Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="gn">
  <siteinfo>
    <sitename>Vikipetã</sitename>
    <dbname>gnwiki</dbname>
    <base>https://gn.wikipedia.org/wiki/Kuatia_%C3%91epyr%C5%A9ha</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.8</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Medio</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Mba'echĩchĩ</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Myangekõi</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Puruhára</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Puruhára myangekõi</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Vikipetã</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Vikipetã myangekõi</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Ta'ãnga</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Ta'ãnga myangekõi</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki myangekõi</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Tembiecharã</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Tembiecharã myangekõi</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Pytyvõ</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Pytyvõ myangekõi</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Ñemohenda</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Ñemohenda myangekõi</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Módulo</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Módulo discusión</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Evento</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Evento discusión</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2385</id>
    <revision>
      <id>134189</id>
      <parentid>118040</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T19:12:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DiegoRO</username>
        <id>14894</id>
      </contributor>
      <comment>´ -&gt; ' ; ä -&gt; ã</comment>
      <origin>134189</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7005" sha1="7vnf1sxnfmbat1o5relryjmde3hiozw" xml:space="preserve">'''Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje''' ({{lang-es|Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní}}) niko heko ypýkuri 23 jasyporundy 1985-pe, [[Paraguaý]]pe. Mbohapy angirũ hérava Arnaldo Miguel Valenzuela Sanabria, Paublino Carlos Antonio Ferreira Quiñónez, ha [[David A. Galeano Olivera]] –upérõ oñemoarandúva Guarani ñe'ẽme Instituto Superior de Lenguas, [[Universidad Nacional de Paraguaýpe]]- heta oñomongeta rire oguahẽ hikuái peteĩ ñe'ẽme omoheñói hagua peteĩ aty omba'apo hag̃ua [[avañe'ẽ]] ha [[Paraguái]] mba'etévare.
 
== Mba'éichapa heñói anamandaje ==
Upe temiandu oikuaaukákuri hapichakuérape upépe oñemoarandúva, ha tetia'e ha katupyrýpe oñemoñepyrũ atymimi ojeporavo hagua jehupytyrã, aty rerarã ha upe ára oñemboajetahápe aty pyahu.

Upe ára 23 jasyporundy 1985 pyharépe ojejapókuri motenondehararã jeporavo, peteĩ amandaje rupive. Ha upérõ avei oje'ékuri 30 jasyporundy pyharépe ojejapotaha aty guasu oñemboajévo 'Guarani Ñe'ẽ ha Arandu Anamandaje (''Ateneo de Lengua y Cultura Guarani''). Herarã ome'ẽkuri mbo'ehára María Elvira Martínez de Campos ha ojeporavókuri heta téra apytégui.

Anamandaje jehupytyrã ojeporavókuri ko'áva: Ombyatýva'erã mbo'ekuaahára ha temimbo'e guaranimegua jekupyty, tetia'e ha tekojojápe; omba'apóva'erã guarani ñe'ẽ ha Paraguái mba'etévare ha upevarã ogueroguatáva'erã opaichagua tembiapo, ñepyrũrãme Paraguaýpe ha upéi mbeguekatúpe Paraguái retã tuichakue javeve; oikuaaukáva'erã hembiapo maymávape, tetãygua ha pytaguávape, ha upevarã oipurũva'erã ikatumíva guive (ta'ãngambyry, ñe'ẽ'asãiha ha kuatiahaipyre); ohekombo'éva'erã guarani ñe'ẽ mbo'ehararãme, osẽtava ohekombo'e ha ohayhukajey guarani ñe'ẽ ha Paraguái mba'etéva, mitã ha mitãrusukuérape. Ha peicha, upe ára guive ko'ága meve Anamandaje omba'apo kyre'ỹnte gueterei. Ko'ága hetáma ija ipype, ápe ha amoite Paraguái retã ruguáre.

Anamandaje rembiapo rupive guarani ñe'ẽ ija [[karaiñe'ẽ]] ndive, Paraguái retã Léi Guasúpe. Mokõivéva ojoykére, peteĩcha. Upéicha avei, ko aty rupive guarani oike Tekombo'e Ñemyatyrõme. Ha péina, avañe'ẽ oñembo'ehápe Paraguái retã tuichakue javeve mitã ha mitãrusukuérape ha upéicha avei Anamandaje rupive heta mbo'ehararã oñemoarandu itávape, upéicha ko aty omba'apo [[Concepción (Paraguái)|Concepción]], [[Tetãvore San Pedro|San Pedro]], [[Cordillera]], [[Tetãvore Guaira|Guaira]], [[Tetãvore Ka'aguasu|Ka'aguasu]], [[Tetãvore Ka'asapa|Ka'asapa]], [[Itapúa]], [[Misiones]], [[Tetãvore Paraguari|Paraguari]], [[Alto Parana]], [[Tetãvore Central|Central]]-[[Paraguay|Paraguaýpe]], [[Ñe'ẽmbuku]], [[Amambái|Amambay]], [[Kanindeju]], [[Tetãvore Presidente Hayes|Presidente Hayes]] ha [[Boquerón]]-me.

Anamandaje remiandúpe oĩ avei guarani ñe'ẽ oñembo'eva'erãha maymávape oñemosãsosérõ Paraguái retã ha retãyguápe. Guarani hína tembipuru tekotevẽva ha ojeipurukatuva'erã oñemoarandu, oñemongakuaa hag̃ua Paraguái. Mitã oñemoarandúva ko'ága, iñe'ẽteépe, tuicha oñakãrapu'ã, ipy'arory ha ipy'aguasúma. Oikũmby ha hesakãma umi mba'e ome'ẽ ha ohesa'ỹijóva mbo'ehaópe. Hasypeve, ága ae ñañehekombo'e Guarani rupive. Kóva ko mba'e ha'ehína Anamandaje kerayvoty tuichavéva ha mbeguekatúpe oñemoañetéva ohóvo.

== Anamandaje ohuptyva'ekue ==

Ary [[2007]]-pe Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje omboty mokõipa mokõi (22) ary ha, mokõipa mokõi ary ombotývo, Ateneo rembiapo ojepyso ha oguahẽma 100 távape, Paraguáy retã tuichakue javeve ha mboypýri avei. Umi mokõipa mokõi arýpe Ateneo-gui osẽma 22.000 Mbo'ehára Guarani, ombo'e ha omba'apokyre'ỹva ñane Avañe'ẽ rayhupápe. Umi mba'e ykére, ñamombe'ukuaa avei Ateneo-pe oñemboaranduhaguékuri Guarani Mbo'esyry Kuaa'ypy rupive 50&amp;nbsp;000 tapicha mbo'eharapyréva. Avei, oĩ 250.000 mbo'ehára ha mbo'ehararã rupi oñembokatupyryvéva'ekue mbo'esyry mbykymbykýva rupive. Iporã avei jaikuaa Ateneo-gui osẽhaguéma 805 mbo'ekuaahára Guarani.

Ateneo heñói ha okakuaa ijehegui. Avave noipytyvõi chupe, ja'ekuaa uvei okápe oĩha omboykeséva térã ojukaséva Ateneo rembiapo; jepémo upéicha, ko atyguasuete hekoverosã, ha arandu ha tetia'épe oho tenonde gotyo ha hendive oku'e Guarani ñe'ẽ, oñembo'yjeýva, ojetyvyrovyróva ha kyre'ỹme oipykúiva hape tee, oguerahátava chupe yvate yvateve. Guarani imitãrusujey. 

Guarani ñe'ẽ pyahu ko'ága rupi ojehayhuetevéma. Avei, oïma Léi Guasúpe. Guaranígui oikóma Paraguay retã ñe'ẽ teete. Guarani oikéma avei tekombo'épe; upehaguére, heta mitã ha mitãrusu ohóva mbo'ehaópe --Guarani rupive-- hekove sãso, oñeñandu porã ha ovy'a mbo'ehaópe ha upe iporãvéva -Guarani rehe ae- oñemoarandu añetetéva hikuái. Opaite tenda rupi Guarani ojepuruvéma. Oĩma avei heta aranduka Guaraníme; ja'eporãsérõ, oĩma heta jehaipyre. Oĩma heta marandu castellano-gui oñembohasáva Avañe'ẽme. Upévare, oguahẽma ára jahechakuaávo Guarani ha'eha pe tembipuru oipytyvõtava hekopete oñemongusugue hagua Paraguáygui: mboriahu, tavy ha teko'asy. Upévare avei hesakãva'erã mbo'eharakuérape Guarani ndaha'eiha peteĩ mbo'erãmínte. Nahániri. Guarani hína pe tembipuru ha'evéva orekóva Paraguáy oipukúi hagua upe tape pyahu ha hekokatúva. Yma, ymave Guaraníme oñe'ẽva itavy ha ijuruky'a; ko'ága Guaraníme oñe'ẽva iñarandu ha ojehecharamo.

Ko'ága hetáma oĩ tapicha iñarandúva Guaraníme. Guarani ñe'ẽ pyahu iñasãima Paraguay retã tuichakue javeve ha upéicha avei oñembo'e, oñemomba'eguasu ha ojehayhúma ambue tetã rupi. Guarani herakuãporãma ko yvy ape ári. Jaha jahaha gotyo ([[Argentina]], [[Vrasil]], [[Uruguái]], [[Volivia]], [[Tetãvore Joapykuéra]], [[Kanatã]], [[Francia]], [[Alemaña]], [[Epaña]]) jajuhukuaa tapicha arandu ohecharamo ha ohayhu añetéva Guarani ñe'ẽ ha Guarani reko. Guarani ñe'ẽ pyahu oĩ avei internet-pe. Hetaiterei mba'e ñane avañe'ẽguigua oĩ internet-pe. Oĩ avei umi tapicha iñaranduvéva he'íva hikuái: ñe'ẽ ija ha ijahetáva internet-pe, hekove pukúta. Aipórõ ja'ekuaa Guarani ñe'ẽ pyahu hekove pukutaha. Hetaiterei tenda niko oĩ internet-pe imandu'áva ha omomba'eguasúva avañe'ẽme, umíva apytépe Ateneo rendatee ha'eva: ''www.ateneoguarani.edu.py''. Avei, ndahi'aréi Guaranígui oikohague Corrientes, Argentina ñe'ẽ teete; péicha avei, ko ary 2007-pe oiko avei ichugui Mercosur ñe'ẽ, castellano ha portugués ykére.

Opa ko'ã maba'e ohechauka mba'éichapa Ateneo rembiapo rupive, Paraguaýpe, ojehupyty hetaiterei mba'e avañe'ẽ momba'eguasuvévo.

== Moõguipa oñenohẽ marandu ==
*[https://dgaleanolivera.wordpress.com/cursos-de-idioma-guarani-2013-en-el-ateneo-de-lengua-y-cultura-guarani/ Wordpress]
*[https://rising.globalvoices.org/wikipedia-case-studies/vikipeta-wikipedia-in-guarani/ Wikipedia in Guarani]

{{Guarani}}
[[Ñemohenda:Avañe'ẽ]]</text>
      <sha1>7vnf1sxnfmbat1o5relryjmde3hiozw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>134190</id>
      <parentid>134189</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T19:15:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DiegoRO</username>
        <id>14894</id>
      </contributor>
      <comment>/* Anamandaje ohuptyva'ekue */  ohuptyva'kue -&gt; ohupytyva'ekue</comment>
      <origin>134190</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7006" sha1="oqy7cz2h851oeanuyc9bc9prufct75a" xml:space="preserve">'''Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje''' ({{lang-es|Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní}}) niko heko ypýkuri 23 jasyporundy 1985-pe, [[Paraguaý]]pe. Mbohapy angirũ hérava Arnaldo Miguel Valenzuela Sanabria, Paublino Carlos Antonio Ferreira Quiñónez, ha [[David A. Galeano Olivera]] –upérõ oñemoarandúva Guarani ñe'ẽme Instituto Superior de Lenguas, [[Universidad Nacional de Paraguaýpe]]- heta oñomongeta rire oguahẽ hikuái peteĩ ñe'ẽme omoheñói hagua peteĩ aty omba'apo hag̃ua [[avañe'ẽ]] ha [[Paraguái]] mba'etévare.
 
== Mba'éichapa heñói anamandaje ==
Upe temiandu oikuaaukákuri hapichakuérape upépe oñemoarandúva, ha tetia'e ha katupyrýpe oñemoñepyrũ atymimi ojeporavo hagua jehupytyrã, aty rerarã ha upe ára oñemboajetahápe aty pyahu.

Upe ára 23 jasyporundy 1985 pyharépe ojejapókuri motenondehararã jeporavo, peteĩ amandaje rupive. Ha upérõ avei oje'ékuri 30 jasyporundy pyharépe ojejapotaha aty guasu oñemboajévo 'Guarani Ñe'ẽ ha Arandu Anamandaje (''Ateneo de Lengua y Cultura Guarani''). Herarã ome'ẽkuri mbo'ehára María Elvira Martínez de Campos ha ojeporavókuri heta téra apytégui.

Anamandaje jehupytyrã ojeporavókuri ko'áva: Ombyatýva'erã mbo'ekuaahára ha temimbo'e guaranimegua jekupyty, tetia'e ha tekojojápe; omba'apóva'erã guarani ñe'ẽ ha Paraguái mba'etévare ha upevarã ogueroguatáva'erã opaichagua tembiapo, ñepyrũrãme Paraguaýpe ha upéi mbeguekatúpe Paraguái retã tuichakue javeve; oikuaaukáva'erã hembiapo maymávape, tetãygua ha pytaguávape, ha upevarã oipurũva'erã ikatumíva guive (ta'ãngambyry, ñe'ẽ'asãiha ha kuatiahaipyre); ohekombo'éva'erã guarani ñe'ẽ mbo'ehararãme, osẽtava ohekombo'e ha ohayhukajey guarani ñe'ẽ ha Paraguái mba'etéva, mitã ha mitãrusukuérape. Ha peicha, upe ára guive ko'ága meve Anamandaje omba'apo kyre'ỹnte gueterei. Ko'ága hetáma ija ipype, ápe ha amoite Paraguái retã ruguáre.

Anamandaje rembiapo rupive guarani ñe'ẽ ija [[karaiñe'ẽ]] ndive, Paraguái retã Léi Guasúpe. Mokõivéva ojoykére, peteĩcha. Upéicha avei, ko aty rupive guarani oike Tekombo'e Ñemyatyrõme. Ha péina, avañe'ẽ oñembo'ehápe Paraguái retã tuichakue javeve mitã ha mitãrusukuérape ha upéicha avei Anamandaje rupive heta mbo'ehararã oñemoarandu itávape, upéicha ko aty omba'apo [[Concepción (Paraguái)|Concepción]], [[Tetãvore San Pedro|San Pedro]], [[Cordillera]], [[Tetãvore Guaira|Guaira]], [[Tetãvore Ka'aguasu|Ka'aguasu]], [[Tetãvore Ka'asapa|Ka'asapa]], [[Itapúa]], [[Misiones]], [[Tetãvore Paraguari|Paraguari]], [[Alto Parana]], [[Tetãvore Central|Central]]-[[Paraguay|Paraguaýpe]], [[Ñe'ẽmbuku]], [[Amambái|Amambay]], [[Kanindeju]], [[Tetãvore Presidente Hayes|Presidente Hayes]] ha [[Boquerón]]-me.

Anamandaje remiandúpe oĩ avei guarani ñe'ẽ oñembo'eva'erãha maymávape oñemosãsosérõ Paraguái retã ha retãyguápe. Guarani hína tembipuru tekotevẽva ha ojeipurukatuva'erã oñemoarandu, oñemongakuaa hag̃ua Paraguái. Mitã oñemoarandúva ko'ága, iñe'ẽteépe, tuicha oñakãrapu'ã, ipy'arory ha ipy'aguasúma. Oikũmby ha hesakãma umi mba'e ome'ẽ ha ohesa'ỹijóva mbo'ehaópe. Hasypeve, ága ae ñañehekombo'e Guarani rupive. Kóva ko mba'e ha'ehína Anamandaje kerayvoty tuichavéva ha mbeguekatúpe oñemoañetéva ohóvo.

== Anamandaje ohupytyva'ekue ==

Ary [[2007]]-pe Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje omboty mokõipa mokõi (22) ary ha, mokõipa mokõi ary ombotývo, Ateneo rembiapo ojepyso ha oguahẽma 100 távape, Paraguáy retã tuichakue javeve ha mboypýri avei. Umi mokõipa mokõi arýpe Ateneo-gui osẽma 22.000 Mbo'ehára Guarani, ombo'e ha omba'apokyre'ỹva ñane Avañe'ẽ rayhupápe. Umi mba'e ykére, ñamombe'ukuaa avei Ateneo-pe oñemboaranduhaguékuri Guarani Mbo'esyry Kuaa'ypy rupive 50&amp;nbsp;000 tapicha mbo'eharapyréva. Avei, oĩ 250.000 mbo'ehára ha mbo'ehararã rupi oñembokatupyryvéva'ekue mbo'esyry mbykymbykýva rupive. Iporã avei jaikuaa Ateneo-gui osẽhaguéma 805 mbo'ekuaahára Guarani.

Ateneo heñói ha okakuaa ijehegui. Avave noipytyvõi chupe, ja'ekuaa uvei okápe oĩha omboykeséva térã ojukaséva Ateneo rembiapo; jepémo upéicha, ko atyguasuete hekoverosã, ha arandu ha tetia'épe oho tenonde gotyo ha hendive oku'e Guarani ñe'ẽ, oñembo'yjeýva, ojetyvyrovyróva ha kyre'ỹme oipykúiva hape tee, oguerahátava chupe yvate yvateve. Guarani imitãrusujey. 

Guarani ñe'ẽ pyahu ko'ága rupi ojehayhuetevéma. Avei, oïma Léi Guasúpe. Guaranígui oikóma Paraguay retã ñe'ẽ teete. Guarani oikéma avei tekombo'épe; upehaguére, heta mitã ha mitãrusu ohóva mbo'ehaópe --Guarani rupive-- hekove sãso, oñeñandu porã ha ovy'a mbo'ehaópe ha upe iporãvéva -Guarani rehe ae- oñemoarandu añetetéva hikuái. Opaite tenda rupi Guarani ojepuruvéma. Oĩma avei heta aranduka Guaraníme; ja'eporãsérõ, oĩma heta jehaipyre. Oĩma heta marandu castellano-gui oñembohasáva Avañe'ẽme. Upévare, oguahẽma ára jahechakuaávo Guarani ha'eha pe tembipuru oipytyvõtava hekopete oñemongusugue hagua Paraguáygui: mboriahu, tavy ha teko'asy. Upévare avei hesakãva'erã mbo'eharakuérape Guarani ndaha'eiha peteĩ mbo'erãmínte. Nahániri. Guarani hína pe tembipuru ha'evéva orekóva Paraguáy oipukúi hagua upe tape pyahu ha hekokatúva. Yma, ymave Guaraníme oñe'ẽva itavy ha ijuruky'a; ko'ága Guaraníme oñe'ẽva iñarandu ha ojehecharamo.

Ko'ága hetáma oĩ tapicha iñarandúva Guaraníme. Guarani ñe'ẽ pyahu iñasãima Paraguay retã tuichakue javeve ha upéicha avei oñembo'e, oñemomba'eguasu ha ojehayhúma ambue tetã rupi. Guarani herakuãporãma ko yvy ape ári. Jaha jahaha gotyo ([[Argentina]], [[Vrasil]], [[Uruguái]], [[Volivia]], [[Tetãvore Joapykuéra]], [[Kanatã]], [[Francia]], [[Alemaña]], [[Epaña]]) jajuhukuaa tapicha arandu ohecharamo ha ohayhu añetéva Guarani ñe'ẽ ha Guarani reko. Guarani ñe'ẽ pyahu oĩ avei internet-pe. Hetaiterei mba'e ñane avañe'ẽguigua oĩ internet-pe. Oĩ avei umi tapicha iñaranduvéva he'íva hikuái: ñe'ẽ ija ha ijahetáva internet-pe, hekove pukúta. Aipórõ ja'ekuaa Guarani ñe'ẽ pyahu hekove pukutaha. Hetaiterei tenda niko oĩ internet-pe imandu'áva ha omomba'eguasúva avañe'ẽme, umíva apytépe Ateneo rendatee ha'eva: ''www.ateneoguarani.edu.py''. Avei, ndahi'aréi Guaranígui oikohague Corrientes, Argentina ñe'ẽ teete; péicha avei, ko ary 2007-pe oiko avei ichugui Mercosur ñe'ẽ, castellano ha portugués ykére.

Opa ko'ã maba'e ohechauka mba'éichapa Ateneo rembiapo rupive, Paraguaýpe, ojehupyty hetaiterei mba'e avañe'ẽ momba'eguasuvévo.

== Moõguipa oñenohẽ marandu ==
*[https://dgaleanolivera.wordpress.com/cursos-de-idioma-guarani-2013-en-el-ateneo-de-lengua-y-cultura-guarani/ Wordpress]
*[https://rising.globalvoices.org/wikipedia-case-studies/vikipeta-wikipedia-in-guarani/ Wikipedia in Guarani]

{{Guarani}}
[[Ñemohenda:Avañe'ẽ]]</text>
      <sha1>oqy7cz2h851oeanuyc9bc9prufct75a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>134191</id>
      <parentid>134190</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T19:16:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>DiegoRO</username>
        <id>14894</id>
      </contributor>
      <comment>ï - &gt; ĩ</comment>
      <origin>134191</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7006" sha1="g2j63rlou4vuqj6xmm0wokysu113am9" xml:space="preserve">'''Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje''' ({{lang-es|Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní}}) niko heko ypýkuri 23 jasyporundy 1985-pe, [[Paraguaý]]pe. Mbohapy angirũ hérava Arnaldo Miguel Valenzuela Sanabria, Paublino Carlos Antonio Ferreira Quiñónez, ha [[David A. Galeano Olivera]] –upérõ oñemoarandúva Guarani ñe'ẽme Instituto Superior de Lenguas, [[Universidad Nacional de Paraguaýpe]]- heta oñomongeta rire oguahẽ hikuái peteĩ ñe'ẽme omoheñói hagua peteĩ aty omba'apo hag̃ua [[avañe'ẽ]] ha [[Paraguái]] mba'etévare.
 
== Mba'éichapa heñói anamandaje ==
Upe temiandu oikuaaukákuri hapichakuérape upépe oñemoarandúva, ha tetia'e ha katupyrýpe oñemoñepyrũ atymimi ojeporavo hagua jehupytyrã, aty rerarã ha upe ára oñemboajetahápe aty pyahu.

Upe ára 23 jasyporundy 1985 pyharépe ojejapókuri motenondehararã jeporavo, peteĩ amandaje rupive. Ha upérõ avei oje'ékuri 30 jasyporundy pyharépe ojejapotaha aty guasu oñemboajévo 'Guarani Ñe'ẽ ha Arandu Anamandaje (''Ateneo de Lengua y Cultura Guarani''). Herarã ome'ẽkuri mbo'ehára María Elvira Martínez de Campos ha ojeporavókuri heta téra apytégui.

Anamandaje jehupytyrã ojeporavókuri ko'áva: Ombyatýva'erã mbo'ekuaahára ha temimbo'e guaranimegua jekupyty, tetia'e ha tekojojápe; omba'apóva'erã guarani ñe'ẽ ha Paraguái mba'etévare ha upevarã ogueroguatáva'erã opaichagua tembiapo, ñepyrũrãme Paraguaýpe ha upéi mbeguekatúpe Paraguái retã tuichakue javeve; oikuaaukáva'erã hembiapo maymávape, tetãygua ha pytaguávape, ha upevarã oipurũva'erã ikatumíva guive (ta'ãngambyry, ñe'ẽ'asãiha ha kuatiahaipyre); ohekombo'éva'erã guarani ñe'ẽ mbo'ehararãme, osẽtava ohekombo'e ha ohayhukajey guarani ñe'ẽ ha Paraguái mba'etéva, mitã ha mitãrusukuérape. Ha peicha, upe ára guive ko'ága meve Anamandaje omba'apo kyre'ỹnte gueterei. Ko'ága hetáma ija ipype, ápe ha amoite Paraguái retã ruguáre.

Anamandaje rembiapo rupive guarani ñe'ẽ ija [[karaiñe'ẽ]] ndive, Paraguái retã Léi Guasúpe. Mokõivéva ojoykére, peteĩcha. Upéicha avei, ko aty rupive guarani oike Tekombo'e Ñemyatyrõme. Ha péina, avañe'ẽ oñembo'ehápe Paraguái retã tuichakue javeve mitã ha mitãrusukuérape ha upéicha avei Anamandaje rupive heta mbo'ehararã oñemoarandu itávape, upéicha ko aty omba'apo [[Concepción (Paraguái)|Concepción]], [[Tetãvore San Pedro|San Pedro]], [[Cordillera]], [[Tetãvore Guaira|Guaira]], [[Tetãvore Ka'aguasu|Ka'aguasu]], [[Tetãvore Ka'asapa|Ka'asapa]], [[Itapúa]], [[Misiones]], [[Tetãvore Paraguari|Paraguari]], [[Alto Parana]], [[Tetãvore Central|Central]]-[[Paraguay|Paraguaýpe]], [[Ñe'ẽmbuku]], [[Amambái|Amambay]], [[Kanindeju]], [[Tetãvore Presidente Hayes|Presidente Hayes]] ha [[Boquerón]]-me.

Anamandaje remiandúpe oĩ avei guarani ñe'ẽ oñembo'eva'erãha maymávape oñemosãsosérõ Paraguái retã ha retãyguápe. Guarani hína tembipuru tekotevẽva ha ojeipurukatuva'erã oñemoarandu, oñemongakuaa hag̃ua Paraguái. Mitã oñemoarandúva ko'ága, iñe'ẽteépe, tuicha oñakãrapu'ã, ipy'arory ha ipy'aguasúma. Oikũmby ha hesakãma umi mba'e ome'ẽ ha ohesa'ỹijóva mbo'ehaópe. Hasypeve, ága ae ñañehekombo'e Guarani rupive. Kóva ko mba'e ha'ehína Anamandaje kerayvoty tuichavéva ha mbeguekatúpe oñemoañetéva ohóvo.

== Anamandaje ohupytyva'ekue ==

Ary [[2007]]-pe Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje omboty mokõipa mokõi (22) ary ha, mokõipa mokõi ary ombotývo, Ateneo rembiapo ojepyso ha oguahẽma 100 távape, Paraguáy retã tuichakue javeve ha mboypýri avei. Umi mokõipa mokõi arýpe Ateneo-gui osẽma 22.000 Mbo'ehára Guarani, ombo'e ha omba'apokyre'ỹva ñane Avañe'ẽ rayhupápe. Umi mba'e ykére, ñamombe'ukuaa avei Ateneo-pe oñemboaranduhaguékuri Guarani Mbo'esyry Kuaa'ypy rupive 50&amp;nbsp;000 tapicha mbo'eharapyréva. Avei, oĩ 250.000 mbo'ehára ha mbo'ehararã rupi oñembokatupyryvéva'ekue mbo'esyry mbykymbykýva rupive. Iporã avei jaikuaa Ateneo-gui osẽhaguéma 805 mbo'ekuaahára Guarani.

Ateneo heñói ha okakuaa ijehegui. Avave noipytyvõi chupe, ja'ekuaa uvei okápe oĩha omboykeséva térã ojukaséva Ateneo rembiapo; jepémo upéicha, ko atyguasuete hekoverosã, ha arandu ha tetia'épe oho tenonde gotyo ha hendive oku'e Guarani ñe'ẽ, oñembo'yjeýva, ojetyvyrovyróva ha kyre'ỹme oipykúiva hape tee, oguerahátava chupe yvate yvateve. Guarani imitãrusujey. 

Guarani ñe'ẽ pyahu ko'ága rupi ojehayhuetevéma. Avei, oĩma Léi Guasúpe. Guaranígui oikóma Paraguay retã ñe'ẽ teete. Guarani oikéma avei tekombo'épe; upehaguére, heta mitã ha mitãrusu ohóva mbo'ehaópe --Guarani rupive-- hekove sãso, oñeñandu porã ha ovy'a mbo'ehaópe ha upe iporãvéva -Guarani rehe ae- oñemoarandu añetetéva hikuái. Opaite tenda rupi Guarani ojepuruvéma. Oĩma avei heta aranduka Guaraníme; ja'eporãsérõ, oĩma heta jehaipyre. Oĩma heta marandu castellano-gui oñembohasáva Avañe'ẽme. Upévare, oguahẽma ára jahechakuaávo Guarani ha'eha pe tembipuru oipytyvõtava hekopete oñemongusugue hagua Paraguáygui: mboriahu, tavy ha teko'asy. Upévare avei hesakãva'erã mbo'eharakuérape Guarani ndaha'eiha peteĩ mbo'erãmínte. Nahániri. Guarani hína pe tembipuru ha'evéva orekóva Paraguáy oipukúi hagua upe tape pyahu ha hekokatúva. Yma, ymave Guaraníme oñe'ẽva itavy ha ijuruky'a; ko'ága Guaraníme oñe'ẽva iñarandu ha ojehecharamo.

Ko'ága hetáma oĩ tapicha iñarandúva Guaraníme. Guarani ñe'ẽ pyahu iñasãima Paraguay retã tuichakue javeve ha upéicha avei oñembo'e, oñemomba'eguasu ha ojehayhúma ambue tetã rupi. Guarani herakuãporãma ko yvy ape ári. Jaha jahaha gotyo ([[Argentina]], [[Vrasil]], [[Uruguái]], [[Volivia]], [[Tetãvore Joapykuéra]], [[Kanatã]], [[Francia]], [[Alemaña]], [[Epaña]]) jajuhukuaa tapicha arandu ohecharamo ha ohayhu añetéva Guarani ñe'ẽ ha Guarani reko. Guarani ñe'ẽ pyahu oĩ avei internet-pe. Hetaiterei mba'e ñane avañe'ẽguigua oĩ internet-pe. Oĩ avei umi tapicha iñaranduvéva he'íva hikuái: ñe'ẽ ija ha ijahetáva internet-pe, hekove pukúta. Aipórõ ja'ekuaa Guarani ñe'ẽ pyahu hekove pukutaha. Hetaiterei tenda niko oĩ internet-pe imandu'áva ha omomba'eguasúva avañe'ẽme, umíva apytépe Ateneo rendatee ha'eva: ''www.ateneoguarani.edu.py''. Avei, ndahi'aréi Guaranígui oikohague Corrientes, Argentina ñe'ẽ teete; péicha avei, ko ary 2007-pe oiko avei ichugui Mercosur ñe'ẽ, castellano ha portugués ykére.

Opa ko'ã maba'e ohechauka mba'éichapa Ateneo rembiapo rupive, Paraguaýpe, ojehupyty hetaiterei mba'e avañe'ẽ momba'eguasuvévo.

== Moõguipa oñenohẽ marandu ==
*[https://dgaleanolivera.wordpress.com/cursos-de-idioma-guarani-2013-en-el-ateneo-de-lengua-y-cultura-guarani/ Wordpress]
*[https://rising.globalvoices.org/wikipedia-case-studies/vikipeta-wikipedia-in-guarani/ Wikipedia in Guarani]

{{Guarani}}
[[Ñemohenda:Avañe'ẽ]]</text>
      <sha1>g2j63rlou4vuqj6xmm0wokysu113am9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ramón Indalecio Cardozo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4052</id>
    <revision>
      <id>134188</id>
      <parentid>134175</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T15:20:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>138.59.224.99</ip>
      </contributor>
      <origin>134188</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12254" sha1="ionc795a59k136aqk85isv338gybisu" xml:space="preserve">{{Infobox artista
| bgcolour                 = silver
| nombre                   = Ramón Indalecio Cardozo
| imagen                   = Ramón I. Cardozo.jpg
| tamañodelaimagen         = 
| piedefoto                = Ramón Indalecio Cardozo
| nombredenacimiento       = 
| fechadenacimiento        = 16 jasypo, [[1876]]
| lugar                    = [[Villarrica]]
| fechadefallecimiento     =  20 jasyrundy, [[1943]]  
| lugar                    = [[Buenos Aires]]
| nacionalidad             = [[Paraguaya]]
| area                     = [[Educador]]
| educación                = 
| movimiento               = [[Escuela Nueva]]
| obrasdestacadas          = &quot;Pestalozzi  y la enseñanza contemporánea&quot; &quot;Memoria sobre la enseñanza primaria y normal&quot;
| patrones                 = 
| influenciadopor          = [[Pestalozzi]], [[Federico Froebel]] y [[María Montessori]]
| influencó                =|                
}}
'''Ramón Indalecio Cardozo''' ha’e va’ekue mbo’ehára katupyry [[Paraguái|paraguaigua]], omongu’e va’ekue upe ñembo’e rehegua &quot;[[Escuela Nueva]]&quot;, heta tembiapo ojapo va’ekue avei omañáva mba’éichapa ikatu iporãve pe ñembo’ekuéra hetãme.

“Mborayhúpe añoite ñambokatukuaa upe mbo’epy añetete”

==Mo' o geñoi==

Heñói va’ekue 16 jasypo pe ary[[1876|1876ramo]], táva [[Villarrica]]-pe. Isy héra kuñakarai Josefa Cardozo, ña Máxima Vayo memby. Oguereko va’ekue poteĩ ryke’ykuéra. Imbo’epýre katu omba’apo va’ekue isy ha itia hérava Balbina.
Ary[[1885]]ramo oike Escuela Municipal Villarrica-pe. Ha ary[[1892]]-pe omohu’ã tercer curso ha oñembosako’i oje’ói haguã Paraguaýpe  omohu’ãmba haguã imbo’epy. Upérõ Gobierno ome’ẽ va’ekue chupe beca.
Jepytu’uha ‘ara oguahẽ vove [[1892]]-pe oñepyrũ ojuhu omba’apo haguã Bibliotecario ramo upe Sociedad “El Porvenir Guaireño” pe. 
Ary[[1893]]-pe oike Colegio Nacional de la Capital-pe, [[1895]] hembikotevẽkuéra rupi omba’apo mante va’erã ha upéicha omoñepyrũ oporombo’eramo mbo’ehao grado-pe upe Colegio Modelo Dr. Clementino Billordo (Correntino) mba’évape.
[[1896]]-pe oñemoañete upe Escuela Normal de Maestro ha upépe oñembokatupyry mbo’ehararã.

==Trayectoria==

Ary [[1898]]-pe oho[[Villarrica]]-pe omyakã haguã upe Escuela Graduada de Varones. [[1898]] guive ombo’e Historia del Paraguay ha [[Contabilidad]]. Oipytyvõ oñemohenda haguã upe Club “El Porvenir Guaireño” ha ha’e kuri  secretario upépe heta ary javeve. [[1903]]-pe omenda kuñataĩ Juana Sosa Ortigoza-re, mbo’ehára avei.

[[1905]] opublica peteĩha ikuatiahaipyre “Pestalozzi  y la enseñanza contemporánea”. Imandu’a ko mbo’ehára itemimbo’ekuéra apytepe oñakãrapu’ãve va’ekue ñe’eyvotykuéra rehegua jehaípe: [[Manuel Ortiz Guerrero]], [[Leopoldo Ramos Jiménez]] ha [[Juan Natalicio González]].

[[1920]] ramo ojogua peteĩ [[imprenta]] ha opublica peteĩ periódico ombohéra va’ekue “El Orden”. Upéve ohai va’ekue oĩ Chase, Carísimo, Ruffinelli, Luis Chase, Enrique Jara Casco, ha omyakãva ha’e ijaraite mbo’ehára Cardozo.

[[1921]], [[Manuel Gondra]] oikóramo Tendota Paraguaýpe oñenombra Director General de Escuelas; opresenta haguépe tembiaporã Plan de Acción ha’éva:
#Omopotĩ  upe Administración mbo’ehakuérarupi.
#Omyatyrõ mba’éichapa oñembo’eta.
#Omoguãhẽ opavave tetã ruguápe upe ñembo’ekuéra.
#Ojehepyme’ẽ porãve mbo’ehára kuérape hembiapóre.

[[1922]]-pe omoĩ pe peteĩha Memoria imba’éva mbo’eha primaria ha normal rehegua, kóvare ministro Da Rosa ome’ẽ va’ekue ichupe ijeaguije.

[[1923]]-pe omoĩ mokõha pe Memoria mba’éichapa ojeguerahahína upe instrucción primaria ha normal. Upe árape avei homoĩ Consejo pópe, ikatúnepa oñembohéra umi mbo’ehaokuéra umi tetã oĩva América-pe réraikatuhaguãicha ojeykeko añetete upe americanismo
Upe proyecto oñemoañete ha heta tapichakuépe oĩ porãiterei upe mba’e. Upémaramo osẽma téra mbo’ehaokuérapé “República Argentina”, “República del Brasil”, “República Oriental del Uruguay”, “República  de Chile”, ha avei “República de Bolivia”.

1928-pe omoñete haguã upe ñembokatupyry tembi’u jejapo umíare upe mbo’ehao “Adela Speratti” omoiuka tembiechaukarã arte culinario rehegua. Ko mba’e Consejo ononeĩ umi mbo’ehao pyhareguápe, umi tapicha omba’apóvape guarã arakuépe o oñemoaranduséva pyharekue. Avei  oñembo’e avei mba’epu rory mbo’ehaokuérape, okatu haguãcha ojehayhu ha ojekuaa avei tetãkuaakuéra rehegua.

==Reforma Educativa==

Ary [[1924]]-pe omanda ramo guare Dr. [[Eligio Ayala]] o Reforma Escolar ha’e ojapo va’ekue oñemoañete va’ekue ha ojejapóta peteĩha ley educación primaria rehegua. Upe 18 jasypakõ ramo ary [[1924]]-pe Decreto Ley Nº 689 rupi upéva ojeaprova.

[[Jasykõi]] ary [[1925]]-pe omoĩ Consejo pópe peteĩ Proyecto oñemoambue haguã upe plan de estudios de las Escuelas Normales ha programa pyahu umívape guãrã, oñeñamindu’uhagua avei ojeaprova rire oñemondo Poder Ejecutivo odecreta va’ekue upe 21 jasykõ me ojeipuru haguã.

==Publicaciones==

Ko mb’ehára karai Cardozo ipy’a angataite va’ekue mitãnguéra oñembokatupyrýre kuatiahaikuéra  [[Argentina]]gua kuéra rembiapokuépe ha oñembo’éva mbo’ehára argentinokuéra, oñepyrũ ohai avei kuatia arandu “El paraguayo I &quot; ha upe [[1927]]-pe omosarambíka katu “El paraguayo II y III”.
 
Upe arýpe ombokuatia upe haipyre [[Pedagogía]], ohai va’ekue he’iháicha upe peteĩha ary mbo’ehakuéra rehegua mitãnguéra normalista-pe guarã. 14 jasypo jave ary [[1927]]ramo oñeinaugura upe óga guasu pyahu mbo’ehao guasu ha’éva Escuela Normal de Profesores.

==Vista de Lujo==

[[1930]] ramo, ou va’ekue upe mbo’ehára guasu [[Adolfo Férriére]] ([[Suiza]]gua). Herakuã oparupiete mbo’eharakuéra rupi ha oheja heta mba’e porã ñane retãme guarã. Ko karai ha’e doctor [[Sociología]]-pe, vicepresidente upe Liga Internacional de Educación Nueva-pe, omyakã avei Oficina Internacional de Educación [[Ginebra]]-pe, umi ohaíva upe revista “Para la Era Nueva” jefe va’ekue, escuela activa rehegua kuatiahai apohare avei. Oguãhẽ heta mbo’ehaórupi Paraguay ha táva okaraháre avei. Ohecharamoite opytávo mba’éichapa oñembo’e mbo’ehaokuéra activa rupi. 

Oguerohory ko mbo’ehára Ramón Indalecio Cardozo rembiapokue he’ívo: “Ha’e peteĩ tekove aranduete ha imba’erechakuaáva, noñe’etereívi ha katu heta kuatia arandu omoñe’e. Omaña porã ha katu upe imbaretekue ikatu ombongu’e yvyty jepeve, ha’éva umi tapichakuéra oimo’ã reipávape”.

Ko mbo’ehára Férrière he’i: añetehápe ajuhu ko’ápe okaháre ko’ã mbo’ehaokuéra oiporãvéva opa henda aha haguérupi ahechávo, oñemotenonde umi jardinería sistemática, ha avei práctica umi tembiapo ñande pópe jajapóva. 

==Resultado de la Reforma==

[[Image:Alumnos de Ramón I. Cardozo.jpg|thumb|350px|right|Ramón Indalecio Cardozo remiombo’ekuéra]]

Ko Paraguái ñakãrapu’ã tete ikatu ñamoĩ ary[[1925]] guive, oñemoañete hague guive upe programa pyahu, ha katu oñepyrũ va’ekue upe 14 jasypokõ [[1930]] ramo oñeñepyrũ ramo guare ojeipuru añetehápe mbo’ehakuéra pyahu reforma  ha’éva upe Plan Dalton rehegua. 

Ary [[1931]] pe oñemohu’ãvo tembiapo mbo’ehakuéra rehegua Dirección General de Escuelas rehegua oiko va’ekue Paraguaýpe Congreso Pedagógico rehegua, mbohapy jehupytysépe:

# Ñambojoaju ñemba’apo ha jepóme’ẽ mbo’eharakuéra oñondive.
# Ñaha’ã ikatupyrykue mbo’eharakukéra ñane retãmegua upe escuela activa rehegua.
# Jajapysaka avei mba’epa he’e magisterio ñaneretãmegua ko oñandúva mbo’ehára Cardozo  ha ñañamindu’u hese hendive ñamoĩ porã tape ñembo’ekuéra rehegua.

Upe mba’e tuicha mba’e va’ekue umi árape mbo’ehakukéra rehegua ñane retã [[Paraguái]]pe. Ko mbo’ehára ohupytyse va’ekue ha’e noĩripa ára ñane retã oñemomba’epaitévo ko’ã mba’ére, jepevérõ umi ñande pehenguekuéra [[Argentina]]gua kuéra ome’ẽre avei ykeko mbarete tapicha ha institución kuéra rupive. Oguahẽntema va’ekué upérõ ñane sãso ha ára ñañemomba’évo ha’eva guive ñane mba’eteére. Mbo’eharakuéra pópe opyta ohekombo’évo ñandeháicha ha ñande ñañanduhaichaite tapichakuéra Paraguaiguápe.

==Imba’apokuéra ñemohu’ã==

[[1932]]ramo, opyta rire Director General de Escuelas marangatuetépe, ohejaite ko tembiapo upe 1 jasypoteĩ jave,[[jasyapy]] ary [[1933]]ramo ae oñemoneĩ va’ekue ichupe, upémaramo ojerure va’ekue ijubilación, oñemohendahaguépe ichupe 4 mil patacones oñeme’ẽtaha.

Colegio Internacional ha Escuela Alemana-pa ha’e ombo’énte gueteri. Ary [[1934]] pahápe, mba’asy vaiete rupi ojegueraha peteĩ pohanorógape [[Buenos Aires]]-pe ha uperire oñepyrũvo ary [[1935]], ou jevy oñemomba’e umi cátedra upe Colegio Internacional y Alemán-pe.

[[1936]]-pe omba’apo kane’õ’ỹre ohai haguã upe kuatia arandukuéra “El Guairá” ha  “La Pedagogía  de la Escuela Activa”
Jasypa [[1937]] javérõ, nahesãivéi rupi oho jevy [[Buenos Aires]]-pe opytahaguépe ára 12 jasykõ [[1938]]peve, oipykúi ha ára haguépe barco rupi hetãme. Upe ary paha peve omba’apo va’ekue Colegio Internacional-pe. 

[[1939]]-pe, omandárõ guare karai Tendota General Estigarribia  oñenombra Director de Tierras y Colonias, tembiapo oñemomba’ehague oipytyvõ hagua ko gobierno pyhúndive.
[[1943]], upe 20 jasyrundýpe omano[[Buenos Aires]], República [[Argentina]]-pe ko karai mbo’ehára RAMON INDALECIO CARDOZO.

==Umi reforma oñemopyendaha==

“Upe mbo’eha pyahu oha’arõ va upe [[Pedagogía]] ko árarupigua omoañete va’erã umi escuela activa ha’éva umi  institución social oñembo’ehárupi mitãnguérape he’iháicha umi ley-kuéra [[Biología|biológicas]], [[Psicología|psicológicas]] ha [[Sociología|sociológicas]] omohendáva iñemongu’erã. Pe ñemongu’e ha’e mitãnguéra rehegua, he’ima va’ekue voi umi tekove arandu yma guare peteĩ va ha’éva [[Pestalozzi]], omoañetéva avei[[Froebel]] ha [[María Montessori|Montessori]]”.

“Upe  activa ohekombo’e umi mitãme mitãicha ndaha’éi katuaávaicha, ha omondo jeikohárupi oĩhápe, tembiapo, jeikosehaporãcha, hendaguãmepa, disciplina tekove marangatu, hapichakuéra ndive jekupytýpe, ha oheja ichupe ha’e oikotevẽhaicha oiko porãve haguã. Tekombo’e ojehupytýva ñemba’apo rupive  ojejapohaguaicha poránte” &quot;.

“Ko escuela pyahu omoĩ umi mitãme ohupyty haguãme pe naturaleza ojeykekóvo yvyre ñemitỹme, yvotyty, ka’avokuéra, ñangareko mymbakuéra rehe ha kogakuéra rehe ñemba’apo oñeguenohẽ va’ekue umi tendárupi. Ndojejaposéi kokuguára, jardinero, ni omba’apokuaáva, ojeipurúnte umi tembiapo omombáy haguã ijespíritu, ikatupyrykue ra’everã, oñembokakuaa mborayhu naturaleza rehe, ha avei oñeñandu haguã pome’ẽkuaa tapichakuéra rehe”.

“Ko mbo’epy activa omoambue umi mbo’ehaokuéra peteĩ jeikoha mba’apópe opavave mitãnguéra ha’ehápe upe táva rehegua añete mitãnguéra apytépe”.

“Upe escuela activa ojejerovia mitãnguéra rehe ha oñeha’arõ chuguikuéra ñeha’ã mbarete ijehekuéra”.

Ko reforma oñemoañetévo mbo’ehapykuéra primaria rehegua, ko ñane retã [[Paraguái]] opyta tenonderã ko’ãve con continente-pe omoañetéva temimbo’e pyahu  ha’éva [[Pedagogía|pedagógicas]] itenondevéva umíva árape.

==Referencia==

*Mi vida de ciudadano y maestro – Memorias de Ramón Indalecio Cardozo
*Ramón Indalecio Cardozo – Profesor Delfín Chamorro
*La pedagogía de la Escuela Activa – Tomo I
*Historia de la Educación en el Paraguay – Juan Speratti – Vol. 52 - 1996

==Enlace Externo==
* [https://web.archive.org/web/20080511181856/http://www.villarrik.com/cultura/personajes/ramon_i_cardozo.html  Villarik]
* [https://web.archive.org/web/20080330061334/http://www.geocities.com/tekomboe/perfiles.html Perfiles]

[[Ñemohenda:Tekove Paraguaigua]]</text>
      <sha1>ionc795a59k136aqk85isv338gybisu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hamáika</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10994</id>
    <revision>
      <id>134192</id>
      <parentid>124142</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T08:40:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>14761</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>134192</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4438" sha1="2dzc03j8pkbd1ezta9a1tz4u44xv9vm" xml:space="preserve">{{Ficha de país
| nombre_oficial = Hamáika
| imagen_bandera = Flag of Jamaica.svg
| imagen_escudo = Coat of Arms of Jamaica.svg
| símbolos = 
| imagen_mapa = Jamaica (orthographic projection).svg
| lema_nacional = ''Out of Many, One People''&lt;br /&gt;([[Ingleñe'ẽ|ingleñe'ẽme]]: «Hetágui, peteĩ tetã»)
| himno_nacional = ''Jamaica, Land We Love''&lt;br /&gt;(Ingleñe'ẽme: 'Hamáika, yvy rohayhúva') [[File:&quot;Jamaica, Land We Love&quot;, performed by the United States Navy Band.oga]]
| capital = [[Kingston]]
| capital_población = 660&amp;nbsp;000 (est. 2004)
| capital_coor_fmt = 
| capital_coor = 17_59_N_76_48_W 17°59′ N 76°48′ W
| ciudad_más_poblada = [[Kingston]]
| idiomas_oficiales = [[Ingleñe'ẽ]]
[[Hamáika Patois]]
| gobierno = [[Porokuái peteĩme]] léi guasúre ha Amandaje Guasu rupi
| título_líder1 = Mburuvichavete
| nombre_líder1 = [[Carlos III]]
| título_líder2 = Sãmbyhyhára Guasu
| nombre_líder2 = &lt;br /&gt;[[Patrick Allen (político)|Patrick Allen]]
| título_líder3 = {{nowrap|Sãmbyhyhára peteĩha}}
| nombre_líder3 = [[Andrew Holness]]
| fundación = Sãso
| fundación_hitos = &amp;nbsp;• Arange
| fundación_fechas = [[Tavatã Joaju]] pegua&lt;br /&gt;[[6 jasypoapy]] ary [[1962]]
| superficie = 10&amp;nbsp;991&lt;ref name=&quot;superficie&quot;&gt;{{Cita web |url=http://www.oratlas.com/libro-mundial/jamaica/geografia |título=Jamaica - Geografía - Libro Mundial de Hechos |autor=CIA |fechaacceso=1 de marzo de 2017}}&lt;/ref&gt;
| superficie_puesto = 166
| superficie_agua = 1,5 %
| fronteras = 0 [[km]]&lt;ref name=&quot;superficie&quot; /&gt;
| costas = 1022&amp;nbsp;km&lt;ref name=&quot;superficie&quot; /&gt;
| población = 2.970.340 (2016)
| población_puesto = 139
| población_densidad = 270,25
| PIB = [[Dólar|US$]] 25.437 sua
| PIB_año = 2016
| PIB_puesto = 136
| PIB_per_cápita = US$ 8,991 ([[Lista de países por PIB (PPA) per cápita|108º]])
| IDH = {{estable}} 0,730&lt;ref name=&quot;IDH&quot;&gt;{{Cita web |autor=PNUD |url= http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf |título= &quot;Informe sobre Desarrollo Humano 2016&quot; |editor= hdr.undp.org |ubicación= [[Estocolmo]], [[Suecia]] |año= 27 de marzo de 2017 |idioma=inglés |fechaacceso=22 de abril de 17 |formato=pdf}}&lt;/ref&gt;
| IDH_año = 2015
| IDH_puesto = 94
| IDH_categoría = &lt;span style=&quot;color:#00CC00&quot;&gt;'''Iporã'''&lt;/span&gt;
| moneda = [[Dólar Hamáika pegua|Dólar jamaicano]] (&lt;code&gt;[[ISO 4217|JMD]]&lt;/code&gt;)
| gentilicio = Hamáikagua
| horario = [[UTC]] -5
| horario_verano = 
| cctld = .jm
| código_telefónico = 1876
| prefijo_radiofónico = 6YA-6YZ
| código_ISO = 388 / JAM / JM
| miembro_de = [[ONU]], [[OEA]], [[Mancomunidad de Naciones]], [[Asociación de Estados del Caribe|AEC]], [[Comunidad del Caribe|CARICOM]], [[Comunidad de Estados Latinoamericanos y Caribeños|CELAC]], [[Estados de África, del Caribe y del Pacífico|ACP]].
}}
'''Hamáika''' ([[Ingleñe'ẽ|Ingleñe'ẽme]]: ''Jamaica'') ha'e peteĩ umi 13 [[tetã]] hekosãsóvagui oĩva [[Karíve]]-pe, [[ypa'ũnguéra Karíve pegua]] atýpe, ha peteĩ umi 35 tetã hekosãsóvagui [[Amérika]] pegua. Itavusu ha itáva orekovéva tekovekuéra ipype ha'e [[Kingston]].

Ipukukue kuarahyreike guive kuarahyresẽ meve ohupyty amo 240&amp;nbsp;[[km]] ha yvate peve guive ñemby meve ohupyty amo 80&amp;nbsp;km, ojejuhu [[para Karíve]]-pe, amo 630&amp;nbsp;km [[Mbyteamérika]] pegua, ijerére ojejuhu yguasu rupi amo 150&amp;nbsp;km yvate gotyo ypa'ũ [[Kuva]] retãgui ha 180&amp;nbsp;km kuarahyresẽ ngotyo ojejuhu upe ypa'ũ [[La Española]], oĩhápe tetã [[Haiti]] ha [[Tetã Ndominikagua]].

Ary 1494 guive ary [[1655]] peve Hamáika oiko [[España]] ipoguýpe, oñembohérava Santiago, ha upéi umi [[Ingyaterra]] retãygua ondyry Santiago kolóniape ha oñembojára ko ypa'ũ. Oiko aja [[Tavetã Joaju]] ipoguýpe oñembohéra ''Jamaica'' ko ypa'ũ. Hamáika ohupyty isãso ára 6 jasypoapy ary [[1962]]-pe.

Orekógui ipype amo 2.970.000 tekovekuéra, ha'e tetã orekovéva tapichakuéra oñe'ẽva ingleñe'ẽ [[Karíve]]-pe, ha mbohapyha opa [[Amérika]]-pe, [[Tetãvore Joapykuéra]] ha [[Kanatã]] rire. Hamáika oĩ hína [[Tetãnguéra Ñembojoaju]] atýpe; [[porokuái peteĩme]] léi guasúre ha Amandaje Guasu rupi.

== Mandu'apy ==
{{listaref}}

== Joaju ==
{{commons|Jamaica}}
* [https://web.archive.org/web/20171014191518/http://www.about-jamaica.com/ Hamáika marandukuéra]
* [http://www.viajarajamaica.com/ Hamáika renda porãnguéra jeho hag̃ua]

{{Yvateamérika}}
[[Ñemohenda:Hamáika| ]]</text>
      <sha1>2dzc03j8pkbd1ezta9a1tz4u44xv9vm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kanape (guapyha)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14932</id>
    <revision>
      <id>134193</id>
      <parentid>121905</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T09:24:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>14761</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>134193</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="713" sha1="1ic3lzr7ofw3hj2zhbf0id8n5t8vgbe" xml:space="preserve">Peteĩ '''kanape''' (oúva [[Españañe'ẽ|epañañe’ẽgui]], ''canapé'', ha kóva [[Hyãsiañe'ẽ|fyãsiañe’ẽgui]], ''canapé'') ha’e peteĩ [[guapyha]] oguerekóva [[apykaguasu]] ra’ãnga heñóiva saary [[XVII]] jave, iñarambohapáva, ojeipurúva jeguapy térã ñeñeno hag̃ua.&lt;ref&gt;https://dle.rae.es/canap%C3%A9&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cita web |url=http://www.canape.in/histoire-du-canape-90.html |title=Archive copy |archiveurl=https://web.archive.org/web/20221003175815/http://www.canape.in/histoire-du-canape-90.html |archivedate=2022-10-03 |accessdate=2022-10-03 }}&lt;/ref&gt;
[[Ta'ãnga:VshSenateSofa.JPG|miniaturadeimagen|Peteĩ kanape.]]

== Mandu’apykuéra ==
&lt;references /&gt;
[[Ñemohenda:Guapyha]]</text>
      <sha1>1ic3lzr7ofw3hj2zhbf0id8n5t8vgbe</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>