.24<br/>11.9 | 19 | 15 |- | style='text-align:right'| 415 | Q215211 | [[meantán léana]] | [[Íomhá:Parus atricapillus 2 (Marek Szczepanek).jpg|center|128px]] | Poecile montanus | [[:commons:Category:Poecile montanus|Poecile montanus]] | | 19 | 14 |- | style='text-align:right'| 416 | Q25485 | [[meantán mór]] | [[Íomhá:Great tit (Parus major), Parc de Woluwé, Brussels (13042792905).jpg|center|128px]] | Parus major | [[:commons:Category:Parus major|Parus major]] | 1.68<br/>18.5 | 0.23 | 13 |- | style='text-align:right'| 417 | Q571268 | [[Stercorarius maccormicki|meirleach Antartach]] | [[Íomhá:Skua Terra Nova Bay 01.jpg|center|128px]] | Stercorarius maccormicki | [[:commons:Category:Stercorarius maccormicki|Stercorarius maccormicki]] | 89.4<br/>1.277<br/>1.421 | 135 | 29 |- | style='text-align:right'| 418 | Q203053 | [[meirleach Artach]] | [[Íomhá:Arctic skua (Stercorarius parasiticus) on an ice floe, Svalbard.jpg|center|128px]] | Stercorarius parasiticus | [[:commons:Category:Stercorarius parasiticus|Stercorarius parasiticus]] | | 1.06 | |- | style='text-align:right'| 419 | Q207760 | [[meirleach mór]] | [[Íomhá:GreatSkuaInWater.jpg|center|128px]] | Stercorarius skua | [[:commons:Category:Stercorarius skua|Stercorarius skua]] | 111.7<br/>1.735<br/>1.935 | 136 | 29 |- | style='text-align:right'| 420 | Q212767 | [[meirleach pomairíneach]] | [[Íomhá:Pomarine Skua ( Stercorarius pomarinus ) Adult summer ... Coatham Sands , Redcar (53247051024).jpg|center|128px]] | Stercorarius pomarinus | [[:commons:Category:Stercorarius pomarinus|Stercorarius pomarinus]] | 66<br/>648<br/>740 | 1.18 | 26 |- | style='text-align:right'| 421 | Q131918 | [[meirliún]] | [[Íomhá:Merlin prey fencepost Cochrane cropped.jpg|center|128px]] | Falco columbarius | [[:commons:Category:Falco columbarius|Falco columbarius]] | 162<br/>212 | 60 | |- | style='text-align:right'| 422 | Q184518 | [[mionchnagaire breac]] | [[Íomhá:PicoidesMinorBack.jpg|center|128px]] | Dryobates minor | [[:commons:Category:Dryobates minor|Dryobates minor]] | | 26 | |- | style='text-align:right'| 423 | Q386949 | [[mionghé Afracach]] | [[Íomhá:African pygmy goose, Nettapus auritus, at Muirhead Dams, Royal Macadamia Plantations, Machado, Limpopo, South Africa - male (26210431045) cropped.jpg|center|128px]] | Nettapus auritus | [[:commons:Category:Nettapus auritus|Nettapus auritus]] | 23 | | 24 |- | style='text-align:right'| 424 | Q191628 | [[mionghé bhánéadanach]] | [[Íomhá:Fjällgås, Sätunaviken, Östergötland, April 2017 1.jpg|center|128px]] | Anser erythropus | [[:commons:Category:Anser erythropus|Anser erythropus]] | 100<br/>1.797 | 125 | 26 |- | style='text-align:right'| 425 | Q833243 | [[mionlacha iascán]] | [[Íomhá:Lesser Scaup (male) - Aythya affinis, Oakley Street, Cambridge, Maryland.jpg|center|128px]] | Aythya affinis | [[:commons:Category:Aythya affinis|Aythya affinis]] | 825<br/>748 | 72.5 | |- | style='text-align:right'| 426 | Q28000 | [[mionladhrán buí]] | [[Íomhá:Lesser Yellowlegs.jpg|center|128px]] | Tringa flavipes | [[:commons:Category:Tringa flavipes|Tringa flavipes]] | 17.4<br/>81 | 61.5 | |- | style='text-align:right'| 427 | Q229408 | [[mionphocaire gaoithe]] | [[Íomhá:Falco naumanni, Israel 11.jpg|center|128px]] | Falco naumanni | [[:commons:Category:Falco naumanni|Falco naumanni]] | 16<br/>148<br/>170 | 0.65 | 27 |- | style='text-align:right'| 428 | Q239393 | [[mionscréachán liath]] | [[Íomhá:Lesser Grey Shrike by Daniel Bastaja.jpg|center|128px]] | Lanius minor | [[:commons:Category:Lanius minor|Lanius minor]] | 4.3<br/>46 | | 15 |- | style='text-align:right'| 429 | Q191155 | [[mionulchabhán Eoráiseach]] | [[Íomhá:Eurasian pygmy owl (Glaucidium passerinum) Białowieza.jpg|center|128px]] | Glaucidium passerinum | [[:commons:Category:Glaucidium passerinum|Glaucidium passerinum]] | 8.3<br/>58<br/>73 | 35 | |- | style='text-align:right'| 430 | Q742818 | [[monál Himiléach]] | [[Íomhá:Himalayan Monal on Snow.jpg|center|128px]] | Lophophorus impejanus | [[:commons:Category:Lophophorus impejanus|Lophophorus impejanus]] | | | |- | style='text-align:right'| 431 | Q242851 | [[musclacha]] | [[Íomhá:Muskovy duck (Cairina moschata).JPG|center|128px]] | Cairina moschata | [[:commons:Category:Cairina moschata|Cairina moschata]] | 74<br/>3<br/>1.25 | | |- | style='text-align:right'| 432 | Q116667 | [[Míona coiteann|míona]] | [[Íomhá:Common Myna (Acridotheres tristis) on Kapok (Ceiba pentandra) in Kolkata W IMG 4297.jpg|center|128px]] | Acridotheres tristis | [[:commons:Category:Acridotheres tristis|Acridotheres tristis]] | 7.1 | 0.378 | 15 |- | style='text-align:right'| 433 | Q180835 | [[mórcheolaire giolcaí]] | [[Íomhá:Drosselrohrsänger Great reed warbler.jpg|center|128px]] | Acrocephalus arundinaceus | [[:commons:Category:Acrocephalus arundinaceus|Acrocephalus arundinaceus]] | 3.15 | | |- | style='text-align:right'| 434 | Q26209 | [[mórchnagaire breac]] | [[Íomhá:Dendrocopos major EM1B2679 (35219263071).jpg|center|128px]] | Dendrocopos major | [[:commons:Category:Dendrocopos major|Dendrocopos major]] | 5.7<br/>89 | 36 | 15 |- | style='text-align:right'| 435 | Q665363 | [[mórchuach bhreac]] | [[Íomhá:Clamator glandarius (juvenile).jpg|center|128px]] | Clamator glandarius | [[:commons:Category:Clamator glandarius|Clamator glandarius]] | 9.85<br/>169<br/>138 | | |- | style='text-align:right'| 436 | Q476356 | [[Sléibhín Pallas|mórfhaoileán ceanndubh]] | [[Íomhá:Larus ichtyaetus 6.png|center|128px]] | Ichthyaetus ichthyaetus | [[:commons:Category:Ichthyaetus ichthyaetus|Ichthyaetus ichthyaetus]] | 112<br/>1.599<br/>1.189 | 161 | 25 |- | style='text-align:right'| 437 | Q184508 | [[mórscréachán liath]] | [[Íomhá:Lanius excubitor, Chilham, Kent 1.jpg|center|128px]] | Lanius excubitor | [[:commons:Category:Lanius excubitor|Lanius excubitor]] | 63.4 | 32 | 16 |- | style='text-align:right'| 438 | Q81515 | [[mórulchabhán cluasach]] | [[Íomhá:Bubo virginianus -Canada-6.jpg|center|128px]] | Bubo virginianus | [[:commons:Category:Bubo virginianus|Bubo virginianus]] | | 1.34 | |- | style='text-align:right'| 439 | Q25692 | [[naoscach]] | [[Íomhá:Bekassine (Blick nach oben).jpg|center|128px]] | Gallinago gallinago | [[:commons:Category:Gallinago gallinago|Gallinago gallinago]] | 111<br/>128 | 0.52 | |- | style='text-align:right'| 440 | Q26711 | [[naoscach bhídeach]] | [[Íomhá:Lymnocryptes minimus.jpg|center|128px]] | Lymnocryptes minimus | [[:commons:Category:Lymnocryptes minimus|Lymnocryptes minimus]] | 53.7<br/>46.7 | 40 | 20 |- | style='text-align:right'| 441 | Q687695 | [[néné]] | [[Íomhá:Branta sandvicensis -Kilauea Point National Wildlife Refuge, Hawaii, USA-8.jpg|center|128px]] | Branta sandvicensis | [[:commons:Category:Branta sandvicensis|Branta sandvicensis]] | | | |- | style='text-align:right'| 442 | Q27075910 | [[parúl tuaisceartach]] | [[Íomhá:Northern Parula by Dan Pancamo.jpg|center|128px]] | Setophaga americana | [[:commons:Category:Setophaga americana|Setophaga americana]] | 1.26 | | |- | style='text-align:right'| 443 | Q26106 | [[Patraisc choiteann|patraisc]] | [[Íomhá:Nurmkana (cropped).jpg|center|128px]] | Perdix perdix | [[:commons:Category:Perdix perdix|Perdix perdix]] | | 46 | |- | style='text-align:right'| 444 | Q733777 | [[patraisc bhroinnliath]] | [[Íomhá:Lossy-page1-2929px-Perdix personata - 1820-1863 - Print - Iconographia Zoologica - Special Collections University of Amsterdam - UBA01 IZ17100109.png|center|128px]] | Arborophila orientalis | [[:commons:Category:Arborophila orientalis|Arborophila orientalis]] | | | |- | style='text-align:right'| 445 | Q754863 | [[patraisc chosdearg]] | [[Íomhá:AlectorisRufa.jpg|center|128px]] | Alectoris rufa | [[:commons:Category:Alectoris rufa|Alectoris rufa]] | 20.1 | 48 | |- | style='text-align:right'| 446 | Q194043 | [[patraisc thiucair]] | [[Íomhá:Chukar Partridge (Alectoris chukar) (39660989151).jpg|center|128px]] | Alectoris chukar | [[:commons:Category:Alectoris chukar|Alectoris chukar]] | 650<br/>565<br/>22.5 | 51 | |- | style='text-align:right'| 447 | Q168748 | [[Peannaire (éan)|peannaire]] | [[Íomhá:Secretario (Sagittarius serpentarius), parque nacional de Amboseli, Kenia, 2024-05-23, DD 13.jpg|center|128px]] | Sagittarius serpentarius | [[:commons:Category:Sagittarius serpentarius|Sagittarius serpentarius]] | 130<br/>4.052 | 203 | 44 |- | style='text-align:right'| 448 | Q208060 | [[pearaicít rósbhráisléadach]] | [[Íomhá:African Rose-ringed Parakeet, Tamanrasset, Algeria 1.jpg|center|128px]] | Psittacula krameri | [[:commons:Category:Psittacula krameri|Psittacula krameri]] | | 45 | 23 |- | style='text-align:right'| 449 | Q220328 | [[pearóid liath Afracach]] | [[Íomhá:Psittacus erithacus -flying-8a.jpg|center|128px]] | Psittacus erithacus | [[:commons:Category:Psittacus erithacus|Psittacus erithacus]] | 18.7 | | |- | style='text-align:right'| 450 | Q184751 | [[peileacán Dalmátach]] | [[Íomhá:Krauskopfpelikan (Pelecanus crispus) in Mazedonien.jpg|center|128px]] | Pelecanus crispus | [[:commons:Category:Pelecanus crispus|Pelecanus crispus]] | | 320 | 32 |- | style='text-align:right'| 451 | Q199427 | [[peileacán bán]] | [[Íomhá:Great white pelican (Pelecanus onocrotalus).jpg|center|128px]] | Pelecanus onocrotalus | [[:commons:Category:Pelecanus onocrotalus|Pelecanus onocrotalus]] | 180<br/>11.45<br/>7.59 | 2.91 | |- | style='text-align:right'| 452 | Q385891 | [[piasún cír]] | [[Íomhá:Cheer Pheasant.jpg|center|128px]] | Catreus wallichii | [[:commons:Category:Catreus wallichii|Catreus wallichii]] | 1.525<br/>1.13 | | |- | style='text-align:right'| 453 | Q25392 | [[pilibín]] | [[Íomhá:Northern-Lapwing-Vanellus-vanellus.jpg|center|128px]] | Vanellus vanellus | [[:commons:Category:Vanellus vanellus|Vanellus vanellus]] | 25.5 | 0.75<br/>69.5 | |- | style='text-align:right'| 454 | Q279307 | [[pilibín ealtúil]] | [[Íomhá:Sociable Lapwing, Korgalzhynskiy, Kazakhstan 1.jpg|center|128px]] | Vanellus gregarius | [[:commons:Category:Vanellus gregarius|Vanellus gregarius]] | 26.5<br/>252<br/>200 | 70 | 28 |- | style='text-align:right'| 455 | Q161829 | [[piongain impireach]] | [[Íomhá:Aptenodytes forsteri -Snow Hill Island, Antarctica -adults and juvenile-8.jpg|center|128px]] | Aptenodytes forsteri | [[:commons:Category:Aptenodytes forsteri|Aptenodytes forsteri]] | 425 | | |- | style='text-align:right'| 456 | Q26490 | [[Pocaire gaoithe coiteann|pocaire gaoithe]] | [[Íomhá:Common kestrel falco tinnunculus.jpg|center|128px]] | Falco tinnunculus | [[:commons:Category:Falco tinnunculus|Falco tinnunculus]] | 201 | 0.73 | 28 |- | style='text-align:right'| 457 | Q25700 | [[praslacha]] | [[Íomhá:Common Teal Male (8602525826).jpg|center|128px]] | Anas crecca | [[:commons:Category:Anas crecca|Anas crecca]] | | 0.59 | |- | style='text-align:right'| 458 | Q331447 | [[praslacha mharmarach]] | [[Íomhá:Marbled Teal (Marmaronetta angustirostris) RWD2.jpg|center|128px]] | Marmaronetta angustirostris | [[:commons:Category:Marmaronetta angustirostris|Marmaronetta angustirostris]] | 562<br/>492 | 65 | 26 |- | style='text-align:right'| 459 | Q695729 | [[pratancól dubheiteach]] | [[Íomhá:Black-winged pratincole (Glareola nordmanni) at Mkhombo Dam, Mpumalanga (36861637734).jpg|center|128px]] | Glareola nordmanni | [[:commons:Category:Glareola nordmanni|Glareola nordmanni]] | 11<br/>97 | 64 | |- | style='text-align:right'| 460 | Q330310 | [[pratancól muinceach]] | [[Íomhá:Collared pratincole (Glareola pratincola).jpg|center|128px]] | Glareola pratincola | [[:commons:Category:Glareola pratincola|Glareola pratincola]] | 10.1<br/>77 | 65 | 18 |- | style='text-align:right'| 461 | Q244350 | [[póiseard cíordhearg]] | [[Íomhá:Netta rufina - Jona (SG) Stampf 2011-04-24 15-55-50.jpg|center|128px]] | Netta rufina | [[:commons:Category:Netta rufina|Netta rufina]] | 56<br/>1.115 | 87 | 27 |- | style='text-align:right'| 462 | Q642685 | [[riabhóg chladaigh]] | [[Íomhá:2015-04-22 Anthus petrosus, Portsoy.jpg|center|128px]] | Anthus petrosus | [[:commons:Category:Anthus petrosus|Anthus petrosus]] | | 25 | |- | style='text-align:right'| 463 | Q143313 | [[riabhóg choille]] | [[Íomhá:2015-04-21 Anthus trivialis, Abernethy Forest 1.jpg|center|128px]] | Anthus trivialis | [[:commons:Category:Anthus trivialis|Anthus trivialis]] | 22<br/>25 | 0.27 | 13 |- | style='text-align:right'| 464 | Q27226 | [[riabhóg dhonn]] | [[Íomhá:AnthusCampestris cropped.jpg|center|128px]] | Anthus campestris | [[:commons:Category:Anthus campestris|Anthus campestris]] | 2.73<br/>22 | | 12 |- | style='text-align:right'| 465 | Q26956 | [[riabhóg mhóna]] | [[Íomhá:Wiesenpieper Meadow pipit.jpg|center|128px]] | Anthus pratensis | [[:commons:Category:Anthus pratensis|Anthus pratensis]] | 2.06 | 0.26 | |- | style='text-align:right'| 466 | Q241347 | [[riabhóg phíbrua]] | [[Íomhá:Red-throated Pipit.jpg|center|128px]] | Anthus cervinus | [[:commons:Category:Anthus cervinus|Anthus cervinus]] | 2.01 | | |- | style='text-align:right'| 467 | Q208707 | [[riabhóg uisce]] | [[Íomhá:Anthus spinoletta - Water Pipit, Kahramanmaraş 2016-11-18 01-10.jpg|center|128px]] | Anthus spinoletta | [[:commons:Category:Anthus spinoletta|Anthus spinoletta]] | 2.73 | 26 | |- | style='text-align:right'| 468 | Q179367 | [[rollóir Eorpach]] | [[Íomhá:Coracias garrulus in Shirahmad wildlife refuge of Sabzevar 001.jpg|center|128px]] | Coracias garrulus | [[:commons:Category:Coracias garrulus|Coracias garrulus]] | | | 18 |- | style='text-align:right'| 469 | Q927358 | [[rowi]] | [[Íomhá:Okarito kiwi 2.jpg|center|128px]] | Apteryx rowi | [[:commons:Category:Apteryx rowi|Apteryx rowi]] | | | |- | style='text-align:right'| 470 | Q28122714 | [[rufachán]] | [[Íomhá:Philomachus pugnaxRuffKampfläufer.JPG|center|128px]] | Calidris pugnax | [[:commons:Category:Calidris pugnax|Calidris pugnax]] | 21<br/>170<br/>102 | | 21 |- | style='text-align:right'| 471 | Q185099 | [[rálóg uisce]] | [[Íomhá:Water rail 2022 04 30 01.jpg|center|128px]] | Rallus aquaticus | [[:commons:Category:Rallus aquaticus|Rallus aquaticus]] | 125<br/>98 | 42 | 20 |- | style='text-align:right'| 472 | Q25383 | [[rí rua]] | [[Íomhá:Fringilla coelebs (5577610542).jpg|center|128px]] | Fringilla coelebs | [[:commons:Category:Fringilla coelebs|Fringilla coelebs]] | 2.16<br/>22 | 0.26 | 12 |- | style='text-align:right'| 473 | Q182209 | [[rí-phiongain]] | [[Íomhá:King Penguins on Saunders Island (5586254113).jpg|center|128px]] | Aptenodytes patagonicus | [[:commons:Category:Aptenodytes patagonicus|Aptenodytes patagonicus]] | 306<br/>12.8<br/>11.5 | | |- | style='text-align:right'| 474 | Q130933 | [[Rí-ulchabhán Eoráiseach|rí-ulchabhán]] | [[Íomhá:Hubro (Bubo bubo).JPG|center|128px]] | Bubo bubo | [[:commons:Category:Bubo bubo|Bubo bubo]] | 80<br/>2.38<br/>2.992 | 174 | |- | style='text-align:right'| 475 | Q1273551 | [[rí-ulchabhán beag]] | [[Íomhá:PseudoptynxGurneyiSmit.jpg|center|128px]] | Otus gurneyi | [[:commons:Category:Otus gurneyi|Otus gurneyi]] | | | |- | style='text-align:right'| 476 | Q819706 | [[Carpodacus rubicilla|rósghlasán mór Cugasach]] | [[Íomhá:Great Rosefinch.jpg|center|128px]] | Carpodacus rubicilla | [[:commons:Category:Carpodacus rubicilla|Carpodacus rubicilla]] | | | |- | style='text-align:right'| 477 | Q46143 | [[rósghlasán scarlóideach]] | [[Íomhá:Carpodacus erythrinus 20060623.jpg|center|128px]] | Carpodacus erythrinus | [[:commons:Category:Carpodacus erythrinus|Carpodacus erythrinus]] | | 26 | 11 |- | style='text-align:right'| 478 | Q25386 | [[rúcach]] | [[Íomhá:Corvus frugilegus -Dartmoor, Devon, England-8.jpg|center|128px]] | Corvus frugilegus | [[:commons:Category:Corvus frugilegus|Corvus frugilegus]] | 489<br/>418 | 0.93 | 16 |- | style='text-align:right'| 479 | Q25777 | [[sacán]] | [[Íomhá:Björktrast (Turdus pilaris)-4.jpg|center|128px]] | Turdus pilaris | [[:commons:Category:Turdus pilaris|Turdus pilaris]] | 6.8<br/>105 | 0.42 | 12 |- | style='text-align:right'| 480 | Q201300 | [[sceadach]] | [[Íomhá:Velvet Scoter, Eyebrook Reservoir, Leics.jpg|center|128px]] | Melanitta fusca | [[:commons:Category:Melanitta fusca|Melanitta fusca]] | 1.762 | 0.97 | |- | style='text-align:right'| 481 | Q178821 | [[scodalach dubheiteach]] | [[Íomhá:Himantopus himantopus - Pak Thale.jpg|center|128px]] | Himantopus himantopus | [[:commons:Category:Himantopus himantopus|Himantopus himantopus]] | 21.8<br/>160 | | 25 |- | style='text-align:right'| 482 | Q752678 | [[Scréachán isibéalach|scréachán banbhuí]] | [[Íomhá:Basai Wetland Gurgaon DSC9380 Isabelline shrike.JPG|center|128px]] | Lanius isabellinus | [[:commons:Category:Lanius isabellinus|Lanius isabellinus]] | 30 | | 15 |- | style='text-align:right'| 483 | Q235052 | [[scréachán coille]] | [[Íomhá:Lanius senator01 new.jpg|center|128px]] | Lanius senator | [[:commons:Category:Lanius senator|Lanius senator]] | 3.4 | | 15 |- | style='text-align:right'| 484 | Q26671 | [[scréachán droimrua]] | [[Íomhá:Lanius collurio 5.jpg|center|128px]] | Lanius collurio | [[:commons:Category:Lanius collurio|Lanius collurio]] | 3.15 | 26 | 14 |- | style='text-align:right'| 485 | Q25354 | [[scréachóg]] | [[Íomhá:Garrulus glandarius 1 Luc Viatour.jpg|center|128px]] | Garrulus glandarius | [[:commons:Category:Garrulus glandarius|Garrulus glandarius]] | 8.5 | 0.54 | 20 |- | style='text-align:right'| 486 | Q80858 | [[scréachóg liath]] | [[Íomhá:Perisoreus canadensis mercier2.jpg|center|128px]] | Perisoreus canadensis | [[:commons:Category:Perisoreus canadensis|Perisoreus canadensis]] | | | |- | style='text-align:right'| 487 | Q25317 | [[scréachóg reilige]] | [[Íomhá:Tyto alba tylluan wen detail.jpg|center|128px]] | Tyto alba | [[:commons:Category:Tyto alba|Tyto alba]] | 580 | 0.9 | |- | style='text-align:right'| 488 | Q742468 | [[scótar toinne]] | [[Íomhá:Melanitta perspicillata.jpg|center|128px]] | Melanitta perspicillata | [[:commons:Category:Melanitta perspicillata|Melanitta perspicillata]] | 62<br/>1<br/>900 | 84 | |- | style='text-align:right'| 489 | Q606755 | [[Speirsheabhac Seapánach|seabhac Seapánach]] | [[Íomhá:ツミ.jpg|center|128px]] | Accipiter gularis | [[:commons:Category:Accipiter gularis|Accipiter gularis]] | | 52 | 26 |- | style='text-align:right'| 490 | Q943329 | [[Tuirne lín Meiriceánach|seabhac oíche Meiriceánach]] | [[Íomhá:Chordeiles minor -British Columbia -Canada-8c.jpg|center|128px]] | Chordeiles minor | [[:commons:Category:Chordeiles minor|Chordeiles minor]] | 79.3 | | |- | style='text-align:right'| 491 | Q234722 | [[Iolar Bonelli|seabhaciolar]] | [[Íomhá:Bonelli's Eagle.jpg|center|128px]] | Aquila fasciata | [[:commons:Category:Aquila fasciata|Aquila fasciata]] | 1.82<br/>2.56<br/>112 | | |- | style='text-align:right'| 492 | Q25761 | [[seil-lacha]] | [[Íomhá:2014-04-18 Tadorna tadorna pair, Swallow Pond.jpg|center|128px]] | Tadorna tadorna | [[:commons:Category:Tadorna tadorna|Tadorna tadorna]] | 78<br/>1.261<br/>1.043 | 112 | 30 |- | style='text-align:right'| 493 | Q170723 | [[seil-lacha rua]] | [[Íomhá:Ruddy shelduck David Raju.jpg|center|128px]] | Tadorna ferruginea | [[:commons:Category:Tadorna ferruginea|Tadorna ferruginea]] | 83<br/>1.36<br/>1.1 | 133 | 28 |- | style='text-align:right'| 494 | Q621833 | [[seirín ceanndubh]] | [[Íomhá:Serinus pusillus - Red-fronted serin 01.jpg|center|128px]] | Serinus pusillus | [[:commons:Category:Serinus pusillus|Serinus pusillus]] | 1.43 | | |- | style='text-align:right'| 495 | Q27075864 | [[siscín]] | [[Íomhá:Carduelis spinus male.jpg|center|128px]] | Spinus spinus | [[:commons:Category:Spinus spinus|Spinus spinus]] | 1.29<br/>13.8 | 0.21 | 12 |- | style='text-align:right'| 496 | Q25634 | [[sléibhín]] | [[Íomhá:Lachmöwe Chroicocephalus ridibundus.jpg|center|128px]] | Chroicocephalus ridibundus | [[:commons:Category:Chroicocephalus ridibundus|Chroicocephalus ridibundus]] | 294<br/>267 | 0.97 | |- | style='text-align:right'| 497 | Q276189 | [[sléibhín Meánmhuirí]] | [[Íomhá:Larus melanocephalus aka Mediterranean Gull rare guest in Sweden2.jpg|center|128px]] | Ichthyaetus melanocephalus | [[:commons:Category:Ichthyaetus melanocephalus|Ichthyaetus melanocephalus]] | | 96 | 24 |- | style='text-align:right'| 498 | Q164467 | [[sléibhín beag]] | [[Íomhá:Hydrocoloeus minutus Russia 42.jpg|center|128px]] | Hydrocoloeus minutus | [[:commons:Category:Hydrocoloeus minutus|Hydrocoloeus minutus]] | 98 | 78 | |- | style='text-align:right'| 499 | Q258964 | [[smólach Sibéarach]] | [[Íomhá:Geokichla sibirica, Slyudyansky Raion, Irkutsk Oblast, Russia 1.jpg|center|128px]] | Geokichla sibirica | [[:commons:Category:Geokichla sibirica|Geokichla sibirica]] | 60<br/>70 | | 10 |- | style='text-align:right'| 500 | Q949662 | [[smólach White]] | [[Íomhá:Zoothera aurea, Hong Kong 1.jpg|center|128px]] | Zoothera aurea | [[:commons:Category:Zoothera aurea|Zoothera aurea]] | | | |- | style='text-align:right'| 501 | Q843175 | [[smólach breacdhorcha]] | [[Íomhá:Turdus naumanni naumanni.jpg|center|128px]] | Turdus naumanni | [[:commons:Category:Turdus naumanni|Turdus naumanni]] | | | |- | style='text-align:right'| 502 | Q26349 | [[smólach ceoil]] | [[Íomhá:Song thrush (Turdus philomelos philomelos).jpg|center|128px]] | Turdus philomelos | [[:commons:Category:Turdus philomelos|Turdus philomelos]] | 6<br/>72 | 0.36 | 14 |- | style='text-align:right'| 503 | Q80780 | [[smólach píbdhubh]] | [[Íomhá:Svarthalsad trast, Växjö, Februari 2017 (33349504344).jpg|center|128px]] | Turdus atrogularis | [[:commons:Category:Turdus atrogularis|Turdus atrogularis]] | | | 11 |- | style='text-align:right'| 504 | Q1591651 | [[Smólach ordúil|smólach rua-eiteach]] | [[Íomhá:Turdus eunomus s3.jpg|center|128px]] | Turdus eunomus | [[:commons:Category:Turdus eunomus|Turdus eunomus]] | | | |- | style='text-align:right'| 505 | Q796672 | [[Éan oighinn|smólach talún]] | [[Íomhá:Ovenbird (90497).jpg|center|128px]] | Seiurus aurocapilla | [[:commons:Category:Seiurus aurocapilla|Seiurus aurocapilla]] | | | |- | style='text-align:right'| 506 | Q193593 | [[Snag coiteann|snag]] | [[Íomhá:Обыкновенная пищуха (Certhia familiaris).jpg|center|128px]] | Certhia familiaris | [[:commons:Category:Certhia familiaris|Certhia familiaris]] | 9.95 | 19 | |- | style='text-align:right'| 507 | Q125895 | [[Reathaí ladharghearr|snag ladharghearr]] | [[Íomhá:Short-toed treecreeper (Certhia brachydactyla megarhynchos).jpg|center|128px]] | Certhia brachydactyla | [[:commons:Category:Certhia brachydactyla|Certhia brachydactyla]] | 1.16<br/>8.4 | | 14 |- | style='text-align:right'| 508 | Q28106731 | [[Spadalach tuaisceartach|spadalghob]] | [[Íomhá:Northern shoveler Steve Sinclair outreach use only (19838806616).jpg|center|128px]] | Spatula clypeata | [[:commons:Category:Spatula clypeata|Spatula clypeata]] | | | |- | style='text-align:right'| 509 | Q25334 | [[Spideog bhroinndearg|spideog]] | [[Íomhá:Erithacus rubecula with cocked head.jpg|center|128px]] | Erithacus rubecula | [[:commons:Category:Erithacus rubecula|Erithacus rubecula]] | 2.4 | 21 | 15 |- | style='text-align:right'| 510 | Q557745 | [[spideog phíb-bhán]] | [[Íomhá:Berkute (cropped).jpg|center|128px]] | Irania gutturalis | [[:commons:Category:Irania gutturalis|Irania gutturalis]] | 2.66 | | 13 |- | style='text-align:right'| 511 | Q25380 | [[spioróg]] | [[Íomhá:Sperber (Accipiter nisus) male -20200308 (2).JPG|center|128px]] | Accipiter nisus | [[:commons:Category:Accipiter nisus|Accipiter nisus]] | 110<br/>22.5<br/>150<br/>290 | 0.67 | |- | style='text-align:right'| 512 | Q114338 | [[spioróg Leiveantach]] | [[Íomhá:Accipiter brevipes, male.jpg|center|128px]] | Accipiter brevipes | [[:commons:Category:Accipiter brevipes|Accipiter brevipes]] | | 0.7 | |- | style='text-align:right'| 513 | Q25353 | [[spioróg mhór]] | [[Íomhá:Northern Goshawk ad M2.jpg|center|128px]] | Accipiter gentilis<br/>Astur gentilis | [[:commons:Category:Accipiter gentilis|Accipiter gentilis]] | 67<br/>712<br/>1.14 | 115<br/>100 | |- | style='text-align:right'| 514 | Q25421 | [[spágaire tonn]] | [[Íomhá:Zwergtaucher 060319 3.jpg|center|128px]] | Tachybaptus ruficollis | [[:commons:Category:Tachybaptus ruficollis|Tachybaptus ruficollis]] | 13.7 | 42 | 20 |- | style='text-align:right'| 515 | Q753741 | [[Gaineamhchearc bhiorearrach|steipcholúr biorearrach]] | [[Íomhá:Pterocles alchata (cropped).jpg|center|128px]] | Pterocles alchata | [[:commons:Category:Pterocles alchata|Pterocles alchata]] | 25<br/>250<br/>225 | 59.5 | 21 |- | style='text-align:right'| 516 | Q383182 | [[Gaineamhchearc bholgdhubh|steipcholúr tarrdhubh]] | [[Íomhá:Pterocles orientalis in flight.jpg|center|128px]] | Pterocles orientalis | [[:commons:Category:Pterocles orientalis|Pterocles orientalis]] | 28<br/>428<br/>383 | 71.5 | 23 |- | style='text-align:right'| 517 | Q25352 | [[storc bán]] | [[Íomhá:Ciconia ciconia.jpg|center|128px]] | Ciconia ciconia | [[:commons:Category:Ciconia ciconia|Ciconia ciconia]] | 110 | 1.91 | |- | style='text-align:right'| 518 | Q25398 | [[storc dubh]] | [[Íomhá:Ciconia nigra -Kruger National Park-8.jpg|center|128px]] | Ciconia nigra | [[:commons:Category:Ciconia nigra|Ciconia nigra]] | | 1.5 | |- | style='text-align:right'| 519 | Q192524 | [[séirín Canárach]] | [[Íomhá:Serinus canaria -Parque Rural del Nublo, Gran Canaria, Spain -male-8a.jpg|center|128px]] | Serinus canaria | [[:commons:Category:Serinus canaria|Serinus canaria]] | 1.54<br/>15.3 | | 13 |- | style='text-align:right'| 520 | Q26135 | [[síodeiteach Boihéamach]] | [[Íomhá:Bombycilla garrulus, Novosibirsk 1.jpg|center|128px]] | Bombycilla garrulus | [[:commons:Category:Bombycilla garrulus|Bombycilla garrulus]] | | 34 | |- | style='text-align:right'| 521 | Q1084995 | [[Estrilda melpoda|síodghob leiceann flannbhuí]] | [[Íomhá:Orange-Cheeked Waxbill zackandzill.jpg|center|128px]] | Estrilda melpoda | [[:commons:Category:Estrilda melpoda|Estrilda melpoda]] | 0.68<br/>7.8 | | 11 |- | style='text-align:right'| 522 | Q26452 | [[Síolghé thaiga|síolghé]] | [[Íomhá:Anser fabalis fabalis (Taiga Bean Goose), Naturschutzgebiet Schellbruch, Lübeck, Germany.jpg|center|128px]] | Anser fabalis | [[:commons:Category:Anser fabalis|Anser fabalis]] | 146<br/>3.198<br/>2.843 | 1.62 | |- | style='text-align:right'| 523 | Q673280 | [[síolghé thundra]] | [[Íomhá:101777 豆雁來臨.jpg|center|128px]] | Anser serrirostris | [[:commons:Category:Anser serrirostris|Anser serrirostris]] | | | |- | style='text-align:right'| 524 | Q200646 | [[síolta gheal]] | [[Íomhá:Mergellus albellus, Zevenhuizen, Texel, Netherlands 1.jpg|center|128px]] | Mergellus albellus | [[:commons:Category:Mergellus albellus|Mergellus albellus]] | 42<br/>652<br/>568 | 62 | 27 |- | style='text-align:right'| 525 | Q180991 | [[síolta mhór]] | [[Íomhá:Mergus merganser -Sandwell -England -male-8.jpg|center|128px]] | Mergus merganser | [[:commons:Category:Mergus merganser|Mergus merganser]] | 1.709<br/>1.232 | 0.93 | |- | style='text-align:right'| 526 | Q189609 | [[síolta rua]] | [[Íomhá:Merganser (53630992394).jpg|center|128px]] | Mergus serrator | [[:commons:Category:Mergus serrator|Mergus serrator]] | 72<br/>1.135<br/>908 | 0.87 | |- | style='text-align:right'| 527 | Q205930 | [[tarmachan]] | [[Íomhá:Rock Ptarmigan (Lagopus Muta).jpg|center|128px]] | Lagopus muta | [[:commons:Category:Lagopus muta|Lagopus muta]] | 665<br/>555 | 57 | 22 |- | style='text-align:right'| 528 | Q185784 | [[tiuf-teaf]] | [[Íomhá:Chiff Chaff (13324838524).jpg|center|128px]] | Phylloscopus collybita | [[:commons:Category:Phylloscopus collybita|Phylloscopus collybita]] | | 18 | 13 |- | style='text-align:right'| 529 | Q3729103 | [[Ceolaire Sindeach|tiuf-teaf sléibhe]] | [[Íomhá:Phylloscopus sindianus 1889.jpg|center|128px]] | Phylloscopus sindianus | [[:commons:Category:Phylloscopus sindianus|Phylloscopus sindianus]] | 7 | | |- | style='text-align:right'| 530 | Q667778 | [[tokoeka]] | [[Íomhá:Tokoeka.jpg|center|128px]] | Apteryx australis | [[:commons:Category:Apteryx australis|Apteryx australis]] | 2.208<br/>2.535 | | |- | style='text-align:right'| 531 | Q607027 | [[torspideog ruadhonn]] | [[Íomhá:Agrobate roux au Parc National de l'Ichkeul (Tunisia), crop.jpg|center|128px]] | Cercotrichas galactotes | [[:commons:Category:Cercotrichas galactotes|Cercotrichas galactotes]] | 3.2<br/>22.7 | | |- | style='text-align:right'| 532 | Q26017 | [[traonach]] | [[Íomhá:Corncrake2.jpg|center|128px]] | Crex crex | [[:commons:Category:Crex crex|Crex crex]] | 13.2 | 50 | 17 |- | style='text-align:right'| 533 | Q26717 | [[Tuirne lín Eorpach|tuirne lín]] | [[Íomhá:Caprimulgus europaeus g.JPG|center|128px]] | Caprimulgus europaeus | [[:commons:Category:Caprimulgus europaeus|Caprimulgus europaeus]] | | 60 | |- | style='text-align:right'| 534 | Q1265138 | [[ulchabhán Soumagne]] | [[Íomhá:Tyto soumagnei 6733815.jpg|center|128px]] | Tyto soumagnei | [[:commons:Category:Tyto soumagnei|Tyto soumagnei]] | 380 | | |- | style='text-align:right'| 535 | Q129958 | [[ulchabhán beag]] | [[Íomhá:Athene noctua, Ambula, Montenegro 2.jpg|center|128px]] | Athene noctua | [[:commons:Category:Athene noctua|Athene noctua]] | | 56 | |- | style='text-align:right'| 536 | Q174466 | [[ulchabhán bóireach]] | [[Íomhá:Aegolius-funereus-001.jpg|center|128px]] | Aegolius funereus | [[:commons:Category:Aegolius funereus|Aegolius funereus]] | | 56 | |- | style='text-align:right'| 537 | Q25756 | [[ulchabhán donn]] | [[Íomhá:Kautz.jpg|center|128px]] | Strix aluco | [[:commons:Category:Strix aluco|Strix aluco]] | 426<br/>524 | 99 | |- | style='text-align:right'| 538 | Q200724 | [[ulchabhán mór liath]] | [[Íomhá:Strix nebulosa CT.jpg|center|128px]] | Strix nebulosa | [[:commons:Category:Strix nebulosa|Strix nebulosa]] | | 1.37 | |- | style='text-align:right'| 539 | Q190083 | [[ulchabhán na hÚraile]] | [[Íomhá:2012-11-01 Ural Owl, Novosibirsk Oblast, Russia.jpg|center|128px]] | Strix uralensis | [[:commons:Category:Strix uralensis|Strix uralensis]] | | 114.5 | |- | style='text-align:right'| 540 | Q25769 | [[ulchabhán réisc]] | [[Íomhá:Hibou des marais.jpg|center|128px]] | Asio flammeus | [[:commons:Category:Asio flammeus|Asio flammeus]] | | 102 | |- | style='text-align:right'| 541 | Q171563 | [[ulchabhán scopach Eoráiseach]] | [[Íomhá:Otus scops ab cropped.png|center|128px]] | Otus scops | [[:commons:Category:Otus scops|Otus scops]] | | 58.5 | |- | style='text-align:right'| 542 | Q1270124 | [[ulchabhán scopach Sokoke]] | [[Íomhá:Flickr - Rainbirder - Sokoke Scops Owl (Otus ireneae).jpg|center|128px]] | Otus ireneae | [[:commons:Category:Otus ireneae|Otus ireneae]] | | | |- | style='text-align:right'| 543 | Q1256551 | [[ulchabhán seabhaic Oileán na Nollag]] | [[Íomhá:Christmas Island Hawk Owl.jpg|center|128px]] | Ninox natalis | [[:commons:Category:Ninox natalis|Ninox natalis]] | 184 | | |- | style='text-align:right'| 544 | Q193192 | [[Ulchabhán seabhaic|ulchabhán seabhaic tuaisceartach]] | [[Íomhá:Surnia-ulula-002.jpg|center|128px]] | Surnia ulula | [[:commons:Category:Surnia ulula|Surnia ulula]] | | 76 | |- | style='text-align:right'| 545 | Q170177 | [[ulchabhán sneachtúil]] | [[Íomhá:Bubo scandiacus male Muskegon.jpg|center|128px]] | Bubo scandiacus | [[:commons:Category:Bubo scandiacus|Bubo scandiacus]] | | | |- | style='text-align:right'| 546 | Q926291 | [[ulchabhán síofrach]] | [[Íomhá:Micrathene whitneyi 29APR12 Madera Canyon AZ.jpg|center|128px]] | Micrathene whitneyi | [[:commons:Category:Micrathene whitneyi|Micrathene whitneyi]] | | | |- | style='text-align:right'| 547 | Q467068 | [[ulchabhán uachasach]] | [[Íomhá:Western burrowing owl, Glenn County-0550.jpg|center|128px]] | Athene cunicularia | [[:commons:Category:Athene cunicularia|Athene cunicularia]] | | 595 | |- | style='text-align:right'| 548 | Q207846 | [[éadar taibhseach]] | [[Íomhá:049 - KING EIDER (6-15-2016) barrow, alaska -06 (27577003883).jpg|center|128px]] | Somateria spectabilis | [[:commons:Category:Somateria spectabilis|Somateria spectabilis]] | 73<br/>1.617 | 0.93 | |- | style='text-align:right'| 549 | Q93208 | [[éamú]] | [[Íomhá:Emu 1 - Tidbinbilla.jpg|center|128px]] | Dromaius novaehollandiae | [[:commons:Category:Dromaius novaehollandiae|Dromaius novaehollandiae]] | 581.2<br/>32.7<br/>38.3 | | |- | style='text-align:right'| 550 | Q131709 | [[éigrit bheag]] | [[Íomhá:Aigrette garzette au lac sud de Tunis (site RAMSAR).jpg|center|128px]] | Egretta garzetta | [[:commons:Category:Egretta garzetta|Egretta garzetta]] | 28<br/>532 | 92 | 21 |- | style='text-align:right'| 551 | Q130730 | [[éigrit mhór]] | [[Íomhá:Great Egret (Ardea alba) (25562005404).jpg|center|128px]] | Ardea alba | [[:commons:Category:Ardea alba|Ardea alba]] | | 1.44 | |- | style='text-align:right'| 552 | Q208763 | [[íbis bheannaithe]] | [[Íomhá:Threskiornis aethiopicus -Mida Creek mud flats, Kenya-8.jpg|center|128px]] | Threskiornis aethiopicus | [[:commons:Category:Threskiornis aethiopicus|Threskiornis aethiopicus]] | 62 | 118 | 29 |- | style='text-align:right'| 553 | Q589171 | [[íbis bhán Mheiriceánach]] | [[Íomhá:White Ibis (Eudocimus albus) RWD2.jpg|center|128px]] | Eudocimus albus | [[:commons:Category:Eudocimus albus|Eudocimus albus]] | 1.036<br/>764 | | |- | style='text-align:right'| 554 | Q245414 | [[íbis mhaol thuaisceartach]] | [[Íomhá:Geronticus eremita.jpg|center|128px]] | Geronticus eremita | [[:commons:Category:Geronticus eremita|Geronticus eremita]] | 68 | | 27 |- | style='text-align:right'| 555 | Q178811 | [[íbis niamhrach]] | [[Íomhá:Plegadis falcinellus Syracuse.jpg|center|128px]] | Plegadis falcinellus | [[:commons:Category:Plegadis falcinellus|Plegadis falcinellus]] | 633 | 0.89 | |- | style='text-align:right'| 556 | Q25388 | [[óiréal órga]] | [[Íomhá:Loriot d'Europe by Michel Idre.jpg|center|128px]] | Oriolus oriolus | [[:commons:Category:Oriolus oriolus|Oriolus oriolus]] | 7.3 | 46 | 16 |- | style='text-align:right'| 557 | Q576762 | [[órshúileach ceannsceadach]] | [[Íomhá:Bucephala-albeola-007.jpg|center|128px]] | Bucephala albeola | [[:commons:Category:Bucephala albeola|Bucephala albeola]] | 481<br/>367 | 57 | |- | style='text-align:right'| 558 | Q369767 | [[órshúileach Íoslannach]] | [[Íomhá:Barrow's Goldeneye Drake Seedskadee NWR (16656643482).jpg|center|128px]] | Bucephala islandica | [[:commons:Category:Bucephala islandica|Bucephala islandica]] | 70<br/>1.09<br/>730 | 75.5 | |} {{Wikidata list end}} mu2m6lfwmb2v5004ai5zib3oveqx56c 0 96778 1273215 1270521 2025-07-09T05:38:34Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273215 wikitext text/x-wiki Is éard atá sa leathanach seo ná liostaí d''''Irisí''', '''Nuachtáin''' nó '''tréimhseacháin''' Ghaeilge a cuireadh i gcló nó atá fós á gcló go fisiciúil nó ar líne. Tá iarracht déanta bliain eisiúna agus tréimhse eisithe a aimsiú do gach ceann acu. (Mura raibh an t-eolas thuas ar fáil go saoráideach breacadh síos bliain na cóipe ba luaithe agus ba dhéanaí a dtángthas orthu agus cuireadh lúibín uilleach le comhartha ceiste roimhe nó ina dhiaidh (?< nó >?) chun léiriú nach eol dúinn an raibh cinn roimhe nó ina ndiaidh. Luaitear ainm eagarthóirí nuair atá sé ar eolas ach le roinnt irisí bhí an oiread sin eagarthóirí go mbeadh gá iad sin a liostáil in alt a bheadh bunaithe ar an iris áirithe sin). === Dímhaoiniú na nIrisí Gaeilge === Sa bhliain 2014, ar chúis laghdaithe mhaoinithe ón státchiste, d'éirigh [[Foras na Gaeilge]] as maoiniú a chur ar fáil do 10 n-iris nó nuachtán Gaeilge. B'iad sin '''An Sagairt,''' '''[https://antultach.wordpress.com/2017/10/30/murdair-mham-trasna/ An tUltach],''' '''[http://www.beo.ie Beo.ie]''', '''[[Feasta]]''', '''[https://cadhan.com/gaelsceal/ Gaelscéal], [[Lá Nua]], [[Saol (Nuachtán)|Saol]],''' '''Timire''' agus dhá iris ghréasáin a bhí ar Gaelport.com (''suíomh Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge''): [https://www.bai.ie/blog/2013/01/30/rochtain-nios-fearr-anois-na-riamh-ar-chlair-raidio-ghaeilge-a-bhuiochas-do-na-meain-dhigiteacha/ '''Cogar'''] agus '''As na Nuachtáin''' (an cúram san glactha ag '''Peig'''.ie)'''.''' Bhí deireadh tagtha le '''Goitse''' an bhliain roimh ré ach ní bhfuair siad siúd maoiniú ó FnaG ná uaidh Údarás na Gaeltachta. Roimh dheireadh na bliana agus théis babhta iarratasa, chinn FnaG go maoineodh siad nuachtán agus iris ghréasáin úr '''[[Tuairisc.ie]]''' agus '''[[Nós|Nós.ie]]''' agus leanfaidís de bheith ag soláthair maoiniú don iris clóite '''[[Comhar]].''' Sléacht ar earnáil iriseoireachta na Gaeilge a bhí sa dímhaoiniú agus theip ar mhisneach mórán de na scríbhneoirí. Bhí ardán scríbhneoireachta á soláthair ag na hirisí seo agus lucht léithe fairsing acu uilig agus thar oíche múchadh na coinnle seo a bhí mar lonrú dóchas teanga. San áit a bhí clampar ní raibh ann ach ciúnas. Mhair trí iris gan mhaoiniú, b'iad sin '''[[Feasta]]''' ''([https://peig.ie/cartlann-feasta/ cartlann])'' a mhaoinigh CnaG go dtí 2023, agus an '''[[an Timire|Timire]]''' a clóitear sé huaire sa bhliain agus atá á maoiniú anois as síntiúis; Ba mar fhreagra ar an dímhaoiniú bunaíodh an iris '''[http://maidineacha-caife.weebly.com/an-taobh-oacute-thuaidh.html An Taobh Ó Thuaidh]''' chun iris Gaeilge a sholáthair dos na 43 ciorcal comhrá a bhí gníomhach roimh an bpaindéim ar fud Bhleá Cliath ach chuir an [[Paindéim COVID-19 i bPoblacht na hÉireann|paindéim Covid]] deireadh le sin. Eisíodh céad eagrán '''Timire Chroidhe Naomhtha Íosa''' i 1911, agus mar gurb é an iris Ghaeilge ab fhaide sa tsiúil é, bheartaigh an t-eagarthóir nach dteipeadh air faoina stiúir. Mar sin chinn sé daoine a aimsiú a bheadh toilteanach síntiús a ghlacadh, agus de bharr a hiarrachtaí tá os cionn míle síntiús anois ag an iris, sin 600 níos mó ná an iris Comhar. Ar eagla go meastar go bhfuil deireadh le cúlú mhaoinithe na hiriseoireachta Gaeilge, b'fhiú léamh faoin a raibh le rá ag Cathal Goan, cathaoirleach iris Comhair, in alt i [https://tuairisc.ie/deireadh-le-comhar-a-bheadh-i-bplean-fhoras-na-gaeilge-cathal-goan/ Tuairisc] sa bhliain 2019. === Irisí agus Nuachtáin atá fós á gcló nó á n-eisiúint ar líne === In ainneoin na dímhaoinithe, lean roinnt irisí dá gcló agus tháinig cinn nua chun cinn. Faoi láthair (Lúnasa '24) tá 25 iris / nuachtán Gaeilge á gcló ar pháipéir nó ar líne. In ord aibítir siúd '''[https://munsterlit.ie/aneas/ Aneas]''' '''[http://www.angaelmagazine.com An Gael]''' (Meiriceá), '''[https://gaeilge.org.au/ga/leamh/an-luibin An Lúibín]''' (Astráil), '''[https://issuu.com/uccstudentmedia/docs/_breac_magazine Breac] (OsC)''', '''[https://www.cartlann.ie/biseach Biseach]''', '''[https://developmenteducation.ie/?s=Domhan+N%C3%ADos+Fearr Domhan Níos Fearr]''' '','' '''Eipic, Iris Eoghanach, Iorras Aithneach, [http://www.irisleabhar.ie Irisleabhar Mhá Nuad],''' '''[https://www.misneachabu.ie/ar-n-iris-mionlach/ Mionlach]{{Dead link|date=Iúil 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}''', '''Newsletter''' (Gaeilge) na nÍosánach, '''[https://open.spotify.com/show/3TmMHhtD0j4HxAHcpDb2Wp Nuacht Mhall], [https://www.glornangael.ie/wp-content/uploads/2023/07/Nuachtlitir-Teanga-Ti-7-Iuil-2023.pdf Teanga Tí], [https://peig.ie/nuacht2/ Nuacht-PEIG.ie],''' '''[http://www.gaelscoileanna.ie/news/media/nuachtan-nua-seachtain-do-mhic-leinn/ Seachtain], Scríbhneoirí Cois Teorainn, [https://www.timire.ie/ Timire] (an chroí ro-naofa),''' agus seans go bhfuil ceann nó dhó eile. Na cinn atá fós á mhaoiniú ag Foras na Gaeilge ná '''[https://comhar.ie/iris/ Comhar],''' '''[[COMHARTaighde|COMHAR-Taighde]]''', '''[https://comhar.ie/og/ Comhar Óg]. [https://nos.ie/ Nós]''' agus '''[https://tuairisc.ie/category/nuacht/ Tuairisc]'''. Mar nach raibh na Cíona Lín spleách riamh ar FnaG agus lean siúd, a bhí de mhisneach acu tabhairt fúthu, ag scríobh - leithéidí: [http://smaointefanacha.blogspot.com '''An Codú''']''',''' '''[https://imuscrai.wordpress.com/tag/imuscrai/ IMúscraí], [https://www.gaa.ie/api/pdfs/image/upload/ulms3dw0sprkazrzzlxd.pdf Cuaille]'''. Cuireadh [[An Páipéar (nuachtán)|'''An Páipéar''']], nuachtán seachtainiúil neamhspleách nua, ar bun in 2024.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/nuachtan-cloite-gaeilge-nua-seolta-ag-oireachtas-na-samhna/|teideal=Nuachtán clóite Gaeilge nua seolta ag Oireachtas na Samhna|údar=[[Maitiú Ó Coimín]]|dáta=2 Samhain 2024|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2024-11-02}}</ref><ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/meain/nuachtan-nua-le-seoladh-ag-an-oireachtas/|teideal=Nuachtán nua le seoladh ag an Oireachtas|údar=[[Ciarán Dunbar]]|dáta=16 Deireadh Fómhair 2024|language=|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=03 Samhain 2024}}</ref> In 2025 cuireadh [[Scéal (nuachtán)|'''Scéal''']] ar bun, nuachtán seachtainiúil.<ref name=":3">{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/gaeilge/tuarascail/2025/04/15/gearcheim-theangeolaiochta-bhrisfeadh-se-do-chroi/|teideal=Géarchéim theangeolaíochta: ‘Bhrisfeadh sé do chroí’|údar=[[Michelle Nic Pháidín]]|dáta=2025-04-15|work=[[The Irish Times]]|dátarochtana=2025-06-01}}</ref><ref name=":4">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22505509/|teideal=Éanna Ó Caollaí, Irish Times.|údar=[[Adhmhaidin]]|dáta=2025-04-15|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250601210820/https://podcast.rasset.ie/podcasts/audio/2025/0415/20250415_rteraidion-adhmhaidin-annacaolla_c22505509_22505539_232_.mp3|archivedate=2025-06-01}}</ref><ref name=":5">{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|teideal=Áine Ní Dhonnaile, iriseoir.|údar=[[Pé Scéal É]]|dáta=2025-04-25|work=[[RTÉ Raidió na Gaeltachta|Raidió na Gaeltachta]]|dátarochtana=2025-06-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250601194727/https://www.rte.ie/radio/podcasts/22508576-aine-ni-dhonnaile-iriseoir/|archivedate=2025-06-01}}</ref> === Foinsí Taighde === Tá go leor teideal le fáil ar shuíomhanna gréasáin '''Leabharlann Náisiúnta na hÉireann''', '''World Cat,''' '''ISSUU''', '''Ainm.ie,''' '''Taisceadán Cheoil Dúchais na hÉireann''' agus tríd an focal 'iris' nó nuachtán nó irisleabhar a scríobh i mboscaí cuardaigh éagsúla. [[Íomhá:Nos logo.jpg|mion]] [[Íomhá:Lógó Tuairisc.ie.jpg|mion]] Bhí go leor eolais maidir le hirisí na Sé Chontae i dtaispeántas a rinne '''Pobal'<nowiki/>'' i mBéal Feirste agus an leabhrán dar teideal ''<nowiki/>'Bolg an tSolair''' a d'eisigh siad sul má déanadh dímhaoiníodh orthu siúd. Bhí mórán teideal d'irisí éagsúla i leabhar Phillip O'Leary '''Gaelic Prose in the Irish Free State''' agus fuair údar an ailt seo neart eolais ó chuimhní [[Pádraig Ó Snodaigh|Phádraig Uí Snodaigh]] a bhí páirteach i mórán irisí a eisiúint é fhéin agus neart eolais ar theidil inmheánacha Shinn Féin ón Teachta Dála [[Aengus Ó Snodaigh]]. Táthar ag súil le lear mór irisí agus nuachtán a d'fhoilsigh [[Conradh na Gaeilge]] is a gcraobhacha thar na blianta a chur leis an liosta amach anseo. === Cíona Lín / ''Blaganna'' === Focal eile ar '<nowiki/>'''dialann'''<nowiki/>' is ea '<nowiki/>'''cín lae'''<nowiki/>'. Ciall '<nowiki/>'''cín'''<nowiki/>' ná ''''leabhar''', dá réir luíonn sé le ciall gur ''''cín lae lín'''<nowiki/>' nó'n ngiorrúchán '''<nowiki/>'Cín Lín'''' a bheadh ar '''''Web log''''' nó '''''Blog'''''. Faraor b'é an traslitriú ''''Blag'''<nowiki/>' a roghnaigh formhór acu siúd a bhí ag cur a gcuid scríbhinn ar an ngréasáin, ach roghnaigh ''An Coimíneach'' ''''Cín lín Uí Choinmín'''<nowiki/>' a thabhairt ar a chuid iarrachtaí féin. Pléann Aonghus Ó hAlmhain (duine des na Cín línteoirí is fada sa tsúil) an sainfhocal 'Cín Lín' ina alt '[https://aonghus.blogspot.com/2013/01/cin-lin-no-blag-athuair.html Cín Lín nó Blag]'. Ag deireadh an ailt roghnaíonn sé feidhm a bhaint as ''''blag'''<nowiki/>' de dheasca ''blagadóir'' nó ''blagálaí'' a bheith níos éasca le rá. Eachtrannaigh le Gaeilge a thosaigh na céad ''cíona lín'' Gaeilge, B'iad siúd ''Séamus (Poncán) Ó Neachtain'' i 2002, ''Panu'' ''Höglund'' i 2003 agus ''Hillary Sweeney'' i 2004. Lean ''Aonghus Ó hAlmhain'' iad i 2005 agus ''Eoin Ó Riain'' leis An Codú i 2006. Lean lear mór eile iad go raibh ré órga ann idir 2009 agus 2013 nuair a bhí os cionn 50 cín lín gníomhach. B'ait nár mhair an tromlach i ndiaidh dí-mhaoiniú na n-irisí Gaeilge - cá bhfios ach gur chaith an dímhaoiniú scáth dorcha ar an earnáil tré chéile agus gur bhailigh an slua isteach ón dtrá, nó an é go ndeachaigh daoine i muinín na [[Meáin chumarsáide na hÉireann|meán sóisialta]] atá i bhfad níos gasta chun freagraí a fháil ar thuairimí. Cibé fáth, níl ach dosaen cín línteoirí fós ag gabháilt den cheird agus tá an dream ba luaithe chuige ''Hilary Sweeney'', [[Panu Petteri Höglund|''Panu Petteri Höglund'']], ''Denis King, Aonghus Ó hAlmhain agus Eoin Ó Riain'' fós ina measc. Tá 150 sa liosta atá ar fáil faoi bhun liostaí na n-irisí agus nuachtáin. = Liostaí na n-Irisí ⁊ Nuachtáin = Faoi 6 cholún lorgaíodh an t-eolas seo 1. '''Teideal''' 2. '''Cineál Foilseacháin''' 3'''. Blianta Eisithe''' 4. '''Buneolas''' 5. '''Eagarthóirí''' 6. '''Eolas Breise.''' Tá mórán bearnaí ann de thúisce easpa nó na foinsí eolais cuí. Féadfadh siúd le heolas cruinn é sin a líonadh isteach. Maidir le líon na n-irisí - aimsíodh '''380''' i n<u>Gaeilge Amháin</u>, '''118''' gcinn i n<u>Gaeilge agus Béarla</u>, '''9''' gcinn i n<u>Gaeilge, Gaeidhlige agus Béarla,</u> '''10''' gcinn <u>Ilteangach,</u> '''10''' s<u>raith Ghaeilge i nuachtáin Béarla</u> ''(is cinnte go bhfuil breis ann''), '''87''' gcinn le <u>teideal Gaeilge</u> le h<u>altanna i mBéarla</u> agus '''2''' cheann i m<u>Béarla</u> <u>ag plé na Gaeilge</u>. == I nGaeilge Amháin == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas / Nasc''''' |- |'''Ach''' |Iris |?<1962>? |Irish Chuallacht Cholm Cille i gColáiste Mhá Nuad | | |- |'''Acta Medica Gadelica''' |Sraith |1983-1985 |Iris Acadamh na Lianna |''Liam Ó Sé'' |''is é bhunaigh é'' |- |'''Agus''' |Iris Míosúil |1961-98 |Corcaigh |''Diarmuid Ó Murchú ansin Diarmuid Ó Súileabháin'' ''don tríú bhliain deiridh nuair a baineadh an deontas daofa.'' | |- |'''Aiséirigh / Aiséirí''' |, |1942-50?-75 |Bliainiris Chraobh na hAiséirí CnaG. Clóite ag Nuachtáin teo. |''Gearóid Ó Cuinneagáin'' |''Déanadh míosgán Béarla as nuair a scoilt an chraobh is nuair a bhunaigh Gearóid an páirtí polaitiúl Ailtirí na h-Aiséirigh.'' |- |'''Amárach (guth na Gaeltachta)''' |Nuachtán |1953-83 |Muintir na Gaeltachta / Comharchumann Chois Fharraige.Indreabhan, | | |- |'''Aimsir Óg''' |Iris |1999-'00> |Scéalta Aistí Dánta, Cúrsaí reatha, Critic, Béaloideas, Teanga |''Micheál Ó Cearúil'' |''trí h-eagrán (ceithre leabhar, eagrán a 3 in dhá chuid)'' |- |'''Aisling''' |Iris |1973-75>? |Iris ócáidiúl Dhún Chaoin cló Dhún Chaoin 10p mí na Nollag tháinig an chéad eagrán de Aisling – Pobal 24 Beal. 1974 |''Mícheál Ó Dubhshláine/ Aogán Ó Muircheartaigh'' |''dírithe ar phobal Dhún Chaoin is mó a bheidh sé de réir cosúlachta. Fíor iris logánta í idir dréachtú, bhéarsaí agus nuacht an pharóiste fiachla ann fosta – Pobal 24 Bealtaine 1974'' |- |'''An Aimsr Óg -''' |sraith |2002-'06 |Páipéar Ócáideach ag plé an teanga |''Micheál Ó Cearúil'' |''7 n-eagrán'' |- |'''An Aimsir Óg''' |sraith |2002-'04 |Paimfléid ar chás na Gaeilge i mórán rémsí |''Micheál Ó Cearúil'' |''5 eagrán'' |- |'''Anam Bheo''' |Nuachtán |2008 >? |Nuachtán mhíosúi de chuid na Bruiséile | |cruthaithe ag Pobal Gaeilge na Bruiséile |- |'''An Bárd''' |Iris |?<1917>? |Arna chur amach do mhuintir na Láimhe Deirge Béal Feirsde | |Uimh. 176 = 1917 |- |'''An Barr Buadh''' |Iriseán |1912 (3 mhí) |Seactanán Polaitiúl a bunaigh Pádraic Mac Piarais – |''Pádraic Mac Piarais'' |Lean ó Mhárta go Bealtaine 11 eagrán |- |'''An Bhearna Bhaoghail''' |Nuachtán |1912>? |idir láimhe ag Comhluadar Airt Uí Ghríofa 6 Sr. Fhearcair CA Shinn Féin | | |- |'''An Birín Beo''' |sraith |1824- 1925 |Gaeltacht Músgraidhe Corcaigh | | |- |'''An Branar''' |Iriseán |1919 - 1925 |Ó 1919-1920 Eisíodh as plás Ely (seoladh Chraobh na gCúig gCúigí CnG) Muintir an Bhranair, BÁC a d'eisigh é i 1925 as 122 faiche stiabhna (school of Irish Learning – Osbern Bergin) | | |- |'''An Bréagán''' |Iriseán |1912 – 1918 |Páipéir tosnuightheoirí Chraoibhe na gCúig Cúigí de CnG | |6 orlach x 4orlach – Do lucht foghlamtha ranganna G na craoibhe. Lámhscríofa sa chló Gaelach' |- |'''An Bhrídeog''' |Iriseán |1929 -32 |eipic |''Louise Gavin-Duffy ??'' |Leanann mar 'Fé Bhrat Bríghde' |- |'''An Briathar Saor''' |sraith |1994-96 |Chuile cheathrú? Wales Comhluadar Chaerdydd |''Patrick Egan'' | |- |'''An Camán''' |sraith |1898-38>? |Míosachána r aibh CnaG CLG páirteach ann. Cómh-Choiste na g-Cumann nGaedhealach BÁC |''Donnchadh Ó Brian / Pádraig Ó Caoimh'' | |- |'''An Caomhnóir''' |Iris |1989-'13>? |Nuachtlitir Fondúireacht an Bhlascaoid | | |- |'''An Chearnóg''' |Iris |1923 -25 |Iris Chonnachtach a bhí ar thaobh na bPoblachtach |''Athair Micheál Mac an Mhílidh an bhainisteoir'' |clóite ag Connaught Telegraph |- |'''An Chléir''' | |1937>? |Tuarascbháil Chumann na Sagart nGaedhealach | | |- |'''An Chóisir Cheoil''' |leabhrán |?<1952-60>? |120 amhrán i 12 leabhrán amhráin |''Seán Ó Tuama'' | |- |'''An Chraobh-Ruadh''' |sraith |1913 -? |CnG Bhéal feriste / Árd-sgoil Ultach | |irisleabhar Chonnartha na Gaedhilge ghá chur amach ag muinntir na h-Ard-Sgoile Ultaighe, Béal Feirsde |- |'''An Claisceadal''' |sraith |1930-40 |Leabhrán le amhráin i nGaeilge |''Colm Ó Lochlainn'' | |- |'''An Codú''' |Iris ar líne |2006 -2021> |Smaointe Fánacha as Chonamara |''Eoin Ó Riain'' | |- |'''An Coileach Grinn''' |Greanán |1952>? |Greannán Gaeilge micléinn UCD |Micheál Ó Cíosóig agus Micheál Ó Bréartúin |''ainmnithe i ndiaidh proinnteach 'The Green Rooster''' |- |'''An Crann''' |Sraith |1908-24>? |Coiste Feis Thír Chonaill. | |Foilsithe leis An Stoc (1917-1920, 1923-1931) Cf. R. de Hae, Clár-Litridheacht na Nua-Ghaedhilge. |- |'''An Cúléisteoir''' |Irislín |2004 – 2009 |Irislín Chonamara |''<nowiki>http://anghaeltacht.net/ce/cartlann/0101.html</nowiki>'' |Foilsithe agFoilsitheoirí Read-out i mbaile na hAbhann ag |- |'''An Déiseach''' |Sraith bliantuil |1963>? |CLG PhortLáirge | | |- |'''An Domhain''' |Nuachtán |1991 |Aon eagrán amháin (meastar) | |Amhail is gur nuachtán triallach a bhí ann mar go raibh litreacha ón bpoball sa chéad eagrán agus freagra crossfhocal an eagrán roimhe san eagrán sin freisin. |- |'''An Dréimire''' |Sraith mhíosúil |1987 -1996 |Do lucht Ardteiste. Leantar mar 'Dréimire' i 1997 |''Áine Ó Cuireáin'' |Clóite ag Anois Teo. Go '97 ansin ~Gael-Linn. ''Ní fios ar clóadh idir 2001-08'' |- |'''An Duibhneach''' |Iris |?<1974>? |Iris Ráithiúl Coisde Cearta `Sibhialta'/náisiúnta Chroca Dhuibhne 5p |''Breandán Mac Gearailt'' |Tar éis do Breandán Mac Gearailt éirigh as bheith ina eagarthóir ar Misneach bhunaigh sé seo. |- |'''[https://munsterlit.ie/aneas/ Aneas]''' |Iris |2020 >-'23> |Belles Lettres as Gaeilge. Filíocht, Gearrscéalta, Critic liteartha |[[Simon Ó Faoláin]] |(Southward Editions €10 Corcaigh (ionad Litríochta an deisceart), d’fhás seo as an forlíonad Gaeilge dar teideal |- |'''An Fiolar''' |Iris |1930>? |Irisleabhar Scoile na Mainistreach (conc na mainstreach i dTuaisceart Éile) | | |- |'''An Fíor Éirionnach''' |Iris |1862>? | |''Richard D'alton is a scríobh'' |A scarce Tipperary journal” -Journal of the Waterford and South-East of Ireland Archaeological Society, Vol. XIII, pp. 107-111, 1910 |- |'''[[An Gael (iris as Meiriceá)|An Gael]]''' |Iris |2009-'23> |Cumann Carad na Gaeilge a chuireann amach é. | |An cumann céanna a chuir An Gaodhal amach in 1881 [https://www.magcloud.com/browse/Magazine/13595 Ar líne] |- |'''An Gael Óg''' |Nuachtlitir |2011-13> |[[Na Gaeil Óga]] CLG a chuir amach | | |- |'''An Gael – An Dord Féinne''' | |?<1929 >? |[ Iml 7 Uimh.5 1929 ] | |deirtear go raibh an tArdeaspag ina chathaoirleach ar choiste a bhí ag bailiú airgid chun foclóir Gaeilge, a rinne Michael O’Keeffe as Sráid na Cathrach, a fhoilsiú. |- |'''An Gaedheal''' |iriseán |1916>? |The Gael : a weekly journal of stories, sketches, news notes, songs, etc | | |- |'''An Gaedheal Óg''' |Iris |?<1937-1945 |Iris do dhaltaí bunscoile. Bráiṫre Críostaṁla na h-Éireann a bhí istigh san iris 'Our Boys' | |Tháinig Tír na n-Óg sna sála air. De thúisce achannaí ó T. Deirg go Seán McEntee Aire. Airgeadais a foilsíodh an GÓ |- |'''An Gaeilgeoir''' |nuachtlitir | |Bráithre Críostaí na hÉireann BÁC | | |- |'''An Geata /An Geatín''' |Sraith / irislín |1993 -2021> |Nuachtlitir Ghaelacht na Mí | |Tugadh An Geatín air nuair a foilsíodh ar an idirlín amháin é |- |'''An Ghaoth Aneas''' |forlíonadh |2011>2016 |forlíonadh Gaeilge den iris Southword a d’eisigh Ionad Litríocht an deiscirt. |''Ailbhe Ní Ghearbhuigh ‘11-’14 + Colm Breathnach ‘15-’16'' |12 eagrán a thosaigh le heagrán a 20 de Southword, Mhaoinigh Foras naGaeilge é. Tháinig Aneas ina dhiadh i 2020 |- |'''An Giolla''' |irisleabhar |1951>? |Iris oifigiúil Giollaí na Saoirse | | |- |'''An Giorrfhiadh''' |Iris |1922>? |Iris Ghaeilge Phríosúin an Churraigh |''Proinsias Ó Riain'' | |- |'''An Glaodh''' |Iris |?<1945>? |An taon páipéar scoile sa tír scríofa i nGaeilge | | |- |'''An Glór''' |Iris |?<1940-47>? |Iris CnG Áth Cliath, Gach ré Shatharn |''Anraoi Ó Liatháin -'' |[ar fáil i leabharlann Gilbert Sr. An Phiarsaigh] Thánig 'Feasta' ina dhiadh. |- |'''An Grianán (CnG)''' |Páipéar | |Páipéar Cinn Bhliadhna do Ghaedhealaibh Chorcaighe : ar n-a chur amach ag Craoibh Naoimh Fionn-Bharra. | | |- |'''An Guth''' |Iris i bhfoirm leabhar |2003 – 2012 |Duanaire Gaeilge- Gaidhlig - Iris filíochta is próis – bliantiúl-ish |''Roddy Ó Gorman'' |Foilsithe ag Coiscéim 7 gcinn ar fad. ''“leanbh caithiseach Rody Gorman, a chuir filí Éireann agus Alban ag cabaireacht'' le chéile.” - ''Alan Titley'' |- |'''An Iodh Morainn''' |sraith |1940-46>? |Bliain Iris Cumann Gaelach Choláiste na hOllsgoile Áth Cliath |''Dónall Ó Móráin ⁊ Roibeárd Mac Góráin'' |Cló G. |- |'''An Iris''' |Iris |1945-46 |An Gúm – iris faoi scáth 'The Bell' |''Séamus Ó Néill'' | |- |'''An Lámh Dhearg''' |Iris |1971-74? |Coiste Troda Gaedhealtacht Dhún na nGall |''Seán Ua Cearnaigh (a bhí ina Chumannach)'' |Deich n-eagrán ar fad. ''Tá an stailc scoile i gcoinne chléir'' Bhaile Na Finne..... Meabhraíonn An Lámh Dhearg, uimh a 5, dúinn conas mar atá. - Pobal 6 DF 1978 |- |'''An Lasair''' |Iris |1919 |''níor foilsíodh riamh é (de thúisce gur líon An Branar an bhearna)'' | |Thug Seán Tóibín (athair Tomás agus Néill corcaigh) iarracht ar iris nua An Lasair a bhunú i 1919 chun an bhearna a d’fhág bás Irisleabhar na Gaedhilge a líonadh |- |'''An Leabharlann''' |Iris |1932>1938 |Journal for the Library association of Ireland | | |- |'''An Léitheoir''' |sraith |1955-1992>? |Bulletín na gciorcal Léitheoirí | |Nuacht Phortláirge a chuir i gcló |- |'''An Leughthóir Gaedhealach''' |Iris |1897>? |Iris Chraobh na Laoi. CnaG |''Osborne Bergin'' | |- |'''[[An Linn Bhuí]]''' |sraith |1997-'18>/ |Iris Ghaeltacht na nDéise (bliantúil) |''Leabhair na Linne / Pádraig Ó Meacháinn (UCC?) Aoibhnn Nic Dhonnachadha'' | |- |'''An Litríocht''' |Iris Míosúil |1953>? | |''Seán Ó Cuill'' |Cuireadh roinnt eagrán amach. Deartháir leis an eagarthóir é an manach Capaisíneach Pádraigh Ó Cuill. |- |'''An Lóchrann''' |sraith |1907-1931>? |Páipéar Gaedhilge in Aghaidh Gacha Míosa / Páipéar dátheangach míosamhail le h-aighaidh Gaedheal???? |''Pádraig Ó Siocfhradha 1907-13, Cormac Ó Cadhligh 1930-31'' |Pápeur le Gaedhilg in aghaidh an mhíosa (Ciarraí). “''d’fhéach Pádraig Ó Siochfhradha  chuige gur Ghaeilge amháin a bheadh i gcló inti”'' |- |'''An Lóchrann''' |Iris/leabharán |1969/1970 |Iris chomhairle Fhianna Fáil in Áth Cliath, Lár-Thuadh | |Uimh 2-3, Meitheamh 1969, June 18,1969 |- |'''An Lúibín''' |nuachtlitir |2004-2021> |Nuachtlitir Chuman Gaeilge na hAstráile |''Colin Ryan (aois 80)'' |Gach Coisís |- |'''An Muimhneach Óg''' |Iris |1903-05 |Irisleabhar Míosumhail chun Cabrughadh leis an Dream atá d'Iaraidh Éire Dhéanamh Gaedhealach | |páipéar míosúil a chuirfeadh an Cork Sun amach |- |'''An Músgraigheach''' |Iris |1943-45 |Bulletín ráithiúl do mhuintir Mhúscraí a d'fhoilsigh Cáirde Mhúsgraigheí | | |- |'''An Múscraíoch''' |Iris |1991>? |Corcaigh | | |- |'''An Nasc''' |Irisleabhar |1958>? |Journal of the Irish in German Society Vol.1 no.1 | | |- |'''[[An Páipéar (nuachtán)|An Páipéar]]''' |Nuachtán |2024> |Nuachtán neamhspleách |[[Caoimhín Ó Cadhla]] |Nuachtán seachtainiúil neamhspleách á fhoilsiú in [[Ráth Chairn]] ag [[Gaelmheáin Teoranta]]<ref name=":0" /><ref name=":1" /> |- |'''An Phoblacht''' |Nuachtán |2012 |Eagrán speisialta do Ard Fheis Sinn Féin 2012 - iomlán i nGaeilge | | |- |'''An Réalt''' |Iris |?<1920 -25>? |Iris an chumainn ghaeiligh Ollscoil ÁC | | |- |'''An Réiltín''' |Iris |1947>1969>? |Feasachán oifigiúl Ógra Éireann (cumann gaelach daltaí i scoileanna Na Bráithre Críostaí) |''T.N. > Ó Briain, Liam Ó Caithnia'' |Débhliantiúl (ráithiúl amantaí) filíocht, altanna. ''Im 15 Eag 1 1969 (1961=imleabhair 14)???'' |- |'''[[Léann Teanga: An Reiviú|An Reiviú]]''' |Iris bhliantiúl |2013-'14> |Iris léann teanga. [[Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge]] | | |- |'''An Reult''' |sraith |1920-25 |Irisleabhair na hOllscoile BÁC | |''Arna chuir amach do lucht an Chumainn Ghaedhealaigh i gColáiste ma h-Ollscoile i mBÁC'' |- |'''An Ridireacht Liteartha (1)''' | |1917 |Bunaithe ag Pádraig Ó Conaire d'fhonn cabhrú le scríbhneoireacht Ghaeilge |''Pádraig Ó Conaire'' | |- |'''An Róimh''' |Iris bhliantiúl |1923-25 ??1932>? |Irisleabhar Gaedheal ag cur síos ar imeachtaí na bliana sa Róimh. |''Eric Mac Fhinn'' | |- |'''An Saol Gaelach''' |sraith |1950-1965 |Comhdháil na Gaeilge, 44 Sráid Chill Dara | | |- |'''An Sagart''' |Iris |1958--2015. |Iris Cumann na Sagart – Coláiste Phádraig / foilsithe ag An Sagart. Ailt ar spioradáltacht, diagacht, liotúirge, éacuiméachas, ar Ghaeilge ⁊rl |''An tAth. Colmán Ó hUalacháin ⁊ [[Tomás Ó Fiaich]] 1958 -1963'' ''[[Pádraig Ó Fiannachta]] ó 1964 - 1973 / 1978 -1988 go 2015?'' An tAth. Cathal Ó hÁinle 1974-1977 | |- |'''An Scríobhnóir Óg''' |Iris/leabhar? |2013>? |Cnuasach gearrscéalta scríofa ag micléinn Coláiste na Tríonóide | | |- |'''Anseo is Ansiúd''' |Nuachtlitir |2016-2019>? |Pobal ar a'n iúil, Ceantar an Omaigh. 16 leathanach |Pádraig Mac Congáil |Feasachán imeachtaí Ghaeilge an Ómaigh agus Fhearmanach<nowiki/>https://issuu.com/pobalaraniul/docs/nuachtlitir_eagran_5_me_n_f_mhair_2019 |- |'''An Sgéal Nua''' | |1920->? |foilsicheán Náisiúnta Trá Lí - Uimh 1 1920 | | |- |'''An Sguab''' |Iris ráithiúl |1922-32>? |cur síos ar chúrsaí na hÉireann, léirmheasanna, litreacha, comórtaisí ⁊rl |''Eamonn Mac Giolla Iasachta Pádraig Ó Cadhla a bhunaigh'' |nasc leis An Lóchrann |- |'''An Síol''' |Iris meánscoile |1952? |Iris Choláiste an Mhuireadaigh, Béal An Átha, Maigh Eo |''Peadar Bairéad (94)'' |Aon iris amháin a clóadh, Meánscoil B a bhí i gceist |- |'''An Síol''' |sraith |?<1942-69>? |Blian-Iris An Chuallacht Gaelaí, Ollscoil Chorcaí | | |- |'''An Síoladóir''' |iriseán |1920-22 |Irisleabhar Cumann na Sagart nGaedhealach | |Muintir Mhic an Giolla BÁC a d'Foilsigh |- |'''An Síoladóir Nua''' |iris ar líne |Earrach 2016 |Aistí stairiúla ar chúrsaí eaglasta Ghaeiligh. Stair An Sagairt leis. |''an tAth. Martin Mcnamara.'' |Ní raibh ann ach an taon eagrán amháin, óir gur éag an eagarthóir. |- |'''An Sléibhteánach''' |sraith |1912-38>? |Irisleabhar Choláiste Chnuic Mhellerí |''An tAb Mauris (Muiris Ó Faoláin) a bhunaigh'' |Iris na Mainistreach i gCeapach Choinn |- |'''An Staighre''' |sraith |1994-1997 |Foilsithe ag Anois, gaolta le Céim | |míosúil |- |'''[[An Stoc]]''' |Irisleabhar |1916-1932 |Colaiste na hOllscoile Gaillimh |''Tomás Ó Máile'' |míosúil |- |'''An Stoc''' | |1990 -?? |Arna Fhoilsiú ag Dáil Uí Chadhain | | |- |'''[http://maidineacha-caife.weebly.com/an-taobh-oacute-thuaidh.html An Taobh Ó Thuaidh]''' |Iriseán |2014-2019> |'Ar fud chathair Átha Cliath' Iris mhíosúil Árna fhoilsiú ag Triúrach na Cathrach (BÁC) |''Pádraig Mac Éil'' |Á scríobh ag agus dos na 43 maidineacha Caifé a bhí á eagrú ag Seán Ó Coileáin ag eagru nó ag tacu leo roimh ré covid. Chathair Bhleá Cliath. Clóite in A4 den chéad uair d’eagrán Eanáir Feabhra 2019?, A5 a bhí ann roimh ré. |- |'''[[An Teachdaire Gaelach]]''' |iriseán míosúil |1829>? |Iris i nGaeilge na hAlban |''An Doctúir Urramach Tomás Mac Leoid'' | |- |'''An Teachdaire Ghaelach''' |foilseachán |185? |Nior foilsíodh riamh é – Béalfeiriste |Roibeád Mac Adháimh |Bhí sé beartaithe ag R Ma Adh. Ach is dócha go raibh in iomad oibre in ullmhú an fhoclóra le Aodh Mac Domhnaill. |- |'''An Teaghlach''' |Iris |1965 -1970 |Iris Cumann na dTeaghlaigh Ghaelacha, míosúil |''Fionntán Mac Aodh Bhuí'' |Bunaithe i mBÁC ag an eagraitheoir, is a chlann ag freastal ar Scoil Lorcáin. Leanadh dá gcló i gCorcaigh in Áras an gCraoibhín ar feadh 3 bhliain. Cuireadh roinnt eagráin i gcló i mBéal Feriste sa tsean-chló Níor lean ach ar feadh roinnt blianta, iarradh ar na coistí éagsúla na h-irisí ascríobh agus a chló iad féin. Rinneadh ceann i mBéal Feriste. |- |'''An t-Eaglaiseach Gaelach''' |sraith |1919-28 & 90-92 |Iris Gaeilge Eaglais na hÉireann (The Gaelic Churchman) | |Cumann Gaelach na h-Eaglaise, Deilgnis BÁC |- |'''An t-Eagrán''' |sraith |?<-2014> |Páipéir Gaeilge anChloáiste DIT san @edition. Scríobh do fhocail, inis do scéal | |<nowiki>https://twitter.com/eagrandit</nowiki> |- |'''An Teanga Mharthanach''' |sraith |1989-1994 | | |Clóite sna Stáit Aontaithe |- |'''An t-Éireannach''' |Iris |1910 -13>? |Iris an Chonartha in London |''Pádraig Sáirseál Ó hÉigarrtaigh'' | |- |'''[[An tÉireannach (iris)|An t-Éireannach]]''' |Nuachtán |1934-37 |'Guth na nGaedheal' - Páipéar seachtaineamhail |''Seán Beaumont'' |''Nuachtán Sóisialach Gaeltachta.'' Leabhar scríofa ag [https://www.jstor.org/stable/23197288?seq=1 Eamon Ó Cíosáin] ina dtaobh. Seán Beaumont a mhaíomh i 1937: ‘… we have what no other Irish paper ever had, a circulation in the Gaeltacht’. <nowiki>http://ga.sciencegraph.net/wiki//An_tÉireannach_(iris)</nowiki> |- |'''An t-Éireannach''' |Neamhrialtán |1985-1989 |Foilsithe I bPáras | | |- |'''An tEolaí''' |Nuachtlitir |1991 -2004 |Iris Eolaíochta don meánscoileanna | |Clóite go ráithiúl ag An Gúm |- |'''An t-Iniúchóir''' |Iris |?<1924 |Iris clóite i Meiriceá |''Pádraig Feirtéar'' | |- |'''An t-irisleabhar''' |sraith |<?1930-41>? |Ollsgoil na Gaillimh | | |- |'''*[[An Timire]] -''' '''''[Timire an Chroí Naofa (Íosa) / Timthire Chroidhe Naomhtha Íosa]''''' |Iris ráithiúl |1911-2021> |Foilseacháin Ábhar Spioradálta na hÍosánaigh (Leabhrán An Chuallachta Chráibhthigh á ngoirthear an Apstalacht Urnaightheach) |''An tAthair Frainc Mac Brádaigh'' |An iris leanúnach is sine sa Ghaeilge ⁊ in Éireann. ''Thosaigh mar Timthire an Chroidhe Naomhta Íosa'' |- |'''An Tír''' |Iris |1928-34 |Míosachán Gaedhilge | |Cló Lucht Laighean |- |'''An Tobar''' |Iris |?<2003>? |Iris choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |lean mar flúirse |- |'''An Tobar''' |Iris |<?2006>? |Tréimhseachán de chuid Institiúid Oideachais Marino | | |- |'''An t-Óglach''' |Tréimhsecháin |1918 -1923 |Óglaigh na hÉieann Old Dublin Brigade,, The Irish Army Quarterly |''Maorghinearál [[Piaras Béaslaí|Piaras Beaslaí]]'' |Clóite i 6 [[Sráid Fhearchair]] áit a raibh Oifigí Shin Féin sul má bhí oifigí Chonradh a Gaeilge ann. |- |'''An t-Oibrí''' |Sraith | |Ardchumann Oibrithe agus IL tSaothar na h-Éireann | | |- |'''An tOireachtas (tír agus teanga)''' |sraith |??? |Foilsithe i mBÁC | | |- |'''An Treallán''' |Iris |1952 |Roinn Oideachas (aon eagrán amháin a bhí ann cháin An Cadhnach é i Comhar) | |Ní cuireadh amach ach an t-aon Eagrán Amháin |- |'''An Trodaí''' |Iris (teanga?) |1982>? |Iris (lámh scríofa) Gaoltachta chimí Phoblachtacha Phort Laoise |''[[Dessie Ellis]], Eamonn Ó Nualláin'' | |- |'''[[An tUltach]]''' |Iris mhíosúil |1924-'17> |Comhaltas Uladh de chuid Conradh na Gaeilge | | |- |'''An Tuairisceán''' |Nuachtlitir |<1970-1971->? |Scaipiúchán Inmheánach Amháin (Meitheamh 1970 'Nuachtlitir atá ag an gConradh' – Pobal 8 Eanáir 1971 | | |- |'''An Tuairisceoir''' |Cín Lae Lín |2013-'21> |Nuachtán Ghréasán a chlúdaíonn réimse leathan de Nuacht. |''Ciarán Dúnbar'' |<nowiki>https://antuairisceoir.wordpress.com</nowiki> |- |'''Anam Beo''' |Nuachtán |2008>? |Nuachtán do Phobal Gaeilge na Bruiséile | | |- |'''[[Anois]]''' |Nuachtán |1984-96 |Curtha aamach ag Gael-Linn | |Tháinig seo in áit Inniu is cuireadh Foinse ina h-áit siúd |- |'''Ar Aghaidh''' |Nuachtán/iris |1931-70>? |'Míosacán' Páipéar le Gaedhealachas, Litridheacht, Éargna agus Géileagar |''Eric Mac fhinn'' |Scríobhadh é sa sean chló i gcónaí |- |'''Ár nGuth Féin''' |Iris |?<1975>? |Iriseáin cimí poblachtánach H-Block | | |- |'''Banba''' |Irisleabhar |1901 – 1906 |Clóite ag Muinntir Ḃrúin agus Nualláin | | |- |- |'''Banbha''' |Irisín |2025 – |Ellen Corbett a d'fhoilsigh, mar chuid den aonach bliantúil zín i m[[Béal Feirste]] ar an 8 Meitheamh 2025. | | |- |'''[[Beo!|Beo]]''' |Irislín |2001 - '14 |irislín de chuid Oideas Ghael - Gleann Cholm cille |''Seosamh Mac Muirí'' | |- |'''Bheul''' |Iris |?<2018> |[Iml 20 eag 2 Meith '18 Ionad na Gaeilge Labhartha UCC |''Nuala de Búrca'' | |- |'''Biseach''' |sraith |1966 – 2023> |Cumann Forbartha Chois Fharraige |''Seosamh Ó Braonáin ('18)'' |Cartlann [https://www.cartlann.ie/biseach Biseach] , Seoladh [https://www.coisfharraige.ie/cumann-forbartha/nuacht-chois-fharraige/cartlann-nuachta-1-samhain-2023/ Biseach 23] |- |'''Blaiseadh''' |Bliainiris |2004 - '06 |Bliainiris de chuid An Béal Binn Brí Chulainn [Trí h-eagrán] |''Nuala Nic Con Iomaire'' | |- |'''Blas''' |Iris Raidió |?<2015> |Irish Raidió mar Phodchraoladh ó BBC Uladh | | |- |'''Bliainiris''' |Iris+ Irislín |1999 – '16? |Foilsithe ag Carbad, Ráth Cairn uimhi 11. Carabad a chló ansin Leabhar Breac. |''Ruairí Ó hUigín agus Liam Mac Cóll'' | |- |'''Bliainiris na Scéime (trinity)''' |Iris | | | | |- |'''[[Bolg an tSoláthair (Cumann na nÉireannach Aontaithe, 1795)|Bolg an tSolair]]''' |Iris |1837 |Curtha amach ag The Home Mission | |Aithris ar ainm an chéad iris le Gaeilge a tháinig amach i 1795 |- |'''Breac''' |Iris |2021-2023> |Iris Chuallacht Ollscoil Chorcaí |''Caitríona Ní Chonaill'' (2022) |[https://www.independent.ie/regionals/cork/news/gaeltacht-mhuscrai-student-caitriona-ni-chonaill-gets-onoir-na-gaeilge-in-ucc/41614199.html alt] ar eargarthóir san Indo. |- |'''Breacadh''' |Iris |2003 – '13>? |Príomhiris Náisiúnta Na Gaeilge, trí n-uaire sa bhliain i Ngaeilge Nádúrtha na Gaeltachtaí |''Bunaithe ag na Coistí Gairmoideachais'' | |- |'''Cad é an Scéal?''' |Irisleabhar |2020 |25 scéal faoi éirinn agus an Eorap |Gerry Kiely - Ceann Ionadaíochta an Choimisiúin Eorpaigh in Éirinn |Iris de chuid an Choimisiúin Eorpach |- |'''Cairde''' |Míosachán |1979 -1982 >? |(iml 4 uimh 11 1982) “Míosacán Cairde Gaelinn” | | |- |'''Ceiliúradh an Bhlaoscaoid (Iris na hOidhreachta)''' |Sraith |1989 – '14> |Ábhar léachtaí ar reimsi éagsúla de shaol an bhlascaoid |''Micheál De Mórdha'' |15 cinn. 1 Is 2 Foilsithe ag An Sagairt, Coiscéim ó uimh a 3 |- |'''Céim''' |Iris oideachais |1996-2014 |Don ard teist,gnáth leibhéal agus an idirbhliain freisin, Leantar mar 'dréimire', 'idirchéim' ⁊ 'staighre' |''clóite ag Anois Teo.'' |ní h-eol ar foilsíodh idir 2001-2011 |- |'''Ceol ár Sinsear''' |Iris |1906? 1924-25> |Traditional Irish airs selected from Ceol ár Sinsear, Ár gCeol Féinig, Sídh-cheol, songs of the Gael arranged By Annie W.Patterson |''Ath. Padraig Breathnach a Chruinnigh'' |Clóite agMuintir Bhrúin agus Nualláin |- |'''Cic''' |Iris |?<1985>? |Iris do Ghael Óga Bhéal Feriste | | |- |'''Cillín''' Iris na Cheathrún Rua |iris |2013-2014 |Ábhar léitheoireachta a cgur ar fáil ón bpobal dn phobal ar a dhúchas féin |''Máire Ní Chualáin, Máire Feirrtéar, Máire Ní Fhlaithartaigh, Breandán Feirrtéir'' |altanna ar stair áitiúil ar dhaoine áitiúla, ⁊rl |- |'''Cinnlínte.blogspot /@ceannlinte''' |Iris ghréasán |2014 |Ábhar nuachta ilghnéitheach | |An chéad Postáil in Eanáir 2014 is stadadh ag cur ábhar leis i 12 Márta 2014, |- |'''Claoímh Solais an Churraigh''' |Iris Míosúil |1996>? |Eisithe ag cór na n-oifigeach san choláiste oiliúna sa gCurrach |''Micheál Mac Gréil An chéad eag:'' | |- |'''CLO''' | | |An club Leabhar BÁC | | |- |'''Cló: nuacht 35,''' |sraith | |Journal of the Irish print union | |Lean seo i ndiaidh “Míosachán na gClódóirí” |- |'''Cogar''' |Iris |2010 - '11>? |Iris stílbheatha agus comhrá comhaimseartha na hollscoile |''Cathal mac Dháibhéid, Eoin Ó Murchadha'' |Iris Chumann Gaelach UCD |- |'''Cogar''' |Iris idirlíon | |Iris mar sheirbhís do chraoltóirí raidió le Gaeilge, | |Gaelport.com CnnaG |- |'''Cois Deirge''' |Iris |1977 - 90 | | |Scríobh [[Seán Ó hÓgáin (sagart)|Seán Ó hÓgáin]] ann. |- |'''[[Comhar]]''' |Iris |1942 – 2021> |Iris Míosúil | | |- |'''Comhar Óg''' |Iris |2013 – 2020> |Iris liteartha agus ealaíne de shaothar déagóirí. | | |- |'''[[COMHARTaighde]]''' |Iris |2015 - 2020> |Ríomhiris acadúil phiarmheasta bhliantúil | | |- |'''Comhphairtíocht ar son na Spriocanna''' |Iris ar líne |2021 - >? |Iris eile do dhaltaí scoile ó Chúnam Éireann | |Clúdach céanna le 'Domhan Níos Fearr' ón roinn gnóthai Eachtracha https://www.ourworldirishaidawards.ie/wp-content/uploads/2020/10/Irish-Aid-2021-Pupils-supplement_IRISH_Online-version-2.pdf{{Dead link|date=Samhain 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} |- |'''Comhscéala - nuachtlitir''' |Iris mhíosúil |1995>? |CnnaG | | |- |'''Cothrom (na) Féinne''' |Iris |?<1940>? |Iris de chuid Choláiste na h-Ollscoile BÁC |''Dónall Ó Móráin / Aogán Brioscú'' | |- |'''Craic''' |Iris |?<2008 >? |Irisleabhair Nua Na Cuallachta, i nDoire | | |- |'''Craobh Rua''' |Iris |>1913< |Craobh Rua CnaG 1 eagrán amháin (dar le Aodán Mac Póiín) |''Cú Uladh? Alt leis ann'' | |- |'''Cuaille''' |Iris lín |2020 - 2021> |Iris nua Ghaeilge an CLG, feiliúnach do lucht meánscoile |''Jamie Ó Tuama'' |Bunaithe ag oifigeach Gaeilge an CLG Jamie Ó Tuama le linn an chéad tréimhse dianghlasála 2020 |- |'''Cuisle na nGael''' |nuachtlitir | |Iris Choláiste Ollscoile BÁC | | |- |'''[[Cuisle (iris)|Cuisle]] -''' '''''iris don nua aois''''' |Iris |1998 - 2000 |Foilseachán an Phobail, Casla. Bhí baint ag [[Pléaráca Chonamara|Pléarácha]] leis. |''Uinsin Mac Dubhghaill'' |[[Donncha Ó hÉallaithe]] a bhunaigh [http://homepage.tinet.ie/%7Ecuisle1/cuisle.htm Suíomh idirlín] [https://cadhan.com/cuisle/ Cartlann ar líne] |- |'''Cumarsáid''' | | |Iris bhliantúil scoil iriseoireachta i Ráth Maonis | | |- |'''Cumarsáid:''' '''''Ceol Cois Móire''''' |Iris | |Bunaithe ag Padraig Ó Fiannúsa mar chuid de Cumann seanchais Cois Móire. | | |- |'''Cumasc''' |Iris idirlíon |1998 |An chéad Iris Ghaeilge ar an idirlíon |''Cynthia Ní Mhurchú'' |Comhfhiontar de chuid RnG, Foinse agus telecom Interneta |- |'''CultúrLán''' |Iris |?<2015-2017>? |Foilseacháin idir nuacht agus fógrai imeachta dé-mhíosúil Chultúrlann Mhic Adaim - Ó Fiach |''Conchubhair Ó Lioatháin'' | |- |'''Dáil Na Mumhan''' |nuachtlitir |?<2012 - 2014>? |Imeachtaí i gCúige Mumhan - nuahtlitir CnG i gcúige Mumhan | |www.dailnamumhan.ie |- |'''Dearcadh''' |Nnuachtán |?<1954>? |“Cuirtear an Náisiún Gaedhealach i n-ath-réim” | | |- |'''Deile''' |Iris |1995>? |Iris mhuintir Chonamara i mBaile Átha Cliath | | |- |'''Deirdre''' |Iris |1954 – 86 |Iris na mBan |''Gearóid Ó Cuinneagáin'' | |- |'''Dinnseanachas''' |Iris |1964 – 67>? |Iris Chumainn Logainmneacha | | |- |'''*Domhan Níos Fearr''' |Iris |2019 - 2021> |Iris do bhunscoileanna chun spriocanna Cúnamh Éireann a mhúineadh. | |Eisithe ag an Roinn Gnóthaí Eactracha <nowiki>https://developmenteducation.ie/app/uploads/2020/02/Irish-Aid-2020-Pupils-supplement-Irish_AW2.pdf</nowiki> |- |'''*Dréimire''' |Iris oideachais |1997-2021> |cleachtaí d'ardleibhéal na hardteiste i bhfoirm iris a clóitear 6 nuair sa bhliain | |Gael-Linn féach idirchéim ⁊ staighre https://www.gael-linn.ie/en/teaching-learning/dréimire/113-0/ |- |'''Dúchas''' |Iris |?<1962 – 1966>? |Iris Chumainn Ghaelaigh Choáiste Phádraig, Droim Chonrach | |Cóip ar fáil ó ABE Books |- |'''Duilleog''' |Nuachtlitir |2008 - '19 |Nuachtlitir Chomhair Chumainn forbartha Ghaoth Dhobhair, An chrannóg, Doire Beag | |http://www.bealoideasbeo.ie/Duilleog |- |'''Éarna''' |Irisleabhar |1922-25 |Irisleabhar fe chúram an Scoil Cheilteach i gcoláiste na hOllscoile i gCorgcaigh | |''“Aims to encourage the use of "Irish as a conversational medium for living interests and modern thoughts".--v. 1, no. 1, p. 42.'' '' Irisleabhar nua é seo, Déanfa sé a chion féin chin Oideachais na tíre a Ghaelú de chionn litridheacht is ealadhntacht do cheapadh san Ghaedhilg”'' - fógra san iris An Róimh. |- |'''Éigse na Tríonóide''' |sraith | |Cumann Gaelach Coláiste na Trínóide | | |- |'''Éigse Nua-Ghaedhilge''' |Sraith |1933-34 |''Dhá thráctas ar fhillí na Gaeilge ó 16ú céad dtí lár 18ú céad'' |''Piaras Béaslaí'' |Eagrán a 1 16-17 céad Eagrán a 2 17-1850 |- |'''Éire Glas go Buan''' |Iris leabhar |2020 |"12 scéal faoin Aontas Eorpach agus comhshaoil na hÉireann" |Gerry Kiely, Ceann Ionadaíocht an Choimisiúin Eorpaigh in Éirinn |Irish Choinisiúin na hEorapa |- |'''Éire Óg 2 theangach''' |Iris | |bunaithe agus eagarthóir Gearóid Ó Murchu | | |- |'''Éire, Bliainiris Gael''' |Iris bliantúil |1940-84 |Rogha Saothair Gaedheal mBeo |''Roibéard Ó Faracháin'' |CnnaG |- |'''Éire Sean agus Nua''' |sraith |?<1953/61>? |Na Bráithre Críostaí | | |- |'''Eipic!''' |Iris |MF 2017 - 2022 >? |€2.50 Irisleabhar Nua Gaeilge le hAghaidh Dhaltaí na hÉireann |''Stephen Keane (primary planet)'' |foirm ordaithe [https://www.cogg.ie/eipic%2521-tairiscint-speicialta/ Eipic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230922150201/https://www.cogg.ie/eipic%21-tairiscint-speicialta/ |date=2023-09-22 }} 10 gcinn li rith na scoilbhliana. Scríofa i mBéarla ar dtús ansin ofráileadh do COGG é agus mhaoinigh siad é agus Pádraig as COGG a cheartaíonn na haltanna. Aistriúchán a bhí i gceist ar dtus ach anois tá daoine ag scríobh altanna. |- |'''Eleathanach''' |Irisín |?<2009?-2020> |Roinn Froebel don Bhun- agus Luath- Oideachas, Ollscoil Mhá Nuad, OÉMN, i gcomhpháirt leis an Idirbhliain, Coláiste Alexandra, BÁC 6. |''<nowiki>https://www.maynoothuniversity.ie/sites/default/files/assets/document//Eleathanach%20363.pdf</nowiki>'' |Aon leathanach de ghearrtóga 3 nó ceithre uair le linn míonnna na bliana léinn. |- |'''Eureka''' |Iris |2004 -2016 |Forlíonadh Eolaíochta do scoileanna, i bpáirt le hIonad oideachais Eolaíochta Coláiste Pádraig |''John Walshe – aistrithe Baibre Ní Ógáin'' |Seachtainiúil le linn tréimhse na scoile leis an Irish Independent. |- |'''Fanad''' |Iris |??? |???? | | |- |'''Faoi Ghlas''' |Iris |?<1938-45>? |Iris Lámscríofa na bPoblachtánaig i bPríosúin na Croimghlinne Béal Feriste |''idir 4-5 go neamhrialta- Páipéar Gaeilge Shinn Féin Sráid Chaoimhín, Foilseacháin na Poblachta. BÁC'' | |- |'''Faoi Ghlas''' |Iris |?<1981>? |Iris Lámscríofa na bPoblachtánaig i bPríosúin Phort Laoise | | |- |'''Fastaoim''' |Iris |1971>1973/4 |Coisde cearta náisiúnta Chroca Dhuibhne |''Breandán Mac Gearailt / Breandán Feirtéir'' |“Tá Fastaoim marbh ach níl Corca Dhuibhne gan irisí” - Pobal 24 Bealtaine 1974 |- |'''Feabhas''' |seachtanán |?<2014> |Treoirleabhar do Scrúdú na Gaeilge na hardteistiméireachta | |Forlíonadh de chuid 'Seachtain' |- |'''Fearsaid''' |Iris |1956 arís i 2006> |Iris iubhaile an Chumainn Ghaelaigh Ollscoil na Banraíona Béal Feriste | | |- |'''[[Feasta]]''' |Iris |1948-2023> |Iris Liteartha, Bunaithe ag CnG ag cur nua scríobhnóireacht chun cinn |''Pádraigh Ó Fearghusa / Conchubhair Ó hAodha 2020'' |alt ar dheireadh [https://tuairisc.ie/deireadh-a-chur-leis-an-iris-feasta-tar-eis-75-bliain-de-dheasca-easpa-tacaiochta-on-stat/ Feasta] théis 75 bliain |- |'''Fé Bhrat Bhridhge''' |Iris bhliantiúl |1933>? |Uimhir a 5 1933. Iris bhliantiúil Scoil Bríghd Earlsfort Terrace BÁC 1. |''Gavin Louise duffy'' |foilsithe ag An Bhrídeog ->teideal 1-4 |- |'''Féile na nGaedhael''' |Irisean |1922 |Ráitheachán CnaG London, Féile bhríghde, Bealtaine, Lúnasa, Samhain | | |- |'''Féilire na Gaedhilge''' |almanag |1904-11 |Saghas Alamang, le féilte agus ainmneacha craobhacha, dialann ⁊rl |''Earnán De Siúnta'' |eisithe ag CnG |- |'''Fianna''' |Sraith |1922>? |The voice of young Ireland - Vol. I., no. 1, Tone commemoration number. | |Dublin woodprint works |- |'''Fír''' |Iris |1941-58 |Irisleabhar Chumann Éigse agus Seanchuis, Coláiste na hiolsgoile, Gaillimh | | |- |'''Fios Feasa /Splanc/Futa Fata /Gan Dabht''' |Nuachtlitir |?<2002 -03>? |Nuachtlitir Choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |Flúirse agus Súil Eile á gcló leis |- |'''Fliuch''' |Iris |2015/6>2019 |Táir Iris - “An Chéad Phornó i nGaeilge'. Iris ghréasáin Déanta ag scoláirí meáin as Béal Feirste BÁC Gaillimh | |dhá h-eagrán 1 - 2015/6 - 2 - 2019 Is féidir 'teacht' air anseo https://https {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200625000000/https://https//udn.com/news/story/121424/4659358 |date=2020-06-25 }}://archive.org/details/@fliuch_mag] |- |'''Flúirse''' |Iris |<?2008 -2011 |Iris Bhliantiúl/ Dé bhliantiúl Choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |Foilsíonn siad Splanc, Fios Feasa, Suil Eile freisin |- |'''Flós Fómhair''' | |1?<973-'78>? |An t-Oireachtas |''Donnchadh Ó Súilleabháin'' | |- |'''[[Foinse]]''' |Nuachtán |1996 >'09 -'15 |Nuachtán Sheachtainiúl – nuacht idir/náisiúnta |''Breandán de Lap /'' ''S T Ó Gairbhí go 2009'' |Stad an nuachtán i 2009, ansin ghlac an Independent an teideal is d’fhoilsigh mar fhirlíona é gan na h-iriseoirí ceanna, cuireadh ar an idirlíon é i 2013 agus cuireadh deireadh leis i 2015. tháinig Gaelscéal ina dhiadh. |- |'''Fuaim na Mara''' |Irisleabhar |1925>? |Irisleabhar Choláiste Mhic Phiarais, Gaillimh | | |- |'''Gaedhal Feriste''' | |197?>? | | |Luaite ag Eoghan Ó Néil in aggalamh Nuacht 24 “sna seachtóidí bhí Gaedhal Feriste” |- |'''Gaelachas (II)''' |Iris | |Iris Nua aoise :Online magazine of Irish culture written entirely inthe Irish language. | |Níl an suíomh beo a thuilleadh |- |'''Gadelica''' |Irisleabhar |1912 -'13 |A journal of modern-Irish studies |''Tomás Ó Rathaile'' |Iris chun cabhrú le fás na teanga sa tsaol nua |- |'''[[Gaelscéal]]''' |Nuachtán |2009 -'13 |Nuachtan Seachtainiúl |''Ciarán Dúnbarra'' |Thánaig amach théis maoiniú Foinse a aistriú chucu |- |'''Gaelscoileanna''' |Iris |?<2013> |Iris -an fheachtas | | |- |'''Gaelport.com''' |Iris idirlín |1995-'14> |Príomhshuíomh eolas na Gaeilge CnnaG | | |- |'''Gaeltacht''' |nuahctán |1973 |'Páipéar Nuaíochta' áitiúil as iarthuaisceart Dhún na nGall faoi chúrsaí reatha a foilsíodh ar bhonn coicíse sa bhliain 1973. | |10 gcóip idir Feabhra agus Iúil 1973<nowiki/>http://www.bealoideasbeo.ie/gaeltacht |- |'''Gaeltacht 21''' |iris idirlín |2009- 2021> |Tháinig i ndiaidh an Cúl-éisteoir |''Eoin Ó Riain'' |Is cosúil nár bhfuair Eoin Ó Riain coladh oíche feadh na blianta i bhfiannaise stair na bpostálacha - aon am ó 3.30am go 6.45am agus é ag scríobh An Codú chomh maith. |- |'''Gáir an Chláir''' |sraith |2003>? |Nuachtlitir An Clár as Gaeilge | | |- |'''Gáire''' |Iris |1973>? |Iris Oideachais do rang a 1- 2 |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Galvia''' |Iris |1954-74 |Irisleabhar Chumann Seandálaíochta is staire na Gaillimhe | | |- |'''Geamhar''' |Iris |<?<1956->? |Iris chuallacht Mhuire gan Smál, Sráid Gardiner BÁC |''Breandán Mac Giolla Choille'' | |- |'''Gealán''' |Iris |1976 |Irisleabhar teagaisc do dhaltaí |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Gealán na n-Óg''' |Iris |1990-91 |Irisleabhar teagaisc do dhaltaí óga |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Geasa''' |Iris |?<90aidí>? |Iris an Chumainn Ghaelaigh Ollscoil na Ríona BF |''Gearóid Ó Cearbhalláin'' | |- |'''Gearrbhaile''' |Iris bhliantiúl |1927>? |Ar n-a chur amach i gColáiste Seósaimh Naomhtha -Béal Átha na Sluagh |''Eric Mac Fhinn'' |Bunaithe ag Eric Mac Fhinn |- |'''Giota''' |Iris |<200?> |foilsithe ar shuíomh craiceáilte.com |''Rónán Mac Aodha bhuí?'' | |- |'''Gliondar''' |Iris | |Irisleabhar teagaisc do dhaltaí 7-9 |''Seosamh Ó Muircheartaigh'' |(Folens) |- |'''Glór''' |Irish/Nuachtlitir |2019> |Nuachtlitir Oifig Phleanáil Teanga Ghaoth Dobhair “Buanú agus neartú anghaeilge san Iarthuaisceart” | | |- |'''Glór ar Phár''' |Iris |1884-85 |Iris de chuid Glór na nGael | | |- |'''Glór Inse Bhán''' |Iris |?<1972>? |Iris Theampall an Ghleanntáin, Co. Luimnigh - Coiste Ghlór an nGael na háite | |Bhí baint ag Micheál ó hAirnéide leis |- |'''Glór na Carcach''' |Iris |1918 |Iris lámhscríofa na bpriosúnaigh |''Earnán De Blaghd'' | |- |'''Glór na Féile''' |Bliainiris |?<1979>? | | | |- |'''Glór Na Ly''' |sraith |1911-12>? |Páipéar nochda a n-ay an ví |''Shan Ó Cuív'' | |- |'''Glór Uladh''' |Nuachtán |?<1950 – 1957>? |The Voice of the Republican North, Foilsithe ag Sinn Féin Bhéal Feirste |''Jimmy steele'' | |- |'''Gluais''' |Iris Míosúill | | | | |- |'''Gob An Chlub''' |Nuachlitir |2001 >? |Nuachtlitir Úr do bhaill an Chlub a bheidh réibhléiseach, reibiliúnach,ragairneach, Raibileiseach, Radacach agus fiú ráiméiseach. | | |- |'''Goitse''' |Nuachtán |2010 – 2014 |Nuacht míosúil as Iarthar Dhún na nGall |''Danny Brown'' | |- |'''Greann''' |Iris | |Clóite i nDroichead Átha (Drogheda atá scríofa i gCatalóg LNÉ) | | |- |'''Greann''' |Iris | |Irislebhar teagaisc do dhaltaí 10-12 | | |- |'''Greann''' | | |Irish fun infact and fiction (Ní heol an ionann seo agus thuas) | | |- |'''Greannán''' | |?< 1992 >? |luaite i ‘Laochra Léinn’ in éindi le Lá agus Mahogany Gaspipe | | |- |'''Greann na Gaeilge''' | |1901-1907 |Leabhairín Gaeilge le hAghaidh an tSluaigh |''Éinrí Ua Muirgheasa'' | |- |'''Guth''' |Nuachtlitir |1965 – 67>? |Nuachtlitir Choiste Chathair Átha Cliath de Chonradh na Gaeilge 3d. | |Iml. 1, Uimh. 1, Samhain 1965. |- |'''[[Guth agus Tuairim|Guth ⁊ Tuairim]]''' |sraith |1979 -1984 | colspan="2" |[Dublin] Association of Principals and Vice-Principals of Community and Comprehensive Schools. |[http://www.bealoideasbeo.ie/Guth_Tuairm Cartlann ar líne] |- |'''Guth An Ghárda''' |Irisleabhar? |?<1924>? | | |Clóite ag Alex Thom, BÁC Vol 1 Umh.10 -1924 |- |'''Guth Ghoill''' |Iris |?<2008-2020>? |Céim Aniar Teo. Áras Ros Goill, Na Dúnaibh, Tír Chonaill | | |- |'''Guth na Scannán''' |sraith |1956 |Journal of the Cork branch (Irish Film Society) | | |- |'''Húrascáil''' |Iris |1978? |Scig-iris oifigiúil Sheachtain na Gaeilge |''Gabriel Rosenstock?'' |Seans go mbeadh fhios ag Ciarán Ó Feinneadha |- |'''idirchéim''' |Iris |?<2011-2021> |cleachtaí don idirbhiain i bhfoirm iris a clóitear 3 n-uaire sa bhliain | |Gael-Linn |- |'''Imleachán''' |Iris |?<2008 >? |foilsithe ar shuíomh craiceáilte .com |''Rónán Mac Aodha bhuí?'' | |- |'''IMRAM''' |Iris |2015> |Iris litríochta na Gaeilge |''Liam Carson 7 Cathal Póirtéir'' | |- |'''iMúscraí''' |Iris/Nuachtlitir – Cín Lín |2011-2012 2012 > |Nuachtlitir chomharchumann forbartha Mhúscraí. 8 eagrán mar iris go 2012 is ó 2012 mar chín lín |''Conchubhair Ó Liatháin'' |<nowiki>http://issuu.com/imuscrai/docs/imuscrainua_4nua</nowiki> |- |'''In Ard An Tráthnóna Siar''' |nuachlitir lín |2012-'18> |r-Nuachtlitir Chorca Baiscinn, Bliantiúil gach Nollag |''Seosamh Mac Ionrachtaigh'' |Iris nua na Gaeilge ó Choiste forbartha Gaeltachta Chontae an Chláir. http://www.gaelscoileanna.ie/news/school-stories/seoladh-na-hirisleabhar-nua-in-ard-an-thrathnona-siar-r-nuachtlitir-chorca-baiscinn/ |- |'''Inis Fáil,''' |Irislebhar |1923 -29 |Na Macaibh léighin i mBelmont, tig Lorcáin | |Lean mar Irisleabhar Lorcán Naomhtha' |- |'''Indiu / [[Inniu]]''' |Nuachtán |1943/84 |Glún na mBuaidhe – craobh na h-aiséirigh CnaG |''Ciarán Ó Nualláin go 1979,'' ''Tarlach Ó hUíd 1972-84'' |Míosagan go 1945, Seachtanán ina dhiadh sin Tháinig Inniu agus Amárach le chéile chun Anois a bhunú i 1984 |- |'''[[Innti]]''' |Iris |?<1984>? |Irisleabhar filiíochta | |“Filíocht ba mhó ba chúram d’Innti - Al T. |- | '''Iorras Aithneach''' |Irisleabhar |1990 - 2023> |Sean-phictiúir, nua-phictiúir, scéalta, cur sios ar imeachtai agus eachtrai a tharla |''Máirtín Ó Catháin'' (2021) |Agallamh ar [https://www.rte.ie/radio/podcasts/22040206-leabhar-iorras-aithneach-2021/ RnaG] le Mháirtín Ó C 2021 Anois ar an idirlíon ó 2023? Alt ar [https://peig.ie/en/2023/07/irisleabhair-a-bhfuil-sceal-pobal-gaeltachta-le-30-bliain-iontu-le-fail-ar-line/ PEIG] ins dtaca |- |'''Iris Chumann Seandálaíochta is Staire Chiarraí,''' |Iris | |Páipéar reachtmhaine dá theanga chum Gaedhilge do chur ar ahaidh. | | |- |'''Iris an Fháinne''' |Iriseán |1919-31>? |Gasra an Fháinne, |''Piaras Béaslaí'' | |- |'''Iris an Phuist''' |Iris |1927 | | | |- |'''Iris Eoghanach''' | |2020 - 2021 |Iris Mhíosúil do ghaeil thír Eoghan, le fáil san Ulster  Herald,, Dungannon Herald, Strabane Chronicle |''Seán Mór'' |Ceithre scríobhnóir agus é ar fad déanta go deonach |- |'''Iris Eoin''' |Iris |?<1984-2021> |Iris bhliantiúl na ndaltaí as Coláiste Eoin agus Íosagáin BÁC |Eagarthoirí éagsula chuile bhliain |Bhíodh ainmneacha éagsúla orthu chuile bhliain 'An Cinsire',' Gliogar' |- |'''Iris Éigse''' | |1963-73 |Comhairle Náisiúnta Drámaíochta, | |Curtha i gcló ag Ó Siadhail |- |'''Iris Fhianna Fáil''' |Iris |1977-1993 |Fianna Fáil | | |- |'''Iris na hÉagsúlachta''' |Iris |2022 |leagan Gaeilge den Iris Diversity Journal |Barbara Nolan - Ceann Ionadaíocht an Choimisiúin Eorpaigh in Éirinn |Eisithe ar line ag an Aontas Eorpach Scéalta faoin Aontas Eorpach, mar aon le scéalta faoin gcomhionannas agus faoin gcuimsiú in Éirinn |- |'''Iris na hOidhreachta''' |Iris |1989 -2002> |Teidil éagsúla chuile bhlian ag braith ar an téama |''Pádraig Ó Fianachta'' |An Sagart a d'fhoilsigh |- |'''Iris na Tulaí''' |Iris |1993 |Gaillimh |''Seán Breathnach'' |Bhí baint ag An tAthar Fiontán Ó Monacháin atá ina Easpag ar Chill Dá Lua ó 2016 anois. |- |'''Iris IarChonnacht''' |Iris |?<1970>? | | |'''Deir Deasún Fennel (Pobal Bealtaine) go raibh Iris Iarchonnacht le teacht amach an lá a dtáinig sé amach''<nowiki/>' Pobal 7 Samhail 1970' |- |'''Iris Oifigiúl an Aontas Eorpaigh''' |leabhar? (LNÉ) | | | | |- |'''Iris Oifigiúil na gCineálacha Plandaí''' |Irisleabhar |1981 |Controller of Plant Breeders' Rights | | |- |'''Irisleabhar''' |Irishleabhar |??? |Irishleabhar Roinn Chosanta -Cosaint Shibhialta (civil defence bulletin) | | |- |'''Irisleabhar Chnuc Mhuire,''' |Irisleabhar | |Knock Shrine Annual | | |- |'''Irisleabhar Chorcaighe,''' |Irisleabhar | | | | |- |'''Irisleabhar Chumann na gCéimithe i gCorcaigh?,''' |Irisleabhar | -1923 ??? | | | |- |'''Irisleabhar Comhaltas Cána,''' |Irisleabhar |?<1938>? | | | |- |'''Irisleabhar Lorcáin Naomhta''' |sraith |1922-25 |Mic Léighinn i mBelmont, Tig Lorcán BÁC | |'Inis Fáil' a bhí roimhe |- |'''Irisleabhar Muighe Nuadhad/Mhá Nuad,''' |Irisleabhar |1897/9 -2021> |Ollscoil Náisiúnta na hÉireann Má Nuad |''Pádraig Ó Fianachta.'' ''Eag. 2020 Tracey Ní Mhaonaigh'' |Meastar gur thosaigh sé i nGaeilge ach dátheangach le déanaí. Eag. 2020 i nGaeilge amháin Baineann traidisiún fada le h''Irisleabhar Mhá Nuad'', traidisiún ar cuireadh tús leis in eagrán na bliana 1898–99 den ''Record of The League of St. Columba''. Cuallacht Cholm Cille, cumann na mac léinn, a bunaíodh sa bhliain 1898, a chuir an ''Record'' amach agus é de chuspóir acu oidhreacht liteartha, eaglasta, staire agus teanga na tíre a chur chun cinn. Sa bhliain 1907, foilsíodh faoi ainm nua é — ''[http://www.irisleabhar.ie/ Irisleabhar Muighe Nuadhat]'' — ainm atá beo i gcónaí. |- |'''Keltic Journal and Educator''' |Irisleabhar |1869 -1871 |Irisleabhar Gaedhilge do foillsigheadh i Manchuin |''F/C Séamus Ó Rónáin'' |Canónach Ulick de Búca agus Tomás Ó Flannghaile (baile an Róba) ag scriobh ann. |- |'''Lá > [[Lá Nua]]''' |Nuachtán |1984>2007-2008 |An Cultúrlann Béal Feirste |''Conchubhair Ó Liatháin / Eoin Ó Néill / Domhall Mac Giolla Chóill/ áine Mhic Gearailt / Caomhán Ó Scollaí - dearthóir/'' |Ghlac anderstown News seilbh air i 2007 Ach baineadh a mhaoiniú dóibh i 2008. |- |'''Lasair''' |Iris bhliantiúl |1980-83 |Taighde agus Macnamh [3 h-eagrán ar fad], Coiscéim |''Pádraig Ó Snodaigh, Tomás Mac Síomóin'' | |- |'''Léachtaí An Fhóram Díospóireachta''' |Tréimhseachán |2011-'13> |Plé ar fhiúntas ath-shealbhú na Gaeilge mar leasa don Stát is don tír |''Breandán Mac Cormac, Peadar Kirby, Alan titley'' | |- |'''Léachtaí Cholm Cille,''' |Sraith |1970 -'15>? |á chló ag 'An Sagart' i Má Nuad |''Pádraig Ó Fiannachta'' | |- |'''Leadrán.com''' |Iris idirlín |2014> |“Tá neart suimiúl sa saol”, Nuacht, Spóirt, Teichneolaíocht, Ceol, Físeán | |Aidhmeanna: 3.Na rudaí ar siúl as Gaeilge timpeall an ghreásán a chur chun cinn 5. Gach riail ghramadach a briseadh |- |'''Léann''' |Iris |2007 |Cumann Léann na Litríochta Béal Feriste | | |- |'''Léann Taighde''' |Irislín |2015> |Iris Léann i nGaeilge le measúnú léannta déanta ar chuile alt. Choláiste Phádraig | |Saor in aisce |- |'''Leas''' |Iris |1972-5>? |Idir 4-5 go neamhrialta- Páipéar Gaeilge Shinn Féin Sráid Chaoimhín, Foilseacháin na Poblachta. BÁC |''Dónal Ó Lubhlaigh, Diarmuid Ó Súileabháin, Lorcán Ó Treasaigh'' | |- |'''Leoithní Aniar''' |Irisleabhar | |Irisleabhar Sgoil Mhuire Clochar na Trócaire, Béal Átha, An Fheardha | |Míosúil. |- |'''[[Éigse (iriseán)|Lia Fáil]]''' |Iris |1924-32 |Irisleabhar Gaedhilge Ollsgoile na hÉireann. |''Dubhghlas De hÍde'' |Comhluċt Oideaċais na hÉireann |- |'''Liarlóg -Lucsamburg''' |Irislín |2014 |Irisleabhar idirlíon Mhíosúil faoin saol i Lucsamburg. |''Seanán Ó Coistín as Cill Dara'' | |- |'''Lic an Teallaigh''' |Iris |1931 |An tAthair Eric Mac Fhinn |''Eric Mac Fhinn'' | |- |'''Loch Léinn''' |Irisleabhar |1903-05 |Irisleabhar Míosúil as Cill Áirne | | |- |'''Lug''' |Iris |1972-? |Iris nua liteartha le Tarlac de Blácam – Pobal 17 Iúil 1972 |Tarlac de Blácam + BrianMac Curtáin | |- |'''Luimne''' |Iris |1999-2000? |Colaiste Mhuire gan smál Luimneach (Mary I. College) |''Cathaoir Ó Braonáin'' | |- |'''Macalla''' |Irisleabhar |1976-83>? |Irisleabhar Coláiste na hOllscoile Gaillimh 1976. | | |- |'''[[Mahogany Gaspipe]]''' |Iris |1980>? 1998-'00 |Dírithe ar Dhaltaí Meánscoile |''Séamus Ó Maitiú'' |Eisithe ag Bord na Gaeilge ansin Gael-linn |- |'''Malairt''' |Iris |1977>78 (uimh2)>? |Iris An Chumann Ghaelach Ollscoil na Banríona |''Tomás Mac Sheoin'' | |- |'''Meitheal''' |Iris |1970->? |Iris Nua ó Chléirscoil Mhá Nuad | |(iris Champaí Cholmcille) agus smaointí doimhne ann faoi fhadhbanna na nGaeltachtaí Éagsúla.' Pobal 4 Meitheamh 1970 |- |'''[[Meon Eile]]''' |Iris Idirlíon |2014>2021> | | | |- |'''Mionlach''' |Iris |2015>2017> |Cúrsaí reatha,polaitíocht, nuacht idirnáisiúnta, amhráin, Fillíocht 7 tuilleadh |''foilsithe ag Misneach na Gaillimhe in Ollscoil na Gaillimhe'' |Grúpa clé-eiteach a dhéananns an nasc idir an ghéar céimteanga agus an ghéar-chéim eacnamaíochta |- |'''Míosachán na gClódóirí''' |Sraith | |Dublin, I.G.S. | | |- |'''Misneach''' |Iris |1919-22 |Irish Chonradh na Gaeilge | |Teideal úr ar 'Fáinne an Lae' |- |'''Misneach''' |Nuachtán |1971-75 / |Iris Ghluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta (Corca Dhuibhne) |''Breandán Mac Gearailt'' |Lean Fastaoim agus Nuacht Dhuibhneach |- |'''Molua''' |sraith/serial |?<1934-59 |Irisleabhar Cuallachta Griogóir, N. Organ of the Association of St. Gregory | | |- |'''Muintir Acla''' |Iris |1995-1998>? |Irisleabhar Coláiste na hOllscoile Gaillimh 1976. | | |- |'''Ná Bac Leis''' |Nuachtán |1915 |In aghaidh an Rialtas agus an Chogadh Mhór (18 ar fad) |''Seán Mac Giollarnáth'' | |- |'''Nasc''' |iriseán |1996 |Nuachtlitir an tionscnaimh bainistíochta straitéisí. | |Roinn an Taoisigh |- |'''Nasc''' |Iriseán |1991> |Iris Oifigiúl 'Ógras' | | |- |'''Nasc''' |Iris |1966-79>? |Irish chonradh na nÓg | | |- |Newsletter |Iris |2024> |Irish jesuits international Leagan Gaeilge Dé-bhliantúil |John Guiney |Foilsíodh an chéad cheann mar Imleabhair 40 Earrach 2024 |- |'''[[Nós (iris)|Nós]]''' |Iris |2008-2021> |Iris do dhéagóiri agus ógfhasta |''Tomaí Ó Conghille / Máiréad Ní Thuthaigh, Maitiú Ó Coimín'' |thosaigh mar iriseáin ghréasáin ansin maoiníodh le cur i gcló |- | '''[https://www.ucd.ie/icsf/en/studenthub/nua-aois/ Nua Aois]''' |Iris |1971-2015>? |Cumann Liteartha UCD Iris Ollscoil Bhaile Átha Cliath, Litríocht acadúlach agus tuaraimí |''Emma Ní Nualláin (2010-12)'' | |- |'''Nuacht''' |Nuachtán |?<2011>? |Eagrán speisialta do Sheachtain na Gaeilge Coiste An Chumainn Ghaelaigh UCD |''Cormac Breathnach,Lisa Nic an Bhreitheamh,Eoin Ó Cróinín'' | |- |'''Nuacht Átha Cliath''' |Iris |2013->'15 |Arna eisiúint ag Connolly Books. Eagrán 1 Fomhair 2013 Saor in aisce |''Cris Ní Choistealbha,'' ''Cormac Breathnach,'' ''Eoin Ó Cróinín,'' ''Eoghan Ó Murchadha'' | |- |'''Nuacht Baile na nGall''' |Leathanach FB |2014> | |''Duine le Raidió na Gaeltachta'' |Fós le haon Nuacht a chuir in airde agus mí-litrithe gan 'H' tar éis an B. |- |'''Nuacht Chorca Dhuibhne''' |sraith/serial |1972 -81 |Comharchumann Forbartha Chorca Dhuibhne – clóite i Luimneach | |An-leagan amach, an-slachtmhar... Clóite i Luimneach cén fáth' -Pobal 20 Márta 1973 |- |'''Nuacht Feirste''' |Nuachtán | | | | |- |'''Nuacht Ghaeltarra''' |Iris |?<1971>? |Na Forbacha Gaeltarra Éireann | | |- |'''Nuacht Mhall''' |clos iris |2020 -2021> |Príomhscéalta na seachtaine léite go mall d’fhoghlaimeoirí CnaG Lúndain atá á ndéanamh. | |<nowiki>https://anchor.fm/cnag-ldn</nowiki> |- |'''Nuacht UCG''' |Sraith | | | | |- |'''Nuacht 24.com''' |Suíomh Nuachta |2014 |G ní F: “ Cad é an gaol idir Nuacht 24 agus Nuacht24.com EÓN: “comhfhiontar é idir Nuacht 24, an comhlacht Rua Media agus Fusion Broadcast Teo. | | |- |'''Nuacht 24 / An Druma Mór.com''' |Nuachtán |2009 – 2010 9/5/2010 |Iomaí foinse nuachta Gaeilge ar an idirlíon, Cínlae-lín ina measc |''Eoghan Ó Néill'' |Bhíodh ghréasáin (An Droma Mhór.blogspot.com) Agus eagráin á gcló go 2010, ansin leanadh faoin ainm Nuacht24.com |- |'''Nuacht1.com''' |Ilnuachtaire / Lithreán Nuachta Gaeilge |?<2012-'15> |Coiste BÁC de CnG Nascanna go Gach alt as Beo, Foinse, gaelport, Gaelscéal, Meon eiel,Nuacht 24, Nuacht RTÉ Treibh (IT), Tuairisc, Podchraoltaí, blaganna. Athnuaithe gach lá. RnG, RnaL, RF, RrR, TG4, Pod Chrl. | | |- |'''Nuaidheacht''' |Nuachtlitir |1982-2000 |Nuachtlitir Conradh na Gaeilge, Washington | | |- |'''NUACHTLITREACHA + Tuarascálacha bhliantiúla''' | | |''Eisíonn beagnach chuile ranna agus fo-ranna rialtas tuarascáil bhliantiúl i nGaeilge freisin eisíonn na heagraisí Gaeilge agus na Gaelscoileanna nuachtlitreacha seachtainiúla nó míosúla ar an t-idirlíon agus ar phár. Freisin bíonn leabhráin ann dos na drámaí agus na sacraimintí eaglasta. Seo thíos roinnt des an naucht litreacha a bhíodh is a bhítear dá n-eisiúint.'' | | |- |'''Nuachtlitir''' |Iris |?< 1991>? |An Chomhchoiste Réamhscoilíochta Teo. | |maoinithe ag Údarás na Gaeilge agus an Chrannchur Náisiúnta |- |'''Nuachtlitir an Leitriúich''' | |?<1974>? | | |Eisithe ón nuaGhaeltacht (ó thaobh aitheantas de) An Chlocháin' – pobal 24 Beal 1974 |- |'''Nuachtlitir Chonradh na Gaeilge''' |Iris mhíosúil |1965>'17> |Eolas ó na cúigí agus thar lear |''Julian de Spáinn (ó 2011)'' | |- |'''Nuachtlitir Comhlathchas Náisiúnta Drrámaíochta''' |Iris bhliantúil |?<2011->? |Nuachtlitir ar fhéile náisiúnta drámaíochta Gaeilge | |eisithe ag an comhlachas Náisiúnta Drámaíochta, Camas, conemara |- |'''Nuachtlitir Chumainn Chultúrtha Mhic Reachtain''' | |198?-9? >? | | | |- |'''Nuachtlitir Drámaíochta''' |ráiteachán |?<2009-'14 |Comhalachas Náisiúnta Drámaíochta na hÉireann | | |- |'''Nuachtlitir Ghael Bhéal Feirste''' |Nuachtlitir |1969-9? >? | | | |- |'''Nuachtlitir Ghaelchultúir''' |Nuachtlitir |2010-2021> |Nuachtlitir chun daoine a chuir ar an eolas faoina seirbhísí a bhionn á gcur ar fáil acu. | | |- |'''Nuacht Litir''' |sraith |1997 |An Spidéal, Ros a Mhíl, Na Mionna | | |- |'''Nuacht Litir Páirtíocht Ghaeltacht Thír Chonaill MFG-teo''' |Iris |1997-98 |"Cur síos ar thograí sna Gaeltachtaí a fuair tacaíocht LEADER ó Mheitheal Forbartha na Gaeltachta” | | |- |'''Nuachtlitir Ealaíon Na Gaeltachta''' |Iris Gréasáin | |Ealaíon.ie | |Údarás na Gael |- |'''Nuachtlitir na Gaeilge''' |Iriseán |2000 |Cambridge Irish Language Group | | |- |'''Nuachtlitir Óige Ghaoth Dobhair''' |Iris shechtainiúil |?<1985 – 1987>? |foilsithe is dáilte ag a gClub Óige i nGaoth Dobhair | | |- |'''Nuachtlitir Teaghlaigh''' |Iris mhíosuil |2015-2021> |altanna, áiseanna do thuistí agus páistí, greanáin, faigh na focail agus mar sin de á n-éisiúnt ag Glór na nGael |Marcas Mac Ruairí | |- |'''[[Oghma (iris)|Oghma]]''' |Iriseán |1989-98 |irisleabhar litríochta |''Antain Mag Samhráin, Micheál Ó Cearúil, Seosamh Ó Murchú:'' |''tháinig Aimsear Óg ina dhiadh'' |- |'''Oideas''' |Iris |?<-1968-'14 |Iris na roinne oideachais | | |- |'''Óige''' |Iris |1923 |Irisleabhar do leanbhaibh scoile | |Foisitheoir :Guy |- |'''Ollscoil''' |Iris |1992-93>? |Ráitheacháin bunaithe ag Coiste Comórtha an Athar Mícheál Ó hIcí – 6 mhí a leann |''Tomás Ó Monacháiin /Pádraigh Mac Giolla Rí (Fionbarra Ó Brollacháin) feallbhuile na húdarás ar Údarás sa Ghaeltacht'' | |- |'''Ó Thuaidh''' |sraith |1993 -94 |An Daingean, Co. Chiarraí | | |- |'''P agus T''' |Iris | |Iris Oifige an Phoist | |Roinn Post & Telegrafa BÁC |- |'''PEIG''' |Iris Ghréasáin |2015 – 2021> |Pobal, Eolas, Ilmheáin, Gaeilge. CnG BÁC | |tógáil ar an méid a rinne Gaelport, 'As na Nuachtán' |- |'''Pléarácha''' |Iris bhliantúil |1991 > 2014>? |Iris ina féile ina raibh clár na féile, cur síos ar na míreanna agus altanna ar ghnéithe éagsúla. |''coiste eagarthóireachta, Phléarácha Chonamara'' |<nowiki>http://www.cartlann.ie/exhibits/show/cartlann-an-phlearaca</nowiki> |- |'''Pobal''' |Iris |1970>? |Curtha in eagar ag Mícheál Ó Bréartúin, Pádraig Ó Snodaigh |''Mícheál Ó Breatúin Pádraig Ó Snodaigh'' |Pobal Teo. An Charraig Dubh |- |'''Pobal''' |Iris | |Seanchas agus scéilíní do Ghaedhil óga na hÉireann. | |Comhlacht Oideachais na hÉirean |- |'''Pop Nuacht''' |Iris Idirlíon |2011-12 |Seirbhís nuachta Gaeilge ar dhomhan Phopceoil an Bhéarla | |Raidió Rí Rá |- |'''Pléarácha''' |Nuachtán |1981>? |Nuachtán neamhspleách Gaeilge. | |Clóite i mBéal Feirste, neamhspleách ar dtús, ach mar fhorlíonadh leis an Andersonstown News ar ball. |- |'''Preas an Phobail''' |Nuachtán |?<1981>? |Nuachtán neamhspleách Gaeilge. | |Clóite i mBéal Feirste |- |'''Raithneach''' |Iris |1980 |Iris Chuman Gaelach Ollscoil Nua Uladh | | |- |'''Rí Rá''' |Greanán |2013>? |Iris de mear-dhearáin ildaite | |Foilsithe ag Coimicí Gael |- |'''Rosc''' |Irisleabhar |1951-1985>? |Irisleabhar CnG Dáil na Mumhan | |Coicíseachán - Iris dhátheangach CNG darb ainm Rosc ní h-eol an ionann an dá cheann |- |'''Rosc Dubh''' |Comic/meardhearán <197? > | |Meardhearán chun cuidiú le airgead a thiomsú do malairt |''Liam de Frinse'' | |- |'''Rosc Ros Muc''' |sraith | | | |Foilsithe ag Leon Ó Mórcháin |- |'''Sa Ghaeltacht''' |nuahctán |1979 - 1980>? |'Iris Oifigiúil Údarás na Gaeltachta' - míosúil le nuacht ó na ceantreacha Gaeltachta. | |3 chóip le breathnú orthu ar an suíomh seo http://www.bealoideasbeo.ie/index.php/Sa%20Ghaeltacht |- |'''Samhlaíocht Aniar''' |Irisleabhar |1995-97 |Foilsithe i dTrá Lí |''Pádraig Mac Fhearghusa'' | |- |'''Saoirse''' |Iris |1970>? |ó Ghluaiseacht na Poblachta Plás Gardnar | |' Ní Fhacamar Fastaoim, An Lámh Dhearg ná Saoirse le fada an lá an beo marbh iad mar irisí? - Pobal 17 Iúli 1972 |- |'''Saoirse''' |Iriseán |1998 |Foilsithe ag Roinn Chultúr Sinn Féin Béal Feriste (The local newsletter by the jackie Griffith Cumann Provisional Sinn Féin) | | |- |'''[[Saol (Nuachtán)|Saol]] > Saol.ie''' |Nuachtlitir |1974-'11-'14>? |Nuachtlitir mhíosúil do phobal na Gaeilge FnaG |''Colm Ó Tórna'' |Cuireadh dtín idirlíon ansin baineadh a mhaoiniú |- |'''Scathán (An?)''' |Iris |1950 -2006>? |Iris an Chumainn Ghaeligh (Ollscoil na Banríona BF) cultúr, oideachais, litríocht, na coláistí samhraidh..... | | |- |'''Scathán''' |Iris bliantiúl |?<2017 |Iris Roinn Na Gaeilge Coláiste Phádraig Drom Condrach | | |- |'''Scáthlán''' |Iris |1980 - 2016>? |Iris Chumann Staire agus Seanchais Ghaoth Dobhair |''Seán Ó Gallchóir agus Seán Mac Niallais ([http://www.bealoideasbeo.ie/sites/default/files/2018-12/Scáthlán1_1980_OCR_0.pdf Scáthlán a h1])'' |Comhar Chumann Forbartha Ghaoth Dobhair<nowiki/>http://www.bealoideasbeo.ie/sites/default/files/2019-01/Scáthlán%203%20-%201986%20-%20OCR2019.pdf |- |'''[[Scéal (nuachtán)]]''' |Nuachtán |2025> |Nuachtán seachtainiúil Gaeilge |[[Éanna Ó Caollaí]] |Céad eagrán 15/04/2025. 16 lch an eagrán. Leagan clóite amháin. Ar fáil in éineacht le [[The Irish Times|''The Irish Times'']] agus an ''[[Irish Independent]]''.<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /> |- |'''Scéala Aduaidh''' |nuachtlitir |1988-9? |i gcló i mBéal Feriste | | |- |'''Scéal Úr''' |Nuachtán |1966 |Tablóid Ghaeltacht Bhéal Feriste | |Thosaigh is chríochnaigh sa bhliain chéanna. |- |'''Sciath con gCulainn''' |Iris lámhscríofa |1899 |Iris tiolcatha chun leas Ghluaiseacht na Gaeilge, Béal Feirste | | |- |'''Scoth Smaointe''' |sraith |1977-86 -2016>? |Cumann Gaelach Coláiste Mhuire gan Smál Luimneach | | |- |'''Scríobh''' |Irisleabhar |1974-84>? |An Clóchur | |“Díolaim shubstaintiúil éagsúil ar chuma Bliainiris ba ea Scríobh” -Al. T |- |'''Scríbhneoirí Cois Teorann 1>5''' |sraith |2015 >'19> |Coiscéim |''Prin Ó Duigneáin/Seosamh Mac Muirí'' |Meascra saothar pinn ó Liatroim |- |'''Sgéal Nua Na Gaillinhe''' | |1922-25 |National Publications | | |- |'''7 na Seachtaine''' |Iris |<?2014 |Iris Sheachtainiúl a bhí ar fáil ar Gaelport.com | |Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge |- |'''*Seachtain''' |Nuachtán |2013- 2021 |Seachtanán de chuid an Irish Independent | |Lean seo i ndiaidh a leagan siúd de Foinse |- |'''*Seachtain Óg''' |Nuachtán |?<2014> 2021 |Forlíonadh seachtainiúil (de chuid 'Seachtain') Gaeilge do dhaltaí bunscoile | |''féach'' |- |'''Seanchas (ó) Chairbre''' |sraith |1982-93 |Foilsithe i Sciobairín, Corcaigh | | |- |'''Seraphica''' |Irisleabhar |?<1946-48>? |Bliainiris dá Fhoilsiú ag na Frainsiasaí Óga. | |Coláiste San Antoine i Lobháin; Coláiste San Isidhóir sa Róimh ; Coláiste San Antoine i nGaillimh. Franciscan students' annual. |- |'''Sonas''' |Greannán | |Iris oideachais do rang a h1 agus a 2 | |Folens |- |'''SOS''' |Nuactán Scoile |1987-1988 |Nuachtán sheachtainiúil Choláiste Eoin ⁊ Íosagáin | | |- |'''*Splanc''' |Iris |2015 – 2021> |Iris ranga don idirlbhliain |''Gaelinn le cabhair ó COGG'' |Tá suíomh ghréasáin le leagan digiteach agus obair bhreise. Féach freisin Dréinre, ⁊ Staighre [https://www.gael-linn.ie/ga/teaching-learning/splanc/113-2/ suíomh] |- |'''Splunc''' |Iris |2008 -'14> |Iris/ Meardhearán (comic) dé-bhliantiúl Comhluadar |''aistriúchán ar isir Boer Da an Bhreatain Bhig'' |eisithe ag comhluadar |- |'''Spreac''' |Nuachtlitir |<?2008>? |Nuachtlitir Chomhlucht forbartha An Spidéil Teoranta | | |- |'''*Staighre''' |Iris |1994-2021> |Cleachtaí d'ardleibhéal an teastas sóisear i bhfoirm iris a clóitear 6 n-uaire sa bhliain | |[[Gael Linn]] [https://www.gael-linn.ie/ga/teaching-learning/staighre/113-1/ suíomh] |- |'''Stáitse''' |Iris |1991 -2005 |Iris na Drámaíochta Gaeilge An Comhlahas Náisiúnta Drámaíochta | | |- |'''Studia Hibernica''' |Iris |1961> |Iris Stair na Gaeilge ⁊rl | |Coláiste Oilliúna Naomh Pádraig |- |'''Súil Eile''' |Iris |?2001<2016 |Iris Scoil Choláiste An Phiarsaigh, Corcaigh | |leanann seo Flúirse |- |'''Sult''' |Iris |?<2007-2015> |Iris bhliantiúl d'imeachtaí SnG ar fud na tíre | |Bhí ar fáil sa Daily Star go dtí 2013 - Daily Irish Mail i 2014 |- |'''Sult''' |Iris |<?1969?> |Doire | | |- |'''Tairseach''' |Iris |2003>2014 |Iris Bhliantiúil cúrsa iriseoireachta ITÁC | |[Eagrán a 2 - 2008] |- |'''Taighde agus Teagasc''' |Iris |2001 – 2008>? |Iris Bhliantiúil Ollscoil na banraíonna Beal Fesiete | |<nowiki>https://bill.celt.dias.ie/vol4/displayObject.php?TreeID=7612</nowiki> |- |'''Teagasc na Gaeilge''' |Iris |1981-2010 |Iris Comhair na Múinteoirí Gaeilge (chríochnaigh le uimhir a 9 2010) | | |- |'''Teagmháil''' |Iris Ghréasáin |??? |Ceann des na céad Iris ghréasáin. Pléadh ealaíon na cumarsáide agus eolaíocht na ríomhaireachta, Sholáthair foclóir ríomhaireachta | |I nGaeilge den chuid is mó |- |'''Teangadóir''' |Iris |?<1953-60>? |Béal Feirste | |D'fhoilsigh Breandán Mac Aodha a chuid dánta ann |- |'''Tír na n-Óg''' |Greanán |1946-1979 |''Na Bráithre Críostaí'' | |Bhíodh sé ar fáil in eindí le 'Our Boys' tháinig sé sna sála ar an Gadhael Óg |- |'''Tradrai''' |Iris | |Iris Club na nÓg Cora Chaitlín, CLG Newmarket-on-Fergus, | | |- |'''Tuairisc''' |Nuachtlitir |?<1970-'76 |Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta. Indreabhán, 5p | |'Bhí marna ag an gcruinniú inar toghadh coiste eagarthóireachta Thuairisc...' -Pobal 7 Samhain 1970. 'Ach tháinig cúpla irisí nua ar an saol le tamall agus chonaiceamar uimhir amháin de Tuairisc ina chrot nua – go maire sé – Pobal 17 iúil 1972 |- |'''Tuairisceoir''' |Nuachtán |2013-'15> |Nuachtán Ghréasán a chlúdaíonn réimse leathan de Nuacht. | | |- |'''*[[Tuairisc.ie]]''' |Nuachtán |2014 - 2021 |Nuachtán Ghaeilge úr ar an idirlíon a maoiniú ag Foras na Gaeilge | | |- |'''Tuarascáil an Uachtaráin''' |Irisleabhar | |“ 4 ag tógáil Ollscoil Dlúth-thaighde den chéad scoth” Foilseachán taighde UCD | | |- |'''Tuarascáil Bhliantúil DKIT''' |Irisleabhar |2008 |Institúid teineolaíochta Dhún Dealagan | |<nowiki>https://www.dkit.ie/system/files/0809_Irish_Annual_Report_0.pdf</nowiki> |- |'''Tuarascáil Bhliantúil Teagasc''' |Irisleabhar |2007 | | | |- |'''Tuathal''' |Iris |2010-2013 |Iris Ghaeilge le Coláiste na Tríonóide- eagrán Nollag I 2011, seans gur iris séasúrach é | |<nowiki>http://issuu.com/tuathal/docs/tuathal2.2012</nowiki> |- |'''Tús a’ Phota''' |Iris |1930 |Aguisín do Gearrbhaile' de thorradh na Laethannta Saoire) |''Eric Mac Fhinn'' |Chló sé lena airgead féin é. |- |'''Ulaidh ag Aiseirighe''' |Irisleabhar |???? |Foilsithe ag Resurgent Ulster, Béal Feirste | | |} == Gaeilge ⁊ Béarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Ainm''' |Iris |1989-2018 |Iris ar logainmneacha -Bulletin of Ulster Placenames Soc. |''Leon Ó Móracháin a bhunaigh'' | |- |'''An Aisling''' |Iris |1985 -1991?> |A journal of tradional studies. |''Micheál Ó hAllmhuráin'' |Comhaltas CÉ Chiarraí Baile Thadhg |- |'''An Crann''' |Iris |1908-24>? | |''Séamus de Craig'' |Foilsithe leis An Stoc (1917-1920, 1923-1931) Cf. R. de Hae, Clár-Litridheacht na Nua-Ghaedhilge. |- |'''An Choinneal''' |Iris dé bhliaintiúil |1959-2021> |Parish publication, Louisburgh. Longest parish bulletinin Ireland |''Leon Ó Mórcháin a bhunaigh'' |Iris pharóiste Chluain Cearbán, Maigh Eo -'provide an insight into life in Kilgeever parish'. |- |'''An Chraobh-Ruadh''' |sraith |1895-1913>? |Seachtanán CnG | |irisleabhar Chonnartha na Gaedhilge ghá chur amach ag muinntir na h-Ard-Sgoile Ultaighe, Béal Feirsde |- |'''[[An Claidheamh Soluis]]''' |Nuachtán |1899>1917 / 1930-32 |CnG Bhéal Feriste / Árd-sgoil Ultach |''Eoin Mac Néill ->01 Pádraig Mac Piaras 03- 09'' |''Athraíodh an ainm go Fáinne an Lae ar feadh tréimhse agus ansin go Misneach arais go Fáinne an Lae agus thar nais dtín chéad ainm.'' |- |'''An Connachtach / The Connachtman''' |Iris |1907-1908 |a bilingual journal devoted to the national revival. Áth Luain |''Seán Mac Giollarnáith'' |''Níor mhair ach tamall gairid'' |- |'''An Doras''' |Nuachtán/mórbhilleog |1996-1998 |Iris Mheirceánach faoin gCultur Gaelach | |Níl rian de ann ach i liosta ar www.3.smo.uhi.ac.uk |- |'''An Droichead – ''the bridge''''' | |1985-89 |An Irish magazine from New York / A bilingual journal from Ireland | |Is cosúil go raibh dhá iris nó an ceann céanna faoin teideal céanna á dháiledh in oirthear Mheirceá |- |'''An Duibhneach''' | |?<1971>? |Cumann Cearta sibhialta na Gaeltachta |Breandán Mac Gearailt |Tar éis do Breandán Mac Gearailt éirigh as bheith ina eagarthóir ar Misneach bhunaigh sé seo. |- |'''An Féinics''' | |?<1968-73>? |Comhairle na gCumann Gaeilge, Cumann na Gaeilge Nua Eabhrach |Seán MacPotait Eag. Cúnta: Deasún Breathnach | |- |'''An Fhearsaid''' |nuachtlitir |?<1995>? | | | |- |'''An Fhuinneog Ghaelach''' |Irirsán Ráithiúl |2002-2021> |Nuachtlitir Cumann Gaeilge na hAstráile Teo. | | |- |'''An Focal''' | | |Nuachtán Ollscoil Luimnigh. Roinnt colúin Ghaeilge ann | | |- |'''[[An Gaodhal]]''' |Iriseán |1881-1904> |Leabhar-aithris Míosamhal (Brooklyn, New York : Nolan Bros. Steam Print, December, 1881.) |''Micheál Ó Lócháin'' |tabhartha chum an teanga ghaedhilge a chosnadh agus a shaorthughadh agus chum féin-riaghla Chinidh na hÉireann |- |'''An Glór Poblachtach''' |Irisleabhar |2010 |Iris úr Shinn Féin  (le bheith ráithiúl) | |(bhí 500 síntús á lorg acu le go leanfadh siad leis) |- |'''An Leabharlann''' |sraith |1905-1909 |Irisleabhar cumann na Leabharlann | | |- |'''An Long / War Sheet''' |Irisleabhar |1922 |Warsheet No 1, foilsithe ag (IRA, BÁC) | | |- |'''An Múinteoir Náisiúnta''' | |?<1960-64>? |Tír Teanga Ceol | | |- |'''An Náisiún / The Nation''' |Páipéar |1952 | | | |- |'''An Nuaidheacht''' |sraith |1980-'02>? |Newsletter of Conradh na Gaedhilge Washington | | |- |'''An Óige''' |sraith |1930>? |A bright bi-lingual monthly |''Pádraig Ó Bróithe'' |Bunaithe ag an Eagarthóir |- |'''An Phoblacht/ Republican News''' |Nuachtán | |Nuacht le dearcadh poblactánach | | |- |'''An Píobaire''' |Iriseáinín |1969-78 -'14 |Na Píobairí Uileann i mBÁC a d'eisigh | |Ó 1999>14 i mBéarla |- |'''An Ráitheacháin''' | |1936>? |The Gaelic Quarterly Review,: Iris de chuifd an cumann lúthchleas Gael | |<nowiki>http://www.limerickcity.ie/media/1937%2003%20No%204.pdf</nowiki> |- |'''An Ridire''' | |?<1974>? |Ceoltóirí an Daingean | | |- |'''An Saol Gaelach''' |Iris |?<1919>? |Alt ar Thomas Mac Partland ann ar an 25 Eanáir 1919 | | |- |'''An Sgiath – The Shield''' |Sraith |1907 | | | |- |'''An Smaointeóir / The thinker''' |Irisleabhar |1919 -1920_>? |Irisleabhar Oifigeamhail Connradh Na Gaeilge de'n Státa Nuaig Eabhraic | |Irisleabhar Ráithiúil |- |'''An t-Eagrán''' | | |Nuachtán mhicléinn DIT i mBéarla ach Colúin Ghaeilge ann | | |- |'''An Teanga Bhinn''' |nuachtlitir |?<1996>? |Eisithe ag An Cumann Gaelach 7 Glór na nGael, Port a Dúinín | | |- |'''An tOibrí Imdhála: The Distributive Worker''' | |1957>? |incorporated ‘The Drapers Assistant’ and An Saothraí Riartha | | |- |'''Ard na hÉireann''' |Iris |1904 |''An Irish Ireland Magazine -'' |''issued by an Craobh Colm-cille, Connradh na Gaedhilge Tulach-mór. Nodlaig, 1904.'' | |- |'''As na Nuachtán''' |Iris Idirlíon |?<2014 |Ath-fhoilsiú ar altanna as na Nuachtáin a bhíonn Ag plé an Ghaeilge |''Gaelport.com C.NnaG'' |Ath bhunaithe fé scáth PEIG de chuid CnG |- |'''Banba''' |Iris |1901-06 |foilsithe ag Muintir Bhrúin agus Nualláin | | |- |'''Banba''' |irisleabhar |1921-22 |Gael Pub. & Trading Society | | |- |'''Béaloideas,''' |Irisleabhar |1927-'01>? |The Journal of Folklore society of Ireland / Cumann Béaloideasa Éireann |''Séamus Ó Duilearga'' |i nGaeilge den chuid is mó tríd go dtí na 70dí is ansin i mBéarla den chuid is mó ina dhiadh |- |'''Bean na hÉireann''' |Iris |1908-1911 |Iris Inghinidhe na hÉireann, ‘freedom for Our Nation and the Complete removal of all disabilities to our sex |''Maude Gone a bhunaigh'' |An chéad iris do Mhná in Éirinn.   Scríobh Caitlín Nic Gamhann alt ann. |- |'''[https://www.ucc.ie/en/anthropology/research/researchprojects/beascna/ Béascna]''' |Irisleabhar |2002-2017>? |Iris Bhéloideasa agus Eithneolaíochta Dept of folklore UCC | |''‘Béascna’ is one of only two scholarly journals in the Republic of Ireland publishing articles and reviews relating to Irish and European Folklore and Ethnology in general.'' |- |'''Bliainiris''' |sraith |1982 |Cuman staire agus seandálaíochta Thuaisceart Mhaigh Eo | | |- |'''[[Bolg an tSoláthair (Cumann na nÉireannach Aontaithe, 1795)|Bolg an tSolair]]''' |Iris |1795 |'Or The Gaelic Magazine' - Aistí, Amhráin is Gramadach. | |Clóite fé chúram na h-[[Cumann na nÉireannach Aontaithe|Éireannaigh Aontaithe]]. Aon eagrán amháin a eisíodh. Aistriúcháín le [https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1047 Charlotte Brooke] ann |- |'''Cairde na Cruite''' |Nuachtlitir |1990-'10 | | | |- |'''Céim''' |sraith |1970>? |Coimisiún le rinicí Gaeilge | | |- |'''Ceol''' |Sraith |1963-86 |a journal of Irish music |''Breandán Breathnach'' | |- |'''Ceol Tíre''' |Billeog eolais |1973>? |Cumann Cheol Tíre Éireann = Folk Music Society of Ireland | |BÁC |- |'''Channel''' |iris liteartha |2019> |Iris liteartha dírithe ar an “dúlra, imní an chomhshaoil, agus smaoineamh éiceolaíochta”.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://nos.ie/cultur/abhar-i-ngaeilge-a-lorg-ag-iris-liteartha-i-mbaile-atha-cliath/|teideal=Ábhar i nGaeilge á lorg ag iris liteartha i mBaile Átha Cliath|dáta=2023-06-01|work=[[Nós (iris)|NÓS]]|dátarochtana=2025-05-29}}</ref> |[[Cassia Gaden Gilmartin]]; Eagarthóir Gaeilge: [[Simon Ó Faoláin]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://channelmag.org/about-channel/|teideal=About - Channel, Ireland's Environmentalist Literary Magazine|language=en|work=[[Channel]]|dátarochtana=2025-05-29}}</ref> |I mBéarla go príomha; beagán i nGaeilge ó 2020 i leith, taobh le haistriúcháin go Béarla. Lonnaithe i mBaile Átha Cliath.<ref name=":2" /> |- |'''CNAG''' |iris/nuachtlitir? |1991- 1995 |Conradh Na Gaeilge 6 Sraid fhearcar BÁC 2 01757401-2 50p | |Eagrán 07 ‘93 táille 50p comóradh 100 bliain d e CnaG |- |'''Cogar''' |Iris |1964-69>? |The newsletter of Comhlachas Daonscoil | | |- |'''Comhaltas''' |Bliain-iris | |Bliain-iris comhaltas Ceoltoirí Éireann |''T.P. Ó Díomsaigh'' | |- |'''Comhaltas Ceoltóirí Éireann''' | |1976>? |'Comhdháil' | | |- |'''Corca Dhuibhne Beo / Mid and West Kerry Live''' |Iriseán |2009-2023> |Corca Dhuibhne, Ciarraí |''Lorcán Slataire agus Mossy'' |Cinntítear go bhfuil an oiread Gaeilge is atá Béarla san iris [https://www.westkerrylive.ie/ West kerry Live] |- |'''Craic''' |Nuachtlitir |1993>? |Nuachtlitir Comhaltas an Chreagáin (The very occassional newsleter of CC) | |Uimhir 2 Eanáir 1993 |- |'''Cuisle na nGael''' |Iris |?<1985 -94>? |Iris Bhliaintiúl Chraobh an Iúir / The Journal of the Newry Branch Gaelic League | | |- |'''Dál gCais''' |Iris |1972-93 |The Journal of Clare |''Séamus Mac Dhaibhéid'' | |- |'''Duillí Éireann (Irish Pages)''' |Iriseán Dé bhliantiúl | |Iris scríbhneoireachta comhaimseartha – “ An teagrán Gaeilge dha theangach. | |foilsithe i mBéal Feriste? |- |'''Dála Gaedhal''' |billeog |1957 >? |Clann na Gaedhealtachta a d’fhoilsigh | |Clólann Juverna Teo., 4 thrácht (quote) as rosc agus eile agus torthaí chrannchur Taisge Éireann Sráid Árann Thoir BÁC, guthán sealadach 46956, An árd sgoil, sráid Duibhis, Béal Feirst, guthán 22210 |- |'''Eagar''' |Ráitheachán |1950? |Ráitheachán dhátheangach CnG |''Anraoi Ó Liatháin'' |'Rosc' an teideal nuair a tiontaíodh ina coicíseán é |- |'''[[Éigse (iriseán)|Éigse]]''' |iriseán |1939>?2006>? |a journal of Irish studies, Index to volumes 1-30 – Leabharlann na hÉireann |''Colm Ó Lochlainn'' |''/ Published (with the aid of the Adam Boyd Simpson Bequest) for the National University of Ireland'' |- |'''Éigse Cheol Tíre''' | | | | |Brún agus Ó Nualláin Teo. |- |'''Éire ag na Náisiúin Aontaithe''' '''Ireland at the United Nations,''' |Sraith leabhair |?<1957-1962>? | | | |- |'''Éire-The (Irish) Nation''' |Nuachtán |1923-24 |Den chuid is mó i mBéarla le roinnt i nGaeilge | | |- |'''Éire go Brágh''' |iriseán | |A Monthly Bilingual Magazine for the Preservation and Promotion of the Language, Industries, Music, Art and Literature | | |- |'''Éiriu''' |sraith |1904-07 |School of Irish Learning. Dublin Acadamh Ríoga na hÉireann | |Saothar ag Osborne Bergin, Kuno Meyer, agus John Strachan ann. |- |'''[[Fáinne an Lae 1898-1900|Fáinne an Lae]]''' |Nuachtán |1898-00 &1918-20 |Páipéar reachtmhaine dá theangach chum Gaedhilge do chur ar aghaidh. CnaG BÁC, |''<nowiki>https://www.coislife.ie/product/fainne-an-lae-agus-an-athbheochan-1898-1900/?attribute_pa_cludach=bog</nowiki>'' |''Súadh é isteach sa Chlaidheamh Soluis nuair a theip ar chúrsaí airgeadais an iris seo'' |- |'''Féile Zozimus''' |sraith |1992-94 |Curtha i gcló ag Gaelinn | | |- |'''Fianna''' |Nuachtán |1915-1916>? |Míosúil – roinnt gaeilge ann | |Fianna publishing Co. |- |'''Forbairt''' |Iris nuachta |?<2007>? |Comhairle Chontae Dhún na nGall, Rannóg pobail, fiontar Agus seirbhísí cultúrtha | | |- |'''Gaedelica''' |Iris |1912-13 |Tomás Ó Rathile | | |- |'''Glór Don Phobail''' |Iris |?<2007>? |Pobal le Chéile Teo. Ag obair ar son forbairt Pobail Chloich Cheann Fhaola, gort a choirce | | |- |'''Glór Inse Bán''' |sraith |?<1971 – 1979>? |Coiste Ghlór na nGael – Templeglantine (Teampall an Ghleanntáin?) | |Bhí baint ag Micheál ó hAirnéide leis |- |'''Glór Lurgain''' |Nuachtlitir |?<1945>? |Eisithe sa Lurgain | |www.pobailcl.com |- |'''*Gníomhaithe Spriocanna Domhanda/Global Goal Getters''' |Irish lín agus Clóite |2021> |Iris lán le dánta, ealaion agus físeán daltaí bunscoile ar théama spriocanna na Náisiúin Aontaithe. Iontrálacha sa chomórtas atá sna míreanna. 4 chinn in aghaidh na bliana.Clóitear an ceathrú ceann i Mí Aibreáin le míreanna na mbuaiteoirí. | |An Roinn Gnóthaí Eachtracha Mura gcuirtear aon ní chucu i nGaeilge ní bhíonn aon Ghaeilge san iris.Aaistrítear an Ghaeilge ar mhaithe leis na Neamh-Ghaeilgeoirí.. |- |'''Guth agus Tuairim''' |sraith |?<1980>? |[Dublin] Association of Principals and Vice-Principals of Community and Comprehensive Schools. | | |- |'''Guth na nGaedhael''' |Iris |1904-1938>? |Míosagán dhátheangach CnG Londan | |''being an half-yearly bi-lingual magazine published by the Gaelic League of London, and containing the programme of the Irish Musical Festival at the Queen's Hall on St. Patrick's Day.'' |- |'''Guth Ó Thuaidh''' |Iris |2008 -'14>? |Nuachtlitir Chumann Chultúrtha Mhic Reachtain, Béal Feirste Ag sprageadh na Gaeilge i mBéal Feriste | | |- |'''Inis Fáil''' | |1904>10? |"A magazine for the Irish in London." Published to maintain A sympathetic contact between Irishmen living abroad” | |London Branch of the Gaelic League], 1904-1910> |- |'''Inis Magazine''' |Iriseán |<2003>'17> |Iris Children's books Ireland a phléann is a dhéanann léirmheastoireachta ar leabhair leanaí na hÉireann i mBéarla is i nGaeilge | | |- |'''Iris Iar Chonnacht''' |Iris |1970 |Iris chun gael na cathrach a mhealladh siar chun lonnú in iarthar Chonnacht. |''Seosamh Ó Cuaig, Des Fennel'' | |- |'''Iris Na Gaeilge''' |Iris |2001- '11 |Iris Dé-bhliaintiúl Coláiste na nGael (Britan's Irish Language Network) | |<nowiki>http://www.colaiste-na-ngael.com</nowiki> |- |'''Irish Pages – Duillí Éireann''' |sraith |2002-'14> | | | |- |'''Iris na Mara''' |Iris |2002-'06 2014> |Maritime Institute of Ireland, Dún Laoghaoire | | |- |'''Iris na Nodlag''' |Bliainiris |1945>? |Ógraidh Croise Deirge na hÉireann; The Irish Junior Red Cross. |''Leslie De Barra a bhunaigh'' |Bean céile Tom Barry an Poblachtánach |- |'''Iris Teoin/ Wolfe Tone annual''' |Bliainiris |1932-'54 | |''Brian Ó hUigín'' | |- |'''Irisleabhar na bhFiann''' |Irisleabhar? |1964 |Fianna Éireann | | |- |'''Irisleabhar Ceilteach''' |Irisleabhar |1952-54 |Irish Society Cambridge, Toronto Tír, Teang Ceol |''Iain Mac Aoidh, Pádraig Ó Broin'' | |- |'''Irisleabhar Mhuineacháin,''' |Irisleabhar |1976 -83>? |An Cumann Gaelach, Iris chraobh Mhuighneachán de CnG | | |- |'''[[Irisleabhar na Gaedhilge]] / The Gaelic journal''' |Irisleabhar |1882 -1909 |Exclusively devoted to the preservation and cultivation Of the Irish language |''Osborne Bergin'' ''Eoghan Ó Gramhnaigh'' |Ghlac CnG seilbh ar an Irisleabhar i 1894 tar éis do bhaill as Aontacht Na Gaeilge agus CnaG é a bhunú in 1893. Scríobh Páraic Mac Piarais, Eoin Mac Néill agus Peadar Ó Laoghaire [http://irisleabharnagaedhilge.fng.ie/index.php?irisleabhair_function=1&irisleabhair_file=IG01-3 téacsanna ar líne] |- |'''Iris na Nodlag''' | |1944>? |Ógraidh Croise Deirge na hÉireann; |''Máire Ní Mhurchuadha'' | |- |'''Iris Drong Átha Cliath''' | |1939-. |National Association of the Old I.R.A. 1886-1963 |''Oscar Traynor'' | |- |'''Laochra Léinn''' |Iris |1992 >? |Bróisiúr Mheánscoil Feirste – anscoilbhliain 1991-1992 | |bunaíodh an choláise i 1991 |- |'''Leaves – Billeoga''' | |1938>? |“Politics, Literary, Irish, Ireland, Monthly . [1 Eanáir - 2 Feabhra] |Louis N. le Roux |foilsithe Michaelmas i mBÁC I mBéarla dar le Marsh's Library ach altanna ar an nGaeilge agus i nGaeilge in imleabhar a h1 uimhir a h1. Im. 1 uimh 2 ar díol ag https://www.abebooks.com/Leaves-Billeoga-Political-Literary-Irish-Ireland-Monthly/30547596652/bd |- |'''Ná Bac Leis''' |Páipéar |1921 |Clóite 'Internment Camp, Ballykinlar'. 3 h-eagrán, Alt amháin i nGaeilge i ngach eagrán | | |- |'''Newsletter of the School of Celtic Studies''' | |1987-96 |'Scéala Scoil an Léinn Cheiltigh' | | |- |'''Nuachtlitir An Droichead''' |nuachtlitir |?<1998>? |Béal Feirste | | |- |'''Nuacht Leabharlann Náisiúnta NA hÉireann''' | |1999->? |BÁC leantar mar NLI NEWS | | |- |'''Nuacht SMI''' | | | | | |- |'''Oideas''' |Iris |1968>? |Ráiteachán Roinn Oideachais | | |- |'''Ríocht na Midhe''' |Sraith |1955>? |records of Meath Archaeological and Historical Society. | | |- |'''Rosc (Dhá theangach)''' |Iris |1951 – 1982>? |Iris Dhá theangach Chonradh Na Gaeilge CnaG 20p |''Pádraig Ó Fearaíl'' |Lean seo i ndiaidh 'Eagar' IMLeabhar 30 Uimh.5 Nollaig 1981 / Eanáir 1982 |- |'''Samhain''' |Iriseán |1901-17>? |Iris WBYeats |''W.B. Yeats'' |[Cúirtéis clódóir] Foilsithe in éindí leis an Irish Week????????? |- |'''Scéal (irisleabhar)''' |Irisleabhar |2011-'15> |Journal of Coláiste na nGael, Britan. |''Scéal acts as our campaign briefing document'' | ''lean seo 'Iris Na Gaelige''' ''A5, 12 leathanach, 4 uair sa bhliain, 90% as Béarla'' |- |'''Scéala''' |sraith |197?> |Comhaltas Ceoltóirí Éireann – craobh Ardscoil Rís | |''<nowiki/>'Gló G' dar le Tais.CDÉ.'' ''<nowiki/>Scríobh Úna Uí Dhíosca ann'' |- |'''Scéalta (Dromahair)''' |Nuachtán |2015> |Ráiteachán i mBéarlaach colún Ghaeilge ann. | | |- |'''Scéal chatha Luimnighe''' |Irisleabhar |1922/3? |Limerick War News | | |- |'''Scéala Éigse Éireann''' |Iris |?<2008>? |Iris Poetry Ireland formhór i mBéarla | | |- |'''Scéilíní''' |Iris |?<2009>? |Nuachtlitir Dhátheangach choláiste Oriall | | |- |'''Sean Óglach''' |Irisleabhar | |Official organ of the National association of Old Irish republican Army | | |- |'''Sinsear''' |irisleabhar |1979 -2019 |''The Folklore Journal', Roinn Bhéaloidas Éireann, An Coláiste Ollscoile'' | |An 10ú hEagrán 2019 – 9= 2005. níor foilsíodh aon cheann idir 1984-89 |- |'''Spaoi''' |Greannán | |Education magazine for 1st and 2nd class | |Folens |- |'''[[Splonk]]''' |Ríomhiris |2019> |Iris dátheangach [[Splancfhicsean|splancfhicsin]] |Príomheagarthóir: [[Nuala Ní Chonchúir]] |[https://www.splonk.ie Splonk.ie] Ar sos ó 2024 i leith |- |'''Sult''' |Irisleabhar |1961 |Coláiste Oiliúna Naomh Pádraig ??????? Folens?????????? | | |- |'''Teanga''' |irisleabhar |1979-'14 |Journal of the Irish Association for Applied Linguistics. | | |- |'''Teangeolas''' |Iris |1974-'01 |Iris débhliantiúil Institiúd Teangeolaíochta Éireann | |''Bhí an chéad eagrán i nGaeilge agus dhá- theangach as sin amach ?????????'' |- |'''Teoiric''' |Iris |1971 - 1980>? |Theoretical Journal of the Republican Movement. ''"without theory there is no movement"'' | |15p https://www.leftarchive.ie/document/2109/#comments |- |'''The Gaelic Voice''' |Iris |1990 |Béal Feirste | | |- |'''The Irish People / An Choismhuintir''' |Irisleabhar |1973 |Republican movement Ireland a chur i gcló | | |- |'''The Standard – An t-Iolar''' |Irisleabhar |<?1950?> |Catholic Journal |''Peadar? Kirby'' |Bhí Paddy Kavanagh ag scríobh ann. ''Ghlaodhtí 'The Caholic Standard' mar leasainm air'' |- |'''The Star / An Reult''' |Nuachtán |1929 >? |"A national weekly devoted to politics, economics & social Affairs."review." - míosagain ó 1930 ar aghaidh | |Baint ag cumann na nGaedhael leis |- |'''The United Irishman''' |Nuachtán |1899-1906 |National weekly review | | |- |'''The United Irishman''' |Nuachtán |1932-1933 |Foilsicheán de chuid Cumann na nGaedheal – Foilsithe ag 'The Star' | | |- |'''Tomhas na Teanga''' |Sraith alt |2002 – 2010 |Tomhas na Teanga is a series of articles appearing in The National Hibernian Digest, |Séamas Ó Neachtain, a.k.a. Jim Norton |<nowiki>http://www.scoilgaeilge.org/t_na_t/T_na_T_Mar2010.htm</nowiki> |- |'''Treoir''' |Iris |1968>'14 |Iris Chomhaltas Ceoltóiri Éireann | | |- |'''Uladh''' |Iris |1904-1905 |a literary & critical magazine. | | |- |'''United Irishman''' |Nuachtán |1933 – 1936 |Ainm nua 'the united Irishman' de chuid Cumann na nGaedheal | |<nowiki>http://www.scoilgaeilge.org/t_na_t/index.htm</nowiki> |} == Gaeilge, Gaidhlic ⁊ Béarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Am Foran''' |nuachtlitir |?<2013>? |The Gaelic council of Nova Scotia newletter | |Gaidhlig den chuid is mó |- |'''An Deo-Ghréine''' | | | | | |- |'''An Gaidheal''' | |1923-49>?33 |the official magazine of An Comunn Gaidhealach | | |- |'''Cothrom''' | | | | | |- |'''Duillí (Journal of contemporary writing)''' | |<?2013?> | | | |- |'''Fear na Ceilidh''' | | | | | |- |'''Gailig''' |Iriseán |1928-30 |Galaic na hAlban Cape Breton | | |- |'''Guth na Bliadhna / the voice of the year''' |Irisean |1904-1925 |The monthly magazine of An Chonradh Gaidhealach | | |- |'''[[Mac-Talla (iris)|Mac-Talla]]''' |Iris |?<1892->? |Galaic na halban?? Sidni?? |''Alaisdair Mac Labhrainn'' |Eneas MacKay Alaisdair Mac Labhrainn |} == Ilteangach == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''An tEurópach''' |irisleabhar |1899-1900 |Irisleabhar ilteangach na heorapa – Éigse Ghaeilge Choláiste na tríonóide a bhí ina mbun |''Conall Cearnach, Patrick O Brien'' |'Ní bheidh slighe againn do Shacs-bheurla ann... Is beag is fiú cláirseach aon sreangan agus is beag is fiú sgoláire aon-teangain’  - Cuir i láthair na h-irise dar leis an alt in Comhar Iml. 39 Uimh. 4 le hAisling Ní Dhonnchadha |- |'''An Macaomh''' |Iris |1909-1913 |Iris trí theangach scoil éanna Gaeilge Béarla Fraincis, drámaí filíocht 7rl |Pádraig Mac Piarais |4 h-eagrán |- |'''An Sgolaire''' |Nuachtán sheachtainiúil |?<1913>? |Nuachtán trí theangach (G,B, F)de chuid daltaí Scoil Naomh Éanna. Clóadh 50 cinn agus dioladh ar 1p an ceann iad. | | |- |[https://www.celticleague.net/carn/ Carn] |Iris |1973-2014> |Iris ráithiúl an Chonradh Cheilteach /Celtic League i 7 dteanga | |''A Link between the Celtic Nations''' |- |'''Fianna''' |Iris |1911- 1913>? |Iris i mBéarla agus Spáinis do Ghael na hArgaintíne | | |- |'''Glór don Phobal''' |Iris |2002 -2007>? |Ag obair ar son Forbairt Pobail [[Cloch Cheann Fhaola|Chloch Cheann Fhaola]] - Iriseán Pobail le Chéile, Leitir Cheanann. An é seo Glór don Pobail? | | |- |'''Hunmanitas''' |Iris |1930-1931 |i nGaeilge, Béarla, Fraincís scata Gaeilgeoir i mBÁC (muintir Humanitas) a bhunaigh é. |''Tomás Ó Cléirigh'' | |- |'''Irisleabhar Hibernia''' | |1938>56>? |I nGaeilge, Béarla agus i bhFraincís na hEilvéise | |Déanta i bhFribourg |- |'''Na Feadánaigh''' |sraith |1963 |The whistle Players' (i mBreatanais atá seo) |''Breandán Breathnach'' | |- |'''Scéala Scoile''' |Iris |?2000-2017> |Iris séasúrach Shruth na Gaeilge, Cláiste Chaitríona Ard Mhaca | |Eagrán 30 Nollag 2016 |} == Sraith Gaeilge i nuachtáin Bhéarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''An Teanga Bheo''' | | |Colún san Irish Times | | |- |'''Billeog''' | | |Leathanch Altanna Gaeilge an Irish Times |''Pól Ó Muirí'' | |- |'''Liatroim Ag Labhairt''' |Leathanach míosúil |2015-2016> |Leathanach de cheithre ghné alt Cainteoir na míosa, Colún na staire, seanfhocail, |''Proin Ó Duigneáin'' | |- |'''The Soverign Independent /An Saorfhlaitheas''' |Nuachtán |?2012 >2015? |Teoiricí Comhcheilge is a dtionchar ar Éirinn. An t-eagrán deireanach ag scríobh an teideal in nGaeilge freisin, leathanach cúil i nGaeilge |''á chruthú i dTuaisceart Liatroma'' | |- |'''Tomhas na Teanga''' |Sraith alt |2002 – 2010 |Tomhas na Teanga is a series of articles appearing In the National Hibernian Digest, |''Séamas Ó Neachtain, a.k.a. Jim Norton'' |<nowiki>http://www.scoilgaeilge.org/t_na_t/T_na_T_Mar2010.htm</nowiki> |- |'''Treibh''' | | |Altanna Gaeilge ón Irish Times |''Pól Ó Muirí'' |www.irishtimes.com/culture/treibh |- |'''Derry people, Peoples press, Connacht press, Connacht sentinel''' | | |Bhí siad seo ag gacadh leis an deontas de €28 sa Tseachtain chun ábhar Gaeilge áitiúl a chuir ar fáil | | |} == Teideal Gaeilge altanna uile i mBéarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Ag Déanamh Ceoil''' |Irisleabhar | |52 fonn ceoil le húsáid i mbun múine. |''Cpmhaltas Ceoltóirí na hÉireann'' | |- |'''Ainriail''' | |1975 - 1987 |A Belfast Anarchist Monthly | |7 n-eagrán ar fad https://irishanarchisthistory.wordpress.com/2012/12/15/ainriail-belfast-no-1-1985/ |- |'''Ainriail''' | |1995-1996 |An Irish Anarchist Monthly | |Eagrán a 6 1996 50p https://www.leftarchive.ie/publication/27/ |- |'''AISÉIRÍ''' |nuachtán |?<1967>? Uimh. 5 1ml 24 |Saor Gaelach Críostúil! 6D | |nuachtán an páirtí polaitiúl Ailtirí na hAiséirí, - corprotism/facism |- |'''An Bárr Buadh''' |Irisleabhar |1943> |Míosagáin, a monthly journal devoted to the activities and general welfare of the members of First Division the Southern Command and the L.D.F. ... | | |- |'''An Camchéachta / The Starry Plough''' | |1975-2009>? |The theoretical Magazine of the Republican Struggle - 8p | |Iris an IRSP a scoilt ó Shinn Féin |- |'''An Cosantóir''' |Iris |?<1947>? |The Defence Forces Magazine | | |- |'''An Eochair''' |Iris |1973 -1977 |A Bulletin of the Irish Republican Movement, Long Kesh | |https://www.leftarchive.ie/publication/2841/ |- |'''An Fiolar''' |Iris |1930>158>? |Irisleabhar Scoile na Mainistreach (conc na mainstreach i dTuaisceart Éile) | | |- |'''An Focal''' |Iris |?<2012>? |Irish Mhiic Léinn Ollscoil Luimnifgh | | |- |'''An Gael''' |sraith |1985 |Irish Arts Centre New York | | |- |'''An Glór''' |sraith |?<1943-55>? |The voice of the Guild of Irish Journalists |''Riobard A. Bramham.'' | |- |'''An Glór Gafa''' |ráiteachán |1989-92 |'the captive voice” iris cimí poblachtach i H-block 26 cinn ar fad |''Brian Campbell / Mícheál Mac Giolla Gunna'' |Clóite agus dáilte ag Sinn Féin i mBéal Feriste |- |'''An Guth''' | | |Irish Shinn Féin? | | |- |An tÉireannach |Iris |1985?>88? |Iris an 'Irish Association' i bParás - Iris cultúrtha a plé litriocht, ealaín 7rl, Dhá nó trí chinn sa bhliain. Corr-alt i nGaeilge Agallamh déanta le Becket. |''Dave Conachtan'' |Scríbhneoir eile a b'í Sylvua Hotinger Imircigh oillte as Éire a bhí san IA. Níor chláraigh siad a gcumann sa bhFrainc de reéir an dlí ach d<nowiki>''</nowiki>oscail siad Beár Éireannach i bParás agus bhíodh ranganna Gaeilge, Ceol Gaelach 7rl á n-eagrú acu. |- |'''An t-Éireannach Aontuighthe''' |Iriseán |1948 |The United Irishman: the voice of Irish republincanism | | |- |'''An Réabhlóid''' | |1984-1992 |Journal of People's Democracy | |foilsithe ag an ngluaiseacht People's Demcracy |- |'''[[An Phoblacht]] / Republican News''' |Nuachtán |19??-2015> |Nuachtán e chuid Shinn Féin | | |- |'''An Phoblacht''' |Iriseán |2019-2020> |Iriseán treasbhliantúil Shinn Féin £5 £4 | | |- |'''An Saorstát / The Free state''' |Nuachtán | |Seachtanán i mBéarla ar | | |- |'''An Saoghal Gaedhealach''' |Iris/Nuachtán |?<1918-1919>? | |''Ua hÉigeartaigh'' | |- |'''An Saoghal Gaedhealach''' |Irisleabhar |1950>? |The Vocational Education Bulletin Supplement |''foilsithe i Loch Garman'' | |- |'''An Scéal''' |Nuachtlitir |2006-'10 |the newsletter of the Irish community in Scotland |''riomhlitir ar fáil i gcóip crua ó leabharlanna i nGlaschú'' | |- |'''An Seanachaidhe /The Milesian''' | |1893-18? |lámhscríofa ag Árt Ó Gríofa – idir láimhe ag an Celtic Literary Society |''Liam Ó Maolruanaidh - William Rooney'' | |- |'''An Solas''' |Iris |?<1965>? |The Monthly Magazine of The Irish Comunist Group - Oct 19065 The Monthly Magazine for Irish Workers - Nov 1965 | | |- |'''An Solas''' |Iris |2004- 2006 | | |https://www.leftarchive.ie/document/318/ |- |'''An Spréach''' |Iris |2018 - >2020 |Indpendent non-profit Socialist Rpubicanmagazine. £2.50 €3.00. [leantar leis ar FB.] | |https://www.lasairdhearg.com/anspreach/ Seacht n-Iris ar fad |- |'''An Taisce''' |Iris |1975 - >? |Ireland's Consevation Journal | | |- |'''The Standard / An tIolar''' |seachtanán | | |''Peadar Kirby'' | |- |'''An tÓglach''' |Quarterly Journal |1918-22 1967 - 1970 |“The official organ of the Irish Volunteers” . |''(cinn eile ann leis Pierce Beaslaí)'' |''D'fhostaigh an t-airm Seán Ó Conchubhair chun cuidiú leo i gcúrsaí poiblíochta agus chun an iris a thabhairt amach'' |- |'''Ár n-Éire / Old''' | |1919-1923 |New Ireland publishing – weekly review | | |- |'''Beltaine''' |Iris |<1901>? |I mBéarla den chuid is mó |''W.B.Yeats'' |''Thug pé brabús do CnG'' |- |'''Biatas''' |Iris |1966->? |The Tillage Farmer | | |- |'''Bullán''' |Irisleabhar |1994>? |An Irish studies journal | |''Willow Press, Oxford'' |- |'''Cara''' |Iris |?<2014> |Iris do phaisinéirí eitleáin Air Lingus | | |- |'''Cáirdeas''' |Iris |?<1941>? |Journal of the Gaelic Christian Fellowship. | | |- |'''Cath Maige Mucrama''' | |?<1975>? |Imleabhar 50 d'imleabhar an chumain sin | | |- |'''Céim''' |Iris |1972 -'15>? |Iris Oifigiúl An choimisiún le Rincí Gaelacha (dé-bhliantúil) | | |- |'''Cogar''' |Iris |1974 |Iris Chomhaltas Ceoltóirí Éireann | |http://homepage.tinet.ie/~cuisle1/cuisle.htm |- |'''Cuisle''' |Iris |2011 |The voice of the Members (Fianna Fáil) | | |- |'''Dúchas''' |nuachtlitir |1972-79 |Scríobh Mac durcá?? agus Ó Murchú ann | |Irish American Cultural Institute. St. Paul Minnesota |- |'''Dúiche Néill''' |tréimhsechán |1986-96>? |“Tréimhseacháin léannta” áitiúl | |Scríobh Proinsias Ó Conluain ann go minic |- |'''Eile''' |Iris |2013 > 2021 |Iris don Aerach, |Scot de Buitléir | |- |'''Éire 19''' |Irisleabhar |1977 |University of Florida], | | |- |'''Éire''' |Nuachtán |1923 Ean- Bealtaine |Seachtainiúl |Countess Markievicz |Clóadh i nGas Chú na hAlban chun theacht i dtír ar chinnsearacht Stát le linn an chogadh Catharga. Tháinig seo i ndiaidh 'Poblacht na hÉireann'. |- |'''Éire Ireland''' |Irisleabhar |1949 – 1973 |Iris sheachtainiúl Na Roinne gnóthaí Eachtaracha = Ireland: Weekly etc | |Leantar mar Ireland Today |- |'''Éire-Ireland''' |Irisleabhar |1914-16>1918-22 |<nowiki>http://www.corkpastandpresent.ie/localstudies/newspaperlist/a-g/</nowiki> | | |- |'''Éire-Ireland''' |Irisleabhar |1966> 1995-? |a journal of Irish studies | |The Irish American Cultural Institute, St Paul, Minesota |- |'''Éire Nua''' |Iris |?<1980>? |“Unity, Equality, Prosperity’ Iris inmhéanach Shinn Féin | |Feabhra 1980 - “Irislitir makes it’s reappearance with this issue. Two copies will be sent to each cumann and they should be passed around for members to read and study.” |- |'''Fianna''' | |1910/15? |Clóite san Airgintín |''Pádraig Mac Mághnais'' | |- |'''Fianna Fáil''' |Irisleabhar |1914 |THE IRISH ARMY A Journal for Millitant Ireland |Terrence McSwiney | |- |'''Focalín''' |Iris |1978 |(“A wee word” for the odd reader of CLR who does not understand the First Language) | | |- |'''Forgnán''' |iris |?<1962 >? |Journal of the Building Centre Dublin | |vol 1 No. 5 May 1962 |- |'''Guth 7 Tuaraim''' |nuacht iris |1979 - 1984 |Iris mhíosúil áitiúil ó thús na 1980idí a bhaineann le hiarthuaisceart Dhún na nGall. Gaeilge sa chéad eagrán ach ní ina dhiadh sin. | |http://www.bealoideasbeo.ie/Guth_Tuairm?page=0 |- |'''Inbhear''' |sraith |?<2010>? |Journal of Irish music and dance |''Niall Keegan'' | |- |'''Inis Fáil''' |Iris |1925>? |Bulletin de la Ligue pour l'Indépendance de l'Irlande. | | |- |'''IRIS''' |Iris |1981–1993, 2005–2019 |Gnóthaí Eachtracha, Bureau d’Affaires Etrangéres | |Imeartas focal a bhí sa teideal a dtánaig ó ‘Irish Republican Information Service” - dé-bhliatúil. |- |'''Iris An Airm''' |Nuachtán |1922>? |Foilsithe I mBÁC go Laethúil seachas an Satharn | | |- |'''Iris An Gharda,''' | |1969/1970 | | |<nowiki>http://www.policehistory.utvinternet.com/irisang.html</nowiki> |- |'''Iris Bheag''' |Nuachlitir |1987-1994? |the intention of this litle magazine is to provide a means of exchanging ideas and developing sinn Féin’s policies and strategies by disscussion. Rules 4. Material can be in Irish Or English7. IB is issued Free. Ib will be issued Monthly | |The Education department 44, Parnell Square, Dublin 1 Irish inbhéanach Shinn Féin – Aengus Ó Snod. |- |'''Iris Fhianna Fáil,''' | | | | |Teideal Nua: FF Newsletter |- |'''Iris Oifigiúl''' |Iris |?<2011>? |Irish Oifigiúl de chuid an rialtas | |[Uimh. 48 – 2011] |- |'''[[:en:Lia_Fáil_(political_party)|Lia Fáil]]''' |Iris |1957 |Fr. Fahy 10 -neagrán – he single handedly wrote the 10 highly inflamatory newspapers resulting in demotion in 1959 |Father John Fahy |Organ of the Land and Industrial Army of Ireland. |- |'''[https://muse.jhu.edu/journal/141 New Hibernia review / Iris Éireannach nua]''' |Iris ráithiúl |1997>2021 |St. Paul (Minnesota) Center for Irish Studies at the University of St. Thomas 1997 |Thomas Dillon Redshaw | |- |'''Nua''' |Iris |1997>2000? |studies in contemporary Irish writing. |Eugen O'Brien |Jefferson City, TN: Carson-Newman College |- |'''Nuacht CIÉ''' |Iris | |Baile Átha Cliath, An Roinn Faisnéise, Stáisiún Droichead an Rí. |''Lorcán Ó Treasaigh'' | |- |'''Nuacht Náisiúnta''' | |1923-25 | | | |- |'''Nuacht Náisiúnta''' |Iris |1969 -1976 |Iris inmheánach de chuid Sinn Féin, foilsithe i Gardiner Place | |<nowiki>http://www.iol.ie/~rjtechne/century130703///////1960s/nuacht69.htm</nowiki> |- |'''Obair''' |Iris |?<2014-'14>? |Bulletin of the office of public works | | |- |'''Óur Girls/ Ár gCailíní''' | |1930-1933 |The Magazine for the Girls in Ireland | | |- |'''[[Poblacht na hÉireann (nuachtán)|Poblacht na hÉireann]]''' |Nuachtán |1922-23 |Bhí eagrán Albanach, Deisceartach agus ceann leis an dteideal bhreis War News ann | |Tháinig ‘Éire’ ina dhiadh tar éis bhás Childers a bhí i gceannas ar bolscaireacht poblachtánach. |- |'''Poblacht na nOibrithe''' |Iris |2012 - 2014 | | |iris de chuid éirigí a bunaíodh i 2006 https://www.leftarchive.ie/document/636/ |- |'''[https://pogmogoal.bigcartel.com Póg Mo Goal]''' |Iris |2015>2020 |i bhfoirm nuachtán eisithe ag Pogmogoal.com | |Póg Mo Goal is a beautifully produced football magazine, from right here in Dublin. |- |'''Saoirse Éireann Eolftone Weekly''' |Nuachtán |1937/8>? |Seachtainiúl ‘twopence’ | |Vol 1. No 36 Saturday May 7 1938 |- |'''Saoirse Nua''' |Iris |?<2014 |The voice of the Republican Movement (Republican Sinn Féin) Issue 15 Spring 2014 | | |- |'''[http://www.irishlabourhistorysociety.com/index.php?page=saothar30&title=Saothar%2030 Saothar]''' |Iris |1975-2020> |Iris an chumainn le stair Lucht Saothair na hÉireann |''Pádraig Ó Snodaigh an chéad eagarthóir'' |Saothar 45 2020 |- |'''Scéal Eile''' |Nuachtlitir |?<2009>? |The Newsletter of the CooleyKeegan branch of CCÉ | | |- |'''[[Scéala Éireann]] / The Irish Press''' |Nuachtán |1931 -1995 |Bhíodh altanna Gaeilge thríd. | | |- |'''Sciath''' |Iris | |Journal of the National Industrial Safety Organisation   (deir NLI gur i nGaeilge atá sé) | |lean 'Health and Saftey é mar theideal |- |'''Sgéal Chatha Luimnigh''' |Nuachtán |?<1922>? |Limerick War News, nuachtán an rialtas sa choga cathardha | | |- |'''Seanchas Ard Mhaca''' |Iris |1957-1993 |Iris Stairáitiúl | | |- |'''Seanchas Dúthalla''' | |?<1971-91>? | | | |- |'''Sinn Féin''' |Iris |1923 – 1925 | |''Patrick J Little'' |18,000 cóip á ndíol. Tháinig seo i ndiaidh Éire |- |'''Sinn Féin (Daily)''' |Iris/nuachtán |1909-> 1910? | | | |- |'''Sinn Féin (Weekly)''' |Iris |1906> 1914? | | | |- |'''Sinsear''' | |?<1981- 1995>? |Roinn Béaloideasa Éireann Coláiste na hOllscoile | | |- |'''Spéis''' |sraith |2010 -'13 |Bulletin of the International Council for Traditional Music Ireland |''Liz Doherty, Thomas Johnston (2012)'' | |- |'''Táin''' |Iris démhíosúil |?<2003-2007>? |the Australian Irish Network |''Val Noone foilsitheoir'' | |- |'''Teanglitir''' |Nuachtlitir |1985-1996 |Irish Association of applied Lnguistics -IRAAL |''Dónall P. Ó Baoill (1-19) Jeff Kallen (20-25), Patrick Farren (25->)'' |''bhfuil éagsúlacht idir Iris na Gaeilge/ teanglitir/teangeolas/teanga'' |- |'''Treoir''' |Iris |?<1970-2020 > Vol.2 Uimhir.2 Márta -Aibrean |Iris oifigiúl Cómhaltas Ceóltóirí Eireann luach 1s. | | |- |'''An Sgrúdaightheoir The Examiner''' |Nuachtán |1930 -1960 |(Dundalk) Thosaigh mar an Newry Examiner | | |- |'''The Fanad Magazine''' | | | | | |- |'''The Gael''' |Iris | |The official journal of the Gaelic Athletic Association. | | |- |'''the Northern Patriot''' |Iris |1895 | | | |- |'''The Shan Van Vocht''' |Iris |1896 >? |(An tSean Bhean Bhocht) A National Monthly Magazine |''Alice Milligan, Eithne Carberry'' | |- |'''Young Ireland/Éire Óg''' |Irisleabhar |1919-1923 |Young Ireland i mBÁC | | |- |'''Uladh''' |irisleabhar |1904-05 |a literary & critical magazine. | | |} == An Ghaeilge á phlé i mBéarla == {| class="wikitable" | # | | | | | |- |'''''Teideal''''' |'''''Nuachtán /Iris''''' |'''''Blianta''''' |'''''Buneolas''''' |'''''Eagarthóir''''' |'''''Breis eolas''''' |- |'''Ancient Ireland''' |Iris sheactainiúl |1835 |Foilsithe i mBÁC John S. Folds |''Philip F. Brown / Pilib de Brúin'' |Established for the purpose of reviving the cultivation of the Irish language, and originating an earnest investigation into the ancient history of Ireland … |- |'''Celtica''' |irisleabhar |1946 - 2020 |peer-reviewed journal on Celtic Studies, including linguistics, literature, manuscript studies, textual criticism, history, law, Dialect studies and onomastics. |''Uimhi 31Barry J. Lewis, Ruairí Ó hUiginn'' |bliantúil ó bhí 2016 ann |- |'''Éiriu''' |sraith |1904-2013> |School of Irish Learning. Dublin Acadamh Ríoga na hÉireann | |Saothar ag Osborne Bergin, Kuno Meyer, agus John Strachan ann. |} == Cíona Lín / Blaganna == {| class="wikitable" |'''Abair as Gaeilge é''' |2006 |mar ba mhaith liom mo chuid Ghaeilge a bhisiú. |''Julia - Meiriceánach'' |<nowiki>http://abair-as-gaeilge-e.blogspot.com</nowiki> |- |'''Aduaidh''' |2005 – 2007 |Focail fé thuairim i nGaoluinn.    |''Cionaodh'' |<nowiki>http://aduaidh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Ag Seasamh an Fhóid''' |2016 – 2019 |togra ealaíne le comóradh a dhéanamh ar an tionchar a bhí ag muintir Ros Muc ar an bPiarsach sna blianta roimh an Éirí Amach |''Nuala Ní Fhlathúin agus'' ''Eoin Mac Lochlainn,'' |<nowiki>https://rosmuc2016.wordpress.com</nowiki> |- |'''Aisling''' |2006 – 2016 |“Is blag beag é seo ina ligim saor mo chuid smaoint...” |''Tim'' | |- |'''Amhráin Arann''' |2012 – 2014 |“..amhráin a cumadh in Árainn a eisiúint i bhfoirm leabhair le dlúthdhioscaí..” |''Deirdre Ní Chonghaile'' | |- |'''An Blag Ard''' |2010 | |''as an tSraith bháin dó'' |<nowiki>http://anblagard.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Bhlaglann''' | |''Blag spéisiúil ar chúrsaí oideachais is teichneolaíocht Gaeilge -!G'' | |níl rian de ann ach mar nasc ar iGaeilge |- |'''An Bothán Tréigthe''' |2007 – 2009 | | |<nowiki>http://anbothantreigthe.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Cailín Deas''' | |''Blag an chailín deas Gaeltachta atá anois ina cónaí sa Chathair- IG'' | |níl rian de ann ach mar nasc ar iGaeilge |- |'''An Cainteoir Dóchais''' |?<2009 >? | |''Michal as Poblacht na Seice'' | |- |'''An Caomhach''' |2005 - 2020 |Tuairimí agus fíricí nach mbíonn le fáil aon áit eile as Gaeilge. |''Séamus Poncán Ó Neachtain'' |<nowiki>http://caomhach.blogspot.com</nowiki> go mór ar son Iosrael – dar le Igaeilge |- |'''An Cheathrú Rua''' |2011 – 2012 |chun eolas a chur ar fáil don phobal. | |<nowiki>http://ancheathrurua.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Cnagaire''' |2008 - 2020 | |''Póló'' |<nowiki>https://ancnagaire.blogspot.com</nowiki> |- |'''*An Codú''' |2006 -’ 21> |Smaointe Fánacha as Chonamara |''Eoin Ó Riain'' |''<nowiki>http://smaointefanacha.blogspot.com</nowiki>'' |- |'''An Coimíneach''' |2013-1015 |Cín Lín Uí Choimín | | |- |'''An Croí Ait''' |2011 – 2021> |Altanna agus ceachtanna mhúinteoira Gaeilge dá ranga agus d’fhoghlaimeoirí. Morán nasc chuig áiseanna éagsula |Caitríona Weafer Múinteoir, Éireannach I gCathair na nAingeal, |<nowiki>https://ancroiait.wordpress.com</nowiki> |- |'''An Doras Oscailte''' |2005 – 2012 |Blog ina dhéanfaidh mé cleachtadh ar mo chuid Gaeilge |mark bodah |<nowiki>http://dorasoscailte.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Druma Mór''' |2008-? |''Blag chúrsai Reatha an sár iriseoir Eoghan Ó Néil -IG'' |''Eoghan Ó Néill'' |níl rian de ann ach mar nasc ar iGaeilge |- |'''An Ghuí Aniar''' |2009 – 2011 | |''Ros Cománach i nGaillimh'' |<nowiki>http://anghuianiar.blogspot.com</nowiki> |- |'''An Mheabhair Foghlaimeora''' |2010 – 2011 | |''Bleáth cliathach a bhí 28'' | |- |'''An Litríocht seo Againne''' |2009 – 2011 |Is éard tá sa bhlag seo mo chuidse smaointe faoin litríocht seo againn |''Cailliomachas – leabharlannaí'' |<nowiki>http://litrocht.blogspot.com/2009/05/</nowiki> |- |'''An Ruball Rua''' |2017 – 2020 |''Fáilte isteach ag an bhlag seo – teangacha a bheas le feiceáil:Gaeilge, français, English'' | |<nowiki>https://ruballrua.wordpress.com/tag/photography/</nowiki> |- |'''*An Scríobhaí Siúlach''' |2021 |Cín Lín chun Connalach a lonnaigh san Oirua agus atá ag iarraidh an teasnamh scríobh i nGaeilge faoin tir a chuir ina cheart |''Kayla Reed'' |https://scriobhaisiulach.wordpress.com |- |'''Anseo is Ansiúd''' |2010 |Blog as Gaeilge faoi gnáth rudaí an tsaoil agus mo chuid eachtraí éigsiúla. |''Gearóid Ó Madáin'' |<nowiki>http://anseoisansiud.blogspot.com</nowiki> |- |'''An t-Oileánach Tréighthe''' |2009 – 2012 | |''Proinsias Mac a’ Bhaird'' | |- |'''*An Tuairisceoir''' |2013 – 2021> |Nuachtán Ghréasán a chlúdaíonn réimse leathan de Nuacht. |''Ciarán Dúnbar agus roinnt eile'' |<nowiki>https://antuairisceoir.wordpress.com</nowiki> |- |'''An t-Ultach''' |2010 – 18? |Suíomh Chín lae don Iris gan ach 5 alt air |''Seán Rua Ó Murchú'' |<nowiki>https://antultach.wordpress.com</nowiki> |- |'''Anuas den tSeilf''' |2009 – 2011 |Nótaí agus smaointe iad seo de réir mar a thagann siad chugam |''Cailliomachas – leabharlannaí'' |<nowiki>http://cailliomachas.blogspot.com</nowiki> |- |'''Aodhán''' |2013 |Ag Smaoineamh os Ard |''Aodhán Ó Dea'' |<nowiki>http://aodhanodea.ie/blog/</nowiki> |- |'''Ar Son na Drúise''' | |suíomh, príobháideach é an suíomh seo | |<nowiki>https://arsonnadruise.wordpress.com</nowiki> |- |'''As an Nua''' |2016>? |formhór de i mBéarla de réir freagrai ar alt ar i dTuairaisc |Siún Ní Dhuinn |nasc ag rá gur suíomh ag déanamh aithris atá i gceist |- |'''As Ord Oráiste''' |2005 – 2006 |Dhá alt ón iriseoir seo as Béal Feriste |Liam O Raiste |<nowiki>http://asordoraiste.blogspot.com</nowiki> |- |'''Athfhás''' |2011 – 2016 |Seo nuacht agus eile ón iar-Ghaeltacht, áit atá ag teacht thar n-ais ina Ghaeltacht iomlán sar i bhfad! | |<nowiki>http://athfhas.blogspot.com</nowiki> |- |'''Bealach mo Shaoil''' |2005-2009 |chun mo chuid Gaeilge a cleachtadh, go príomha le greann - |''mac léinn sa tSúlainn'' |<nowiki>http://siuloir.blogspot.com</nowiki> |- |'''Baoismhacnamh''' |2005-2009 |chun mo chuid Gaeilge a cleachtadh, go príomha le greann - |''mac léinn sa tSúlainn'' |<nowiki>http://siuloir.blogspot.com</nowiki> |- |'''Betty Furlong''' |2018 -2020 | | | |- |'''Blag Cois Life''' |2010 – 2015 |Blog of Cois Life, Irish Language Publishers | |<nowiki>http://blagcoislife.blogspot.com</nowiki> |- |'''Blag Forbairt Naíonraí Teo.''' |2009 - 2013 |Blag é seo atá dírithe othur seo siúd a bhíonn ag obair i Naíonraí/naíscoileanna | |<nowiki>https://naionrai.wordpress.com</nowiki> |- |'''Blag Ghael Gan Náire''' |2007>? | | |http://gaelgannaire.blogspot.com/, |- |'''Blag Ghearóid''' |2006 – 2009 | | |<nowiki>http://gearoid.blogspot.com</nowiki> |- |'''Blag Mháirtín Uí Mhuilleoir''' | |Iar-pholaiteoir le Sinn Féin ar é Máirtín Ó Muilleoir | |caifear cuireadh a bheith ag duine chun é a léamh |- |'''*Blag Nua Gaeilge''' |2019 – 2021 | |''Panu Petteri Höglund'' ''Nó tá urscéal leis clóite ann'' |<nowiki>https://blagnuagaeilge.blogspot.com/2019/06/</nowiki> |- |'''Blag Shomhairle''' |2005 -2006 |Níl fágtha ach nasc ar an suíomh blaganna | | |- |'''Baoismhacnamh''' |2018 -2020 | | | |- |'''Breacleabhar An imill''' |2004 – 2005 |'Sé is príomhchuspóir na mblaganna seo ná mo chuid Gaeulinne a chleachtadh agus a fheabhsú’ |''Conn -'' ''lonnaithe in Inis, Co. an Chláir'' |<nowiki>http://breacleabhar.blogspot.com</nowiki> |- |'''Brian Darby''' |2014 – 2015 |suíomh le altanna faoi na gcluichí Gaelacha |''Brian Darby'' |<nowiki>https://briandarby1.wordpress.com/category/gaeilge/</nowiki> |- |'''Bród Éireannach''' |2005 -2006 |Seo mo bhlog. Beidh sé i nGaeilge agus i mBéarla |''Aingeal – foghlaimeoir Gaeilge Pennsylvania'' |<nowiki>http://aingealpuirseil.blogspot.com</nowiki> |- |'''Bruth Seanfharraige''' |2009 |'Ní beag beagán de drochbhrocán” |''An Deabhal Álainn'' |<nowiki>http://seanfharraige.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cainteoir Doofus''' |2011-2012 |tuaraimíagus iad aisrithe sa cholún ar dheis | |<nowiki>http://www.cainteoirdoofus.com</nowiki> |- |'''Ceiliúradh''' |2011- 2013 | | |<nowiki>https://ceiliuradh.wordpress.com</nowiki> |- |'''Ceist Mór an lae''' |2006 – 2008 |Polaitíocht |''iriseoirí éagsula'' |<nowiki>http://ceistmhor.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cha chanann? Canathaobh?!''' |2020 – 2021 |Tógáil ar Scoil Ghaeilge Ghearóid Tóibín agus na hamhrain a múineadh |''Séamus Poncán Ó Neachtain'' |<nowiki>https://amhrainghaeilge.blogspot.com</nowiki> |- |'''Chetwynde Downs''' |2006 – 2012 |Fear meánaosta beoir-bholgach frustráilte. Ag lorg síbearchaidreamh intleachtúil platónach le bean shéimh chneasta A thabharfadh cluas bhaúil do m'fhaidhbeanna pearsanta. | |<nowiki>http://chetwyndedowns.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cín Lae Sclábhaí Pá''' |2008 - 2011 | |''Dubhaltach (Uí Reachtair?)'' |<nowiki>https://tadenc.blogspot.com/search?q=2011</nowiki> |- |'''Cistin Chliste''' |2011 |Oidis agus altanna ar bhia i nGaeilge agus Sasanais | |<nowiki>https://cistinchliste.wordpress.com</nowiki> |- |'''CLG go Deo''' |2014 – 2015 |altann ar an Chumann lúthchleas Gael | |<nowiki>https://clggodeo.wordpress.com</nowiki> |- |'''Club Leabhar''' |2005 > 2006 |leabhair agus |''Aonghus Ó hAlmhain 7 Coleen Dollard'' |<nowiki>http://club-leabhair.blogspot.com</nowiki> |- |'''Coicís in Éireann''' |2007 – 2009 | |''mark bodah'' |<nowiki>http://coicisineirinn.blogspot.com</nowiki> |- |'''Crá Croí Cois Cuain''' |2006 -2018 |Sóisialachas agus an Ghaeilge | |<nowiki>https://cracroi.wordpress.com</nowiki> |- |'''Crosbhealaí''' |2008 – 2012 |Blag i nGaeilge ar chúrsaí an tsaoil. |''Aonghus Dwane'' |<nowiki>http://crosbhealai.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cuisle''' |2005 |Mommy blogging as Gaeilge |''Nicole as Worchester'' |<nowiki>http://cuisle.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cumann Carad na Gaeilge''' |2005 -2010 ‘15 -‘17 |Agallaimh agus caint as Gaeilge. |''Séamus Poncán'' |<nowiki>http://philo-celtic.blogspot.com</nowiki> |- |'''Cumann Scribhneirí Úra na Gaeilge''' |2007 – 2015 |23 scríobhnóir úra ag cur a saothar pinn in airde ar an idirlín | |<nowiki>http://scribhneoirioga.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Cursaí Staire''' |2012 -2021 |Aistí ócáideacha ar an stair, ar staraithe, agus ar scríobh na staire. |''Vincent Morley'' |<nowiki>http://cstair.blogspot.com</nowiki> |- |'''Daoine Beaga''' |2011 |Corr alt ghairid |''Réaltán Ní Leannáin'' |<nowiki>http://daoinebeagadotcom.blogspot.com</nowiki> |- |'''Dialann Scott de Buitléir''' |?? |oscailte dóibh siúd le cuireadh amháin |''Scott de Buitléir'' |<nowiki>http://dialannscott.blogspot.com/</nowiki> |- |'''Dónal Na Gealaí''' |2009 |6 nó seacht alt ar an réimsí éagsula den Ghaeilge |''Feilm Borland'' |<nowiki>http://donalnagealai.blogspot.com</nowiki> |- |'''Éan Bealtaine''' |2006 – 2011 |A nest for a May Bird's thoughts - Gaeilge I 2006 sasanais I 2011 |''Wren'' |<nowiki>http://eanbealtaine.blogspot.com/2011/</nowiki> |- |'''Fada fada''' |2008 |comharthaí bóithre ceartaithe le péint |''Ceithearnach Comharthaí'' |<nowiki>http://fadafada.blogspot.com/?view=mosaic</nowiki> |- |'''Faoi Cheilt''' |2010 – 2014 | |''John'' |<nowiki>http://faoicheilt.blogspot.com</nowiki> |- |'''Feachtas''' |2012 |–Óg Ghluaiseacht na Gaeilge – Eolas agus imeachtaí an eagrais | |<nowiki>http://feachtas.blogspot.com/p/dean-teagmhail-linn.html</nowiki> |- |'''Fear Beag''' |2012 |5 alt fada | |<nowiki>http://fearbeag.blogspot.com</nowiki> |- |'''Feicim''' |2011 – 2017 |Gaeilge le Spraoi ar Inis Oírr. Fun Easy Irish Courses – Immersion Method! |''Bríd Ní Chualáin'' |<nowiki>https://feicim.wordpress.com</nowiki> |- |'''Fiche focal''' |2007 – 2011 | |''Connalach a d’fhreastail ar O na G'' |<nowiki>http://fichefocal.blogspot.com</nowiki> |- |'''Fiontar agus Scoil na Gaeilge''' |2015 – 2018 |suíomh le mórán eolas maidir le Fiontar |''blaganna ó Mhic léinn'' |<nowiki>https://fiontardcu.wordpress.com/about/</nowiki> |- |'''Fis''' |2006 – 2013 |An chéad fhíschraoladh ó Chumann Carad na Gaeilge, D’fhág an leathanach is chuir in airde ar You tube |''Seéamus Poncánach'' |<nowiki>http://philo-celtic-feesh.blogspot.com</nowiki>  <nowiki>https://www.youtube.com/playlist?list=PL395B1BAD058326A1</nowiki> |- |'''Foinsí''' |2009 – 2011 |liostaí foinsí ar na haistí sa dá chín lín eile ag an údar |''Cailliomachas – leabharlannaí'' |<nowiki>http://xn--foins-3sa.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilgeandedtec''' |2006 |cín lín Macléinn le deis ceartúcháin a dhéanamh, 4 nó 5 alt |''Mairead G'' |<nowiki>http://gaeilgeandedtec.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilge Faoi Thalamh''' |2004 >? |Arm Rúnda na Gaeilge | |''<nowiki>http://gaeilgefaoithalamh.blogs.ie</nowiki>'' |- |'''Gaeilge in Kirkby''' |2013 – 2016 |Is blag í chun suim sa Gaelige a spreagadh i measc mo phobail féin.… | |<nowiki>http://gaeligeinkirkby.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilge i gColáiste Ailigh''' |2011 - 2019 |Ar an suíomh seo gheobhaidh scoláirí cuidiú leis an Ghaeilge |''Proinsias Mac a’ Bhaird'' |<nowiki>http://gaeilgeigcolaisteailigh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilge le Glam''' |2015 – 2016 |Ceathrar múinteoirí Gaeilge le suim i bhfaisean, i dtáirgí áilleachta, | |<nowiki>http://gaeilgeleglam.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gaeilgeoir na Fionnlainne''' |2003 – 2006 |tuaraimí Phanu ar an saol. Filleann sé ar i 2013 théis cliseadh blogs.ie chun rá go mbeadh seo á n-úsáid aige feasta,. |''Panu Höglund'' |<nowiki>http://gaelpanu.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Gaeltacht 21''' |2009 – 2021 | |''Eoin Ó Riain'' |<nowiki>http://gaeltacht21.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gael trip''' |2016 – 2021 |Is í an sprioc atá againn i nGael Trip ná taisteal timpeall an Domhain agus an Ghaeilge a úsáid |''Oisín Mac CinnéideEmma Ní Nualláin'' |<nowiki>https://gaeltrip.com</nowiki> |- |'''Gan Ainm''' |2007 – 2011 |alt ar líon an dteaghlach a labhraionn Gaeilge |''solas dubh'' |<nowiki>http://ganainm.blogspot.com</nowiki> |- |'''Garraí Johnny Mhorgan''' |2009- 2010 |Cúrsaí cruthaitheachta, cúrsaí na n-ealaíon, dialann - i nGaeilge na hÉireann. |''Tadhg Mac Dhonngáin'' |<nowiki>http://garraijohnnymhorgan.blogspot.com</nowiki> |- |'''Gasúir le Gaeilge''' |2011-2017 |Plé ar ghasúir a thógáil le Gaeilge (I Pennsylvania) |''Lawrence Morris'' |<nowiki>https://gasuirlegaeilge.wordpress.com/page/25/</nowiki> |- |'''Gnóthach''' |??? |nasc ar shuíomh coiscéim, imithe ón idirlíon anois | |<nowiki>http://gnothach.blogspot.com</nowiki> |- |'''Go Maith''' |Feabhra go Márta bliain éigin |Comic strip |''Brian fitzmaurice 7 SC Durkin'' |<nowiki>http://gomaithcomic.blogspot.com/2007_02_06_archive.html</nowiki> |- |'''Grá fé Ghruaim''' | |oscailte dóibh siúd le cuireadh amháin | |<nowiki>http://nuaaois.blogspot.com/</nowiki> |- |'''*Hillary NY''' |2004 – 2021 |Meascra i nGaeilge ó Nua Eabhrac - nó pé áit ina bhfuilim! |''Hilary Sweeney'' |<nowiki>http://hilaryny.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Igaeilge''' |2009 – 2021 |Tuaraimí neamhspleácha Chonchubhair gan aon deontas |''Conchubhair Ó Liatháin'' |<nowiki>http://gaeltacht21.blogspot.com</nowiki> |- |'''Imeall''' |2004 -2009 |Blag fuaime ón imeall |''Conn Ó Muíneacháin'' |<nowiki>https://imeall.blogspot.com</nowiki> |- |'''iMúscraí''' |2008 – 2013 |Tionscnamh de chuid Comharchumann Forbartha Mhúscraí ar mhaithe le cur chun cinn na teanga agus ghnéithe eile de chultúr an cheantair. |''Conchubhair Ó Liatháin'' |<nowiki>https://imuscrai.wordpress.com</nowiki> |- |'''Íomhá an Lae''' |2007 - 2019 |Griangraif éagsúla a dhéanan mé o lá go lá agus mo chuid Smaointe faoi as Gaeilge | |<nowiki>http://iomhannablag.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Irish Language blog''' |2019 – 2021 |930 mion cheacht ón shuiomh Transparent Language | |<nowiki>https://blogs.transparent.com/irish/la-fheile-padraig-3/</nowiki> |- |'''Iris Eoghanaigh''' |2009 – 2011 |Tuaraimí, Nuacht, eolas |''Seán Mór – seo tús na hirise'' |<nowiki>http://eoghanach.blogspot.com</nowiki> |- |'''Is as An Baile Mé''' |2006 - 2007 |tuaraimí foghlaimeora |''Richard Achibld'' |<nowiki>https://foghlaimeoir.wordpress.com</nowiki> |- |'''Leadrán''' | |Níl rian de ar fáil ach mar nasc ar IGaeilge | |<nowiki>http://leadran.com</nowiki> |- |'''Léigh Mé ar Mo T-Léine é''' |2006 – 2007 |Cin lae lín ar thaisteal ar fud an Bhraisil |''Alex Hijimans'' |<nowiki>https://naceithrehairde.travellerspoint.com</nowiki> |- |'''Líonra''' |2014 – 2021 |Blag d’fhoghlaimeoirí fásta Aonad na Gaeilge Ollscoil Luimnigh |''Deirdre Ní Loinsigh'' |<nowiki>https://lionra.wordpress.com/about/</nowiki> |- |'''Litríocht na n-Óg''' |2010 – 2013 |An Tríú Comhdháil ar Litríocht agus ar Chultúr na nÓg | |<nowiki>http://litriochtnanog.blogspot.com</nowiki> |- |'''Máire ag Faire''' |2012 – 2013 |10 n-alt ar fad |''Máire burns – iarmhúinteoir Gaeilge'' |<nowiki>http://maireagfaire.blogspot.com</nowiki> |- |'''Máthair Gaelachais''' |2007 - 2016 | |''Jennifer'' |<nowiki>http://misemamai.blogspot.com</nowiki> |- |'''Mícheál John O Meachair''' |2012 – 2013 |Nasanna á gheallúint ach Níos mó air faoi féin ná aon rud eile |''Mícheál John O Meachair'' |'''Mícheál John O Meachair''' |- |'''Milseog Mhilis''' | |Gaeilge agus Sínis (Tá sé mar aidhm agam cultúr na nGael agus a dteanga a roint le muintir na hÁise | |<nowiki>https://milseogmhilis.wordpress.com</nowiki> |- |'''Mise Áine''' |2007 – 2011 | |''Áine'' |<nowiki>http://miseaine.blogspot.com</nowiki> - leanann mar Rámhaille |- |'''Mise Ciara''' |2013 – 2021 |Scríobh Eat Sleep |''Ciara Ní Éanacháin'' |<nowiki>http://miseciara.wordpress.com</nowiki> |- |'''Misneach Na Gaillimhe''' |2013 – 2017 |Sóisialaigh Na Gaeilge i nGaillimh | |<nowiki>http://misneachnagaillimhe.blogspot.com/2017/04/seilbh-glactha-ag-baill-misneach-ar.html</nowiki> |- |'''Mo Bhlog''' |2006 – 2009 |Ruminations & practice ‘ as Gaeilge’ |''Dalta i Minesota'' |<nowiki>http://mo-bhlog.blogspot.com</nowiki> |- |'''Muirann Ní Chonnaláin''' |2009 – 2010 |Céad iarracht scríobh as Gaeilge |''Muirann Ní Chonnaláin'' |<nowiki>http://poetryasgaeilge.blogspot.com</nowiki> |- |'''Múinteoir Sabine''' |2012 |Múinteoir bunscoilea rugadh sa Ghearmáin alt ar RnaG |''Sabine Nic Cionnaith'' |<nowiki>https://muinteoirsabine.wordpress.com</nowiki> |- |'''Myles an Nissan Micra''' |2010 – 2012 |a man of letters, public servant, polymath, tribune of the people, and pedant. He formerly wrote for a web magazine under the pseudonym 'Myles an Ford Fiesta' but has since changed his Mode of conveyance. | |<nowiki>http://mylesanm.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Nótaí Imill''' |2009 – 2021 | |''Denis King – Seattle'' |<nowiki>http://nimill.blogspot.com</nowiki> |- |'''Nuacht1.com''' | |Gach Ailt – os na meáin Gaeilge / nascann chuig na stáisiúin Gaeilge Nuacht TG4 7 RTÉ Agus Podchraoltaí | |<nowiki>https://nuacht1.com/blaganna/</nowiki> |- |'''Puc Saor''' |2014 – 2015 |Blag chun an CLG a phlé as Gaeilge. | |<nowiki>http://pucsaor.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Rámhaille''' |2011 – 2021 |Mise Áine ag Rámhaille |''Áine'' |<nowiki>https://ramhaille.blogspot.com</nowiki> |- |'''Rán na nGág''' |2009 – 2019 |Is geal leis an bhfiach dubh a ghearrcach féin. |''Fergus Ó Néill'' |<nowiki>http://ormondo-fon.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Rogha Gabriel''' |2012 – 2021 |Sleachta as saothar Ghabriel Rosenstock |''Gabriel Rosenstock'' |<nowiki>https://roghaghabriel.blogspot.com</nowiki> |- |'''Rud ar Bith''' |2008 – 2010 | |''student of the universe a fhreastalaíonn ar ghaeltachtMinesota'' |<nowiki>http://rudarbith.blogspot.com</nowiki> |- |'''Santa Cruz na Gréine''' |2009 - 2012 |Dialann ag cur síos ar an saol i Santa Cruz, California | | |- |'''Scáthán''' |2017 – 2019 | | |<nowiki>https://www.scathan.ie/2019</nowiki> |- |'''Scéala Na Wombait''' |2004 – 2012 |altanna ar ainmhithie éagsula | |<nowiki>http://mhwombat.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Scéalta Ealaíne''' |2019 - 2021 |Irish Art Blog 99% sa tSasanais |''Eoin Mac Lochlainn'' |<nowiki>https://emacl.wordpress.com</nowiki> |- |'''*Scott de Buitléir''' |2017-2021 | |Scott de buitléir |https://scottdebuitleir.com/category/gaeilge/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210616043012/https://scottdebuitleir.com/category/gaeilge/ |date=2021-06-16 }} |- |'''Scríbhneoirí Úra na Gaeilge''' |2007 – 2015 |Cín lín a bhí ag iarraidh saothar mórán scríbhneoir a thabhairt le chéile |''20 scríobhnóir éagsúla'' |<nowiki>http://scribhneoirioga.blogspot.com</nowiki> |- |'''Seo focan Iontach''' | |mar nasc ar mhórán cín lín ach é imithe ón tidirlíon | |ní oibríonn na nascanna |- |'''Seo Panu ag Labhairt''' | |Níl rian de ar an nasc atá ar lch cumann Carad na Gaeilge |''Panu Höglund'' |<nowiki>http://gaeilgepanu.blogs.ie</nowiki> ff Gaeilgeoir na Fionnlainne |- |'''Sin É''' |2014 |'Blog' nua-aimseartha Gaeilge don na deagoirí agus daoine óga In Éireann agus na foghlaimeoir Gaeilge timpeall an domhain! |''Sinéad'' |<nowiki>http://istreiseanpeannnaanclaiomh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Smaointe as Gaeilge''' |2020 |Occasional thoughts written in Irish -. Ní dhéanaim tada ach an Corrsmaoineamh a scríobh, anois 's aríst, | |<nowiki>https://smaointe-as-gaeilge.blogspot.com</nowiki> |- |'''*Smaointe Fánacha Aonghusa''' |2005 – 2021 |Mar a deir sé ar an gcanna! |''Aonghus Ó hAlmhain'' |<nowiki>https://aonghus.blogspot.com</nowiki> |- |'''Smaointe ón Champas''' |2013 |Smaointe a ritheann liom agus mé in ainm's a bheith ag staidéar! |''Colm Mac Fhionnghaile'' |<nowiki>http://smaointeonchampas.blogspot.com/2013/02/</nowiki> |- |'''Stair i gColáiste Ailigh''' |2010 – 2011 |nascanna físe i mBéarla curtha i láthair ag an máistear i nGaeilge |''Proinsias Mac a’ Bhaird'' |<nowiki>http://staircolailigh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Stádas na litríochta gaeilge''' |2010 |Aon alt amháin |''Ríona'' |<nowiki>http://stadasnalitriochta.blogspot.com</nowiki> |- |'''Tadhg An Mhargaidh''' |2006 |Blog Gaeilge faoi mo shaol sin an méid. Macléinn aerach as Vancouver. |''Tadhg'' |<nowiki>http://tadhganmhargaidh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Taifead Taibhreamh''' |2006 |A bhrionglóidí scríofa ag an údar |''mark bodah'' |<nowiki>http://taibhreamh.blogspot.com</nowiki> |- |'''Te Bruite''' |2012 – 2013 |Nuacht faoi eisiún DC Rís | |<nowiki>http://tebruite.blogspot.com/2012/11/</nowiki> |- |'''Thall is Abhus''' | |bainte den idirlíon an t-aon rian mar nasc ar Lch Anuas Den tSeilf | |<nowiki>http://seano-thallisabhus.blogspot.com</nowiki> |- |'''Tomhas na Teanga''' |2014 – 2021 |tosaithe i 2014 ach altanna ann ó 2002 |''Séamas Ó Neachtain,/ Jim Norton'' |<nowiki>http://tomhasnateanga.blogspot.com/?view=classic</nowiki> |- |'''Tomhais''' |2009 – 2010 |tomhasanna dhá líne – cad a bheadh ann? |''Aa Deabhal Álainn'' |<nowiki>http://tomhais.blogspot.com</nowiki> |- |'''Tuairimí Éagsúla''' |2011 – 2014 |éiríonn as is bunaíonn smaointe ón gcampas |''Colm Mac Fhionnghaile'' |<nowiki>http://anscolairescartha.blogspot.com</nowiki> |- |'''Turas Aisle''' |2017 – 2020 |Turas Amháin |''Réaltan Ní Leanáin'' |<nowiki>http://turasailse.blogspot.com</nowiki> |- |'''Uathachas in Éirinn''' |2008 – 2020 |Tuiste fhir óig le huathachas |''COC'' |<nowiki>http://blag.uathachas.ie</nowiki> |- |'''vernacularisms Gaeilge''' |2013 |Nótaí Ó Bhéal Feirste |''Jason Ó Ruairc'' |<nowiki>https://vernacularismsgaeilege.wordpress.com</nowiki> |- |'''Vítneam agus An Chambóid''' |2015 |Altann ar stair an Chambóid agus Vítneam |''Oanro'' |<nowiki>http://vitneamanchamboid.blogspot.com</nowiki> |} == Féach freisin == * [[Stair iriseoireacht na Gaeilge]] == Naisc sheachtracha == * [https://libguides.ucc.ie/newspapers/anghaeilge Nuachtáin agus Irisí as Gaeilge (Coláiste na hOllscoile Corcaigh)] == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Irisi agus Nuachtain Gaeilge}} [[Catagóir:Liostaí]] [[Catagóir:Irisí Gaeilge| ]] [[Catagóir:Nuachtáin na Gaeilge| ]] [[Catagóir:Nuachtáin in Éirinn|*]] [[Catagóir:Irisí Éireannacha|*]] qt4gjrcei01f9xfzhvsh8eirc0qesjh 0 100074 1273151 1240362 2025-07-08T17:46:18Z MacCambridge 5474 1273151 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Foirgneamh}} Séipéal ársa i g[[Contae Thiobraid Árann]] is ea '''Eaglais Dhomhnach Mór'''. Bhí an eaglais seo tiomnaithe do [[Naomh Farannán]] a chuaigh ina dheoraí go dtí [[Waser]] ar an [[abhainn Meuse]] mar a bhfuair sé bás sa bhliain [[982]]. Sa 12ú haois a tógadh an eaglais. [[Íomhá:Domhnach Mór.jpg|mion|Eaglais Dhomhnach Mór]] {{síol}} [[Catagóir:Mainistreacha na hÉireann]] [[Catagóir:Contae Thiobraid Árann]] 8fj51clvgpdicb6ngbyu6n8xfho3qpj 0 100426 1273255 1174941 2025-07-09T10:05:17Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273255 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} [[Íomhá:Pope Benedict XVI placing a novelty crown on Our Lady of Lourdes on occasion for the sick pilgrims, 11 February 2007.jpg|mion|clé|An [[Pápa Beinidict XVI]] agus [[Muire Lourdes]] 11 Feabhra 2007]] Ceiliúrtar '''Lá Domhanda na n-Easlán''' ar Lá [[Muire Lourdes]], nó an 11 Feabhra, ó 1993 i leith. Iarrann an Eaglais Chaitliceach ar a lucht leanúna cuimhneamh ar dhaoine breoite, daoine ag fulaingt agus daoine a thugann aire dóibh. Táthar ag súil, mar sin, go gcuirfeadh an ócáid seo leis an tuiscint atá ag an bpobal ar na heasláin. Sa bhliain 2017, roghnaigh an [[Pápa Proinsias]] líne ón [[An Magnificat|Magnificat]] (Paidir na Maighdine Beannaithe Muire) mar théama: ''Rinne an té atá cumhachtach nithe móra dom'' (Lucás 1:40).<ref>{{Lua idirlín|url=https://muhaz.org/pariste-an-fheirtaraigh.html|teideal=Paróiste an Fheirtéaraigh|dáta=11 Feabhra 2017|work=muhaz.org|dátarochtana=2022-02-11|archivedate=2022-02-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220211235406/https://muhaz.org/pariste-an-fheirtaraigh.html}}</ref> Roghnaigh an [[Pápa Proinsias]] Creideamh agus Catharnacht mar théama i mbliana 2020:  ‘Is mithid dúinne ár n-anam a thabhairt ar son na mbráthaire’ (1 Eoin 3: 16). D'fhógair an [[Pápa Beinidict XVI]] go raibh sé ag éirí as ar Lá Domhanda na n-Easlán, 2013, agus é tinn. == Féach freisin == * [[Muire Lourdes]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Féilte Críostaí]] [[Catagóir:Muire]] [[Catagóir:Feabhra]] [[Catagóir:Tinneas]] 7dnvudz0o6p93u528nzw6fefeazb9fa 0 101851 1273158 1250056 2025-07-08T18:47:32Z TGcoa 21229 1273158 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Temperature Bar Chart Europe-Ireland--1901-2020--2021-07-13.png|mion|athruithe teochta in ÉIrinn<ref>{{Lua idirlín|url=https://web.archive.org/web/20220220172017/http://showyourstripes.info/c/northamerica/usa/all/|teideal=#ShowYourStripes (University of Reading, eolaí Ed Hawkins:)|dáta=2022-02-20|work=web.archive.org|dátarochtana=2022-08-23}}</ref>]] Tá leibhéil an [[Dé-ocsaíd charbóin|CO2]] san [[atmaisféar]] chomh maith leis na h[[Athrú aeráide|arduithe sna meánteochtaí domhanda]] níos airde anois ná am ar bith le 650,000 bliain. Tá athruithe móra i ndán dá bharr, in Éirinn agus thar lear, do chúrsaí oibre, taistil, tomhaltais, seirbhísí agus dramhaíola.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Laghdú astaíochtaí in Éirinn: briathar = 51%, beart = 28%|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/0601/1302412-laghdu-astaiochtai-in-eirinn-briathar-51-beart-28/|date=2022-06-01|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.epa.ie/publications/corporate/gaeilge/EPAAnnualReport2020Irish.pdf|teideal=Tuarascáil Bhliantúil agus Cuntais|údar=an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil|dáta=2020|dátarochtana=2022}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://assets.gov.ie/42497/e88737c9456c4d788a8314735d70c151.pdf|teideal=Sláinte, Plean Oiriúnaithe Earnála don Athrú Aeráide, 2019-2024|údar=An Roinn Sláinte|dáta=2019|dátarochtana=2022}}</ref> [[Íomhá:Ireland greenhouse gas emissions by sector.svg|mion|astaíochtaí in Éirinn in aghaidh na hearnála, 2018]] [[Íomhá:Ireland per capita greenhouse gas emissions versus world.svg|mion|astaíochtaí gás ceaptha teasa in Éirinn in aghaidh an duine, vs an meán thar lear tréimhse 1990 go 2016]] == Athrú aeráide : na figiúirí == Léiríonn na figiúirí ó [[Met Éireann]] don tréimhse 1961-2020 go bhfuil Éire ag éirí níos teo, agus go bhfuil níos mó báistí ann. Agus beidh cúinsí neamhghnácha aimsire ann níos minice – bíodh sin teas mór, báisteach throm nó gálaí gaoithe.<ref name=":3">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/tir-nios-teo-agus-nios-fliche-againn-le-30-bliain-anuas-met-eireann/|teideal=Tír níos teo agus níos fliche againn le 30 bliain anuas – Met Éireann|dáta=2023-07-20|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-07-21}}</ref><ref name=":4">{{Lua idirlín|url=https://www.met.ie/cms/assets/uploads/2023/07/Irelands-Climate-Averages-1991-2020.pdf|teideal=Ireland's Climate Averages 1991-2020|údar=Met Éireann|dáta=Meitheamh 2023|dátarochtana=2023|archivedate=2023-07-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230721223255/https://www.met.ie/cms/assets/uploads/2023/07/Irelands-Climate-Averages-1991-2020.pdf}}</ref> Idir 1991-2020 ar an meán, ba é teocht an aeir in Éirinn ná 9.8°C agus na ceantair cois cósta níos teo ná talamh crochta. Sin le rá gur 0.7 céim Celsius d’ardú a tháinig ar an meánteocht in Éirinn ón tréimhse 1961-1990.<ref name=":3" /> An áit a bhfuil teas beidh gal agus ní haon iontas mar sin gur tuilleadh fliuchrais a thagann leis an téamh. Ar an meán thit 7% níos mó báistí ná mar a bhí in Éirinn ó 1961-1990, agus an t-ardú is mó san iarthar agus sa tuaisceart. Mí Iúil is suntasaí a bhí an t-athrú sin ar an meánmhéid báistí mar ar tháinig ardú 22% ar bháisteach na míosa sin.<ref name=":4" /> Bhí sé dearbhaithe ag an n[[Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire)|Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil]] (GCC) gur sceith Éire 54 milliún tonna de gháis ceaptha teasa sa bhliain 2024. Is ar éigean a bhí na hastaíochtaí ag titim. Feirmeacha a sceith 38% den tonnáiste sin; as feithiclí a tháinig 22%; an earnáil fuinnimh a bhí freagrach as 13%; agus as téamh foirgneamh a tháinig an 10% eile. Is ionann 54 milliún tonna agus deich dtonna in aghaidh gach duine sa tír.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Laghdú beag ar astaíochtaí gás ceaptha teasa in 2024|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0704/1521803-laghdu-beag-ar-astaiochtai-gas-ceaptha-teasa-in-2024/|date=2025-07-04|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Plean Aeráide an Rialtais, 2017-2021 == Bhí sé ráite ag an nGCC sa bhliain 2017 go raibh ag teip ar pholasaithe an rialtais maidir le hastaíochtaí gás ceaptha teasa a laghdú, agus go dteastaíonn beartais nua, le go mbeidh an tír seo in ann laghdú a chur ar an [[truailliú]].<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Teipthe ar pholasaí an rialtais i leith an chomhshaol' - EPA|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2017/0413/867582-epa/|date=2017-04-13|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ní raibh ach 20% den sprioc a bhí socruithe ag an rialtas bainte amach faoin mbliain 2020 (roimh [[COVID-19|Covid]]). D'fhoilsigh an [[Rialtas na hÉireann|Rialtas]] in Éirinn plean amháin sa bhliain 2017 agus ansin plean eile sa bhliain 2021, 'Plean Gníomhaithe ar son na hAeráide'.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.gov.ie/ga/preasraitis/anpleangniomhaithearsonnahaeraide2021ardtodhchaiadhaingniu/|teideal=An Plean Gníomhaithe ar son na hAeráide 2021 - Ár dTodhchaí a Dhaingniú|údar=Rialtas na hÉireann|dáta=2021|language=ga-IE|work=www.gov.ie|dátarochtana=2022-07-29}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.gov.ie/en/press-release/16421-climate-action-plan-2021-securing-our-future/|teideal=Climate Action Plan 2021 - Securing Our Future|language=en|work=www.gov.ie|dátarochtana=2022-06-01}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/21570866/|teideal=John Downing, Comhfhreagraí Polaitíochta, Irish Independent.|údar=ADHMHAIDIN|dáta=17 MEITHEAMH 19|language=ga|work=RTE Raidió na Gaeltachta|dátarochtana=2022-07-25}}</ref> Faoi Phlean 2021, bhí sé mar aidhm ag an Rialtas astaíochtaí gás ceaptha teasa a laghdú 51% faoin mbliain 2030. Cuireadh go láidir i gcoinne an phlean seo sa bhliain 2022.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Teannas sna cainteanna faoi thruailliú carbóin|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/0724/1311917-teannas-sna-cainteanna-faoi-thruailliu-carboin/|date=2022-07-24|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhí easaontas mór idir páirtithe an Rialtais faoi cén sprioc ba cheart a bheith ann d’fheirmeoirí.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/laghdu-25-ar-astaiochtai-carboin-an-sprioc-nua-dfheirmeoiri/|teideal=Laghdú 25% ar astaíochtaí carbóin an sprioc nua d’fheirmeoirí|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-07-29}}</ref> Dúradh sa phlean ar dtús go gcaithfeadh feirmeoirí a gcuid astuithe a laghdú idir '22-30%' sna 'blianta' atá romhainn. Ach sprioc neamhbheacht a bhí ann ag an am.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='Is léir don domhan anois go bhfuil gá le beart fónta'-Taoiseach|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2021/1101/1257198-is-leir-don-domhan-anois-go-bhfuil-ga-le-beart-fonta-taoiseach/|date=2021-11-01|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> I mí Iúil 2022, bhí sé socraithe ag an Rialtas laghdú 25% a lorg ar astaíochtaí carbóin san earnáil talmhaíochta faoin mbliain 2030, comhghéilleadh idir costas agus astaíochtaí.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=An rialtas le laghdú 25% a lorg ar astaíochtaí ó thalmhaíocht|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/0728/1312690-dfheadfadh-comhaontu-a-bheith-ann-inniu-ar-astaiochtai-carboin/|date=2022-07-28|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Fógraíodh beartais éagsúla in Éirinn le feirmeoirí a spreagadh a gcuid talún á úsáid ar bhealaí nua (polasaithe na [[Láimh dhofheicthe|láimhe dofheicthe]]). Ach thar lear, i gcodarsnacht leis sin, tugadh bearta sriantacha isteach, mar shampla cuótaí ciondála san [[An Ísiltír|Ísiltír]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/dec/15/netherlands-announces-25bn-plan-to-radically-reduce-livestock-numbers|teideal=Netherlands announces €25bn plan to radically reduce livestock numbers|dáta=2021-12-15|language=en|work=the Guardian|dátarochtana=2022-07-29}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.tweedekamer.nl/sites/default/files/atoms/files/coalitieakkoord-2021-2025.pdf|teideal=Omzien naar elkaar, vooruitkijken naarde toekomst|údar=tweedekamer.nl|dáta=2021|dátarochtana=2022}}</ref> agus sa Bheilg.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.airclim.org/acidnews/flanders-acts-nitrogen-pollution|teideal=Flanders acts on nitrogen pollution {{!}} Airclim|work=www.airclim.org|dátarochtana=2022-07-29}}</ref> == 2020-2021 == Tháinig laghdú ar astaíochtaí le linn na [[Paindéim COVID-19|paindéime Covid-19]] mar go raibh gnóthais dúnta agus go raibh daoine ag fanacht sa bhaile nó gar do bhaile. Tháinig deireadh leis sin sa bhliain 2021/2022 agus thosaigh ag dul sa treo mícheart arís.<ref name=":0" /> * Féach freisin :[[Tonn teasa in Éirinn agus sa Bhreatain, Iúil 2021]] == 2022 == [[Íomhá:Ireland v EU-27 v World per capita CO2 emissions.svg|mion|astaíochtaí gás ceaptha teasa ''in aghaidh an duine'', Éire (líne ard), AE-27 agus an domha (líne íseal).<ref>{{Luaigh foilseachán|title=CO₂ and Greenhouse Gas Emissions|url=https://ourworldindata.org/co2/country/ireland|journal=Our World in Data|date=2020-05-11|author=Hannah Ritchie, Max Roser, Pablo Rosado}}</ref>]] I b[[Páirc an Fhionnuisce]], cláraíodh an teocht is airde i mBaile Átha Cliath riamh, 33.0 céim Celsius, ar 18 Iúil 2022 ( 20.1°C ar an meán 1981-2010).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.met.ie/2022-provisionally-irelands-warmest-year-on-record|teideal=2022: Provisionally Ireland’s Warmest Year on Record - Met Éireann - The Irish Meteorological Service|work=www.met.ie|dátarochtana=2023-07-18}}</ref> * Féach freisin: [[Tonnta teasa san Eoraip, 2022|Tonn teasa san Eoraip, Iúil 2022]] I mí an Mheithimh 2022, d'iarr an [[Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire)|Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil]], [[Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire)|Éire]] (GCC) ar an Rialtas pleananna agus polasaithe aeráide na hÉireann a chur i bhfeidhm go pras, nó ní bheadh Éire a spriocanna maidir le hastaíochtaí gás a bhaint amach. Dúirt an GCC go raibh bearna ollmhór idir uaillmhian agus ghníomh,<ref>gníomh a chur leis an bhfocal, nó beart a dhéanamh de réir do bhriathair</ref> ainneoin an aidhm astaíochtaí a laghdú 51% a bheith ina ceangal docht dlí. "Má leantar den tsiléigeacht, ní bheidh bainte amach faoin mbliain 2030 ach laghdú 28%. Tarraingítear aird ar an earnáil [[talmhaíocht]]<nowiki/>a thar aon earnáil eile sa tuarascáil de chuid an GCC ós í atá freagrach as an gcuid mó d'astaíochtaí." Dúirt an GCC go raibh na [[feirmeoir]]í agus táirgeoirí eile na hearnála talmhaíochta in ann i bhfad níos mó a dhéanamh le hastaíochtaí meatáin agus gás ceaptha teasa eile a laghdú. De réir fhigiúirí foilsithe ag an nGCC i mí Iúil 2022, bhí an sceitheadh gáis in Éirinn 5% níos airde sa bhliain 2021 <ref>61.5 milliún thona Mt CO2eq</ref>i gcomparáid le 2020, agus 1̬% in aghaidh 2019.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.epa.ie/publications/monitoring--assessment/climate-change/air-emissions/EPA-Ireland%27s-Provisional-GHG-Emissions-1990-2021_July-2022v2.pdf|teideal=Ireland’s Provisional Greenhouse Gas Emissions, 1990-2021|údar=GCC|dáta=21 Iúil 2022|dátarochtana=22 Iúil 2022|archivedate=22 Iúil 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220722003245/https://www.epa.ie/publications/monitoring--assessment/climate-change/air-emissions/EPA-Ireland%27s-Provisional-GHG-Emissions-1990-2021_July-2022v2.pdf}}</ref><ref name=":02">{{Luaigh foilseachán|title=5% d'astú sa mbreis ar ghásanna ceaptha teasa|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/0721/1311451-5-dastu-sa-mbreis-ar-ghasanna-ceaptha-teasa/|date=2022-07-21|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Agus dúirt an GCC go raibh "trí oiread" guail agus ola á dó le leictreachas a ghineadh agus bhí baint mhór aige sin leis an ardú ar astaíochtaí. 18% d’ardú a tháinig ar leibhéal na ngásanna á sceitheadh as earnáil an ghinte [[Leictreachas|leictreachais]].[[Íomhá:Wcmax1 JUL 14 - AUG 3 2019 cr.png|mion|[[Aeráid]] mheasartha in Éirinn fós. Mar shampla,,tonn teasa san Eoraip, Lúnasa 2019; tháinig Éire as go maith an uair sin]]Tháinig 3% d’ardú ar an sceitheadh de bharr na [[Talmhaíocht|feirmeoireacht]]<nowiki/>a, - ardú an dara bliain as a chéile. Scaipeadh 6% sa mbreis leasú saorga le linn an ama sin agus cuireadh 3% sa mbreis le líon na mbeithígh bhainne in Éirinn. Tháinig méadú tagtha ar líon na mbeithíoch sin gach bliain... le 11 bliain anuas.<ref name=":02" /> * Féach freisin : [[Tonn teasa in Éirinn agus sa Bhreatain, 2022]] == 2023 == D'fhoilsigh an GCC tuarascáil ar 2 Meitheamh 2023,<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://www.epa.ie/publications/monitoring--assessment/climate-change/air-emissions/EPA-GHG-Projections-2022-2040_Finalv2.pdf|teideal=Ireland’s Greenhouse Gas Emission Projections|údar=epa.ie|dáta=Meitheamh 2023|dátarochtana=2023}}</ref><ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=EPA ag rá nach mbainfear amach spriocanna aeráide|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/0602/1387061-epa-ag-ra-nach-mbainfear-amach-spriocanna-aeraide/|date=2023-06-02|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> a léirigh * Nach mbainfear amach an laghdú 51% ar ár n-astaíocht charbóin faoi 2030 atá mar sprioc reachtúil ag an rialtas. * Nach mbainfear amach ach oiread an laghdú 42% ar astaíocht atá mar sprioc éigeantach ag an Aontas Eorpach. * Nach mbainfear amach ach laghdú 29% de réir na straitéise atá i bhfeidhm. * Nach mbeidh aon dul as againn i gceann seacht mbliana, mura n-athraíonn lagchomhlíonadh Phlean Aeráide an rialtais, ach liúntais astaíochta a ''cheannach'' ó bhallstáit eile an AE. * Nach bhfuil ag éirí leis an stát an nasc idir fás eacnamaíochta agus astaíocht a bhriseadh.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ni-leir-go-bhfuilimid-toilteanach-dairire-aghaidh-a-thabhairt-ar-an-ngearcheim-aeraide/|teideal=Ní léir go bhfuilimid toilteanach dáiríre aghaidh a thabhairt ar an ngéarchéim aeráide|údar=Cathal Mac Coille|dáta=3 Meitheamh 2023|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-06-03}}</ref> Dúirt an GCC go gcaithfidh gach earnáil laghdú cuimsitheach a dhéanamh go tapa.<ref name=":1" /> Sa bhliain 2022, bhí 'moratóir' curtha ag Eirgid ar ionaid nua sonraí i limistéar [[Bhaile Átha Cliath]].<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Méadú 32% ar an méid aibhléise a chaith ionaid sonraí anuraidh|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/0503/1295756-meadu-32-ar-an-meid-aibhleise-a-chaith-ionaid-sonrai-anuraidh/|date=2022-05-03|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ach níor chuir [[Rialtas na hÉireann]] moratóir i bhfeidhm; mar sin, in 2023, bhí sé dearbhaithe ag [[TikTok]] gur i mBaile Átha Cliath a bhunós siad a ndara hionad sonraí.<ref name=":13">{{Luaigh foilseachán|title=TikTok ag féachaint le húsáideoirí a chur ar a suaimhneas|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/0308/1360994-tiktok-ag-feachaint-le-husaideoiri-a-chur-ar-a-suaimhneas/|date=2023-03-08|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ / Ciarán Lenoach}}</ref> Cláraíodh an teocht is airde riamh in Éirinn le linn mhí an Mheithimh, 28.8C ar 13 Meitheamh 2023, ag Stáisiún Pháirc na Darach i g[[Contae Cheatharlach|Co Cheatharlach]].<ref>{{Luaigh foilseachán|title="An Meitheamh ba theo riamh ar na taifid"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/0630/1392022-an-meitheamh-ba-theo-riamh-ar-na-taifid/|date=2023-06-30|language=ga-IE|author=Nuacht RTE}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.carlowlive.ie/news/home/1237168/revealed-hottest-temperature-of-2023-recorded-in-carlow-met-eireann-confirm.html|teideal=REVEALED: Hottest temperature of 2023 recorded in CARLOW, Met Éireann confirm|údar=Reporter|language=en|work=www.carlowlive.ie|dátarochtana=2023-06-30}}</ref> De réir tuarascála in 2023, bhí spriocanna ag an Rialtas nach féidir leis a bhaint amach. Léirigh [[taighde]] a rinne KPMG thar ceann Wind Energy Ireland gur cheap lucht na hearnála gurbh moill sa bpróiseas pleanála; mí-eagar i bhforbairt polasaí; agus easpa inniúlachta an ghréasáin leictreachais na cúiseanna is mó nach n-aimseofar an sprioc.<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Teipfidh orainn an sprioc leictreachais in-athnuaite a aimsiú"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2023/1204/1420011-teipfidh-orainn-an-sprioc-leictreachais-in-athnuaite-a-aimsiu/|date=2023-12-04|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == 2024 == Ar an 23 Deireadh Fómhair 2024, dúirt an [[Comhairle um Athrú Aeráide|Chomhairle um Athrú Aeráide]] go raibh "baol mór ann i gcónaí nach gcomhlíonfaimid ar gcuid oibleagáidí náisiúnta agus idirnáisiúnta laistigh den achar ama atá leagtha síos."<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Athrú aeráide: 'baol mór ann nach gcomhlíonfaimid ár ndualgais'|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/1023/1476963-athru-aeraide-baol-mor-ann-nach-gcomhlionfaimid-ar-ndualgais/|date=2024-10-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Reáchtáladh [[Olltoghchán na hÉireann, 2024|Olltoghchán na hÉireann 2024]] ar an 29 Samhain 2024. Níor caitheadh an oiread ama ag plé cúrsaí aeráide le linn an fheachtais toghcháin agus a caitheadh ag plé cúrsaí tithíochta, an costas maireachtála, srl. Buaileadh go dona [[Comhaontas Glas]]. Ina theannta sin, rinne an Dr. Cara Augustenborg agus na hollúna Hannah Daly agus Mary Murphy anailís neamhspleách thar ceann Chairde na Cruinne agus an [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|ChOBÁC]] ar pholasaithe aeráide [[Fianna Fáil|Fhianna Fáil]], [[Fine Gael]] agus [[Sinn Féin]]. Léirigh an cíoradh a rinneadar nach raibh beartais ná amchlár i bhforógraí na bpáirtithe sin a dheimhneodh go mbainfí amach fiú an lag-laghdú ar astaíocht charbóin atá socraithe de réir dlí a bhaint amach faoi 2030. Thug na saineolaithe ‘teip’ mar sin ar bheartais aeráide na bpáirtithe.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/focal-iarthoghchain-on-saoi-aeraide/|teideal=Focal iarthoghcháin ón ‘Saoi Aeráide’|údar=Cathal Mac Coille|dáta=30 Samhain 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-12-01}}</ref> == Féach freisin == * [[Tonn teasa in Éirinn agus sa Bhreatain, 2023]] [[Tonn teasa in Éirinn agus sa Bhreatain, 2022]] * [[Tonnta teasa san Eoraip, 2023]] [[Tonnta teasa san Eoraip, 2022]] * [[Tonn teasa in Éirinn agus sa Bhreatain, Iúil 2021]] * [[Athrú aeráide sna Stáit Aontaithe]] * [[Athrú aeráide sa tSín]] * [[Aeráid na hÉireann]] * [[Polaitíocht na hathrú aeráide]] in Éirinn * [[:Catagóir:Teagmhais aimsire in Éirinn|Teagmhais aimsire in Éirinn]] * [[Athrú aeráide]] * [[Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire)]] * [[Comhairle Chomhairleach um Athrú Aeráide (Éire)]] * [[Údarás Fuinnimh Inmharthana na hÉireann]] == Naisc sheachtracha == * [[Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire)|GCC]] (Meitheamh 2023) , "Ireland’s Greenhouse Gas Emission Projections",<ref name=":2" /> * .{{Lua idirlín|url=https://www.epa.ie/publications/monitoring--assessment/climate-change/air-emissions/2023-EPA-Provisional-GHG-Report_Final_v3.pdf|teideal=Ireland’s Provisional Greenhouse Gas Emissions|údar=EPA|dáta=Iúil 2023|dátarochtana=21 Iúil 2023}}.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.epa.ie/publications/monitoring--assessment/climate-change/air-emissions/2023-EPA-Provisional-GHG-Report_Final_v3.pdf|teideal=Ireland’s Provisional Greenhouse Gas Emissions|údar=EPA|dáta=Iúil 2023|dátarochtana=21 Iúil 2023}}</ref> == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:Meitéareolaíocht]] [[Catagóir:Aimsir]] [[Catagóir:Aeráid na hÉireann]] [[Catagóir:Athrú aeráide in Éirinn]] f33r3z20se4s3e6kz4wg7qgu0jjw7le 0 103571 1273209 1141728 2025-07-09T04:03:23Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273209 wikitext text/x-wiki [[File:Bush Blair press conference.jpg|thumb|Preasagallamh [[George W. Bush|Bush]] [[Tony Blair|Blair]]]] Is cineál fógraíochta nó margaíochta é '''glasanas''' (comhfhocal atá múnlaithe ar "ceilteanas"), ar a dtugtar "'''snas glas'''", ina n-úsáidtear [[Caidreamh poiblí|caidreamh poiblí]] glas agus margaíocht ghlas go mealltach, chun a chur ina luí ar an bpobal go bhfuil táirgí, aidhmeanna agus beartais na heagraíochta neamhdhíobhálach don chomhshaol. Is minic a dhéanann cuideachtaí a ghlacann le straitéisí cumarsáide glasa d'aon ghnó é sin a dhéanamh chun iad féin a scaradh ó na teipeanna comhshaoil atá acu féin nó ag a soláthróirí. ==Naisc sheachtracha== *[https://www.libertyhill.org/who-we-are/team/shane-murphy-goldsmith/ Revealed: BP’s ‘greenwashing’ social media ads as anger over fuel costs rose] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220706160803/https://www.libertyhill.org/who-we-are/team/shane-murphy-goldsmith/ |date=2022-07-06 }} == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:Glasanas| ]] [[Catagóir:An Comhshaol]] [[Catagóir:Polaitíocht ghlas]] [[Catagóir:Téarmaíocht chaidrimh phoiblí]] [[Catagóir:Mealladh]] [[Catagóir:Coincheapa na heolaíochta sóisialta comhshaoil]] [[Catagóir:Nuafhocail na 1980idí]] p3dgsihkfdzhcclier9q0cinprxhy45 0 106095 1273170 1204381 2025-07-08T19:54:41Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273170 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:NuclearTestUS.gif|mion|''Trinity and Beyond''<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Trinity and Beyond|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trinity_and_Beyond&oldid=1107275575|journal=Wikipedia|date=2022-08-29|language=en}}</ref>]] [[Íomhá:Hiroshima aftermath.jpg|mion|Hiroshima 1945]] Fear darbh ainm Donald Brennan a chum an téarma '''mutually assured destruction'''<ref>nó ' Mutual assured destruction'</ref>, nó '''MAD''' (sic), nó as Gaeilge, '''comhdhíothú dearbhaithe.'''<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.tearma.ie/q/comhdh%C3%ADoth%C3%BA%20dearbhaithe/ga/|teideal="comhdhíothú dearbhaithe"|work=téarma.ie|dátarochtana=2023-02-23}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|author="comhscrios cinnte" sa leabhar scoile|title=‘An Ré Nua: Cúrsa na Meanteistiméireachta’}}</ref> sa bhliain 1962 chun cur síos ar an toradh a bheadh ar chogadh núicléach idir na cumhachtaí móra.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/mionleirmheas-suil-siar-ar-an-gcogadh-fuar/|teideal=MIONLÉIRMHEAS: Súil siar ar an gCogadh Fuar|údar=Gabriel Rosenstock |dáta=12 Nollaig 2022|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2022-12-22}}</ref> [[Íomhá:USS George Washington (SSBN-598) underway at sea, circa in the 1970s.jpg|mion|USS George Washington (SSBN-598), [[1970idí]]]] De réir mar a tháinig an Cogadh Fuar chun cinn, chomhoibrigh na [[Stáit Aontaithe Mheiriceá|Stáit Aontaithe]] agus an [[An tAontas Sóivéadach|APSS]] le laghdú a dhéanamh ar an mbaol go ndéanfaí scrios ar a chéile trí chonarthaí arm, trí bheolíne idir [[Moscó]] agus [[Washington]], agus trí theagmhálacha rialta idir oifigigh SAM agus na Sóivéide.<ref>{{Lua idirlín|url=https://worldbeyondwar.org/ga/buile-an-ais%C3%A9ir%C3%AD-linn-cogadh-fuar-leis-an-R%C3%BAis/|teideal=Madness an Cogadh Fuar Aiséirí SAM Leis an Rúis|údar=Sarah Suzanne Alvarez Alcantara|dáta=2022-03-29|language=ga|work=World BEYOND War|dátarochtana=2022-12-22|archivedate=2022-12-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221222003108/https://worldbeyondwar.org/ga/buile-an-ais%C3%A9ir%C3%AD-linn-cogadh-fuar-leis-an-R%C3%BAis/}}</ref> == Féach freisin == * [[Cogadh Fuar|An Cogadh Fuar]] * [[Conradh in aghaidh Iomadú Núicléach (1968)|Conradh in aghaidh Iomadú Núicléach]], 1968 * [[Conradh na bhFórsaí Núicléacha le Meánraon]], 1987 * [[Conradh um Chosc Cuimsitheach ar Thrialacha Núicléacha]], ??? * [[Conradh ar Thoirmeasc Airm Núicléacha]], 2021 * [[Iomadú núicléach]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:An Cogadh Fuar]] [[Catagóir:Airm núicléacha]] [[Catagóir:Cogadh]] [[Catagóir:Deireadh an domhain]] 138pt0wsnw9mr7ia7u8uv9wtxh6p36y 0 107085 1273204 1260696 2025-07-09T01:04:10Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273204 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} [[Iriseoir]], craoltóir agus colúnaí le [[Tuairisc.ie]] is ea '''Eoin Ó Murchú'''.<ref>{{Lua idirlín|url=https://twitter.com/Eomurchu/|teideal=twitter.com/Eomurchu/|údar=Eoin Ó Murchú|dáta=2023-03-04|language=ga|work=Twitter|dátarochtana=2023-03-04}}</ref><ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://www.facebook.com/eomurchu1/about|teideal=Facebook|údar=Eoin Ó Murchú|dáta=2023-03-04|language=ga|work=Facebook|dátarochtana=2023-03-04}}</ref> Eagraí polaitíochta [[RTÉ Raidió na Gaeltachta|RnaG]], chuir sé i láthair sraith raidió, Cúrsaí Reatha, ar [[RTÉ Raidió 1]] sna [[2000idí]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.irishtimes.com/culture/treibh/cursai-reatha-1.1166824|teideal=Cursai reatha|dáta=2004|language=ga-IE|work=The Irish Times|dátarochtana=2023-03-04}}</ref> agus scríobh sé do [[Lá Nua]], srl.<ref>{{Lua idirlín|url=http://pod.raidionalife.ie/Iriseoireacht_na_Gaeilge.mp3|teideal=Iriseoireacht na Gaeilge : Cad é an Scéal?|údar=Raidió na Life|dáta=2011|dátarochtana=2024}}</ref> Bhí sé chun tosaigh san fheachtas 'Misneach' sna [[1960idí]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.misneachabu.ie/misneach-ce-muid/|teideal=Cé Muid? – Misneach|údar=misneachabu.ie|dáta=2023-03-04|language=ga-IE|dátarochtana=2023-03-04|archivedate=2023-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230304113051/https://www.misneachabu.ie/misneach-ce-muid/}}</ref> Sa bhliain 2014, fuair an Murchúch gradam cumarsáide, 'Colúnaí na Bliana', ó Lá Nua.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.co.uk/northernireland/irish/blas/outandabout/oireachtas_na_casca.shtml|teideal=BBC - Northern Ireland - Irish Language - Blas|údar=BBC|dáta=2014|work=www.bbc.co.uk|dátarochtana=2023-03-04}}</ref> Bíonn sé ag tarraingt conspóide air féin i gcónaí, agus ag iarraidh daoine a ghríosú. Mar shampla, sa bhliain 2018, mhaígh an Rúis nach raibh aon bhaint acu leis an [[ionsaí ar Sergei Skripal]], agus scríobh an Murchúch "tá a lán amhrais á léiriú faoin scéal oifigiúil a chuir na Sasanaigh amach"<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ni-docha-go-bhfuil-an-bear-ruiseach-ag-cubadh-chuige-fein-roimh-shasana/|teideal=Ní dócha go bhfuil an Béar Rúiseach ag cúbadh chuige féin roimh Shasana|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2020-03-04}}</ref> Cosantóir mór de chuid an rialtais Rúisigh is ea an Murchúch.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ce-hiad-olagairc-na-ruise-is-ca-bhfuair-siad-a-gcuid-airgid/|teideal=Cé hiad olagairc na Rúise is cá bhfuair siad a gcuid airgid?|údar=Scríobh an Murchúch coicís níos déanaí, "Ní haon ábhar iontais é mar sin gur ionsaíodh Skripal más fíor go raibh sé ag feidhmiú thar ceann dream amháin de na holagairc."|dáta=2 Aibreán 2018|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-03-04}}</ref><ref name=":0" /> [[Eoraisceipteachas|Eoraisceipteach]] mór le rá is ea é chomh maith. Scríobh léachtóir, "Is maith leis an Murchúch an ró-shimpliú, an dubh is bán, an mhaith is an t-olc…ar thaobh amháin..."<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/an-pobal-no-an-margadh-se-an-margadh-rogha-an-rialtais/|teideal=An pobal nó an margadh? Sé an margadh rogha an rialtais…|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-03-04}}</ref> == Féach freisin == * [[Tuairisc.ie]] agus [[An Páipéar (nuachtán)|An Páipéar]] * [[Eoin P. Ó Murchú]], scoláire agus scríbhneoir (níl aon ghaol eatarthu) == Tagairtí == {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Murchú, Eoin Ó}} [[Catagóir:Iriseoirí Éireannacha]] [[Catagóir:Pobalóirí]] [[Catagóir:Alumni Choláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath]] [[Catagóir:Cumannaithe]] [[Catagóir:Poblachtánaigh na hÉireann]] j6w6628wow1atiy7w9yk1cnzfjb81im 0 111561 1273169 1232726 2025-07-08T19:41:17Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273169 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} Coláiste samhraidh Gaeilge a bunaíodh in 1912 i ngar do [[Carraig an Chabhaltaigh|Charraig an Chabhaltaigh]], [[Contae an Chláir]] is ea '''Coláiste Uí Chomhraidhe''' (nó '''Coláiste Eoghain Uí Chomhraidhe'''; litriú caighdeánach '''Coláiste Eoghain Uí Chomhraí'''). Ba í [[Neilí Ní Bhriain]] a bhunaigh an coláiste le cúnamh ó [[Seán Tóibín|Sheán Tóibín]] agus [[Conradh na Gaeilge]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://kilkee.clareheritage.org/places/the-foundation-of-ocurry-college|teideal=The Foundation of O'Curry College|dáta=2023-11-25|last=Concannon|first=Síle|dátarochtana=2024-02-06}}</ref> Dúnadh an coláiste in 2017 mar gheall ar fhadhbanna sábháilteachta.<ref>{{Lua idirlín|url=https://clarechampion.ie/carrigaholt-irish-college-forced-to-close/|teideal=Carrigaholt Irish college forced to close|dáta=2017|dátarochtana=2024-02-05|archivedate=2021-02-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210201103423/https://clarechampion.ie/carrigaholt-irish-college-forced-to-close/}}</ref> Ní raibh scoláirí ann in 2019 ach oiread, agus níor osclaíodh an scoil arís tar éis na blianta [[COVID-19]] in 2020 agus 2021. Faoi láthair, tá pobal na háite ag iarraidh airgead a bhailiú chun an seanfhoirgneamh a athchóiriú.<ref>[http://www.colaistechomhraidhe.com/]</ref> == Daoine a d'fhreastail ar an gcoláiste == * [[Seoirse Mac Clúin]]<ref name='Ainm0'>{{Cite web-en|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=27|title=MAC CLÚIN, Seoirse (1894–1949) {{!}} ainm.ie|author=[[Diarmuid Breathnach]] agus [[Máire Ní Mhurchú]]|access-date=2024-02-06|language=ga|work=[[Ainm.ie|An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge]] (Ainm.ie)}}</ref> * [[Risteard Mac Siacuis]]<ref name='Ainm2'>{{Cite web-en|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1585|title=MAC SIACUIS, Risteard (1912–1989) {{!}} ainm.ie|author=[[Diarmuid Breathnach]] agus [[Máire Ní Mhurchú]]|access-date=2024-02-06|language=ga|work=[[Ainm.ie|An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge]] (Ainm.ie)}}</ref> * [[Mainchín Seoighe]]<ref name='Ainm3'>{{Cite web-en|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1863|title=SEOIGHE, Mainchín (1920–2006) {{!}} ainm.ie|author=[[Diarmuid Breathnach]] agus [[Máire Ní Mhurchú]]|access-date=2024-02-06|language=ga|work=[[Ainm.ie|An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge]] (Ainm.ie)}}</ref> * [[Sadhbh Trinseach]]<ref name='Ainm1'>{{Cite web-en|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=300|title=TRINSEACH, Sadhbh (1891–1918) {{!}} ainm.ie|author=[[Diarmuid Breathnach]] agus [[Máire Ní Mhurchú]]|access-date=2024-02-06|language=ga|work=[[Ainm.ie|An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge]] (Ainm.ie)}}</ref> == Múinteoirí == * [[Pádraig Ághas (múinteoir)|Pádraig Ághas]]<ref name='Ainm6'>{{Cite web-en|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=177|title=ÁGHAS, Pádraig (1885–1966) {{!}} ainm.ie|author=[[Diarmuid Breathnach]] agus [[Máire Ní Mhurchú]]|access-date=2024-02-06|language=ga|work=[[Ainm.ie|An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge]] (Ainm.ie)}}</ref> * [[Tomás de Bhál]]<ref name='Ainm9'>{{Cite web-en|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=418|title=DE BHÁL, Tomás (1878–1956) {{!}} ainm.ie|author=[[Diarmuid Breathnach]] agus [[Máire Ní Mhurchú]]|access-date=2024-02-06|language=ga|work=[[Ainm.ie|An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge]] (Ainm.ie)}}</ref> * [[Donnchadh Ó Briain]]<ref name='Ainm7'>{{Cite web-en|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=179|title=Ó BRIAIN, Donnchadh (1897–1981) {{!}} ainm.ie|author=[[Diarmuid Breathnach]] agus [[Máire Ní Mhurchú]]|access-date=2024-02-06|language=ga|work=[[Ainm.ie|An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge]] (Ainm.ie)}}</ref> * [[Pádraig Ó hAichir]]<ref name='Ainm8'>{{Cite web-en|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=338|title=Ó hAICHIR, Pádraig (1871–1914) {{!}} ainm.ie|author=[[Diarmuid Breathnach]] agus [[Máire Ní Mhurchú]]|access-date=2024-02-06|language=ga|work=[[Ainm.ie|An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge]] (Ainm.ie)}}</ref> * [[Seán Ó Murchadha]]<ref name='Ainm4'>{{Cite web-en|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=1921|title=Ó MURCHADHA, Seán (1898–1946) {{!}} ainm.ie|author=[[Diarmuid Breathnach]] agus [[Máire Ní Mhurchú]]|access-date=2024-02-06|language=ga|work=[[Ainm.ie|An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge]] (Ainm.ie)}}</ref> * [[Seán Tóibín]]<ref name='Ainm5'>{{Cite web-en|url=https://www.ainm.ie/Bio.aspx?ID=174|title=TÓIBÍN, Seán (1882–1971) {{!}} ainm.ie|author=[[Diarmuid Breathnach]] agus [[Máire Ní Mhurchú]]|access-date=2024-02-06|language=ga|work=[[Ainm.ie|An Bunachar Náisiúnta Beathaisnéisí Gaeilge]] (Ainm.ie)}}</ref> == Naisc sheachtracha == * [https://www.gofundme.com/f/colaiste-Irish-College Suíomh idirlín] * [https://www.gofundme.com/f/colaiste-Irish-College Feachtas tiomsaithe airgid] == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:Coláistí samhraidh|Chomhraidhe]] op79rh3ida3fxr73nnkvur36qwpv3v5 0 113647 1273201 1231684 2025-07-08T22:59:07Z TGcoa 21229 /* Fiosrúcháin */ 1273201 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:Magdalen-asylum.jpg|mion|Neachtlann Mhaighdilíneach in Éirinn, i dtús na 20ú haoise]] Bhí '''mí-úsáid leanaí in Éirinn''' coitianta sa 20ú haois, de réir na staitisticí a bhaineann leis na hinstitiúidí – na dílleachtlanna, na scoileanna saothair,<ref>na scoileanna ‘tionsclaíocha’ uaireanta</ref> na hinstitiúidí eaglasta, na Tithe Máithreacha agus Leanaí, na Maigdiléinigh, srl. Nochtar scéalta chomh maith faoi mhí-úsáid sa mbaile: pionós corpartha do na buachaillí, mar shampla, agus ruaigeadh amach na gcailíní as an mbaile, chomh luath agus a fuair an mhuintir amach go rabhadar torrach.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ce-mhead-cailin-eile-ar-tharla-an-rud-ceanna-di-agus-nach-raibh-in-ann-e-a-thuairisciu/|teideal=Cé mhéad cailín eile ar tharla an rud céanna di agus nach raibh in ann é a thuairisciú?|dáta=2021-05-28|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-05-13}}</ref> === Stair === Achtaíodh [[Acht na Leanaí, 1929]]<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://www.oireachtas.ie/ga/bills/bill/1928/18?tab=debates|teideal=Díospóireachtaí ; Acht na Leanbhaí, 1929 – Uimh. 24 de 1929 – Tithe an Oireachtais|údar=Tithe an Oireachtais|dáta=1928-06-06|language=ga|work=www.oireachtas.ie|dátarochtana=2020-07-25}}</ref> in [[Éire|Éirinn]] ar an [[24 Iúil]] [[1929]].<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=http://www.achtanna.ie/ga.act.1929.0024.1.html|teideal=Téacsː ACHT NA LEANBHAÍ, 1929|údar=Office of the Houses of the Oireachtas House Services Directorate Bills Office|dáta=|language=ga|work=www.achtanna.ie|dátarochtana=2020-07-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210725064017/http://achtanna.ie/ga.act.1929.0024.1.html|archivedate=2021-07-25}}</ref> Sna blianta ina dhiaidh sin, méadaíodh líon na [[Leanbh|leanaí]] a cuireadh i ngéibheann sna [[Scoil saothair|scoileanna saothair]] in Éirinn i lár an [[20ú haois|20ú haoi]]<nowiki/>s, trí leathnú a thabhairt isteach maidir leis an gcatagóir leanaí gurbh fhéidir a rá go raibh siad ar an anás, sa chaoi is gurbh fhéidir iad a chur isteach in áit dá leithéid sin.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.facebook.com/UCDSchoolofLaw/posts/3486563801367919|teideal=The Children Act, 1929|údar=An Scoil Dlí COBAC|dáta=|language=ga|work=www.facebook.com|dátarochtana=2020-07-25}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/ce-mhead-cailin-eile-ar-tharla-an-rud-ceanna-di-agus-nach-raibh-in-ann-e-a-thuairisciu/|teideal=Cé mhéad cailín eile ar tharla an rud céanna di agus nach raibh in ann é a thuairisciú?|údar=Mairéad Ní Nuadháin|dáta=28 Bealtaine 2021|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-05-11}}</ref> Tarraingíodh aird an phobail ar na scannail ag deireadh na haoise. Ba é ''States of Fear'', clár de chuid RTÉ in 1999, is túisce a bhain creathadh asainn le scéalta faoi uafás na scoileanna saothair.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/the-search-ceann-de-na-claracha-is-bronai-agus-is-cumhachtai-le-fada/|teideal=The Search – ceann de na cláracha is brónaí agus is cumhachtaí le fada|údar=Breandán M Mac Gearailt|dáta=21 Iúil 2016|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-05-13}}</ref> === Fiosrúcháin === Bhí an iliomad ‘coimisiún’ agus ‘iniúchadh’ thar na blianta ann, a rinneadh ar mhí-úsáid ghnéis agus mí-úsáid fhisiciúil sna hinstitiúidí in Éirinn : * [[Tuarascáil Ryan]], 2009 (mí-úsáid ar pháistí sna hInstitiúidí Tionsclaíocha) * [[Tuarascáil Murphy]] (Tithe na Máithreacha agus na Leanaí), * [[Tuarascáil Fhearna]] (mí-úsáid ar pháistí in [[Ard-Deoise Fhearna]]), * [[Tuarascáil Murphy]] (mí-úsáid in [[Ard-Deoise Átha Cliath]]), * [[Tuarascáil McAleese]] (na [[Tithe Níocháin Maigdiléanacha|Neachtlanna Maigdiléanacha]]) * Fiosrúchán Scóipe, 2024.<ref>Scoping Inquiry into Historical Sexual Abuse</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.gov.ie/en/press-release/9b4f4-press-statement-from-the-scoping-inquiry-into-historical-sexual-abuse-in-day-and-boarding-schools-run-by-religious-orders/|teideal=Press Statement from the Scoping Inquiry into Historical Sexual Abuse in Day and Boarding Schools Run by Religious Orders|dáta=2023-10-05|language=en|work=www.gov.ie|dátarochtana=2024-07-25}}</ref> D'eascair an Fiosrúchán Scóipe a fógraíodh i Márta 2023 as an chlár faisnéise raidió 'Blackrock Boys' a rinne RTÉ leis na deartháireacha David agus Mark Ryan, a ndearna sagairt ó [[Ord an Spioraid Naoimh]] mí-úsáid ghnéis orthu i g[[Coláiste na Carraige Duibhe]] agus roimhe sin i mbunscoil Pháirc na Sailí san am a caitheadh.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Tuarascáil le tabhairt do na marthanóirí ar dtús - an tAire Foley|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0724/1461652-tuarascail-le-tabhairt-do-na-marthanoiri-ar-dtus-an-taire-foley/|date=2024-07-24|language=ga-IE|author=Sorcha Ní Mhonacháin / Nuacht RTÉ}}</ref> agus go leor eile thar na blianta. {{Main|Cásanna mí-úsáid ghnéis in Éirinn de chuid na hEaglaise Caitlicí}}In 2025 cheap an tAire Dlí agus Cirt [[Helen McEntee]] [[Michael MacGrath (breitheamh)|Michael MacGrath]] ina chathaoirleach ar an gCoimisiún Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/coimisiun-imscruduchain-a-bhunu-le-liomhainti-stairiula-faoi-dhrochusaid-ghneasach-i-scoileanna/|teideal=Coimisiún Imscrúdúcháin á bhunú le líomhaintí stairiúla faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna a fhiosrú|dáta=2025-07-08|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-07-08}}</ref> === Cúiteamh === I gcás na scoileanna saothair, ar an [[25 Iúil]] [[2012]], ritheadh an t[[Acht um an gCiste Reachtúil Foras Cónaithe 2012]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.oireachtas.ie/ga/bills/bill/2012/28?tab=bill-text|teideal=Téacs - An tAcht um an gCiste Reachtúil Foras Cónaithe, 2012 – Uimh. 35 de 2012 – Tithe an Oireachtais|údar=Tithe an Oireachtais|dáta=2012-04-13|language=ga|work=www.oireachtas.ie|dátarochtana=2020-07-25}}</ref> Bunaíodh Ciste, [[Caranua]], chun cúiteamh ''a'' dhéanamh i mí Dheireadh Fómhair 2013, más mall is mithid.<ref>{{Lua idirlín|url=http://caranua.ie/what-is-the-fund/what-we-can-do/|teideal=What We Can Do|údar=Caranua|dáta=|language=en-GB|dátarochtana=2020-07-25}}</ref> Íocann an Ciste as seirbhísí (mar shampla [[sláinte]], [[Teach|tithíochta]] agus [[Oideachas|oideachais]] agus seirbhísí eile) do dhaoine (cé acu atá siad in Éirinn nó atá siad ar an gcoigríoch). Bhunaigh an [[Rialtas an 34ú Dáil|34ú Rialtas]] in 2025 scéim chúitimh chomh maith do dhaoine a d'fhulaing drochúsáid ghnéasach i scoileanna.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Coimisiún Imscrúdúcháin le bunú faoi mhí-úsáid gnéis i scoileanna|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0708/1522383-coimisiun-imscruduchain-le-bunu-faoi-mhi-usaid-gneis-i-scoileanna/|date=2025-07-08|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> <ref>{{Lua idirlín|url=https://gov.ie/ga/an-roinn-oideachais/preaseisiuinti/minister-mcentee-announces-establishment-of-commission-of-investigation-into-historical-sexual-abuse-in-schools-and-appointment-of-chair/|teideal=Fógraíonn an tAire McEntee bunú Coimisiúin Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach stairiúil i scoileanna agus ceapadh Cathaoirligh|údar=gov.ie|dáta=8 Iúil 2025|language=ga-IE|work=gov.ie|dátarochtana=2025-07-08}}</ref> Moladh go rachadh an Rialtas i mbun cainte le hoird rialta faoi airgead a thabhairt do scéim chúitimh.<ref name=":12">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/eolas-i-dtuarascail-nua-faoi-2395-liomhain-maidir-le-mi-usaid-gneis-i-308-scoileanna/|teideal=Eolas i dtuarascáil nua faoi 2,395 líomhain maidir le mí-úsáid ghnéis i 308 scoil|dáta=2024-09-03|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-09-04}}</ref> == Féach freisin == * [[Pionós corpartha]] * [[Cásanna mí-úsáid ghnéis in Éirinn de chuid na hEaglaise Caitlicí]] * [[Árais máithreacha agus naíonán agus tithe Maigdiléana in Éirinn]] * [[Tithe Níocháin Maigdiléanacha]] * [[Acht na Leanaí, 1929]]<ref name=":0" /><ref name=":1" /> == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Stair na hÉireann]] [[Catagóir:Pionós corpartha]] [[Catagóir:Mí-úsáid leanaí in Éirinn]] [[Catagóir:20ú haois in Éirinn]] mhd3uomueprzpz7y3og93afad22tzi6 0 113909 1273157 1240618 2025-07-08T18:46:58Z TGcoa 21229 /* In Éirinn */ 1273157 wikitext text/x-wiki [[Íomhá:20210626 Variwide chart of greenhouse gas emissions per capita by country.svg|mion|astaíochtaí carbóin in aghaidh an duine, de réir tíre<ref name=GlobalCarbonAtlas_Territorial_MtCO2>● Source for carbon emissions data: {{cite web |title=Territorial (MtCO₂) / Emissions / Carbon emissions / Chart View |url=https://globalcarbonatlas.org/emissions/carbon-emissions/ |date=2024 |publisher=Global Carbon Atlas |url-status=live}} <br>● Source for country population data: {{cite web |title=Population 2022 |url=https://databankfiles.worldbank.org/public/ddpext_download/POP.pdf |publisher=World Bank |archive-url=https://archive.ph/LswUB |archive-date=22 October 2024 |date=2024 |url-status=live }}</ref>]] [[Íomhá:1850-2019 Cumulative greenhouse gas emissions by region - bar chart - IPCC AR6 WG3 - Fig SPM.2b.svg|mion|astaíochtaí carbóin de réir tíre, iomlá carnach]] [[Íomhá:Ireland v EU-27 v World per capita CO2 emissions.svg|mion|astaíochtaí carbóin in aghaidh an duine, Éire, AE agus an Domhan]] [[Íomhá:Ireland greenhouse gas emissions by sector.svg|mion|Astaíochtaí gás ceaptha teasa in Éirinn, de réir earnála]] Is iad astaíochtaí [[Gás|gáis]] nó [[Cáithnín|cáithníní]] a scaoiltear isteach san [[aer]] agus a fhéadfaidh cur le [[téamh domhanda]] nó le [[Truailliú aeir|droch-cháilíocht aeir]].'''<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://irish.climatejargonbuster.ie/kb/astaiochtai/|teideal=Astaíochtaí|údar=gov.ie|language=ga-IE|work=Treoir ar Bhéarlagair Aeráide|dátarochtana=2024-05-29}}</ref>''' Is éard atá i gceist le '''astaíochtaí gás ceaptha teasa'''<ref>Béarla: greenhouse gas emissions (GHG)</ref> (nó '''astaíochtaí carbóin''' uaireanta) ná gáis a cheapann teas ó [[Dromchla (toipeolaíocht)|dhromchla]] an domhain, rud a chruthaíonn téamh san [[Atmaisféar an Domhain|atmaisféar]] íochtarach agus a chuireann moill ar chailliúint [[Fuinneamh|fuinnimh]] ón domhan.<ref>{{Lua idirlín|url=https://irish.climatejargonbuster.ie/kb/astaiochtai-gas-ceaptha-teasa-ghg/|teideal=Astaíochtaí gás ceaptha teasa / GHG|údar=gov.ie|language=ga-IE|work=Treoir ar Bhéarlagair Aeráide|dátarochtana=2024-05-29}}</ref> Is iad [[dé-ocsaíd charbóin]], [[meatán]] agus [[ocsaíd nítriúil]] na gáis ceaptha teasa is mó is cúis leis an [[athrú aeráide]]. Baintear úsáid as an téarma ‘astaíochtaí carbóin’ uaireanta chun tagairt a dhéanamh do gach gás ceaptha teasa.<ref>{{Lua idirlín|url=https://irish.climatejargonbuster.ie/kb/astaiochtai-carboin/|teideal=Astaíochtaí carbóin|údar=gov.ie|language=ga-IE|work=Treoir ar Bhéarlagair Aeráide|dátarochtana=2024-05-29}}</ref> == Foinsí == Cruthaítear astaíochtaí carbóin nuair a scaoiltear gáis áirithe isteach san aer trí bhíthin gníomhaíochtaí amhail breoslaí iontaise a dhó le haghaidh fuinnimh. Ina measc tá gáis amhail dé-ocsaíd charbóin agus meatán. Is amhlaidh sin mar gheall go bhfuil carbón sa dá ghás sin. Mar shampla, scaoileann carranna gáis chontúirteacha (astaíochtaí) amhail aonocsaíd charbóin isteach san aer.<ref name=":0" /> Tagann tuairim is 30% de líon iomlán na n-astaíochtaí gás ceaptha teasa domhanda ó tháirgeadh agus caitheamh bia. Tá [[meatán]] ó dhíleá na n-ainmhithe san áireamh anseo. Ina theannta sin, nuair a chuirimid [[dramhaíl]] chuig láithreáin líonadh talún, tarlaíonn [[truailliú]], bolaithe agus astaíochtaí gás ceaptha teasa.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.cogg.ie/wp-content/uploads/IthPlean%C3%A1ilMair.pdf|teideal=#ithpleanáilmair Eacnamaíocht Bhaile na Sraithe Sóisearaí|údar=Maria Randles agus Maria Kennelly|dáta=2018|language=ga-IE|dátarochtana=2024|archivedate=2022-01-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220127183552/https://www.cogg.ie/wp-content/uploads/IthPlean%C3%A1ilMair.pdf}}</ref> Cuireann an cur amú bia le hastaíochtaí gás ceaptha teasa chomh maith, ag cruthú 3.3 billiún tonna C02 gach bliain.<ref>{{Lua idirlín|url=https://stopfoodwaste.ie/resource/why-avoid-food-waste|teideal=Why avoid food waste ?|údar=stopfoodwaste.ie|dáta=2024|dátarochtana=2024}}{{Dead link|date=Meitheamh 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Bíonn tionchar níos lú ag bia plandúil ar an g[[comhshaol]] agus [[timpeallacht]] ná mar a bhíonn ag bia ainmhíoch. Cuireann bia ainmhíoch níos mó astaíochtaí ar fáil. Mar sin, má ithimid níos mó glasraí, cnónna agus piseánach agus níos lú den fheoil phróiseáilte agus den fheoil dhearg, beidh níos lú astaíochtaí i gceist. == In Éirinn == Mhaígh an rialtas sna 2020idí go spreagfadh ardú de réir a chéile ar phraghas peitril agus díosail an t-inneall dócháin inmheánaigh a thréigean. Dar leis an nGCC, áfach, ní raibh ann ach caint agus ní raibh polasaí ar bith ag an [[Rialtas na hÉireann|Rialtas]] maidir le praghas peitril agus díosail a ardú go mór.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Astaíochtaí carbóin a laghdú: 'ní bhainfidh Éire sprioc amach'|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0528/1451627-astaiochtai-carboin-a-laghdu-ni-bhainfidh-eire-sprioc-amach/|date=2024-05-28|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Bhí sé dearbhaithe ag an n[[Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire)|Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil]] (GCC) gur sceith Éire 54 milliún tonna de gháis ceaptha teasa sa bhliain 2024. Is ar éigean a bhí na hastaíochtaí ag titim. Feirmeacha a sceith 38% den tonnáiste sin; as feithiclí a tháinig 22%; an earnáil fuinnimh a bhí freagrach as 13%; agus as téamh foirgneamh a tháinig an 10% eile. Is ionann 54 milliún tonna agus deich dtonna in aghaidh gach duine sa tír.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Laghdú beag ar astaíochtaí gás ceaptha teasa in 2024|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0704/1521803-laghdu-beag-ar-astaiochtai-gas-ceaptha-teasa-in-2024/|date=2025-07-04|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Mhaígh an GVV nach gcomhlíonfaidh Éire a cuid dualgas dlíthiúil idirnáisiúnta maidir le hathrú aeráide idir 2022 go 2030,<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.citizensinformation.ie/en/environment/pollution/irelands-targets-to-reduce-air-pollution/|teideal=Ireland's targets to reduce air pollution, 2022-2030|údar=citizensinformation.ie|dáta=2024-05-29|work=web.archive.org|dátarochtana=2024-05-29|archivedate=2024-05-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240529210123/https://www.citizensinformation.ie/en/environment/pollution/irelands-targets-to-reduce-air-pollution/}}</ref> fiú amháin dá gcuirfí plean gnímh<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.gov.ie/en/publication/6223e-climate-action-plan-2021/|teideal=Climate Action Plan 2021|údar=gov,ie|dáta=2024-05-11|work=web.archive.org|dátarochtana=2024-05-29|archivedate=2024-05-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240511132120/https://www.gov.ie/en/publication/6223e-climate-action-plan-2021/}}</ref> an Rialtais i bhfeidhm ina iomláine agus in am. Sháraigh beagnach gach earnáil in Éirinn an t-uasmhéid astaíochtaí carbóin a bhí leagtha síos dóibh in 2025 agus in 2030. [[Talmhaíocht]], [[Tionscal|tionsclaíocht]] agus [[leictreachas]] na hearnálacha is mó is ciontach. == Féach freisin == *[[:Catagóir:Athrú aeráide|Athrú aeráide]] [[Catagóir:Athrú aeráide]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Astaíochtaí gás ceaptha teasa]] [[Catagóir:Athrú aeráide]] d6pilijw1jbuoble66pgm3cw9dws90b 0 114702 1273161 1262616 2025-07-08T18:52:52Z TGcoa 21229 /* Cúlra */ 1273161 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhí sé ina dheargtheas ar fud na cruinne aon uair amháin eile sa bhliain 2024. Ba í 2024 an bhliain ba theo riamh ó tosaíodh ag coinneáil taifead. Dúirt an tseirbhís [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]],<ref>an áisíneacht de chuid an Aontais Eorpaigh (AE)</ref> a dhéanann anailís ar an athrú aeráide, nach bhfaca an cine daonna riamh a léithid de théamh mar a taifeadadh i 2024. De réir a chuid staidéir bhí an teocht ar an meán 1.6 céim níos airde in 202 ná a bhí sé sna blianta réamhthionsclaíocha. [[Truailliú]] carbóin an chúis a bhí leis sin, a dúirt Copernicus.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='2024 ba theo riamh'-Copernicus|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0110/1490071-2024-ba-theo-riamh-copernicus/|date=2025-01-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Cúlra == Bhí [[aimsir na bliana 2022]] is teo dár taifeadadh ariamh in Éirinn agus sa Bhreatain go dtí an dáta sin.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=2022 ar an bhliain is teo dár taifeadadh ariamh sa Bhreatain|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/1228/1344001-2022-ar-an-bhliain-is-teo-dar-taifeadadh-ariamh-sa-bhreatain/|date=2022-12-28|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> D'fhág [[Tuilte sa Phacastáin, 2022|tuilte na Pacastáine]] aon trian den tír báite; bhí breis is 33 milliún duine, nó duine amháin as seachtar, buailte. {{Main|Aimsir na bliana 2022}} [[Aimsir na bliana 2023|Sa bhliain 2023]], bhí sé ina dheargtheas ar fud na cruinne aon uair amháin eile. Ba í 2023 an bhliain ba theo riamh, go dtí an dáta sin, ó tosaíodh ag coinneáil taifead.<ref name=":02">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/suil-siar-ar-2023-cogadh-dearg-agus-deargtheas/|teideal=Cogadh dearg agus deargtheas – súil siar ar an domhan in 2023|údar=Alex Hijmans|dáta=28 Nollaig 2023|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-12-29}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-19}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://library.wmo.int/idurl/4/68835|teideal=State of the Global Climate 2023|údar=WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://wmo.int/news/media-centre/climate-change-indicators-reached-record-levels-2023-wmo|teideal=Climate change indicators reached record levels in 2023: WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> Ar an meán, bhí ardú 1.5 céim ar an teocht domhanda in 2023 ó thosaigh an [[Réabhlóid Thionsclaíoch]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://climate.copernicus.eu/copernicus-2023-hottest-year-record|teideal=Copernicus: 2023 is the hottest year on record, with global temperatures close to the 1.5°C limit {{!}} Copernicus|work=climate.copernicus.eu|dátarochtana=2024-01-11}}</ref> {{Main|Aimsir na bliana 2023}}Reáchtáladh [[Olltoghchán na hÉireann, 2024|Olltoghchán na hÉireann 2024]] ar an 29 Samhain 2024. Níor caitheadh an oiread ama ag plé cúrsaí aeráide le linn an fheachtais toghcháin agus a caitheadh ag plé cúrsaí tithíochta, an costas maireachtála, srl. Buaileadh go dona [[Comhaontas Glas]]. Ina theannta sin, rinne an Dr. Cara Augustenborg agus na hollúna Hannah Daly agus Mary Murphy anailís neamhspleách thar ceann Chairde na Cruinne agus an [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|ChOBÁC]] ar pholasaithe aeráide [[Fianna Fáil|Fhianna Fáil]], [[Fine Gael]] agus [[Sinn Féin]]. Léirigh an cíoradh a rinneadar nach raibh beartais ná amchlár i bhforógraí na bpáirtithe sin a dheimhneodh go mbainfí amach fiú an lag-laghdú ar astaíocht charbóin atá socraithe de réir dlí a bhaint amach faoi 2030. Thug na saineolaithe ‘teip’ mar sin ar bheartais aeráide na bpáirtithe.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/focal-iarthoghchain-on-saoi-aeraide/|teideal=Focal iarthoghcháin ón ‘Saoi Aeráide’|údar=Cathal Mac Coille|dáta=30 Samhain 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-12-01}}</ref> {{Main|Athrú aeráide in Éirinn}} [[Íomhá:Darragh 2024-12-07 1200Z.jpg|mion|Stoirm Darragh|clé|238x238px]] [[Íomhá:20240514 Corpo de Bombeiros do Amapá atuam no resgate às vítimas de deslizamento de terras em Bento Gonçalves 02.jpg|mion|[[Rio Grande do Sul]]|clé|220x220px]] [[Íomhá:2024-11-01 Alfafar devastat a conseqüència de les inundacions Octubre de 2024.jpg|mion|[[Tuilte sa Spáinn, 2024|Tuilte na Spáinne]]|clé|220x220px]] == 2024 == Dar le gníomhaireacht monatóireachta an Aontais Eorpaigh, [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]], bhí 2024 ar an mbliain is teo a taifeadadh riamh. Bhí teocht na cruinne i mbliana 1.6 céim Celsius níos airde ná an mheánteocht a bhí ann idir na blianta 1850-1900, díreach sular tosaíodh ag dó breoslaí iontaise ar bhonn tionsclaíoch. Bhí 2024 an chéad bhliain don teocht a bheith níos mó ná 1.5 céim os cionn mheánteocht na mblianta úd.<ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|title=2024 le bheith ar an mbliain is teo a taifeadadh riamh|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/1107/1479590-2024-le-bheith-ar-an-mbliain-is-teo-a-taifeadadh-riamh/|date=2024-11-07|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref>De réir an chomhaontú aeráide a síníodh i bPáras in 2016, tá iallach ar thíortha an domhain an t-ardú teochta a choinneáil faoi bhun 2 chéim agus dianiarracht a dhéanamh é a choinneáil ag 1.5 céim.</ref> Bhí Dé Domhnaigh [[21 Iúil]] [[2024]] ar an lá ba theo riamh ar fud an domhain ó cuireadh tús leis na taifid.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Domhnach 21 Iúil ar an lá ba theo riamh ó thús na dtaifead|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0723/1461417-domhnach-21-iuil-ar-an-la-ba-theo-riamh-o-thus-na-dtaifead/|date=2024-07-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref>de réir eolais atá curtha ar fáil ag Seirbhís an Aontais Eorpaigh um Athrú Aeráide, [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]].</ref> Ar an meán, bhí an teocht dhá mhéadar os cionn dhromchla an domhain chomh hard le 17.09 céim Celsius, .01C níb airde ná an teocht ab airde roimhe sin sa bhliain 2023.<ref>Bhí stráicí móra de na Stáit Aontaithe, den Eoraip agus den Rúis buailte go trom ag tonnta teasa in 2024.</ref> Ní amháin sin, ach gach mí idir Meitheamh 2023 - Lúnasa 2024 - ceithre mhí dhéag as a chéile - chuir Copernicus tuarascáil ar fáil ag rá go raibh gach mí ar an mí ba theo riamh ó cuireadh tús leis na taifid, i.e., bhí Márta 2024 ar an Márta ba theo riamh; bhí Aibreán 2024 ar an Aibreán ba theo riamh agus bhí Bealtaine 2024 ar an mBealtaine ba theo riamh agus mar sin de.<ref name=":0" /> Is é an t-athrú aeráide is cionsiocair leis an anaimsir arb í is siocair le roinnt de na tubaistí móra daonna atá ag tarlú níos minice ar na saolta seo, cuir i gcás, an lomscrios a rinne na maidmeanna [[Tuilte sa Spáinn, 2024|tuile a bhí in oirthear na Spáinne]] in 2024. Bhí baint ag an bpatrún aimhrialta aimsire [[El Niño]] leis an scéal freisin. Cé gur feiniméan nádúrtha é El Niño a chothaíonn as féin ardú teochta, fearthainn throm agus triomach, creideann saineolaithe áirithe go bhfuil téamh leanúnach na cruinne ag cur lena fhíochmhaire.<ref name=":2" /> == Tubaistí == * Ar an 6 Nollaig 2024, rinne stoirm Darragh dochar criticiúil don [[Calafort Caergybi|chalafort Caergyb]]<nowiki/>i – cruthúnas eile, má bhí cruthúnas eile ar bith ag teastáil, go bhfuil truailliú na haeráide ag bagairt go láidir ar Éirinn. Deir saineolaithe go mbeidh tuilleadh stoirmeacha tréana den chineál seo ann sa todhchaí is go léiríonn an dochar a rinneadh in [[Calafort Caergybi|Caergybi]] an phráinn a bhaineann le teacht ar réiteach ar fhadhb na haeráide.<ref>{{Lua idirlín|url=https://xn--anpipar-jwa8e.ie/2024/12/buille-mor-is-ea-dunadh-chalafort-caergybi/|teideal=Buille mor is ea dúnadh chalafort Caergybi|údar=Eoin Ó Murchú / An Páipéar|dáta=2024-12-21|language=ga-IE|dátarochtana=2024-12-22}}</ref> * Bhuail [[Tuile|tuilte]] an Stát [[Rio Grande do Sul]] i bhfíordheisceart na [[An Bhrasaíl|Brasaíle]] idir 29 Aibreán - tús na Bealtaine 2024, de thoradh titim throm báistí. {{Main|Tuilte Rio Grande do Sul, 2024}} * [[Tuilte sa Spáinn, 2024|Tuilte na Spáinne]]. Bhí os cionn 220 duine<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.lamoncloa.gob.es/info-dana/Paginas/2024/191124-datos-seguimiento-actuaciones-gobierno.aspx|teideal=Actualización de datos del Gobierno de España|language=es|work=www.lamoncloa.gob.es|dátarochtana=2024-11-21}}</ref> maraithe de bharr maidhmeanna tuile in oirthear na Spáinne i mí Dheireadh Fómhair 2024.<ref>Taifeadadh 185 mm in aon uair amháin sa bhaile Turis, taifead nua don Spáinn.</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22449103/|teideal=Sara Judge : Bean as Port Lairge atá lonnaithe i Valencia.|údar=RnaG|dáta=2024-11-01|language=ga-IE|work=RTE Radio|dátarochtana=2024-11-09}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Colm Mac Grianna as Rann na Feirste ach a bhfuil cónaí ar i Valencia.|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22456877-colm-mac-grianna-as-rann-na-feirste-ach-a-bhfuil-c/|language=ga-IE|author=RnaG|date=6 Samhain 2024}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22458035/|teideal=Tá Caoimhín agus a chairde atá ag cur fúthu ansin i Valencia lag cuidiú leo sin atá buailte mar gheall ar na tuillte agus tá feachtas bailiúcháin airgid curtha ar bun acu.|údar=RnaG / Caoimhin Mac Lochlainn as Leitir Ceanainn.|dáta=8 Samhain 2024|language=ga-IE|work=RTE Radio|dátarochtana=2024-11-09}}</ref><ref name=":03">{{Luaigh foilseachán|title=Os cionn 70 duine maraithe de bharr tuilte in oirthear na Spáinne|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/1030/1478153-os-cionn-50-duine-maraithe-de-bharr-tuilte-in-oirthear-na-spainne/|date=2024-10-30|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> {{Main|Tuilte sa Spáinn, 2024}} == Ceapadh beartais == * Thug [[Parlaimint na hEorpa]] a beannacht don [[Dlí Athchóirithe Nádúir an Aontais Eorpaigh]] ar an 27 Feabhra 2024. (Caithfidh tíortha an Aontais Eorpaigh plean a leagan amach faoin gcaoi a ndéanfar athchóiriú ar 20% de thalamh agus réimsí farraige an AE faoin mbliain 2030. Caithfidh siad na pleananna a leagan amach roimh 2027).<ref>Glacadh leis an dlí seo le farasbarr 54 vóta. Vótáil [[Fine Gael]] i bhfabhar ach bhí [[Páirtí Phobal na hEorpa]] (European People's Party / EPP) in aghaidh i ndeireadh an lae.</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Tús Áite: Dlí Athchóirithe Nádúir.|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22273496-tus-aite-dli-athchoirithe-naduir/|language=ga-IE|author=RnaG / Tús Áite|date=2023|volume=|issue=Vótáil Pairlimint na hEorpa 12 IÚIL 23 ar son an Dlí nua Athchóirithe Nádúir le 336 feisire ar a shon, 300 ina choinne agus triúr déag a shéan ón vótáil. Labhraímid faoi seo le Seán Kelly (Feisire Eorpach le Fine Gael).}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Catherine Connolly TD speaking on the Motion on Nature Restoration Law.|url=https://www.youtube.com/watch?v=DGiKeS9Ng_0|language=en-IE|author=Catherine Connolly TD|date=Iúil 2023}}</ref> == Féach freisin == * [[Calafort Caergybi|Calafort Caergyb]]<nowiki/>i * [[Aimsir na bliana 2022|Aimsir na bliana]]<nowiki/> [[Aimsir na bliana 2022|2022]], [[Aimsir na bliana 2023]], [[Aimsir na bliana 2025]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Aimsir na bliana 2024]] [[Catagóir:Athrú aeráide]] bjb470z32i046vepf47o4a2n7v4xmp9 1273162 1273161 2025-07-08T19:20:57Z TGcoa 21229 1273162 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhí sé ina dheargtheas ar fud na cruinne aon uair amháin eile sa bhliain 2024. Ba í 2024 an bhliain ba theo riamh ó tosaíodh ag coinneáil taifead. Dúirt an tseirbhís [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]],<ref>an áisíneacht de chuid an Aontais Eorpaigh (AE)</ref> a dhéanann anailís ar an athrú aeráide, nach bhfaca an cine daonna riamh a léithid de théamh mar a taifeadadh i 2024. De réir a chuid staidéir bhí an teocht ar an meán 1.6 céim níos airde in 202 ná a bhí sé sna blianta réamhthionsclaíocha. [[Truailliú]] carbóin an chúis a bhí leis sin, a dúirt Copernicus.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='2024 ba theo riamh'-Copernicus|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0110/1490071-2024-ba-theo-riamh-copernicus/|date=2025-01-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Darragh 2024-12-07 1200Z.jpg|mion|Stoirm Darragh|clé|238x238px]] [[Íomhá:20240514 Corpo de Bombeiros do Amapá atuam no resgate às vítimas de deslizamento de terras em Bento Gonçalves 02.jpg|mion|[[Rio Grande do Sul]]|clé|220x220px]] [[Íomhá:2024-11-01 Alfafar devastat a conseqüència de les inundacions Octubre de 2024.jpg|mion|[[Tuilte sa Spáinn, 2024|Tuilte na Spáinne]]|clé|220x220px]] == Cúlra == Bhí [[aimsir na bliana 2022]] is teo dár taifeadadh ariamh in Éirinn agus sa Bhreatain go dtí an dáta sin.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=2022 ar an bhliain is teo dár taifeadadh ariamh sa Bhreatain|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/1228/1344001-2022-ar-an-bhliain-is-teo-dar-taifeadadh-ariamh-sa-bhreatain/|date=2022-12-28|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> D'fhág [[Tuilte sa Phacastáin, 2022|tuilte na Pacastáine]] aon trian den tír báite; bhí breis is 33 milliún duine, nó duine amháin as seachtar, buailte. {{Main|Aimsir na bliana 2022}} [[Aimsir na bliana 2023|Sa bhliain 2023]], bhí sé ina dheargtheas ar fud na cruinne aon uair amháin eile. Ba í 2023 an bhliain ba theo riamh, go dtí an dáta sin, ó tosaíodh ag coinneáil taifead.<ref name=":02">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/suil-siar-ar-2023-cogadh-dearg-agus-deargtheas/|teideal=Cogadh dearg agus deargtheas – súil siar ar an domhan in 2023|údar=Alex Hijmans|dáta=28 Nollaig 2023|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-12-29}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-19}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://library.wmo.int/idurl/4/68835|teideal=State of the Global Climate 2023|údar=WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://wmo.int/news/media-centre/climate-change-indicators-reached-record-levels-2023-wmo|teideal=Climate change indicators reached record levels in 2023: WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> Ar an meán, bhí ardú 1.5 céim ar an teocht domhanda in 2023 ó thosaigh an [[Réabhlóid Thionsclaíoch]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://climate.copernicus.eu/copernicus-2023-hottest-year-record|teideal=Copernicus: 2023 is the hottest year on record, with global temperatures close to the 1.5°C limit {{!}} Copernicus|work=climate.copernicus.eu|dátarochtana=2024-01-11}}</ref> {{Main|Aimsir na bliana 2023}}Reáchtáladh [[Olltoghchán na hÉireann, 2024|Olltoghchán na hÉireann 2024]] ar an 29 Samhain 2024. Níor caitheadh an oiread ama ag plé cúrsaí aeráide le linn an fheachtais toghcháin agus a caitheadh ag plé cúrsaí tithíochta, an costas maireachtála, srl. Buaileadh go dona [[Comhaontas Glas]]. Ina theannta sin, rinne an Dr. Cara Augustenborg agus na hollúna Hannah Daly agus Mary Murphy anailís neamhspleách thar ceann Chairde na Cruinne agus an [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|ChOBÁC]] ar pholasaithe aeráide [[Fianna Fáil|Fhianna Fáil]], [[Fine Gael]] agus [[Sinn Féin]]. Léirigh an cíoradh a rinneadar nach raibh beartais ná amchlár i bhforógraí na bpáirtithe sin a dheimhneodh go mbainfí amach fiú an lag-laghdú ar astaíocht charbóin atá socraithe de réir dlí a bhaint amach faoi 2030. Thug na saineolaithe ‘teip’ mar sin ar bheartais aeráide na bpáirtithe.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/focal-iarthoghchain-on-saoi-aeraide/|teideal=Focal iarthoghcháin ón ‘Saoi Aeráide’|údar=Cathal Mac Coille|dáta=30 Samhain 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-12-01}}</ref> {{Main|Athrú aeráide in Éirinn}} == 2024 == Dar le gníomhaireacht monatóireachta an Aontais Eorpaigh, [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]], bhí 2024 ar an mbliain is teo a taifeadadh riamh. Bhí teocht na cruinne i mbliana 1.6 céim Celsius níos airde ná an mheánteocht a bhí ann idir na blianta 1850-1900, díreach sular tosaíodh ag dó breoslaí iontaise ar bhonn tionsclaíoch. Bhí 2024 an chéad bhliain don teocht a bheith níos mó ná 1.5 céim os cionn mheánteocht na mblianta úd.<ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|title=2024 le bheith ar an mbliain is teo a taifeadadh riamh|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/1107/1479590-2024-le-bheith-ar-an-mbliain-is-teo-a-taifeadadh-riamh/|date=2024-11-07|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref>De réir an chomhaontú aeráide a síníodh i bPáras in 2016, tá iallach ar thíortha an domhain an t-ardú teochta a choinneáil faoi bhun 2 chéim agus dianiarracht a dhéanamh é a choinneáil ag 1.5 céim.</ref> Bhí Dé Domhnaigh [[21 Iúil]] [[2024]] ar an lá ba theo riamh ar fud an domhain ó cuireadh tús leis na taifid.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Domhnach 21 Iúil ar an lá ba theo riamh ó thús na dtaifead|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0723/1461417-domhnach-21-iuil-ar-an-la-ba-theo-riamh-o-thus-na-dtaifead/|date=2024-07-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref>de réir eolais atá curtha ar fáil ag Seirbhís an Aontais Eorpaigh um Athrú Aeráide, [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]].</ref> Ar an meán, bhí an teocht dhá mhéadar os cionn dhromchla an domhain chomh hard le 17.09 céim Celsius, .01C níb airde ná an teocht ab airde roimhe sin sa bhliain 2023.<ref>Bhí stráicí móra de na Stáit Aontaithe, den Eoraip agus den Rúis buailte go trom ag tonnta teasa in 2024.</ref> Ní amháin sin, ach gach mí idir Meitheamh 2023 - Lúnasa 2024 - ceithre mhí dhéag as a chéile - chuir Copernicus tuarascáil ar fáil ag rá go raibh gach mí ar an mí ba theo riamh ó cuireadh tús leis na taifid, i.e., bhí Márta 2024 ar an Márta ba theo riamh; bhí Aibreán 2024 ar an Aibreán ba theo riamh agus bhí Bealtaine 2024 ar an mBealtaine ba theo riamh agus mar sin de.<ref name=":0" /> Is é an t-athrú aeráide is siocair le roinnt de na tubaistí móra daonna a bhí ag tarlú níos minice sna 2020idí, cuir i gcás, an lomscrios a rinne na maidhmeanna [[Tuilte sa Spáinn, 2024|tuile a bhí in oirthear na Spáinne]] in 2024. Bhí baint ag an bpatrún aimhrialta aimsire [[El Niño]] leis an scéal freisin. Cé gur feiniméan nádúrtha é El Niño a chothaíonn as féin ardú teochta, fearthainn throm agus triomach, creideann saineolaithe áirithe go bhfuil téamh leanúnach na cruinne ag cur lena fhíochmhaire.<ref name=":2" /> == Tubaistí == * Ar an 6 Nollaig 2024, rinne stoirm Darragh dochar criticiúil don [[Calafort Caergybi|chalafort Caergyb]]<nowiki/>i – cruthúnas eile, má bhí cruthúnas eile ar bith ag teastáil, go bhfuil truailliú na haeráide ag bagairt go láidir ar Éirinn. Deir saineolaithe go mbeidh tuilleadh stoirmeacha tréana den chineál seo ann sa todhchaí is go léiríonn an dochar a rinneadh in [[Calafort Caergybi|Caergybi]] an phráinn a bhaineann le teacht ar réiteach ar fhadhb na haeráide.<ref>{{Lua idirlín|url=https://xn--anpipar-jwa8e.ie/2024/12/buille-mor-is-ea-dunadh-chalafort-caergybi/|teideal=Buille mor is ea dúnadh chalafort Caergybi|údar=Eoin Ó Murchú / An Páipéar|dáta=2024-12-21|language=ga-IE|dátarochtana=2024-12-22}}</ref> * Bhuail [[Tuile|tuilte]] an Stát [[Rio Grande do Sul]] i bhfíordheisceart na [[An Bhrasaíl|Brasaíle]] idir 29 Aibreán - tús na Bealtaine 2024, de thoradh titim throm báistí. {{Main|Tuilte Rio Grande do Sul, 2024}} * [[Tuilte sa Spáinn, 2024|Tuilte na Spáinne]]. Bhí os cionn 220 duine<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.lamoncloa.gob.es/info-dana/Paginas/2024/191124-datos-seguimiento-actuaciones-gobierno.aspx|teideal=Actualización de datos del Gobierno de España|language=es|work=www.lamoncloa.gob.es|dátarochtana=2024-11-21}}</ref> maraithe de bharr maidhmeanna tuile in oirthear na Spáinne i mí Dheireadh Fómhair 2024.<ref>Taifeadadh 185 mm in aon uair amháin sa bhaile Turis, taifead nua don Spáinn.</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22449103/|teideal=Sara Judge : Bean as Port Lairge atá lonnaithe i Valencia.|údar=RnaG|dáta=2024-11-01|language=ga-IE|work=RTE Radio|dátarochtana=2024-11-09}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Colm Mac Grianna as Rann na Feirste ach a bhfuil cónaí ar i Valencia.|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22456877-colm-mac-grianna-as-rann-na-feirste-ach-a-bhfuil-c/|language=ga-IE|author=RnaG|date=6 Samhain 2024}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22458035/|teideal=Tá Caoimhín agus a chairde atá ag cur fúthu ansin i Valencia lag cuidiú leo sin atá buailte mar gheall ar na tuillte agus tá feachtas bailiúcháin airgid curtha ar bun acu.|údar=RnaG / Caoimhin Mac Lochlainn as Leitir Ceanainn.|dáta=8 Samhain 2024|language=ga-IE|work=RTE Radio|dátarochtana=2024-11-09}}</ref><ref name=":03">{{Luaigh foilseachán|title=Os cionn 70 duine maraithe de bharr tuilte in oirthear na Spáinne|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/1030/1478153-os-cionn-50-duine-maraithe-de-bharr-tuilte-in-oirthear-na-spainne/|date=2024-10-30|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> {{Main|Tuilte sa Spáinn, 2024}} == Ceapadh beartais == * Thug [[Parlaimint na hEorpa]] a beannacht don [[Dlí Athchóirithe Nádúir an Aontais Eorpaigh]] ar an 27 Feabhra 2024. (Caithfidh tíortha an Aontais Eorpaigh plean a leagan amach faoin gcaoi a ndéanfar athchóiriú ar 20% de thalamh agus réimsí farraige an AE faoin mbliain 2030. Caithfidh siad na pleananna a leagan amach roimh 2027).<ref>Glacadh leis an dlí seo le farasbarr 54 vóta. Vótáil [[Fine Gael]] i bhfabhar ach bhí [[Páirtí Phobal na hEorpa]] (European People's Party / EPP) in aghaidh i ndeireadh an lae.</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Tús Áite: Dlí Athchóirithe Nádúir.|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22273496-tus-aite-dli-athchoirithe-naduir/|language=ga-IE|author=RnaG / Tús Áite|date=2023|volume=|issue=Vótáil Pairlimint na hEorpa 12 IÚIL 23 ar son an Dlí nua Athchóirithe Nádúir le 336 feisire ar a shon, 300 ina choinne agus triúr déag a shéan ón vótáil. Labhraímid faoi seo le Seán Kelly (Feisire Eorpach le Fine Gael).}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Catherine Connolly TD speaking on the Motion on Nature Restoration Law.|url=https://www.youtube.com/watch?v=DGiKeS9Ng_0|language=en-IE|author=Catherine Connolly TD|date=Iúil 2023}}</ref> == Féach freisin == * [[Calafort Caergybi|Calafort Caergyb]]<nowiki/>i * [[Aimsir na bliana 2022|Aimsir na bliana]]<nowiki/> [[Aimsir na bliana 2022|2022]], [[Aimsir na bliana 2023]], [[Aimsir na bliana 2025]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Aimsir na bliana 2024]] [[Catagóir:Athrú aeráide]] 7orxqowldx9mgte7cum56lt3camb2xf 1273165 1273162 2025-07-08T19:22:16Z TGcoa 21229 1273165 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhí sé ina dheargtheas ar fud na cruinne aon uair amháin eile sa bhliain 2024. Ba í 2024 an bhliain ba theo riamh ó tosaíodh ag coinneáil taifead. Dúirt an tseirbhís [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]],<ref>an áisíneacht de chuid an Aontais Eorpaigh (AE)</ref> a dhéanann anailís ar an athrú aeráide, nach bhfaca an cine daonna riamh a léithid de théamh mar a taifeadadh i 2024. De réir a chuid staidéir bhí an teocht ar an meán 1.6 céim níos airde in 202 ná a bhí sé sna blianta réamhthionsclaíocha. [[Truailliú]] carbóin an chúis a bhí leis sin, a dúirt Copernicus.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='2024 ba theo riamh'-Copernicus|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0110/1490071-2024-ba-theo-riamh-copernicus/|date=2025-01-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:Darragh 2024-12-07 1200Z.jpg|mion|Stoirm Darragh|clé|238x238px]] [[Íomhá:20240514 Corpo de Bombeiros do Amapá atuam no resgate às vítimas de deslizamento de terras em Bento Gonçalves 02.jpg|mion|[[Rio Grande do Sul]]|clé|220x220px]] [[Íomhá:2024-11-01 Alfafar devastat a conseqüència de les inundacions Octubre de 2024.jpg|mion|[[Tuilte sa Spáinn, 2024|Tuilte na Spáinne]]|clé|220x220px]] == Cúlra == Bhí [[aimsir na bliana 2022]] is teo dár taifeadadh ariamh in Éirinn agus sa Bhreatain go dtí an dáta sin.<ref name=":1">{{Luaigh foilseachán|title=2022 ar an bhliain is teo dár taifeadadh ariamh sa Bhreatain|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2022/1228/1344001-2022-ar-an-bhliain-is-teo-dar-taifeadadh-ariamh-sa-bhreatain/|date=2022-12-28|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> D'fhág [[Tuilte sa Phacastáin, 2022|tuilte na Pacastáine]] aon trian den tír báite; bhí breis is 33 milliún duine, nó duine amháin as seachtar, buailte. {{Main|Aimsir na bliana 2022}} [[Aimsir na bliana 2023|Sa bhliain 2023]], bhí sé ina dheargtheas ar fud na cruinne aon uair amháin eile. Ba í 2023 an bhliain ba theo riamh, go dtí an dáta sin, ó tosaíodh ag coinneáil taifead.<ref name=":02">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/suil-siar-ar-2023-cogadh-dearg-agus-deargtheas/|teideal=Cogadh dearg agus deargtheas – súil siar ar an domhan in 2023|údar=Alex Hijmans|dáta=28 Nollaig 2023|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2023-12-29}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-19}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://library.wmo.int/idurl/4/68835|teideal=State of the Global Climate 2023|údar=WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://wmo.int/news/media-centre/climate-change-indicators-reached-record-levels-2023-wmo|teideal=Climate change indicators reached record levels in 2023: WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> Ar an meán, bhí ardú 1.5 céim ar an teocht domhanda in 2023 ó thosaigh an [[Réabhlóid Thionsclaíoch]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://climate.copernicus.eu/copernicus-2023-hottest-year-record|teideal=Copernicus: 2023 is the hottest year on record, with global temperatures close to the 1.5°C limit {{!}} Copernicus|work=climate.copernicus.eu|dátarochtana=2024-01-11}}</ref> {{Main|Aimsir na bliana 2023}}Reáchtáladh [[Olltoghchán na hÉireann, 2024|Olltoghchán na hÉireann 2024]] ar an 29 Samhain 2024. Níor caitheadh an oiread ama ag plé cúrsaí aeráide le linn an fheachtais toghcháin agus a caitheadh ag plé cúrsaí tithíochta, an costas maireachtála, srl. Buaileadh go dona [[Comhaontas Glas]]. Ina theannta sin, rinne an Dr. Cara Augustenborg agus na hollúna Hannah Daly agus Mary Murphy anailís neamhspleách thar ceann Chairde na Cruinne agus an [[An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath|ChOBÁC]] ar pholasaithe aeráide [[Fianna Fáil|Fhianna Fáil]], [[Fine Gael]] agus [[Sinn Féin]]. Léirigh an cíoradh a rinneadar nach raibh beartais ná amchlár i bhforógraí na bpáirtithe sin a dheimhneodh go mbainfí amach fiú an lag-laghdú ar astaíocht charbóin atá socraithe de réir dlí a bhaint amach faoi 2030. Thug na saineolaithe ‘teip’ mar sin ar bheartais aeráide na bpáirtithe.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/focal-iarthoghchain-on-saoi-aeraide/|teideal=Focal iarthoghcháin ón ‘Saoi Aeráide’|údar=Cathal Mac Coille|dáta=30 Samhain 2024|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-12-01}}</ref>Bhí sé dearbhaithe ag an n[[Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire)|Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil]] (GCC) gur sceith Éire 54 milliún tonna de gháis ceaptha teasa sa bhliain 2024. Is ar éigean a bhí na hastaíochtaí ag titim. Feirmeacha a sceith 38% den tonnáiste sin; as feithiclí a tháinig 22%; an earnáil fuinnimh a bhí freagrach as 13%; agus as téamh foirgneamh a tháinig an 10% eile. Is ionann 54 milliún tonna agus deich dtonna in aghaidh gach duine sa tír.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Laghdú beag ar astaíochtaí gás ceaptha teasa in 2024|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0704/1521803-laghdu-beag-ar-astaiochtai-gas-ceaptha-teasa-in-2024/|date=2025-07-04|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref>{{Main|Athrú aeráide in Éirinn}} == 2024 == Dar le gníomhaireacht monatóireachta an Aontais Eorpaigh, [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]], bhí 2024 ar an mbliain is teo a taifeadadh riamh. Bhí teocht na cruinne i mbliana 1.6 céim Celsius níos airde ná an mheánteocht a bhí ann idir na blianta 1850-1900, díreach sular tosaíodh ag dó breoslaí iontaise ar bhonn tionsclaíoch. Bhí 2024 an chéad bhliain don teocht a bheith níos mó ná 1.5 céim os cionn mheánteocht na mblianta úd.<ref name=":2">{{Luaigh foilseachán|title=2024 le bheith ar an mbliain is teo a taifeadadh riamh|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/1107/1479590-2024-le-bheith-ar-an-mbliain-is-teo-a-taifeadadh-riamh/|date=2024-11-07|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref>De réir an chomhaontú aeráide a síníodh i bPáras in 2016, tá iallach ar thíortha an domhain an t-ardú teochta a choinneáil faoi bhun 2 chéim agus dianiarracht a dhéanamh é a choinneáil ag 1.5 céim.</ref> Bhí Dé Domhnaigh [[21 Iúil]] [[2024]] ar an lá ba theo riamh ar fud an domhain ó cuireadh tús leis na taifid.<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=Domhnach 21 Iúil ar an lá ba theo riamh ó thús na dtaifead|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0723/1461417-domhnach-21-iuil-ar-an-la-ba-theo-riamh-o-thus-na-dtaifead/|date=2024-07-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref>de réir eolais atá curtha ar fáil ag Seirbhís an Aontais Eorpaigh um Athrú Aeráide, [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]].</ref> Ar an meán, bhí an teocht dhá mhéadar os cionn dhromchla an domhain chomh hard le 17.09 céim Celsius, .01C níb airde ná an teocht ab airde roimhe sin sa bhliain 2023.<ref>Bhí stráicí móra de na Stáit Aontaithe, den Eoraip agus den Rúis buailte go trom ag tonnta teasa in 2024.</ref> Ní amháin sin, ach gach mí idir Meitheamh 2023 - Lúnasa 2024 - ceithre mhí dhéag as a chéile - chuir Copernicus tuarascáil ar fáil ag rá go raibh gach mí ar an mí ba theo riamh ó cuireadh tús leis na taifid, i.e., bhí Márta 2024 ar an Márta ba theo riamh; bhí Aibreán 2024 ar an Aibreán ba theo riamh agus bhí Bealtaine 2024 ar an mBealtaine ba theo riamh agus mar sin de.<ref name=":0" /> Is é an t-athrú aeráide is siocair le roinnt de na tubaistí móra daonna a bhí ag tarlú níos minice sna 2020idí, cuir i gcás, an lomscrios a rinne na maidhmeanna [[Tuilte sa Spáinn, 2024|tuile a bhí in oirthear na Spáinne]] in 2024. Bhí baint ag an bpatrún aimhrialta aimsire [[El Niño]] leis an scéal freisin. Cé gur feiniméan nádúrtha é El Niño a chothaíonn as féin ardú teochta, fearthainn throm agus triomach, creideann saineolaithe áirithe go bhfuil téamh leanúnach na cruinne ag cur lena fhíochmhaire.<ref name=":2" /> == Tubaistí == * Ar an 6 Nollaig 2024, rinne stoirm Darragh dochar criticiúil don [[Calafort Caergybi|chalafort Caergyb]]<nowiki/>i – cruthúnas eile, má bhí cruthúnas eile ar bith ag teastáil, go bhfuil truailliú na haeráide ag bagairt go láidir ar Éirinn. Deir saineolaithe go mbeidh tuilleadh stoirmeacha tréana den chineál seo ann sa todhchaí is go léiríonn an dochar a rinneadh in [[Calafort Caergybi|Caergybi]] an phráinn a bhaineann le teacht ar réiteach ar fhadhb na haeráide.<ref>{{Lua idirlín|url=https://xn--anpipar-jwa8e.ie/2024/12/buille-mor-is-ea-dunadh-chalafort-caergybi/|teideal=Buille mor is ea dúnadh chalafort Caergybi|údar=Eoin Ó Murchú / An Páipéar|dáta=2024-12-21|language=ga-IE|dátarochtana=2024-12-22}}</ref> * Bhuail [[Tuile|tuilte]] an Stát [[Rio Grande do Sul]] i bhfíordheisceart na [[An Bhrasaíl|Brasaíle]] idir 29 Aibreán - tús na Bealtaine 2024, de thoradh titim throm báistí. {{Main|Tuilte Rio Grande do Sul, 2024}} * [[Tuilte sa Spáinn, 2024|Tuilte na Spáinne]]. Bhí os cionn 220 duine<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.lamoncloa.gob.es/info-dana/Paginas/2024/191124-datos-seguimiento-actuaciones-gobierno.aspx|teideal=Actualización de datos del Gobierno de España|language=es|work=www.lamoncloa.gob.es|dátarochtana=2024-11-21}}</ref> maraithe de bharr maidhmeanna tuile in oirthear na Spáinne i mí Dheireadh Fómhair 2024.<ref>Taifeadadh 185 mm in aon uair amháin sa bhaile Turis, taifead nua don Spáinn.</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22449103/|teideal=Sara Judge : Bean as Port Lairge atá lonnaithe i Valencia.|údar=RnaG|dáta=2024-11-01|language=ga-IE|work=RTE Radio|dátarochtana=2024-11-09}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Colm Mac Grianna as Rann na Feirste ach a bhfuil cónaí ar i Valencia.|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22456877-colm-mac-grianna-as-rann-na-feirste-ach-a-bhfuil-c/|language=ga-IE|author=RnaG|date=6 Samhain 2024}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22458035/|teideal=Tá Caoimhín agus a chairde atá ag cur fúthu ansin i Valencia lag cuidiú leo sin atá buailte mar gheall ar na tuillte agus tá feachtas bailiúcháin airgid curtha ar bun acu.|údar=RnaG / Caoimhin Mac Lochlainn as Leitir Ceanainn.|dáta=8 Samhain 2024|language=ga-IE|work=RTE Radio|dátarochtana=2024-11-09}}</ref><ref name=":03">{{Luaigh foilseachán|title=Os cionn 70 duine maraithe de bharr tuilte in oirthear na Spáinne|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/1030/1478153-os-cionn-50-duine-maraithe-de-bharr-tuilte-in-oirthear-na-spainne/|date=2024-10-30|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> {{Main|Tuilte sa Spáinn, 2024}} == Ceapadh beartais == * Thug [[Parlaimint na hEorpa]] a beannacht don [[Dlí Athchóirithe Nádúir an Aontais Eorpaigh]] ar an 27 Feabhra 2024. (Caithfidh tíortha an Aontais Eorpaigh plean a leagan amach faoin gcaoi a ndéanfar athchóiriú ar 20% de thalamh agus réimsí farraige an AE faoin mbliain 2030. Caithfidh siad na pleananna a leagan amach roimh 2027).<ref>Glacadh leis an dlí seo le farasbarr 54 vóta. Vótáil [[Fine Gael]] i bhfabhar ach bhí [[Páirtí Phobal na hEorpa]] (European People's Party / EPP) in aghaidh i ndeireadh an lae.</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Tús Áite: Dlí Athchóirithe Nádúir.|url=https://www.rte.ie/radio/podcasts/22273496-tus-aite-dli-athchoirithe-naduir/|language=ga-IE|author=RnaG / Tús Áite|date=2023|volume=|issue=Vótáil Pairlimint na hEorpa 12 IÚIL 23 ar son an Dlí nua Athchóirithe Nádúir le 336 feisire ar a shon, 300 ina choinne agus triúr déag a shéan ón vótáil. Labhraímid faoi seo le Seán Kelly (Feisire Eorpach le Fine Gael).}}</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Catherine Connolly TD speaking on the Motion on Nature Restoration Law.|url=https://www.youtube.com/watch?v=DGiKeS9Ng_0|language=en-IE|author=Catherine Connolly TD|date=Iúil 2023}}</ref> == Féach freisin == * [[Calafort Caergybi|Calafort Caergyb]]<nowiki/>i * [[Aimsir na bliana 2022|Aimsir na bliana]]<nowiki/> [[Aimsir na bliana 2022|2022]], [[Aimsir na bliana 2023]], [[Aimsir na bliana 2025]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Aimsir na bliana 2024]] [[Catagóir:Athrú aeráide]] 4c9r7600v4woy47zdt13e78bmojrcpd 0 115217 1273202 1257018 2025-07-08T23:06:47Z TGcoa 21229 1273202 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} [[Íomhá:Attorney General Josh Shapiro, Governor Tom Wolf, First Lady Frances Wolf, Legislators, Victims and Advocates Rally for Reforms Recommended by Grand Jury on Child Sex Abuse in the Church (44910251671).jpg|mion|Agóid sna Stáit Aontaithe, 2018]] Le linn an [[20ú haois]], tharla '''cásanna mí-úsáid ghnéis in Éirinn''' i roinnt mhaith scoileanna a bhí á riar ag oird rialta de chuid na h[[Eaglais Chaitliceach in Éirinn|Eaglaise Caitlicí]]. Thar na mblianta, bunaíodh Coimisiúin imscrúdúcháin agus Fiosrúcháin maidir leis an mhí-úsáid a líomhnaítear a tharla. == Fiosrúchán Scóipe ar Mhí-úsáid Gnéis i Scoileanna Lae agus Cónaí na nOrd Eaglasta, 2024 == D'fhoilsigh Rialtas na hÉireann tuarascáil chuimsitheach ar an 3 Meán Fómhair 2024, an " Fiosrúchán Scóipe" ("Scoping Inquiry") de chuid Mary O'Toole, SC.<ref>{{Lua idirlín|url=https://assets.gov.ie/304243/9cfc553a-7942-4045-a3f8-3d8a37c002f6.pdf|teideal=Report of the Scoping Inquiry into Historical Sexual Abuse in Day and Boarding Schools Run by Religious Orders|údar=gov.ie / Mary O’Toole, SC|dáta=3 Meán Fómhair 2024 (foilsithe go poiblí)|dátarochtana=4 Meán Fómhair 2024}}</ref><ref>D'eascair an Fiosrúchán Scóipe a fógraíodh i Márta 2023 as an chlár faisnéise raidió 'Blackrock Boys' a rinne RTÉ leis na deartháireacha David agus Mark Ryan, a ndearna sagairt ó [[Ord an Spioraid Naoimh]] mí-úsáid ghnéis orthu i g[[Coláiste na Carraige Duibhe]] agus roimhe sin i mbunscoil Pháirc na Sailí san am a caitheadh.</ref><ref>{{Luaigh foilseachán|title=Tuarascáil le tabhairt do na marthanóirí ar dtús - an tAire Foley|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0724/1461652-tuarascail-le-tabhairt-do-na-marthanoiri-ar-dtus-an-taire-foley/|date=2024-07-24|language=ga-IE|author=Sorcha Ní Mhonacháin / Nuacht RTÉ}}</ref> Tháinig sé chun solais sa tuarascáil gur déanadh 2,395 líomhain de mhí-úsáid gnéis stairiúil, fir den chuid is mó, i dtaca le 308 scoil in Éirinn. Tharla an mhí-úsáid seo i roinnt mhaith scoileanna Chaitliceacha idir luath sna [[1960idí|1960ídí]] agus luath sna [[1990idí|1990ídí]], ach tharla an líon ba mhó eachtraí sna [[1970idí|seachtóidí]].<ref name=":0">{{Luaigh foilseachán|title=2,395 líomhain de mhí-úsáid gnéis déanta i dtaca le 308 scoil|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0903/1468119-fiosruchan-reachtuil-le-bunu-faoi-mhi-usaid-gneis-i-scoileannna/|date=2024-09-03|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Déanadh líomhaintí maidir le 884 duine, daoine a líomhnaítear a rinne mí-úsáid. Bhí os cionn leath don 884 duine sin, a raibh líomhaintí curtha ina leith, imithe ar shlí na fírinne in 2024. Bhí 80 scoil in 22 contae, á riar ag 24 ord rialta, ainmnithe sa tuarascáil. Déanadh líon ard líomhaintí i scoileanna speisialta. Bhí 590 líomhain déanta i dtaca le 190 duine a líomhnaítear a rinne mí-úsáid gnéis ar dhaltaí i 17 scoil speisialta.<ref name=":0" /> 149 duine a rinne líomhaintí agus a rinne agallamh beo le lucht an fhiosrúcháin scóipe nó a chuir aighneacht faoina scéal féin ar fáil. Deirtear sa tuarascáil gur dóigh go bhféadfadh líon na n-eachtraí mí-úsáid ghnéis a bheith i bhfad níos airde ná mar a thugtar le fios sa tuarascáil mar gur minic drogall a bheith ar dhaoine mí-úsáid a thuairisciú. Dúirt go leor daoine gur rinneadh dochar uafásach dá dtuiscint orthu féin agus dá n-áit sa saol. Bhraith go leor nach raibh aithne acu orthu féin ná cion acu orthu féin de dheasca na mí-úsáide nuair a bhí siad óg.<ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/eolas-i-dtuarascail-nua-faoi-2395-liomhain-maidir-le-mi-usaid-gneis-i-308-scoileanna/|teideal=Eolas i dtuarascáil nua faoi 2,395 líomhain maidir le mí-úsáid ghnéis i 308 scoil|dáta=2024-09-03|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-09-04}}</ref> De réir na tuarascála “gur mhinic foréigean damanta a bheith ina chuid den drochúsáid ghnéasach” agus bhí sé le rá ag go leor de na daoine a d’fhulaing an drochúsáid gur “tháinig deireadh lena n-óige an lá ar thosaigh an drochúsáid ghnéasach”.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/coimisiun-imscruduchain-a-bhunu-le-liomhainti-stairiula-faoi-dhrochusaid-ghneasach-i-scoileanna/|teideal=Coimisiún Imscrúdúcháin á bhunú le líomhaintí stairiúla faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna a fhiosrú|dáta=2025-07-08|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-07-08}}</ref> == Cuir ina cheart agus cúiteamh == Thar na mblianta, bunaíodh Coimisiúin imscrúdúcháin agus Fiosrúcháin maidir leis an mhí-úsáid a líomhnaítear a tharla i roinnt mhaith scoileanna a bhí á riar ag oird rialta. I mí Mheán Fómhair 2024, bhí sé aontaithe ag an gcomh-aireacht go mbunófar fiosrúchán reachtúil maidir leis na cásanna de mhí-úsáid gnéis a líomhnaítear a tharla ag roinnt mhaith scoileanna Chaitliceacha.<ref name=":0" /> Ach níl sé ráite ag an am ag an Roinn Oideachais go gcuirfear gnáth scoileanna Stáit agus deoise san áireamh i dtéarmaí tagartha an Choimisiúin. B'fhéidir go bhfuil an Roinn Oideachais ag iarraidh idirdhealú a dhéanamh idir fulaingt páistí i scoileanna na n-ord eaglasta agus páistí i scoileanna náisiúnta agus deoise a raibh oird eaglasta i mbun an teagaisc iontu.<ref>{{Luaigh foilseachán|title="Cuirtear scoileanna Stáit san áireamh sa Choimisiún Fiosraithe!"|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0905/1468624-cuirtear-scoileanna-stait-san-aireamh-sa-choimisiun-fiosraithe/|date=2024-09-05|language=ga-IE|author=Sorcha Ní Mhonacháin / Nuacht RTÉ}}</ref> In 2025 cheap an tAire Dlí agus Cirt [[Helen McEntee]] [[Michael MacGrath (breitheamh)|Michael MacGrath]] ina chathaoirleach ar an gCoimisiún Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna.<ref name=":2" /> Bhunaigh an [[Rialtas an 34ú Dáil|34ú Rialtas]] in 2025 scéim chúitimh chomh maith do dhaoine a d'fhulaing drochúsáid ghnéasach i scoileanna.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Coimisiún Imscrúdúcháin le bunú faoi mhí-úsáid gnéis i scoileanna|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0708/1522383-coimisiun-imscruduchain-le-bunu-faoi-mhi-usaid-gneis-i-scoileanna/|date=2025-07-08|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> <ref>{{Lua idirlín|url=https://gov.ie/ga/an-roinn-oideachais/preaseisiuinti/minister-mcentee-announces-establishment-of-commission-of-investigation-into-historical-sexual-abuse-in-schools-and-appointment-of-chair/|teideal=Fógraíonn an tAire McEntee bunú Coimisiúin Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach stairiúil i scoileanna agus ceapadh Cathaoirligh|údar=gov.ie|dáta=8 Iúil 2025|language=ga-IE|work=gov.ie|dátarochtana=2025-07-08}}</ref> Moladh go rachadh an Rialtas i mbun cainte le hoird rialta faoi airgead a thabhairt do scéim chúitimh.<ref name=":1" /> == Féach freisin == * [[Foréigean gnéasach]] * [[Péidifilia]] * [[Eaglais Chaitliceach in Éirinn]] * [[Mí-úsáid leanaí in Éirinn sa 20ú haois]] * [[Árais máithreacha agus naíonán agus tithe Maigdiléana in Éirinn]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Coireanna gnéis]] [[Catagóir:Mí-úsáid ghnéis]] [[Catagóir:20ú haois in Éirinn]] [[Catagóir:Eaglais Chaitliceach in Éirinn]] [[Catagóir:Péidifilia]] [[Catagóir:Cúram leanaí]] [[Catagóir:Scannail Pholaitiúla in Éirinn]] 02e5mc4dlnwaf205hff3dwohfetuds5 0 119097 1273192 1267946 2025-07-08T22:45:19Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273192 wikitext text/x-wiki {{Teideal iodálach}} {{WD Bosca Sonraí Ealaíona Taibhiúcháin}} Dráma dúghrinn is ea '''''[[Dathanna Geala Amháin]]''''', suite i d[[Tórraimh in Éirinn|teach faire]]. Dráma aonair is ea é atá lán le diabhlaíocht.<ref name=":12">{{Lua idirlín|url=https://www.antaibhdhearc.com/ar-siul/dathanna-geala-amhain|teideal=Dathanna Geala Amháin|dáta=2025-05-01|language=ga-IE ⁊ en-IE|work=[[An Taibhdhearc|Taibhdhearc]]|dátarochtana=2025-05-08|archivedate=2025-05-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250508140228/https://www.antaibhdhearc.com/ar-siul/dathanna-geala-amhain}}</ref> [[Pauline Goldsmith]] a scríobh an bundráma agus [[Séamas Mac Annaidh]] a chuir i nGaeilge é i gcomhar le [[Brídín Ní Mhaoldomhnaigh]].<ref name=":22">{{Lua idirlín|url=https://connachttribune.ie/fibins-life-affirming-show-on-death-for-arts-festival/|teideal=Fíbín’s life-affirming show on death for Arts Festival|dáta=2023-06-09|language=en-IE|work=[[An Curadh Connachtach]] - Galway City Tribune|dátarochtana=2025-05-08}}</ref> D'éirigh an-mhaith leis an mbunleagan ag [[Féile Imill Dhún Éideann]], agus chuaigh ar camchuairt ar feadh na mblianta ó [[Béal Feirste|Bhéal Feirste]] go dtí an [[An Bhrasaíl|Bhrasaíl]].<ref name=":02">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/cultur-feasta-ceoil-an-spideil-freamhacha-i-bpictiurlanna-na-tire-agus-club-leabhar-cogg/|teideal=CULTÚR: Féasta ceoil an Spidéil, Fréamhacha i bpictiúrlanna na tíre, agus Club Leabhar COGG|dáta=2025-05-01|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2025-05-07}}</ref><ref name=":3">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/bridin-ni-mhaoldomhnaigh-ar-fheabhas-i-seo-aonair-sa-taibhdhearc/|teideal=Brídín Ní Mhaoldomhnaigh ar fheabhas i seó aonair sa Taibhdhearc|údar=[[Bridget Bhreathnach]]|dáta=2025-05-13|work=[[Tuairisc.ie]]|dátarochtana=2025-05-13}}</ref> Tharraing Goldsmith ar chuimhní ar a hóige i mBéal Feirste agus ar nósanna [[Tórraimh in Éirinn|tórramh]] na tíre chun "an nóta ceart a bhualadh idir an greann dorcha, an chumha agus an machnamh." Déanann sí ómós a thabhairt don ghreann, don athléimneacht, agus don chaoi go mbíonn daoine i mbarr a maitheasa agus iad i bpáirt lena chéile.<ref name=":22" /><ref>{{Lua idirlín|url=https://connachttribune.ie/bright-colours-only-a-wickedly-funny-wake-show-as-gaeilge/|teideal=Bright Colours Only a wickedly funny wake show — as Gaeilge|dáta=2025-04-25|language=en-IE|work=[[An Curadh Connachtach]] - Galway City Tribune|dátarochtana=2025-05-08}}</ref><ref name=":3" /> Meastar nach bhfuil sé feiliúnach do ghasúir faoi aois an 14.<ref name=":02" /> == Léiriúchán na Taibhdheirce (2025) == Chuir an Taibhdhearc ''Dathanna Geala Amháin'' ar an stáitse den chéad uair i nGaeilge mar chuid d’[[Féile Amharclannaíochta na Gaillimhe|Fhéile Amharclannaíochta na Gaillimhe]] 2025 agus tugadh ar chamchuairt é. Tá fortheidil i mBéarla mar chuid den léiriúchán seo a chuireann ar chumas iad siúd nach bhfuil Gaeilge láidir acu an scéal a leanúint.<ref name=":12" /><ref name=":4">{{Lua idirlín|url=https://www.thereviewshub.com/dathanna-geala-amhain-an-taibhdhearc-galway/|teideal=Dathanna Geala Amháin - An Taibhdhearc, Galway|údar=The Reviews Hub- Ireland|ainm=Tricia O’Beirne|dáta=2025-05-08|language=en|work=The Reviews Hub|dátarochtana=2025-05-13}}</ref> Cuireann an dearadh seit go mór leis.<ref name=":3" /> Moladh an léiriúchán as a ghreann, a dhaonnacht, agus a ionchuimsitheacht.<ref name=":4" /> === Foireann === * Scríbhneoir: [[Pauline Goldsmith]] * Stiúrthóir: [[Muireann Kelly]] (Stiúrthóir Ealaíne na Taibhdheirce) * Aisteoir: [[Brídín Ní Mhaoldomhnaigh]] (Katie in ''[[Ros na Rún]]'') * Aistrithe ag [[Séamas Mac Annaidh]]<ref name=":12" /> * Dearadh seit: [[Bridget Ní Dhuinn]]<ref name=":3" /> * Beochantóirí: [[Éabha Bortolozza]] agus [[Jack Kirwin]]<ref name=":02" /> ==Naisc sheachtracha== * [https://www.rte.ie/radio/rnag/clips/22503942/ Agallamh ar ''Pé Scéal É'' (RnaG)] leis an aisteoir [[Brídín Ní Mhaolomhnaigh]] agus an stiúrthóir [[Muireann Kelly]] ==Tagairtí== {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Gaeltacht, ceoldrama, An}} [[Catagóir:Drámaí aonair ghrinn]] [[Catagóir:Drámaí aonair Ghaeilge]] [[Catagóir:Drámaí aonair]] [[Catagóir:Drámaí Gaeilge]] [[Catagóir:Drámaí]] [[Catagóir:2025]] [[Catagóir:An Taibhdhearc]] [[Catagóir:Amharclann Ghaoth Dobhair]] [[Catagóir:Greann na Gaeilge]] [[Catagóir:Drámaíocht ghrinn i nGaeilge]] [[Catagóir:Drámaíocht ghrinn]] {{Siol-drámaíocht}} 23dvx7sl41gmm9lwcxf9b5mhemrahc9 0 119489 1273171 1268175 2025-07-08T20:09:20Z TGcoa 21229 1273171 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhain na teochtaí ar fud an domhain na leibhéil is airde riamh amach le linn 2024. Mhaígh an tseirbhís [[Clár Copernicus|Copernicus]], a dhéanann anailís ar an athrú aeráide, gurbh í an bhliain 2024 ba theo riamh (go dtí sin) ó cuireadh tús le taifid.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='2024 ba theo riamh'-Copernicus|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0110/1490071-2024-ba-theo-riamh-copernicus/|date=2025-01-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:January 2024 was the warmest January on record (Copernicus 2024-02-10).jpg|clé|mion|Curiarracht nua: teocht dromchla ar fud an domhain i mí Eanáir 2024 (Foinse: [[Clár Copernicus|Copernicus]])]] [[Íomhá:ECDM 20240826 World Temperature Anomaly July.pdf|clé|mion|Iúil 2024: aimhrialtachtaí timpeall an domhain (Foinse: [[Clár Copernicus|Copernicus]]/ERCC)<ref>{{Lua idirlín|url=https://erccportal.jrc.ec.europa.eu/ECHO-Products/Maps#/maps/4978|teideal=Maps|work=erccportal.jrc.ec.europa.eu|dátarochtana=2025-06-02}}</ref>]] [[Íomhá:1940-2024 Global surface temperature - stacked - Copernicus.jpg|clé|mion|1940-2024 Curiarracht nua: teocht dromchla ar fud an domhain ([[Clár Copernicus|Copernicus)]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://climate.copernicus.eu/global-climate-highlights-2024|teideal=Global Climate Highlights 2024 {{!}} Copernicus|language=en|work=climate.copernicus.eu|dátarochtana=2025-06-02}}</ref>]] [[Íomhá:Unusual weather in Europe (Copernicus 2024-01-07).jpg|clé|mion|Tús mhí Iúil 2024 thar a bheith greannmhar (Foinse: Copernicus 2024-01-07)]] == Polaitíocht == Reáchtáladh [[COP29]] san [[An Asarbaiseáin|Asarbaiseáin]]. Mhaígh uachtarán na tíre óstaí, an tUachtarán [[Ilham Aliyev]], leis an chomhdháil aeráide gur “bronntanas Dé” iad an ola agus an gás. Rinne sé cáineadh ar “bhréagnuacht an Iarthair” faoi astaíochtaí na tíre, agus mhaígh nár cheart an locht a chur ar náisiúin, as stoc breoslaí iontaise a bheith acu.<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/16-samhain-2024-d%C3%BAn-na-ngall/id1525428808?i=1000677176269|teideal=Nuacht Mhall (Dún na nGall)|údar=Conradh na Gaeilge Londain|dáta=16 Samhain 2024|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2024-11-21}}</ref> Toghadh [[Donald Trump]] mar [[Uachtarán na Stát Aontaithe]] in 2024. Mhaígh Trump go raibh éigeandáil náisiúnta fuinnimh ann agus thug sé le fios go rachfaí i muinín na mianadóireachta idir muir agus thír lena mhaolú. "Drill, baby, drill" an mana a bhí aige.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/drill-baby-drill-re-nua-ar-dhath-na-hola-geallta-ag-donald-trump/|teideal=‘Drill baby, drill!’ – ré nua ar dhath na hola geallta ag Donald Trump|údar=Alex Hijmans|dáta=22 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-22}}</ref>{{Main|Athrú aeráide sna Stáit Aontaithe}} {{Main|Dara téarma Donald Trump}} === Polasaithe === Ar an 19 Márta 2024, thug an t[[Eagras Meitéareolaíochta Domhanda]] foláireamh go bhféadfadh an t-[[athrú aeráide]] an saol a chur trína chéile ar fad.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://library.wmo.int/idurl/4/68835|teideal=State of the Global Climate 2023|údar=WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> Má fhanann cúrsaí mar atá, deir na Náisiúin Aontaithe gur téamh 3 céim Celsius atá i ndán dúinn agus gur “tubaiste aeráide” an toradh a bheadh air sin. Deir lucht na heolaíochta go gcaithfidh tíortha imeacht ó bhreoslaí iontaise láithreach bonn má táthar chun an tubaiste a sheachaint.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-20}}</ref><ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> == Aeráid agus tubaistí == Bhí Dé Domhnaigh [[21 Iúil]] [[2024]] ar an lá ba theo riamh ar fud an domhain ó cuireadh tús leis na taifid.<ref>de réir eolais atá curtha ar fáil ag Seirbhís an Aontais Eorpaigh um Athrú Aeráide, [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]].</ref><ref name=":02">{{Luaigh foilseachán|title=Domhnach 21 Iúil ar an lá ba theo riamh ó thús na dtaifead|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0723/1461417-domhnach-21-iuil-ar-an-la-ba-theo-riamh-o-thus-na-dtaifead/|date=2024-07-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ar an meán, bhí an teocht dhá mhéadar os cionn dhromchla an domhain chomh hard le 17.09 céim Celsius, .01C níb airde ná an teocht ab airde roimhe sin sa bhliain 2023.<ref>Bhí stráicí móra de na Stáit Aontaithe, den Eoraip agus den Rúis buailte go trom ag tonnta teasa in 2024.</ref> Gach mí ó bhí Meitheamh 2023 ann - trí mhí dhéag as a chéile - chuir [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]] tuarascáil ar fáil go bhfuil gach mí ar an mí ba theo riamh ó cuireadh tús leis na taifid, i.e., bhí Márta 2024 ar an Márta ba theo riamh; bhí Aibreán 2024 ar an Aibreán ba theo riamh agus bhí Bealtaine 2024 ar an mBealtaine ba theo riamh agus mar sin de. Tharla [[Tuilte sa Spáinn, 2024|Tuilte sa Spáinn]] cúpla lá roimh [[COP29]] i mí na Samhna. Chonaic pobal na hÉireann an damáiste uafásach a rinneadh i Valencia d'fhoirgneamh, d'infrastruchtúr, do thithe daoine agus an t-uafás ina dhiaidh. Bhí sé sé soiléir an tionchar diúltach ag athrú aeráide ar phobail timpeall an domhain ag an am.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Bhfuil Éireann réidh d'eachtraí adhaimsire aeráide?|url=https://www.rte.ie/gaeilge/2024/1110/1480066-bhfuil-eireann-reidh-deachtrai-adhaimsire-aeraide/|date=2024-11-10|language=ga-IE|author=RTÉ / agallamh le Deirdre de Búrca, Comhairleoir Neamhspleách Timpeallachta Deirdre de Búrca}}</ref> == Éire == Bhí sé dearbhaithe ag an n[[Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire)|Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil]] (GCC) gur sceith Éire 54 milliún tonna de gháis ceaptha teasa sa bhliain 2024. Is ar éigean a bhí na hastaíochtaí ag titim. Feirmeacha a sceith 38% den tonnáiste sin; as feithiclí a tháinig 22%; an earnáil fuinnimh a bhí freagrach as 13%; agus as téamh foirgneamh a tháinig an 10% eile. Is ionann 54 milliún tonna agus deich dtonna in aghaidh gach duine sa tír.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Laghdú beag ar astaíochtaí gás ceaptha teasa in 2024|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0704/1521803-laghdu-beag-ar-astaiochtai-gas-ceaptha-teasa-in-2024/|date=2025-07-04|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> {{Príomhalt|Athrú aeráide in Éireann}} == Féach freisin == * [[Aimsir na bliana 2022]], [[Aimsir na bliana 2023]], [[Aimsir na bliana 2024]], [[Aimsir na bliana 2025]] * [[COP29]] * [[Athrú aeráide in 2023]], [[Athrú aeráide in 2025]] * [[Tuilte sa Spáinn, 2024]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:Apacailipteachas]] [[Catagóir:Aimsir na bliana 2024]] [[Catagóir:2024]] [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] cwlc4jr0m8fcvgwziqi87qcjxtcweib 1273172 1273171 2025-07-08T20:10:29Z TGcoa 21229 /* Éire */ 1273172 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Imeacht}} Bhain na teochtaí ar fud an domhain na leibhéil is airde riamh amach le linn 2024. Mhaígh an tseirbhís [[Clár Copernicus|Copernicus]], a dhéanann anailís ar an athrú aeráide, gurbh í an bhliain 2024 ba theo riamh (go dtí sin) ó cuireadh tús le taifid.<ref>{{Luaigh foilseachán|title='2024 ba theo riamh'-Copernicus|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0110/1490071-2024-ba-theo-riamh-copernicus/|date=2025-01-10|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> [[Íomhá:January 2024 was the warmest January on record (Copernicus 2024-02-10).jpg|clé|mion|Curiarracht nua: teocht dromchla ar fud an domhain i mí Eanáir 2024 (Foinse: [[Clár Copernicus|Copernicus]])]] [[Íomhá:ECDM 20240826 World Temperature Anomaly July.pdf|clé|mion|Iúil 2024: aimhrialtachtaí timpeall an domhain (Foinse: [[Clár Copernicus|Copernicus]]/ERCC)<ref>{{Lua idirlín|url=https://erccportal.jrc.ec.europa.eu/ECHO-Products/Maps#/maps/4978|teideal=Maps|work=erccportal.jrc.ec.europa.eu|dátarochtana=2025-06-02}}</ref>]] [[Íomhá:1940-2024 Global surface temperature - stacked - Copernicus.jpg|clé|mion|1940-2024 Curiarracht nua: teocht dromchla ar fud an domhain ([[Clár Copernicus|Copernicus)]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://climate.copernicus.eu/global-climate-highlights-2024|teideal=Global Climate Highlights 2024 {{!}} Copernicus|language=en|work=climate.copernicus.eu|dátarochtana=2025-06-02}}</ref>]] [[Íomhá:Unusual weather in Europe (Copernicus 2024-01-07).jpg|clé|mion|Tús mhí Iúil 2024 thar a bheith greannmhar (Foinse: Copernicus 2024-01-07)]] == Polaitíocht == Reáchtáladh [[COP29]] san [[An Asarbaiseáin|Asarbaiseáin]]. Mhaígh uachtarán na tíre óstaí, an tUachtarán [[Ilham Aliyev]], leis an chomhdháil aeráide gur “bronntanas Dé” iad an ola agus an gás. Rinne sé cáineadh ar “bhréagnuacht an Iarthair” faoi astaíochtaí na tíre, agus mhaígh nár cheart an locht a chur ar náisiúin, as stoc breoslaí iontaise a bheith acu.<ref>{{Lua idirlín|url=https://podcasts.apple.com/ca/podcast/16-samhain-2024-d%C3%BAn-na-ngall/id1525428808?i=1000677176269|teideal=Nuacht Mhall (Dún na nGall)|údar=Conradh na Gaeilge Londain|dáta=16 Samhain 2024|language=ga-IE|work=Apple Podcasts|dátarochtana=2024-11-21}}</ref> Toghadh [[Donald Trump]] mar [[Uachtarán na Stát Aontaithe]] in 2024. Mhaígh Trump go raibh éigeandáil náisiúnta fuinnimh ann agus thug sé le fios go rachfaí i muinín na mianadóireachta idir muir agus thír lena mhaolú. "Drill, baby, drill" an mana a bhí aige.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/drill-baby-drill-re-nua-ar-dhath-na-hola-geallta-ag-donald-trump/|teideal=‘Drill baby, drill!’ – ré nua ar dhath na hola geallta ag Donald Trump|údar=Alex Hijmans|dáta=22 Eanáir 2025|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-01-22}}</ref>{{Main|Athrú aeráide sna Stáit Aontaithe}} {{Main|Dara téarma Donald Trump}} === Polasaithe === Ar an 19 Márta 2024, thug an t[[Eagras Meitéareolaíochta Domhanda]] foláireamh go bhféadfadh an t-[[athrú aeráide]] an saol a chur trína chéile ar fad.<ref name=":2">{{Lua idirlín|url=https://library.wmo.int/idurl/4/68835|teideal=State of the Global Climate 2023|údar=WMO|dáta=2024-03-15|language=en|work=World Meteorological Organization|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> Má fhanann cúrsaí mar atá, deir na Náisiúin Aontaithe gur téamh 3 céim Celsius atá i ndán dúinn agus gur “tubaiste aeráide” an toradh a bheadh air sin. Deir lucht na heolaíochta go gcaithfidh tíortha imeacht ó bhreoslaí iontaise láithreach bonn má táthar chun an tubaiste a sheachaint.<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-20}}</ref><ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/folaireamh-dearg-faoin-athru-aeraide-fogartha-ag-aisineacht-aimsire-na-naisiun-aontaithe/|teideal=‘Foláireamh Dearg’ faoin athrú aeráide fógartha ag áisíneacht aimsire na Náisiún Aontaithe|dáta=2024-03-19|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2024-03-19}}</ref> == Aeráid agus tubaistí == Bhí Dé Domhnaigh [[21 Iúil]] [[2024]] ar an lá ba theo riamh ar fud an domhain ó cuireadh tús leis na taifid.<ref>de réir eolais atá curtha ar fáil ag Seirbhís an Aontais Eorpaigh um Athrú Aeráide, [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]].</ref><ref name=":02">{{Luaigh foilseachán|title=Domhnach 21 Iúil ar an lá ba theo riamh ó thús na dtaifead|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2024/0723/1461417-domhnach-21-iuil-ar-an-la-ba-theo-riamh-o-thus-na-dtaifead/|date=2024-07-23|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> Ar an meán, bhí an teocht dhá mhéadar os cionn dhromchla an domhain chomh hard le 17.09 céim Celsius, .01C níb airde ná an teocht ab airde roimhe sin sa bhliain 2023.<ref>Bhí stráicí móra de na Stáit Aontaithe, den Eoraip agus den Rúis buailte go trom ag tonnta teasa in 2024.</ref> Gach mí ó bhí Meitheamh 2023 ann - trí mhí dhéag as a chéile - chuir [[Copernicus, clár de chuid an Aontais Eorpaigh|Copernicus]] tuarascáil ar fáil go bhfuil gach mí ar an mí ba theo riamh ó cuireadh tús leis na taifid, i.e., bhí Márta 2024 ar an Márta ba theo riamh; bhí Aibreán 2024 ar an Aibreán ba theo riamh agus bhí Bealtaine 2024 ar an mBealtaine ba theo riamh agus mar sin de. Tharla [[Tuilte sa Spáinn, 2024|Tuilte sa Spáinn]] cúpla lá roimh [[COP29]] i mí na Samhna. Chonaic pobal na hÉireann an damáiste uafásach a rinneadh i Valencia d'fhoirgneamh, d'infrastruchtúr, do thithe daoine agus an t-uafás ina dhiaidh. Bhí sé sé soiléir an tionchar diúltach ag athrú aeráide ar phobail timpeall an domhain ag an am.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Bhfuil Éireann réidh d'eachtraí adhaimsire aeráide?|url=https://www.rte.ie/gaeilge/2024/1110/1480066-bhfuil-eireann-reidh-deachtrai-adhaimsire-aeraide/|date=2024-11-10|language=ga-IE|author=RTÉ / agallamh le Deirdre de Búrca, Comhairleoir Neamhspleách Timpeallachta Deirdre de Búrca}}</ref> == Éire == Bhí sé dearbhaithe ag an n[[Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire)|Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil]] (GCC) gur sceith Éire 54 milliún tonna de gháis ceaptha teasa sa bhliain 2024. Is ar éigean a bhí na hastaíochtaí ag titim. Feirmeacha a sceith 38% den tonnáiste sin; as feithiclí a tháinig 22%; an earnáil fuinnimh a bhí freagrach as 13%; agus as téamh foirgneamh a tháinig an 10% eile. Is ionann 54 milliún tonna agus deich dtonna in aghaidh gach duine sa tír.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Laghdú beag ar astaíochtaí gás ceaptha teasa in 2024|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0704/1521803-laghdu-beag-ar-astaiochtai-gas-ceaptha-teasa-in-2024/|date=2025-07-04|language=ga|author=Nuacht RTÉ}}</ref> {{Príomhalt|Athrú aeráide in Éirinn}} == Féach freisin == * [[Aimsir na bliana 2022]], [[Aimsir na bliana 2023]], [[Aimsir na bliana 2024]], [[Aimsir na bliana 2025]] * [[COP29]] * [[Athrú aeráide in 2023]], [[Athrú aeráide in 2025]] * [[Tuilte sa Spáinn, 2024]] == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Athrú aeráide]] [[Catagóir:Apacailipteachas]] [[Catagóir:Aimsir na bliana 2024]] [[Catagóir:2024]] [[Catagóir:Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta]] p3jz5dp7usv37q57t0b6l8rjqwexhwz 0 119964 1273248 1271907 2025-07-09T09:29:57Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273248 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is loch [[fionnuisce]] é ''' Loch Moirne'''<ref name=logainm /><ref name=EPA /> in oirthear [[Contae Dhún na nGall]], gar den teorainn le [[Contae Thír Eoghain]]. == Tíreolaíocht agus hidreolaíocht == Tá Loch Moirne suite thart ar 9 chiliméadar siar ó dheas ó [[Bealach Féich|Bhealach Féich]], in aice le bóthar an [[N15]]. Tá an loch ina thaiscumar le haghaidh [[Dún na nGall (baile)|Bhaile Dhún na nGall]] <ref name=NPWS/>. Sreabhann [[An Mhorn Bheag]] as an taobh ó dheas den loch, agus '' Burn Daurnett '' as an taobh soir ó thuaidh. Sreabhann an Sruthán Dearg isteach ar an taobh siar. Sníonn an Mhorn Bheag amach as foircinn theas an locha, agus sníonn an Daurnett (.i. sruthán) amach as foircinn thoir thuaidh an locha. Sreabhann an Sruthán Dearg isteach i dtaobh thiar an locha. == Stair an dúlra == I measc na n-iasc i Loch Moirne, tá [[róiste]], [[liús]], [[breac donn]] agus [[eascann]] atá i mbaol criticiúil.<ref name=LoughsAgency/> Tá go leor fiadhúlra sa loch, lena n-áirítear speicis thábhachtacha éan.<ref name=NPWS /> Tá an bruach thiar theas den loch lastigh [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]] Phortach Chruach Eoghanach.<ref name=NPWS /> == Féach freisin == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]] == Tagairtí == {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = http://www.logainm.ie/ga/1166393 | teideal = Loch Moirne | foilsitheoir = [[An Coimisiún Logainmneacha]] | dátarochtana = 24ú Márta 2016 | teanga = ga | work = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)}}</ref> <ref name=LoughsAgency>{{lua idirlín | sloinne = Niven | ainm = Art | last2 = McCauley | first2 = Mark | url = http://www.loughs-agency.org/fs/doc/publications/stillwater-status-report-lough-mourne-co-donegal-2010.pdf | teideal = Stillwater Status Report: Lough Mourne, County Donegal | dáta = 2010 | foilsitheoir = Loughs Agency of the Foyle Carlingford and Irish Lights Commission | dátarochtana = 24ú Márta 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160408150941/http://www.loughs-agency.org/fs/doc/publications/stillwater-status-report-lough-mourne-co-donegal-2010.pdf | archive-date = 8ú Aibreán 2016 | url-status = dead | archivedate = 2016-04-08 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160408150941/http://www.loughs-agency.org/fs/doc/publications/stillwater-status-report-lough-mourne-co-donegal-2010.pdf }}</ref> <ref name=EPA>{{cite report | last1 = Free | first1 = Gary | last2 = Little | first2 = Ruth | last3 = Tierney | first3 = Deirdre | last4 = Donnelly | first4 = Karol | last5 = Caroni | first5 = Rossana | name-list-style = amp | url = https://www.epa.ie/publications/research/water/Final-Report-(2000-FS1-M1).pdf#page=18 | title = A Reference Based Typology and Ecological Assessment System for Irish Lakes | date = 2006 | pages = 12 | publisher = [[Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire)]] | access-date = 11 October 2022}}</ref> <ref name=NPWS>{{lua idirlín | url = http://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY000129.pdf | teideal = Croaghonagh Bog SAC | foilsitheoir = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | dátarochtana = 24ú Márta 2016 }}</ref> }} [[Catagóir:Lochanna Chontae Dhún na nGall]] [[Catagóir:Limistéir faoi Chaomhnú Speisialta i bPoblacht na hÉireann]] t5i0nwejyy5j0lfe010j2xb8pmj92um 0 119994 1273266 1272081 2025-07-09T11:19:27Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273266 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} == Mike Dirnt == '''Michael Ryan Pritchard''' (Rugadh é ar 4 Bealtaine 1972), nó Mike Dirnt, mar is fearr aithne air. Is ceoltóir rac-cheoil Meiriceánach é. Is é comhbhunaitheoir, dordghiotáraí, amhránaí tacaíochta, agus príomhamhránaí ó am go h-am [[Green Day]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://greenday.com/|teideal=Green Day|work=greenday.com|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>. Tá sé tar éis seinm i roinnt bannaí eile freisin, na [[Frustrators]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://greenday.fm/music/side-projects/the-frustrators/|teideal=The Frustrators|language=en-US|work=GreenDay.fm|dátarochtana=2025-06-28}}</ref> ina measc. Ba leasainm é a ainm stáitse Dirnt a thug a chairde ón mbunscoil dó ar dtús, toisc go raibh sé i gcónaí ag seinm "dordghiotár aeir/giotár" agus ag déanamh torainn "dirnt, dirnt, dirnt" agus é ag ligean air go raibh sé ag piocadh na dtéada. [[Íomhá:Mike Dirnt Venezuela.jpg|mion|Mike Dirnt de chuid Green Day ag seinm i gCaracas, Veiniséala i mí Dheireadh Fómhair 2010]] == Luath Saol Agus Oideachas == Rugadh Pritchard in [[Oakland, California]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.oaklandca.gov/Home|teideal=City of Oakland, CA|language=en-US|work=www.oaklandca.gov|dátarochtana=2025-06-28}}</ref> ar an 4 Bealtaine 1972. Mar leanbh, bhíodh a athair as baile go minic ag fáil céime, agus a mháthair ag fanacht sa bhaile chun aire a thabhairt dó féin agus dá dheirfiúr Myla. D’éirigh go han-mhaith le Pritchard ar scoil, in ainneoin gur chaill sé ranganna go minic mar gheall ar thinneas éagsúil a cuireadh i leith úsáid drugaí a mháthar bhitheolaíoch. Tar éis argóint idir a thuismitheoirí agus glaoigh ar na póilíní, cholscar an lánúin. Bhog a mháthair agus a dheirfiúr go [[Rodeo, California]], agus d’fhan sé féin in [[El Sobrante, California]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.contracosta.ca.gov/4368/El-Sobrante|teideal=El Sobrante {{!}} Contra Costa County, CA Official Website|work=www.contracosta.ca.gov|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, lena athair. Mar sin féin, agus é ag iarraidh a mháthar, bhog sé isteach léi féin agus le Myla sa deireadh. Tar éis cur síos a dhéanamh air roimhe seo mar dhuine geal agus gan eagla, d’éirigh Dirnt gruama agus cúlráideach tar éis an cholscartha. I gcaifitéire Mheánscoil Carquinez, bhuail Pritchard, deich mbliana d'aois, le [[Billie Joe Armstrong]], agus chruthaigh sé nasc láithreach leis. Thosaigh Armstrong ag seinm giotáir le Mike, agus chaith an bheirt am le chéile i dteach Armstrong ag foghlaim amhrán leis na [[Ramones]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://rockhall.com/inductees/ramones/|teideal=Ramones|language=en-US|work=Rock & Roll Hall of Fame|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, [[Ozzy Osbourne]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.ozzy.com/|teideal=Home|language=en-US|work=Ozzy Osbourne Official Site|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, [[Def Leppard]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://defleppard.com/|teideal=Def Leppard {{!}} Official Website|language=en-US|work=Def Leppard|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, [[Hüsker Dü]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.britannica.com/topic/Husker-Du|teideal=Hüsker Dü {{!}} Alternative Rock, Punk Rock & Power Pop {{!}} Britannica|language=en|work=www.britannica.com|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, [[AC/DC]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.acdc.com/tour/30-06-2025-olympiastadion-berlin-germany/|teideal=30/06/2025 – Olympiastadion – Berlin, Germany|language=en-US|work=AC/DC Official Site|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, [[Lynyrd Skynyrd]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.lynyrdskynyrd.com/|teideal=Lynyrd Skynyrd|údar=built on fileSwift, a product of By The Way Labs, LLC www.FileSwift.com|language=en|work=Lynyrd Skynyrd|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, na [[Replacements]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www3.mnhs.org/mnopedia/search/index/group/replacements-band|teideal=Replacements (band) {{!}} MNopedia|language=en|work=www3.mnhs.org|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, [[The Who]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.thewho.com/|teideal=Home|work=The Who|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, agus [[Van Halen]]<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.van-halen.com/|teideal=van-halen.com - The Official Van Halen Web Site|work=www.van-halen.com|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>. Ag 14 bliana d'aois, bhunaigh siad grúpa darb ainm "[[Sweet Children]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://blogmusicradio.com/sweet-children/|teideal=Sweet Children|údar=Ernesto Fuentes|dáta=2024-11-18|language=en-GB|work=Blog Music Radio|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>". Tar éis dó freastal ar [[Salesian High School]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.salesianhigh.org/|teideal=Salesian High School|work=www.salesianhigh.org|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, scoil Chaitliceach do bhuachaillí amháin, don chéad bhliain, aistrigh Pritchard go [[Pinole Valley High School]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.wccusd.net/domain/http%3A%2F%2Fwww.wccusd.net%2Fsite%2Fdefault.aspx%3FDomainID%3D4126|teideal=Athletics Home / Athletics Overview|language=en|work=www.wccusd.net|dátarochtana=2025-06-28}}{{Dead link|date=Iúil 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, áit ar aistrigh Armstrong le déanaí ó [[Ardscoil John Swett]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.usnews.com/education/best-high-schools/california/districts/john-swett-unified-school-district/john-swett-high-school-2361|teideal=John Swett High School}}</ref> freisin. Bhí teaghlach Pritchard ag streachailt le deacrachtaí airgeadais; d’fhonn cabhrú leo, d’oibrigh sé mar chócaire ag Nantucket, bialann bia mara i [[Crockett, Texas|Crockett]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.crocketttexas.org/|teideal=Home Page {{!}} Crockett, TX|language=en|work=www.crocketttexas.org|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>. Sa deireadh thiar thall, shábháil sé dóthain airgid chun trucail phiocadh suas athláimhe a cheannach a thiomáin sé féin agus Armstrong go [[Berkeley, California|Berkeley]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.visitberkeley.com/|teideal=Visit Berkeley - Official Travel Guide to Berkeley, CA|language=en-US|work=Visit Berkeley|dátarochtana=2025-06-28}}</ref> go minic, áit ar fhreastail siad ar sheónna ag [[924 Gilman Street]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.visitberkeley.com/directory/924-gilman/|teideal=924 Gilman|language=en-US|work=Visit Berkeley|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, club [[punc DIY]] tioncharach. Fuair ​​an bheirt poist ag an gclub mar ghardaí slándála, in ainneoin a gcorp beag. Chuimhnigh Mike, "Mhair muid agus fuair muid bás ar son na háite sin. Ag an am sin, chiallaigh sé gach rud." == Gairm == Le linn dó a bheith i Pinole Valley High School, bhunaigh Dirnt agus a chomhscoláire Armstrong banna darb ainm Sweet Children. Bhí deacracht ag máthair Dirnt soláthar dó féin agus dá dheirfiúr mar thuismitheoir singil agus sa deireadh b'éigean di Rodeo a fhágáil i 1987 chun obair a lorg. Gan a bheith sásta Sweet Children a fhágáil, chuir Armstrong agus Dirnt ina luí ar thuismitheoirí a chéile ligean do Dirnt bogadh isteach i ngaráiste Armstrong. Tar éis don drumadóir [[John Kiffmeyer]]<ref>{{Lua idirlín|url=http://www.geekstinkbreath.net/greenday/article/meet-john-kiffmeyer/|teideal=Meet John Kiffmeyer - Green Day articles - GeekStinkBreath.net|work=www.geekstinkbreath.net|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, ar a dtugtaí Al Sobrante freisin, dul isteach sa ghrúpa agus an drumadóir bunaidh Raj Punjabi a athsholáthar, thosaigh Sweet Children ag seinm ag 924 Gilman Street. Rinne an banna roinnt tacair a raibh an-tóir orthu, rud a spreag Armstrong chun an meánscoil a fhágáil chun a chuid fuinnimh a dhíriú ar an gceol.[8] Bhí imní ar Dirnt, áfach, go raibh plean cúltaca ag teastáil uaidh agus lean sé lena chuid staidéir. D'fhág an dordghiotáraí Sean Hughes, nach raibh chomh tiomanta don ghrúpa leis na baill eile, Sweet Children, ag fágáil Dirnt chun an dordghiotár a sheinm. Is minic a thug Dirnt a dordghiotár leis ar scoil, agus mar gheall ar an torann sna sreanga gan aimpliú, thug a chomhscoláirí "Dirnt" air go magúil leis an [[onomatopoeia]]. Tar éis dóibh a n-ainm a athrú go [[Green Day]], thaifead an banna a gcéad albam ''[[39/Smooth]]'' le linn shos Nollag 1989 agus chuaigh siad ar a gcéad chamchuairt veaine i mí an Mheithimh 1990, ag fágáil an lae ar bhain Dirnt céim amach ón meánscoil. Chuidigh Dirnt le tionscadal rúnda taobh Green Day, [[The Network]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://thenetworkband.com/|teideal=The Network|language=en-US|work=The Network|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, a bhunú i rith samhradh na bliana 2003. Tá sé bhall den bhanna tonn nua seo, ina measc baill de Green Day, chomh maith le baill camchuairte agus cairde an bhanna. D’eisigh siad a gcéad albam ''[[Money Money 2020]]''<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Money Money 2020|url=https://open.spotify.com/track/4AYMc9ugGKHMv3ROxeyTa6|date=2004-11-09|language=en}}</ref> ar an 30 Meán Fómhair, 2003. Tar éis sos seacht mbliana déag, d’eisigh an banna a ndara halbam, ''[[Money Money 2020 Part II: We Told Ya So!]]''<ref>{{Lua idirlín|url=https://greenday.fm/music/side-projects/the-network-money-money-2020-part-ii/|teideal=The Network - Money Money 2020 Part II {{!}} Discography|language=en-US|work=GreenDay.fm|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, ar an 4 Nollaig, 2020. Chomh maith le bheith ag seinm dordghiotár don bhanna, soláthraíonn Dirnt príomhamhránaíocht ar go leor dá rianta (i gcodarsnacht lena chuid oibre le Green Day, áit a soláthraíonn sé príomhamhránaíocht chúltaca). Ar an 18 Aibreán 2015, ionduchtaíodh Dirnt agus a chomhghleacaithe banna Green Day isteach i Halla na Laochra an Rac-Cheoil ina gcéad bhliain incháilitheachta. === Scríobhnóireacht amhráin agus príomhamhráiníocht. === Cé gurb é Armstrong príomh-liricí Green Day, is iad Dirnt a scríobh liricí do "Emenius Sleepus", "[[J.A.R.]]<ref>{{Luaigh foilseachán|title=J.A.R. (Jason Andrew Relva)|url=https://open.spotify.com/track/6CRMLUOC30ZYTJEUJrPxaE|date=2001-11-13|language=en}}</ref> (Jason Andrew Relva)", "Scumbag", "Ha Ha You're Dead", an fo-rian "Nobody Likes You" ón meascán "Homecoming" agus an taobh-B "Governator". Chomhscríobh sé liricí "Best Thing in Town", "The One I Want", agus "Panic Song" le Armstrong, agus scríobhann sé na línte dord go léir do amhráin Green Day. Chum Mike an réamhrá do "Desensitized" ó Shenanigans ag baint úsáide as bata baseball agus sean-teilifís feadán ga-chatóide. Canann Dirnt príomhamhránaíocht ar "Governator", cuid den tríú véarsa de "Outsider" ar albam ''[[Shenanigans]]''<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Shenanigans|url=https://open.spotify.com/album/3uxqKqchyNKPHdjzMrlmOC|date=2002-07-02|language=en}}</ref>, an fo-rian "Nobody Likes You" de "Homecoming". Canann sé an fo-rian "Modern World" ón meascán "American Eulogy" ó ''[[21st Century Breakdown]]''<ref>{{Luaigh foilseachán|title=21st Century Breakdown|url=https://open.spotify.com/album/1AHZd3C3S8m8fFrhFxyk79|date=2009-05-15|language=en}}</ref> freisin agus canann sé an príomhamhrán ar feadh 10 soicind go díreach i "Sex, Drugs, and Violence" ó ''[[¡Tré!]]''<ref>{{Lua idirlín|url=https://greenday.fm/music/studio-releases/tre/|teideal=¡TRE! {{!}} Discography|language=en-US|work=GreenDay.fm|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>. [[Íomhá:Mike Dirnt Oslo 2017.jpg|mion|Mike Dirnt Live Oslo 2017.]] === Ceoltóireacht === Giotáraí ab ea Dirnt ar dtús, ach nuair a tháinig Green Day chun bheith ina [[power trio]], d’athraigh sé go dtí an dordghiotár. In ainneoin an athraithe, choinnigh sé an deaslámhacht agus an luas tipiciúil do ghiotáraithe, ag maisiú a línte dord le líonadh, ritheanna níos airde, agus tarraingt-as tapa. Rinne [[Far Out|''Far Out'']]<ref>{{Lua idirlín|url=https://faroutmagazine.co.uk/|teideal=Far Out Magazine {{!}} Music, Film, TV, Art & Pop Culture News|dáta=2016-02-18|language=en-US|work=faroutmagazine.co.uk|dátarochtana=2025-06-28}}</ref> cur síos ar stíl agus ton Dirnt mar rud "meadhránach, bríomhar, agus aitheanta láithreach." I n-agallamh le ''[[Bass Player]]''<ref>{{Lua idirlín|url=https://bassmagazine.com/|teideal=Bass Magazine - The Future of Bass|language=en-US|work=Bass Magazine|dátarochtana=2025-06-28}}</ref> i 1994, dúirt Dirnt nach raibh aon tionchair shonracha aige agus nár shuigh sé síos riamh agus nár oibrigh sé amach na codanna dordghiotáir ó albam ealaíontóra eile, mar go bhféadfadh sé sin "a bheith beagán ró-thioncharach orm. Ceapaim gur chabhraigh mo mhodh liom mo stíl féin a cheapadh." Seinneann Dirnt le [[pick]], ag baint úsáide as a lámh níos mó ná a chaol na láimhe, murab ionann agus formhór na n-imreoirí dordghiotár eile. "Déanaim iarracht a bheith cnagach le mo lámh dheas, ag aimsiú rud éigin a bhfuil a mhótar féin aige, le preabadh ann. Ceapaim gurb iad na nótaí beaga 'agus' agus idir eatarthu go léir a chruthaíonn rithim láidir." == Saol Pearsanta == Phós Dirnt a chéad bhean chéile, Anastasia Serman, sa bhliain 1996; fuair siad colscaradh sa bhliain 1999. Rugadh iníon le chéile ag Anastasia agus Dirnt, Estelle Desiree, a rugadh ar an 20 Nollaig, 1996. Fuair ​​sé coimeád iomlán a iníne i samhradh na bliana 2008 agus thug sé í chun cónaí in [[Oakland, California|Oakland]]. Sa bhliain 2004, phós sé a chailín Sarah Garrity i dteach príobháideach i [[Puerto Vallarta]], Meicsiceo. Fuair ​​an bheirt colscaradh an bhliain chéanna sin. Ar an 14 Márta 2009, phós sé Brittney Cade i searmanas príobháideach i mbaile dúchais Brittney, [[Ojai, California]]. Tá beirt pháistí ag Dirnt le Cade: mac, Brixton Michael (rugadh 11 Deireadh Fómhair 2008), agus iníon, Ryan Ruby Mae (rugadh 29 Samhain 2010). [[Íomhá:Mike Dirnt in Montreal.jpg|mion|Mike Dirnt ó Green Day ag canadh ag Montréal Golden Square Mile, Montréal, QC, Ceanada.]] Is lucht leanúna de ''[[Star Wars]]''<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.starwars.com/|teideal=Star Wars}}</ref> é Dirnt; dúirt sé go magúil in agallamh go mbunaíonn sé "an chuid is mó dá chreideamh reiligiúnach" ar Star Wars. Is é Lá Star Wars a bhreithlá. Ba é [[Cliff Burton]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.imdb.com/name/nm1330178/bio/|teideal=Cliff Burton - Biography|language=en-US|work=IMDb|dátarochtana=2025-06-28}}</ref> an dordghiotáraí is fearr le Dirnt. Uchtáileadh Dirnt; fuair a mháthair bhitheolaíoch bás ar an 9 Eanáir 2013. Níor éirigh le Dirnt bualadh léi ach mí amháin roimh a bás. I mí Iúil 2014, fógraíodh go gcomhléirfeadh Dirnt an scannán neamhspleách Crickets, le bainisteoir Green Day, Pat Magnarella. I mí na Nollag 2015, d’fhógair Dirnt, in éineacht le Billie Joe Armstrong, go seolfaidís cuideachta caife, ''[[Oakland Coffee Works]]''<ref>{{Lua idirlín|url=https://greenday.fandom.com/wiki/Oakland_Coffee_Works|teideal=Oakland Coffee Works|language=en|work=Green Day Wiki|dátarochtana=2025-06-28}}</ref> (atá athbhrandáilte go Punk Bunny Coffee ó shin). Díolann an chuideachta pónairí caife orgánacha agus is í an chéad chuideachta í a úsáideann málaí agus pods 100% in-mhúirínithe go heisiach. Sa bhliain 2020, le linn phaindéim [[COVID-19]]<ref>{{Lua idirlín|url=https://www2.hse.ie/conditions/covid19/|teideal=COVID-19 (coronavirus)|language=en|work=HSE.ie|dátarochtana=2025-06-28}}</ref>, thug Armstrong faoi deara go raibh Dirnt "ag éirí ina fheirmeoir go bunúsach". == Dioscliosta == === Green Day === ''[[39/Smooth]]''<ref>{{Lua idirlín|url=https://greenday.fm/music/studio-releases/39-smooth/|teideal=39/Smooth {{!}} Discography|language=en-US|work=GreenDay.fm|dátarochtana=2025-06-28}}</ref> (1990) – dordghiotár, guthanna cúil ''[[Kerplunk!]]''<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Kerplunk!|url=https://open.spotify.com/album/1UShup0VvfxhxS7j3Omxh2|date=1992-01-17|language=en}}</ref> (1991) – dordghiotár, guthanna cúil [[Dookie]]<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Dookie|url=https://open.spotify.com/album/4uG8q3GPuWHQlRbswMIRS6|date=1994-02-01|language=en}}</ref> (1994) – dordghiotár, guthanna cúil ''[[Insomniac]]''<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Insomniac|url=https://open.spotify.com/album/7d3nOmFvL51roNElAdpi9d|date=1995-10-10|language=en}}</ref> (1995) – dordghiotár, guthanna cúil ''[[Nimrod]]''<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Nimrod|url=https://open.spotify.com/album/3x2uer6Xh0d5rF8toWpRDA|date=1997-10-14|language=en}}</ref> (1997) – dordghiotár, guthanna cúil, bata baseball (mar atá scríofa i nótaí líneála an albaim) ''[[Warning]]''<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Warning|url=https://open.spotify.com/album/3ifIxGNsG1XmLdoanRRIWB|date=2000-10-03|language=en}}</ref> (2000) – dordghiotár, guthanna cúil, [[Farfisa]] ar "Misery" [[American Idiot|''American Idiot'']] (2004) – dordghiotár, guthanna cúil, príomhamhránaíocht ar "Nobody Likes You" agus an rian bónais sómasach "Governator" ''[[21st Century Breakdown]]'' (2009) – dordghiotár, guthanna cúil, príomhamhránaíocht ar "Modern World" ''[[¡Uno!]]'' (2012) – dordghiotár, guthanna cúil ¡Dos! (2012) - dordghiotár, guthanna cúil ''[[¡Tré!]]'' (2012) - dordghiotár, guthanna cúil agus príomhghuthanna ar chuid de "Sex, Drugs and Violence" ''[[Revolution Radio]]'' (2016) - dordghiotár, guthanna cúil Father of All Motherfuckers (2020) - dordghiotár, guthanna cúil ''[[Saviors]]'' (2024) - dordghiotár, guthanna cúil '''Foxboro HotTubs''' ''[[Stop Drop and Roll!!!]]'' (2008) – dordghiotár, amhránaíocht '''The Network''' [[Money Money 2020]] (2003) – príomhamhránaíocht, dordghiotár, amhránaíocht chúltaca (mar Van Gough) [[Money Money 2020 Part II: We Told Ya So!]] (2020) – príomhamhránaíocht, dordghiotár, amhránaíocht chúltaca (mar Van Gough) '''The Frustrators''' Bored in the USA (EP) (2000) – dordghiotár, amhránaíocht chúltaca Achtung Jackass (2002) – dordghiotár, amhránaíocht chúltaca Griller (EP) (2011) – dordghiotár, amhránaíocht chúltaca '''Screeching Weasel''' ''[[How to Make Enemies and Irritate People]]'' (1994) – dordghiotár, amhránaíocht chúltaca "''[[Suzanne Is Getting Married]]''" (singil) (1994) – dordghiotár agus amhránaíocht chúltaca ar traic 1 '''Squirtgun''' ''[[Squirtgun]]'' (1995) – dordghiotár agus guthanna cúil ar "Make It Up" '''Léirithe sna meáin eile''' [[King of the Hill]] – (sraith teilifíse – 1997) – déagóir ''[[Riding in Vans with Boys]]'' (scannán – 2003) – é féin ''[[Live Freaky! Die Freaky!]]'' (scannán – 2006) ''[[The Simpsons Movie]]'' (scannán – 2007) – é féin ''[[Heart Like a Hand Grenade]]'' (scannán – 2008) – é féin [[Green Day: Rock Band|''Green Day: Rock Band'']] (cluiche físeáin – 2010) – é féin (Guth, cosúlacht, agus píosaí scannáin chartlainne) ''[[¡Cuatro!]]'' (scannán – 2013) mar é féin [[Broadway Idiot]] (scannán – 2013) mar é féin == Tagairtí == {{DEFAULTSORT:Dirnt, Mike}} m952keqqk1qmm0h9rmacud5m7kvzi2x 2 119997 1273108 1273104 2025-07-08T12:06:15Z Marcas.oduinn 33120 1273108 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] # ''[[:en:Sliabh an Iarainn|Sliabh an Iarainn]]'' -> [[Sliabh an Iarainn]] # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Lochanna == * [[Lochanna Chill Airne]], [[Loch Charraig an Phoirt]], [[Loch Cheis Charraigín]] # [[Loch Dhroim Dhá Liag]] * [[Turlach Ghleann na Madadh]] == Loch Dhroim Dhá Liag == == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Crannóga Bhíodh dhá {{h|crannóg}} ar Loch Dhroim Dhá Liag sa {{h|meánaois}} ar a laghad.<ref name=Munro1890 />{{rp|365}} Aimsíodh iad le linn na 19ú haise (c. 1843-1852).<ref name=Mulvany1852 />{{rp|xliii}} [[Íomhá:Plan of Drumaleague Crannog one.png|thumb|Plean Chrannóg Dhroim Dhá Liag a haon]] Is sampla maith é Chrannóg Dhroim Dhá Liag a haon d'áitreabh locha. Cé is moite desna teallaigh cloiche, tógadh as adhmad é, go formhór [[Fearna|fearnóg]]. [[Íomhá:Section of Drumaleague Crannog two.png|thumb|Plean de chuid de Chrannóg Dhroim Dhá Liag a dó]] Bhí Crannóg Dhroim Dhá Liag a dó {{convert|6.7|m|1}} ar trastomhas. === Canoe '' An ancient canoe created from a single trunk of oak, 5.5m long, 55&nbsp;cm broad, was found embedded in the shoreline mud. It was not made for speed being square at stem and stern, and having apertures or rowlocks cut in the side,{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=240}} The canoe was in tolerable preservation when found, but fell apart after being exposed to the air.<ref name=OSullivan2004 /> === Déantáin '' The following archaeological artefacts were discovered at Drumaleague Lough in the 19th century, {{nobreak|{{circa|1843|1852}}}}, and preserved at the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] museum, or at the [[Ard-Mhúsaem na hÉireann - Seandálaíocht|Ard-Mhúsaem na hÉireann]]: * '' The thin topstone of a quern found on Drumaleague crannog number two.<ref name=WoodMartin1886 />{{rp|241}} * '' One cask of bones found on the Drumaleague crannog number two.<ref name=Mulvany1852 />{{rp|lx}} * '' A portion of a door-frame, from one of the crannóg.<ref name=Munro1890 />{{rp|365}}<ref name=Mulvany1852 />{{rp|lx}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> jdqxouz4lcl7scso2v91ejdjmtsd2m2 1273109 1273108 2025-07-08T12:06:40Z Marcas.oduinn 33120 /* Loch Dhroim Dhá Liag */ 1273109 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] # ''[[:en:Sliabh an Iarainn|Sliabh an Iarainn]]'' -> [[Sliabh an Iarainn]] # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Lochanna == * [[Lochanna Chill Airne]], [[Loch Charraig an Phoirt]], [[Loch Cheis Charraigín]] # [[Loch Dhroim Dhá Liag]] * [[Turlach Ghleann na Madadh]] == Loch Dhroim Dhá Liag == === Canoe '' An ancient canoe created from a single trunk of oak, 5.5m long, 55&nbsp;cm broad, was found embedded in the shoreline mud. It was not made for speed being square at stem and stern, and having apertures or rowlocks cut in the side,{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=240}} The canoe was in tolerable preservation when found, but fell apart after being exposed to the air.<ref name=OSullivan2004 /> === Déantáin '' The following archaeological artefacts were discovered at Drumaleague Lough in the 19th century, {{nobreak|{{circa|1843|1852}}}}, and preserved at the [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] museum, or at the [[Ard-Mhúsaem na hÉireann - Seandálaíocht|Ard-Mhúsaem na hÉireann]]: * '' The thin topstone of a quern found on Drumaleague crannog number two.<ref name=WoodMartin1886 />{{rp|241}} * '' One cask of bones found on the Drumaleague crannog number two.<ref name=Mulvany1852 />{{rp|lx}} * '' A portion of a door-frame, from one of the crannóg.<ref name=Munro1890 />{{rp|365}}<ref name=Mulvany1852 />{{rp|lx}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> g9h21o2rr1vts9lfhitjkfy6fyt0fyr 1273113 1273109 2025-07-08T12:15:35Z Marcas.oduinn 33120 /* Loch Dhroim Dhá Liag */ 1273113 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] # ''[[:en:Sliabh an Iarainn|Sliabh an Iarainn]]'' -> [[Sliabh an Iarainn]] # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Lochanna == * [[Lochanna Chill Airne]], [[Loch Charraig an Phoirt]], [[Loch Cheis Charraigín]] # [[Loch Dhroim Dhá Liag]] * [[Turlach Ghleann na Madadh]] == Loch Dhroim Dhá Liag == === Canoe '' An ancient canoe created from a single trunk of oak, 5.5m long, 55&nbsp;cm broad, was found embedded in the shoreline mud. It was not made for speed being square at stem and stern, and having apertures or rowlocks cut in the side,{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=240}} The canoe was in tolerable preservation when found, but fell apart after being exposed to the air.<ref name=OSullivan2004 /> === Déantáin Aimsíodh na déantáin a leanas ag Loch Dhroim Dhá Liag sa 19ú haois (c. 1843|1852). Caomhnaítear anois iad ag [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] nó [[Ard-Mhúsaem na hÉireann - Seandálaíocht|Ard-Mhúsaem na hÉireann]]: * Barrleac tanaí bró faighte ar Chrannóg Dhroim Dhá Liag a dó.<ref name=WoodMartin1886 />{{rp|241}} * Bairille cnámh faighte ar Chrannóg Dhroim Dhá Liag a dó.<ref name=Mulvany1852 />{{rp|lx}} * Cuid d'fhráma dorais.<ref name=Munro1890 />{{rp|365}}<ref name=Mulvany1852 />{{rp|lx}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> d58xvimuaddnw7g1ku20bz9dz2nu50f 1273114 1273113 2025-07-08T12:15:54Z Marcas.oduinn 33120 /* Loch Dhroim Dhá Liag */ 1273114 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] # ''[[:en:Sliabh an Iarainn|Sliabh an Iarainn]]'' -> [[Sliabh an Iarainn]] # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Lochanna == * [[Lochanna Chill Airne]], [[Loch Charraig an Phoirt]], [[Loch Cheis Charraigín]] # [[Loch Dhroim Dhá Liag]] * [[Turlach Ghleann na Madadh]] == Loch Dhroim Dhá Liag == === Canoe '' An ancient canoe created from a single trunk of oak, 5.5m long, 55&nbsp;cm broad, was found embedded in the shoreline mud. It was not made for speed being square at stem and stern, and having apertures or rowlocks cut in the side,{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=240}} The canoe was in tolerable preservation when found, but fell apart after being exposed to the air.<ref name=OSullivan2004 /> == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> nrh3kpwl9hwxizo9nikk8ktgczc5az6 1273118 1273114 2025-07-08T12:30:25Z Marcas.oduinn 33120 /* Loch Dhroim Dhá Liag */ 1273118 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] # ''[[:en:Sliabh an Iarainn|Sliabh an Iarainn]]'' -> [[Sliabh an Iarainn]] # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Lochanna == * [[Lochanna Chill Airne]], [[Loch Charraig an Phoirt]], [[Loch Cheis Charraigín]] # [[Loch Dhroim Dhá Liag]] * [[Turlach Ghleann na Madadh]] == Loch Dhroim Dhá Liag == === Crann snámha Aimsíodh i láib an bhruaigh crann snámha ársa, déanta as stoc darach, 5.5m ar fad, 55cm ar leithead. Ní dhearnadh é le haghaidh luais, agus é cearnógach chun tosaigh agus deiridh, agus le leapacha iomartha gearrtha as na taobhanna.<ref name=WoodMartin1886 />{{rp|240}} Bhí an crann caomhnaithe sách maith ar dtús in, ach thit sé as a chéile agus é nochta don aer.<ref name=OSullivan2004 /> == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> h7ft9p8376twj22ofw64u0mljyrd315 1273119 1273118 2025-07-08T12:30:42Z Marcas.oduinn 33120 1273119 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] # ''[[:en:Sliabh an Iarainn|Sliabh an Iarainn]]'' -> [[Sliabh an Iarainn]] # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Lochanna == * [[Lochanna Chill Airne]], [[Loch Charraig an Phoirt]], [[Loch Cheis Charraigín]] # [[Loch Dhroim Dhá Liag]] * [[Turlach Ghleann na Madadh]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> j23nlv6lyviji90cj9u6cin161g1em1 1273122 1273119 2025-07-08T12:34:22Z Marcas.oduinn 33120 1273122 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] # ''[[:en:Sliabh an Iarainn|Sliabh an Iarainn]]'' -> [[Sliabh an Iarainn]] # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Lochanna == * [[Lochanna Chill Airne]], [[Loch Charraig an Phoirt]], [[Loch Cheis Charraigín]] [[Loch Dhroim Dhá Liag]], [[Turlach Ghleann na Madadh]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 728s6ypcfbi8utyrygznwsi30mjszmw 1273123 1273122 2025-07-08T12:34:37Z Marcas.oduinn 33120 1273123 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] # ''[[:en:Sliabh an Iarainn|Sliabh an Iarainn]]'' -> [[Sliabh an Iarainn]] # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 3z5d5apyoztvb2lui8ug3s9lgkxr1ns 1273125 1273123 2025-07-08T12:51:29Z Marcas.oduinn 33120 /* Ceanntásc */ 1273125 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] # ''[[:en:Sliabh an Iarainn|Sliabh an Iarainn]]'' -> [[Sliabh an Iarainn]] # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Sliabh an Iarainn == '' lies east of [[Loch Aillionn]] and northeast of [[Droim Seanbhó]]. '' One of the [[Binn Chuilceach]], it rises to {{convert|585|m|ft|abbr=on}}. It was shaped by the southwestward movement of [[oighearaois]] [[oighearshruth]]. The [[moiréan]] drift heaping thousands of drumlins in the surrounding lowlands.<ref name=Moody1976 />{{rp|48}} '' Historically there were many iron ore deposits and ironworks in the area. [[Miotaseolaíocht na nGael]] associates the mountain with the [[Tuatha Dé Danann]], particularly the smith god [[Gaibhne]]. Sliabh an Iarainn is an important natural heritage site with exposed marine and coastal fauna of paleontological interest == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> cxt35t9e6949iggwwetuvwyo2ffk3b3 1273137 1273125 2025-07-08T16:46:47Z Marcas.oduinn 33120 /* Sliabh an Iarainn */ 1273137 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] # ''[[:en:Sliabh an Iarainn|Sliabh an Iarainn]]'' -> [[Sliabh an Iarainn]] # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Sliabh an Iarainn == '' suite lastoir de [[Loch Aillionn]] agus soir ó thuaidh de {{h|Droim Seanbhó}}. Sliabh sna [[Binn Chuilceach]] is ea é, atá {{convert | 585|m|ft|abbr=on}} ar airde. It was shaped by the southwestward movement of [[oighearaois]] [[oighearshruth]]. Tá na mílte droimnín sna hísealchríocha mórthimpeall an locha a bhuí le gluaiseacht [[moiréan|mhoiréanacht]].<ref name=Moody1976 />{{rp|48}} San aimsir a caitheadh, bhíodh go leor fosuithe mahiarainn agus oibreacha iarainn sa cheantar. Tá tábhacht ar leith ag baint leis an sliabh i [[miotaseolaíocht na nGael]] go háirithe i gcomhair na [[Tuatha Dé Danann|fTuatha Dé Danann]] agus an gabha [[Gaibhne]]. Is suíomh oidhreachta tábhachtach chomh maith é ó thaobh pailé-ointeolaíochta de. == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> jiolfnrublnsug8pmr84tse0ortmvio 1273138 1273137 2025-07-08T16:47:02Z Marcas.oduinn 33120 1273138 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] # ''[[:en:Sliabh an Iarainn|Sliabh an Iarainn]]'' -> [[Sliabh an Iarainn]] # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 3z5d5apyoztvb2lui8ug3s9lgkxr1ns 1273140 1273138 2025-07-08T16:53:05Z Marcas.oduinn 33120 /* Ceanntásc */ 1273140 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> cilbog3ha0541yzkeqx6ru64bt6dkxc 1273141 1273140 2025-07-08T17:00:35Z Marcas.oduinn 33120 1273141 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} ''' An Ribhéar|''' nó Bá Neidíneach<ref>{{cite web|url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | publisher = [[Placenames Database of Ireland]] | title = An Ribhéar / Kenmare River | accessdate = 4 October 2023 }}</ref> is a long and narrow bay in south-west [[Ireland]]. The bay is enclosed by the [[Iveragh Peninsula]] on the north side, and the [[Beara Peninsula]] on the south, with most of its shores belonging to [[County Kerry]], except for a small south-western part which belongs to [[County Cork]]. At its head is the small town of [[Kenmare]]. The bay is a drowned glacial valley with [[Old Red Sandstone]] bedrock.<ref name="npwsSynopsis">{{cite web |title=Site Synopsis |url=https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf|website=National Parks & Wildlife Service |publisher=Department of Housing, Local Government and Heritage |access-date=October 2, 2023}}</ref> There are many small islands within the bay, including Dunkerron Islands, Greenane Islands, Rossdohan, [[Garinish Island (County Kerry)|Garinish]], Inishkeragh, Illaunamadan, Sherky, Inishfarnard, Illaunleagh, and Illaunslea (''Oileán Sléibhe'').<ref name="examiner"/> ==Name '' Despite its name, Kenmare River is a body of salt water,<ref>{{cite book |title=Ireland Touring Map |date=2018 |publisher=Ordnance Survey Ireland |isbn=978-1-908852-89-2 |edition=7}}</ref> and is alternatively called Kenmare Bay.<ref name="irishtourism">{{cite web |title=Kenmare |url=https://www.irishtourism.com/kenmare |website=Irish Tourism |publisher=Irish Tourism Limited |access-date=October 2, 2023}}</ref> The use of the term "river" was historically enforced by [[Marquess of Lansdowne | Lansdowne]] lords in order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers.<ref name="examiner">{{cite news |date=2018 |title=The Islands of Ireland: Pining for the island in the river |work=Irish Examiner |url=https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html |access-date=October 2, 2023}}</ref> The bay is fed by an actual river, Roughty River (''An Ruachtach''), at the very junction of Iveragn and Beara peninsulas, just south of [[Kenmare]]. The traditional [[Irish language|Irish]] name of the bay was ''Inbhear Scéine'', from the Irish [[Aber and Inver as place-name elements|''inbhear'']] meaning 'estuary', which is recorded in the 11th century narrative ''[[Lebor Gabála Érenn]]'' as the arrival point of the [[Irish mythology|Irish mythological]] ancestor [[Partholón]].{{Citation needed|date=October 2023}} [[File:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Cormorants flying by the northern shore of Kenmare River, with Dunkerron Mountains in the background]] ==Nature and conservation '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon<ref name="independent2002">{{cite news |last1=Lucey |first1=Anne |date=July 18, 2002 |title=Gamekeeper turns salmon poacher |work=Irish Independent |url=https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html |access-date=October 4, 2023}}</ref> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Lesser horseshoe bat | lesser horseshoe bat]], [[Otter | otter]], and [[Harbor seal | common seal]], [[Arctic tern | arctic tern]], [[burrowing anemone]], and many more.<ref name="npwsSynopsis"/> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida | northern sea fan]] occurs.<ref name="npwsSynopsis"/> Rivers flowing into it, including Roughty, Sheen, Slaheny, and [[Munster Blackwater |Blackwater]], have been known to be abundant in fish, in particular [[Sea trout | sea trout]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name="kerryman1994">{{cite news |last1=Roche |first1=Barry |title=Fisheries board hears of collapse of salmon stock |work=The Kerryman |date=December 23, 1994}}</ref> and local fishermen communities put the blame on [[Sea louse | sea lice]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name="kerryman1994"/> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name="examiner2001">{{cite news |title=Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court |work=Irish Examiner |date=January 19, 2001}}</ref> Local residents have also been protesting against [[Seaweed | seaweed]] harvesting in the bay.<ref name="kerryman2023">{{cite news |last1=Fernane |first1=Stephen |title=Company defends seaweed harvest |work=The Kerryman |date=May 24, 2023}}</ref> Approximately {{cvt|5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Iveragh Peninsula, and to Dursey Sound on the Beara Peninsula<ref name="kerryman2008">{{cite news |last1=O'Connor |first1=Aidan |title=5,000 acres in Kenmare to be conserved |work=The Kerryman |date=April 23, 2008}}</ref> is now designated as a [[Special Area of Conservation]] (SAC)<ref name="npws">{{cite web |title=Kenmare River SAC |url=https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 |website=National Parks & Wildlife Service |publisher=Department of Housing, Local Government and Heritage |access-date=October 2, 2023}}</ref> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name="kerryman2008"/><ref name="southernstar2009">{{cite news |last1=O'Donovan |first1=Frank |title=Concerns regarding SACs |work=Southern Star |date=April 4, 2009}}</ref> == Tagairtí {{reflist | refs = }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> ot0x0dm4am3dgzgy90340l9p7oj5fd9 1273146 1273141 2025-07-08T17:31:17Z Marcas.oduinn 33120 1273146 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> is a long and narrow bay in south-west [[Ireland]]. The bay is enclosed by the [[Uíbh Ráthach]] on the north side, and the [[Béarra]] on the south, with most of its shores belonging to [[Contae Chiarraí Kerry]], except for a small south-western part which belongs to [[Contae Chorcaí plé]]. At its head is the small town of [[An Neidín]]. The bay is a drowned glacial valley with [[Old Red Sandstone]] bedrock.<ref name=npwsSynopsi /> There are many small islands within the bay, including Dunkerron Islands, Greenane Islands, Rossdohan, [[Garinish Island (County Kerry)|Garinish]], Inishkeragh, Illaunamadan, Sherky, Inishfarnard, Illaunleagh, and Illaunslea (''Oileán Sléibhe'').<ref name="examiner"/> == Ainm agus stair '' In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), Kenmare River is a body of salt water,<ref name=osi /> and is alternatively called Kenmare Bay.<ref name=irishtourism /> The use of the term "river" was historically enforced by [[Marquess of Lansdowne | Lansdowne]] lords in order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers. <ref name=examiner /> The traditional name of the bay was ''Inbhear Scéine'', which is recorded in the 11th century narrative ''[[Lebor Gabála Érenn]]'' as the arrival point of the [[Irish mythology|Irish mythological]] ancestor [[Partholón]].{{Citation needed|date=October 2023}} == Tíreolaíocht '' The bay is fed by an actual river, ''An Ruachtach'', at the junction of Iveragn and Beara peninsulas, just south of [[An Neidín]]. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Cormorants flying by the northern shore of Kenmare River, with Dunkerron Mountains in the background]] == Stair an dúlra '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon <ref name=independent2002>{{cite news | last1=Lucey | first1=Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher |work=Irish Independent |url=https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html |access-date=October 4, 2023}}</ref> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Lesser horseshoe bat | lesser horseshoe bat]], [[Otter | otter]], and [[Harbor seal | common seal]], [[Arctic tern | arctic tern]], [[burrowing anemone]], and many more.<ref name="npwsSynopsis"/> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida | northern sea fan]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> Rivers flowing into it, including Roughty, Sheen, Slaheny, and [[Munster Blackwater |Blackwater]], have been known to be abundant in fish, in particular [[Sea trout | sea trout]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name="kerryman1994">{{cite news |last1=Roche |first1=Barry |title=Fisheries board hears of collapse of salmon stock |work=The Kerryman |date=December 23, 1994}}</ref> and local fishermen communities put the blame on [[Sea louse | sea lice]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name="kerryman1994"/> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name="examiner2001">{{cite news |title=Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court |work=Irish Examiner |date=January 19, 2001}}</ref> Local residents have also been protesting against [[Seaweed | seaweed]] harvesting in the bay.<ref name="kerryman2023">{{cite news |last1=Fernane |first1=Stephen |title=Company defends seaweed harvest |work=The Kerryman |date=May 24, 2023}}</ref> Approximately {{cvt|5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Iveragh Peninsula, and to Dursey Sound on the Beara Peninsula<ref name="kerryman2008">{{cite news |last1=O'Connor |first1=Aidan |title=5,000 acres in Kenmare to be conserved |work=The Kerryman |date=April 23, 2008}}</ref> is now designated as a [[Special Area of Conservation]] (SAC)<ref name="npws">{{cite web |title=Kenmare River SAC |url=https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 |website=National Parks & Wildlife Service |publisher=Department of Housing, Local Government and Heritage |access-date=October 2, 2023}}</ref> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name="kerryman2008"/><ref name="southernstar2009">{{cite news |last1=O'Donovan |first1=Frank |title=Concerns regarding SACs |work=Southern Star |date=April 4, 2009}}</ref> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner |url=https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title=Ireland Touring Map | date=2018 | publisher=[[Ordnance Survey Ireland]] | isbn=978-1-908852-89-2 | edition=7}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> e5607pyh2xhb63k7hzy3m019zrjv449 1273154 1273146 2025-07-08T18:17:52Z Marcas.oduinn 33120 1273154 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> is a long and narrow bay in south-west [[Ireland]]. The bay is enclosed by the [[Uíbh Ráthach]] on the north side, and the [[Béarra]] on the south, with most of its shores belonging to [[Contae Chiarraí]], except for a small south-western part which belongs to [[Contae Chorcaí]]. At its head is the small town of [[An Neidín]]. The bay is a drowned glacial valley with [[old red sandstone]] bedrock.<ref name=npwsSynopsi /> There are many small islands within the bay, including Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name="examiner"/> == Ainm agus stair '' In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), Kenmare River is a body of salt water,<ref name=osi /> and is alternatively called Kenmare Bay.<ref name=irishtourism /> The use of the term "river" was historically enforced by [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] lords in order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers. <ref name=examiner /> '' The traditional name of the bay was ''Inbhear Scéine'', which is recorded in the 11th century narrative ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' as the arrival point of the [[miotaseolaíocht na nGael|Irish mythological]] ancestor [[Parthalán]].{{Citation needed|date=October 2023}} == Tíreolaíocht '' The bay is fed by an actual river, ''An Ruachtach'', at the junction of Iveragn and Beara peninsulas, just south of [[An Neidín]]. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Cormorants flying by the northern shore of Kenmare River, with Dunkerron Mountains in the background]] == Stair an dúlra '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon<ref name=independent2002 /> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Lesser horseshoe bat | lesser horseshoe bat]], [[Otter | otter]], and [[Harbor seal | common seal]], [[Arctic tern | arctic tern]], [[burrowing anemone]], and many more.<ref name="npwsSynopsis"/> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida | northern sea fan]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> Rivers flowing into it, including Roughty, Sheen, Slaheny, and [[Munster Blackwater |Blackwater]], have been known to be abundant in fish, in particular [[Sea trout | sea trout]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name="kerryman1994">{{cite news |last1=Roche |first1=Barry |title=Fisheries board hears of collapse of salmon stock |work=The Kerryman |date=December 23, 1994}}</ref> and local fishermen communities put the blame on [[Sea louse | sea lice]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name="kerryman1994"/> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name="examiner2001">{{cite news |title=Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court |work=Irish Examiner |date=January 19, 2001}}</ref> Local residents have also been protesting against [[Seaweed | seaweed]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> Approximately {{cvt|5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Iveragh Peninsula, and to Dursey Sound on the Beara Peninsula<ref name=kerryman2008 /> is now designated as a [[Special Area of Conservation]]<ref name=npws /> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner |url=https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title=Ireland Touring Map | date=2018 | publisher=[[Ordnance Survey Ireland]] | isbn=978-1-908852-89-2 | edition=7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 1el6wph5vib16dtbx0l9vlkna1whnds 1273155 1273154 2025-07-08T18:34:04Z Marcas.oduinn 33120 1273155 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> is a long and narrow bay in south-west [[Ireland]]. The bay is enclosed by the [[Uíbh Ráthach]] on the north side, and the [[Béarra]] on the south, with most of its shores belonging to [[Contae Chiarraí]], except for a small south-western part which belongs to [[Contae Chorcaí]]. At its head is the small town of [[An Neidín]]. The bay is a drowned glacial valley with [[old red sandstone]] bedrock.<ref name=npwsSynopsi /> There are many small islands within the bay, including Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name="examiner"/> == Ainm agus stair '' In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), Kenmare River is a body of salt water,<ref name=osi /> and is alternatively called Kenmare Bay.<ref name=irishtourism /> The use of the term "river" was historically enforced by [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] lords in order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers. <ref name=examiner /> '' The traditional name of the bay was ''Inbhear Scéine'', which is recorded in the 11th century narrative ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' as the arrival point of the [[miotaseolaíocht na nGael|Irish mythological]] ancestor [[Parthalán]].{{Citation needed|date=October 2023}} == Tíreolaíocht '' The bay is fed by an actual river, ''An Ruachtach'', at the junction of Iveragn and Beara peninsulas, just south of [[An Neidín]]. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Cormorants flying by the northern shore of Kenmare River, with Dunkerron Mountains in the background]] == Stair an dúlra '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon<ref name=independent2002 /> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Lesser horseshoe bat | lesser horseshoe bat]], [[Otter | otter]], and [[Harbor seal | common seal]], [[Arctic tern | arctic tern]], [[burrowing anemone]], and many more.<ref name=npwsSynopsis /> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida | northern sea fan]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> '' Rivers flowing into it, including Roughty, Sheen, Slaheny, and [[Munster Blackwater |Blackwater]], have been known to be abundant in fish, in particular [[Sea trout | sea trout]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name=kerryman1994 /> and local fishermen communities put the blame on [[Sea louse | sea lice]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name=kerryman1994 /> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[Seaweed | seaweed]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> '' Approximately {{cvt | 5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Iveragh Peninsula, and to Dursey Sound on the Beara Peninsula<ref name=kerryman2008 /> is now designated as a [[Special Area of Conservation]]<ref name=npws /> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner |url=https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title=Ireland Touring Map | date=2018 | publisher=[[Ordnance Survey Ireland]] | isbn=978-1-908852-89-2 | edition=7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 176qnlixveqybmh7a2y3v59ull1yxdi 1273156 1273155 2025-07-08T18:35:18Z Marcas.oduinn 33120 /* An Ribhéar */ 1273156 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> is a long and narrow bay in south-west [[Ireland]]. The bay is enclosed by the [[Uíbh Ráthach]] on the north side, and the [[Béarra]] on the south, with most of its shores belonging to [[Contae Chiarraí]], except for a small south-western part which belongs to [[Contae Chorcaí]]. At its head is the small town of [[An Neidín]]. The bay is a drowned glacial valley with [[old red sandstone]] bedrock.<ref name=npwsSynopsi /> There are many small islands within the bay, including Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name="examiner"/> == Ainm agus stair '' In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), Kenmare River is a body of salt water,<ref name=osi /> and is alternatively called Kenmare Bay.<ref name=irishtourism /> The use of the term "river" was historically enforced by [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] lords in order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers. <ref name=examiner /> '' The traditional name of the bay was ''Inbhear Scéine'', which is recorded in the 11th century narrative ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' as the arrival point of the [[miotaseolaíocht na nGael|Irish mythological]] ancestor [[Parthalán]]. == Tíreolaíocht '' The bay is fed by an actual river, ''An Ruachtach'', at the junction of Iveragn and Beara peninsulas, just south of [[An Neidín]]. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Cormorants flying by the northern shore of Kenmare River, with Dunkerron Mountains in the background]] == Stair an dúlra '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon<ref name=independent2002 /> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Lesser horseshoe bat | lesser horseshoe bat]], [[Otter | otter]], and [[Harbor seal | common seal]], [[Arctic tern | arctic tern]], [[burrowing anemone]], and many more.<ref name=npwsSynopsis /> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida | northern sea fan]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> '' Rivers flowing into it, including Roughty, Sheen, Slaheny, and [[Munster Blackwater |Blackwater]], have been known to be abundant in fish, in particular [[Sea trout | sea trout]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name=kerryman1994 /> and local fishermen communities put the blame on [[Sea louse | sea lice]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name=kerryman1994 /> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[Seaweed | seaweed]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> '' Approximately {{cvt | 5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Iveragh Peninsula, and to Dursey Sound on the Beara Peninsula<ref name=kerryman2008 /> is now designated as a [[Special Area of Conservation]]<ref name=npws /> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner |url=https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title=Ireland Touring Map | date=2018 | publisher=[[Ordnance Survey Ireland]] | isbn=978-1-908852-89-2 | edition=7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 3642rjpw9m3nh4ywfajla7n23obt7k9 1273159 1273156 2025-07-08T18:47:43Z Marcas.oduinn 33120 /* An Ribhéar */ 1273159 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> is a long and narrow bay in south-west [[Ireland]]. The bay is enclosed by the [[Uíbh Ráthach]] on the north side, and the [[Béarra]] on the south, with most of its shores belonging to [[Contae Chiarraí]], except for a small south-western part which belongs to [[Contae Chorcaí]]. At its head is the small town of [[An Neidín]]. The bay is a drowned glacial valley with [[old red sandstone]] bedrock.<ref name=npwsSynopsis /> There are many small islands within the bay, including Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name="examiner"/> == Ainm agus stair '' In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), Kenmare River is a body of salt water,<ref name=osi /> and is alternatively called Kenmare Bay.<ref name=irishtourism /> The use of the term "river" was historically enforced by [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] lords in order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers. <ref name=examiner /> '' The traditional name of the bay was ''Inbhear Scéine'', which is recorded in the 11th century narrative ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' as the arrival point of the [[miotaseolaíocht na nGael|Irish mythological]] ancestor [[Parthalán]]. == Tíreolaíocht '' The bay is fed by an actual river, ''An Ruachtach'', at the junction of Iveragn and Beara peninsulas, just south of [[An Neidín]]. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Cormorants flying by the northern shore of Kenmare River, with Dunkerron Mountains in the background]] == Stair an dúlra '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon<ref name=independent2002 /> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]] and [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]] agus go leor eile.<ref name=npwsSynopsis /> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> '' Rivers flowing into it, including An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]], have been known to be abundant in fish, in particular [[breac geal]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name=kerryman1994 /> and local fishermen communities put the blame on [[míol mara]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name=kerryman1994 /> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[feamainn]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> '' Approximately {{cvt | 5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Uíbh Ráthach, and to Sunda Baoi on the Béarra<ref name=kerryman2008 /> is now designated as a [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]]<ref name=npws /> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner |url=https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Ordnance Survey Ireland]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> c0nr26fsemxk9hdeqfe5y7iryl4izv3 1273160 1273159 2025-07-08T18:50:18Z Marcas.oduinn 33120 1273160 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> is a long and narrow bay in south-west [[Ireland]]. The bay is enclosed by the [[Uíbh Ráthach]] on the north side, and the [[Béarra]] on the south, with most of its shores belonging to [[Contae Chiarraí]], except for a small south-western part which belongs to [[Contae Chorcaí]]. At its head is the small town of [[An Neidín]]. The bay is a drowned glacial valley with [[old red sandstone]] bedrock.<ref name=npwsSynopsis /> There are many small islands within the bay, including Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair '' In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), Kenmare River is a body of salt water,<ref name=osi /> and is alternatively called Kenmare Bay.<ref name=irishtourism /> The use of the term "river" was historically enforced by [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] lords in order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers. <ref name=examiner /> '' The traditional name of the bay was ''Inbhear Scéine'', which is recorded in the 11th century narrative ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' as the arrival point of the [[miotaseolaíocht na nGael|Irish mythological]] ancestor [[Parthalán]]. == Tíreolaíocht '' The bay is fed by an actual river, ''An Ruachtach'', at the junction of Iveragn and Beara peninsulas, just south of [[An Neidín]]. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Cormorants flying by the northern shore of Kenmare River, with Dunkerron Mountains in the background]] == Stair an dúlra '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon<ref name=independent2002 /> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]] and [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]] agus go leor eile.<ref name=npwsSynopsis /> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> '' Rivers flowing into it, including An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]], have been known to be abundant in fish, in particular [[breac geal]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name=kerryman1994 /> and local fishermen communities put the blame on [[míol mara]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name=kerryman1994 /> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[feamainn]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> '' Approximately {{cvt | 5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Uíbh Ráthach, and to Sunda Baoi on the Béarra<ref name=kerryman2008 /> is now designated as a [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]]<ref name=npws /> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner |url=https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Ordnance Survey Ireland]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 5uvzycpypclwz2a11sdah04mh9sv774 1273163 1273160 2025-07-08T19:21:14Z Marcas.oduinn 33120 1273163 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} '' ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> is a long and narrow bay in south-west [[Ireland]]. The bay is enclosed by the [[Uíbh Ráthach]] on the north side, and the [[Béarra]] on the south, with most of its shores belonging to [[Contae Chiarraí]], except for a small south-western part which belongs to [[Contae Chorcaí]]. At its head is the small town of [[An Neidín]]. '' The bay is a drowned glacial valley with [[old red sandstone]] bedrock.<ref name=npwsSynopsis /> There are many small islands within the bay, including Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair '' In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), Kenmare River is a body of salt water,<ref name=osi /> and is alternatively called Kenmare Bay.<ref name=irishtourism /> The use of the term "river" was historically enforced by [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] lords in order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers. <ref name=examiner /> '' The traditional name of the bay was ''Inbhear Scéine'', which is recorded in the 11th century narrative ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' as the arrival point of the [[miotaseolaíocht na nGael|Irish mythological]] ancestor [[Parthalán]]. == Tíreolaíocht '' The bay is fed by an actual river, ''An Ruachtach'', at the junction of Iveragn and Beara peninsulas, just south of [[An Neidín]]. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Cormorants flying by the northern shore of Kenmare River, with Dunkerron Mountains in the background]] == Stair an dúlra '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon<ref name=independent2002 /> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]] and [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]] agus go leor eile.<ref name=npwsSynopsis /> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> '' Rivers flowing into it, including An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]], have been known to be abundant in fish, in particular [[breac geal]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name=kerryman1994 /> and local fishermen communities put the blame on [[míol mara]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name=kerryman1994 /> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[feamainn]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> '' Approximately {{cvt | 5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Uíbh Ráthach, and to Sunda Baoi on the Béarra<ref name=kerryman2008 /> is now designated as a [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]]<ref name=npws /> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner |url=https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Ordnance Survey Ireland]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> qkyy6cv30rx58zonql3a5ttaqghfiu8 1273164 1273163 2025-07-08T19:21:36Z Marcas.oduinn 33120 1273164 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} '' ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> is a long and narrow bay in south-west [[Ireland]]. The bay is enclosed by the [[Uíbh Ráthach]] on the north side, and the [[Béarra]] on the south, with most of its shores belonging to [[Contae Chiarraí]], except for a small south-western part which belongs to [[Contae Chorcaí]]. At its head is the small town of [[An Neidín]]. '' The bay is a drowned glacial valley with [[old red sandstone]] bedrock.<ref name=npwsSynopsis /> There are many small islands within the bay, including Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair '' In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), Kenmare River is a body of salt water,<ref name=osi /> and is alternatively called Kenmare Bay.<ref name=irishtourism /> The use of the term "river" was historically enforced by [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] lords in order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers. <ref name=examiner /> '' The traditional name of the bay was ''Inbhear Scéine'', which is recorded in the 11th century narrative ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' as the arrival point of the [[miotaseolaíocht na nGael|Irish mythological]] ancestor [[Parthalán]]. == Tíreolaíocht '' The bay is fed by an actual river, ''An Ruachtach'', at the junction of Iveragn and Beara peninsulas, just south of [[An Neidín]]. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Cormorants flying by the northern shore of Kenmare River, with Dunkerron Mountains in the background]] == Stair an dúlra '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon<ref name=independent2002 /> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]] and [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]] agus go leor eile.<ref name=npwsSynopsis /> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> '' Rivers flowing into it, including An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]], have been known to be abundant in fish, in particular [[breac geal]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name=kerryman1994 /> and local fishermen communities put the blame on [[míol mara]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name=kerryman1994 /> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[feamainn]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> '' Approximately {{cvt | 5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Uíbh Ráthach, and to Sunda Baoi on the Béarra<ref name=kerryman2008 /> is now designated as a [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]]<ref name=npws /> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner |url=https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Ordnance Survey Ireland]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> mvc4htowqk8gahjbw2omjsoluulaapb 1273175 1273164 2025-07-08T21:18:19Z Marcas.oduinn 33120 1273175 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is inbhear caol tanaí é ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> suite i gContaetha [[Contae Chiarraí|Ciarraí]] (go formhór) agus [[Contae Chorcaí|Corcaí]] (san iardheisceart). Tá an t-inbhear timpeallaithe ag na leithinsí [[Uíbh Ráthach]] ó thuaidh agus [[Béarra]] ó dheas. Ag barr an inbhir tá an baile beag, [[An Neidín]]. Is The bay is a drowned glacial valley with [[old red sandstone]] bedrock.<ref name=npwsSynopsis /> There are many small islands within the bay, including Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair '' In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), Kenmare River is a body of salt water,<ref name=osi /> and is alternatively called Kenmare Bay.<ref name=irishtourism /> The use of the term "river" was historically enforced by [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] lords in order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers. <ref name=examiner /> '' The traditional name of the bay was ''Inbhear Scéine'', which is recorded in the 11th century narrative ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' as the arrival point of the [[miotaseolaíocht na nGael|Irish mythological]] ancestor [[Parthalán]]. == Tíreolaíocht '' The bay is fed by an actual river, ''An Ruachtach'', at the junction of Iveragn and Beara peninsulas, just south of [[An Neidín]]. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Cormorants flying by the northern shore of Kenmare River, with Dunkerron Mountains in the background]] == Stair an dúlra '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon<ref name=independent2002 /> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]] and [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]] agus go leor eile.<ref name=npwsSynopsis /> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> '' Rivers flowing into it, including An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]], have been known to be abundant in fish, in particular [[breac geal]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name=kerryman1994 /> and local fishermen communities put the blame on [[míol mara]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name=kerryman1994 /> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[feamainn]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> '' Approximately {{cvt | 5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Uíbh Ráthach, and to Sunda Baoi on the Béarra<ref name=kerryman2008 /> is now designated as a [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]]<ref name=npws /> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner |url=https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Ordnance Survey Ireland]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> kvckxb9773nahk77b1vqruwvbm9u11x 1273177 1273175 2025-07-08T21:43:20Z Marcas.oduinn 33120 /* An Ribhéar */ 1273177 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is inbhear caol tanaí é ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> suite i gContaetha [[Contae Chiarraí|Ciarraí]] (go formhór) agus [[Contae Chorcaí|Corcaí]] (san iardheisceart). Tá an t-inbhear timpeallaithe ag na leithinsí [[Uíbh Ráthach]] ó thuaidh agus [[Béarra]] ó dheas. Ag barr an inbhir tá an baile beag, [[An Neidín]]. Is gleann oighreach báite é an bá le buncharraig gaineamhchloiche deirge.<ref name=npwsSynopsis /> Tá go léir oileán beag ann, sa áireamh Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), is é go deimhin inbhear sáile,<ref name=osi /><ref name=irishtourism /> '' The use of the term "river" was historically enforced by [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] lords in order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers. <ref name=examiner /> Sa mheánaois, b'é a ainm ''Inbhear Scéine'', agus é an áit, dar le ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' den 11ú haois, ar tháinig an luath-lonnaitheoir [[Parthalán]] i dtír. == Tíreolaíocht Sreabhann An Ruachtach san Ribhéar isteach, díreach ag an áit a bhuaileann Uíbh Ráthach agus anand Béarra le chéile, taobh ó dheas den Neidín. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Broighill ag eitilt thar bhruach an Ríbhéir, le Sléibhte Dhún Ciaráin sa chúlra]] == Stair an dúlra '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon<ref name=independent2002 /> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]] and [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]] agus go leor eile.<ref name=npwsSynopsis /> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> '' Rivers flowing into it, including An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]], have been known to be abundant in fish, in particular [[breac geal]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name=kerryman1994 /> and local fishermen communities put the blame on [[míol mara]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name=kerryman1994 /> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[feamainn]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> '' Approximately {{cvt | 5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Uíbh Ráthach, and to Sunda Baoi on the Béarra<ref name=kerryman2008 /> is now designated as a [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]]<ref name=npws /> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner |url=https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Ordnance Survey Ireland]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> psudmxdlqlytfkpmjwvvnq4uzmrinnb 1273178 1273177 2025-07-08T21:50:31Z Marcas.oduinn 33120 /* An Ribhéar */ 1273178 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is inbhear caol tanaí é ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> suite i gContaetha [[Contae Chiarraí|Ciarraí]] (go formhór) agus [[Contae Chorcaí|Corcaí]] (san iardheisceart). Tá an t-inbhear timpeallaithe ag na leithinsí [[Uíbh Ráthach]] ó thuaidh agus [[Béarra]] ó dheas. Ag barr an inbhir tá an baile beag, [[An Neidín]]. Is gleann oighreach báite é an bá le buncharraig gaineamhchloiche deirge.<ref name=npwsSynopsis /> Tá go léir oileán beag ann, sa áireamh Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), is é go deimhin inbhear sáile,<ref name=osi /><ref name=irishtourism /> '' The use of the term "river" was historically enforced by [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] lords in order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers. <ref name=examiner /> Sa mheánaois, b'é a ainm ''Inbhear Scéine'', agus é an áit, dar le ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' den 11ú haois, ar tháinig an luath-lonnaitheoir [[Parthalán]] i dtír. == Tíreolaíocht Sreabhann An Ruachtach san Ribhéar isteach, díreach ag an áit a bhuaileann Uíbh Ráthach agus anand Béarra le chéile, taobh ó dheas den Neidín. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Broighill ag eitilt thar bhruach an Ríbhéir, le Sléibhte Dhún Ciaráin sa chúlra]] == Stair an dúlra '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon<ref name=independent2002 /> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]] and [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]] agus go leor eile.<ref name=npwsSynopsis /> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> '' Rivers flowing into it, including An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]], have been known to be abundant in fish, in particular [[breac geal]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name=kerryman1994 /> and local fishermen communities put the blame on [[míol mara]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name=kerryman1994 /> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[feamainn]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> '' Approximately {{cvt | 5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Uíbh Ráthach, and to Sunda Baoi on the Béarra<ref name=kerryman2008 /> is now designated as a [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]]<ref name=npws /> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner | url = https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | url = https://www.southernstar.ie/ | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | url = https://www.irishexaminer.com/ | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> byjt3bnwhrdz2rimpi2m1e0ra4xvat2 1273181 1273178 2025-07-08T21:58:17Z Marcas.oduinn 33120 1273181 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is inbhear caol tanaí é ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> suite i gContaetha [[Contae Chiarraí|Ciarraí]] (go formhór) agus [[Contae Chorcaí|Corcaí]] (san iardheisceart). Tá an t-inbhear timpeallaithe ag na leithinsí [[Uíbh Ráthach]] ó thuaidh agus [[Béarra]] ó dheas. Ag barr an inbhir tá an baile beag, [[An Neidín]]. Is gleann oighreach báite é an bá le buncharraig gaineamhchloiche deirge.<ref name=npwsSynopsis /> Tá go léir oileán beag ann, sa áireamh Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), is é go deimhin inbhear sáile,<ref name=osi /><ref name=irishtourism /> San aimsir a caitheadh, chuir na tiarnaí [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] a dtoill i bhfeidhmin order to retain fishing rights, and it was later retained by cartographers. <ref name=examiner /> Sa mheánaois, b'é a ainm ''Inbhear Scéine'', agus é an áit, dar le ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' den 11ú haois, ar tháinig an luath-lonnaitheoir [[Parthalán]] i dtír. == Tíreolaíocht Sreabhann An Ruachtach san Ribhéar isteach, díreach ag an áit a bhuaileann Uíbh Ráthach agus anand Béarra le chéile, taobh ó dheas den Neidín. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Broighill ag eitilt thar bhruach an Ríbhéir, le Sléibhte Dhún Ciaráin sa chúlra]] == Stair an dúlra '' Kenmare River and the surrounding areas are a sanctuary to wild salmon<ref name=independent2002 /> and a home to many other species, including narrow-mouthed whorl snail, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]] and [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]] agus go leor eile.<ref name=npwsSynopsis /> It is also the only known body of water in Ireland where [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> '' Rivers flowing into it, including An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]], have been known to be abundant in fish, in particular [[breac geal]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name=kerryman1994 /> and local fishermen communities put the blame on [[míol mara]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name=kerryman1994 /> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[feamainn]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> '' Approximately {{cvt | 5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Uíbh Ráthach, and to Sunda Baoi on the Béarra<ref name=kerryman2008 /> is now designated as a [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]]<ref name=npws /> which are "prime wildlife conservation areas in the country, considered to be important on a European as well as Irish level", even though the proposal to designate was initially opposed.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner | url = https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | url = https://www.southernstar.ie/ | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | url = https://www.irishexaminer.com/ | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 76x4eyl65gjn4g2trcfzugr1c1wv35j 1273189 1273181 2025-07-08T22:21:55Z Marcas.oduinn 33120 /* An Ribhéar */ 1273189 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is inbhear caol tanaí é ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> suite i gContaetha [[Contae Chiarraí|Ciarraí]] (go formhór) agus [[Contae Chorcaí|Corcaí]] (san iardheisceart). Tá an t-inbhear timpeallaithe ag na leithinsí [[Uíbh Ráthach]] ó thuaidh agus [[Béarra]] ó dheas. Ag barr an inbhir tá an baile beag, [[An Neidín]]. Is gleann oighreach báite é an bá le buncharraig gaineamhchloiche deirge.<ref name=npwsSynopsis /> Tá go léir oileán beag ann, sa áireamh Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), is é go deimhin inbhear sáile,<ref name=osi /><ref name=irishtourism /> San aimsir a caitheadh, chuir na tiarnaí [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] a dtoill i bhfeidhmin chun cearta iascaigh a choimeád, agus coinníodh an t-ainm ag cartagrafaithe. <ref name=examiner /> Sa mheánaois, b'é a ainm ''Inbhear Scéine'', agus é an áit, dar le ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' den 11ú haois, ar tháinig an luath-lonnaitheoir [[Parthalán]] i dtír. == Tíreolaíocht Sreabhann An Ruachtach san Ribhéar isteach, díreach ag an áit a bhuaileann Uíbh Ráthach agus anand Béarra le chéile, taobh ó dheas den Neidín. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Broighill ag eitilt thar bhruach an Ríbhéir, le Sléibhte Dhún Ciaráin sa chúlra]] == Stair an dúlra Is gnáthóg agus tearmainn fiadhúlra é An Ribhéar do [[bradán|bhradán]] fiáin<ref name=independent2002 /> agus go léir spéiceas eile, san áireamh seilide rinseach béalchaol, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]], [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]]? .<ref name=npwsSynopsis /> Tá ann go hiondúil i nÉirinn fosta [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> '' Rivers flowing into it, including An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]], have been known to be abundant in fish, in particular [[breac geal]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name=kerryman1994 /> and local fishermen communities put the blame on [[míol mara]] infestations caused by the operation of [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name=kerryman1994 /> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[feamainn]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> '' Approximately {{cvt | 5000|acre|ha|order=flip}} stretching from Kenmare to Lamb's Head on the Uíbh Ráthach, and to Sunda Baoi on the Béarra<ref name=kerryman2008 /> is now designated as a [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]]<ref name=npws /> which are "prime wildlife conservation areas in the country, even though the proposal was initially opposed.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner | url = https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | url = https://www.southernstar.ie/ | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | url = https://www.irishexaminer.com/ | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 6rrq88k2bmsu994wbrrg3o6muoft4l9 1273190 1273189 2025-07-08T22:29:44Z Marcas.oduinn 33120 /* An Ribhéar */ 1273190 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is inbhear caol tanaí é ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> suite i gContaetha [[Contae Chiarraí|Ciarraí]] (go formhór) agus [[Contae Chorcaí|Corcaí]] (san iardheisceart). Tá an t-inbhear timpeallaithe ag na leithinsí [[Uíbh Ráthach]] ó thuaidh agus [[Béarra]] ó dheas. Ag barr an inbhir tá an baile beag, [[An Neidín]]. Is gleann oighreach báite é an bá le buncharraig gaineamhchloiche deirge.<ref name=npwsSynopsis /> Tá go léir oileán beag ann, sa áireamh Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), is é go deimhin inbhear sáile,<ref name=osi /><ref name=irishtourism /> San aimsir a caitheadh, chuir na tiarnaí [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] a dtoill i bhfeidhmin chun cearta iascaigh a choimeád, agus coinníodh an t-ainm ag cartagrafaithe. <ref name=examiner /> Sa mheánaois, b'é a ainm ''Inbhear Scéine'', agus é an áit, dar le ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' den 11ú haois, ar tháinig an luath-lonnaitheoir [[Parthalán]] i dtír. == Tíreolaíocht Sreabhann An Ruachtach san Ribhéar isteach, díreach ag an áit a bhuaileann Uíbh Ráthach agus anand Béarra le chéile, taobh ó dheas den Neidín. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Broighill ag eitilt thar bhruach an Ríbhéir, le Sléibhte Dhún Ciaráin sa chúlra]] == Stair an dúlra Is gnáthóg agus tearmainn fiadhúlra é An Ribhéar do [[bradán|bhradán]] fiáin<ref name=independent2002 /> agus go léir spéiceas eile, san áireamh seilide rinseach béalchaol, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]], [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]]? .<ref name=npwsSynopsis /> Tá ann go hiondúil i nÉirinn fosta [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> '' Rivers flowing into it, including An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]], have been known to be abundant in fish, in particular [[breac geal]]. A decline in fish numbers was observed in the mid 1990s,<ref name=kerryman1994 /> and local fishing communities blamed on [[míol mara]] infestations from [[Aquaculture of salmonids | salmon farms]].<ref name=kerryman1994 /> Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[feamainn]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> Rinneadh [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]] de thailte le hachar {{cvt | 5000|acre|ha | order=flip|abbr=on}}, ag síneadh ó Cheann an Uain ar Uíbh Ráthach, tríd An Neidín go dtí Sunda Baoi ar an mBéarra.<ref name=kerryman2008 /> <ref name=npws /> cé go rabhthar ina choinne i dtosach báire.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner | url = https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | url = https://www.southernstar.ie/ | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | url = https://www.irishexaminer.com/ | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> nklckj7x3rq9r4you6kzm9gro89z1qv 1273191 1273190 2025-07-08T22:41:36Z Marcas.oduinn 33120 1273191 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is inbhear caol tanaí é ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> suite i gContaetha [[Contae Chiarraí|Ciarraí]] (go formhór) agus [[Contae Chorcaí|Corcaí]] (san iardheisceart). Tá an t-inbhear timpeallaithe ag na leithinsí [[Uíbh Ráthach]] ó thuaidh agus [[Béarra]] ó dheas. Ag barr an inbhir tá an baile beag, [[An Neidín]]. Is gleann oighreach báite é an bá le buncharraig gaineamhchloiche deirge.<ref name=npwsSynopsis /> Tá go léir oileán beag ann, sa áireamh Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), is é go deimhin inbhear sáile,<ref name=osi /><ref name=irishtourism /> San aimsir a caitheadh, chuir na tiarnaí [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] a dtoill i bhfeidhmin chun cearta iascaigh a choimeád, agus coinníodh an t-ainm ag cartagrafaithe. <ref name=examiner /> Sa mheánaois, b'é a ainm ''Inbhear Scéine'', agus é an áit, dar le ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' den 11ú haois, ar tháinig an luath-lonnaitheoir [[Parthalán]] i dtír. == Tíreolaíocht Sreabhann An Ruachtach san Ribhéar isteach, díreach ag an áit a bhuaileann Uíbh Ráthach agus anand Béarra le chéile, taobh ó dheas den Neidín. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Broighill ag eitilt thar bhruach an Ríbhéir, le Sléibhte Dhún Ciaráin sa chúlra]] == Stair an dúlra Is gnáthóg agus tearmainn fiadhúlra é An Ribhéar do [[bradán|bhradán]] fiáin<ref name=independent2002 /> agus go léir spéiceas eile, san áireamh seilide rinseach béalchaol, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]], [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]]? .<ref name=npwsSynopsis /> Tá ann go hiondúil i nÉirinn fosta [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> Bhí éisc (go háirithe [[breac geal]]) go flúirseach tráth sna haibhne a sheachadadh san Inbhear isteach, san áireamh An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]]. Tugadh faoi deara, i lár na 1990í, laghdú i líon na n-iasc.<ref name=kerryman1994 /> Chuir lucht iascaigh áitiúl an locht ar fhoirgeacht [[míol mara|míolta mara]] ó [[dobharshaothrú salmainidí|fheirmeacha bradán]].<ref name=kerryman1994 /> '' Further objections against the establishment of new farms were raised in the early 2000s.<ref name=examiner2001 /> Local residents have also been protesting against [[feamainn]] harvesting in the bay.<ref name=kerryman2023 /> Rinneadh [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]] de thailte le hachar {{cvt | 5000|acre|ha | order=flip|abbr=on}}, ag síneadh ó Cheann an Uain ar Uíbh Ráthach, tríd An Neidín go dtí Sunda Baoi ar an mBéarra.<ref name=kerryman2008 /> <ref name=npws /> cé go rabhthar ina choinne i dtosach báire.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner | url = https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | url = https://www.southernstar.ie/ | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | url = https://www.irishexaminer.com/ | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 0h6pbe0do2yw9r1qqirux38ffyyqd2q 1273193 1273191 2025-07-08T22:45:30Z Marcas.oduinn 33120 1273193 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is inbhear caol tanaí é ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> suite i gContaetha [[Contae Chiarraí|Ciarraí]] (go formhór) agus [[Contae Chorcaí|Corcaí]] (san iardheisceart). Tá an t-inbhear timpeallaithe ag na leithinsí [[Uíbh Ráthach]] ó thuaidh agus [[Béarra]] ó dheas. Ag barr an inbhir tá an baile beag, [[An Neidín]]. Is gleann oighreach báite é an bá le buncharraig gaineamhchloiche deirge.<ref name=npwsSynopsis /> Tá go léir oileán beag ann, sa áireamh Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), is é go deimhin inbhear sáile,<ref name=osi /><ref name=irishtourism /> San aimsir a caitheadh, chuir na tiarnaí [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] a dtoill i bhfeidhmin chun cearta iascaigh a choimeád, agus coinníodh an t-ainm ag cartagrafaithe. <ref name=examiner /> Sa mheánaois, b'é a ainm ''Inbhear Scéine'', agus é an áit, dar le ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' den 11ú haois, ar tháinig an luath-lonnaitheoir [[Parthalán]] i dtír. == Tíreolaíocht Sreabhann An Ruachtach san Ribhéar isteach, díreach ag an áit a bhuaileann Uíbh Ráthach agus anand Béarra le chéile, taobh ó dheas den Neidín. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Broighill ag eitilt thar bhruach an Ríbhéir, le Sléibhte Dhún Ciaráin sa chúlra]] == Stair an dúlra Is gnáthóg agus tearmainn fiadhúlra é An Ribhéar do [[bradán|bhradán]] fiáin<ref name=independent2002 /> agus go léir spéiceas eile, san áireamh seilide rinseach béalchaol, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]], [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]]? .<ref name=npwsSynopsis /> Tá ann go hiondúil i nÉirinn fosta [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> Bhí éisc (go háirithe [[breac geal]]) go flúirseach tráth sna haibhne a sheachadadh san Inbhear isteach, san áireamh An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]]. Tugadh faoi deara, i lár na 1990í, laghdú i líon na n-iasc.<ref name=kerryman1994 /> Chuir lucht iascaigh áitiúl an locht ar fhoirgeacht [[míol mara|míolta mara]] ó [[dobharshaothrú salmainidí|fheirmeacha bradán]].<ref name=kerryman1994 /> Bhóthar i gcoinne tuilleadh feirmeacha sna 2000í,<ref name=examiner2001 />chomh maith le bailiúchán [[feamainn]]e sna 2020í.<ref name=kerryman2023 /> Rinneadh [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]] de thailte le hachar {{cvt | 5000|acre|ha | order=flip|abbr=on}}, ag síneadh ó Cheann an Uain ar Uíbh Ráthach, tríd An Neidín go dtí Sunda Baoi ar an mBéarra.<ref name=kerryman2008 /> <ref name=npws /> cé go rabhthar ina choinne i dtosach báire.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner | url = https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | url = https://www.southernstar.ie/ | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | url = https://www.irishexaminer.com/ | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> mts2pwpbehkso5hhcaygwa9blr9oxjl 1273194 1273193 2025-07-08T22:45:42Z Marcas.oduinn 33120 1273194 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+ # ''[[:en:Kenmare River|Kenmare River]]'' - [[An Ribhéar]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> cilbog3ha0541yzkeqx6ru64bt6dkxc 1273198 1273194 2025-07-08T22:50:16Z Marcas.oduinn 33120 /* Ceanntásc */ 1273198 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> rzpomr9th2ymyt0mvamsah96vw273a8 1273199 1273198 2025-07-08T22:50:54Z Marcas.oduinn 33120 /* Ceanntásc */ 1273199 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 89xgpk1jaazonofaaod2b7u06fdp8qb 1273218 1273199 2025-07-09T06:31:19Z Marcas.oduinn 33120 /* Ceanntásc */ 1273218 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] == Uiscebhealaí Éireann == '' ''' Uiscebhealaí Éireann ''' ({{lang-en|Waterways Ireland}}; [[An Ultais]]: ''Watterweys Airlann'') is one of the six [[all-Ireland]] [[An Chomhairle Aireachta Thuaidh-Theas]] established under the [[Comhaontú Aoine an Chéasta]] in 1999.<ref name=irishtimes2021 /> '' It is responsible for the management, maintenance, development, and restoration of inland navigable waterways primarily for recreational purposes. Included as inland waterways are: * [[An tSionainn]]. * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[An Éirne]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Bhearú]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[An Chanáil Ríoga]] '' Waterways Ireland has its headquarters in [[Enniskillen]], Northern Ireland, and regional offices in [[Carrick-on-Shannon]], Dublin, and [[Scarriff]] in the Republic of Ireland. '' The Waterways Ireland Visitor Centre is located at 2 Grand Canal Quay, Ringsend, Dublin. The building was constructed on the waters of the inner basin of [[Grand Canal Dock]]. == Gailearaí [[Íomhá:Waterways Ireland Signpost.jpg|thumb|Waterways Ireland signpost alongside the [[Royal Canal]] upon entering [[Maynooth]] in [[County Kildare]]]] [[Íomhá:Daewoo digger.jpg|thumb|Waterways Ireland [[Daewoo]] Solar 150LC-V [[crawler excavator]], used for [[canal]] maintenance.]] == Féach freisin * [[Rivers of Ireland]] * [[Canals of Ireland]] == Tagairtí {{reflist | refs = }} {{síol-tír-ie}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 8kwf1qtmtd672s6w54hv8ilj9e30m0v 1273219 1273218 2025-07-09T06:55:41Z Marcas.oduinn 33120 /* Uiscebhealaí Éireann */ 1273219 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] == Uiscebhealaí Éireann == '' ''' Uiscebhealaí Éireann ''' ({{lang-en|Waterways Ireland}}; [[An Ultais]]: ''Watterweys Airlann'') is one of the six [[all-Ireland]] [[An Chomhairle Aireachta Thuaidh-Theas]] established under the [[Comhaontú Aoine an Chéasta]] sa bhliain 1999.<ref name=irishtimes2021 /> '' It is responsible for the management, maintenance, development, and restoration of inland navigable waterways primarily for recreational purposes. Included as inland waterways are: * [[An tSionainn]]. * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[An Éirne]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Bhearú]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[An Chanáil Ríoga]] '' Uiscebhealaí Éireann has its headquarters i n[[Inis Ceithleann]], sa [[Tuaisceart Éireann|Tuaisceart]], and regional offices i m[[Baile Átha Cliath]], [[Cora Droma Rúisc]] agus [[An Scairbh]] sa [[Poblacht Éireann|Phoblacht]]. '' The Ionad Cuairteoirí Uiscebhealaí Éireann is located at 2 Grand Canal Quay, [[An Rinn]], BÁC. The building was constructed on the waters of the inner basin of [[Duga na Canálach Móire]]. == Gailearaí [[Íomhá:Waterways Ireland Signpost.jpg|thumb|'' Waterways Ireland signpost alongside the [[Royal Canal]] upon entering [[Maynooth]] in [[Contae Chill Dara]]]] [[Íomhá:Daewoo digger.jpg|thumb|'' Waterways Ireland [[Daewoo]] Solar 150LC-V [[crawler excavator]], used for [[canáil]] maintenance.]] == Féach freisin * [[Rivers of Ireland]] * [[Canals of Ireland]] == Tagairtí {{reflist | refs = }} {{síol-tír-ie}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> gkwrnmamwxlxuasl0l879pp1kyvoi2g 1273221 1273219 2025-07-09T07:18:57Z Marcas.oduinn 33120 /* Uiscebhealaí Éireann */ 1273221 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] == Uiscebhealaí Éireann == '' ''' Uiscebhealaí Éireann ''' ({{lang-en|Waterways Ireland}}; [[An Ultais]]: ''Watterweys Airlann'') is one of the six [[all-Ireland]] [[An Chomhairle Aireachta Thuaidh-Theas]] established under the [[Comhaontú Aoine an Chéasta]] sa bhliain 1999.<ref name=irishtimes2021 /> '' It is responsible for the management, maintenance, development and restoration of inland navigable waterways primarily for recreational purposes. Included as uiscebhealaí intíre are: * [[An tSionainn]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[An Éirne]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Bhearú]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[An Chanáil Ríoga]] Tá ceanncheathrú Uiscebhealaí Éireann suite i n[[Inis Ceithleann]] sa [[Tuaisceart Éireann|Tuaisceart]], agus le hoifigí réigiúnacha i m[[Baile Átha Cliath]], [[Cora Droma Rúisc]] agus [[An Scairbh]] sa [[Poblacht Éireann|Phoblacht]]. Tá Ionad Cuairteoirí Uiscebhealaí Éireann suite ag Cé na Canálach Móire, [[An Rinn]], BÁC. Tógadh an foirgneamh insan cuan laistigh de {{h|Duga na Canálach Móire}}. == Gailearaí [[Íomhá:Waterways Ireland Signpost.jpg | thumb | Cuaille eolais Uiscebhealach Éireann in aice leis an gCanáil Ríoga ag [[Maigh Nuad]], [[Contae Chill Dara]]]] [[Íomhá:Daewoo digger.jpg | thumb | Tochaltóir snámhaíola ([[Daewoo]] Solar 150LC-V) le hUiscebhealach Éireann, úsáidte i gcomhair cothabháil [[canáil|canálach]]]] == Féach freisin * [[Aibhneacha na hÉireann]] ** [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] * [[Canálacha na hÉireann]] ** [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=irishtimes2021>{{cite news | sloinne = O'Brien | ainm = Tim | teideal = Waterways Ireland plans to sell Grand Canal graving docks |url=https://www.irishtimes.com/news/ireland/irish-news/waterways-ireland-plans-to-sell-grand-canal-graving-docks-1.4484452 | work = The Irish Times | dáta = 2021-02-14 | dátarochtana = 2022-01-02}}</ref> }} {{síol-tír-ie}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 0h0hbk6qyykkjzk4to3ozi9hs6v397t 1273222 1273221 2025-07-09T07:22:12Z Marcas.oduinn 33120 /* Ceanntásc */ 1273222 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Uiscebhealaí Éireann == '' ''' Uiscebhealaí Éireann ''' ({{lang-en|Waterways Ireland}}; [[An Ultais]]: ''Watterweys Airlann'') is one of the six [[all-Ireland]] [[An Chomhairle Aireachta Thuaidh-Theas]] established under the [[Comhaontú Aoine an Chéasta]] sa bhliain 1999.<ref name=irishtimes2021 /> '' It is responsible for the management, maintenance, development and restoration of inland navigable waterways primarily for recreational purposes. Included as uiscebhealaí intíre are: * [[An tSionainn]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[An Éirne]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Bhearú]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[An Chanáil Ríoga]] Tá ceanncheathrú Uiscebhealaí Éireann suite i n[[Inis Ceithleann]] sa [[Tuaisceart Éireann|Tuaisceart]], agus le hoifigí réigiúnacha i m[[Baile Átha Cliath]], [[Cora Droma Rúisc]] agus [[An Scairbh]] sa [[Poblacht Éireann|Phoblacht]]. Tá Ionad Cuairteoirí Uiscebhealaí Éireann suite ag Cé na Canálach Móire, [[An Rinn]], BÁC. Tógadh an foirgneamh insan cuan laistigh de {{h|Duga na Canálach Móire}}. == Gailearaí [[Íomhá:Waterways Ireland Signpost.jpg | thumb | Cuaille eolais Uiscebhealach Éireann in aice leis an gCanáil Ríoga ag [[Maigh Nuad]], [[Contae Chill Dara]]]] [[Íomhá:Daewoo digger.jpg | thumb | Tochaltóir snámhaíola ([[Daewoo]] Solar 150LC-V) le hUiscebhealach Éireann, úsáidte i gcomhair cothabháil [[canáil|canálach]]]] == Féach freisin * [[Aibhneacha na hÉireann]] ** [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] * [[Canálacha na hÉireann]] ** [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=irishtimes2021>{{cite news | sloinne = O'Brien | ainm = Tim | teideal = Waterways Ireland plans to sell Grand Canal graving docks |url=https://www.irishtimes.com/news/ireland/irish-news/waterways-ireland-plans-to-sell-grand-canal-graving-docks-1.4484452 | work = The Irish Times | dáta = 2021-02-14 | dátarochtana = 2022-01-02}}</ref> }} {{síol-tír-ie}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> kky096yl6rcbuhzm5isb7brbrmc4s01 1273223 1273222 2025-07-09T07:22:52Z Marcas.oduinn 33120 /* Uiscebhealaí Éireann */ 1273223 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Uiscebhealaí Éireann == '' ''' Uiscebhealaí Éireann ''' ({{lang-en|Waterways Ireland}}; [[An Ultais]]: ''Watterweys Airlann'') is one of the six [[all-Ireland]] [[An Chomhairle Aireachta Thuaidh-Theas]] established under the [[Comhaontú Aoine an Chéasta]] sa bhliain 1999.<ref name=irishtimes2021 /> '' It is responsible for the management, maintenance, development and restoration of inland navigable waterways primarily for recreational purposes. Included as uiscebhealaí intíre are: * [[An tSionainn]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[An Éirne]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Bhearú]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[An Chanáil Ríoga]] Tá ceanncheathrú Uiscebhealaí Éireann suite i n[[Inis Ceithleann]] sa [[Tuaisceart Éireann|Tuaisceart]], agus le hoifigí réigiúnacha i m[[Baile Átha Cliath]], [[Cora Droma Rúisc]] agus [[An Scairbh]] sa [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]]. Tá Ionad Cuairteoirí Uiscebhealaí Éireann suite ag Cé na Canálach Móire, [[An Rinn]], BÁC. Tógadh an foirgneamh insan cuan laistigh de {{h|Duga na Canálach Móire}}. == Gailearaí [[Íomhá:Waterways Ireland Signpost.jpg | thumb | Cuaille eolais Uiscebhealach Éireann in aice leis an gCanáil Ríoga ag [[Maigh Nuad]], [[Contae Chill Dara]]]] [[Íomhá:Daewoo digger.jpg | thumb | Tochaltóir snámhaíola ([[Daewoo]] Solar 150LC-V) le hUiscebhealach Éireann, úsáidte i gcomhair cothabháil [[canáil|canálach]]]] == Féach freisin * [[Aibhneacha na hÉireann]] ** [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] * [[Canálacha na hÉireann]] ** [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=irishtimes2021>{{cite news | sloinne = O'Brien | ainm = Tim | teideal = Waterways Ireland plans to sell Grand Canal graving docks |url=https://www.irishtimes.com/news/ireland/irish-news/waterways-ireland-plans-to-sell-grand-canal-graving-docks-1.4484452 | work = The Irish Times | dáta = 2021-02-14 | dátarochtana = 2022-01-02}}</ref> }} {{síol-tír-ie}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 8w055jb7i14tb0g5tytg3nvnwh44ue7 1273225 1273223 2025-07-09T07:33:14Z Marcas.oduinn 33120 /* Uiscebhealaí Éireann */ 1273225 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Uiscebhealaí Éireann == Bunaíodh ''' Uiscebhealaí Éireann ''' ({{lang-en|Waterways Ireland}}; [[An Ultais]]: ''Watterweys Airlann'') sa bhliain 1999 faoi {{h|Comhaontú Aoine an Chéasta}}, ceann desna sé [[An Chomhairle Aireachta Thuaidh-Theas|Comhlacht Forfheidhmithe Thuaidh/Theas]] .<ref name=irishtimes2021 /> '' It is responsible for the management, maintenance, development and restoration of inland navigable waterways primarily for recreational purposes. Included as uiscebhealaí intíre are: * [[An tSionainn]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[An Éirne]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Bhearú]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[An Chanáil Ríoga]] Tá ceanncheathrú Uiscebhealaí Éireann suite i n[[Inis Ceithleann]] sa [[Tuaisceart Éireann|Tuaisceart]], agus le hoifigí réigiúnacha i m[[Baile Átha Cliath]], [[Cora Droma Rúisc]] agus [[An Scairbh]] sa [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]]. Tá Ionad Cuairteoirí Uiscebhealaí Éireann suite ag Cé na Canálach Móire, [[An Rinn]], BÁC. Tógadh an foirgneamh insan cuan laistigh de {{h|Duga na Canálach Móire}}. == Gailearaí [[Íomhá:Waterways Ireland Signpost.jpg | thumb | Cuaille eolais Uiscebhealach Éireann in aice leis an gCanáil Ríoga ag [[Maigh Nuad]], [[Contae Chill Dara]]]] [[Íomhá:Daewoo digger.jpg | thumb | Tochaltóir snámhaíola ([[Daewoo]] Solar 150LC-V) le hUiscebhealach Éireann, úsáidte i gcomhair cothabháil [[canáil|canálach]]]] == Féach freisin * [[Aibhneacha na hÉireann]] ** [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] * [[Canálacha na hÉireann]] ** [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=irishtimes2021>{{cite news | sloinne = O'Brien | ainm = Tim | teideal = Waterways Ireland plans to sell Grand Canal graving docks |url=https://www.irishtimes.com/news/ireland/irish-news/waterways-ireland-plans-to-sell-grand-canal-graving-docks-1.4484452 | work = The Irish Times | dáta = 2021-02-14 | dátarochtana = 2022-01-02}}</ref> }} {{síol-tír-ie}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> p926ztqxvraoscrcaqn77mhh1fytmvx 1273226 1273225 2025-07-09T07:38:12Z Marcas.oduinn 33120 /* Uiscebhealaí Éireann */ 1273226 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Uiscebhealaí Éireann == Bunaíodh ''' Uiscebhealaí Éireann ''' ({{lang-en|Waterways Ireland}}; [[An Ultais]]: ''Watterweys Airlann'') sa bhliain 1999 faoi {{h|Comhaontú Aoine an Chéasta}}, ceann desna sé [[An Chomhairle Aireachta Thuaidh-Theas|Comhlacht Forfheidhmithe Thuaidh/Theas]] .<ref name=irishtimes2021 /> Tá sé freagrach as bainistíocht, cothabháil, forbairt agus athchóiriú uiscebhealaí intíre inseolta, go príomha le haghaidh áineasa. I measc na uiscebhealaí intíre faoina fhreagracht, tá a leanas: * [[An tSionainn]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[An Éirne]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Bhearú]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[An Chanáil Ríoga]] Tá ceanncheathrú Uiscebhealaí Éireann suite i n[[Inis Ceithleann]] sa [[Tuaisceart Éireann|Tuaisceart]], agus le hoifigí réigiúnacha i m[[Baile Átha Cliath]], [[Cora Droma Rúisc]] agus [[An Scairbh]] sa [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]]. Tá Ionad Cuairteoirí Uiscebhealaí Éireann suite ag Cé na Canálach Móire, [[An Rinn]], BÁC. Tógadh an foirgneamh insan cuan laistigh de {{h|Duga na Canálach Móire}}. == Gailearaí [[Íomhá:Waterways Ireland Signpost.jpg | thumb | Cuaille eolais Uiscebhealach Éireann in aice leis an gCanáil Ríoga ag [[Maigh Nuad]], [[Contae Chill Dara]]]] [[Íomhá:Daewoo digger.jpg | thumb | Tochaltóir snámhaíola ([[Daewoo]] Solar 150LC-V) le hUiscebhealach Éireann, úsáidte i gcomhair cothabháil [[canáil|canálach]]]] == Féach freisin * [[Aibhneacha na hÉireann]] ** [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] * [[Canálacha na hÉireann]] ** [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=irishtimes2021>{{cite news | sloinne = O'Brien | ainm = Tim | teideal = Waterways Ireland plans to sell Grand Canal graving docks |url=https://www.irishtimes.com/news/ireland/irish-news/waterways-ireland-plans-to-sell-grand-canal-graving-docks-1.4484452 | work = The Irish Times | dáta = 2021-02-14 | dátarochtana = 2022-01-02}}</ref> }} {{síol-tír-ie}} == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> kerr9pdm2iynpdg685orrlxaq0xlvaj 1273227 1273226 2025-07-09T07:38:52Z Marcas.oduinn 33120 1273227 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] # ''[[:en:Waterways Ireland|Waterways Ireland]]'' - [[Uiscebhealaí Éireann]] #* [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 5tiuff3hvlbm6i6q9on01iid2w7tzjw 1273232 1273227 2025-07-09T07:42:28Z Marcas.oduinn 33120 /* Ceanntásc */ 1273232 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 2zgnle061fcr4pplb6jz3py7yr7ufp8 1273233 1273232 2025-07-09T07:46:11Z Marcas.oduinn 33120 /* Ceanntásc */ 1273233 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Liosta Canálacha na hÉireann == :''This article covers the whole of [[Ireland]], that is, covering both the [[Republic of Ireland]] and [[Northern Ireland]]'' {{Use dmy dates|date=December 2016}} {{Use Irish English|date=December 2016}} == Canálacha inseolta *[[Shannon hydroelectric scheme|Ardnacrusha Canal]] * [[An Chanáil Mhór]] *[[Jamestown Canal]] *[[Lecarrow Canal]] *Newry Ship Canal * [[An Chanáil Ríoga]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] *[[Tralee Ship Canal]] * Barrow Navigation ==Derelict canals *[[Athlone Canal]] *[[Ballinasloe]] Canal *[[Boyne Navigation]] *[[Duncormick#History|Bridgetown]] Canal *[[Broharris Canal]] *[[Coalisland Canal]] (Tyrone Navigation) *[[Cong Canal]] (Dry Canal) *[[Dukart's Canal]] *[[Galway#Transport|Eglinton Canal]] *[[Lacy's Canal]] *Lismore Canal *[[Kilkenny Canal]] *[[Killaloe, County Clare|Killaloe]] Canal & Plassey–Errina Canal *[[Lagan Canal]] (Lagan Navigation) *[[Newry Canal]] *[[Limerick#Waterway transport|Park Canal]] *[[Strabane Canal]] *[[Ulster Canal]] ==See also ===Navigable rivers *[[River Barrow|Barrow]] Navigation *Lower [[River Bann|Bann]] Navigation *[[River Foyle]] *[[River Lagan]] *Lee Navigation *Munster Blackwater & Bride Navigation *[[River Shannon|Shannon]] Navigation *[[River Slaney|Slaney]] Navigation *Suck Navigation *[[River Suir|Suir]] Navigation *[[Rivers of Ireland]] *[[List of rivers of Ireland]] ==External links * Eglington Canal - Galway City (River Corrib) [http://irishwaterwayshistory.com/abandoned-or-little-used-irish-waterways/waterways-of-the-west/the-eglinton-canal-in-galway/] * Waterways of Galway [http://www.galway.net/galwayguide/history/waterways/] [[Category:Canals in Ireland| ]] [[Category:Canals in Northern Ireland| ]] [[Category:Lists of canals by country|Ireland]] [[Category:Ireland transport-related lists|Canals]] [[Category:Lists of buildings and structures in Ireland|Canals]] [[Category:Lists of landforms of Ireland|Canals]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 8sh4trmqi5wa8ntthgek36e5wdmakfh 1273237 1273233 2025-07-09T07:51:26Z Marcas.oduinn 33120 /* Liosta Canálacha na hÉireann */ 1273237 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Liosta Canálacha na hÉireann == Réamhrá == Canálacha inseolta * [[Scéim Hidrileictreach na Sionainne|Canáil Ardnacrusha]] * [[An Chanáil Mhór]] *[[Canáil Jamestown Canal]] *[[Canáil Lecarrow *Canáil Newry Ship * [[An Chanáil Ríoga]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] *[[Canáil Tralee Ship]] * Barrow Navigation == Canálacha tréigthe *[[Canáil Athlone]] *[[Canáil Ballinasloe]] *[[Canáil Boyne Navigation]] *[[Duncormick#History|Canáil Bridgetown]] *[[Canáil Broharris]] *[[Canáil Coalisland]] (Tyrone Navigation) *[[Canáil Cong Canal]] (dry canal) *[[Canáil Dukart's]] *[[Galway#Transport|Canáil Eglinton]] *[[Canáil Lacy's]] *Canáil Lismore *[[Canáil Kilkenny]] *[[Killaloe, County Clare|Canáil Killaloe]] & Canáil Plassey–Errina *[[Canáil Lagan]] (Lagan Navigation) *[[Canáil Newry]] *[[Limerick#Waterway transport|Canáil Park]] *[[Canáil Strabane ]] *[[Canáil Ulster]] ==See also ===Navigable rivers *[[River Barrow|Barrow]] Navigation *Lower [[River Bann|Bann]] Navigation *[[River Foyle]] *[[River Lagan]] *Lee Navigation *Munster Blackwater & Bride Navigation *[[River Shannon|Shannon]] Navigation *[[River Slaney|Slaney]] Navigation *Suck Navigation *[[River Suir|Suir]] Navigation *[[Rivers of Ireland]] *[[List of rivers of Ireland]] ==External links * Eglington Canal - Galway City (River Corrib) [http://irishwaterwayshistory.com/abandoned-or-little-used-irish-waterways/waterways-of-the-west/the-eglinton-canal-in-galway/] * Waterways of Galway [http://www.galway.net/galwayguide/history/waterways/] [[Category:Canals in Ireland| ]] [[Category:Canals in Northern Ireland| ]] [[Category:Lists of canals by country|Ireland]] [[Category:Ireland transport-related lists|Canals]] [[Category:Lists of buildings and structures in Ireland|Canals]] [[Category:Lists of landforms of Ireland|Canals]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 0905u4icv11g2q0gkznhzspwffyf1og 1273240 1273237 2025-07-09T08:01:43Z Marcas.oduinn 33120 /* Liosta Canálacha na hÉireann */ 1273240 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Liosta Canálacha na hÉireann == Réamhrá == Canálacha inseolta * [[Scéim Hidrileictreach na Sionainne|Canáil Ardnacrusha]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[Canáil Chill Srianáin]] * [[Canáil na Leithcheathrún]] * Longchanáil [[an tIúir|an Iúir]] * [[An Chanáil Ríoga]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[Longchanáil Thrá Lí]] * Loingseoireacht [[An Bhearú|Na Bearú]] == Canálacha tréigthe * Canáil {{h|Baile Átha Luain}} * Canáil Ballinasloe * Canáil Boyne Navigation]] *[[Duncormick#History|Canáil Bridgetown]] * Canáil Broharris *[[Canáil Coalisland]] (Tyrone Navigation) * Canáil Cong Canal]] (dry canal) * Canáil Dukart * Galway#Transport|Canáil Eglinton]] * Canáil Lacy * Canáil Lismore * Canáil Kilkenny * Canáil Killaloe & Canáil Plassey–Errina * Canáil Lagan * Canáil Newry * Canáil Park]] * Canáil Strabane * Canáil Ulster == Féach freisin * [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] === Aibhneacha inseolta *[[River Barrow|Barrow]] Navigation *Lower [[River Bann|Bann]] Navigation *[[River Foyle]] *[[River Lagan]] *Lee Navigation *Munster Blackwater & Bride Navigation *[[River Shannon|Shannon]] Navigation *[[River Slaney|Slaney]] Navigation *Suck Navigation *[[River Suir|Suir]] Navigation ==External links * Eglington Canal - Galway City (River Corrib) [http://irishwaterwayshistory.com/abandoned-or-little-used-irish-waterways/waterways-of-the-west/the-eglinton-canal-in-galway/] * Waterways of Galway [http://www.galway.net/galwayguide/history/waterways/] [[Category:Canals in Ireland| ]] [[Category:Canals in Northern Ireland| ]] [[Category:Lists of canals by country|Ireland]] [[Category:Ireland transport-related lists|Canals]] [[Category:Lists of buildings and structures in Ireland|Canals]] [[Category:Lists of landforms of Ireland|Canals]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> hvdv2zv8a1z3dbn3s9kj0x1h3hx6edn 1273241 1273240 2025-07-09T08:19:30Z Marcas.oduinn 33120 /* Liosta Canálacha na hÉireann */ 1273241 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Liosta Canálacha na hÉireann == Réamhrá == Canálacha inseolta * [[Scéim Hidrileictreach na Sionainne|Canáil Ardnacrusha]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[Canáil Chill Srianáin]] * [[Canáil na Leithcheathrún]] * Longchanáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * [[An Chanáil Ríoga]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[Longchanáil Thrá Lí]] * Loingseoireacht [[An Bhearú|Na Bearú]] == Canálacha tréigthe * Canáil {{h|Baile Átha Luain}} * Canáil Ballinasloe * Canáil Boyne Navigation *[[Duncormick#History|Canáil Bridgetown]] * Canáil Broharris * Canáil Coalisland * Canáil Cong * Canáil Dukart * Canáil Eglinton * Canáil Lacy * Canáil Lismore * Canáil Kilkenny * Canáil Killaloe * Canáil Lagan * Canáil Newry * Canáil Park * Canáil Strabane * Canáil Ulster == Féach freisin * [[Uiscebhealaí Éireann]] * [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] === Aibhneacha inseolta * [[An Bhearú]] * [[An Nhanna]] Íochtair * [[An Feabhal]] * [[Abhainn an Lagáin]] * An Laoi * [[An Abhainn Mhór]] * [[An tSionainn]] * [[An tSláine]] * [[An tSuca]] * [[An tSiúir]] [[Catagóir:Canals in Ireland| ]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> nupaiddt68nozebfkksfjl1gtcgtwdc 1273249 1273241 2025-07-09T09:41:24Z Marcas.oduinn 33120 /* Liosta Canálacha na hÉireann */ 1273249 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Liosta Canálacha na hÉireann == Réamhrá == Canálacha inseolta * [[Scéim Hidrileictreach na Sionainne|Canáil Ardnacrusha]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[Canáil Chill Srianáin]] * [[Canáil na Leithcheathrún]] * Longchanáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * [[An Chanáil Ríoga]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[Longchanáil Thrá Lí]] * Loingseoireacht [[An Bhearú|Na Bearú]] == Canálacha tréigthe * Canáil {{h|Baile Átha Luain}} * Canáil {{h|Béal Átha na Sluaighe}} * Canáil [[An Bhóinn|na Bóinne]] *[[Duncormick#History|Canáil Bridgetown]] * Canáil Broharris * Canáil Coalisland * Canáil Cong * Canáil Dukart * Canáil Eglinton * Canáil Lacy * Canáil Lismore * Canáil Kilkenny * Canáil Killaloe * Canáil Lagan * Canáil Newry * Canáil Park * Canáil Strabane * Canáil Ulster == Féach freisin * [[Uiscebhealaí Éireann]] * [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] === Aibhneacha inseolta * [[An Bhearú]] * [[An Nhanna]] Íochtair * [[An Feabhal]] * [[Abhainn an Lagáin]] * An Laoi * [[An Abhainn Mhór]] * [[An tSionainn]] * [[An tSláine]] * [[An tSuca]] * [[An tSiúir]] [[Catagóir:Canals in Ireland| ]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 0zvy4xros1lx2g4mqeizocrhormxv80 1273256 1273249 2025-07-09T10:19:54Z Marcas.oduinn 33120 1273256 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Liosta Canálacha na hÉireann == Réamhrá == Canálacha inseolta * [[Scéim Hidrileictreach na Sionainne|Canáil Ardnacrusha]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[Canáil Chill Srianáin]] * [[Canáil na Leithcheathrún]] * Longchanáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * [[An Chanáil Ríoga]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[Longchanáil Thrá Lí]] * Loingseoireacht [[An Bhearú|Na Bearú]] == Canálacha tréigthe * Canáil {{h|Baile Átha Luain}} * Canáil {{h|Béal Átha na Sluaighe}} * Canáil [[An Bhóinn|na Bóinne]] *[[Duncormick#History|Canáil Bridgetown]] * Canáil ''Broharris * Canáil Oileán an Ghuail * Canáil {{h|Conga}} * Canáil ''Dukart * Canáil ''Eglinton * Canáil ''Lacy * Canáil Lagan * Canáil [[Lios Mór|Leasa Móire]] * Canáil {{h|Cill Chainnigh}} * Canáil {{h|Cill Dalua}} * Canáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * Canáil na Páirce * Canáil [[An Srath Bán|an tSratha Bháin]] * Canáil na hUladh == Féach freisin * [[Uiscebhealaí Éireann]] * [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] === Aibhneacha inseolta * [[An Bhearú]] * [[An Nhanna]] Íochtair * [[An Feabhal]] * [[Abhainn an Lagáin]] * An Laoi * [[An Abhainn Mhór]] * [[An tSionainn]] * [[An tSláine]] * [[An tSuca]] * [[An tSiúir]] [[Catagóir:Canals in Ireland| ]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 28nzqbby9vcd11skvoym2y3qe09o04c 1273257 1273256 2025-07-09T10:23:25Z Marcas.oduinn 33120 /* Liosta Canálacha na hÉireann */ 1273257 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Liosta Canálacha na hÉireann == Réamhrá == Canálacha inseolta * [[Scéim Hidrileictreach na Sionainne|Canáil Ardnacrusha]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[Canáil Chill Srianáin]] * [[Canáil na Leithcheathrún]] * Longchanáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * [[An Chanáil Ríoga]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * Longchanáil [[Trá Lí|Thrá Lí]] * Loingseoireacht [[An Bhearú|Na Bearú]] == Canálacha tréigthe * Canáil {{h|Baile Átha Luain}} * Canáil {{h|Béal Átha na Sluaighe}} * Canáil [[An Bhóinn|na Bóinne]] * Canáil {{h|Dún Chormaic}} * Canáil ''Broharris * Canáil Oileán an Ghuail * Canáil {{h|Conga}} * Canáil ''Dukart * Canáil ''Eglinton * Canáil ''Lacy * Canáil Lagan * Canáil [[Lios Mór|Leasa Móire]] * Canáil {{h|Cill Chainnigh}} * Canáil {{h|Cill Dalua}} * Canáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * Canáil na Páirce * Canáil [[An Srath Bán|an tSratha Bháin]] * Canáil na hUladh == Féach freisin * [[Uiscebhealaí Éireann]] * [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] === Aibhneacha inseolta * [[An Bhearú]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Feabhal]] * [[Abhainn an Lagáin]] * An Laoi * [[An Abhainn Mhór]] * [[An tSionainn]] * [[Abhainn na Sláine]] * [[An tSuca]] * [[An tSiúir]] [[Catagóir:Canals in Ireland| ]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> e4cbkbdwgzccnf7m07yage8wczomqw8 1273258 1273257 2025-07-09T10:24:42Z Marcas.oduinn 33120 /* Liosta Canálacha na hÉireann */ 1273258 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Liosta Canálacha na hÉireann == Réamhrá == Canálacha inseolta * [[Scéim Hidrileictreach na Sionainne|Canáil Ardnacrusha]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[Canáil Chill Srianáin]] * [[Canáil na Leithcheathrún]] * Longchanáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * [[An Chanáil Ríoga]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * Longchanáil [[Trá Lí|Thrá Lí]] * Loingseoireacht [[An Bhearú|Na Bearú]] == Canálacha tréigthe * Canáil {{h|Baile Átha Luain}} * Canáil {{h|Béal Átha na Sluaighe}} * Canáil [[An Bhóinn|na Bóinne]] * Canáil {{h|Dún Chormaic}} * Canáil ''Broharris * Canáil Oileán an Ghuail * Canáil {{h|Conga}} * Canáil ''Dukart * Canáil ''Eglinton * Canáil ''Lacy * Canáil Lagan * Canáil [[Lios Mór|Leasa Móire]] * Canáil {{h|Cill Chainnigh}} * Canáil {{h|Cill Dalua}} * Canáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * Canáil na Páirce * Canáil [[An Srath Bán|an tSratha Bháin]] * Canáil na hUladh == Féach freisin * [[Uiscebhealaí Éireann]] * [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] === Aibhneacha inseolta * [[An Bhearú]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Feabhal]] * [[Abhainn an Lagáin]] * An Laoi * [[An Abhainn Mhór]] * [[An tSionainn]] * [[Abhainn na Sláine]] * [[An tSuca]] * [[An tSiúir]] [[Catagóir:Canálacha na hÉireann| ]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> hx0h1kzbzujyoqhd6r7cdurgcqdmex0 1273260 1273258 2025-07-09T10:46:22Z Marcas.oduinn 33120 /* Liosta Canálacha na hÉireann */ 1273260 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Liosta Canálacha na hÉireann == Seo a leanas liosta Canálacha na hÉireann, idir inseolta agus tréigthe. Tá an fosta liosta aibhneacha inseolta == Canálacha inseolta * [[Scéim Hidrileictreach na Sionainne|Canáil Ardnacrusha]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[Canáil Chill Srianáin]] * [[Canáil na Leithcheathrún]] * Longchanáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * [[An Chanáil Ríoga]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * Longchanáil [[Trá Lí|Thrá Lí]] * Loingseoireacht [[An Bhearú|Na Bearú]] == Canálacha tréigthe * Canáil {{h|Baile Átha Luain}} * Canáil {{h|Béal Átha na Sluaighe}} * Canáil [[An Bhóinn|na Bóinne]] * Canáil {{h|Dún Chormaic}} * Canáil ''Broharris * Canáil Oileán an Ghuail * Canáil {{h|Conga}} * Canáil ''Dukart * Canáil ''Eglinton * Canáil ''Lacy * Canáil Lagan * Canáil [[Lios Mór|Leasa Móire]] * Canáil {{h|Cill Chainnigh}} * Canáil {{h|Cill Dalua}} * Canáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * Canáil na Páirce * Canáil [[An Srath Bán|an tSratha Bháin]] * Canáil na hUladh = Aibhneacha inseolta * [[An Bhearú]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Feabhal]] * [[Abhainn an Lagáin]] * An Laoi * [[An Abhainn Mhór]] * [[An tSionainn]] * [[Abhainn na Sláine]] * [[An tSuca]] * [[An tSiúir]] == Féach freisin * [[Uiscebhealaí Éireann]] * [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] [[Catagóir:Canálacha na hÉireann| ]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 1iptvfxijedtozzhbljx6dnhnjdp9i9 1273261 1273260 2025-07-09T10:46:55Z Marcas.oduinn 33120 /* Liosta Canálacha na hÉireann */ 1273261 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Liosta Canálacha na hÉireann == Seo a leanas liosta canálacha na hÉireann, idir inseolta agus tréigthe. Tá ann fosta liosta aibhneacha inseolta. == Canálacha inseolta * [[Scéim Hidrileictreach na Sionainne|Canáil Ardnacrusha]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[Canáil Chill Srianáin]] * [[Canáil na Leithcheathrún]] * Longchanáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * [[An Chanáil Ríoga]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * Longchanáil [[Trá Lí|Thrá Lí]] * Loingseoireacht [[An Bhearú|Na Bearú]] == Canálacha tréigthe * Canáil {{h|Baile Átha Luain}} * Canáil {{h|Béal Átha na Sluaighe}} * Canáil [[An Bhóinn|na Bóinne]] * Canáil {{h|Dún Chormaic}} * Canáil ''Broharris * Canáil Oileán an Ghuail * Canáil {{h|Conga}} * Canáil ''Dukart * Canáil ''Eglinton * Canáil ''Lacy * Canáil Lagan * Canáil [[Lios Mór|Leasa Móire]] * Canáil {{h|Cill Chainnigh}} * Canáil {{h|Cill Dalua}} * Canáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * Canáil na Páirce * Canáil [[An Srath Bán|an tSratha Bháin]] * Canáil na hUladh = Aibhneacha inseolta * [[An Bhearú]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Feabhal]] * [[Abhainn an Lagáin]] * An Laoi * [[An Abhainn Mhór]] * [[An tSionainn]] * [[Abhainn na Sláine]] * [[An tSuca]] * [[An tSiúir]] == Féach freisin * [[Uiscebhealaí Éireann]] * [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] [[Catagóir:Canálacha na hÉireann| ]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 9skmsdyv65qfn9ux7jhz07o7l9h0qw7 1273262 1273261 2025-07-09T10:47:07Z Marcas.oduinn 33120 1273262 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]] # ''[[:en:List of canals in Ireland|List of canals in Ireland]]'' - [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 2zgnle061fcr4pplb6jz3py7yr7ufp8 1273264 1273262 2025-07-09T10:49:48Z Marcas.oduinn 33120 /* Ceanntásc */ 1273264 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]], [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> hqun97inf5yl05nz7fnc2e1qkoro1k0 1273269 1273264 2025-07-09T11:35:06Z Marcas.oduinn 33120 /* Ceanntásc */ 1273269 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]], [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Portach ardaithe == [[Íomhá:New LIFE for Welsh Raised Bogs.webm|thumb|Aerial view of seven of the most important raised bogs sites in [[Wales]]; [[Natural Resources Wales]], 2017.]] [[Íomhá:NSGEwM.jpg | thumb | [[Ewiges Meer]] Nature Reserve, raised bog element of the remains of a bog in [[East Frisia]]]] [[Íomhá:Torfmoos Schwingdecke.jpg|thumb|[[Peat moss]] [[floating mat]] on a silted-up [[raised bog kolk]]]] '''Raised bogs''', also called '''ombrotrophic bogs''', are acidic, wet habitats that are poor in mineral salts and are home to [[flora]] and [[fauna]] that can cope with such extreme conditions. '' Raised bogs, unlike [[fen]]s, are exclusively fed by precipitation ([[ombrotrophy]]) and from mineral salts introduced from the air. They thus represent a special type of [[bog]], [[hydrologically]], [[ecologically]] and in terms of their development history, in which the growth of [[peat moss]]es over centuries or millennia plays a decisive role. They also differ in character from [[blanket bog]]s which are much thinner and occur in wetter, cloudier climatic zones.<ref>Whittow, John (1984). ''Dictionary of Physical Geography''. London: Penguin, 1984, p. 438. {{ISBN|0-14-051094-X}}.</ref> Raised bogs are threatened by [[peat cutting]] and pollution by mineral salts from the surrounding land (due to [[agriculture]] and [[Industrial sector|industry]]). The last great raised bog regions are found in western [[Siberia]] and [[Canada]]. == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> q87wkaqjw2itljv2if5orsgjpeqp6zn 1273277 1273269 2025-07-09T11:49:31Z Marcas.oduinn 33120 /* Portach ardaithe */ 1273277 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]], [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Portach ardaithe == [[Íomhá:New LIFE for Welsh Raised Bogs.webm|thumb|Aerial view of seven of the most important raised bogs sites in [[Wales]]; [[Natural Resources Wales]], 2017.]] [[Íomhá:NSGEwM.jpg | thumb | [[Ewiges Meer]] Nature Reserve, raised bog element of the remains of a bog in [[East Frisia]]]] [[Íomhá:Torfmoos Schwingdecke.jpg|thumb|[[Peat moss]] [[floating mat]] on a silted-up [[raised bog kolk]]]] '''Raised bogs''', also called '''ombrotrophic bogs''', are acidic, wet habitats that are poor in mineral salts and are home to [[flora]] and [[fauna]] that can cope with such extreme conditions. '' Raised bogs, unlike [[eanach]], are exclusively fed by precipitation ([[ombrotrophy]]) and from mineral salts introduced from the air. They thus represent a special type of [[portach]], [[hydrologically]], [[ecologically]] and in terms of their development history, in which the growth of [[peat moss]]es over centuries or millennia plays a decisive role. They also differ in character from [[bratphortach]] which are much thinner and occur in wetter, cloudier climatic zones.<ref name=Whittow1984 /> Raised bogs are threatened by [[peat cutting]] and pollution by mineral salts from the surrounding land (due to [[agriculture]] and [[Industrial sector|industry]]). The last great raised bog regions are found in western [[Siberia]] and [[Canada]]. == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 8fhoqt3uvkuwho7vwqkj26iak2jm9ih 1273278 1273277 2025-07-09T11:51:23Z Marcas.oduinn 33120 /* Portach ardaithe */ 1273278 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]], [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Portach ardaithe == [[Íomhá:New LIFE for Welsh Raised Bogs.webm|thumb|Aerial view of seven of the most important raised bogs sites in [[Wales]]; [[Natural Resources Wales]], 2017.]] [[Íomhá:NSGEwM.jpg | thumb | [[Ewiges Meer]] Nature Reserve, raised bog element of the remains of a bog in [[East Frisia]]]] [[Íomhá:Torfmoos Schwingdecke.jpg|thumb|[[Peat moss]] [[floating mat]] on a silted-up [[raised bog kolk]]]] '''Raised bogs''', also called '''ombrotrophic bogs''', are acidic, wet habitats that are poor in mineral salts and are home to [[flora]] and [[fauna]] that can cope with such extreme conditions. '' Raised bogs, unlike [[eanach]], are exclusively fed by precipitation ([[ombrotrophy]]) and from mineral salts introduced from the air. They thus represent a special type of [[portach]], [[hydrologically]], [[ecologically]] and in terms of their development history, in which the growth of [[peat moss]]es over centuries or millennia plays a decisive role. They also differ in character from [[bratphortach]] which are much thinner and occur in wetter, cloudier climatic zones.<ref name=Whittow1984 /> Raised bogs are threatened by [[peat cutting]] and pollution by mineral salts from the surrounding land (due to [[agriculture]] and [[Industrial sector|industry]]). The last great raised bog regions are found in western [[Siberia]] and [[Canada]]. == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=Whittow1984>Whittow, John (1984). ''Dictionary of Physical Geography''. Londain: Penguin, 1984, lch. 438 {{ISBN|0-14-051094-X}}</ref> }} [[Catagóir:Portaigh]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> irx2vuon7u9x9d1aowh2c4ajn9j1wjb 1273279 1273278 2025-07-09T11:55:04Z Marcas.oduinn 33120 /* Portach ardaithe */ 1273279 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]], [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Portach ardaithe == [[Íomhá:New LIFE for Welsh Raised Bogs.webm|thumb|Aerial view of seven of the most important raised bogs sites in [[Wales]]; [[Natural Resources Wales]], 2017.]] [[Íomhá:NSGEwM.jpg | thumb | [[Ewiges Meer]] Nature Reserve, raised bog element of the remains of a bog in [[East Frisia]]]] [[Íomhá:Torfmoos Schwingdecke.jpg|thumb|[[Peat moss]] [[floating mat]] on a silted-up [[raised bog kolk]]]] '''Raised bogs''', also called '''ombrotrophic bogs''', are acidic, wet habitats that are poor in mineral salts and are home to [[flora]] and [[fauna]] that can cope with such extreme conditions. '' Raised bogs, unlike [[eanach]], are exclusively fed by precipitation ([[ombratrófach]]) and from mineral salts introduced from the air. They thus represent a special type of [[portach]], [[Hidreolaíocht]], [[Éiceolaíocht]] and in terms of their development history, in which the growth of [[Súsán]] over centuries or millennia plays a decisive role. They also differ in character from [[bratphortach]] which are much thinner and occur in wetter, cloudier climatic zones.<ref name=Whittow1984 /> '' Raised bogs are threatened by [[peat cutting]] and pollution by mineral salts from the surrounding land (due to [[agriculture]] and [[Industrial sector|industry]]). The last great raised bog regions are found in western [[Siberia]] and [[Ceanada]]. == Tuilleadh le léamh * Catherine O'Connell, [https://peatlands.org/assets/uploads/2019/06/OConnell-165.pdf ''Conservation and Management of Raised Bogs in Ireland''.] 14th International Peat Congress, 1998. == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=Whittow1984>Whittow, John (1984). ''Dictionary of Physical Geography''. Londain: Penguin, 1984, lch. 438 {{ISBN|0-14-051094-X}}</ref> }} [[Catagóir:Portaigh]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> 3hkkc0zdtw6xkcwa79xm8y9pylijzh0 1273280 1273279 2025-07-09T11:57:18Z Marcas.oduinn 33120 /* Portach ardaithe */ 1273280 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] == Ceanntásc == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]]<!-- :[[Catagóir:Lochanna na hÉireann|] :[[Catagóir:Tíreolaíocht Chontae |Loch]-->, Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire), Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann, [[Iascach Intíre Éireann]] # ''[[:en:Trophic state index|Trophic state index]]'' - [[Innéacs Staide Trófach] # ''[[:en:Raised bog|Raised bog]]'' - [[Portach ardaithe]] #* [[Uiscebhealaí Éireann]], [[Sliabh an Iarainn]]+, [[An Ribhéar]], [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Portach ardaithe == [[Íomhá:New LIFE for Welsh Raised Bogs.webm|thumb|Aerial view of seven of the most important raised bogs sites in [[Wales]]; [[Natural Resources Wales]], 2017.]] [[Íomhá:NSGEwM.jpg | thumb | [[Ewiges Meer]] Nature Reserve, raised bog element of the remains of a bog in [[East Frisia]]]] [[Íomhá:Torfmoos Schwingdecke.jpg|thumb|[[Peat moss]] [[floating mat]] on a silted-up [[raised bog kolk]]]] '''Raised bogs''', also called '''ombrotrophic bogs''', are acidic, wet habitats that are poor in mineral salts and are home to [[flora]] and [[fauna]] that can cope with such extreme conditions. '' Raised bogs, unlike [[eanach]], are exclusively fed by precipitation ([[ombratrófach]]) and from mineral salts introduced from the air. They thus represent a special type of [[portach]], [[Hidreolaíocht]], [[Éiceolaíocht]] and in terms of their development history, in which the growth of [[Súsán]] over centuries or millennia plays a decisive role. They also differ in character from [[bratphortach]] which are much thinner and occur in wetter, cloudier climatic zones.<ref name=Whittow1984 /> '' Raised bogs are threatened by [[móin]] cutting] and pollution by mineral salts from the surrounding land (due to [[Talmhaíocht]] and [[Industrial sector|industry]]). The last great raised bog regions are found in western [[An tSibéir]] agus [[Ceanada]]. == Tuilleadh le léamh * Catherine O'Connell, [https://peatlands.org/assets/uploads/2019/06/OConnell-165.pdf ''Conservation and Management of Raised Bogs in Ireland''.] 14th International Peat Congress, 1998. == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=Whittow1984>Whittow, John (1984). ''Dictionary of Physical Geography''. Londain: Penguin, 1984, lch. 438 {{ISBN|0-14-051094-X}}</ref> }} [[Catagóir:Portaigh]] == Loch an Scoir (Oidhreacht) == [[Loch an Scoir]] == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Stone Age [[Mesolithic]] hunter-gatherers may have frequented Lough Scur sometime {{nobreak|{{circa|8,000|4000}}[[Anno Domini|BC]]}}.{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|The Mesolithic period began about 11,660 years [[Before Present|BP]] ending with the introduction of farming.|group=n|name=mesolithicPeriod}} Archaeological finds from Lough Scur include five [[Lithic flake]]s, a polished [[shale]] [[axe]], a [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, and a piece of leather under a dugout [[canoe]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}}{{refn|group=n|The term "roughout" means a work produced in rough or preliminary form.|name=roughout}} The leather and canoe are not dated, but the flakes are probably [[Mesolithic]].{{sfn|Driscoll|2006|pp=229}} Raftery (1957) claimed small [[Stone Age]] [[crannog]]s were observed at Lough Scur. The pre-Bronze Age material were described as flat, circular sites of stones, 6-10m in diameter and 400&nbsp;cm above the lake mud. The interiors often consisted of brushwood, irregularly sized stones and sometimes horizontal timbers, some charred. Charred animal bones were found on the surface,{{sfn|Fredengren|2013|pp=130}} indicating swine (wild boar, domestic pig) and oxen were part of the diet.{{sfn|Wilde|1854|pp=332}} === Bronze Age [[File:Lough-Scur Stone Mould.png|thumb|Stone Mould recovered from Lough-Scur [[Crannog]]]] There was a [[Bronze Age]] [[human settlement]] at Lough-Scur {{nobreak|{{circa|4,000|2,500}}[[Anno Domini|BC]]}}. The "{{em|Lough-Scur Stone Mould}}" is a triangular coarse block of white [[sandstone]] found on the Lough-Scur [[crannog]],{{sfn|Fredengren|2013|pp=194}} bearing matrices for casting Copper and Bronze flat axes or spear-heads,{{sfn|Munro|1890|pp=370}}{{sfn|Coffey|1913|pp=9}} and containing three moulds, one flat axe and one looped [[Palstave]] on obverse, with one flat axe on reverse.{{sfn|Callander|1904|pp=492}}{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} These were fashioned before the lake dwellers became familiar with the use of [[Iron]] sourced from [[Sliabh an Iarainn]] for example.{{sfn|Dalton|1923|pp=63}} The illustration shows the side with moulds for a plain [[Celt (tool)]] {{nobreak|7.5cm long}} and for a [[Celt (tool)|Celt]] {{nobreak|10cm long}} with cross strop and ring.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}} The mould is part of the Royal Irish Academy's Collection. === Iron Age Lough Scur contains five or six [[crannog]]s (artificial lake dwellings).{{sfn|Leitrim Observer|1970|pp=3}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=xliii}} Pre-Celtic archaeological remains from Lough Scur are preserved by the [[Royal Irish Academy]] museum and [[National Museum of Ireland – Archaeology|National Museum of Ireland]]- * Five [[Lithic flake]]s, [[shale]] [[axe]], [[Diabase|dolerite]] [[axe]] roughout, piece of leather.{{refn|The Lough Scur [[canoe]] was probably destroyed. Wilde (1861) complained of the poor preservation of dugout boat discoveries, noting many had been broken up for firewood since their recovery.{{sfn|O'Sullivan|2004|pp=345}}|group=n|name=WildeComplaint}} * The {{em|Lough-Scur Stone Mould}}.{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=72}}{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} * The {{em|Lough-Scur [[Quern-stone]]}}, perhaps the largest example in Ireland, discovered on the [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Wood-Martin|1886|pp=242}} * The [[Kiltubrid Shield]] discovered on Kiltubrid townland nearby Lough Scur. * The [[Keshcarrigan Bowl]] discovered in the canal between Lough Scur and [[Lough Marrave]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lix}} * Approximately one cask of bones found on Lough Scur [[crannog]].{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}} <!-- ===Aghascur Druid's Altar [[File:Standing Stones nr. Keshcarrigan Co. Leitrim - geograph.org.uk - 381506.jpg|thumb|Aghascur, Lough Scur at back.]] An ancient stone monument, probably a Druids Altar,{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=xvii}} is prominently located 400 yards south of the lake in a sloping pasture anciently named {{Irish place name|Aghascur|field of the Scur}}.{{sfn|Loch an Scoir|pp=Archival records}} Set against the spectacular backdrop of Lough Scur and [[Slieve Anierin]], it is marked "Dermot and Grania's Bed" on some maps.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=84}} Although two erect stones at the south have certainly been artificially set upright, this anomalous monument is extremely doubtful and, on the evidence, cannot be accepted as a [[Megalith#Tombs|megalithic tomb]], but rather an attempt to split a rock outcrop from underlying bedrock.{{sfn|De Valera|O'Nuallain|1972|pp=85}}{{refn|group=n|name=camp}} It may have been a [[Druid]]s altar before [[Christianity]]. There is also a [[Cist]] located here. ===Castle O'Connor In 1265AD, [[Aedh mac Felim Ó Conchobair]] constructed a fortified "castle" at Loch Scur.{{sfn|Hazard|2012|pp=1}}{{refn|group=n|name=camp|Aghascur ('field of the camp' according to O'Donovan) is marked as Lough Scur ('lake of the camp') on modern maps. It is possible O'Connor of Connacht maintained his regiment at Aghascur ('field of the camp') {{nobreak|{{circa|1265AD}}}} to defend the Conmaicne of south Leitrim from Norman conquest.}} Defending the [[Conmhaícne]] of [[Muintir Eolais]] from Norman conquest was a military objective, and {{nobreak|in 1270AD}} his Lough Scur regiment and Conmhaicne forces both participated in the decisive [[Battle of Áth an Chip]].{{citation needed|date=March 2021}} ===Castle of Lough Scur [[Crannog]]s occurred at Lough Scur through the [[Middle Ages]],{{sfn|British Museum|1904|pp=143}} and the [[Irish Annals]] allude to a fortified [[crannog]] at Lough Scur. * "1346: {{em|Four sons of Cathal, son of Mag Raghnaill the Blind-eye, were taken prisoners on Loch-in-sguir by Concobur Mag Raghnaill. And Tomaltach Mag Raghnaill took them with him to Caisel-Coscraigh and they were killed there, the saddest tale that was done in that time}}.{{sfn|Bambury|Beechinor|2003|pp=U1343.3}} * "1390: {{em|Manus O'Rourke, who had been imprisoned by O'Reilly in the castle of Lough Oughter, made his escape from it, and went to the castle of Lough-an Scuir; but the Clann-Murtough, being informed of this by his betrayers, they slew him as he was coming ashore out of a cot.{{sfn|O'Donovan|1856|pp=M1390.4}}}} In the 19th century, a portion of a heavy oak-frame, with mortices and cheeks cut into it, was found on a [[crannog]] here.{{sfn|Mulvany|Fraser|Roberts|Mulvany|1852|pp=lx}}{{sfn|Munro|1890|pp=365}} ===Castle Sean {{See also|Muintir Eolais|Mac Raghnaill}} {{nobreak|In 1570}} Sean Reynolds built a '[[Castle]]' at Gowly [[townland]] on a peninsula called Castle Island.{{sfn|Meehan|1906|pp=144}}{{refn|group=n|The suggestion by Grose Castle Sean was erected by O’Rourke,{{sfn|Grose|1795|pp=91}} is unfounded.|name=GroseWrongRourke}} Castle John was three stories high and surrounded by good rock land. Between {{nobreak|{{circa|1570|1729}}}} Castle Sean was residence to Sean Reynolds (d. 1619), Humphrey his son (d. 1661), Sean his grandson (captured and probably executed during the [[Irish Rebellion of 1641]]) and another grandson James (d. 1729), {{refn|James's son, George Nugent Reynolds Senior, who probably never lived at Castle Sean, was shot and killed by Robert Keon on the morning of October 16, 1786. Keon was tried and executed in 1788 for murder.|group=n|name=KeonShotReynolds}} who probably abandoned the Castle during his lifetime. Dilapidated ruins of '''Castle Sean''' ({{langx|ga|Caisleán Seóin}}) remain today, but are not preserved as [[National Monument (Ireland)|national monument]], [[tourism|tourist]], or [[Heritage sites (Republic of Ireland)|heritage]] site.{{sfn|National Monuments Service|2009|pp=1}} Some of the building collapsed {{nobreak|{{circa|1908}}}} but was repaired by a heritage preservation society.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} <gallery class="center"> Castle John c. 1791.png|Castle Sean c. 1791 Castle John and Prision Island c. 1791.png|Castle & Jail view Prison Island c. 1791.png|Jail Island c. 1791 </gallery> ===Prison Island On 6 April 1605, Sean and his son Humphrey were appointed gaoler of [[county Leitrim]]. They constructed a '[[prison]]' on 'Jail island' ({{langx|ga|Oileán an phriosuiin}}) in Lough Scur. The jail cells were small with holes about six inches in diameter for air.{{sfn|Whelan|1938|pp=385}} Tradition recalls many people being hanged on the island,{{sfn|Rowley|1937|pp=268}} and that Sean was killed by a soldier from Longford avenging his sister's death there.{{sfn|Rowley|1937|pp=268}}{{sfn|An Clochar, Cara Droma Ruisc|1938|pp=321}} Prison Island was abandoned once [[County Hall, Carrick-on-Shannon|Carrick-on-Shannon gaol]] became established. Dilapidated ruins of the prison remain but are not preserved for heritage. ===Metalworking tradition A tradition of metalworking at Lough Scur is recorded. Five [[Metalsmith]]s from "Lougheskure" obtained grants of pardons in the Elizabethan [[Fiants]] {{nobreak|{{circa|1583|1586AD}}}}.{{sfn|Rodelez|2014|p=580}} * Gilla Gruma O'Flynn. * Charles O'Flynn. * Toole O'Fenane. * Teige oge O'Fonan and Eoin O'Finan, named as [[Tinker]] metal workers. --><!-- ===Book of Lough Scur In the early 20th century, a book or manuscript titled the "Book of Lough Scur", on the Reynolds family, supposedly existed in the library of an unidentified deceased person living near Keshcarrigan, County Leitrim.{{sfn|White|1907|pp=429}} <blockquote style="background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "Book of LoughScur - A book or manuscript bearing this title, on the Reynolds family (ancient name MacRannal or Magrannal), County Leitrim, was heard of about three years ago in the neighbourhood of Keshcarrigan, County Leitrim, as having been seen in the library of a gentleman who had died a little while previously; but his name was not ascertained. Materials are being collected for a history of the Reynolds family, and information regarding this book or the loan of it would be much appreciated. [June 1st 1905]". [text:<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=S92ddIdH3UIC&pg=PA334 |title=Notes and Queries |date=1905 |publisher=Oxford University Press |language=en}}</ref> query from [Henry F. Reynolds, 93, Denbigh Street, S.W.] </blockquote> <blockquote style=" background:#F4F0EC; padding:1em; border:1px solid DarkSeaGreen;"> "I have never heard of the 'Book of Lough- scur,' but if it be in existence, it will probably be found either in Trinity College or the Royal Irish Academy, Dublin." [21 Oct 1905] [text: {{sfn|White|1907|pp=429}} response from [Baron Seton of Andria] </blockquote>--> == Tagairtí {{reflist | refs = }} == References and notes * {{cite book | last = Joyce | first = Patrick Weston | authorlink = Patrick Weston Joyce | title = The Geography of the Counties of Ireland | url = https://books.google.com/books?id=S9oHAAAAQAAJ&pg=PA126 | year = 1883 | page = 127 | access-date = 5 Aug 2015 }} * {{cite journal | title = Notes on the Mac Rannals of Leitrim and their Country | journal = Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland | last = Meehan | first = Joseph | url = https://books.google.com/books?id=m4wxAQAAIAAJ&pg=PA144 | year = 1906 | pages = 144–145 | access-date = 5 Aug 2015 }} *{{cite report |title=The Shannon-Erne Navigation Architectural,Engineering and Industrial Heritage 2007 |last=Golden |first=Anne |url=http://www.waterwaysireland.org/SiteAssets/Corporate/Heritage%20Surveys/Shannon%20Erne%20Main%20Report%202015.pdf |year=2007 |publisher=Commissioned by Waterways Ireland and carried out by Headland Archaeology Ltd }} *{{cite book |title=The Book of Irish Families, Great & Small |volume=1 of Families of Ireland Series |first=Michael C. |last=O'Laughlin |others=Contributor: Irish Genealogical Foundation (US) |edition=illustrated, digital |publisher=Irish Roots Cafe |year=2002 |url=https://books.google.com/books?id=mZt3oGtk1KgC&pg=PA233 |isbn=978-0940134096 }} *{{cite report |title=The Diet of Pike in Irish Watercourses |edition=Layman's Report, Trophic flexibility and diet of pike (Esox lucius L.) in Ireland |author=Inland Fisheries Ireland |year=2014 |url=http://www.fisheriesireland.ie/fisheries-management-1/475-the-diet-of-pike-in-irish-watercourses/file }} *{{cite report |title=Leitrim |volume=National Monuments in State Care: Ownership & Guardianship |author=National Monuments Service |year=2009 |publisher=Environment, Heritage and Local Government |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/pdf/monuments-in-state-care-leitrim.pdf#page=5 }} *{{cite report |title=Environmental Report, North Western iRBD |author=iRBD |year=2008 |publisher=North Western International river basin district (INTERREG) |volume=Strategic Environmental Assessment for the Water Framework Directive River Basin Management Plans and Programmes of Measures |url=http://www.nwirbd.com/dRBMP/EnviroReport_NorthWesterniRBD_02.pdf }} *{{cite book |title=Irish names of places |volume=v.3 |publisher=Dublin : Phoenix |last=Joyce |first=P. W. (Patrick Weston) |year=1913 |url=https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf }} *{{cite thesis |title=Ironworking in late medieval Ireland, c. AD. 1200 to 1600 |last=Rodelez |first=Paul |year=2014 |hdl=10468/1944 }} *{{cite report |title=Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon |url=https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 |volume=Parliamentary Papers, House of Commons and Command, Volume 45 |publisher=H.M. Stationery Office |year=1845 |last=MacMahon |first=John |edition=Digitized 2006 from original in Harvard University }} *{{cite book |title=The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 |last=Munro |first=Robert |year=1890 |publisher=London [etc.]: Cassell & company, limited |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=409 }} *{{cite book |title=Notes and Queries |last=White |first=William |year=1907 |publisher=Oxford University Press |url=https://books.google.com/books?id=i2UEAAAAYAAJ&pg=PA429 |volume=Tenth series, Vol. VII |edition=Number 158 }} *{{cite book |title=The antiquities of Ireland |volume=2 |first=Francis |last=Grose |year=1795 |publisher=Printed for S. Hooper |url=https://archive.org/download/antiquitiesofire02gros/antiquitiesofire02gros.pdf#page=349 }} *{{cite thesis |title=The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland |last=O'Sullivan |first=Aidan |edition=PhD. Thesis |publisher=Department of Modern History, National University of Ireland, Manooth |url=http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf |year=2004 }} *{{cite journal |title=Breifne before the Ui-Bruin |pages=57–82 |last=Dalton |first=John P. |journal=The Breifny Antiquarian Society's Journal |volume=II |issue=I |year=1923 |publisher=Cavan: The Anglo Celt, Ltd. Printing Works |url=http://www.cavanlibrary.ie/file/Local-Studies/Library-Scanned-Docs/Breifny-Antiquarian-Society-Journal-1923-Vol-II-(No%20I,%20II%20&%20III).pdf }} *{{cite thesis |title=The early prehistory in the west of Ireland: Investigations into the social archaeology of the Mesolithic, west of the Shannon, Ireland. |last=Driscoll |first=Killian |year=2006 |edition=M.Litt. Thesis |url=http://www.lithicsireland.ie/driscoll_killian_2006_the_early_prehistory_in_the_west_of_ireland_web.pdf#page=243 |publisher=Department of Archaeology, National University of Ireland, Galway }} *{{cite book |title=The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs |last=Wood-Martin |first=W. G. (William Gregory) |year=1886 |publisher=Dublin : Hodges, Figgis & co.,; [etc., etc.] |url=https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf#page=370 }} *{{cite book |title=Survey of the Megalithic Tombs of Ireland |last1=De Valera |last2=O'Nuallain |first1=Ruaidhri |first2=Sean |url=https://www.archaeology.ie/sites/default/files/media/publications/smi-vol-3-text.pdf |publisher=Dublin: Published by the Stationery office |year=1972 |volume=III }} *{{cite book |title=Stone mould for casting flat bronze axes |url=https://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-352-1/dissemination/pdf/vol_038/38_487_505.pdf#page=6 |last=Callander |first=J. Graham |pages=487–505 |volume=Proceedings of the Society |year=1904 }} *{{cite report |title=Crannogs |last=Fredengren |first=Christina |url=http://www.archaeology.su.se/polopoly_fs/1.152303.1382431261!/menu/standard/file/Crannogs.pdf#page=131 |publisher=Stockholm University |year=2013 }} *{{cite book |title=A guide to the antiquities of the Bronze Age |author=British Museum |publisher=[Oxford] Trustees of the B.M. |location=Dept. of British and Mediaeval Antiquities |year=1904 |url=https://archive.org/download/bronzeageantiqu00brituoft/bronzeageantiqu00brituoft.pdf#page=175 }} *{{cite book |title=The Bronze Age in Ireland |last=Coffey |first=George |year=1913 |publisher=Dublin, Hodges, Figgis, & co., limited; [etc., etc. ] |url=https://archive.org/download/bronzeageinirela00coffuoft/bronzeageinirela00coffuoft.pdf#page=25 }} *{{cite book |title=Glacial Geology and Geomorphology: The Landscapes of Ireland |first=A. Marshall |last=McCabe |edition=illustrated |publisher=Dunedin |year=2008 |isbn=978-1903765876 |url=https://books.google.com/books?id=3FvuAAAAMAAJ }} *{{cite magazine |title=The food of the Irish, part II |magazine=Dublin University Magazine: A Literary and Philosophic Review |volume=43 |issue=255 |publisher=Curry |date=March 1854 |pages=317–333 |first=William |last=Wilde |url=https://books.google.com/books?id=o5o6AQAAMAAJ&pg=PA332 }} *{{cite report |title=Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works |first1=W. T. |last1=Mulvany |first2=William |last2=Fraser |first3=Samuel |last3=Roberts |first4=Thomas J. |last4=Mulvany |first5=John |last5=O'Flaherty |journal=Proceedings of the Royal Irish Academy|volume= 5 (1850 - 1853)|pages= xxxi-lxvi |publisher=Royal Irish Academy |jstor=20489812 |year=1852 }} *{{cite report |title=THE BLACK PIG'S DYKE REGIONAL PROJECT REPORT |url=http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |year=2014 |publisher= |first1=C |last1=O'Drisceoil |first2=M |last2=Leenane |first3=S |last3=Davis |first4=B |last4=Fitzgibbon |first5=M |last5=Teehan |volume=1 of 2 |access-date=2017-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170218224634/http://www.roscommoncoco.ie/en/Services/Heritage/The-Black-Pig%E2%80%99s-Dyke-Regional-Project/Black-Pigs-Dyke-Regional-Project-Project-Report-2014-Volume-1.pdf |archive-date=2017-02-18 |url-status=dead }} *{{cite web | teideal = Legend of Lough Scurr |volume=The Schools’ Collection, Volume 0224 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4658446/4656374/4661439 |pages=268–269 |last=Rowley |first=Thomas |year=1937 |location=Drumrane, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Local ruins |volume=The Schools’ Collection, Volume 0211 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649693/4647819 |pages=384–5 |last=Whelan |first=Thomas |year=1938 |location=Rossy, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite web | teideal = Lough Scur |volume=The Schools’ Collection, Volume 0209 |url=http://www.duchas.ie/en/cbes/4649685/4646680/4650511 |pages=312 |author=An Clochar, Cara Droma Ruisc |year=1938 |location=Carrick-on-Shannon, Co. Leitrim |publisher=Duchas |edition=Online }} *{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival |newspaper = Leitrim Observer |url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |year = 1970 |author = Leitrim Observer |url-status = dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ |archive-date = 2017-02-02 }} *{{cite web | teideal = The Annals of Ulster |first1=Pádraig |last1=Bambury |first2=Stephen |last2=Beechinor |url=http://www.ucc.ie/celt/online/T100001B.html |edition=Electronic edition compiled by the CELT Team (2003) |publisher=CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College Cork College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt |year=2003 }} *{{cite web | teideal = Annales Dominicani de Roscoman, 1163—1314: Introduction |last=Hazard |first=Benjamin |year=2012 |url=http://celt.ucc.ie/published/L100015A/text001.html |publisher=Corpus of Electronic Texts Edition }} == Iascach Intíre Éireann (''Statutory history'') == Inland and coastal [[Fishing license#Ireland|fishing rights]] are a form of [[private property]]. The Fisheries (Ireland) Act 1842 established regional Boards of Conservators for regulation and conservation. In 1951 {{lang|ga|Iontaobhas Iascaigh Intíre Ioncorportha}} (the Inland Fisheries Trust Incorporated) was established for publicly owned fisheries.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Trust Incorporated |url=http://www.isad.ie/units/view/id/571 |website=Irish State Administration Database |access-date=15 August 2018}}</ref> The Fisheries Act 1980 established a Central Fisheries Board, which replaced ''Iontaobhas Iascaigh Intíre'' and the Boards of Conservators.<ref>{{cite web |title=Fisheries Act, 1980 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/1980/act/1/enacted/en/print#parti-chapv |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=Chapter V: Dissolution of Boards of Conservators and Inland Fisheries Trust |no-pp=y|language=en}}</ref> The Inland Fisheries Act 2010 established Inland Fisheries Ireland as a replacement for the Central Fisheries Board.<ref name="aboutus"/><ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Act 2010 |url=http://www.irishstatutebook.ie/eli/2010/act/10/enacted/en/index.html |website=electronic Irish Statute Book (eISB) |access-date=15 August 2018 |page=sec 6, 7, 48, 49 |no-pp=y|language=en}}</ref> The restructure was partly a cost-saving rationalisation in line with Ireland's [[Post-2008 Irish economic downturn|post-2008 austerity measures]], and partly a shift of emphasis from economic exploitation towards environmental stewardship.<ref>{{cite web |title=Inland Fisheries Bill 2009: Second Stage |url=https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/2009-12-01/35/ |website=Dáil Éireann debate |publisher=[[Oireachtas]] |access-date=15 August 2018 |language=en-ie |date=1 December 2009}}</ref> p145aqx5g4h5z80l4hd4m44mexedsuj 2 119998 1273200 1272947 2025-07-08T22:51:28Z Marcas.oduinn 33120 1273200 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ __NOTOC__ [ [[Úsáideoir:Marcas.oduinn/Tionscadal|Tionscadal]] ] # [[Natura 2000]] # ''[[:en:Special Protection Area|Special Protection Area]]'' - [[Limistéar faoi Chosaint Speisialta]] # ''[[:en:Birds Directive|Birds Directive]]'' - [[Treoir maidir le hÉin]] # ''[[:en:Habitats Directive|Habitats Directive]]'' - [[Treoir maidir le Gnáthóga]] # ''[[:en:List of Special Pro mótection Areas in the Republic of Ireland|List of Special Protection Areas in the Republic of Ireland]]'' - [[Liosta Limistéar faoi Chosaint Speisialta]] # ''[[:en:Special Area of Conservation|Special Area of Conservation]]'' - [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]] # ''[[:en:List of Special Areas of Conservation in the Republic of Ireland|List of Special Areas of Conservation in the Republic of Ireland]]'' - [[Liosta Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]] # ''[[:en:Cloonee and Inchiquin Loughs, Uragh Wood|Cloonee and Inchiquin Loughs, Uragh Wood]]'' - [[xxx]] # ''[[:en:Coordination of Information on the Environment|Coordination of Information on the Environment]]'' - [[Comhordú an Eolais ar an Timpeallacht]] == Limistéar faoi Chosaint Speisialta == ''' Limistéar faoi Chosaint Speisialta ''' ({{lang-en|Special Protection Area}} (SPA)) is a designation under the [[Treoir maidir le hÉin]] ón [[An tAontas Eorpach|Aontas Eorpach]] (AE). Under the Directive, Member States of the AE have a duty to safeguard the [[habitat (ecology)|habitats]] of [[Bird migration|migratory birds]] and certain particularly threatened birds. Together with [[Special Area of Conservation|special areas of conservation]] (SACs), the SPAs form a network of protected sites across the EU, called [[Natura 2000]]. Each SPA has an EU code – for example the North Norfolk Coast SPA has the code ''UK9009031''.<ref name=EUBirdDir /> == Féach freisin * [[Natura 2000]] == Naisc sheachtracha * Treoir ón gComhairle [http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31979L0409:EN:HTML 79/409/EEC] 2a Aibreán 1979 == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=EUBirdDir>{{lua idirlín | teideal = The Birds Directive | work = Environment | foilsitheoir = [[An tAontas Eorpach]] | url = http://ec.europa.eu/environment/nature/legislation/birdsdirective/index_en.htm}}</ref> }} [[Catagóir:Limistéar faoi Chosaint Speisialta| ]] == Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta == Xxx == Loch Eirid (''SAC qualification'') == ==SAC qualification The Errit Lough site was proposed as a Site of Community Importance (SCI) in 1998.<ref name= EUNIS/> In 2016, the site was designated as a [[Special Area of Conservation]], with site code IE0000607. Statutory Instrument 266 of 2016 established the site as an SAC.<ref name=IrishStatutebook/> The feature which qualifies this site for SAC status is the presence of [[Hard Water]] Lakes – this habitat is also known as ‘‘Hard oligo-mesotrophic waters with benthic vegetation of ''Chara spp''.’. Under the EU [[Habitats Directive]], this is an Annex I habitat type (code 3140). The Interpretation Manual of European Union Habitats defines this habitat as comprising: <blockquote> “Lakes and pools with waters fairly rich in dissolved bases (pH often 6-7) (Pal. 22.12) or with mostly blue to greenish, very clear, waters poor (to moderate) in nutrients, base-rich (pH often >7.5) (Pal. 22.15). The bottom of these unpolluted water bodies are covered with charophyte, ''Chara'' and ''Nitella'', algal carpets. In the Boreal region this habitat type includes small calcareous-rich oligo-mesotrophic gyttja pools with dense ''Chara'' (dominating species is ''Chara strigosa'') carpets, often surrounded by various eutrophic fens and pine bogs.” <ref name="HardWater">{{Cite web |title=EUNIS Habitat type: Hard oligo-mesotrophic waters with benthic vegetation of Chara spp |url=https://eunis.eea.europa.eu/habitats/10066 |access-date=26 May 2024 |website=eunis.eea.europa.eu |archive-date=26 May 2024 |archive-url= https://web.archive.org/web/20240526230720/https://eunis.eea.europa.eu/habitats/10066 |url-status=live }}</ref></blockquote> [[Hard water]] lakes are typically base-rich, oligotrophic and unpolluted, with clear water. The NPWS publication "Benthic vegetation in Irish marl lakes: monitoring habitat 3140 condition 2011 to 2018" notes that the alkalinity of this lake was 136 mg/l CaCO³ and the euphotic depth (a measure of water clarity: the depth at which photosynthetic available radiation is 1% of its surface value) was 3.3 m. Typically lakes with total phosphorus of less than 0.01 mg/l have euphotic depth of over 5.0 m, but Lough Errit, a high-colour lake (of over 45 Hazen units), has low levels of phosphorus (total phosphorus of approximately 0.01 mg/l) and a low euphotic depth. This document notes four Charophyte species occurring in this lake, with [[charophyte]] cover of 0.52 (52%). It is noted that in Ireland, [[marl]] lakes and cut-over bogs often occur in the same location, an issue for this habitat type is the leaching of coloured water into these lakes, resulting in a high water colour. This may explain the low levels of deeper water vegetation in Errit Lough.<ref name=Marllakes>{{Cite web |title= Benthic vegetation in Irish marl lakes: monitoring habitat 3140 condition 2011 to 2018 |author=Roden, Cilian; Murphy, Paul; Ryan, James |url= https://www.npws.ie/sites/default/files/publications/pdf/IWM124.pdf |access-date=29 May 2024 |website=npws.ie/ |archive-date=29 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240529220425/https://www.npws.ie/sites/default/files/publications/pdf/IWM124.pdf |url-status=live }}</ref> [[File:Errit Lough, County Roscommon.jpg|thumb|Erit Lough, a hard water lake and SAC]] ===Vegetation=== The east side of this marl lake has exposed stony shores. On the west side of the lake are more sheltered areas. Within these more protected bays can be found emergent species such as [[Common Club-rush]] (''Scirpus lacustris'' or ''Schoenoplectus lacustris'') and [[Common Reed]] (Phragmites australis). [[Bottle Sedge]] (''Carex rostrata'') and [[Common Spike-rush]] (''Eleocharis palustris'') also occur on the west side of the site.<ref name= Synopsis/> As part of the designation criteria for the site (Hard Water lake with Chara Spp), there are beds of [[stonewort]] species (''Chara spp'') growing on the lake bed. These species include ''Chara pedunculata'', ''C. rudis'', ''C. desmacantha'' and ''C. fragilis''. In certain areas of the lake, floating [[Yellow water-lily]] (''Nuphar lutea'') are recorded. ===Nearby Special Areas of Conservation and proposed Natural Heritage Areas=== As can be seen from the [[National Parks and Wildlife Service (Ireland)|National Parks and Wildlife Service]] (NPWS) designated sites map, other designated SAC sites nearby include [[Urlaur Lough]] (NPWS site code 001571), [[Derrinea bog]] (NPWS site code 000604), Carrowbehy/Caher Bog (NPWS site code 000597), [[Drumalough Bog]] (NPWS site code 002338), and the [[River Moy]] SAC (NPWS site code 002298). This concentration of designated SACs in the area indicates that this location is ecologically very valuable.<ref name=pNHA>{{Cite web |title=NPWS Designations Viewer |url= https://dahg.maps.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=8f7060450de3485fa1c1085536d477ba&marker=553627.7066031246%2C785548.4022885882%2C2157%2C%2C%2C&markertemplate=%7B%22title%22%3A%22Errit%20Lough%22%2C%22x%22%3A553627.7066031246%2C%22y%22%3A785548.4022885882%2C%22wkid%22%3A2157%2C%22isIncludeShareUrl%22%3Atrue%7D&level=8| access-date=28 May 2024 |website=dahg.maps.arcgis.com}}</ref> The Errit Lough site has been included as a proposed Natural Heritage Area (or pNHA) by the [[National Parks and Wildlife Service (Ireland)|National Parks and Wildlife Service]] (NPWS). Other nearby pNHA sites include [[Urlaur Lough]], [[Carrowbehy/Caher Bog]], [[Derrinea Bog]], Mannin And Island Lakes, Drumalough Bog and Lough Glinn.<ref name=pNHA/> ===Conservation objectives The primary conservation objective for the site is to “maintain the favourable conservation condition of Hard oligo-mesotrophic waters with benthic vegetation of ''Chara spp''. in Errit Lough SAC”.<ref name=Objectives>{{Cite web |title=NPWS Errit Lough Conservation Objectives |url= https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/conservation_objectives/CO000607.pdf |access-date=28 May 2024 |website=npws.ie |archive-date=28 May 2024 |archive-url= https://web.archive.org/web/20240528223656/https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/conservation_objectives/CO000607.pdff |url-status= live }}</ref> This includes objectives to maintain the habitat area /extent subject to natural processes, to prevent decline of the habitat distribution, to prevent decline of the lake vegetation composition, zonation and depth, and to maintain the hydrological regime (groundwater flows) in order to support the habitat. The water quality should be maintained with low (oligotrophic) nutrient concentrations, high transparency, high chlorophyll, phytoplankton and algal biomass status.<ref name=Objectives/> == Geology The area surrounding the lake is a County Geological Site (or CGS). This area comprises the Erris and Cloonagh Loughs Deltas (site code RO012). The deltas are wide, flat-topped ridges of gravel and sand, situated above the nearby bog area. The deltas are considered to be good examples of deglacial, ice-marginal, meltwater-deposited features which frequently form at the edge of glacial lakes. The deltas were deposited at this site during deglaciation after the last Ice Age, at the edge of the northwestward-retreating ice sheet and date from the Quaternary period. These deltas were formed on [[Lower Carboniferous]] limestone bedrock and are made up of limestone clasts, which came from the bedrock around the site. The ice carried them until they were released into a meltwater conduit within the ice. They were then deposited at the margin of the ice sub-aqueously at the point where the river left the ice, flowing in a southeastward direction.<ref name=CGS>{{Cite web |title=County Geological Site Report |url=https://gsi.geodata.gov.ie/downloads/Geoheritage/Reports/RO012_Erritt_and_Cloonagh_Lough_Deltas.pdf |access-date=28 May 2024 |website=gsi.geodata.gov.ie/ |archive-date=28 May 2024 |archive-url= https://web.archive.org/web/20240528223223/https://gsi.geodata.gov.ie/downloads/Geoheritage/Reports/RO012_Erritt_and_Cloonagh_Lough_Deltas.pdf |url-status=live }}</ref><ref name=CGSMap>{{Cite web |title=Department of the Environment, Climate & Communications Public Data Viewer |url= https://dcenr.maps.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=ebaf90ff2d554522b438ff313b0c197a&marker=554555.284936843%2C785095.5381372022%2C2157%2C%2C%2C&markertemplate=%7B%22title%22%3A%22Errit%20and%20Cloonagh%20Loughs%20Deltas%22%2C%22x%22%3A554555.284936843%2C%22y%22%3A785095.5381372022%2C%22wkid%22%3A2157%2C%22isIncludeShareUrl%22%3Atrue%7D&level=8 |access-date=28 May 2024 |website=dcenr.maps.arcgis.com/home/index.html }}</ref> == Archaeology The Historic Environment Viewer map of Irish recorded monuments includes a number of historic features at Errit Lough. A number of [[crannóg]]s have been recorded from the lake (site codes RO019-004, RO019-005, RO109-009 and RO019-011). From the recorded monuments records, site code RO019-010 refers to a well (with no evidence that it is a holy well) known as Tober Skeheen, which has a pump-house. Site RO019-006 refers to a circular embanked enclosure with external diameter of approximately 35 metres, which was noted on the 1837 Irish Ordnance Survey maps. It is suggested from these records that this may have been a rath. Site RO019-008 refers to a [[souterrain]] sited on the crest of a low north-south ridge south-west of the lake. The precise location is unknown and the information about it comes from local knowledge. Site RO019-012 to the east of the lake refers to a children’s burial ground. <ref name=Monuments> {{Cite web |title=National Monuments Service Historic Environment Viewer |url= https://heritagedata.maps.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=0c9eb9575b544081b0d296436d8f60f8&marker=554297.9002624749%2C785021.7120480882%2C2157%2C%2C%2C&markertemplate=%7B%22title%22%3A%22RO01993%22%2C%22x%22%3A554297.9002624749%2C%22y%22%3A785021.7120480882%2C%22wkid%22%3A2157%2C%22isIncludeShareUrl%22%3Atrue%7D&level=10|access-date=29 May 2024 |website= heritagedata.maps.arcgis.com }}</ref> == Walking trails There is a walking trail around Errit Lough, which is part of the Lough Errit Walking Trail, which includes a range of looped walks of between 4 and 11 km in length. Dogs on leads are allowed but the walks are not buggy-accessible.<ref name=Trail>{{Cite web |title=Lough Errit Walking Trail |url= https://www.visitroscommon.ie/lough-errit/ |access-date=28 May 2024 |website=visitroscommon.ie |archive-date=28 May 2024 |archive-url= https://web.archive.org/web/20240528215655/https://www.visitroscommon.ie/lough-errit/ |url-status=live }}</ref> == Nótaí {{reflist | group=n}} == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=EPA>{{cite report | last1 = Free | first1 = Gary | last2 = Little | first2 = Ruth | last3 = Tierney | first3 = Deirdre | last4 = Donnelly | first4 = Karol | last5 = Caroni | first5 = Rossana | name-list-style = amp | url = https://www.epa.ie/publications/research/water/Final-Report-(2000-FS1-M1).pdf#page=17 | title = A Reference Based Typology and Ecological Assessment System for Irish Lakes | date = 2006 | pages = 11 | publisher = [[Gníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil (Éire)]] | access-date = 11 October 2022}}</ref> <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/ga/110059 | teideal = Loch Eirid | foilsitheoir = [[An Coimisiún Logainmneacha]] | dátarochtana = 30ú Eanáir 2020 | teanga = ga | work = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)}}</ref> <ref name=IrishStatutebook>{{lua idirlín | teideal = Statutory Instrument S.I. No. 266/2016 - European Union Habitats (Errit Lough Special Area of Conservation 000607) Regulations 2016 | url = https://www.irishstatutebook.ie/eli/2016/si/266/made/en | access-date = 26 May 2024 | website = irishstatutebook.ie/ | archive-date = 26 May 2024 | archive-url=https://web.archive.org/web/20240526214727/https://www.irishstatutebook.ie/eli/2016/si/266/made/en | url-status=live}}</ref> <ref name=Synopsis>{{lua idirlín | teideal = NPWS Errit Lough Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY000607.pdf | access-date = 26 May 2024 | website=npws.ie | archive-date = 26 May 2024 | archive-url = https://web.archive.org/web/20240526220656/https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY000607.pdf | url-status=live}}</ref> <ref name=EUNIS>{{lua idirlín | teideal = EUNIS-Errit Lough SAC |url=https://eunis.eea.europa.eu/sites/IE0000607 | access-date = 26 May 2024 | website = eunis.eea.europa.eu | archive-date = 26 May 2024 | archive-url=https://web.archive.org/web/20240526224336/https://eunis.eea.europa.eu/sites/IE0000607 | url-status = live}}</ref> <ref name=BISE>{{lua idirlín | teideal = Errit Lough Biodiversity Information System for Europe |url= https://biodiversity.europa.eu/sites/natura2000/IE0000607 | access-date = 29 May 2024 | website = biodiversity.europa.eu/ | archive-date = 29 May 2024 | archive-url = https://web.archive.org/web/20240529212438/https://biodiversity.europa.eu/sites/natura2000/IE0000607 | url-status = live}}</ref> }} i8p3d4z8wa9vpkoi8qx9gxnpwkz2jga 0 120055 1273205 1272345 2025-07-09T01:20:52Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273205 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Eagraíochta}} [[Íomhá:Sign-1180707, Four Courts, Dublin, Ireland.jpg|mion|Na Ceithre Cúirteanna, BÁC]] Bunaíodh na h'''Ionaid Chomhairle Dlí Saor in Aisce''', nó '''FLAC'''<ref>i mBéarla, ''Free Legal Advice Centres''</ref> i mBaile Átha Cliath sa bhliain 1969. Cuireann abhcóidí agus aturnaetha - ag obair go deonach - seirbhís chomhairle dlí ar fáil saor in aisce.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Gan FLAC in ann ag an éileamh ar chuidiú dlí in aisce|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0630/1521132-gan-flac-in-ann-ag-an-eileamh-ar-chuidiu-dli-in-aisce/|date=2025-06-30|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref> == Eagraíocht == Is iad príomhfheidhmeanna FLAC: * Comhairle agus eolas bunúsach a sholáthar do dhaoine a bhfuil ceisteanna faoin dlí acu * Teacht ar cheartas a chur chun cinn trí fheachtais abhcóideachta * Taighde a dhéanamh i limistéir a dtugtar tús áite dóibh den dlí ar mhaithe le leas an phobail Ní chuireann FLAC seirbhís ionadaíochta ar fáil agus ní féidir leis cabhrú leat teacht ar ionadaíocht dhlíthiúil. Cuireann an Dlí-Chumann eolas ar fáil faoi conas aturnae a aimsiú.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.citizensinformation.ie/ga/justice/legal-aid-and-advice/free-legal-advice-centre/|teideal=Ionad Comhairle Dlí Saor in Aisce|údar=Citizensinformation.ie|language=ga|work=www.citizensinformation.ie|dátarochtana=2025-06-30}}</ref> Is eagraíocht neamhspleách dheonach í, agus eagraíocht fíor-bheag nach bhfuil dóthain acmhainní aici. Dúnadh na "hionaid buail isteach" cúpla bliain ó shin agus caithfear glaoch a chur ar FLAC anois. In 2024, fuair FLAC níos mó glaochanna ná riamh (breis is 3,000 ... bhain 539 le foréigean sa mbaile agus cuid mhór eile le cearta fostaíochta). Dá bharr a deir siad ní raibh sé ar a gcumas ach 20% de na glaochanna a fhreagairt. In 2024 chuir dlíodóirí FLAC comhairle dlí ar breis is 3,700 duine. Léiríonn an t-éileamh ar sheirbhísí na heagraíochta go bhfuil géarchéim ann don tromlach daoine a lorgaíonn ach nach bhfaigheann an cúnamh a bhíonn uathu (níl An [[Bord um Chúnamh Dlíthiúil]]<ref name=":0">{{Lua idirlín|url=https://www.legalaidboard.ie/en/en/|teideal=Legal Aid Board|údar=.legalaidboard.ie/|language=en|work=www.legalaidboard.ie|dátarochtana=2025-06-30}}{{Dead link|date=Iúil 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> in ann cuidiú a thabhairt go minic ach an oiread).<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.citizensinformation.ie/ga/justice/legal-aid-and-advice/|teideal=Cabhair Dhlíthiúil agus Comhairle|údar=Citizensinformation.ie|language=ga|work=www.citizensinformation.ie|dátarochtana=2025-06-30}}</ref> == Gaeilge == "An tSeirbhís Saor-Chomhairle Dlí". Bunaíodh Ionad Comhairle Dlí sa bhliain 2004 i gConradh na Gaeilge, Sráid Fhearchair, BÁC agus in Áras na nGael, Sráid Dominic, Gaillimh, agus níos déanaí, i gCorcaigh. D'eascair roinnt cúiseanna suntasacha as obair an Ionaid, mar shampla ''Ó Gribín v. An Chomhairle Mhúinteoireachta'' [2008] 3 I.R. 266.<ref>{{Lua idirlín|url=https://ie.vlex.com/vid/eamonn-eamonno-gribin-gribin-793497881|teideal=Éamonn Ó Gríbín v an Chomhairle Mhúinteoireachta and Others|datarochtana=2022-07-04}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://orca.cardiff.ac.uk/id/eprint/58843/1/2014oconaillsphd.pdf|teideal=The Irish Language and The Irish Legal System:- 1922 to Present|údar=Seán Ó Conaill|dáta=203|editor="the case could be seen to be taking certain steps backwards from the position established in Ó Beoláin" ... "the Court went on to hold that the applicant had no right to a translation of the official document which concerned the establishment of the Teaching Council"|dátarochtana=2025}}</ref> == Féach freisin == * An [[Bord um Chúnamh Dlíthiúil]]<ref name=":0" /> == Naisc sheachtracha == * [https://www.flac.ie/publications/eolas-dli-uachtanna-agus-dithiomnacht/ Eolas dlí: Uachtanna agus díthiomnacht], FLAC, 2016<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.flac.ie/publications/eolas-dli-uachtanna-agus-dithiomnacht/|teideal=Eolas dlí: Uachtanna agus díthiomnacht|dáta=2016-11-14|language=en|work=FLAC - Promoting access to justice|dátarochtana=2025-06-30}}</ref> == Tagairtí == {{reflist}} [[Catagóir:Dlí na hÉireann]] [[Catagóir:Eagraíochtaí Éireannacha]] [[Catagóir:Eagraíochtaí chearta an duine]] [[Catagóir:Carthanais bunaithe in Éirinn]] 0cld3fng14ffyj955x2ohq5qetj3a7l 0 120069 1273246 1272444 2025-07-09T09:26:33Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273246 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is loch [[fionnuisce]] beag é ''' Loch Conbhuí,''' suite i n-iarthuaisceart {{h|Contae Liatroma}}.<ref name=logainm /> Ní fios cé hé Conbhuí. == Tíreolaíocht == Ta Loch Conbhuí is located in [[Cill Tiobraid]], Contae Liatroma, gar de na [[baile fearainn|bailte fearainn]] a leanas: [[Coill an Chláir Mhór]] agus [[Droim Leamhchoille]] siar; [[Loch Conbhuí (baile)]] ó thuaidh<!--, and [[Kilclaremore]] on the south-->.<ref name=townlands /> Tá an loch nasctha le [[Loch Dhroim Dhá Liag]] trí canáil {{convert | 0.8|km|1}} d'[[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]].<ref name=MacMahon1845 />{{rp|23}} Tá an loch an-bheag, níl ach achar {{convert|0.06|km2|1}} aige, {{convert|350|m|1}} ar fad agus {{convert|140|m|1}} ar leithead, le cruth éilipseach. == Éiceolaíocht == I measc na n-iasc i Loch Conbhuí, tá [[liús]] dúchasach (ní gailliasc). I gcoitinne, tá éiceolaíocht na n-uiscebhealaí i gContae Liatroma faoi bhagairt ag [[diúilicín riabhach]] agus speicis ionracha eile.<ref name=Pedreschi2014 /> == Stair == Ón 18ú haois ar a laghad, bhí comhla ann chun uisce a thabhairt ó Loch Chonbhuí go dtí [[Gristmill#Early history|muileann arbhair]] i mBaile fearainn Choill an Chláir Mhór.<ref name=MacMahon1845 />{{rp|23}} Bhí an muileann an-tábhachtach do mhuintir na háite,<ref name=MacMahon1845 />{{rp|27}} agus dá bharr rinneadh feabhsuithe ar an uiscebhealach idir Canáil na hUladh agus an Loch c. 1845-1853.<ref name=ibpw1853 />{{rp|169}} Dúnadh an muileann sa 20ú haois.<ref name=Céilleachair1937 />{{rp|217}} == Féach freisin == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]] ** [[Loch Dhroim Dhá Liag]] ** [[Carraig an Phoirt]] == Tagairtí == {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/29316.aspx | teideal = Loch Conbhuí | foilsitheoir = [[An Coimisiún Logainmneacha]] | dátarochtana = | teanga = ga | work = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)}}</ref> <ref name=townlands>{{lua idirlín | url = https://www.townlands.ie/en/leitrim/leitrim/kiltubbrid/keshcarrigan/Loughconway/ | work = townlands.ie | teideal = Loughconway Townland, Co. Leitrim }}{{Dead link|date=Iúil 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> <ref name=MacMahon1845>{{cite report | title = Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon | url = https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 | volume = 45 | publisher = H.M. Stationery Office | year = 1845 | last = MacMahon | first = John q| edition = Parliamentary Papers, House of Commons and Command}}</ref> <ref name=Céilleachair1937>{{lua idirlín | teideal = Flummery, The Schools’ Collection | volume = 0208 | eagarthóir = Seán Ó Céilleachair | url = http://www.duchas.ie/en/cbes/4605955/4605624/4643983 | leathanaigh = 217–218 | bliain = 1937 | work = Corderay School, An tSeanchoraidh, Co. Liatroma | foilsitheoir = Dúchas | eagrán = ar líne}}</ref> <ref name=ibpw1853>{{cite report | title = Twenty First Report | author = Ireland Board of Public Works | url = https://books.google.com/books?id=1P0wAQAAMAAJ&pg=PA169 | year = 1853 | publisher = Alexander Thom}}</ref> <ref name=Pedreschi2014>{{citation | title = Genetic structure of pike (Esox lucius) reveals a complex and previously unrecognized colonization history of Ireland | last1=Pedreschi | first1=D. |last2=Kelly-Quinn | first2=M. | last3=Caffrey |first3=J | last4=O'Grady | first4=M. | last5=Mariani | first5=S. | last6=Phillimore | first6=A. | journal = Journal of Biogeography | publisher = Journal of Biogeography, 41(3), 548–560. | year = 2014 | volume = 41 | issue = 3 | pages = 548–560 | doi = 10.1111/jbi.12220 | pmid = 25435649 | pmc = 4238397 | s2cid = 13486116 | doi-access = free}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Conbhui, Loch}} [[Catagóir:Lochanna Chontae Liatroma]] fidx3c2px8cmcrhfvvvgfle6qo9hly5 0 120109 1273212 1272705 2025-07-09T04:47:03Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273212 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is [[amhránaí]], [[cumadóir]], socraitheoir, [[scríbhneoir]] agus [[cumadóir amhrán]] Iaránach é '''Hamidreza Ghorbani''' ([[Peirsis]]: '''حمیدرضا قربانی''' ‎) (rugadh é ar an [[30]] [[Iúil]], [[1991]] in Isfahan). Thosaigh sé a ghairm bheatha ceoil go hoifigiúil in 2017 agus tá trí albam oifigiúil aige. ==Ceol== Thosaigh Hamidreza ag seinm ceoil ag aois 16, agus é ag déanamh staidéir ar eolaíocht ríomhaireachta i scoil ealaíne, ag múineadh an ghiotáir dó féin. Thosaigh sé ag foghlaim pianó, cumadóireacht agus teoiric cheoil in 2011 faoi threoir [[Naser Cheshmazar]].<ref>{{Lua idirlín|url=https://irbiography.com/hamidreza-ghorbani/|teideal=بیوگرافی و کارنامه هنری حمیدرضاقربانی|údar=Ir Biography|dáta=7 Eanáir 2023|dátarochtana=2023}}</ref> In 2021 agus 2022, d'eisigh Hamidreza Ghorbani, i gcomhar leis an amhránaí-scríbhneoir Meiriceánach "Shay Watson", trí albam gearr idirnáisiúnta, inar tháinig ealaíontóirí ar nós: Peter Baltes, Sarah Rebecca (Gannon), (ball de Celtic Woman Band), Jenny Teator, Jason Goforth, Ella Hartt agus Klaus Luchs leo. ==Taighde agus scríbhneoireacht== Meastar gur duine de cheannródaithe an cheoil idirnáisiúnta agus scríbhneoireacht alt san Iaráin é Hamidreza Ghorbani. Tar éis dó suíomhanna gréasáin Peirseacha a chruthú atá tiomnaithe don cheol, thosaigh sé ag comhoibriú leo. Díreach tar éis dó dul isteach i Roinn Taighde Ollscoil Ioslamach Azad agus i gClub na dTaighdeoirí Óga Éilíte, thosaigh Ghorbani ag comhoibriú leo mar údar agus láithreoir tionscadal taighde i réimse an cheoil. Trí bliana ina dhiaidh sin, rinneadh ball de Roinn Taighde Ollscoil Ioslamach Azad de.<ref>{{Lua idirlín|url=https://bpj.iau.ir/payesh/project/1705|teideal= انسان مدرن موسیقی را شکلی از تاریخ زنده می‌داند |údar= Islamic Azad University/Payesh|dáta=2 Eanáir 2023|dátarochtana=2023}}</ref> Chomh maith lena ghníomhaíochtaí idirlín, chomhoibrigh sé leis an bpreas Peirseach freisin. Tá go leor alt foilsithe aige ar cheol i nuachtán Shahrvand, Jam-e Jam (nuachtán), PayameMa, Sobhe Emrooz, Eghtesade Melli, Etemad, Quds, Asia (nuachtán eacnamaíoch), etc. Tá a chuid alt foilsithe freisin i ngníomhaireachtaí nuachta ar nós Club na nIriseoirí Óga, Gníomhaireacht Nuachta na Poblachta Ioslamaí (IRNA), Gníomhaireacht Nuachta na Mac Léinn Iaráinis (ISNA), ILNA, Gníomhaireacht Nuachta Tasnim, Gníomhaireacht Nuachta Fars (Fars), JameJam Ar Líne, Qods Ar Líne, Shahrvand Ar Líne, Rokna, Afkar News, Suíomh Tagartha Ceoil Iaráinis (Khosousi), Gníomhaireacht Preasa Ceoil Iaráinis, etc.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.isna.ir/news/1404011707840/%D8%A7%D8%B2-%DA%86%D9%86%DA%AF-%D8%AA%D8%A7-%D8%AF%D9%88%D8%B2%D9%84%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85|teideal=Hamidreza Ghorbani's interview with ISNA |údar= ISNA|dáta=2025-04-06|dátarochtana=2025}}</ref> <ref>{{Lua idirlín|url=https://www.yjc.ir/00bOgM|teideal= Ghorbani's interview with Young Journalists Club|údar= YJC |dáta=2025-02-14|dátarochtana=2025}}</ref> <ref>{{Lua idirlín|url=https://irna.ir/xjTgk6|teideal= Ghorbani's interview with IRNA (Islamic Republic News Agency)|údar= IRNA|dáta=2025-04-07|dátarochtana=2025}}</ref> [[Íomhá:Hamidreza Ghorbani Singer1991.jpg|clé|mion|2025]] Sa bhliain 2025, thosaigh sé a ghairm bheatha mar scríbhneoir agus taighdeoir ceoil ag suíomh Gréasáin oifigiúil ceoleolaíochta Iaráinis,"Iran Musicology".<ref>{{Lua idirlín|url=https://iranmusicology.com/|teideal= حمیدرضاقربانی به نویسندگان ایران موزیکولوژی پیوست|údar= Iranmusicology|dáta=2025-01-07|dátarochtana=2025}}</ref> Tar éis ionsaí Iosrael ar an Iaráin, cháin sé na hionsaithe, mar aon le go leor aisteoirí, amhránaithe agus ealaíontóirí Iaránacha, agus léirigh agus d’eisigh sé ina aonar dráma ceoil dar teideal "12 Days," inar athchruthaigh sé codanna beo d’ionsaí réimeas Iosrael ar fhoirgneamh Eagraíocht Chraolacháin na hIaráine.<ref>{{Lua idirlín|url=https://www.honaronline.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-5/201541-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D9%87%D9%85%D8%AF%D9%84%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87-%DA%A9%D9%88%DA%A9-%D8%B4%D8%AF-%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D8%B4%D8%B4-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C|teideal= ساز همدلی که در روزهای حمله کوک شد / واکنش حمیدرضا قربانی و جمعی از هنرمندان ایران به حمله رژیم صهیونیستی به ایران|údar= Honaronline|dáta=2025-06-27|dátarochtana=2025}}</ref> == Dioscliosta == === Albaim Oifigiúla === * ''Songs Of Hope And Peace'', (2021) * ''Love Is Enough'', (2021) * ''Life Goes On'', (2022) === Singil === * ''Tasavor Mikonam Hasti'' * ''Bahaneh'' * ''Ama Cheshmat'' * ''Zamin Gerdeh'' * ''Rabeteh'' * ''Roozhaye Bad'' * ''Puzzle'' * ''Pileh Kardam'' * ''Sin'' * ''Ghalbe Saadam'' * ''Havasam Hast'' * ''Raftan'' * ''Bekhatereh Eshgh'' * ''Caged'' * ''Labkhand'' == Naisc sheachtracha == * [http://www.instagram.com/ihamidrezaghorbani Instagram oifigiúil Hamidreza Ghorbani] *[https://www.baharnews.ir/news/480522/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AD%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D9%82%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%86%D8%AF%D9%87 Hamidreza Ghorbani / Baharnews] *[https://jamejamonline.ir/006EF4 Hamidreza Ghorbani / JameJam] *[https://tarna.ir/News/13136 Hamidreza Ghorbani / Tarna]{{Dead link|date=Iúil 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Tagairtí == {{Reflist}} [[Catagóir:amhránaithe]] [[Catagóir:Scríbhneoir amhrán]] [[Catagóir:Iaráin]] 4fszvtixgeot3z6hvbg5ejzokykhb27 0 120114 1273244 1273042 2025-07-09T09:24:30Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273244 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is loch [[fionnuisce]] é ''' Loch Charraig an Phoirt,'''<ref name=logainm /><ref name=Joyce1913 />{{rp|173}} suite i bparóiste {{h|Cill Tubraid}}, deisceart {{h|Contae Liatroma}}. Is láthair mór le rá é Loch Charraig an Phoirt mar iascach brain agus liúis.<ref name=LeitrimObserver1970 />{{rp|3}} I gcoitinne, tá éiceolaíocht an locha agus uiscebhealaí eile faoi bhagairt fhoirgeachta le [[Lagarosiphon major|tím chatach]], [[diúilicín riabhach]] agus [[débhlaoscach fionnuisce|breallach fionnuisce]].<ref name=Pedreschi2014 /><ref name=Clenaghan2005 />{{rp|16}} == Tíreolaíocht == Tá Loch Charraig an Phoirt suite laistiar de {{h|Droim Conga}} agus [[Loch an Scoir]]. Tá sé timpeallaithe ag na [[baile fearainn|baile fearainn]] a leanas: Droim Bológ, Corrdhoire (Morton), Carraig an Phoirt, Mullach Uí Choileáin, Droim Conga agus Ros Cearbáin. Tá cruth [[orláiste]] ag an loch, le hachar {{convert|0.46|km2|1}},<ref name=Haug2011 />{{rp|35}}<ref name=MacMahon1845 /> agus doimhneacht {{convert|7|m|1}}.<ref name=anglingireland /> Tá leibhéal an locha tuairim is {{convert|30|cm|1|abbr=on}} níos airde ná Loch an Scoir. Tá an dá loch nasctha le sruthán beag, {{convert|500|m|1|abbr=on}} ar fad, a shreabhadh trí Dhroim Conga.<ref name=MacMahon1845 />{{rp|23}} Tá an [[foshraith]] déanta as doirneog (70%), cloch (15%), grean (10%) agus gaineamh (5%).<ref name=OConnor2007 />{{rp|39-40}} == Éiceolaíocht == I measc na n-iasc i Loch Charraig an Phoirt, tá hibridí [[róiste]]-[[bran (iasc)|brain]], [[péirse]], bran féin, róiste féin agus [[liús]] dúchasach (ní gailliasc<ref name=Pedreschi2014 />).<ref name=discoverireland /> Tá imeall an locha clúdaithe le giolcacha,<ref name=anglingireland /> le fásra fiche fán gcéad de [[Schoenoplectus lacustris|bhogshifín]] agus [[tím uisce]].<ref name=OConnor2007 />{{rp|39-40}} === Truailliú === Sa bhliain 2003, tugadh rátáil [[Innéacs Staide Trófach|méiseatrófach]] ar cháilíocht an uisce.<ref name=Clenaghan2005 />{{refn | group=n | Tá [[Innéacs Staide Trófach|staideanna trófacha]] olagatrófach agus méiseatrófach inmhianaithe, ach cuireann rátálacha eotrófach nó hipeartrófach truailliú in iúl.<ref name=Clenaghan2005 />{{rp|8}}}} I ndiaidh suirbhé sa bhliain 2007, áfach, tuairiscíodh go raibh cáilíocht uisce "mhíshásúil" sa loch, le truailliú [[algae|Filamentous algae]]<ref name=OConnor2007 />{{rp|39-40}} agus drich-fhoirgeacht [[diúilicín riabhach]].<ref name=OConnor2007 />{{rp|66}}<ref name=Pedreschi2014 /> Tá ann sa loch fosta an speiceas coimhthíoch, [[Elodea canadensis]].<ref name=OConnor2007 />{{rp|39-40}} === Díothú piardóg === Tá bruach tanaí carraigeach ag Loch Charraig an Phoirt, rud atá ina ghnáthóg mhaith le haghaidh [[Austropotamobius pallipes|piardóige liathbháine]].<ref name=OConnor2007 />{{rp|39-40}} Bhí a leithéid de phiardóg tráth, ach ní fuarthas sampla ar bith le linn suirbhé sa bhliain 2007.<ref name=OConnor2007 />{{rp|66}} Agus diúilicín riabhach i láthair, ámh, ní fuarthas riamh piardóg ina theannta.<ref name=OConnor2007 />{{rp|30}} Cúng maith le sin, tá piardóga Éireannacha faoi bhrú ó speicis neamh-dhúchasach.<ref name=Reynolds2011 />{{rp|124}} === Caonach neamhchoitianta === I mí Lúnasa 2000, fuarthas an [[caonach]] ''Weissia rostellata'', neamhchoitianta i nÉirinn,<ref name=Holyoak2006 />{{rp|5}} ag fás faoi scáth i ndíog le beagán fásra in aice leis an loch.<ref name=Holyoak2006 />{{rp|8}} === Fiadhúlra eile === Feictear an seilide abhann (Viviparus fasciatus) go forleathan sa cheantar, agus i dteannta sin ''[[Asellidae|míol borra]].<ref name=OConnor2007 />{{rp|39-40}} == Naisc sheachtracha == * {{lua idirlín | url = https://www.townlands.ie/leitrim/leitrim/kiltubbrid/keshcarrigan/drumcong/| teideal = Droim Conga, Baile fearainn, Co. Liatroma}} * {{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/29308.aspx | teideal = Droim Conga | foilsitheoir = [[An Coimisiún Logainmneacha]] | dátarochtana = | teanga = ga | work = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)}}</ref> == Féach freisin == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]] == Nótaí == {{reflist | group=n}} == Tagairtí == {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/29317.aspx | teideal = Carraig an Phoirt | foilsitheoir = [[An Coimisiún Logainmneacha]] | dátarochtana = 5ú Lúnasa 2015 | teanga = ga | work = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)}}</ref> <ref name=MacMahon1845>{{cite report | title = Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon | url = https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 | volume = 45 | publisher = H.M. Stationery Office | year = 1845 | last = MacMahon | first = John | edition = Parliamentary Papers, House of Commons and Command}}</ref> <ref name=Pedreschi2014>{{cite journal | title = Genetic structure of pike (Esox lucius) reveals a complex and previously unrecognized colonization history of Ireland | last1 = Pedreschi | first1 = D. | last2 = Kelly-Quinn | first2 = M. | last3 = Caffrey | first3 = J. | last4 = O'Grady | first4 = M. | last5 = Mariani | first5 = S. | last6 = Phillimore | first6 = A. | journal = Journal of Biogeography | volume = 41 | issue = 3 | pages = 548–560 | doi = 10.1111/jbi.12220 | doi-access = free | year = 2014 | pmid = 25435649 | pmc = 4238397}}</ref> <ref name=Clenaghan2005>{{cite report | title = Phosphorus Regulations National Implementation Report | year = 2005 | publisher = Environmental Protection Agency, Office of Environmental Enforcement | first1 = Conor | last1 = Clenaghan | first2 = Frank | last2 = Clinton | first3 = Matthew | last3 = Crowe | url = https://www.epa.ie/pubs/reports/water/phosphorus/EPA_phosphorus_report_2005.pdf}}</ref> <ref name=OConnor2007>{{cite report | title = Monitoring of white-clawed crayfish Austropotamobius pallipes in Irish lakes in 2007 | volume = 37 | publisher = Environment, Heritage and Local government | first1 = William | last1 = O’Connor | first2 = Gerard | last2 = Hayes | first3 = Ciaran | last3 = O'Keeffe| first4 = Deirdre | last4 = Lynn | year = 2007 | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/publications/pdf/IWM37.pdf}}</ref> <ref name=Reynolds2011>{{citation | title = White-Clawed Crayfish in Ireland - under increasing threat| first = Julian D.| last = Reynolds | editor1 = Rees M | editor2 = Nightingale J | editor3 = Holdich DM | year = 2011 | work = Species Survival: Securing white-clawed crayfish in a changing environment. | pages = 120–128 | url = https://www.researchgate.net/publication/261633453}}</ref> <ref name=Holyoak2006>{{cite report | title = Weissia rostellata (Brid) Lindb. | publisher = Plantlife | year = 2006 | last = Holyoak | first = David Thomas | url = http://www.plantlife.org.uk/uploads/documents/Weissia__rostellata.pdf#page=8}}</ref> <ref name=Haug2011>{{cite book | title = Gazetteer of Ireland, Til Opplysnin | volume = 16 | publisher = UBiT, Universitetsbiblioteket i Trondheim | location = Hommelvik | edition = 2a | year = 2011 | first = Per Ivar | last = Haug | url = https://drive.google.com/file/d/0Bz1Sdt07UKt1ZjdhMjYyNzktMTQ3My00YjdlLWFkNGMtZDQ5ZjViMTFhYzA4/view}}</ref> <ref name=Joyce1913>{{cite book | title = Irish names of places | volume = 3 | publisher Dublin : Phoenix | last = Joyce | first = Patrick Weston | year = 1913 | url = https://archive.org/download/irishnamesofplac03joyc/irishnamesofplac03joyc.pdf}}</ref> <ref name=anglingireland>{{lua idirlín | údar = anglingireland | url = http://www.fishinginireland.info/pike/north/ballinamoreother.htm | teideal = Satellite Pike Waters in the Ballinamore and Keshcarrigan area | foilsithe = [[Iascach Intíre Éireann]]}}</ref> <ref name=discoverireland>{{lua idirlín | teideal = Coarse Angling Keshcarrigan | url = http://www.discoverireland.ie/Activities-Adventure/coarse-angling-keshcarrigan/71448 | bliain = 2017 | údar = discoverireland.ie }}{{Dead link|date=Iúil 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> <ref name=LeitrimObserver1970>{{cite news | teideal = Drumcong jamboree and dancing carnival | work = Leitrim Observer | url = https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ | bliain = 1970 | údar = Leitrim Observer | dátarochtana = 29ú Eanáir 2017 | archive-url = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/# | archive-date = 2 February 2017 | url-status = dead | archivedate = 2 Feabhra 2017 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20170202044038/https://irishnewspapers.com/newspage/92165102/ }}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Carraig an Phoirt, Loch}} [[Catagóir: Lochanna Chontae Liatroma]] 5fxbdofa9bidqrom6ptse9pm7l0x4kc 0 120129 1273251 1272851 2025-07-09T09:51:24Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273251 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is loch [[fionnuisce]] é '''Loch na Breaclaí'''<ref name=logainm /> suite i g[[Contae an Chabháin]], raibh thiar den bhóthar [[N87]]. Sreabhann an [[Abhainn Dubh, Contae an Chabháin|Abhainn Dubh]] amach as an loch.<ref name=fii /> == Fiadhúlra == I measc na n-iasc i Loch na Breaclaí, tá [[liús]], [[róiste]] agus [[bran (iasc)|bran]].<ref name=aia /> == Féach freisin == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]] == Tagairtí == {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/3919.aspx | teideal = An Bhreaclaigh (baile fearainn) | foilsitheoir = [[An Coimisiún Logainmneacha]] | dátarochtana = 6ú Iúil 2025 | teanga = ga | work = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)}}</ref> <ref name=fii>{{lua idirlín | url = http://www.fishinginireland.info/pike/north/ballyconnell.htm | teideal = An angler's guide to the best fishing in Ireland | foilsitheoir = Fishing in Ireland}}</ref> <ref name=aia>{{lua idirlín | url = http://www.activeirishangling.com/course-angling-features/cavan/9-uncategorised/314-come-to-bawnboy.html | teideal = Come to Bawnboy | author = Dave | foilsitheoir = Active Irish Angling | dátarochtana = 2016-01-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304094540/http://www.activeirishangling.com/course-angling-features/cavan/9-uncategorised/314-come-to-bawnboy.html | archive-date = 2016-03-04 | url-status = dead | archivedate = 2016-03-04 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20160304094540/http://www.activeirishangling.com/course-angling-features/cavan/9-uncategorised/314-come-to-bawnboy.html }}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Breaclai, Loch na}} [[Catagóir:Lochanna Chontae an Chabháin]] pwxblzoycxrovdpljf0hkxp73lfjwx3 0 120148 1273252 1272982 2025-07-09T09:51:51Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273252 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Tá ''' Lochanna Chill Airne ''' suite i b[[Páirc Náisiúnta Chill Airne]] gar de {{h|Cill Airne}} féin, [[Contae Chiarraí]]]. Tá trí loch ann: [[Loch Léin]], [[Loch Mhucrois]] agus [[An Loch Uachtarach]].<ref name=readersnatural /> == Timpeallacht == Tá na lochanna suite i ngleann íseal ach {{convert|20|m|abbr=on}} thar [[leibhéal na mara]],<ref name=readersnatural /> leis [[Na Cruacha Dubha]] ar gach taobh, san áireamh. [[Corrán Tuathail]] (an sliabh is airde i nÉirinn), [[An Sliabh Corcra]], [[An Mhangarta]] agus [[Sliabh Torc]]. Ar an mbóthar [[N71]] idir Chill Airne agus [[an Neidín]] tá a ionad amhairc darb ainm ''[[Ladies View]]''.<ref name=":0" /> == Loch Léin == {{príomhalt|Loch Léin}} [[Íomhá:Lough Leane (pixinn.net).jpg|thumb|Loch Léin]] Is Loch Léin<ref name=Lakes /> an loch is mó, agus an ceann is faide ó thuaidh, le hachar {{convert|19|km2|acre}} aige.<ref name=park2 /> Sreabhann [[An Leamhain]] as an loch siar ó thuaidh, i dtreo {{h|Cill Orglan}} agus i m[[Bá an Daingin]] isteach. Tá an-chuid oileán beag faoi chrainn sa loch, san áireamh [[Inis Faithlinn]] le fothrach Mhainistir Inis Faithlinn.<ref name=readersnatural /> Ar an mbruach thoir, tá leithinis darbh ainm, [[Oileán an Rois]], air a fuarthas an ceárta den [[an Choparaois|Choparaois]] is luaite i [[réamhstair na hÉireann]].<ref name=Brad146 /> Faightear [[Caisleán an Rois]], [[daingean]] den 15ú haois, ar bhruach thoir an locha, taobh ó thuaidh den leithinis. == Loch Mhucrois == {{príomhalt|Loch Mhucrois}} [[Íomhá:Muckross Lake - geograph.org.uk - 260386.jpg|thumb| Radharc ar Loch Mhucrois ó Droichead an Bhricín]] Aitheanta fosta mar An Loch Lárnach nó Loch an Toirc, tá Loch Mhucrois suite díreach ó dheas de Loch Léin.<ref name=ballantyne /> Tá eatarthu leithinis beag, agus Droichead áirseach chloiche an Bhricín ag dul trasna air.<ref name=readersnatural /> Is é an loch is doimhne na hÉireann, huasdomhain {{convert|75|m|ft}} aige.<ref name=foran /> Tá [[fánaíocht]] pábháilte tuairim is {{convert|10|km|1|abbr=on}} ar fad timpeall an locha.<ref name=":0" /> == An Loch Uachtarach == {{príomhalt|An Loch Uachtarach}} [[Íomhá:Killarney Upper Lake.jpg|thumb|An Loch Uachtarach]] Is é An Loch Uachtarach an loch is lú den trí loch. Idir é agus Loch Mhucrois tá is sruthán lúbach tuairim is {{convert|4|km|1|abbr=on}} ar fad.<ref name=readersnatural /> == Béaloideas == De réir béaloidis, bhí Cáit Ní Chearnaigh ar tóir taoiseach faoi gheasa Ó Donnchadha, agus gur éag sí ar míre. Feictear Cáit i ndán le [[Letitia Elizabeth Landon]]'s in éineacht le '' The Upper Lake of Killarney '' le [[William Henry Bartlett]];<ref name=landon /> agus i ndán le Landon, '' Kate is Craz'd,'' in éineacht le pictiúr le [[Joseph John Jenkins]].<ref name=anLandon2 /> Ní hionann an bhean seo agus a té a bhíodh bialann aici in ''Kate Kearney's Cottage'' ag [[Dún Lóich]]. == Gailearaí == [[Íomhá:Ross Castle across the Lakes of Killarney.JPG|thumb|thumb|Caisleán an Rois ag Loch Léin]] [[Íomhá:Killarney lake.jpg|thumb|Droichead an Bhricín, áit a thagann Loch Léin agus Loch Mhucrois Lake le chéile]] [[Íomhá:Lakes of Killarney.JPG|thumb|An radharc ó ''Ladies' View'']] [[Íomhá:DV405 no.243 Map of the Lakes of Killarney.png|thumb|Léarscáil na Lochanna maisithe ag an ealaíontóir Francach, [[Alphonse Dousseau]], idir 1830 agus 1869]] [[Íomhá:"Lake surrounded by mountains in an unknown location" (is lakes of Killarney) (26040083492).jpg|thumb| Grianghraf den Loch Uachtar foilsithe ag [[Fergus O'Connor]] c. 1920, le clampar thíos ar dheis]] == Féach freisin == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]] == Naisc sheachtracha == * ''[http://www.killarneynationalpark.ie/ Killarney National Park]'' * [http://catalogue.nli.ie/Search/Results?lookfor=lakes+of+killarney&type=AllFields&submit=FIND Cartlanna na Lochanna], Leabharlann Náisiúnta na hÉireann * [http://www.nuigalway.ie/ross_island/ross_island.htm Ross Island] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120204054931/http://www.nuigalway.ie/ross_island/ross_island.htm |date=4 February 2012 }} == Tagairtí == {{reflist|refs = <ref name=readersnatural>{{cite book | title=Natural Wonders of the World|publisher=Reader's Digest Association, Inc|year=1980|isbn=0-89577-087-3|editor-last=Scheffel|editor-first=Richard L.|location=United States of America|pages=204–205|editor-last2=Wernet|editor-first2=Susan J.}}</ref> <ref name=":0">{{cite book | qurl=https://books.google.com/books?id=YsjlBwAAQBAJ&q=muckross+lake&pg=PT406|title=The Rough Guide to Ireland|last=Guides|first=Rough|date=2015-06-09|publisher=Penguin|isbn=9780241236222|language=en}}</ref> <ref name=Lakes>{{lua idirlín | url = http://homepage.eircom.net/%7Eknp/lakes/index.htm | teideal = The Lakes | údar = Dúchas | dátarochtana = 2007-07-01 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070615233331/http://homepage.eircom.net/~knp/lakes/index.htm | archive-date = 2007-06-15 | url-status = dead | archivedate = 2007-06-15 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070615233331/http://homepage.eircom.net/~knp/lakes/index.htm }}</ref> <ref name=park2>{{lua idirlín | url = http://homepage.eircom.net/~knp/sites/index.htm | teideal = Official Killarney National Park Website | date = 2007-02-07 | dátarochtana = 2017-03-24 | url-status = bot: unknown | archive-url = https://web.archive.org/web/20070207105247/http://homepage.eircom.net/~knp/sites/index.htm#abb | archive-date = 2007-02-07 | archivedate = 2007-02-07 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070207105247/http://homepage.eircom.net/~knp/sites/index.htm }}</ref> <!--ref name=Living>{{lua idirlín | url = http://www.botanicgardens.ie/gspc/ireland/living.pdf | teideal = Living with Nature: The Designation of Nature Conservation Sites in Ireland | work = The Department of the Environment and Local Government | dátarochtana = 2007-07-01 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070927035707/http://www.botanicgardens.ie/gspc/ireland/living.pdf | archive-date = 2007-09-27 | url-status = dead}}</ref--> <ref name="Brad146">Richard Bradley ''The prehistory of Britain and Ireland,'' Cambridge University Press, 2007, {{ISBN|0-521-84811-3}}, ll. 142-146</ref> <ref name=ballantyne>{{cite book | url=https://books.google.com/books?id=jgMoAAAAYAAJ&q=muckross+lake&pg=PA37|title=The Lakes of Killarney|last=Ballantyne|first=Robert Michael|date=1865-01-01|publisher=T. Nelson|language=en}}</ref> <ref name=foran>{{lua idirlín | url = http://www.gleannfia.com/lakes.htm | teideal = Killarney Lakes | sloinne = Enterprise | ainm = Foran | work =www.gleannfia.com | dátarochtana = 2017-03-24}}</ref> <ref name=landon>{{cite book | last =Landon|first=Letitia Elizabeth|title=Fisher's Drawing Room Scrap Book, 1832|url=https://play.google.com/books/reader?id=8MpcAAAAcAAJ&pg=GBS.PP64|section=picture|year=1831|publisher=Fisher, Son & Co.}}{{cite book|last =Landon|first=Letitia Elizabeth|title=Fisher's Drawing Room Scrap Book, 1832|url=https://play.google.com/books/reader?id=8MpcAAAAcAAJ&pg=GBS.PP66|section=poetical illustration|page=17|year=1831|publisher=Fisher, Son & Co.}}</ref> <ref name=anLandon2>{{cite book | last =Landon|first=Letitia Elizabeth|title=Fisher's Drawing Room Scrap Book, 1840|url=https://play.google.com/books/reader?id=5lQFAAAAQAAJ&pg=GBS.PA8-IA6|section=poetical illustration|page=10|year=1839|publisher=Fisher, Son & Co.}}{{cite book|last =Landon|first=Letitia Elizabeth|title=Fisher's Drawing Room Scrap Book, 1840|url=https://play.google.com/books/reader?id=5lQFAAAAQAAJ&pg=GBS.PA8-IA9|section=picture|year=1839|publisher=Fisher, Son & Co.}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Cill Airne, Lochanna}} [[Catagóir:Lochanna Chontae Chiarraí]] goyw6q07jsss3zyaxmewdpyzfnkavah 10 120151 1273214 1273092 2025-07-09T05:25:15Z 2001:1970:48C0:AF00:4995:2ABE:C195:DAEE 1273214 wikitext text/x-wiki <noinclude> {{Documentation}} </noinclude><includeonly> {| class="setlist-table setlist-anim" style="margin-top:1.6em;" |- | style="background:#; text-align:left; padding:0.7em 1.2em;" | {{#if:{{{song1|}}}|<div class="setlist-row"><span class="setlist-song">{{#ifexpr:{{#ifeq:{{lc:{{{Complete|yes}}}}}|yes|1|0}}=1|1.|*}} [[{{{song1}}}]]</span>{{#if:{{{label1|}}}|<span class="setlist-label">{{{label1}}}</span>}}</div>}} {{#if:{{{song2|}}}|<div class="setlist-row"><span class="setlist-song">{{#ifexpr:{{#ifeq:{{lc:{{{Complete|yes}}}}}|yes|1|0}}=1|2.|*}} [[{{{song2}}}]]</span>{{#if:{{{label2|}}}|<span class="setlist-label">{{{label2}}}</span>}}</div>}} {{#if:{{{song3|}}}|<div class="setlist-row"><span class="setlist-song">{{#ifexpr:{{#ifeq:{{lc:{{{Complete|yes}}}}}|yes|1|0}}=1|3.|*}} [[{{{song3}}}]]</span>{{#if:{{{label3|}}}|<span class="setlist-label">{{{label3}}}</span>}}</div>}} {{#if:{{{song4|}}}|<div class="setlist-row"><span class="setlist-song">{{#ifexpr:{{#ifeq:{{lc:{{{Complete|yes}}}}}|yes|1|0}}=1|4.|*}} [[{{{song4}}}]]</span>{{#if:{{{label4|}}}|<span class="setlist-label">{{{label4}}}</span>}}</div>}} {{#if:{{{song5|}}}|<div class="setlist-row"><span class="setlist-song">{{#ifexpr:{{#ifeq:{{lc:{{{Complete|yes}}}}}|yes|1|0}}=1|5.|*}} [[{{{song5}}}]]</span>{{#if:{{{label5|}}}|<span class="setlist-label">{{{label5}}}</span>}}</div>}} {{#if:{{{song6|}}}|<div class="setlist-row"><span class="setlist-song">{{#ifexpr:{{#ifeq:{{lc:{{{Complete|yes}}}}}|yes|1|0}}=1|6.|*}} [[{{{song6}}}]]</span>{{#if:{{{label6|}}}|<span class="setlist-label">{{{label6}}}</span>}}</div>}} {{#if:{{{song7|}}}|<div class="setlist-row"><span class="setlist-song">{{#ifexpr:{{#ifeq:{{lc:{{{Complete|yes}}}}}|yes|1|0}}=1|7.|*}} [[{{{song7}}}]]</span>{{#if:{{{label7|}}}|<span class="setlist-label">{{{label7}}}</span>}}</div>}} {{#if:{{{song8|}}}|<div class="setlist-row"><span class="setlist-song">{{#ifexpr:{{#ifeq:{{lc:{{{Complete|yes}}}}}|yes|1|0}}=1|8.|*}} [[{{{song8}}}]]</span>{{#if:{{{label8|}}}|<span class="setlist-label">{{{label8}}}</span>}}</div>}} {{#if:{{{song9|}}}|<div class="setlist-row"><span class="setlist-song">{{#ifexpr:{{#ifeq:{{lc:{{{Complete|yes}}}}}|yes|1|0}}=1|9.|*}} [[{{{song9}}}]]</span>{{#if:{{{label9|}}}|<span class="setlist-label">{{{label9}}}</span>}}</div>}} {{#if:{{{song10|}}}|<div class="setlist-row"><span class="setlist-song">{{#ifexpr:{{#ifeq:{{lc:{{{Complete|yes}}}}}|yes|1|0}}=1|10.|*}} [[{{{song10}}}]]</span>{{#if:{{{label10|}}}|<span class="setlist-label">{{{label10}}}</span>}}</div>}} <div class="ring-container7"> <div class="ring2" style="background: conic-gradient({{{ring-color|#87B22A}}} 0% 100%);"></div> <div class="center2"></div> <div class="imagemap-content2"> <imagemap> File:Emty.png| poly 102 94 191 63 184 45 172 33 158 19 147 12 133 7 117 3 110 3 108 3 [[Twenty One Pilots (album)|Twenty One Pilots]] poly 103 94 189 64 196 78 196 98 195 124 189 142 181 159 166 175 140 191 113 197 81 196 52 185 30 172 10 138 0 109 4 78 19 49 31 31 54 15 80 3 107 4 [[Twenty One Pilots (album)|Twenty One Pilots]] </imagemap> </div> </div> |- | style="background:# ; border-top:hidden;" | {| class="wikitable" style="margin-top:1.6em; border-collapse: separate; border-spacing: 4px; border:hidden;" | style="background:{{{ring-color|#87B22A}}}; border:hidden;" | | style="border:hidden;" | [[{{{album-link|Twenty One Pilots (album)}}}|{{{album-name|Twenty One Pilots}}}]] | style="border:hidden;" | <span class="mw-customtoggle-myDivision">({{#expr: {{#if:{{{song1|}}}|1|0}}+ {{#if:{{{song2|}}}|1|0}}+ {{#if:{{{song3|}}}|1|0}}+ {{#if:{{{song4|}}}|1|0}}+ {{#if:{{{song5|}}}|1|0}}+ {{#if:{{{song6|}}}|1|0}}+ {{#if:{{{song7|}}}|1|0}}+ {{#if:{{{song8|}}}|1|0}}+ {{#if:{{{song9|}}}|1|0}}+ {{#if:{{{song10|}}}|1|0}} |int}})</span> | style="border:hidden;" | <div class="mw-collapsible mw-collapsed collapsible-setlist" id="mw-customcollapsible-myDivision"> {{#if:{{{song1|}}}|<span class="collapsible-setlist-row"><span class="collapsible-setlist-symbol">○</span>{{{song1}}}</span>}} {{#if:{{{song2|}}}|<span class="collapsible-setlist-row"><span class="collapsible-setlist-symbol">○</span>{{{song2}}}</span>}} {{#if:{{{song3|}}}|<span class="collapsible-setlist-row"><span class="collapsible-setlist-symbol">○</span>{{{song3}}}</span>}} {{#if:{{{song4|}}}|<span class="collapsible-setlist-row"><span class="collapsible-setlist-symbol">○</span>{{{song4}}}</span>}} {{#if:{{{song5|}}}|<span class="collapsible-setlist-row"><span class="collapsible-setlist-symbol">○</span>{{{song5}}}</span>}} {{#if:{{{song6|}}}|<span class="collapsible-setlist-row"><span class="collapsible-setlist-symbol">○</span>{{{song6}}}</span>}} {{#if:{{{song7|}}}|<span class="collapsible-setlist-row"><span class="collapsible-setlist-symbol">○</span>{{{song7}}}</span>}} {{#if:{{{song8|}}}|<span class="collapsible-setlist-row"><span class="collapsible-setlist-symbol">○</span>{{{song8}}}</span>}} {{#if:{{{song9|}}}|<span class="collapsible-setlist-row"><span class="collapsible-setlist-symbol">○</span>{{{song9}}}</span>}} {{#if:{{{song10|}}}|<span class="collapsible-setlist-row"><span class="collapsible-setlist-symbol">○</span>{{{song10}}}</span>}} </div> |} |}</includeonly> m5enrxno1h0xb00c6rfzi199mct9qdv 1273220 1273214 2025-07-09T06:56:19Z 2001:1970:48C0:AF00:4995:2ABE:C195:DAEE 1273220 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- Для использования на странице Template:Setlist2/doc --> == Назначение == '''Шаблон <code>Setlist2</code>''' предназначен для удобного отображения сетлистов концертов, музыкальных шоу и других мероприятий, где требуется список исполненных песен с дополнительными параметрами (метка, эмодзи, примечание). Шаблон поддерживает до 20 песен и автоматически форматирует список. Рекомендуется использовать совместно с Lua-модулем [[Module:Setlist]] для расширенных возможностей. == Использование == Вставьте шаблон в статью или на страницу исполнителя/концерта: <syntaxhighlight lang="wikitext"> {{Setlist2 | song1 = Название первой песни | label1 = Открытие | emoji1 = 🎤 | note1 = Исполнялась акапелла | song2 = Название второй песни | label2 = Гость | emoji2 = 🧑‍🎤 | note2 = Дуэт с приглашённым артистом | song3 = ... }} </syntaxhighlight> == Параметры == {| class="wikitable" ! Параметр ! Описание ! Тип/Значение |- | <code>song1</code>, <code>song2</code> ... <code>song20</code> | Название песни (или страницы с песней) | строка |- | <code>label1</code>, <code>label2</code> ... <code>label20</code> | Метка для песни (например, "Интро", "Кавер", "Соло") | строка, не обязателен |- | <code>emoji1</code>, <code>emoji2</code> ... <code>emoji20</code> | Эмодзи рядом с песней (например, 🎸, 🎤) | строка, не обязателен (по умолчанию: 🎵) |- | <code>note1</code>, <code>note2</code> ... <code>note20</code> | Примечание (например, "впервые исполнена", "кавер-версия") | строка, не обязателен |- | <code>complete</code> | Показывать ли пометку о завершённости сетлиста (значения: <code>yes</code>/<code>no</code>) | строка, по умолчанию <code>yes</code> |} == Пример == <syntaxhighlight lang="wikitext"> {{Setlist2 | song1 = Imagine | label1 = Intro | emoji1 = 🎹 | note1 = Классическая версия | song2 = Hey Jude | label2 = Main | emoji2 = 🎸 | note2 = Финал концерта | song3 = Yesterday | note3 = Акустика }} </syntaxhighlight> '''Результат:''' {{Setlist2 | song1 = Imagine | label1 = Intro | emoji1 = 🎹 | note1 = Классическая версия | song2 = Hey Jude | label2 = Main | emoji2 = 🎸 | note2 = Финал концерта | song3 = Yesterday | note3 = Акустика }} == Советы == * Можно пропускать параметры <code>label</code>, <code>emoji</code> и <code>note</code>, если они не нужны. * Для автоматизации и поддержки альтернативных форматов рекомендуется подключить модуль Lua: <code>Module:Setlist</code>. * Если нужно добавить больше 20 песен, расширьте шаблон или используйте модуль Lua. == См. также == * [[Template:Setlist]] — базовая версия шаблона сетлиста * [[Module:Setlist]] — Lua-модуль для работы с сетлистами == Пример кода для интеграции с Lua == <syntaxhighlight lang="wikitext"> {{#invoke:Setlist|show |songs={{{ song1|}}},{{{song2|}}},{{{song3|}}} <!-- и так далее --> |labels={{{ label1|}}},{{{label2|}}},{{{label3|}}} |emojis={{{ emoji1|}}},{{{emoji2|}}},{{{emoji3|}}} |notes={{{ note1|}}},{{{note2|}}},{{{note3|}}} |complete={{{complete|yes}}} }} </syntaxhighlight> == Документация шаблона == <noinclude> {{Documentation}} </noinclude> 5u9fyu1mggq11dsc5ud33307tgnzqcs 1273242 1273220 2025-07-09T08:35:14Z 2001:1970:48C0:AF00:4995:2ABE:C195:DAEE 1273242 wikitext text/x-wiki local p = {} local function svg_arc(cx, cy, r, start_angle, end_angle, color, href) local function polarToCartesian(cx, cy, r, angle) local angle_rad = math.rad(angle - 90) return cx + r * math.cos(angle_rad), cy + r * math.sin(angle_rad) end local x1, y1 = polarToCartesian(cx, cy, r, start_angle) local x2, y2 = polarToCartesian(cx, cy, r, end_angle) local largeArcFlag = ((end_angle - start_angle) % 360) > 180 and 1 or 0 local path = string.format( "M %.2f %.2f A %.2f %.2f 0 %d 1 %.2f %.2f L %.2f %.2f Z", x1, y1, r, r, largeArcFlag, x2, y2, cx, cy ) return string.format( '<a xlink:href="/wiki/%s"><path d="%s" fill="%s" stroke="#fff" stroke-width="0.5"/></a>', href, path, color ) end local data = mw.loadData('Module:Setlist/Songs') function p.fromArgs(frame) local args = frame:getParent().args local complete = (args['complete'] or "yes"):lower() == "yes" local list = {} for i = 1, 50 do local song = args['song'..i] if song and song ~= '' then local label = args['label'..i] or "" table.insert(list, { title = mw.text.trim(song), label = label }) end end -- Группируем песни по альбомам local albumSongs = {} local albumOrder = {} for idx, songobj in ipairs(list) do local title = songobj.title local label = songobj.label local albums = data.songs[title] if albums then for _, album in ipairs(albums) do if not albumSongs[album] then albumSongs[album] = {} table.insert(albumOrder, album) end table.insert(albumSongs[album], {title = title, label = label, num = idx}) end else if not albumSongs["?"] then albumSongs["?"] = {} table.insert(albumOrder, "?") end table.insert(albumSongs["?"], {title = title, label = label, num = idx}) end end -- 1. Основной сетлист local wikitext = '{| class="setlist-table setlist-anim" style="margin-top:1.6em;"\n|-\n| style="padding:0.7em 1.2em;" |\n' for idx, songobj in ipairs(list) do local numtxt = complete and (idx..".") or "*" local label = (songobj.label and songobj.label ~= '') and ('<span class="setlist-label">'..songobj.label..'</span>') or '' wikitext = wikitext .. '<div class="setlist-row"><span class="setlist-song">'..numtxt..' [['..songobj.title..']]</span>'..label..'</div>\n' end -- 2. SVG круговая диаграмма (кликабельная) local total = 0 for _, album in ipairs(albumOrder) do total = total + #albumSongs[album] end local svg = {'<svg width="50" height="50" viewBox="0 0 50 50" style="vertical-align:middle;">'} local angle = 0 for _, album in ipairs(albumOrder) do local count = #albumSongs[album] local percent = count / total * 100 local sweep = percent * 3.6 local color = data.albumColors[album] or "#ccc" local href = (data.albumLinks[album] or album):gsub(" ", "_") table.insert(svg, svg_arc(25,25,25,angle,angle+sweep,color,href)) angle = angle + sweep end table.insert(svg, '</svg>') wikitext = wikitext .. table.concat(svg, '\n') -- 3. Блоки по альбомам for albumIdx, album in ipairs(albumOrder) do local arr = albumSongs[album] local color = data.albumColors and data.albumColors[album] or "#eee" local link = data.albumLinks and data.albumLinks[album] or album local uniqid = "myDivision"..albumIdx wikitext = wikitext .. '\n{| class="wikitable" style="margin-top:1em; border-collapse:separate; border-spacing:4px; border:hidden;"' wikitext = wikitext .. '\n| style="background:'..color..'; border:hidden;" |' wikitext = wikitext .. '\n| style="border:hidden;" | [['..link..'|'..album..']]' wikitext = wikitext .. '\n| style="border:hidden;" | <span class="mw-customtoggle-'..uniqid..'">('..tostring(#arr)..')</span>' wikitext = wikitext .. '\n| style="border:hidden;" |\n<div class="mw-collapsible mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-'..uniqid..'">' for _, entry in ipairs(arr) do wikitext = wikitext .. '<span class="collapsible-setlist-row"><span class="collapsible-setlist-symbol">○</span><small>'..entry.title..'</small></span>\n' end wikitext = wikitext .. '</div>\n|}\n' end wikitext = wikitext .. '|}' return wikitext end return p 5vjbjwpbqm0wv7dp5ypho0qcpyxzuya 0 120153 1273245 1273076 2025-07-09T09:24:33Z InternetArchiveBot 47196 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 1273245 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is loch [[fionnuisce]] [[Innéacs Staide Trófach|méiseatrófach]] é ''' Loch Cheis Charraigín, ''' suite gar de tsráidbhaile {{h|Ceis Charraigín}}<ref name=logainm /> i g[[Contae Liatroma]]. I gcoitinne, tá éiceolaíocht an locha agus uiscebhealaí eile faoi bhagairt fhoirgeachta le [[Lagarosiphon major|tím chatach]], [[diúilicín riabhach]] agus [[débhlaoscach fionnuisce|breallach fionnuisce]].<ref name=Pedreschi2014 /><ref name=Clenaghan2005 />{{rp|16}} == Tíreolaíocht == Tá Loch Cheis Charraigín taobh thiar de shráidbhaile {{h|Ceis Charraigín}} agus [[Loch an Scoir]], i bparóiste [[Cill Tiobraid]], i ndeisceart {{h|Contae Liatroma}}. Ó thaobh [[baile fearainn|bailte fearainn]] de, tá timpeall air: Ceis Charraigín agus An Charraig ó thuaidh, An Chluanaidh ó dheas, Leathchaoin siar, agus Tuamán soir. Tá cruth [[dronuilleog]]ach ag an loch, le hachar {{convert|0.39|km2|1|abbr=on}} <ref name=anglingireland /><ref name=MacMahon1845 />{{rp|23}} agus doimhneacht go dtí {{convert|4|m|1|abbr=on}}.<ref name=anglingireland /> Tá leibhéal an locha chomh chothrom le [[Loch an Scoir]]. Tá sruthán {{convert|400|m|1|abbr=on}} ar fad a nascann an dá loch.<ref name=MacMahon1845 />{{rp|23}} == Éiceolaíocht == I measc na n-iasc i Loch Cheis Charraigín, tá hibridí [[róiste]]-[[bran (iasc)|brain]], róiste féin, [[péirse]], bran féin (suas go {{convert|4|lbs|1|abbr=on}}.<ref name=anglingireland />) agus [[liús]] (ní gailliasc<ref name=Pedreschi2014 />) suas go {{convert|8|lbs|1|abbr=on}}.<ref name=anglingireland /><ref name=anglingireland /><ref name=discoverireland /> === Piardóg === Tá gnáthóg ar leith ag Loch Cheis Charraigín do phiardóg le bruacha tanaí carraigeacha.<ref name=OConnor2007 />{{rp|39-40}} Tuairiscítear sa bhliain 2009 go raibh pobal fásmhar [[Austropotamobius pallipes|phiardóg liathbhán]] ann.<ref name=OConnor2007 />{{rp|66}} Tá Rúraíocht an locha faoi bhagairt, áfach, ag foirgeacht [[diúilicín riabhach]],<ref name=OConnor2007 />{{rp|30}} agus speicis piardóige neamh-dúchasacha á thabhairt go neamhshrianta isteach.<ref name=Reynolds2011 />{{rp|124}} == Féach freisin == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]] * [[Ceis Charraigín]] == Naisc sheachtracha == * {{lua idirlín | url = https://www.townlands.ie/leitrim/leitrim/kiltubbrid/keshcarrigan/keshcarrigan/ | teideal = Ceis Charraigín, Baile fearainn, Co. Liatroma | work = townlands.ie}} == Tagairtí == {{reflist | refs = <ref name="logainm">{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/29311.aspx | teideal = Ceis Charraigín (baile fearainn) | foilsitheoir = [[An Coimisiún Logainmneacha]] | dátarochtana = 8ú Iúil 2025 | teanga = ga | work = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)}}</ref> <ref name=MacMahon1845>{{cite report | title = Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon | url = https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 | volume = 45 | publisher = H.M. Stationery Office | year = 1845 | last = MacMahon | first = John | edition = Parliamentary Papers, House of Commons and Command}}</ref> <ref name=Clenaghan2005>{{cite report | title = Phosphorus Regulations National Implementation Report | year = 2005 | publisher = Environmental Protection Agency, Office of Environmental Enforcement | first1 = Conor | last1 = Clenaghan | first2 = Frank | last2 = Clinton | first3 = Matthew | last3 = Crowe | url = https://www.epa.ie/pubs/reports/water/phosphorus/EPA_phosphorus_report_2005.pdf}}</ref> <ref name=Pedreschi2014>{{cite journal | title = Genetic structure of pike (Esox lucius) reveals a complex and previously unrecognized colonization history of Ireland | last1 = Pedreschi | first1 = D. | last2 = Kelly-Quinn | first2 = M. | last3 = Caffrey | first3 = J. | last4 = O'Grady | first4 = M. | last5 = Mariani | first5 = S. | last6 = Phillimore | first6 = A. | journal = Journal of Biogeography | volume = 41 | issue = 3 | pages = 548–560 | doi = 10.1111/jbi.12220 | doi-access = free | year = 2014 | pmid = 25435649 | pmc = 4238397}}</ref> <ref name=OConnor2007>{{cite report | title = Monitoring of white-clawed crayfish Austropotamobius pallipes in Irish lakes in 2007 | volume = 37 | publisher = Environment, Heritage and Local government | first1 = William | last1 = O’Connor | first2 = Gerard | last2 = Hayes | first3 = Ciaran | last3 = O'Keeffe| first4 = Deirdre | last4 = Lynn | year = 2007 | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/publications/pdf/IWM37.pdf}}</ref> <ref name=Reynolds2011>{{citation | title = White-Clawed Crayfish in Ireland - under increasing threat| first = Julian D.| last = Reynolds | editor1 = Rees M | editor2 = Nightingale J | editor3 = Holdich DM | year = 2011 | work = Species Survival: Securing white-clawed crayfish in a changing environment. | pages = 120–128 | url = https://www.researchgate.net/publication/261633453}}</ref> <ref name=anglingireland>{{lua idirlín | údar = anglingireland | url = http://www.fishinginireland.info/pike/north/ballinamoreother.htm | teideal = Satellite Pike Waters in the Ballinamore and Keshcarrigan area | foilsithe = [[Iascach Intíre Éireann]]}}</ref> <ref name=discoverireland>{{lua idirlín | teideal = Coarse Angling Keshcarrigan | url = http://www.discoverireland.ie/Activities-Adventure/coarse-angling-keshcarrigan/71448 | bliain = 2017 | údar = discoverireland.ie }}{{Dead link|date=Iúil 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ceis Charraigín, Loch}} [[Catagóir:Lochanna Chontae Liatroma]] lbqyzvczivbtxg1iz92peimxgop3cd0 0 120155 1273110 1273105 2025-07-08T12:07:11Z Marcas.oduinn 33120 /* Tíreolaíocht */Oidhreacht, Crannóga 1273110 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is loch [[fionnuisce]] an-bheag é ''' Loch Dhroim Dhá Liag,''' <ref name=logainm /> suite i g[[Contae Liatroma]]. I gcoitinne, tá éiceolaíocht an locha agus uiscebhealaí eile faoi bhagairt fhoirgeachta le [[Lagarosiphon major|tím chatach]], [[diúilicín riabhach]] agus [[débhlaoscach fionnuisce|breallach fionnuisce]].<ref name=Pedreschi2014 /><ref name=Clenaghan2005 />{{rp|16}} == Tíreolaíocht == Tá Loch Dhroim Dhá Liag suite {{convert|1|km|1|abbr=on}} ó dheas den tsráidbhaile {{h|Droim Conga}} agus [[Loch Charraig an Phoirt]], agus {{convert|1|km|1|abbr=on}} siar ó dheas de [[Loch an Scoir]]. Tá an loch nasctha le [[Loch Conbhuí]] agus [[Loch an Scoir]] trí [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]]. Tá cruth éilipseach ag an loch. Tá sé an-bheag, níl achar ach {{convert|0.05|km2|1|abbr=on}} aige, agus é {{convert|300|m|1|abbr=on}} ar fad thiar-thoir, {{convert|170|m|1|abbr=on}} ar leithead, agus doimhneacht go dtí {{convert|6|m|1|abbr=on}}. Tá láib an-bhog ar a ghrinneall.<ref name=MacMahon1845 />{{rp|23}} == Oidhreacht [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Crannóga Bhíodh dhá {{h|crannóg}} ar Loch Dhroim Dhá Liag sa {{h|meánaois}} ar a laghad.<ref name=Munro1890 />{{rp|365}} Aimsíodh iad le linn na 19ú haise (c. 1843-1852).<ref name=Mulvany1852 />{{rp|xliii}} [[Íomhá:Plan of Drumaleague Crannog one.png|thumb|Plean Chrannóg Dhroim Dhá Liag a haon]] Is sampla maith é Chrannóg Dhroim Dhá Liag a haon d'áitreabh locha. Cé is moite desna teallaigh cloiche, tógadh as adhmad é, go formhór [[Fearna|fearnóg]]. [[Íomhá:Section of Drumaleague Crannog two.png|thumb|Plean de chuid de Chrannóg Dhroim Dhá Liag a dó]] Bhí Crannóg Dhroim Dhá Liag a dó {{convert|6.7|m|1}} ar trastomhas. == Féach freisin == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]] ** [[Loch Conbhuí]] ** [[Loch Charraig an Phoirt]] ** [[Loch an Scoir]] == Naisc sheachtracha == * {{lua idirlín | url = https://www.townlands.ie/ga/leitrim/leitrim/kiltubbrid/keshcarrigan/drumaleague/ | údar = townlands.ie | teideal = Droim Dhá Liag (Baile fearainn), Co. Liatroma}} == Tagairtí == {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/29305.aspx | teideal = Droim Dhá Liag (baile fearainn) | foilsitheoir = [[An Coimisiún Logainmneacha]] | dátarochtana = 8ú Iúil 2025 | teanga = ga | work = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)}}</ref> <ref name=MacMahon1845>{{cite report | title = Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon | url = https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 | volume = 45 | publisher = H.M. Stationery Office | year = 1845 | last = MacMahon | first = John | edition = Parliamentary Papers, House of Commons and Command}}</ref> <ref name=Clenaghan2005>{{cite report | title = Phosphorus Regulations National Implementation Report | year = 2005 | publisher = Environmental Protection Agency, Office of Environmental Enforcement | first1 = Conor | last1 = Clenaghan | first2 = Frank | last2 = Clinton | first3 = Matthew | last3 = Crowe | url = https://www.epa.ie/pubs/reports/water/phosphorus/EPA_phosphorus_report_2005.pdf}}</ref> <ref name=Pedreschi2014>{{cite journal | title = Genetic structure of pike (Esox lucius) reveals a complex and previously unrecognized colonization history of Ireland | last1 = Pedreschi | first1 = D. | last2 = Kelly-Quinn | first2 = M. | last3 = Caffrey | first3 = J. | last4 = O'Grady | first4 = M. | last5 = Mariani | first5 = S. | last6 = Phillimore | first6 = A. | journal = Journal of Biogeography | volume = 41 | issue = 3 | pages = 548–560 | doi = 10.1111/jbi.12220 | doi-access = free | year = 2014 | pmid = 25435649 | pmc = 4238397}}</ref> <ref name=WoodMartin1886>{{cite book | title = The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs | last = Wood-Martin | first = W. G. (William Gregory) | year = 1886 | publisher = Dublin : Hodges, Figgis & Co. | url = https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf}}</ref> <ref name=Munro1890>{{cite book | title = The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 | last = Munro | first = Robert | year = 1890 | publisher = London : Cassell & company, limited | url = https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=408}}</ref> <ref name=OSullivan2004>{{citation | title = The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland | last = O'Sullivan | first = Aidan | edition = PhD. Thesis | publisher = Department of Modern History, National University of Ireland, Maynooth | url = http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf | year = 2004}}</ref> <ref name=Mulvany1852>{{cite report | title = Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works | first1 = W. T. | last1 = Mulvany | first2 = William | last2 = Fraser | first3 = Samuel | last3 = Roberts | first4 = Thomas J. | last4 = Mulvany | first5 = John | last5 = O'Flaherty | journal = Proceedings of the Royal Irish Academy | volume = 5 | pages= xxxi-lxvi| publisher = Royal Irish Academy| jstor = 20489812 | year = 1852}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Droim Dhá Liag, Loch}} [[Catagóir:Lochanna Chontae Liatroma]] 9ujhzqba5b2dtd50ch95z0pfx5fz9a0 1273111 1273110 2025-07-08T12:07:40Z Marcas.oduinn 33120 /* Tíreolaíocht */Ceannteidil 1273111 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is loch [[fionnuisce]] an-bheag é ''' Loch Dhroim Dhá Liag,''' <ref name=logainm /> suite i g[[Contae Liatroma]]. I gcoitinne, tá éiceolaíocht an locha agus uiscebhealaí eile faoi bhagairt fhoirgeachta le [[Lagarosiphon major|tím chatach]], [[diúilicín riabhach]] agus [[débhlaoscach fionnuisce|breallach fionnuisce]].<ref name=Pedreschi2014 /><ref name=Clenaghan2005 />{{rp|16}} == Tíreolaíocht == Tá Loch Dhroim Dhá Liag suite {{convert|1|km|1|abbr=on}} ó dheas den tsráidbhaile {{h|Droim Conga}} agus [[Loch Charraig an Phoirt]], agus {{convert|1|km|1|abbr=on}} siar ó dheas de [[Loch an Scoir]]. Tá an loch nasctha le [[Loch Conbhuí]] agus [[Loch an Scoir]] trí [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]]. Tá cruth éilipseach ag an loch. Tá sé an-bheag, níl achar ach {{convert|0.05|km2|1|abbr=on}} aige, agus é {{convert|300|m|1|abbr=on}} ar fad thiar-thoir, {{convert|170|m|1|abbr=on}} ar leithead, agus doimhneacht go dtí {{convert|6|m|1|abbr=on}}. Tá láib an-bhog ar a ghrinneall.<ref name=MacMahon1845 />{{rp|23}} == Oidhreacht == [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Crannóga === Bhíodh dhá {{h|crannóg}} ar Loch Dhroim Dhá Liag sa {{h|meánaois}} ar a laghad.<ref name=Munro1890 />{{rp|365}} Aimsíodh iad le linn na 19ú haise (c. 1843-1852).<ref name=Mulvany1852 />{{rp|xliii}} [[Íomhá:Plan of Drumaleague Crannog one.png|thumb|Plean Chrannóg Dhroim Dhá Liag a haon]] Is sampla maith é Chrannóg Dhroim Dhá Liag a haon d'áitreabh locha. Cé is moite desna teallaigh cloiche, tógadh as adhmad é, go formhór [[Fearna|fearnóg]]. [[Íomhá:Section of Drumaleague Crannog two.png|thumb|Plean de chuid de Chrannóg Dhroim Dhá Liag a dó]] Bhí Crannóg Dhroim Dhá Liag a dó {{convert|6.7|m|1}} ar trastomhas. == Féach freisin == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]] ** [[Loch Conbhuí]] ** [[Loch Charraig an Phoirt]] ** [[Loch an Scoir]] == Naisc sheachtracha == * {{lua idirlín | url = https://www.townlands.ie/ga/leitrim/leitrim/kiltubbrid/keshcarrigan/drumaleague/ | údar = townlands.ie | teideal = Droim Dhá Liag (Baile fearainn), Co. Liatroma}} == Tagairtí == {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/29305.aspx | teideal = Droim Dhá Liag (baile fearainn) | foilsitheoir = [[An Coimisiún Logainmneacha]] | dátarochtana = 8ú Iúil 2025 | teanga = ga | work = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)}}</ref> <ref name=MacMahon1845>{{cite report | title = Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon | url = https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 | volume = 45 | publisher = H.M. Stationery Office | year = 1845 | last = MacMahon | first = John | edition = Parliamentary Papers, House of Commons and Command}}</ref> <ref name=Clenaghan2005>{{cite report | title = Phosphorus Regulations National Implementation Report | year = 2005 | publisher = Environmental Protection Agency, Office of Environmental Enforcement | first1 = Conor | last1 = Clenaghan | first2 = Frank | last2 = Clinton | first3 = Matthew | last3 = Crowe | url = https://www.epa.ie/pubs/reports/water/phosphorus/EPA_phosphorus_report_2005.pdf}}</ref> <ref name=Pedreschi2014>{{cite journal | title = Genetic structure of pike (Esox lucius) reveals a complex and previously unrecognized colonization history of Ireland | last1 = Pedreschi | first1 = D. | last2 = Kelly-Quinn | first2 = M. | last3 = Caffrey | first3 = J. | last4 = O'Grady | first4 = M. | last5 = Mariani | first5 = S. | last6 = Phillimore | first6 = A. | journal = Journal of Biogeography | volume = 41 | issue = 3 | pages = 548–560 | doi = 10.1111/jbi.12220 | doi-access = free | year = 2014 | pmid = 25435649 | pmc = 4238397}}</ref> <ref name=WoodMartin1886>{{cite book | title = The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs | last = Wood-Martin | first = W. G. (William Gregory) | year = 1886 | publisher = Dublin : Hodges, Figgis & Co. | url = https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf}}</ref> <ref name=Munro1890>{{cite book | title = The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 | last = Munro | first = Robert | year = 1890 | publisher = London : Cassell & company, limited | url = https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=408}}</ref> <ref name=OSullivan2004>{{citation | title = The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland | last = O'Sullivan | first = Aidan | edition = PhD. Thesis | publisher = Department of Modern History, National University of Ireland, Maynooth | url = http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf | year = 2004}}</ref> <ref name=Mulvany1852>{{cite report | title = Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works | first1 = W. T. | last1 = Mulvany | first2 = William | last2 = Fraser | first3 = Samuel | last3 = Roberts | first4 = Thomas J. | last4 = Mulvany | first5 = John | last5 = O'Flaherty | journal = Proceedings of the Royal Irish Academy | volume = 5 | pages= xxxi-lxvi| publisher = Royal Irish Academy| jstor = 20489812 | year = 1852}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Droim Dhá Liag, Loch}} [[Catagóir:Lochanna Chontae Liatroma]] cscpeiihpwnap8znaf0d8pu0i83y2a6 1273115 1273111 2025-07-08T12:16:37Z Marcas.oduinn 33120 /* Oidhreacht */Oidhreacht, Déantáin 1273115 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is loch [[fionnuisce]] an-bheag é ''' Loch Dhroim Dhá Liag,''' <ref name=logainm /> suite i g[[Contae Liatroma]]. I gcoitinne, tá éiceolaíocht an locha agus uiscebhealaí eile faoi bhagairt fhoirgeachta le [[Lagarosiphon major|tím chatach]], [[diúilicín riabhach]] agus [[débhlaoscach fionnuisce|breallach fionnuisce]].<ref name=Pedreschi2014 /><ref name=Clenaghan2005 />{{rp|16}} == Tíreolaíocht == Tá Loch Dhroim Dhá Liag suite {{convert|1|km|1|abbr=on}} ó dheas den tsráidbhaile {{h|Droim Conga}} agus [[Loch Charraig an Phoirt]], agus {{convert|1|km|1|abbr=on}} siar ó dheas de [[Loch an Scoir]]. Tá an loch nasctha le [[Loch Conbhuí]] agus [[Loch an Scoir]] trí [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]]. Tá cruth éilipseach ag an loch. Tá sé an-bheag, níl achar ach {{convert|0.05|km2|1|abbr=on}} aige, agus é {{convert|300|m|1|abbr=on}} ar fad thiar-thoir, {{convert|170|m|1|abbr=on}} ar leithead, agus doimhneacht go dtí {{convert|6|m|1|abbr=on}}. Tá láib an-bhog ar a ghrinneall.<ref name=MacMahon1845 />{{rp|23}} == Oidhreacht == [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Crannóga === Bhíodh dhá {{h|crannóg}} ar Loch Dhroim Dhá Liag sa {{h|meánaois}} ar a laghad.<ref name=Munro1890 />{{rp|365}} Aimsíodh iad le linn na 19ú haise (c. 1843-1852).<ref name=Mulvany1852 />{{rp|xliii}} [[Íomhá:Plan of Drumaleague Crannog one.png|thumb|Plean Chrannóg Dhroim Dhá Liag a haon]] Is sampla maith é Chrannóg Dhroim Dhá Liag a haon d'áitreabh locha. Cé is moite desna teallaigh cloiche, tógadh as adhmad é, go formhór [[Fearna|fearnóg]]. [[Íomhá:Section of Drumaleague Crannog two.png|thumb|Plean de chuid de Chrannóg Dhroim Dhá Liag a dó]] Bhí Crannóg Dhroim Dhá Liag a dó {{convert|6.7|m|1}} ar trastomhas. === Déantáin === Aimsíodh na déantáin a leanas ag Loch Dhroim Dhá Liag sa 19ú haois (c. 1843|1852). Caomhnaítear anois iad ag [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] nó [[Ard-Mhúsaem na hÉireann - Seandálaíocht|Ard-Mhúsaem na hÉireann]]: * Barrleac tanaí bró faighte ar Chrannóg Dhroim Dhá Liag a dó.<ref name=WoodMartin1886 />{{rp|241}} * Bairille cnámh faighte ar Chrannóg Dhroim Dhá Liag a dó.<ref name=Mulvany1852 />{{rp|lx}} * Cuid d'fhráma dorais.<ref name=Munro1890 />{{rp|365}}<ref name=Mulvany1852 />{{rp|lx}} == Féach freisin == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]] ** [[Loch Conbhuí]] ** [[Loch Charraig an Phoirt]] ** [[Loch an Scoir]] == Naisc sheachtracha == * {{lua idirlín | url = https://www.townlands.ie/ga/leitrim/leitrim/kiltubbrid/keshcarrigan/drumaleague/ | údar = townlands.ie | teideal = Droim Dhá Liag (Baile fearainn), Co. Liatroma}} == Tagairtí == {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/29305.aspx | teideal = Droim Dhá Liag (baile fearainn) | foilsitheoir = [[An Coimisiún Logainmneacha]] | dátarochtana = 8ú Iúil 2025 | teanga = ga | work = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)}}</ref> <ref name=MacMahon1845>{{cite report | title = Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon | url = https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 | volume = 45 | publisher = H.M. Stationery Office | year = 1845 | last = MacMahon | first = John | edition = Parliamentary Papers, House of Commons and Command}}</ref> <ref name=Clenaghan2005>{{cite report | title = Phosphorus Regulations National Implementation Report | year = 2005 | publisher = Environmental Protection Agency, Office of Environmental Enforcement | first1 = Conor | last1 = Clenaghan | first2 = Frank | last2 = Clinton | first3 = Matthew | last3 = Crowe | url = https://www.epa.ie/pubs/reports/water/phosphorus/EPA_phosphorus_report_2005.pdf}}</ref> <ref name=Pedreschi2014>{{cite journal | title = Genetic structure of pike (Esox lucius) reveals a complex and previously unrecognized colonization history of Ireland | last1 = Pedreschi | first1 = D. | last2 = Kelly-Quinn | first2 = M. | last3 = Caffrey | first3 = J. | last4 = O'Grady | first4 = M. | last5 = Mariani | first5 = S. | last6 = Phillimore | first6 = A. | journal = Journal of Biogeography | volume = 41 | issue = 3 | pages = 548–560 | doi = 10.1111/jbi.12220 | doi-access = free | year = 2014 | pmid = 25435649 | pmc = 4238397}}</ref> <ref name=WoodMartin1886>{{cite book | title = The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs | last = Wood-Martin | first = W. G. (William Gregory) | year = 1886 | publisher = Dublin : Hodges, Figgis & Co. | url = https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf}}</ref> <ref name=Munro1890>{{cite book | title = The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 | last = Munro | first = Robert | year = 1890 | publisher = London : Cassell & company, limited | url = https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=408}}</ref> <ref name=OSullivan2004>{{citation | title = The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland | last = O'Sullivan | first = Aidan | edition = PhD. Thesis | publisher = Department of Modern History, National University of Ireland, Maynooth | url = http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf | year = 2004}}</ref> <ref name=Mulvany1852>{{cite report | title = Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works | first1 = W. T. | last1 = Mulvany | first2 = William | last2 = Fraser | first3 = Samuel | last3 = Roberts | first4 = Thomas J. | last4 = Mulvany | first5 = John | last5 = O'Flaherty | journal = Proceedings of the Royal Irish Academy | volume = 5 | pages= xxxi-lxvi| publisher = Royal Irish Academy| jstor = 20489812 | year = 1852}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Droim Dhá Liag, Loch}} [[Catagóir:Lochanna Chontae Liatroma]] fhyv4ozahx5bs443j51r9lzpoq3fvy6 1273120 1273115 2025-07-08T12:31:16Z Marcas.oduinn 33120 /* Crannóga */Oidhreacht, Crann snámha 1273120 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is loch [[fionnuisce]] an-bheag é ''' Loch Dhroim Dhá Liag,''' <ref name=logainm /> suite i g[[Contae Liatroma]]. I gcoitinne, tá éiceolaíocht an locha agus uiscebhealaí eile faoi bhagairt fhoirgeachta le [[Lagarosiphon major|tím chatach]], [[diúilicín riabhach]] agus [[débhlaoscach fionnuisce|breallach fionnuisce]].<ref name=Pedreschi2014 /><ref name=Clenaghan2005 />{{rp|16}} == Tíreolaíocht == Tá Loch Dhroim Dhá Liag suite {{convert|1|km|1|abbr=on}} ó dheas den tsráidbhaile {{h|Droim Conga}} agus [[Loch Charraig an Phoirt]], agus {{convert|1|km|1|abbr=on}} siar ó dheas de [[Loch an Scoir]]. Tá an loch nasctha le [[Loch Conbhuí]] agus [[Loch an Scoir]] trí [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]]. Tá cruth éilipseach ag an loch. Tá sé an-bheag, níl achar ach {{convert|0.05|km2|1|abbr=on}} aige, agus é {{convert|300|m|1|abbr=on}} ar fad thiar-thoir, {{convert|170|m|1|abbr=on}} ar leithead, agus doimhneacht go dtí {{convert|6|m|1|abbr=on}}. Tá láib an-bhog ar a ghrinneall.<ref name=MacMahon1845 />{{rp|23}} == Oidhreacht == [[Íomhá:Lake dwelling.jpg|thumb|[[Crannóg]]]] === Crannóga === Bhíodh dhá {{h|crannóg}} ar Loch Dhroim Dhá Liag sa {{h|meánaois}} ar a laghad.<ref name=Munro1890 />{{rp|365}} Aimsíodh iad le linn na 19ú haise (c. 1843-1852).<ref name=Mulvany1852 />{{rp|xliii}} [[Íomhá:Plan of Drumaleague Crannog one.png|thumb|Plean Chrannóg Dhroim Dhá Liag a haon]] Is sampla maith é Chrannóg Dhroim Dhá Liag a haon d'áitreabh locha. Cé is moite desna teallaigh cloiche, tógadh as adhmad é, go formhór [[Fearna|fearnóg]]. [[Íomhá:Section of Drumaleague Crannog two.png|thumb|Plean de chuid de Chrannóg Dhroim Dhá Liag a dó]] Bhí Crannóg Dhroim Dhá Liag a dó {{convert|6.7|m|1}} ar trastomhas. === Crann snámha === Aimsíodh i láib an bhruaigh crann snámha ársa, déanta as stoc darach, 5.5m ar fad, 55cm ar leithead. Ní dhearnadh é le haghaidh luais, agus é cearnógach chun tosaigh agus deiridh, agus le leapacha iomartha gearrtha as na taobhanna.<ref name=WoodMartin1886 />{{rp|240}} Bhí an crann caomhnaithe sách maith ar dtús in, ach thit sé as a chéile agus é nochta don aer.<ref name=OSullivan2004 /> === Déantáin === Aimsíodh na déantáin a leanas ag Loch Dhroim Dhá Liag sa 19ú haois (c. 1843|1852). Caomhnaítear anois iad ag [[Acadamh Ríoga na hÉireann]] nó [[Ard-Mhúsaem na hÉireann - Seandálaíocht|Ard-Mhúsaem na hÉireann]]: * Barrleac tanaí bró faighte ar Chrannóg Dhroim Dhá Liag a dó.<ref name=WoodMartin1886 />{{rp|241}} * Bairille cnámh faighte ar Chrannóg Dhroim Dhá Liag a dó.<ref name=Mulvany1852 />{{rp|lx}} * Cuid d'fhráma dorais.<ref name=Munro1890 />{{rp|365}}<ref name=Mulvany1852 />{{rp|lx}} == Féach freisin == * [[Liosta Lochanna na hÉireann]] ** [[Loch Conbhuí]] ** [[Loch Charraig an Phoirt]] ** [[Loch an Scoir]] == Naisc sheachtracha == * {{lua idirlín | url = https://www.townlands.ie/ga/leitrim/leitrim/kiltubbrid/keshcarrigan/drumaleague/ | údar = townlands.ie | teideal = Droim Dhá Liag (Baile fearainn), Co. Liatroma}} == Tagairtí == {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/29305.aspx | teideal = Droim Dhá Liag (baile fearainn) | foilsitheoir = [[An Coimisiún Logainmneacha]] | dátarochtana = 8ú Iúil 2025 | teanga = ga | work = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)}}</ref> <ref name=MacMahon1845>{{cite report | title = Correspondance relative to the navigation between Lough Erne and the River Shannon | url = https://books.google.com/books?id=7m8SAAAAYAAJ&pg=RA1-PA22 | volume = 45 | publisher = H.M. Stationery Office | year = 1845 | last = MacMahon | first = John | edition = Parliamentary Papers, House of Commons and Command}}</ref> <ref name=Clenaghan2005>{{cite report | title = Phosphorus Regulations National Implementation Report | year = 2005 | publisher = Environmental Protection Agency, Office of Environmental Enforcement | first1 = Conor | last1 = Clenaghan | first2 = Frank | last2 = Clinton | first3 = Matthew | last3 = Crowe | url = https://www.epa.ie/pubs/reports/water/phosphorus/EPA_phosphorus_report_2005.pdf}}</ref> <ref name=Pedreschi2014>{{cite journal | title = Genetic structure of pike (Esox lucius) reveals a complex and previously unrecognized colonization history of Ireland | last1 = Pedreschi | first1 = D. | last2 = Kelly-Quinn | first2 = M. | last3 = Caffrey | first3 = J. | last4 = O'Grady | first4 = M. | last5 = Mariani | first5 = S. | last6 = Phillimore | first6 = A. | journal = Journal of Biogeography | volume = 41 | issue = 3 | pages = 548–560 | doi = 10.1111/jbi.12220 | doi-access = free | year = 2014 | pmid = 25435649 | pmc = 4238397}}</ref> <ref name=WoodMartin1886>{{cite book | title = The lake dwellings of Ireland: or, Ancient lacustrine habitations of Erin, commonly called crannogs | last = Wood-Martin | first = W. G. (William Gregory) | year = 1886 | publisher = Dublin : Hodges, Figgis & Co. | url = https://archive.org/download/lakedwellingsofi00woodiala/lakedwellingsofi00woodiala.pdf}}</ref> <ref name=Munro1890>{{cite book | title = The lake-dwellings of Europe: being the Rhind lectures in archaeology for 1888 | last = Munro | first = Robert | year = 1890 | publisher = London : Cassell & company, limited | url = https://archive.org/download/lakedwellingsofe00munr/lakedwellingsofe00munr.pdf#page=408}}</ref> <ref name=OSullivan2004>{{citation | title = The social and Ideological role of Crannogs in Early Medieval Ireland | last = O'Sullivan | first = Aidan | edition = PhD. Thesis | publisher = Department of Modern History, National University of Ireland, Maynooth | url = http://eprints.maynoothuniversity.ie/5079/1/Aidan_O%27Sullivan_Vol_1_20140624090451.pdf | year = 2004}}</ref> <ref name=Mulvany1852>{{cite report | title = Appendix No. V: Notices of Antiquities Presented to the Royal Irish Academy by W. T. Mulvany, Esq., M. R. I. A., on the Part of the Commissioners of Public Works | first1 = W. T. | last1 = Mulvany | first2 = William | last2 = Fraser | first3 = Samuel | last3 = Roberts | first4 = Thomas J. | last4 = Mulvany | first5 = John | last5 = O'Flaherty | journal = Proceedings of the Royal Irish Academy | volume = 5 | pages= xxxi-lxvi| publisher = Royal Irish Academy| jstor = 20489812 | year = 1852}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Droim Dhá Liag, Loch}} [[Catagóir:Lochanna Chontae Liatroma]] aqhz9w1np5y25kkdleyogwx578wdh6x 0 120156 1273127 2025-07-08T13:26:27Z Ériugena 188 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1299328098|Zarah Sultana]]" 1273127 wikitext text/x-wiki Is polaiteoir Briotanach í '''Zarah Sultana''' (rugadh 31 Deireadh Fómhair 1993) <ref>{{Cite book-en|author=Brunskill|first=Ian|url=http://worldcat.org/oclc/1129682574|title=The Times guide to the House of Commons 2019 : The definitive record of Britain's historic 2019 General Election|date=19 March 2020|isbn=978-0-00-839258-1|pages=158|publisher=HarperCollins Publishers Limited|oclc=1129682574}}</ref> atá ina [[Feisire Parlaiminte (An Ríocht Aontaithe)|Feisire Parlaiminte]] (FP) do Coventry South ó 2019. Bhí sí ina [[Feisire Parlaiminte (An Ríocht Aontaithe)|Feisire]] Parlaiminte [[Páirtí an Lucht Oibre (an Ríocht Aontaithe)|de chuid Pháirtí an Lucht Oibre]] go dtí gur bhaineadh an Baineadh an ceangal aoireachta di i mí Iúil 2024, nuair a bhí sí ar dhuine de sheachtar [[Feisire Parlaiminte (An Ríocht Aontaithe)|Feisire]] Parlaiminte de chuid Pháirtí an Lucht Oibre a vótáil chun deireadh a chur leis an uasteorainn ar shochar dhá leanbh. <ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://www.theguardian.com/politics/article/2024/jul/23/labour-mps-vote-to-scrap-two-child-benefit-cap-in-first-rebellion-for-starmer|work=[[The Guardian]]}}</ref> D’éirigh sí as a ballraíocht i bPáirtí an Lucht Oibre ar an 3 Iúil 2025, agus í ag iarraidh páirtí polaitiúil nua den eite chlé a bhunú leis an iarcheannaire de chuid Pháirtí an Lucht Oibre, [[Jeremy Corbyn]] . Ar an [[Eite chlé|eite chlé pholaitiúil]], bhí sí ina ball den <nowiki><b>Socialist Campaign Group</b></nowiki> agus ina cathaoirleach air ó 2020 go 2025. <ref name="Rodgers-2019">{{Cite web-en|url=https://labourlist.org/2019/11/labour-organiser-zarah-sultana-picked-to-fight-coventry-south/|title=Labour organiser Zarah Sultana picked to fight Coventry South|author=Rodgers|first=Sienna|date=1 November 2019|work=[[LabourList]]|access-date=19 December 2023}}</ref> <ref>{{Cite web-en|url=https://morningstaronline.co.uk/article/sultana-steps-down-as-chair-of-socialist-campaign-group-of-mps|title=Sultana steps down as chair of Socialist Campaign Group of MPs|date=27 February 2025|work=Morning Star|access-date=28 February 2025}}</ref> == Luathshaol agus oideachas == Rugadh Zarah Sultana i [[Birmingham|mBirmingham]] ar an 31 Deireadh Fómhair 1993 do theaghlach Moslamach na Pacastáine, agus tógadh í lena triúr deirfiúracha i Lozells. Chuaigh a seanathair ar imirce ó Thub i dTehsil Dadyal i gCeantar Mirpur i Azad Kashmir go Birmingham sna 1960idí.[3]Chuaigh a seanathair ar imirce ó Thub i dTehsil de shliocht Pacastánach, agus tógadh í lena triúr deirfiúracha i [[Lozells]] . <ref name="Rodgers-2019">{{Cite web-en|url=https://labourlist.org/2019/11/labour-organiser-zarah-sultana-picked-to-fight-coventry-south/|title=Labour organiser Zarah Sultana picked to fight Coventry South|author=Rodgers|first=Sienna|date=1 November 2019|work=[[LabourList]]|access-date=19 December 2023}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRodgers2019">Rodgers, Sienna (1 November 2019). </cite></ref> D’imirce a seanathair ó Thub i Dadyal Tehsil i gCeantar Mirpur in Azad Chaismír go Birmingham sna 1960idí. <ref>{{Cite web-en|url=https://www.thenews.com.pk/latest/601112-for-the-first-time-ever-british-parliament-has-more-female-muslim-mps-than-male-muslim-members|title=For the first time ever, British parliament has more female Muslim MPs than male Muslim members|author=Munawar|first=Imran|date=19 January 2020|work=[[The News International]]}}</ref> D’fhreastail Sultana ar Scoil Holte, scoil phobail neamhroghnaitheach, <ref name="Stretton-2019">{{Lua idirlín|url=https://www.coventrytelegraph.net/news/coventry-news/general-election-candidates-qa-coventry-17317459|work=Coventry Telegraph}}</ref> sular ndeachaigh sí i mbun staidéir ag Scoil Ghramadaí Rí Éadbhard VI Handsworth, scoil roghnaitheach don séú bliain. <ref name="Stretton-2019" /> In agallamh sa bhliain 2024, dúirt sí gur bhreathnaigh sí, ag 17 mbliana d’aois, ar thriail chúirte mhíleata arna seoladh ag údaráis na forghabhála le linn cuairte ar an mBruach Thiar agus ar Iarúsailéim. <ref name="guardian-20240519">{{Lua idirlín|url=https://www.theguardian.com/world/article/2024/may/19/labour-zarah-sultana-david-cameron-uk-arms-sales-israel|work=The Guardian}}</ref> Chuaigh sí ar aghaidh chun staidéar a dhéanamh ar [[Caidreamh idirnáisiúnta|chaidreamh idirnáisiúnta]] agus eacnamaíocht in Ollscoil Birmingham . <ref>{{Cite web-en|url=https://zarahsultana.com/about/|title=About|work=Zarah Sultana MP|access-date=26 July 2020}}</ref> Chuaigh Sultana isteach i bPáirtí an Lucht Oibre sa bhliain 2011, agus í ag déanamh staidéir dá scrúduithe Ardleibhéil, tar éis don chomhrialtas cinneadh a dhéanamh táillí ollscoile teagaisc ollscoile a '''ardú''' faoi go £9,000. <ref>{{Cite web-en|url=https://gal-dem.com/zarah-sultana-mp-thatcherism-climate-student-debt-labour/|title='The future is ours – it has to be': MP Zarah Sultana sets out her mission for change|author=Sultana|first=Zarah|date=23 January 2020|publisher=gal-dem|access-date=4 February 2020}}</ref> Le linn di a bheith san ollscoil, toghadh Sultana chuig na Comhairlí Feidhmiúcháin Náisiúnta de chuid Young Labour agus de chuid Aontas Náisiúnta na Mac Léinn araon. <ref name="Harpin-2019">{{Lua idirlín|url=https://www.thejc.com/news/uk-news/exclusive-labour-parliamentary-candidate-said-she-would-celebrate-deaths-of-blair-netanyahu-1.491027|work=The Jewish Chronicle|archiveurl=https://web.archive.org/web/20231113132840/https://www.thejc.com/news/uk-news/exclusive-labour-parliamentary-candidate-said-she-would-celebrate-deaths-of-blair-netanyahu-1.491027|archivedate=13 November 2023}}</ref> Sa bhliain 2018, bhí sí ina hOifigeach Parlaiminte don ghrúpa <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Muslim_Engagement_and_Development" rel="mw:ExtLink" title="Muslim Engagement and Development" class="cx-link" data-linkid="147">Muslim Engagement and Development</a><ref>{{Cite web-en|url=https://www.mend.org.uk/wp-content/uploads/2018/06/MEND-Approaching-a-definition-of-Islamophobia-More-than-words-Executive-Summary.pdf|title=MEND-Approaching-a-definition-of-Islamophobia-More-than-words-Executive-Summary.pdf|author=MEND|date=June 2018|work=MEND (Muslim Engagement & Development|access-date=7 October 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20200715120755/https://www.mend.org.uk/wp-content/uploads/2018/06/MEND-Approaching-a-definition-of-Islamophobia-More-than-words-Executive-Summary.pdf|archive-date=15 July 2020}}</ref> <ref>{{Cite web-en|url=https://coventryobserver.co.uk/news/coventry-labour-candidate-zarah-sultana-apologises-for-celebrate-death-of-tony-blair-tweet/|title=Coventry Labour candidate Zarah Sultana apologises for 'celebrate death of Tony Blair' tweet|author=Carlon|first=John|date=6 November 2019|work=Coventry Observer}}</ref> == Gairme Pharlaiminteach == === Feachtas toghcháin Pharlaimint na hEorpa 2019 === Bhí Sultana ar an gcúigiú háit as seachtar i measc iarrthóirí Pháirtí an Lucht Oibre do thoghchán Pharlaimint na hEorpa 2019 i ndáilcheantar Iarthar na Meán-Tíre, rud a chiallaíonn go dtoghfaí í dá bhfaigheadh Páirtí an Lucht Oibre dóthain vótaí sa réigiún chun cúigear [[Feisire de Pharlaimint na hEorpa|comhaltaí de Pharlaimint na hEorpa]] (FPEanna) a cheapadh. Níor toghadh í, mar nár bhuaigh Páirtí an Lucht Oibre ach FPE amháin sa toghcheantar. <ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-48081683|work=BBC News}}</ref> <ref>{{Cite web-en|url=https://www.bbc.co.uk/news/topics/crjeqkdevwvt/the-uks-european-elections-2019|title=The UK's European elections 2019|work=BBC News|access-date=16 April 2020}}</ref> [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1993]] dup4v2pdw4tfdf91jrnumkjs6yibcsz 1273128 1273127 2025-07-08T13:28:08Z Ériugena 188 1273128 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Is polaiteoir Briotanach í '''Zarah Sultana''' (rugadh 31 Deireadh Fómhair 1993) <ref>{{Cite book-en|author=Brunskill|first=Ian|url=http://worldcat.org/oclc/1129682574|title=The Times guide to the House of Commons 2019 : The definitive record of Britain's historic 2019 General Election|date=19 March 2020|isbn=978-0-00-839258-1|pages=158|publisher=HarperCollins Publishers Limited|oclc=1129682574}}</ref> atá ina [[Feisire Parlaiminte (An Ríocht Aontaithe)|Feisire Parlaiminte]] (FP) do Coventry South ó 2019. Bhí sí ina [[Feisire Parlaiminte (An Ríocht Aontaithe)|Feisire]] Parlaiminte [[Páirtí an Lucht Oibre (an Ríocht Aontaithe)|de chuid Pháirtí an Lucht Oibre]] go dtí gur bhaineadh an Baineadh an ceangal aoireachta di i mí Iúil 2024, nuair a bhí sí ar dhuine de sheachtar [[Feisire Parlaiminte (An Ríocht Aontaithe)|Feisire]] Parlaiminte de chuid Pháirtí an Lucht Oibre a vótáil chun deireadh a chur leis an uasteorainn ar shochar dhá leanbh. <ref name=":1">{{Lua idirlín|url=https://www.theguardian.com/politics/article/2024/jul/23/labour-mps-vote-to-scrap-two-child-benefit-cap-in-first-rebellion-for-starmer|work=[[The Guardian]]}}</ref> D’éirigh sí as a ballraíocht i bPáirtí an Lucht Oibre ar an 3 Iúil 2025, agus í ag iarraidh páirtí polaitiúil nua den eite chlé a bhunú leis an iarcheannaire de chuid Pháirtí an Lucht Oibre, [[Jeremy Corbyn]] . Ar an [[Eite chlé|eite chlé pholaitiúil]], bhí sí ina ball den <nowiki><b>Socialist Campaign Group</b></nowiki> agus ina cathaoirleach air ó 2020 go 2025. <ref name="Rodgers-2019">{{Cite web-en|url=https://labourlist.org/2019/11/labour-organiser-zarah-sultana-picked-to-fight-coventry-south/|title=Labour organiser Zarah Sultana picked to fight Coventry South|author=Rodgers|first=Sienna|date=1 November 2019|work=[[LabourList]]|access-date=19 December 2023}}</ref> <ref>{{Cite web-en|url=https://morningstaronline.co.uk/article/sultana-steps-down-as-chair-of-socialist-campaign-group-of-mps|title=Sultana steps down as chair of Socialist Campaign Group of MPs|date=27 February 2025|work=Morning Star|access-date=28 February 2025}}</ref> == Luathshaol agus oideachas == Rugadh Zarah Sultana i [[Birmingham|mBirmingham]] ar an 31 Deireadh Fómhair 1993 do theaghlach Moslamach na Pacastáine, agus tógadh í lena triúr deirfiúracha i Lozells. Chuaigh a seanathair ar imirce ó Thub i dTehsil Dadyal i gCeantar Mirpur i Azad Kashmir go Birmingham sna 1960idí.[3]Chuaigh a seanathair ar imirce ó Thub i dTehsil de shliocht Pacastánach, agus tógadh í lena triúr deirfiúracha i [[Lozells]] . <ref name="Rodgers-2019">{{Cite web-en|url=https://labourlist.org/2019/11/labour-organiser-zarah-sultana-picked-to-fight-coventry-south/|title=Labour organiser Zarah Sultana picked to fight Coventry South|author=Rodgers|first=Sienna|date=1 November 2019|work=[[LabourList]]|access-date=19 December 2023}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRodgers2019">Rodgers, Sienna (1 November 2019). </cite></ref> D’imirce a seanathair ó Thub i Dadyal Tehsil i gCeantar Mirpur in Azad Chaismír go Birmingham sna 1960idí. <ref>{{Cite web-en|url=https://www.thenews.com.pk/latest/601112-for-the-first-time-ever-british-parliament-has-more-female-muslim-mps-than-male-muslim-members|title=For the first time ever, British parliament has more female Muslim MPs than male Muslim members|author=Munawar|first=Imran|date=19 January 2020|work=[[The News International]]}}</ref> D’fhreastail Sultana ar Scoil Holte, scoil phobail neamhroghnaitheach, <ref name="Stretton-2019">{{Lua idirlín|url=https://www.coventrytelegraph.net/news/coventry-news/general-election-candidates-qa-coventry-17317459|work=Coventry Telegraph}}</ref> sular ndeachaigh sí i mbun staidéir ag Scoil Ghramadaí Rí Éadbhard VI Handsworth, scoil roghnaitheach don séú bliain. <ref name="Stretton-2019" /> In agallamh sa bhliain 2024, dúirt sí gur bhreathnaigh sí, ag 17 mbliana d’aois, ar thriail chúirte mhíleata arna seoladh ag údaráis na forghabhála le linn cuairte ar an mBruach Thiar agus ar Iarúsailéim. <ref name="guardian-20240519">{{Lua idirlín|url=https://www.theguardian.com/world/article/2024/may/19/labour-zarah-sultana-david-cameron-uk-arms-sales-israel|work=The Guardian}}</ref> Chuaigh sí ar aghaidh chun staidéar a dhéanamh ar [[Caidreamh idirnáisiúnta|chaidreamh idirnáisiúnta]] agus eacnamaíocht in Ollscoil Birmingham . <ref>{{Cite web-en|url=https://zarahsultana.com/about/|title=About|work=Zarah Sultana MP|access-date=26 July 2020}}</ref> Chuaigh Sultana isteach i bPáirtí an Lucht Oibre sa bhliain 2011, agus í ag déanamh staidéir dá scrúduithe Ardleibhéil, tar éis don chomhrialtas cinneadh a dhéanamh táillí ollscoile teagaisc ollscoile a ardú faoi thrí go £9,000. <ref>{{Cite web-en|url=https://gal-dem.com/zarah-sultana-mp-thatcherism-climate-student-debt-labour/|title='The future is ours – it has to be': MP Zarah Sultana sets out her mission for change|author=Sultana|first=Zarah|date=23 January 2020|publisher=gal-dem|access-date=4 February 2020}}</ref> Le linn di a bheith san ollscoil, toghadh Sultana chuig na Comhairlí Feidhmiúcháin Náisiúnta de chuid Young Labour agus de chuid Aontas Náisiúnta na Mac Léinn araon. <ref name="Harpin-2019">{{Lua idirlín|url=https://www.thejc.com/news/uk-news/exclusive-labour-parliamentary-candidate-said-she-would-celebrate-deaths-of-blair-netanyahu-1.491027|work=The Jewish Chronicle|archiveurl=https://web.archive.org/web/20231113132840/https://www.thejc.com/news/uk-news/exclusive-labour-parliamentary-candidate-said-she-would-celebrate-deaths-of-blair-netanyahu-1.491027|archivedate=13 November 2023}}</ref> Sa bhliain 2018, bhí sí ina hOifigeach Parlaiminte don ghrúpa <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Muslim_Engagement_and_Development" rel="mw:ExtLink" title="Muslim Engagement and Development" class="cx-link" data-linkid="147">Muslim Engagement and Development</a><ref>{{Cite web-en|url=https://www.mend.org.uk/wp-content/uploads/2018/06/MEND-Approaching-a-definition-of-Islamophobia-More-than-words-Executive-Summary.pdf|title=MEND-Approaching-a-definition-of-Islamophobia-More-than-words-Executive-Summary.pdf|author=MEND|date=June 2018|work=MEND (Muslim Engagement & Development|access-date=7 October 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20200715120755/https://www.mend.org.uk/wp-content/uploads/2018/06/MEND-Approaching-a-definition-of-Islamophobia-More-than-words-Executive-Summary.pdf|archive-date=15 July 2020}}</ref> <ref>{{Cite web-en|url=https://coventryobserver.co.uk/news/coventry-labour-candidate-zarah-sultana-apologises-for-celebrate-death-of-tony-blair-tweet/|title=Coventry Labour candidate Zarah Sultana apologises for 'celebrate death of Tony Blair' tweet|author=Carlon|first=John|date=6 November 2019|work=Coventry Observer}}</ref> == Gairme Pharlaiminteach == === Feachtas toghcháin Pharlaimint na hEorpa 2019 === Bhí Sultana ar an gcúigiú háit as seachtar i measc iarrthóirí Pháirtí an Lucht Oibre do thoghchán Pharlaimint na hEorpa 2019 i ndáilcheantar Iarthar na Meán-Tíre, rud a chiallaíonn go dtoghfaí í dá bhfaigheadh Páirtí an Lucht Oibre dóthain vótaí sa réigiún chun cúigear [[Feisire de Pharlaimint na hEorpa|comhaltaí de Pharlaimint na hEorpa]] (FPEanna) a cheapadh. Níor toghadh í, mar nár bhuaigh Páirtí an Lucht Oibre ach FPE amháin sa toghcheantar. <ref>{{Lua idirlín|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-48081683|work=BBC News}}</ref> <ref>{{Cite web-en|url=https://www.bbc.co.uk/news/topics/crjeqkdevwvt/the-uks-european-elections-2019|title=The UK's European elections 2019|work=BBC News|access-date=16 April 2020}}</ref> ==Tagairtí== [[Catagóir:Daoine beo]] [[Catagóir:Daoine a rugadh i 1993]] pobn3099f0myqww1nz3vpospww05106 0 120157 1273135 2025-07-08T15:14:54Z Eomurchadha 4240 Leathanach cruthaithe le ''''Ionsaíodh Natasha O’Brien''', bean óg Éireannach, go brúidiúil ar Shráid Uí Chonaill i [[Luimneach]] ar an 29 Bealtaine 2022. Ionsaíodh í tar éis di iarracht a dhéanamh deireadh a chur le caitheamh anuas homafóbach a bhí á dhéanamh ar dhuine ar an tsráid. Tar éis an ionsaithe, chuaigh Natasha agus a cairde i mbun cuardaigh ar an idirlíon chun teacht ar an té a d’ionsaigh í, rud ar éirigh leo ann, agus thugadar ainm an duine sin do na G...' 1273135 wikitext text/x-wiki '''Ionsaíodh Natasha O’Brien''', bean óg Éireannach, go brúidiúil ar Shráid Uí Chonaill i [[Luimneach]] ar an 29 Bealtaine 2022. Ionsaíodh í tar éis di iarracht a dhéanamh deireadh a chur le caitheamh anuas homafóbach a bhí á dhéanamh ar dhuine ar an tsráid. Tar éis an ionsaithe, chuaigh Natasha agus a cairde i mbun cuardaigh ar an idirlíon chun teacht ar an té a d’ionsaigh í, rud ar éirigh leo ann, agus thugadar ainm an duine sin do na Gardaí. Tá an té a d’ionsaigh í, Cathal Crotty, saighdiúir 22 bliain d'aois, i bpríosún anois ach d’ardaigh an eachtra go léir a lán ceisteanna maidir le sábháilteacht na mban sa tsochaí. [[en:Assault of Natasha O'Brien]] nfenxuc9eoralivs6q0zmd2oexq91z9 0 120158 1273180 2025-07-08T21:55:21Z TGcoa 21229 Bhog TGcoa an leathanach [[Michael McGrath]] go [[Michael McGrath (Corcaigh Theas-Láir)]] 1273180 wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Michael McGrath (Corcaigh Theas-Láir)]] dfk5ml7xjffxc4sjvt9vunm6oiemas5 1273188 1273180 2025-07-08T22:11:56Z TGcoa 21229 Changed redirect target from [[Michael McGrath (Corcaigh Theas-Láir)]] to [[Michael MacGrath]] 1273188 wikitext text/x-wiki #athsheoladh [[Michael MacGrath]] 6heere928ee2ax6tatixi4p7mpdh17e 0 120159 1273182 2025-07-08T22:03:30Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '{{WD Bosca Sonraí Duine}} Ceapadh an breitheamh '''Michael MacGrath''' chun na h[[Ard-Chúirt (Éire)|Ard-Chúirte]] sa mbliain 2018. Bhí sé sa g[[An Chúirt Achomhairc (Éire)|Cúirt Achomhairc]] ó 2024. In 2025 cheap an tAire Dlí agus Cirt [[Helen McEntee]] MacGrath ina chathaoirleach ar an gCoimisiún Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/coimisiun-imscruduchain-a-bhunu-le-liomhainti-stair...' 1273182 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ceapadh an breitheamh '''Michael MacGrath''' chun na h[[Ard-Chúirt (Éire)|Ard-Chúirte]] sa mbliain 2018. Bhí sé sa g[[An Chúirt Achomhairc (Éire)|Cúirt Achomhairc]] ó 2024. In 2025 cheap an tAire Dlí agus Cirt [[Helen McEntee]] MacGrath ina chathaoirleach ar an gCoimisiún Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/coimisiun-imscruduchain-a-bhunu-le-liomhainti-stairiula-faoi-dhrochusaid-ghneasach-i-scoileanna/|teideal=Coimisiún Imscrúdúcháin á bhunú le líomhaintí stairiúla faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna a fhiosrú|dáta=2025-07-08|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-07-08}}</ref> == Féach freisin == * [[Mí-úsáid ghnéis]] == Tagairtí == {{síol-ie}} {{DEFAULTSORT:MacGrath, Michael (breitheamh)}} [[Catagóir:Breithiúna Éireannacha]] gd6ehjptneogk09pb93kwmbpyjlr5l0 1273183 1273182 2025-07-08T22:05:01Z TGcoa 21229 1273183 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ceapadh an breitheamh '''Michael MacGrath''' chun na h[[Ard-Chúirt (Éire)|Ard-Chúirte]] sa mbliain 2018. Bhí sé sa g[[An Chúirt Achomhairc (Éire)|Cúirt Achomhairc]] ó 2024. In 2025 cheap an tAire Dlí agus Cirt [[Helen McEntee]] MacGrath ina chathaoirleach ar an gCoimisiún Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna.<ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/coimisiun-imscruduchain-a-bhunu-le-liomhainti-stairiula-faoi-dhrochusaid-ghneasach-i-scoileanna/|teideal=Coimisiún Imscrúdúcháin á bhunú le líomhaintí stairiúla faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna a fhiosrú|dáta=2025-07-08|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-07-08}}</ref> == Féach freisin == * [[Mí-úsáid ghnéis]] == Tagairtí == {{síol-ie}} {{DEFAULTSORT:MacGrath, Michael (breitheamh)}} [[Catagóir:Breithiúna Éireannacha]] <references /> [[Catagóir:Alumni COBÁC]] o0x7i3t7fex527pp35q2gv0rn177nez 1273195 1273183 2025-07-08T22:47:25Z TGcoa 21229 1273195 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Sonraí Duine}} Ceapadh an breitheamh '''Michael MacGrath''' chun na h[[Ard-Chúirt (Éire)|Ard-Chúirte]] sa mbliain 2018. Bhí sé sa g[[An Chúirt Achomhairc (Éire)|Cúirt Achomhairc]] ó 2024. In 2025 cheap an tAire Dlí agus Cirt [[Helen McEntee]] MacGrath ina chathaoirleach ar an gCoimisiún Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=Coimisiún Imscrúdúcháin le bunú faoi mhí-úsáid gnéis i scoileanna|url=https://www.rte.ie/news/nuacht/2025/0708/1522383-coimisiun-imscruduchain-le-bunu-faoi-mhi-usaid-gneis-i-scoileanna/|date=2025-07-08|language=ga-IE|author=Nuacht RTÉ}}</ref><ref>{{Lua idirlín|url=https://gov.ie/ga/an-roinn-oideachais/preaseisiuinti/minister-mcentee-announces-establishment-of-commission-of-investigation-into-historical-sexual-abuse-in-schools-and-appointment-of-chair/|teideal=Fógraíonn an tAire McEntee bunú Coimisiúin Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach stairiúil i scoileanna agus ceapadh Cathaoirligh|údar=gov.ie|dáta=8 Iúil 2025|language=ga-IE|work=gov.ie|dátarochtana=2025-07-08}}</ref> <ref>{{Lua idirlín|url=https://tuairisc.ie/coimisiun-imscruduchain-a-bhunu-le-liomhainti-stairiula-faoi-dhrochusaid-ghneasach-i-scoileanna/|teideal=Coimisiún Imscrúdúcháin á bhunú le líomhaintí stairiúla faoi dhrochúsáid ghnéasach i scoileanna a fhiosrú|dáta=2025-07-08|language=ga-IE|work=Tuairisc.ie|dátarochtana=2025-07-08}}</ref>{{Príomhalt|Cásanna mí-úsáid ghnéis in Éirinn de chuid na hEaglaise Caitlicí}} == Féach freisin == * [[Mí-úsáid ghnéis]] == Tagairtí == {{síol-ie}} {{DEFAULTSORT:MacGrath, Michael (breitheamh)}} [[Catagóir:Breithiúna Éireannacha]] <references /> [[Catagóir:Alumni COBÁC]] [[Catagóir:Mí-úsáid ghnéis]] dhfd6ru5qpyv2j5a8saa657ag4hb75m 0 120160 1273186 2025-07-08T22:10:53Z TGcoa 21229 Leathanach cruthaithe le '{{Idirdhealú}} * Michael MacGrath (breitheamh), ina chathaoirleach ar an gCoimisiún Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach * Michael McGrath (Corcaigh Theas-Láir), Coimisinéir Eorpach um Dhaonlathas, Cheartas agus Riail an Dlí agus iar-Theachta Dála' 1273186 wikitext text/x-wiki {{Idirdhealú}} * Michael MacGrath (breitheamh), ina chathaoirleach ar an gCoimisiún Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach * Michael McGrath (Corcaigh Theas-Láir), Coimisinéir Eorpach um Dhaonlathas, Cheartas agus Riail an Dlí agus iar-Theachta Dála arytpzi300botvllq22fbzljyxs8jic 1273187 1273186 2025-07-08T22:11:22Z TGcoa 21229 1273187 wikitext text/x-wiki {{Idirdhealú}} * [[Michael MacGrath (breitheamh)|Michael MacGrath (breitheamh),]] ina chathaoirleach ar an gCoimisiún Imscrúdúcháin faoi dhrochúsáid ghnéasach * [[Michael McGrath (Corcaigh Theas-Láir)]], Coimisinéir Eorpach um Dhaonlathas, Cheartas agus Riail an Dlí agus iar-Theachta Dála amfieu4ktk8rn33wx9dwopmejohoxb4 0 120161 1273196 2025-07-08T22:47:33Z Marcas.oduinn 33120 Cruthaithe ó enwiki 1273196 wikitext text/x-wiki == An Ribhéar == {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is inbhear caol tanaí é ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> suite i gContaetha [[Contae Chiarraí|Ciarraí]] (go formhór) agus [[Contae Chorcaí|Corcaí]] (san iardheisceart). Tá an t-inbhear timpeallaithe ag na leithinsí [[Uíbh Ráthach]] ó thuaidh agus [[Béarra]] ó dheas. Ag barr an inbhir tá an baile beag, [[An Neidín]]. Is gleann oighreach báite é an bá le buncharraig gaineamhchloiche deirge.<ref name=npwsSynopsis /> Tá go léir oileán beag ann, sa áireamh Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), is é go deimhin inbhear sáile,<ref name=osi /><ref name=irishtourism /> San aimsir a caitheadh, chuir na tiarnaí [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] a dtoill i bhfeidhmin chun cearta iascaigh a choimeád, agus coinníodh an t-ainm ag cartagrafaithe. <ref name=examiner /> Sa mheánaois, b'é a ainm ''Inbhear Scéine'', agus é an áit, dar le ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' den 11ú haois, ar tháinig an luath-lonnaitheoir [[Parthalán]] i dtír. == Tíreolaíocht Sreabhann An Ruachtach san Ribhéar isteach, díreach ag an áit a bhuaileann Uíbh Ráthach agus anand Béarra le chéile, taobh ó dheas den Neidín. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Broighill ag eitilt thar bhruach an Ríbhéir, le Sléibhte Dhún Ciaráin sa chúlra]] == Stair an dúlra Is gnáthóg agus tearmainn fiadhúlra é An Ribhéar do [[bradán|bhradán]] fiáin<ref name=independent2002 /> agus go léir spéiceas eile, san áireamh seilide rinseach béalchaol, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]], [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]]? .<ref name=npwsSynopsis /> Tá ann go hiondúil i nÉirinn fosta [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> Bhí éisc (go háirithe [[breac geal]]) go flúirseach tráth sna haibhne a sheachadadh san Inbhear isteach, san áireamh An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]]. Tugadh faoi deara, i lár na 1990í, laghdú i líon na n-iasc.<ref name=kerryman1994 /> Chuir lucht iascaigh áitiúl an locht ar fhoirgeacht [[míol mara|míolta mara]] ó [[dobharshaothrú salmainidí|fheirmeacha bradán]].<ref name=kerryman1994 /> Bhóthar i gcoinne tuilleadh feirmeacha sna 2000í,<ref name=examiner2001 />chomh maith le bailiúchán [[feamainn]]e sna 2020í.<ref name=kerryman2023 /> Rinneadh [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]] de thailte le hachar {{cvt | 5000|acre|ha | order=flip|abbr=on}}, ag síneadh ó Cheann an Uain ar Uíbh Ráthach, tríd An Neidín go dtí Sunda Baoi ar an mBéarra.<ref name=kerryman2008 /> <ref name=npws /> cé go rabhthar ina choinne i dtosach báire.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner | url = https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | url = https://www.southernstar.ie/ | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | url = https://www.irishexaminer.com/ | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} [[Catagóir:Cuanta na hÉireann]] jh7630ibiqwyts4qvjri8smtiz6zycj 1273197 1273196 2025-07-08T22:48:20Z Marcas.oduinn 33120 /* Ainm agus stair */Ceannteidil 1273197 wikitext text/x-wiki {{WD Bosca Tíreolaíocht Fhisiceach}} Is inbhear caol tanaí é ''' An Ribhéar ''' nó Bá Neidíneach<ref name=logainm /> suite i gContaetha [[Contae Chiarraí|Ciarraí]] (go formhór) agus [[Contae Chorcaí|Corcaí]] (san iardheisceart). Tá an t-inbhear timpeallaithe ag na leithinsí [[Uíbh Ráthach]] ó thuaidh agus [[Béarra]] ó dheas. Ag barr an inbhir tá an baile beag, [[An Neidín]]. Is gleann oighreach báite é an bá le buncharraig gaineamhchloiche deirge.<ref name=npwsSynopsis /> Tá go léir oileán beag ann, sa áireamh Oileáin Dhún Ciaráin, Oileáin Ghrianáin, Ros Deochan, [[Garinis (Contae Chiarraí)|Garinis]], Inis Caorach, Oileán an Éadain, Oileán Seirce, Inis Fearn Ard, An tOileán Liath agus Oileán Sléibhe.<ref name=examiner /> == Ainm agus stair == In ainneoin a ainm as Béarla (''Kenmare River''), is é go deimhin inbhear sáile,<ref name=osi /><ref name=irishtourism /> San aimsir a caitheadh, chuir na tiarnaí [[Marquess of Lansdowne|Lansdowne]] a dtoill i bhfeidhmin chun cearta iascaigh a choimeád, agus coinníodh an t-ainm ag cartagrafaithe. <ref name=examiner /> Sa mheánaois, b'é a ainm ''Inbhear Scéine'', agus é an áit, dar le ''[[Lebor Gabála Érenn|Leabhar Gabhála Éireann]]'' den 11ú haois, ar tháinig an luath-lonnaitheoir [[Parthalán]] i dtír. == Tíreolaíocht == Sreabhann An Ruachtach san Ribhéar isteach, díreach ag an áit a bhuaileann Uíbh Ráthach agus anand Béarra le chéile, taobh ó dheas den Neidín. [[Íomhá:Southern shore of Kenmare River.jpg|thumb|left|'' Broighill ag eitilt thar bhruach an Ríbhéir, le Sléibhte Dhún Ciaráin sa chúlra]] == Stair an dúlra == Is gnáthóg agus tearmainn fiadhúlra é An Ribhéar do [[bradán|bhradán]] fiáin<ref name=independent2002 /> agus go léir spéiceas eile, san áireamh seilide rinseach béalchaol, [[Crú-ialtóg bheag]], [[dobharchú]], [[rón beag]], [[geabhróg Artach]], [[bundún uachaise]]? .<ref name=npwsSynopsis /> Tá ann go hiondúil i nÉirinn fosta [[Swiftia pallida|fean mara tuaisceartach]] occurs.<ref name=npwsSynopsis /> Bhí éisc (go háirithe [[breac geal]]) go flúirseach tráth sna haibhne a sheachadadh san Inbhear isteach, san áireamh An Ruachtach, An tSimhin, Abha na Sleachaine agus [[An Abhainn Mhór]]. Tugadh faoi deara, i lár na 1990í, laghdú i líon na n-iasc.<ref name=kerryman1994 /> Chuir lucht iascaigh áitiúl an locht ar fhoirgeacht [[míol mara|míolta mara]] ó [[dobharshaothrú salmainidí|fheirmeacha bradán]].<ref name=kerryman1994 /> Bhóthar i gcoinne tuilleadh feirmeacha sna 2000í,<ref name=examiner2001 />chomh maith le bailiúchán [[feamainn]]e sna 2020í.<ref name=kerryman2023 /> Rinneadh [[Limistéar faoi Chaomhnú Speisialta]] de thailte le hachar {{cvt | 5000|acre|ha | order=flip|abbr=on}}, ag síneadh ó Cheann an Uain ar Uíbh Ráthach, tríd An Neidín go dtí Sunda Baoi ar an mBéarra.<ref name=kerryman2008 /> <ref name=npws /> cé go rabhthar ina choinne i dtosach báire.<ref name=kerryman2008 /><ref name=southernstar2009 /> == Tagairtí == {{reflist | refs = <ref name=logainm>{{lua idirlín | url = https://www.logainm.ie/116715.aspx | foilsitheoir = [[logainm.ie|Bunachar Logainmneacha na hÉireann]] (logainm.ie)} | teideal = An Ribhéar / Kenmare River | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npwsSynopsis>{{lua idirlín | teideal = Site Synopsis | url = https://www.npws.ie/sites/default/files/protected-sites/synopsis/SY002158.pdf | work = [[An tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra]] | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=npws>{{lua idirlín | teideal = Kenmare River SAC | url = https://www.npws.ie/protected-sites/sac/002158 | work = National Parks & Wildlife Service | foilsitheoir = Department of Housing, Local Government and Heritage | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=irishtourism>{{lua idirlín | teideal = Kenmare | url = https://www.irishtourism.com/kenmare | work = Irish Tourism | foilsitheoir = Irish Tourism Limited | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=examiner>{{cite news | dáta = 2018 | teideal = The Islands of Ireland: Pining for the island in the river | work = Irish Examiner | url = https://www.irishexaminer.com/property/homeandgardens/arid-30837458.html | dátarochtana = 2a Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=osi>{{cite book | title = Ireland Touring Map | date = 2018 | publisher = [[Suirbhéireacht Ordanáis na hÉireann]] | isbn = 978-1-908852-89-2 | edition = 7}}</ref> <ref name=independent2002>{{cite news | sloinne = Lucey | ainm = Anne | dáta = 18 July 2002 | teideal = Gamekeeper turns salmon poacher | work = Irish Independent | url = https://www.independent.ie/irish-news/gamekeeper-turns-salmon-poacher/26041672.html | dátarochtana = 4ú Deireadh Fómhair 2023}}</ref> <ref name=kerryman1994>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Roche | ainm = Barry | teideal = Fisheries board hears of collapse of salmon stock | work = The Kerryman | dáta = 23ú Nollaig 1994}}</ref> <ref name=kerryman2008>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = O'Connor | ainm = Aidan | teideal = 5,000 acres in Kenmare to be conserved | work = The Kerryman | dáta = 23ú Aibreán 2008}}</ref> <ref name=kerryman2023>{{cite news | url = https://m.independent.ie/regionals/kerry | sloinne = Fernane | ainm = Stephen | teideal = Company defends seaweed harvest | work = The Kerryman | dat = 24ú Bealtaine 2023}}</ref> <ref name=southernstar2009>{{cite news | url = https://www.southernstar.ie/ | ainm = O'Donovan | ainm = Frank | teideal = Concerns regarding SACs | work = Southern Star | dáta = 4ú Aibreán 2009}}</ref> <ref name=examiner2001>{{cite news | url = https://www.irishexaminer.com/ | teideal = Fishermen will challenge Minister's decision to issue trial salmon farm licences in High Court | work = Irish Examiner | dáta = 19ú Eanáir 2001}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Ribhéar, An}} [[Catagóir:Cuanta na hÉireann]] 9qs4sejbvrowv5m0zcb2e0aj1ukozhq 0 120162 1273228 2025-07-09T07:39:44Z Marcas.oduinn 33120 Cruthaithe ó enwiki (síol) 1273228 wikitext text/x-wiki Bunaíodh ''' Uiscebhealaí Éireann ''' ({{lang-en|Waterways Ireland}}; [[An Ultais]]: ''Watterweys Airlann'') sa bhliain 1999 faoi {{h|Comhaontú Aoine an Chéasta}}, ceann desna sé [[An Chomhairle Aireachta Thuaidh-Theas|Comhlacht Forfheidhmithe Thuaidh/Theas]] .<ref name=irishtimes2021 /> Tá sé freagrach as bainistíocht, cothabháil, forbairt agus athchóiriú uiscebhealaí intíre inseolta, go príomha le haghaidh áineasa. I measc na uiscebhealaí intíre faoina fhreagracht, tá a leanas: * [[An tSionainn]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[An Éirne]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Bhearú]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[An Chanáil Ríoga]] Tá ceanncheathrú Uiscebhealaí Éireann suite i n[[Inis Ceithleann]] sa [[Tuaisceart Éireann|Tuaisceart]], agus le hoifigí réigiúnacha i m[[Baile Átha Cliath]], [[Cora Droma Rúisc]] agus [[An Scairbh]] sa [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]]. Tá Ionad Cuairteoirí Uiscebhealaí Éireann suite ag Cé na Canálach Móire, [[An Rinn]], BÁC. Tógadh an foirgneamh insan cuan laistigh de {{h|Duga na Canálach Móire}}. == Gailearaí == [[Íomhá:Waterways Ireland Signpost.jpg | thumb | Cuaille eolais Uiscebhealach Éireann in aice leis an gCanáil Ríoga ag [[Maigh Nuad]], [[Contae Chill Dara]]]] [[Íomhá:Daewoo digger.jpg | thumb | Tochaltóir snámhaíola ([[Daewoo]] Solar 150LC-V) le hUiscebhealach Éireann, úsáidte i gcomhair cothabháil [[canáil|canálach]]]] == Féach freisin == * [[Aibhneacha na hÉireann]] ** [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] * [[Canálacha na hÉireann]] ** [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Tagairtí == {{reflist | refs = <ref name=irishtimes2021>{{cite news | sloinne = O'Brien | ainm = Tim | teideal = Waterways Ireland plans to sell Grand Canal graving docks |url=https://www.irishtimes.com/news/ireland/irish-news/waterways-ireland-plans-to-sell-grand-canal-graving-docks-1.4484452 | work = The Irish Times | dáta = 2021-02-14 | dátarochtana = 2022-01-02}}</ref> }} {{síol-tír-ie}} 6nv6hlbgjn2fgrp1nsn0mmd7ijus9v1 1273231 1273228 2025-07-09T07:40:55Z Marcas.oduinn 33120 iontaobhas 1273231 wikitext text/x-wiki Bunaíodh ''' Uiscebhealaí Éireann ''' ({{lang-en|Waterways Ireland}}; [[An Ultais]]: ''Watterweys Airlann'') sa bhliain 1999 faoi {{h|Comhaontú Aoine an Chéasta}}, ceann desna sé [[An Chomhairle Aireachta Thuaidh-Theas|Comhlacht Forfheidhmithe Thuaidh/Theas]] .<ref name=irishtimes2021 /> Tá an t-iontaobhas freagrach as bainistíocht, cothabháil, forbairt agus athchóiriú uiscebhealaí intíre inseolta, go príomha le haghaidh áineasa. I measc na uiscebhealaí intíre faoina fhreagracht, tá a leanas: * [[An tSionainn]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * [[An Éirne]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Bhearú]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[An Chanáil Ríoga]] Tá ceanncheathrú Uiscebhealaí Éireann suite i n[[Inis Ceithleann]] sa [[Tuaisceart Éireann|Tuaisceart]], agus le hoifigí réigiúnacha i m[[Baile Átha Cliath]], [[Cora Droma Rúisc]] agus [[An Scairbh]] sa [[Poblacht na hÉireann|Phoblacht]]. Tá Ionad Cuairteoirí Uiscebhealaí Éireann suite ag Cé na Canálach Móire, [[An Rinn]], BÁC. Tógadh an foirgneamh insan cuan laistigh de {{h|Duga na Canálach Móire}}. == Gailearaí == [[Íomhá:Waterways Ireland Signpost.jpg | thumb | Cuaille eolais Uiscebhealach Éireann in aice leis an gCanáil Ríoga ag [[Maigh Nuad]], [[Contae Chill Dara]]]] [[Íomhá:Daewoo digger.jpg | thumb | Tochaltóir snámhaíola ([[Daewoo]] Solar 150LC-V) le hUiscebhealach Éireann, úsáidte i gcomhair cothabháil [[canáil|canálach]]]] == Féach freisin == * [[Aibhneacha na hÉireann]] ** [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] * [[Canálacha na hÉireann]] ** [[Liosta Canálacha na hÉireann]] == Tagairtí == {{reflist | refs = <ref name=irishtimes2021>{{cite news | sloinne = O'Brien | ainm = Tim | teideal = Waterways Ireland plans to sell Grand Canal graving docks |url=https://www.irishtimes.com/news/ireland/irish-news/waterways-ireland-plans-to-sell-grand-canal-graving-docks-1.4484452 | work = The Irish Times | dáta = 2021-02-14 | dátarochtana = 2022-01-02}}</ref> }} {{síol-tír-ie}} dj4mduso0pnm361wzv1yk33perxhrux 0 120163 1273263 2025-07-09T10:48:32Z Marcas.oduinn 33120 Cruthaithe ó enwiki 1273263 wikitext text/x-wiki Seo a leanas liosta canálacha na hÉireann, idir inseolta agus tréigthe. Tá ann fosta liosta aibhneacha inseolta. == Canálacha inseolta == * [[Scéim Hidrileictreach na Sionainne|Canáil Ardnacrusha]] * [[An Chanáil Mhór]] * [[Canáil Chill Srianáin]] * [[Canáil na Leithcheathrún]] * Longchanáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * [[An Chanáil Ríoga]] * [[Uiscebhealach na Sionainne is na hÉirne]] * Longchanáil [[Trá Lí|Thrá Lí]] * Loingseoireacht [[An Bhearú|Na Bearú]] == Canálacha tréigthe == * Canáil {{h|Baile Átha Luain}} * Canáil {{h|Béal Átha na Sluaighe}} * Canáil [[An Bhóinn|na Bóinne]] * Canáil {{h|Dún Chormaic}} * Canáil ''Broharris * Canáil Oileán an Ghuail * Canáil {{h|Conga}} * Canáil ''Dukart * Canáil ''Eglinton * Canáil ''Lacy * Canáil Lagan * Canáil [[Lios Mór|Leasa Móire]] * Canáil {{h|Cill Chainnigh}} * Canáil {{h|Cill Dalua}} * Canáil [[Iúr Cinn Trá|an Iúir]] * Canáil na Páirce * Canáil [[An Srath Bán|an tSratha Bháin]] * Canáil na hUladh = Aibhneacha inseolta == * [[An Bhearú]] * [[An Bhanna]] Íochtair * [[An Feabhal]] * [[Abhainn an Lagáin]] * An Laoi * [[An Abhainn Mhór]] * [[An tSionainn]] * [[Abhainn na Sláine]] * [[An tSuca]] * [[An tSiúir]] == Féach freisin == * [[Uiscebhealaí Éireann]] * [[Liosta Aibhneacha na hÉireann]] [[Catagóir:Canálacha na hÉireann| ]] kqf4qrljy6i20eczg873v3r5m5i1l37