Wikipiidiya gurwiki https://gur.wikipedia.org/wiki/P%C9%9Bgezure MediaWiki 1.45.0-wmf.2 first-letter Miidiya Zure Tɔgum Tuntuna Tuntuna tɔgum Wikipiidiya Wikipiidiya tɔgum Faali Faali tɔgum MiidiyaWiki MiidiyaWiki tɔgum Tɛmpileti Tɛmpileti tɔgum Suŋerɛ Suŋerɛ tɔgum Buuri buuri Buuri buuri tɔgum TimedText TimedText talk Module Module talk Kwame Nkrumah University of Science and Technology 0 342 17379 15850 2025-05-30T01:53:31Z InternetArchiveBot 56 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 17379 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q1654025}} 'Kwame Nkrumah University of Science and Technology' (KNUST), gee ti ba kelum yi'ira ti UST, Tech bii Tech la, de la Gɔmena yunivɛsiti "public university" bɔna Kumasi, Kambuntiŋa puan( "Ashanti Region"), Gaana so' olum wa puan. Yunivɛsiti ("University") wa puti'irɛ kɔ'ɔm bɔna la "science la technology" puan. Yunivɛsiti wa de la Gɔmena yunivɛsiti duma buyi daana bɔna Gaana tiŋa wa puan,<ref>{{Citation|title= 'Kwame Nkrumah University of Science and Technology'|date=2024-08-07|url=https://en.wikipedia.org/wiki/'Kwame_Nkrumah_University_of_Science_and_Technology'#cite_note-ReferenceB-6|work=Wikipedia|language=en|access-date=2024-08-19}}</ref> gee me kɔ'ɔm dɛna yunivɛsiti kãtɛ yia daana Kanbumtiŋa ("Ashanti Region") Gaana tiŋa wa puan.<ref>{{Citation|title='Kwame Nkrumah University of Science and Technology'|date=2024-08-07|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kwame_Nkrumah_University_of_Science_and_Technology#cite_note-5|work=Wikipedia|language=en|access-date=2024-08-19}}</ref> 'Kwame Nkrumah University of Science and Technology'(KNUST) wa tile ze'ele la Agyeman Prempeh I puti'irɛ puan na, se'em n yuum de Ashanti Kingdom zuo daana la, ti a tari yunivɛsiti wa wa'am Kumaasi(Kumasi) tiŋa puan na ti la pa'asɛ Ashanti kingdom tinmaaleŋɔ yɛla puan. Puti-dɛna yuum ka makɛ nyɛ maaleŋɔ yesera la British empire yalegerɛ ("expansion") la ti King Prempeh I puti'irɛ gura bii zanla Ashanti kingdom n sɔi a mɛŋa yɛla ("independence").<ref>{{Citation|title='Kwame Nkrumah University of Science and Technology'|date=2024-08-07|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kwame_Nkrumah_University_of_Science_and_Technology#cite_note-Oxford_University_Press-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2024-08-19}}</ref> Ŋwana wa zuo, ti a mɛŋa yibega, se'em n yuum wa'am na sɔɛ e la( "successor"),King Asantehene Agyeman Prempeh II, iŋa n yuum ta di na'am la ("acceding Golden Stool" )1935 yuunɛ puan la, a yuum kelum kɔ'ɔm tara la puti'irɛ wa. Lagesegɔ duma n yuum boi "Gold Coast" 1940s yuuma la puan sa, yuum wa'am na bɔna a nu'usum na. Yia daana, la yuum de la yunivɛsiti kɔlegɛ n de 'Gold Coast' mɛa "University College of the Gold Coast". Buyi daana, 1948 yuunɛ la puan la yuum de la "Accra riots la 'consequent Watson Commission report", n yuum bo nuurɛ ti la nari ti "university of sciences" mɛ Kumasi tiŋa puan. Bala la, 1949 yuunɛ la puan, ti Prempeh puti'irɛ wa nyaa yuum lilege pɛɛlumi sansɛka ti ba yuum pɔsɛ mɛta sɛla ti ba wan ta yi'ira ti "Kumasi College of Technology". Kumaasi kɔlegi of Technology yuum yu'ɛ la yɔ'ɔ bo yia sukuu kɔma ti ba ta zamese sɛla ti ba yi'ira ti "engineering faculty" 1951 yuunɛ la puan (ŋwana wa zuo, sukuu kɔma wa yuum pɔsɛ ba zamesegɔ yɛla la 1952 yuunɛ la puan), gee ti kootum la Palimɛnti duma mɛ yuum ta bo yunivɛsiti ba sarıya ti ku dɛna Kumaasi kɔlegi of Technology 1952 yuunɛ la puan. Gee "nucleus" n de kɔlegi yuum pɔsɛ mɛ la 200 pa'aleba sɛba n yuum bo bini kumesa ba mɛsi ti ba yuum ta'asi ze'ele Achimota Kɔlegi n boi "Greater Accra Region". Kɔlegi wa yuum naɛ mɛ la "University of London". 1961 yuunɛ la puan, ti ba yuum bo Kɔlegi wa yɔ'ɔ ti a nyaa yuum dɛna yunivɛsiti muunɛ. Yunivɛsiti wa tiŋa la za'an yuum yalege mɛ paɛ wuu 2,512.96 ɛgesi (1,016.96 ha). Gee main kampusi la mɛ de wuu mɛɛla ayopɔi "seven square miles" n de zi'an la za'an, gee mɛ kelum dɛna wuu mɛɛla anii "eight miles" (13 km) lebese Kumaasi East bɔba, Kambuntiŋa "Ashanti Regional capital". ==Tuusum Yɛla== [[File:Kwame nkrumah.jpg|thumb|right|Osagyefo Dr. [[Kwame Nkrumah]], the first President of the Republic of Ghana]] Kumaasi(Kumasi) Kɔlegi of Technology yuum nyu'e la Ko'oro Ŋmarega la puan ka dabesa pisiyi la ayi, 1952 la puan la pa'aleba 200 n kumesere ba mɛsi ti ba ta'asi ze'ele Achimota, ta naam "nucleus" kɔlegi paalega la puan. Sakutega Ŋmarega 1952 yuunɛ la puan, kalam puan ti Sukuu of Engineering la yizuo "Department" of Commerce yuum mɛ gee ti yia sukuu kɔma pɔsɛ. Ti tiim tigere yizuo "Pharmacy Department" la yuum mɛ Ko'oro ŋmarega 1953 yuunɛ la puan, sukuu tiim tigere ti ba yuum ta'asi e ti a ze'ele "Pharmacy" Koli Bu 'Teaching Hospital', Ankara (Accra), to wa'am kɔlegi la puan na. Yizuo wa zamesere la yuuma ayi bɔkerɛ kãalegɔ yɛla n de "Pharmacy" ta'asɛ ti ba nyɛ "Pharmacy Board Certificate" wɔ'ɔrɛ. Kua le gu'ulegɔ weleŋo "Department of Agriculture" yuum nyɔ'e la yuum dɛna puan nuu ti ba zamesera yɛla zo'e zo'e n boi tɔka tɔka la saŋa yima yima bii tɔka tɔka, pɔsɛ sansi fii ta paɛ yuuma atã, bɔ'ɔra kua le gu'ulegɔ weleŋo wa "Ministry of Agriculture". Gee ti "Department of General Studies" ti ba yuum mɛ ti ba kumesɛ sukuu kɔma ti ba to'e "Higher School Certificate Examinations bɔna Science" la 'Arts subjects' gee la ba bɔ'ɔra ba bɔna "subjects" wuu ba yuum boti la se'em la doose yizuto tu seto la puan la "other departments". Ze'ele 1952 yuunɛ la puan tari bala wa paɛ 1955 yuunɛ wa puan la, sukuu wa n de "Engineering" sukuu wa yuum maasum la sukuu kɔma n tari "professional qualifications" ma'a. 1955 yuunɛ la puan, sukuu wa yuum dikɛ la zamesegɔ yɛla zo'e zo'e ti la pa'asɛ ti a ta lebege dɛna "University of London Bachelor of Engineering External Degree Examinations". 1957 yuunɛ la puan ti Sukuu sɛka n yuum de "Architecture", tiŋa maaleŋɔ la ka mɛa yɛla la yuum lilige peelumi na "inaugurated". Sukuu la yia sukuu kɔma yuum pɔsɛ la Ko'oro ŋmarega la 1958 yuunɛ la puan, zamesera ba "professional" zamesegɔ yɛla. Gee kɔlegi la n yuum ta yalege la 'As the college expanded', ti ba yuum dikɛ puti'irɛ ti 'it was decided to make the' Kumaasi kɔlegi 'of Technology' la kɔ'ɔm dɛna 'science la technology' Sukuu. Ba yuum bo bini ti puti-dɛna wa tuuma la, pa'aleba kɔmesegɔ sukuu bii kɔlegi la, ti ba tara Art Sukuu zamesegɔ yɛla "Art Sukuu", yuum kiŋɛ Winneba kɔmesegɔ Kɔlegi la puan Ko'oro ŋmarega 1958 yuunɛ la puan; gee ti 1959 yuunɛ la puan ti ba yuum tara "Commerce" yizuo la kiŋɛ "Department" Achimota ti ba ta maalɛ "nucleus" ti la ze'ele bo zina beere wa Sukuu n de "Administration of the University of Ghana, Legon". Sapɔɔlegɔ ŋmarega 1960 yuuni la puan, ti Gaana wa Gɔmena yuum loe Yunivɛsiti tigere diyima ti ba kã'ana yunivɛsiti wa zamesegɔ yɛla, ti la dola ba putise'eri n de ba maaleke Yunivɛsiti Kɔlegi n boi Gaana la Kumaasi Kɔlegi n de Tekunologi wa ti a lebege dɛna n sɔi n mɛŋa Yunivɛsiti bɔna Gaana wa puan. Yese tigera la n yuum tari yɛla wa'ana la 1961 yuuni la pɔsega puan na la, ti Gɔmena yuum iŋɛ puti'irɛ ti a mɛ n sɔi n mɛŋa Yunivɛsiti duma bayi Kumaasi la Legon, Ankara "Accra" tiŋa puan. Gee Kumaasi Kɔlegi n de Tekonologi ti ba yuum maale, doose R. P. Baffour bisega puan, ti a yuum nyaa lebege yunivɛsiti mɔɔnɛ "full-fledged university", ti Sukuu yu'urɛ yuum nyaa dɛna "Kwame Nkrumah University of Science" la Technology doose by an Act of Parliamenti duma tuuma puan Salurugo ŋmarega 22, 1961 yuuni la puan. Ba dikɛ yu'urɛ wa nã'asera Kwame Nkrumah, se'em n yuum de yia "prime minister" gee ti pooren ti a yuum nyaa ta lebege dɛna Gaana wa zã'a zuodaana bii Gaana wa zã'a Kuka zuodaana la. Ko'oro ŋmarega 1966, Marr Grounds, n yuum de American/Australian mina n guleseri nɛreba n yuum ke'eri California, yuun to'e la gɔŋɔ ti a dɛna pa'ala bɔna ba duruŋɔ (architecture) yeleŋɔ la yuuma ayi,gee nyaa yuun lebe Sydney Yunivɛsiti la n de durɔŋɔ, (design and planning) bɔna 1968.Yunivɛsiti wa yu'urɛ nyaa yuun tee me kiŋɛ University of Science and Technology dɔla la ba nyaa yuun ba'asɛ ba nɔkpe'ene la bɔna Gunfuko 24, 1966. Ba nyaa yuum dikɛ yunivɛsiti wa niɛ peelum la Alaariba daarɛ Tigerɛ 20,1961. La bala la, parlimɛnti yuun tari la wara( Act 559 n de 1998)wa'ana tee yu'urɛ la tari lebe n yuun de se'em la Kwame Nkrumah University of Science and Technology, Kumasi.<ref>{{Cite web|date=2016-03-05|title=Our History - Kwame Nkrumah University Of Science and Technology|url=http://knust.edu.gh/hospital/pages/sections.php?siteid=knust&mid=14&sid=94&id=115|access-date=2024-08-30|website=web.archive.org|archive-date=2016-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305164113/http://knust.edu.gh/hospital/pages/sections.php?siteid=knust&mid=14&sid=94&id=115|url-status=bot: unknown}}</ref> ==Zamesegɔ zi'isi== '''Kumaasi kampusi''' Kumaasi zamesegɔ zi'an la n de ba yikatɛ. Zi'an la yalege mɛ gee karigɛ dɛna kãlɛ bunii n zaarɛ (13km)lebese wuntɛɛŋa n yeseri bɔna zɔna na. Bilam n de zi'an ti sukuu la zamesegɔ yɛla zo'e zo'e bɔna gee me tara immu'urɛ tuuma zi'isi.[28] '''Obuasi Kampusi''' La yuum de la Tigerɛ 4,2020 yuunɛ la puan ti ba yuun dikɛ e niɛ peelum ba yuum pugum diŋɛ mɛ e 2019 yuunɛ la puan. Ba zameseri la zamesegɔ yɛla ayima ayima pia la banuu 15 bini n de undergraduate,la basɛba me nde bayopɔi pa'asɛ dɛna woo Engineering zamesegɔ,Business Administration zamesegɔ yɛla banaasi,Allied Health Sciences programisi batã n la Science programi ayima.[29][30] == Zamesegɔ Yɛla 'Academics' == Ze'ele 2010/11 gɔŋɔ zamesegɔ yɛla yuunɛ la puan, kɔlegi duma basɛba yuum welege mɛ tuna "system " buyi gee ti ba sɛba kelum wee ba "system " batã la puan tuna. ==='College of Agriculture and Natural Resources'(CANR) === * Fakɔleti sɛka n biseri kua la gu'ulegɔ yɛla sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti (Agriculture). * Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Agricultural Economics, Agribusiness' and Extension<ref>Scroggs, Claud L. (December 1975). "The Relevance of University Research and Extension Activities in Agricultural Economics to Agribusiness Firms". ''American Journal of Agricultural Economics''. '''57''' (5): 883-888. doi:10.2307/1239098. ISSN 0002-9092. JSTOR 1239098.</ref> * Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti Animal Sciences<ref>http://www.medicinearticle.com/JMR_20183_10.pdf</ref> * Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Crop and Soil Sciences'<ref>Quee, Dan David; Sarkodie-Addo, Joseph; Conteh, Abdul Rahman; Tarawali, Abdul Rahman (21 June 2016). ''Assessment of Weed Management Strategies on Growth and Yield of Cassava (Manihot esculenta Crantz) in Ghana''. Global Society of Scientific Research and Researchers. OCLC 942772318.</ref> * Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti Horticulture. :Fakɔleti sɛka n biserisɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Renewable Natural Resources'. ::* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Agroforestry'. ::* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Fisheries and Watershed Management'. ::* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti Silviculture and Forest Management. ::* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Wildlife and Range Management'. ::* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Wood Science and Technology'. ::* Fakɔleti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Forest Resources Technology'. ::*:* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Ecotourism and Forest Recreation'. ::*:* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Land Reclamation and Rehabilitation'. ::*:* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Social Forestry'. ::*:* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Wood Processing and Marketing'. === Imma'asum Yɛla kɔlegi "College of Health Sciences" === * Fakɔleti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Allied Health Sciences'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Medical Laboratory Technology'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Nursing'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Sonography'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Sports and Exercise Science'. :Fakɔleti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Pharmacy and Pharmaceutical Sciences'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Pharmaceutical Chemistry'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Pharmacology'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Pharmacognosy'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Pharmacy Practice'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Pharmaceutics'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Herbal Medicine'. :* Weleŋo sɛka n biseri nyina zamesegɔ yɛla. :* Weleŋo sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Medical Sciences'. :* Weleŋo sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Veterinary Medicine'. : === 'College of Humanities and Social Sciences' === * Fakɔleti sɛka n biseri Law zamesegɔ yɛla. * Fakɔleti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Social Sciences' zamesegɔ yɛla. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Economics'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri 'English'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Geography and Rural Development'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'History and Political Studies'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri 'Modern Languages'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Religious Studies'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Sociology and Social Work'. :* Weleŋo sɛka n biseri Business<ref>https://web.archive.org/web/20140604194853/http://knust.edu.gh/academics/colleges</ref> Colleges wey dey under de two-tier system (Provost/Head of Department): === 'College of Art and Built Environment' === :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Communication Design'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'General Art Studies'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Painting and Sculpture'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Integrated Rural Art/Industry'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Industrial Art'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Educational Innovations in Science and Technology'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Building Studies'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Architecture'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Land Economy'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Planning'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Settlements Studies'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Land Studies'. === Inginiiya duma kɔlegi (College of Engineering) === :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Agricultural Studies'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'ring'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Chemical Engineering'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Civil Engineering'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Computer Engineering'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Electrical Engineering/Electronic Engineering & Telecommunication Engineering'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Geological Engineering'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Geodetic Engineering'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Geomatic Engineering'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Materials Engineering'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Mechanical Engineering'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Petroleum Engineering'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Reproductive Engineering'. === Sansi Kɔlegi (College of Science) === :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Biochemistry and Biotechnology'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Chemistry'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Computer Science'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Environmental Science'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Food Science and Technology'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Mathematics'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Optometry and Visual Science'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Physics'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Theoretical and Applied Biology'. :* Dipaatimɛti sɛka n biseri sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti 'Statistics and Actuarial Sciences'. === 'Institutions dem affiliate plus' === * 'Accra Institute of Technology' n boi Ankara tiŋa puan. * 'Akim State University College' n boi Akim tiŋa puan. * 'All Nations University College' n boi Ankara tiŋa puan. * 'Central University College' n boi Ankara tiŋa puan. * 'DataLink University College(DLUC)' n boi Ankara tiŋa puan. * 'Garden City University College' n boi Ankara tiŋa puan. * 'Ghana Telecom University College' n boi Ankara tiŋa puan * 'Ho Polytechnic' n boi Ho tiŋa puan. * 'Osei Tutu II Institute for Advanced ICT Studies' n boi Ankara tiŋa puan. * 'Regent University College' n boi Ankara tiŋa puan. * 'Spiritan Institute / Spiritan University College' n boi Ankara tiŋa puan. Tigerɛ ŋmarega la 2019 yuunɛ la puan, ti Gambian gͻmena la 'Kwame Nkrumah University of Science and Technology' duma la yuum ku nuurɛ ti ba biŋe sansi (Science), ‘Technology’ la ‘Engineering’ yunivɛsiti Gambia tiŋa puan. Ba sakerɛ la puan, ti ba wan mɛ nɛŋa duma deo (administrative) la zamesegͻ fakͻleti deto ze’ele, de ti 'Kwame Nkrumah University of Science and Technology' (KNUST) yunivɛsiti la wan bisa e. === Viisegɔ zi'isi === Research centres Bureau of Integrated Research and Development Centre for Biodiversity Utilisation and Development (CBUD) Centre for Cultural and African Studies Centre for Human Studies Dairy/Beef Research Station The Brew-Hammond Energy Centre, College Of Engineering[74] Kumasi Center For Collaborative Research(KCCR) in collaboration with the German Bernhard Nocht Institute for Tropical Medicine[75] National Institute for Mathematical Sciences (NIMS) Technology Consultancy Centre (TCC) Laboratory For Interdisciplinary Statistical Analysis (LISA). == Lɔgerɔ to'osego la na'asegɔ saŋa == Ze'ele 2019 yuunɛ la puan, 'Kwame Nkrumah University of Science and Technology'(KNUST) sukuu la yuum de la sukuu sɛka n yuum di mi'a Gaana sukuu yunivɛsiti duma la za’an puan ta tala 'West Africa' wa za’an waabi puan doose la ''U.S. lahebaari (News) la tiŋa wa za’an (World Report) lahebaari'' duma puan, de me kelum tara wͻ’ͻrɛ se’ere ti ba yuum to’e 2020 yuunɛ la puan.<ref>https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/KNUST-ranked-best-university-in-West-Africa-798357</ref> a me yuum kelum bͻna la Africa wa tiŋa yunivɛsiti wa za’an pia la ayopͻi zuo  de me kelum bͻna tiŋa wa za’an yunivɛsiti duma la 706 zuo tingͻŋͻ wa za’an puan, a yuum nyɛ la 42.4 kanlɛ.<ref>https://www.usnews.com/education/best-global-universities/kwame-nkrumah-university-science-technology-529441</ref> 'Kwame Nkrumah University of Science and Technology'(KNUST) sukuu wa n yuum de yunivɛsiti sukuu wia daana bͻna ‘West Africa’ tiŋa wa puan ti a di mi’a 2018, 2019 la 2020 yuuma la puan yɛsera ‘Pan African’ yunivɛsiti nͻke’ene ŋmɛ'a n de ‘Debate’ la kͻ’ͻm toŋe taaba.<ref>https://www.myjoyonline.com/</ref><ref>{{Cite web |url=https://yen.com.gh/120028-knust-wins-pan-african-universities-debate.html |title=Archive copy |access-date=2024-08-20 |archive-date=2023-08-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230812171708/https://yen.com.gh/120028-knust-wins-pan-african-universities-debate.html |url-status=dead }}</ref> KNUST sukuu wa n kelum dɛna Gaana yunivɛsiti sukuu wia daana ti a di ‘Ghana national rounds of the Philip C’. ‘Jessup International Law Moot Court Competition’.<ref>{{Cite web |url=https://www.legonconnect.com/knust-law-faculty-wins-jessup-moot-court-competition/ |title=Archive copy |access-date=2024-08-20 |archive-date=2024-04-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240420225005/https://legonconnect.com/knust-law-faculty-wins-jessup-moot-court-competition/ |url-status=dead }}</ref> Yunivɛsiti wa me kelum le di Philip C. ‘Jessup International Law Moot Court Competition’ la nuura atã<ref>https://www.graphic.com.gh/news/education/knust-wins-moot-court-competition.html</ref><ref>https://starrfm.com.gh/2019/04/knust-represents-ghana-at-2019-philip-c-jessup-intl-law-moot-court-competition/</ref>. Tigerɛ ŋmarega la 2020 yuunɛ la puan, KNUST yunivɛsiti wa n yuum de wia dana sukuu ti a di mi’a Pan African Universities Debating Championship’nuurɛ butã kͻ’ͻm toŋe taaba.<ref>{{Cite web |url=https://hypercitigh.com/campus-news/knust-updates/2020-paudc/ |title=Archive copy |access-date=2024-08-20 |archive-date=2022-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220122053301/https://hypercitigh.com/campus-news/knust-updates/2020-paudc/ |url-status=dead }}</ref><ref>https://focusnewsroom.com/</ref> == Nɛrekareba 'Notable people' == === Sɛba n zamesɛ tole 'Notable alumni' === ''Pɛgerɛ la dimiŋa: 'List of Kwame Nkrumah University of Science and Technology Alumni'' ''Kelum bisɛ: 'Category:Kwame Nkrumah University of Science and Technology alumni'' ·UN Secretary-General la Nobel Peace Prize Laureate Kofi Annan yuum lagum kiŋɛ la KNUST sukuu wa puan ·Kwaku Aning la Hackman Owusu-Agyeman lagum po pa’asɛ la KNUST sukuu la puan ·Aliu Mahama Vice-president of Ghana ze’ele 2001 yuunɛ la ta paɛ 2008 yuunɛ la puan, me pa’asɛ la KNUST sukuu la puan ·Edward Kwame Wiredu, a de la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti Chief Justice of Ghana kɛka la, me lagum kiŋɛ KNUST sukuu la mɛ ·Nana Konadu Agyeman Rawlings, a de la first lady of Ghana kɛka la me lagum pa'asɛ sukuu la kɔnkɛgesi puan mɛ alumna ·Samira Bawumia, Nananewa Gaana za’an zuo daana podɔla pɔga, lagum dɛna la sukuu wa bikɛka alumna ·Thomas Mensah, a de la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti former CEO n boi GNPC la chemical engineer ba'asɛ la KNUST sukuu wa puan nuu. ·Alex Mould, a de la ti ba yi'ira solemiine puan ti CEO bɔna Ghana Gas. ·Benjamin Asante ·Charles Darku, a de la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti CEO kɛka bɔna Tullow Ghana Limited ·Amma Darko, mina n de dakerɛ gulesa la me lagum dɛna la KNUST sukuu bia ·Chris Attoh, Mina n de de'endɛ'ɛna la me ba'asɛ la KNUST sukuu la puan ·Nana Otuo Siriboe, the Juabenhene Mina n de kansil kuka zuodaana. ·Ernest Aryeetey, a de la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti economist la Vice Chancellor kɛka bɔna University of Ghana me ba’asɛla bilam ·Yaw Osafo-Maafo, a de la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti Senior Minister me lagum ba’asɛ la bilam ·Pamela Mbabazi, kuka zuo daana bɔna Uganda Planning Authority me yuum lagum ba’asɛ la KNUST sukuu wa puan. == '''Yunivɛsiti la Pa'aleba Basɛba''' == === Yunivɛsiti la tari la pa'aleba zo'e zo'e amaa, sɛba n boi tilum wa la de la pa'aleba n tari yu'ura gana pa'aleba la woo. === === ·Francis Allotey, a de la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti mathematician bɔna Yunivɛsiti la puan === === ·Aba Andam, a de la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti physicist bɔna Yunivɛsiti la puan === === ·Ablade Glover,a de la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti artist bɔna Yunivɛsiti la puan === === ·Marr Grounds, American / Australian yuun yuuna de le dɛna pa’ala bɔna architecture, a pɔsɛ pa'alegɔ la 1966 yuunɛ la puan ta paɛ -1977 yuunɛ la puan[18] === === ·Thomas Mensah, a de la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti chemical engineer bɔna Yunivɛsiti la puan === === ·Letitia Obeng,  a de la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti scientist viisa bɔna Yunivɛsiti la puan === === ·Maxwell Arhin, a de la sɛla ti ba yi'ira solemiine puan ti physical geographer la viisera (researcher) bɔna Yunivɛsiti la puan === == Sukuu kɔma nɛŋa duma (Student Leadership) == === 'Student Representative Council' === Yvonne Osei Adobea n yuum di mi'a ba  SRC kuka zuo daana loosego puan bɔna 'Kwame Nkrumah University of Science and Technology' (KNUST)<ref name=":0">https://yen.com.gh/education/238461-yvonne-osei-addobea-records-set-by-elected-female-src-president-knust/</ref> == '''Nɛremi'ilum/ baŋerɛ la wɔ'ɔrɛ duma to'osego (Recognitions and awards)''' == Naasɛ’ɛsega ŋmarega la puan adabesa pisiyi la ayoobi daarɛ, 2023 yuunɛ la puan. Ti yele dina wa yuum de la yelekirega sɛla n sɔi la, ba yuum pɔsɛ sukuu la daarɛ, iŋa ma'a n yuum de pɔgemina n yuum nyaŋɛ di SRC kuka mi'a KNUST sukuu wa yuum piyoopɔi la ayila puan.<ref name=":0" /><ref>https://yen.com.gh/education/238461-yvonne-osei-addobea-records-set-by-elected-female-src-president-knust/</ref> === 'College associations' === [edit source] Sukuu kɔma n boi 'Kwame Nkrumah University of Science and Technology'(KNUST) sukuu wa puan yuum lagum tara ba nɛŋa duma mɛ zi'isi woo. Fu san pugum yese ‘Student Representative Council’ Mina n kɔ'ɔm dɛna sukuu kɔma za’an tigere la, ba me kelum tara tigera mɛ ti ba bɔna kɔlegi duma la n boi KNUST sukuu la puan. The College of Science tari tigere mɛ ti a nɛŋa duma la ni ta tee ze’ele sansi kɔlegi kɔma la za’an. 'College of Engineering' me kelum tara ba tigere mɛ ti ba nɛŋa duma la ni tee suɛ ze’ele bo kɔlegi la za’an sukuu kɔma. == Recognitions and awards == [edit source] Siibenya’aŋa ŋmarega la adabeserɛ ayila daarɛ, 2023 yuunɛ la puan, 2023 'Times Higher Education Impact Rankings' duma yuum niɛ peelum ti 'Kwame Nkrumah University of Science and Technology'(KNUST) sukuu wa n yuum di mi'a tiŋa wa za’an puan yɛsera la ba zameseri suŋa suŋa la zuo. == '''Institute of Distance Learning''' == 2005 yuunɛ la puan, ti 'Kwame Nkrumah University of Science and Technology'(KNUST) yunivɛsiti la yuum lagum tͻgesɛ ita 'Distance Learning' ti la dɛna sɛla ti ba nyaŋɛ nyɛta taaba zamesegͻ. Ba yuum dikɛ putɛdina ti ba bo la nɛreba basɛba yͻ’ͻ ti ba nyaŋɛ zamesɛ sɛla woo ti ba bͻta ti ba zamesɛ ti la bͻna ‘Kwame Nkrumah University of Science and Technology sukuu wa puan, dee ka tara yɔ'ɔ la ti ba zameresa dee kelum ta’am tuna ba tuuma suŋa suŋa ti daaŋɔ ka bɔna la ba.<ref name=":1">https://en.wikipedia.org/wiki/Kwame_Nkrumah_University_of_Science_and_Technology#cite_note-KNUST_VCs_Report_2009-45</ref><ref>https://www.modernghana.com/news/90811/1/knust-inaugurates-faculty-of-distance-learning.html</ref> Sakutega ŋmarega la (October) 2007 yuunɛ la puan, gͻnͻ zamesegͻ tigere la yuum tee Disetansi Zamesegͻ Fakͻleti (Faculty of Distance Learning) la a nyaa dɛna ‘Institute of Distance Learning’.<ref name=":1" /> == '''Library and digital resources''' == 'Kwame Nkrumah University of Science and Technology'(KNUST) gͻnͻ zamesegͻ deo la tari lahebaarɛ duma la ilɛteroniki (electronic) de ‘print’ fͻmati duma bͻ’ͻra tuntuneba la sukuu kͻma la wan iŋɛ se’em ta’am suŋɛ pa’alegͻ, zamesegͻ la viisegͻ yɛsera ‘science la technology’ bͻ’ͻra tiŋa wa za’a maalegͻ. A de la zi’an ti gͻnsɛba za’a ti ba dikera ba biŋera pɛɛlum Gaana wa tiŋa puan bͻna bini la tiŋa wa za’a ‘institutions’ la lagesegͻ duma bii 'World Bank la United Nations Agencies' basɛba.<ref>https://library.knust.edu.gh/</ref> Digitaa (Digital) yͻ’ͻ me kelum bͻna la bala dͻla ‘Open Educational Resource (OER)’ la DSpace repository’.<ref>{{Cite web |url=http://dspace.knust.edu.gh:8080/jspui/ |title=Archive copy |access-date=2024-08-20 |archive-date=2011-11-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111126230911/http://dspace.knust.edu.gh:8080/jspui/ |url-status=dead }}</ref> ·        Open educational resources (OER)<ref>https://web.archive.org/web/20091013053620/http://web.knust.edu.gh/oer/</ref> weleŋo la n bo ‘Kwame Nkrumah University of Science and Technology’ la  lagum naara mɛ la karikula (curricula) duma ita zamesegͻ zuo gͻnͻ, la putidaasi; dee me kelum basɛ ti wara dͻlega bͻna pa’aleba la zamesereba tiŋasuka; de mɛ kelum zamesera ba wan tara zamesegͻ lͻgerͻ se’em ti la dɛna ninmu’urɛ.<ref>https://web.archive.org/web/20091012121958/http://www.knust.edu.gh/pages/sections.php?siteid=knust&mid=15&sid=86</ref> ·       'Kwame Nkrumah University of Science and Technology' (KNUST) ‘Online’ Repository la de le university's digitali ‘repository’.<ref>https://dspace.knust.edu.gh/500</ref> Ba me kelum pa’asa ‘repository’ la viisegͻ lͻgerͻ mɛ. == Media == [edit source] === Radio === [edit source] Focus FM (94.3 FM) de la Yunivɛsiti la lahebaari yire. Yelesi'a ti ba kɔ'ɔm ita kankaŋi de la bulika sɔsega (''Morning'' Show)', tukere saŋa (''Drive Time)'', (''Teknokrat)'' la tiŋa la so'olum bisega  (''Community Watch'').<ref>https://books.google.com.gh/books?id=fhheheC8n4MC&redir_esc=y</ref> ==== About Focus FM ==== [edit source] Focus lahebaari hire wa de la nɛtiwɛki lahebaari yire n kɔ'ɔm bɔna Kwame Nkrumah Yunivɛsiti sɛka n de sansi (Science) la tɛkinologi (Technology), kumaasi kampusi la puan. Ba yuum pɔsɛ biŋe lahebaari yire wa la 2000 A.D yuunɛ la puan. Tigesi’a n lagum biŋe lahebaari yire wa de la Yunivɛsiti, UNIVERSITY, Sukuu kɔma nɛŋa duma (SRC) la la sukuu kɔmsɛba n ba’asɛ to'e ba wia digirii dee nyaa tukɛ tole ti ba le zamesɛ pa'asɛ la (Graduate Students Association of Ghana). Lahebaari yire wa zugere yele kankaŋi de la bayele fu, zamesɛ la ba kemesera sukuu kɔma la la tiŋa la nɛreba inya. Ba yeti suŋerɛ zi’an kankaŋi de la sukuu kɔma lagesegɔ puan ti ba lagesa bɔ’ɔra ba.<ref>{{Cite web |url=https://mediafillasgh.com/know-more-about-your-presenters-notable-media-personalities-who-passed-through-focus-fm-knust/ |title=Archive copy |access-date=2024-08-30 |archive-date=2024-12-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241204053618/https://mediafillasgh.com/know-more-about-your-presenters-notable-media-personalities-who-passed-through-focus-fm-knust/ |url-status=dead }}</ref><ref>https://newsghana.com.gh/focus-fm-to-host-this-years-face-of-shs-show/</ref> ==== How Focus FM Is Defined ==== [edit source] Focus FM lahebaari yire wa kɔ’ɔm ka wen bisɛ la ba wen lagum pa’asɛ tiŋa la yeleitɛ puan ma’a dee, ba me kelum lagum basɛ ti Yunivɛsiti wa lagum pa'asɛ lahebaari wa yire yele-itɛ puan. Ŋwana n ta'asɛ ti a bɔna diyima la lahebaari yɛa n boi tiŋa la puan la, a me ka po lagum dɛna sɛba n to'oseri nɛra woo bii sɔsega woo san dagena la la kɔ'ɔm pakɛ mɛ ti a lagum pa’asɛ Bini. ==== Finance ==== [edit source] Focus FM lahebaari yire wa kɔ’ɔm ka dɛna la ba tum nyɛ nyuurɔ. A nyɛti ba nyuurɔ la; Focus FM lahebaari yire maalegɔ Ligeti puan. A de la sɛla ti tiŋa la duma bisɛ nyɛ ti la wan tara suŋerɛ bɔ'ɔra tiŋa la. === '''Gaana lahebabɔ'ɔreba sɛba ti Focus lahebaari yire la (FM) la zamesɛ ba''' === * Nana Kwadwo Jantuah zamesɛ la yunivɛsiti wa puan * Edward Oppong Marfo mi ** Edward Oppong Marfo ** * * Kwame Adinkra ** zamesɛ la yunivɛsiti wa puan ** * Kojo Akoto Boateng ** zamesɛ la yunivɛsiti wa puan ** Edward Oppong Marfo ** * Louis Kwame Sakyiamah (Lexis Bill) ** zamesɛ la yunivɛsiti wa puan ** Edward Oppong Marfo ** * Anita Kuma ** zamesɛ la yunivɛsiti wa puan ** Edward Oppong Marfo ** * Kojo Akoto Boateng ** zamesɛ la yunivɛsiti wa puan ** Edward Oppong Marfo *** zamesɛ la yunivɛsiti wa puan *** Edward Oppong Marfo *** ** === Television === [edit source] TEK TV n de Yunivɛsiti sukuu wa miŋa 'television station'.<ref>https://kuulpeeps.com/2016/06/knust-to-launch-tv-station-called-tek-tv/</ref> == '''Kɔlegi Sukuu kɔma tigera''' == Sukuu kɔmsɛba n boi KNUST Yunivɛsiti wa puan tari tigera mɛ zo’e zo’e ti ba bɔna kɔlegi woo puan. Fu san pugum yese Sukuu kɔma za'a tigekãtɛ n de SRC la, ba me kelum tara tigera mɛ n boi kɔlegi woo puan n boi KNUST Yunivɛsiti la puan. Kɔlegi sɛka n de sansi la (College of Science) tari ba tigere ti ba wi’ira ti Sansi sukuu kɔma tigere (Science Students' Association). Dee ti inginiiya kɔlegi la dɛna Gaana inginiiya duma sukuu kɔma tigere. == '''Viisegɔ gɔnɔ''' == <references /> ==Viisegɔ zi'isi== External links * Official website * Universities of Ghana Overseas Office * Students Representative Council [[Buuri buuri:All]] [[Buuri buuri:DWUG- Article of the Week 2024]] fpx7t2wcnr1v1wdrkjsnlm0olrjbr1g Freda Akosua Prempeh 0 1007 17377 16587 2025-05-30T01:46:11Z InternetArchiveBot 56 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 17377 wikitext text/x-wiki {{Bio}} {{C-Class}} Freda Akosua Oheneafrewo Prempeh (Ba dɔgɛ e la Ko'oro nambua 23,1966).<ref>{{Cite web |url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/republic/parliamentatian.php?ID=158 |title=Archive copy |access-date=2023-11-04 |archive-date=2019-03-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190306111410/https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/republic/parliamentatian.php?ID=158 |url-status=dead }}</ref>A de la Gaana gɔmena nalɛgera gee kelum pa'asɛ Seventh Palamɛnti la Eighth palamɛnti n de Fourth Republic of Gaana ze'ele bo Tano North so'olum n boi Ahafo tiŋa, <ref>{{Cite web |url=http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2012/constituency/59/ |title=Archive copy |access-date=2023-11-08 |archive-date=2016-04-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160413192901/http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2012/constituency/59/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web|date=2015-06-15|title=NPP Primaries: Hon. Freda Retains Tano North Constituency Seat|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/NPP-Primaries-Hon-Freda-Retains-Tano-North-Constituency-Seat-362556|access-date=2023-11-14|website=GhanaWeb|language=en}}</ref>Gaana.Eŋa n yuum de minisita Gaana wa , Tuuma la yɛa minisita Gaana. A Yuum le dɛna la Gender minisita podɔla la Asambuli nɛra. (Assembly Pɔka) ze'ele 2002 ta paɛ 2010 bo Lakoo so'olum La-Dadekotopo So'olum Ankara tiŋa puan.<ref>{{Cite web |url=https://mitsughana.com/profile-of-hon-freda-prempeh/ |title=Archive copy |access-date=2023-11-08 |archive-date=2019-04-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190423132649/https://mitsughana.com/profile-of-hon-freda-prempeh/ |url-status=dead }}</ref> 2017 yuunɛ la puan, ba  yuum loe e mɛ ti a dɛna kuka zuudaana pia la ayima member local organising lagesegɔ tasked organise 2018 Afirika pɔgesiCup of Nation.<ref>https://www.graphic.com.gh/sports/sports-news/tano-north-mp-freda-prempeh-sworn-in-as-awcon-loc-chair.html</ref><ref>{{Cite web |url=https://sport.citifmonline.com/tag/hon-freda-prempeh/ |title=Archive copy |access-date=2023-11-08 |archive-date=2019-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191006145342/https://sport.citifmonline.com/tag/hon-freda-prempeh/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web|last=Larnyoh|first=Magdalene Teiko|date=2018-12-04|title=Ghana must bid to host AFCON 2019 – AWCON Chairperson says|url=https://www.pulse.com.gh/bi/sports/sports-ghana-must-bid-to-host-afcon-2019-awcon-chairperson-says/t4w9xby|access-date=2023-11-14|website=Pulse Ghana|language=en|archive-date=2022-09-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20220920172046/https://www.pulse.com.gh/bi/sports/sports-ghana-must-bid-to-host-afcon-2019-awcon-chairperson-says/t4w9xby|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|last=Starrfm.com.gh|date=2018-01-18|title=We’re ready to host Women's AFCON- Freda Prempeh|url=https://starrfm.com.gh/2018/01/ready-host-womens-afcon-freda-prempeh/|access-date=2023-11-14|website=Starr Fm|language=en-US}}</ref> == A Pɔsega Vom La A Sukuu Yɛla == Ba yuum dɔgɛ e la Ko'oro nambua 23 n boi Ankara tiŋa puan. A de la nabia. A pa'asɛ la kɔma batã puan bo Ohenenama Akwasi Agyeman Dua- Prempeh , Ashanti tiŋa puan nayire la Budaa mina n ka boi wa Nana Amma Serwaa, Kontihemaa Duayaw Nkwanta, ( a miŋa vom Madam Georgina Ansah). A pɔsɛ a sukuu la Yunivɛsiti primary sukuu,  Kumasi gee kiŋɛ a O level n boi Technology sɛkenderɛ sukuu n yuun de ( KNUST sɛkenderɛ sukuu la) n boi Kumaasi Gaana gee le kiŋɛ Advanced level Certificate ( A level) n boi Ankara Tuuma College n boi Ankara  Gaana wa. A le kiŋɛ Institute Journalism , bilam ti a to'e Diploma n de Public Relation la Advertising.  A yuum to'e la Certified Public Accountant Gaana Institute n de Management la Public Administration 1998. A to'e a certificate la Advanced certificate gɔŋɔ n de Marketing,  DipM, MCIM, Chartered Marketer Professional Postgraduate Diploma n de Marketing la za'a Chartered Institute n de Marketing  United Kingdom tiŋa. A to'e la a degree gɔŋɔ n boi ( Business Administration ), Human Resource Management Option ze'ele Gaana Yunivɛsiti 2006. <ref>{{Cite web|title=MPs|url=https://ghanamps.com/mps-2021-2025-8th-parliament/|access-date=2023-11-14|website=Ghana MPS|language=en-US}}</ref>A le zamesɛ la MA Comms, Media la public Relations n boi Yunivɛsiti  Leicester, UK tiŋa la PHD n de Business Administration n boi Gaana Technology Yunivɛsiti College.<ref>{{Cite web|title=Parliament of Ghana|url=https://www.parliament.gh/mps?mp=187|access-date=2023-11-14|website=www.parliament.gh|archive-date=2023-12-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20231204134429/https://parliament.gh/mps?mp=187|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://mitsughana.com/profile-of-hon-freda-prempeh/ |title=Archive copy |access-date=2023-11-08 |archive-date=2019-04-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190423132649/https://mitsughana.com/profile-of-hon-freda-prempeh/ |url-status=dead }}</ref> == A Miŋa Vom == Freda Akosua Prempeh zo'e la Duayaw Nkwanta, n de tinkãtɛ n boi a so'olum la puan, Tano North, boi la Ahafo so'olum Gaana. A de la Sɔputega, a ele mɛ gee dɔgɛ bia ayima. Freda yuum gee LA fii la a koŋe a nyɔvore n boi Siibenya'aŋa 3,2015. Yɛsera ko'om la bugum dɛŋa n yuum sige n boi Circle, Ankara tiŋa.<ref>{{Cite web|title=Parliament sheds tears over Circle disaster|url=http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Parliament-sheds-tears-over-Circle-disaster-361146?gallery=1|access-date=2023-11-14|website=GhanaWeb|language=en}}</ref> La ba n yuum votum bo Freda ti a dɛna palamɛnti nɛra n boi 2013 la, a yuum de la tuuma daana n boi "point four hotel" n boi Sunyani gee me le tum yuumpia la paka deon tuuma duma. A de la "sports fanatic" la sira sakerɛ bo pɔgesi n wan ta'am tum sɛla. == Gɔmena Nalɛgerɛ Vom == Freda de la Awɔbegɔ paati (NPP) nɛra. A pɔsɛ na'am lɛka la 2002, gee kiŋɛ palamɛnti ze'ele bo Lakoo so'olum La- Dadekotopo so'olum Ankara puan yuuma anii puan, February ŋwarega, 2006 yuunɛ la puan Ba yuun yi e ti a tum National Reconciliation Commission n de Public Affairs nambɔɔsi siwai. A yuun ze'ele bo la Tano North so'olum,  gee tuna "Mines la Energy,  gɔmɛti sira sakerɛ kɔmatii n boi Palimɛti. Ba yuum loe e ti a dɛna la minisita podɔla bo tuuma la yɛa 2017 yuunɛ la puan Akufo Addo gɔmena saŋa la.<ref>https://www.modernghana.com/news/749220/im-ready-to-serve-as-the-deputy-minister-of-sportshon-fre.html</ref> Eŋa n ty minisipodɔla toɔra Gender kɔma la Social gu'a. 2020 yuunɛ la ti a ze'ele bo Tano North kuka zuo Palamɛnti puan, a de la Awɔbegɔ paati nɛra, a yuum nyɛ 51%. Ŋwana pa'asɛ la butã puan n bala ti a pa'asɛ 8th palimɛti n de Fourth Republic of Ghana. == A Niŋa daana == 2004 ta paɛ 2008, a yuum de la Gɔmena na'arɛ _ gɔmena n boi zi'an tuuma tansugerɛ 2005 ta paɛ 2008, a yuum de la "National Media" tuunɛ. 2005 ta paɛ 2008, a yuum de la "Board "nɛra - tingɔŋɔ imma'asum gu'a weeleŋo n boi Kpeshie Sub Metro Accra. 2002 ta paɛ 2006, a yuum de la kuka zuudaana,  Development  Sub- Committee ( Ankara  Metropolitan So'olum) 2006 la ta paɛ 2007, a yuum le dɛna la mina n suŋeri ti a dikera puti'irɛ la kuka zuudaana podɔla, Tertiary Students Academic yuunɛ Confederacy ( TESCON) Gaana Yunivɛsiti , Accra City Campus 2008 puan, a yuum le dɛna la sɔsega lagesegɔ bo Awɔbegɔ paati,  National Campaign Team Niŋa daana la Founder , pɔgesi suŋera lagesegɔ Gaana. == Viisɔgɔ lɔgerɔ == {{Reflist}} [[Buuri buuri:Gɔmena nalɛgeriba]] [[Buuri buuri:All]] [[Buuri buuri:Wabegɔ nɛreba]] [[Buuri buuri:Pɔka]] [[Buuri buuri:7th Parliament of the 4th Republic]] l69tp23mlgf4tjgqbl791dt6myln095 Bismark Tetteh Nyarko 0 1156 17387 9908 2025-06-02T07:46:23Z InternetArchiveBot 56 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 17387 wikitext text/x-wiki {{databox}} {{E-Class}} Ba dɔgɛ '''Bismark Tetteh la''' Sapɔɔlegɔ ŋwarega la dabesa pia la anuu daarɛ 1973 yuunɛ la puan. A de la [[Gaana]] gɔmena nalɛgera n de palimɛnti kuka daana bɔ'ɔra Manya Krobo so'olum.<ref>{{Cite web |url=https://starrfm.com.gh/2021/05/mp-leads-residents-to-fix-bad-roads-as-govt-delays/ |title=Archive copy |access-date=2023-07-11 |archive-date=2022-01-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220123063846/https://starrfm.com.gh/2021/05/mp-leads-residents-to-fix-bad-roads-as-govt-delays/ |url-status=dead }}</ref><ref>https://www.modernghana.com/news/645863/charted-accountant-to-wrestle-upper-manya-krobo-seat.html</ref><ref>https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/It-s-time-to-take-back-Upper-Manya-seat-Bismark-Tetteh-Nyarko-775311</ref> == Viisegɔ Lɔgerɔ == <references /> [[Buuri buuri:Gɔmena nalɛgeriba]] [[Buuri buuri:All]] [[Buuri buuri:Budaa]] [[Buuri buuri:Ama'asumtia nɛreba]] [[Buuri buuri:8th Parliament of the 4th Republic]] 2g0l7m18n1s99d9esik5b6uyr9gvnsy Kwame Asafu Adjei 0 2115 17378 16274 2025-05-30T01:51:48Z InternetArchiveBot 56 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 17378 wikitext text/x-wiki {{Bio}} '''Kwame Asafu-Adjei'''<ref>{{Cite web|title=Kwame Asafu-Adjei|url=https://www.thepublisheronline.com/branded-chocolates-cocobod-ceo-deserves-praise-npp-mp/kwame-asafu-adjei/|access-date=2022-08-30|website=The Publisher Online|language=en-GB|archive-date=2022-08-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20220830225314/https://www.thepublisheronline.com/branded-chocolates-cocobod-ceo-deserves-praise-npp-mp/kwame-asafu-adjei/|url-status=dead}}</ref> de la Gaana gɔmena nalɛgera n pa'asɛ [[MPs elected in the Ghanaian parliamentary election, 2016|Seventh Palamɛnti n de Fourth Republic of Gaana]], ze'ele bo [[Nsuta-Kwamang (Ghana parliament constituency)|Nsuta-Kwamang-Beposo So'olum]] n boi [[Ashanti Region|Ashanti tiŋa]] ze'ele bo [[New Patriotic Party|Awɔbegɔ paati]].<ref name=":0">{{Cite web|title=Ghana MPs - MP Details - Asafu-Adjei, Kwame|url=http://www.ghanamps.com/mps/details.php?id=5354|access-date=2020-02-10|website=www.ghanamps.com}}</ref><ref>{{Cite web|last=Starrfm.com.gh|date=2022-08-13|title=Asanteman walk for Alan not political - Asafo Adjei — Starr Fm|url=https://starrfm.com.gh/2022/08/asanteman-walk-for-alan-not-political-asafo-adjei/|access-date=2022-08-30|language=en-US|archive-date=2023-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20231010171825/https://starrfm.com.gh/2022/08/asanteman-walk-for-alan-not-political-asafo-adjei/|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|last=Bonney|first=Abigail|date=2022-08-16|title=NPP should've paid us for awakening interest of Ashanti members - Former NPP MP|url=https://www.adomonline.com/npp-shouldve-paid-us-for-awakening-interest-of-ashanti-members-former-npp-mp/|access-date=2022-08-30|website=Adomonline.com|language=en-US}}</ref> == Pɔsega vom la sukuu == Ba dɔgɛ Adjei la Tigerɛ ŋmarega 10, 1950. N boi [[Nsuta]], Ashanti tiŋa. A to'e a Masters n de Science degree la Agricultural Economics ze'ele [[Tennessee State University|Tennessee State Yunivɛsiti]] , [[Nashville, Tennessee|Nashville]], [[United States|USA]] n boj 1980.<ref name=":0" /> == Tuuma == A yuum tuni dɛna la chief executive officer bo Asafaco Consult Company Limited n boi Ankara tiŋa puan. A yuum de la Deputy Director bo Policy, Planning, Monitoring & Evaluation (PPME) la zuudaana bo Livestock Planning Tigere n boi [[Ministry of Food and Agriculture (Ghana)|MOFA]].<ref name=":0" /> == Gɔmena Nalɛgerɛ == Ba yuum loe e mɛ ti a pa'asɛ sixth palamɛnti n de 4th Republic of Gaana Ko'oro ŋmarega 7, 2013. Ba yuum ta loe e la pooren n de 2012 Gaana vootegɔ saŋa la.<ref>{{Cite web|title=Parliamentary Results - Nsuta, Kwamang, BeposoConstituency|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/election2012/parliament.constituency.php?ID=136&res=pm|access-date=2020-02-10|website=www.ghanaweb.com}}</ref> Ba yuum ta le loe e mɛ ti a pa'asɛ seventh palamɛnti n de fourth Republic of Gaana n de Ko'oro 7, 2017. Eŋa n yuum ta nyɛ 51.03% voteŋo 2016 Gaana votenkatɛ la puan.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=NDC Primaries: Nsuta Kwamang Constituency|url=https://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2016/ashanti/31/|archive-url=https://web.archive.org/web/20170330202829/http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2016/ashanti/31/|archive-date=2017-03-30|access-date=2020-02-10|website=Peace FM Online|url-status=dead}}</ref> Eŋa n yuum pa'asɛ Palamɛnti bo Nsuta-Kwamang-Beposo so'olum.<ref>{{Cite web|date=2022-01-13|title=Kwame Asafu Adjei: Bawumia loudly silent on Gideon Boako's disrespect - MyJoyOnline.com|url=https://www.myjoyonline.com/kwame-asafu-adjei-bawumia-loudly-silent-on-gideon-boakos-disrespect/|access-date=2022-08-30|website=www.myjoyonline.com|language=en-US}}</ref> 2017 yuunɛ, a yuum ze'ele la kuka zuudaana la na'arɛ bo dia, Agiriki la Cocoa Affairs.<ref>{{Cite web|date=2017-06-28|title=NDC Gave Fertilizers To Party Activists - NPP|url=https://dailyguidenetwork.com/ndc-gave-fertilizers-party-activists-npp/|access-date=2022-08-30|website=DailyGuide Network|language=en-US}}</ref> == Amiŋa vom == A de la Sɔpitega. A tari pɔga la kɔma batã.<ref name=":0" /> == Viisegɔ lɔgerɔ == {{reflist}}{{DEFAULTSORT:Adjei, Kwame Asafu}} [[Buuri buuri:Gɔmena nalɛgeriba]] [[Buuri buuri:All]] [[Buuri buuri:Wabegɔ nɛreba]] [[Buuri buuri:Budaa]] [[Buuri buuri:7th Parliament of the 4th Republic]] l69kduaub2pmhfmmphaype4df05zvlz Freema Agyeman 0 2550 17382 17166 2025-05-31T16:45:50Z Uprising Man 14 Tee la viisegor 17382 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q234430}} '''Freema Agyeman''' (/ˈfriːmə ˈædʒɪmən/ dɔgum yu'urɛ de la '''Frema Agyeman'''; ba dɔŋɛ e la 20 March ŋmarega la puan ka dabesa piseyi daarɛ bɔna 1979 yuunɛ la puan  ) A de la solemia n de e. Sɛla n basɛ ti a nyɛ yu'urɛ de la "the Doctor's companion" sinii la ti a yuum lagum po iŋa la Martha Jones bɔna BBC de'eŋo  kasɛka puan ''Dmagesɛ wuu Doctor Who'' (ze'ele 2007 yuuunɛ la puan wa paɛ 2010 yuunɛ la puan). A yuuma kelum iŋɛ la ''Torchwood'' (2008 yuunɛ la puan). A yuuma to'e na'asegɔ ze'ele Crown Prosecutor Alesha Phillips duma zi'an, ''Law & Order  UK''  me yuum kelum na'asɛ e mɛ bɔna ( ze'ele 2009 yuunɛ la puan wa paɛ–2012 yuunɛ la puan). Basɛba kelum dɛna la Amanita Caplan n boi  Netflix  ''Sense8'' puan (ze'ele 2015 yuunɛ la puan  ta paɛ 2018 yuunɛ la puan) la Dr. Helen Sharpe n yuum boi NBC tiim zamesegɔ sukuu la puan bɔna ''New Amsterdam'' (ze'ele 2018 la puan ta paɛ 2023 yuunɛ la puan). Iŋɛ n yuum naɛ la tum bɔna sinii wa puanbti ba yi'ira ti "''Doctor Who''" Agyeman yuum tɛɛ a miŋa mɛ bɔna ''Torchwood'' la Tattycoram sinii duma wa puan bɔna BB ''Little Dorrit'' (both 2008 yuunɛ la puan). 2013 yuunɛ la puan, ti a yuum kiŋɛ US ta pɔsɛ iŋɛ TV de'eŋo sɛka ti ba yi'ira ti "The CW's ''Sex and the City''",  "''The Carrie Diaries''" Sinii sɛba ti bama la iŋɛ tum basɛba n ŋwana: ''Mile High'' ( la iŋɛ la 2005 yuunɛ la puan), ''Bizarre ER'' (la iŋɛ la 2008 yuunɛ la puan), la ''Dreamland'' ( la iŋɛ 2023 yuunɛ la puan). Agyeman n kelum iŋɛ sinii duma sɛba pa'asɛ de la ''North v South'' (la iŋɛ la 2015 yuunɛ la puan), ''Eat Locals'' (la iŋɛ la 2007 yuunɛ la puan), la ''The Matrix Resurrections'' (la iŋɛ la 2021 yuunɛ la puan). == A Pɔsega Vom Yɛla == == A Tuuma Pɔsega Yɛla == == Sinii Tuuma Yɛla == {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Notes |- |2004 |''Aisha the American'' |Shaheen |Short film |- |2006 |''Rulers and Dealers'' |Nana | |- |2015 |''North v South'' |Penny | |- |2017 |''Eat Locals'' |Angel | |- |2021 |''The Matrix Resurrections'' |Astra | |} == TV Puan Tuuma Yɛla == {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Notes |- |2003 |''Crossroads'' |Lola Wise |Unknown episodes |- | rowspan="2" |2004 |''The Bill'' |Jenna Carter |Episode: "Condition Critical: Part 1" |- |''Casualty@Holby City'' |Kate Hindley |Episode: "Casualty@Holby City: Part One" |- | rowspan="2" |2005 |''Mile High'' |Girl No. 1 |Episode #2.26 |- |''Silent Witness'' |Mary Ogden |Episode: "Choices: Part 1" |- | rowspan="2" |2006 |''The Bill'' |Shakira Washington |Episode: "Condition: Critical – Part 1 & 2" |- | rowspan="2" |''Doctor Who'' |Adeola Oshodi |Episode: "Army of Ghosts" |- |2007–2008, 2010 |Martha Jones |Main cast (series 3–4), guest role (2010 special); 19 episodes |- |2007–2008 |''Doctor Who Confidential'' | rowspan="2" |Herself |Recurring role |- | rowspan="3" |2007 |''Totally Doctor Who'' |7 episodes |- |''The Infinite Quest'' |Martha Jones (voice) |13 episodes |- |''The Omid Djalili Show'' |Herself |Episode #1.3 |- | rowspan="4" |2008 |''Torchwood'' |Martha Jones |3 episodes |- |''Torchwood Declassified'' |Herself |2 episodes |- |''Little Dorrit'' |Tattycoram |Miniseries; 8 episodes |- |''Survivors'' |Jenny Walsh |2 episodes |- |2008–2010 |''Bizarre ER'' |Herself |Narrator (series 1–3); 30 episodes |- |2009–2012 |''Law & Order: UK'' |Alesha Phillips |Main cast (series 1–3); 39 episodes |- | rowspan="2" |2013–2015 |''The Carrie Diaries'' |Larissa Loughlin |Main cast; 22 episodes |- |''Old Jack's Boat'' |Shelly Periwinkle Pearl the Mermaid |Main cast (series 1); 12 episodes |- |2013 |''Rubenesque'' |Trudy |One-off drama |- |2015–2018 |''Sense8'' |Amanita Caplan |Main cast; 24 episodes |- |2017 |''Panorama'' |Narrator |Episode: "When Kids Abuse Kids" |- |2018–2023 |''New Amsterdam'' |Dr. Helen Sharpe |Main cast (season 1–4), guest role (season 5); 76 episodes |- |2023 |''Dreamland'' |Trish |Main cast; 6 episodes |} == Yuuma la Walesi Puan Tuuma Yɛla == {| class="wikitable sortable" !'''Year''' !'''Title''' !'''Role''' !'''Notes''' |- | rowspan="3" |'''2007''' |''The Last Dodo'' | rowspan="4" |Narrator | rowspan="4" |''Doctor Who'' audiobooks |- |''Wetworld'' |- |''The Pirate Loop'' |- | rowspan="3" |'''2008''' |''Martha in the Mirror'' |- |''Lost Souls'' |Martha Jones |Full-cast ''Torchwood'' radio drama |- |''The Story of Martha'' |Narrator |''Doctor Who'' audiobook |- |'''2014''' |''Six Degrees of Assassination'' |Ellen Townsend |Full-cast Audible audio drama |- |'''2020''' |''Torchwood: Dissected'' | rowspan="2" |Martha Jones |Full-cast ''Torchwood'' audio drama |- |'''2021''' |''The Year of Martha Jones'' |Full-cast ''Doctor Who'' audio drama boxset |} == Sinii Itegɔ Zi'an == {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Playwright !Notes !<abbr>Ref.</abbr> |- |2001–2002 |''When Snow Falls'' |T |Chris Elwell | |<ref>{{Citation|title=Freema Agyeman|date=2025-04-04|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Freema_Agyeman#cite_note-64|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-04-10}}</ref> |- |2001 |''Twisted Roots'' |Anya Starr |Emily Nightingale | |<ref>{{Citation|title=Freema Agyeman|date=2025-04-04|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Freema_Agyeman#cite_note-65|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-04-10}}</ref> |- |2002 |''Lords and Ladies'' |Elf Queen / Casanunda |Terry Pratchett | |<ref>{{Citation|title=Freema Agyeman|date=2025-04-04|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Freema_Agyeman#cite_note-66|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-04-10}}</ref> |- |2008 |''Doctor Who'' Prom |Herself (host) |— |Concert at the Royal Albert Hall |<ref>{{Citation|title=Freema Agyeman|date=2025-04-04|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Freema_Agyeman#cite_note-67|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-04-10}}</ref> |- |2017 |''Apologia'' |Claire |Alexi Kaye Campbell | |<ref>{{Citation|title=Freema Agyeman|date=2025-04-04|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Freema_Agyeman#cite_note-68|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-04-10}}</ref> |- |2023 |''God of Carnage'' |Véronique Vallon |Yasmina Reza | |<ref>{{Citation|title=Freema Agyeman|date=2025-04-04|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Freema_Agyeman#cite_note-69|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-04-10}}</ref> |- | rowspan="3" |2024 |''Romeo & Juliet'' |Nurse |William Shakespeare |Directed by Jamie Lloyd |<ref>{{Citation|title=Freema Agyeman|date=2025-04-04|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Freema_Agyeman#cite_note-70|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-04-10}}</ref> |- |''White Rabbit Red Rabbit'' |Performer |Nassim Soleimanpur |One night only; Soho Place, London |<ref>{{Citation|title=Freema Agyeman|date=2025-04-04|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Freema_Agyeman#cite_note-71|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-04-10}}</ref> |- |''Twelfth Night'' |Olivia | rowspan="2" |William Shakespeare |Directed by Prasanna Puwanarajah |<ref>{{Citation|title=Freema Agyeman|date=2025-04-04|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Freema_Agyeman#cite_note-72|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-04-10}}</ref> |- |2025 |''Much Ado About Nothing'' |Beatrice | | |} == Na'asegɔ Duma == {| class="wikitable sortable" !Year !Award !Category !Work !Result |- | rowspan="2" |2003 | rowspan="2" |British Soap Awards |Best Newcomer | rowspan="2" |''Crossroads'' |Nominated |- |Sexiest Female |Nominated |- | rowspan="4" |2007 |Glamour Awards |Best Newcomer | rowspan="4" |''Doctor Who'' |Won |- |Golden Nymph Awards |Outstanding Actress – Drama Series |Nominated |- |TV Quick Awards |Best Actress |Nominated |- |Screen Nation Film & TV Awards |Favourite Female TV Star |Won |- |2009 |Music, Video and Screen Awards |Best UK Actress | rowspan="2" |''Law & Order: UK'' |Nominated |- |2011 |TV Choice Awards | rowspan="2" |Best Actress |Nominated |- | rowspan="3" |2016 |National Film Awards | rowspan="2" |''North v South'' |Nominated |- | rowspan="2" |Screen Nation Film & TV Awards |Female Performance in Film |Nominated |- |Female Performance in TV |''Sense8'' |Nominated |- |2020 |CinEuphoria Awards |Freedom of Expression – Honorary Award <small>(shared with the cast and crew)</small> | rowspan="2" |''New Amsterdam'' |Won |- |2022 |Hollywood Critics Association TV Awards |Best Actress in a Broadcast Network or Cable Series, Drama |Nominated |} ==External link== * {{Twitter}} * {{IMDb name}} * [https://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2008/11_november/05/survivors10.shtml Survivors&nbsp;– Freema Agyeman (Jenny Collins) Press Pack] at the BBC Press Office * [https://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2008/10_october/13/dorrit11.shtml Little Dorrit&nbsp;– Freema Agyeman (Tattycoram) Press Pack] at the BBC Press Office. [[Buuri buuri:pɔka]] == Viisegɔ == p54qeke6lvm22caqyc3jw8ja7mbfgdw 17383 17382 2025-05-31T16:46:30Z Uprising Man 14 17383 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q234430}} '''Freema Agyeman''' (/ˈfriːmə ˈædʒɪmən/ dɔgum yu'urɛ de la '''Frema Agyeman'''; ba dɔŋɛ e la 20 March ŋmarega la puan ka dabesa piseyi daarɛ bɔna 1979 yuunɛ la puan  ) A de la solemia n de e. Sɛla n basɛ ti a nyɛ yu'urɛ de la "the Doctor's companion" sinii la ti a yuum lagum po iŋa la Martha Jones bɔna BBC de'eŋo  kasɛka puan ''Dmagesɛ wuu Doctor Who'' (ze'ele 2007 yuuunɛ la puan wa paɛ 2010 yuunɛ la puan). A yuuma kelum iŋɛ la ''Torchwood'' (2008 yuunɛ la puan). A yuuma to'e na'asegɔ ze'ele Crown Prosecutor Alesha Phillips duma zi'an, ''Law & Order  UK''  me yuum kelum na'asɛ e mɛ bɔna ( ze'ele 2009 yuunɛ la puan wa paɛ–2012 yuunɛ la puan). Basɛba kelum dɛna la Amanita Caplan n boi  Netflix  ''Sense8'' puan (ze'ele 2015 yuunɛ la puan  ta paɛ 2018 yuunɛ la puan) la Dr. Helen Sharpe n yuum boi NBC tiim zamesegɔ sukuu la puan bɔna ''New Amsterdam'' (ze'ele 2018 la puan ta paɛ 2023 yuunɛ la puan). Iŋɛ n yuum naɛ la tum bɔna sinii wa puanbti ba yi'ira ti "''Doctor Who''" Agyeman yuum tɛɛ a miŋa mɛ bɔna ''Torchwood'' la Tattycoram sinii duma wa puan bɔna BB ''Little Dorrit'' (both 2008 yuunɛ la puan). 2013 yuunɛ la puan, ti a yuum kiŋɛ US ta pɔsɛ iŋɛ TV de'eŋo sɛka ti ba yi'ira ti "The CW's ''Sex and the City''",  "''The Carrie Diaries''" Sinii sɛba ti bama la iŋɛ tum basɛba n ŋwana: ''Mile High'' ( la iŋɛ la 2005 yuunɛ la puan), ''Bizarre ER'' (la iŋɛ la 2008 yuunɛ la puan), la ''Dreamland'' ( la iŋɛ 2023 yuunɛ la puan). Agyeman n kelum iŋɛ sinii duma sɛba pa'asɛ de la ''North v South'' (la iŋɛ la 2015 yuunɛ la puan), ''Eat Locals'' (la iŋɛ la 2007 yuunɛ la puan), la ''The Matrix Resurrections'' (la iŋɛ la 2021 yuunɛ la puan). == A Pɔsega Vom Yɛla == == A Tuuma Pɔsega Yɛla == == Sinii Tuuma Yɛla == {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Notes |- |2004 |''Aisha the American'' |Shaheen |Short film |- |2006 |''Rulers and Dealers'' |Nana | |- |2015 |''North v South'' |Penny | |- |2017 |''Eat Locals'' |Angel | |- |2021 |''The Matrix Resurrections'' |Astra | |} == TV Puan Tuuma Yɛla == {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Notes |- |2003 |''Crossroads'' |Lola Wise |Unknown episodes |- | rowspan="2" |2004 |''The Bill'' |Jenna Carter |Episode: "Condition Critical: Part 1" |- |''Casualty@Holby City'' |Kate Hindley |Episode: "Casualty@Holby City: Part One" |- | rowspan="2" |2005 |''Mile High'' |Girl No. 1 |Episode #2.26 |- |''Silent Witness'' |Mary Ogden |Episode: "Choices: Part 1" |- | rowspan="2" |2006 |''The Bill'' |Shakira Washington |Episode: "Condition: Critical – Part 1 & 2" |- | rowspan="2" |''Doctor Who'' |Adeola Oshodi |Episode: "Army of Ghosts" |- |2007–2008, 2010 |Martha Jones |Main cast (series 3–4), guest role (2010 special); 19 episodes |- |2007–2008 |''Doctor Who Confidential'' | rowspan="2" |Herself |Recurring role |- | rowspan="3" |2007 |''Totally Doctor Who'' |7 episodes |- |''The Infinite Quest'' |Martha Jones (voice) |13 episodes |- |''The Omid Djalili Show'' |Herself |Episode #1.3 |- | rowspan="4" |2008 |''Torchwood'' |Martha Jones |3 episodes |- |''Torchwood Declassified'' |Herself |2 episodes |- |''Little Dorrit'' |Tattycoram |Miniseries; 8 episodes |- |''Survivors'' |Jenny Walsh |2 episodes |- |2008–2010 |''Bizarre ER'' |Herself |Narrator (series 1–3); 30 episodes |- |2009–2012 |''Law & Order: UK'' |Alesha Phillips |Main cast (series 1–3); 39 episodes |- | rowspan="2" |2013–2015 |''The Carrie Diaries'' |Larissa Loughlin |Main cast; 22 episodes |- |''Old Jack's Boat'' |Shelly Periwinkle Pearl the Mermaid |Main cast (series 1); 12 episodes |- |2013 |''Rubenesque'' |Trudy |One-off drama |- |2015–2018 |''Sense8'' |Amanita Caplan |Main cast; 24 episodes |- |2017 |''Panorama'' |Narrator |Episode: "When Kids Abuse Kids" |- |2018–2023 |''New Amsterdam'' |Dr. Helen Sharpe |Main cast (season 1–4), guest role (season 5); 76 episodes |- |2023 |''Dreamland'' |Trish |Main cast; 6 episodes |} == Yuuma la Walesi Puan Tuuma Yɛla == {| class="wikitable sortable" !'''Year''' !'''Title''' !'''Role''' !'''Notes''' |- | rowspan="3" |'''2007''' |''The Last Dodo'' | rowspan="4" |Narrator | rowspan="4" |''Doctor Who'' audiobooks |- |''Wetworld'' |- |''The Pirate Loop'' |- | rowspan="3" |'''2008''' |''Martha in the Mirror'' |- |''Lost Souls'' |Martha Jones |Full-cast ''Torchwood'' radio drama |- |''The Story of Martha'' |Narrator |''Doctor Who'' audiobook |- |'''2014''' |''Six Degrees of Assassination'' |Ellen Townsend |Full-cast Audible audio drama |- |'''2020''' |''Torchwood: Dissected'' | rowspan="2" |Martha Jones |Full-cast ''Torchwood'' audio drama |- |'''2021''' |''The Year of Martha Jones'' |Full-cast ''Doctor Who'' audio drama boxset |} == Sinii Itegɔ Zi'an == {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Playwright !Notes !<abbr>Ref.</abbr> |- |2001–2002 |''When Snow Falls'' |T |Chris Elwell | | |- |2001 |''Twisted Roots'' |Anya Starr |Emily Nightingale | | |- |2002 |''Lords and Ladies'' |Elf Queen / Casanunda |Terry Pratchett | | |- |2008 |''Doctor Who'' Prom |Herself (host) |— |Concert at the Royal Albert Hall | |- |2017 |''Apologia'' |Claire |Alexi Kaye Campbell | | |- |2023 |''God of Carnage'' |Véronique Vallon |Yasmina Reza | | |- | rowspan="3" |2024 |''Romeo & Juliet'' |Nurse |William Shakespeare |Directed by Jamie Lloyd | |- |''White Rabbit Red Rabbit'' |Performer |Nassim Soleimanpur |One night only; Soho Place, London | |- |''Twelfth Night'' |Olivia | rowspan="2" |William Shakespeare |Directed by Prasanna Puwanarajah | |- |2025 |''Much Ado About Nothing'' |Beatrice | | |} == Na'asegɔ Duma == {| class="wikitable sortable" !Year !Award !Category !Work !Result |- | rowspan="2" |2003 | rowspan="2" |British Soap Awards |Best Newcomer | rowspan="2" |''Crossroads'' |Nominated |- |Sexiest Female |Nominated |- | rowspan="4" |2007 |Glamour Awards |Best Newcomer | rowspan="4" |''Doctor Who'' |Won |- |Golden Nymph Awards |Outstanding Actress – Drama Series |Nominated |- |TV Quick Awards |Best Actress |Nominated |- |Screen Nation Film & TV Awards |Favourite Female TV Star |Won |- |2009 |Music, Video and Screen Awards |Best UK Actress | rowspan="2" |''Law & Order: UK'' |Nominated |- |2011 |TV Choice Awards | rowspan="2" |Best Actress |Nominated |- | rowspan="3" |2016 |National Film Awards | rowspan="2" |''North v South'' |Nominated |- | rowspan="2" |Screen Nation Film & TV Awards |Female Performance in Film |Nominated |- |Female Performance in TV |''Sense8'' |Nominated |- |2020 |CinEuphoria Awards |Freedom of Expression – Honorary Award <small>(shared with the cast and crew)</small> | rowspan="2" |''New Amsterdam'' |Won |- |2022 |Hollywood Critics Association TV Awards |Best Actress in a Broadcast Network or Cable Series, Drama |Nominated |} ==External link== * {{Twitter}} * {{IMDb name}} * [https://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2008/11_november/05/survivors10.shtml Survivors&nbsp;– Freema Agyeman (Jenny Collins) Press Pack] at the BBC Press Office * [https://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2008/10_october/13/dorrit11.shtml Little Dorrit&nbsp;– Freema Agyeman (Tattycoram) Press Pack] at the BBC Press Office. [[Buuri buuri:pɔka]] == Viisegɔ == sy3j3lu3rwezjkte4nmr4gaeudhi5ne 17384 17383 2025-05-31T16:53:17Z Uprising Man 14 17384 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q234430}} '''Freema Agyeman''' (/ˈfriːmə ˈædʒɪmən/<ref>{{Citation|last=AfterBuzz TV|title=AfterBuzz TV Interviews Freema Agyeman @ CW's The Carrie Diaries Premiere|date=2012-10-24|url=https://www.youtube.com/watch?v=62RyVirq7Wo|access-date=2025-05-31}}</ref> dɔgum yu'urɛ de la '''Frema Agyeman'''; ba dɔŋɛ e la 20 March ŋmarega la puan ka dabesa piseyi daarɛ bɔna 1979 yuunɛ la puan  ) A de la solemia n de e. Sɛla n basɛ ti a nyɛ yu'urɛ de la "the Doctor's companion" sinii la ti a yuum lagum po iŋa la Martha Jones bɔna BBC de'eŋo  kasɛka puan ''Dmagesɛ wuu Doctor Who'' (ze'ele 2007 yuuunɛ la puan wa paɛ 2010 yuunɛ la puan). A yuuma kelum iŋɛ la ''Torchwood'' (2008 yuunɛ la puan). A yuuma to'e na'asegɔ ze'ele Crown Prosecutor Alesha Phillips duma zi'an, ''Law & Order  UK''  me yuum kelum na'asɛ e mɛ bɔna ( ze'ele 2009 yuunɛ la puan wa paɛ–2012 yuunɛ la puan). Basɛba kelum dɛna la Amanita Caplan n boi  Netflix  ''Sense8'' puan (ze'ele 2015 yuunɛ la puan  ta paɛ 2018 yuunɛ la puan) la Dr. Helen Sharpe n yuum boi NBC tiim zamesegɔ sukuu la puan bɔna ''New Amsterdam'' (ze'ele 2018 la puan ta paɛ 2023 yuunɛ la puan). Iŋɛ n yuum naɛ la tum bɔna sinii wa puanbti ba yi'ira ti "''Doctor Who''" Agyeman yuum tɛɛ a miŋa mɛ bɔna ''Torchwood'' la Tattycoram sinii duma wa puan bɔna BB ''Little Dorrit'' (both 2008 yuunɛ la puan). 2013 yuunɛ la puan, ti a yuum kiŋɛ US ta pɔsɛ iŋɛ TV de'eŋo sɛka ti ba yi'ira ti "The CW's ''Sex and the City''",  "''The Carrie Diaries''" Sinii sɛba ti bama la iŋɛ tum basɛba n ŋwana: ''Mile High'' ( la iŋɛ la 2005 yuunɛ la puan), ''Bizarre ER'' (la iŋɛ la 2008 yuunɛ la puan), la ''Dreamland'' ( la iŋɛ 2023 yuunɛ la puan). Agyeman n kelum iŋɛ sinii duma sɛba pa'asɛ de la ''North v South'' (la iŋɛ la 2015 yuunɛ la puan), ''Eat Locals'' (la iŋɛ la 2007 yuunɛ la puan), la ''The Matrix Resurrections'' (la iŋɛ la 2021 yuunɛ la puan). == A Pɔsega Vom Yɛla == == A Tuuma Pɔsega Yɛla == == Sinii Tuuma Yɛla == {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Notes |- |2004 |''Aisha the American'' |Shaheen |Short film |- |2006 |''Rulers and Dealers'' |Nana | |- |2015 |''North v South'' |Penny | |- |2017 |''Eat Locals'' |Angel | |- |2021 |''The Matrix Resurrections'' |Astra | |} == TV Puan Tuuma Yɛla == {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Notes |- |2003 |''Crossroads'' |Lola Wise |Unknown episodes |- | rowspan="2" |2004 |''The Bill'' |Jenna Carter |Episode: "Condition Critical: Part 1" |- |''Casualty@Holby City'' |Kate Hindley |Episode: "Casualty@Holby City: Part One" |- | rowspan="2" |2005 |''Mile High'' |Girl No. 1 |Episode #2.26 |- |''Silent Witness'' |Mary Ogden |Episode: "Choices: Part 1" |- | rowspan="2" |2006 |''The Bill'' |Shakira Washington |Episode: "Condition: Critical – Part 1 & 2" |- | rowspan="2" |''Doctor Who'' |Adeola Oshodi |Episode: "Army of Ghosts" |- |2007–2008, 2010 |Martha Jones |Main cast (series 3–4), guest role (2010 special); 19 episodes |- |2007–2008 |''Doctor Who Confidential'' | rowspan="2" |Herself |Recurring role |- | rowspan="3" |2007 |''Totally Doctor Who'' |7 episodes |- |''The Infinite Quest'' |Martha Jones (voice) |13 episodes |- |''The Omid Djalili Show'' |Herself |Episode #1.3 |- | rowspan="4" |2008 |''Torchwood'' |Martha Jones |3 episodes |- |''Torchwood Declassified'' |Herself |2 episodes |- |''Little Dorrit'' |Tattycoram |Miniseries; 8 episodes |- |''Survivors'' |Jenny Walsh |2 episodes |- |2008–2010 |''Bizarre ER'' |Herself |Narrator (series 1–3); 30 episodes |- |2009–2012 |''Law & Order: UK'' |Alesha Phillips |Main cast (series 1–3); 39 episodes |- | rowspan="2" |2013–2015 |''The Carrie Diaries'' |Larissa Loughlin |Main cast; 22 episodes |- |''Old Jack's Boat'' |Shelly Periwinkle Pearl the Mermaid |Main cast (series 1); 12 episodes |- |2013 |''Rubenesque'' |Trudy |One-off drama |- |2015–2018 |''Sense8'' |Amanita Caplan |Main cast; 24 episodes |- |2017 |''Panorama'' |Narrator |Episode: "When Kids Abuse Kids" |- |2018–2023 |''New Amsterdam'' |Dr. Helen Sharpe |Main cast (season 1–4), guest role (season 5); 76 episodes |- |2023 |''Dreamland'' |Trish |Main cast; 6 episodes |} == Yuuma la Walesi Puan Tuuma Yɛla == {| class="wikitable sortable" !'''Year''' !'''Title''' !'''Role''' !'''Notes''' |- | rowspan="3" |'''2007''' |''The Last Dodo'' | rowspan="4" |Narrator | rowspan="4" |''Doctor Who'' audiobooks |- |''Wetworld'' |- |''The Pirate Loop'' |- | rowspan="3" |'''2008''' |''Martha in the Mirror'' |- |''Lost Souls'' |Martha Jones |Full-cast ''Torchwood'' radio drama |- |''The Story of Martha'' |Narrator |''Doctor Who'' audiobook |- |'''2014''' |''Six Degrees of Assassination'' |Ellen Townsend |Full-cast Audible audio drama |- |'''2020''' |''Torchwood: Dissected'' | rowspan="2" |Martha Jones |Full-cast ''Torchwood'' audio drama |- |'''2021''' |''The Year of Martha Jones'' |Full-cast ''Doctor Who'' audio drama boxset |} == Sinii Itegɔ Zi'an == {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Playwright !Notes !<abbr>Ref.</abbr> |- |2001–2002 |''When Snow Falls'' |T |Chris Elwell | | |- |2001 |''Twisted Roots'' |Anya Starr |Emily Nightingale | | |- |2002 |''Lords and Ladies'' |Elf Queen / Casanunda |Terry Pratchett | | |- |2008 |''Doctor Who'' Prom |Herself (host) |— |Concert at the Royal Albert Hall | |- |2017 |''Apologia'' |Claire |Alexi Kaye Campbell | | |- |2023 |''God of Carnage'' |Véronique Vallon |Yasmina Reza | | |- | rowspan="3" |2024 |''Romeo & Juliet'' |Nurse |William Shakespeare |Directed by Jamie Lloyd | |- |''White Rabbit Red Rabbit'' |Performer |Nassim Soleimanpur |One night only; Soho Place, London | |- |''Twelfth Night'' |Olivia | rowspan="2" |William Shakespeare |Directed by Prasanna Puwanarajah | |- |2025 |''Much Ado About Nothing'' |Beatrice | | |} == Na'asegɔ Duma == {| class="wikitable sortable" !Year !Award !Category !Work !Result |- | rowspan="2" |2003 | rowspan="2" |British Soap Awards |Best Newcomer | rowspan="2" |''Crossroads'' |Nominated |- |Sexiest Female |Nominated |- | rowspan="4" |2007 |Glamour Awards |Best Newcomer | rowspan="4" |''Doctor Who'' |Won |- |Golden Nymph Awards |Outstanding Actress – Drama Series |Nominated |- |TV Quick Awards |Best Actress |Nominated |- |Screen Nation Film & TV Awards |Favourite Female TV Star |Won |- |2009 |Music, Video and Screen Awards |Best UK Actress | rowspan="2" |''Law & Order: UK'' |Nominated |- |2011 |TV Choice Awards | rowspan="2" |Best Actress |Nominated |- | rowspan="3" |2016 |National Film Awards | rowspan="2" |''North v South'' |Nominated |- | rowspan="2" |Screen Nation Film & TV Awards |Female Performance in Film |Nominated |- |Female Performance in TV |''Sense8'' |Nominated |- |2020 |CinEuphoria Awards |Freedom of Expression – Honorary Award <small>(shared with the cast and crew)</small> | rowspan="2" |''New Amsterdam'' |Won |- |2022 |Hollywood Critics Association TV Awards |Best Actress in a Broadcast Network or Cable Series, Drama |Nominated |} ==External link== * {{Twitter}} * {{IMDb name}} * [https://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2008/11_november/05/survivors10.shtml Survivors&nbsp;– Freema Agyeman (Jenny Collins) Press Pack] at the BBC Press Office * [https://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2008/10_october/13/dorrit11.shtml Little Dorrit&nbsp;– Freema Agyeman (Tattycoram) Press Pack] at the BBC Press Office. [[Buuri buuri:pɔka]] == Viisegɔ == 8uky2kta3qcf68psbpmq5srtourg9x2 17385 17384 2025-05-31T16:54:24Z Uprising Man 14 17385 wikitext text/x-wiki {{Databox|item=Q234430}} '''Freema Agyeman''' (/ˈfriːmə ˈædʒɪmən/<ref>{{Citation|last=AfterBuzz TV|title=AfterBuzz TV Interviews Freema Agyeman @ CW's The Carrie Diaries Premiere|date=2012-10-24|url=https://www.youtube.com/watch?v=62RyVirq7Wo|access-date=2025-05-31}}</ref> dɔgum yu'urɛ de la '''Frema Agyeman'''; ba dɔŋɛ e la 20 March ŋmarega la puan ka dabesa piseyi daarɛ bɔna 1979<ref>{{Cite web|title=freema_love: A thank you note from Freema.|url=http://community.livejournal.com/freema_love/154559.html|access-date=2025-05-31|website=community.livejournal.com|language=en}}</ref> yuunɛ la puan  ) A de la solemia n de e. Sɛla n basɛ ti a nyɛ yu'urɛ de la "the Doctor's companion" sinii la ti a yuum lagum po iŋa la Martha Jones bɔna BBC de'eŋo  kasɛka puan ''Dmagesɛ wuu Doctor Who'' (ze'ele 2007 yuuunɛ la puan wa paɛ 2010 yuunɛ la puan). A yuuma kelum iŋɛ la ''Torchwood'' (2008 yuunɛ la puan). A yuuma to'e na'asegɔ ze'ele Crown Prosecutor Alesha Phillips duma zi'an, ''Law & Order  UK''  me yuum kelum na'asɛ e mɛ bɔna ( ze'ele 2009 yuunɛ la puan wa paɛ–2012 yuunɛ la puan). Basɛba kelum dɛna la Amanita Caplan n boi  Netflix  ''Sense8'' puan (ze'ele 2015 yuunɛ la puan  ta paɛ 2018 yuunɛ la puan) la Dr. Helen Sharpe n yuum boi NBC tiim zamesegɔ sukuu la puan bɔna ''New Amsterdam'' (ze'ele 2018 la puan ta paɛ 2023 yuunɛ la puan). Iŋɛ n yuum naɛ la tum bɔna sinii wa puanbti ba yi'ira ti "''Doctor Who''" Agyeman yuum tɛɛ a miŋa mɛ bɔna ''Torchwood'' la Tattycoram sinii duma wa puan bɔna BB ''Little Dorrit'' (both 2008 yuunɛ la puan). 2013 yuunɛ la puan, ti a yuum kiŋɛ US ta pɔsɛ iŋɛ TV de'eŋo sɛka ti ba yi'ira ti "The CW's ''Sex and the City''",  "''The Carrie Diaries''" Sinii sɛba ti bama la iŋɛ tum basɛba n ŋwana: ''Mile High'' ( la iŋɛ la 2005 yuunɛ la puan), ''Bizarre ER'' (la iŋɛ la 2008 yuunɛ la puan), la ''Dreamland'' ( la iŋɛ 2023 yuunɛ la puan). Agyeman n kelum iŋɛ sinii duma sɛba pa'asɛ de la ''North v South'' (la iŋɛ la 2015 yuunɛ la puan), ''Eat Locals'' (la iŋɛ la 2007 yuunɛ la puan), la ''The Matrix Resurrections'' (la iŋɛ la 2021 yuunɛ la puan). == A Pɔsega Vom Yɛla == == A Tuuma Pɔsega Yɛla == == Sinii Tuuma Yɛla == {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Notes |- |2004 |''Aisha the American'' |Shaheen |Short film |- |2006 |''Rulers and Dealers'' |Nana | |- |2015 |''North v South'' |Penny | |- |2017 |''Eat Locals'' |Angel | |- |2021 |''The Matrix Resurrections'' |Astra | |} == TV Puan Tuuma Yɛla == {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Notes |- |2003 |''Crossroads'' |Lola Wise |Unknown episodes |- | rowspan="2" |2004 |''The Bill'' |Jenna Carter |Episode: "Condition Critical: Part 1" |- |''Casualty@Holby City'' |Kate Hindley |Episode: "Casualty@Holby City: Part One" |- | rowspan="2" |2005 |''Mile High'' |Girl No. 1 |Episode #2.26 |- |''Silent Witness'' |Mary Ogden |Episode: "Choices: Part 1" |- | rowspan="2" |2006 |''The Bill'' |Shakira Washington |Episode: "Condition: Critical – Part 1 & 2" |- | rowspan="2" |''Doctor Who'' |Adeola Oshodi |Episode: "Army of Ghosts" |- |2007–2008, 2010 |Martha Jones |Main cast (series 3–4), guest role (2010 special); 19 episodes |- |2007–2008 |''Doctor Who Confidential'' | rowspan="2" |Herself |Recurring role |- | rowspan="3" |2007 |''Totally Doctor Who'' |7 episodes |- |''The Infinite Quest'' |Martha Jones (voice) |13 episodes |- |''The Omid Djalili Show'' |Herself |Episode #1.3 |- | rowspan="4" |2008 |''Torchwood'' |Martha Jones |3 episodes |- |''Torchwood Declassified'' |Herself |2 episodes |- |''Little Dorrit'' |Tattycoram |Miniseries; 8 episodes |- |''Survivors'' |Jenny Walsh |2 episodes |- |2008–2010 |''Bizarre ER'' |Herself |Narrator (series 1–3); 30 episodes |- |2009–2012 |''Law & Order: UK'' |Alesha Phillips |Main cast (series 1–3); 39 episodes |- | rowspan="2" |2013–2015 |''The Carrie Diaries'' |Larissa Loughlin |Main cast; 22 episodes |- |''Old Jack's Boat'' |Shelly Periwinkle Pearl the Mermaid |Main cast (series 1); 12 episodes |- |2013 |''Rubenesque'' |Trudy |One-off drama |- |2015–2018 |''Sense8'' |Amanita Caplan |Main cast; 24 episodes |- |2017 |''Panorama'' |Narrator |Episode: "When Kids Abuse Kids" |- |2018–2023 |''New Amsterdam'' |Dr. Helen Sharpe |Main cast (season 1–4), guest role (season 5); 76 episodes |- |2023 |''Dreamland'' |Trish |Main cast; 6 episodes |} == Yuuma la Walesi Puan Tuuma Yɛla == {| class="wikitable sortable" !'''Year''' !'''Title''' !'''Role''' !'''Notes''' |- | rowspan="3" |'''2007''' |''The Last Dodo'' | rowspan="4" |Narrator | rowspan="4" |''Doctor Who'' audiobooks |- |''Wetworld'' |- |''The Pirate Loop'' |- | rowspan="3" |'''2008''' |''Martha in the Mirror'' |- |''Lost Souls'' |Martha Jones |Full-cast ''Torchwood'' radio drama |- |''The Story of Martha'' |Narrator |''Doctor Who'' audiobook |- |'''2014''' |''Six Degrees of Assassination'' |Ellen Townsend |Full-cast Audible audio drama |- |'''2020''' |''Torchwood: Dissected'' | rowspan="2" |Martha Jones |Full-cast ''Torchwood'' audio drama |- |'''2021''' |''The Year of Martha Jones'' |Full-cast ''Doctor Who'' audio drama boxset |} == Sinii Itegɔ Zi'an == {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Playwright !Notes !<abbr>Ref.</abbr> |- |2001–2002 |''When Snow Falls'' |T |Chris Elwell | | |- |2001 |''Twisted Roots'' |Anya Starr |Emily Nightingale | | |- |2002 |''Lords and Ladies'' |Elf Queen / Casanunda |Terry Pratchett | | |- |2008 |''Doctor Who'' Prom |Herself (host) |— |Concert at the Royal Albert Hall | |- |2017 |''Apologia'' |Claire |Alexi Kaye Campbell | | |- |2023 |''God of Carnage'' |Véronique Vallon |Yasmina Reza | | |- | rowspan="3" |2024 |''Romeo & Juliet'' |Nurse |William Shakespeare |Directed by Jamie Lloyd | |- |''White Rabbit Red Rabbit'' |Performer |Nassim Soleimanpur |One night only; Soho Place, London | |- |''Twelfth Night'' |Olivia | rowspan="2" |William Shakespeare |Directed by Prasanna Puwanarajah | |- |2025 |''Much Ado About Nothing'' |Beatrice | | |} == Na'asegɔ Duma == {| class="wikitable sortable" !Year !Award !Category !Work !Result |- | rowspan="2" |2003 | rowspan="2" |British Soap Awards |Best Newcomer | rowspan="2" |''Crossroads'' |Nominated |- |Sexiest Female |Nominated |- | rowspan="4" |2007 |Glamour Awards |Best Newcomer | rowspan="4" |''Doctor Who'' |Won |- |Golden Nymph Awards |Outstanding Actress – Drama Series |Nominated |- |TV Quick Awards |Best Actress |Nominated |- |Screen Nation Film & TV Awards |Favourite Female TV Star |Won |- |2009 |Music, Video and Screen Awards |Best UK Actress | rowspan="2" |''Law & Order: UK'' |Nominated |- |2011 |TV Choice Awards | rowspan="2" |Best Actress |Nominated |- | rowspan="3" |2016 |National Film Awards | rowspan="2" |''North v South'' |Nominated |- | rowspan="2" |Screen Nation Film & TV Awards |Female Performance in Film |Nominated |- |Female Performance in TV |''Sense8'' |Nominated |- |2020 |CinEuphoria Awards |Freedom of Expression – Honorary Award <small>(shared with the cast and crew)</small> | rowspan="2" |''New Amsterdam'' |Won |- |2022 |Hollywood Critics Association TV Awards |Best Actress in a Broadcast Network or Cable Series, Drama |Nominated |} ==External link== * {{Twitter}} * {{IMDb name}} * [https://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2008/11_november/05/survivors10.shtml Survivors&nbsp;– Freema Agyeman (Jenny Collins) Press Pack] at the BBC Press Office * [https://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2008/10_october/13/dorrit11.shtml Little Dorrit&nbsp;– Freema Agyeman (Tattycoram) Press Pack] at the BBC Press Office. [[Buuri buuri:pɔka]] == Viisegɔ == 8zp16rfpu7qjdna3vyfkyfz4gs138zr Kuba textiles 0 2587 17372 17369 2025-05-29T16:56:59Z Amoramah 26 /* Pɔgesi lɔgeyɛɛtɔ (Women's ceremonial overskirts) */ 17372 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Kuba futo''' wa de la kinka'asi ti ba tara ita ba bɔna tinsɛka ti ba yi'ira ka ti 'Democratic Republic of the Congo' la puan gee ti ba yuum ni yi'ira ka ti 'Zaire'. Futo miŋa wuka dagi naana de wuu beni, yɛla zo'e zo'e n ni bɔna bini ti fu nara ti fu mina yɛsa ba naaŋɔ la puan. Daami sa la, budaasi n yuum ni wugera futo misi gee ti pɔgesi tuuma nyaa yuum ni dɛna  la ba dikɛ futo misi nyaa iŋɛ sɛla n wan ana suŋa. Magesɛ wuu lɔgeyɛɛtɔ. Kuba malema la puan, budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Budaasi la budibeto ma'a n ni kina bisera ba wugeri futo misi se'em.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Sɔba duma n mi tuuma la suŋa suŋa la taam ni wugɛ futo pia bii bia la banuu daarɔ diyina mɛ.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>Futo wa wuka ni zo'e mɛ <ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1989-4|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1990-3|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Ba san ni ta ba'asɛ sɛla woo ba nyaa ni dikɛ la kala duma nyaa ni iŋɛ ba ti ana suŋa bo'ora nɛra woo. == '''Kinka'asi lɔgerɔ (Raffia cloth)''' == La de la Kuba malema la puan, ti budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Adams|first=Monni|date=1978|title=Kuba Embroidered Cloth|url=https://www.jstor.org/stable/3335378|journal=African Arts|volume=12|issue=1|pages=24–107|doi=10.2307/3335378|issn=0001-9933}}</ref> == '''Futo Pɔresegɔ (The embroidery)''' == Futo wa pɔresegɔ wa tari la tuunɛ zo'e zo'e, bala n sɔi ti futo wa dɛna sɛla ti nɛra woo ni nyɛ bɔta n boi Africa so'olum wa waabi la. Kuba futo wa boi zi'an woo mɛ hali basɛba boi nɛreba koosego zi'an mɛ ti ba sɛba mi bɔna zɛsesi ti ba yi'ira ti 'museums' la puan. == '''Twool''' == Babpa'alɛ yeti, wukabla zo'e zo'e puan, babni tara la Kala duma buuri buuri lagena taaba wugera. Ti ba zo'e zo'e la ni tara la sɛla ti ha yi'ira ti t''wool'', n de mɔlega la . Ba yeti mɔlekana wa zɛ'ɛta la Tia ka yima puan ti ba yi'ira ka ti ''Pterocarpus sp'' ''la'' ''Baphia pubescens''<ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref>. Kuba duma sirasakerɛ de la ''twool'' Kala wa ni tara la paŋa gu'ura sia puan yɛla zo'e zo'e . <ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref> == '''Bambala futo (Bambala fabrics)''' == La yuum de la yuum kɔbesi n tole la puan ti budaa kayima ti ba yuum yi'ira ka Emil la bn yuum nyaŋɛ da Kuba lɔgerɔbwa zo'e zo'e. La yuum de la naba sɛka ti ba yi'ira ti Kot aPela saŋa n yuum bala.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>pɔgesi n yuum tari pɔa ti la yuum paara dɔka yuum Terri lɔgerɔ wa mɛ ita ba buuri la malema ta paara ba dɔka saŋa.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Cornet_1982-8|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. [[File:WLA haa Raffia Cloth Kuba.jpg|thumb|Kuba cloth from early-mid 20th century, currently at the [[Honolulu Academy of Arts]].]] =='''Pɔgesi lɔgeyɛɛtɔ (Women's ceremonial overskirts)''' == Kuba pɔgesi zo'e zo'e daami sa la yuum yɛɛri la lɔgewogero gee pooren ba yuum nyaa ta yɛɛra lɔgero n ni pi ba bini la la inya za'a waabi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. == '''Kuba futo la kaalegɔ (Pattern and repetition: Kuba textiles as they relate to mathematics and music).'''                          Fu san bisera tinsi sisesi magesɛ wuu Benin, n kɔ'ɔm dɛna tuma kankaŋi bo'ora ba.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Crowe_1998-9|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Budaa kayima ti ba yiira ka ti Thompson la yuum iŋɛ a viisegɔ gee gulesɛ ti Africa yuuma la Kuba futo wa kɔ'ɔm dɛna la buyina fu san visa ba naaŋɔ puan.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Thompson_1974-11|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Adams_1978-6|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == == '''Kelum bisɛ kalam wa (See also)''' == Kuba futo Kuba na'am yɛla<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-12|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == '''Lahabaarɛ basɛba (External links)''' == Wiki Commons duma mi tari lasebaarɔ mɛ yɛsa Kuba futo wa: Basɛba n bala boi tilum wa. Kuba Cloth: Playing with Geometry, africanconservancy.org Textile arts Fundamentals Beadwork Braid Crochet Dyeing Embroidery Lace Macramé Needlework Fabric Felting Fiber Knitting Layering Appliqué Patchwork Quilting Nålebinding Plying Rope Rug making Sewing Passementerie Stitch Spinning Textile printing Weaving Yarn  Tuusum yɛla Clothing and textiles Quilting Silk Byzantine Indian subcontinent Textile manufacture during the British Industrial Revolution Textile manufacturing by pre-industrial methods Timeline of clothing and textiles technology Regional and ethnic African Kongo Kuba Australian Aboriginal Burmese Acheik Hmong Indigenous peoples of the Americas Andean Mapuche Maya Mexican Navajo Oaxacan Indonesian Balinese Sumba Korean Māori Related Blocking Clothing Conservation and restoration Fiber art wearable fiber art Industry Manufacturing Mathematics and fiber arts Recycling Units of measurement Glossaries Dyeing terms Sewing terms Textile manufacturing terms  Clothing portal Categories: Kuba art African clothing Culture of the Democratic Republic of the Congo Embroidery Textile arts of Africa [[Buuri buuri:lɔkɔ]] == '''Viisegɔ Gɔnɔ (References)''' == mvt4v3rmxp2pepxoc3ahyoo7hsmve2l 17373 17372 2025-05-29T16:58:30Z Amoramah 26 /* Pɔgesi lɔgeyɛɛtɔ (Women's ceremonial overskirts) */ 17373 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Kuba futo''' wa de la kinka'asi ti ba tara ita ba bɔna tinsɛka ti ba yi'ira ka ti 'Democratic Republic of the Congo' la puan gee ti ba yuum ni yi'ira ka ti 'Zaire'. Futo miŋa wuka dagi naana de wuu beni, yɛla zo'e zo'e n ni bɔna bini ti fu nara ti fu mina yɛsa ba naaŋɔ la puan. Daami sa la, budaasi n yuum ni wugera futo misi gee ti pɔgesi tuuma nyaa yuum ni dɛna  la ba dikɛ futo misi nyaa iŋɛ sɛla n wan ana suŋa. Magesɛ wuu lɔgeyɛɛtɔ. Kuba malema la puan, budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Budaasi la budibeto ma'a n ni kina bisera ba wugeri futo misi se'em.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Sɔba duma n mi tuuma la suŋa suŋa la taam ni wugɛ futo pia bii bia la banuu daarɔ diyina mɛ.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>Futo wa wuka ni zo'e mɛ <ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1989-4|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1990-3|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Ba san ni ta ba'asɛ sɛla woo ba nyaa ni dikɛ la kala duma nyaa ni iŋɛ ba ti ana suŋa bo'ora nɛra woo. == '''Kinka'asi lɔgerɔ (Raffia cloth)''' == La de la Kuba malema la puan, ti budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Adams|first=Monni|date=1978|title=Kuba Embroidered Cloth|url=https://www.jstor.org/stable/3335378|journal=African Arts|volume=12|issue=1|pages=24–107|doi=10.2307/3335378|issn=0001-9933}}</ref> == '''Futo Pɔresegɔ (The embroidery)''' == Futo wa pɔresegɔ wa tari la tuunɛ zo'e zo'e, bala n sɔi ti futo wa dɛna sɛla ti nɛra woo ni nyɛ bɔta n boi Africa so'olum wa waabi la. Kuba futo wa boi zi'an woo mɛ hali basɛba boi nɛreba koosego zi'an mɛ ti ba sɛba mi bɔna zɛsesi ti ba yi'ira ti 'museums' la puan. == '''Twool''' == Babpa'alɛ yeti, wukabla zo'e zo'e puan, babni tara la Kala duma buuri buuri lagena taaba wugera. Ti ba zo'e zo'e la ni tara la sɛla ti ha yi'ira ti t''wool'', n de mɔlega la . Ba yeti mɔlekana wa zɛ'ɛta la Tia ka yima puan ti ba yi'ira ka ti ''Pterocarpus sp'' ''la'' ''Baphia pubescens''<ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref>. Kuba duma sirasakerɛ de la ''twool'' Kala wa ni tara la paŋa gu'ura sia puan yɛla zo'e zo'e . <ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref> == '''Bambala futo (Bambala fabrics)''' == La yuum de la yuum kɔbesi n tole la puan ti budaa kayima ti ba yuum yi'ira ka Emil la bn yuum nyaŋɛ da Kuba lɔgerɔbwa zo'e zo'e. La yuum de la naba sɛka ti ba yi'ira ti Kot aPela saŋa n yuum bala.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>pɔgesi n yuum tari pɔa ti la yuum paara dɔka yuum Terri lɔgerɔ wa mɛ ita ba buuri la malema ta paara ba dɔka saŋa.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Cornet_1982-8|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. [[File:WLA haa Raffia Cloth Kuba.jpg|thumb|Kuba cloth from early-mid 20th century, currently at the [[Honolulu Academy of Arts]].]] =='''Pɔgesi lɔgeyɛɛtɔ (Women's ceremonial overskirts)''' == [[File:WLA haa Raffia Cloth Kuba.jpg|thumb|Kuba cloth from early-mid 20th century, currently at the [[Honolulu Academy of Arts]].]] Kuba pɔgesi zo'e zo'e daami sa la yuum yɛɛri la lɔgewogero gee pooren ba yuum nyaa ta yɛɛra lɔgero n ni pi ba bini la la inya za'a waabi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. == '''Kuba futo la kaalegɔ (Pattern and repetition: Kuba textiles as they relate to mathematics and music).'''                          Fu san bisera tinsi sisesi magesɛ wuu Benin, n kɔ'ɔm dɛna tuma kankaŋi bo'ora ba.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Crowe_1998-9|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Budaa kayima ti ba yiira ka ti Thompson la yuum iŋɛ a viisegɔ gee gulesɛ ti Africa yuuma la Kuba futo wa kɔ'ɔm dɛna la buyina fu san visa ba naaŋɔ puan.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Thompson_1974-11|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Adams_1978-6|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == == '''Kelum bisɛ kalam wa (See also)''' == Kuba futo Kuba na'am yɛla<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-12|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == '''Lahabaarɛ basɛba (External links)''' == Wiki Commons duma mi tari lasebaarɔ mɛ yɛsa Kuba futo wa: Basɛba n bala boi tilum wa. Kuba Cloth: Playing with Geometry, africanconservancy.org Textile arts Fundamentals Beadwork Braid Crochet Dyeing Embroidery Lace Macramé Needlework Fabric Felting Fiber Knitting Layering Appliqué Patchwork Quilting Nålebinding Plying Rope Rug making Sewing Passementerie Stitch Spinning Textile printing Weaving Yarn  Tuusum yɛla Clothing and textiles Quilting Silk Byzantine Indian subcontinent Textile manufacture during the British Industrial Revolution Textile manufacturing by pre-industrial methods Timeline of clothing and textiles technology Regional and ethnic African Kongo Kuba Australian Aboriginal Burmese Acheik Hmong Indigenous peoples of the Americas Andean Mapuche Maya Mexican Navajo Oaxacan Indonesian Balinese Sumba Korean Māori Related Blocking Clothing Conservation and restoration Fiber art wearable fiber art Industry Manufacturing Mathematics and fiber arts Recycling Units of measurement Glossaries Dyeing terms Sewing terms Textile manufacturing terms  Clothing portal Categories: Kuba art African clothing Culture of the Democratic Republic of the Congo Embroidery Textile arts of Africa [[Buuri buuri:lɔkɔ]] == '''Viisegɔ Gɔnɔ (References)''' == o6216fgngtcu3psj1iw969895knl19h 17374 17373 2025-05-29T16:58:54Z Amoramah 26 /* Pɔgesi lɔgeyɛɛtɔ (Women's ceremonial overskirts) */ 17374 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Kuba futo''' wa de la kinka'asi ti ba tara ita ba bɔna tinsɛka ti ba yi'ira ka ti 'Democratic Republic of the Congo' la puan gee ti ba yuum ni yi'ira ka ti 'Zaire'. Futo miŋa wuka dagi naana de wuu beni, yɛla zo'e zo'e n ni bɔna bini ti fu nara ti fu mina yɛsa ba naaŋɔ la puan. Daami sa la, budaasi n yuum ni wugera futo misi gee ti pɔgesi tuuma nyaa yuum ni dɛna  la ba dikɛ futo misi nyaa iŋɛ sɛla n wan ana suŋa. Magesɛ wuu lɔgeyɛɛtɔ. Kuba malema la puan, budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Budaasi la budibeto ma'a n ni kina bisera ba wugeri futo misi se'em.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Sɔba duma n mi tuuma la suŋa suŋa la taam ni wugɛ futo pia bii bia la banuu daarɔ diyina mɛ.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>Futo wa wuka ni zo'e mɛ <ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1989-4|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1990-3|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Ba san ni ta ba'asɛ sɛla woo ba nyaa ni dikɛ la kala duma nyaa ni iŋɛ ba ti ana suŋa bo'ora nɛra woo. == '''Kinka'asi lɔgerɔ (Raffia cloth)''' == La de la Kuba malema la puan, ti budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Adams|first=Monni|date=1978|title=Kuba Embroidered Cloth|url=https://www.jstor.org/stable/3335378|journal=African Arts|volume=12|issue=1|pages=24–107|doi=10.2307/3335378|issn=0001-9933}}</ref> == '''Futo Pɔresegɔ (The embroidery)''' == Futo wa pɔresegɔ wa tari la tuunɛ zo'e zo'e, bala n sɔi ti futo wa dɛna sɛla ti nɛra woo ni nyɛ bɔta n boi Africa so'olum wa waabi la. Kuba futo wa boi zi'an woo mɛ hali basɛba boi nɛreba koosego zi'an mɛ ti ba sɛba mi bɔna zɛsesi ti ba yi'ira ti 'museums' la puan. == '''Twool''' == Babpa'alɛ yeti, wukabla zo'e zo'e puan, babni tara la Kala duma buuri buuri lagena taaba wugera. Ti ba zo'e zo'e la ni tara la sɛla ti ha yi'ira ti t''wool'', n de mɔlega la . Ba yeti mɔlekana wa zɛ'ɛta la Tia ka yima puan ti ba yi'ira ka ti ''Pterocarpus sp'' ''la'' ''Baphia pubescens''<ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref>. Kuba duma sirasakerɛ de la ''twool'' Kala wa ni tara la paŋa gu'ura sia puan yɛla zo'e zo'e . <ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref> == '''Bambala futo (Bambala fabrics)''' == La yuum de la yuum kɔbesi n tole la puan ti budaa kayima ti ba yuum yi'ira ka Emil la bn yuum nyaŋɛ da Kuba lɔgerɔbwa zo'e zo'e. La yuum de la naba sɛka ti ba yi'ira ti Kot aPela saŋa n yuum bala.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>pɔgesi n yuum tari pɔa ti la yuum paara dɔka yuum Terri lɔgerɔ wa mɛ ita ba buuri la malema ta paara ba dɔka saŋa.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Cornet_1982-8|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. [[File:WLA haa Raffia Cloth Kuba.jpg|thumb|Kuba cloth from early-mid 20th century, currently at the [[Honolulu Academy of Arts]].]] =='''Pɔgesi lɔgeyɛɛtɔ (Women's ceremonial overskirts)''' == Kuba pɔgesi zo'e zo'e daami sa la yuum yɛɛri la lɔgewogero gee pooren ba yuum nyaa ta yɛɛra lɔgero n ni pi ba bini la la inya za'a waabi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. == '''Kuba futo la kaalegɔ (Pattern and repetition: Kuba textiles as they relate to mathematics and music).'''                          Fu san bisera tinsi sisesi magesɛ wuu Benin, n kɔ'ɔm dɛna tuma kankaŋi bo'ora ba.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Crowe_1998-9|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Budaa kayima ti ba yiira ka ti Thompson la yuum iŋɛ a viisegɔ gee gulesɛ ti Africa yuuma la Kuba futo wa kɔ'ɔm dɛna la buyina fu san visa ba naaŋɔ puan.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Thompson_1974-11|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Adams_1978-6|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == == '''Kelum bisɛ kalam wa (See also)''' == Kuba futo Kuba na'am yɛla<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-12|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == '''Lahabaarɛ basɛba (External links)''' == Wiki Commons duma mi tari lasebaarɔ mɛ yɛsa Kuba futo wa: Basɛba n bala boi tilum wa. Kuba Cloth: Playing with Geometry, africanconservancy.org Textile arts Fundamentals Beadwork Braid Crochet Dyeing Embroidery Lace Macramé Needlework Fabric Felting Fiber Knitting Layering Appliqué Patchwork Quilting Nålebinding Plying Rope Rug making Sewing Passementerie Stitch Spinning Textile printing Weaving Yarn  Tuusum yɛla Clothing and textiles Quilting Silk Byzantine Indian subcontinent Textile manufacture during the British Industrial Revolution Textile manufacturing by pre-industrial methods Timeline of clothing and textiles technology Regional and ethnic African Kongo Kuba Australian Aboriginal Burmese Acheik Hmong Indigenous peoples of the Americas Andean Mapuche Maya Mexican Navajo Oaxacan Indonesian Balinese Sumba Korean Māori Related Blocking Clothing Conservation and restoration Fiber art wearable fiber art Industry Manufacturing Mathematics and fiber arts Recycling Units of measurement Glossaries Dyeing terms Sewing terms Textile manufacturing terms  Clothing portal Categories: Kuba art African clothing Culture of the Democratic Republic of the Congo Embroidery Textile arts of Africa [[Buuri buuri:lɔkɔ]] == '''Viisegɔ Gɔnɔ (References)''' == mvt4v3rmxp2pepxoc3ahyoo7hsmve2l 17375 17374 2025-05-29T17:01:04Z Amoramah 26 17375 wikitext text/x-wiki [[File:COLLECTIE TROPENMUSEUM Een Bakuba vrouw met scarificaties op haar buik borduurt een mat Congo TMnr 60033932.jpg|thumbnail|A Kuba woman embroidering a textile. Among the Kuba it is the men who do the weaving, and the women do the embroidery and applique' work to their textiles.]] {{databox}} '''Kuba futo''' wa de la kinka'asi ti ba tara ita ba bɔna tinsɛka ti ba yi'ira ka ti 'Democratic Republic of the Congo' la puan gee ti ba yuum ni yi'ira ka ti 'Zaire'. Futo miŋa wuka dagi naana de wuu beni, yɛla zo'e zo'e n ni bɔna bini ti fu nara ti fu mina yɛsa ba naaŋɔ la puan. Daami sa la, budaasi n yuum ni wugera futo misi gee ti pɔgesi tuuma nyaa yuum ni dɛna  la ba dikɛ futo misi nyaa iŋɛ sɛla n wan ana suŋa. Magesɛ wuu lɔgeyɛɛtɔ. Kuba malema la puan, budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Budaasi la budibeto ma'a n ni kina bisera ba wugeri futo misi se'em.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Sɔba duma n mi tuuma la suŋa suŋa la taam ni wugɛ futo pia bii bia la banuu daarɔ diyina mɛ.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>Futo wa wuka ni zo'e mɛ <ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1989-4|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1990-3|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Ba san ni ta ba'asɛ sɛla woo ba nyaa ni dikɛ la kala duma nyaa ni iŋɛ ba ti ana suŋa bo'ora nɛra woo. == '''Kinka'asi lɔgerɔ (Raffia cloth)''' == La de la Kuba malema la puan, ti budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Adams|first=Monni|date=1978|title=Kuba Embroidered Cloth|url=https://www.jstor.org/stable/3335378|journal=African Arts|volume=12|issue=1|pages=24–107|doi=10.2307/3335378|issn=0001-9933}}</ref> == '''Futo Pɔresegɔ (The embroidery)''' == Futo wa pɔresegɔ wa tari la tuunɛ zo'e zo'e, bala n sɔi ti futo wa dɛna sɛla ti nɛra woo ni nyɛ bɔta n boi Africa so'olum wa waabi la. Kuba futo wa boi zi'an woo mɛ hali basɛba boi nɛreba koosego zi'an mɛ ti ba sɛba mi bɔna zɛsesi ti ba yi'ira ti 'museums' la puan. == '''Twool''' == Babpa'alɛ yeti, wukabla zo'e zo'e puan, babni tara la Kala duma buuri buuri lagena taaba wugera. Ti ba zo'e zo'e la ni tara la sɛla ti ha yi'ira ti t''wool'', n de mɔlega la . Ba yeti mɔlekana wa zɛ'ɛta la Tia ka yima puan ti ba yi'ira ka ti ''Pterocarpus sp'' ''la'' ''Baphia pubescens''<ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref>. Kuba duma sirasakerɛ de la ''twool'' Kala wa ni tara la paŋa gu'ura sia puan yɛla zo'e zo'e . <ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref> == '''Bambala futo (Bambala fabrics)''' == La yuum de la yuum kɔbesi n tole la puan ti budaa kayima ti ba yuum yi'ira ka Emil la bn yuum nyaŋɛ da Kuba lɔgerɔbwa zo'e zo'e. La yuum de la naba sɛka ti ba yi'ira ti Kot aPela saŋa n yuum bala.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>pɔgesi n yuum tari pɔa ti la yuum paara dɔka yuum Terri lɔgerɔ wa mɛ ita ba buuri la malema ta paara ba dɔka saŋa.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Cornet_1982-8|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. [[File:WLA haa Raffia Cloth Kuba.jpg|thumb|Kuba cloth from early-mid 20th century, currently at the [[Honolulu Academy of Arts]].]] =='''Pɔgesi lɔgeyɛɛtɔ (Women's ceremonial overskirts)''' == Kuba pɔgesi zo'e zo'e daami sa la yuum yɛɛri la lɔgewogero gee pooren ba yuum nyaa ta yɛɛra lɔgero n ni pi ba bini la la inya za'a waabi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. == '''Kuba futo la kaalegɔ (Pattern and repetition: Kuba textiles as they relate to mathematics and music).'''                          Fu san bisera tinsi sisesi magesɛ wuu Benin, n kɔ'ɔm dɛna tuma kankaŋi bo'ora ba.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Crowe_1998-9|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Budaa kayima ti ba yiira ka ti Thompson la yuum iŋɛ a viisegɔ gee gulesɛ ti Africa yuuma la Kuba futo wa kɔ'ɔm dɛna la buyina fu san visa ba naaŋɔ puan.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Thompson_1974-11|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Adams_1978-6|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == == '''Kelum bisɛ kalam wa (See also)''' == Kuba futo Kuba na'am yɛla<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-12|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == '''Lahabaarɛ basɛba (External links)''' == Wiki Commons duma mi tari lasebaarɔ mɛ yɛsa Kuba futo wa: Basɛba n bala boi tilum wa. Kuba Cloth: Playing with Geometry, africanconservancy.org Textile arts Fundamentals Beadwork Braid Crochet Dyeing Embroidery Lace Macramé Needlework Fabric Felting Fiber Knitting Layering Appliqué Patchwork Quilting Nålebinding Plying Rope Rug making Sewing Passementerie Stitch Spinning Textile printing Weaving Yarn  Tuusum yɛla Clothing and textiles Quilting Silk Byzantine Indian subcontinent Textile manufacture during the British Industrial Revolution Textile manufacturing by pre-industrial methods Timeline of clothing and textiles technology Regional and ethnic African Kongo Kuba Australian Aboriginal Burmese Acheik Hmong Indigenous peoples of the Americas Andean Mapuche Maya Mexican Navajo Oaxacan Indonesian Balinese Sumba Korean Māori Related Blocking Clothing Conservation and restoration Fiber art wearable fiber art Industry Manufacturing Mathematics and fiber arts Recycling Units of measurement Glossaries Dyeing terms Sewing terms Textile manufacturing terms  Clothing portal Categories: Kuba art African clothing Culture of the Democratic Republic of the Congo Embroidery Textile arts of Africa [[Buuri buuri:lɔkɔ]] == '''Viisegɔ Gɔnɔ (References)''' == or45lyj23hy17z43lfgga9jm79nexrh 17376 17375 2025-05-29T17:04:17Z Amoramah 26 17376 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Kuba futo''' wa de la kinka'asi ti ba tara ita ba bɔna tinsɛka ti ba yi'ira ka ti 'Democratic Republic of the Congo' la puan gee ti ba yuum ni yi'ira ka ti 'Zaire'. Futo miŋa wuka dagi naana de wuu beni, yɛla zo'e zo'e n ni bɔna bini ti fu nara ti fu mina yɛsa ba naaŋɔ la puan. Daami sa la, budaasi n yuum ni wugera futo misi gee ti pɔgesi tuuma nyaa yuum ni dɛna  la ba dikɛ futo misi nyaa iŋɛ sɛla n wan ana suŋa. Magesɛ wuu lɔgeyɛɛtɔ. Kuba malema la puan, budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Budaasi la budibeto ma'a n ni kina bisera ba wugeri futo misi se'em.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Sɔba duma n mi tuuma la suŋa suŋa la taam ni wugɛ futo pia bii bia la banuu daarɔ diyina mɛ.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>Futo wa wuka ni zo'e mɛ <ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1989-4|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1990-3|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Ba san ni ta ba'asɛ sɛla woo ba nyaa ni dikɛ la kala duma nyaa ni iŋɛ ba ti ana suŋa bo'ora nɛra woo. [[File:COLLECTIE TROPENMUSEUM Een Bakuba vrouw met scarificaties op haar buik borduurt een mat Congo TMnr 60033932.jpg|thumbnail|A Kuba woman embroidering a textile. Among the Kuba it is the men who do the weaving, and the women do the embroidery and applique' work to their textiles.]] == '''Kinka'asi lɔgerɔ (Raffia cloth)''' == La de la Kuba malema la puan, ti budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Adams|first=Monni|date=1978|title=Kuba Embroidered Cloth|url=https://www.jstor.org/stable/3335378|journal=African Arts|volume=12|issue=1|pages=24–107|doi=10.2307/3335378|issn=0001-9933}}</ref>== '''Futo Pɔresegɔ (The embroidery)''' == Futo wa pɔresegɔ wa tari la tuunɛ zo'e zo'e, bala n sɔi ti futo wa dɛna sɛla ti nɛra woo ni nyɛ bɔta n boi Africa so'olum wa waabi la. Kuba futo wa boi zi'an woo mɛ hali basɛba boi nɛreba koosego zi'an mɛ ti ba sɛba mi bɔna zɛsesi ti ba yi'ira ti 'museums' la puan. == '''Twool''' == Babpa'alɛ yeti, wukabla zo'e zo'e puan, babni tara la Kala duma buuri buuri lagena taaba wugera. Ti ba zo'e zo'e la ni tara la sɛla ti ha yi'ira ti t''wool'', n de mɔlega la . Ba yeti mɔlekana wa zɛ'ɛta la Tia ka yima puan ti ba yi'ira ka ti ''Pterocarpus sp'' ''la'' ''Baphia pubescens''<ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref>. Kuba duma sirasakerɛ de la ''twool'' Kala wa ni tara la paŋa gu'ura sia puan yɛla zo'e zo'e . <ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref> == '''Bambala futo (Bambala fabrics)''' == La yuum de la yuum kɔbesi n tole la puan ti budaa kayima ti ba yuum yi'ira ka Emil la bn yuum nyaŋɛ da Kuba lɔgerɔbwa zo'e zo'e. La yuum de la naba sɛka ti ba yi'ira ti Kot aPela saŋa n yuum bala.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>pɔgesi n yuum tari pɔa ti la yuum paara dɔka yuum Terri lɔgerɔ wa mɛ ita ba buuri la malema ta paara ba dɔka saŋa.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Cornet_1982-8|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. [[File:WLA haa Raffia Cloth Kuba.jpg|thumb|Kuba cloth from early-mid 20th century, currently at the [[Honolulu Academy of Arts]].]] =='''Pɔgesi lɔgeyɛɛtɔ (Women's ceremonial overskirts)''' == Kuba pɔgesi zo'e zo'e daami sa la yuum yɛɛri la lɔgewogero gee pooren ba yuum nyaa ta yɛɛra lɔgero n ni pi ba bini la la inya za'a waabi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. == '''Kuba futo la kaalegɔ (Pattern and repetition: Kuba textiles as they relate to mathematics and music).'''                          Fu san bisera tinsi sisesi magesɛ wuu Benin, n kɔ'ɔm dɛna tuma kankaŋi bo'ora ba.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Crowe_1998-9|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Budaa kayima ti ba yiira ka ti Thompson la yuum iŋɛ a viisegɔ gee gulesɛ ti Africa yuuma la Kuba futo wa kɔ'ɔm dɛna la buyina fu san visa ba naaŋɔ puan.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Thompson_1974-11|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Adams_1978-6|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == == '''Kelum bisɛ kalam wa (See also)''' == Kuba futo Kuba na'am yɛla<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-12|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == '''Lahabaarɛ basɛba (External links)''' == Wiki Commons duma mi tari lasebaarɔ mɛ yɛsa Kuba futo wa: Basɛba n bala boi tilum wa. Kuba Cloth: Playing with Geometry, africanconservancy.org Textile arts Fundamentals Beadwork Braid Crochet Dyeing Embroidery Lace Macramé Needlework Fabric Felting Fiber Knitting Layering Appliqué Patchwork Quilting Nålebinding Plying Rope Rug making Sewing Passementerie Stitch Spinning Textile printing Weaving Yarn  Tuusum yɛla Clothing and textiles Quilting Silk Byzantine Indian subcontinent Textile manufacture during the British Industrial Revolution Textile manufacturing by pre-industrial methods Timeline of clothing and textiles technology Regional and ethnic African Kongo Kuba Australian Aboriginal Burmese Acheik Hmong Indigenous peoples of the Americas Andean Mapuche Maya Mexican Navajo Oaxacan Indonesian Balinese Sumba Korean Māori Related Blocking Clothing Conservation and restoration Fiber art wearable fiber art Industry Manufacturing Mathematics and fiber arts Recycling Units of measurement Glossaries Dyeing terms Sewing terms Textile manufacturing terms  Clothing portal Categories: Kuba art African clothing Culture of the Democratic Republic of the Congo Embroidery Textile arts of Africa [[Buuri buuri:lɔkɔ]] == '''Viisegɔ Gɔnɔ (References)''' == kvs2uz12uqee6w9gtsmkj6rcnx910y8 17380 17376 2025-05-30T10:58:47Z Akoleko Atayinɛ 752 N pa'asɛ la sɛla fii 17380 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Kuba futo''' wa de la kinka'asi ti ba tara ita ba bɔna tinsɛka ti ba yi'ira ka ti 'Democratic Republic of the Congo' la puan gee ti ba yuum ni yi'ira ka ti 'Zaire'. Futo miŋa wuka dagi naana de wuu beni, yɛla zo'e zo'e n ni bɔna bini ti fu nara ti fu mina yɛsa ba naaŋɔ la puan. Daami sa la, budaasi n yuum ni wugera futo misi gee ti pɔgesi tuuma nyaa yuum ni dɛna  la ba dikɛ futo misi nyaa iŋɛ sɛla n wan ana suŋa. Magesɛ wuu lɔgeyɛɛtɔ. Kuba malema la puan, budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Budaasi la budibeto ma'a n ni kina bisera ba wugeri futo misi se'em.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Sɔba duma n mi tuuma la suŋa suŋa la taam ni wugɛ futo pia bii bia la banuu daarɔ diyina mɛ.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>Futo wa wuka ni zo'e mɛ <ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1989-4|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1990-3|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Ba san ni ta ba'asɛ sɛla woo ba nyaa ni dikɛ la kala duma nyaa ni iŋɛ ba ti ana suŋa bo'ora nɛra woo. [[File:COLLECTIE TROPENMUSEUM Een Bakuba vrouw met scarificaties op haar buik borduurt een mat Congo TMnr 60033932.jpg|thumbnail|A Kuba woman embroidering a textile. Among the Kuba it is the men who do the weaving, and the women do the embroidery and applique' work to their textiles.]] == '''Kinka'asi lɔgerɔ (Raffia cloth)''' == La de la Kuba malema la puan, ti budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Adams|first=Monni|date=1978|title=Kuba Embroidered Cloth|url=https://www.jstor.org/stable/3335378|journal=African Arts|volume=12|issue=1|pages=24–107|doi=10.2307/3335378|issn=0001-9933}}</ref>== '''Futo Pɔresegɔ (The embroidery)''' == Futo wa pɔresegɔ wa tari la tuunɛ zo'e zo'e, bala n sɔi ti futo wa dɛna sɛla ti nɛra woo ni nyɛ bɔta n boi Africa so'olum wa waabi la. Kuba futo wa boi zi'an woo mɛ hali basɛba boi nɛreba koosego zi'an mɛ ti ba sɛba mi bɔna zɛsesi ti ba yi'ira ti 'museums' la puan. '''Cut Pile:''' Ba ni san ta ba'asɛ ba dikɛ ginguŋɔ la pɔsɛ  fuo la tiŋa puan la, ba nyaa ni ta ŋmaaɛ bɔba asi'a basɛ ti la ana suŋa. Zi'an bɔba ti ba ni nyaa ŋmaaɛ basɛ la n bala ti ba yi'ira solemiine puan ti "pile." '''Stitches:''' Ba ni san ta ba'asɛ bala la mi, ba nyaa ni kelum dikɛ la miwoko kelum wugɛ bɛɛna n ni ana ŋwana wogero wogero. Sitai kana wa n de sɛla n boi zi'an woo futo wa wuka puan. '''Appliqué:''' kalam de la saŋa sɛka ti ba nyaa ni ta dikɛ kala buuri buuri paasa futo la naaŋɔ puan la. Ba ni nyaa sikɛ la kinka'asi n boi yima yima kala puan nyaa ni pa'asɛ bini. == '''Twool''' == Babpa'alɛ yeti, wukabla zo'e zo'e puan, babni tara la Kala duma buuri buuri lagena taaba wugera. Ti ba zo'e zo'e la ni tara la sɛla ti ha yi'ira ti t''wool'', n de mɔlega la . Ba yeti mɔlekana wa zɛ'ɛta la Tia ka yima puan ti ba yi'ira ka ti ''Pterocarpus sp'' ''la'' ''Baphia pubescens''<ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref>. Kuba duma sirasakerɛ de la ''twool'' Kala wa ni tara la paŋa gu'ura sia puan yɛla zo'e zo'e . <ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref> == '''Bambala futo (Bambala fabrics)''' == La yuum de la yuum kɔbesi n tole la puan ti budaa kayima ti ba yuum yi'ira ka Emil la bn yuum nyaŋɛ da Kuba lɔgerɔbwa zo'e zo'e. La yuum de la naba sɛka ti ba yi'ira ti Kot aPela saŋa n yuum bala.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>pɔgesi n yuum tari pɔa ti la yuum paara dɔka yuum Terri lɔgerɔ wa mɛ ita ba buuri la malema ta paara ba dɔka saŋa.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Cornet_1982-8|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. [[File:WLA haa Raffia Cloth Kuba.jpg|thumb|Kuba cloth from early-mid 20th century, currently at the [[Honolulu Academy of Arts]].]] =='''Pɔgesi lɔgeyɛɛtɔ (Women's ceremonial overskirts)''' == Kuba pɔgesi zo'e zo'e daami sa la yuum yɛɛri la lɔgewogero gee pooren ba yuum nyaa ta yɛɛra lɔgero n ni pi ba bini la la inya za'a waabi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. == '''Kuba futo la kaalegɔ (Pattern and repetition: Kuba textiles as they relate to mathematics and music).'''                          Fu san bisera tinsi sisesi magesɛ wuu Benin, n kɔ'ɔm dɛna tuma kankaŋi bo'ora ba.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Crowe_1998-9|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Budaa kayima ti ba yiira ka ti Thompson la yuum iŋɛ a viisegɔ gee gulesɛ ti Africa yuuma la Kuba futo wa kɔ'ɔm dɛna la buyina fu san visa ba naaŋɔ puan.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Thompson_1974-11|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Adams_1978-6|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == == '''Kelum bisɛ kalam wa (See also)''' == Kuba futo Kuba na'am yɛla<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-12|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == '''Lahabaarɛ basɛba (External links)''' == Wiki Commons duma mi tari lasebaarɔ mɛ yɛsa Kuba futo wa: Basɛba n bala boi tilum wa. Kuba Cloth: Playing with Geometry, africanconservancy.org Textile arts Fundamentals Beadwork Braid Crochet Dyeing Embroidery Lace Macramé Needlework Fabric Felting Fiber Knitting Layering Appliqué Patchwork Quilting Nålebinding Plying Rope Rug making Sewing Passementerie Stitch Spinning Textile printing Weaving Yarn  Tuusum yɛla Clothing and textiles Quilting Silk Byzantine Indian subcontinent Textile manufacture during the British Industrial Revolution Textile manufacturing by pre-industrial methods Timeline of clothing and textiles technology Regional and ethnic African Kongo Kuba Australian Aboriginal Burmese Acheik Hmong Indigenous peoples of the Americas Andean Mapuche Maya Mexican Navajo Oaxacan Indonesian Balinese Sumba Korean Māori Related Blocking Clothing Conservation and restoration Fiber art wearable fiber art Industry Manufacturing Mathematics and fiber arts Recycling Units of measurement Glossaries Dyeing terms Sewing terms Textile manufacturing terms  Clothing portal Categories: Kuba art African clothing Culture of the Democratic Republic of the Congo Embroidery Textile arts of Africa [[Buuri buuri:lɔkɔ]] == '''Viisegɔ Gɔnɔ (References)''' == pwi85plc8foa7i3xnj41qz9yn8c4x38 17381 17380 2025-05-30T11:23:55Z Akoleko Atayinɛ 752 Added reference 17381 wikitext text/x-wiki {{databox}} '''Kuba futo''' wa de la kinka'asi ti ba tara ita ba bɔna tinsɛka ti ba yi'ira ka ti 'Democratic Republic of the Congo' la puan gee ti ba yuum ni yi'ira ka ti 'Zaire'. Futo miŋa wuka dagi naana de wuu beni, yɛla zo'e zo'e n ni bɔna bini ti fu nara ti fu mina yɛsa ba naaŋɔ la puan. Daami sa la, budaasi n yuum ni wugera futo misi gee ti pɔgesi tuuma nyaa yuum ni dɛna  la ba dikɛ futo misi nyaa iŋɛ sɛla n wan ana suŋa. Magesɛ wuu lɔgeyɛɛtɔ. Kuba malema la puan, budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Budaasi la budibeto ma'a n ni kina bisera ba wugeri futo misi se'em.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> Sɔba duma n mi tuuma la suŋa suŋa la taam ni wugɛ futo pia bii bia la banuu daarɔ diyina mɛ.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>Futo wa wuka ni zo'e mɛ <ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1989-4|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Darish_1990-3|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Ba san ni ta ba'asɛ sɛla woo ba nyaa ni dikɛ la kala duma nyaa ni iŋɛ ba ti ana suŋa bo'ora nɛra woo. [[File:COLLECTIE TROPENMUSEUM Een Bakuba vrouw met scarificaties op haar buik borduurt een mat Congo TMnr 60033932.jpg|thumbnail|A Kuba woman embroidering a textile. Among the Kuba it is the men who do the weaving, and the women do the embroidery and applique' work to their textiles.]] == '''Kinka'asi lɔgerɔ (Raffia cloth)''' == La de la Kuba malema la puan, ti budaasi n ni nara ti ba wugera futo misi gee dagi pɔgesi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Binkley_2009-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Adams|first=Monni|date=1978|title=Kuba Embroidered Cloth|url=https://www.jstor.org/stable/3335378|journal=African Arts|volume=12|issue=1|pages=24–107|doi=10.2307/3335378|issn=0001-9933}}</ref>== '''Futo Pɔresegɔ (The embroidery)''' == Futo wa pɔresegɔ wa tari la tuunɛ zo'e zo'e, bala n sɔi ti futo wa dɛna sɛla ti nɛra woo ni nyɛ bɔta n boi Africa so'olum wa waabi la. Kuba futo wa boi zi'an woo mɛ hali basɛba boi nɛreba koosego zi'an mɛ ti ba sɛba mi bɔna zɛsesi ti ba yi'ira ti 'museums' la puan. '''Cut Pile:''' Ba ni san ta ba'asɛ ba dikɛ ginguŋɔ la pɔsɛ  fuo la tiŋa puan la, ba nyaa ni ta ŋmaaɛ bɔba asi'a basɛ ti la ana suŋa. Zi'an bɔba ti ba ni nyaa ŋmaaɛ basɛ la n bala ti ba yi'ira solemiine puan ti "pile."<ref>{{Cite journal|last=Adams|first=Monni|date=1978|title=Kuba Embroidered Cloth|url=https://www.jstor.org/stable/3335378|journal=African Arts|volume=12|issue=1|pages=24–107|doi=10.2307/3335378|issn=0001-9933}}</ref> '''Stitches:''' Ba ni san ta ba'asɛ bala la mi, ba nyaa ni kelum dikɛ la miwoko kelum wugɛ bɛɛna n ni ana ŋwana wogero wogero. Sitai kana wa n de sɛla n boi zi'an woo futo wa wuka puan. '''Appliqué:''' kalam de la saŋa sɛka ti ba nyaa ni ta dikɛ kala buuri buuri paasa futo la naaŋɔ puan la. Ba ni nyaa sikɛ la kinka'asi n boi yima yima kala puan nyaa ni pa'asɛ bini. == '''Twool''' == Babpa'alɛ yeti, wukabla zo'e zo'e puan, babni tara la Kala duma buuri buuri lagena taaba wugera. Ti ba zo'e zo'e la ni tara la sɛla ti ha yi'ira ti t''wool'', n de mɔlega la . Ba yeti mɔlekana wa zɛ'ɛta la Tia ka yima puan ti ba yi'ira ka ti ''Pterocarpus sp'' ''la'' ''Baphia pubescens''<ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref>. Kuba duma sirasakerɛ de la ''twool'' Kala wa ni tara la paŋa gu'ura sia puan yɛla zo'e zo'e . <ref>{{Cite book|last=Denny|first=Walter B.|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780874050363|title=The sultan's garden: the blossoming of Ottoman art ; published on the occasion of the exhibition "The Sultan's Garden: The Blossoming of Ottoman Art" at The Textile Museum, Washington, D.C., September 21, 2012 - March 10, 2013$bWalter B. Denny and Sumru Belger Krody|last2=Krody|first2=Sumru Belger|date=2012|publisher=The Textile Museum|others=Textile Museum|isbn=978-0-87405-036-3|edition=First published|location=Washington, D.C}}</ref> == '''Bambala futo (Bambala fabrics)''' == La yuum de la yuum kɔbesi n tole la puan ti budaa kayima ti ba yuum yi'ira ka Emil la bn yuum nyaŋɛ da Kuba lɔgerɔbwa zo'e zo'e. La yuum de la naba sɛka ti ba yi'ira ti Kot aPela saŋa n yuum bala.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>pɔgesi n yuum tari pɔa ti la yuum paara dɔka yuum Terri lɔgerɔ wa mɛ ita ba buuri la malema ta paara ba dɔka saŋa.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Cornet_1982-8|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Moraga_2011-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. [[File:WLA haa Raffia Cloth Kuba.jpg|thumb|Kuba cloth from early-mid 20th century, currently at the [[Honolulu Academy of Arts]].]] =='''Pɔgesi lɔgeyɛɛtɔ (Women's ceremonial overskirts)''' == Kuba pɔgesi zo'e zo'e daami sa la yuum yɛɛri la lɔgewogero gee pooren ba yuum nyaa ta yɛɛra lɔgero n ni pi ba bini la la inya za'a waabi.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-:0-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. == '''Kuba futo la kaalegɔ (Pattern and repetition: Kuba textiles as they relate to mathematics and music).'''                          Fu san bisera tinsi sisesi magesɛ wuu Benin, n kɔ'ɔm dɛna tuma kankaŋi bo'ora ba.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Crowe_1998-9|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref>. Budaa kayima ti ba yiira ka ti Thompson la yuum iŋɛ a viisegɔ gee gulesɛ ti Africa yuuma la Kuba futo wa kɔ'ɔm dɛna la buyina fu san visa ba naaŋɔ puan.<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Thompson_1974-11|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref><ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-Adams_1978-6|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == == '''Kelum bisɛ kalam wa (See also)''' == Kuba futo Kuba na'am yɛla<ref>{{Citation|title=Kuba textiles|date=2024-12-06|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kuba_textiles#cite_note-12|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-23}}</ref> == '''Lahabaarɛ basɛba (External links)''' == Wiki Commons duma mi tari lasebaarɔ mɛ yɛsa Kuba futo wa: Basɛba n bala boi tilum wa. Kuba Cloth: Playing with Geometry, africanconservancy.org Textile arts Fundamentals Beadwork Braid Crochet Dyeing Embroidery Lace Macramé Needlework Fabric Felting Fiber Knitting Layering Appliqué Patchwork Quilting Nålebinding Plying Rope Rug making Sewing Passementerie Stitch Spinning Textile printing Weaving Yarn  Tuusum yɛla Clothing and textiles Quilting Silk Byzantine Indian subcontinent Textile manufacture during the British Industrial Revolution Textile manufacturing by pre-industrial methods Timeline of clothing and textiles technology Regional and ethnic African Kongo Kuba Australian Aboriginal Burmese Acheik Hmong Indigenous peoples of the Americas Andean Mapuche Maya Mexican Navajo Oaxacan Indonesian Balinese Sumba Korean Māori Related Blocking Clothing Conservation and restoration Fiber art wearable fiber art Industry Manufacturing Mathematics and fiber arts Recycling Units of measurement Glossaries Dyeing terms Sewing terms Textile manufacturing terms  Clothing portal Categories: Kuba art African clothing Culture of the Democratic Republic of the Congo Embroidery Textile arts of Africa [[Buuri buuri:lɔkɔ]] == '''Viisegɔ Gɔnɔ (References)''' == 2hzfv1axey0nop3npi110vk3nlhxcb8 Kudzanai Chiurai 0 2589 17386 17350 2025-06-01T20:07:06Z Amoramah 26 /* Tigere a dikɛ niɛ pa'alɛ */ 17386 wikitext text/x-wiki {{Databox}} ==Kudzanai Chiurai== *Kudzanai Chiurai* (ba dɔgɛ e la 1981) de la Zimbabwean tiŋa de'emdɛ'ɛna la "activist"<ref>{{Citation|title=Kudzanai Chiurai|date=2025-05-20|url=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Kudzanai_Chiurai#cite_note-1|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-22}}</ref><ref>{{Citation|title=Kudzanai Chiurai|date=2025-05-20|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kudzanai_Chiurai#cite_note-cnn-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-22}}</ref>Ka suŋerɛ kankaŋi tuunɛ la puan lagum mɛ la la lasebaarɛ gɔnɔ ti ba digesɛ ba tuna, dina pa'asɛ ti ba tara dikɛ ba takera, ŋmi'ira bɔrumbɔra, sinii la fɔɔra ti ba ta'am pa'alɛ nɛreba zo'e zo'e gɔmena nalɛgerɛ la buuri malema yɛla la n boi Zimbabwe.<ref>{{Citation|title=Kudzanai Chiurai|date=2025-05-20|url=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Kudzanai_Chiurai#cite_note-3|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-22}}</ref> *Ze'ele za'a a yia sɔsega la puan n de 2003, ba yuum nyɛ a  tuunɛ la mɛ TFW, Germany. Forbes yuum kaalɛ e pa'asɛ mɛ la African duma pia la atã ti ba bisɛ 2013". <ref>{{Citation|title=Kudzanai Chiurai|date=2025-05-20|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kudzanai_Chiurai#cite_note-forbes-4|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-22}}</ref> 2015 puan, ba yuum sigɛ e pa'asɛ mɛ la African duma puti'irɛ maaleba yelesaasi pia la anuu la puan" zɛ'ɛta  Forbes zi'an.<ref>{{Citation|title=Kudzanai Chiurai|date=2025-05-20|url=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Kudzanai_Chiurai#cite_note-5|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-22}}</ref> *Kudzanai kɔ'ɔm ka dɛna bun'itela ma'a gee a kelum dɛna la nɛresɛka n guleseri dakerɛ duma, mina n maali la mina n tari buuri malema yɛm/ baŋerɛ eŋa n pa'ali nɛreba zo'e zo'e lageŋɔ la gɔmena nalɛgerɛ yelemɛŋerɛ n boi Zimbabwe.<ref>{{Citation|title=Kudzanai Chiurai|date=2025-05-20|url=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Kudzanai_Chiurai#cite_note-6|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-22}}</ref>ba ka mi Kudzanai la a fɔɔra ŋmaa yɛla, amaa a lagum pa'asɛ mɛ la fooŋmateba basɛba ti ba tɛɛsena fɔɔra ŋmaa zi'an. == ==Vom la tuuma== == Ba dɔgɛ Chiurai la 1981 n boi Harare, Zimbabwe, amaa yuuma zo'e zo'e n tole a yuum boi la South Africa bilam ti ka yuum dɛna nɛresabega wia daana ti a ba'asɛ a zamesegɔ la  bachelor degree n boi Fine Art ze'ele Pretoria yunivɛsiti la puan. <ref>{{Citation|title=Kudzanai Chiurai|date=2025-05-20|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kudzanai_Chiurai#cite_note-cnn-2|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-22}}</ref>Ba yuum kelum ti'isɛ ti Kudzanai pa'asɛ mɛ la "zaŋa dɔgebɔ" saŋa sa la ze'ele ba e yuum dɔgɛ e ka yuunyinɛ puan n tole  ze'ele Zimbabwe ma'a saŋa sa. A yuum pɔsɛ ka nu'o tuuma la takerɛ gee ŋmi'ira bɔrumbɔresi gura e yuum ta basɛ ka tiŋa Zimbabwe kiŋɛ South African zi'an ti ka yuum ta nyɛ puti'irɛ ti a ita yagebɔ ti la dɛna ka tuunɛ.<ref>{{Citation|title=Kudzanai Chiurai|date=2025-05-20|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kudzanai_Chiurai#cite_note-7|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-22}}</ref> 2004 puan, Chuirai yuum kelum bɔna la ka ma'a ba  n yuum ta vuuse ti ba wan nyɔkɛ e la pooren yɛsera la ka n yuum dikɛ Rau Rau la Zimbabwe zaberɛ niɛ la, yɛka bayi n ŋmɛregɛ ka taaba ti ba dikɛ pa'alɛ Robert Mugabe tuunfi'isa yɛsera2008 Zimbabwean voteŋo katɛ la mia saŋa sa la.<ref>{{Citation|title=Kudzanai Chiurai|date=2025-05-20|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kudzanai_Chiurai#cite_note-8|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-22}}</ref> 2012 puan, ka sinii sɛka n kelum bɔna Iyeza ba yuum bisɛ ka mɛ 2013 Sundance sinii de'eŋo  saŋa sa la. Kudzanai yuum de la nɛra n di mi'a n boi FNB yagemɔ bo'olum n boi South Africa <ref>{{Citation|title=Kudzanai Chiurai|date=2025-05-20|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Kudzanai_Chiurai#cite_note-forbes-4|work=Wikipedia|language=en|access-date=2025-05-22}}</ref> == Sitali== == Kudzanai tum la budaanɛ la paŋa ti la dɛna sitai la itegɔ zi'an n boi a yagemɔ zi'isi zo'e zo'e ti ba dikɛ zamesɛ gɔmena nalɛgerɛ zi'an la  n boi South Africa. Ka budaanɛ la ka paŋa la puti'irɛ la n kelum pa'alɛ ka tigerɛ diyima niirɛ ti ka dikɛ bo ti " Zuo daana sabelega" "tuuma zuudaana" la "iŋa n kiiri ti ka dɛna budaa". Kudzanai dikɛ la yagemu iŋɛ pa'alɛ a kɔrum kɔrum magesɛ bii tinkara koosego zi'isi n boi Johannesburg la yelemɛŋerɛ ti a nini kɛ la South Africa tinkatɛ la puan n boi a yagemɔ tuuma la zo'e zo'e puan. == Yagebɔ tuuma== == Kudzanai maalɛ la gɔnɔ tigera zo'e zo'e sigɛ a 'zaberɛ maalegɔ' ti la  pa'alɛ nɔkpɛ'ɛma yelesi'a la zaberɛ, lagum la sɔa ti nɛreba dikɛ maalɛ nɔkpɛ'ɛma wa. A tum la 'digital' fɔɔra la "printing" maalɛ 'poster' duma wa sigɛ a "zaberɛ maalegɔ" dina n tɔgeri South Africa tiŋa nɛreba la tiŋa za'a yela la. Kudzanai sinii tuunɛ la n pa'alɛ nangoone la zuo n boi Zukerman Museum dina ti Sinii la n tɔgeri se'em la n boi Western puti'ira n boi Africa la yelemɛŋerɛ n boi Africa tiŋa puan tiŋasuka. "Globalization" puti'irɛ la ba le dikɛ a tuna la iŋɛ eŋa n tuna a yagebɔ tuuma la se'em la puan. == A dikɛ niɛ pa'alɛ == {| class="wikitable" | |This list is incomplete; you can help by adding missing items. ''(July 2016)'' |} {| class="wikitable" | |This section of a biography of a living person '''needs additional citations for verification'''. Please help by adding reliable sources. Contentious material about living persons that is unsourced or poorly sourced '''must be removed immediately''' from the article and its talk page, especially if potentially libelous. <small>''Find sources:'' "Kudzanai Chiurai" – news '''·''' newspapers '''·''' books '''·''' scholar '''·''' JSTOR</small> ''(March 2017) (<small>Learn how and when to remove this message</small>)'' |} === A dikɛ niɛ pa'alɛ di ma'a === * 2003: ''The revolution will not be televised,'' Brixton Art Gallery, London * 2013: ''16SNLV'', Newtown, Johannesburg, South Africa * 2015: ''Selections From Revelations,'' Museum of Contemporary African Diaspora Arts, Brooklyn * 2016: ''Kabbo Ka Muwala / The Girl’s Basket,'' National Gallery of Zimbabwe === Tigere a dikɛ niɛ pa'alɛ === [edit source] * 2005: ''Reconciliation,'' University of Pretoria * 2008: ''Africa Now,'' Round Tower, Copenhagen; Northern Norway Art Centre, Lofoten, Norway; and Tampere art museum, Finland * 2009: ''Us,'' Johannesburg Art Gallery * 2010: ''SPace,'' MuseuMAfricA, Johannesburg, South Africa * 2011: ''Impressions from South Africa, 1965 to Now,'' Museum of Modern Art, New York * 2011: ''über(W)unden – Art in troubled times,'' Goethe-Institut South Africa * 2011: ''Figures & Fictions: Contemporary South African Photograph,'' Victoria and Albert Museum, London. * 2011: Art Basel: Miami Beach, Miami, Florida, USA * 2011: Ars 11 at Kiasma, Helsinki, Finland * 2012: dOCUMENTA (13), Kassel, German ==Viisegɔ lɔgerɔ== 8nezpnn41na3mt0yi07nwztjkxrzcrj