Uicipeid gdwiki https://gd.wikipedia.org/wiki/Pr%C3%AComh-Dhuilleag MediaWiki 1.45.0-wmf.8 first-letter Meadhan Sònraichte Deasbaireachd Cleachdaiche Deasbaireachd a' chleachdaiche Uicipeid An deasbaireachd aig Uicipeid Faidhle Deasbaireachd an fhaidhle MediaWiki Deasbaireachd MediaWiki Teamplaid Deasbaireachd na teamplaid Cobhair Deasbaireachd na cobharach Roinn-seòrsa Deasbaireachd na roinn-seòrsa TimedText TimedText talk Mòideal Deasbaireachd mòideil Event Event talk 0 3781 579605 577631 2025-07-04T17:46:00Z CreagNamBathais 11992 /* Làraichean Eachdraidheil */ ceangal ri Calanais 579605 wikitext text/x-wiki {{Eilean | AINM = Leòdhas | DEALBH = Wfm lewis landsat.jpg | GLACADH = Eilean Leòdhais | MAPA = Outerhebrideslewis2.png | DÙTHAICH = [[Alba]] | SGÌRE = [[Comhairle nan Eilean Siar]] | INNIS_MHUIR = [[Na h-Eileanan Siar]] | LEUD = 58° 13′ 11.25″ T | ASTAIR = 6° 23′ 2.93″ I | COMHARRADH = NB426340 | FARSAINGEACHD = 1769 | ÀIREAMH_SHLUAIGH = 18489 | BLIADHNA = 2001 }} Tha '''Leòdhas''' no '''Eilean Leòdhais''' na phàirt de [[Innse Gall]]. 'S e Leòdhas an t-eilean as motha anns [[na h-Eileanan Siar]]: 1,770 cilemeatair ceàrnach.<ref>Thompson, Francis. ''Harris and Lewis ''(Newton Abbott. David & Charles, 1968), d.15.</ref> 'S e [[Steornabhagh|Steòrnabhagh]] an aon bhaile air an eilean le barrachd na 5,000 daoine a' fuireach ann. Tha Leòdhas na phàirt dhen eilean ceudna mar [[na Hearadh]]. == An t-Ainm == Tha cuid dhen bheachd gu bheil an t-ainm, Leòdhas, a' tighinn às an t-Seann [[Lochlannais]], agus gu bheil e a’ ciallachadh ''Ljoðahús'' ("taigh-ciùil").<ref>Iain Mac an Tàilleir. [http://www.scottish.parliament.uk/Gaelic/placenamesK-O.pdf "Placenames: K-O"]. Pàrlamaid na h-Alba, 2003.</ref> Tha far-ainm aig Leòdhas, "Eilean an Fhraoich" a tha ri chleachdadh ann an co-theacsa cultarachd agus ann am bàrdachd ach tha sin a' buntainn ri Leòdhas agus Na Hearadh. == Cruinn-eòlas == Tha [[Am Bac]], [[Nis, Leòdhas|Nis]], [[Na Lochan, Leòdhas|Na Lochan]], [[An Rubha]], [[Ùig (Leòdhas)|Ùig]], A' Phàirc, [[Càrlabhagh]], agus [[Steòrnabhagh]] ’nan sgìrean ann an Leòdhais. Tha ceithir parraistean ann: [[Barabhas]], Na Lochan, [[Steòrnabhagh]], agus [[Ùig (Leòdhas)|Ùig]]. [[Faidhle:UigLoch.jpg|thumb|left|Sealladh locha agus mòintich meadhain Leòdhais]] === Àiteachan === * [[Camas Ùig]], [[An Cuan Sgìth]] * [[Port Stoth]] * [[Rubha Robhanais]] * [[Steall Abhainn na Cloich]] === Na h-eileanan beaga === Seo feadhainn de na h-eileanan beaga a tha faisg air Leòdhas: * [[Beàrnaraigh Mòr]], [[Beàrnaraigh Beag]], [[Bearasaigh]], [[Bhacsaidh]] * [[Campaigh]], [[Ceabhaigh]], [[Cealasaigh]] * [[Eilean Chaluim Chille]], [[Eilean Liubhaird]], [[Eilean Stocainis]], [[Na h-Eileanan Seunta]], [[Eilean Phabail]], [[Eilean Chearstaidh]], [[Eilean Mhealasta]] * [[Fuaigh Beag]], [[Fuaigh Mór]], [[Flodaigh, Leódhas|Flodaigh]], [[Flodaigh, Loch Róg]] * [[Pabaigh Mór]] * [[Rainis Eilean Mór]] * [[Seanna Chnoc]] == Eachdraidh Eilean Leòdhais == Tha e coltach gun robh mac-an-duine a' fuireach ann an Leòdhas o chionn 8,000 bliadhna, oir chaidh rudan a lorg ann an riasg a tha a' ciallachadh gun deach coillteach a losgadh, gus am bi cluaintean ann airson fèidh. Tha fianais àrc-eòlach as sine a' tighinn bho 3,000 ro Chrìosta (5 000 bliadhna air ais). Aig an àm seo, thòisich daoine a bhith a' stèidheachadh thuathanasan maireannach. Chaidh taighean a thog na daoine seo a lorg air feadh nan Eilean Siar, gu sònraichte aig Dail Mhòr, Càrlabhaigh. Chaidh na Tursachan Chalanais, agus àiteachan eile mar seo, a thogail aig an àm seo cuideachd. Mu 500 RC, thòisich Linn an Iarainn anns an eilean. Dh'fhàs na togalaichean na bu mhotha, agus thòisich daoine a' togail bhruighean, mar eisimpleir Dùn Chàrlabhaigh. Nuair a thàinig na Scotti (mar a chanadh ri na Gàidheal aig an àm seo), thog iad [[Gàidhlig na h-Alba|Gàidhlig]] dha Leòdhas. Anns an 6mh linn agus rè na linntean às dèidh sin, bha Crìostaidheachd air a sgaoileadh tro na h-eileanan. [[Faidhle:Wfm lewis chessmen.jpg|thumb|Fir-thàileisg Leòdhais]] Anns an 9mh Linn, thòisich na [[Lochlannaich]] a’ tuineachadh ann an Leòdhas. Phòs iad muinntir an àite agus dh’iompachadh iad gu Crìostaidheachd. Aig an àm seo, bha Leòdhas ’na phàirt de Rìoghachd [[Eilean Mhanainn|Eilein Mhanainn]] agus nan Eilean, agus gu h-oifigeil, ’na phàirt de Rìoghachd [[Nirribhidh]]. 'S ann aig an àm sin a chruthaicheadh [[Fir-thàileisg Leòdhais]] a chaidh a lorg ann an [[Ùig (Leòdhas)|Ùig]] ann an 1831. Tha buaidh nan Lochlannach gu sònraichte follaiseach anns na h-ainmean-àite: mar eisimpleir "Pabail" no "Nis". Anns an 13mh Linn, fhuair Rìoghachd na h-Alba Leòdhas agus na h-Eileanan Siar air fad, oir chaidh Cùmhnant Pheairt aontachadh ann an 1266 agus phàidh rìgh na h-Alba, [[Alasdair III na h-Alba|Alasdair III]], èirig do rìgh Nirribhidh, gus am biodh na h-Eileanan Siar agus Eilean Mhanainn fo smachd na h-Alba.<ref>https://web.archive.org/web/20130401145714/http://gaidhlig.educationscotland.gov.uk/scotlandshistory/makingthenation/alexanderiii/index.asp</ref> Ghlèidh Nirribhidh [[Arcaibh]] agus [[Sealtainn]], ge-tà. Anns an 14mh Linn, bha Tighearnas nan Eilean glè chumhachdach. Bha na tighearnan stèidhichte ann an [[Ìle]], ach bha iad a' riaghladh thairis air Innse Gall. An toiseach, bha Leòdhas fo smachd Clann MhicLeòid, ach às dèidh bhliadhnaichean làn strì agus chogaidhean eadar na cinnidhean (fiù 's anns na cinnidhean fhèin), dh'arfantaich an rìgh [[Seumas VI na h-Alba is Seumas I Shasainn|Seumas VI]] fearann Clann MhicLeòid ann an 1597, agus thug e am fearainn do thuinichean Gallda, gus am biodh iad a' toirt buaidh Ghallda air na h-eileanan. Cha robh na tuinichean Gallda soirbheachail ge-tà, agus cheannaich Clann MhicChoinnich à Ceann an t-Sàile am fearann ann an 1609. Às dèidh [[Ar-a-mach nan Seumasach 1745-1746|Bliadhna Theàrlaich]] (1745), bha an riaghaltas a' feuchainn ris a’ Ghàidhlig a lagachadh, agus bha fèilidhean mì-laghail. Dh'imrich mòran a-null thairis, gu h-àraid a dh'[[Astràilia]] agus a dh'[[Aimearaga a Tuath]]. Ann an 1844, cheannaich Seumas MacMhathain (Sir James Matheson) Leòdhas. Eadar 1847-57, thog MacMhathain [[Caisteal Leòdhais]] ann an Steòrnabhagh. Air tàilleibh gort agus atharrachaidhean ann an cleachdadh-fearainn, dh'imrich barrachd dhaoine a-null thairis. Ach cha do dh'fhàs cùisean na b’ fheàrr don feadhainn a dh'fhuirich, oir bha na morairean ag iarraidh an fearainn a' cleachdadh airson chaoraich agus mar bheinn-sheilg. Ag àm a' Chiad Chogaidh, bha mìltean de Leòdhasaich an sàs anns a' chòmhraig. Nuair a bha an cogadh seachad, bha na saighdearan a thàinig beò a' dol air ais dha Leòdhas air HMY [[An Iolaire]]. Tràth sa mhadainn Là na Bliadhna Ùire 1919, bha faisg air 300 daoine air bòrd, eadar sheòladairean agus shaighdearan. Faisg air cladach Steòrnabhaigh, chaidh an Iolaire às an rathad agus chaidh a mhilleadh air Biastan Thuilm. Chaidh barrachd is 200 daoine bhàthadh. Aig àm an dàrna cogaidh, bha iomadh Leòdhasach an sàs anns an Chabhlach Rìoghail agus anns a’ Chabhlach Marsantachd. Ann an 1917, cheannaich Morair Leverhulme Leòdhas, oir bha dùil aige baile gnìomhachail a dhèanamh de [[Steòrnabhagh]], le factaraidh. An toiseach, bha daoine gu math measail air na planaichean aige, ach nuair a bha Leverhulme an aghaidh ath-tuineachaidh, thòisich strì an fhearainn a-rithist, gu h-àraidh aig tuathanasan ann an [[Col (Leòdhas)|Col]], [[Griais]] agus [[Tunga]]. Tha carraighean-cuimhne anns na bailtean a tha a' cuimhneachadh Strì an Fhearainn a bha, aig deireadh an latha, soirbheachail. Dh'fhàg Morair Leverhulme Leòdhas agus thòisich e pròiseact ùr anns [[na Hearadh]]. == Làraichean Eachdraidheil == [[Faidhle:Standing_Stones_of_Callanish_(Callanish_I)_(9605427).jpg|right|thumb|Na Tursachan Chalanais]] === Caisteal Leòdhais === Chaidh [[Caisteal Leòdhais]] thogail sa bhliadhna 1847 air taobh tuath caladh Steòrnabhaigh ann an Leòdhas. Tha Colaiste a’ Chaisteil a-nis air fearann aʼ Chaisteil. === Clach an Truiseil === 'S e tursa as àirde ann an Alba a th' ann an Clach an Truiseil, faisg air Baile an Truiseil. === Dùn Chàrlabhaigh === Tha Dùn Chàrlabhaigh, brugh ro-eachdraidheil, air a dhèanamh suas, le ionad turasachd. === Dùn Èistean === 'S e eilean a th' ann an Dùn Èistean, faisg air am baile Cnoc Àrd ann an sgìre [[Nis]]. B' àbhaist do theaghlach cumhachdach a bhith a' fuireach ann, Clann MhicGilleMhoire. Tha dà làrach ann agus linne fhuadain. === Tursachan Chalanais === 'S e aon de na làraichean eachdraidheil as ainmeile a th' anns na Tursachan [[Calanais|Chalanais]]. === Làraichean eile === * [[Cnoc Ceann á Gharaidh]], [[Cnoc Filibhir Bheag]], [[Ceann Hulavig]], [[Crann-nan-gad]] * [[Na Dromannan]] * [[Rudha Tiompan]] * [[Seonaidh]], [[Stac Dhómhnaill Chaim]], [[Sgoth Niseach]], [[Stein-a-Cleit]] * [[Teampull Mholuaidh]], [[Tí dubh]] == Riaghaltas ionadail == * [[Comhairle nan Eilean Siar]] == Foghlam == [[Faidhle:Caisteal steornobhagh.jpg|thumb|Colaiste a' Chaisteil]] === Bun-sgoiltean === Tha na sgoiltean ann an Leòdhas uile stèidhichte fon ùghdarras [[Comhairle nan Eilean Siar]]. Tha 22 bun-sgoiltean air feadh na h-Eileanan Siar agus tha [[Foghlam tro Mheadhan na Gàidhlig]] ri fhaighinn ann an 15 dhiubh. 'S e seo na bun-sgoiltean ann an Leòdhas fhèin. * [[Bun-sgoil Steòrnabhaigh]] * Bun-sgoil Lacasdail * Bun-sgoil Lìonail * Bun-sgoil a' Bhac * Bun-sgoil an Rubha * Bun-sgoil an Taobh Siar * Bun-sgoil Bhrèascleit * Bun-sgoil Tholastaidh * Bun-sgoil na h-Àirde === Àrd-sgoiltean === * [[Sgoil MhicNeacail]] - 's e àrd-sgoil ann an [[Steòrnabhagh]] a th' ann agus tha e an àrd sgoil a-mhàin airson Leòdhas, agus tha e a' libhrigeadh foghlam àrd-sgoile eadar AS1 agus AS6 do dh'Leòdhas. === Foghlam àrd-ìre === Tha [[Colaiste a' Chaisteil]] stèidhichte ann am [[Steòrnabhagh]]. 'S e tè de na com-pàirtichean ann an [[Oilthigh na Gàidhealtachd agus nan Eilean]]. Tha iad a' tabhainn chùrsaichean suas ri ìre ceum BA tro Sgeama na Gàidhlig. Tha Colaiste a’ Chaisteal air fearann a tha taobh ri [[Caisteal Leòdhais]]. == Cultar == [[Faidhle:An Tosgan.jpg|thumb|An Tosgan, Steòrnabhagh]] Tha iomadh iomairt is buidheann Gàidhlig stèidhichte ann an Leòdhas. Ann am [[Steòrnabhagh]], tha cuid de na buidhnean Gàidhlig - [[Comunn na Gàidhlig]], [[Stòrlann Nàiseanta na Gàidhlig]], an t-[http://e-storas.com/ Aonad Ioma-Mheadhan], agus [[Acair Earranta|Acair]] - suidhte ann an aon togalach, An Tosgan. Tha cuid de na tachartasan culturail a' gabhail àite anns [[An Lanntair]] (ionad ealain) agus An Taigh Cèilidh (ionad Gàidhlig). == Creideamh == Tha na h-eaglaisean Pròstanaich gu math làidir ann an Leòdhas, gu sònraichte [[an Eaglais Shaor]] agus [[Eaglais na h-Alba]]. == Còmhdhail== Tha feum ann airson deagh ceanglaichean siùbhal eadar an tìr-mòr agus an t-eilean agus mar sin tha bàta aiseag agus port-adhair aca aig a bheil chlàr-ama glè mhath. Tha am bàta-aiseag (MV Loch Seaforth) a' ruith gach latha bho [[Steòrnabhagh]] gu [[Ulapul]] agus tha e a' toirt dà uair a thìde is leth. Tha an t-seirbheis a' cuir dà thursan ann airson a' falbh agus a' tilleadh gach latha. Fhuair an t-eilean bàta-aiseag ùra ann an 2014 leis an ainm MV Loch Seaforth. Cuideachd tha port-adhair ann a tha stèidhichte dà mhìle a-mach à [[Steòrnabhagh]] ri taobh a' bhaile Mealabost. Tha itealaichean a' dol gu [[Obar Dheathain]], [[Glaschu]], [[Dùn Eideann]], [[Beinn na Faoghla]] agus [[Inbhir Nis]] gach latha còmhla ri Flybe, Loganair agus Eastern Airways. Air an eilean fhèin tha ceanglaichean siùbhal poblach ann mar busaichean eadar gach sgìre agus [[Steòrnabhagh]]. == Daoine ainmeil à Leòdhas == === Sgrìobhadairean Gàidhlig === * [[Calum MacFhearghuis]] * [[An t-Urramach Calum MacLeòid|Calum MacLeòid, an t-Urr.]] (1881-1946) * [[Calum MacMhaoilein]] * [[Catrìona Lexy Chaimbeul]] * [[Dòmhnall MacAmhlaigh]] * [[Iain Mac a' Ghobhainn]] * [[Ruaraidh MacThòmais]] * [[Tormod Caimbeul]] === Seinneadairean Gàidhlig === * [[Cairistiona Primrose]] * [[Seonaidh Beag Mac a' Mhaoilein]] === Ministearan eaglaise === * [[An t-Urramach Ailean Iain MacArtair|Ailean Iain MacArtair]] (1928-2016) * [[An t-Urramach Calum MacLeòid|Calum MacLeòid, an t-Urr.]] (1881-1946) * [[An t-Urramach Jack MacArtair|Jack MacArtair]] (1938-2002) == Iomraidhean == <references/> {{Bailtean anns Na h-Eileanan Siar}} {{Smachd ùghdarrais}} [[Roinn-seòrsa:Na h-Eileanan Siar]] [[Roinn-seòrsa:Eilean Leòdhais|*]] 1xb1ccxevjdxins0i1bzuiwsxow1v8m 579606 579605 2025-07-04T17:46:35Z CreagNamBathais 11992 /* Seinneadairean Gàidhlig */ ceangal a chàradh 579606 wikitext text/x-wiki {{Eilean | AINM = Leòdhas | DEALBH = Wfm lewis landsat.jpg | GLACADH = Eilean Leòdhais | MAPA = Outerhebrideslewis2.png | DÙTHAICH = [[Alba]] | SGÌRE = [[Comhairle nan Eilean Siar]] | INNIS_MHUIR = [[Na h-Eileanan Siar]] | LEUD = 58° 13′ 11.25″ T | ASTAIR = 6° 23′ 2.93″ I | COMHARRADH = NB426340 | FARSAINGEACHD = 1769 | ÀIREAMH_SHLUAIGH = 18489 | BLIADHNA = 2001 }} Tha '''Leòdhas''' no '''Eilean Leòdhais''' na phàirt de [[Innse Gall]]. 'S e Leòdhas an t-eilean as motha anns [[na h-Eileanan Siar]]: 1,770 cilemeatair ceàrnach.<ref>Thompson, Francis. ''Harris and Lewis ''(Newton Abbott. David & Charles, 1968), d.15.</ref> 'S e [[Steornabhagh|Steòrnabhagh]] an aon bhaile air an eilean le barrachd na 5,000 daoine a' fuireach ann. Tha Leòdhas na phàirt dhen eilean ceudna mar [[na Hearadh]]. == An t-Ainm == Tha cuid dhen bheachd gu bheil an t-ainm, Leòdhas, a' tighinn às an t-Seann [[Lochlannais]], agus gu bheil e a’ ciallachadh ''Ljoðahús'' ("taigh-ciùil").<ref>Iain Mac an Tàilleir. [http://www.scottish.parliament.uk/Gaelic/placenamesK-O.pdf "Placenames: K-O"]. Pàrlamaid na h-Alba, 2003.</ref> Tha far-ainm aig Leòdhas, "Eilean an Fhraoich" a tha ri chleachdadh ann an co-theacsa cultarachd agus ann am bàrdachd ach tha sin a' buntainn ri Leòdhas agus Na Hearadh. == Cruinn-eòlas == Tha [[Am Bac]], [[Nis, Leòdhas|Nis]], [[Na Lochan, Leòdhas|Na Lochan]], [[An Rubha]], [[Ùig (Leòdhas)|Ùig]], A' Phàirc, [[Càrlabhagh]], agus [[Steòrnabhagh]] ’nan sgìrean ann an Leòdhais. Tha ceithir parraistean ann: [[Barabhas]], Na Lochan, [[Steòrnabhagh]], agus [[Ùig (Leòdhas)|Ùig]]. [[Faidhle:UigLoch.jpg|thumb|left|Sealladh locha agus mòintich meadhain Leòdhais]] === Àiteachan === * [[Camas Ùig]], [[An Cuan Sgìth]] * [[Port Stoth]] * [[Rubha Robhanais]] * [[Steall Abhainn na Cloich]] === Na h-eileanan beaga === Seo feadhainn de na h-eileanan beaga a tha faisg air Leòdhas: * [[Beàrnaraigh Mòr]], [[Beàrnaraigh Beag]], [[Bearasaigh]], [[Bhacsaidh]] * [[Campaigh]], [[Ceabhaigh]], [[Cealasaigh]] * [[Eilean Chaluim Chille]], [[Eilean Liubhaird]], [[Eilean Stocainis]], [[Na h-Eileanan Seunta]], [[Eilean Phabail]], [[Eilean Chearstaidh]], [[Eilean Mhealasta]] * [[Fuaigh Beag]], [[Fuaigh Mór]], [[Flodaigh, Leódhas|Flodaigh]], [[Flodaigh, Loch Róg]] * [[Pabaigh Mór]] * [[Rainis Eilean Mór]] * [[Seanna Chnoc]] == Eachdraidh Eilean Leòdhais == Tha e coltach gun robh mac-an-duine a' fuireach ann an Leòdhas o chionn 8,000 bliadhna, oir chaidh rudan a lorg ann an riasg a tha a' ciallachadh gun deach coillteach a losgadh, gus am bi cluaintean ann airson fèidh. Tha fianais àrc-eòlach as sine a' tighinn bho 3,000 ro Chrìosta (5 000 bliadhna air ais). Aig an àm seo, thòisich daoine a bhith a' stèidheachadh thuathanasan maireannach. Chaidh taighean a thog na daoine seo a lorg air feadh nan Eilean Siar, gu sònraichte aig Dail Mhòr, Càrlabhaigh. Chaidh na Tursachan Chalanais, agus àiteachan eile mar seo, a thogail aig an àm seo cuideachd. Mu 500 RC, thòisich Linn an Iarainn anns an eilean. Dh'fhàs na togalaichean na bu mhotha, agus thòisich daoine a' togail bhruighean, mar eisimpleir Dùn Chàrlabhaigh. Nuair a thàinig na Scotti (mar a chanadh ri na Gàidheal aig an àm seo), thog iad [[Gàidhlig na h-Alba|Gàidhlig]] dha Leòdhas. Anns an 6mh linn agus rè na linntean às dèidh sin, bha Crìostaidheachd air a sgaoileadh tro na h-eileanan. [[Faidhle:Wfm lewis chessmen.jpg|thumb|Fir-thàileisg Leòdhais]] Anns an 9mh Linn, thòisich na [[Lochlannaich]] a’ tuineachadh ann an Leòdhas. Phòs iad muinntir an àite agus dh’iompachadh iad gu Crìostaidheachd. Aig an àm seo, bha Leòdhas ’na phàirt de Rìoghachd [[Eilean Mhanainn|Eilein Mhanainn]] agus nan Eilean, agus gu h-oifigeil, ’na phàirt de Rìoghachd [[Nirribhidh]]. 'S ann aig an àm sin a chruthaicheadh [[Fir-thàileisg Leòdhais]] a chaidh a lorg ann an [[Ùig (Leòdhas)|Ùig]] ann an 1831. Tha buaidh nan Lochlannach gu sònraichte follaiseach anns na h-ainmean-àite: mar eisimpleir "Pabail" no "Nis". Anns an 13mh Linn, fhuair Rìoghachd na h-Alba Leòdhas agus na h-Eileanan Siar air fad, oir chaidh Cùmhnant Pheairt aontachadh ann an 1266 agus phàidh rìgh na h-Alba, [[Alasdair III na h-Alba|Alasdair III]], èirig do rìgh Nirribhidh, gus am biodh na h-Eileanan Siar agus Eilean Mhanainn fo smachd na h-Alba.<ref>https://web.archive.org/web/20130401145714/http://gaidhlig.educationscotland.gov.uk/scotlandshistory/makingthenation/alexanderiii/index.asp</ref> Ghlèidh Nirribhidh [[Arcaibh]] agus [[Sealtainn]], ge-tà. Anns an 14mh Linn, bha Tighearnas nan Eilean glè chumhachdach. Bha na tighearnan stèidhichte ann an [[Ìle]], ach bha iad a' riaghladh thairis air Innse Gall. An toiseach, bha Leòdhas fo smachd Clann MhicLeòid, ach às dèidh bhliadhnaichean làn strì agus chogaidhean eadar na cinnidhean (fiù 's anns na cinnidhean fhèin), dh'arfantaich an rìgh [[Seumas VI na h-Alba is Seumas I Shasainn|Seumas VI]] fearann Clann MhicLeòid ann an 1597, agus thug e am fearainn do thuinichean Gallda, gus am biodh iad a' toirt buaidh Ghallda air na h-eileanan. Cha robh na tuinichean Gallda soirbheachail ge-tà, agus cheannaich Clann MhicChoinnich à Ceann an t-Sàile am fearann ann an 1609. Às dèidh [[Ar-a-mach nan Seumasach 1745-1746|Bliadhna Theàrlaich]] (1745), bha an riaghaltas a' feuchainn ris a’ Ghàidhlig a lagachadh, agus bha fèilidhean mì-laghail. Dh'imrich mòran a-null thairis, gu h-àraid a dh'[[Astràilia]] agus a dh'[[Aimearaga a Tuath]]. Ann an 1844, cheannaich Seumas MacMhathain (Sir James Matheson) Leòdhas. Eadar 1847-57, thog MacMhathain [[Caisteal Leòdhais]] ann an Steòrnabhagh. Air tàilleibh gort agus atharrachaidhean ann an cleachdadh-fearainn, dh'imrich barrachd dhaoine a-null thairis. Ach cha do dh'fhàs cùisean na b’ fheàrr don feadhainn a dh'fhuirich, oir bha na morairean ag iarraidh an fearainn a' cleachdadh airson chaoraich agus mar bheinn-sheilg. Ag àm a' Chiad Chogaidh, bha mìltean de Leòdhasaich an sàs anns a' chòmhraig. Nuair a bha an cogadh seachad, bha na saighdearan a thàinig beò a' dol air ais dha Leòdhas air HMY [[An Iolaire]]. Tràth sa mhadainn Là na Bliadhna Ùire 1919, bha faisg air 300 daoine air bòrd, eadar sheòladairean agus shaighdearan. Faisg air cladach Steòrnabhaigh, chaidh an Iolaire às an rathad agus chaidh a mhilleadh air Biastan Thuilm. Chaidh barrachd is 200 daoine bhàthadh. Aig àm an dàrna cogaidh, bha iomadh Leòdhasach an sàs anns an Chabhlach Rìoghail agus anns a’ Chabhlach Marsantachd. Ann an 1917, cheannaich Morair Leverhulme Leòdhas, oir bha dùil aige baile gnìomhachail a dhèanamh de [[Steòrnabhagh]], le factaraidh. An toiseach, bha daoine gu math measail air na planaichean aige, ach nuair a bha Leverhulme an aghaidh ath-tuineachaidh, thòisich strì an fhearainn a-rithist, gu h-àraidh aig tuathanasan ann an [[Col (Leòdhas)|Col]], [[Griais]] agus [[Tunga]]. Tha carraighean-cuimhne anns na bailtean a tha a' cuimhneachadh Strì an Fhearainn a bha, aig deireadh an latha, soirbheachail. Dh'fhàg Morair Leverhulme Leòdhas agus thòisich e pròiseact ùr anns [[na Hearadh]]. == Làraichean Eachdraidheil == [[Faidhle:Standing_Stones_of_Callanish_(Callanish_I)_(9605427).jpg|right|thumb|Na Tursachan Chalanais]] === Caisteal Leòdhais === Chaidh [[Caisteal Leòdhais]] thogail sa bhliadhna 1847 air taobh tuath caladh Steòrnabhaigh ann an Leòdhas. Tha Colaiste a’ Chaisteil a-nis air fearann aʼ Chaisteil. === Clach an Truiseil === 'S e tursa as àirde ann an Alba a th' ann an Clach an Truiseil, faisg air Baile an Truiseil. === Dùn Chàrlabhaigh === Tha Dùn Chàrlabhaigh, brugh ro-eachdraidheil, air a dhèanamh suas, le ionad turasachd. === Dùn Èistean === 'S e eilean a th' ann an Dùn Èistean, faisg air am baile Cnoc Àrd ann an sgìre [[Nis]]. B' àbhaist do theaghlach cumhachdach a bhith a' fuireach ann, Clann MhicGilleMhoire. Tha dà làrach ann agus linne fhuadain. === Tursachan Chalanais === 'S e aon de na làraichean eachdraidheil as ainmeile a th' anns na Tursachan [[Calanais|Chalanais]]. === Làraichean eile === * [[Cnoc Ceann á Gharaidh]], [[Cnoc Filibhir Bheag]], [[Ceann Hulavig]], [[Crann-nan-gad]] * [[Na Dromannan]] * [[Rudha Tiompan]] * [[Seonaidh]], [[Stac Dhómhnaill Chaim]], [[Sgoth Niseach]], [[Stein-a-Cleit]] * [[Teampull Mholuaidh]], [[Tí dubh]] == Riaghaltas ionadail == * [[Comhairle nan Eilean Siar]] == Foghlam == [[Faidhle:Caisteal steornobhagh.jpg|thumb|Colaiste a' Chaisteil]] === Bun-sgoiltean === Tha na sgoiltean ann an Leòdhas uile stèidhichte fon ùghdarras [[Comhairle nan Eilean Siar]]. Tha 22 bun-sgoiltean air feadh na h-Eileanan Siar agus tha [[Foghlam tro Mheadhan na Gàidhlig]] ri fhaighinn ann an 15 dhiubh. 'S e seo na bun-sgoiltean ann an Leòdhas fhèin. * [[Bun-sgoil Steòrnabhaigh]] * Bun-sgoil Lacasdail * Bun-sgoil Lìonail * Bun-sgoil a' Bhac * Bun-sgoil an Rubha * Bun-sgoil an Taobh Siar * Bun-sgoil Bhrèascleit * Bun-sgoil Tholastaidh * Bun-sgoil na h-Àirde === Àrd-sgoiltean === * [[Sgoil MhicNeacail]] - 's e àrd-sgoil ann an [[Steòrnabhagh]] a th' ann agus tha e an àrd sgoil a-mhàin airson Leòdhas, agus tha e a' libhrigeadh foghlam àrd-sgoile eadar AS1 agus AS6 do dh'Leòdhas. === Foghlam àrd-ìre === Tha [[Colaiste a' Chaisteil]] stèidhichte ann am [[Steòrnabhagh]]. 'S e tè de na com-pàirtichean ann an [[Oilthigh na Gàidhealtachd agus nan Eilean]]. Tha iad a' tabhainn chùrsaichean suas ri ìre ceum BA tro Sgeama na Gàidhlig. Tha Colaiste a’ Chaisteal air fearann a tha taobh ri [[Caisteal Leòdhais]]. == Cultar == [[Faidhle:An Tosgan.jpg|thumb|An Tosgan, Steòrnabhagh]] Tha iomadh iomairt is buidheann Gàidhlig stèidhichte ann an Leòdhas. Ann am [[Steòrnabhagh]], tha cuid de na buidhnean Gàidhlig - [[Comunn na Gàidhlig]], [[Stòrlann Nàiseanta na Gàidhlig]], an t-[http://e-storas.com/ Aonad Ioma-Mheadhan], agus [[Acair Earranta|Acair]] - suidhte ann an aon togalach, An Tosgan. Tha cuid de na tachartasan culturail a' gabhail àite anns [[An Lanntair]] (ionad ealain) agus An Taigh Cèilidh (ionad Gàidhlig). == Creideamh == Tha na h-eaglaisean Pròstanaich gu math làidir ann an Leòdhas, gu sònraichte [[an Eaglais Shaor]] agus [[Eaglais na h-Alba]]. == Còmhdhail== Tha feum ann airson deagh ceanglaichean siùbhal eadar an tìr-mòr agus an t-eilean agus mar sin tha bàta aiseag agus port-adhair aca aig a bheil chlàr-ama glè mhath. Tha am bàta-aiseag (MV Loch Seaforth) a' ruith gach latha bho [[Steòrnabhagh]] gu [[Ulapul]] agus tha e a' toirt dà uair a thìde is leth. Tha an t-seirbheis a' cuir dà thursan ann airson a' falbh agus a' tilleadh gach latha. Fhuair an t-eilean bàta-aiseag ùra ann an 2014 leis an ainm MV Loch Seaforth. Cuideachd tha port-adhair ann a tha stèidhichte dà mhìle a-mach à [[Steòrnabhagh]] ri taobh a' bhaile Mealabost. Tha itealaichean a' dol gu [[Obar Dheathain]], [[Glaschu]], [[Dùn Eideann]], [[Beinn na Faoghla]] agus [[Inbhir Nis]] gach latha còmhla ri Flybe, Loganair agus Eastern Airways. Air an eilean fhèin tha ceanglaichean siùbhal poblach ann mar busaichean eadar gach sgìre agus [[Steòrnabhagh]]. == Daoine ainmeil à Leòdhas == === Sgrìobhadairean Gàidhlig === * [[Calum MacFhearghuis]] * [[An t-Urramach Calum MacLeòid|Calum MacLeòid, an t-Urr.]] (1881-1946) * [[Calum MacMhaoilein]] * [[Catrìona Lexy Chaimbeul]] * [[Dòmhnall MacAmhlaigh]] * [[Iain Mac a' Ghobhainn]] * [[Ruaraidh MacThòmais]] * [[Tormod Caimbeul]] === Seinneadairean Gàidhlig === * [[Christine Primrose|Cairistiona Primrose]] * [[Seonaidh Beag Mac a' Mhaoilein]] === Ministearan eaglaise === * [[An t-Urramach Ailean Iain MacArtair|Ailean Iain MacArtair]] (1928-2016) * [[An t-Urramach Calum MacLeòid|Calum MacLeòid, an t-Urr.]] (1881-1946) * [[An t-Urramach Jack MacArtair|Jack MacArtair]] (1938-2002) == Iomraidhean == <references/> {{Bailtean anns Na h-Eileanan Siar}} {{Smachd ùghdarrais}} [[Roinn-seòrsa:Na h-Eileanan Siar]] [[Roinn-seòrsa:Eilean Leòdhais|*]] jaeedvn2p83d9riwnixzm6t9bwg6n6u 0 4104 579615 579550 2025-07-04T20:57:39Z LNTG 30650 Neo-dhèan mùthadh [[Special:Diff/579550|579550]] leis [[Special:Contributions/85.95.178.52|85.95.178.52]] ([[User talk:85.95.178.52|an deasbaireachd]]) 579615 wikitext text/x-wiki Tha '''Uicipeid''' /[[IPA|ˈuçkʲɪpetʲ]]/ 'na làrach mòr-eòlais ioma-chànanach a tha an asgaidh. Chaidh a thòiseachadh le [[Jimmy Wales]] anns a' bhliadhna [[2001]]. Ann an ''uicipeidean'' bidh iomadh neach ag obair ri chèile airson leabhar mòr-eòlais a sgrìobhadh ann an iomadh [[cànan]]. Tha a h-uile duilleag [[Uicipeid:Ro-ràdh|saor ri cleachdadh]]. Tha Uicipeidean ann an 295 cànanan a-nis.<!-- ann an Gearran 2017 --> Tha Uicipeidean [[Beurla|Bheurla]], Cebuano, [[Suainis|Shuainis]], [[Gearmailtis|Ghearmailtis]], [[Duitsis|Dhuitsis]], is [[Fraingis|Fhraingis]] nan Uicipeidean as motha (air rian àireamh dhuilleagan.)<ref name="Alexa siteinfo">{{cite web|title=How popular is wikipedia.org?|url=http://www.alexa.com/siteinfo/wikipedia.org|publisher=[[Alexa Internet]]|date=May 22, 2016|accessdate=2016-09-04}}</ref> Tha Uicipeidean [[Beurla|Bheurla]], [[Ruisis]], [[Seapanais|Sheapanais]], [[Spàinntis]], is [[Fraingis|Fhraingis]] nan Uicipeidean leis a tha àireamh tadhalt as motha.<ref name="WP list of WPs by article 1">{{cite web|url=http://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias#All_Wikipedias_ordered_by_number_of_articles|title=Wikipedia:List of Wikipedias|publisher=English Wikipedia|accessdate={{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTDAY}}, {{CURRENTYEAR}}}}</ref> Ann an Dùbhlachd 2016, bha na h-uicipeidean ann an còigeamh ràgh na h-uile làrach lìn de àireamh tadhalt air feadh an t-saoghal.<ref name="Alexa">{{cite web|url=http://www.alexa.com/topsites|title=Alexa Top 500 Global Sites|work=[[Alexa Internet]]|accessdate=December 28, 2016}}</ref> Thòisich Uicipeid na Gàidhlig anns [[an t-Sultain]], [[2003]]. {{stub}} == Iomraidhean == {{reflist}} [[Roinn-seòrsa:Bunaiteach]] jskq47ahm22zmip5yiqg9rafipozxrc 0 9397 579607 554726 2025-07-04T18:02:35Z CreagNamBathais 11992 naidheachd aig a' BhBC agus ceangal ri trove.scot 579607 wikitext text/x-wiki {{Baile ann an Alba | AINM = Calanais | LEUD = 58° 12′ T | ASTAIR = 6° 45′ I }} [[Faidhle:Callanish standing stones 1.jpg|right|400px|thumb|Tursachan Chalanais, [[Innse Gall]]]] 'S e '''Calanais''' baile beag air taobh siar [[Eilean Leòdhais]] far bheil mu cheud gu leth duine a' fuireach. Tha am baile cudromach don eilean air sgath 's gu bheil e a' tarraing còrr air ceud mìle neach-turais gach bliadhna. Bithidh iad a' tighinn ann am buidheannan mòra bho air feadh an t-saoghail a dh'fhaicinn Tursachan Chalanais, aon de na seallaidhean as ainmeile anns an t-saoghal.<ref>{{iomradh lìon | url = https://www.trove.scot/place/4156 | tiotal = Lewis, Callanish | obair = trove.scot | foillsichear = Àrainneachd Eachdraidheil Alba | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }}</ref> == Iomraidhean == <references/> == Ceanglaichean a-mach == * [https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/50628023 BBC Naidheachdan 2019-12-03: Bhuannaich dealbh de Thursachan Chalanais co-fharpais] * [https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/50894686 BBC Naidheachdan 2019-12-23: Fianais de dhealanach faisg air Tursachan Chalanais] * {{ iomradh naidheachd | url = https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/sgeulachdan/ce83771m8xko | tiotal = Cothrom 'son Gàidhlig aig cridhe Thursachan Chalanais | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ceann-là = 2025-07-03 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }} {{Smachd ùghdarrais}} [[Roinn-seòrsa:Eilean Leòdhais]] qurfj73o95mxse8lnlvplj2jtsipmkn 579608 579607 2025-07-04T18:14:20Z CreagNamBathais 11992 579608 wikitext text/x-wiki {{Baile ann an Alba | AINM = Calanais | LEUD = 58° 12′ T | ASTAIR = 6° 45′ I }} [[Faidhle:Callanish standing stones 1.jpg|right|400px|thumb|Tursachan Chalanais, [[Innse Gall]]]] 'S e '''Calanais''' baile beag air taobh siar [[Eilean Leòdhais]] far bheil mu cheud gu leth duine a' fuireach. Tha am baile cudromach don eilean air sgath 's gu bheil e a' tarraing còrr air ceud mìle neach-turais gach bliadhna. Bithidh iad a' tighinn ann am buidheannan mòra bho air feadh an t-saoghail a dh'fhaicinn Tursachan Chalanais, aon de na seallaidhean as ainmeile anns an t-saoghal.<ref>{{iomradh lìon | url = https://www.trove.scot/place/4156 | tiotal = Lewis, Callanish | obair = trove.scot | foillsichear = Àrainneachd Eachdraidheil Alba | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }}</ref> Tha na Tursachan aig Urras nan Tursachan<ref>{{iomradh lìon | url = https://calanais.org/ | tiotal = Calanais Standing Stones & Visitor Centre on Isle of Lewis Scotland | foillsichear = Urras nan Tursachan | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }}</ref> agus iad a' togail ionad-tadhail ùr is an dùil ri 20,000 luchd-tadhail ann an 2026.<ref>{{iomradh naidheachd | url = https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/sgeulachdan/cr4n1xp6052o | tiotal = Dùil ri 20,000 luchd-tadhail aig Tursachan Chalanais ann an 2026 | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ceann-là = 2025-04-25 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }}</ref> == Iomraidhean == <references/> == Ceanglaichean a-mach == * {{iomradh naidheachd | url =https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/24123871 | tiotal = Leudachadh aig Ionad nan Tursachan | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ceann-là = 2013-09-17 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }} * [https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/50628023 BBC Naidheachdan 2019-12-03: Bhuannaich dealbh de Thursachan Chalanais co-fharpais] * [https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/50894686 BBC Naidheachdan 2019-12-23: Fianais de dhealanach faisg air Tursachan Chalanais] * {{ iomradh naidheachd | url = https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/sgeulachdan/cn0r4nq0979o | tiotal = Clach-mhìle mhòr do dh'Ionad Thursachan Chalanais | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ainm = Ailig John | sloinneadh = Moireasdan | ceann-là = 2024-05-09 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }} * {{ iomradh naidheachd | url = https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/bhidio/c4n118kgygro | tiotal = Beachdan gan sireadh mun phlana 'son Ionad nan Tursachan | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ainm = Ailig John | sloinneadh = Moireasdan | ceann-là = 2024-05-13 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }} * {{ iomradh naidheachd | url = https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/sgeulachdan/ce83771m8xko | tiotal = Cothrom 'son Gàidhlig aig cridhe Thursachan Chalanais | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ceann-là = 2025-07-03 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }} {{Smachd ùghdarrais}} [[Roinn-seòrsa:Eilean Leòdhais]] 131c2gao6u7z12doxvgu50bg6rswnx0 579609 579608 2025-07-04T18:15:09Z CreagNamBathais 11992 /* Ceanglaichean a-mach */ r-s: Bailtean na h-Alba 579609 wikitext text/x-wiki {{Baile ann an Alba | AINM = Calanais | LEUD = 58° 12′ T | ASTAIR = 6° 45′ I }} [[Faidhle:Callanish standing stones 1.jpg|right|400px|thumb|Tursachan Chalanais, [[Innse Gall]]]] 'S e '''Calanais''' baile beag air taobh siar [[Eilean Leòdhais]] far bheil mu cheud gu leth duine a' fuireach. Tha am baile cudromach don eilean air sgath 's gu bheil e a' tarraing còrr air ceud mìle neach-turais gach bliadhna. Bithidh iad a' tighinn ann am buidheannan mòra bho air feadh an t-saoghail a dh'fhaicinn Tursachan Chalanais, aon de na seallaidhean as ainmeile anns an t-saoghal.<ref>{{iomradh lìon | url = https://www.trove.scot/place/4156 | tiotal = Lewis, Callanish | obair = trove.scot | foillsichear = Àrainneachd Eachdraidheil Alba | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }}</ref> Tha na Tursachan aig Urras nan Tursachan<ref>{{iomradh lìon | url = https://calanais.org/ | tiotal = Calanais Standing Stones & Visitor Centre on Isle of Lewis Scotland | foillsichear = Urras nan Tursachan | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }}</ref> agus iad a' togail ionad-tadhail ùr is an dùil ri 20,000 luchd-tadhail ann an 2026.<ref>{{iomradh naidheachd | url = https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/sgeulachdan/cr4n1xp6052o | tiotal = Dùil ri 20,000 luchd-tadhail aig Tursachan Chalanais ann an 2026 | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ceann-là = 2025-04-25 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }}</ref> == Iomraidhean == <references/> == Ceanglaichean a-mach == * {{iomradh naidheachd | url =https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/24123871 | tiotal = Leudachadh aig Ionad nan Tursachan | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ceann-là = 2013-09-17 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }} * [https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/50628023 BBC Naidheachdan 2019-12-03: Bhuannaich dealbh de Thursachan Chalanais co-fharpais] * [https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/50894686 BBC Naidheachdan 2019-12-23: Fianais de dhealanach faisg air Tursachan Chalanais] * {{ iomradh naidheachd | url = https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/sgeulachdan/cn0r4nq0979o | tiotal = Clach-mhìle mhòr do dh'Ionad Thursachan Chalanais | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ainm = Ailig John | sloinneadh = Moireasdan | ceann-là = 2024-05-09 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }} * {{ iomradh naidheachd | url = https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/bhidio/c4n118kgygro | tiotal = Beachdan gan sireadh mun phlana 'son Ionad nan Tursachan | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ainm = Ailig John | sloinneadh = Moireasdan | ceann-là = 2024-05-13 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }} * {{ iomradh naidheachd | url = https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/sgeulachdan/ce83771m8xko | tiotal = Cothrom 'son Gàidhlig aig cridhe Thursachan Chalanais | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ceann-là = 2025-07-03 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }} {{Smachd ùghdarrais}} [[Roinn-seòrsa:Bailtean na h-Alba]] [[Roinn-seòrsa:Eilean Leòdhais]] tohlvwt7vmppagkhlfl7wehuh2xwshr 0 19744 579616 578593 2025-07-04T22:14:09Z InternetArchiveBot 23657 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 579616 wikitext text/x-wiki {{Baile | AINM = חֵיפָה حيفا Haifa | BRATACH = Flag of Haifa.svg | LÙIREACH = Coat of arms of Haifa.svg | LÙIREACH_LEUD = 100 | MAPA = Pic haifa.png|300px | DÙTHAICH = [[Faidhle:Flag of Israel.svg|50px]] [[Iosrael]] | CEÀRN = Haifa fhèin | SGÌRE = | LEUD = 32° 48 43′ Tuath | ASTAIR = 34° 59 55′ Ear | FARSAINGEACHD = 63.67 | ÀIREAMH_SHLUAIGH = 268200 | BLIADHNA = 2010 | FÒN = +972 4 | DUILLEAG = http://www.haifa.muni.il }} ‘S e [[baile]] mòr agus [[port]] cudromach ann an ceann a tuath [[Iosrael]] a th’ ann an '''Haifa''' ([[Eabhra]]: חֵיפָה, [[IPA]]: :χ'''eiˈfä''', [[Arabais]]: حيفا‎, IPA: Ḥayfā). Thathar dhen bheachd gur ann às an t-ainm a’ ciallachadh Tràigh Bhreàgha, bhon fhacal חוֹף ([[Gàidhlig]]: Tràigh). Tha e suidhichte aig 290m os cionn na [[Muir|mara]],<ref>[https://web.archive.org/web/20111126034639/http://population.mongabay.com/population/israel/294801/haifa Mongabay]</ref> ri taobh na Mara Mheadhanach, eadar am [[Bàgh]] Haifa agus [[Beinn]] Charamel, 119km air falbh bho [[Ierusalem]] (prìomh-bhaile na [[Dùthaich|dùthcha]]) agus 86km bho [[Tel Aviv|Thel Aviv]].<ref>[http://distancecalculator.globefeed.com/Country_Distance_Calculator.asp Distance Calculator]</ref> Tha 268,200 duine a’ fuireach anns a’ bhaile.<ref>[http://www.cbs.gov.il/population/new_2010/table3.pdf Riaghaltas Iosrael]</ref> ‘S e an treas baile as motha na [[Dùthaich|dùthcha]] a th' ann Haifa.<ref>[http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&srt=pnan&col=abcdefghinoq&msz=1500&geo=-103 World Gazetteer]{{Dead link|date=September 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> 'S ann ann an Haifa far a bheil an [[taigh-tasgaidh]] [[Peantair|a' pheantair]] [[Emmanuel Mané-Katz]].<ref>Alfred Werner: Mané-Katz. Massadah Publishing, Tel-Aviv, [[1970]], ISBN 0-902291-37-8</ref> == Daoine Ainmeil == * Leila Khaled ([[1944]]): ball a’ PhLO. * [[Aaron Ciechanover]] ([[1947]]): [[Ceimigear]] a bhuannaich an [[Duais Nobel ann an Ceimigeachd]] ann an [[2011]]. * Gene Simmons ([[1949]]): Ceòladair le KISS. * Ronnith Neumann ([[1949]]) Sgrìobhadair. * Efrat Alony ([[1975]]): Seinneadair. == Bailtean Co-cheangailte == {| width=70% |- valign ="top" |width=15%| * [[Faidhle:Flag of Denmark.svg|22px]] [[Aalborg]]<ref>[http://www.aalborg.dk/ Kommune Aalborg]</ref> * [[Faidhle:Flag of Belgium.svg|22px]] [[Antwerpen]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110203060209/http://www.antwerpen.be/ Stad Antwerpen]</ref> * [[Faidhle:Flag of the United States.svg|22px]] [[Boston]]<ref>[http://www.cityofboston.gov/ City of Boston]</ref> * [[Faidhle:Flag of Germany.svg|22px]] [[Bremen]]<ref>[http://www.bremen.de/ Stadt Bremen]</ref> * [[Faidhle:Flag of Germany.svg|22px]] [[Erfurt]]<ref>[http://www.erfurt.de/ Stadt Erfurt]</ref> * [[Faidhle:Flag of Germany.svg|22px]] [[Bremen]]<ref>[http://www.bremen.de/ Stadt Bremen]</ref> * [[Faidhle:Flag of the United States.svg|22px]] [[Fort Lauderdale]]<ref>[http://www.fortlauderdale.gov/ City of Fort Lauderdale]</ref> |width=15%| * [[Faidhle:Flag of South Africa.svg|22px]] [[Cape Town|Ikapa]]<ref>[http://www.capetown.gov.za/ Ikapa]</ref> * [[Faidhle:Flag of Cyprus.svg|22px]] [[Limassol]]<ref>[http://www.limassolmunicipal.com.cy/ Λεμεσός]</ref> * [[Faidhle:Flag of Germany.svg|22px]] [[Mainz]]<ref>[http://www.mainz.de/ Stadt Mainz]</ref> * [[Faidhle:Flag of Germany.svg|22px]] [[Mannheim]]<ref>[http://www.mannheim.de/ Stadt Mannheim]</ref> * [[Faidhle:Flag of the Philippines.svg|22px]] [[Manila]]<ref>[http://www.manilacityph.com/ Lungsod ng Maynila]</ref> * [[Faidhle:Flag of France.svg|22px]] [[Marseille]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160221065246/http://www.marseille.fr/ Ville de Marseille]</ref> * [[Faidhle:Flag of England.svg|22px]] [[Newcastle]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110208200135/http://www.newcastle.gov.uk/ City of Newcastle]</ref> |width=15%| * [[Faidhle:Flag of Ukraine.svg|22px]] [[Odesa]]<ref>[https://web.archive.org/web/20141030084110/http://www.odessa.ua/ Одеса]</ref> * [[Faidhle:Flag of England.svg|22px]] [[Portsmouth]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110208200226/http://www.portsmouth.gov.uk/ City of Portsmouth]</ref> * [[Faidhle:Flag of Argentina.svg|22px]] [[Rosario]]<ref>[http://www.rosario.gob.ar/ Ciudad de Rosario]</ref> * [[Faidhle:Flag of Romania.svg|22px]] [[Suceava]] * [[Faidhle:Flag of the United States.svg|22px]] [[San Francisco]]<ref>[http://www.sfgov.org/ City of San Francisco]</ref> * [[Faidhle:Flag of China.svg|22px]] [[Shanghai]]<ref>[https://web.archive.org/web/20080625064719/http://www.shanghai.gov.cn/ 上海市]</ref> |} == Iomraidhean == <references/> {{Commonscat|Haifa}} [[Roinn-seòrsa:Bailtean]] [[Roinn-seòrsa:Israel]] p6jurltj37sgyfgbj1l5zuzhj0p59qi 0 29305 579603 545906 2025-07-04T17:42:25Z CreagNamBathais 11992 /* Ceanglaichean a-muigh */ pìos aithriseach aig Naidheachdan a' BhBC 579603 wikitext text/x-wiki {{Bogsa eachdraidh-bheatha}} B' e deasaiche, riochdaire telebhisein agus réidio a bh' ann am '''Fionnlagh J. MacDhòmhnaill''' (1925-1987), no Fionnlagh Dòmhnallach ([[Beurla]]: ''Finlay J Macdonald''). Rugadh agus thogadh e ann an Scarasda, [[na Hearadh]], ann an 1925. Bha Gàidhlig aige bho thùs. Fhuair e foghlam aig [[Sgoil Phort Rìgh]] agus aig [[Oilthigh Ghlaschu]]. == Obraichean == Chaidh e air a' BhBC ann an 1945. Bha e ag obair mar riochdaire telebhisein agus réidio, agus rinn e obair mhòr gus am bi barrachd spèis ann airson na Gàidhlig anns na meadhanan seo. Chuir e air dòigh Comann Dràma Gàidhlig. Bha e a' deasachadh iris Sgoil Phort Rìgh, "An Cabairneach".<ref>{{iomradh lìon | url = http://www.skyelit.co.uk/prose/creat2.htm | tiotal = Bibliography of the non-traditional creative Gaelic Skye prose: An Cabairneach | ainm = Anne | sloinneadh = Loughran | foillsichear = Gaelic Literature of the Isle of Skye: an annotated bibliography | ceann-là = 2016}}</ref> Sgrìobh e trì nobhailean ann am [[Beurla]], 's iad a' dèiligeadh ris an dòigh-beatha anns [[na h-Eileanan Siar]] eadar [[an Cogadh Mòr]] agus [[an Dàrna Cogadh]]. Bha colbh-beachd seachdaineil aige ann an Weekly Scotland. === Gairm === Ann an 1951, chuir e agus [[Ruaraidh MacThòmais]] air dòigh ''[[Gairm]]'', iris ràitheil Ghàidhlig. Bha i air a foillseachadh bho 1952 gu 2002. Mar a sgrìobh Ruaraidh MacThòmais: <blockquote> "Chuir sinn Gairm air chois còmhla, agus 's iomadh feasgar is oidhche a bha sinn an sàs ann, anns na bliadhnachan tràtha sin. Bha fasan againn a bhith coinneachadh, nuair a bha dearbhaidhean a' chlò uile ri làimh, gus an ath àireamh a chur ri chèile. 'S ann an còmhnaidh air an fheasgar a thòisicheadh sinn, agus 's ann ainneamh a bhiodh an obair ullamh roimhe thrì no ceithir a dh'uairean an ath mhadainn." (Gairm 141, d. 11). <ref>[[Ian Grimble]]. "The Poet and Scholar as Journalist." Fèill-Sgrìbhinn do Ruaraidh MacThòmais. Scottish Gaelic Studies, Vol. XVII 1996. D. 159. </ref> </blockquote> Bha an dithis aca nan luchd-deasachaidh gu ruige 1964. As dèidh sin, bha Ruaraidh MacThòmais a' deasachadh Gairm 'na aonar. == Leabhar-chlàr == * ''Crowdie and Cream'' (1982) * ''Crotal and White'' (1983) * ''The Corncrake and the Lysander'' (1985) == Sgeulachdan-goirid == * "Air Beulaibh an t-Sluaigh" == Filmichean<ref>{{ iomradh lìon | url = http://www.imdb.com/name/nm2954093/ | foillsichear = IMDb | tiotal = Finlay J. MacDonald | ceann-là_inntrigidh = 2018-03-10}}</ref> == === Mar riochdaire === * ''A Boy in Harris ''1966 * ''Spindrift ''1959 * ''The Highlander'' 1959 * ''Tolka Row ''1959 * ''The Twelve Pound Look ''1957 === Mar sgrìobhadair === * ''Gruth is Uachdar'' 2002 * ''The World About Us: The Corncrake and the Croft ''1977 === Mar neach-stiùiridh === * ''The Twelve Pound Look'' 1957 == Tùsan == <references /> == Ceanglaichean a-muigh == * {{iomradh lìon | url = https://www.youtube.com/watch?v=ZSJNAFfX_K0 | tiotal = ''The Corncrake and the Croft'' | foillsichear = YouTube bhidio air Youtube | ceann-là_inntrigidh = 2018-03-10}} (film goirid air a sgrìobhadh agus air aithris le Fionnlagh J. MacDhòmhnaill) * {{iomradh naidheachd | url = https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/sgeulachdan/c4gdr8n4p3lo | tiotal = Finlay J aig 100 | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ceann-là = 2025-07-01 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 | ainm = Alasdair | sloinneadh = MacIllinnein }} {{Smachd ùghdarrais}} [[Roinn-seòrsa:Craoladairean|MacDhòmhnaill, Fionnlagh J.]] [[Roinn-seòrsa:Sgrìobhadairean Gàidhlig]] [[Roinn-seòrsa:Hearaich]] [[Roinn-seòrsa:Daoine à Alba|MacDhòmhnaill, Fionnlagh J.]] gxvlz8stms8huh3rxy9l9gn74asmzm9 0 33602 579610 579601 2025-07-04T18:30:22Z CreagNamBathais 11992 databox agus smachd ùghdarrais 579610 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Faidhle:Ammonia-dimensions-from-Greenwood&Earnshaw-2D.svg|thumb|amòinia|150px]] 'S i co-thàthadh ceimigeach gasach le foirmle NH₃ a tha ann an '''amòinia'''. Aig a [[brùthadh àbhaisteach|bhrùthadh àbhaisteach]] tha amòinia a' goilidh aig −33.34 °C de theothachd. Tha amòinia glè sho-sgaoilte ann an uisge (47% cuideam aig 0 °C). == Eachdraidh == Ann an [[1774]] rinn [[Joseph Priestley]] amòinia fìor-ghlan mar ghas agus chan e e "adhair alcaileach". Ann an [[1785]] dhearbhaich [[Claude Louis Berthollet]] gun robh trì pàirt [[haidridean|haidridein]] airson gach pàirt [[naitridean|naitridein]] ann an amòinia. == Cleachdadh == Ann an gnìomhachas dèanar amòinia aig am [[pròiseas Haber]]. Cleachdar e san saothrachadh stuth-mathachaidh agus chungaidhean-leighis. {{Smachd ùghdarrais}} [[Roinn-seòrsa:Eòlas-nàdair]] k29xd9hdvvcl5aslr8acgake3hjz3ck 579611 579610 2025-07-04T18:36:01Z CreagNamBathais 11992 iomradh 579611 wikitext text/x-wiki {{Databox}} [[Faidhle:Ammonia-dimensions-from-Greenwood&Earnshaw-2D.svg|thumb|Amòinia]] 'S i co-thàthadh ceimigeach gasach le foirmle NH₃ a tha ann an '''amòinia'''. Aig a [[brùthadh àbhaisteach|bhrùthadh àbhaisteach]] tha amòinia a' goilidh aig −33.34 °C de theothachd. Tha amòinia glè sho-sgaoilte ann an uisge (47% cuideam aig 0 °C). == Eachdraidh == Ann an [[1774]] rinn [[Joseph Priestley]] amòinia fìor-ghlan mar ghas agus chan e e "adhair alcaileach". Ann an [[1785]] dhearbhaich [[Claude Louis Berthollet]] gun robh trì pàirt [[haidridean|haidridein]] airson gach pàirt [[naitridean|naitridein]] ann an amòinia.<ref>{{iomradh iris | url =https://edu.rsc.org/feature/who-really-discovered-the-haber-process/2020277.article | tiotal = Who really discovered the Haber process? | iris = Education in Chemistry | ceann-là = 2007-05-01 | ainm = Alan | sloinneadh = Dronsfield }}</ref> == Cleachdadh == Ann an gnìomhachas dèanar amòinia aig am [[pròiseas Haber]]. Cleachdar e san saothrachadh stuth-mathachaidh agus chungaidhean-leighis. == Iomraidhean == <references/> {{Smachd ùghdarrais}} [[Roinn-seòrsa:Eòlas-nàdair]] gdwukcgx82ae3b4wru970jpe0jdbd56 0 41206 579612 579584 2025-07-04T19:11:57Z CreagNamBathais 11992 sgioblachadh agus barrachd fiosrachaidh 579612 wikitext text/x-wiki {{Databox}} 'S e searbhanta à [[Leòdhas]] a bha ann am '''Màiri Anna NicLeòid Trump''' ([[Beurla]]: ''Mary Anne McLeod Trump''; 10 An Cèitean, 1912–7 an Lùnastal 2000) a bha i pòsta aig Fred Trump, leasaiche thogalaichean. Bha còignear chloinne aca, nam measg [[Donald Trump]], Ceann-suidhe nan Stàitean Aonaichte. Ann an 2019 rinn [[Torcuil Crichton]] fiolm mu dèidhinn.<ref>{{iomradh naidheachd | url = https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/fbh/49642595 | tiotal = Fiolm ùr mu mhàthair a' chinn-suidhe | ainm = Ruaraidh | sloinneadh = Rothach | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ceann-là = 2019-09-09 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }}</ref> == Iomraidhean == <references/> == Ceanglaichean a-mach == * {{iomradh lìon | url = https://www.bbc.co.uk/programmes/m0008m4z | tiotal = Mathair a' Chinn Suidhe | foillsichear = BBC Alba | ceann-là = 2019-09-17 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }} {{Smachd ùghdarrais}} [[Roinn-seòrsa:Daoine à Alba]] 7tpv52zvrim12a9zo4vm3s0kmhmt8vj 579613 579612 2025-07-04T19:12:11Z CreagNamBathais 11992 Ghluais CreagNamBathais duilleag [[Màiri Anna Nic Leòid Trump]] gu [[Màiri Anna NicLeòid Trump]]: Misspelled title 579612 wikitext text/x-wiki {{Databox}} 'S e searbhanta à [[Leòdhas]] a bha ann am '''Màiri Anna NicLeòid Trump''' ([[Beurla]]: ''Mary Anne McLeod Trump''; 10 An Cèitean, 1912–7 an Lùnastal 2000) a bha i pòsta aig Fred Trump, leasaiche thogalaichean. Bha còignear chloinne aca, nam measg [[Donald Trump]], Ceann-suidhe nan Stàitean Aonaichte. Ann an 2019 rinn [[Torcuil Crichton]] fiolm mu dèidhinn.<ref>{{iomradh naidheachd | url = https://www.bbc.co.uk/naidheachdan/fbh/49642595 | tiotal = Fiolm ùr mu mhàthair a' chinn-suidhe | ainm = Ruaraidh | sloinneadh = Rothach | foillsichear = Naidheachdan a' BhBC | ceann-là = 2019-09-09 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }}</ref> == Iomraidhean == <references/> == Ceanglaichean a-mach == * {{iomradh lìon | url = https://www.bbc.co.uk/programmes/m0008m4z | tiotal = Mathair a' Chinn Suidhe | foillsichear = BBC Alba | ceann-là = 2019-09-17 | ceann-là_inntrigidh = 2025-07-04 }} {{Smachd ùghdarrais}} [[Roinn-seòrsa:Daoine à Alba]] 7tpv52zvrim12a9zo4vm3s0kmhmt8vj 0 41207 579604 2025-07-04T17:44:45Z CreagNamBathais 11992 ath-sheòladh 579604 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Calanais]] eulawiqzksgafluu9q8qc3sm97nvf9m 0 41208 579614 2025-07-04T19:12:11Z CreagNamBathais 11992 Ghluais CreagNamBathais duilleag [[Màiri Anna Nic Leòid Trump]] gu [[Màiri Anna NicLeòid Trump]]: Misspelled title 579614 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Màiri Anna NicLeòid Trump]] 4gu39j3aa4lphf34lrqosuadbldvnsj