Wikipiidiya
gurwiki
https://gur.wikipedia.org/wiki/P%C9%9Bgezure
MediaWiki 1.45.0-wmf.8
first-letter
Miidiya
Zure
Tɔgum
Tuntuna
Tuntuna tɔgum
Wikipiidiya
Wikipiidiya tɔgum
Faali
Faali tɔgum
MiidiyaWiki
MiidiyaWiki tɔgum
Tɛmpileti
Tɛmpileti tɔgum
Suŋerɛ
Suŋerɛ tɔgum
Buuri buuri
Buuri buuri tɔgum
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Event
Event talk
Mahamudu Bawumia
0
2617
18235
18228
2025-07-04T11:57:04Z
InternetArchiveBot
56
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
18235
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
Mahamudu Bawumia de la Gaana gɔmena nalɛgera la tiŋasuka banki tuntuna kɛka, se'em n tum dɛna Gɔmena zuudaana podɔla kɛka buyopɔi puan n de Ko'oro 7, 2017 yuunɛ la puan ta paɛ Ko'oro 7, 2025 yuunɛ la puan bo Gɔmena zuudaana Nana Akufo-Addo.<ref>{{Cite web|date=2017-01-07|title=Ghana’s New President, Vice President Peacefully Sworn In|url=https://www.ghanastar.com/stories/ghanas-new-president-vice-president-peacefully-sworn-in/|access-date=2025-06-30|website=GhanaStar|language=en-US}}</ref><ref>https://www.ghanastar.com/news/ghanas-new-president-vice-president-peacefully-sworn-in/</ref><ref>https://www.graphic.com.gh/news/general-news/bawumia-cuts-sod-for-ghana-armed-forces-inner-roads-construction.html</ref><ref>https://dailyguidenetwork.com/barracks-roads-reconstruction-begins/</ref><ref>https://www.graphic.com.gh/news/politics/akufo-addo-s-govt-has-track-record-for-fixing-problems-we-will-overcome-covid-challenges-bawumia.html</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/202201/459347.php |title=Archive copy |access-date=2025-07-02 |archive-date=2022-12-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221214062540/https://www.peacefmonline.com/pages/local/news/202201/459347.php |url-status=dead }}</ref><ref>http://citifmonline.com/2016/12/11/samira-bawumia-laud-ghanaians-for-voting-npp/</ref><ref>https://www.modernghana.com/news/178891/1/who-is-dr-mahamudu-bawumia.html</ref><ref>https://www.ghanaweb.com/person/Mahamudu-Bawumia-1188</ref><ref>https://ghanaceosummit.com/speaker/mahamudu-bawumia/</ref>
Ka yuum kelum ze'ele mɛ dɛna Awɔbegɔ Paati Kuka zuudaana podɔla nalɛgera n de 2012 yuunɛ voteŋo katɛ la <ref>{{Cite web |url=https://theaccratimes.com/vice-president-bawumia-wins-npp-flagbearer-race-by-61/ |title=Archive copy |access-date=2025-06-30 |archive-date=2024-10-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241012215629/https://theaccratimes.com/vice-president-bawumia-wins-npp-flagbearer-race-by-61/ |url-status=dead }}</ref>gee yuum kelum ze'ele dɛna mina nini n nyɛ bii n de podɔla bo suseba n de 2012/2013 yuuma Kuka zuudaana voteŋo suseba, sɛka n yuum kɛlegum ba n yuum wi ti John Mahama n de mina n di mi'a n boi voteŋo la.<ref>https://ghananewsagency.org/politics/dr-bawumia-provides-evidence-at-supreme-court-hearing--59019</ref><ref>{{Cite web |url=http://m.peacefmonline.com/pages/politics/politics/201304/161525.php |title=Archive copy |access-date=2025-06-30 |archive-date=2020-02-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200202105234/https://m.peacefmonline.com/pages/politics/politics/201304/161525.php |url-status=dead }}</ref><ref>https://www.modernghana.com/news/178891/who-is-dr-mahamudu-bawumia.html</ref> <ref>https://www.ghanaweb.com/person/Mahamudu-Bawumia-1188</ref> . Eŋa n yuum tari la PhD n boi "economics" ze'ele Simon Fraser yunivɛsiti.
== '''Pɔsega vom la sukuu yɛla''' ==
A de la Mampruŋa.
Ba yuum dɔgɛ Bawimia la Tamale, Gaana Alhaji Mumuni Bawumia la Hajia Mariama Bawumia n dɔgɛ e. Eŋa de pia la buyi zuo, ka sɔ dɔgebɔ puan n de pia la anii gee kelum dɛna buyi zuo ka ma dɔgebɔ puan n de kɔma anuu.<ref>https://web.archive.org/web/20210913155259/https://www.moc.gov.gh/he-alhaji-dr-mahamudu-bawumia</ref><ref>https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/people/person.php?ID=1188</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.peacefmonline.com/pages/politics/politics/202210/475680.php |title=Archive copy |access-date=2025-06-30 |archive-date=2023-11-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231116133232/https://www.peacefmonline.com/pages/politics/politics/202210/475680.php |url-status=dead }}</ref>
Mahamudu Bawumia kiŋɛ ka sukuu LA Sakasaka piramiri Sukuu n boi Tamale <ref>https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Bawumia-surprises-primary-school-teacher-who-transformed-his-life-954595</ref>gee yuum nyɛ yɔ'ɔ kiŋɛ Tamale Sɛkɛndiri Sukuu n de 1975 yuunɛ la puan. Ka n yuum ta ba'asɛ Tamalɛ Sɛkɛndiri Sukuu la pooren, ka yuum kiŋɛ la "United Kingdom", bilam ti ka ta zamesɛ banki tuuma nyaa nyɛ " Chartered Institute of Bankers Diploma ( ACIB). Ka yuum de la zuudaana n boi Gaana "united nations" sukuu kɔma tigere (GUNSA) n de 1981 yuunɛ la puan.Ka yuum nyɛ la wia deo degree ba tɛɛsi puan n boi "Economics" n boi Buckingham yunivɛsiti n de 1987 yuunɛ la paun.
Ka yuum le nyɛ la master's degree economics puan n boi Lincoln College, Oxford, gee yuum nyɛ ka PhD economics puan n boi Vancouver, British Columbia, Canada in de 1995 puan <ref>https://www.sfu.ca/sfunews/stories/2016/sfu-alumnus-to-serve-ghana-as-vice-president.html</ref>Ka zi'isi ti a yuum kɔ'ɔm mina kankaŋi de la "macroeconomics, international economics, development economics la monetary policy". Ka tari gɔnsaasi zo'e zo'e.
== '''A tuuma yɛla''' ==
{| class="wikitable"
|
|This section of a biography of a living person '''needs additional citations for verification'''. Please help by adding reliable sources. Contentious material about living persons that is unsourced or poorly sourced '''must be removed immediately''' from the article and its talk page, especially if potentially libelous.
<small>''Find sources:'' "Mahamudu Bawumia" – news '''·''' newspapers '''·''' books '''·''' scholar '''·''' JSTOR</small> ''(January 2023) (<small>Learn how and when to remove this message</small>)''
|}
Ze'ele 1988 yuunɛ la puan ta paɛ 1990 yuunɛ la puan, Bawumia yuum tuni mɛ dɛna pa'ala n boi ligeri yɛla "economics" la international ligeri tuuma n boi Emile Woolf Kɔlegi n de ligeri bisega n boi London, England. Ka yuum kelum tuna mɛ dɛna "intern" n boi viisegɔ weeleŋo n de tiŋasuka ligeri yɛla n boi Washington, D.C. Bawumia yuum kelum tuna mɛ ze'ele bo nɛresɛba n ki'iri n boi African timmaalegɔ banki n boi Zimbabwe. <ref>https://live.worldbank.org/experts/mahamudu-bawumia</ref>
1996 yuunɛ la puan ta paɛ 2000 yuunɛ la puan, Bawumia yuum tum mɛ dɛna "professor of economics n boi Hankamer koosego sukuu n boi Baylor yunivɛsiti n boi Waco, Texas, USA, bilam ti ka to'e ka viisegɔ biilum bo'olum n de 1998. Ba yuum kaalɛ e pa'asɛ la " ani n de ani pa'asɛ America's pa'aleba" n de 1999. Ka yuum kelum dikɛ la gɔnɔ tuyi niɛ peelemi n de ligeri yɛla la tiŋa maalegɔ. <ref>https://live.worldbank.org/experts/mahamudu-bawumia</ref>
Bawumia yuum lebe Gaana na la 2000 ti a tuna dɛna economist " n boi Gaana bankin. Ka isege saazuo ze'ele la economist bunkɛka ta dɛna zuudaana n boi weeleŋo la puan gee pooren ti ka nyaa tuna dɛna podɔla kireki bo banki la Gɔmena. Zuudaana John Kufuor e yuum loe ka ti ka dɛna zuudaana n boi Gaana banki n de Siibenya'aŋa 2006 yuunɛ la puan. <ref>https://dailyguidenetwork.com/bawumia-thanks-president-kufuor-after-historic-flagbearership-race-victory/</ref>
'''Gaana banki la puan, Bawumia'''
. Yuum tum mɛ dɛna ligeri tuuma la ligeri ze'elego weeleŋo, ka yuum lagum pa'asɛ la tigere sɛka ti ba maalɛ gee biŋe ti ligeri sige tiŋa puti'ira tuuma bala n kɔ'ɔm kiŋɛ niŋa ta suŋɛ ligeri yɛla la ligeri yɛla tuntuneba kɔmatii n boi Gaana bankin. Ligeri sika maasegɔ tuuma wa yuum maasum ti ligeri sika wa sige tiŋa ze'ele la hali ta gaŋɛ 49% in de 2000 ta paara 10.2% 2007 bɔba sa. (Pa'alɛ ti gee ti kaam ligeri yuum ta iŋɛ pakerɛ n de 2007/2008) gee me yuum kelum gu'ura ligeri yɛla teeseŋo suŋa
. Yuum pa'asɛ la tigere sɛka ti ba yuum biŋe ka n boi maalegɔ la tuŋa yɛla magesɛ wuu ba gu bii saam suŋerɛ mageseŋa yɛla la, la banki yɛla la yu'urɛ puan ta paɛ de'eŋo kɛleŋerɛ. Dina yuum iŋɛ mɛ yɛsera la kirɛditi pa'asegɔ zo'e zo'e n boi n sɔi n miŋa weeleŋo ze'ele 12.5% GDP n de 2001 ta paɛ 28.5% GDP 2008 bɔba.
. Gaarum Gaana banki duma yɛm la baŋerɛ sɔsega tigere duma gee yuum bɔna Gɔmena tigere sɛka n sɔseri la World banki la "International Monetary Fund" ze'ele 2001 sa doose la HIPC lq PRGF. kɔ'ɔm dɛna sɛla n ta'asɛ iŋɛ sɔsekuna wa puan, Gaana wuu 2007 yuum nyaŋɛ ba'asɛ ba miŋa ma'a n boi IMF suŋerɛ la.
. Yuum tum mɛ wuu Gɔmena yɛm bii baŋerɛ sɔsega tigere n boi HIPC Paris tigera la Sɔsega ba'asegɔ beene bii ki'ileŋa. Gaana yuum ba'asɛ ka HIPC yɛla bii suŋerɛ suŋa suŋa la sanɛ n ba'am pakɛ suŋa ta pɔra la $4 billion.
. Yuum pa'asɛ la Gɔmena tigere ti ba sɔsɛ "millennium Challenge Account Compact" la US Gɔmena la. MCA la yuum lebese zo'e mɛ yelemɛŋerɛ tuuma, magesɛ wuu George Bus sore zuo.
. Yuum dɛna la gɔbega yɛm bii baŋerɛ tigere n boi "deregulation" n boi Gaana petiroli weeleŋo. Ka n yuum de kuka zuudaana n boi ligeri da'a kɔmatii la, eŋa n yuum sum ti a mina sɔa bii fɔla ti ka wan zumesera "solemitiŋa ligeri da'a la sanɛ US$750 miiliya, dina de la sugunnuurɛ bunaasi gaŋɛ basɛ ni.
. Yuum pa'asɛ la tigere si'a n maalɛ gee tee tari siira suŋa suŋa na la.
Dɔla la tuundina wa puan, tu yuum kɔ'ɔm bisɛ ti siiri la tari paŋa mɛ. Ligeri biŋere me yuum kɔ'ɔm kina biŋera mɛ n boi Gaana bankin n de ligeri maalegɔ sanɛ.
. Yuum pa'asɛ la tigere sɛka e maali gee biŋera e-zwich pɛgera bibesi bo banki duma woo, biŋere la pemesego kɔmpini la timbibesi banki duma, bɔ'ɔra " interoperability " kaara ligeri weeleŋo yima yima.
. Eŋa e yuum de "deputy" Gɔmena n sɔi lagefɔ yɛla suŋa suŋa, yuum nyɛ sum n boi banki la puan.
. Wuu Eŋa e yuum de deputy Gɔmena LA, Bawumia e yuum tum n boi Gaana banki duma zo'e zo'e, Gaana international banki (UK), Ghana Telecom, Revenue Agencies Governing Board, Social security and National Insurance Trust.
Gi'i 2008 voteŋo la pooren, Bawumia yuum zagesɛ mɛ ti a dɛna "deputy" Gɔmena n boi Gaana banki la.
== '''2008 loosego''' ==
Mahamudu Bawumia yuum de la Awɔbegɔ paati nɛra nalɛgera n de 2008 yuunɛ la puan voteŋo la, Nana Akufu-Addo.<ref>{{Cite web |url=https://starrfm.com.gh/2018/08/ten-years-of-politics-of-intellectualism-the-bawumia-journey-so-far/ |title=Archive copy |access-date=2025-06-30 |archive-date=2024-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241202133140/https://starrfm.com.gh/2018/08/ten-years-of-politics-of-intellectualism-the-bawumia-journey-so-far/ |url-status=dead }}</ref> <ref>https://www.myjoyonline.com/politics/2014/October-23rd/bawumia-confirmed-as-running-mate-to-akufo-addo.php</ref> <ref>https://dailyguidenetwork.com/bawumia-reveals-nanas-secret/</ref> Ti Awɔbegɔ paati la yuum pa'asɛ ka tɔtɛ ka ka voteba la puan dikɛ ta makera la 2004 n boi saazuo tinsi sita la pɔɔsin, n boi wia voteŋo la pooren bii buyi voteŋo la puan.<ref>https://www.ghanaweb.com/person/Mahamudu-Bawumia-1188</ref>
== '''2008-2011 loosego''' ==
Bawumia yuum tuni mɛ dɛna mina e sogeseri yɛla bii daaŋɔ n boi "economic commission of Africa" ze'ele Gunfuko ta paɛ Kilinkiiŋa 2009 yuunɛ la puan. Dawaleŋa ta paara Fɔɔ 2009 yuunɛ la puan tiŋasuka puan, ka yuum de la Mina n eeri kaara bɔ'ɔra suŋerɛ n boi British Columbia Liu tiŋasuka yunivɛsiti bo Global zamesegɔ la UBC zim tuuma puan.<ref>https://www.ghanaweb.com/person/Mahamudu-Bawumia-1188</ref>
Fɔɔ 2009 puan, ba yuum loe ka mɛ ti ka dɛna podɔla bo international zo'ore tiŋasuka (IGC), viisegɔ weeleŋo bɔba e tɔkɛ la London ligeri la political science sukuu la Oxford yunivɛsiti sɛka n bo'ori ka'aŋɔ n boi ligeri zo'ore bo Gɔmena la tinsi'a n maali la, gee me kelum tuna mɛ dɛna IGC tigere nɛra bo Sierra Leone.
Ka le tum mɛ dɛna ka'ana bo tiŋasuka banki e boi Sierra Leone n boi lagesegɔ asi'a n malum le lagena zi'isi bo banki la la ka ligeri yɛla tuuma.<ref>https://ghanaceosummit.com/speaker/mahamudu-bawumia/</ref>
Fɔɔ 2009 la Fɔɔ 2010 yuunɛ la puan tiŋasuka puan, ka yuum de la Mina e de kiima n boi viisegɔ weeleŋo bo Africa ligeri zamesegɔ n boi ligeri weeleŋo, Oxford yunivɛsiti. Ko'oro 2011 yuunɛ la puan, ba yuum loe Bawumia mɛ ti a ze'ele bo ba kɔrumkɔrum la na'arɛ bo ba African maalegɔ banki n boi Zimbabwe n de African timmaalegɔ banki.
Ka yuum tum mɛ n boi tuunɛ wa puan gura ba e yuum ta le malum loe e ti ka dɛna zuudaana podɔla nalɛgera bo Nana Akufo-Addo n de Awɔbegɔ paati bo Gaana 2012 yuunɛ la puan zuudaana voteŋo la.<ref>https://ghanaceosummit.com/speaker/mahamudu-bawumia/</ref>
== '''2012 loosego''' ==
Ba yuum le malum loe Bawumia mɛ ti ka dɛna zuudaana podɔla nalɛgera bo Nana Akufo-Addo bo 2012 yuunɛ la voteŋo katɛ la n de Kilinkiiŋa 2012.<ref>https://www.newsghana.com.gh/nana-addo-chooses-running-mate-sets-to-shock-party-with-bawumia-tomorrow/</ref>
Paati la di mi'isi la kugesi pia n boi Saazuo tiŋa bɔba ta pa'asɛ Yendi, Walewale, Yagaba-Kubore, Bunkputugu, Bimbilla, Chereponi, Kpandai, Tatale,-Sanguli, Tolon lq Zabzugu. Ba yuum le di mi'a mɛ n boi Nabdam la Talensi so'olum n boi Upper East tiŋa. Za'a waabi, Nana Akufo-Addo la Bawumia koŋe ba zuudaana voteŋo bo la John Dramani Mahama.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Citation_needed</ref>
== '''2016 loosego''' ==
Nana Akufo-Addo e yuum loe Bawumia ti ka dɛna a podɔla n de 2016 yuunɛ la puan kuka zuudaana voteŋo la.<ref>https://www.graphic.com.gh/news/politics/akufo-addo-chooses-top-notch-bawumia-as-running-mate.html</ref><ref>{{Cite web |url=https://m.peacefmonline.com/pages/politics/politics/201610/295881.php |title=Archive copy |access-date=2025-06-30 |archive-date=2023-11-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231120105616/https://m.peacefmonline.com/pages/politics/politics/201610/295881.php |url-status=dead }}</ref>
== '''2024 Loosego''' ==
Azuma daarɛ, Siibedaa 16 2023 yuunɛ la puan, Bawumia yuum saŋɛ la ka loosego gɔŋɔ ti a ze'ele lɛgɛ n boi Awɔbegɔ paati kuka zuudaana "primaries"<ref>https://3news.com/mammoth-crowd-escorts-bawumia-to-file-his-nomination/</ref>
La n yuum pa'asɛ zuudaana "primaries la puan la, Bawumia la ta loe la pia zuo ba n yuum ta votum ti ba loose nɛreba banuu n wan ze'ele lɛgɛ na'am la pooren bo ki'i loosego nalɛgera bo Awɔbegɔ paati n de 2024 voteŋo la.<ref>https://citinewsroom.com/2023/07/npp-flagbearer-balloting-held-ken-agyapong-picks-number-1-bawumia-10/</ref>
Salurego 26 2023 puan, Bawumia yuum di mi'a bunkatɛ ba loosereba " Congress " Awɔbegɔ paati voteŋo la puan ti ba yuum nyɛ 68% gaŋɛ nalɛgereba bawai duma la pa'asegɔ la puan ta pa'asɛ paati la za'a tiŋa wa zuo loosereba "Congress" ti ba votum bo ba nalɛgera la.<ref>https://citinewsroom.com/2023/08/bawumia-tops-npp-super-delegates-conference-ken-agyapong-qualifies-for-november-primaries/</ref>
Ba yuum votum bo Bawumia ti a bɔna la ba niŋa n boi Awɔbegɔ paati la puan n de 2024 yuunɛ la puan voteŋo la dɛna ba paati la na'arɛ. Bawumia yuum di mi'a mɛ e boi Awɔbegɔ paati "primaries" la la 61.43% yɛsera voteŋo la za'a ti ba votum la puan, la yuum iŋɛ la Tigerɛ 4 2023 yuunɛ la puan n de so'olum duma 276 kɔ'ɔm yese tiŋa la za'a la paati la yizuo za'a, Asylum Down, Accra.<ref>https://www.graphic.com.gh/news/politics/bawumia-wins-npp-presidential-primary-with-61-43-of-total-valid-votes-cast.html</ref><ref>https://www.graphic.com.gh/news/general-news/npp-presidential-primary-live-updates-of-results.html</ref><ref>https://citinewsroom.com/2023/11/npp-presidential-primary-results-so-far/</ref>
Atalaata daarɛ puan, Naakɛ'ɛsega 2024 yuunɛ la puan, Bawumia yuum niɛ la Dr. Matthew Opoku Prempeh ti ka dɛna ka podɔla bo 2024 yuunɛ la puan votum katɛ la.<ref>https://www.myjoyonline.com/npp-unveils-opoku-prempeh-as-bawumias-running-mate-today/#google_vignette</ref><ref>https://citinewsroom.com/2024/07/napo-to-be-officially-outdoored-as-bawumias-running-mate-in-kumasi-today/</ref> <ref>https://www.myjoyonline.com/playback-npp-unveiled-opoku-prempeh-as-bawumias-running-mate/</ref><ref>https://www.adomonline.com/napo-finally-uneviled-as-npp-running-mate-video/</ref> Yele la yuum iŋɛ la Jubilee paki n boi Kumasi.<ref>https://bawumia.com/news/vice-president-bawumia-officially-unveils-running-mate/</ref><ref>https://3news.com/news/unveiling-of-napo-as-bawumias-running-mate-npp-supporters-throng-jubilee-park-in-kumasi/</ref>
Sapɔɔlegɔ 8 2024 yuunɛ la puan, Bawumia yuum lui mɛ dee gee bo John Mahama n boi lasebaya ka ki'a zi'an.<ref>https://citinewsroom.com/2024/12/bawumia-concedes-defeat-congratulates-mahama/</ref><ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Mahamudu_Bawumia#cite_note-45</ref>
== '''A miŋa vom yɛla''' ==
Bawumia yuum di la Samira Bawumia gee ti ba tara kɔma anaasi.<ref>https://ghanaceosummit.com/speaker/mahamudu-bawumia/</ref> Ka de mina e pa'asɛ Mabia (Mossi-Dagbon) nɛreba la puan, puta lɔgeyiŋɔ la Thomas Sankara, Alhassane Ouattara, Haruna Iddrisu, la basɛba. <ref>https://www.researchgate.net/publication/342391962</ref> Ka de la maalam.<ref>https://www.modernghana.com/news/1271502/bawumia-is-a-religious-prostitute-he-cannot-be.html</ref> Yaa Naa Mahamudu Bila e yuum sigɛ ka yu'urɛ Bawumia la, Dagbon tiŋa Naba mina e yuum tum bo ba ze'ele 1948 yuunɛ la puan ta paɛ 1953 yuunɛ la puan.<ref>https://thecustodianghonline.com/2022/08/ya-naa-mahamadu-abdulai-named-me-after-him-bawumia/</ref> Yu'urɛ Bawumia la vuurɛ de la "Ba wum ya" n boi Dagbanli la Gmampruli yetɔgum pɔɔsin.
== '''Nɛreba suŋerɛ tuuma (Philanthropy)''' ==
Kuka zuudaana podɔla la kɔ'ɔm mina la tuuma yɛla buuri buuri.
Fɔɔ 2020 yuunɛ la puan puan, ka yuum kɔ'ɔm maalɛ la yɔɔma masalaki bunkatɛ ti ba mɛa ka gee kelum maalɛ ka ti nɛresɛba e ze'ele Bono East bɔba ti ba kina pu'usera.<ref>https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Bawumia-commissions-Utra-modern-Mosque-Complex-for-Prang-Muslim-Community-1082455</ref> Dr. Bawumia yuum pɔsɛ la Siibenya'aŋa yuum dina nuu puan yuum ta maalɛ hali sɔlesi e gani ɛka ayoobi bo Kumasi tiŋasuka masalaki.<ref>https://www.modernghana.com/news/1013572/bawumia-settles-56years-of-accumulated-debt-renov.html</ref>
Sakutega 2021 yuunɛ la puan puan, Bawumia yuum zusɛ la GHS 1500 nambɔɔsi zo'e zo'e bo Psalm Adjeteyfio ti ka bisera ka yire la la ka lɔgerɔ.<ref>https://citinewsroom.com/2021/09/henry-quartey-pledges-ghs1500-monthly-stipend-to-psalm-adjeteyfio/</ref> Siibedaa 2022 yuunɛ la puan, Dr. Bawumia yuum bo la la lagefɔ n de GHS 20,000.00 bo taxi dɔleba mina n yuum tari lageri n de GHS 8,400 ti ka pi'e tari lebe ta bo ka duma.<ref>https://citinewsroom.com/2022/05/bawumia-gives-gh%c2%a220000-to-taxi-driver-who-returned-missing-gh%c2%a28400/</ref> Fɔɔ 2021 yuunɛ la puan, Dr. Bawumia yuum iŋɛ la ka yuumpinuu la ayoobi dɔgum daarɛ eŋa la Weija Keprosarium.<ref>https://www.gbcghanaonline.com/general/vice-president-dr-bawumia-celebrates-58th-birthday-with-inmates-of-weija-leprosarium/2021/</ref> Fɔɔ 2022 yuunɛ la puan puan, ka yuum de'em la ka dɔgum daarɛ la kinkolɔra tibegɔ ze'ele Weija Kinkolɔra tibeberiba <ref>https://www.gbcghanaonline.com/uncategorized/vice-president-dr-bawumia-marks-59th-birthday-at-home-with-cured-lepers/2022/</ref> gee ti Fɔɔ 2023, ka yuum de'em la ka yuumpiyoobi dɔgum daarɛ la kiibesi n boi Kumasi kɔma yire.<ref>https://www.classfmonline.com/news/general/Bawumia-celebrates-60th-birthday-with-orphans-at-Kumasi-Children-s-Home-46049</ref>
== A '''tuuma yɛla asi'a''' ==
Tiŋa wa zuo alagesɛ taaba tuna bo timmaalegɛ suŋerɛ gɔnɔ puan, gee me kelum dɛna mina n pa'asɛ "Board of Directors" ( ze'ele 2017 yuunɛ la puan sa)<ref>http://www.data4sdgs.org/Board</ref>
== A '''loosego tuuma yɛla (selected works)''' ==
* Monetary Policy And Financial Sector Reform In Africa: Ghana's Experience by Mahamudu Bawumia (31 August 2010).
* "The Determination of Bank Interest Spreads in Ghana: An Empirical Analysis of Panel Data" with Martin Ofori and Franklin Belnye, September 2005.
* "Developing a Composite Indicator of Economic Activity in Ghana", with Benjamin Amoah, Bank of Ghana Working Paper, February 2004.
* "A Simple Vector Error Correction Forecasting Model for Ghana", with Joseph Atta-Mensah, Bank of Ghana Working Paper, August 2003.
* "Monetary Growth, Inflation and Exchange Rate Policy in Ghana" Research Department, Bank of Ghana, Journal of the West African Monetary Institute, 2003.
* "The Transmission Mechanism for Monetary Policy in Ghana", with Philip Abradu-Otoo, Bank of Ghana Policy Paper, August 2003.
* "The Determinants of Exchange Rates in Ghana", with Zakari Mumuni. Bank of Ghana Working Paper. March 2003.
* "The Feasibility of Monetary Union in West Africa". Mimeo. Economic Commission for Africa, November 2002.
* "Comparative Institutional Features of Different Common Central Banks", West African Monetary Institute. Mimeo. February 2002.
* "Designing an Exchange Rate Mechanism for the West African Monetary Zone", West African Monetary Institute. Mimeo. February 2002.
* "Explaining African Economic Growth Performance: The Case of Ghana", with Ernest Aryeetey and A. Fosu. Paper prepared for the African Economic Research Consortium. April 2001.
* "Assessing the effectiveness of Intervention on the Foreign Exchange Market in Ghana". Research Department, Bank of Ghana, February 2000.
* "A Review of the Literature of the Impact of Financial Sector Liberalisation on the Poor", with Dr E.K.Y. Addison and Maxwell Opoku Afari, Research Department, Bank of Ghana, August 2000.
* "Financial Markets in Africa. Issues and Challenges for Research," with Professor Ernest Aryeetey, ISSER. October 2000 AERC .
* "Currency Substitution and Money Demand in Ghana: A Cointegration Analysis". Research Department, Bank of Ghana, November 2000.
* "Why the Apparent Rush to Market Reform?" Journal of Economics, 1999.
* "The Sequencing of Fiscal Reform during Structural Adjustment. Lessons from Ghana, Uganda, and Zimbabwe", Comparative Economic Studies, Vol. XXXVIII No.2/3 Summer-Fall 1996.
* "A Closer Look at The Distributional Impact of Ghana’s Structural Adjustment Program (1983–1992). Journal of Modern African Studies. Vol.36 No.1, March 1998.
* "Estimating the Aggregate Values of Human Capital in Sub- Saharan Africa", co-authored with Samuel A.Laryea. Review of Human Factor Studies. Vol. III No.1. June 1997.
* "Africa, the Challenge of Development". Book Chapter in Stephen. Gardner's Comparative Economic Systems, Dryden 1999.
== '''Iŋa n pɔsɛ tunsɛba (initiatives)''' ==
* Mobile Money Interoperability
* National Identification System (Ghana Card)
* National Health Insurance App
* Digitisation of the National Lotteries Authority
* Digitsed Procurement Platform for the Public Procurement Authority
* Digitized motor insurance database
* Ghana.Gov (Platform to allow MMDAs to offer digitized services to citizens from a single portal)
* E-Pharmacy and Telehealth Services App
* Electrical Buses official launch
== '''Na'asegɔ duma (Scholarships and awards)''' ==
* 2007 — Fellow of the Chartered Institute of Bankers (FCIB).
* 2000 — Who Is Who Among America's Teachers? – Baylor University.
* 1999 — Young Researcher Award: Baylor University, Texas, USA.
* 1995–1999 — President's Research Fellowship: Ph.D. Simon Fraser University.
* 1991–1995 — 4 Graduate Fellowships: Ph.D. Simon Fraser University, Canada.
* 1986 Sir Alan Peacock Prize. Best Economics Student, Department of Economics, University of Buckingham, United Kingdom.
* June 2019, Dr. Bawumia was adjudged Digital Leader of the Year at the 9th Ghana Information Technology & Telecom Awards
(GITTA)
[[Buuri Buuri:nɛra]]
== '''Viisegɔ lɔgerɔ (References)''' ==
fayt0zrsbjl2qa3bctxdw0w7iute0vw